Per aspera ad astra. Podręcznik do nauki języka polskiego [PDF]

Zitiervorschau

987778

987778

987778

987778

ISBN 97883-242-1108-1

987778

Spis treści Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Rodzina XXI wieku Nie żyjemy dla siebie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rodzina wielorodzinna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dzieci to skarb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Smutny świat ludzi młodych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lęk przed wychowywaniem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Słowa, które warto zapamiętać . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Powiedz lub napisz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11 17 21 25 26 30 31

Cierpliwością i pracą ludzie się bogacą O pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Najważniejszy klin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sytuacja na rynku pracy a stan zdrowia społeczeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ósmy dzień . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sytuacja kobiet na polskim rynku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Emigrują specjaliści . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lekarze w Wielkiej Brytanii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Słowa, które warto zapamiętać . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Powiedz lub napisz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

35 38 43 48 51 54 55 56 58

Zdrowym być i … więcej nic Wirusy i losy świata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zakażenia XXI wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Grypa kontra medycyna – 1:0 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Jak zapewnić sprawność układu odpornościowego? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Styl życia a zdrowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zdrowie Polaków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Słowa, które warto zapamiętać . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Powiedz lub napisz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

61 68 72 76 79 80 82 83

Potęga smaku i zapachu Wielki powrót smaku i zapachu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 Ekożywność podbija Zachód . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 Pod dobrym znakiem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 Ludzie spod znaku ślimaka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 Produkt czysty jak łza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 Co to jest GMO? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 Co Polacy sądzą o GMO? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 GMO – i wszystko jasne? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 Słowa, które warto zapamiętać . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 Powiedz lub napisz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111

987778

W szponach nałogÓW Nikotynowa narkomania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . W szponach nałogów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Policyjny raport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Węgrzy, a nie Polacy piją najwięcej alkoholu w Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Choroba duszy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wygnanie z raju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Terapia i co dalej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Słowa, które warto zapamiętać . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Powiedz lub napisz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

115 120 122 124 125 130 133 139 140

Ciemne strony życia Łamanie prawem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Spór o szubienicę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Przestępstwa, wykroczenia, kary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kara śmierci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Przestępcy seryjni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cel – ujawniać . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Raport 2005 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Słowa, które warto zapamiętać . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Powiedz lub napisz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

143 150 158 159 161 163 167 168 169

Media, czyli czwarta władza Zawód: dziennikarz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Osiem predyspozycji do zawodu reportera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Media, czyli nowa rzeczywistość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Świętujemy dzień blogu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Głupia czwarta władza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Piąta władza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Słowa, które warto zapamiętać . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Powiedz lub napisz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

173 180 181 187 188 189 190 191

Kup! Zrób! Przyjedź! Zobacz! – Czyli w dzisiejszym świecie reklamy Reklama dźwignią handlu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195 Polacy o reklamie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202 Reklama cierpienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206 Reklama społeczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211 Słowa, które warto zapamiętać . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213 Powiedz lub napisz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214 Klucz (do wybranych ćwiczeń) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215 Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227

987778

Wstęp Książka Per aspera ad astra stanowi kontynuację podręcznika Kto czyta – nie błądzi (Universitas, Kraków 2007). Podobnie jak w części pierwszej, w każdej z ośmiu jednostek znajduje się od czterech do sześciu tekstów powiązanych tematycznie. Tematy poszczególnych części zostały zaczerpnięte z katalogu poziomu zaawansowanego (C2), zawartego w Standardach wymagań egzaminacyjnych (2003). Tekstom towarzyszą rozmaite zadania – niektóre służą rozwijaniu i doskonaleniu strategii czytania (mowa tu o czytaniu selektywnym, globalnym i szczegółowym); inne mają zachęcić uczących się do dyskusji, stawiania hipotez, wyciągania wniosków; jeszcze inne – koncentrują się na poszerzaniu (lub uaktywnianiu) ich zasobu leksykalnego. Zadaniem ćwiczeń leksykalnych towarzyszących tekstom jest: • uwrażliwianie uczących się na łączliwość składniowo-semantyczną jednostek leksykalnych; • rozwijanie ich umiejętności stosowania parafraz i omówień; • rozwijanie umiejętności posługiwania się synonimami kontekstowymi; • rozwijanie umiejętności definiowania znaczeń wyrazów; • uczenie pracy z różnego rodzaju słownikami. Część Słowa, które warto zapamiętać zawiera te wyrazy, zwroty i wyrażenia, które pojawiły się w tekstach lekcji i uznane zostały za warte zapamiętania lub przypomnienia. Blok zamyka sekcja Powiedz lub napisz, która zachęca studentów do przygotowywania dłuższych wypowiedzi ustnych i/lub pisemnych na tematy poruszane w tekstach. Większość proponowanych typów zadań wykorzystywanych jest w egzaminach certyfikatowych sprawdzających stopień opanowania sprawności czytania w języku polskim. Praca z podręcznikiem umożliwia więc uczącym się rozwijanie różnych umiejętności i jednoczesne zapoznawanie się z technikami egzaminacyjnymi. Jednostki podręcznika pojawiają się w określonej kolejności. Tworzą one jednak raczej mozaikę niż układ spiralny: znajomość leksyki z jednego bloku nie warunkuje więc zrozumienia tekstów znajdujących się w następnej części. Oznacza to, że poszczególne tematy można realizować w dowolnej kolejności. Od prowadzących zajęcia zależy także, które teksty z danej jednostki wybiorą oraz, które ćwiczenia wykorzystają w swojej pracy. Teksty prezentowane w podręczniku pochodzą, podobnie jak w części poprzedniej, z rozmaitych źródeł, choć zdecydowanie dominują w nim publikacje prasowe (internetowe). Przy ich doborze podstawowe kryterium stanowiły: t e m a t oraz swego rodzaju „u n i w e r s a l n o ś ć” w podejściu do przedstawianego zagadnienia. Rozwiązania większości ćwiczeń o charakterze zamkniętym znajdują się w kluczu, dzięki czemu uczący się będą mogli sprawdzić, czy prawidłowo rozwiązali zamieszczone w podręczniku zadania. Klucz nie podaje jednak, nawet w wersji przykładowej, rozwiązań zadań o charakterze otwartym, czyli tych, w których uczący się muszą samodzielnie sformułować odpowiedź, wypowiedzieć się na dany temat czy ustosunkować się do konkretnej opinii. Podręcznik może być więc jedynie częściowo wykorzystywany jako pomoc w samodzielnej nauce języka.   Miłej pracy, Autorka Zob. ABC metodyki nauczania języka polskiego jako obcego, A. Seretny i E. Lipińska, Universitas, Kraków 2005, s. 88–100 oraz 200–225. 

 987778















 987778









RODZINA XXI WIEKU

Jedynym rozsądnym sposobem wychowania jest oddziaływanie własnym dobrym przykładem, a jeśli nie można inaczej – odstraszającym przykładem. Tylko życie poświęcone innym warte jest przeżycia. Albert Einstein

 987778

10 987778

Nie żyjemy dla siebie Trudno nie zgodzić się z Klausem Bachmannem: tradycyjna rodzina przeżywa – także w Polsce – głęboki kryzys. Wskaźniki rozwodów są coraz wyższe (sięgając w dużych miastach niemal połowy zawieranych małżeństw), przybywa konkubinatów (jeszcze całkiem niedawno nazywanych życiem na kocią łapę, obecnie zaś, przeniesionym z zupełnie innej sfery znaczeniowej, słowem: narzeczeństwo), coraz więcej dzieci wychowywanych jest w rodzinach niepełnych, rozbitych czy wręcz „wielokrotnie rozłożonych”. Rodzina wielopokoleniowa też odeszła już w przeszłość. Dziadkowie sami pracują i rzadko mogą pomóc własnym dzieciom w wychowaniu ich potomków. Kobiety stymulowane do rozwoju zawodowego i ograniczane w prawach macierzyńskich – zmuszane są (przez pracodawców i otoczenie) do powrotu do pracy cztery miesiące po narodzinach dziecka, które w tym momencie przekazywane jest w ręce niani, spędzając z nią niejednokrotnie więcej czasu niż z rodzoną matką.

Społeczna utopia Kryzys, jakiego jesteśmy świadkami, nie oznacza jednak i oznaczać nie może potrzeby zmiany definicji małżeństwa i rodziny, jak to postuluje Klaus Bachmann. Jego pomysł przypomina nieco zachowanie lekarza, który spotykając pacjenta chorego na cukrzycę, zamiast zacząć go leczyć, zaproponowałby (w imię samozadowolenia chorego, rzecz jasna) taką zmianę definicji zdrowia, by obejmowała ona również chorych na to schorzenie. Uzasadnieniem może być – by kontynuować analogię – głębokie przekonanie lekarza, że medyczne określenia zdrowia, oparte na laboratoryjnych pomiarach, należą już do przeszłości. Podobnie niestety zachowuje się niemiecki publicysta. Widząc kryzys, postuluje takie zmiany prawne, które sprawiłyby, że to, co obecnie uważane jest za zło, któremu prawo ma przeciwdziałać lub przynajmniej nie sprzyjać, stanie się dobrem. Rozwody, porzucone przez ojców potomstwo, matki z gromadką dzieci, z których każde ma innego tatusia lub brak odpowiedzialności za drugiego człowieka mają się stać normą, na straży której stać będzie prawo. Normalne małżeństwo i zbudowana na nim rodzina ma być zaś w tej wizji pieśnią odległej przeszłości, atawizmem krwi, z którym nie należy się liczyć i którym nie trzeba się przejmować. Skutkiem takiej zmiany definicji ma być (...) nowe lepsze społeczeństwo, w którym ludzie będą żyli w wolnych związkach: dobierających się na dowolny okres i dowolnie kompletowanych. Dwaj panowie i trzy panie, a do tego staruszkowie, którzy – z braku lepszego zajęcia, i jak rozumiem jednak za odpowiednią opłatą – będą zajmować się dziećmi poczętymi w rozmaitych układach owego związku. Wszystko z wolnej woli, we wzajemnym poszanowaniu i z możliwością odejścia. Wizja to może i piękna, ale całkowicie nierealna, bo oparta na dwóch zasadniczych błędach. Pierwszym z nich jest odrzucenie pierwotnego, być może atawistycznego i niegodnego ludzi cywilizowanych, ale jednak jak najbardziej rzeczywistego instynktu krwi, z którym Bachmann chciałby się rozstać.

Zew krwi Siłę biologii, przywiązania do własnych korzeni najsilniej widać u dzieci adoptowanych. W większości przypadków, gdy tylko dorastają, zaczynają – niezależnie od tego, jak szczęśliwe są ich przybrane rodziny – poszukiwać biologicznych rodziców. Potrzeba przynależności, wiedzy, za-

11 987778

korzenienia jest tak mocna, że wolą poznać najgorszą nawet prawdę, niż trwać w nieświadomości pochodzenia, krwi, genów. Tak się też składa, że przeważająca część rodziców pragnie wychowywać własne, a nie cudze dzieci. To pragnienie jest tak mocne, że prowadzić może do samooszukiwania się czy hipokryzji, na które powołuje się Bachmann, wskazując, że blisko jedna czwarta amerykańskich mężczyzn nie wychowuje biologicznie własnych dzieci. Pytanie tylko, ilu z nich rzeczywiście o tym wie... I ilu, gdyby się dowiedziało, mimo całego wieloletniego przywiązania, zaczęłoby je traktować inaczej, zapewne gorzej. O wiele łatwiej bowiem ślęczeć całą noc przy własnym dziecku (by posłużyć się archaiczną przenośnią: „krwią z mojej krwi, kością z moich kości”) niż przy dziecku cudzym, nie moim. I w przeważającej części wypadków nie ma znaczenia – niestety, ale taka jest natura człowieka – jak długo znam to dziecko, ile razem przeżyliśmy i co nas łączy. Liczy się instynkt, biologiczny atawizm, zew krwi matki i ojca. Instynkt macierzyński i ojcowski, który w kulturze staje się miłością rodzicielską. Miłością, która choć jest decyzją, to ma swoje korzenie w biologii. Tego, co napisałem, nie podważa świadectwo rodziców dzieci adoptowanych. Ich miłość, i przyznają to psycholodzy, jest bowiem inna niż miłość rodziców biologicznych. Ale i ona opiera się na akcie wzięcia pod swoje skrzydła. Narodzenia w miłości. Procedura nadania dziecku adoptowanemu nazwiska rodziców jest tego obrazem. Ono nie jest już obce, ale przez przyjęcie naszego nazwiska staje się nasze, oswojone. Ale i tak miłości do niego trzeba się uczyć, szczególnie gdy ma się też dzieci biologiczne.

Nieodpowiedzialni single Rodzinę buduje jednak nie tylko ów biologiczny atawizm, ale także, a może przede wszystkim, kultura. I to ona, a nie skostniałe prawo, ponosi główną winę za postępujący rozpad więzi społecznych i rodzinnych. Nasza kultura budowana jest bowiem na przekonaniu, że posiadamy rozmaite prawa, w tym najbardziej fundamentalne prawo do przyjemności. Od zapewnienia nam tych praw są oczywiście inni ludzie oraz państwo. My sami nie mamy natomiast żadnych obowiązków wobec innych, bo te określane są jako zniewolenia. Plaga rozwodów, konkubinatów, matek (a coraz częściej także – o ile zgodzi się na to sąd – ojców) samotnie (lub na zmianę) wychowujących dzieci, samotnych staruszków, których nikt nie odwiedza (wiadomo: kariera, przyjaciele, rozrywka), ma swoje korzenie właśnie w owym wspomnianym zaniku odpowiedzialności i obowiązku. Bez nich nie ma mowy o odbudowie więzi społecznych. I nic nie zmieni tu zastąpienie rodziny opartej na krwi związkami opartymi na wyborze czy interesie (małżeństwo – o czym Bachmann zresztą nie wspomina, w naszej kulturze oparte jest na wolnym wyborze, a nie na więzach krwi). Jeśli bowiem nie bierzemy odpowiedzialności za własne dziecko i decydujemy się na pozostawienie go, to niby dlaczego mamy wiernie wychowywać dziecko sąsiadów, którzy powierzyli je nam na dwa dni w tygodniu? Dlaczego za nie mamy być odpowiedzialni, a za swoje nie? Dlaczego, jeśli nie mamy czasu dla własnych rodziców – mamy interesować się staruszkami, którzy zamieszkali u nas, opiekując się naszym dzieckiem? Płacimy im za to, ale kiedy staną się bezużyteczni, możemy ich wymienić na „lepszy model”... Co ma nas przed tym powstrzymać? Odpowiedzialność za drugiego człowieka i świadomość, że nie żyjemy dla siebie, i że nie nasze zadowolenie jest głównym celem istnienia.

12 987778

Moralny wymiar prawa Aby powróciły one jednak do naszego myślenia, potrzebna jest moralna krucjata, w której istotną rolę do odegrania ma prawo. Zamiast jednak zmieniać definicje rodziny i małżeństwa, powinno się ono raczej zająć umacnianiem więzów rodzinnych i wspieraniem ich. Upraszczanie procedur rozwodowych, wprowadzanie łatwiejszych do rozwiązania kontraktów między kobietą a mężczyzną, którzy mają dzieci – bez wątpienia temu nie służy. Pomóc zaś może choćby jasny sygnał od prawodawcy, że wierność, stałość i dzietność związku ma dla państwa i obywateli znaczenie. Jak to zrobić? Choćby wprowadzając do prawa skarbowego możliwość rozliczania się nie tylko wspólnie z małżonkiem, ale też z dziećmi, albo – jak postulował przed kilkoma laty katolicki arcybiskup Sydney George Pell, wprowadzając zasadę, że osoby po rozwodach wstępujące w ponowny związek małżeński pozbawione są części przywilejów podatkowych małżonków. Takie rozstrzygnięcie, choć oczywiście trudne do przeprowadzenia – byłoby jasnym sygnałem, że państwo wspiera rodzinę, a odpowiedzialność po prostu się opłaca. Tomasz Terlikowski doktor filozofii, zastępca redaktora naczelnego tygodnika „Ozon” 29.10.2005 „Rzeczpospolita”

NOTATKI

13 987778



Ćwiczenia

I. Artykuł jest polemiką z tekstem autorstwa Klausa Bachmanna Proszę spróbować zrekonstruować główne tezy postawione przez Bachmanna, zestawiając je z kontrargumentacją Terlikowskiego. Kontrargumenty Tomasza Terlikowskiego

Tezy Klaussa Bachmana

II. Proszę szybko odnaleźć w tekście akapity, w których autor mówi o:

1. podstawowym przekonaniu, na którym opiera się nasza kultura. 2. pomyśle australijskiego hierarchy. 3. dwu błędach wizji Bachmanna. 4. ludzkiej potrzebie odnajdywania biologicznych korzeni. 5. miłości rodziców do dzieci adoptowanych. 6. odpowiedzialności za drugiego człowieka. 7. rodzinie wielopokoleniowej. III. Proszę sparafrazować poniższe zdania, zastępując zaznaczone fragmenty słowami (zwrotami, wyrażeniami) o znaczeniu podobnym.

Przykład: Tradycyjna rodzina przeżywa – także w Polsce – głęboki kryzys. Tradycyjna rodzina przeżywa – także w Polsce – wyjątkowo trudny okres.

14 987778

1. Normalne małżeństwo i zbudowana na nim rodzina ma być zaś w tej wizji pieśnią odległej prze-­ szłości, atawizmem krwi, z którym nie należy się liczyć i którym nie trzeba się przejmować. ........................................................................... ........................................................................... 2. O wiele łatwiej ślęczeć całą noc przy własnym dziecku. ........................................................................... ........................................................................... 3. Ich miłość opiera się na akcie wzięcia pod swoje skrzydła. ........................................................................... ........................................................................... 4. Kultura, a nie skostniałe prawo, ponosi główną winę za postępujący rozpad więzi społecznych i rodzinnych. ........................................................................... ........................................................................... 5. Płacimy im za to, ale kiedy staną się bezużyteczni, możemy ich wymienić na „lepszy model”... ........................................................................... ........................................................................... 6. Pomóc zaś może choćby jasny sygnał od prawodawcy, że wierność, stałość i dzietność związku ma dla państwa i obywateli znaczenie. ........................................................................... ........................................................................... IV. Z poniższego fragmentu tekstu usunięto wskaźniki zespolenia, zaimki względne itp. Proszę spróbować zrekonstruować tekst, nie korzystając przy tym z oryginału. Pierwsze uzupełnienie jest przykładem.

Kryzys, .jakiego . . . . . .0 jesteśmy świadkami, nie oznacza jednak . . . . . . . . . . . . .1 oznaczać nie może potrzeby zmiany definicji małżeństwa i rodziny, . . . . . . . . .2 postuluje Klaus Bachmann. Jego pomysł przypomina nieco zachowanie lekarza, . . . . . . . . . . . . . .3 spotykając pacjenta chorego na cukrzycę, . . . . . . . . . . . . .4 zacząć go leczyć, zaproponowałby (w imię samozadowolenia chorego, rzecz jasna) taką zmianę definicji zdrowia, . . . . . . . . .5 obejmowała ona również chorych na to schorzenie. Uzasadnieniem może być – . . . . . . . . . .6 kontynuować analogię – głębokie przekonanie lekarza, . . . . . . .7 medyczne określenia zdrowia, oparte na laboratoryjnych pomiarach, należą już do przeszłości. Podobnie niestety zachowuje się niemiecki publicysta. Widząc kryzys, postuluje takie zmiany prawne, . . . . . . . . .8 sprawiłyby, . . . . . . .9 to, . . . . . . .10 obecnie uważane jest za zło, . . . . . . . .11 prawo ma przeciwdziałać lub przynajmniej nie sprzyjać, stanie się dobrem. Rozwody, porzucone przez ojców potomstwo, matki z gromadką dzieci, z . . . . . . . . . .12 każde ma innego tatusia . . . . . . . .13 brak odpowiedzialności za drugiego człowieka mają się stać normą, na straży . . . . . . . . . . . .14 stać będzie prawo. Normalne małżeństwo . . . . . . . . .15 zbudowana na nim rodzina ma być zaś w tej wizji pieśnią odległej przeszłości, atawizmem krwi, z . . . . . . . . . . . . .16 nie należy się liczyć i . . . . . . . . . . . . . . .17 nie trzeba się przejmować.

15 987778

V. Proszę połączyć wyrazy z kolumny A z wyrazami z kolumny B i ułożyć z nimi zdania.

Przykład: przeżywać – kryzys Współczesne społeczeństwo przeżywa obecnie głęboki kryzys. A.  B.   1. odejść zmiany   2. postulować złu   3. przeciwdziałać bezużytecznym   4. być w przeszłość   5. odrzucić więzi   6. nadać procedury   7. przeżywać rolę   8. stać się tezę kryzys   9. odegrać 10. umacniać normą 11. upraszczać nazwisko

NOTATKI

16 987778

Rodzina wielorodzinna Rozwiedli się i zawarli nowe małżeństwa. Teraz wspólnie z tłumem dzieci tworzą związki, których nie potrafimy nawet nazwać. Ostrzegamy: łatwo się będzie pogubić. Czeka was gąszcz poplątanych relacji i krzyżujących się związków rodzinnych. Kto jest kim dla kogo? Będą tu wszyscy: dzieci naszych bohaterów, ich dzieci z poprzednich małżeństw, dzieci ich byłych żon i byłych mężów urodzone w związkach z nowymi partnerami. I z poprzednimi partnerami. Będą małżonkowie i byli małżonkowie, teściowie i byli teściowie. Będzie to zagmatwane i skomplikowane, tak jak zagmatwana i skomplikowana bywa rodzina u progu XXI wieku. Kiedyś świat był prostszy. Mama i tata, dzieci, dwie pary dziadków. Koniec, kropka. Dziś struktury rodzinne wylały się poza tradycyjne ramy i nawet nasz język nie nadąża za tymi zmianami. Kim jest dla mnie brat mojego brata, który nie jest moim bratem? A kim jest trzecia żona mojego pierwszego męża, która jest matką chrzestną mojej córki z drugiego małżeństwa? Prosimy więc o cierpliwość i skupienie. W przeciwnym razie nie zrozumiecie, jak jest zbudowana i jak funkcjonuje rodzina wielorodzinna. Na Wszystkich Świętych pani Barbara Schiller, właścicielka salonu z antykami w Zielonej Górze, zrobiła obiad dla 12 osób. (...) Przy stole usiedli: pani Barbara ze swoim drugim mężem i dwójką dzieci, jej były mąż Zenon z synem z nowego związku, Kuba – syn Barbary i Zenona – z żoną i jeszcze kilkoro przyjaciół. Jej obecna rodzina składa się z dwóch rodzin, jakie powstały po rozstaniu z Zenonem. Dziesięć lat po rozwodzie, kiedy już oboje znaleźli kolejnych partnerów, odnowili ze sobą kontakt. Od dwudziestu lat nie wyobrażają sobie życia bez rodzinnych spotkań przy każdej nadarzającej się okazji albo i bez. Stworzyli rodzinę, którą socjologowie nazwali „zrekonstruowaną”, psychologowie „powtórną”, ale chyba najwłaściwsze będzie dla niej określenie „wielorodzinna”. – Takich rodzin będzie w Polsce przybywać – uważa Anna Giza z Instytutu Socjologii UW. – Dla wielu osób rozwód nie jest już dzisiaj dramatem ekonomicznym, a wówczas łatwiej o utrzymywanie poprawnych stosunków, bo nikt nikomu nie wyrządził materialnej krzywdy – mówi. Rodzina od początków dziejów ludzkości była gwarantem przetrwania, bez niej człowiek nie miał szans na zaspokojenie najbardziej podstawowych potrzeb. (...) Dziś pozostanie razem coraz częściej przestaje być nieodzownym warunkiem przetrwania. Rozwijający się sektor usług eliminuje wiele ról, w których dawniej występowali małżonkowie. Nie trzeba już gotować – można zamiast tego wyskoczyć do baru szybkiej obsługi lub kupić mrożonkę i włożyć ją do mikrofalówki. Nie trzeba prać, bo na osiedlu jest pralnia itp. Awans edukacyjny, zawodowy i społeczny kobiet sprawił, że mogą one samodzielnie zdobywać środki do życia. Tak więc wspólny budżet domowy coraz częściej przestaje być głównym czynnikiem więzi. – Dzisiaj w rodzinie mamy się przede wszystkim dobrze czuć. Rozwijać osobowość, zyskiwać uznanie i być kochanym – mówi Giza. (...) Przykład rodzin wielorodzinnych, które zechciały podzielić się z „Newsweekiem” swoimi doświadczeniami, świadczy o tym, że można zapomnieć o ranach i złych wspomnieniach związanych z rozstaniem i zbudować nowe, harmonijne relacje. Najpierw jednak jest rozwód. Nawet jeśli ma on pokojowy przebieg, zawsze rani obie strony. Byłym małżonkom trudno jest się potem widywać, rozmawiać. Naturalnym powodem do tego staje się dziecko. (...)

17 987778

Adam Lewiński, agent ubezpieczeniowy Nationale Nederlanden, od czterech lat co weekend jeździ z podwarszawskich Marek do Radzymina, gdzie razem z byłą żoną i jej nowym mężem mieszka jego ośmioletni syn Artur. Zdaniem Adama jego byłe małżeństwo to książkowy przykład niedopasowania się. Po dwóch latach skończyło się rozwodem. – Raczej nie dążyłbym do spotkań z byłą żoną, gdyby nie dziecko. Bo i po co? – stwierdza Lewiński. Gdyby nie starania rodziców, zapewne żyliby z dala od siebie także czterej „bracia”, którzy skomplikowane relacje rodzinne sprowadzają do zdania: „Brat mojego brata nie jest moim bratem”. (...) Ale nie tylko więzi pokrewieństwa w rodzinach wielorodzinnych są skomplikowane. Jeszcze trudniejsze bywają relacje wewnątrz tych rodzin. Zwłaszcza te, które dotyczą dzieci i nowych partnerów zjawiających się na miejsce mamy czy taty. (...) W drugim związku trzeba zapewnić dziecku poczucie bezpieczeństwa. Trzeba tłumaczyć: „Nie będę cię mniej kochała dlatego, że mam kogoś drugiego”. Tylko wówczas, gdy dziecko nie będzie zazdrosne o drugiego partnera, jest szansa, że nawiąże się między nimi przyjaźń. Bez niej niemożliwe byłyby wielorodzinne święta, grupowe wyjazdy. (...) Przyrodnie rodzeństwo jest często jedyną szansą na posiadanie brata lub siostry. Jednak wspólne przebywanie przyrodniego rodzeństwa, zwłaszcza na początku znajomości, wymaga od rodziców taktu i uwagi. – Absolutnie nie należy wpakowywać starszego dziecka w opiekę nad młodszym rodzeństwem, jeżeli wyraźnie tego nie chce – ostrzega psycholog dziecięcy Monika RościszewskaWoźniak. (…) Sielankę, jaka dziś przebija z wielorodzinnego życia niektórych ludzi, poprzedziło jednak cierpienie dzieci, zawiedzione nadzieje rodziców i łzy wylane po obu stronach. Bo przecież nowe szczęście nie zjawiło się ani szybko, ani łatwo. Tylko dzięki cierpliwości, wzajemnej tolerancji i braku zazdrości udało się pogodzić sporne racje. Nie jest to częste zjawisko. Świadczy o tym zdziwienie, z jakim często spotykają się rodziny, które z życiowego dramatu zdołały wyjść w miarę obronną ręką. Pewnie, że lepiej by było, gdyby wszyscy żyli z tatusiami i mamusiami do końca świata. Ale czasem jest to niemożliwe i jedyne, co mogą zrobić dorośli w takich sytuacjach, to nie przenosić swojego nieszczęścia na dzieci. Tak poukładać życie, żeby cierpiały jak najmniej. (...) Małgorzata Fiejdasz, Krystyna Romanowska „Newsweek” nr 12, 2001

18 987778



Ćwiczenia

I. Przed przeczytaniem tekstu proszę zastanowić się, co może oznaczać określenie „rodzina wielorodzinna”. II. Czy znają Państwo poniższe słowa i zwroty (wyrażenia)? W razie wątpliwości proszę sięgnąć do słownika i zapisać ich definicje oraz inne ważne, zdaniem Państwa, informacje.

  1. gąszcz   2. sielanka   3. nieodzowny   4. zagmatwany   5. sporny   6. nadążać za czymś (kimś)   7. nadarzać się   8. wpakować kogoś w coś   9. coś przebija z czegoś 10. wyjść z czegoś obronną ręką

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

III. Proszę odpowiedzieć na poniższe pytania.

1. Czym różni się rodzina wielorodzinna od rodziny wielopokoleniowej? ........................................................................... ........................................................................... 2. Jak należy rozumieć stwierdzenie: „nawet język nie nadąża za zmianami”? ........................................................................... ........................................................................... 3. Które z określeń opisywanej rodzina „powtórna”, „zrekonstruowana” czy „wielorodzinna” wydaje się najbardziej trafne? Dlaczego? ........................................................................... ........................................................................... 4. Dlaczego, zdaniem autorek tekstu, rodzina przestała być „gwarantem przetrwania”? ........................................................................... ...........................................................................

19 987778

5. Jakie dwa aspekty życia są bardzo skomplikowane w rodzinach wielorodzinnych? Dlaczego? ........................................................................... ........................................................................... 6. Jaka odpowiedzialność ciąży na dorosłych? ........................................................................... ........................................................................... 7. Jak wygląda sytuacja rodziny w Państwa krajach? ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... IV. Proszę poukładać poniższe fragmenty tak, by tworzyły logiczną całość. Zdanie rozpoczynające tekst zostało oznaczone numerem 1 (proszę nie korzystać z tekstu podczas wykonywania ćwiczenia).

1 Rozwiedli się i zawarli nowe małżeństwa. Teraz wspólnie z tłumem dzieci tworzą związki, ___ których nie potrafimy nawet nazwać. Ostrzegamy: ___ Będą małżonkowie i byli małżonkowie, teściowie i byli teściowie. ___ struktury rodzinne wylały się poza tradycyjne ramy i nawet nasz język nie nadąża za tymi zmianami. Kim ___ tu wszyscy: dzieci naszych bohaterów, ich dzieci z poprzednich małżeństw, dzieci ich byłych żon i byłych mężów urodzone ___ świat był prostszy. Mama i tata, dzieci, dwie pary dziadków. Koniec, kropka. Dziś ___ w związkach z nowymi partnerami. I z poprzednimi partnerami. ___ tak jak zagmatwana i skomplikowana bywa rodzina u progu XXI wieku. Kiedyś ___ pierwszego męża, która jest matką chrzestną mojej córki z drugiego małżeństwa? ___ łatwo się będzie pogubić. Czeka was gąszcz poplątanych relacji i krzyżujących się związków rodzinnych. Kto jest kim dla kogo? Będą ___ jest dla mnie brat mojego brata, który nie jest moim bratem? A kim jest trzecia żona mojego ___ Będzie to zagmatwane i skomplikowane,

20 987778

Dzieci to skarb Środowiska z marginesu społecznego używają dzieci jako złodziejskiego narzędzia. Nieletniemu do 12. roku życia – także złapanemu na kradzieży – praktycznie nie grozi żadna kara, nie można go nawet wsadzić do poprawczaka. Dlatego właśnie mali chłopcy wybijają szyby w samochodach stojących na światłach, wyrywają kobietom torebki, wynoszą rzeczy z supermarketów. Często, co potwierdza policja, z ich dorobku utrzymują się całe rodziny. Zwykli, prawi obywatele nie zmuszają dzieci do czynów nierządnych, do kradzieży czy żebrania. Mają bardziej wyrafinowane metody na czerpanie korzyści ze swoich pociech – niekoniecznie materialnych i niekoniecznie od razu. Choć w policyjnych raportach tego nie ma, w stolicy pracują nawet niemowlęta – jako modele lub aktorzy w reklamach. Każdy casting na dziecięcych aktorów do reklamy telewizyjnej przyciąga średnio 300 kandydatów. Organizatorzy rozpoznają już stałych bywalców. Mogą wskazać palcem te śliczne bliźniaki, które pojawiają się z mamą przy każdej okazji i przez wiele godzin czekają w ścisku na swoją kolej. Po kilku podejściach otwarcie mówią, że mają dość. Mama nie odpuszcza. – Dzieci przychodzą na castingi podmalowane, wyczesane, w najlepszych strojach. Przecież tak musieli je wystroić rodzice. Po co? Wiadomo, żeby ich dziecko wygrało, okazało się ładniejsze i zdolniejsze niż inne – mówi Tomasz Hryniszyn, producent reklam z firmy Easy Hell Productions. Rodzice często sami wywodzą się z branży związanej z reklamą lub show-biznesem, więc do biednych raczej nie należą. – Pieniądze też mają znaczenie – mówi jednak Hryniszyn. – Nawet w bogatej Warszawie mało jest osób, dla których zarobienie przez dziecko w 10 godzin dwóch do czterech tysięcy złotych nie miałoby żadnego znaczenia. – To fałsz, że dziecko w tym wieku samo chce planować swoją „karierę” – twierdzi psycholog Anna Siewierska. – Ono po prostu nie jest w stanie myśleć w ten sposób. To rodzice wiedzą, że jeśli ich syn będzie dużo grać, mają szansę czerpać z tego coraz większe profity i zbudować mu pozycję w branży. Opowieści rodziców, że dziecko samo chce być w przyszłości zawodowym modelem czy aktorem, są po prostu nieprawdziwe. Jemu bycie gwiazdą nie jest do niczego potrzebne. – A rodzice myślą przede wszystkim o sobie – uzupełnia Hryniszyn. – Nie można powiedzieć, że udział w castingu jest zły dla dziecka, do chwili, gdy nie idzie ono tam, by wygrać, ale by zobaczyć, jak to jest, i gdy może w każdej chwili powiedzieć, że chce wracać do domu. Niezwykle rzadko zdarza się jednak, żeby dziecko nie przyszło albo wyszło w trakcie, bo straciło ochotę – mówi Tomasz Hryniszyn. – Niektóre dzieci są tak nieśmiałe, że od razu widać, że nie przyszły tu z własnej woli. Boją się, chowają, nie chcą się odezwać – dodaje organizatorka castingów. – Dzieci najgorzej znoszą porażkę na tak zwanym recastingu, czyli drugim przesłuchaniu, w którym bierze udział trójka, czwórka najlepszych kandydatów – mówi Jolanta Grodzicka z agencji Gudejko. – To, jak dziecko przeżywa takie odrzucenie, dość prosto odwzorowuje, jakie znaczenie przywiązuje do castingu jego rodzic – zapewnia Anna Siewierska. Psychologowie ostrzegają, że takie dziecko może uzależnić się od ocen innych. Będzie dostrzegać siebie jako wspaniałe lub złe, o ile ludzie w otoczeniu właśnie tak je widzą. Jego system wartości i duchowy spokój w każdej chwili mogą runąć. W renomowanej warszawskiej klinice leczą się ciężko pracujące ofiary niespełnionych rodzicielskich ambicji. Niedawno trafiła tam cierpiąca na anoreksję 17-latka wychowywana przez samotną, pełną poświęcenia matkę, która z powodu urodzenia dziecka nie skończyła studiów, zrezygnowała z włas-

21 987778

nego życia intymnego i towarzyskiego, z przyjemności, nawet z dbania o wygląd. Dziewczynka od podstawówki uczyła się w dwóch szkołach: zwykłej i muzycznej. Zaczęła osiągać sukcesy w grze na skrzypcach. Wygrywała kolejne konkursy, zdobywała nagrody, również finansowe, które szły na jej dalszą edukację. W pewnej chwili dziewczyna straciła impet, poczuła, że nie jest już w stanie spełniać matczynych oczekiwań, nie potrafi być najlepsza we wszystkim. Gdy wspomniała, że zrezygnuje z kolejnego występu, usłyszała: – Zrobisz, jak zechcesz, ale to oznacza, że moje poświęcenie zostało zmarnowane. Sukcesami córki matka zapełniała własną życiową pustkę. Chciała też pokazać ojcu dziewczyny, że mimo rozwodu i samotności świetnie wychowała dziecko. – W takich przypadkach zwykle rodzic nie musi nic mówić, wystarczy, że mama jest smutna, gdy córka nie chce chodzić na lekcje baletu czy na zajęcia sportowe. Dziecku się wydaje, że skoro nie będzie tańczyć, to mama przestanie je kochać – tłumaczy psycholog Anna Siewierska. – Wkrótce już samo wie, że balet to jego pasja i życiowe przeznaczenie, bo tak chce mama, a ona przecież życzy dziecku najlepiej. W tym jednak przypadku dziewczyna nie zdołała spełnić wymagań matki. Jej ratunkiem okazała się ucieczka w anoreksję. Matce łatwiej było zaakceptować chorobę niż zwykłą niechęć do gry na skrzypcach. To nieprawda, że dzieci nie powinny w ogóle pracować. Wiedzą o tym w Ameryce, gdzie niemal każdy nastolatek zarabia na własne drobne wydatki – rozwozi pizzę albo rzuca na próg poranne gazety, myje samochody, sprzedaje hamburgery, pilnuje dzieci sąsiadów. Polacy, szczególnie w miastach, zaczynają przejmować te zdrowe obyczaje. Dzieci roznoszą ulotki, sprzątają mieszkania za wynagrodzenie, którym gardzą dorośli. – Gdy kolega z klasy znalazł pracę z ogłoszenia, wyprowadzanie psa raz dziennie po południu za 250 złotych miesięcznie, uznaliśmy go za szczęściarza – opowiada Maciek z ostatniej klasy podstawówki na warszawskim osiedlu. – Jego mama nie chciała pozwolić, bała się, że tego psa zgubi, jakoś ją uprosił. Znacznie częściej jednak polskie dzieci wykonują podobną pracę gratis. Monika Sajkowska z fundacji Dzieci Niczyje przebadała 12-latków z kilku miejscowości, prosząc ich o ustosunkowanie się do historii Ewy, która „ma bardzo dużo obowiązków, po szkole musi opiekować się młodszym bratem i robić wiele rzeczy w domu. Często nie ma czasu na zabawę, spotkania z koleżankami, naukę”. – Moja sytuacja jest bardzo podobna – odpowiedziało 25 procent dzieci z Warszawy, 29 z Poznania i aż 52 procent z gminy Zawiercie. Korzystanie z pracy dzieci jest na wsi oczywiste: praca uczy, wychowuje, kształtuje charakter i tak było z dziada pradziada. – Łatwo jednak rozróżnić, kiedy dziecko pomaga, a kiedy pracuje – wyjaśnia psychoterapeuta Anna Siewierska. – Pomaganie się kończy, gdy syn lub córka wykonuje pracę nie z miłości do rodziców czy po to, by zarobić na kieszonkowe, ale dlatego, że inaczej rodzinie lub jemu coś grozi: nie wystarczy do pierwszego, obiady będą skromniejsze albo ojciec użyje siły. Wielu rodziców nie wie, że w okresie rozwojowym zwanym dzieciństwem – do 18. roku życia – człowiek ma za zadanie bawić się, wypróbowywać swoje możliwości, określać upodobania i wchodzić w różnorodne relacje z rówieśnikami. Wszystko, co zaburza lub ogranicza te aktywności, zubaża zarazem osobowość i utrudnia, czy wręcz uniemożliwia, tak zwaną normalność w dorosłym życiu: zdrowe relacje rodzinne, poczucie własnej wartości, odporność na przeciwności losu wreszcie dobrą opiekę nad własnymi dziećmi. Ale może nie ma się czym martwić? Według badań CBOS z września 2003 – 96 procent z nas nie akceptuje żadnej formy pracy dzieci poniżej 12. roku życia. Agnieszka Lesiak

22 987778



Ćwiczenia

I. Przed przeczytaniem tekstu proszę zastanowić się nad następującymi kwestiami:

1. Od którego roku życia dzieci mogą legalnie pracować w Państwa krajach? 2. Czy pozwoliliby Państwo pracować swojemu 10-12-letniemu dziecku? 3. Co myślą Państwo o występowaniu dzieci w reklamach telewizyjnych (prasowych)? 4. Czy dzieci powinny mieć w domu obowiązki? Jakiego rodzaju? 5. Co to jest kieszonkowe? Czy dzieci powinny zarabiać na swoje kieszonkowe, czy też powinny je otrzymywać od rodziców? Jak ta kwestia postrzegana jest w Państwa krajach?

II. Proszę połączyć wyrazy z odpowiednimi definicjami ich znaczeń lub wyrazami o znaczeniu podobnym. Pierwsze rozwiązanie jest przykładem.

  1. poprawczak   2. wyrafinowany   3. bywalec   4. ścisk   5. odpuszczać   6. odwzorowywać   7. runąć   8. czyny nierządne   9. okres rozwojowy 10. zubażać 11. zdołać 12. margines

ktoś, kto często odwiedza dane miejsce duży tłok kopiować; ukazywać, odbijać darować coś komuś; nie karać go za to, co zrobił grupa ludzi pozostająca poza obrębem społeczeństwa potrafić; dać radę coś zrobić dorastanie, dojrzewanie czynić biedniejszym miejsce, w którym przebywają nieletni przestępcy doskonały przewrócić się gwałtownie niedopuszczalne przez prawo czyny seksualne

III. W którym miejscu tekst mówi o:

1. zagrożeniach, jakie czyhają na dzieci, które często biorą udział w castingach. 2. przyczynach choroby siedemnastoletniej skrzypaczki. 3. przestępczości wśród nieletnich. 4. stosunku Polaków do pracy dzieci poniżej 12. roku życia. 5. pracach najczęściej wykonywanych przez dzieci. 6. stawkach za pracę małych modeli.

23 987778

IV. Proszę uzupełnić poniższe zdania słowami w odpowiedniej formie, pochodzącymi od słów podanych na marginesie. Pierwsze uzupełnienie jest przykładem.

. . . .Korzystanie . . . . . . . . . . . . .0 z pracy dzieci jest na wsi oczywiste: praca uczy, wychowuje, . . . . . . . . . . . . . . . . .1 charakter i tak było z dziada pradziada. – Łatwo rozróżnić, kiedy dziecko pomaga, a kiedy pracuje. . . . . . . . . . . . . . . .2 się kończy, gdy syn lub córka wykonuje pracę nie z miłości do rodziców czy po to, by zarobić na . . . . . . . . . . . . . . . . .3, ale dlatego, że inaczej rodzinie lub jemu coś grozi: nie wystarczy do pierwszego, obiady będą skromniejsze albo ojciec użyje siły.

KORZYSTAĆ KSZTAŁT POMAGAĆ

Wielu rodziców nie wie, że w okresie . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 zwanym dzie­ ciństwem, do 18. roku życia, człowiek ma za zadanie bawić się, . . . . . . . . . . . .5 swoje możliwości, określać upodobania i wchodzić w różnorodne relacje z rówieśnikami. Wszystko, co zaburza lub ogranicza te rodzaje . . . . . . . . . . . .6, zubaża zarazem osobowość i utrudnia, czy wręcz uniemożliwia, tak zwaną . . . . . . . . . . . . . . . . .7 w dorosłym życiu: zdrowe relacje rodzinne, poczucie własnej wartości, odporność na . . . . . . . . . . . . . . .8 losu, wreszcie dobrą opiekę nad własnymi dziećmi.

ROZWÓJ PRÓBA

NOTATKI

24 987778

KIESZEŃ

AKTYWNY NORMALNY PRZECIWNY

Smutny świat ludzi młodych Pokolenie dzisiejszych nastolatków częściej niż wcześniejsze płaci depresją za dojrzewanie. Prof. Jacek Bomba, lekarz-psychiatra w Collegium Medicum UJ, kierownik Kliniki Psychiatrii Dzieci i Młodzieży oraz Katedry Psychiatrii Wydziału Lekarskiego CM UJ, w latach 1981–1985 przeprowadził badania, z których wynika, że na depresję cierpiało prawie 20% siedemnastolatków. Z badań przeprowadzonych w Gdańsku i Koszalinie przez prof. Hannę Jaklewicz z Uniwersytetu Gdańskiego wynika, że obecnie zaburzenia depresyjne występują u blisko 50% szesnasto- i siedemnastolatków z liceów oraz u 65% ich rówieśników ze szkół zawodowych. 25% wymagało leczenia. Bez poczucia bezpieczeństwa, jakie rodzi się we wczesnym dzieciństwie, potem trudno sobie radzić z tempem współczesnego świata. Zwłaszcza, że jego reguły są jednoznaczne: bądź przebojowy, ścigaj się, zarabiaj pieniądze, rób karierę. I wyglądaj jak Brad Pitt albo Jennifer Lopez. http://www.sprawynauki.waw.pl/?section=article&art_id=2030

NOTATKI

25 987778

Lęk przed wychowywaniem (I) I. Z pierwszej części poniższego tekstu usunięto kilka fragmentów. Proszę wstawić je w miejsce luk tak, by znów stanowił logiczną całość. Pierwsze uzupełnienie jest przykładem.

0 A

1

2

3

4

5

6

7

8

9

Rodzina to między innymi przekazywanie wartości. W dzisiejszych czasach zerwana została jednak ciągłość przekazywania. Dawniej [0 – A] Człowiek miał niegdyś poczucie, że jest ogniwem długiego łańcucha, z tego powodu często bywał więc zmuszony do rezygnacji ze swoich talentów czy zamiłowań. [1 – ...] po to, by zmusić swojego syna do kierowania rodzinną firmą. Nie przekazuje się również wartości i przekonań. Jeśli rodzice mają nawet jakieś własne przekonania na temat tego, czym jest „dobre życie”, wahają się, czy je przekazywać, [2 – ...] Innymi słowy, nie tylko rzeczy utraciły swą symboliczną nieśmiertelność (przedsiębiorstwo, dom rodzinny czy rodzinne dzieło nie są już tak ważne, by od młodych pokoleń można było wymagać poświęcenia siebie), ale też same idee stały się nietrwałe. Przekonania ulegają więc „przeterminowaniu”. [3 – ...] nasze ideały niekoniecznie mają jeszcze znaczenie dla naszych dzieci. Od tego momentu nie wiemy już, co im przekazywać. (...) Czy nie można jednak przekazywać formy bez zawartości? Wyrobić w dziecku zmysłu krytycznego, zdolności osądu, tolerancji: [4 – ...] Moim zdaniem, nie można nauczyć się sądzenia, nie wydając żadnej opinii. Ani nauczyć się tolerancji, nie mając jakiegoś adwersarza, którego trudno nam jest tolerować. Ani poznać, co to religia, nie nauczywszy się wierzyć. [5 – ...] Chcę przez to powiedzieć, że nie możemy przekazywać formy bez zawartości ani pytania bez odpowiedzi, choćby prowizorycznej. Dziecko będzie mogło odstąpić po pewnym czasie od tego, w co ja wierzę, i zwrócić się ku czemuś innemu, nie będzie to jednak możliwe, jeśli nie zostanie wychowane w oparciu o jakieś szczegółowe przekonania moralne, poprzez które nauczy się relacji i uzna inność. Mówiąc inaczej, problem wolności dziecka nie wygląda tak, jak się go dzisiaj powszechnie postrzega. [6 – ...] Ale nie uczynimy go wolnym, zaprzestając przekazywania mu tego, w co wierzymy, z obawy, że mogłoby poczuć się wyobcowane. Utopią jest próba wychowania dziecka uniwersalnego, które będzie bezgranicznie wolne, ponieważ będzie bezgranicznie puste. Wolność jest tylko możliwością wybrania punktów odniesienia, za które stajemy się odpowiedzialni. [7 – ...] Dziecko nie uczy się najpierw wolności, a potem dopiero się nią posługuje. Uczy się jej, gdy się nią posługuje, nieporadnie. [8 – ...] Uczynimy je wolnym, przekazując mu nasze przekonania jednocześnie ze zmysłem krytycznym, tak aby samo mogło je zweryfikować, gdy przyjdzie na to czas. [9 – ...] Ale gra warta jest świeczki. A. syn przejmował firmę po ojcu lub poświęcał swoje osobiste plany, żeby zachować własność, która była środowiskiem życia jego przodków. B. nauczyć je bycia wolnym, po to by kiedyś później samo mogło nadać sens tej wolności i dać tej formie zawartość?

26 987778

C. Dzisiaj daje mu się możliwość samorealizacji. Nikt z nas nie wpadłby już teraz na pomysł, żeby posłużyć się szantażem emocjonalnym D. Kiedy zostajemy rodzicami, mamy dojmujące, choć często niewytłumaczalne uczucie, że E. Doświadczając, jak trudna jest odpowiedzialność, zdaje sobie sprawę, jak trudna jest wolność. F. uważając, że to, co było wartością dla nich, niekoniecznie będzie nią dla ich dzieci. G. Podobnie też nikt nie jest w stanie poznać miłości w sposób intelektualny, jeśli nie kochał najpierw ojca i matki. H. Ale żeby istnieć, już u podstaw musi się ona określać według tych punktów odniesienia i tej odpowiedzialności. I. Wiem, że to zadanie dla akrobaty: przekazywać przekonania i uczyć jednocześnie zdolności rozróżniania, która będzie je oceniać. J. Wszyscy jesteśmy przekonani, że powinno być ono wolne, ma bowiem – jako osoba – stać się kimś autonomicznym i odpowiedzialnym.

Lęk przed wychowywaniem (II) Dziecko jest człowiekiem, kiedy opuszcza łono matki. Staje się istotą ludzką dzięki przekazowi kulturowemu. Każdemu pokoleniu trzeba przekazać przeogromny kapitał świata kultury, jego słowa i znaki, historię, wiedzę i marzenia, jego organizację i rytuały. Jest to gigantyczna praca, praca syzyfowa, ponieważ za każdym razem trzeba zaczynać od nowa, a im więcej stuleci mamy za sobą, tym zadanie jest trudniejsze, tym bardziej złożone jest pojmowanie spraw. Tymczasem przekazywać trzeba wątpliwości wraz z wiarą, pytania wraz z namiętnościami. Albowiem przekazać nie znaczy przynieść gotową, zapakowaną paczkę, którą podaje się z ręki do ręki, jak piłkę w grze. Każde pokolenie musi kulturę ocenić i zweryfikować na nowo, uporządkować ją, usuwając przestarzałe przesądy, musi z drżeniem przekazywać stare pytania, na które nikt nigdy nie potrafił znaleźć odpowiedzi, ofiarowując równocześnie odkryte właśnie skarby, najświeższe doświadczenia, nowe rozróżnienia, nie burząc przy tym całej budowli. Istnieją rodziny, w których ta tytaniczna praca prowadzona jest z taką pieczołowitością, tak cierpliwie i z tak niezwykłą uwagą, że wyrastają w nich wspaniali ludzie, tak doskonali, jakby polerowały ich stulecia. Dorośli w dzisiejszych czasach odczuwają lęk przed wychowywaniem. Boją się, mówiąc dosłownie, przekazywać kulturę, do której nie mają zaufania, bo uważają ją za niedoskonałą (jaką jest w rzeczywistości – jak wszelka rzecz pochodząca od człowieka). Własną historię postrzegają jako pasmo zbrodni, wiara wydaje im się zawsze wystawiona na pokusę fanatyzmu, wielkich pisarzy uważają za autorytarnych macho. I zrozpaczeni, że nie mogą zaproponować nic doskonałego, nie chcąc ograniczać wolności dziecka wpisywaniem go w świat z konieczności partykularny, zbyt leniwi, być może, by podjąć pracę wychowawczą krępującą ich własną wolność – rezygnują z przekazywania. Efektem tego są dzieci „pozbawione marki”, niemające punktów odniesienia, czasem zupełnie niezainteresowane życiem i błądzące z jednego miejsca w drugie, nie wiedząc, na co mają skierować swą uwagę; czasem są to dzieci-barbarzyńcy, niszczące swoje otoczenie i zniekształcające język, aby faktami potwierdzić tragizm egzystencji, na który dorośli nie mieli odwagi zaproponować jakiejś nawet niedoskonałej odpowiedzi. Dorośli dają w ten sposób dowód swojego nihilizmu i przesytu cywilizacją – uczuć, które ukształtowały ich samych. Pozbawiając dzieci znaczeń, które uczyniłyby z nich istoty ucywilizowane, głoszą, że sami odrzucają człowieczeństwo godne tego miana.

Na podstawie tekstu Chantal Delsol Miesięcznik „Znak” nr 597, luty 2005

27 987778



Ćwiczenia

I. Które z poniższych stwierdzeń są zgodne z opiniami wyrażonymi w tekście przez autorkę? Proszę zaznaczyć stosowne miejsca w obu częściach tekstu.

  1. Rodzice nie są pewni, czy wyznawane przez nich wartości są godne przekazywania.   2. W wielu rodzinach bagaż kulturowy przekazywany jest zupełnie bezkrytycznie.   3. W dzisiejszych czasach doszło do częściowego ograniczenia ciągłości przekazywania.   4. Dorośli źle oceniają własną historię i nie chcą jej przekazywać dzieciom.   5. Nie można nauczyć się miłości, nie doświadczając jej.   6. Dzieci całkowicie wolne, są ludźmi, których wypełnia pustka.   7. Wychowanie dzieci musi być oparte na jakimś systemie moralnym.   8. Prawdziwe człowieczeństwo zyskujemy dzięki przekazowi kulturowemu.   9. Poznawanie wolności przez dziecko powinno poprzedzać posługiwanie się nią. 10. Nie można przekazywać formy, nie przekazując jednocześnie jej zawartości. II. Proszę uzupełnić luki w tekście, wybierając najlepszą spośród podanych możliwości. Pierwsze rozwiązanie jest przykładem.

Dorośli w dzisiejszych czasach [0 – c] lęk przed wychowywaniem. Boją się, mówiąc dosłownie, [1 – ...] kulturę, do której nie mają zaufania, bo uważają ją za [2 – ...] (jaką jest w rzeczywistości – jak wszelka rzecz pochodząca od człowieka). Własną historię postrzegają jako [3 – ...] zbrodni, wiara wydaje im się zawsze wystawiona na [4 – ...] fanatyzmu, wielkich pisarzy uważają za autorytarnych macho. I zrozpaczeni, że nie mogą zaproponować nic doskonałego, nie chcąc ograniczać wolności dziecka [5 – ...] go w świat z konieczności partykularny, zbyt leniwi, być może, by podjąć pracę wychowawczą [6 – ...] ich własną wolność – rezygnują z przekazywania. Efektem tego są dzieci „pozbawione marki”, niemające punktów [7 – ...], czasem zupełnie niezainteresowane życiem i błądzące z jednego miejsca w drugie, nie wiedząc, na co mają [8 – ...] swą uwagę, czasem dziecibarbarzyńcy, niszczące swoje otoczenie i [9 – ...] język, aby faktami potwierdzić tragizm egzystencji, na który dorośli nie mieli odwagi zaproponować jakiejś niedoskonałej odpowiedzi. Dorośli dają w ten sposób dowód swojego nihilizmu i [10 – ...] cywilizacją – uczuć, które ukształtowały ich samych. Pozbawiając dzieci znaczeń, które uczyniłyby z nich istoty ucywilizowane, głoszą, że sami odrzucają człowieczeństwo [11 – ...] tego miana. Przykład: 0. a. przeczuwają

b. wyczuwają

c. odczuwają

d. uczuwają

1. 2. 3. 4.

b. przykazywać b. mizerną b. pasmo b. pokusę

c. dawać c. niedoskonałą c. serię c. ponętność

d. transmitować d. niepozorną d. cykl d. przyciąganie

a. przekazywać a. ułomną a. ciąg a. pokuszenie

28 987778

  5. a. wpisywaniem   6. a. wiążącą   7. a. przeniesienia   8. a. pokierować   9. a. plamiące 10. a. nadmiaru 11. a. godziwe

b. zapisywaniem b. zawiązującą b. odpowiadania b. wycelować b. odkształcające b. przesytu b. godne

c. opisywaniem c. krępującą c. referencji c. nastawić c. zniekształcające c. przerostu c. dumne z

d. przepisywaniem d. blokującą d. odniesienia d. skierować d. zatruwające d. przesycenia d. stosowne do

NOTATKI

29 987778

  Słowa, które warto zapamiętać rodzina

– pełna, niepełna, rozbita, wielopokoleniowa, „powtórna”, „wielorodzinna”

macierzyństwo urlop macierzyński – iść na urlop macierzyński małżeństwo – zawrzeć małżeństwo, rozwiązać małżeństwo związek partnerski żyć na kocią łapę rozwieść się wskaźnik rozwodów przyrodnie rodzeństwo przyszywany wujek,   przyszywana ciocia ojczym, macocha pasierb, pasierbica pokrewieństwo – stopień pokrewieństwa    więzi pokrewieństwa przywiązanie do   korzeni zew krwi więzi – rozpad więzi, umacnianie więzi odpowiedzialność – brać na siebie odpowiedzialność, unikać odpowiedzialności,    uczynić kogoś odpowiedzialnym za coś relacje

– poplątane, skomplikowane, dobre

stosunki – nawiązywać, utrzymywać, podtrzymywać, odnowić    poprawne, ożywione, zażyłe krzywda

– wyrządzić, zrobić, wynagrodzić (komuś) krzywdę

przeciwdziałać

– chorobie, epidemii

sprzyjać

– rodzinie, koledze

powstrzymywać

– dziecko przed upadkiem

30 987778



Powiedz lub napisz

1. Proszę rozwinąć myśl A. Einsteina Tylko życie poświęcone innym jest warte przeżycia (w dowolnej formie). 2. Dzieci powinny pracować od najmłodszych lat – proszę napisać tekst argumentacyjny. 3. Czy zgadzają się Państwo ze stwierdzeniem: Zdrowe rodziny – zdrowe społeczeństwo; odpowiedź proszę uzasadnić. 4. Jakie są wady i zalety wychowywania dzieci w rodzinie wielopokoleniowej? Jak ta sprawa wygląda w rodzinie wielorodzinnej? Proszę przygotować wypowiedź ustną. 5. Dobrze wychować dziecko można tylko dając mu dobry przykład. Proszę przygotować się do dyskusji na ten temat. 6. Małżeństwa i rozwody przez internet. Proszę przygotować się do dyskusji na ten temat.

NOTATKI

31 987778

32 987778

CIERPLIWOŚCIĄ I PRACĄ LUDZIE SIĘ BOGACĄ

     Praca oddala od nas      trzy rzeczy: nudę, występek i ubóstwo.



autor nieznany

33 987778

34 987778

O pracy Najoczywiściej nie jest prawdą, że ludzie chcieliby być wolni od wszelkich fizycznych wysileń: po cóż wymyśliliby sporty i różne gimnastyczne ćwiczenia, do których nie zmusza ich życiowa konieczność? A jeśli nawet mamy ochotę, by przez cały dzień leżeć na tapczanie, to i wtedy nie jest to zazwyczaj bezmyślne i całkiem próżniacze wylegiwanie się, zawsze znajdujemy sobie jakieś zajęcia: ktoś czyta, ktoś pisze listy albo dzienniki, ktoś gada ze znajomymi przez telefon, ktoś ogląda telewizję, a ktoś ima się jakichś mniej lub bardziej absurdalnych rozrywek, np. rozwiązuje krzyżówki. Również oglądanie telewizji i słuchanie radia, choć bywa czasem uważane za całkiem bierne zużycie czasu – i z tej racji właśnie z niepokojem się rachuje, ile godzin spędzają na tym dzieci i młodzież – nie jest przecież całkiem bierne: wymaga jakiejś koncentracji. Nawet więc prawdziwi artyści lenistwa (a są tacy), którzy wymyślają wszelkie możliwe preteksty do nicnierobienia, nie są przecież jak bezmyślne kłody. Są wprawdzie nieproduktywni, nic na pozór albo bardzo niewiele przynoszą innym, ale bynajmniej nie są wyzuci z ciekawości, z ochoty uczenia się, choćby niesystematycznego i zabawowego, z kontaktu z innymi ludźmi. Trzeba w każdym razie odróżnić bezproduktywność od kompletnego bezwładu. Należy więc odróżnić zamiłowanie do próżniactwa totalnego od pomysłowego oszczędzania sobie wysiłku. Ludzie wymyślili koło, łuk, igłę, pług i kilka innych jeszcze rzeczy, nieco bardziej skomplikowanych (ale te pierwsze były z pewnością dziełem niezwykłego geniuszu). Wolno powiedzieć, że wszystko to były świetne płody lenistwa, bo dzięki nim ileż fizycznego trudu można było zaoszczędzić! W tym sensie cała nasza cywilizacja jest dziełem lenistwa. Wynalazki, które oszczędzają trudu umysłowego, są już głównie tworem naszego wieku, chociaż skromne i nadzwyczaj pożyteczne przyrządy tego rodzaju wymyślano jeszcze przez komputerami, na przykład suwaki logarytmiczne i maszyny do liczenia. Nie, nie jesteśmy stworzeni do próżniactwa absolutnego, to znaczy do śmierci. Nie lubimy jednakowoż – przynajmniej większość z nas – dyscypliny pracy i nie lubimy pracy, która polega na monotonnym powtarzaniu tej samej prostej czynności, niewymagającej namysłu ani postanawiania. Kiedy powstały wybitnie zracjonalizowane formy produkcji, w których praca robotnika przy pasie transmisyjnym była właśnie zredukowana do jednego poruszenia, bez końca powtarzanego (...) rozpętała się w latach trzydziestych wielka dyskusja nad tą sprawą. Mówiono o odczłowieczeniu pracy, o zmianie robotnika w dodatek do maszyny. (…) Nasze czasy po części usunęły i usuwają lęki i ponure przepowiednie związane z wcześniejszą falą industrializacji, okazało się bowiem, że w owych prostych, powtarzanych czynnościach produkcyjnych ludzie mogą być z powodzeniem zastąpieni przez roboty.

Leszek Kołakowski Mini wykłady o maksi-sprawach, fragmenty eseju O nicnierobieniu Wydawnictwo „Znak”, Kraków 2003, s. 172–178

35 987778



Ćwiczenia

I. Jakie funkcje pełni praca w życiu człowieka? Co dzięki niej można osiągnąć? II. Proszę połączyć wyrazy umieszczone w kolumnie z odpowiednimi definicjami ich znaczeń lub wyrazami o znaczeniu podobnym. Podane rozwiązanie jest przykładem.

  1. wyręczać się kimś   2. trudzić się   3. przymus   4. rygor   5. zaprawiać kogoś   6. nadzór   7. próżniactwo   8. płody   9. wytwór 10. przyrząd 11. zajęcie 12. produktywny 13. bezwład 14. zdziałać 15. wytwarzać 16. natężać się 17. trapić

kontrola lenistwo coś do robienia; praca; w l.mn. – lekcje na uczelni wysilać się dający wymierne efekty produkować martwić zrobić narzędzie konieczność robienia czegoś bezruch; brak inicjatywy dyscyplina przygotowywać kogoś do czegoś produkt owoce; plony robić coś z wysiłkiem wykorzystywać kogoś do zrobienia czegoś za nas

III. Które z poniższych stwierdzeń są zgodne z opiniami wyrażonymi w tekście przez autora (proszę zaznaczyć stosowne miejsca).

  1. Dzięki wypoczynkowi możemy oderwać się od codzienności i poprawić swoje samopoczucie.   2. Praca jest koniecznością, jest sprawiedliwą karą za grzechy.   3. Dzięki pracy dokonuje się postęp ludzkości.   4. Postęp jest możliwy dzięki leniom.   5. Ludzie chcą spędzać czas na błogim lenistwie.   6. Całkowite próżniactwo – to śmierć dla człowieka.   7. W XIX wieku nastąpiła całkowita dehumanizacja pracy, która trwa do dzisiaj.   8. Praca czyni nas ludźmi.   9. Życie w raju byłoby pasmem wiecznej szczęśliwości. 10. Oglądanie telewizji jest przejawem lenistwa.

36 987778

IV. Proszę ułożyć fragmenty tekstu we właściwej kolejności (proszę nie korzystać z tekstu podczas wykonywania ćwiczenia).

A

B

C

D

E 0

F

G

H

I

J

A. Należy więc odróżnić zamiłowanie do próżniactwa totalnego od pomysłowego oszczędzania sobie wysiłku. Ludzie wymyślili koło, łuk, igłę, pług i kilka innych jeszcze rzeczy, nieco bardziej skomplikowanych (ale te pierwsze były z pewnością dziełem niezwykłego geniuszu). B. Również oglądanie telewizji i słuchanie radia, choć bywa czasem uważane za całkiem bierne zużycie czasu – i z tej racji właśnie z niepokojem się rachuje, ile godzin spędzają na tym dzieci i młodzież – nie jest przecież całkiem bierne: wymaga jakiejś koncentracji. Nawet więc prawdziwi artyści lenistwa (a są tacy), którzy wymyślają wszelkie możliwe preteksty do nicnierobienia, nie są przecież jak bezmyślne kłody. C. Wolno powiedzieć, że wszystko to były świetne płody lenistwa, bo dzięki nim ileż fizycznego trudu można było zaoszczędzić! W tym sensie cała nasza cywilizacja jest dziełem lenistwa. D. Kiedy powstały wybitnie zracjonalizowane formy produkcji, w których praca robotnika przy pasie transmisyjnym była właśnie zredukowana do jednego poruszenia, bez końca powtarzanego (...) rozpętała się w latach trzydziestych wielka dyskusja nad tą sprawą. E. Najoczywiściej nie jest prawdą, że ludzie chcieliby być wolni od wszelkich fizycznych wysileń: po cóż wymyśliliby sporty i różne gimnastyczne ćwiczenia, do których nie zmusza ich życiowa konieczność? F. Są wprawdzie nieproduktywni, nic na pozór albo bardzo niewiele przynoszą innym, ale bynajmniej nie są wyzuci z ciekawości, z ochoty uczenia się, choćby niesystematycznego i zabawowego, z kontaktu z innymi ludźmi. Trzeba w każdym razie odróżnić bezproduktywność od kompletnego bezwładu. G. Mówiono o odczłowieczeniu pracy, o zmianie robotnika w dodatek do maszyny. (...) Nasze czasy po części usunęły i usuwają lęki i ponure przepowiednie związane z wcześniejszą falą industrializacji, okazało się bowiem, że w owych prostych, powtarzanych czynnościach produkcyjnych ludzie mogą być z powodzeniem zastąpieni przez roboty. H. Wynalazki, które oszczędzają trudu umysłowego, są już głównie tworem naszego wieku, chociaż skromne i nadzwyczaj pożyteczne przyrządy tego rodzaju wymyślano jeszcze przez komputerami, na przykład suwaki logarytmiczne i maszyny do liczenia. I. Nie, nie jesteśmy stworzeni do próżniactwa absolutnego, to znaczy do śmierci. Nie lubimy jednakowoż – przynajmniej większość z nas – dyscypliny pracy i nie lubimy pracy, która polega na monotonnym powtarzaniu tej samej prostej czynności, niewymagającej namysłu ani postanawiania. J. A jeśli nawet mamy ochotę, by przez cały dzień leżeć na tapczanie, to i wtedy nie jest to zazwyczaj bezmyślne i całkiem próżniacze wylegiwanie, zawsze znajdujemy sobie jakieś zajęcia: ktoś czyta, ktoś pisze listy albo dzienniki, ktoś gada ze znajomymi przez telefon, ktoś ogląda telewizję, a ktoś ima się jakichś mniej lub bardziej absurdalnych rozrywek, np. rozwiązuje krzyżówki.

37 987778

Najważniejszy klin I. Redaktor H. Dziarska rozmawiała z prof. M. Górą ze Szkoły Głównej Handlowej. Proszę dobrać pytania, które zadała pani redaktor, do odpowiedzi, których udzielił profesor Góra, łącząc w tabeli oznaczenia literowe i liczbowe, jak pokazano w przykładzie.

0 B

1

2

3

4

5

6

7

8

0. Bezrobocie kojarzone jest zazwyczaj ze spadkiem aktywności gospodarczej, tymczasem w Polsce nastąpił już znaczny wzrost, a bezrobocie nie maleje w sposób odczuwalny. Jakie są przyczyny tego stanu rzeczy? Pan Profesor proponuje nowe spojrzenie na tę kwestię. 1. Dlaczego wzrost gospodarczy przestał mieć tu kluczowe znaczenie? 2. Jednak przy niższym wzroście gospodarczym mają one znacznie niższy poziom bezrobocia... 3. Co kryje się pod tym pojęciem? 4. W jaki sposób klin podatkowy wpływa na miejsca pracy? 5. Jak działa ten mechanizm? 6. Kolejna trudna zależność - to ochrona zatrudnienia a powstawanie nowych miejsc pracy. 7. Gdyby jednak ci obecnie chronieni zwolnili miejsca dla absolwentów, sami staliby się bezrobotnymi – następowałaby rotacja bezrobocia... 8. Aktywność zawodowa Polaków nie jest niestety naszą mocną stroną, co też pogarsza sytuację. A. Ochrona pracy jest bardzo ważna w każdym społeczeństwie. Z drugiej strony są ludzie poza zatrudnieniem – bezrobotni, którzy już wypadli z rynku pracy oraz cała rzesza młodych, którzy usiłują się na ten rynek dostać i mają z tym kłopot, bo drzwi są szczelnie zatrzaśnięte. Trudno się na ten rynek wcisnąć, bo nie ma na nim konkurencji. Konkurencja między pracownikami jest bardzo potrzebna z wielu powodów, a przede wszystkim dlatego, żeby dać szansę młodym wejścia na rynek, a innym wrócić do zatrudnienia. Im bardziej chronimy tych, którzy mają zatrudnienie, tym gorsza jest sytuacja tych, którzy go nie mają. B. To nie jest nowe spojrzenie, a raczej wzięcie pod uwagę istotnych przyczyn bezrobocia i przy­ pisanie im roli większej niż wzrostowi gospodarczemu. Ma on na obecnym etapie rozwoju gospodarek zdecydowanie słabsze przełożenie na tworzenie miejsc pracy niż tzw. czynniki instytucjonalne (...). Chodzi o to, czy system instytucjonalny sprzyja zatrudnianiu, czy nie. W Polsce, podobnie jak w większości krajów Europy, regulacje nie sprzyjają zatrudnieniu, a raczej utrzymaniu status quo.

38 987778

C. Należy zdać sobie z tego sprawę i skorygować nasze myślenie o płynące stąd wnioski. Wzrost gospodarczy w Polsce jest dużo szybszy niż średnia w Europie. W ciągu ostatnich 15 lat w Polsce wyniósł on średniorocznie 4,4 proc., podczas gdy w krajach unijnych tylko 1,9 proc. Jednocześnie jest ogromna przepaść, jeśli chodzi o sytuację na rynku pracy. Mamy najwyższą w Europie stopę bezrobocia wynoszącą aż 19 proc. i najniższy współczynnik zatrudnienia – 51,7 proc. Ale to nie wolne tempo wzrostu gospodarczego spowodowało bezrobocie w Polsce i to nie szybkie tempo wzrostu wyciągnie nas z tego kłopotu. A ponadto, gdybyśmy zdali się wyłącznie na wzrost, to uwzględniając jego cykliczność, za pewien czas znowu znaleźlibyśmy się w podobnej sytuacji. Trzeba więc tak zmienić rynek pracy, żeby wzrost gospodarczy jak najbardziej przekładał się na tworzenie nowych miejsc pracy, żeby jego fluktuacje nie były dla tego rynku katastrofalne (...) A najważniejsza jest tu kwestia klina podatkowego. D. Oczywiście ma on znaczenie, tylko w porównaniu z czynnikami instytucjonalnymi dużo mniejsze niż dawniej, bo bardzo istotnie zmienił się świat i gospodarki. To, co było dobrze uzasadnione merytorycznie 30–50 lat temu, nie odpowiada już rzeczywistości, z jaką mamy do czynienia. Obecnie gospodarki funkcjonują inaczej, w związku z tym trzeba innych metod, żeby pomóc im tworzyć miejsca pracy i zmniejszyć bezrobocie. To dotyczy nie tylko Polski, ale wszystkich krajów Europy kontynentalnej. E. Jeśli czynnik produkcji – „praca” – jest obciążony podatkami, staje się on droższy i jest mniej wykorzystywany w procesie produkcji. Jeżeli praca jest droga, mniej się jej kupuje i to jest prosta zasada działania klina podatkowego. W Europie w ciągu ostatnich kilku lat tylko te kraje, które istotnie obniżyły wielkość klina podatkowego, były w stanie obniżyć bezrobocie, a kraje, które podwyższały klin podatkowy, zanotowały wzrost bezrobocia (...). F. Klin podatkowy zabija miejsca pracy. Robi to w sposób bardzo podstępny, gdyż przede wszystkim niszczy nisko produktywne miejsca pracy, które stwarzają najwięcej problemów z punktu widzenia powstawania bezrobocia i jest szczególnie dotkliwy dla ludzi nienajlepiej sytuowanych. Nie chodzi tu więc o zmniejszenie podatków dla najbogatszych, ale o zmniejszenie obciążenia przeciętnych ludzi, a w szczególności mało zarabiających. G. Jest to najpoważniejsze wyzwanie, bo ten czynnik otworzy nam drogę do poprawy. Sytuacja na polskim rynku pracy nie bardzo różni się od reszty Europy, a przynajmniej jej kontynentalnej części. Francja, Niemcy, Hiszpania, Włochy też mają nieefektywne rynki pracy, co sprzyja utrzymywaniu się w tych krajach wysokich stóp bezrobocia. Jest tam jednak dużo mniejszy napływ ludzi na rynek pracy. Przyrost podaży pracy, spowodowany czynnikami demograficznymi, choć przy dobrze działającym rynku pracy jest korzystny, może stać się przyczyną kłopotów w połączeniu z nieefektywnym rynkiem pracy, co ma miejsce w Polsce. To stawia przed nami duże wyzwanie, nawet zakładając, że statystyki bezrobocia są zawyżone. Stąd potrzeba głębszej analizy sytuacji na rynku pracy i działań, których celem jest obniżenie bezrobocia. H. To nie jest tak, bo miejsce pracy nie jest rzeczą materialną – to nie jest maszyna ani biurko, to jest abstrakt, który jest tworzony w zależności od tego, co się dzieje na rynku pracy. I tutaj paradoksalnie – im większy ruch na rynku pracy, tym więcej miejsc pracy (...). W krajach, w których ten ruch jest większy, sytuacja na rynku pracy jest lepsza, a więc to nie jest tak, że jeden bezrobotny zamienia się z jednym zatrudnionym i tak w kółko – to nie tak działa. Jeżeli rynek pracy będzie bardziej otwarty dla tych, którzy szukają pracy, tych miejsc będzie więcej. Elastyczny rynek pracy tworzy więcej miejsc pracy, czyli przy tych samych warunkach makro-

39 987778

ekonomicznych, może być ich dużo więcej. Jest to związane z regulacjami dotyczącymi przede wszystkim zatrudniania i zwalniania (...). I. Podatki kojarzą nam się z PITem, podczas gdy jest to bardzo mała ich część. Chodzi tu o średnie obciążenie pracy, jakie przypada na przeciętnego człowieka, zarówno bezpośrednie obciążenie funduszu płac, jak i dużo większe – pośrednie. A więc klin podatkowy jest to suma wszystkich podatków, jakie płacimy, sprowadzona do jednej podstawy. Najlepszym pośrednim sposobem jego liczenia jest ustalenie, jaka część PKB przepływa przez szeroko rozumiane finanse. http://www.polskieradio.pl/spoleczenstwo/dyskusje.asp?id=134 (2006)

II. Proszę zaznaczyć w tekście te fragmenty, które mówią o:

1. wpływie czynnika demograficznego na rynek pracy. 2. przekładaniu się wzrostu gospodarczego na tworzenie nowych miejsc pracy. 3. elastyczności rynku pracy i jego znaczeniu dla zmniejszania stopy bezrobocia. 4. roli czynników instytucjonalnych w walce z bezrobociem. 5. mniejszej roli wzrostu gospodarczego w zwalczaniu bezrobocia. 6. zależności między stopą bezrobocia a wysokością podatków. III. Proszę uzupełnić luki w tekście, wybierając najlepszą spośród podanych możliwości. Pierwsze rozwiązanie jest przykładem.

Dużo osób jest poza rynkiem pracy. Ktoś mógłby powiedzieć – „bo pracy nie ma”, a ja powiem na [0 – b]– dlatego pracy nie ma, że duża część naszego społeczeństwa, siły [1 – ...] w wieku [2 – ...] jest poza rynkiem pracy. To brzmi paradoksalnie, ale im mniejsza [3 – ...] zawodowa, tym trudniejsza sytuacja na rynku pracy. Im więcej ludzi wypchniemy na [4 – ...] emerytury, renty i inne [5 – ...], tym sytuacja będzie trudniejsza, bo oni nie odchodzą z [6 – ...] rękoma, tylko [7 – ...], na które muszą zarobić pracujący. Ci, którzy chcą wejść na rynek, muszą ten ciężar [8 – ...] i dlatego miejsc pracy często po prostu nie ma, bo praca staje się droższa. Musimy myśleć o tym, jak zwiększyć aktywność zawodową. Mamy [9 – ...] bezrobocia w Europie, ale nie to jest najgorsze, tylko najniższa stopa aktywności zawodowej. Trzeba tak [10 – ...] strukturę naszego rynku pracy i społeczeństwa, żeby jak największa liczba osób mogła [11 – ...] dochody z pracy, a nie z innych [12 – ...], które są finansowane też z pracy, ale innych ludzi. Aktywność zawodowa jest to najpoważniejsze wyzwanie, bo ten [13 – ...] otworzy nam drogę do poprawy. Sytuacja na polskim rynku pracy nie bardzo różni się od reszty Europy, a przynajmniej jej kontynentalnej części. Francja, Niemcy, Hiszpania, Włochy też mają nieefektywne rynki pracy, co [14 – ...] w tych krajach wysokiego bezrobocia. Jest tam jednak dużo mniejszy [15 – ...] ludzi na rynek pracy. Przyrost [16 – ...] pracy, spowodowany czynnikami demograficznymi. Przy dobrze działającym rynku jest korzystny, może stać się przyczyną kłopotów w [17 – ...] z nieefektywnym rynkiem pracy, co ma miejsce w Polsce. To [18 – ...] przed nami duże wyzwanie, nawet zakładając, że statystyki bezrobocia są [19 – ...]. Stąd potrzeba głębszej analizy sytuacji na rynku pracy i działań, których celem jest obniżenie bezrobocia.

40 987778

Przykład:   0. a. wspak

c. opak

b. odwrót

d. przekór

  1. a. robotniczej b. roboczej c. pracy d. proletariackiej   2. a. produkującym b. produkcyjnym c. wytwórczym d. wytwarzającym   3. a. aktywność b. działalność c. sprawność d. witalność   4. a. wczesne b. rychłe c. przedwczesne d. wcześniejsze   5. a. pożyczki b. zasiłki c. zapomogi d. stypendia   6. a. pustymi b. próżnymi c. wolnymi d. otwartymi   7. a. z zaświadczeniami b. ze świadczeniami c. z należnościami d. z płatnościami   8. a. znieść b. podnieść c. unieść d. zanieść   9. a. najwyższą stopę b. najwyższy poziom c. najwyższy standard d. najwyższą wysokość 10. a. rozbudować b. przebudować c. wybudować d. zbudować 11. a. zyskać b. brać c. czerpać d. ciągnąć 12. a. miejsc b. źródeł c. zasobów d. złóż 13. a. czynnik b. współczynnik c. bodziec d. moduł 14. a. ułatwia b. pomaga c. sprzyja d. umożliwia   utrzymywanie   w utrzymywaniu   utrzymywaniu   utrzymywanie 15. a. wpływ b. odpływ c. przypływ d. napływ 16. a. podaży b. propozycji c. asortymentu d. popytu 17. a. złączeniu b. połączeniu c. łączeniu d. przyłączeniu 18. a. stawia b. otwiera c. roztacza d. rozciąga 19. a. zaniżone b. obniżone c. za wysokie d. zawyżone

41 987778

IV. Proszę uzupełnić poniższą tabelkę. W trakcie pracy warto skorzystać ze słowników. Uwaga! Niektóre miejsca mogą pozostać puste. RZECZOWNIK

CZASOWNIK

PRZYMIOTNIK

zmiana tworzyć gospodarka kłopotliwy konkurencja produktywny zabijać poprawa korzystny ruch bezrobocie zawyżony pomagać wymagać oszczędzać płody zredukowany dodatkowy szkolić pośrednik V. Proszę zaznaczyć, czy poniższe stwierdzenia są zgodne z tekstem (P), czy też nie (F).

Przykład: 0. Obecnie wzrost gospodarczy nie wypływa na zmniejszenie stopy bezrobocia. 1. W Polsce jest najwięcej ludzi pracujących. 2. Mniejsze prawa dla bezrobotnych są konsekwencją zwiększonej ochrony ludzi   pracujących. 3. Klin podatkowy najbardziej obciążą pracodawcę. 4. Zwiększanie obciążeń podatkowych przyczynia się do stałego wzrostu bezrobocia. 5. Obciążenie podatkowe najwyraźniej odczuwają najbogatsi. 6. W Polsce obserwuje się wyższy niż w innych krajach europejskich napływ   ludzi na rynek pracy. 7. Ruch na rynku pracy wpływa na liczbę oferowanych miejsc pracy.

42 987778

P

F

P

F

P P P P

F F F F

P P

F F

Sytuacja na rynku pracy a stan zdrowia społeczeństwa Stan zdrowia jest jednym z ważniejszych obszarów życia społecznego żywo reagującym na wszelkie zmiany środowiska, w jakim funkcjonuje człowiek. Dobry stan zdrowia to nie tylko brak choroby, ale także pełnia fizycznego, psychicznego i społecznego dobrostanu jednostki ludzkiej i jej zdolności przystosowania do zmieniających się warunków otaczającego środowiska (definicja opracowana przez Światową Organizację Zdrowia). Zdrowie społeczeństwa zdeterminowane jest przez wiele czynników, które można podzielić na cztery podstawowe grupy. Pierwsza z nich związana jest ze stylem życia (odżywianie, obciążenie pracą, sposób wypoczywania, uzależnienia od nałogów, kultura zdrowotna i higieniczna). Druga zależy od środowiska, w którym człowiek żyje, pracuje, wypoczywa w aspekcie psychospołecznym i ekologicznym. Obciążenia genetyczne powodujące powstawanie wad i defektów wrodzonych są kolejnym czynnikiem determinującym stan zdrowia społecznego. Kondycja służby zdrowia (diagnostyka, lecznictwo, rehabilitacja) ma także znaczący wpływ na zdrowie społeczeństwa. Analiza związków pomiędzy sytuacją na rynku pracy a kondycją psychofizyczną i poziomem adaptacji społecznej ma charakter przyczynowo-skutkowy. Człowiek zdrowy (w sensie fizycznym, psychicznym i społecznym) pracuje wydajniej i efektywniej niż człowiek chory; ma większą zdolność radzenia sobie w trudnych sytuacjach, przejawia większą aktywność w zakresie poszukiwania i zmiany zatrudnienia oraz podnoszenia, a nawet zmiany kwalifikacji. Wpływ sytuacji na rynku pracy na kondycję psychofizyczną i społeczną jednostki, a w konsekwencji na stan zdrowia społeczeństwa jest aktualnym i nie do końca rozpoznanym obszarem. Zdrowotne skutki przeobrażeń, jakie miały miejsce na rynku pracy w Polsce w ostatnich latach, należy rozpatrywać przede wszystkim w odniesieniu do trzech podstawowych kategorii społecznych związanych z rynkiem pracy: młodzieży przygotowującej się do wejścia na rynek pracy, osób pracujących oraz bezrobotnych i ich rodzin. Większość młodych ludzi nie zetknęła się jeszcze z rynkiem pracy, jednak świadomość sytuacji panującej na rynku ma istotny wpływ na ich postawy, zachowanie, plany życiowe i zawodowe, decyzje związane z wyborem szkoły i kierunku studiów. Ci młodzi ludzie na ogół zdają sobie sprawę z bezrobocia i konkurencji na rynku pracy, toteż są pełni lęków i obaw o swoją przyszłość. Część młodzieży nie wierzy w możliwość decydowania o swoim losie, co wynika z obserwacji najbliższego środowiska. Lata 90. przyniosły znaczny wzrost liczby udanych zamachów samobójczych wśród młodzieży w wieku 15–20 lat. Sytuacja na rynku pracy nie może być traktowana jako jedyne uwarunkowanie liczby samobójstw wśród młodzieży, należy jednak przypuszczać, że znajduje się wśród pośrednich przyczyn tego niepokojącego procesu. Kolejną kategorią społeczną są osoby aktywne zawodowo. Mogłoby się wydawać, że sytuacja na rynku pracy ma niewielki wpływ na zdrowie osób zatrudnionych, pracowników. Doświadczenia ostatnich lat wskazują, że bezrobocie ma zdecydowanie negatywne oddziaływanie na psychiczne i społeczne samopoczucie. Przez kilkadziesiąt lat w świadomości Polaków było ono odległe i nierealne, kojarzyło się z marginesem społecznym. Gwarancja zatrudnia była powszechnie traktowana

43 987778

jako nienaruszalne prawo obywatelskie i dawała poczucie bezpieczeństwa socjalnego. Zmieniająca się sytuacja na rynku pracy spowodowała, że ludzie zaczęli dostrzegać realną groźbę utraty pracy oraz jej konsekwencje bytowe i psychospołeczne. Widmo bezrobocia stało się przyczyną lęków i obaw. Sama świadomość i poczucie zagrożenia bezrobociem wywołuje niepokój, bezsenność oraz inne choroby somatyczne. Zmiany depresyjne, jakie zachodzą w psychice, są często tak głębokie, że mogą blokować aktywność ludzką. Stres spowodowany wizją utraty pracy pogłębia świadomość braku „zaplecza” finansowego, które pomogłoby przetrwać trudny okres pozostawania bez zatrudnienia. W związku z tym wielu pracowników, chcąc utrzymać miejsce pracy, awansować lub podnieść standard życia, podejmuje się zadań przekraczających ich możliwości psychofizyczne. Lekarze coraz częściej stwierdzają u pacjentów stan chronicznego zmęczenia, które jest skutkiem tzw. „pracoholizmu”. Chociaż pracujący są w zdecydowanie lepszej sytuacji niż osoby bezrobotne, jednakże i ich nie ominęły: lęk o przyszłość, nadmierne obciążenie biologiczne związane z ilością, tempem i warunkami pracy, poczucie dezintegracji społecznej, a także zagrożenie zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego. Fakt utraty pracy powoduje przeżywanie przez osoby bezrobotne wielu emocji podlegających zmianom w zależności od okresu pozostawania bez pracy. Początkowo bezczynność odbierana jest jako rodzaj „urlopu wypoczynkowego”. Można w tym czasie załatwić sprawy, na które dotychczas brakowało czasu. Sytuacja materialna niekoniecznie musiała się pogorszyć. Osobom, które otrzymały odprawę – mogła się poprawić. Wiara w możliwość podjęcia szybkiego zatrudnienia jest jeszcze silna. Gdy jednak mija krótki okres poprawy nastroju, zaczynają narastać negatywne emocje (bunt – dlaczego ja?), irytacja, zniecierpliwienie, niepokój. „Urlop-wakacje” cieszą, gdy jest perspektywa powrotu do pracy, do aktywnego życia zawodowego. Po tym okresie następuje czas intensywnego poszukiwania zatrudnienia, często „po omacku”, bez rozeznania co do aktualnego rynku pracy. Dlatego też, te działania nie zawsze są efektywne. Jeżeli okres poszukiwania pracy wydłuża się, ludzie często tracą nadzieję, rezygnują z jakichkolwiek działań. Skutkuje to poczuciem bezwartościowości podejmowanych starań. Narasta poczucie niskiej wartości, nasila się dystans wobec znajomych, czasami dochodzi do wycofywania się z aktywności dającej nadzieję na zmianę sytuacji życiowej. W tym momencie konieczne jest poszukiwanie oparcia u osób mogących udzielić fachowej pomocy, wsparcia, które pomogą bezrobotnym odbudować poczucie własnej wartości, przypomnieć sobie co umieją, kim są lub czego mogą się nauczyć, by być atrakcyjnymi na rynku pracy. (...) Anna Kwiatkowska Tygodnik Solidarność Świętokrzyska nr 464 http://www.solidarnosc-swietokrzyska.pl/tygodnik.html

44 987778



Ćwiczenia

I. Proszę zaznaczyć właściwą odpowiedź.

Przykład: 0. Tematem tekstu jest:   a) stan zdrowia polskiego społeczeństwa na rynku pracy.   b) zależności między rynkiem pracy a zdrowiem społeczeństwa.   c) sytuacja na rynku pracy w kontekście zdrowia społeczeństwa. 1.

Według Światowej Organizacji Zdrowia dobre zdrowie to: a) stan, w którym człowieka nie nękają żadne choroby. b) stan samozadowolenia i dobrobytu jednostki ludzkiej. c) dobra psychofizyczna kondycja człowieka.

2. Zdrowie człowieka determinują cztery czynniki. Są to: a) warunki życia, obciążenia genetyczne, warunki wypoczynku oraz czynniki środowiskowe. b) lecznictwo, styl życia, wrodzone defekty, środowisko. c) warunki życia, styl życia, otoczenie społeczne, stan służby zdrowia. 3.

Człowiek w dobrej kondycji psychofizycznej: a) szybciej dostosowuje się do nowej sytuacji. b) jest gotów się przekwalifikować. c) nigdy nie poddaje się stresowi.

4. Zmiany na rynku pracy: a) w zasadniczy sposób wpłynęły na stan zdrowia polskiego społeczeństwa. b) przeobraziły polskie społeczeństwo. c) mają zapewne wpływ na stan zdrowia polskiego społeczeństwa. 5.

Sytuacja na rynku pracy powoduje, że młodzi ludzie, którzy jeszcze nie pracowali: a) boją się o swoją przyszłość. b) stracili wiarę w przyszłość. c) nie wierzą w swoją przyszłość.

6.

Wzrost liczby samobójstw wśród młodych ludzi: a) ma określony związek z sytuacją na rynku pracy. b) jest powiązany z sytuacją na rynku pracy. c) może być związany z sytuacją na rynku pracy.

7.

Przez lata bezrobocie kojarzyło się Polakom z problemami ludzi: a) żyjących właściwie poza społeczeństwem. b) żyjących na skraju ubóstwa. c) pasożytujących na społeczeństwie.

45 987778

  8. Zagrożenie utraty pracy powoduje, że ludzie często: a) popadają w stan odrętwienia. b) chcą pracować ponad siły. c) chorują i nie sypiają dobrze.   9. Bezrobotni zachowują się inaczej w zależności od tego: a) jak wysoką odprawę otrzymali po odejściu z pracy. b) w jakim okresie życia zostali zwolnieni. c) jak dawno zostali zwolnieni z pracy. 10. Przedłużający się okres, w którym człowiek jest pozbawiony zatrudnienia powoduje, że: a) zrywa kontakty ze swoimi znajomymi. b) popada w apatię i traci możliwość działania. c) podejmuje nieprzemyślane i mało efektywne działania.

II. Proszę sparafrazować poniższe zdania, zastępując zaznaczone fragmenty zwrotami lub wyrażeniami o podobnym znaczeniu.

Przykład: Stan zdrowia jest jednym z ważniejszych obszarów życia społecznego żywo reagującym na wszelkie zmiany środowiska, w jakim funkcjonuje człowiek. Stan zdrowia jest jedną z istotniejszych dziedzin życia społecznego szybko reagującą na wszelkie zmiany otoczenia, w jakim żyje i pracuje człowiek. 1. Człowiek zdrowy pracuje wydajniej niż człowiek chory; ma większą zdolność radzenia sobie w trudnych sytuacjach, przejawia większą aktywność w zakresie poszukiwania i zmiany zatrudnienia oraz podnoszenia, a nawet zmiany kwalifikacji. ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 2. Większość młodych ludzi nie zetknęła się jeszcze z rynkiem pracy, jednak świadomość sytuacji panującej na rynku ma istotny wpływ na ich postawy, zachowanie, plany życiowe i zawodowe, decyzje związane z wyborem szkoły i kierunku studiów. ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 3. Lata 90. przyniosły znaczny wzrost liczby udanych zamachów samobójczych wśród młodzieży w wieku 15–20 lat. ........................................................................... ........................................................................... ...........................................................................

46 987778

4. W związku z tym wielu pracowników, chcąc utrzymać miejsce pracy, awansować lub podnieść standard życia, podejmuje się zadań przekraczających ich możliwości psychofizyczne. .......................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 5. Narasta poczucie niskiej wartości, nasila się dystans wobec znajomych, czasami dochodzi do wycofywania się z aktywności dającej nadzieję na zmianę sytuacji życiowej. ........................................................................... ........................................................................... ...........................................................................

NOTATKI

47 987778

Ósmy dzień Pan Bóg pracował przez sześć dni, odpoczywał siódmego. Człowiek nie Pan Bóg, szybciej się męczy, więc uznał, że sobota też mu się należy jako dzień odpoczynku. To postanowienie nie spotkało się z wyraźnym sprzeciwem ze strony Instancji Najwyższej. – Jeżeli udało się z sobotą, to może uda się z piątkiem – pomyślałem i wystosowałem do Pana Boga podanie tej treści: W związku ze zmęczeniem, jakie odczuwam po poniedziałku, wtorku, środzie, czwartku i piątku, proszę uprzejmie o przyznanie mi również piątku jako dnia wolnego od pracy. Homo Sapiens

Odpowiedzi nie było, więc uznałem, że piątek też mi przyznano. Jednak między środą a resztą tygodnia pozostawał fatalny czwartek. Nic tak nie męczy jak praca w ostatnim dniu tygodnia pracy. Więc napisałem, tym razem śmielej: Człowiek to jest trzcina myśląca (Blaise Pascal, 1623–1662). Ja myślę, że w czwartek też nie muszę pracować.

Teraz kończyłem pracę już w środę po południu. No, ale ta środa... Milczenie Pana Boga dodało mi odwagi. Domagam się likwidacji środy jako dnia roboczego.

Prometeusz

W sprawie wtorku zbuntowałem się już otwarcie: Człowiek to brzmi dumnie (Maxim Gorki, 1868–1936). Wtorek uwłacza mojej godności. Odmawiam kategorycznie i kończę w poniedziałek.

Nie było odpowiedzi, więc z poniedziałkiem poszło już zupełnie łatwo. Wystarczył telegram: Poniedziałek też wykluczony.

Teraz miałem wolne przez siedem dni w tygodniu i byłem dumny z mojej rewolty (L’Homme révolte, Albert Camus, 1913–1960). Ale po pewnym czasie zauważyłem, że tydzień ma tylko siedem dni i dlatego więcej niż siedem dni wolnych w tygodniu mieć nie mogę. Takie ograniczenie mojej wolności wydało mi się niedopuszczalne. Zatelegrafowałem więc do Pana Boga:

48 987778

Natychmiast stworzyć ósmy dzień.

Nie odpowiedział, co mnie ostatecznie utwierdziło w przekonaniu, że Nietzsche miał rację (Friedrich Nietzsche, 1844–1900) i Pana Boga nie ma. Ale w takim razie kto jest winien, że tydzień ma tylko siedem dni i więcej niż siedem dni wolnych w tygodniu mieć nie mogę? Wziąłem pałę i zaczaiłem się na schodach. Jak będzie sąsiad przechodził, to mu przywalę. Ktoś przecież musi być odpowiedzialny za moją krzywdę.

Sławomir Mrożek Opowiadania WSiP, Warszawa 1980

NOTATKI

49 987778



Ćwiczenia

I. Ile razy człowiek zwraca się do Pana Boga? Jakie formy wykorzystuje pisząc? Jak w związku z tym zmieniają się wykorzystywane przez niego środki stylistyczne i leksykalne? II. Na kogo i w jakich okolicznościach powołuje się człowiek w swoich petycjach? III. Jakie ludzkie przywary ośmiesza Mrożek w swoim opowiadaniu? IV. Proszę przekształcić według wzoru.

Przykład: sprzeciwić się wyraźnie –

. . wyraźny . . . . . . . sprzeciw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. zbuntować się otwarcie – 2. odmawiać kategorycznie – 3. prosić uprzejmie – 4. utwierdzić ostatecznie – 5. ograniczać stanowczo – 6. męczyć się szybko – 7. żądać zdecydowanie – 8. opowiadać rozwlekle – 9. cierpieć dotkliwie –

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

50 987778

Sytuacja kobiet na polskim rynku pracy Analizując dane dotyczące przeciętnych wynagrodzeń brutto pracowników pełnozatrudnionych można zauważyć, że mężczyźni zarabiają średnio o 20% więcej niż kobiety. Największe dysproporcje widoczne są przy porównywaniu danych ze względu na wykształcenie, przy czym im wyższe wykształcenie, tym większe dysproporcje. Kobieta z tytułem naukowym profesora, doktora zarabia przeciętnie 67% pensji mężczyzny; z tytułem magistra – 65%; kobieta z wykształceniem policealnym – 79%, średnim ogólnokształcącym – 85%, zasadniczym zawodowym – 71%, a podstawowym – 73%. Internetowe badanie wynagrodzeń przeprowadzane przez portal wynagrodzenia.pl potwierdziło dane GUS wskazujące na płacową dyskryminację kobiet. Co ciekawe, wykazało także duże zróżnicowanie tego zjawiska ze względu na województwo. Można tu zauważyć zależność, że większe rozbieżności w wysokości płacy są tam, gdzie płace są stosunkowo wyższe. Główną przyczyną rozbieżności w wynagrodzeniach na tym samym stanowisku są często zachowania samych kobiet. Potwierdzają to liczne badania. Kobiety pytane o wysokość zarobków, które są dla nich satysfakcjonujące, podają kwoty zdecydowanie niższe niż mężczyźni. Częściej też są zadowolone ze swojej płacy i nie oczekują podwyżki. Można więc powiedzieć, że ich oczekiwania są spełniane przez rynek. Oczywiście te niższe wymagania płacowe wiążą się z sytuacją kobiet na rynku pracy – wyższą stopą bezrobocia, większą fluktuacją wśród zatrudnionych (kobiety są częściej zwalniane np. podczas zwolnień grupowych). Należy jednak podkreślić, że aby zlikwidować dysproporcje w wynagrodzeniach na tym samym stanowisku ze względu na płeć, potrzebna jest większa determinacja samych kobiet i ich większa wiara w wysoką wartość wykonywanej przez nie pracy. Na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego można oszacować, że ok. 1,3 mln kobiet w Polsce wybrało pracę w domu. Mimo powszechnego określenia tej grupy jako kobiet niepracujących – są to kobiety, których pracą jest wychowywanie dzieci i zajęcia domowe. Sam GUS oszacował, że średnia tygodniowa wartość pracy domowej kobiet to 292 zł. Praca ta to głównie opieka nad dziećmi, przygotowanie posiłków, utrzymanie mieszkania i utrzymanie odzieży. Analogiczna wartość pracy domowej mężczyzn to 168 zł (mężczyźni zajmowali się głównie utrzymaniem mieszkania, wykonując drobne prace naprawcze i remontowe). Oznacza to, że miesięczna wartość pracy kobiet oscyluje wokół 1250 zł, a mężczyzn – 720 zł. Te same badania pokazały, że kobiety poświęcają na pracę w domu średnio 4,5 godziny, mężczyźni – dokładnie połowę tego czasu. Ekonomiści szacują, że wartość nieodpłatnej pracy w domu stanowi ok. 30% dochodu narodowego brutto. To znaczący wkład w rozwój gospodarki. Niestety, osoby, które wypracowują tak znaczny dochód, pozostają poza nawiasem społecznym. Nie mają dostępu do rynku pracy lub dostęp ten jest ograniczany i dyskryminujący (m.in. przez niższe płace), nie mają ubezpieczenia emerytalnego, często również i zdrowotnego. Mają także utrudniony lub uniemożliwiony dostęp do wielu usług, takich m.in. jak: • możliwość samodzielnego założenia konta w banku (jako osoba bez stałych dochodów); • możliwość korzystania z wielu usług bankowych i finansowych, m.in. z kredytów (brak zdolności kredytowej ze względu na brak zarobków); • ubezpieczenie zdrowotne, chyba że kobieta korzysta z ubezpieczenia męża;

51 987778

• zasiłek chorobowy, urlop i inne przywileje osób pracujących; • emerytura, renta ze względu na brak stażu pracy potrzebnego do otrzymania renty i emerytury oraz brak składek emerytalnych; • możliwość pozostawienia dziecka w przedszkolu (w wielu miejscach do przedszkola w pierwszej kolejności przyjmowane są dzieci matek pracujących). To są wymierne skutki pracy w domu. Trudno nie wspomnieć przy tym o niskim prestiżu społecznym kobiet pracujących w domu. Media i kultura masowa jako wzór pokazują obraz spełnionej zawodowo kobiety sukcesu. Kobiety wychowujące dzieci nazywa się potocznie „kurami domowymi”. Już to określenie mówi o braku szacunku dla prac domowych. Potwierdzają to badania OBOP. Na pytanie, które kobiety są w Polsce bardziej szanowane – 49% badanych odpowiedziało, że te pracujące zawodowo, a jedynie 4% – że gospodynie domowe. Co ciekawe, zdanie to częściej potwierdzały kobiety niż mężczyźni. Całość przypomina klasyczne „błędne koło”. Polska ma bowiem ujemny przyrost naturalny. Średnia dzietność kobiet spadła do poziomu 1,2 dziecka na kobietę (dla prostej zastępowalności pokoleń potrzeba 2,1 dziecka). Politycy opowiadają się za prorodzinną polityką państwa. Tymczasem system społeczny i prawny powoduje, że posiadanie dzieci zagraża materialnemu bytowi rodzin. Badania budżetów domowych wskazują, że najbardziej zagrożone ubóstwem są rodziny z dziećmi, przy czym im wyższa liczba dzieci, tym większe zagrożenie. Dla przykładu w 2002 r. poniżej relatywnej granicy ubóstwa żyło 18,4% ogółu ludności, przy czym w rodzinach z trójką dzieci – 28,9%, a z czworgiem – 50,7% osób. Dodatkowo kobieta wychowująca dzieci, także ta w rodzinie wielodzietnej, może liczyć jedynie na niewielką pomoc socjalną (zasiłki rodzinne, zasiłki okresowe lub celowe). Ze względu na wysoką stopę bezrobocia i swoją sytuację rodzinną ma minimalne szanse na pracę poza domem. Nie ma więc ubezpieczenia emerytalnego, często także zdrowotnego. Jest spychana do szarej strefy (dorabia wykonując proste prace, np. sprzątanie, gotowanie, pomoc przy dzieciach itp.). Mimo że wykonuje bardzo ważną społecznie rolę, jest często postrzegana jako darmozjad żyjący na garnuszku państwa i społeczeństwa. Kobiety pozostające w domu nie otrzymają świadczeń emerytalnych. Jak na ironię dzieci wychowywane przez te właśnie kobiety będą w przyszłości obciążone ogromnymi składkami na ubezpieczenia społeczne, aby można było wypłacić emerytury osobom obecnie bezdzietnym i tym wychowującym jedno dziecko. Na podstawie wykładu wygłoszonego przez Małgorzatę Skrzek-Lubasińską, reprezentującą fundację Kobiety dla Kobiet, podczas ogólnopolskiej konferencji, zorganizowanej przez Demokratyczną Unię Kobiet, nt. Zwiększenia udziału kobiet w obszarach decyzyjnych poprzez osiąganie samodzielności ekonomicznej i politycznej, która odbyła się 31.03.2006 we Wrocławiu. http://www.femina.org.pl

52 987778



Ćwiczenia

I. Proszę odpowiedzieć na następujące pytania, zaznaczając w tekście stosowne akapity:

1. Jaką tendencję można zaobserwować, analizując przeciętne wynagrodzenia kobiet i mężczyzn w Polsce? ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 2. Co jest główną przyczyną istniejących dysproporcji? ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 3. Kobieta niepracująca najczęściej pracuje. Skąd ten paradoks? ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 4. Dlaczego praca w domu, która generuje 30% dochodu narodowego brutto, ma charakter dyskryminujący? ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 5. Jak postrzega się kobietę wychowującą dzieci? ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 6. Dlaczego w ostatnim zdaniu pojawia się wyrażenie „jak na ironię”? Jaka jest jego funkcja? ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 7. Jak wygląda sytuacja pracujących kobiet w Państwa krajach? ........................................................................... ........................................................................... ...........................................................................

53 987778

Emigrują specjaliści 6,5 tysiąca lekarzy pobrało zaświadczenia umożliwiające poszukiwanie pracy za granicą I. Proszę poukładać w kolejności fragmenty tekstu.

0 A

1

2

3

4

5

6

A. Wielka Brytania prowadzi w Polsce rekrutację stomatologów. Według zawodowego samo­ rządu z Polski wyjechało lub chce wyjechać ponad siedem tysięcy lekarzy. Są wśród nich ane­ stezjolodzy, chirurdzy, lekarze rodzinni. Izby lekarskie wydają zaświadczenia potrzebne przy poszukiwaniu pracy za granicą – dotąd wydały ich prawie 6,5 tysiąca. B. Lekarze udają się do Szwecji, Danii, krajów arabskich i ostatnio do Wielkiej Brytanii. Firmy pośredniczące w poszukiwaniu pracy zgłaszają się do okręgowych izb lekarskich. – Niestety, po zaświadczenia zgłaszają się lekarze poszukiwanych również w Polsce specjalności – mówi Władysław Nekanda-Trepka z Okręgowej Izby Lekarskiej w Warszawie. Największe zapotrzebowanie jest na lekarzy anestezjologów, specjalistów chorób wewnętrznych, ortopedów, kardiologów i radiologów. C. Według Naczelnej Izby Lekarskiej o wyjeździe myśli nawet jedna czwarta czynnych zawodowo chirurgów szczękowych i co dziesiąty anestezjolog. – Na razie nie ma jeszcze zagrożenia dla zdrowia Polaków. Do tej pory wyjechały mniej więcej dwa roczniki wykształconych w całej Polsce lekarzy – komentuje Nekanda-Trepka. D. O kolejne stara się około 2 tysięcy lekarzy. – Nie wiemy dokładnie, ile osób skorzystało z pobranych zaświadczeń i rzeczywiście wyjechało – mówi Iwona Raszke, rzecznik Naczelnej Izby Lekarskiej. E. W Wielkiej Brytanii dentystów brakuje tak bardzo, że państwo jest gotowe zapłacić nie tylko za ich naukę języka i szkolenie. Dodatkowo dostają „kieszonkowe” na utrzymanie rodziny. F. W Anglii największe zapotrzebowanie jest na dentystów. Brytyjskie Ministerstwo Zdrowia otworzyło i finansuje program szkoleniowy dla polskich stomatologów. Uczą się na nim języka, miejscowego prawa, zasad postępowania z brytyjskim pacjentem. – Wśród dentystów w Polsce, szczególnie wśród młodych ludzi, jest bardzo duże bezrobocie – tłumaczy Adam Ringer z firmy Paragona, która na zlecenie brytyjskiej służby zdrowia prowadzi szkolenia dla polskich lekarzy wyjeżdżających za granicę. G. W Szwecji lekarze są w stanie zarobić równowartość od 15 do 30 tysięcy złotych miesięcznie. W Wielkiej Brytanii zarobki oscylują wokół 30 tysięcy złotych miesięcznie. Ale mogą być też dużo wyższe dla specjalisty. – Do Szwecji pojechało za naszym pośrednictwem 250 lekarzy. Zainteresowanie jest ogromne, zgłasza się do nas 5–6 osób na jedno miejsce – mówi Katarzyna Raczyńska z Medena Rek, pośrednik pracy na rynku szwedzkim. Sylwia Szpakowska Archiwum „Rzeczpospolitej” Dział : gazeta/Kraj 25.02.2005

54 987778

Lekarze w Wielkiej Brytanii Od prawie dwóch lat środowisko medyczne w Polsce przeżywa euforię, podsycaną przez krajowe media. Polacy po raz pierwszy uzyskali nieograniczony dostęp do rynku pracy w Wielkiej Brytanii. Konsekwencją są doniesienia o rzeszach ubiegających się o zaświadczenia z polskich izb lekarskich, by na ich podstawie zarejestrować się w brytyjskiej izbie lekarskiej – General Medical Council. GMC nakłada obowiązek rejestracji na każdego lekarza praktykującego w Zjednoczonym Królestwie. Statystyki liczby zaświadczeń uzyskanych przez lekarzy z izb są niepokojące m.in. dlatego, że część lekarzy, już po uzyskaniu rejestracji w GMC, w rzeczywistości boryka się ze znalezieniem pracy. Wydanie 290 funtów brytyjskich na roczną rejestrację oraz kolejnych co najmniej 150 na podróż do londyńskiego biura GMC celem identyfikacji jest niezwykłym obciążeniem budżetu przeciętnie zarabiającego lekarza. Do tego należy doliczyć godziny „wychodzone” w Polsce za wymaganymi dokumentami oraz wydatek na przysięgłe tłumaczenia zaświadczeń. Pomimo podjęcia takiego wysiłku, w tym finansowego, lekarze młodzi i niedoświadczeni zawodowo, bez specjalizacji oraz lekarze ze specjalizacjami, na które, mówiąc językiem rynkowym, nie ma popytu, mogą bezskutecznie poszukiwać pracy. Inną przeszkodą w jej podjęciu jest niewystarczająca znajomość języka obcego. Liczba wydanych zaświadczeń przez polskie izby lekarskie nie jest więc adekwatna do liczby lekarzy, którzy faktycznie uzyskują zatrudnienie i opuszczają kraj. Do tej pory nie spotkałam się z tym, aby ktoś z przedstawiających problem emigracji polskich medyków zwrócił na to należytą uwagę. Katarzyna Shepherd Dyrektor brytyjskiej firmy rekrutacyjnej Cherry Tree Medical Ltd. Gazeta Lekarska 2006-04 – pismo izb lekarskich. Wydawca: Naczelna Rada Lekarska. http://www.gazetalekarska.pl/xml/nil/gazeta/ numery/n2006/n200604/n20060407

Polacy w Wielkiej Brytanii Zdaniem brytyjskich władz aż 40 proc. zarejestrowanych to jednak nie przyjezdni, ale osoby, które wcześniej pracowały w Zjednoczonym Królestwie, tyle że na czarno. Wyjeżdżających jest mniej, bo biorąc pod uwagę koszty utrzymania, zarobki dla wielu nie są atrakcyjne. 80 proc. Polaków zarabia od 4,5 do 6 funtów brutto za godzinę. Minimalna pensja wynosi 4,8 GBP/h. Wśród wyjeżdżających dominują młodzi: 80 proc. ma mniej niż 34 lata. 28 proc. znalazło zatrudnienie w hotelach, restauracjach i barach, 24 proc. w administracji i biznesie, a 14 proc. w rolnictwie. Jednym z efektów wyjazdu Polaków jest powstrzymanie podwyżek płac w niektórych sektorach gospodarki – cieszą się przedsiębiorcy. Ich zdaniem Polacy są pracowici i dobrze wykonują swoje zadania.

J.BIE.

55 987778

  Słowa, które warto zapamiętać PRACA praca – umysłowa, fizyczna, sezonowa, dorywcza, przymusowa    mozolna, żmudna, monotonna, syzyfowa, benedyktyńska, wydajna, efektywna praca

– wre, idzie na marne

praca – rzucić pracę, zostać przyjętym do pracy, zostać zwolnionym z pracy    (stracić pracę), urwać się z pracy pracować – umysłowo, fizycznie, zarobkowo, społecznie,    za dwóch (za trzech), w pocie czoła, jak wół, jak mrówka,    pełną parą, na pełnych obrotach    na czarno, mieć fuchę, dorabiać sobie na boku,    na dniówkę, na akord pracować – nad czymś pracodawca – pracobiorca (pracownik, pracownica) pracownia pracowity – pracowicie – pracowitość pracochłonny do-pracować się na-pracować się o-pracować od-pracować po-pracować prze-pracować prze-pracować się roz-pracować współ-pracować wy-pracować za-pracować Bez pracy nie ma kołaczy. Jaka praca, taka płaca. Praca nie zając, nie ucieknie. Żadna praca nie hańbi. Czas pracuje na naszą korzyść (niekorzyść).

56 987778

rynek pracy kwalifikacje awans degradacja

– podnosić, zmieniać – otrzymać awans

spadek, wzrost aktywności stopa, wskaźnik bezrobocia stopa, poziom wzrostu gospodarczego fundusz płac podatki – PIT    CIT    VAT podaż popyt czas czas lęk

– płynie, leci – zabić czas, zużyć czas, oszczędzić czas – budzić lęk, napawać lękiem, odczuwać lęk, usuwać lęk

ZUS GUS OBOP

– Zakład Ubezpieczeń Społecznych – Główny Urząd Statystyczny – Ośrodek Badań Opinii Publicznej

NOTATKI

57 987778

  Powiedz lub napisz

1. Czy bezrobocie w Państwa kraju jest duże? Jakie grupy społeczne (zawodowe) obejmuje? Jakie kroki podejmuje rząd (władze lokalne), by temu zapobiec? Proszę przygotować krótką prezentację ustną. 2. Zawód moich marzeń. Proszę przedstawić zalety i wady pracy, którą chcieliby Państwo wykonywać. 3. Czy zgadzają się Państwo z tezą L. Kołakowskiego, że motorem wszelkich odkryć i wynalazków jest lenistwo? Odpowiedź proszę uzasadnić. 4. Jakie widzą Państwo zagrożenia w emigracji specjalistów? Czy problem ten pojawia się także w innych krajach? 5. Czy zgadzają się Państwo ze stwierdzeniem, że Żadna praca nie hańbi. Opowiedź proszę uzasadnić. 6. Jakie pytania zadaliby Państwo ministrowi pracy w związku z trudną sytuacją na polskim rynku pracy? 7. Jak wygląda zawodowa sytuacja kobiet w Państwa kraju? Proszę napisać tekst porównawczy, wykorzystując fragmenty wykładu Małgorzaty Skrzek-Lubasińskiej.

NOTATKI

58 987778

ZDROWYM BYĆ I ... WIĘCEJ NIC



Szlachetne zdrowie, nikt się nie dowie jako smakujesz, aż się zepsujesz.

  Jan Kochanowski (1530–1584)

59 987778

60 987778

Wirusy i losy świata Choroby i epidemie dziesiątkują ludność od jej zarania. W przeszłości nierzadko powodowały zmiany w geografii, gospodarce i życiu religijnym całych krajów i narodów. Choć większość najgroźniejszych wirusów została już pokonana, to niektóre z nich nadal zbierają śmiertelne żniwo. Czy można mieć nadzieję, że w trzecim tysiącleciu straszliwe plagi przestaną nas wreszcie nękać?

Wirusy w historii Wielkie epidemie od zawsze towarzyszyły ludzkości. Choć pierwszym dobrze udokumentowanym przypadkiem była zaraza w Atenach, która w ciągu zaledwie jednego roku, 430 p.n.e., uśmierciła jedną czwartą ateńskiej armii, to na podstawie starszych tekstów wiemy, że plagi występowały także wcześniej. Najczęściej wśród wielkich skupisk ludzkich, a więc w miastach i armiach. Epidemia, gdy już wybuchła, zawsze siała ogromne spustoszenie, dziesiątkując całe populacje. Szczególnie szybko choroby rozprzestrzeniały się w imperiach, które wysyłały armie na podbój odległych ziem. Powróciwszy z wojennej wyprawy, żołnierze rozsiewali zarazki, które w nowych warunkach okazywały się śmiertelne. Tak właśnie do Rzymu Marka Aureliusza została przywleczona odra (prawdopodobnie z Chin), a sto lat później ospa, która osłabiła imperium tak bardzo, że już nigdy nie odzyskało swej dawnej potęgi. W średniowieczu po niemal wszystkich częściach eurazjatyckiego imperium Mongołów rozwleczona została dżuma dymienicza, która dotarła do Europy w 1346 roku na statku płynącym z Krymu. Choroba ta, roznoszona przez pchły bytujące na gryzoniach (głównie szczurach), przez niemal sto lat zbierała nieprawdopodobne wręcz żniwo. Francuski kronikarz Jean Froissart twierdzi, że życie straciła wówczas jedna trzecia całej populacji Starego Kontynentu. W epoce wielkich odkryć geograficznych do Europy zaczęły docierać nowe choroby zakaźne. Wkrótce po powrocie Kolumba z Ameryki w Hiszpanii pojawiła się kiła (pierwsze zachorowania datuje się na 1495 rok), a wzmożone kontakty handlowe z Chinami spowodowały pojawienie się wirusa grypy (pierwszą wielką epidemię zanotowano w połowie XVI wieku). Europejczycy padali ofiarą chorób przywleczonych z innych krajów, ale i sami przenosili zarazki do odległych rejonów świata. W 1506 roku, dziewięć lat po opłynięciu przez Vasco da Gamę przylądka Dobrej Nadziei, imperium chińskie nawiedziła niszcząca epidemia, prawdopodobnie ospy. Choroba ta, przez wieki uważana za prawdziwy dopust Boży, odegrała zresztą dość wyjątkową rolę w historii świata. Badacze są zgodni, że właśnie epidemie ospy miały kluczowe znaczenie w hiszpańskiej konkwiście Meksyku i Peru, kolonizacji Brazylii przez Portugalczyków, osadnictwie Francuzów i Anglików w Ameryce Północnej czy zasiedlaniu Australii. Zdziesiątkowanie tubylców przez chorobę zabijającą całe osady ułatwiało najeźdźcom zdobycie i kolonizację nowych terenów. Oblicza się, że podczas hiszpańskiego podboju Meksyku ospa zabiła ponad 3 miliony ludzi, czyli jedną trzecią mieszkańców tego kraju. Epilog był oczywisty. Indianie złożyli broń i poddali się Hiszpanom. Trudno dziś powiedzieć, jak potoczyłyby się losy Ameryki, gdyby konkwistadorom nie pomógł wirus. Przykłady podobnych plag w przeszłości można by mnożyć. Powoli jednak ludzkość uczyła się z nimi walczyć. Mniej więcej od połowy XX wieku zdecydowana większość chorób zakaźnych za-

61 987778

częła być w odwrocie na całym świecie. Wydawało się, że po wynalezieniu antybiotyków i szczepień ochronnych wielkie epidemie przestały już zagrażać ludzkości. Nie trzeba było długo czekać, aby się przekonać, że to nieprawda.

Wirusy naszych czasów Jakby na przekór najnowszym odkryciom medycyny, już wkrótce człowiek zaczął ponosić klęskę za klęską na niemal wszystkich frontach walki z drobnoustrojami. Ponowiła atak gruźlica, z nową siłą powróciła zimnica, w Ameryce Łacińskiej zaczęły wybuchać nowe epidemie cholery, a w Afryce – gorączek krwotocznych, wywołanych przez wirusy Hanta, Lassa czy Ebola. Europę już kilkukrotnie zaatakowała nowa odmiana grypy, tak zjadliwej, że układ odpornościowy żywicieli nie miał żadnych szans, aby ją zwalczyć. Miejsce jednej wygasającej choroby niemal od razu zajmuje inna. Współczesną medycynę zaskoczyło nie tylko tempo rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych, ale także zdolność przystosowawcza wywołujących je drobnoustrojów. Okazało się, że nie są one czymś stabilnym i jednorodnym, ale stanowią kombinację niezliczonych rozwiązań genetycznych. To właśnie sprawia, że walka z nimi jest tak trudna. Wynalezienie i wprowadzenie antybiotyków zmusiło drobnoustroje do szukania nowych metod obrony. Okazało się, że im powszechniej stosuje się dane lekarstwo, tym szybciej staje się ono nieskuteczne. Coraz więcej szczepów bakteryjnych nabyło oporność na antybiotyki. Jest to zresztą efekt nie tylko zbyt częstego i nieprawidłowego ich stosowania (przerywania kuracji), ale także spożywania na przykład mięsa bydła karmionego paszą z dodatkiem antybiotyków. Dziś immunolodzy nie mają najmniejszych wątpliwości, że niedługo wszystkie dotychczas wyprodukowane medykamenty stracą swą skuteczność.

Plaga najstraszliwsza ze wszystkich Jakby tego było mało, nasz gatunek – będący wymarzonym celem dla chorobotwórczych mikroorganizmów chociażby ze względu na liczebność – nawiedziła w XX wieku zupełnie nowa choroba. Chodzi o ludzki wirus niedoboru odporności – HIV. Pierwsze doniesienie na jego temat ukazało się w 1981 roku w tygodniku New England Journal of Medicine. Nową jednostkę chorobową, objawiającą się wielorakimi zakażeniami bakteryjnymi, wirusowymi i grzybiczymi, stwierdzoną u pary homoseksualistów, nazwano AIDS, od angielskiego acquired immunodeficiency syndrome. Wkrótce zanotowano setki podobnych przypadków, także u osób przyjmujących dożylnie narkotyki albo u tych, którym przetoczono krew w celach leczniczych. Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), w 1995 roku, czyli zaledwie 14 lat po pierwszym odnotowanym przypadku, zgłoszono ponad 500 tysięcy zachorowań. Dzisiaj oblicza się, że na świecie wirusem HIV jest zakażonych 40 milionów ludzi, najwięcej w Afryce i Azji. Tylko w zeszłym roku w wyniku jego działania zmarły 3 miliony chorych. Pod koniec pierwszego dziesięciolecia XXI wieku liczba nosicieli przekroczy 100 milionów. Do tej pory nie zaobserwowano ani jednego samoistnego ustąpienia infekcji HIV, można więc powiedzieć, że wszyscy zakażeni czekają na śmierć. Niestety, jak na razie, nie ma żadnej skutecznej metody leczenia AIDS. Nie ma też szczepionki, która mogłaby zapobiegać kolejnym zakażeniom. Dzieje się tak prawdopodobnie na skutek szybkiego tempa mutacji wirusa, który zmieniając się, staje się odporny na podawane leki. Walkę z wirusem HIV utrudnia też fakt, że istnieje przynajmniej pięć głównych jego podtypów (oznaczonych pierwszymi literami alfabetu), a przeciwciała rozpoznające szczepy jednego typu niekoniecznie wiążą się ze szczepami innego. Oznacza to, że szczepionka opracowana na przykład w USA, gdzie dominuje podtyp B, może być nieskuteczna dla mieszkańców Afryki, w której najbardziej

62 987778

rozpowszechniony jest szczep C. Opracowywanie nowych preparatów, daje wprawdzie nadzieję, że stosując kilka leków jednocześnie, uda się wyeliminować wirusa z organizmu zanim zyska on na nie oporność, ale dziś nie wiadomo, czy i kiedy to się stanie. Trudno nawet jednoznacznie powiedzieć, czy eliminacja wirusa z zakażonego organizmu i, co za tym idzie, wyleczenie chorego jest w ogóle możliwe. Mimo trudności badacze nie załamują rąk. Wyniki pierwszego zakrojonego na szeroką skalę badania klinicznego szczepionki przeciw AIDS mają być znane i opublikowane pod koniec tego roku. Firma VaxGen z Brisbane w Kalifornii, produkująca testowaną szczepionkę, zapewnia, że będzie się ubiegała o dopuszczenie jej do sprzedaży przez US Food and Drug Administration, nawet jeśli skuteczność medykamentu wyniesie tylko 30 procent. Na wyniki musimy więc jeszcze trochę poczekać, ale doświadczenie, na szczęście, uczy nas, że ludzki geniusz zdolny jest do opanowania nawet najstraszliwszych chorób.

Łowcy mikrobów Gdy Paul de Kruif pisał w 1926 roku swą słynną już książkę Łowcy mikrobów, praktycznie żadna z najgroźniejszych chorób wirusowych wywołujących wielkie pandemie nie została jeszcze pokonana. Nie dysponowano wtedy żadną skuteczną szczepionką przeciwko odrze, żółtej febrze czy polio (chorobie Heinego-Medina). Choroby te wywoływały epidemie, okaleczały i uśmiercały setki tysięcy osób. De Kruif stracił nadzieję na powodzenie w walce z wirusami. W swojej autobiografii Szalejący wiatr opublikowanej w 1962 roku napisał: „Gdzie podziało się proroctwo Pasteura, który twierdził, że nadszedł czas, kiedy potęga nauki zmiecie choroby zakaźne z powierzchni Ziemi?” Na szczęście, okazało się, że pół wieku później udało się niemal całkowicie pokonać wiele chorób uśmiercających miliony. Także i dzisiaj, gdy pojawiły się nowe choroby wywoływane przez nieznane dotychczas wirusy, nie wolno nam tracić nadziei, że praca tysięcy badaczy pewnego dnia przyniesie sukces i że w trzecim tysiącleciu ludzkość w końcu przestaną nękać straszliwe plagi. Anna Michalska http://www.nowe-panstwo.pl/10_2002_miesiecznik/10_2002_nauka.htm

NOTATKI

63 987778



Ćwiczenia

I. Proszę wypisać z tekstu wszystkie słowa, wyrażenia, zwroty, z którymi łączą się wyrazy epidemia, wirus, choroba, plaga.

Przykład: epidemia towarzyszy ludzkości epidemia ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... wirus ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... choroba ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... plaga ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... II. Proszę odpowiedzieć na następujące pytania:

1. W jaki sposób w dawnych czasach przenoszono choroby? ........................................................................... ...........................................................................

64 987778

2. Kiedy epidemie zmieniły bieg historii? Jak to się stało? ........................................................................... ........................................................................... 3. Co było największym zaskoczeniem dla współczesnej medycyny? ........................................................................... ........................................................................... 4. Dlaczego antybiotyki nie są wystarczająco skuteczne w walce z drobnoustrojami? ........................................................................... ........................................................................... 5. Co jest przyczyną niepowodzenia naukowców pracujących nad produkcją skutecznej szczepionki przeciw AIDS? ........................................................................... ........................................................................... 6. Czy proroctwo Pasteura spełniło się? ........................................................................... ...........................................................................

III. Proszę wybrać odpowiedź zgodną z tekstem.

Przykład: 0. Choroby i epidemie: a) zostały w większości pokonane. b) często zmieniały bieg historii. c) zostaną zwalczone w XXI wieku. 1. Dżuma dymienicza: a) została rozsiana po całej Europie przez pchły Mongołów. b) zdziesiątkowała ludność zamieszkującą imperium Mongołów. c) była przenoszona przez pchły pasożytujące na szczurach. 2. Epidemie ospy: a) pojawiły się po raz pierwszy w Chinach na początku XV wieku. b) umożliwiły szybką kolonizację nowych kontynentów. c) stanowiły swego rodzaju broń biologiczną w czasie podbojów. 3. W połowie XX wieku: a) nastąpił spadek zachorowań na choroby zakaźne. b) zakończyła się walka z najgroźniejszymi wirusami. c) pojawiły się nowe groźne dla ludzi choroby.

65 987778

4. Obecnie stwierdzono, że wirusy: a) zaczęły rozprzestrzeniać się w inny niż dotychczas sposób. b) nie są organizmami o jednorodnej budowie. c) mają ograniczone zdolności przystosowania się do nowych warunków. 5. Wynalezienie skutecznej szczepionki na HIV utrudniają: a) przede wszystkim szybkie mutacje wirusa. b) zbyt liczne odmiany wirusa. c) zbyt wielkie rozproszenie szczepów wirusa. 6. W trzecim tysiącleciu: a) uda się pokonać wszelkie plagi, które do tej pory gnębiły ludzkość. b) badacze znajdą sposoby, by zwalczyć wirusy. c) wytężona praca badaczy być może zakończy się sukcesem. IV. W poniższym tekście proszę uzupełnić brakujące słowa, pierwsze uzupełnienie jest przykładem.

W czasach (epoce, okresie)0 wielkich odkryć geograficznych do Europy zaczęły . . . . . . . . . . . . . . . .1 nowe choroby zakaźne. Wkrótce po powrocie Kolumba z Ameryki w Hiszpanii . . . . . . . . . . . .2 kiła (pierwsze zachorowania datuje się na 1495 rok), a wzmożone kontakty handlowe z Chinami spowodowały pojawienie się . . . . . . . . . . . . . . . . . .3 grypy (pierwszą wielką epidemię zanotowano w połowie XVI wieku). Europejczycy . . . . . . . . . . . . . . . .4 ofiarą chorób . . . . . . . . . . . . . . .5 z innych krajów, ale i sami . . . . . . . . . . . . . . . .6 zarazki do odległych rejonów świata. W 1506 roku, dziewięć lat po opłynięciu przez Vasco da Gamę przylądka Dobrej Nadziei, imperium chińskie . . . . . . . . . . . . . . . .7 niszcząca epidemia, prawdopodobnie ospy. Choroba ta, przez wieki uważana za prawdziwy dopust Boży, . . . . . . . . . . . . . . . .8 zresztą dość wyjątkową rolę w historii świata. Badacze są zgodni, że właśnie . . . . . . . . . . . . . . . .9 ospy miały kluczowe znaczenie w hiszpańskiej konkwiście Meksyku i Peru, kolonizacji Brazylii przez Portugalczyków, osadnictwie Francuzów i Anglików w Ameryce Północnej czy zasiedlaniu Australii. Zdziesiątkowanie tubylców przez chorobę . . . . . . . . . . . . . . . . . .10 całe osady ułatwiało najeźdźcom zdobycie i kolonizację nowych terenów. Oblicza się, że podczas hiszpańskiego podboju Meksyku ospa . . . . . . . . . . . . . . . .11 ponad 3 miliony ludzi, czyli jedną trzecią mieszkańców tego kraju. Epilog był oczywisty. Indianie złożyli broń i poddali się Hiszpanom. Trudno dziś powiedzieć, jak potoczyłyby się losy Ameryki, gdyby konkwistadorom nie pomógł . . . . . . . . . . . . . . . .12. V. Proszę sparafrazować poniższe zdania, zastępując zaznaczone fragmenty słowami o znaczeniu podobnym.

Przykład: Wirusy i losy świata. Mikroorganizmy i dzieje świata. 1. Choroby i epidemie dziesiątkują ludność od jej zarania. ........................................................................... ........................................................................... ...........................................................................

66 987778

2. Choroba ta, przez wieki uważana za prawdziwy dopust Boży, odegrała zresztą dość wyjątkową rolę w historii świata. ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 3. Wydawało się, że po wynalezieniu antybiotyków i szczepień ochronnych wielkie epidemie przestały już zagrażać ludzkości. ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 4. Coraz więcej szczepów bakteryjnych nabyło oporność na antybiotyki. ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 5. Na wyniki musimy więc jeszcze trochę poczekać, ale doświadczenie, na szczęście, uczy nas, że ludzki geniusz zdolny jest do opanowania nawet najstraszliwszych chorób. ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 6. Do tej pory nie zaobserwowano ani jednego samoistnego ustąpienia infekcji HIV. ........................................................................... ........................................................................... ...........................................................................

NOTATKI

67 987778

Zakażenia XXI wieku Rozmowa Alicji Paciorek z prof. dr. hab. Januszem Jeljaszewiczem, dyrektorem Państwowego Zakładu Higieny, ekspertem WHO ds. zakażeń bakteryjnych I. Proszę dobrać pytania do odpowiedzi tak, jak pokazano w przykładzie.

0 1 2 3 4 5 6 7 A 0. Jesteśmy już u progu XXI w., który nie tak dawno był jeszcze tematem futurystycznych wizji. Czy w nowym stuleciu pojawią się skuteczne lekarstwa na trapiące nas choroby zakaźne, czy też wystąpią nowe, nieznane dotąd zagrożenia, a może tak naprawdę niewiele się zmieni? 1. Czy uda nam się wyeliminować ciągle zagrażające nam drobnoustroje? 2. Czy mogą nam zagrozić choroby uznane za już pokonane? 3. Jak według Pana Profesora będzie przedstawiała się sytuacja skażenia chemicznego środowiska i skażenia żywności? 4. Czy są w przyszłości możliwe epidemie chorób o takim zasięgu, jak tzw. hiszpanka? 5. Czy AIDS będzie zbierał swoje śmiertelne żniwo w nowym stuleciu? 6. W powszechnej świadomości ogromne zagrożenie stanowią choroby nowotworowe. Czy istnieje szansa na ich pokonanie? 7. Jaką rolę może odegrać Światowa Organizacja Zdrowia w przyszłym wieku? Dziękuję za rozmowę. A. Inaczej przedstawia się perspektywa XXI w. dotycząca zakażeń w krajach bogatych, a inaczej w krajach biednych, np. afrykańskich. Inna sytuacja jest też w Azji ze względu na wielką liczbę ludzi tam żyjących, ponieważ mimo rozwoju ekonomicznego warunki życia sprzyjają rozprzestrzenianiu się różnych chorób. Tak więc sprawa jest wielopłaszczyznowa i należy uwzględniać różne grupy państw. W krajach wysoko lub średnio rozwiniętych (jak np. Pol­ ska) największymi zagrożeniami pozostaną w dalszym ciągu choroby układu krążenia, nowo­ twory i wypadki – to są najczęstsze przyczyny zgonów. B. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) odgrywa bardzo pożyteczną rolę, spełnia bowiem funkcję centrum informacyjnego i powinna dalej tym się zajmować. Organizacja ta stawia sobie za cel likwidację wielu chorób. Udało się już doprowadzić do likwidacji plagi ospy. Warto wie-

68 987778

dzieć, że na świecie są jeszcze przechowywane dwa żywe szczepy wirusa ospy – w laboratoriach USA i Rosji. WHO ma na swoim koncie również znaczne sukcesy w zakresie eliminowania choroby Heinego-Medina za pomocą szczepień. W Polsce nie ma obecnie żadnego przypadku tej choroby, pojedyncze przypadki zdarzają się w Albanii. WHO ma zamiar dokończyć tę misję na całym świecie. Podobne cele organizacja stawia sobie w odniesieniu do innych chorób zakaźnych, takich jak odra, świnka, różyczka, błonica. Jest to oczywiście kwestia pieniędzy, ale w XXI w. można liczyć na całkowitą likwidację tych chorób, na które są przecież skuteczne szczepionki. C. Ostatnie badania nad AIDS wykazały, że HIV jest odmianą małpiego wirusa – powodującego chorobę u małp (szympansów). Na skutek różnych kontaktów ludzi z tymi zwierzętami, np. zjadania ich mięsa, „przystosował się” do człowieka w Afryce, a potem rozprzestrzenił na świecie. Dzięki pracom badaczy amerykańskich i z innych państw doceniających wagę tego typu poszukiwań wyjaśniono wiele elementów procesu zakażenia, opracowano też leki przeciwwirusowe. Rozpoczęto prace nad lekami uniemożliwiającymi namnażanie się wirusa w komórce, do której się przedostał. Zwiększa to szanse rozwiązania problemu AIDS w przyszłym stuleciu (...). D. Ta epidemia grypy (w latach 1918–1920) pochłonęła więcej ofiar niż I wojna światowa. Obecnie, jeśli chodzi o grypę, są szczepionki i sytuacja nie jest groźna. Nie można jednak przewidzieć, kiedy pojawi się nowa wersja wirusa tej choroby. Do tej pory nie jest jasne, gdzie przebywa wirus grypy ludzkiej między epidemiami – czy wśród ludzi (nie powodując żadnych objawów), czy też wśród ptaków lub u świń. Teoretycznie istnieje możliwość pojawienia się nowego wariantu grypy, powodującego ciężki przebieg choroby. Jak wiemy, szczepionki są skuteczne w odniesieniu do aktualnie znanego wirusa grypy, gdyby pojawił się nowy – tracą skuteczność. Współczesna medycyna oczywiście nie dopuści do sytuacji z czasów wspomnianej hiszpanki, ale teoretycznie taka możliwość istnieje. Przy rozważaniach o ewentualnych zagrożeniach epidemiami warto wspomnieć o wirusie gorączki krwotocznej Ebola. Pojawił się on parę razy, powodując lokalne epidemie o gwałtownym przebiegu i doprowadzając do licznych zgonów. Jednakże tereny, na których wystąpił, były słabo zaludnione i trudno dostępne. Ogniska epidemii wygasły w miejscu ich wystąpienia. Takie samo zakażenie na terenach gęsto zaludnionych – gdyby do niego doszło – mogłoby spowodować dramatyczną sytuację. E. Nawet zakładając rewolucyjne odkrycia w dziedzinie medycyny i innych nauk, nie możemy przyjąć, że drobnoustroje znikną. Człowiek jest skazany na życie z nimi. Jeśli usunie się jakiś rodzaj zakażenia, pojawia się kolejne, wywołane przez inny drobnoustrój (...). Warto również pamiętać, że w świecie otaczającym człowieka żyje wiele owadów będących przenosicielami drobnoustrojów, które mogą zakazić człowieka, wywołując choroby – na przykład boreliozę, tzw. chorobę z Lyme. F. Skażenie chemiczne środowiska (wody, powietrza) to problem ważny zarówno w Polsce, jak i w krajach najbogatszych. Sądzę, że w perspektywie lat jest on możliwy do opanowania. Bardzo dużo zależy od sprawności działania lokalnych społeczności, takich jak samorządy. O wiele trudniejszą sprawą jest kwestia skażenia żywności. Do niedawna żywność pochodziła z reguły od drobnych producentów. Jeśli więc skażone mleko trafiło do sprzedaży, to była to ilość niewielka i zakażenie mogło dotyczyć kilkunastu osób. Obecnie mamy wielkoprzemysłowe przetwórstwo żywności i do ludzi trafia żywność pochodząca od tysięcy zwierząt, zatem każdy błąd, który może zostać popełniony przy jej produkcji, powiela się w sposób dramatyczny (...). Zakażenie ludzi spowodowane skażoną żywnością należy do poważnych niebezpieczeństw, o których nie należy zapominać w nadchodzącym stuleciu.

69 987778

G. W przypadku wielu chorób ich rzekome pokonanie okazało się mrzonką. Przykładem może tu być historia antybiotyków. Lata 40. to początek ery antybiotykowej, ponieważ otrzymano wówczas pierwszą penicylinę. W latach 50. wytworzono tzw. penicyliny półsyntetyczne, a następnie odkrywano inne tego typu antybiotyki. Jeszcze 20 lat temu panowało przekonanie, że problem zakażeń bakteryjnych został rozwiązany. Tymczasem pojawiły się szczepy bakterii opornych na antybiotyki (...). Tak więc jednym z głównych problemów współczesnej medycyny jest i będzie w następnych latach antybiotykooporność. Warto podkreślić, że w Polsce ten problem został już doceniony. H. Wiele chorób nowotworowych kończy się dramatycznie, choć niektóre z nich są możliwe do wyleczenia. Według statystyk amerykańskich nowotwór piersi jest wyleczalny w 90%. Profilaktyka, wczesne wykrywanie raka i zabiegi chirurgiczne dają tu dobre rezultaty. Obecnie prowadzone są tak intensywne poszukiwania i działania w zakresie leczenia nowotworów, że realne staną się wkrótce przełomowe odkrycia w tej dziedzinie. Wiąże się to bezpośrednio z badaniami nad wirusami. Procesy wywoływane przez wirusy wykazują bowiem pewne podobieństwo do mechanizmów chorób nowotworowych. Niektóre z wirusów są kancerogenne, tzn. wpływają na rozwój choroby nowotworowej, albo nawet na jej pojawienie się (...). Nowotwór charakteryzujący się przerzutami jest też podobny w pewnym sensie do uogólnionego zakażenia, tak więc szanse na uzyskanie wspólnych efektów pracy wirusologów i onkologów są bardzo duże. „Żyjmy dłużej” nr 6, czerwiec 1999

NOTATKI

70 987778



Ćwiczenia

I. Proszę odpowiedzieć na następujące pytania.

1. Co jest najczęstszą przyczyną zgonów w krajach wysoko rozwiniętych? ........................................................................... ........................................................................... 2. Dlaczego człowiek jest skazany na życie z drobnoustrojami? ........................................................................... ........................................................................... 3. Dlaczego antybiotyki nie są w stanie zwalczyć bakterii? ........................................................................... ........................................................................... 4. Dlaczego kwestia skażenia żywności wydaje się obecnie znacznie istotniejsza niż skażenie środowiska? ........................................................................... ........................................................................... 5. Jakie skutki może spowodować rozprzestrzenienie się wirusa Ebola na terenach bardziej zaludnionych? ........................................................................... ........................................................................... 6. Jakie jest pochodzenie wirusa HIV? ........................................................................... ........................................................................... 7. Dlaczego wirusolodzy i onkolodzy powinni ze sobą współpracować? ........................................................................... ........................................................................... 8. Jakie są zadania Światowej Organizacji Zdrowia? ........................................................................... ........................................................................... 9. Jakie szczepienia są obowiązkowe w Państwa krajach? ........................................................................... ...........................................................................

71 987778

Grypa kontra medycyna – 1:0 0. Mutujący kameleon (C) Ku ogromnemu zaskoczeniu, stale rosnąca wiedza o budowie i biochemii wirusa grypy w najmniejszym stopniu nie przybliża nas do chwili gdy epidemie choroby będą jedynie historyczną ciekawostką. Co więcej, zdolność wirusa do modyfikowania swej struktury budzi uzasadniony lęk, po pierwsze dlatego, że nie jesteśmy bezpieczni nawet wtedy, gdy epidemia wybucha wśród zwierząt hodowlanych, a po drugie dlatego, że stosując szczepionki przeciwko grypie nie mamy żadnej pewności co do tego, że nie zachorujemy (...). 1. Grypa towarzyszy ludzkości praktycznie od zawsze, a po raz pierwszy została opisana już około Ilustracja: Aleksandra Fabijańska 400 lat p.n.e. przez Hipokratesa. W minionym tysiącleciu grypa dziesiątkowała nas wiele razy. Najwcześniejsze jej opisy pochodzą z lat 1510 oraz 1580. Od tego czasu większe lub mniejsze epidemie wybuchały około 30 razy. Za najgorsze przypadki można uznać dwie pandemie: pierwszą z końca XVIII wieku zwaną „katarem błyskawicznym”, która charakteryzowała się olbrzymią zachorowalnością, tak iż w wielu miastach Europy dotknęła praktycznie wszystkich mieszkańców oraz drugą, której w 1918 roku dało początek lądowanie zakażonych wirusem grypy wojsk amerykańskich we Francji. Owa wielka epidemia – „hiszpanka” – zbiegła się w czasie z I wojną światową i pochłonęła znacznie więcej ofiar niż działania wojenne na wszystkich frontach. Oblicza się, że zachorowało blisko 550 milionów ludzi, a zmarło około 25 milionów. 2. Czynnik powodujący grypę – wirusa należącego do rodziny ortomyksowirusów (Orthomyxoviridae) – wyizolowano w 1933 roku. Badania wirusa pozwoliły na wyodrębnienie trzech jego typów: A, B i C, z których jedynie dwa pierwsze mają istotny udział w zakażeniach ludzi. Dalsze badania genetyczne ujawniły, że w przypadku najbardziej zjadliwego wirusa A istnieje cały szereg jego podtypów pojawiających się wraz z upływem czasu i odpowiedzialnych za kolejne wymykające się medycynie epidemie.

72 987778

3. W 1997 roku w Hongkongu wirus grypy A H5N1 spowodował wybuch dużej epidemii wśród kurcząt. Nie byłoby w tym nic niezwykłego, gdyby nie fakt, że wirus zainfekował 18 osób, z których 6 zmarło, udowadniając nam tym samym, że w przypadku zakażenia grypą nie istnieją bariery gatunkowe. Kolejny podtyp wirusa grypy A – H3N2 – został zidentyfikowany jako jeden z czynników odpowiedzialnych za „tajemniczą chorobę”, której tegoroczna epidemia na Madagaskarze doprowadziła do śmierci kilkuset osób. 4. Wirus grypy stale wymyka się wytwarzanym przez nasz organizm przeciwciałom, a także produkowanym przez koncerny farmaceutyczne szczepionkom. Dzieje się tak z dwu powodów. Po pierwsze charakteryzuje się on tzw. skokiem antygenowym, czyli stale pojawiającymi się zmianami w strukturze białek powierzchniowych zapamiętywanych i rozpoznawanych przez nasz układ immunologiczny. Jeśli jakakolwiek komórka ludzka zostanie zakażona dwoma wirusami grypy, to w czasie powstawania wirusów potomnych może dojść do wymiany całych genów między nimi. Nie ma w tym przypadku znaczenia, czy obydwa wirusy są typowo „ludzkie”, czy też jeden z nich jest charakterystyczny dla drobiu, a całkiem przypadkiem znalazł się w organizmie człowieka. Takie mieszanie się genów pochodzących z wirusów infekujących pierwotnie różne gatunki może znakomicie ułatwiać przekraczanie kolejnych barier międzygatunkowych. Warto wspomnieć w tym miejscu, że wirus grypy „hiszpanki” panującej w Europie podczas I wojny światowej zawierał komponent pochodzący z wirusa typowego wcześniej jedynie dla świń. Drugą cechą wirusa grypy jest typowe dla wirusów RNA tzw. przesunięcie genowe, które jest wynikiem drobnych, stale zachodzących w jego genomie mutacji punktowych mogących w efekcie prowadzić do znacznej modyfikacji białek powierzchniowych. 5. Z dużym prawdopodobieństwem można stwierdzić, że grypa będzie towarzyszyła ludzkości zawsze, a w walce z nią stale będziemy o krok za mutującym wirusem. Wśród lekarzy są nawet tacy, którzy przepowiadają kolejną pandemię grypy mającą nastąpić w XXI wieku. Biorąc pod uwagę jakość i szybkość powstawania nowych rodzajów wirusa może się ona okazać bardziej krwiożercza od słynnej „hiszpanki”. Urszula Bulkowska 25.10.2002 http://polskieradio.pl/nauka/temattygodnia /default.asp?md=0&id=54

73 987778



Ćwiczenia

I. Z powyższego tekstu usunięto śródtytuły. Proszę przywrócić je na miejsce.

A. Spojrzenie w przyszłość B. Bez barier C. Mutujący kameleon D. Farmaceuci bez szans E. Hiszpański katar F. Niejedno imię II. Proszę połączyć ze sobą wyrazy z kolumny A z wyrazami z kolumny B, a następnie ułożyć z nimi zdania zgodnie z podanym przykładem.

Przykład: ogromne – zaskoczenie Pojawienie się premiera na koncercie grupy rockowej było dla wszystkich ogromnym zaskoczeniem. A.  B.   1. uzasadniony zaskoczenie   2. stosować w czasie   3. ciekawostka wiele ofiar   4. zbiegać się wirus   5. pochłonąć kontroli   6. zjadliwy wirusem   7. wymykać się bariery   8. zakazić lęk   9. przekraczać szczepionki 10. ogromne historyczna III. Proszę zaznaczyć właściwą odpowiedź.

Przykład: 0. Dzięki temu, że coraz więcej wiemy o wirusie grypy: a) jesteśmy w stanie skutecznie walczyć z chorobą. b) potrafimy przeciwdziałać chorobie. c) jesteśmy trochę mniej bezradni w obliczu choroby. 1. Wirus grypy: a) jest groźny tylko dla niektórych gatunków biologicznych. b) niebezpieczny dla zwierząt, nie grozi ludziom. c) atakujący zwierzęta może być groźny także dla człowieka.

74 987778

2. Pierwszy opis epidemii pochodzi: a) z czasów nowożytnych. b) sprzed roku 1510. c) z okresu starożytnego. 3. „Katar błyskawiczny” szalejący w XVIII wieku: a) rozprzestrzenił się w całej Europie. b) dotknął tylko mieszkańców wielkich miast Europy. c) zebrał żniwo wśród prawie wszystkich mieszkańców Europy. 4. Najgroźniejszą mutacją wirusa grypy jest typ A: a) który atakuje tylko ludzi. b) który ma wiele wariantów. c) którego podtypy ciągle mutują. 5. Przypadek zakażenia wirusem A H5N1 w Hongkongu udowodnił, że: a) zarówno ludzie, jak i zwierzęta mogą zakazić się tym samym typem wirusa. b) wirusy mogą pokonać wszystkie bariery. c) dla wirusa grypy nie istnieją żadne przeszkody. 6. Na wirusa grypy nie można wynaleźć skutecznej szczepionki, ponieważ: a) ma on w swojej strukturze białek tzw. skok genetyczny. b) w jego genomie stale dochodzi do przekształceń. c) ma on charakter międzygatunkowy. 7. Medycyna pozostaje zawsze o krok za wirusem, gdyż: a) niektórzy lekarze są bardzo sceptyczni. b) posiada on zdolność do mutacji. c) stał się on wyjątkowo krwiożerczy.

75 987778

Jak zapewnić sprawność układu odpornościowego? Co robić, by zdrowym być? Ruch na świeżym powietrzu zapewnia odpowiednie dotlenienie organizmu. Zawarte w warzywach i owocach witaminy i mikroelementy usprawniają przemianę materii. Odpowiednia ilość wypijanej między posiłkami wody pozwala usunąć szkodliwe produkty przemiany materii oraz zapewnić dobre nawodnienie tkanek. Jeżeli dodatkowo będziemy spać 7–9 godzin na dobę i myśleć pozytywnie – spełnimy wszystkie wymogi zdrowego trybu życia, dzięki czemu nasz układ odpornościowy powinien poradzić sobie z infekcjami nawet zimą. Niestety przez większą część roku przebywamy w źle wietrzonych pomieszczeniach, wiele godzin spędzamy bez ruchu. W dodatku spożywamy zubożoną w witaminy, długo przechowywaną, wysoko przetworzoną żywność. Towarzyszy nam przewlekły stres, który w najmniej odpowiednim momencie, gwałtownie obniżając odporność organizmu, sprzyja wystąpieniu przeziębień, czyli wirusowych infekcji błony śluzowej nosa lub gardła.

Czy można zmniejszyć ryzyko wystąpienia przeziębień lub złagodzić ich skutki? Aby nie poddać się przeziębieniom, powinniśmy dbać o swój układ odpornościowy, a w razie potrzeby wspomagać jego działanie z zewnątrz. Od dawna znana jest skuteczność witaminy C i rutyny w zapobieganiu przeziębieniom i łagodzeniu ich objawów. Kompozycje tego typu są wciąż doskonalone. W oparciu o wnioski z wielu naukowych badań powstały preparaty, które oprócz rutyny oraz witaminy C zawierają dodatkowo naturalne bioflawonoidy z cytrusów oraz cynk. Witamina C warunkuje sprawne funkcjonowanie układu odpornościowego. Jej niedobór obserwuje się w trakcie infekcji wirusowych i bakteryjnych. Chroni ona ważne składniki komórkowe przed szkodliwym działaniem wolnych rodników. Ułatwia wchłanianie żelaza z przewodu pokarmowego, przez co warunkuje syntezę hemoglobiny i prawidłowe zaopatrzenie organizmu w tlen. Witamina C uczestniczy także w syntezie noradrenaliny i adrenaliny, hormonów, które biorą udział w odpowiedzi organizmu na stres (...), przygotowując go do walki z zagrożeniem. Dlatego w stresie zapotrzebowanie organizmu na witaminę C wzrasta. Dodatkowo ułatwia ona usuwanie z niego nadmiaru ołowiu, który uszkadza komórki nerwowe, mięsień sercowy i utrudnia wbudowywanie żelaza w hemoglobinę. Tak odtruty i wzmocniony organizm wykazuje także wyższą sprawność układu odpornościowego (...). Rutyna przyczynia się do unieszkodliwiania wolnych rodników, współodpowiedzialnych za występowanie wielu chorób oraz uszczelnia naczynia krwionośne, hamując obrzęki, utrudniając migrację czynników chorobotwórczych i rozwój stanów zapalnych (m.in. śluzówki nosa i gardła). Cynk może skracać czas trwania przeziębienia. Działa przeciwzapalnie, a także warunkuje utrzymanie prawidłowego stężenia w organizmie witaminy A, która jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania bariery immunologicznej: skóry, dróg oddechowych, przewodu pokarmowego i moczowego oraz syntezy nienasyconych kwasów tłuszczowych (...). Niedobór cynku zwiększa podatność na infekcje.

76 987778

Bioflawonoidy pochodzące z cytrusów zwiększają przyswajalność witaminy C, spowalniają jej utlenianie oraz wzmacniają działanie. Potęgują także działanie pozostałych składników preparatu. Podobnie jak rutyna, uszczelniają naczynia krwionośne, jak witamina C, dzięki „wymiataniu” wolnych rodników – chronią strukturę naczyń oraz, podobnie jak cynk, działają przeciwzapalnie. Chociaż nie zastępują zdrowego żywienia, te cztery składniki ułatwiają odbudowę odporności organizmu. Stosowane profilaktycznie mogą pomóc nie dopuścić do wystąpienia objawów przeziębienia. Pamiętajmy, że nieleczone przewlekłe procesy zapalne uszkadzają tkanki, mogą także spowodować zaostrzenie objawów przewlekłych chorób układu oddechowego lub sercowo-naczyniowego. Warto zatem pomyśleć o poprawie kondycji organizmu własnego oraz naszych bliskich. Kąpiele morskie, spacery po lesie, zdrowa żywność, a w pogotowiu suplementy diety, ułatwiające odbudowę odporności, to krótki przepis na dobre samopoczucie przez 12 miesięcy. dr Zofia Suchocka http://www.epacjent.pl/artykul

NOTATKI



Autorka jest pracownikiem naukowym Katedry i Zakładu Biochemii i Chemii Klinicznej AM w Warszawie.

77 987778



Ćwiczenia

I. Po przeczytaniu tekstu proszę odpowiedzieć na pytania wykorzystując słowa z nawiasów.

Przykład: Co to jest efekt cieplarniany? (emitować, atmosfera) Wielkie zakłady przemysłowe emitują do atmosfery dwutlenek węgla. Atmosfera gęstnieje i cie­ pło nie może się wydostać. Na Ziemi jest więc coraz cieplej. 1. Jakie są najczęstsze powody obniżonej odporności organizmu człowieka? (wietrzony, zubożony, przewlekły) ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 2. Jakie działania wspomagają nasz układ odpornościowy? (ruch, usprawniać, szkodliwe produkty) ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 3. Dlaczego warto dostarczać organizmowi witaminę C i rutynę? (łagodzić, zapobiegać) ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 4. Jak działa witamina C? (ułatwiać, chronić, uczestniczyć) ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 5. Jak działa cynk? (skracać, niedobór, podatność) ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 6. Jakie znaczenie mają bioflawonoidy? (przyswajalność, uszczelniać, przeciwzapalny) ........................................................................... ........................................................................... ...........................................................................

78 987778

Styl życia a zdrowie I. Proszę uzupełnić luki w tekście, wybierając najlepszą spośród podanych możliwości. Pierwsze rozwiązanie jest przykładem.

Termin styl życia odnosi się do [0 – b] codziennych zachowań, specyficznych dla danej jednostki lub zbiorowości. Zakłada się, iż styl życia [1 – ...] w procesie wzajemnego oddziaływania bardzo szeroko pojętych warunków życia oraz indywidualnych [2 – ...] zachowań, zdeterminowanych przez czynniki społeczno-kulturowe i cechy osobiste jednostek. Zakres rozmaitych zachowań możliwy do wykorzystania przez jednostki zmienia się w zależności od kontekstu społeczno-środowiskowego. [3 – ...] społeczne i środowiskowe mogą go bowiem ograniczać lub poszerzać. Z tego też powodu analizowane style życia powinny być rozważane w kontekście indywidualnych doświadczeń i warunków życia ludzi. Tylko wtedy bowiem można zrozumieć przyczyny ich występowania. Standardowe reakcje i wzory zachowań decydujące o kształcie stylu życia przekazywane są jednostkom w procesie socjalizacji, w toku społecznych interakcji z rodzicami, rodzeństwem, grupami [4 – ...], przyjaciółmi, a także poprzez wpływ szkoły, środków masowego przekazu itp. Nie są one ustalone raz na zawsze, podlegają zmianom w wyniku [5 – ...] interpretacji i sprawdzania w różnych sytuacjach społecznych. Z punktu widzenia promocji zdrowia ważny jest nie tylko wpływ stylów życia na zdrowie, ale także fakt potencjalnych możliwości dokonywania się zmian w ich obrębie. Stąd społeczeństwo powinno być poinformowane o zaletach i wadach poszczególnych zachowań [6 – ...] z określonych stylów życia. Powinny być także zapewnione warunki, by zachowania służące zdrowiu mogły być realizowane. Jeśli [7 – ...] do poprawy stanu zdrowia przez dokonywanie zmian w stylach życia, musimy [8 – ...] zarówno na jednostkę, jak i na czynniki związane ze środowiskiem, w którym przebywa. Interwencje podejmowane w związku z [9 – ...] do zmiany stylu życia, aby były skuteczne, muszą opierać się na współpracy i pełnym współuczestnictwie jednostek i grup, których dotyczą. Ponadto istotne jest zrozumienie, że tak jak nie istnieje idealny stan zdrowia, tak również nie ma optymalnego dla wszystkich ludzi stylu życia. Takie czynniki, jak kultura, tradycja, wiek, dochód, środowisko domowe i środowisko pracy, powodują, iż pewne sposoby oraz warunki życia są bardziej atrakcyjne, [10 – ...] i właściwe niż inne. Przykład:   0. a. grupy   1. a. kształtuje się   2. a. zwyczajów   3. a. Pobudki   4. a. równo   wiekowymi   5. a. stałych   6. a. wypływających   7. a. idziemy   8. a. oddziaływać   9. a. pragnieniem 10. a. celowe

b. zespołu

c. drużyny

d. kręgu

b. układa się b. wzorów b. Elementy b. rówieśniczymi

c. rzeźbi się c. zasad c. Czynniki c. równolatków

d. urabia się d. szablonów d. Bodźce d. równymi

b. nieskończonych b. wynikających b. kierujemy się b. działać b. dążeniem b. niezbędne

c. nieprzerwanych c. wychodzących c. zmierzamy c. podziałać c. celem c. przydatne

d. nieustannych d. rodzących się d. zamierzamy d. rzutować d. chęcią d. dostępne



http://www.mczp.pl/promocja/promocja.htm

79 987778

Zdrowie Polaków Z badań Pentora wynika, że 53% badanych określa swój stan zdrowia jako dobry lub bardzo dobry, 18% twierdzi, że jest on zły lub bardzo zły, natomiast 29% uważa, że jest on „taki sobie, ani dobry, ani zły”. Warto zauważyć, iż najmniej optymistycznie oceniają swoje zdrowie ludzie z podstawowym wykształceniem oraz z najniższymi dochodami (odpowiednio 32 i 38% twierdzi, że ich stan zdrowia jest zły lub bardzo zły). Bardzo dobrym stanem zdrowia cieszy się 15% Polaków, a przeważają wśród nich mężczyźni – 20%, w stosunku do 10% kobiet. Kondycja fizyczna Polaków w stosunku do roku ubiegłego nie zmieniła się znacząco. Aż 73% badanych odpowiedziało, że ich stan zdrowia nie pogorszył się ani nie polepszył, 3% twierdzi, że poprawił się, natomiast 23% respondentów odpowiedziało, że raczej się pogorszył. Najgorzej oceniają ogólną kondycję fizyczną oczywiście ludzie najstarsi (połowa badanych osób po 60 roku życia twierdzi, że ich stan zdrowia pogorszył się w stosunku do ubiegłego roku). Ważnym czynnikiem, który decyduje o ocenie stanu zdrowia, jest wielkość miejscowości. Osoby z najmniejszych miejscowości oraz mieszkające na wsi gorzej oceniają swoją kondycję fizyczną, niż mieszkańcy większych miejscowości.

Jak określił(a)by Pan(i) stan swojego zdrowia [N=1000]

Na co najczęściej Polacy się uskarżają? Z danych zebranych przez Instytut Pentor wynika, że najczęstszymi dolegliwościami, jakie dopadają Polaków, są przeziębienie, katar i kaszel. 24% respondentów twierdzi, że nie ma wcale tego typu problemów zdrowotnych, w stosunku do 76%, które uważa, że te choroby występują u nich bardzo często (4%), czasami (21%) lub rzadko (51%). Dużym problemem Polaków w dzisiejszych czasach jest częste podenerwowanie, nadpobudliwość i złość. Warto zauważyć, iż tego typu problemy zdrowotne dopadają osoby z największych miast. Aż u 26% Polaków zamieszkujących Warszawę twierdzi, że występują one bardzo często, u 20% – czasami, natomiast u 31% – rzadko. Najrzadziej natomiast badani uskarżają się na podwyższony cukier we krwi, nadwagę i otyłość a także podwyższony poziom cholesterolu (odpowiednio 82, 79 i 75% odpowiedziało, że nie ma wcale z tym problemów).

Stosunek Polaków do zdrowia Pomimo ciągłych problemów finansowych i organizacyjnych służby zdrowia, ogólny stan zdrowia Polaków jest zadowalający. Ponad połowa Polaków twierdzi, że nie ma większych kłopotów ze zdrowiem (69%), w stosunku do 31%, które nie podziela tego zdania. Jednocześnie można zaob-

80 987778

serwować wzmożoną troskę o kondycję fizyczną. 20% Polaków nie zgadza się z opinią, że lekarzy odwiedza tylko w przypadku poważnych dolegliwości. Dotyczy to przede wszystkim kobiet, gdyż mężczyźni są rzadziej skłonni do okresowych badań profilaktycznych. Warto zauważyć, że dla Polaków ważne jest stosowanie środków zapobiegających chorobie, jest to zjawisko częstsze wśród kobiet (43%) niż mężczyzn (28%). Polacy mają coraz lepsze zdanie na temat preparatów produkowanych w kraju, co wskazuje na to, że nie ustępują one pod względem jakości odpowiednikom zachodnim. Taką opinię podziela 84% ogółu badanych.

Na co Polacy najczęściej się uskarżają? [N=1000]

84% respondentów twierdzi, że nie ma problemu z zakupem odpowiednich lekarstw. Głównie jest to charakterystyczne w odniesieniu do leków OTC. Rosnąca ich dostępność i wybór sprawiły, że Polacy coraz rzadziej zażywają wyłącznie leki, które zaleci im lekarz (przy czym warto zauważyć, iż bardzo dużą rolę odegrały w rozpowszechnieniu reklamy różnego rodzaju środków). 43% Polaków nie zgadza się z opinią, że przyjmuje tylko lekarstwa, które przepisze im lekarz. Można przewidywać, że tendencja ta będzie postępować. Beata Studniarska http://www.poradnikmedyczny.pl/mod/archiwum

Hiperlekomania Co czwarty Polak zawsze ma przy sobie środki przeciwbólowe, takie jak aspiryna i polopiryna oraz paracetamol i apap (...). Wiele osób zażywa je nawet kilkanaście razy w miesiącu z powodu bólu głowy, kręgosłupa, stawów lub zębów. Polacy znaleźli się na trzecim miejscu na świecie – po Amerykanach i Francuzach – pod względem spożycia dostępnych bez recepty preparatów przeciwbólowych (w zestawieniu uwzględniono liczbę sprzedanych opakowań leków). W ubiegłym roku na tego rodzaju farmaceutyki wydaliśmy ponad 500 mln zł – o 20% więcej niż w latach poprzednich. Coraz częściej leczymy się na własną rękę – bez konsultacji z lekarzem. Już co czwarty lek w Polsce dostępny jest bez recepty – tego rodzaju preparatów w Europie Zachodniej jest dwukrotnie mniej. Polacy samodzielnie „leczą” głównie przeziębienia i grypę oraz bóle reumatyczne, mięśniowe i migreny. Zbigniew Wojtasiński „Wprost”, nr 1109, 2004

81 987778

  Słowa, które warto zapamiętać choroba – trapi, zagraża, nęka, zbiera śmiertelne żniwo, rozprzestrzenia się,    jest przyczyną zgonu infekcja wirusowa stan zapalny lek przeciwzapalny, przeciwgorączkowy, przeciwbólowy zachorowalność szczepienie ochronne szczepionka

– niska, wysoka

szczep, odmiana wirusa zakażenie

– ulec zakażeniu, dojść do zakażenia, coś wywołuje zakażenie

czynnik chorobotwórczy nowotwór przerzut

– złośliwy, łagodny

przemiana materii

– wolna, szybka, prawidłowa

układ odpornościowy odporność odporny na co tkanka komórka naczynia krwionośne uskarżać się na coś choroba to wróg – atakuje, gnębi, toczy, powala, ścina kogoś z nóg    walczyć, zmagać się z chorobą    pokonać chorobę

82 987778

  Powiedz lub napisz

1. Proszę napisać krótki poradnik dla osób pragnących prowadzić zdrowy styl życia. 2. Proszę napisać krótką notatkę prasową: Groźny wirus A H5N1. 3. Czy światu zagrażają pandemie? Odpowiedź proszę uzasadnić. 4. Choroby społeczne XXI wieku. Proszę przygotować prezentację ustną. 5. Proszę napisać tekst argumentacyjny na temat: Nowe zagrożenia spowodowane są działalnością człowieka. 6. Jak można przeciwdziałać rozprzestrzenianiu się niebezpiecznych chorób? Proszę przygotować się do dyskusji na ten temat.

NOTATKI

83 987778

84 987778

POTĘGA SMAKU I ZAPACHU

Najlepszy sposób zachowania zdrowia: nie jeść, gdy się nie chce i przestać jeść, gdy jeszcze jest chęć do jedzenia.     Bertrand Saadi z Szirazu     ok. 1215 – lub 1190 – ok. 1292

85 987778

86 987778

Wielki powrót smaku i zapachu







Nadchodzą dobre czasy dla producentów żywności ekologicznej. Zaczynamy cenić zdrowe jedzenie. Tradycyjnie robione wędliny i pieczywo, kilkadziesiąt rodzajów naturalnie dojrzewającego sera, w tym oscypki z owczego mleka robione w bacówkach podhalańskich, warzywa, miody pitne, soki z owoców nieznających chemii, dżemy i konfitury oraz niepasteryzowane piwo kuszą klientów w sklepach sprzedających w Polsce zdrową żywność. Moda na naturalne produkty przyszła do nas z Zachodu już kilka lat temu, ale dopiero zupełnie niedawno w centrum handlowym Stara Papiernia w podwarszawskim Konstancinie ruszył pierwszy w Polsce sklep pod patronatem stowarzyszenia „Slow Food”. Ta najbardziej prestiżowa na świecie organizacja propagująca zdrową żywność skupia kilkanaście tysięcy producentów naturalnych upraw i hodowli. Jej znakiem sygnowane są tylko towary o najwyższej jakości. – Nasze produkty, choć droższe średnio o połowę od wytwarzanych przemysłowo, cieszą się powodzeniem. Na brak klientów nie narzekamy – mówi szef stowarzyszenia w Polsce Jacek Szklarek. Według planów Slow Food w ciągu trzech lat zostanie otwartych u nas kilkanaście sklepów z certyfikatem stowarzyszenia, gdyż coraz więcej Polaków woli wydać więcej, ale jeść zdrowe produkty. Na potrzeby sklepów ze znakiem Slow Food będą pracować nasze gospodarstwa ekologiczne, których jest w Polsce już około dwóch tysięcy. – Moda na zdrową żywność sprawia, że rolnictwo ekologiczne w naszym kraju czeka gwałtowny rozwój – uważa dr Urszula Sołtysiak z Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. – Nasze gleby nie są skażone pestycydami, a w rolnictwie dominują drobne gospodarstwa, które łatwo przestawić na produkcję ekologiczną (...). W Polsce na razie ekologiczne uprawy zajmują ledwie 1% powierzchni wszystkich upraw rolnych, czyli pięć razy mniej niż w państwach Unii. Tam od pięciu lat liczba gospodarstw ekologicznych rośnie jak na drożdżach. Bogate zachodnie społeczeństwa coraz bardziej dbają o swoje zdrowie i kupują ekologiczne produkty. Pod koniec lat 90. ich udział w rynku żywności był śladowy (poniżej 1%), dzisiaj spośród kilkunastu milionów rolników prawie 5% wytwarza żywność z zielonym atestem. Najwięcej tego typu gospodarstw działa w Austrii, gdzie zajmują 10% wszystkich upraw. W Szwajcarii jest ich 6,3%, w Finlandii – 6%, w Niemczech – 5%. Zainteresowanie naturalną żywnością jest tak duże, że jej produkcja opiera się recesji. W Niemczech, mimo ogólnej stagnacji gospodarczej, udział gospodarstw ekologicznych w produkcji żywności zwiększa się o 2–3% w ciągu roku. W Stanach Zjednoczonych, które od lat wyznaczają ścieżki rozwoju światowego biznesu, uprawy ekologiczne przestały być domeną zacofanych farmerów i weszły w krąg zainteresowania wielkiego przemysłu. W 2001 roku amerykański gigant w produkcji żywności, firma General Mills (właściciel m.in. marki płatków śniadaniowych Kellogs’a), kupił za blisko 100 mln dolarów firmę Small Planet Food z Sedro Wooley w stanie Kalifornia, specjalizującą się w produkcji naturalnej żywności. W ciągu 20 lat działalności niewielka farma założona przez Gene’a Kahna stała się czołowym wytwórcą ekologicznych mrożonek i sosów.

87 987778

– W Polsce biznes ekologiczny jest jeszcze w powijakach – mówi dr Urszula Sołtysiak. – Producenci, którzy dzisiaj zajmą miejsca w blokach startowych, w przyszłości mogą oczekiwać sporego zysku. Na podbój rynku zdrowej żywności rusza właśnie spółka SymBio. We wrześniu zaoferuje klientom w Lublinie abonament na paczki żywnościowe z ekologicznymi produktami. W każdej paczce znajdzie się pięć kilo produktów (przede wszystkim warzyw i owoców) oraz przepisy kulinarne. Każda ma kosztować 50 złotych i będzie dostarczana do domu klienta w 48 godzin od złożenia zamówienia. – Jeżeli system przyjmie się w Lublinie, od przyszłego roku zaczniemy sprzedawać abonament w stolicy i prawdopodobnie uzupełnimy go o wędliny – zapewnia Artur Tymiński. Tylko w małej Danii największe firmy tego typu sprzedają wysyłkowo w specjalnych drewnianych paczkach kilkaset tysięcy ton ekologicznych produktów (warzywa, pieczywo, wędliny, soki, ryby) rocznie. Obroty ekologicznego handlu wysyłkowego stanowią dzisiaj kilka procent tych w handlu detalicznym i – mimo stagnacji gospodarczej – jest to najszybciej rozwijający się sektor. Wszystko wskazuje na to, że i u nas będzie podobnie. Czeka nas wielki powrót smaku i zapachu.­ Przemysław Puch „Newsweek” nr 35, 2003

NOTATKI

88 987778



Ćwiczenia

I. Proszę odpowiedzieć na następujące pytania.

1. Dlaczego część Polaków jest gotowa zapłacić sporo więcej za zdrową żywność? ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 2. Czym są sklepy Slow Food i skąd biorą swoje produkty? ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 3. Na czym ma polegać lubelski eksperyment? ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 4. Jak można rozumieć następujące stwierdzenie: „W Polsce biznes ekologiczny jest w powijakach”? ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 5. Jak można rozumieć następujące stwierdzenie: „Producenci, którzy dzisiaj zajmą miejsca w blokach startowych, w przyszłości mogą oczekiwać sporego zysku”? ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 6. Proszę wyjaśnić tytuł artykułu. ........................................................................... ........................................................................... ...........................................................................

89 987778

II. Proszę połączyć wyrazy z kolumny A z wyrazami z kolumny B i ułożyć z nimi zdania.

Przykład: handel – detaliczny Supermarkety prowadzą najczęściej handel detaliczny; jedynie sieci takie jak Macro Cash and Carry sprzedają klientom swoje produkty hurtowo.  A  B   1.gwałtowny dostawca   2. czołowy gospodarcza   3. śladowe rozwój   4. handel ilości detaliczny   5. stagnacja   6. oferować ścieżki rozwoju   7. cieszyć się zamówienie   8. zerwać abonament   9. wyznaczać powodzeniem 10. złożyć kontrakt

III. Smak i zapach kojarzą nam się ze zmysłami. Proszę spróbować uzupełnić poniższą tabelkę. ZMYSŁ

smak węch dotyk słuch wzrok

CZYNNOŚĆ FIZJOLOGICZNA

CZYNNOŚĆ ŚWIADOMA

ORGAN

wąchać słuchać

ucho – uszy

IV. Proszę uzupełnić poniższą tabelkę wyrazami o znaczeniu przeciwnym zgodnie z podanym przykładem. WYRAZ

WYRAZ O ZNACZENIU PRZECIWNYM

skażony tracić zacofany wydawać naturalny zysk dbać

zdrowy

90 987778

V. Proszę uzupełnić poniższą tabelkę wyrazami o znaczeniu podobnym zgodnie z podanym przykładem. WYRAZ

WYRAZ O ZNACZENIU PODOBNYM

dominować sygnować gleba czołowy krąg zbyt wytwarzać wykryć

przeważać

NOTATKI

91 987778

Ekożywność podbija Zachód Rodzime firmy zdrowe jedzenie sprzedają głównie za granicę.

Przybywa polskich przedsiębiorstw, które chcą produkować żywność ekologiczną Szacuje się, że światowy rynek żywności ekologicznej wart jest ponad 20 mld dolarów. W Europie potentatami zdrowego jedzenia są Niemcy – w ubiegłym roku wyprodukowali z naturalnych surowców blisko jedną piątą wyrobów. W Polsce produkcja zdrowej żywności dopiero się rozwija. Aby ją wytwarzać, firmy muszą poddać się kontroli i uzyskać certyfikat. W 2005 roku było 99 przetwórni ekologicznych, o połowę więcej niż rok wcześniej. Można spodziewać się, że w następnych latach ich liczba pójdzie w górę jeszcze bardziej. W styczniu 2006 r. większość jednostek certyfikujących przyjęła od przetwórni więcej wniosków niż w ciągu całego ubiegłego roku. – W 2005 roku wydaliśmy certyfikaty 30 firmom. W tym roku zgłosiło się do nas już 26 chętnych – informuje Beata Studzińska z Ekogwarancji PTRE w Lublinie. (...) Większość naszej żywności ekologicznej trafia za granicę. W Polsce kupują ją na razie głównie mieszkańcy dużych miast. W promowaniu naturalnych produktów ma pomóc kampania medialna za 12 mln zł. Ministerstwo Rolnictwa chce, aby 6 mln zł dała na nią Unia Europejska. Beata Drewnowska http://www.agroabc.pl/

92 987778

Pod dobrym znakiem Oscypek jak koniak, sękacz jak szampan. Produkty regionalne są dziś poszukiwanym towarem. Francuzi mają szampana z Szampanii, koniaki z okolic miasta Cognac oraz setki win, serów i innych regionalnych specjałów, których eksport przynosi spore zyski. Węgrzy słyną ze swych tokajów, Portugalczycy z porto, Niemcy z szynki westfalskiej i win reńskich, Włosi z gorgonzoli, chianti itd. Czy mamy szansę przebić się na ten rynek z regionalnymi wyrobami z Polski? Champagne, Cognac, Calvados, Camembert, Bordeaux to miejsca na mapie Francji, a jednocześnie oznaczenia produktów – win, alkoholi, serów – wytwarzanych w tych regionach. Nie są one własnością jednego producenta, lecz wspólnym dobrem wielu wytwórców działających na określonym terenie. Wszyscy mogą produkować alkohol z destylatu winnego, ale tylko ten powstający w rejonie miasta Cognac może mieć na etykiecie nazwę cognac, czyli po polsku koniak. Trunek tego typu, choćby najlepszy, pochodzący z jakiegokolwiek innego regionu musi nazywać się dużo skromniej: brandy. Francuzi bardzo rygorystycznie pilnują tych reguł, zwalczając wszelkie próby wykorzystywania oznaczeń geograficznych przez nieuprawnionych wytwórców krajowych i zagranicznych, a specjalną ustawę o ochronie marki cognac mają już od 1909 r. Dlatego też przez wiele lat punktem zapalnym w stosunkach między Francją a ZSRR były nazwy trunków wykorzystujące zastrzeżone francuskie oznaczenia geograficzne – radziecki szampan i gruziński koniak.

Czekanie na oscypka W Polsce możliwość rejestracji oznaczeń geograficznych i nazw regionalnych pojawiła się dopiero w 2001 r., wraz z wejściem w życie nowego prawa własności przemysłowej (...). Zdaniem Mirosława Boruca, prezesa fundacji Instytut Marki Polskiej, świadomość siły i znaczenia silnej marki jest jeszcze wśród polskich producentów nikła. Stąd brak również większego zainteresowania rejestrowaniem nazw regionalnych i oznaczeń geograficznych. – To marka tworzy wartość produktu – przekonuje prezes Boruc. – Jeśli wiemy, skąd towar pochodzi, kto go wyprodukował, jeśli mamy z tym pozytywne skojarzenia, chętniej go kupimy i będziemy skłonni więcej zapłacić. Lepiej sprzeda się szkocka whisky niż po prostu whisky, bo wiemy, że Szkoci słyną z produkcji tego trunku. Jeśli na przykład rejon Grójca słynie z sadów, to dlaczego tamtejsi sadownicy nie stworzą marki jabłka z Grójca? Czy poza oscypkiem w rejestrze oznaczeń geograficznych mogą pojawić się inne produkty? Z pewnością tak, choć nie trafią tam wszystkie nazwy nawiązujące do geografii – rozmaite kiełbasy – krakowskie, żywieckie, podwawelskie, serki mazowieckie, poznańskie itd. Sama nazwa nie wystarczy, zwłaszcza że w wielu przypadkach jej związek z geografią bywa przypadkowy i mylący. Popularny i cieszący się długą tradycją w Warszawie chleb zakopiański nie ma z Zakopanem nic wspólnego, jego nazwa wywodzi się od piekarni przy ul. Zakopiańskiej. Tymczasem produkt, którego nazwa trafia do rejestru oznaczeń geograficznych, musi być silnie związany z regionem – z jego historią, tradycją, gospodarką. Zarejestrowane mogą być na przykład koronki z Koniakowa, ale już

93 987778

producent alkoholi nie ma co liczyć, że uruchomiwszy tam swą wytwórnię wykorzysta intrygującą zbieżność nazw i ochrzci swój trunek słowem koniak. I to nie tylko dlatego, że Francuzi bronią swych oznaczeń geograficznych jak niepodległości, ale również i z tego powodu, że marki alkoholi poddane są ostrzejszemu reżimowi niż inne znaki towarowe (...). Adam Grzeszak „Polityka” nr 51/52, 2001

94 987778



Ćwiczenia

I. Przed przeczytaniem tekstu proszę przygotować listę polskich produktów regionalnych, które zdaniem Państwa powinny zostać zastrzeżone. Proszę uzasadnić swój wybór.

........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ...........................................................................

II. Co znaczą następujące zwroty i określenia? W razie wątpliwości proszę sięgnąć do słownika.

1. specjał 2. destylat 3. etykieta 4. znak zastrzeżony 5. sadownik 6. wywodzić się 7. koronka 8. zbieżność

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .



III. Proszę sparafrazować poniższe zdania, zastępując zaznaczone fragmenty słowami o znaczeniu podobnym.

Przykład: Węgrzy słyną ze swych tokajów. Węgrzy znani są ze swych tokajów. 1. Czy mamy szansę przebić się na ten rynek z regionalnymi wyrobami z Polski? ........................................................................... ........................................................................... 2. Trunek tego typu, choćby najlepszy, pochodzący z jakiegokolwiek innego regionu musi nazy-­ wać się dużo skromniej: brandy. ........................................................................... ...........................................................................

95 987778

3. Francuzi bardzo rygorystycznie pilnują tych reguł, zwalczając wszelkie próby wykorzystywania oznaczeń geograficznych przez nieuprawnionych wytwórców. ........................................................................... ........................................................................... 4. Dlatego też przez wiele lat punktem zapalnym w stosunkach między Francją a ZSRR były nazwy trunków wykorzystujące zastrzeżone francuskie oznaczenia geograficzne. ........................................................................... ........................................................................... 5. Świadomość siły i znaczenia silnej marki jest wśród polskich producentów nikła. ........................................................................... ........................................................................... 6. Jeśli wiemy, skąd pochodzi towar, kto go wyprodukował, jeśli mamy z tym pozytywne skoja-­ rzenia, chętniej go kupimy i będziemy skłonni więcej zapłacić. ........................................................................... ...........................................................................

NOTATKI

96 987778

Ludzie spod znaku ślimaka I. Proszę poukładać w kolejności rozsypane fragmenty tekstu, który zaczyna się od zaznaczonego fragmentu.

0 C

1

2

3

4

5

6

7

8

9

A. Przyjemność, jaką daje chwila wytchnienia, odpoczynku, spokoju, jaką daje czas spędzony wśród przyjaciół; wreszcie przyjemność ze smakowania – zarówno dobrego jedzenia, jak i po prostu głębi i różnorodności życia. B. Przygotowujemy się więc do powołania komitetu naukowego, który będzie nas wspierał w analizach i ekspertyzach gwarantujących wiarygodność tego, co robimy. Będziemy również rekomendować te miejsca, w których można zjeść i kupić dobre produkty i potrawy, przede wszystkim regionalne. Na początku przyszłego roku zapadną także decyzje o publikacji kilku książek w języku polskim. Tak więc, jest co robić! Ważne, żeby dołączali do nas kolejni entuzjaści, którzy lokalnie będą w stanie pociągnąć własne projekty. C. Człowiek ma prawa. Jednym z nich jest prawo do... smaku. To właśnie dla jego ochrony powstała organizacja typu non-profit – Slow Food. Założona w 1986 roku we Włoszech od początku zajęła się szeroko rozumianą ochroną tego prawa oraz wspieraniem niewielkich re­ gionalnych producentów żywności. D. W manifeście Slow Food nasze czasy określone są jako kompletnie podporządkowane cywilizacji przemysłowej i zniewolone przez prędkość, ów zawrotny pęd życia, którego przejawem są właśnie fast food’y. Prędkość odwraca naszą uwagę od szczegółów, detali, które stanowią o prawdziwym smaku życia. To właśnie prędkość życia we współczesnej cywilizacji sprawia, że zapominamy o jednej z podstawowych wartości egzystencji, jaką jest – dobrze rozumiana – zmysłowa przyjemność. E. Jednym z głównych filarów-symboli polskiej tradycji kulinarnej jest góralski oscypek, którego ochroną na początku swej polskiej działalności zajął się Slow Food. Dlaczego – chociaż znają go wszyscy – ma on ciągle być dostępny w swej prawdziwej postaci jedynie na podtatrzańskich targowiskach i czasem w przejściach podziemnych większych polskich miast? F. Szczególnie żywności oryginalnej, produkowanej w sposób niespotykany w innych miejscach na świecie, żywności tradycyjnej, zdrowej i – niestety! – zagrożonej zniknięciem, w wyniku coraz bardziej natarczywej ekspansji tego, co na całym świecie znane jest jako fast food. G. W Polsce poruszamy się po terytorium, które przypomina trochę pejzaż księżycowy. Przez cały PRL niszczono kulturę regionalną; w Przemyślu i Szczecinie wypiekano taki sam chleb. Na po-

97 987778

czątku lat 90. przebudzili się restauratorzy, jednak tylko na palcach jednej ręki można wymienić te restauracje, w których serwowane są prawdziwe, polskie produkty regionalne. Oczywiście, restauratorzy są tutaj bezradni, po prostu tych produktów tak naprawdę nie ma. H. Codziennie bezpowrotnie znikają bowiem z biosfery setki gatunków roślin i zwierząt, codziennie też ze światowej kultury skreśla się kolejne elementy – widać to doskonale na przykładzie regionalnych potraw, będących przecież ważną, ale i najbardziej chyba ulotną częścią naszej kultury materialnej. Slow Food chce chronić od zapomnienia wszystko to, co daje przyjemność garstce osób, a mogłoby dawać każdemu z nas – oczywiście każdemu, kto tylko zechce po nią sięgnąć. I. Dlaczego oscypek nie mógłby być – przy zachowaniu tradycyjnych metod produkcji – sprzedawany w sposób bardziej cywilizowany, bardziej ,,zachęcający” do spożycia i być może – bardziej higieniczny? Oscypek to pierwszy produkt tradycyjny, który Slow Food już wyprowadził z podziemia. W najbliższym czasie Slow Food Polska uruchomi kolejne inicjatywy. Z pewnością będziemy starali się dotrzeć do najlepszych producentów miodów pitnych i kilku regionalnych wędlin. Tematem, który również zostanie opracowany w najbliższym okresie, to kwestia chleba.­ J. Odkrywanie smaków zamiast biernego ich przyjmowania – oto nowy sposób bycia, lansowany przez Slow Food. Na przykład, jeśli na świecie istnieją miliony gatunków warzyw, a dziś dziesięć z nich stanowi 90% światowej produkcji rolniczej – to wyobraźmy sobie, jak wiele nowych smaków, wrażeń umyka nam dosłownie sprzed nosa. Jacek Szklarek www.slowfood.pl (2006)

NOTATKI

98 987778



Ćwiczenia

II. Proszę odpowiedzieć na pytania bez powracania do tekstu artykułu.

1. Kiedy i gdzie została założona organizacja Slow Food? ........................................................................... ........................................................................... 2. Czym zajmuje się ta organizacja? ........................................................................... ........................................................................... 3. Jaka jest, zdaniem autora tekstu, jedna z podstawowych wartości egzystencji? ........................................................................... ........................................................................... 4. Ile gatunków warzyw uprawia się masowo? ........................................................................... ........................................................................... 5. Jakimi produktami organizacja chce zająć się w pierwszej kolejności? ........................................................................... ........................................................................... 6. Jaką funkcję ma pełnić komitet naukowy, który organizacja Slow Food ma zamiar powołać? ........................................................................... ........................................................................... 7. Dlaczego tekst nosi tytuł Ludzie spod znaku ślimaka? ........................................................................... ...........................................................................

99 987778

Produkt czysty jak łza Świadomość handlowców i klientów jest niska. Mało kto pewnie wie, że w hipermarketach kupuje się keczup, który wyprodukowano bez pomidorów: z pektyny, barwników i substancji smakowych. I to całkowicie zgodnie z normą. Na sklepowych szyldach, na etykietach i w mediach roi się od określeń w rodzaju „produkt naturalny”, „pochodzący z terenów czystych ekologicznie”, „z zielonych łąk” czy po prostu „zdrowy”. W rzeczywistości są to najczęściej frazesy bez pokrycia. To jeden z istotnych czynników opóźniających rozwój rynku. W tej branży największą wartością, decydującą o konkurencyjności, jest bowiem wiarygodność. Jak wynika z badań dr Sylwii Żakowskiej-Biermans z Wydziału Nauk o Żywieniu SGGW (przeprowadzonych na reprezentatywnej próbie 1000 osób), ok. 20% polskich konsumentów kupuje żywność „ekologiczną” lub jest takimi zakupami zainteresowanych. Wskaźnik ten daleko odbiega od tego, co naprawdę dzieje się na rynku i odzwierciedla głównie oczekiwania i wyobrażenia konsumentów, kształtujące się w dużej mierze pod wpływem reklamy. Zdecydowana większość klientów nie jest bowiem w stanie odróżnić na półkach produktów ekologicznych od tych, które jedynie nazwano zdrowymi. Ale owe 20% zwolenników żywności „niekonwencjonalnej” to wiarygodny dowód, że chodzi tu, potencjalnie, o duży, a przede wszystkim bardzo rozwojowy rynek.

Jak „płaci” marchew Zdaniem badanych konsumentów żywność ekologiczna jest trudno dostępna (przede wszystkim chodzi tu o mały wybór produktów), mało atrakcyjna wizualnie, m.in. nieefektownie pakowana i droga. Są to opinie całkowicie uzasadnione. Podczas gdy w wielu krajach zachodniej Europy wybierać można spośród ponad 10 tys. asortymentów, w Polsce wytwarza się nie więcej niż 300, z czego większość stanowią różne odmiany przetworów zbożowych, płatków i kasz. Produkty ekologiczne są pakowane i eksponowane z reguły w sposób, który nie przyciąga oka dzisiejszego klienta. Kwestia cen nie przedstawia się tak jednoznacznie. Większość konsumentów zdaje sobie sprawę, że produkt ekologiczny musi być droższy, ponieważ został wytworzony metodami o niższej wydajności. Nie jest jednak jasne – o ile. Danuta Zarzycka szacuje, że ceny w jej sklepie są o 30–50% wyższe niż produktów „konwencjonalnych” na bazarze i o 20–30% wyższe w porównaniu ze sklepami. Są to, jej zdaniem, proporcje uzasadnione i racjonalne.

Słabe ogniwa Dwa najsłabsze ogniwa rynku zdrowej żywności to handel hurtowy i przetwórstwo. Jakkolwiek rolnicy chcieliby pewności zbytu i stałej współpracy z zakładami przetwórczymi, w praktyce to właśnie problemy z zapewnieniem sobie ciągłych dostaw produktów rolnych o określonych standardach – i związane z tym wielkie ryzyko – są najpoważniejszą barierą hamującą inwestycje w przetwórstwo ekologiczne. Przetwórnie, które już istnieją, ponoszą często ogromne koszty na ściąganie warzyw i owoców, a nawet mleka z pojedynczych gospodarstw z odległych stron kraju. Dlatego przedsiębiorstwa – jeśli nie są w stanie zaangażować znacznych kapitałów w budowę własnej bazy surowcowej – rozwijają się niesłychanie powoli.

100 987778

Jeszcze mniej jest – tylko 10–12 – wyspecjalizowanych hurtowni. Żadna zresztą nie handluje jedynie produktami certyfikowanymi, kupić w nich można zwykle także żywność dla diabetyków i alergików, a czasem nawet „zdrowe” produkty niepewnego pochodzenia. Są to przedsiębiorstwa małe. Provita ma np. tylko 250 m2 powierzchni magazynowej i zatrudnia 2 lub 3 pracowników. Jej marże wynoszą 12–13%, a zyski 5–7%.

Bliżej rajskiego ogrodu W Polsce jest około 150 sklepów sprzedających certyfikowane produkty ekologiczne. Większość z nich to skromne placówki ulokowane w bocznych ulicach, z nieefektownymi witrynami, w których królują pęczki marchewek. Odwiedzają je głównie stali klienci. (...) Ostatnio jednakże „image” sklepów ekologicznych powoli się zmienia. Od 2–3 lat zaczynają zajmować się nimi profesjonaliści, nastawiający się na pozyskanie klasy średniej i pamiętający o znaczeniu lokalizacji sklepu, atrakcyjnym wystroju i miejscach parkingowych. Grzegorz Łyś „Rzeczpospolita”, 30.07.2004

NOTATKI

101 987778



Ćwiczenia

I. Proszę wybrać odpowiedź zgodną z tekstem.

Przykład: Zdaniem autora artykułu klienci: a) niewiele wiedzą o produktach, które kupują. b) nie są świadomi, jakie produkty kupują. c) nie interesują się tym, co kupują. 1. Na rynku produktów ekologicznych: a) wiele towarów nie spełnia wymagań. b) nie ma żadnej konkurencji. c) dominują slogany bez pokrycia. 2. Konsumenci żywności ekologicznej: a) stanowią znaczną część polskiego społeczeństwa. b) nie odróżniają dwu różnego typu produktów. c) wybierając produkty, kierują się sugestią i reklamą. 3. Asortyment produktów ekologicznych w Polsce: a) jest bardziej ograniczony i mniej ciekawy niż na Zachodzie Europy. b) jest znacznie uboższy niż w krajach ościennych. c) jest niewiele mniej urozmaicony niż w niektórych krajach zachodnich. 4. Zdaniem Danuty Zarzyckiej: a) produkty ekologiczne muszą być co najmniej o 50% wyższe. b) kwestię ceny produktów ekologicznych można przedstawiać w różnym świetle. c) różnice w cenie między artykułami ekologicznymi a „konwencjonalnymi” są uzasadnione. 5. Barierą hamującą rozwój przetwórstwa ekologicznego jest: a) brak zasad współpracy między zakładami przetwórczymi a producentami żywności. b) zbyt mała wydajność gospodarstw ekologicznych. c) zbyt niska jakość części produktów wytwarzanych w gospodarstwach ekologicznych. 6. Obecnie sklepy ekologiczne: a) sprzedają głównie marchewkę na pęczki. b) ulokowane są na peryferiach miast. c) starają się zmienić swój dotychczasowy wizerunek.

102 987778

II. W poniższym tekście proszę uzupełnić brakujące słowa, pierwsze uzupełnienie jest przykładem.

Na sklepowych . . szyldach . . . . . . . .0, na etykietach i w mediach roi się od określeń w rodzaju „produkt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1”, „pochodzący z terenów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2 ekologicznie”, „z zielonych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3”czy po prostu „zdrowy”. W rzeczywistości są to najczęściej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 bez pokrycia. To jeden z istotnych czynników opóźniających . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5 rynku. W . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6 ekologicznej największą wartością, decydującą o konkurencyjności, jest bowiem wiarygodność. Zdaniem . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7 żywność ekologiczna jest trudno . . . . . . . . . . . . . . .8 (przede wszystkim chodzi tu o mały wybór produktów), mało atrakcyjna wizualnie, m.in. . . . . . . . . . . . . . . . . . .9 pakowana, i droga. Są to opinie całkowicie uzasadnione. Podczas gdy w wielu krajach zachodniej Europy wybierać można spośród ponad 10 tys. . . . . . . . . . . . . . . .10 w Polsce wytwarza się nie więcej niż 300, z czego większość stanowią różne odmiany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11 zbożowych, płatków i kasz. Produkty ekologiczne są pakowane i eksponowane z reguły w sposób, który nie . . . . . . . . . . . . .12 oka dzisiejszego klienta. Kwestia cen nie przedstawia się tak jednoznacznie. Większość kupujących zdaje sobie sprawę, że . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13 ekologiczny musi być droższy, ponieważ został . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14 metodami o niższej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..15 Nie jest jednak jasne – o ile. III. Proszę uzupełnić poniższe tabele zgodnie z podanym przykładem. PĘCZEK

KOSTKA

TABLICZKA

PUSZKA

SŁOIK

BUTELKA

KARTON

czekolady

OPAKOWANIE

TOREBKA

PACZKA

papierosów

103 987778

Co to jest GMO (organizm modyfikowany genetycznie)? Obecny stan wiedzy na temat inżynierii genetycznej umożliwia naukowcom manipulowanie materiałem genetycznym i modyfikowanie roślin, zwierząt i mikroorganizmów w taki sposób, że możliwe jest uzyskanie odmian, które nigdy nie pojawiłyby się w środowisku naturalnym. Wybrane geny bakterii, wirusów, roślin i zwierząt wprowadzane są do innych roślin, np. soi, rzepaku, kukurydzy lub ryżu w celu uzyskania u nich nowych cech. Przykładowo naukowcy wprowadzili materiał genetyczny skorpiona do kukurydzy, bakterii do soi albo ropuchy do ziemniaków. W trakcie procesu manipulacji genetycznych zachodzi prawdopodobieństwo usunięcia pewnych fragmentów i rearanżacji przestrzennych DNA. Technikę wstawiania obcych genów do organizmów roślin czy zwierząt można porównać do wstawienia wirusa do systemu komputerowego – nie ma możliwości sprawdzenia, gdzie faktycznie gen będzie się znajdował i jak będzie się replikował. Zjawiska tego typu mogą prowadzić do nieprzewidywalnych i niespodziewanych skutków, takich jak np. utrata odporności organizmu na dany rodzaj wirusa, negatywny wpływ na rozrodczość pożytecznych owadów albo zaskakujące zmiany w organizmach szczurów konsumujących transgeniczną żywność. Z powodów komercyjnych producenci żywności nie zapewniają wystarczającej ilości informacji na temat składników modyfikowanych genetycznie w oferowanych przez siebie produktach. Tak naprawdę wprowadzanie genetycznie modyfikowanych organizmów jest gigantycznym eksperymentem na konsumentach. Nie prowadzone były bowiem żadne długoterminowe badania nad bezpieczeństwem modyfikowanych genetycznie produktów. Różnorodność biologiczna musi być chroniona i szanowana jako globalne dziedzictwo ludzkości. Jest także jednym z fundamentalnych warunków przetrwania naszego świata.

Greenpeace a GMO Cztery główne, pozaekologiczne powody, dla których Greenpeace sprzeciwia się GMO: • GMO są po prostu niepotrzebne. Wbrew opinii firm, które je produkują i sprzedają, technologia ta nie jest rozwiązaniem dla problemów rolnictwa i głodu na świecie. Obecnie handel tego typu ziarnem, paszą i żywnością skoncentrowany jest w rękach kilku międzynarodowych korporacji, u których chęć zysku jest równa ignorancji dla problemów środowiska. Zezwolenie na sprzedaż ziaren kukurydzy modyfikowanej w Polsce uzależni naszych rolników od dostawców-monopolistów. Udowodniono także, że problem głodu na świecie nie jest spowodowany brakiem żywności, lecz jej niewłaściwą dystrybucją, twierdzi Jacques Diouf – dyrektor FAO (Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa). • Przyzwolenie dla GMO otwiera drzwi do patentowania ziaren i innych form życia. Wprowadza to niebezpieczny precedens podporządkowywania naturalnych procesów interesom przemysłu. Jest to niedopuszczalne ze względów etycznych. Nikt nie powinien zawłaszczać sobie prawa do życia. Greenpeace opowiada się za szacunkiem dla praw natury. • Inżynieria genetyczna jest technologią wysoce skomercjalizowaną i narzucaną z góry przez wielkie korporacje. Wyklucza to samych zainteresowanych (konsumentów, rolników) z procesu podejmowania decyzji dotyczących potrzeb. • Długofalowe skutki wpływu GMO na ludzkie zdrowie są trudne do przewidzenia, aczkolwiek z każdym rokiem pojawia się coraz więcej dowodów wskazujących, że mogą mieć na nie negatywny wpływ. http://www.greenpeace.org/poland

104 987778



Ćwiczenia

I. Proszę odpowiedzieć na następujące pytania:

1. Na czym polega genetyczna modyfikacja organizmu? Proszę dać przykład. ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 2. Dlaczego produkcja GMO może być traktowana jako jeden wielki eksperyment? ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 3. Czy towary zawierające GMO powinny być specjalnie (czytelnie) oznakowane? Czy powinna znaleźć się na nich informacja, że mogą być niebezpieczne dla zdrowia? ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 4. Który z argumentów przytoczonych przez członków organizacji Greenpeace jest najbardziej przekonujący? ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 5. Jaki jest Państwa stosunek do GMO? ........................................................................... ........................................................................... ...........................................................................

105 987778

Co Polacy sądzą o GMO? Czy dokonał/a/by Pan/i zakupu mięsa, jaj lub produktów mlecznych wiedząc, że do ich wytworzenia użyto paszy zawierającej składniki modyfikowane genetycznie (GMO)? Zdecydowanie tak 3,0%

Nie wiem, trudno powiedzieć 7,1%

Raczej tak 10,9%

Raczej nie 30,6%

Zdecydowanie nie 48,4%

Czy uważa Pan/i, że produkty pochodzące od takich zwierząt powinny być znakowane? Raczej tak 17,1%

Zdecydowanie tak 74,9%

Raczej nie 3,5%

Zdecydowanie nie 1,5% Nie wiem, trudno powiedzieć 3,0%

Czy był/a/by Pan/i skłonny/a zapłacić drożej za produkty mięsne lub nabiał, które zostały wyprodukowane bez użycia paszy zawierającej organizmy modyfikowane genetycznie? Raczej tak

Raczej nie 13,9%

34,8%

Zdecydowanie nie 6,9%

Nie wiem, trudno powiedzieć 7,7% Zdecydowanie tak 36,6%

106 987778

O ile więcej skłonny/a był/a/by Pan/i zapłacić za mięso lub nabiał pochodzące od producentów gwarantujących niestosowanie paszy zawierającej organizmy modyfikowane genetycznie? od 6% do 10% 31,6%

od 11% do 20% 9,4%

więcej niż 20% 4,9% nie wiem, trudno powiedzieć 4,5%

do 5% 49,7%

Czy dokonał/a/by Pan/i zakupu produktu spożywczego wiedząc, że zawiera on składniki modyfikowane genetycznie (GMO)? Zdecydowanie tak 4,0%

Nie wiem, trudno powiedzieć 7,5%

Raczej tak 13,5%

Raczej nie 32,3%

Zdecydowanie nie 42,7%

Badania stosunku Polaków do GMO zostały przeprowadzone przez PBS w dniach 10– 11.09.2005 r. na reprezentatywnej grupie 1079 osób (pol). http://www.greenpeace.org/poland/ kampanie/stop_gmo/co_polacy_sadza_o_gmo

107 987778

Gmo – i wszystko jasne? Rośliny zmodyfikowane genetycznie są w uprawie dopiero od 12 lat (początkowo – w USA, później Kanadzie, Brazylii, Chinach), a niewiele później, bo 7–8 lat temu, produkty z tych roślin trafiły do Europy. Czy jest to wystarczająco długi okres, żeby mówić o ich wpływie na cały ekosystem, w tym na zdrowie człowieka (niezależnie od tego, czy ten wpływ będzie pozytywny czy negatywny)? Zdecydowanie nie! Nie należy się dziwić, że potężne narzędzie w rękach uczonych, jakim jest możliwość manipulacji genetycznych, tak w świecie flory, jak i fauny, budzi ogromne emocje. Jest jednak zbyt wiele przykładów na to, że w przeszłości okrzyknięto pewne odkrycia naukowe jako zbawienne dla świata, które potem czas zweryfikował jako przysłowiowe bomby z opóźnionym zapłonem. Wystarczy choćby przypomnieć preparat owadobójczy DDT, wynaleziony około 60 lat temu. Wydawało się wtedy, że już nic nie zagrozi roślinom uprawnym, a uczeni o międzynarodowej sławie orzekli o absolutnym bezpieczeństwie DDT dla ludzi i zwierząt. Czas pokazał, że było inaczej i preparat ten okazał się niezwykle szkodliwy i dla ludzi, i dla zwierząt. Czy ktoś rozliczył za to tamtych „ekspertów”? Można powiedzieć, że ludzką rzeczą jest błądzić, ale czy zawsze to błądzenie bywa bezinteresowne? Tam, gdzie w grę wchodzą ogromne pieniądze ponadnarodowych koncernów, również i wartości etyczne stają się towarem. Innym przykładem na szkodliwość wydawania zbyt pochopnych opinii jest znacznie bliższa nam czasowo niż preparat DDT, sprawa antystresowego leku o nazwie Talidomid zarejestrowanego w Anglii. Lek sprawdził się doskonale na zwierzętach laboratoryjnych i pewnej grupie pacjentów, ale kilka lat po rejestracji uznano go za niezwykle szkodliwy dla ciężarnych kobiet, które rodziły dzieci ze zdeformowanymi kończynami. Tylko te dwa przykłady pokazują, jak płynna może być granica między dobrymi a negatywnymi następstwami pewnych wynalazków. Nabiera to szczególnego znaczenia, gdy wchodzimy na grunt genetyki molekularnej, umożliwiającej człowiekowi zmianę struktury zawartej w chromosomach substancji dziedzicznej DNA (kwasu dezoksyrybonukleinowego). W tym przypadku wyobraźnia zespołów naukowych musi sięgać daleko poza doskonale wyposażone laboratoria badawcze i testy na zwierzętach laboratoryjnych. Potencjalne następstwa takich badań, tak pozytywne, jak i negatywne, mogą być odsunięte w czasie i w przestrzeni, powodując trudności w znalezieniu między nimi związków przyczynowoskutkowych. (...) Dr hab. Józef Adamczyk HR Smolice Sp. z o.o. http://www.ihar.edu.pl/gmo_i_wszystko_jasne.php

108 987778



Ćwiczenia

I. Z którymi stwierdzeniami zgodziłby się autor tego tekstu?

1. Obowiązkiem ludzi nauki jest podawać w wątpliwość stwierdzenia od dawna uznawane za prawdziwe. 2. Możliwość manipulacji genetycznych budzi niezdrowe emocje. 3. Naukowcy od początku wiedzieli o możliwości szkodliwego oddziaływania środka DDT na ludzi i zwierzęta. 4. Następstwa stosowania niektórych preparatów są zazwyczaj nieprzewidywalne. 5. Etyka jest towarem na sprzedaż. 6. Nie zawsze można ustalić związki przyczynowo-skutkowe między odkryciami naukowymi i ich wpływem na otoczenie. II. Proszę uzupełnić poniższe zdania słowami w odpowiedniej formie, pochodzącymi od słów podanych na marginesie.

Przykład: Rośliny modyfikowane0 genetycznie są w uprawie dopiero od 12 lat.     MODYFIKOWAĆ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1, a wręcz obowiązkiem ludzi nauki jest mieć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2, nawet w odniesieniu do spraw uważanych przez innych za ostatecznie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3. Jest zbyt wiele przykładów na to, że w przeszłości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 pewne odkrycia naukowe jako . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5 dla świata. Przykładem na . . . . . . . . . . . . . . . . . .6 wydawania zbyt pochopnych opinii jest sprawa leku o nazwie Talidomid. Ten przykład pokazuje, jak . . . . . . . . . . . . . .7 może być granica między dobrymi a negatywnymi . . . . . . . . . . . . . . . . . .8 pewnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9.

POWINIEN WĄTPIĆ DEFINIOWAĆ OKRZYKNĄĆ ZBAWIĆ SZKODZIĆ PŁYN NASTĄPIĆ WYNALEŹĆ

109 987778

  Słowa, które warto zapamiętać

dojrzewający ser niepasteryzowane piwo oscypek sękacz miód pitny atest surowiec asortyment (gama, wachlarz) produktów zdrowa żywność zakład przetwórczy przetwórstwo plon hodowla zdeformowany skażony wytwarzać wytwórnia organizmy modyfikowane genetycznie żywność modyfikowana genetycznie szkodzić zdrowiu, środowisku szkodliwy dla zdrowia, dla środowiska substancja dziedziczna kwas dezoksyrybonukleinowy

110 987778

  Powiedz lub napisz

1. Proszę przygotować prezentację na temat: Zdrowa żywność w moim kraju. 2. Proszę przygotować mini poradnik dla ludzi, którzy chcieliby się zdrowo odżywiać. 3. Proszę napisać podanie do firmy SymBio z prośbą o dostawy produktów do domu. 4. Proszę przygotować (pisemnie bądź ustnie) reklamację produktów przysłanych przez firmę SymBio. 5. Proszę opisać produkt spożywczy będący wizytówką Państwa kraju. Proszę przygotować jego reklamę. 6. Proszę napisać list do koleżanki/kolegi, by zniechęcić ją/jego do kupowania produktów typu fast food, których jest wielbicielką/wielbicielem. 7. Produkcja GMO powinna być zabroniona – proszę napisać tekst argumentacyjny.

NOTATKI

111 987778

112 987778

W SZPONACH NAŁOGÓW

Wszystko można – byle z umiarem.    autor nieznany   

113 987778

114 987778

Nikotynowa narkomania Odzwyczajanie od palenia tytoniu wymaga takiego samego leczenia jak alkoholizm. Prawie 70 proc. palaczy, których jest w Polsce 10 mln, chciałoby rzucić palenie, ale nie wie, jak skutecznie pozbyć się nałogu. Aż 43 proc. zaciągających się osób jest silnie uzależnionych od nikotyny. Nową nadzieją są dla nich terapie odwykowe ułatwiające wyzwolenie się z uzależnienia – nadal jednak decydujące znaczenie ma silna wola. Nikt już nie zaprzecza, że palenie tytoniu jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych na świecie nałogów. Wywołane nim uzależnienie Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) porównuje do tego, jaki powoduje heroina lub kokaina. Uznała je też za jednostkę chorobową wymagającą odpowiedniego leczenia – podobnie jak alkoholizm i narkomania. Mimo to w Polsce wciąż nie ma poradni przeciwnikotynowych pomagających palaczom wyzwolić się z nałogu (...).

Nigdy nie jest za późno Zaledwie od 1 do 5 proc. palaczy potrafi pozbyć się nałogu posługując się jedynie silną motywacją – bez jakiejkolwiek pomocy. Największe trudności z tym mają tzw. heavy smokers – ludzie wypalający codziennie ponad 20 papierosów. Według prof. Witolda Zatońskiego, aż 30 proc. intensywnych palaczy jest tak uzależnionych, że prawdopodobnie nigdy nie pozbędzie się nałogu – nawet jeśli podda się jednej z oferowanych obecnie terapii. Aż co druga osoba paląca musi zaciągnąć się dymem papierosowym już po 30 sekundach po wstaniu z łóżka; spośród nich zdecydowana większość prędzej czy później zachoruje na raka płuc. Co czwarty palacz sięga po papierosa pięć minut po przebudzeniu, często jeszcze przed śniadaniem. Prawie 40 proc. wszystkich palaczy ma za sobą co najmniej dwie lub trzy próby rzucenia palenia. Nigdy jednak nie jest za późno na wyzwolenie się z uzależnienia. – Korzyści zdrowotne odnoszą nawet osoby w wieku emerytalnym – uważa prof. Richard Doll, jeden z pierwszym naukowców, który już w latach pięćdziesiątych przekonywał, że palenie tytoniu wywołuje raka płuc. Od tego czasu ukazało się 50 tys. prac naukowych dowodzących szkodliwości palenia. Ale okazało się też, że wyzwolenie się z nałogu jest niezwykle trudne. Toteż wielu palaczom udaje się tego dokonać tylko częściowo – jedynie na kilka miesięcy. Próby takie warto jednak ponawiać: krótkie przerwy mogą poprawić stan ich zdrowia, co też potwierdzają obserwacje specjalistów brytyjskich, opublikowane przez Archives of Internal Medicine. Przerwy w paleniu zalecane są szczególnie kobietom w ciąży oraz ludziom cierpiącym na niedokrwienną chorobę serca. Poza tym próby takie zwiększają szanse, że kolejna z nich doprowadzi w końcu do całkowitego wyzwolenia się z nałogu.

Szansa w terapii Metodą o najbardziej udokumentowanej skuteczności jest nikotynowa terapia zastępcza. Jak dotąd, nie ma bowiem badań naukowych potwierdzających przydatność hipnozy, jak też akupunktury, w zapobieganiu nawrotom palenia. Zróżnicowane są także wyniki badań terapii psycholo-

115 987778

gicznych: edukacyjnych (prelekcje i materiały informacyjne) i behawioralnych (terapia awersyjna polegająca na wywołaniu niechęci do palenia oraz terapia grupowa i autoterapia). Po zastosowaniu tych metod wielu palaczy, bo aż 20–35 proc., utrzymuje abstynencję tytoniową nawet przez sześć miesięcy, ale wielu nich – niestety – powraca do nałogu. Zaletą nikotynowej terapii zastępczej jest wyrównywanie stężenia nikotyny, do jakiego przyzwyczaił się organizm palacza. Pozwala to zmniejszyć symptomy tzw. zespołu odstawienia, pojawiające się nawet w kilka godzin od zaprzestania palenia (...). Jego objawami są głód nikotynowy, podrażnienie, stany lękowe i pogorszenie nastroju, a także trudności w koncentracji uwagi, niepokój, zniecierpliwienie, zmęczenie, obniżenie częstości tętna oraz wzmożony apetyt, a w konsekwencji wzrost masy ciała. Próby zerwania z nałogiem palenia tytoniu mają na ogół przebieg trójfazowy. W pierwszych kilku dniach po odstawieniu papierosów palacze odczuwają zazwyczaj wyraźną poprawę samopoczucia, motywującą ich do wyzwolenia się z uzależnienia. Wkrótce jednak ogarnia ich przygnębienie i powątpiewają w słuszność walki z nałogiem, tym bardziej że muszą wypracować nowy styl życia – bez papierosa. Najbardziej krytyczny jest trzeci etap, w którym tracą równowagę psychiczną i szczególnie potrzebują terapii odwykowej oraz pomocy najbliższych i przyjaciół. W tym okresie najwięcej palaczy powraca do nałogu, ale te osoby, które go przetrwają – najczęściej zrywają z nałogiem.

Palący problem – Nikotynowa terapia zastępcza dwukrotnie zwiększa szansę zerwania z nałogiem, dlatego znacznie szerzej powinny być promowane produkty pomagające rzucić palenie – uważa prof. Saul Schiffman, psycholog z Uniwersytetu Pittsburgh. Obecnie stosowanych jest kilka tego typu metod – w zależności od upodobań i wygody palaczy. Najdłużej – od ponad 20 lat – wykorzystywana jest nikotynowa guma do żucia. Oprócz niej oferowane są też nikotynowe plastry o przedłużonym działaniu, a także – niedostępne jeszcze w Polsce – inhalatory, spreje oraz mikrotabletki pod język. Ich skuteczność jest podobna: średnio co czwarty stosujący je palacz nie wraca do nałogu nawet po roku od zaprzestania palenia. Ważna jest jednak nie tylko skuteczność oferowanych metod pozbycia się nałogu, ale i ich dostępność. Tym bardziej że część palaczy nie wie, jakie są możliwości leczenia lub wydaje się im, że są one mało przydatne. W ostatnich latach coraz więcej Polaków z trudem, ale wyzwala się z uzależnienia od nikotyny. Nadal jednak, niestety, zajmujemy jedno z czołowych miejsc na świecie pod względem liczby wypalanych papierosów – ponad 90 mld sztuk rocznie. Zbigniew Wojtasiński Archiwum „Rzeczpospolitej” Dział: gazeta/Nauka i Technika 31.03.1999

116 987778



Ćwiczenia

I. Proszę odszukać fragmenty tekstu, które mówią o:

1. nieosiągalnych w Polsce metodach walki z nałogiem. 2. rodzajach terapii antynikotynowych. 3. zespole odstawienia. 4. liczbie Polaków palących papierosy. 5. decyzji Światowej Organizacji Zdrowia. II. W poniższym tekście proszę uzupełnić brakujące słowa, pierwsze uzupełnienie jest przykładem.

Zaledwie od 1 do 5 proc. palaczy potrafi . . . pozbyć . . . . . . .się . . .0 nałogu posługując się jedynie silną motywacją – bez jakiejkolwiek pomocy. Największe trudności z tym mają tzw. heavy smokers – ludzie . . . . . . . . . . . . . . .1 codziennie ponad 20 papierosów. Według prof. Witolda Zatońskiego, aż 30 proc. intensywnych . . . . . . . . . . . . . . .2 jest tak uzależnionych, że prawdopodobnie nigdy nie pozbędzie się nałogu – nawet jeśli podda się jednej z oferowanych obecnie . . . . . . . . . . . . . . .3. Aż co druga osoba paląca musi . . . . . . . . . . . . . . .4 dymem papierosowym już po 30 sekundach po wstaniu z łóżka; spośród nich zdecydowana większość prędzej czy później . . . . . . . . . . . . . . .5 na raka płuc. Co czwarty palacz . . . . . . . . . . . . . . .6 po papierosa pięć minut po przebudzeniu, często jeszcze przed śniadaniem. Prawie 40 proc. wszystkich . . . . . . . . . . . . . . .7 ma za sobą co najmniej dwie lub trzy próby . . . . . . . . . . . . . . .8 palenia. Nigdy jednak nie jest za późno na . . . . . . . . . . . . . . .9 z uzależnienia. – . . . . . . . . . . . . . . .10 zdrowotne odnoszą nawet osoby w wieku emerytalnym – uważa prof. Richard Doll, jeden z pierwszym naukowców, który przekonywał w latach pięćdziesiątych, że palenie tytoniu . . . . . . . . . . . . . . .11 raka płuc. Od tego czasu ukazało się 50 tys. prac naukowych dowodzących . . . . . . . . . . . . . . .12 palenia. III. Proszę odpowiedzieć na następujące pytania.

1. Jakie znaczenie w walce z nałogiem ma silna wola? ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 2. Na czym silne uzależnienie od nikotyny? ........................................................................... ........................................................................... ...........................................................................

117 987778

3. Dlaczego warto ponawiać próby wyzwolenia się z nałogu? Dla kogo są one szczególnie ważne? ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 4. Jakie są objawy syndromu odstawienia? ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 5. Co najczęściej dzieje się z człowiekiem po zerwaniu z nałogiem? ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 6. Ostatnia część tekstu nosi tytuł Palący problem. Proszę wyjaśnić tę grę słów. ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... IV. W poniższym fragmencie tekstu proszę uzupełnić brakujące znaki interpunkcyjne oraz duże litery (po wykonaniu ćwiczenia proszę porównać swoją wersję z oryginałem).

próby zerwania z nałogiem palenia tytoniu mają na ogół przebieg trójfazowy w pierwszych kilku dniach po odstawieniu papierosów palacze odczuwają zwykle wyraźną poprawę samopoczucia motywującą ich do wyzwolenia się z uzależnienia wkrótce jednak ogarnia ich przygnębienie i powątpiewają w słuszność walki z nałogiem tym bardziej że muszą wypracować nowy styl życia bez papierosa najbardziej krytyczny jest trzeci etap w którym tracą równowagę psychiczną i szczególnie potrzebują terapii odwykowej oraz pomocy najbliższych i przyjaciół w tym okresie najwięcej palaczy powraca do nałogu, ale te osoby które go przetrwają najczęściej zrywają z nałogiem V. Proszę poukładać poniższe fragmenty tak, by tworzyły logiczną całość. Pierwsze zdanie zostało oznaczone numerem 1.

1 Palenie szkodzi zdrowiu. To hasło jest prawie tak samo stare ___ ___ jak bardzo niszczą własne zdrowie, ale także jak ich zachowania wpływają na zdrowie najbliższych. Według danych opublikowanych ___ ekspertów ekspozycja na dym tytoniowy zwiększa ryzyko zachorowania na nowotwory płuc aż o 30%. Szczególnie wyraźny wzrost ryzyka obserwuje się także u ___ nich chorób układu oddechowego w przyszłości. Jeśli nie potrafimy uchronić siebie przed nałogiem, chrońmy przynajmniej swoich najbliższych. ___ osób, które już nie palą, ale pomimo to muszą przebywać wśród palaczy. Warto podkreślić, że narażanie

118 987778

___ 100 tysięcy osób, które wbrew własnej woli narażone były na dym tytoniowy. W ciągu siedmiu lat obserwacji zanotowano prawie ___ na łamach prestiżowego czasopisma „British Medical Journal” także bierne palenie ___ jak nałóg palenia papierosów, a nadal dowiadujemy się czegoś nowego ___ znacznie zwiększa ryzyko zachorowania na raka płuc. Wyniki oparto na analizie danych uzyskanych od ponad ___ 100 przypadków zachorowań na raka płuc oraz kilkanaście przypadków chorób bezpośrednio związanych z paleniem papierosów. Według ___ na temat jego szkodliwości. Nałogowi palacze często nie zdają sobie sprawy nie tylko z tego, ___ małych dzieci na przebywanie w pomieszczeniu, w którym się pali, powoduje zwiększenie ryzyka wystąpienia u http://www.zdrowiciuroda.polsat.com.pl

NOTATKI

119 987778

W szponach nałogów I. Z poniższego tekstu usunięto kilka fragmentów. Proszę wstawić je w miejsce luk tak, by tekst stanowił logiczną całość.

0 H

1

2

3

4

5

6

7

O zerwaniu z paleniem marzy 9 milionów palaczy w Polsce. [0 – H] którzy nadużywają alkoholu. Do nich dołącza rosnąca z każdym rokiem rzesza uzależnionych od hazardu i Internetu. [1 – ...] Wszelkie uzależnienia są bowiem związane ze znajdującym się w różnych miejscach mózgu układem nagrody. Są to zespoły komórek, których głównym zadaniem jest dostarczanie człowiekowi uczucia przyjemności, czyli – jak mówią uczeni – nagradzanie. Aby móc czerpać większą radość z życia, ludzie nauczyli się wzmacniać działanie tego układu. Doskonale nadają się do tego nikotyna, alkohol, narkotyki. [2 – ...] To dlatego po wypiciu kieliszka alkoholu lub wypaleniu papierosa osoba uzależniona czuje się silna, pewna siebie. Krótko mówiąc, jest wtedy zadowolona z życia. [3 – ...] Jednocześnie alkohol i nikotyna zwiększają uwalnianie w mózgu endorfin, substancji euforyzujących, które wpływają na dobre samopoczucie i zachęcają do dalszego ich stosowania. Wszystko byłoby dobrze, gdyby nie jedno „ale” – z biegiem czasu mózg przyzwyczaja się do wszystkich tych używek. Człowiek potrzebuje ich coraz więcej, aby móc znów odczuwać radość z życia. W przeciwnym razie pogarsza się koncentracja i sprawność intelektualna. [4 – ...] – Wolę już palić i żyć w przekonaniu, że może kiedyś zachoruję na raka płuc lub choroby serca, niż źle się czuć bez nikotyny. A poza tym czy może być lepsze lekarstwo od papierosa? Zapalam i już po trzech minutach wszystko wraca do normy – mówi Leszek Reinisc. Z podobnymi problemami borykają się ci, którzy za dużo piją. Ich organizm przyzwyczaja się do regularnych drinków. [5 – ...] Wychodzenie z każdego nałogu jest trudne i długotrwałe, a osoba uzależniona musi być przekonana, że chce odmienić swoje życie. Dlatego lekarze zalecają psychoterapię. Ale nie wszystkim nałogowcom to wystarcza. Wiele osób co kilka tygodni lub miesięcy podejmuje rozpaczliwe próby zerwania z nałogiem. Dla nich opracowano leki wspomagające tę walkę – różne w zależności od rodzaju uzależnienia. Zacznijmy od palaczy. [6 – ...] Produkty te zawierają co prawda mniej nikotyny i substancji smolistych, ale uzależniają równie silnie jak zwykłe papierosy. Palacze sięgają po nie zdecydowanie częściej i głębiej się zaciągają. Natomiast pomocne w rzuceniu palenia mogą okazać się: akupunktura (nakłuwanie odpowiednich punktów ciała), akupresura (naciskanie określonych miejsc ciała), hipnoza (wprowadzenie umysłu w stan nieświadomości) lub picie najróżniejszych ziółek. [7 – ...] A. U nałogowców picie alkoholu lub palenie papierosów staje się czynnością równie niezbędną jak jedzenie lub oddychanie. B. Żadna z tych metod nie została jednak potwierdzona przez naukowców.

120 987778

C. Pozbawiony papierosa palacz staje się drażliwy, podenerwowany, chce mu się jeść, nie może spać. D. Mózg osoby uzależnionej może w miarę normalnie funkcjonować dopiero wówczas, gdy otrzyma odpowiednią porcję alkoholu – taką, do jakiej komórki układu nerwowego zostały przyzwyczajone. E. Pod wpływem tych substancji w mózgu wydziela się dopamina, substancja odpowiedzialna za odczuwanie przyjemności, oraz noradrenalina, która wyzwala w nas energię. F. Wbrew obiegowej opinii zamiana papierosów zwykłych na lekkie lub ultralekkie nie może być pierwszym etapem zerwania z nałogiem. G. Choć ich problemy znacznie się różnią, z naukowego punktu widzenia są podobne. H. Odmienić swe życie pragnie też kilka milionów Polaków, Bogdan Szymczyszyn http://wintst.webpark.pl/irydologia.html

NOTATKI

121 987778

Policja: w pierwszym kwartale zatrzymano już ponad 30 tys. nietrzeźwych kierowców I. Proszę uzupełnić luki w tekście, wybierając najlepszą spośród podanych możliwości. Pierwsze rozwiązanie jest przykładem.

W Święta Wielkanocne [0 – c] blisko 2 tys. nietrzeźwych kierowców, a w pierwszym kwartale 2006 r. już ponad 30 tys. – alarmują policjanci i zastanawiają się nad propozycjami [1 – ...] kar dla pijanych kierowców. Mają one zostać opracowane w ciągu najbliższych 2–3 tygodni. W 2005 r. zatrzymano największą od siedmiu lat liczbę pijanych kierowców – ponad 192 tys. Jak powiedział we wtorek PAP Marcin Szyndler z wydziału prasowego Komendy Głównej Policji, statystyki z bieżącego roku nie [2 – ...] jednak zbytnio od ubiegłorocznych. Policja chce m.in., by pijany kierowca podlegał bezwzględnej karze więzienia, a nie karze w [3 – ...]. Rozważa także propozycję kar finansowych, które stanowiłyby jakiś procent dochodu zatrzymanego kierowcy. Policjanci chcą także, by [4 – ...] pijanego kierowcy publikowano na jego koszt na łamach prasy, a jego samochód, jako [5 – ...] przestępstwa, podlegał konfiskacie. „Według naszych statystyk z 2005 r., 40 proc. nietrzeźwych kierowców zatrzymywanych jest na wsiach, zazwyczaj są to mężczyźni w wieku od 25 do 49 lat. Tylko 3 proc. spośród pijanych kierowców to kobiety” – powiedział PAP M. Szyndler. Jak zaznaczył, często osoby zatrzymane za kierowanie pod wpływem alkoholu były już poprzednio karane za tego typu [6 – ...]. Średnio dziennie zatrzymywanych jest ok. 400 nietrzeźwych kierowców. Najwięcej pomiędzy godz. 18 i 21 oraz 5 i 8 rano, w święta, wakacje i w dni kiedy obchodzone są popularne imieniny. „W Wielki Piątek wśród zatrzymanych było wielu tych, którzy mieli w pracy imprezę, tzw. jajeczko. Pamiętajmy o tym, że nie ma bezpiecznej ilości alkoholu, którą można wypić i [7 – ...] za kierownicę. Każdy organizm inaczej reaguje na kieliszek wina” – tłumaczył M. Szyndler. Wśród zatrzymanych jest też wielu tych, którzy pili kilka, a nawet kilkanaście godzin wcześniej. Jak wyjaśnił PAP Robert Lemański z Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, alkohol – wódka, piwo, wino – rozkładany jest przez wątrobę. To, jak szybko następuje ten proces, [8 – ...] jest m.in. od obciążenia wątroby – np. przyjmowanych leków, a także, w niewielkim stopniu, od wagi i wzrostu danej osoby. Generalnie porcję standardową – 10 gramów czystego alkoholu, czyli jeden kieliszek wina, 25 gramów wódki lub 200 ml słabego piwa – wątroba rozkłada w ciągu godziny. „Jeśli wypijamy jedno piwo, potrzebujemy ok. 3 godzin na spalenie zawartego w nim alkoholu, a na dwa piwa – 5–6 godzin. Na rozłożenie półlitrowej butelki wódki – ok. 20 godzin” – powiedział R. Lemański. Jego zdaniem, nie są prawdziwe mity o sposobach na szybkie [9 – ...] – np. poprzez picie tłustego rosołu, surowych jajek, kawy czy zimny prysznic. „Jedzenie tłustych rzeczy powoduje, że alkohol z opóźnieniem dostaje się do krwi, a wątroba musi rozłożyć też zjedzone przez nas tłuszcze. Wydłuża to czas rozkładu alkoholu. Kawa nas [10 – ...], ale nie wpływa na ilość alkoholu we krwi, prysznic orzeźwia, ale to też nie ma wpływu na rozkład alkoholu” – tłumaczył. Jak wyjaśnił, podobnie jest ze snem, który [11 – ...] pracę organizmu i narządów wewnętrznych, w tym także wątroby. To powoduje, że alkohol rozkłada się wolniej.

122 987778

„Generalnie kierowca po wypiciu alkoholu gorzej widzi, gorzej słyszy i ma słabszy [12 – ...] niż wtedy gdy jest trzeźwy” – zaznaczył R. Lemański. Jeśli policja stwierdzi, że kierowca ma od 0,2 do 0,5 promila alkoholu we krwi, kieruje do sądu grodzkiego wniosek o ukaranie go. W takiej sytuacji najczęstszą karą jest wysoka [13 – ...] i utrata prawa jazdy na co najmniej pół roku. W sytuacjach, gdy wskazania alkomatu są wyższe, karą może być nawet więzienie – do dwóch lat; za spowodowanie wypadku po pijanemu grozi nawet do 12 lat. www.gazeta.pl 18.04.2006

Przykład:   0. a. aresztowano

b. schwytano

c. zatrzymano

d. ujęto

  1.   2.   3.   4.   5.   6.   7.   8.   9. 10. 11. 12. 13.

b. zaostrzenia b. odchodzą b. zawieszeniu b. fotos b. narzędzie b. faul b. wsiąść b. uwarunkowane b. trzeźwienie b. rozbudza b. przeciąga b. zwrot b. opłata

c. wzrostu c. odbiegają c. odroczeniu c. podobizna c. przyrząd c. uchybienie c. usadowić się c. uzależnione c. oprzytomnienie c. pobudza c. odwleka c. refleks c. kara

d. podwyżki d. odbijają d. przesunięciu d. zdjęcie d. mechanizm d. przestępstwo d. zasiąść d. związane d. wydobrzenie d. przebudza d. tamuje d. odruch d. nagana

a. wyostrzenia a. odsuwają a. podwieszeniu a. obraz a. urządzenie a. wykroczenie a. spocząć a. oparte a. orzeźwienie a. budzi a. spowalnia a. ruch a. grzywna

123 987778

Węgrzy, a nie Polacy, piją najwięcej alkoholu w Unii Europejskiej    Węgrzy piją najwięcej alkoholu w Unii Europejskiej: 20 litrów rocznie na głowę – informuje węgierski dziennik „Nepszabadsag”. Według dziennika, na Węgrzech jest opracowywany program, który ma na celu ograniczenie spożycia alkoholu. Sprzedaż alkoholu byłaby ograniczona godzinowo i wprowadzono by dalsze ograniczenia reklamy napojów alkoholowych. Wysuwane są też postulaty, by napoje alkoholowe sprzedawać (fot. AFP) tylko w niektórych miejscach i na podstawie specjalnego zezwolenia. Z samoobsługowych części supermarketów wycofano by najmocniejsze napoje alkoholowe, a obsługiwanie pijanych klientów mogłoby grozić nawet zamknięciem sklepu. Pewną część podatku od zysku ze sprzedaży alkoholu oraz z jego reklamy przeznaczano by na ochronę zdrowia. Dziennik podkreśla, że Unia Europejska także chce walczyć z alkoholizmem. Według planów, napojów alkoholowych nie będzie wolno kupować osobom poniżej 21. roku życia, zostanie podwyższona akcyza na napoje alkoholowe i obniżona dopuszczalna zawartość alkoholu we krwi kierowców. Z czasem ma także zostać zakazane reklamowanie napojów alkoholowych. http://www.naukapolska.pap.pl/nauka 2006-08-23 13:23 /PAP/

NOTATKI

124 987778

Choroba duszy Z Anną Perzyńską z Poradni Leczenia Uzależnień rozmawia Andrzej Klewszczyński – Od kilku lat obserwuje się wyraźny wzrost zainteresowania różnymi formami hazardu.Coraz więcej Polaków ryzykuje mniejsze lub większe kwoty. Dlaczego tak się dzieje? – Faktem jest, iż w szpony tego nałogu wpada dziś więcej osób niż niegdyś. Trzeba jednak pamiętać, że żyłka hazardu tkwi w ludziach od niepamiętnych czasów i w każdej epoce zdarzały się osoby gotowe postawić majątek na kartę lub konia. W Polsce też zawsze tak było, również w gronie ludzi znanych i szanowanych. Tak na przykład do ostatniej kopiejki spłukał się przy kartach bardzo zamożny ziemianin, baron Józef Weyssenhoff, który potem zasłynął jako pisarz. Inny przykład to znakomity skrzypek Henryk Wieniawski, który regularnie przegrywał wysokie honoraria za koncerty i w rezultacie zmarł w nędzy. Namiętnymi graczami byli Tadeusz Boy-Żeleński i Ludwik Solski. Można wymienić jeszcze wiele innych znanych nazwisk – arystokratów, polityków, bogatych przemysłowców, naukowców, którzy zostawili fortuny przy zielonym stoliku czy na wyścigach. W dobie socjalizmu względy ideologiczne nie pozwalały na uprawianie hazardu przez lud pracujący miast i wsi. Ale i wtedy byli tacy, którzy grali ostro, tyle że odbywało się to pokątnie, w zakonspirowanych melinach. Dziś natomiast hazard wyszedł z podziemia, gra się jawnie i bez ograniczeń. W ciągu ostatnich dziesięciu lat namnożyło się w Polsce kasyn, salonów bingo itd. Więcej osób niż niegdyś odwiedza tor wyścigów konnych. A do tego doszły nowe rodzaje hazardu, na przykład ogromnym powodzeniem cieszą się automaty do gry, nie bez przyczyny zwane „jednorękimi bandytami”, bo wygrana trafia się tu bardzo rzadko. Albo tak modne teraz audiotele – telewidzowie na ogół traktują to jako zabawę, są jednak i tacy, którzy potrafią „przedzwonić” nawet kilka tysięcy złotych w nadziei na uzyskanie nagrody. To samo powiedzieć można o tak zwanych zdrapkach, czyli gazetowych loteriach z cennymi nagrodami. Dla większości czytelników to tylko zabawa, ale trafiają się tacy, którzy biorą po pięćdziesiąt egzemplarzy tego samego numeru gazety, spodziewając się wygrać samochód albo przynajmniej ekspres do kawy, zegarek czy odkurzacz. To, co miało być niewinną zabawą, niepostrzeżenie przeradza się w hazard. – Zdarza się słyszeć opinie, że hazard rozkwita dziś tak bujnie z powodu kierunku i tempa przemian społeczno-gospodarczych, jakie zachodzą w naszym kraju. – Nie da się ukryć, że jest w tym sporo racji. Dziś rzeczywistość stawia nowe wyzwania, którym część społeczeństwa nie jest w stanie sprostać. Potrzeba osiągnięcia sukcesu finansowego stała się obsesją tysięcy ludzi. Jedni dążą do tego celu przez wzmożoną aktywność zawodową, drudzy wybierają inną drogę, zdając się na los szczęścia. Hazard jest dla nich namiastką przedsiębiorczości, realizują się przy stoliku tak jak inni w biznesie. To właśnie chęć szybkiego wzbogacenia się popycha ludzi do gry. Przynajmniej na początku, dopóki człowiek nie stanie się niewolnikiem nałogu. Bo potem liczy się już tylko gra sama w sobie i nawet chęć zdobycia pieniędzy schodzi na drugi plan. Zaczyna się zawsze tak samo: najpierw jest to zwykła zabawa, potem pojawia się miły dreszczyk emocji, później gra wciąga coraz bardziej i nagle okazuje się, że już nie można bez tego żyć. Ekstaza przeradza się w nałóg.

125 987778

Dla osoby uzależnionej od gry życie ma smak tylko wtedy, gdy stawia ona na kartę, na numer, na konia, gdy rośnie poziom adrenaliny, a emocje sięgają szczytu. Hazardziści podczas gry mają często zaniki pamięci, tracą poczucie czasu, nie odczuwają zmęczenia ani bólu. Nałogowe uprawianie hazardu jest chorobą, tak samo jak alkoholizm czy narkomania. Zresztą, mechanizmy wszystkich uzależnień są identyczne. Ucieczka w nałóg to również sposób rozwiązywania konfliktów emocjonalnych. Gracz siada do rulety czy pokera albo stawia na konia po to, by otrzymać swoją porcję napięcia, tak naprawdę tylko to się liczy, tylko to ma znaczenie. Można grać nałogowo właściwie we wszystko i o wszystko – w kapsle, w orła i reszkę, w trzy karty, w tysiąca. Często jest tak, że ten, kto zaczynał od gry w oczko pod szkolną ławką, potem staje się bywalcem kasyn i zgrywa się w ruletę albo zostawia fortunę w kasach totalizatora na Służewcu. Większość graczy początkowo nie zdaje sobie sprawy, iż to, co traktowali jako niewinną rozrywkę, przerodziło się w uzależnienie, z którego coraz trudniej się wydobyć. O chorobie można mówić wtedy, gdy ktoś nie jest w stanie przerwać gry w dowolnym momencie, gdy musi grać dalej, bez względu na to, czy wygrywa, czy przegrywa. To znak, że występuje u niego niekontrolowana i nieodparta potrzeba angażowania się w hazard. – Dlaczego jedni łatwo dostają się w zasadzkę hazardu, a innych gra zupełnie nie ciągnie? Czyżby decydowały o tym dziedziczne obciążenia? A może w nałóg szczególnie łatwo wpadają ci, którym na początku trafiła się duża wygrana, co rozbudziło w nich nadzieje, że szczęście będzie im zawsze towarzyszyć? – Naukowcy podejrzewają, że skłonność do hazardu zależy od wydzielania endorfin – substancji w mózgu uruchamiających mechanizmy obronne. Niewykluczone, że niektórzy ludzie mają tych endorfin mniej i właśnie oni są szczególnie narażeni na popadnięcie w nałóg. Ale to tylko teoria. Ciągle jeszcze za mało wiemy o fizjologii mózgu, by móc przesądzić, jak jest naprawdę. Nikt nigdy nie udowodnił, że skłonność do hazardu jest dziedziczna, żadne uzależnienie nie jest bezpośrednio przenoszone w genach. Natomiast nie ulega wątpliwości, że dziecko przejmuje od dorosłych styl i wzorce życia, a także sposoby rozwiązywania problemów życiowych. I w tym sensie można mówić o predylekcji do gry wyniesionej z domu. Jeśli mowa o okolicznościach sprzyjających wpadaniu w nałóg, to nierzadko zaczyna się właśnie od tego, iż na początku ktoś dużo wygrywa. Gdy po pierwszej bytności w kasynie wychodzi się z dużymi pieniędzmi lub odwiedzając pierwszy raz w życiu tor wyścigów konnych trafi się kilka dobrze płatnych gonitw, pojawia się apetyt na następne wygrane. Rodzi się też przekonanie, że im więcej się ryzykuje, tym więcej się wygra. Więc obstawia się wyżej i wyżej, w oczekiwaniu na tę „gwarantowaną” wygraną. – Czy człowiek opętany grą posiada jakieś charakterystyczne cechy? Czy mają znaczenie wiek, wykształcenie, stan rodzinny, predyspozycje intelektualne? – Trudno mówić o „typie hazardzisty”. Nierzadko są to osoby obdarzone wysokim ilorazem inteligencji, wykształcone, aktywne zawodowo. Zjawiskiem obserwowanym w ostatnich latach jest wyraźne obniżenie granicy wieku – coraz młodsi ludzie uzależniają się od hazardu. Często grają pracownicy renomowanych firm, którzy nie wytrzymują atmosfery rywalizacji i permanentnego funkcjonowania na wysokich obrotach, co wywołuje u nich poważne problemy emocjonalne. Próbują je odreagować poprzez hazard i w rezultacie coraz mocniej angażują się w grę. Stąd już tylko krok do uzależnienia, z wszelkimi tego konsekwencjami. Hazard niszczy człowieka. Jest chorobą duszy, wstrętną i podstępną. Dla kogoś, kto jest nią dotknięty, z czasem wszystko staje się nieważne – rodzina, praca, kariera zawodowa. Idą w kąt wszelkie normy, wartości i uczucia. Mimo przegrywania coraz większych sum, nałogowy gracz stale tłumaczy sobie, że to tylko przejściowa zła passa

126 987778

i łudzi się, że lada moment odwróci się karta. Początkowo straty finansowe wyrównuje z bieżących dochodów, potem zaczynają się problemy, musi zaciągać pożyczki, ma kłopoty ze zwrotem długów. Hazardzista wierzy jednak, że każdą pożyczkę zwróci, i to z nawiązką, bo przecież następna gra musi przynieść wygraną! Ludziom ogarniętym obsesją grania takie złudzenia towarzyszą nieodmiennie. U nałogowego gracza postępuje destrukcja osobowości. Za uleganie tej zgubnej pasji płaci się wysoki rachunek – chodzi nie tylko o ruinę finansową, o zwichnięte życie osobiste i rodzinne, lecz również o bolesne poczucie upadku moralnego. Bo z czasem dochodzi do tego, że aby zdobyć pieniądze na grę, hazardzista okrada własną rodzinę, defrauduje cudze fundusze itp. To pociąga za sobą wyrzuty sumienia i psychiczne rozbicie, co niekiedy kończy się ciężką depresją. – Powiedziała pani, iż hazard jest ciężką chorobą. Czy należy się leczyć? A jeśli tak, to kto może pomóc – psychiatra, psycholog? – Każde uzależnienie to rodzaj nieuleczalnej choroby, którą jednak można powstrzymać. Inaczej mówiąc, kto stał się hazardzistą, ten będzie nim już do śmierci, tyle że po przejściu odpowiedniej terapii może stać się hazardzistą niegrającym, tak jak można być niepijącym alkoholikiem. Właśnie na tym polega leczenie – trzeba osobę dotkniętą nałogiem nauczyć, jak ma unikać sytuacji, które mogłyby z powrotem uruchomić mechanizm uzależnienia. Pacjenta trzeba przekonać, że sam nie wyjdzie z choroby, bo choćby zarzekał się nie wiem jak, iż rozpocznie nowe życie „od poniedziałku”, znikoma jest szansa, by mu się to udało. Po prostu nie znajdzie w sobie dość siły woli, by zaprzestać grania. Musi więc zrozumieć, że nie posiada już zdolności kontrolowania swego postępowania i dlatego powinien korzystać ze wsparcia fachowca terapeuty w centrum leczenia odwykowego. Bardzo pożyteczne są też mityngi Anonimowych Hazardzistów (AHA), wzorowane na doświadczeniach ruchu Anonimowych Alkoholików (AA). Ale zorganizowane formy pomocy dla ludzi dotkniętych tym nałogiem to rzadkość na naszym gruncie. W Polsce ciągle jeszcze brak powszechnej świadomości, że hazard to ciężka choroba, którą można i trzeba leczyć. – Dziękuję za rozmowę. Archiwum „Rzeczpospolitej” Dział : gazeta/Magazyn 17.11.2000

127 987778



Ćwiczenia

I. Przed przeczytaniem tekstu proszę zastanowić się nad następującymi zagadnieniami:

1. Kogo nazywa się hazardzistą? 2. Jakie znają Państwo gry hazardowe? 3. Czy uprawianie hazardu jest dozwolone w Państwa kraju? Jakie gry są najpopularniejsze? 4. Czy być hazardzistą znaczy być człowiekiem chorym? 5. Czy kiedykolwiek grali Państwo w grę hazardową? Jak wspominają Państwo to doświadczenie? II. Które z poniższych stwierdzeń są zgodne z opiniami wyrażonymi w tekście przez Annę Perzyńską?

  1. Uprawianie hazardu na taką skalę jest zjawiskiem nowym we współczesnym świecie.   2. W okresie socjalizmu ludzie w Polsce nie uprawiali hazardu.   3. W ostatnich latach nie obserwuje się zmian formy gier hazardowych.   4. Dla grających liczy się zawsze sama gra, inne względy mają charakter drugoplanowy.   5. Mechanizm uzależnienia w przypadku hazardu jest odmienny od tego, który jest typowy dla innych uzależnień.   6. Hazardzistami zostają ludzie, których mózg wydziela mniejszą ilość endorfin.   7. Skłonność do hazardu jest obciążeniem genetycznym.   8. Hazardzistami zostają przede wszystkim ludzie obdarzeni wysokim ilorazem inteligencji.   9. Ludzie grający nałogowo często popadają w depresję. 10. W Polsce ludzie nie są świadomi, że hazard jest chorobą. III. Proszę wypisać wszystkie formy gier hazardowych, które zostały wymienione w tekście.

wyścigi konne

IV. Proszę uzupełnić luki w tekście, wybierając najlepszą spośród podanych możliwości. Pierwsze rozwiązanie jest przykładem.

– Faktem jest, iż w [0 – b] tego nałogu wpada dziś więcej osób niż niegdyś. Trzeba jednak pamiętać, że [1 – ...] hazardu tkwi w ludziach od niepamiętnych czasów i w każdej epoce zdarzały się osoby gotowe [2 – ...] majątek na kartę lub konia. W Polsce też zawsze tak było, również w gronie ludzi znanych i szanowanych. Tak na przykład do ostatniej kopiejki [3 – ...] przy kartach bardzo zamożny ziemianin, baron Józef Weyssenhoff, który potem zasłynął jako pisarz. Inny przykład to

128 987778

znakomity skrzypek Henryk Wieniawski, który regularnie przegrywał wysokie [4 – ...] za koncerty i w rezultacie zmarł w nędzy. W dobie socjalizmu względy ideologiczne nie pozwalały na [5 – ...] hazardu przez lud pracujący miast i wsi. Ale i wtedy byli tacy, którzy grali [6 – ...], tyle że odbywało się to pokątnie, w zakonspirowanych melinach. Dziś natomiast hazard wyszedł z podziemia, gra się jawnie i bez ograniczeń. W ciągu ostatnich dziesięciu lat namnożyło się w Polsce kasyn, salonów bingo itd. Więcej osób niż niegdyś odwiedza [7 – ...] wyścigów konnych. A do tego doszły nowe rodzaje hazardu, na przykład ogromnym powodzeniem cieszą się automaty do gry, nie bez przyczyny zwane jednorękimi bandytami, bo wygrana [8 – ...] tu bardzo rzadko. Albo tak modne teraz audiotele – telewidzowie na ogół traktują to jako zabawę, są jednak i tacy, którzy potrafią „przedzwonić” nawet kilka tysięcy złotych w nadziei na uzyskanie nagrody. To samo powiedzieć można o tak zwanych zdrapkach, czyli gazetowych [9 – ...] z cennymi nagrodami. Większość graczy początkowo nie zdaje sobie sprawy, iż to, co traktowali jako niewinną rozrywkę, przerodziło się w [10 – ...], z którego coraz trudniej się wydobyć. Przykład:   0. a. pazury

b. szpony

c. ramiona

d. objęcia

  1.   2.   3.   4.   5.   6.   7.   8.   9. 10.

b. nerw b. postawić b. opłukał się b. tantiemy b. uprawianie b. agresywnie b. stadion b. pojawia się b. loteriach b. manię

c. żyłka c. obstawić c. przegrał c. honoraria c. robienie c. wysoko c. arenę c. trafia się c. turniejach c. nawyk

d. smykałka d. zagrać d. puścił się d. gaże d. granie d. uparcie d. tor d. przydarza się d. quizach d. uzależnienie

a. linka a. zastawić a. spłukał się a. apanaże a. angażowanie a. intensywnie a. hipodrom a. przytrafia się a. rozgrywkach a. zależność

V. Proszę połączyć ze sobą wyrazy z kolumny A z wyrazami z kolumny B, a następnie ułożyć z nimi zdania zgodnie z podanym przykładem.

Przykład: żyłka – hazardu Pierwszy wyścig, pierwsza wygrana obudziła w nim uśpioną żyłkę hazardu.   A.   B.   1. sprostać hazardu   2. iść depresją   3. zaciągać zgubnej pasji   4. spłacić ze wsparcia   5. poddać się wyzwaniu   6. funkcjonować w kąt   7. ulec wysoko   8. obstawiać pożyczkę   9. korzystać terapii 10. kończyć się dług 11. żyłka na wysokich obrotach

129 987778

Wygnanie z raju I. Z poniższego tekstu usunięto kilka fragmentów. Proszę wstawić je w miejsce luk tak, by tekst stanowił logiczną całość.

0 I

1

2

3

4

5

6

7

8

9

Coraz więcej Holendrów uważa, że liberalna polityka wobec narkotyków nie zdała egzaminu. Narkobiznes rozwija się żywiołowo. Czy państwo może być dostawcą heroiny? [0 – ...] W 1998 r. władze rozpoczęły pilotażowy program rozdawania heroiny narkomanom, którzy nie potrafią wyzwolić się z nałogu.[1 – ...] Obecnie z programu korzysta około 2 tysięcy osób. W wyznaczonym punkcie odbierają działkę, a w specjalnie przygotowanych pomieszczeniach wstrzykują sobie narkotyk. [2 – ...] Ale dyskusja o darmowej heroinie była zażarta. Holendrzy mają coraz większe wątpliwości co do skuteczności swojej liberalnej polityki narkotykowej. [3 – ...] Konserwatywny rząd zastanawia się, w jaki sposób można politykę reformować, nie rezygnując z niej jednak zupełnie. [4 – ...] Co gorsza, z najnowszych danych amsterdamskiego Centrum Badań nad Narkotykami (CEDRO) wynika, że bierze je coraz więcej młodych Holendrów. W 1997 roku do zażywania kokainy przyznawało się 4 proc. Holendrów w wieku 20–24 lata, cztery lata później już 9 proc. [5 – ...] W 1997 r. prezydent Jacques Chirac zagroził, że jeśli holenderska policja nie zacznie poważnie deptać po piętach przemytnikom, Francja – wbrew założeniom układu z Schengen – nie zniesie kontroli na swej granicy z Belgią. Zdaniem Paryża to z Holandii, przez Belgię, trafia do Francji 90 proc. narkotyków. [6 – ...] Według raportu przedstawionego w połowie lipca przez Departament Stanu USA większość z 9,5 mln tabletek extasy, przechwyconych przez amerykańską policję, pochodzi właśnie z Holandii. Jeszcze 30 lat temu symbolami Holandii były wiatraki i tulipany. Dzisiaj zastąpiły je coffee shopy. Holenderscy konserwatyści zapowiadają, że zrobią wszystko, by zdjąć ze swego kraju odium „narkotykowego supermarketu”. [7 – ...] W ciągu ostatnich lat zamknięto prawie połowę z ponad tysiąca istniejących coffee shopów. Już od dawna klient może tam kupić tylko 5 gramów marihuany, a nie 30 gramów, jak wcześniej. Na autostradach i w pociągach pojawiły się brygady antynarkotykowe. [8 – ...] Ale konserwatyści z partii CDA uważają, że to nie wystarczy, by przywrócić Holandii dobre imię. – Pozostaje jeszcze problem narkoturystów – mówi Wim van de Camp, ekspert ds. narkotyków z rządzącej partii konserwatywnej CDA. (...) Camp zapowiada, że jego partia spróbuje przeforsować przepisy, które z coffee shopów pozwolą korzystać wyłącznie Holendrom. [9 – ...] Przyznają jednak, że wprowadzenie takiego zakazu w życie będzie trudne, jeśli nie niemożliwe. Ci Holendrzy, którym pomysł się nie podoba, już zapewniają, że będą kupować swoim zagranicznym znajomym jointy „na wynos”.

130 987778

A. Jej autorzy mieli nadzieję, że swobodny dostęp do trawki w specjalnych kawiarniach – czyli coffee shopach – pozwoli trzymać młodzież z dala od ciemnego światka dilerów kokainy czy heroiny oraz kontrolować handel i przemyt twardych narkotyków. B. W lipcu, po długiej i gorącej debacie, rząd zgodził się, by kontynuować kontrowersyjny program, który kosztuje holenderskich podatników 15 mln euro rocznie. C. Tego, że nie spełniła pokładanych w niej nadziei, dowodzą statystyki. Holendrzy sięgają po twarde narkotyki równie często jak na przykład Duńczycy czy Niemcy, gdzie podejście do środków odurzających jest znacznie bardziej restrykcyjne. D. Francuzom wtórują Amerykanie, którzy sami stosują bardzo rygorystyczną politykę wobec handlarzy i amatorów środków odurzających. E. Liberalne podejście do narkotyków nie podoba się sąsiadom Holendrów i państwom zaangażowanym w walkę ze zorganizowanym narkobiznesem. F. Chodziło o to, by nie musieli kraść, będąc na głodzie. G. W maju 2001 r. holenderskie władze przedstawiły sześcioletni plan walki z producentami extasy, który pochłonie 90 mln euro. H. Konserwatyści mają nadzieję, że dzięki temu do Amsterdamu przestaną przyjeżdżać amatorzy mocnych wrażeń. I. Przed takim dylematem stanęli Holendrzy. J. Akcja wymierzona jest zarówno w drobnych przemytników, jak i w gangi, które z Holandii rozprowadzają narkotyki po całej Europie. Joanna Kowalska „Newsweek” nr 34, 2003

II. Dlaczego tekst nosi tytuł Wygnanie z raju?

........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ...........................................................................

131 987778

III. Konserwatyści zamierzają podjąć konkretne działania, by zdjąć z Holandii „odium narkotykowego supermarketu”. Które z nich, zdaniem Państwa, mogą przynieść pożądane rezultaty? Odpowiedź proszę uzasadnić. DZIAŁANIA

OCENA (+/-)

132 987778

UZASADNIENIE

Terapia i co dalej Oprócz innych, różnej natury, jest jeszcze jeden argument za tym, żeby nie uzależniać się od narkotyków. W Polsce wyjątkowo trudno uwolnić się z tego nałogu. 0. Rosnące statystyki (E) Nie wiadomo nawet, ilu mamy w Polsce narkomanów. Osiemdziesiąt, sto tysięcy – oceniają na oko terapeuci. Marek Kotański z Monaru jest pesymistą: – Ćpa 300–400 tysięcy ludzi, a dwa miliony miało z narkotykami kontakt – mówi. W jednym terapeuci się zgadzają – narkotyków jest coraz więcej i przybywa ludzi, którzy biorą. Teksty korespondentów „Rzeczpospolitej” pokazują, że nie ma problemu z dostępem do narkotyków, już nawet w niewielkich miastach. O tym, że nie jest dobrze, świadczą przepełnione przychodnie i ośrodki. Jedną z przyczyn złego stanu rzeczy jest przestarzały, marny system leczenia. Jak się w Polsce leczy tych, którzy wpadli w nałóg? 1. Kłopoty zaczynają się już na początku. Aby w ogóle myśleć o jakiejś terapii, trzeba narkomana odtruć, czyli przeprowadzić przez tzw. detoks. W Warszawie, największym skupisku narkomanów, do niedawna były zaledwie dwa takie miejsca. Pomógł ostatnio trochę Marek Kotański, zakładając w swoim Markocie oddział detoksykacyjny dla 50 osób. Wszystko to jednak mało. Wystarczy zajrzeć do gazety. W ogłoszeniowym „Supermarkecie” „Gazety Wyborczej” powstała stosowna rubryka pod nazwą: „Odtrucia”. – Brat władował się w palenie heroiny. Chyba nie obejdzie się bez odtrucia – zagajam. – O tak. Ale mam wspaniałego doktora z Instytutu Psychiatrii. Tylko on może pomóc. Świetny specjalista – wabi pani w słuchawce. – Jak wygląda takie odtrucie? – Dziesięć wizyt w domu pacjenta, w ciągu pięciu dni. Kroplówka i leki. Jedna wizyta 190 złotych. – Wy pracujecie w ramach przychodni? – Nie, to są prywatne wizyty pana doktora. Pod innymi numerami rozmowa również zaczyna się od blisko dwóch tysięcy złotych. 2. System leczenia ma swoje korzenie w głębokich latach siedemdziesiątych, gdy narkomania miała w Polsce zupełnie inne oblicze. Ponure meliny, wynędzniali straceńcy przy garach z makowym wywarem, do tego kompot, igły i strzykawki. Na dodatek narkomania była zjawiskiem osobliwym, dotyczącym niewielkiej grupy ludzi. Aby ich leczyć, ale także izolować, nie denerwować nimi „zdrowego” społeczeństwa, powoływano stacjonarne ośrodki, najczęściej położone daleko od miast. Wyglądało to wszystko dobrze. Ludzie zaleczali w tych ośrodkach swój nałóg. Często nie wracali już do rodzinnych miast, osiadając na prowincji, najczęściej w okolicach ośrodków, w których przechodzili terapię. Tyle że od tamtych czasów minęło już kilkadziesiąt lat.

133 987778

Zmieniły się narkotyki – dziś poza kompotem jest amfetamina, kokaina, brązowa heroina i całe mnóstwo innych. Zmienili się narkomani – jest ich więcej, na ogół są młodsi i niekoniecznie snują się po mieście ze strzykawkami. Sporo się zmieniło, ale leczenie wciąż oparte jest na stacjonarnych ośrodkach gdzieś na końcu świata albo w obcych dla narkomanów miastach. Do jednego worka, gdzieś na końcu kraju, trafiają licealiści od paru miesięcy uzależnieni od amfetaminy i ci, którzy od lat nie rozstawali się ze strzykawkami i kompotem. W każdym ośrodku jest grupa narkomanów, którym wcale nie zależy na leczeniu. Placówka bywa rodzajem schronienia przed zimą, przed długami, wreszcie przed policją i prokuraturą. Dla wielu jest to kolejny pobyt w kolejnym ośrodku. Leczenie polega na fizycznej pracy, często ciężkiej i nierzadko bezsensownej, dlatego pensjonariusze nieraz mawiają ponuro: „Praca uczyni cię wolnym”. Najważniejsze jest jednak to, że efekty terapii są słabe. Oficjalnych danych oczywiście nie ma, ale najczęściej mówi się o kilku, rzadziej już o kilkunastu procentach osób z trwale zaleczoną narkomanią. 3. W Polsce dobrze rozwija się ruch oparty na działaniu wspólnot anonimowych alkoholików. AA to dziś swoisty fenomen społeczny – dwa miliony ludzi, setki grup wsparcia rozsianych po całym kraju, a nawet własne pismo „Zdrój”. Co ciekawe, ruch jest całkowicie samowystarczalny finansowo, rozwija się bez pieniędzy z budżetu państwa. Jak to wygląda? Patent pochodzący z Ameryki jest prosty. Ludzie spotykają się wieczorami na mityngach, wspierają nawzajem. Daje to efekty również dzięki temu, że w przedsięwzięcie zaangażowane są rodziny alkoholików, co ma pierwszorzędne znaczenie przy wychodzeniu z nałogu. Jest to pouczające o tyle, że alkoholizm i narkomania rządzą się tymi samymi prawami – w obu przypadkach chodzi o uzależnienie od środków chemicznych. Czy tym środkiem jest wódka, czy amfetamina, ma naprawdę drugorzędne znaczenie. Alkoholicy z AA leczą się, dają sobie radę w swoich miastach, dzielnicach, nie ma tu mowy o jakichś ośrodkach położonych setki kilometrów od ich domów. Te doświadczenia, z drobnymi korektami, mogłyby być wykorzystane do pracy z narkomanami. Nie są. Tu królują ośrodki. Po pierwsze drogie, po drugie nieskuteczne. 4. – Uwalnianie się od nałogu polega na tym, żeby narkoman znalazł sobie coś zamiast ćpania, coś, co naprawdę zacznie go fascynować nie mniej niż narkotyki – podróże, naukę, dobrą pracę, taniec, skoki spadochronowe, muzykę, nowe towarzystwo, żeglarstwo – mówi Wadim Krzyżaniak, warszawski terapeuta. Ludzie, którzy zajmują się narkomanami, często powtarzają, że niewiele warta jest tzw. pusta abstynencja, czyli samo niećpanie, nawet jeżeli trwa wiele miesięcy. Generalnie chodzi o to, żeby wzmacniać dobrą stronę osobowości. A jak narkoman ma się zająć żeglarstwem albo szukaniem pracy, skoro siedzi w ośrodku odciętym od świata, a za towarzyszy ma często ludzi, którzy wcale nie myślą o wyjściu z nałogu. Bywa, że prawdziwe problemy zaczynają się po terapii, kiedy narkoman wraca do domu. Rodzice nie mają pojęcia, jak się zachować, ponieważ nie byli wciągnięci w proces leczenia. A sprawa ma kolosalne znaczenie. Uzależnieni to mistrzowie kłamstwa, oszukują samych siebie, potrafią wodzić za nos tatę i mamę bez końca. Dlatego bliscy powinni być zaangażowani w leczenie, tak jak we wspólnotach AA.

134 987778

5. Niektórzy terapeuci walczący z narkomanią powoli zaczynają się wzorować na wspólnotach AA. To jednak tylko rodzynki. Taka grupa działa w jednym z dużych polskich miast. Młodzi narkomani mieszkają z rodzicami, ale pod koniec każdego dnia spotyka się cała trzydziestka. Siadają w kręgu i rozmawiają do późnego wieczora. Grupa trzyma się mocno, mają dobrze zorganizowany czas, wspierają się i kontrolują. Ważne jest to, że nie wypadają ze swoich ról społecznych – uczą się albo pracują. Są oczywiście twarde reguły takiej wspólnoty – nie wolno rozmawiać z ćpunami, należy wystrzegać się alkoholu itd. We wszystko są wciągnięci rodzice, którzy kontrolują wolny czas i wydatki młodych narkomanów. Rodzice w terapiach mają ogromną rolę do spełnienia. Wystarczy wspomnieć, że dziś narkomani to najczęściej nastolatkowie, zależni finansowo od mamy i taty. Chociażby przez to rodzice mogą mieć wpływ na podejmowane przez nich decyzje życiowe. 6. Nawet najwięksi krytycy obecnego systemu nie negują tego, że ośrodki mają pewną rolę do spełnienia. Na przykład, kiedy mamy do czynienia z rodzinami patologicznymi. Nie może być przecież mowy, aby chcący się leczyć narkoman mieszkał z rodzicami, którzy stale nadużywają alkoholu. Jednak w całym systemie brakuje najważniejszych elementów – dużej liczby dziennych przychodni, grup wsparcia wzorowanych na AA, pracy z rodziną. Swoje pięć groszy do całej sprawy dorzucili przed miesiącem posłowie, nowelizując ustawę o przeciwdziałaniu narkomanii. Ustawa trafi do Senatu i zapewne zostanie przyjęta. Decydujący głos będzie miał prezydent. Zmiany idą daleko – karane miałoby być na przykład posiadanie najmniejszej ilości narkotyku. Projektodawcy dali również sądowi możliwość skierowania posiadacza narkotyku na leczenie, jednak po uprzednim skazaniu go i zawieszeniu wykonania kary. Możliwa będzie także ugoda w postępowaniu prokuratorskim, pod warunkiem że osoba uzależniona zgodzi się leczyć. Pytanie tylko, gdzie jest ten system, w ramach którego dziesiątki tysięcy ludzi miałoby zerwać z narkotykami? Chyba trzeba pójść po pomoc do anonimowych alkoholików. Michał Majewski Archiwum „Rzeczpospolitej” Dział: gazeta/Publicystyka, Opinie 24.10.2000

135 987778



Ćwiczenia

I. Z powyższego tekstu usunięto śródtytuły. Proszę przywrócić je na miejsce.

A. Straceńcy przy garach B. Gdzie ten system C. Jesteś sam D. Można inaczej E. Rosnące statystyki F. Konieczna wspólnota G. Zdani na nałóg II. Proszę zaznaczyć właściwą odpowiedź.

Przykład: 0. Tekst mówi o: a) sytuacji narkomanów w Polsce. b) systemie leczenia narkomanów w Polsce. c) trudnościach z leczeniem narkomanów w Polsce. 1. Liczba osób uzależnionych od narkotyków: a) gwałtownie wzrosła w Polsce w ostatnich latach. b) nie jest do końca znana. c) waha się od 300 tysięcy do 2 milionów. 2. Poddanie się terapii musi być poprzedzone odtruciem: a) które oferują głównie placówki prywatne. b) któremu można się poddać w każdym warszawskim szpitalu. c) które jest trudno dostępne. 3. Obecnie narkomania: a) wygląda inaczej niż w latach siedemdziesiątych. b) dotyka innych grup społecznych. c) zatacza coraz szersze kręgi. 4. Stosowane w ośrodkach pomocy formy leczenia narkomanii: a) są przestarzałe i niedostosowane do nowej rzeczywistości. b) są adresowane do określonej grupy biorących. c) opierają się na fałszywych przesłankach.

136 987778

5. Większość uzależnionych przebywających w ośrodkach: a) pragnie wyzwolić się z nałogu. b) nie wierzy w sens terapii. c) poddawana jest niewłaściwej terapii. 6. Stowarzyszenia AA opierają się na: a) współdziałaniu uzależnionych od alkoholu. b) współdziałaniu uzależnionych i ich rodzin. c) wspólnych spotkaniach byłych alkoholików. 7. Przyczyną nieskutecznej terapii w przypadku narkomanów jest: a) oddalenie ośrodków prowadzących leczenie od dużych skupisk miejskich. b) nieumiejętne rozwijanie zainteresowań i pasji uzależnionych. c) brak zaangażowania w terapię rodzin narkomanów. 8. Grupy terapeutyczne wzorowane na wspólnotach AA to: a) grupy wystrzegające się ćpunów i alkoholików. b) krąg uzależnionych i członków ich rodzin. c) młodzi ludzie zależni finansowo od rodziców. III. Proszę sparafrazować poniższe zdania, zastępując zaznaczone fragmenty słowami o znaczeniu podobnym.

Przykład: Jedną z przyczyn złego stanu rzeczy jest przestarzały, marny system leczenia. Jedną z przyczyn złej sytuacji jest pochodzący z innej epoki, kiepski system leczenia. 1. System leczenia ma swoje korzenie w głębokich latach siedemdziesiątych, gdy narkomania miała w Polsce zupełnie inne oblicze. ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 2. Często nie wracali już do rodzinnych miast, osiadając na prowincji, najczęściej w okolicach ośrodków, w których przechodzili terapię. ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 3. Leczenie polega na fizycznej pracy, często ciężkiej i nierzadko bezsensownej, dlatego pensjona-­ riusze nieraz mawiają ponuro: „Praca uczyni cię wolnym”. ........................................................................... ........................................................................... ...........................................................................

137 987778

4. Czy tym środkiem jest wódka, czy amfetamina, ma naprawdę drugorzędne znaczenie. ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 5. Rodzice nie mają pojęcia, jak się zachować, ponieważ nie byli wciągnięci w proces leczenia. ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 6. Swoje pięć groszy do całej sprawy dorzucili przed miesiącem posłowie, nowelizując ustawę o przeciwdziałaniu narkomanii. ........................................................................... ........................................................................... ...........................................................................

NOTATKI

138 987778

  Słowa, które warto zapamiętać

nałóg – wpaść w nałóg, wyzwolić się z nałogu, wychodzić z nałogu, zerwać    z nałogiem, pozbyć się nałogu, powracać do nałogu nałogowiec odwyk – iść na odwyk terapia odwykowa uzależnienie być uzależnionym    od czegoś narkotyki – brać, zażywać, ćpać być na haju być na głodzie działka odtrucie – poddać odtruciu, przeprowadzić odtrucie pijak / alkoholik rausz – być na rauszu nadużywać    alkoholu palacz zaciągać się rzucić palenie palić jak komin uprawiać hazard hazardzista obstawiać grać wysoko,    nałogowo robić zakłady passa – dobra, zła ulegać pasji

139 987778

  Powiedz lub napisz

1. Czy zgadają się Państwo z opinią, że używki kradną wolność? Odpowiedź proszę uzasadnić. 2. Narkotyki miękkie powinny być ogólnodostępne. Proszę napisać tekst argumentacyjny. 3. Jak powinni być karani pijani kierowcy? Proszę przygotować krótką wypowiedź ustną. 4. Palenie w miejscach publicznych powinno być zabronione. Tak czy nie? Odpowiedź proszę uzasadnić. 5. Czy zgadzają się Państwo z opinią, że hazard to choroba duszy? Odpowiedź proszę uzasadnić. 6. Proszę zaprojektować kampanię reklamową nt. Palenie szkodzi zdrowiu. 7. Który z nałogów stanowi największe zagrożenie społeczne w Państwa krajach?

NOTATKI

140 987778

CIEMNE STRONY ŻYCIA

Do najpiękniejszych cnót człowieka należy zdolność przebaczania. Zemsta niszczy zarówno wroga, jak i nas samych, nas samych o tyle groźniej, że pustoszy naszą duszę, gdy wrogowi możemy odpłacić tylko szkodą cielesną. Przebaczenie nas pomnaża. Jan Parandowski

141 987778

142 987778

Łamanie prawem











Zalegalizowanie tortur proponuje Alan Dershowitz, profesor prawa z Harvardu Jest dziesiąta rano, a o dwunastej gdzieś w centrum miasta ma eksplodować bomba, która może zabić tysiące osób. Mamy w rękach terrorystę, który podłożył bombę, ale nie zamierza powiedzieć, gdzie to zrobił. Czy nie mamy prawa do użycia wszelkich środków, w tym tortur, by wydobyć informację o bombie – pyta swoich studentów Alan Dershowitz, profesor prawa w Harvard University. Dershowitz wsławił się obroną przed sądem m.in. O.J. Simpsona, byłego gracza futbolu amerykańskiego, oskarżonego o zabicie żony i jej kochanka. Bronił też byłego mistrza świata w boksie Mike’a Tysona oskarżonego o gwałt. Kilka miesięcy przed zburzeniem WTC Dershowitz dyskutował ze studentami, czy można zestrzelić porwany samolot pasażerski, który leci wprost na drapacz chmur. – Kiedy o tym debatowałem, wydawało się to absolutnie niemożliwe do przeforsowania. Po zamachu na WTC stało się obowiązującym prawem. Podobnie będzie z torturami – przewiduje Alan Dershowitz. Amerykańskiego prawnika zaatakowała Światowa Organizacja przeciw Torturom (OMCT) oraz liberalni prawnicy, spośród których sam się wywodzi. Stwierdzili, że legalizacja tortur będzie dla wszelkich reżimów i instytucji siłowych zachętą do łamania praw człowieka. Z raportu OMCT wynika jednak, że tortury są stosowane w 152 krajach świata, mimo że ponad 90 proc. z nich ratyfikowało konwencję Narodów Zjednoczonych przeciwko torturom. Zdaniem Dershowitza, lepiej więc ucywilizować coś, co i tak istnieje, niż tworzyć prawo, którego mało kto przestrzega. Argument, że tortury mogą być nadużywane, jest prawdziwy, tyle że każdy przepis może być nadużywany. Świadczą o tym choćby tysiące przykładów bicia zatrzymanych przez policję, i to w krajach zaliczanych do dojrzałych demokracji. Amerykański prawnik proponuje, żeby zgodę na stosowanie tortur każdorazowo wydawał sąd oraz, żeby nie zagrażały one życiu torturowanego, a także nie prowadziły do nieodwracalnych zmian w jego wyglądzie czy funkcjonowaniu organizmu.

Dochodzenia specjalne W lutym tego roku niemiecki policjant zagroził wyrzuceniem przez okno porywacza-pedofila. Ten potraktował groźbę poważnie i wskazał miejsce ukrycia porwanego chłopca. Okazało się jednak, że ofiara już nie żyła. Policjantowi postawiono zarzut użycia groźby karalnej. Sprawa ta rozpętała wielką debatę na temat dopuszczalnych metod śledztwa. W grudniu 2002 r. dziennik „Washington Post” ujawnił z kolei, że w bazach Guantánamo na Kubie, Bagram w Afganistanie oraz na wyspie Diego Garcia (należącej do Wielkiej Brytanii) CIA stosuje tortury (wedle definicji ONZ) wobec osób podejrzewanych o terroryzm. Przypomniano też, że ponad dwa tysiące spośród trzech tysięcy osób aresztowanych pod zarzutem przynależności do Al Kaidy przetrzymuje się w więzieniach w krajach znanych z brutalnego traktowania osadzonych. Około stu zatrzymanych przekazano krajom wcześniej oskarżanym przez same Stany Zjednoczone o torturowanie więźniów. Prawnicy Amnesty International argumentują, że nawet jeśli sami Amerykanie nie stosują tortur, zezwalają na to służbom specjalnym i więziennym tam, gdzie prawo dopuszcza brutalne metody śledcze, na przykład w Pakistanie, Maroku czy Egipcie.

143 987778

„Washington Post” twierdzi, że wiele brutalnych przesłuchań było nadzorowanych przez oficerów CIA, obserwujących je zza weneckich luster. Phil Giraldi, były ekspert ds. zwalczania terroryzmu, ujawnił niedawno, że funkcjonariusze CIA i FBI uzyskali cichą zgodę na stosowanie „niekonwencjonalnych metod dochodzeniowych”, takich jak pozbawianie snu, grożenie śmiercią czy zakładanie worka na głowę. W styczniu tego roku „Los Angeles Times” przypomniał, że już w 1986 r. amerykańskie Biuro ds. Więźniów (BOP) powołało specjalną sekcję w federalnym więzieniu dla kobiet w Lexington, w stanie Kentucky. Sekcja ta miała opracować metody kontrolowania najniebezpieczniejszych więźniarek. De facto były to eksperymenty nad łamaniem więźniarek przy użyciu specjalnych metod, które Amnesty International zalicza do tortur. Potępiane metody musiały się okazać skuteczne, skoro w następnych latach w więzieniu w Lexington prawie trzykrotnie zmalała liczba pobić i okaleczeń wśród więźniarek.

Każdego można złamać – Nie ma ludzi odpornych na cierpienie, dlatego tortury są skuteczne. Wbrew różnym legendom podczas II wojny światowej postawy heroiczne podczas brutalnych przesłuchań zdarzały się niezmiernie rzadko – mówi prof. Zdzisław Ryn z Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego, który zajmował się badaniem byłych więźniów obozów koncentracyjnych. Skuteczności tortur dowodzą doświadczenia Francuzów w Algierii. W książce „Służby specjalne. Algieria 1955–1957” generał Paul Aussaresses przyznał, że francuscy wojskowi stosowali tortury wobec Algierczyków, bo tylko w ten sposób mogli zdobywać cenne informacje i ograniczyć liczbę zamachów. Wyjątkową skuteczność izraelskich służb w inwigilowaniu palestyńskich terrorystów przypisuje się „specjalnym metodom śledczym”. Skądinąd Izraelski Komitet przeciwko Torturom zauważa, że Sąd Najwyższy Izraela zakazał stosowania takich metod w orzeczeniu z września 1999 r. – Historia walki z terroryzmem dowodzi, że nie ma lepszych metod zdobywania cennych informacji niż tortury. Można się na to oburzać, ale takie są fakty; tortury pomagają zapobiegać zamachom, w których mogłyby zginąć tysiące ludzi – mówi Michael Levin, profesor filozofii z City College of New York. Niektórzy kryminolodzy twierdzą, że tortury są mało efektywne – nie działają na przykład na fanatyków, którzy chcą się stać męczennikami. Alan Dershowitz jest innego zdania: – Terroryści są przygotowani na śmierć, ale nie na długotrwały ból. Prędzej czy później po prostu można ich złamać.

Chińska szkoła tortur Najczęściej powtarzanym argumentem przeciwko torturom jest ich stosowanie przez niedemokratyczne reżimy. Aż w 70. krajach tortury to powszechna praktyka, a w ponad 130. krajach ich ofiarą padają pospolici przestępcy. W stosowaniu tortur przodują Chiny, gdzie dręczy się nie tylko więźniów, ale także adwokatów. Tybetańskie Centrum Praw Człowieka i Demokracji zebrało tysiące relacji byłych więźniów politycznych, świadczących o powszechności stosowania tortur w okupowanym przez Chińczyków Tybecie. Od chwili podpisania przez Chiny w 1986 r. konwencji przeciwko torturom udokumentowano prawie sto zgonów tybetańskich więźniów politycznych w wyniku represji. Kobiety, a przede wszystkim mniszki, są często molestowane seksualnie. „Najgorzej było, gdy zakuli mi ręce na gorącym kominie i zostawili na cały dzień bez jedzenia i wody. Miałem pęcherze na całym ciele. Bąble pękały, a spływający ze mnie pot potęgował ból” – wspomina Lobsang Dhargaj, mnich z klasztoru Ragja. Wielu więźniów było wieszanych nad ogniskiem. Często w płomienie rzucano chili, dające gęsty, gryzący dym, który zaogniał rany.

144 987778

Torturom nagminnie poddawane są w Chinach prostytutki – policjanci próbują w ten sposób wymusić nazwiska klientów, by móc ich potem szantażować. Brutalne metody stosuje się nie tylko na komisariatach i w więzieniach, ale także w ośrodkach leczenia narkomanów oraz szpitalach psychiatrycznych.

Tortury bezpieczeństwa – Choć tortury nie zostaną w najbliższych latach zalegalizowane, to podejrzani o terroryzm będą traktowani z coraz większą bezwzględnością – mówi prof. Józef Wójcikiewicz, kryminalistyk z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Po prostu coraz więcej obywateli wybiera większe bezpieczeństwo kosztem ograniczenia praw i wolności obywatelskich. Potwierdzają to niedawne badania telewizji CBS, wedle których co trzeci Amerykanin nie ma nic przeciwko torturom, jeśli dzięki zdobytym w ten sposób informacjom można uratować życie niewinnych ludzi.

Torturować? NIE

TAK

prof. STANISŁAW WALTOŚ Katedra Postępowania Karnego Uniwersytetu Jagiellońskiego

PAWEŁ GRAŚ poseł PO, członek sejmowej Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka

Jestem przeciwnikiem tworzenia wyłomów w murze prawa. Ustępstwa są otwieraniem furtki dla osób, które nie przestrzegają przepisów. Zgoda na używanie siły wobec zatrzymanego byłaby łamaniem nie tylko polskiego prawa, ale i międzynarodowych konwencji. Natomiast tworzenie precedensów mogłoby doprowadzić do stosowania fizycznego przymusu nawet w błahych wypadkach.

Jestem zwolennikiem używania przymusu fizycznego. Użycie siły w niektórych wypadkach powinno być uzasadnione, szczególnie w sytuacjach, kiedy jest zagrożone ludzkie życie lub mamy do czynienia z terroryzmem. Przy dzisiejszym wzroście przestępczości będziemy zmuszeni coraz ostrzej reagować na brutalność przestępców.

prof. JAN SANDORSKI Katedra Prawa Międzynarodowego i Organizacji Międzynarodowych­ UAM w Poznaniu

KRZYSZTOF ORSZAGH prezes Stowarzyszenia przeciwko Zbrodni im. Jolanty Brzozowskiej

Możliwość używania siły jest jak uchylona furtka dla czynów, których będziemy się za kilka lat wstydzić. Wszystkie konwencje międzynarodowe zabraniają używania przymusu. Międzynarodowe ustalenia całkowicie zakazują nieludzkiego i niehumanitarnego traktowania zarówno przestępców wojennych, jak i pospolitych. Takie metody, jak serum prawdy, pozbawianie snu czy bicie, są niezgodne z międzynarodowymi normami.

W uzasadnionych wypadkach powinno się stosować przymus fizyczny. Jeśli bandyta jest zamieszany w porwanie, to należy zrobić wszystko, by wydobyć od niego informację, gdzie jest ofiara. Przymus fizyczny pozwoliłby unikać sytuacji, kiedy z powodu braku możliwości uzyskania informacji policja nie jest w stanie pomóc ofierze przestępstwa. Oczywiście, wprowadzenie większych uprawnień dla policji może rodzić nadużycia, dlatego trzeba jasno zdefiniować, na czym miałby polegać przymus fizyczny.

145 987778

Legalne tortury Łacińskimi terminami inquisitio corporalis lub examinatio cum gravitate określano dowody wiążące się z zadawaniem cierpień fizycznych w toku postępowania sądowego. Tortury stosowano już w starożytności – w procesach greckich i rzymskich, ale wyłącznie w stosunku do niewolników. Zeznania wymuszone w ten sposób były ważniejsze od zeznań świadków i przysięgi. Jednym z największych zwolenników takich metod był św. Augustyn. W średniowieczu, w prawie burgundzkim i ostrogockim, tortury stosowano wyłącznie wobec niewolników i kolonów, natomiast u Wizygotów poddawano im również ludzi wolnych. Dekretami papieża Grzegorza IX w 1231 r. utworzono kościelne trybunały inkwizycyjne. Wbrew mitom tortury były w tych procesach rzadkością. W XIII w. tortury sankcjonowały zbiory prawa zwyczajowego. W XIV w. w Polsce utworzono urząd oprawcy, który ścigał przestępców, a po ich schwytaniu przeprowadzał śledztwo i odbywał nad nimi sąd. W XV w. oprawcę podporządkowano staroście i stał się urzędnikiem policyjnym. Upowszechnienie tortur w praktyce kryminalnej państw europejskich dokonało się za sprawą reformy prawa karnego w Niemczech pod koniec XV w. Pierwszym państwem, które zniosło tortury – w 1754 r. – były Prusy, w Austrii zaprzestano tego typu praktyk w 1776 r. W Polsce i na Litwie tortury zniosła konstytucja sejmu warszawskiego w 1776 r., we Francji – dekret konstytuanty z 1789 r., w Rosji przestano je stosować w 1801 r. Rafał Geremek „Wprost”, nr 1061, 2003

NOTATKI

146 987778



Ćwiczenia

I. Proszę zaznaczyć, czy poniższe stwierdzenia są zgodne z tekstem (P), czy też nie (F).

Przykład: 0. Alan Dershowitz twierdzi, że jesteśmy o krok od zalegalizowania tortur. 1. Ludzie są poddawani torturom w większości krajów świata. 2. W krajach dojrzałej demokracji nagminne jest bicie osób zatrzymanych przez policję. 3. Osoby podejrzane o terroryzm są w USA poddawane torturom. 4. Niekonwencjonalne metody kontrolowania niebezpiecznych więźniarek okazały się nieskuteczne w przypadku Lexington. 5. Z. Ryn twierdzi, że dzięki torturom zawsze można uzyskać potrzebne informacje. 6. M. Levis i A. Dershowitz mają odmienne zdanie na temat wytrzymałości terrorystów na ból. 7. Najczęściej okrutne dręczenia ofiar stosowane są w Państwie Środka. 8. Gwałtownie rośnie liczba ludzi akceptujących torturowanie w celu ratowania życia niewinnych.

P

F

P

F

P P

F F

P P

F F

P P

F F

P

F

II. Proszę wypisać z tekstu argumenty przemawiające za torturowaniem i przeciwko niemu. ZA

PRZECIW

147 987778

III. Proszę uzupełnić poniższą tabelę. ZWROT

CZASOWNIK

przedstawić zarzuty torturować postawić w stan oskarżenia poinformować zgodzić się prowadzić debatę zajmować się badaniami używać przymusu nałożyć karę przeprowadzić kontrolę odnieść zwycięstwo sprawować kontrolę wyrządzić krzywdę ulec pogorszeniu prowadzić do zmian zastosować karę

IV. Proszę powiedzieć to inaczej.

Przykład: przystąpić do egzaminu – podejść do egzaminu   1. miasto skapitulowało – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   2. obarczyć kogoś winą – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   3. bomba eksploduje – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   4. wydobyć informacje – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   5. zadawać ból, cierpienie – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   6. przestrzegać prawa – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   7. padać ofiarą – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   8. zezwalać na brutalne metody śledztwa – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   9. zwalczać terroryzm – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10. powołać sekcję – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11. liczba zmalała – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12. ograniczyć liczbę – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

148 987778

V. Proszę poukładać poniższe fragmenty tak, by tworzyły logiczną całość. Zdanie rozpoczynające tekst zostało oznaczone numerem 1. Proszę nie korzystać z tekstu podczas wykonywania ćwiczenia.

1 ___ Łacińskimi terminami inquisitio corporalis lub examinatio cum gravitate określano dowody wiążące się z zadawaniem cierpień fizycznych w toku postępowania sądowego. ___ W XIV w. w Polsce utworzono urząd oprawcy, który ścigał przestępców, a po ich schwytaniu przeprowadzał śledztwo i odbywał nad nimi sąd. ___ Jednym z największych zwolenników takich metod był św. Augustyn. ___ W Polsce i na Litwie tortury zniosła konstytucja sejmu warszawskiego w 1776 r., we Francji – dekret konstytuanty z 1789 r., w Rosji przestano je stosować w 1801 r. ___ Zeznania wymuszone w ten sposób były ważniejsze od zeznań świadków i przysięgi. ___ Dekretami papieża Grzegorza IX w 1231 r. utworzono kościelne trybunały inkwizycyjne. Wbrew mitom tortury były w tych procesach rzadkością. ___ W XIII w. tortury sankcjonowały zbiory prawa zwyczajowego. ___ Pierwszym państwem, które zniosło tortury – w 1754 r. – były Prusy, w Austrii zaprzestano tego typu praktyk w 1776 r. ___ Tortury stosowano już w starożytności – w procesach greckich i rzymskich, ale wyłącznie w stosunku do niewolników. ___ Upowszechnienie tortur w praktyce kryminalnej państw europejskich dokonało się za sprawą reformy prawa karnego w Niemczech pod koniec XV w. ___ W XV w. oprawcę podporządkowano staroście i stał się urzędnikiem policyjnym. ___ W średniowieczu, w prawie burgundzkim i ostrogockim, tortury stosowano wyłącznie wobec niewolników i kolonów, natomiast u Wizygotów poddawano im również ludzi wolnych.

NOTATKI

149 987778

Spór o szubienicę









Kolejny bestialski mord – i kolejny raz odżyła debata o karze śmierci. Czy górą ma być racja większości, kluczowa w demokracji, czy głos elit, zawsze wiedzących lepiej?

Kara śmierci jest sprawiedliwa i skutecznie odstrasza potencjalnych zbrodniarzy – mówią zwolennicy jej przywrócenia. Kara śmierci jest niemoralna i nikogo nie odstrasza – twierdzą jej przeciwnicy. Ci pierwsi mają za sobą poparcie większości społeczeństwa, ci drudzy – poparcie większości środowisk prawniczych i autorytetów moralnych, na czele z nieżyjącym już papieżem Janem Pawłem II. Jedni i drudzy wspierają się statystykami i przywołują na dowód swoich tez konkretne przypadki, nierzadko z tych samych faktów wyciągając diametralnie odmienne wnioski. Ale w tym sporze główną rolę grają nie argumenty, tylko emocje. Najlepszym tego dowodem jest fakt, że spory o „kaes” (karę śmierci) odżywają w rytmie bulwersujących opinię publiczną wydarzeń. Jej zwolennicy uaktywniają się po każdym brutalnym morderstwie, przeciwnicy – po każdym udowodnionym przypadku sądowej pomyłki. Gdyby dwóch zwyrodnialców nie zamordowało w sposób tyleż okrutny, co bezsensowny przypadkowej współpasażerki dla „uczczenia” urodzin jednego z nich, Prawo i Sprawiedliwość złożyłoby projekt przywrócenia w kodeksie kary głównej przy innej okazji. – Podjęcie starań o taką zmianę kodeksu karnego to obowiązek polityków. Za takie morderstwa, jak to w pociągu, dożywocie to za mało – mówi prezes PiS Jarosław Kaczyński. A przecież te same środowiska, które poparcie trzech czwartych Polaków dla kary śmierci zbywają określeniem „populizm”, w innych sprawach same chętnie sięgają po argument sondaży. Widać to jaskrawo, jeśli spór o karę śmierci zestawić z inną niekończącą się i równie zapalną debatą, w której pozycje lewicy i prawicy układają się dokładnie odwrotnie – sporem o dopuszczalność aborcji. Ci sami postępowi intelektualiści, którzy twierdzili, że aborcja musi być legalna, bo chce tego ponad połowa ankietowanych, w sondażach na temat kary śmierci widzą przejaw niedojrzałości czy wręcz zdziczenia społeczeństwa. Stosunek do „kaesu” dzieli także media. Na pierwszej linii walki o przywrócenie kary śmierci znajdują się tabloidy, z natury nastawione na wyrażanie silnych emocji. Twarze morderców i ofiar; z jednej strony butna mina pewnego bezkarności zbrodniarza, z drugiej zapłakana matka plus ostry, odwołujący się do emocji tytuł i komentarz – to typowa reakcja prasy kolorowej na głośną zbrodnię. Dla pism, które zarabianie pieniędzy przeciwstawiają „wychowawczej misji”, takie chwyty to godne pogardy żerowanie na niskich instynktach. One z kolei zawsze znajdą miejsce na wyrazy współczucia dla sprawcy i zwrócenie uwagi, że czyn zbrodniarza jest z reguły skutkiem krzywd, jakich on sam doznał od rodziny lub społeczeństwa, że mamy obowiązek dostrzec w sprawcy ofiarę. Dla przeciętnego czytelnika to w najlepszym wypadku pięknoduchostwo, niekiedy wręcz trzymanie strony zbrodniarza przeciwko ofierze.

150 987778

Taki spór o karę śmierci trwa na całym świecie. W dniu egzekucji Timothy’ego McVeigha, który podkładając bombę pod biurowiec w Oklahoma City, spowodował śmierć 168 przypadkowych osób, przed więzieniem jedni demonstrowali pod transparentem „Zdychaj!”, a inni trzymali napis „Módlcie się za niego”. Wśród aktywnych przeciwników tej egzekucji znaleźli się tacy ludzie, jak 61-letni Bud Welch, który w zamachu stracił córkę, a mimo to chciał spotkać się z ojcem zbrodniarza i jako gorliwy katolik domagał się dania McVeighowi szansy na poprawę. Jednak Bud Welch znajduje się w Ameryce w mniejszości, a politycy amerykańscy, w przeciwieństwie do europejskich, idą w takich sprawach za głosem wyborców. Podczas gdy na Starym Kontynencie poparcie większości społeczeństw dla kary śmierci idzie w parze z jej odrzuceniem przez polityczne elity, za oceanem gubernator, który skorzysta z prawa łaski wobec mordercy, często płaci za to przegraną w następnych wyborach. Nie popełnił tego błędu George W. Bush, który jako gubernator Teksasu wstrzymał tylko jedną z ponad 120 wykonywanych za jego czasu egzekucji, choć w wielu przypadkach apelowali do niego o to prezydenci, a nawet papież. W roku 2000 gubernator Illinois ogłosił w swoim stanie moratorium na wykonywanie kary śmierci, tłumacząc to zbyt wielką liczbą stwierdzonych pomyłek sądowych. George W. Bush, atakowany przez dziennikarzy, skomentował to spokojnie: widocznie w jego stanie sędziowie popełniają pomyłki, ale u nas, w Teksasie, sądy zasługują na zaufanie. Mimo wsparcia mediów gubernator Illinois wkrótce potem przegrał wybory, a George W. Bush został za swą postawę przez wyborców nagrodzony. To, że Unia Europejska traktuje zniesienie kary śmierci jako sprawę priorytetową, ma swoje źródło między innymi w skomplikowanych stosunkach amerykańsko-europejskich. Choć wydaje się wątpliwe, by w którymkolwiek z krajów zachodniej Europy politycy mogli być spokojni o wynik ewentualnego referendum w tej sprawie, w polityce żądanie likwidacji kary śmierci traktowane jest jako warunek bliższej współpracy z UE. Jej usunięcie z kodeksów było częścią starań wszystkich nowych krajów członkowskich. Chęć zadośćuczynienia europejskim oczekiwaniom stanowiła główny powód odrzucenia kary śmierci przez zalaną falą przestępczości Rosję. Turcja, borykająca się z terroryzmem i komunistyczną partyzantką kurdyjską, musiała odstąpić od stosowania kary śmierci, aby w ogóle móc liczyć na otwarcie negocjacji o członkostwo. O zniesienie kary śmierci wystąpiła też Europa do nowych władz Iraku niezwłocznie po ich ukonstytuowaniu się, mimo iż toczy się tam wojna oraz działają równie potworni zbrodniarze, jak osławiony Al-Zarkawi. Znaczący jest fakt, że Stany Zjednoczone, w których rocznie wykonuje się kilkadziesiąt wyroków śmierci za najcięższe zbrodnie, są za to przez europejskich polityków krytykowane znacznie częściej niż Chiny, w których egzekucje idą rocznie w tysiące, a powodem wyroku mogą być przestępstwa w cywilizowanym świecie uważane za drobne. Przeciwnikom uśmiercania ludzi w majestacie prawa Ameryka naraziła się jako jedyny kraj Zachodu, w którym karę śmierci przywrócono. W połowie lat siedemdziesiątych praktycznie była ona już w USA zniesiona (przewidywano ją tylko za ludobójstwo i międzynarodowy terroryzm). Obecnie wykonuje się ją w 38 stanach i nic nie wskazuje, by Amerykanie zamierzali w przyszłości od tego odstąpić. Gdyby nie ten fakt, przeciwnicy „kaesu” mogliby przedstawiać sprawę tak, jak zwykli to robić przez wiele dziesięcioleci: owszem, większość społeczeństwa chce odwetu na przestępcach, ale zniesienie kary śmierci to przejaw moralnego postępu i stopniowo przekonują się do tego kolejne kraje. Ameryka tę wygodną dla nich wizję zburzyła. Waga, jaką do likwidacji kary śmierci przykładają gremia rządzące Unią Europejską, może być uznawana za przesadną, nawet za obłędną, ale jako członek UE nie możemy jej lekceważyć. Jest to

151 987778

zresztą jeden z najczęściej podnoszonych w dyskusji argumentów. Wprawdzie, jak twierdzi doktor Janusz Kochanowski z UW, teoretycznie możemy wymówić stosowny protokół, ponieważ nie jest on objęty traktatem akcesyjnym, i przywrócić karę główną w naszym kodeksie, ale jakie byłyby tego skutki dla naszych i tak mocno w tej chwili napiętych stosunków z Europą? Kara śmierci jest więc kwestią gorących społecznych emocji, rozważań etycznych oraz zapalnym punktem polityki międzynarodowej. Umyka w ten sposób uwadze opinii publicznej to, co powinno stanowić zasadniczą, merytoryczną część sporu – czy jest ona skutecznym sposobem zapobiegania najcięższym zbrodniom. Ale to akurat nie wydaje się możliwe do rozstrzygnięcia. Obie strony powołują się na statystyki i obie znajdują w nich argumenty na rzecz swoich tez. Ponad wszelką wątpliwość ze statystyk wynika tylko jedno: nie widać w nich żadnego wyraźnego związku pomiędzy stosowaniem kary śmierci a liczbą najcięższych zbrodni. W krajach, w których ją zarzucono, liczba morderstw nie wzrosła. W USA spadła dopiero w wiele lat po jej przywróceniu i wiązało się to raczej ze wzrostem skuteczności działania policji, zwiększeniem nakładów na bezpieczeństwo oraz zmianą demograficzną – spadła liczba mężczyzn w wieku do 25 lat. Zresztą statystyki przestępczości zależą w oczywisty sposób od zbyt wielu czynników, aby szukać w nich argumentów. Profesor Andrzej Rzepliński, kryminolog i zdecydowany przeciwnik „kaesu”, uważa, że zwolennicy kary śmierci mówią nieprawdę. Zwraca uwagę, że przestępczość w Polsce, wbrew wrażeniu, jakie można odnieść z mediów, od dziesięciu lat utrzymuje się mniej więcej na stałym poziomie (liczba morderstw oscyluje wokół 1000–1300 rocznie), a system penitencjarny się sprawdza. Spór wraca więc do kwestii moralnych. A te niełatwo ostatecznie rozstrzygnąć. Jan Paweł II wielokrotnie apelował o to, by kary śmierci nie stosować. Ale opracowany za jego pontyfikatu nowy katechizm Kościoła katolickiego jej stosowanie dopuszcza. Pomiędzy orzeczeniem a wykonaniem kary śmierci upływa z reguły tak wiele czasu, że wiesza się zupełnie kogoś innego niż ten, kto popełnił przestępstwo – twierdzą przeciwnicy kary najwyższej, przywołując sprawę Teksanki Karli Faye Tucker, która w celi śmierci przeżyła przełom, nawróciła się, przyjęła chrzest i po latach została uśmiercona zastrzykiem trucizny. Ale zwolennicy prawa surowego i bezlitosnego przywołują na to przykłady odwrotne, choćby Brytyjczyka Jamesa Hanratty’ego, skazanego za okrutne morderstwo w połowie lat sześćdziesiątych. Hanratty do ostatniej chwili zapewniał o swej niewinności, jeszcze spod szubienicy błagał potomnych o oczyszczenie jego dobrego imienia. Zdobył w ten sposób serca licznych prawników i intelektualistów, którzy przez lata przekonywali Brytyjczyków, że sprawa ta była kompromitacją i największą w dziejach pomyłką angielskiego sądu. Znaleźli trzydziestu świadków, gotowych zeznawać pod przysięgą, że w chwili morderstwa skazany był gdzie indziej, psychologów, którzy obalili wiarygodność świadka oskarżenia (cudem ocalałej ofiary psychopaty) – a w końcu, kilka lat temu, zażądali przeprowadzenia testów DNA, które, ku ich zdumieniu, dowiodły ponad wszelką wątpliwość, że pomyłki jednak nie było. Mamy zresztą przykłady bliższe – choćby mordercy księdza Popiełuszki, który przez długie lata, mówiąc językiem przestępczym, „świrował nawróconego”, by bez cienia żenady zarzucić pozory w chwili, kiedy przestały mu być potrzebne. Zwolennik „kaesu” wyciągnie z takich przypadków wniosek, że bandzior to bandzior i trzeba go powiesić. Przeciwnik – że żaden ludzki wyrok nigdy nie jest w stu procentach pewny, a skoro tak, lepsze dożywocie niż kara z zasady nieodwracalna. Rozstrzygnięcie sporu o karę śmierci nie zależy od argumentów, ale od tego, jaka zostanie w cywilizowanym świecie przyjęta filozofia prawa. Jeśli, jak chcą tradycjonaliści, prawo jest po to, by przestępców karać – to śmierć, jako kara najwyższa, jest w kodeksie niezbędnym punktem odnie-

152 987778

sienia i sprawiedliwą odpłatą za najcięższe zbrodnie. Jeśli, jak zakładają liberałowie, prawo winno służyć resocjalizacji – to kara śmierci jest niedopuszczalna. Na kompromis nie ma tu miejsca. Jeśli uznać za rozstrzygającą opinię większości – trzeba by liczyć się, na przykład, z zalegalizowaniem kar fizycznych, za stosowaniem których opowiedziało się w niedawnym sondażu 70 proc. Amerykanów. Jeśli oddać sprawę do wyłącznego rozstrzygnięcia elit, można się spodziewać, że niebawem za niehumanitarne uznane zostaną i dożywocie, i w ogóle więzienie. Można najwyżej, wzorem teologów, którzy twierdzą, że piekło musi istnieć, ale może być puste, marzyć o tym, aby kara śmierci była w kodeksie, ale by nigdy po nią nie sięgano. Tylko czyż to właśnie nie jest największym pięknoduchostwem?

Rafał A. Ziemkiewicz „Newsweek” nr 30, 2004

NOTATKI

153 987778



Ćwiczenia

I. Proszę odnaleźć miejsce, w którym tekst mówi:

1. o stosunku do kary śmierci Jana Pawła II. 2. o nowym katechizmie Kościoła. 3. o relacjach między karą śmierci a rezultatami wyborów. 4. o sądowych pomyłkach. 5. o poziomie przestępczości w Polsce. 6. o możliwości wprowadzenia kar cielesnych. 7. o sporze dotyczącym legalności zabiegów przerywania ciąży. II. Proszę połączyć wyrazy umieszczone w kolumnie z odpowiednimi definicjami ich znaczeń. Pierwsze rozwiązanie jest przykładem.

  1. zwyrodnialec   2. przejaw   3. zdziczenie   4. butny   5. żerować   6. zdechnąć   7. gremium   8. zarzucić   9. punkt zapalny 10. przełom 11. żenować 12. pięknoduchostwo

barbarzyństwo o zwierzęciu – umrzeć duża grupa, zbiorowość trudna, kontrowersyjna sprawa ważny moment, punkt zwrotny krępować, onieśmielać estetyczne uniesienia żyć czyimś kosztem, pasożytować aspekt, symptom, oznaka przestać coś robić arogancki degenerat, kat, oprawca

III. Proszę odpowiedzieć na następujące pytania.

1. Co powoduje, że dyskusja dotycząca kary śmierci powraca na łamy prasy? ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 2. Co było rzeczywistym powodem zmniejszenia się liczby przestępstw w USA? ........................................................................... ........................................................................... ...........................................................................

154 987778

3. Jakie jest w sprawie „kaesu” stanowisko Kościoła katolickiego? ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 4. Na jaki problem zwraca uwagę przypadek Karli Tucker? ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 5. Co było przyczyną politycznej porażki gubernatora Illinois? ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 6. Jak zachowywał się morderca księdza Popiełuszki? ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 7. Dlaczego Ameryka naraziła się przeciwnikom uśmiercania ludzi w majestacie prawa? ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 8. Co potwierdziło słuszność wyroku wykonanego na Jamesie Hanrattym? ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... IV. Proszę uzupełnić tekst jednym z trzech podanych wariantów. Pierwsze rozwiązanie jest przykładem.

Kara śmierci jest sprawiedliwa i skutecznie (wystrasza, odstrasza, przestrasza)0 potencjalnych zbrodniarzy – mówią zwolennicy jej przywrócenia. Kara śmierci jest niemoralna i nikogo nie odstrasza – twierdzą jej przeciwnicy. Ci pierwsi mają za sobą poparcie większości społeczeństwa, ci drudzy – poparcie większości środowisk prawniczych i autorytetów moralnych, (na czele, na początku, na przodzie)1 z papieżem Janem Pawłem II. Jedni i drudzy (podpierają się, wspierają się, opierają się)2 statystykami i przywołują na dowód swoich tez konkretne przypadki, nierzadko z tych samych faktów wyciągając diametralnie (zmienne, znamienne, odmienne)3 wnioski. Stosunek do kary śmierci dzieli także media. Na pierwszej linii walki o przywrócenie kary śmierci znajdują się tabloidy, z natury nastawione na (głoszenie, wyznawanie, wyrażanie)4 silnych emocji. Twarze morderców i ofiar; z jednej strony (grubiańska, butna, chamowata)5 mina pewnego bezkarności zbrodniarza, z drugiej zapłakana matka plus (kłujący, ostry, palący)6 odwołujący się do emocji tytuł i komentarz – to typowa reakcja prasy kolorowej na głośną zbrodnię.

155 987778

Dla pism, które zarabianie pieniędzy przeciwstawiają „wychowawczej misji”, takie (chwyty, środki, manewry)7 to godne pogardy żerowanie na niskich instynktach. One z kolei zawsze znajdą miejsce na wyrazy współczucia dla sprawcy i zwrócenie uwagi, że czyn zbrodniarza jest z reguły skutkiem krzywd, jakich on sam (uznał, doznał, przyznał)8 od rodziny lub społeczeństwa, że mamy obowiązek dostrzec w sprawcy ofiarę. Dla przeciętnego czytelnika to w najlepszym wypadku pięknoduchostwo, niekiedy wręcz trzymanie strony zbrodniarza przeciwko ofierze. Taki spór o karę śmierci trwa na całym świecie. W dniu egzekucji Timothy’ego McVeigha, który (podkładając, podrzucając, porzucając)9 bombę pod biurowiec w Oklahoma City, spowodował śmierć 168 przypadkowych osób, przed więzieniem jedni demonstrowali pod (szyldem, wywieszką, transparentem)10 „Zdychaj!”, a inni trzymali napis „Módlcie się za niego”. Wśród aktywnych przeciwników tej egzekucji znaleźli się tacy ludzie, jak 61-letni Bud Welch, który w zamachu stracił córkę, a mimo to chciał spotkać się z ojcem zbrodniarza i jako (zawzięty, gorliwy, zagorzały)11 katolik domagał się dania McVeighowi szansy na poprawę. V. Proszę uzupełnić poniższe zdania słowami w odpowiedniej formie, pochodzącymi od słów podanych na marginesie.

Przykład: Przeciwnik – że żaden ludzki wyrok nigdy nie jest w stu procentach pewny, a skoro tak, lepsze dożywocie niż kara z zasady nieodwracalna.     1. Ci pierwsi mają za sobą . . . . . . . . . . . większości społeczeństwa, ci drudzy – poparcie większości środowisk prawniczych i autorytetów moralnych, na . . . . . . . . . . . z papieżem Janem Pawłem II.   2. Widać to jaskrawo, jeśli spór o karę śmierci zestawić z inną niekończącą się i równie zapalną debatą, w której pozycje lewicy i prawicy układają się dokładnie odwrotnie – sporem o . . . . . . . . . . . aborcji.   3. Dla pism, które zarabianie pieniędzy przeciwstawiają „wychowawczej misji”, takie chwyty to godne . . . . . . . . . . . żerowanie na niskich instynktach.   4. Chęć zadośćuczynienia europejskim oczekiwaniom stanowiła główny powód odrzucenia kary śmierci przez zalaną falą . . . . . . . . . . . Rosję.   5. Turcja musiała odstąpić od stosowania kary śmierci, aby w ogóle móc liczyć na otwarcie negocjacji o . . . . . . . . . . . w UE.   6. Waga, jaką do likwidacji kary śmierci przykładają gremia rządzące Unią Europejską, może być uznawana za przesadną, nawet za . . . . . . . . . . ..   7. Wprawdzie, jak twierdzi doktor Janusz Kochanowski z UW, teoretycznie możemy wymówić stosowny protokół, ponieważ nie jest on objęty traktatem . . . . . . . . . . . ..   8. Umyka w ten sposób uwadze opinii publicznej to, co powinno stanowić zasadniczą, merytoryczną część . . . . . . . . . . . ..   9. Ale to akurat nie wydaje się możliwe do . . . . . . . . . . . .. 10. Do ostatniej chwili zapewniał o swej niewinności, jeszcze spod szubienicy błagał potomnych o . . . . . . . . . . . jego dobrego imienia.

156 987778

NIE ODWRACAĆ POPIERAĆ CZOŁO

DOPUSZCZAĆ GARDZIĆ

PRZESTĘPCA CZŁONEK OBŁĘD

AKCESJA SPIERAĆ SIĘ ROZSTrZYGNĄĆ OCZYŚCIĆ

VI. Proszę wypisać z tekstu argumenty przytaczane przez zwolenników i przeciwników kary śmierci. ARGUMENTY ZWOLENNIKÓW „KS”

ARGUMENTY PRZECIWNIKÓW „KS”

NOTATKI

157 987778

Przestępstwa, wykroczenia, kary Przestępstwo Czyn człowieka odpowiadający w pełni definicji czynu zabronionego, podlegającego sankcjom prawnym. Czyn ten musi być zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy, musi też wypełniać wszelkie znamiona przestępstwa. Obowiązujące na terenie danej jurysdykcji ustawy karne określają ściśle, czym jest przestępstwo, czyn zabroniony, na czym polegają wszelkie znamiona i jakie kary grożą osobie, która dopuściła się przestępstwa. Według kryterium wysokości ustawowego zagrożenia karą przestępstwa dzieli się na: – zbrodnie; – występki; – wykroczenia. Zbrodnia Przestępstwo zagrożone pod groźbą kary pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat albo karą surowszą. Występek Przestępstwo zagrożone karą grzywny powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc. Pozostałe czyny zabronione stanowią wykroczenia, które nie są przestępstwami i są uregulowane w kodeksie wykroczeń. Wykroczenie Czyn społecznie szkodliwy, zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia pod groźbą kary: – aresztu w wymiarze od 5 do 30 dni; – ograniczenia wolności w wymiarze jednego miesiąca; – grzywny w wysokości od 20 zł do 5000 zł; – nagany. Na podst. http://pl.wikipedia.org

158 987778

Kara śmierci Historia kary śmierci Kara śmierci była stosowana na całym świecie jeszcze za czasów, gdy prawo opierało się na zwyczajach i regułach kultury (prawo zwyczajowe). Stosowana w przypadku zabójstwa lub morderstwa często była wykonywana przez rodzinę osoby zabitej. Kara śmierci znajdowała się w obowiązujących prawach ludzkości na przestrzeni całej znanej historii – dopiero w XX wieku zaczęto ją znosić. Prawo Drakona (621 p.n.e.) przewidywało karę śmierci za większość – nawet drobnych – wykroczeń. W 1981 Amnesty International rozpoczęła kampanię przeciwko karze śmierci. Do końca XX wieku większość państw demokratycznych zniosła karę śmierci. Obecnie stosowana jest głównie przez niedemokratyczne reżimy oraz USA, Japonię, Koreę Południową, Singapur, Tajwan, Malezję i Indie.

Kara śmierci na świecie W 2004 roku, według danych Amnesty International, na świecie wykonano 3797 wyroków śmierci. Dla ostatniego ćwierćwiecza tylko w 1996 ich liczba była wyższa i wyniosła 4272. Pierwsze miejsce w liczbie wykonanych wyroków zajęły w 2004 roku Chiny, tj. 3400, w Iranie wykonano 159 wyroków, w Wietnamie 64 i w USA 59 egzekucji. Zarówno w Chinach, jak i Iranie egzekucje często wykonywane są na stadionach lub placach publicznych, np. przy użyciu dźwigu budowlanego. Kara śmierci obowiązuje obecnie w 120 krajach świata. W 2004 roku 5 państw usunęło ją z prawodawstwa: Bhutan, Grecja, Samoa, Senegal i Turcja. Prawo Unii Europejskiej zabrania stosowania kary śmierci w każdej sytuacji, dotyczy to również stanu wojny.

Kara śmierci w Polsce W Polsce kary śmierci nie wykonuje się od roku 1988 (ostatni wykonany wyrok miał miejsce w kwietniu 1988), a 1 września 1998 roku została zniesiona nowo wprowadzonym Kodeksem karnym i zastąpiona przez dożywotnie pozbawienie wolności. Przewidziana była w kodeksie karnym PRL z 1969 roku. Środkiem pozbawienia życia było powieszenie, w wypadku żołnierzy – rozstrzelanie.

159 987778

Argumenty za i przeciw stosowaniu kary śmierci W dyskusjach nad karą śmierci między jej zwolennikami i przeciwnikami często przewijają się następujące argumenty: ZA

PRZECIW

– odstrasza potencjalnych przestępców – uniemożliwia ucieczkę lub zwolnienie    przez nowy reżim państwowy – uniemożliwia popełnianie dalszych    przestępstw – uniemożliwia szantaż (najczęściej    porwania lub zamachy terrorystyczne)    przez wspólników będących na wolności – państwo nie musi płacić za utrzymanie    przestępcy skazanego na karę śmierci – w odczuciu wielu ludzi jest to sprawiedliwa    forma odpłaty za pozbawienie życia – powoduje równoprawność ofiary i    mordercy

– brak przekonujących dowodów, że kara    śmierci odstrasza, m.in. badania ONZ    aktualizowane w roku 2001 wykazały, że    kara śmierci nie odstrasza potencjalnych    przestępców – sądy nie są nieomylne – w przypadku    pomyłki nie można wypuścić człowieka    z powrotem na wolność – może się stać narzędziem popełnienia    morderstwa (poprzez wprowadzenie sądu    w błąd, bądź poprzez celowe, niesprawiedli   we działanie sądu) – mord sądowy – wiele religii zakazuje odbierania życia,    podobnie kilka teorii filozoficznych,    moralnych i etycznych; zakazują jej    międzynarodowe konwencje praw człowieka – jest uważana przez znaczną część ludzi za    niehumanitarną – przekreśla możliwość poprawienia się    sprawcy w przyszłości – dożywotnie pozbawienie wolności wystarcza    do odizolowania sprawcy od społeczeństwa Na podstawie http://pl.wikipedia.org

160 987778

Przestępcy seryjni I. Z poniższego tekstu usunięto kilka fragmentów. Proszę wstawić je w miejsce luk tak, by tekst stanowił logiczną całość. Pierwsze uzupełnienie jest przykładem.

0 A

1

2

3

4

5

6

7

8

Jak sama nazwa wskazuje przestępstwa popełniane przez sprawców z tej kategorii mają pewną ciągłość. Czasem do przestępców seryjnych zalicza się osoby, które popełniły dwie zbrodnie tego samego charakteru. Trzy zbrodnie na pewno świadczą o seryjności działań. [0 – A] Bardzo różnie wygląda to jednak w praktyce. Czasami potrafią oni działać latami mając kilkuletnie przerwy w dokonywaniu zbrodni, inni natomiast zabijają co kilka lub kilkanaście godzin. Termin „seryjny morderca”, który ukuł R. Ressler w połowie lat 70., odnosi się głównie do zabójców i gwałcicieli. [1 – ...] Główną różnicą jest chyba motywacja, bo przyjęło się, że seryjnymi zabójcami określa się tych, którzy działają na tle seksualnym albo urojeniowym. Seryjny morderca najczęściej działa samotnie. Znane są jednak w historii kryminalnej przypadki duetów seryjnych morderców. [2 – ...] Odgrywa rolę przewodnią i inicjującą. Często uległy partner jest np. upośledzony w pewnym stopniu lub młodszy. Seryjni mordercy to także zjawisko typowo miejskie. Tylko w mieście mogą odnaleźć swoją ofiarę, dokonać zbrodni i ukryć się w tłumie anonimowych mieszkańców. W mniejszych skupiskach ludzkich, np. wsiach zbrodnie mają zupełnie inny charakter. [3 – ...] U nich można także stwierdzić bardzo silny związek między bardziej stałymi mechanizmami osobowości a procesami motywacyjnymi. Jednakże ich osobowość jest głęboko zaburzona i wyraźna jest nieprawidłowość rozwoju emocjonalnego. Seryjni mordercy cechują się poczuciem krzywdy i odrzucenia. Mają żal do otoczenia za los, jaki ich spotyka, a każdy z nich ma na swym koncie wiele porażek życiowych. Może to być dzieciństwo bez ojca lub spędzone z dziadkami, a nawet w domu poprawczym. [4 – ...] W pewien sposób są samotnikami przez całe życie, mimo posiadania rodziny. Są poglądy np. Elliota Leytona, iż wielokrotni mordercy nie popełniają tak naprawdę zbrodni przeciw drugiemu człowiekowi, lecz jest to ekstremalna wersja zbrodni na tle nihilistycznym [5 – ...]. Zbrodnia wymierzona jest przeciw społeczeństwu, morderca protestuje, jak pisze E. Leyton, przeciwko utraceniu sprecyzowanej tożsamości i nie chce pogodzić się z rolą, jaką narzuca mu społeczeństwo. [6 – ...] Mogą to być odrzucone zaloty, wyrzucenie z pracy czy jakieś inne społeczne upokorzenie – upokorzenie w oczach przyszłego mordercy, bo reszta jego otoczenia nie będzie w taki sam sposób interpretować tego faktu. Chorzy psychicznie z kolei działają na polecenie „sił wyższych”, wykonują rozkazy wydawane przez głosy, jakie słyszą, czasem biorą udział w paranoidalnym i wymyślonym spisku. [7 – ...] Mimo iż motyw ekonomiczny odgrywa tutaj istotną rolę, to u płatnych zabójców również można odnaleźć wyraźne cechy psychopatyczne (tak samo jak u członków grup specjalnych wojskowych i policyjnych). Zbrodni tego typu jest w ostatnich czasach coraz więcej. Większość z nich jest dokonywana na tle porachunków gangsterskich.

161 987778

Polskie badania wskazują na pewne różnice między sprawcami gwałtów z zabójstwem oraz samych gwałcicieli. Różnią się przede wszystkim poziomem wykształcenia, inteligencji i introwersji na niekorzyść tych ostatnich. [8 – ...] Wykazują się też trochę niższym poziomem agresji niż zwykli zabójcy. Przejawiają również umiejętność większej kontroli nad nią. Są także podejrzliwi i nieufni. W obu grupach zabójców rejestruje się tendencję do samookaleczeń i autoagresji. J. Gołębiewski – psycholog sądowy http://radoslaw.ligas.webpark.pl/psychologia/przestepcy_seryjni.html

A. Charakterystyczne również dla seryjnych przestępców są momenty wyciszenia, kiedy nie po­ pełniają zbrodni. B. Zabójcy na tle seksualnym rzadko rozwiązują swoje konflikty w sposób otwarty, nie objawiają też otwartej agresji wobec innych ludzi. C. Kłopoty w szkole i z rówieśnikami są również elementem ich biografii. D. O złodziejach mówi się raczej: notoryczny. Inni seryjni przestępcy zaliczani są ogólnie do recydywy. E. Tutaj zawsze w biografii tego typu sprawców pojawia się moment uznany przez sprawcę za wielką, niesprawiedliwą i niezasłużoną krzywdę. F. Odrębną kategorię stanowią płatni mordercy, którzy bądź co bądź też są seryjnymi przestępcami. G. W takich tandemach zawsze jeden z nich jest bardziej dominujący. H. Seryjni zabójcy są chyba najbardziej niebezpieczną kategorią przestępców. I. Dotyczy to przede wszystkim zamachowców i innych zabójców działających z odległości (bombiarzy, snajperów, trucicieli zatruwających produkty w sklepie lub wodę w sieci wodociągowej).

162 987778

Cel – ujawniać I. Proszę wypisać z tekstu wszystkie wyrazy, zwroty i wyrażenia związane z przestępczością, uzupełniając listę słów, które warto zapamiętać.

„Zero tolerancji” i „Dziś wybita szyba, jutro wybite zęby” – to dwa sztandarowe hasła, pod którymi nowojorska policja przez 10 lat walczyła z drobną przestępczością i przestępczością nieletnich. Efektem położenia nacisku właśnie na te zjawiska był spadek przestępstw o 60 proc., a zabójstw o 70 proc. W naszym kraju przestępczość nieletnich ma wprawdzie charakter odmienny od amerykańskiego, z każdym rokiem jednak staje się ona coraz większym problemem. Młodzi przestępcy coraz chętniej organizują się w nieformalne grupy i dopuszczają się nowych rodzajów przestępstw. Coraz więcej nieletnich zaczyna zajmować się narkotykami i śmielej wkracza na drogę przestępstw gospodarczych. Na porządku dziennym są bójki, wymuszenia i zgwałcenia. Nieletni powoli dorównują dorosłym.

Coraz brutalniejsi Wzrost przestępczości nieletnich nie ma charakteru lawinowego, statystyki pokazują jednak, że od kilku lat młodzi ludzie coraz częściej popadają w konflikt z prawem. Nie grozi nam jeszcze, co prawda, tzw. młodociane gangsterstwo rodem z USA, ale coraz brutalniejsza działalność nieletnich powinna wpłynąć na zmianę postępowania społeczeństwa wobec tych młodocianych przestępców.

Chronić szkoły... Sceną przemocy młodzieży stają się też placówki oświatowe. Agresja w szkołach, internatach i ośrodkach wychowawczych systematycznie rośnie. W szkołach mają miejsca bójki, wymuszenia i kradzieże. Coraz częściej zdarza się rozsypywanie na ich terenie substancji chemicznych. – Najczęściej dochodzi do przestępstw między młodzieżą. – Napaści na nauczycieli są sporadyczne, jednak się zdarzają – mówi inspektor Andrzej Czop. – Bywa, że dyrekcje szkół zatajają zaistnienie przestępstwa na terenie ich placówek, powodowane obawą o przypisanie szkole złej opinii. Wprowadzamy obecnie program, który ma zmienić ten sposób myślenia. Chcemy przekonać nauczycieli i dyrekcje szkół, że informacja o zajściu nie czyni tej placówki gorszą, świadczy jedynie o trosce o wychowanków.

i ulice Przeciwdziałanie przestępczości nieletnich poza placówkami wychowawczo-oświatowymi staje się kolejnym priorytetem dla policji. Kluczową sprawą jest powołanie na szczeblu województw i powiatów komórek ds. nieletnich i patologii. Do ich zadań należeć ma nie tylko dydaktyka, ale również ściganie czynów karalnych popełnionych przez nieletnich, ze szczególnym naciskiem na wykrywanie i rozpoznawanie zagrożeń. Komórki mają gromadzić informacje i dowody o czynach nieletnich. Ważne też będzie przekazywanie informacji o czynach nieletnich popełnianych przez nich poza ich miejscem zamieszkania.

163 987778

Dzielnicowi mają przesyłać do komórek ds. nieletnich i patologii informacje o każdym wykroczeniu młodych ludzi. W tym celu wprowadzono Kartę Nieletniego, w której zapisana jest historia sprawcy. – Ten program sprawdził się w dużym mieście, więc pozytywne skutki stosowania go w całym kraju to tylko kwestia czasu – przekonuje naczelnik Andrzej Czop. – Włączenie do spraw nieletnich różnych służb policyjnych pozwoli na dokładniejszą penetrację i rozpoznanie przestępczości. Chodzi o to, by interesować się każdym przypadkiem młodocianego przestępcy. To nakłada większe obowiązki, ale w efekcie przyniesie pożądane skutki. Problemy z młodzieżą mają również inne państwa europejskie. We Francji są one podobne, tylko policja ma większe możliwości represyjne wobec nieletnich. W Holandii natomiast wzrost drobnej przestępczości doprowadził do tego, że policja nie jest w stanie ścigać wszystkich, którzy popełnili drobne przestępstwo. A że jest to domena nieletnich, wiele spraw nie wychodzi na światło dzienne. – Naszym celem powinno być ujawnianie jak największej liczby czynów karalnych popełnianych przez nieletnich. Nie będzie to wcale świadczyło o wzroście tego rodzaju przestępczości, a jedynie o naszej większej skuteczności. A na tym powinno nam najbardziej zależeć – podsumowuje Andrzej Czop.

NOTATKI

164 987778

Marek Michalski „Gazeta Policyjna” 10, 2004



Ćwiczenia

I. Proszę odpowiedzieć na pytania.

1. Jakich przestępstw dopuszczają się nieletni w Polsce? ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 2. Dlaczego należy jak najszybciej podjąć kroki mające na celu przeciwdziałanie przestępczości wśród nieletnich? ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 3. Co skłania kierownictwa szkół do zatajania przestępstw popełnianych na terenie podległych im placówek oświatowych? ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 4. Jak policja ma zamiar „chronić ulice”? ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 5. Co to jest Karta Nieletniego i jaka ma być jej funkcja? ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 6. Dlaczego należy dążyć do ujawniania jak największej liczby wykroczeń i przestępstw popełnianych przez młodych ludzi? ........................................................................... ........................................................................... ...........................................................................

165 987778

II. Proszę połączyć ze sobą wyrazy z kolumny A z wyrazami z kolumny B, a następnie ułożyć z nimi zdania zgodnie z podanym przykładem.

Przykład: hasło – sztandarowe „Stop wariatom drogowym” – to hasło sztandarowe kampanii społecznej, której celem jest zwiększenie bezpieczeństwa na polskich drogach.   A.  B. sztandarowe 1. porządek 2. brutalna skutek 3. kluczowa charakter 4. pożądany sprawa 5. światło dzienne 6. nieformalna grupa 7. odmienny działalność 8. hasło dzienny III. W poniższym fragmencie tekstu proszę uzupełnić brakujące znaki interpunkcyjne (po wykonaniu ćwiczenia proszę sprawdzić rozwiązanie, porównując własną wersję z oryginałem).

zero tolerancji i dziś wybita szyba, jutro wybite zęby to dwa sztandarowe hasła pod którymi nowojorska policja walczyła przez 10 lat z drobną przestępczością i przestępczością nieletnich efektem położenia nacisku właśnie na te zjawiska był spadek przestępstw o 60% a zabójstw o 70% w naszym kraju przestępczość nieletnich ma wprawdzie odmienny charakter od amerykańskiego z każdym rokiem jednak staje się ona coraz większym problemem młodzi przestępcy coraz chętniej organizują się w nieformalne grupy i dopuszczają się nowych rodzajów przestępstw coraz więcej nieletnich zaczyna zajmować się narkotykami i śmielej wkracza na drogę przestępstw gospodarczych na porządku dziennym są bójki wymuszenia i zgwałcenia nieletni powoli dorównują dorosłym wzrost przestępczości nieletnich nie ma charakteru lawinowego statystyki pokazują jednak że od kilku lat młodzi ludzie coraz częściej popadają w konflikt z prawem nie grozi nam jeszcze co prawda tzw młodociane gangsterstwo rodem z USA ale coraz brutalniejsza działalność nieletnich powinna wpłynąć na zmianę postępowania wobec tych młodych przestępców

166 987778

Raport 2005 – każdego dnia 2005 r. o 222 przestępstw mniej I. Proszę uzupełnić poniższy tekst odpowiednimi wyrazami (w ramce, dla ułatwienia, podane zostały definicje niektórych z nich). Pierwsze uzupełnienie jest przykładem.

Rok 2005 jest pierwszym w historii Policji, w którym odnotowano zarówno spadek przestępczości . . . . . . . . . . . .0 we wszystkich najważniejszych kategoriach p . . . . . . . . . .1. Ogólna w . . . . . . . . . . . . .2 wzrosła do poziomu 58,6% ( o 2,4%) i jest to najlepszy wynik od czasu powstania Policji. Policjanci ustalili 594.088 s . . . . . . . . . . . . . . . . .3 tj. 2,8% więcej niż rok wcześniej. Było mniej: • z . . . . . . . . . . . . . . . . .4 o 14,6%; • g . . . . . . . . . . . . . . . . .5 o 8,7% • b . . . . . . . . . .6 i r . . . . . . . . . . . . . .7 o 3,0%, w tym z użyciem b . . . . . . . . . . . . . .8 lub niebezpiecznego n . . . . . . . . . . . . . . . . .9 – o 8,3% • k . . . . . . . . . . . . . . . . .10 z włamaniem o 17,1% • f . . . . . . . . . . . . . . . . .11 kryminalnych – o 7% • o . . . . . . . . . . . . . . . . .12 kryminalnych o 13,4% Bardzo dobrymi wynikami w z . . . . . . . . . . . . . . . . .13 przestępczości zorganizowanej pochwalić się może Centralne Biuro Śledcze. Na podstawie: http://www.policja.pl/

1. procedury ujawniania sprawców czynów społecznie szkodliwych 2. napad w celach rabunkowych, któremu może towarzyszyć pobicie 3. zmuszenie do odbycia stosunku seksualnego 4. działania mające na celu osiągnięcie korzyści materialnej kosztem innych osób 5. walka 6. przeciwdziałać 7. osoba, która mogła popełnić przestępstwo

167 987778

  Słowa, które warto zapamiętać

przestępczość wzrasta, maleje wzrost przestępczości spadek przestępczości przestępca podejrzany podejrzewać kogoś o coś morderstwo, zabójstwo gwałt rozbój kradzież włamanie pobicie chuligańskie wybryki wymuszenie łapownictwo korupcja

– popełnić morderstwo, zamordować – dokonać gwałtu, zgwałcić – dokonać rozboju – dokonać kradzieży, ukraść, okraść – dokonać włamania, włamać się – dokonać pobicia, pobić

morderca gwałciciel złodziej chuligan łapówkarz wykroczenie przestępstwo kara – surowa, nieadekwatna karać wymierzyć sprawiedliwość sędzia prokurator obrońca dowód poszlaka (proces poszlakowy) wyrok – zapada, został ogłoszony dostać wysoki, niski wyrok dostać wyrok w zawieszeniu

168 987778

  Powiedz lub napisz

1. Proszę przygotować wypowiedź ustną na temat: Torturować? TAK lub Torturować? NIE. 2. Jakie działania powinno podjąć państwo w celu ochrony swoich obywateli przed narastającą przestępczością? Proszę przygotować prezentację ustną. 3. W Polsce nie wykonuje się obecnie kary śmierci. Jak wygląda sytuacja w innych krajach? Czy karanie śmiercią jest niehumanitarne? Odpowiedź proszę uzasadnić. 4. Czy w Polsce czują się Państwo bezpiecznie? Tak czy nie? Proszę opisać wydarzenie (z własnych doświadczeń lub z doświadczeń kolegów), które potwierdzałoby Państwa tezę. 5. Proszę napisać rozprawkę na temat: Zdrowa rodzina – zdrowe społeczeństwo – bezpieczniejszy świat. 6. Czy zgadzają się Państwo ze stwierdzeniem, że największym zagrożeniem współczesnego świata jest terroryzm? Odpowiedź proszę uzasadnić. 7. Do najpiękniejszych cnót człowieka należy zdolność przebaczania. Proszę napisać tekst argumentacyjny. 8. Na podstawie Raportu 2005 proszę napisać notatkę prasową do gazety codziennej. 9. Na podstawie artykułu Przestępcy seryjni proszę napisać charakterystykę przestępcy seryjnego.

NOTATKI

169 987778

170 987778

MEDIA, CZYLI CZWARTA WŁADZA

  Potęga środków przekazu jest tak wielka, że wpływają one nie tylko na to, jak ludzie myślą, ale także o czym myślą. Dla wielu rzeczywistością jest to, co środki przekazu uznają za rzeczywiste; wszystko, czemu nie poświęcają uwagi, wydaje się pozbawione znaczenia.

Aetatis novae

171 987778

172 987778

Zawód: dziennikarz Z Ryszardem Kapuścińskim rozmawiają K. Janowska i P. Mucharski – Jaki ocenia Pan sytuację na polskim rynku medialnym? – Okres polskiej transformacji polityczno-ustrojowej zbiegł się z momentem rewolucji medialnej na świecie. Klasa medialna – często używa się dziś tego pojęcia – która jest nowym fenomenem socjologicznym i kulturowym w naszym ustroju, bardzo się rozrosła. Dlatego też dziennikarstwo, które było dotąd dość ekskluzywną profesją, stało się masowym zajęciem. Tysiące ludzi, nie mając żadnego doświadczenia, przygotowania profesjonalnego i – co bardzo ważne – etycznego, zostało wchłoniętych przez media. Media tradycyjnie spełniały rolę przewodnika, siły orientującej społeczeństwo. Człowiek sięgał po gazetę nie tylko po to, żeby się czegoś dowiedzieć, ale również żeby wyrobić sobie pogląd, coś zrozumieć, sformułować opinię o świecie. Zwłaszcza prasa wyposażona była w duży ładunek wiedzy. Wynikało to z przyjęcia przez nią odpowiedzialności społecznej za kształt państwa, poziom świadomości obywatelskiej. Obecnie media bardzo się zróżnicowały. Nie tylko w sensie technicznym, bo powstała telewizja satelitarna i cyfrowa, rozwinęło się radio, powstał internet. Chodzi o to, że media na całym świecie zróżnicowały się bardzo pod względem poziomu. Poziom mediów dokładnie odzwierciedla sytuację w kulturze z jej podziałem na kulturę wysoką i masową. Są poważne pisma, radiostacje, programy telewizyjne i w nich zachowało się odpowiedzialne dziennikarstwo w starym stylu. Ale jest to oczywiście mniejszość. Bo media w większości są dziś częścią dynamicznie rozwijającego się w skali planetarnej świata usług. Dlatego musimy pamiętać, że kim innym jest dziennikarz, a kim innym pracownik mediów. W polskim języku to rozróżnienie niestety nie funkcjonuje. W angielskim jest natomiast bardzo wyraźnie definiowane. Używa się pojęcia „journalist” i używa się pojęcia „media-worker”, które z dziennikarstwem nikomu się nie kojarzy. W Polsce ciągle żyjemy według standardów z epoki przedmedialnej i od ludzi, którzy nie mają ani takich kwalifikacji, ani aspiracji, żądamy respektowania zasad, które nie są i nie mogą być ich zasadami. Na świecie nikt nie żąda od media workers, by byli komentatorami spraw wielkiego świata, albo dawali nam jakieś objaśnienia o walorze poznawczym. Rozlicza się ich z atrakcyjności towaru, który wyprodukują. To są reguły medialnego świata, w którym – nie zdając sobie z tego jeszcze sprawy – już tkwimy, którego jesteśmy częścią. – Jak Pan ocenia polskich dziennikarzy? Czy są to już tylko pracownicy mediów, czy jeszcze dziennikarze? Których jest więcej? – Zawsze będzie więcej media workers niż dziennikarzy. Powiedzmy – w stosunku 10:1. Na rynku zostanie kilka tytułów, które będą się orientować na aktywnego odbiorcę, ale reszta ograniczy się do quizów, seriali... Media mają wymiar globalny, więc polskie nie będą stanowić wyjątku. Uczestniczymy w procesie rewolucji informacyjnej i jej prawa również będą nas obowiązywać. – Media to informacja... – Nie. Media to dużo więcej niż informacja. Media to przekaźnik. Ale przekazujemy nie tylko informację.

173 987778

Informacja kiedyś znaczyła tyle, co wiadomości, które miały obiektywną wartość. Odkąd prawa dyktuje rynek, główna wartość informacji przestała być utożsamiana z prawdą. Centra medialne zostały opanowane przez wielki kapitał, ponieważ okazało się, że informacja jest towarem, który przynosi największe zyski. Dlatego myślę, że dziś pojęcie „czwarta władza” przestało być aktualne. Nawet tradycyjnie pojmowana niezależność mediów praktycznie już nie istnieje. Media są sprzęgnięte z gospodarką i kapitałem, a z punktu widzenia kapitału informacją rządzą takie same prawa jak reklamą. Prawda ma się przede wszystkim sprzedawać, czyli musi być atrakcyjna. Może być informacja ważna i prawdziwa, ale nieposiadająca żadnej atrakcyjności – tym gorzej dla niej, bo nie pójdzie w mediach. Stąd tak wielki rozziew między mediami wysokimi, gdzie prawda, dochodzenie przyczyn, pokazywanie źródeł, przewidywanie skutków jest naturalnym imperatywem, a mediami masowymi, którym chodzi tylko o przyciągnięcie uwagi odbiorcy. Ma to jeszcze jeden niebagatelny skutek. Media wysokie skierowane są do aktywnego odbiorcy, który jest uczestnikiem procesu przekazu, gotowym do konfrontowania i kształtowania własnych opinii, a w mediach masowych chodzi o biernego odbiorcę, bezrefleksyjnego konsumenta. Dotyczy to głównie telewizji. – W naturze telewizji jest jakaś dwoistość. Z jednej strony może ona sprawić, że bogaty zobaczy cierpienie głodującego na drugim końcu świata i będzie chciał mu pomóc. Z drugiej strony za jej przyczyną stajemy się często tylko medialnymi turystami, podglądającymi ludzkie dramaty, które nas w żaden sposób nie dotyczą. Jaka jest więc prawda o telewizji: czy buduje solidarność sumień, czy zalewa nas obrazami, które w nic się nie układają? – Rola obrazu telewizyjnego jest ogromna. Musimy zdawać sobie jednak sprawę, że obraz nie wzbudza refleksji, tylko działa na nasze emocje. Następnego dnia po tym, gdy telewizja amerykańska pokazała zdjęcia żołnierza zamordowanego w Somalii, którego nagie zwłoki ciągnięto po ulicy, prezydent Bush zdecydował o wycofaniu wojsk amerykańskich z tego kraju. Ale w Ruandzie w ciągu trzech miesięcy wymordowano milion ludzi. Żadne obrazki nie były w stanie powstrzymać rzezi. Podobnie jak w przypadku wszystkich zjawisk współczesnego świata, tak i w tym nie ma jednej odpowiedzi. – Powiedział Pan o braku profesjonalizmu u ludzi, którzy idą do mediów, ale powiedział Pan też o ich nieprzygotowaniu etycznym. Czy w tym niewykrystalizowanym świecie polskich mediów etyka sprowadza się do zasad handlarzy informacją? – Na całym świecie słabość wydziałów i studiów dziennikarskich polega na tym, że uczy się tam przede wszystkim technik i technologii. Przygotowanie etyczne do zawodu jest zupełnie ignorowane. A dziennikarz musi dokonywać wyborów moralnych często momentalnie, w sekundzie, na przykład kiedy przeprowadza wywiad lub nadaje transmisję na żywo. Wymaga to błyskawicznej reakcji, a więc i doskonałego przygotowania etycznego. Według rozróżnienia, którego dokonał McLuhan, dyskusja skupia się dziś na „messenger” a nie na „message”, tj. szkolenie jest skoncentrowane na środkach przekazu, zamiast na przekazie – jego sensie, wartości, kontekście etycznym. Uczy się, jak zamknąć przekaz w minucie czasu antenowego, albo w dwudziestu wierszach druku, ale nie mówi się o sensie tego przekazu. Nieważne co się sprzedaje, tylko jak się sprzedaje. – Skąd współczesny dziennikarz może mieć poczucie misji? – To się ma w sobie. Prawdziwe dziennikarstwo jest rodzajem powołania. Jest zawodem na pograniczu misjonarstwa.

174 987778

– Jak tę misję zdefiniować? – Misja to coś takiego, czego owoce wychodzą poza nas samych. Nie robimy tego tylko po to, by kupić samochód lub zbudować willę. Robimy to dla innych. – Czyli wierzymy, że istnieje dobro wspólne... – Ono niewątpliwie istnieje w każdym społeczeństwie i jest zasadniczym zobowiązaniem, choć nigdy nie jest to odczucie masowe. Jest jednak ograniczona liczba ludzi, którzy są obdarzeni taką – mówiąc językiem religii – „łaską”, albo darem czynienia czegoś, co wykracza poza ich partykularne życie. – Wiara w sens wydzierania światu prawdy i dawania jej innym?... – Może nie wydzierania, tylko poszukiwania, badania i dzielenia się tym z innymi. Za to urodzony dziennikarz jest gotów pójść do więzienia (co przecież często się zdarza), utracić majątek, albo żyć w nędzy. Nie ma dla niego innych motywacji. Ale – jak powiadam – jest to pewien dar, łaska, właściwość, która nie jest rozsiana masowo. Mają ją tylko niektórzy. I oni są naprawdę dziennikarzami. – Rozmawiamy w Pana gabinecie, który od podłogi do sufitu wypełniony jest książkami w różnych językach i z różnych dziedzin. Pokazywał nam Pan swoje obecne lektury: najnowszą pracę z dziedziny fizyki, kilka książek o globalizacji, dowiaduje się Pan, że właściwie świat jest niepoznawalny i niemożliwy do zrozumienia, a jednak próbuje go Pan zrozumieć. Na czym właściwie polega profesjonalizm w tym zawodzie? – Dziennikarze często nie zastanawiają się, do kogo się zwracają, zapominając, że ten, do kogo adresują swoje wypowiedzi, może być o wiele mądrzejszy i inteligentniejszy od nich. Sprawy nie ułatwia fakt, że u nas dziennikarz musi być omnibusem i w związku z tym pisze o wszystkim. Tymczasem żyjemy w świecie wysokiej specjalizacji, dlatego powinniśmy podchodzić do naszego zawodu z poczuciem ogromnej pokory, ze świadomością własnych ograniczeń. Jednym słowem, jeśli chcemy zaprezentować jakiś temat, to musimy być do niego świetnie przygotowani. W ten sposób przyzwyczajamy odbiorcę do faktu, że z naszym nazwiskiem wiąże się coś istotnego. Ten – traktowany jako misja – zawód, ze względu na ogrom informacji, opinii i wiedzy, które powinniśmy ogarnąć, staje się coraz trudniejszy. Poprzeczka jest ustawiona bardzo wysoko. Trzeba cały czas się rozwijać, wzbogacać swoją wiedzę. Jest to wyzwanie, którego nigdy nie można zaspokoić i które nigdy nie ma końca. Niebezpieczeństwem w dziennikarstwie jest rutyna. Przyswojenie paru odruchów, zachowań, umiejętności, które potem się tylko powiela. Wielu młodych ludzi, kształcących się w szkołach dziennikarskich, szybko zaczyna się orientować, że bardzo trudno temu sprostać. Dlatego wybierają kierunki związane z medialnymi usługami. Współczesność stwarza niespotykane możliwości i jednocześnie mnoży utrudnienia. Świat XXI wieku jest bardzo obiecujący, ale musimy mieć świadomość, że będzie to także świat bardzo bezwzględny. Świat tylko dla ludzi udanych, dla tych, którzy mu sprostają. Rodzina ludzka powiększa się co roku o 80 mln ludzi. I wszyscy szukają swojego miejsca pod słońcem. Środki masowego przekazu, lansując konsumencki obraz życia na bardzo wysokim poziomie, wywołały wielką rewolucję oczekiwań. Coraz mocniej więc rywalizujemy ze sobą. Nadchodzi cywilizacja ludzi wykształconych. I tylko ci, którzy to zrozumieją, będą mieli perspektywy godziwego życia w XXI wieku. Reszta znajdzie się na marginesie. Wielu ludzi na świecie już to przeczuwa i rozumie. Uświadomili mi to mieszkańcy jednej z biednych dzielnic Limy. Stolica

175 987778

Peru jest okropnym miastem: leży na pustyni, jest gorąco, brakuje wody, bieda. Pytałem ich, po co przyszli ze wsi do miasta, mieszkać w tych okropnych warunkach. A oni: bo u nas we wsi nie ma szkoły, segnor, my już jesteśmy nieważni, ale chcemy wykształcić dzieci, chcemy, żeby one miały szansę. – Dziękuję za rozmowę.

„Tygodnik Powszechny” http://www.tygodnik.com.pl/kontrapunkt

NOTATKI

176 987778



Ćwiczenia

I. Co to są środki masowego przekazu? Które sposoby przekazywania informacji są dzisiaj najpopularniejsze? Z jakich najchętniej korzystają młodzi ludzie? Dlaczego? II. Proszę połączyć słowa z ich definicjami. Pierwsze połączenie jest przykładem.

  1. fenomen   2. wchłonąć   3. wyposażyć kogoś w coś   4. przeczuwać   5. walor   6. rozliczać kogoś z czegoś   7. sprzęgać coś z czymś   8. rozziew   9. rzeź 10. powołanie 11. wyzwanie 12. powielać

wymordowanie dużej liczby ludzi połączyć ze sobą sprawić, że coś stało się częścią czegoś sprawdzić, czy ktoś wywiązał się ze swoich obowiązków powtarzać; kopiować; kserować wartość; dobra strona, zaleta zadanie trudne, ale możliwe do wykonania czuć z pewnym wyprzedzeniem; przewidywać zjawisko sprawić, że ktoś ma (gdzieś znajduje się) jakiś sprzęt ogromna różnica; przepaść wielka chęć robienia czegoś, przekonanie do czegoś, poświęcenie się czemuś

III. Proszę uzupełnić poniższą tabelę na podstawie pierwszej odpowiedzi Ryszarda Kapuścińskiego: MEDIA WCZORAJ

MEDIA DZIŚ

177 987778

IV. Proszę odpowiedzieć na następujące pytania, zaznaczając w tekście stosowne akapity:

1. Dlaczego pojęcie „czwarta władza” nie jest już dziś aktualne? ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 2. Na czym koncentruje się dzisiejsze kształcenie dziennikarzy? ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 3. Co decyduje o profesjonalizmie dziennikarza? ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... V. Proszę połączyć ze sobą wyrazy z kolumny A z wyrazami z kolumny B i z otrzymanymi połączeniami ułożyć zdania.

Przykład: dokonywać – wyboru Nie wiem, czy dokonałeś słusznego wyboru.   A.  B.   1. spełniać wyzwanie   2. wyrobić sobie prawo wyboru   3. kształtować, formułować   4. respektować objaśnienia   5. dawać zasady   6. stanowić rolę   7. dyktować poglądy   8. przynosić wiedzę   9. wzbudzać transmisję 10. nadawać refleksję 11. przekazywać prawdy 12. dokonywać opinię 13. przeprowadzać wyjątek 14. poszukiwać wiadomości 15. rozwijać, wzbogacać zyski 16. stanowić wywiad 17. sprostać zadaniu

178 987778

VI. Podkreślone w tekście słowo proszę zastąpić jednym z trzech podanych o najbardziej zbliżonym znaczeniu. Pierwsze rozwiązanie jest przykładem.

– Dziennikarze często nie zastanawiają się, do kogo się zwracają, zapominając, że ten, do kogo adresują (kierują, piszą, przekazują)0 swoje wypowiedzi, może być o wiele mądrzejszy i inteligent­ niejszy od nich. Sprawy nie ułatwia fakt, że u nas dziennikarz musi być omnibusem i w związku z tym (przy tym, dlatego, z tego)1, pisze o wszystkim. Tymczasem żyjemy w świecie wysokiej specjalizacji, dlatego powinniśmy podchodzić do naszego zawodu z poczuciem ogromnej pokory (ogromnego uniżenia, wielkiego posłuszeństwa, wielkiej skromności)2, ze świadomością własnych ograniczeń (własnej niedoskonałości, własnych granic, własnych błędów)3. Jednym słowem, jeśli chcemy zaprezentować jakiś temat, to musimy być do niego świetnie przygotowani. W ten sposób przyzwyczajamy odbiorcę do faktu, że z naszym nazwiskiem wiąże się coś istotnego (poważnego, ważnego, treściwego)4. Ten – traktowany jako misja – zawód, ze względu na ogrom informacji, opinii i wiedzy, które powinniśmy ogarnąć (rozumieć, wziąć pod uwagę, pojąć)5, staje się coraz trudniejszy. Poprzeczka jest ustawiona bardzo wysoko. Trzeba cały czas się rozwijać, wzbogacać swoją wiedzę. Jest to wyzwanie, którego nigdy nie można zaspokoić (którego nigdy nie można nasycić, któremu trudno sprostać, z którym nigdy nie można się mierzyć)6 i które nigdy nie ma końca. Niebezpieczeństwem w dziennikarstwie jest rutyna. Przyswojenie paru odruchów, zachowań, umiejętności, które potem się tylko powiela (kopiuje, powtarza, przenosi)7. Wielu młodych ludzi, kształcących się w szkołach dziennikarskich, szybko zaczyna się orientować, że bardzo trudno temu sprostać (z tym się zmierzyć, temu podołać, to zrobić)8. Dlatego wybierają kierunki związane z medialnymi usługami. Współczesność stwarza niespotykane możliwości i jednocześnie mnoży (rozwija, powiększa, zwielokrotnia)9 utrudnienia. Świat XXI wieku jest bardzo obiecujący, ale musimy mieć świadomość, że będzie to także świat bardzo bezwzględny (zacięty, stanowczy, bezkompromisowy)10. Świat tylko dla ludzi udanych, dla tych, którzy mu sprostają. Rodzina ludzka powiększa się co roku o 80 mln ludzi. I wszyscy szukają swojego miejsca pod słońcem. Środki masowego przekazu, lansując (propagując, rozprzestrzeniając, upowszechniając)11 konsumencki obraz życia na bardzo wysokim poziomie, wywołały wielką rewolucję oczekiwań. Coraz mocniej więc rywalizujemy ze sobą. Nadchodzi cywilizacja ludzi wykształconych. I tylko ci, którzy to zrozumieją, będą mieli perspektywy godziwego (właściwego, przyzwoitego, uczciwego)12 życia w XXI wieku. Reszta znajdzie się na marginesie.

179 987778

Osiem predyspozycji do zawodu reportera I. Podczas czytania proszę uzupełnić brakujące słowa.

Trzeba mieć końskie . . zdrowie . . . . . . .0 (fizyczne), bo to jest zawód, w którym nie można . . . . . . . . .1. W czasie wyjazdów nie spotykamy lekarzy, nie mamy czasu na szukanie szpitali, a jeśli znajdziemy się w jakimś odległym zakątku, zwykle nikt nie jest w stanie nam pomóc. Trzeba mieć dużą . . . . . . . . . . . . . . .2 psychiczną na wypadek jakiegoś nieszczęścia, nieprzewidzianych okoliczności, uwięzienia, śmierci. Trzeba umieć . . . . . . . . . . . . . . .3 w innych kulturach, w innym klimacie, . . . . . . . . . . . . . . .4 inne pożywienie, . . . . . . . . . . . . . . .5 inne twarze. Trzeba lubić i szanować ludzi, starać się ich . . . . . . . . . . . . . . . .6. To najważniejsza cecha dziennikarza. Zarozumiały, arogancki, nienawidzący ludzi człowiek nigdy nie będzie dobrym i szanowanym dziennikarzem. Trzeba mieć dużą zdolność . . . . . . . . . . . . . . . .7, czyli zdolność autentycznego utożsamiania się z innym człowiekiem, sprawą, krajem. Zdolność . . . . . . . . . . . . . . .8 jest właściwością wrodzoną. Nieposiadanie jej eliminuje z zawodu. Bo nawet jeśli reporter pojedzie, ale jest obojętny, niewrażliwy i nic go nie ciekawi, to jak napisze reportaż? Jak pozna prawdę o zdarzeniach? Trzeba mieć . . . . . . . . . . . . . . .9 świata. To jest cecha, którą się ma, albo której się nie ma. To siła napędowa do działania. Dziennikarzem może być tylko ten, kto jest naprawdę ciekawy świata, kogo wszystko . . . . . . . . . . . . . . .10, kto chce się dowiedzieć. Trzeba . . . . . . . . . . . . . . .11 języki obce (kilka), a przede wszystkim angielski, który jest językiem światowym, a w XXI wieku będzie językiem ludzkości naszego globu. W dzisiejszym świecie bez . . . . . . . . . . . . . . .12 języków nie można niczego dokonać. Należałoby znać francuski, hiszpański, niemiecki, rosyjski; nauczyć się arabskiego lub chińskiego, a nawet języków . . . . . . . . . . . . . . .13, jeśli zamierzamy poświęcić się odległym regionom. Trzeba znać problematykę . . . . . . . . . . . . . . .14 międzynarodowych nie tylko w pojęciu dyplomatyczno-politycznym, ale także w pojęciu kultury, w sensie cywilizacji, wielkiego zróżnicowania świata. Trzeba się wciąż . . . . . . . . . . . . . . .15, bo to zawód wymagający nieustannej pracy nad sobą. Ale przede wszystkim trzeba umieć myśleć. Trzeba mieć intuicję i szczęście, to bardzo ważne w tym zawodzie. Są ludzie, którzy mają szczęście i tacy, którzy go nie mają. W momencie kiedy gdzieś się przyjedzie, trzeba umieć . . . . . . . . . . . . . . .16, że coś się będzie działo.

Na podst. artykułu M.E. Sajenczuk, Wywiad jako technika rozwijania sprawności mówienia w nauczaniu JPJO w grupach wielokulturowych (z wykorzystaniem wybranych tekstów R. Kapuścińskiego), pod red. A. Seretny i E. Lipińskiej, Universitas, Kraków 2006. 

180 987778

Media, czyli nowa rzeczywistość Do wszystkich naszych, ciągle młodzieńczych, mediów mam pretensję o nadmierne ułatwianie sobie życia złymi wiadomościami. Nie doceniamy naszej epoki. Cywilizacja techniczna stworzyła w historii ludzkości sytuację zgoła nową: świat współczesny istnieje bardziej poprzez media niż poprzez fizyczne fakty i działania ludzi. Nie istnieje to, co nie ma rozgłosu. Tę wirtualną rzeczywistość tworzą przede wszystkim telewizje, ale też wielkonakładowa prasa i radio. Jeszcze nie Internet, bo w Internecie może się produkować każdy, bez domniemania rzetelności. Takie domniemanie zapewniało dotychczas potęgę mediom: wiadomo było, kto nadał czy wydrukował, kto bierze odpowiedzialność. Jeśli media kłamią lub zbyt często się mylą, tracą zaufanie odbiorców i umierają. Są jak internauci, serfujący po Internecie, od których nie wymaga się odpowiedzialności za słowo. Powszechnie już utrwalony stereotyp powiada, że media są czwartą, pozakonstytucyjną władzą. Ale czy starczy kupić gazetę lub włączyć odbiornik, by zagłosować wedle życzenia wydawcy lub nadawcy? Odbiorcy nie upoważniają dziennikarzy do wydawania poleceń ani rozkazów. Na odwrót – jeśli media za bardzo chcą być władzą, tracą tę władzę, której udzieliła im współczesna cywilizacja techniczna. Jeśli już, to pozory władzy stwarza co najwyżej sytuacja, gdy dziennikarze myślą i wypowiadają się jak odbiorcy. Bush wygrał wybory mimo zdecydowanej niechęci wielkich telewizji. I znów na odwrót: kiedy media poparły Johnsona przeciw Goldwaterowi, wygrały, bo Goldwatera odrzucili wyborcy, media zaś myślały jak oni. Na tym zresztą polegają sukcesy wpływowych mediów. Marian Eile, legendarny redaktor, tłumaczył mi tajemnicę rządów sławnej ongiś „cywilizacji Przekroju”: ja po prostu myślę jak moi czytelnicy i lubię to, co oni.

Czwarta władza – trzecia rewolucja W ustabilizowanych, solidnych demokracjach media nie odgrywają roli tak ważkiej, jak w demokracjach początkujących. I też na Zachodzie w pogoni za sensacją, byle strzelić niezwykłą wiadomością czasem bez względu na jej autentyzm, w pogoni za nieuzasadnionym zyskiem zdarza się mediom podejmować ryzyko na granicy zawodowej śmierci – utraty zaufania. Zwłaszcza ostatnio. Dużo to kosztuje największe światowe media. Nie muszę przytaczać dowodów. Czy można to samo zarzucić mediom polskim? Trzecią decydującą rewolucją polską, obok reformy Balcerowicza i reformy samorządowej, była wolność słowa, wolność mediów. W ustroju minionym prawda w mediach była towarem planowo deficytowym. Jacyż Polacy byli inteligentni, czytając w piętrowych międzywierszach! Teraz dziennikarze polscy od początków naszej demokracji odgrywają role głównych jej strażników. Nie politycy. Ci, nawet najprzyzwoitsi, muszą sprzyjać interesom swojej partii – interesom, bo

181 987778

żadnej z partii nie wiąże jakiś program. Za dziennikarzami przemawia domniemanie bezinteresowności – ponad dwa i pół tysiąca najlepszych usunęły z pracy władze stanu wojennego, dokonując najwiarygodniejszej lustracji środowiska. Lata 80. znacznie dziennikarstwo przetrzebiły. Nawet w sensie dosłownym, bo dziennikarze w ogóle nie żyją długo. Część emigrowała, dość, że w roku 1989, po przerwie 8-letniej, została nas połowa. Robić „Gazetę Wyborczą” przyszła cała czołówka. Ale nie odbudowałoby się dziennikarstwo polskie bez dopływu zdolnej młodzieży. Luka była kilkunastoletnia, mniej więcej od 1973 roku najzdolniejsi danego pokolenia omijali (z małymi wyjątkami) dziennikarstwo. Potem mogli zaczynać w prasie podziemnej. I naraz młode wolne media – ogólnokrajowe i lokalne, aż po małomiasteczkowe – błyskawicznie dorosły do wymagań czasu. Nikt nie przebadał, jak to się stało, że urosły tak prędko.

Świat nieprzedstawiony Oczywiście, trafiają czasem w jakieś pułapki. Mogą z iście zachodniego pośpiechu nie dochować reguł skutecznego dziennikarstwa (...). Ale nie licząc kilku łobuzów, nikt nie zarzucił im złej wiary. I to nie policja czy służby specjalne manipulują dziennikarzami śledczymi – taką opinię lansują politycy i wysocy urzędnicy, ciągle chwytani za ręce, radzi nadwątlić wiarygodność dziennikarzy en bloc. Dziennikarze mają zawsze jakieś swoje „ucha”, nawet w bardzo ściśle tajnych środowiskach i nawet po roku 1989 nigdy ich nie ujawnili. Dla zasady. I dla ich bezpieczeństwa. Wielu morderstw esbeckich nie rozszyfrowano do dzisiaj, różnych złośliwych prześladowców także. Sam zawdzięczam życie oficerowi, który odmówił wykonania rozkazu zlikwidowania mnie. Nie wiedziałbym, gdyby on sam nie zeznał (...). Teraz prawie całe czołówki programów TV i gazet zajmuje świat polityki, świat „ułatwiony”, bo niewiele trzeba, by zaskakiwać informacjami o jego rozgrywkach. Obserwujemy też niemało tajonej zręcznie lub mimowolnej reklamy „słusznej” partii, stąd i Polska to „świat nieprzedstawiony”. Zanikły specjalności zwane „reportażem krajowym” czy „informacją krajową”. Niepokoi mnie też los gazet lokalnych. Przed wydawcami, właścicielami „wielkiej” prasy nikt nie chroni tych gazet najmniejszych, lokalnych, którym powinna przysługiwać ochrona jak małym przedsiębiorstwom wobec monopoli. W wielu regionach wykupiono je niemal wszystkie i są dziś półmartwymi dodatkami lokalnymi do dużych gazet. Monopole powykupywały zaś i połączyły w jeden tytuł różne gazety regionalne. Tak zniknęły regionalne popołudniówki, a zawsze jest rynek i są wiadomości tylko dla nich, takie, których „Super Express” ani „Fakt” nie zmieszczą.

Edison a sprawa polska Do wszystkich naszych, ciągle młodzieńczych, mediów mam za to jedną, wciąż tę samą pretensję – o nadmierne ułatwianie sobie życia złymi wiadomościami. Powtarzam do znudzenia: zła wiadomość pisze się sama (poza śledczymi). Żeby napisać coś pozytywnego, trzeba choć trochę znać się na czymś. I wiedzieć, dlaczego to ważne. Gdyby gazety amerykańskie o Edisonie pisały jak nasze o konstruktorze „Bielika” czy jakimś wielkim uczonym, czyli raz w roku w jednym felietonie na całą prasę, Ameryka nigdy nie stałaby się Ameryką. Edison był co rusz na czołówkach, opisywano kolejne jego wynalazki, pytano o wszystko, od tego, co zamierza, aż po kwestię, co myśli o Ameryce, opowiadano w nieskończoność jego drogę życiową. Kształtowano tym sposobem wyobraźnię milionów młodych Amerykanów. Choć nie było jeszcze telewizji, a nawet radia.

182 987778

Ameryka nie chwaliła byle czego i byle jak. Opowiadała. Droga do sukcesu nie wiedzie poprzez prezenty losu, jest zawsze usiana przeciwnościami, więc przygodami do opowiadania. Rozmowa z mądrym człowiekiem też była sensacją. Bo kiedy opinię kogoś mądrego traktuje się na równi z opinią krzykacza, kiedy każdy zawistny krętacz może liczyć na telewizyjną widownię, Edisonowie z tego nie urosną. Czy to wszystko nie przeczy mojemu uznaniu dla roli dziennikarstwa w Polsce? Nie, chciałbym tylko zwrócić uwagę, że wirtualna rzeczywistość może kształtować tę prawdziwą. Stefan Bratkowski honorowy prezes Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich Archiwum „Rzeczpospolitej” Dział: gazeta/Publicystyka, Opinie 25.06.2005

NOTATKI

183 987778



Ćwiczenia

I. Jakie są główne tezy artykułu?

1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Teksty Zawód dziennikarz i Media, czyli nowa rzeczywistość mówią o roli mediów we współczesnym świecie. Proszę odnaleźć różnice i podobieństwa między opiniami wyrażonymi przez Stefana Bratkowskiego i Ryszarda Kapuścińskiego. PODOBIEŃSTWA

RÓŻNICE

184 987778

III. Proszę sparafrazować poniższe zdania, zastępując zaznaczone fragmenty wyrażeniami o podobnym znaczeniu.

Przykład: Cywilizacja techniczna stworzyła w historii ludzkości sytuację zgoła nową. Cywilizacja techniczna stworzyła w historii ludzkości zupełnie nową sytuację. 1. Odbiorcy nie upoważniają dziennikarzy do wydawania poleceń ani rozkazów. Na odwrót – jeśli media za bardzo chcą być władzą, tracą tę władzę, której udzieliła im współczesna cywilizacja techniczna. ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 2. I też na Zachodzie w pogoni za sensacją, byle strzelić niezwykłą wiadomością czasem bez względu na jej autentyzm, w pogoni za nieuzasadnionym zyskiem zdarza się mediom podejmować ryzyko na granicy zawodowej śmierci – utraty zaufania. ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 3. Czy można to samo zarzucić mediom polskim? ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 4. W ustroju minionym prawda w mediach była towarem planowo deficytowym. Jacyż Polacy byli inteligentni, czytając w piętrowych międzywierszach! ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 5. Droga do sukcesu nie wiedzie poprzez prezenty losu, jest zawsze usiana przeciwnościami, więc przygodami do opowiadania. ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... IV. Proszę zaznaczyć właściwą odpowiedź.

0 b

1

2

3

4

5

6

Przykład: a. Tekst mówi o sytuacji na polskim rynku medialnym. b. Tekst odsłania kulisy współczesnych mediów w Polsce. c. Tekst koncentruje się na roli dziennikarzy we współczesnym świecie.

185 987778

1. a. We współczesnym świecie nie istnieje to, o czym nie mówi telewizja. b. Współczesny świat istnieje dzięki środkom masowego przekazu. c. We współczesnym świecie liczy się tylko to, o czym mówi się w mediach. 2. a. Od twórców informacji internetowych nie wymaga się rzetelności. b. Od nadawców i odbiorców oczekuje się odpowiedzialności za słowo. c. Nierzetelni wydawcy muszą zniknąć z rynku medialnego. 3. a. Media, które są wyrazicielami opinii publicznej, zazwyczaj odnoszą sukces. b. Media wydają się mieć władzę, ponieważ w niektórych sytuacjach dziennikarze i odbiorcy myślą podobnie. c. Media, które idą za głosem opinii publicznej, zawsze odnoszą sukces. 4. a. Obecnie na straży wolności słowa stoją dziennikarze, którzy w odróżnieniu od polityków działają bezinteresownie. b. O wolność słowa walczą dziennikarze, którzy czerpią ze swojej działalności pewne korzyści majątkowe. c. Wolności słowa bronią dziennikarze, którzy bezinteresownie poszukują prawdy w imię interesu społecznego. 5. a. Lokalna prasa przestała istnieć, gdyż nie nadążała za nową rzeczywistością. b. Gazety lokalne zostały przekształcone w dodatki do czasopism wysokonakładowych. c. Regionalne popołudniówki zostały zastąpione przez „Fakt” lub „Super Exspress”. 6. a. Wszystkie media w Ameryce nagłaśniały wynalazek Edisona. b. W prasie amerykańskiej ukazywały się liczne reportaże i artykuły o życiu i przygodach Edisona. c. Liczne wywiady i artykuły poświęcone Edisonowi sprawiły, że Amerykanie stali się tym, kim są. V. Proszę przeczytać poniższy tekst, a następnie wstawić brakujące fragmenty. Pierwsze rozwiązanie jest przykładem.

0 A

1

2

3

186 987778

4

5

6

Świętujemy dzień blogu 31 sierpnia internauci po raz trzeci obchodzą dzień blogu. W globalnej sieci istnieją już dziesiątki milionów blogów. Prof. Wiesław Godzić, znawca mediów, przewiduje dalszy rozwój tej formy wyrażania myśli i sposobu autokreacji. [0 – A]. Blogi, czyli internetowe pamiętniki, powstały w połowie lat 90. Wielką popularność zaczęły zyskiwać na początku XXI w. po pojawieniu się internetowych formularzy, dzięki którym blog może sobie założyć praktycznie każdy. Szacuje się, że na świecie istnieje około 70 mln blogów. Ich liczbę w Polsce ocenia się na niemal 2,5 mln. Większość z nich ma osobisty charakter i pełni rolę internetowych pamiętników. Takie blogi zawierają osobiste przemyślenia, uwagi, komentarze, rysunki, nagrania, [1 – ...]. W opinii medioznawcy, wielka popularność blogów bierze się z ludzkiej potrzeby wygadania się. [2 – ...]. W pewnym momencie prowadzenie blogów stało się też modą. Piszą je aktorzy (w Polsce np. Krystyna Janda), politycy (np. Kazimierz Marcinkiewicz i Wojciech Wierzejski) oraz dziennikarze (np. redaktor naczelny „Gazety Polskiej” Tomasz Sakiewicz). [3 – ...] Z biegiem czasu w blogowaniu coraz większą szansę będą widzieli polscy politycy. Blog to medium o bardzo dużej sile przebicia. [4 – ...] Dziś w tego rodzaju internetowym marketingu politycznym przodują politycy amerykańscy. Jeśli chodzi o blogi dziennikarzy, profesor zauważa związaną z tym zjawiskiem pewną dwoistość. [5 – ...] Coraz częściej blogi bywają nazywane „piątą władzą”. M.in. dlatego, że ich autorzy i internauci sprawnie wyłapują plagiaty i weryfikują informacje podawane przez polityków oraz przez same media. W blogach prowadzonych przez znanych publicystów pojawiają się informacje zabawniejsze niż te podawane w oficjalnych mediach. Pojawiają się też informacje wcześniej nigdzie nie publikowane. Prof. Godzic ocenia, że moda na blogi prędko nie minie. [6 – ...] Z drugiej strony dodał, że blogi bywają najczystszym przykładem felietonu, eseju i innych gatunków prasowych i literackich. http://ww)v,wprost.pl/ar/113044/Swietujemy-dzien-blogu

A. „Dziś każdy chce być autorem” – mówi. B. Zdaniem prof. Godzica, znani ludzie sięgający po tę formę wyrazu chcą się często „kreować, zwrócić na siebie uwagę, być celebrity”. C. „Ludzie piszą, żeby wyrzucić coś z siebie, bo mają problem z komunikowaniem się. Prowadzenie blogu pełni rolę katharsis; to rodzaj terapii przez pisanie. Ważne jest, że autor kryje się za nickiem (pseudonimem) i nie podaje swojego prawdziwego nazwiska” – zwraca uwagę profesor. D. „Wybory powinny w dużym stopniu zejść na poziom internetu. W przyszłości będzie rosło znaczenie wizerunku polityka tworzonego przez niego samego właśnie m.in. w blogu, a nie przez jego współpracowników” – twierdzi ekspert. E. „Niektórzy dziennikarze są twardzi w mediach, a w blogach bywają liryczni i sentymentalni. Jest to ciekawe pod warunkiem, że jest autentyczne” – uznał. F. „To bardzo ciekawa forma kontaktu współczesnego człowieka z innym”” – ocenił prof. Godzic. G. „Każdy chce być autorem, każdy chce być kimś. Poziom grafomaństwa jest tak duży, że wszyscy chcą i będą pisać, choć często nie umieją wyrażać myśli za pomocą pióra” – powiedział.

187 987778

Głupia czwarta władza I. Proszę uzupełnić luki w tekście, wybierając najlepszą spośród podanych możliwości.

Coraz częściej [0 – a] opinie, że media nie służą dobrze polskiej demokracji ani nie budują mądrego społeczeństwa obywatelskiego. Że mając [1 – ...] przekonanie o swojej niezwykłej mocy w kreowaniu sceny politycznej, zapominają o swej misji i posłannictwie na rzecz prawdy, [2 – ...] i uczciwości. Muszę szczerze przyznać, że coraz częściej, codziennie – w zawodowym [3 – ...], czytając, słuchając i oglądając tyle, ile się da – zaczynam podzielać ten pogląd. Oczywiście, nie jestem naiwny, wiem, że tradycyjne, idealistyczne założenia na temat służby mediów wobec społeczeństw zaczynają [4 – ...] w przeszłość. Świat, w którym te zasady obowiązywały na serio, jest coraz bardziej zapominany. Dziś media są częścią wielkiego biznesu i mogą, choć nie muszą, być [5 – ...] w jego nakręcaniu. Natomiast ciekaw jestem, jaki też wielki biznes w Polsce może być zainteresowany w pokazywaniu i „wywiadowaniu” w nieskończoność grona kilkunastu, a raczej kilkudziesięciu ciągle tych samych, [6 – ...] dla Polski cyników, głupców i nawiedzonych. Nie mówię, rzecz prosta, o politykach naprawdę rozgrywających losy kraju, choć i oni nie zawsze mówią do rzeczy. Ale naszym, dziennikarzy, obowiązkiem jest [7 – ...] ziarno od plew. Kto daje [8 – ...] głos różnym posłom w roli ogólnoświatowych ekspertów? Koledzy, to my sami to robimy – z lenistwa, z [9 – ...], z niewiary, że w tym kraju są inni, naprawdę mądrzy ludzie, których trzeba poszukać. Dlatego właśnie tak [10 – ...] ta karuzela. Maciej Łukaszewicz Archiwum „Rzeczpospolitej” Dział: gazeta/Plus Minus 19.03.2005

Przykład:   0. a. pojawiają się

b. wypływają

c. napływają

d. spotykane są

  1.   2.   3.   4.   5.   6.   7.   8.   9. 10.

b. głębokie b. swobody b. geście b. wychodzić b. wykorzystywane b. śmiesznych b. oddzielać b. nieprzerwanie b. niechlujstwa b. obraca się

c. słuszne c. niezależności c. odruchu c. ustępować c. stosowane c. kompromitujących c. wydzielać c. cięgiem c. niestaranności c. porusza się

d. dogłębne d. dowolności d. działaniu d. odchodzić d. użyteczne d. gorszących d. rozpoznać d. stale d. niedbalstwa d. okręca się

a. solidne a. niezawisłości a. ruchu a. przechodzić a. używane a. szkodliwych a wyróżnić a. bezustannie a. nieporządku a. kręci się

188 987778

Piąta władza Ponad 57 mln osób na świecie (stan z listopada 2006 r.) pisze blogi, a ich liczba gwałtownie wzrasta. Piszą o czym popadnie: o religii i programach telewizyjnych, złamanych sercach i podróżach, wychowaniu dzieci i dobrych winach. Coraz więcej z nich zajmuje się jednak polityką, a ich głos staje się ważny, choć blog to historia ostatniej dekady. Co prawda blogowi archeolodzy dokopali się znalezisk z 1983 r., kiedy niejaki Brian Redman wymyślił coś, co z grubsza przypominało bloga, ale była to zapewne wersja pisma supełkowego Inków. Pierwszy prawdziwy blog stworzył w 1994 r. dwudziestoletni wówczas student Justin Hall. Do Polski ten wynalazek dotarł trzy lata później. (...) Blogerzy stają się coraz bardziej wpływowi i coraz bardziej zasługują na miano piątej władzy, kontrolującej nie tylko polityków, ale i dziennikarzy. Dwa lata temu to właśnie oni odkryli kłamstwa jednej z legend amerykańskiego dziennikarstwa (Dana Rathera z CBS), co spowodowało koniec jego spektakularnej kariery. W tym roku polscy blogerzy ujawnili serię plagiatów popełnionych przez współpracującą z wieloma tytułami publicystkę Elizę Michalik. Z dziennikarką zerwały współpracę wszystkie poważne media, zamknięto jej blog, a ona sama niemal zapadła się pod ziemię (...). Robert Mazurek http://www.wprost.pl/ar/?O=104405&I=1268

NOTATKI

189 987778

  Słowa, które warto zapamiętać środki masowego przekazu (media)

– prasa, radio, telewizja, Internet

władza – ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza organy władzy odpowiedzialność za słowo (karna, cywilna) łamy ramówka portal pełnić funkcję stanowić wyjątek dyktować prawa, warunki przyciągać uwagę wzbudzać refleksję dokonywać wyboru odchodzić w przeszłość poświęcać (czemuś) uwagę powielać coś lansować coś służyć komuś, czemuś być pochodną czegoś wchłaniać coś coś zbiega się z czymś ładunek wiedzy walor poznawczy rynek medialny przekonanie

– mieć, żywić, wyrazić przekonanie

opinia, poglądy

– wyrobić sobie, kształtować, mieć opinię (poglądy)

rola

– ogrywać, spełniać rolę

prawda – poszukiwać prawdy, dążyć do prawdy, ukazywać prawdę,    dzielić się prawdą wiedza

– rozwijać wiedzę, wzbogacać wiedzę

wyzwanie – stawić czoło wyzwaniu, sprostać wyzwaniu, zmierzyć się    z wyzwaniem, stanowić wyzwanie program

– nadawać, emitować, przygotować

190 987778

  Powiedz lub napisz 1. Czy zgadzają się Państwo z opinią, że dziennikarzem można zostać kończąc odpowiednie studia? (Proszę napisać tekst argumentacyjny). 2. Proszę przygotować prezentację ustną na temat: To, o czym nie mówią media, jest bez znaczenia. 3. Co zdaniem Państwa powinno charakteryzować dobrą gazetę codzienną? Proszę spróbować zaproponować jej tytuł, pierwszą stronę, układ. 4. Prawdziwy dziennikarz a media worker – proszę napisać tekst porównawczy. 5. Jesteśmy społeczeństwem „obrazkowym” – proszę napisać tekst argumentacyjny. 6. Jeden dzień w nowym kraju... – proszę napisać reportaż. 7. Blogi w internecie zamiast gazet codziennych – proszę przygotować się do dyskusji na ten temat. 8. Czy zgadzają się Państwo z opinią Stefana Bratkowskiego, że „zła wiadomość pisze się sama”?

Reportaż Gatunek dziennikarsko-literacki obejmujący utwory będące sprawozdaniami z wydarzeń, które autor bezpośrednio obserwował lub w których uczestniczył. Występuje w różnych formach – jako reportaż społeczno-obyczajowy, podróżniczy, wojenny, sportowy, sądowy itp. Reportaż jest w swoim założeniu formą dziennikarską przedstawiającą świat i ludzi, zdarzenia p o s t r z e g a n e oczami dziennikarza, ale n i e k o m e n t o w a n e przez reportażystę. Prawo do osądu pozostawione jest widzom/słuchaczom/czytelnikom.

Dobry reportaż powstaje ze zdziwienia. Albo z oczarowania jakimś człowiekiem czy splotem zdarzeń. Może być, że z protestu. Czyli dlatego, że dziennikarz potrafi przejmować się i to nie tyko sobą. Ewa Owsiany, krakowska reportażystka

191 987778

192 987778

KUP! ZRÓB! PRZYJEDŹ! ZOBACZ! – CZYLI W DZISIEJSZYM ŚWIECIE REKLAMY



Reklama – jeszcze 20 lat temu zjawisko w Polsce zupełnie egzotyczne – stała się częścią życia każdego z nas.



Joanna Gack

193 987778

194 987778

Reklama dźwignią handlu 1. Dawniej i dziś (F) Otacza nas wszędzie – jest w prasie, radio, telewizji, w internecie, w telefonach komórkowych, na ulicy, w książkach i zeszytach, w szpitalach, aptekach, a nawet kościołach. Reklama – jeszcze 20 lat temu w Polsce zjawisko zupełnie egzotyczne, teraz staje się częścią życia każdego z nas. Przedstawiciele branży reklamowej twierdzą, że reklama jest tak stara jak handel i że bez niej nie byłoby handlu. Mają trochę racji, jeśli wziąć pod uwagę, że na przykład starożytny producent kosmetyków wysyłał „próbki” swoich wyrobów najlepiej sytuowanym damom, a średniowieczni rzemieślnicy bardzo dbali o widoczne i jednoznacznie świadczące o ich zawodzie i umiejętnościach szyldy. Jednakże wyspecjalizowane firmy zajmujące się wyłącznie zdobywaniem rynku dla swoich klientów – to zjawisko, jak na historię ludzkości, stosunkowo nowe. Jeszcze krócej istnieje ono w Polsce, gdzie 20–30 lat temu reklama kojarzyła się głównie z wystawą sklepową i neonem, w którym kilka żarówek było zawsze przepalonych. 2. Pierwsze reklamy telewizyjne pojawiły się w latach 80. za sprawą tzw. firm polonijnych. Wiele osób pamięta reklamę Prusakolepu, która stała się wyznacznikiem „nowego” w polskiej gospodarce. Były też (zawsze z piękną kobietą zachwalającą reklamowany towar) reklamy anten satelitarnych (Nic nie zobaczysz, dopóki nie kupisz zestawu do odbioru telewizji satelitarnych) oraz sosów i dressingów (Sosy Billy w każdej chwili). Po przełomie gospodarczym pojawiło się ich znacznie więcej. Przez pierwsze lata były to przede wszystkim spoty zagraniczne (przeważnie niemieckie), przystosowane do polskiego kontekstu. Jednak od początku i polskie produkty, i polskie reklamy starały się podbić rynek. 3. Reklamodawcy zyskali także nowe możliwości, gdyż telewizja zaczęła nadawać programy stacji prywatnych, żyjących właśnie z reklam. Polacy po raz pierwszy doświadczyli wówczas przerywania reklamami filmów oraz innych programów. „To obrzydliwe, czy telewizje mogłyby zaprzestać nadawania wynurzeń na temat sięgania z nieśmiałością po podpaski?” „Często oglądam telewizję w porze obiadowej, a naprawdę nie potrzebuję kuracji odchudzającej”. „Dlaczego zniknęła świetna reklama Ojciec prać!, a zastąpił ją jakiś Latynos w białym ręczniczku?” „Co mnie obchodzi czyjaś sztuczna szczęka, czy naprawdę nie można tych reklam umieszczać w aptekach, a nie epatować ludzi widokiem zębów w szklance?”

195 987778

To tylko kilka fragmentów listów, które zaczęły przychodzić do różnych czasopism, kiedy reklama stała się już nie tyle wyznacznikiem boomu gospodarczego, ile składnikiem życia codziennego. 4. Po ponad 15 latach stałej obecności reklam w polskiej rzeczywistości wydawać by się mogło, że nie można już wymyślić żadnych nowych wyjątkowych cech produktów, żadnych nowych form ich przedstawiania. Nic podobnego – dopiero teraz, gdy już podstawowe chwyty marketingowe się opatrzyły, specjaliści sięgają po kolejne, bardziej wyrafinowane środki wyrazu, mające na celu przyciągnięcie uwagi potencjalnych klientów. Jeszcze do niedawna polscy konsumenci byli postrzegani jako osoby podatne na przekaz w stylu „niemieckim” – mówienie wprost, że coś jest pyszne, najlepiej pierze czy bezkonkurencyjnie wchłania. Stąd też w reklamach roiło się od zatroskanych pań domu i specjalistów oferujących im ten wyjątkowy, najlepszy produkt. Z czasem pojawiły się także opinie „Instytutów Badawczych” czy „Towarzystw”, skupiających ekspertów w danej dziedzinie. Posługiwano się również opinią „zwyk­ łych ludzi”, pytanych o produkty w sklepach czy na ulicach, a nawet w ich własnych domach. W ciągu ostatnich kilku lat pojawiły się jednak przekazy reklamowe innego rodzaju, które odwołują się do poczucia humoru czy niezwykłych porównań; niejednokrotnie sięgają po absurd, nonsens, dekonstrukcję, są ciekawie skomponowane, a nawet pełne artyzmu. W niektórych przypadkach o tym, że jest to reklama, dowiadujemy się dopiero na końcu mini-filmiku czy radiowego spota. Coraz większą rolę odgrywa w nich dźwięk – producenci wykorzystują światową klasykę lub używają niezwykle łatwo wpadających w ucho melodii, skomponowanych przez znanych muzyków specjalnie na potrzeby reklamy. Wiele produktów jest promowanych w sposób lekki i bez nachalnego zachęcania do ich kupienia. Właśnie o tych reklamach mówi się najwięcej. Tego typu spoty są bardzo chętnie pobierane i odtwarzane przez internautów, a telewidzowie czekają na „ciąg dalszy” serii. Ostatnio ogromną popularnością cieszą się reklamy operatora telefonii komórkowej (GSM), w których występują członkowie kabaretu Munio, znanego z absurdalnego, lekkiego i pełnego nonsensów repertuaru. Na przekaz nie wprost postawiło też kilku producentów piwa, których spoty bardzo się wyróżniają w blokach reklamowych. To są akcje marketingowe, o których się rozmawia, co oczywiście przynosi skutek w postaci dobrych skojarzeń i zwiększenia znajomości marki, a o to przecież chodzi w reklamie. Polacy, którzy na początku deklarowali, że do reklam podchodzą z dystansem i nie kierują się nimi w podejmowaniu życiowych decyzji, obecnie chętnie je komentują, rozmawiają na ich temat w gronie znajomych, krytykują i chwalą. Być może właśnie to spowodowało zmiany w kampaniach reklamowych niektórych produktów. 5. Niemal od czasu pojawienia się pierwszych reklam toczy się w naszym kraju dyskusja na temat ich wpływu na społeczeństwo, na wybory podejmowane przez ludzi. Browary promujące wydarzenia sportowe, producenci tytoniu reklamujący swoje wyroby jako doskonałe uzupełnienie modnego stylu życia, telefony komórkowe jako doskonały prezent na pierwszą komunię – to tylko kilka przykładów kontrowersji, jakie budzą reklamy. Wiele osób zadaje sobie pytanie, czy niektóre farmaceutyki powinny być w ogólne reklamowane poza aptekami, czyli miejscem, w którym od razu można zasięgnąć porady specjalisty. Silne

196 987778

kontrowersje budziły także reklamy wyrobów tytoniowych. W konsekwencji z ekranów polskich telewizorów zniknęły więc uśmiechnięte młode osoby z papierosem w dłoni, a reklamy na billboardach zaopatrzone są w coraz groźniejsze w treści ostrzeżenia Ministerstwa Zdrowia. Ustawowo zabroniono bowiem promowania wyrobów tytoniowych poprzez odwołanie do młodości, zdrowia i sportowego trybu życia. Przez kilka lat nie można było w Polsce reklamować żadnych napojów alkoholowych, co wytworzyło swoistą „szarą strefę”. Ostatecznie więc, po długich konsultacjach, przyjęto nowelizację ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, która pozwala na reklamowanie piwa, jednak pod ściśle określonymi warunkami. Piwo nie może być reklamowane między godziną 6:00 a 20:00, a jego promocja nie może być kierowana do małoletnich lub prowadzona poprzez budowanie skojarzeń z atrakcyjnością seksualną, relaksem lub wypoczynkiem, sprawnością fizyczną, nauką, pracą, zdrowiem, sukcesem zawodowym lub życiowym. Piwa nie można też reklamować na kasetach wideo i innych nośnikach, w prasie młodzieżowej i dziecięcej, na okładkach dzienników i czasopism, na słupach i tablicach reklamowych i innych stałych i ruchomych powierzchniach wykorzystywanych do reklamy, chyba że 20 procent powierzchni reklamy zajmować będą widoczne i czytelne napisy informujące o szkodliwości spożycia alkoholu lub o zakazie sprzedaży alkoholu małoletnim. Kwestia kierowania przekazu reklamowego do dzieci jest regulowana w ustawach i rozporządzeniach dotyczących poszczególnych grup produktów i usług. Nie ma jednak oddzielnego dokumentu prawnego określającego zasady adresowania reklam do osób niepełnoletnich. Tymczasem okazuje się, że grupy najbardziej podatne na sugestie marketingowe to właśnie dzieci i młodzież. Z jednej strony wpływają one (same będąc pod wpływem reklamy) na wybory rodziców, z drugiej zaś, dysponując z roku na rok większymi zasobami finansowymi, stają się znaczącą grupą konsumentów. Dlatego też coraz więcej reklam jest pośrednio adresowanych do osób niepełnoletnich. Szczególnym przypadkiem takich przekazów są niektóre wysokonakładowe pisma młodzieżowe, obfitujące w informacje (z podaniem nazw i marek) na temat, co jadają, czym się malują i perfumują, jakie ubrania i buty noszą popularni aktorzy i piosenkarze. W rezultacie rośnie więc konsumpcjonizm młodych ludzi oraz przeświadczenie, że wystarczy kupić nowy przedmiot, by stać się ładniejszym, szczęśliwszym i bardziej cenionym w towarzystwie. Taki stan rzeczy niepokoi i rodziców, i pedagogów, którzy widzą w tym zjawisku zagrożenie dla rozwoju młodego człowieka. Niestety kwestia regulacji prawnych reklam skierowanych do osób niepełnoletnich jest sprawą trudną i prawdopodobnie nie zostanie ona rozwiązana w najbliższym czasie. Zadaniem rodziców jest więc uświadamianie dzieciom różnicy między przekazem reklamowym a rzeczywistością. 6. Wraz ze wzrostem popularności reklamy jako takiej, coraz częściej pojawiają się kampanie społeczne wykorzystujące przekaz medialny. Dotyczą one bardzo wielu tematów – od pomocy chorym dzieciom, po informacje o zagrożeniach płynących z jazdy po pijanemu czy skoków do płytkiej wody. Trudno zresztą nazwać te kampanie po prostu reklamami – są to duże akcje, nierzadko z udziałem znanych i poważanych osób, które poprzez koncerty, aukcje należących do nich przedmiotów, czy choćby wystąpienie w reklamowych spotach, wspierają rozmaite społeczne inicjatywy. Realizacji reklam społecznych często podejmują się najlepsze agencje, tworząc przekaz niezwykle sugestywny i trafiający do serc odbiorców. Jednak i tu nie obywa się bez kontrowersji. Wątpliwości społeczne budzą przekazy dotyczące kwestii moralnych czy światopoglądowych. Przykładem może być choćby akcja Niech nas zobaczą

197 987778

przygotowana przez Kampanię Przeciw Homofobii. Duże wątpliwości w części środowiska lekarskiego budziła kampania Pij mleko, będziesz wielki – nie uwzględniała ona bowiem dzieci, które ze względów zdrowotnych nie mogą pić mleka. Kontrowersje budzą też akcje na rzecz ostrożnej, zgodnej z przepisami jazdy. Kampania Stop wariatom drogowym została skrytykowana przez lekarzy psychiatrów, którzy wskazywali na niewłaściwość porównywania nieodpowiedzialnych kierowców do osób psychicznie chorych. 7. Większość Polaków jest przekonana, że towar naprawdę dobry nie potrzebuje żadnego marketingu. Respondenci badań statystycznych odpowiadają, że reklamy ich nudzą, drażnią, zniechęcają i dezinformują. Okazuje się jednak, że odpowiedzi dawane ankieterom niewiele mają wspólnego z rzeczywistością. Analizy znajomości i popularności produktów wykazują bowiem, że zdecydowaną przewagę mają te, które pojawiają się w mediach. Jeśli nawet nie kupujemy jakiegoś produktu od razu, znamy jego markę, wygląd opakowania oraz podawane w reklamie walory, a to wystarcza, by w pewnym momencie po niego sięgnąć. Można więc powiedzieć, że reklama w pewnym stopniu kształtuje nasze postrzeganie świata. Często także stwarza potrzeby, które zaspokoić może tylko określony produkt. Należy mieć tego świadomość wybierając najbardziej wybielającą pastę do zębów, usuwający najwięcej osadów i bakterii żel do toalet czy najlepiej wchłaniające pieluszki dla dziecka. W obliczu reklamy powinniśmy zawsze zadawać sobie dwa pytania – czy w ogóle mam takie potrzeby, jakie reklama mi sugeruje i czy muszę je zaspokajać przy pomocy akurat tego produktu lub usługi? Na podstawie tekstu Joanny Gack http://wiadomosci.polska.pl/specdlapolski/article.htm?id=182634

NOTATKI

198 987778



Ćwiczenia

I. Przed przeczytaniem tekstu proszę zebrać jak najwięcej słów kojarzących się ze słowem „reklama”.

reklamę można nadawać ......

reklama działa poprzez ......

gdzie?

REKLAMA

jaka?

czego?

II. Z powyższego tekstu usunięto śródtytuły. Proszę przywrócić je na miejsce.

A. Nowa rzeczywistość, nowe problemy B. „Prawie jak Elvis” C. Niebezpieczne reklamy D. Nie lubimy, ale korzystamy E. Reklama bez sprzedaży F. Dawniej i dziś G. Prusakolep i sosy Billy

199 987778

III. Proszę odnaleźć w tekście fragmenty mówiące o:

1. wpływie reklam na niepełnoletnich. 2. reklamach najchętniej oglądanych/czytanych przez internautów. 3. kontrowersji wokół reklam społecznych. 4. ograniczeniach dotyczących konstruowania reklam papierosów. 5. sposobach reklamowania produktów i usług w dawnych czasach. 6. badaniach statystycznych dotyczących reklam. 7. warunkach reklamowania napojów alkoholowych. IV. Proszę zaznaczyć właściwą odpowiedź.

Przykład: 0. Reklamowanie wyrobów: a) jest znane od czasów starożytnych. b) pojawiło się na szerszą skalę w średniowieczu. c) ma tradycję równie długą jak sam handel. 1. W Polsce reklama stała się codziennością: a) mniej niż dwadzieścia lat temu. b) w latach osiemdziesiątych. c) po przełomie gospodarczym. 2. Przerwanie filmów reklamami: a) budzi niesmak polskich widzów. b) jest przyczyną frustracji oglądających. c) najpierw pojawiło się w prywatnych stacjach telewizyjnych. 3. Przekaz pierwszych reklam telewizyjnych w latach dziewięćdziesiątych: a) był nachalny i mało wyrafinowany. b) wykorzystywał opinię zwykłych ludzi. c) opierał się na wzorcach niemieckich. 4. W ostatnich czasach stosunek Polaków do reklam: a) uległ radykalnej zmianie. b) jest nieco inny niż był w przeszłości. c) niewiele się zmienił. 5. Niskoprocentowe wyroby alkoholowe można reklamować: a) tylko w godzinach porannych. b) bez żadnych ograniczeń na billboardach i tablicach. c) nie wywołując niedozwolonych skojarzeń. 6. Popularne pisma młodzieżowe: a) reklamują produkty kupowane przez gwiazdy. b) reklamują wiele produktów w sposób pośredni. c) polecają swoim czytelnikom kupno określonych produktów.

200 987778

7. Kampanie społeczne budzą czasem kontrowersje: a) gdyż urażają uczucia części odbiorców. b) ponieważ nie są profesjonalnie przygotowane. c) ze względu na niefortunnie sformułowane slogany reklamowe. V. Proszę sparafrazować poniższe zdania, zastępując zaznaczone fragmenty wyrażeniami o podobnym znaczeniu.

Przykład: 0. Trzydzieści lat temu w Polsce reklama kojarzyła się głównie z wystawą sklepową i neonem, w którym kilka żarówek było zawsze przepalonych. Przed trzydziestu laty w Polsce reklamę łączono przede wszystkim z ekspozycją w oknie wystawo­ wym i oświetlonym napisem, w którym kilka żarówek było najczęściej zepsutych. 1. Starożytny producent kosmetyków wysyłał „próbki” swoich wyrobów najlepiej sytuowanym damom, a średniowieczni rzemieślnicy bardzo dbali o widoczne, jednoznacznie świadczące o ich zawodzie i umiejętnościach szyldy. ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 2. Gdy już podstawowe chwyty marketingowe się opatrzyły, specjaliści sięgają po kolejne, bardziej wyrafinowane środki wyrazu, mające na celu przyciągnięcie uwagi potencjalnych klientów. ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 3. Silne kontrowersje budziły także reklamy wyrobów tytoniowych. ........................................................................... ........................................................................... 4. Tymczasem okazuje się, że to właśnie dzieci i młodzież stanowią grupy najbardziej podatne na sugestie marketingowe. ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 5. Jeśli nawet nie kupujemy jakiegoś produktu od razu, znamy jego markę, wygląd opakowa-­ nia oraz podawane w reklamie walory, a to wystarcza, by w pewnym momencie po niego sięgnąć. ........................................................................... ........................................................................... ...........................................................................

201 987778

Polacy o reklamie Czy reklama jest rzeczywiście niezbędna? W przekonaniu większości Polaków towar naprawdę dobry poradzi sobie na rynku nawet bez niej. Coraz rzadziej mają oni wrażenie, że dzięki reklamie można się lepiej zorientować w ofercie istniejącej na rynku i dowiedzieć się, jakie towary warto kupić. Wyraźnie rośnie odsetek osób zgadzających się z tezą, iż reklama jest tylko instrumentem nakręcania spirali konsumpcji, a poddawani jej oddziaływaniu konsumenci kupują rzeczy, których nie potrzebują i bez których doskonale mogliby się obyć.

Czy Polacy lubią reklamy? Wyniki sondażu wskazują, iż większość Polaków nie lubi reklam – jedynie co piąty ankietowany ma do nich pozytywny stosunek. Blisko połowa respondentów czuje się przymuszana do oglądania lub wysłuchiwania reklam, mimo że za nimi nie przepada. Więcej niż co czwarty badany również nie lubi reklam i jednocześnie uważa, że udaje mu się ich skutecznie unikać, tzn. w ogóle ich nie oglądać i nie słuchać. JAKI JEST PANA(I) STOSUNEK DO REKLAM?

Dlaczego Polacy nie lubią reklam Z punktu widzenia odbiorcy najbardziej uciążliwym aspektem działalności twórców reklam jest ich liczba, natręctwo i powtarzalność. Ponad cztery piąte ankietowanych, którzy twierdzą, iż reklamy ich denerwują lub drażnią, uważa, że dzieje się tak, gdyż jest ich za dużo i są zbyt często powtarzane. (...) Odbiorców często razi również to, że reklamy pokazują produkty i rzeczy jako lepsze, ładniejsze i bardziej atrakcyjne, niż są w rzeczywistości – więcej niż co trzeci ankietowany z tego powodu nie lubi reklam i ocenia, że są one kłamliwe. Polacy nie przepadają za reklamami również Badanie Aktualne problemy i wydarzenia (114), 10–15 listopada ‘99, reprezentatywna próba losowo-adresowa dorosłej ludności Polski (N=1089). 

202 987778

dlatego, iż często zachwalają one produkty drogie, na które przeciętnego człowieka nie stać. Blisko jedna trzecia ankietowanych oglądając reklamy luksusowych i drogich produktów odczuwa dyskomfort, gdyż – jak można przypuszczać – uświadamia sobie własną mizerię finansową. Środkiem przekazu, za pomocą którego najczęściej mamy kontakt z reklamą, jest telewizja. Jednak tylko co siedemnasty respondent deklaruje, że ogląda program telewizyjny „jak leci”, czyli wszystkie programy łącznie z reklamami i zwiastunami programowymi. Więcej niż co szósty podczas reklam „wyłącza się” i ogląda je mniej uważnie niż inne programy. Co ósmy badany w czasie nadawania reklam w ogóle przestaje śledzić program telewizyjny i poświęca swoją uwagę czemuś innemu, choć nie zmienia miejsca pobytu. Blisko co piąty wychodzi w tym czasie z pokoju, w którym jest telewizor i wykonuje jakieś czynności domowe. Więcej niż co czwartego respondenta, irytującego się przy oglądaniu reklam, drażni także to, że grają na uczuciach, czyli instrumentalnie wykorzystują naturalną sympatię ludzi do małych dzieci lub zwierząt, starając się tą metodą skłonić do nabycia zachwalanych towarów lub przynajmniej wywołania pozytywnych skojarzeń z reklamowaną marką. Nieco mniej osób nie lubi reklam z powodu ich prostactwa, czyli takiego konstruowania przekazów reklamowych, by zgadzały się z gustami najmniej wykształconej i niewyrobionej części społeczeństwa i były dla niej dostępne intelektualnie. O tym jednak, jak trudno jest zadowolić wszystkich, może świadczyć fakt, że dokładnie taki sam odsetek ankietowanych nie lubi reklam z powodu niejasności ich przesłania, czyli dlatego, że są niezrozumiałe i często nie wiadomo, o co w nich chodzi. Mniej ważnym powodem nietolerowania reklam jest to, że wtłaczają nam do głów obce wzory estetyczne i kulturowe. Tworzone zgodnie z oczekiwaniami zamawiającego często są dokładną kopią zagranicznych wzorów lub wręcz tylko przetransponowaną językowo wersją reklam prezentowanych na całym świecie.

Tematy drażliwe Niemal codzienna obecność reklamy w naszym życiu przyczynia się także do pewnych zmian obyczajowych, przede wszystkim dotyczy to norm kształtujących nasze poczucie przyzwoitości, czyli tego, co właściwe, w odróżnieniu od tego, co niewłaściwe. Dawniej pewne aspekty i sfery życia stanowiły tabu – człowiek kulturalny nie dyskutował publicznie o sprawach intymnych, a publiczne poruszanie tych kwestii uchodziło za nieprzyzwoite lub obsceniczne. Obecnie mniej lub bardziej naturalistyczne reklamy papieru toaletowego, podpasek lub innych środków higieny osobistej (np. dezodorantów) mogą nas spotkać w najmniej oczekiwanych momentach, np. przy obiedzie czy kolacji. We wszystkich przypadkach produktów „drażliwych” ponad połowa ankietowanych stwierdzała, że nie ma nic przeciwko ich reklamowaniu w telewizji. Opracował Krzysztof Pankowski http:www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2000/K_002_OOPDF)

203 987778

I. Proszę zaznaczyć, czy poniższe stwierdzenia są zgodne z tekstem (P), czy też nie (F). Proszę zaznaczyć BI, jeśli w tekście nie ma mowy na dany temat.

Przykład: 0. Odbiorcy reklam najbardziej uskarżają się na ich wszechobecność i nachalność.   P  F BI 1. Coraz więcej ludzi przyznaje, że reklamy zachęcają do nabywania produktów zbędnych.   2. Większość ankietowanych czuje się zmuszana do oglądania spotów reklamowych.   3. Reklamy są oceniane przez większość respondentów jako celowo kłamliwe.   4. Oglądając reklamy ludzie uświadamiają sobie swoją kondycję finansową.   5. W czasie reklam większość ankietowanych wraca do poprzednio wykonywanej pracy.   6. Reklamy adresowane są zawsze do określonego kręgu odbiorców.   7. Reklamowanie produktów takich jak podpaski czy papier toaletowy spotkało się ze zdecydowanym protestem ankietowanych.   8. Mniej niż 10% respondentów nie lubi reklam ze względu na ich prymitywny przekaz.   9. Opieranie reklam na obcych wzorach kulturowych nie przeszkadza większości ankietowanych.  

P  F BI P  F BI P  F BI P  F BI P  F BI P  F BI P  F BI P  F BI P  F BI

II. Teksty Reklama dźwignią handlu oraz Polacy o reklamie podejmują podobne zagadnienia. Proszę odnaleźć wszystkie podobieństwa i różnice w ujęciu poruszanych tematów. PODOBIEŃSTWA

RÓŻNICE

204 987778

III. Poniżej znajduje się krótka ankieta dotycząca reklam. Proszę ją wypełnić, a następnie porównać swoje wyniki z wynikami kolegów i koleżanek. Proszę wspólnie sporządzić raport z badania. Co drażni Pana/Panią w reklamach?

Są zbyt często powtarzane, jest ich za dużo. Udają, że informują, a tak naprawdę zachęcają do wydawania pieniędzy. Są kłamliwe – pokazują produkty i rzeczy lepszymi niż są w rzeczywistości. Pokazują produkty i rzeczy, na które wielu ludzi nie stać. Grają na uczuciach – wykorzystują urok dzieci lub sympatycznych zwierząt, żeby nakłonić ludzi do kupna reklamowanych produktów. Są prostackie, podlizują się najbardziej pospolitym gustom. Są niezrozumiałe, często nie wiadomo, o co w nich chodzi. Często wywołują niesmak, są nieprzyzwoite. Zaśmiecają pamięć – zapamiętuje się je, czy się tego chce, czy nie. Są robione dla konsumentów w innych krajach, przenoszą obce wzory kulturowe. Prezentują obraz świata, który mnie odstręcza. Trudno powiedzieć. IV. Podkreślone w tekście słowo proszę zastąpić jednym z trzech podanych o najbardziej zbliżonym znaczeniu. Pierwsze rozwiązanie jest przykładem.

Więcej niż co czwartego respondenta, irytującego się przy oglądaniu reklam, drażni (jątrzy, bulwersuje, rani)0 także to, że grają one na uczuciach, czyli instrumentalnie wykorzystują naturalną sympatię ludzi do małych dzieci lub sympatycznych zwierząt, starając się tą metodą skłonić (przekonać, zobligować, zmusić)1 do nabycia zachwalanych towarów lub przynajmniej wywołania pozytywnych skojarzeń (więzi, związków, powiązań)2 z reklamowaną marką. Nieco mniej osób nie lubi reklam z powodu ich prostactwa (ignorancji, prymitywizmu, gburowatości)3, czyli takiego konstruowania przekazów reklamowych, by zgadzały się z gustami najmniej wykształconej i niewyrobionej (niefachowej, zahukanej, niewyrafinowanej)4 części społeczeństwa i były dla niej dostępne (jasne, osiągalne, przystępne)5. Niemal (około, omal, prawie)6 codzienna obecność reklamy w naszym życiu przyczynia się także do pewnych zmian obyczajowych (zmian zwyczaju, zmian przyzwyczajeń, zmian stylu)7, przede wszystkim dotyczy to norm kształtujących nasze poczucie przyzwoitości (uczciwości, moralności, obyczajowości)8, czyli tego, co właściwe, w odróżnieniu od tego, co niewłaściwe. Dawniej pewne aspekty (obszary, względy, przejawy)9 życia stanowiły tabu – człowiek kulturalny nie dyskutował publicznie o sprawach intymnych (wewnętrznych, indywidualnych, prywatnych)10, a publiczne poruszanie tych kwestii uchodziło za (traktowane było jako, widziane było jako, uważane było za)11 nieprzyzwoite lub obsceniczne (bezwstydne, rubaszne, wulgarne)12.

205 987778

Reklama cierpienia Teraz to, co skrywane, wychodzi na światło dzienne – posiniaczona matka z synem, pobita córka pokazują swe pełne bólu twarze, w zmaltretowanym koniu wiezionym na rzeź żywe są tylko oczy... Widzieliście nową reklamę samochodu X? Ile pojawiło się nowych reklam produktów codziennego użytku w ciągu ostatnich dwóch tygodni? Ile z tych reklam przykuło Waszą uwagę, czymś zaskoczyło, pokazało coś oryginalnego? To pytania, na które każdy da bardzo podobną odpowiedź, wskazującą w konsekwencji na nienajlepszy stan polskiej reklamy. Coraz częściej zaś można usłyszeć głosy znudzenia i irytacji, powodowane pojawieniem się kolejnego bezkształtnego przekazu. Odnosi się wrażenie, że od komercyjnej reklamy nie da się uciec i ten fakt właśnie powoduje irytację. Nie daje się bowiem konsumentowi zbyt wielkiej wolności wyboru. Jednak od kilku lat pojawiają się w Polsce innego rodzaju przekazy, na które odbiorcy bardzo często reagują również irytacją, złością, gniewem. Jeśli jednak w przypadku reklam komercyjnych niechęć wywołana jest dobrą znajomością tych przekazów, to w przypadku reklamy społecznej (bo o niej tu mowa) negatywne emocje wynikają z niewiedzy i niezrozumienia. Reklama społeczna to przekaz, którego celem jest zmiana postaw, promocja jakichś pożądanych zachowań czy wykreowanie mody, jak również podjęcie jakiejś konkretnej akcji społecznej (zbiórka pieniędzy, odzieży, wolontariat, ochrona środowiska itp.). Korzeni polskiej reklamy społecznej można szukać w plakacie społecznym, modnym w czasach PRL-u. Jednak dopiero rok 1989 okazał się przełomowy dla tego rodzaju przekazów. Reklama społeczna wykorzystuje te same nośniki, co komercyjna. Szczególnie jednak upodobała sobie media wizualne – kolorową prasę i telewizję, przede wszystkim zaś wielki format ze względu na rozmiar i trwałość ekspozycji. Zaletą billboardów jest dwudziestoczterogodzinny czas ekspozycji, względna odporność na czynniki atmosferyczne i znakomita widoczność. W ten sposób cierpienie wpisuje się coraz mocniej w naszą, i tak już dość ponurą, rzeczywistość. Jest to bowiem główny topos poruszany przez ten rodzaj reklamy. Przemoc domowa, molestowanie nieletnich (kampanie Niebieskiej Linii), nieuleczalne choroby (kampania Synapsis – Autyzm), maltretowanie zwierząt (Viva), agresja wśród młodzieży (kij baseballowy), etykietowanie i społeczny ostracyzm spowodowane ułomnością („Niepełnosprawni – normalna sprawa”) – wszystkie te sprawy można sprowadzić do jednej kwestii – cierpienia. Te problemy istnieją od dawna – zamknięte w czterech ścianach, wewnątrz jakiejś grupy społecznej, wspólnoty. Teraz to, co skrywane, wychodzi na światło dzienne – posiniaczona matka z synem, pobita córka pokazują swe pełne bólu twarze, w zmaltretowanym koniu wiezionym na rzeź żywe są tylko oczy, smutny głodny pajacyk z rezygnacją spogląda na luksusowe lalki... Czy publiczne pokazywanie cierpienia czemuś służy? Tak, zapewne tak. Po pierwsze te plakaty mają uświadomić, że ludzie cierpią – uświadomić ten fakt zarówno katom, ofiarom, jak i zwykłym obserwatorom. Po drugie, publiczne pokazanie bólu ma przekonać, że ci, którzy go doznają, nie są osamotnieni; że mogą się dzielić tym z innymi, że zawsze znajdzie się ktoś, kto ich wysłucha i pomoże im. Dla oprawców ma to być swoista kara – napiętnowanie publiczne wywołuje duże poczucie wstydu, a te plakaty oddają pod osąd społeczny czyny katów (pytanie, czy ktoś, kto bije

206 987778

żonę dla sportu wie, co to wstyd?); dla obserwatorów jest to bodziec do działania, zachęta do niesienia pomocy, wzbudzanie uśpionych ludzkich uczuć (np. litości) i odruchów (np. darowizny). Nie zawsze ten efekt zostaje osiągnięty, gdyż brak jest odpowiedniej edukacji społecznej co do tego, w jaki sposób ten przekaz odbierać. Tradycyjne reklamy promują produkty. To, co pojawia się na zdjęciu jest tym, co pożądane. W przypadku reklamy społecznej jest inaczej – to, co się pokazuje, jest złe, przeciw temu reklama występuje. Uważam jednak, że te dość kontrowersyjne, niejednoznaczne, aczkolwiek dobrze wykonane zdjęcia i plakaty są elementem pewnej globalnej tendencji fotograficznej. Szok, prowokacja przyciągają uwagę i często (patrz: Toscani i Benetton) zapewniają sławę. Reporterskie zdjęcia z Afganistanu i ruin WTC rozchodziły się jak przysłowiowe ciepłe bułeczki. Ogromną popularnością cieszą się też telewizyjne docu-soapy (seriale dokumentalne poruszające określony temat) o chorych, bezdomnych, bezrobotnych. Dlaczego tak się dzieje, że cierpienie świetnie się sprzedaje? Z jednej strony następuje brutalizacja życia – zwiększa się ilość wszelkiego rodzaju anomii, patologii. Z drugiej zaś strony to nagromadzenie negatywnych zjawisk powoduje obojętność. To tak, jak ze szczepionką – gdy poda się odpowiednią ilość przeciwciał, organizm się uodparnia. Postmaterialistyczne tendencje sugerują, że uodpornienie na cierpienie jest nieludzkie, odhumanizowane. W konsekwencji to uczucie staje się towarem pożądanym, na którym można zarobić... Reklama społeczna coraz mocniej wpisuje się w nasz krajobraz. To dowód na to, że coraz więcej jest zjawisk, z którymi nie radzimy sobie sami. To również dowód na to, że przełamana została pewna bariera tematów tabu, o których mówić nie wypada czy nie wolno. To również dowód na to, że sztuka fotograficzna ma wymiar ściśle społeczny, a jej czytelny przekaz, poza swoją prostotą i wewnętrznym pięknem, nieść może, i powinien, znacznie więcej. Magdalena Kwiatkowska Pozytyw, nr 6, czerwiec 2002

207 987778



Ćwiczenia

I. Proszę odpowiedzieć na poniższe pytania.

1. Na reklamy komercyjne i społeczne ludzie często reagują podobnie, czyli złością, irytacją. Co sprawia, że nie są to te same uczucia? ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 2. Co jest głównym celem społecznych kampanii reklamowych? ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 3. Dlaczego reklamy społeczne pojawiają się najczęściej na billboardach? ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 4. Czemu służy publiczne pokazywanie cierpienia? ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 5. Dlaczego nie zawsze osiągają zamierzony cel? ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 6. Jakie skutki może spowodować nadmiar społecznych kampanii? ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 7. Jakie nowe zadanie ma obecnie do spełnienia sztuka fotograficzna? ........................................................................... ........................................................................... ...........................................................................

208 987778

II. Proszę poukładać poniższe fragmenty tak, by tworzyły logiczną całość. Zdanie rozpoczynające tekst zostało oznaczone numerem 1. Proszę nie korzystać z tekstu podczas wykonywania ćwiczenia.

1 ____ Odnosi się wrażenie, że od komercyjnej reklamy nie da się uciec i ten fakt właśnie ____ z niewiedzy i niezrozumienia. Reklama społeczna to przekaz, którego celem jest ____ wywołana jest dobrą znajomością tych przekazów, to w przypadku reklamy społecznej (bo o niej tu mowa) negatywne emocje wynikają ____ czy wykreowanie mody, jak również podjęcie jakiejś konkretnej akcji społecznej (zbiórka pieniędzy, odzieży, wolontariat, ochrona środowiska itp.). Korzeni polskiej reklamy społecznej ____ przełomowy dla tego rodzaju przekazów. Reklama społeczna ____ zmiana postaw, promocja jakichś pożądanych zachowań ____ pojawiają się w Polsce innego rodzaju przekazy, na ____ przede wszystkim zaś wielki format ze względu na rozmiar i trwałość ekspozycji. Zaletą bill­ boardów ____ można szukać w plakacie społecznym, modnym w czasach PRL-u. Jednak dopiero rok 1989 okazał się ____ powoduje irytację. Nie daje się bowiem konsumentowi zbyt wielkiej wolności wyboru. Jednak od kilku lat ____ wykorzystuje te same nośniki, co komercyjna. Szczególnie jednak upodobała sobie media wizualne – kolorową prasę i telewizję, ____ które odbiorcy bardzo często reagują również irytacją, złością, gniewem. Jeśli jednak w przypadku reklam komercyjnych niechęć ____ jest dwudziestoczterogodzinny czas ekspozycji, względna odporność na czynniki atmosferyczne i znakomita widoczność. III. Proszę połączyć ze sobą wyrazy z kolumny A z wyrazami z kolumny B, a następnie ułożyć z nimi zdania zgodnie z podanym przykładem.

Przykład: przykuć – uwagę Wielkie billboardy z napisem „Przytul mnie” przykuwały uwagę przechodniów.   A. B.   1. przykuć do wspólnego mianownika   2. wywołać barierę milczenia   3. sprowadzić litość   4. wychodzić pod osąd   5. wywołać pomoc   6. oddać obojętność   7. nieść na światło dzienne   8. wzbudzać niechęć   9. powodować uwagę 10. przełamać poczucie wstydu

209 987778

IV. Uzupełnij poniższe zdania słowami w odpowiedniej formie, pochodzącymi od słów podanych na marginesie.

Przykład: Nowa reklama proszku do pieczenia jest zaskakująca. 1. Coraz częściej zaś można usłyszeć głosy znudzenia i irytacji, powodowane pojawieniem się kolejnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . przekazu. 2. Reklama społeczna to . . . . . . . . . . . . . . . . . . ., którego celem jest zmiana postaw, promocja jakichś . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zachowań czy wykreowanie mody, jak również podjęcie jakiejś konkretnej akcji społecznej. 3. Zaletą billboardów jest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . czas ekspozycji. 4. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zdjęcia z Afganistanu i ruin WTC rozchodziły się jak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ciepłe bułeczki. 5. Sztuka fotograficzna ma wymiar ściśle społeczny, a jej . . . . . . . . przekaz, poza swoją . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i wewnętrznym pięknem, nieść może, i powinien, znacznie więcej. 6. To cierpienie często bywa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..

NOTATKI

210 987778

ZASKAKIWAĆ

BEZ/KSZTAŁT PRZEKAZYWAĆ POŻĄDAĆ

24 GODZINA REPORTER PRZYSŁOWIE CZYTAĆ PROSTY NIE/UŚWIADOMIĆ

Reklama społeczna Reklama społeczna to rodzaj społecznej komunikacji, w której chodzi o promocję społecznie wartościowych wzorów zachowań, nowych wartości i nowych postaw lub też – przynajmniej – zogniskowanie uwagi społeczeństwa na istotnych, nierozwiązanych problemach.

211 987778

212 987778

  Słowa, które warto zapamiętać reklama reklama nadawać, emitować, zamieszczać    reklamę reklama blok reklamowy przekaz odbierać przekaz zachwalać coś wtłaczać do głowy obywać się bez czegoś ogniskować uwagę

– komercyjna, społeczna – irytująca, powtarzalna, kłamliwa, efektowna, skuteczna

– pojawia się, przykuwa uwagę, przyciąga uwagę – sugestywny, skuteczny

kampania reklamowa to walka    – zdobywać rynek, atakować rynek    zdobywać klientów    nakręcać spiralę konsumpcji    walczyć o klienta    pokonać konkurencję    podbić rynek

213 987778

  Powiedz lub napisz

1. Które z reklam społecznych zamieszczonych w powyższej sekcji są, według Państwa, przekonywające? Które słabiej oddziałują na potencjalnych odbiorców? Odpowiedź proszę uzasadnić. 2. Oto niektóre hasła reklam społecznych. Czy są one czytelne bez towarzyszącego im przekazu wizualnego? Na jakie problemy mają uwrażliwić społeczeństwo? Przywiązanie – oddanie Poczuj, szanuj, póki są... Twoja nowa laska Bo zupa była za słona... 3. Proszę przygotować krótki tekst reklamujący produkt regionalny waszego kraju. 4. Proszę przygotować ulotkę reklamową, która ma zachęcić potencjalnych turystów do przyjazdu do Polski. 5. Proszę opisać najgorszą reklamę, z którą się Państwo spotkali, a następnie uzasadnić, dlaczego, zdaniem Państwa, była nietrafiona. 6. Świat bez reklamy byłby uboższy – proszę napisać tekst argumentacyjny.

NOTATKI

214 987778

Klucz do wybranych ćwiczeń RODZINA XXI WIEKU Nie żyjemy dla siebie V.   1. odejść w przeszłość   2. postulować zmiany   3. przeciwdziałać złu   4. być bezużytecznym   5. odrzucić tezę   6. nadać nazwisko   7. przeżywać kryzys   8. stać się normą   9. odegrać rolę 10. umacniać więzi 11. upraszczać procedury

Dzieci to skarb II.   1. poprawczak   2. wyrafinowany   3. bywalec   4. ścisk   5. odpuszczać   6. odwzorowywać   7. runąć   8. czyny nierządne   9. okres rozwojowy 10. zubażać 11. zdołać 12. margines

miejsce, w którym przebywają nieletni przestępcy doskonały ktoś, kto często odwiedza dane miejsce duży tłok darować coś komuś; nie karać go za to, co zrobił kopiować; ukazywać, odbijać przewrócić się gwałtownie niedopuszczalne przez prawo czyny seksualne dorastanie, dojrzewanie czynić biedniejszym potrafić; dać radę coś zrobić grupa ludzi pozostająca poza obrębem społeczeństwa

IV. 0. korzystanie 1. kształtuje 2. pomoc 3. kieszonkowe 4. rozwojowym 5. próbować 6. aktywności 7. normalność 8. przeciwności

215 987778

Lęk przed wychowywaniem (I) I. 0 1 2 A C F

3 D

Lęk przed wychowywaniem (II) III. 0 1 2 3 c a c b

4 B

4 b

5 G

5 a

6 c

6 J

7 d

7 H

8 d

8 E

9 c

9 I

10 b

11 b

CIERPLIWOŚCIĄ I PRACĄ LUDZIE SIĘ BOGACĄ O pracy II.   1. wyręczać się kimś   2. trudzić się   3. przymus   4. rygor   5. zaprawiać kogoś   6. nadzór   7. próżniactwo   8. płody   9. wytwór 10. przyrząd 11. zajęcie 12. produktywny 13. bezwład 14. zdziałać 15. wytwarzać 16. natężać się 17. trapić

wykorzystywać kogoś do zrobienia czegoś za nas robić coś z wysiłkiem konieczność robienia czegoś dyscyplina przygotowywać kogoś do czegoś kontrola lenistwo owoce; plony produkt narzędzie coś do robienia; praca; w l.mn. – lekcje na uczelni dający wymierne efekty bezruch; brak inicjatywy zrobić produkować wysilać się martwić

IV. A 4

B 2

C 5

D 8

E 0

F 3

G 9

Najważniejszy klin I. 0 1 2 3 4 5 B D C I F E III. 0 b

1 b

2 b

3 a

4 d

5 b

6 a

7 b

8 c

9 a

H 6

6 A

I 7

7 H

J 1

8 G

10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 b c b a c d a b a d

216 987778

V. 0 P

1 F

2 P

3 F

4 F

Sytuacja na rynku pracy a stan zdrowia społeczeństwa I. 0 1 2 3 4 5 b c b a c a Ósmy dzień IV. 1. zbuntować się otwarcie – 2. odmawiać kategorycznie – 3. prosić uprzejmie – 4. utwierdzić ostatecznie – 5. ograniczać stanowczo – 6. męczyć się szybko – 7. żądać zdecydowanie – 8. opowiadać rozwlekle – 9. cierpieć dotkliwie –

5 F

6 c

7 a

6 P

8 c

7 P

9 c

10 c

otwarty bunt kategoryczna odmowa uprzejma prośba ostateczne utwierdzenie stanowcze ograniczenie szybkie zmęczenie zdecydowane żądanie rozwlekłe opowiadanie dotkliwe cierpienie

Emigrują specjaliści 0 A

1 D

Wirusy i losy świata III. 0 1 b c

2 C

3 B

4 G

5 F

6 E

5 a

6 c

ZDROWYM BYĆ I … WIĘCEJ NIC

2 c

3 a

4 b

IV.   0. czasach (epoce, okresie)   1. docierać   2. pojawiła się (rozprzestrzeniała się)   3. wirusa   4. padali   5. przywleczonych (przywiezionych)   6. przenosili   7. dotknęła (nawiedziła, opanowała)   8. odegrała   9. epidemie 10. zabijającą 11. zabiła (uśmierciła, zabrała) 12. wirus

217 987778

Zakażenia XXI wieku I. 0 1 A E

2 G

3 F

4 D

5 C

6 H

7 B

Grypa kontra medycyna – 1:0 I. 0 1 2 3 4 C E F B D II. 1. uzasadniony 2. stosować 3. ciekawostka 4. zbiegać się 5. pochłonąć 6. zjadliwy 7. wymykać się 8. zakazić 9. przekraczać

5 A

lęk szczepionki historyczna w czasie wiele ofiar wirus kontroli wirusem bariery

III. 0 c

1 c

Styl życia a zdrowie I. 0 1 b a

2 c

2 b

3 c

3 c

4 b

4 c

5 d

5 a

6 a

POTĘGA SMAKU I ZAPACHU Wielki powrót smaku i zapachu II.   1. gwałtowny   2. czołowy   3. śladowe   4. handel   5. stagnacja   6. oferować   7. cieszyć się   8. zerwać   9. wyznaczać 10. złożyć

rozwój dostawca ilości detaliczny gospodarcza abonament powodzeniem kontrakt ścieżki rozwoju zamówienie

218 987778

7 c

6 c

8 a

7 b

9 b

10 d

Ludzie spod znaku ślimaka I. 0 1 2 3 4 5 6 C F D A J H G Produkt czysty jak łza I. 0 1 a c

2 c

3 a

4 c

7 E

8 I

5 b

9 B

6 c

II.   1. ekologiczny (zdrowy)   2. czystych   3. łąk (obszarów, terenów)   4. frazesy (słowa, hasła)   5. rozwój   6. branży   7. konsumentów (klientów)   8. dostępna (osiągalna)   9. nieciekawie (brzydko, nieefektownie) 10. produktów (towarów) 11. przetworów (produktów) 12. przyciąga 13. produkt (towar) 14. wyprodukowany 15. wydajności GMO – i wszystko jasne II. 1. powinnością 2. wątpliwości 3. zdefiniowane 4. okrzyknięto 5. zbawienne 6. szkodliwość 7. płynna 8. następstwami 9. wynalazków

W SZPONACH NAŁOGÓW Nikotynowa narkomania II. 1. wypalający (palący) 2. palaczy

219 987778

  3. terapii   4. zaciągnąć się   5. zachoruje (zapadnie)   6. sięga   7. palaczy (palących)   8. rzucenia   9. wyzwolenie się 10. korzyści 11. wywołuje (powoduje) 12. szkodliwości V. 1

4

9

12

W szponach nałogów I. 0 1 H G

10

7

2 E

5

3 A

2

4 C

6

8

5 D

3

11

6 F

7 B

Policja... I. 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 c b c b d b a b c b c a

12 c

13 a

Choroba duszy IV.

0 b

1 c

2 b

3 a

V.   1. sprostać   2. iść   3. zaciągać   4. spłacić   5. poddać się   6. funkcjonować   7. ulec   8. obstawiać   9. korzystać 10. kończyć się 11. żyłka Wygnani z raju I. 0 1 I F

2 B

4 c

5 b

6 c

7 d

8 c

9 b

10 d

wyzwaniu w kąt dług pożyczkę terapii na wysokich obrotach zgubnej pasji wysoko ze wsparcia depresją hazardu

3 C

4 A

5 E

220 987778

6 D

7 G

8 J

9 H

Terapia i co dalej I. 0 E

1 C

2 A

3 D

4 G

5 F

6 B

II. 0 c

1 b

2 c

3 a

4 a

5 b

6 b

7 c

8 b

CIEMNE STRONY ŻYCIA Łamanie prawem I. 1 2 3 4 5 6 7 8 P P F F F F P F Spór o szubienicę II.   1. zwyrodnialec   2. przejaw   3. zdziczenie   4. butny   5. żerować   6. zdechnąć   7. gremium   8. zarzucić   9. punkt zapalny 10. przełom 11. żenować 12. pięknoduchostwo

degenerat, kat, oprawca aspekt, symptom, oznaka barbarzyństwo arogancki żyć czyimś kosztem, pasożytować o zwierzęciu – umrzeć duża grupa, zbiorowość przestać coś robić trudna, kontrowersyjna sprawa ważny moment, punkt zwrotny krępować, onieśmielać estetyczne uniesienia

IV.   1. na czele   2. wspierają się   3. odmienne   4. wyrażanie   5. butna   6. ostry   7. chwyty   8. doznał   9. podkładając 10. transparentem 11. gorliwy V. 1. poparcie, na czele 2. dopuszczalność

221 987778

  3. pogardy   4. przestępczości   5. członkostwo   6. obłędną   7. akcesyjnym   8. sporu   9. rozstrzygnięcia 10. oczyszczenie Przestępcy seryjni I. 0 1 2 3 4 5 6 7 A D G H C I E F Cel – ujawnić II. 1. porządek 2. brutalna 3. kluczowa 4. pożądany 5. światło 6. nieformalna 7. odmienny 8. sztandarowe

dzienny działalność sprawa skutek dzienne grupa charakter hasło

Raport 2005 I.   1. przestępstw   2. wykrywalność   3. sprawców   4. zabójstw   5. gwałtów   6. bójek   7. rozbojów   8. broni   9. narzędzia 10. kradzieży 11. fałszerstw 12. oszustw 13. zwalczaniu

222 987778

8 B

MEDIA, CZYLI CZWARTA WŁADZA Zawód: dziennikarz II.   1. fenomen zjawisko   2. wchłonąć sprawić, że coś stało się częścią czegoś   3. wyposażyć kogoś w coś sprawić, że ktoś ma (gdzieś znajduje się) jakiś sprzęt, jakąś rzecz   4. przeczuwać czuć z pewnym wyprzedzeniem; przewidywać   5. walor wartość; dobra strona, zaleta   6. rozliczać kogoś z czegoś sprawdzić, czy ktoś wywiązał się ze swoich obowiązków   7. sprzęgać coś z czymś połączyć ze sobą   8. rozziew ogromna różnica; przepaść   9. rzeź wymordowanie dużej liczby ludzi 10. powołanie wielka chęć robienia czegoś, przekonanie do czegoś, poświęcenie się czemuś 11. wyzwanie zadanie trudne, ale możliwe do wykonania 12. powielać powtarzać; kopiować; kserować V   1. spełniać   2. wyrobić sobie   3. kształtować, formułować   4. respektować   5. dawać   6. stanowić   7. dyktować   8. przynosić   9. wzbudzać 10. nadawać 11. przekazywać 12. dokonywać 13. przeprowadzać 14. poszukiwać 15. rozwijać, wzbogacać 16. stanowić 17. sprostać

rolę opinię poglądy prawo objaśnienia wyjątek zasady zyski refleksję transmisję wiadomości wyboru wywiad prawdy wiedzę wyzwanie zadaniu

VI.   1. dlatego   2. wielkiej skromności   3. własnej niedoskonałości   4. ważnego   5. wziąć pod uwagę   6. któremu trudno sprostać   7. powtarza   8. temu podołać   9. zwielokrotnia 10. bezkompromisowy 11. propagując 12. przyzwoitego

223 987778

Osiem predyspozycji do zawodu reportera I.   1. chorować   2. odporność   3. żyć   4. jeść   5. rozpoznawać   6. zrozumieć   7. empatii   8. empatii   9. ciekawość 10. interesuje 11. znać 12. znajomości 13. etnicznych 14. spraw 15. rozwijać 16. wyczuć, przewidzieć Media, czyli nowa rzeczywistość IV. 0 1 b c

2 a

3 b

4 c

Świętujemy dzień blogu V. 0 1 2 3 4 A F C B D

5 b

6 b

5 E

6 G

Głupia czwarta władza I. 0 1 2 3 4 5 6 7 8 a b c c d b a b a

9 d

KUP! ZRÓB! PRZYJEDŹ! ZOBACZ! CZYLI W DZISIEJSZYM ŚWIECIE REKLAMY Reklama dźwignią handlu II. 1 2 3 4 5 6 7 F G A B C E D

224 987778

10 a

IV. 0 c

1 b

Polacy o reklamie I. 1 2 P F

2 c

3 F

3 c

4 BI

4 b

5 F

5 c

6 BI

6 b

7 F

7 c

8 F

9 P

IV.   1. przekonać   2. powiązań   3. prymitywizmu   4. niewyrafinowanej   5. jasne   6. prawie   7. zmian przyzwyczajeń   8. moralności   9. obszary 10. prywatnych 11. uważane było za 12. wulgarne Reklama cierpienia III.   1. przykuć uwagę   2. wywołać niechęć   3. sprowadzić do wspólnego mianownika   4. wychodzić na światło dzienne   5. wywołać poczucie wstydu   6. oddać pod osąd   7. nieść pomoc   8. wzbudzać litość   9. powodować obojętność 10. przełamać barierę milczenia IV. 1. bezkształtnego 2. przekaz, pożądanych 3. dwudziestoczterogodzinny 4. reporterskie, przysłowiowe 5. czytelny, prostotą 6. nieuświadomione

225 987778

226 987778

Bibliografia bąk j . (1998), Słownictwo i frazeologia w ćwiczeniach, Piątek trzynastego, łódź . Chodkiewicz h . (1986), O sprawności czytania w nauczaniu języka obcego, WSiP, Warszawa . Ćwiczenia komunikacyjne w nauce języka obcego, pod red . h . komorowskiej, WSiP, Warszawa 1988 . Europejski system opisu kształcenia językowego: uczenie się, nauczanie, ocenianie, Codn, Warszawa 2003 . Inny słownik języka polskiego, pod red . m . bańko,Wydawnictwo naukowe PWn, Warszawa 2000 . komorowska h . (2002), Metodyka nauczania języków obcych, Wydawnictwo Fraszka edukacyjna, Warszawa . lipińska e ., Seretny a . (2006), Techniki rozwijające rozumienie tekstu, „języki obce w Szkole”, nr 4, s . 45– 57 . Multimedialny słownik frazeologiczny, Wydawnictwo naukowe PWn, Warszawa 2006 . Multimedialny słownik wyrazów obcych, Wydawnictwo naukowe PWn, Warszawa 2006 . Multimedialny słownik języka polskiego, Wydawnictwo naukowe PWn, Warszawa 2006 . nation i .S .P . (1990), Teaching and Learning Vocabulary, heinle & heinle Publihsers, boston massachusetts . Opisywanie, rozwijanie i testowanie znajomości języka polskiego jako obcego . Materiały z Międzynarodowej Konferencji Sekcji Glottodydaktycznej Stowarzyszenia „Bristol”, pod red . a . Seretny, e . lipińskiej i W . martyniuka, universitas, kraków 2004 . Pawłowska R . (2002), Metodyka ćwiczeń w czytaniu, Wydawnictwo uniwersytetu gdańskiego, gdańsk . Polityka językowa a certyfikacja . Materiały z polsko-niemieckiej konferencji, Lipsk, 6–8 grudnia 2005, pod red . j . tambor i d . Rytel-kuc, Wydawnictwo gnome, katowice–leipzig . Przewodnik po egzaminach certyfikatowych, pod red . a . Seretny, e . lipińskiej, universitas, kraków 2005 . Uniwersalny słownik języka polskiego, pod red . S . dubisza, Wydawnictwo naukowe PWn, Warszawa 2003 . Seretny a ., lipińska e . (2005), ABC metodyki nauczania języka polskiego jako obcego, universitas, kraków . Seretny a . (2006), Testowanie sprawności receptywnych w polskich testach certyfikatowych . W poszukiwaniu nowych rozwiązań, w: Polityka językowa a certyfikacja . Materiały z polsko-niemieckiej konferencji, Lipsk, 6–8 grudnia 2005, pod red . j . tambor i d . Rytel-kuc, s . 95–104 . Sprawności przede wszystkim . Materiały z konferencji Sekcji Glottodydaktycznej Stowarzyszenia „Bristol”, pod red . e . lipińskiej i a . Seretny, universitas, kraków 2006 . Standardy wymagań egzaminacyjnych, Państwowa komisja Poświadczania znajomości języka Polskiego jako obcego, meniS 2003 . Stawna m . (1991), Podejście komunikacyjne do nauczania języków obcych . Od teorii do praktyki, WSiP, Warszawa . żydek-bednarczuk u . (2006), Opis poziomów kompetencji w polskim systemie certyfikatowym, w: Polityka językowa a certyfikacja . Materiały z polsko-niemieckiej konferencji, Lipsk, 6–8 grudnia 2005, pod red . j . tambor i d . Rytel-kuc, s . 67–85 .

22 987778

TOWARZYSTWO AUTORÓW I WYDAWCÓW PRAC NAUKOWYCH

UNIVERSITAS  

w w w . u n i v e r s i t a s . c o m . p l REDAKCJA

ul. Sławkowska 17, 31-016 Kraków tel./fax 012 423 26 05 / 012 423 26 14 / 012 423 26 28 [email protected] [email protected]

DYSTRYBUCJA oraz KSIĘGARNIA WYSYŁKOWA

ul. Żmujdzka 6B, 31-426 Kraków [email protected] tel. 012 413 91 36 / 012 413 92 70 fax 012 413 91 25

ZAMÓW NASZ BEZPŁATNY KATALOG tel. 012 423 26 05 / 012 413 92 70