Pamięć absolutna. Nieprawdopodobnie prawdziwa historia mojego życia [PDF]

Zitiervorschau

SPIS TREŚCI ROZDZIAŁ 1 Wyjazd z Austrii........................................................................................... 6 ROZDZIAŁ 2 Praca nad ciałem ........................................................................................ 21 ROZDZIAŁ 3 Wyznania czołgisty ................................................................................... 34 ROZDZIAŁ 4 Mister Universe ......................................................................................... 42 ROZDZIAŁ 5 Pozdrowienia z Los Angeles ..................................................................... 70 ROZDZIAŁ 6 Leniwe dranie ............................................................................................ 87 ROZDZIAŁ 7 Specjaliści od marmuru i kamienia ......................................................... 103 ROZDZIAŁ 8 Poznawanie Ameryki .............................................................................. 154 ROZDZIAŁ 9 Największy pokaz mięśni w dziejach...................................................... 172 ROZDZIAŁ 10 Niedosyt ................................................................................................ 192 ROZDZIAŁ 11 Kulturyści .............................................................................................. 214 ROZDZIAŁ 12 Dziewczyna marzeń .............................................................................. 236 ROZDZIAŁ 13 Maria i ja ............................................................................................... 252 ROZDZIAŁ 14 Co cię nie zabije, to cię wzmocni .......................................................... 308 ROZDZIAŁ 15 Zostać Amerykaninem .......................................................................... 326 ROZDZIAŁ 16 Terminator ............................................................................................. 338 ROZDZIAŁ 17 Małżeństwo i filmy................................................................................ 361 ROZDZIAŁ 18 Czas komedii ......................................................................................... 388 ROZDZIAŁ 19 Prawdziwe życie Terminatora ............................................................... 446 ROZDZIAŁ 20 Bohater ostatniej akcji ........................................................................... 471 ROZDZIAŁ 21 Choroba serca ........................................................................................ 485 ROZDZIAŁ 22 Przykładny mąż i ojciec ........................................................................ 506 ROZDZIAŁ 23 Polityczna propozycja ........................................................................... 518

ROZDZIAŁ 24 Jak to się robi w Kalifornii .................................................................... 578 ROZDZIAŁ 25 Gubernatorterminator ............................................................................ 600 ROZDZIAŁ 26 Powrót .................................................................................................... 619 ROZDZIAŁ 27 Na co komu Waszyngton?..................................................................... 634 ROZDZIAŁ 28 Prawdziwe życie gubernatoraterminatora ............................................. 644 ROZDZIAŁ 29 Sekret ...................................................................................................... 669 ROZDZIAŁ 30 Zasady Arnolda ..................................................................................... 679 PODZIĘKOWANIA I ŹRÓDŁA..................................................................................... 696

Mojej rodzinie

Ameryka była tak potężna, jak to sobie wyobrażałem, dorastając na prowincji w Austrii. Nie musiałem więc udawać radości i podniecenia, gdy w 1969 roku grałem Herkulesa zwiedzającego Times Square w moim pierwszym filmie, Herkules w Nowym Jorku.Za zgodą Lionsgate

ROZDZIAŁ 1 Wyjazd z Austrii Urodziłem się w czasach głodu. W roku 1947 Austria była pod okupacją wojsk alianckich, które pokonały hitlerowską Trzecią Rzeszę. W maju, dwa miesiące przed moim przyjściem na świat, w Wiedniu z powodu braku żywności wybuchały zamieszki. W Styrii, kraju związkowym w południowowschodniej części Austrii, gdzie mieszkaliśmy, też panował głód. Po latach, gdy matka chciała mi przypomnieć, ile razem z ojcem zrobili, żebym wyszedł na ludzi, opowiadała, jak szukała jedzenia na wsi, chodziła od jednego gospodarstwa do drugiego, żeby zdobyć trochę masła, cukru czy mąki. Czasami nie było jej w domu przez trzy dni. Mówią na to Hamstern – chomikowanie. Wtedy żebranie o jedzenie było na porządku dziennym. Nasza wieś, bardzo typowa, nazywała się Thal. Mieszkało w niej kilkaset rodzin, domy i gospodarstwa skupiały się w osady połączone ścieżkami i polnymi drogami. Główna droga gruntowa biegła przez kilka kilometrów po niskich alpejskich wzgórzach wśród pól i lasów. Wojska brytyjskie, które nadzorowały nasz rejon, widywaliśmy rzadko – tylko od czasu do czasu przejeżdżała ciężarówka z żołnierzami. Jednak wschodnią część kraju okupowali Rosjanie i ich obecność była odczuwalna. Zaczęła się zimna wojna i wszyscy żyliśmy w strachu, że zaraz wjadą rosyjskie czołgi i zostaniemy przyłączeni do radzieckiego imperium. Księża w kościołach straszyli wiernych przerażającymi opowieściami o Rosjanach strzelających do niemowląt w ramionach matek. Nasz dom stał na szczycie wzgórza przy drodze i gdy dorastałem, rzadko zdarzało mi się widywać więcej niż dwa samochody dziennie. Naprzeciwko wznosił się zrujnowany zamek, pochodzący z czasów feudalnych, od naszych drzwi dzieliło go około stu metrów. Na następnym wzniesieniu stał ratusz z biurem burmistrza, kościół katolicki, do którego matka co niedzielę prowadziła nas na mszę, miejscowy Gasthaus, czyli gospoda będąca sercem wsi, i szkoła podstawowa – chodziłem do niej ze starszym ode mnie o rok bratem Meinhardem. W najwcześniejszych wspomnieniach widzę matkę robiącą pranie i ojca przerzucającego łopatą węgiel. Miałem wtedy nie więcej niż trzy lata, ale jego obraz wyrył się w mojej pamięci bardzo mocno. Był wysokim, potężnym mężczyzną i wiele rzeczy robił sam, bez niczyjej

pomocy. Każdej jesieni dostawaliśmy przydział węgla, który zrzucano z przyczepy ciężarówki przed domem, i wtedy ojciec zatrudniał Meinharda i mnie do pomocy przy przenoszeniu go do piwnicy. Zawsze robiliśmy to z dumą. Zarówno ojciec, jak i matka pochodzili z klasy pracującej, z robotniczych rodzin zatrudnionych przy produkcji stali, mieszkających na północy. Poznali się pod koniec wojny w mieście Mürzzuschlag, gdzie matka, Aurelia Jadrny, pracowała jako urzędniczka w punkcie dystrybucji racji żywnościowych podlegającym ratuszowi. Była po dwudziestce i zdążyła już owdowieć – jej mąż został zabity osiem miesięcy po ślubie. Gdy któregoś ranka siedziała za biurkiem, zauważyła mojego ojca przechodzącego ulicą – starszego od niej mężczyznę, pod czterdziestkę, ale wysokiego i przystojnego. Był w mundurze policjanta. Miała słabość do facetów w mundurach, więc codziennie na niego czekała. Wiedziała, kiedy miał służbę, i zawsze wtedy tkwiła za biurkiem. Rozmawiali przez otwarte okno, a ona dawała mu do jedzenia to, co miała pod ręką. Nazywał się Gustav Schwarzenegger. Ślub wzięli pod koniec 1945 roku. On miał trzydzieści osiem lat, ona dwadzieścia trzy. Ojciec dostał przydział w Thal, gdzie stanął na czele czteroosobowego posterunku, odpowiedzialnego za utrzymanie porządku we wsi i okolicach. Z żołdu, który dostawał, ledwo dało się wyżyć, ale w ramach przydziału otrzymał mieszkanie: Forsthaus, starą leśniczówkę. Forstmeister, leśniczy, mieszkał na parterze, a Inspektor z rodziną – na piętrze. Dom, w którym spędziłem dzieciństwo, był zwykłym budynkiem z kamienia i cegieł, o harmonijnych proporcjach, grubych murach i małych oknach chroniących przed alpejskimi zimami. Mieliśmy dwie sypialnie z piecami na węgiel oraz kuchnię, w której jedliśmy, odrabialiśmy lekcje, myliśmy się i bawiliśmy. Źródłem ciepła w tym pomieszczeniu była kuchenka. Nie było kanalizacji, nie mieliśmy prysznica ani klozetu, tylko coś w rodzaju nocnika. Najbliższa studnia znajdowała się w odległości około półtora kilometra i któreś z nas musiało do niej chodzić, nawet gdy padał deszcz czy śnieg. Staraliśmy się więc zużywać jak najmniej wody. Grzaliśmy ją, wlewaliśmy do miednicy i myliśmy się gąbką albo szmatką – matka pierwsza, w czystej wodzie, potem ojciec i wreszcie my – Meinhard i ja. Nie przeszkadzało nam, że woda jest trochę brudna, jeśli pozwalało to uniknąć kursu do studni. Mieliśmy tylko niezbędne meble i kilka lamp elektrycznych. Ojciec lubił obrazy i antyki,

ale gdy dorastaliśmy, były to luksusy, na które nie mógł sobie pozwolić. Matka grała na cytrze, śpiewała nam piosenki i kołysanki, lecz to ojciec był prawdziwym muzykiem. Umiał grać na różnych instrumentach dętych: na trąbce, skrzydłówce, saksofonie, klarnecie. Pisał także muzykę i dyrygował lokalną orkiestrą żandarmerii – jeśli gdzieś w kraju zmarł jakiś oficer policji, orkiestra grała na jego pogrzebie. Latem w niedziele często chodziliśmy na koncerty do parku, podczas których ojciec dyrygował, a czasami i grał. Większość krewnych z jego strony miała zdolności muzyczne, ale my z Meinhardem ich nie odziedziczyliśmy. Nie potrafię powiedzieć, dlaczego mieliśmy koty, a nie psy – może dlatego, że matka je uwielbiała i ich utrzymanie nic nie kosztowało, bo same zdobywały sobie pożywienie. Zawsze było u nas mnóstwo kotów, które wychodziły z domu i do niego wchodziły, leżały zwinięte w kłębek tu i tam, przynosiły na wpół martwe myszy z poddasza, żeby pokazać, jacy to z nich wspaniali łowcy. Każdy z nas miał własnego kota, z którym spał – taki był u nas zwyczaj. W pewnym momencie w domu było siedem kotów. Uwielbialiśmy je, ale w tamtych czasach nie chodziło się ze zwierzętami do weterynarza. Gdy jeden z kotów zaczynał niedomagać, bo był chory albo stary, czekaliśmy, aż usłyszymy strzał z pistoletu ojca, dochodzący z tylnego podwórka. Wtedy matka, Meinhard i ja kopaliśmy dół i usypywaliśmy nagrobek z małym krzyżem. Matka miała czarnego kota o imieniu Mooki i twierdziła, że jest niezwykły, choć żadne z nas nie wiedziało dlaczego. Pewnego dnia, gdy miałem z dziesięć lat, kłóciłem się z matką, bo nie chciałem odrobić pracy domowej. Na kanapie leżał Mooki, jak zwykle zwinięty w kłębek. Musiałem być naprawdę niegrzeczny, bo matka podeszła szybko, żeby dać mi w twarz. Zobaczyłem, na co się zanosi, i próbowałem się zasłonić, ale zamiast tego uderzyłem ją wierzchem dłoni. Mooki natychmiast zsunął się z kanapy, wskoczył między nas i zaczął drapać mnie po twarzy. Ściągnąłem go z siebie i wrzasnąłem: – Ojej! Co to ma być?! Spojrzeliśmy z matką na siebie i oboje wybuchnęliśmy śmiechem, choć po policzku ciekła mi krew. Wreszcie matka miała dowód, że Mooki to niezwykły kot. Po zawierusze wojennej moi rodzice najbardziej pragnęli spokoju i bezpieczeństwa. Matka, wysoka kobieta o szerokich ramionach, silna i zaradna, była tradycyjną Hausfrau, utrzymującą w domu nieskazitelny porządek i czystość. Zwijała dywany i na kolanach szorowała szczotką i mydłem drewnianą podłogę, a potem wycierała ją do sucha szmatami. Maniacko dbała o to,

żeby nasze ubrania wisiały porządnie na wieszakach, a pościel i ręczniki były starannie złożone, z kantami ostrymi jak brzytwa. Na tyłach domu uprawiała buraki, ziemniaki i jagody, żebyśmy mieli co jeść, a jesienią robiła przetwory i kisiła kapustę na zimę. Trzymała to wszystko w słojach z grubego szkła. Gdy ojciec o dwunastej trzydzieści wracał do domu z posterunku, mama czekała z obiadem, a potem, kiedy wracał punkt osiemnasta – z kolacją. Zajmowała się też finansami. Ponieważ wcześniej pracowała w urzędzie, była doskonale zorganizowana, dobrze pisała i liczyła. Co miesiąc, gdy ojciec przynosił wypłatę, zostawiała mu pięćset szylingów na drobne wydatki, a resztę przeznaczała na życie. Prowadziła całą rodzinną korespondencję i opłacała co miesiąc rachunki. Raz do roku, zawsze w grudniu, zabierała nas na zakupy. Jechaliśmy autobusem do domu towarowego Kastner und Ohler tuż za następnym wzniesieniem, w Grazu. Stary budynek miał tylko dwa albo trzy piętra, ale dla nas był wielki jak Mall of America. Były tam schody ruchome i winda ze szkła i metalu, więc gdy wjeżdżaliśmy na górę, widzieliśmy wszystko. Mama kupowała nam tylko niezbędne rzeczy, ubrania, koszule, bieliznę, skarpetki i tym podobne, które następnego dnia dostarczano nam do domu, zapakowane w brązowy papier. Nowością były wówczas zakupy na raty i matka z przyjemnością z nich korzystała, płacąc co miesiąc ułamek należności, aż uregulowała ją do końca. Ten rodzaj zachęty do kupowania w przypadku takich osób jak moja mama stanowił dobry sposób stymulowania rozwoju gospodarki. Matka radziła sobie także z problemami zdrowotnymi, mimo że ojciec potrafił udzielić pierwszej pomocy. Brat i ja przeszliśmy chyba wszystkie możliwe choroby dziecięce, od świnki przez szkarlatynę po odrę, więc mama miała doświadczenie. Nic nie mogło jej powstrzymać: którejś zimowej nocy, gdy byliśmy jeszcze bardzo mali, Meinhard dostał zapalenia płuc, a nie można było wezwać lekarza ani karetki pogotowia. Mama zostawiła mnie więc w domu z ojcem, a sama wzięła zawiniętego Meinharda na plecy i pokonała ponad trzy kilometry w śniegu, żeby zanieść go do szpitala w Grazu. Ojciec miał bardziej skomplikowaną osobowość. Potrafił być wspaniałomyślny i czuły, szczególnie wobec matki. Bardzo się kochali. Widać to było po sposobie, w jaki podawała mu kawę, a on ofiarowywał jej drobne upominki, przytulał ją i klepał po pupie. Nas także kochali, zawsze zabierali mnie i Meinharda do swojego łóżka i tulili, szczególnie gdy baliśmy się burzy. Jednak raz na tydzień, zwykle w piątkowy wieczór, ojciec wracał do domu pijany. Nie było go do drugiej, trzeciej albo czwartej w nocy, ponieważ pił z miejscowymi, zawsze przy tym

samym stole w gospodzie, często nawet z księdzem, dyrektorem szkoły czy burmistrzem. Budził nas w nocy, bo walił wściekle do drzwi i krzyczał na matkę. Gniew szybko mijał i nazajutrz ojciec był do rany przyłóż, zabierał nas na obiad albo dawał prezenty na zgodę. Ale gdy my nabroiliśmy, spuszczał nam lanie. Wszystko to wydawało nam się zupełnie normalne: każdy ojciec wymierzał dzieciom kary fizyczne i przychodził do domu pijany. Gospodarz, który mieszkał niedaleko nas, targał syna za uszy i gonił go z cienką, giętką rózgą namoczoną wcześniej w wodzie, aby razy bardziej bolały. Picie alkoholu było elementem braterstwa. Czasami mężczyźni zapraszali nawet żony i dzieci, żeby przyłączyły się do nich w gospodzie. Dzieciaki zawsze czuły się uhonorowane, gdy mogły usiąść z dorosłymi i dostać deser. Pozwalano nam też pójść do sąsiedniej izby, napić się cocacoli i pograć w gry planszowe, pooglądać czasopisma albo telewizję. Siedzieliśmy tam do północy i myśleliśmy sobie: O rany, to jest dopiero życie! Po latach zrozumiałem, że pod tą Gemütlichkeit kryły się gorycz i strach. Dorastaliśmy wśród mężczyzn, którzy czuli się nieudacznikami. Ich pokolenie doprowadziło do drugiej wojny światowej i ją przegrało. Ojciec odszedł z żandarmerii i wstąpił do policji w armii niemieckiej. Służył w Belgii i we Francji, a także w Afryce Północnej, gdzie złapał malarię. W 1942 roku w Leningradzie, w najbardziej krwawej bitwie tej wojny, o mało nie został wzięty do niewoli. Budynek, w którym przebywał, został wysadzony przez Rosjan. Ojciec przez trzy dni leżał uwięziony pod gruzami. Miał przetrącony kręgosłup i odłamki szrapnela w obu nogach. Spędził wiele miesięcy w szpitalu, zanim doszedł do siebie na tyle, aby wrócić do Austrii i wstąpić do policji cywilnej. A kto wie, jak długo leczył rany psychiczne, biorąc pod uwagę to wszystko, czego był świadkiem. Słyszałem, jak mężczyźni mówili o tym, gdy się upijali, i mogę sobie wyobrazić, jak bolesne były dla nich te wspomnienia. Zostali pokonani i bali się, że pewnego dnia wkroczą Rosjanie i zabiorą ich, by odbudowywali Moskwę czy Stalingrad. Byli przepełnieni gniewem. Próbowali tłumić wściekłość i uczucie poniżenia, ale nie mogli wyzbyć się rozczarowania. Zastanówcie się: obiecuje wam się, że będziecie obywatelami nowego potężnego imperium, że każda rodzina będzie miała wszelkie najnowsze wygody. A zamiast tego wracacie do zrujnowanego kraju, gdzie prawie nie ma pieniędzy, brakuje jedzenia, gdzie wszystko trzeba odbudować. Są tam wojska okupacyjne, więc nie jest się panem na własnej ziemi. A co najgorsze, trudno poradzić sobie z tym, co się przeżyło. Jak można odreagować tę niewiarygodną

traumę, jeśli nikomu nie wolno o niej mówić? Trzecia Rzesza została oficjalnie wymazana z historii. Wszyscy urzędnicy państwowi – lokalni pracownicy administracji, nauczyciele, policjanci – musieli przejść tak zwaną denazyfikację. Przesłuchiwano takiego kogoś, a potem weryfikowano jego zeznanie, żeby stwierdzić, czy był zagorzałym nazistą i czy mógł popełnić zbrodnie wojenne. Wszystko, co miało związek z nazizmem, podlegało konfiskacie: książki, filmy, plakaty, nawet osobiste zapiski i zdjęcia. Trzeba było oddać każdą taką rzecz, wojna musiała być wymazana z pamięci. Meinhard i ja nie byliśmy tego świadomi. W domu mieliśmy piękną książkę z obrazkami, którą pożyczaliśmy, żeby odgrywać księdza: udawaliśmy, że to Biblia, bo była większa niż nasze Pismo Święte. Jeden z nas otwierał ją, podczas gdy drugi odprawiał mszę. Ta książka była albumem do samodzielnego uzupełniania, mającym propagować wspaniałe osiągnięcia Trzeciej Rzeszy, podzielonym na rozdziały poświęcone robotom publicznym, cudownym nowym okrętom, nowym pomnikom, wielkim bitwom stoczonym w Polsce. W każdym z takich rozdziałów znajdowały się ponumerowane puste strony i gdy szło się do sklepu, aby coś kupić albo zainwestować w obligacje wojenne, dostawało się zdjęcie z odpowiednim numerem, które należało wkleić do albumu. Kiedy zebrało się już całą kolekcję zdjęć, dostawało się nagrodę. Uwielbiałem strony, które ukazywały fantastyczne dworce kolejowe czy potężne lokomotywy buchające parą, fascynowała mnie też fotografia przedstawiająca dwóch mężczyzn jadących po torach drezyną z ręcznym napędem – symbolizowała dla mnie przygodę i wolność. Meinhard i ja nie mieliśmy pojęcia, na co patrzymy, aż pewnego dnia, gdy mieliśmy bawić się w księdza, okazało się, że album zniknął. Szukaliśmy go wszędzie. Wreszcie spytałem matkę, gdzie podziała się ta piękna książka, przecież to była nasza Biblia! Ale mama odpowiedziała krótko: – Musieliśmy ją oddać. Później zagadywałem ojca: „Opowiedz mi o wojnie”, albo wypytywałem go, co robił i przez co przeszedł. On jednak zawsze odpowiadał krótko: „Nie ma o czym mówić”. Jego sposobem na życie była dyscyplina. Wprowadził rutynę, której nic nie mogło zmienić: wstawaliśmy o szóstej i albo ja, albo Meinhard szliśmy do sąsiedniego gospodarstwa po mleko. Kiedy trochę podrośliśmy i zaczęliśmy uprawiać sport, do naszych obowiązków doszły ćwiczenia i musieliśmy zasłużyć na śniadanie, wykonując pompki. Po południu, gdy kończyliśmy odrabiać lekcje i zrobiliśmy już wszystko, co musieliśmy zrobić, ojciec kazał nam

grać w piłkę nożną, niezależnie od pogody. Jeśli graliśmy kiepsko, czekała nas bura. Ojciec równie głęboko wierzył w trening umysłowy. Po mszy w niedziele zabierał nas na rodzinną wycieczkę: jechaliśmy na przykład do innej wsi albo na przedstawienie, oglądaliśmy jego występ z policyjną orkiestrą. Wieczorem musieliśmy pisać sprawozdania z przebiegu wydarzenia, co najmniej na dziesięć stron. Potem oddawał nam kartki z zaznaczonymi na czerwono uwagami i jeśli zrobiliśmy błąd ortograficzny, musieliśmy dane słowo przepisać pięćdziesiąt razy. Kochałem ojca i naprawdę zależało mi na jego opinii. Pamiętam, że raz, kiedy byłem jeszcze mały, ubrałem się w jego mundur i stanąłem na krześle przed lustrem. Kurtka sięgała mi prawie do stóp, a czapka opadała na nos. Ojciec jednak nie miał dla nas czasu i nie interesowały go nasze problemy. Gdy chcieliśmy mieć rower, powiedział nam, żebyśmy na niego zarobili. Wciąż odnosiłem wrażenie, że nie jestem wystarczająco grzeczny, wystarczająco silny, wystarczająco bystry. Ciągle dawał mi do zrozumienia, że mógłbym coś jeszcze w sobie poprawić. Takie wymagania ze strony ojca mogłyby skrzywić wielu chłopców, ale mnie jego surowość zahartowała. Była dla mnie motywacją. W tamtych czasach Meinhard i ja byliśmy sobie bardzo bliscy. Zajmowaliśmy wspólny pokój, aż skończyłem osiemnaście lat i wyjechałem z domu, żeby wstąpić do wojska, lecz wcale nie chciałem mieć własnego. Do dziś czuję się bardziej komfortowo, gdy mam z kim pogadać przed snem. Jednocześnie ze sobą współzawodniczyliśmy, jak to bracia – zawsze jeden próbował prześcignąć drugiego i zdobyć względy taty, który, jako sportowiec, lubił rywalizację. Organizował nam wyścigi i mówił: „A teraz zobaczmy, kto jest najlepszy”. Byliśmy wyżsi od większości chłopców w naszym wieku, ale Meinhard, jako starszy o rok, zawsze zwyciężał w różnych zawodach. Ja jednak nieustannie szukałem okazji, żeby zdobyć przewagę. Meinhard miał pewną słabość: bał się ciemności. Kiedy miał dziesięć lat, skończył podstawówkę w naszej wsi i przeszedł do Hauptschule, która znajdowała się za wzgórzem, w Grazu. Jeździło się tam autobusem, a przystanek był dwadzieścia minut drogi od naszego domu. Problem polegał na tym, że w krótkie zimowe dnie lekcje kończyły się dobrze po zachodzie słońca, więc Meinhard wracał do domu już po zmroku. Tak bał się drogi w ciemnościach, że wychodziłem po niego na przystanek autobusowy i razem szliśmy do leśniczówki.

Tak naprawdę ja też się bałem i nie lubiłem chodzić sam wieczorami. Nigdzie nie było latarni i nawet w Thal panowały ciemności, choć oko wykol. Drogi i ścieżki biegły przez las jak w bajkach braci Grimm, i to tak gęsty, że nawet za dnia panował w nim mrok. Wychowaliśmy się na tych strasznych opowieściach, nigdy nie przeczytałbym ich moim dzieciom, ale stanowiły element naszej kultury. Zawsze występował w nich jakiś czarownik, wilk albo potwór, który czyhał, żeby skrzywdzić dziecko. To, że mieliśmy ojca policjanta, tylko wzmagało nasze lęki. Tata czasami zabierał nas na obchód po okolicy i mówił, że szuka tego czy innego przestępcy albo nawet mordercy. Dochodziliśmy do jakiejś stodoły stojącej samotnie w polu, a wtedy on kazał nam stać i czekać, podczas gdy sam wyjmował pistolet i zaglądał do środka. Gdy we wsi rozchodziła się wieść, że złapał ze swoimi ludźmi jakiegoś złodzieja, biegliśmy na posterunek, żeby zobaczyć faceta przykutego kajdankami do krzesła. Do przystanku nie docierało się tak po prostu, idąc wzdłuż szosy. Prowadząca do niego ścieżka biegła obok ruin zamku i dalej w dół po stoku wzgórza, skrajem lasu. Pewnego wieczoru, gdy nią szedłem, starając się nie myśleć o niebezpieczeństwach czających się między drzewami, nagle pojawił się przede mną mężczyzna. Wrzasnąłem i stanąłem jak wryty – okazało się, że to jeden z miejscowych robotników rolnych, który szedł w przeciwną stronę, ale gdyby to był goblin, na pewno by mnie dopadł. Walczyłem ze strachem przede wszystkim dlatego, że chciałem dowieść swojej siły i hartu ducha. Pragnąłem udowodnić rodzicom, że jestem odważny, a mój brat nie, chociaż jest ode mnie starszy o rok i czternaście dni. Ta determinacja się opłaciła. Za to, że wychodziłem po Meinharda na przystanek, ojciec dawał mi pięć szylingów tygodniowo. Matka korzystała z tego, że jestem taki dzielny, i wysyłała mnie co tydzień na targ po warzywa, co wymagało przejścia przez inny ciemny las. Dostawałem za to kolejne pięć szylingów, które wydawałem ochoczo na lody albo znaczki do kolekcji. Wada takiego układu polegała na tym, że rodzice byli bardziej opiekuńczy wobec Meinharda, a mnie poświęcali mniej uwagi. Latem 1956 roku podczas wakacji wysłali mnie do pracy w gospodarstwie mojej matki chrzestnej, a brat został w domu. Lubiłem pracę fizyczną, ale gdy przyjechałem do domu i dowiedziałem się, że pod moją nieobecność zabrali go na wycieczkę do Wiednia, poczułem do nich żal. Stopniowo nasze drogi się rozeszły. Gdy ja czytałem działy sportowe w gazetach i zapamiętywałem nazwiska sportowców, Meinhard z coraz większym zainteresowaniem

studiował „Der Spiegel”, niemiecki odpowiednik „Time’a” – w naszej rodzinie było to najpopularniejsze czasopismo. Gorliwie uczył się nazw wszystkich stolic świata oraz długości wszystkich większych rzek. Wkuwał układ okresowy pierwiastków i wzory chemiczne. Miał bzika na punkcie wszelkich faktów i stale rywalizował w tej dziedzinie z ojcem. Meinhard czuł też awersję do pracy fizycznej. Nie lubił brudzić sobie rąk. Zaczął wkładać do szkoły białe koszule. Matka nie protestowała, ale skarżyła mi się: – Myślałam, że mam dość prania białych koszul waszego ojca, a teraz Meinhard je sobie upodobał. Niebawem w rodzinie nabrano przekonania, że Meinhard w przyszłości zajmie się pracą umysłową, może zostanie inżynierem, a ja będę zwykłym robotnikiem, bo nie brzydziłem się pracą fizyczną. – Chcesz być mechanikiem? – pytali mnie rodzice. – A może stolarzem, żeby robić meble? Nie wykluczali też, że zostanę policjantem, jak ojciec. Ja jednak miałem inne pomysły. Powoli zaczęła mi w głowie kiełkować myśl, że moje miejsce jest w Ameryce. Nic konkretnego, po prostu… Ameryka, i już. Nie wiem, skąd się to wzięło, może chciałem uciec od ciężkiego życia w Thal, od żelaznej ręki ojca. Ekscytowały mnie codzienne podróże do Grazu, bo jesienią 1957 roku, w ślad za Meinhardem, przeszedłem do Hauptschule i zacząłem naukę w piątej klasie. W porównaniu z Thal Graz był wielką metropolią, pełną samochodów i sklepów. Nie było tam Amerykanów, ale Ameryka wnikała do naszego życia. Wszystkie dzieci bawiły się w kowbojów i Indian. Na zdjęciach w podręcznikach i na ziarnistych czarnobiałych filmach dokumentalnych, które wyświetlano w klasie na terkocących projektorach, oglądaliśmy amerykańskie miasta, przedmieścia, charakterystyczne krajobrazy i autostrady. Co ważniejsze, wiedzieliśmy, że Ameryka jest nam potrzebna ze względów bezpieczeństwa. Odczuwaliśmy w Austrii skutki zimnej wojny. Gdy tylko nadchodził jakiś kryzys, ojciec musiał pakować plecak i jechać nad granicę węgierską, prawie dziewięćdziesiąt kilometrów na wschód, żeby razem z innymi obsadzić umocnienia. Rok wcześniej, w 1956, kiedy Rosjanie stłumili powstanie węgierskie, był odpowiedzialny za opiekę nad setkami uchodźców przybywających do naszego kraju. Organizował obozy przejściowe i pomagał uciekinierom dostać się tam, gdzie chcieli. Niektórzy z nich pragnęli wyjechać do Kanady, inni – zostać w Austrii, i oczywiście wielu marzyło o wyjeździe do Ameryki. On i jego ludzie angażowali do

pomocy swoje rodziny. Nas, dzieci, zatrudniano do wydawania zupy – byłem wtedy bardzo przejęty. *** Naszą wiedzę o świecie poszerzaliśmy w kinie NonStop niedaleko rynku w Grazu, gdzie wyświetlano kroniki filmowe. Była to ponadgodzinna projekcja, powtarzana przez cały dzień. Najpierw nadawano kronikę z materiałami z całego świata i komentarzem po niemiecku, potem filmy z Myszką Miki albo inne kreskówki, a na koniec reklamy składające się ze slajdów ukazujących różne sklepy w Grazu. Potem rozlegała się muzyka i wszystko zaczynało się od nowa. Bilety nie były drogie – kosztowały zaledwie kilka szylingów – a każda kronika pokazywała nowe cuda: Elvisa Presleya śpiewającego Hound Dog, prezydenta Eisenhowera wygłaszającego przemówienie, amerykańskie samoloty pasażerskie i samochody o opływowych liniach, gwiazdy filmowe. Wciąż mam te obrazy w pamięci. Były, oczywiście, także nudne reportaże, na przykład o kryzysie w związku z Kanałem Sueskim w 1956 roku, ale wylatywały mi z głowy. Jeszcze większe wrażenie niż kroniki robiły na mnie amerykańskie filmy. Pierwszym, jaki obejrzeliśmy z Meinhardem, był Tarzan z Johnnym Weissmullerem. Wydawało nam się, że zaraz wyskoczy z ekranu prosto na nas. Myśl, że człowiek może skakać z drzewa na drzewo i rozmawiać z lwami albo szympansami, była fascynująca, podobnie jak romans Tarzana z Jane. Takie życie wydawało mi się wspaniałe. Ja i Meinhard byliśmy na tym filmie kilka razy. Dwa kina, do których chodziliśmy, stały naprzeciwko siebie po obu stronach najpopularniejszej ulicy handlowej w Grazu. Wyświetlano w nich na ogół westerny, ale zdarzały się też komedie i dramaty. Jedyny problem stanowiły ograniczenia wiekowe, których ściśle przestrzegano. Przydzielony do kina policjant sprawdzał wiek wchodzących z biletami. Na film z Elvisem, odpowiednik obecnego PG13, można się było dostać stosunkowo łatwo, ale te, które interesowały mnie najbardziej – westerny, filmy o gladiatorach i wojenne – oznaczone według dzisiejszego systemu jako R, były trudniej dostępne. Czasami życzliwy kasjer pozwalał mi zaczekać, aż zacznie się projekcja, a potem wskazywał głową przejście na sali, gdzie stał policjant. Innym razem ustawiałem się przy wyjściu z kina i wchodziłem na salę od tyłu. Pieniądze na te rozrywki zarobiłem na swoim pierwszym przedsięwzięciu, sprzedaży lodów w Thalersee latem 1957 roku. Thalersee był parkiem z pięknym jeziorem wśród pagórków, po wschodniej stronie Thal, jakieś pięć minut marszu od naszego domu. Z Grazu nad

jezioro łatwo się było dostać i w lecie przyjeżdżały tam tysiące ludzi, żeby się wykąpać, popływać łódką lub w coś pograć. Po południu byli już zgrzani i spragnieni, więc kiedy któregoś razu zobaczyłem kolejkę do budki z lodami stojącej na tarasie, dostrzegłem szansę na biznes. Park był na tyle duży, że wyprawa na taras czasami oznaczała nawet dziesięciominutowy spacer i po powrocie lody były już na wpół roztopione. Odkryłem, że mogę kupić kilkadziesiąt lodów w rożkach za szylinga od sztuki, a potem chodzić wokół jeziora i sprzedawać po dwa szylingi. Właściciel lodziarni z radością przyjął możliwość dodatkowego zarobku, a nawet pożyczył mi specjalną skrzynkę, żeby trzymać rożki w lodzie. Sprzedając lody, w jedno popołudnie mogłem zarobić sto pięćdziesiąt szylingów – prawie sześć dolarów – a przy okazji ładnie się opalić. Jednak pieniądze, które zarobiłem na lodach, szybko się skończyły, a nie lubiłem być bez forsy. Jesienią wpadłem więc na pomysł, by żebrać. Urywałem się ze szkoły i wędrowałem głównymi ulicami Grazu, wypatrując życzliwej twarzy. Mógł to być mężczyzna w średnim wieku albo student, albo chłopka, która przyjechała do miasta na jeden dzień. Podchodziłem do niej i mówiłem: – Przepraszam bardzo, ale zgubiłem pieniądze i bilet miesięczny na autobus, nie mam jak wrócić do domu. Czasami kobieta odganiała mnie, częściej jednak rzucała coś w rodzaju: Du bist so dumm!, czyli „Jak można być tak głupim?!”. Wtedy już wiedziałem, że mi się udało, bo po chwili wzdychała i pytała: – Ile ci potrzeba? – Pięć szylingów – odpowiadałem. A ona na to: – No dobra. Ja. Zawsze prosiłem taką panią o podanie adresu, żebym mógł odesłać pieniądze. Zazwyczaj jednak mówiła wtedy: – Nie, nie, nie musisz mi oddawać. Tylko następnym razem bądź bardziej uważny. Choć czasami podawała mi adres. Oczywiście nie miałem zamiaru zwracać forsy. W najlepsze dni potrafiłem wyłudzić sto szylingów – prawie cztery dolary. To wystarczało na zakupy w sklepie z zabawkami, pójście do kina i „wystawne” życie! Słabą stroną mojego planu było to, że dzieciak w wieku szkolnym sam na ulicy w środku tygodnia budził podejrzenia. Poza tym wielu ludzi w Grazu znało mojego ojca. W końcu ktoś mu

powiedział: „Widziałem dziś w mieście twojego synalka, prosił jakąś kobietę o pieniądze”. W domu wybuchła dzika awantura zwieńczona bolesnym laniem, i to zakończyło moją karierę oszusta. *** To wczesne wypady poza Thal rozbudziły we mnie marzenia. Doszedłem do przekonania, że jestem kimś szczególnym, kto ma dokonać wielkich rzeczy. Wiedziałem, że będę dobry w jakiejś dziedzinie – choć nie miałem pojęcia w jakiej – i że stanę się sławny. Ameryka jako mocarstwo stwarzała największe możliwości i dlatego postanowiłem, że tam wyjadę. Dziesięcioletnie dzieci majątakie marzenia, nic w tym niezwykłego. Ale pomysł wyjazdu do Ameryki był dla mnie jak objawienie i traktowałem go bardzo poważnie. Stale o nim mówiłem. Czekając na autobus na przystanku, powiedziałem kilka lat starszej ode mnie dziewczynce: – Wybieram się do Ameryki. Tylko na mnie popatrzyła i mruknęła: – Taaa, jasne, Arnoldzie. Dzieci przyzwyczaiły się, że bez przerwy o tym gadam, i uważały, że zwariowałem, lecz to mnie nie zniechęcało i nadal opowiadałem o swoich planach niemal wszystkim: rodzicom, nauczycielom, sąsiadom. Hauptschule, czyli szkoła średnia pierwszego stopnia, nie była miejscem, w którym kształcili się przyszli światowi przywódcy. Miała przygotowywać dzieci do zawodu. Chłopcy i dziewczynki uczyli się w oddzielnych skrzydłach budynku. Uczniowie poznawali podstawy matematyki, nauk przyrodniczych, geografii, historii, religii, nowożytnego języka, sztuki, muzyki, ale w mniejszym zakresie niż w ogólnokształcącej szkole średniej AHS Unterstufe i Oberstufe, która przygotowywała do studiów na uniwersytecie czy politechnice. Ukończenie Hauptschule umożliwiało pójście do szkoły zawodowej, praktykę w konkretnym zawodzie albo podjęcie pracy jako niewykwalifikowany robotnik. Mimo to nauczyciele starali się rozwijać nasze zdolności umysłowe i wzbogacać życie. Wyświetlali nam filmy, zapraszali śpiewaków operowych, umożliwiali kontakt z literaturą, sztuką i tak dalej. Byłem tak ciekawy świata, że nie miałem w szkole większych problemów. Uczyłem się, odrabiałem lekcje i miałem średnie oceny. Czytanie i pisanie wymagały ode mnie dyscypliny, stanowiły raczej obowiązek niż przyjemność, inaczej niż dla kilku innych uczniów z klasy.

Z matematyki natomiast byłem dobry, zapamiętywałem wszystko bez trudu i potrafiłem sprawnie liczyć w pamięci. Dyscyplina w szkole była równie surowa jak w domu. Nauczyciele bili nas tak mocno jak rodzice, jeśli nie mocniej. Jeżeli dzieciak został przyłapany na tym, że bierze pióro kolegi, szkolny kapelan tak grzmocił go po głowie katechizmem, że biedakowi godzinami dzwoniło w uszach. Nauczyciel matematyki tak walnął kolegę w tył głowy, że ten uderzył brodą o ławkę i złamał sobie dwa zęby. Wywiadówki były przeciwieństwem dzisiejszych, podczas których nauczyciele i rodzice wychodzą ze skóry, żeby nie zawstydzić dziecka. Cała nasza trzydziestka siedziała w ławkach, a nauczyciel mówił: – Oto wasza praca domowa. Odrabiajcie ją przez następne dwie godziny, gdy będą przychodzili wasi rodzice. Rodzice kolejno wchodzili do klasy: chłopka pracująca w gospodarstwie, robotnik z fabryki… Niemal za każdym razem powtarzała się ta sama scena. Rodzice z szacunkiem witali się z nauczycielem i siadali, a wtedy on po cichu omawiał z nimi postępy dziecka. Potem słychać było, jak czyjś ojciec mówi: – Ale czasami sprawia kłopoty? Następnie odwracał głowę, patrzył na swoją latorośl, podchodził i wymierzał jej mocny policzek, po czym wracał do biurka nauczyciela. Wszyscy wiedzieliśmy, co zaraz nastąpi, i rżeliśmy z radości. Gdy mój ojciec wchodził po schodach, poznawałem go po krokach, ponieważ nosił policyjne buty. Stawał w drzwiach ubrany w mundur, a wtedy nauczyciel z respektem zrywał się z miejsca, bo miał do czynienia z władzą. Siadali i rozmawiali przez chwilę, aż przychodziła kolej na mnie: ojciec rzucał mi surowe spojrzenie, podchodził, lewą ręką łapał mnie za włosy, a prawą walił w twarz: bum! A później bez słowa wychodził z klasy. To były ciężkie czasy. Codziennie pokonywaliśmy trudności. Na przykład dentyści nie stosowali znieczulenia. Dorastając w tak surowych warunkach, człowiek uczył się znosić ból i pamiętał o nim nawet wtedy, gdy ciężkie czasy się skończyły. *** Kiedy Meinhard miał czternaście lat i coś mu się nie podobało, uciekał. Mówił do mnie: – Chyba znowu dam nogę. Ale nikomu nie mów. Potem po kryjomu pakował do torby trochę ciuchów i znikał.

Matka odchodziła od zmysłów, ojciec obdzwaniał wszystkich kumpli na innych posterunkach i pytał o syna. Jeśli się miało za ojca szefa miejscowej policji, był to niezwykle skuteczny przejaw buntu. Meinhard odnajdywał się po jednym lub dwóch dniach, zwykle u któregoś z krewnych albo po prostu u kolegi piętnaście minut drogi od domu. Zawsze zdumiewało mnie to, że nie spotykała go żadna kara. Może ojciec próbował załagodzić sytuację. W pracy zbyt wiele razy stykał się z ucieczkami, wiedział więc, że ukaranie Meinharda tylko pogorszy sprawę. Dam jednak głowę, że wymagało to od niego ogromnej samokontroli. Ja chciałem odejść z domu, mając jakiś plan. Ponieważ byłem jeszcze dzieckiem, wykombinowałem, że najlepszym sposobem zdobycia niezależności będzie pilnowanie własnego nosa i zarabianie pieniędzy. Byłem gotów podjąć się każdej pracy. Nie bałem się chwycić za łopatę i kopać. Któregoś lata w czasie wakacji facet z naszej wsi załatwił mi robotę w fabryce szkła w Grazu, gdzie pracował. Miałem za zadanie przerzucać łopatą potłuczone szkło z wielkich stosów do pojemnika na kółkach, zawozić do fabryki i ładować do pieca, w którym znów je topiono. Wypłatę dostawałem pod koniec dnia. Następnego lata dowiedziałem się o pracy w tartaku w Grazu. Wziąłem szkolną torbę i spakowałem do niej chleb z masłem. Potem wsiadłem do autobusu, dotarłem do tartaku, zebrałem się na odwagę i wszedłem do środka. Poprosiłem o rozmowę z właścicielem. Zaprowadzili mnie do jego biura. – Czego chcesz? – zapytał. – Szukam pracy. – Ile masz lat? – Czternaście. – Co zamierzasz robić? Przecież nic nie umiesz! Mimo to zaprowadził mnie na podwórko i przedstawił ludziom, którzy pracowali przy maszynie tnącej kawałki drewna na opał. – Tu będziesz pracował – oznajmił. Zacząłem od razu i pracowałem tam do końca wakacji. Do moich obowiązków należało ładowanie łopatą wielkich gór trocin na ciężarówki, które je wywoziły. Zarobiłem tysiąc czterysta szylingów, równowartość pięćdziesięciu pięciu dolarów. W tamtych czasach to była duża suma. Największą dumę budziło jednak we mnie to, że choć byłem jeszcze dzieckiem,

płacono mi jak dorosłemu. Wiedziałem, co zrobić z pieniędzmi. Przez całe życie donaszałem ubrania po Meinhardzie, nigdy nie miałem nowych rzeczy. Właśnie zacząłem uprawiać sport – należałem do szkolnej drużyny piłkarskiej – i tak się złożyło, że tamtego roku modne były dresy: długie czarne spodnie i czarne bluzy zapinane na suwak. Uważałem, że wyglądają doskonale, i nawet pokazywałem rodzicom zdjęcia noszących je sportowców w czasopismach. Ale oczywiście nie chcieli mi ich kupić, więc przede wszystkim sprawiłem sobie dres, a resztę pieniędzy przeznaczyłem na rower. Nie starczyło mi na nowy, był jednak w Thal gość, który składał rowery z używanych części, i kupiłem od niego taki. Nikt w domu nie miał roweru; ojciec swój sprzedał po wojnie, żeby mieć pieniądze na jedzenie, i nigdy nie kupił sobie następnego. Chociaż mój rower nie był idealny, dwa kółka oznaczały wolność.

ROZDZIAŁ 2 Praca nad ciałem

Z ostatniego

roku

nauki

w Hauptschule

najlepiej

zapamiętałem

próbne

alarmy

przeprowadzane na wypadek wybuchu wojny atomowej. Zaczynały wyć syreny, a my składaliśmy wtedy podręczniki, chowaliśmy się pod ławki z głową między kolanami i zamykaliśmy oczy. Nawet dziecko zdawało sobie sprawę, że to żałosne. W czerwcu 1961 roku wszyscy tkwiliśmy przed telewizorami i oglądaliśmy wiedeńskie spotkanie na szczycie amerykańskiego prezydenta Johna F. Kennedy’ego i radzieckiego przywódcy Nikity Chruszczowa. W niewielu domach były telewizory, ale wszyscy znali sklep z urządzeniami elektrycznymi przy Lendplatz w Grazu, który wystawiał w oknach dwa odbiorniki telewizyjne. Biegliśmy tam i sterczeliśmy na chodniku, oglądając w wiadomościach informacje na temat tego spotkania. Kennedy sprawował urząd prezydenta od niespełna pół roku i większość komentatorów uważała za błąd, iż prowadzi już rozmowy z Chruszczowem, który był prymitywny, wygadany i szczwany jak lis. My, dzieci, nie mieliśmy zdania w tej kwestii, a ponieważ telewizory stały za szybą, i tak nie słyszeliśmy komentarzy. Ale wszystko oglądaliśmy! Uczestniczyliśmy w wydarzeniach. Ze względu na położenie geograficzne żyliśmy w ciągłym strachu. Za każdym razem, gdy między Związkiem Radzieckim a Stanami Zjednoczonymi wybuchał jakiś konflikt, baliśmy się, że już po nas. Sądziliśmy, że Chruszczow zrobi Austrii coś strasznego, bo znajdowaliśmy się pośrodku; zresztą właśnie dlatego zorganizowano szczyt wiedeński. Rozmowy nie przebiegały pomyślnie. W pewnym momencie, po wystąpieniu z jakimś wrogim żądaniem, Chruszczow oświadczył: „To od Stanów Zjednoczonych zależy, czy będzie wojna, czy pokój”, a wtedy Kennedy odpowiedział groźnie: „Jeśli tak, panie przewodniczący, to niech będzie wojna. Przed nami długa, mroźna zima”. Gdy tamtej jesieni Chruszczow kazał zbudować mur w Berlinie, dorośli mówili: „No to mamy”. Żandarmeria była wówczas jedyną siłą zbrojną, jaką dysponowała Austria, i ojciec musiał pojechać na granicę w mundurze i z całym wyposażeniem. Nie było go przez tydzień, dopóki nie zażegnano kryzysu.

*** Tymczasem żyliśmy w napięciu, co chwilę mieliśmy próbne alarmy na wypadek wojny atomowej. W mojej klasie, do której chodziło trzydziestu dorastających chłopaków, testosteron aż kipiał, ale żaden z nas nie chciał wojny. Najbardziej interesowały nas dziewczyny. Były zagadką, zwłaszcza dla takich chłopców jak ja, którzy nie mieli sióstr. Widywaliśmy je w szkole tylko na dziedzińcu przed lekcjami, bo uczyły się w oddzielnym skrzydle budynku. Były to te same dziewczyny, z którymi dorastaliśmy, ale nagle zaczęły wydawać nam się jakieś inne. Jak z nimi rozmawiać? Osiągnęliśmy wiek, w którym odczuwa się popęd seksualny, lecz przejawia się on w dziwny sposób. Na przykład któregoś ranka przed szkołą obrzuciliśmy koleżanki śnieżkami. Na pierwszej lekcji tamtego dnia mieliśmy matematykę. Zamiast otworzyć podręcznik, nauczyciel powiedział: – Widziałem was, łobuzy. Lepiej o tym porozmawiajmy. Baliśmy się, że oberwiemy. To był ten sam belfer, przez którego kolega wybił sobie zęby. Ale tamtego dnia facet nie miał bojowego nastroju. – Chcecie, chłopcy, żeby te dziewczęta was lubiły, prawda? – Kilku z nas pokiwało głowami. – To naturalne, że tego chcecie, bo kochamy płeć przeciwną. Potem będziecie chcieli je całować, przytulać, kochać się z nimi. Czy nie tego każdy z was chce? Znów kiwanie głowami. – Więc nie mówcie mi, że rzucanie śnieżkami w dziewczyny ma sens! Czy tak okazujecie miłość? Czy w taki sposób mówicie: „Naprawdę cię lubię”? Skąd się to u was wzięło? Teraz naprawdę przykuł naszą uwagę. – Bo jeśli chodzi o moje podchody do dziewcząt – ciągnął – to pamiętam, że raczej prawiłem im komplementy, całowałem je, przytulałem i starałem się, żeby było im dobrze. Oto, co robiłem. Ojcowie tak z nami nie rozmawiali. Zrozumieliśmy, że jeśli chcemy zdobyć dziewczynę, musimy zadać sobie trochę trudu i nawiązać rozmowę, a nie ślinić się jak pies w rui. Trzeba nawiązać nić porozumienia. Byłem jednym z tych, którzy rzucali śnieżkami. I wziąłem sobie te rady głęboko do serca. W ostatnim tygodniu nauki doznałem prawdziwego objawienia. Stało się to, gdy pisałem wypracowanie. Nauczyciel historii zawsze wybierał czterech albo pięciu uczniów, wręczał im

gazetę i kazał pisemnie odnieść się do artykułu czy zdjęcia, które ich zainteresowało. Tym razem padło na mnie i dostałem stronę z działem sportowym. Widniało na niej zdjęcie Kurta Marnula, mistrza Austrii, który ustanowił rekord w wyciskaniu na ławce: sto dziewięćdziesiąt kilogramów. Ten wyczyn mnie zainspirował. Najbardziej jednak uderzyło mnie to, że Marnul nosił okulary. Widziałem je wyraźnie. Były lekko przyciemnione. Okulary kojarzyły mi się z intelektualistami – nauczycielami i księżmi – a tu proszę, Kurt Marnul leżał na ławce w koszulce bez rękawów, miał potężną klatkę piersiową i wąskie biodra, podnosił ciężką sztangę i miał na nosie okulary. Patrzyłem i patrzyłem na to zdjęcie. Jak to możliwe, że ktoś, kto od szyi w górę wygląda jak profesor, wyciska na ławce sto dziewięćdziesiąt kilo? O tym właśnie napisałem. Przeczytałem moją pracę na głos i ku mojemu zadowoleniu w klasie rozległy się śmiechy. Wyszedłem z klasy zafascynowany tym, że można być bystrzakiem i siłaczem jednocześnie. Wraz z zainteresowaniem dziewczynami przyszła świadomość własnego ciała. Zacząłem jeszcze bardziej pasjonować się sportem: przyglądałem się sportowcom, obserwowałem, jak ćwiczą, co robią ze swoimi ciałami. Rok wcześniej nic to dla mnie nie znaczyło, teraz znaczyło wszystko. Gdy tylko skończył się rok szkolny, ja i wszyscy moi koledzy pojechaliśmy do Thalersee, naszego letniego miejsca spotkań; pływaliśmy w jeziorze, uprawialiśmy zapasy w błocie i graliśmy w nogę. Szybko zaprzyjaźniłem się z bokserami, zapaśnikami i innymi sportowcami. Poprzedniego lata poznałem jednego z ratowników, Willego Richtera, który miał już ponad dwadzieścia lat. Pozwolił mi zostać swoim przybocznym i pomocnikiem. Willi był dobrym, wszechstronnym sportowcem. Po pracy włóczyłem się za nim i patrzyłem, jak ćwiczy. Park traktował jak salę gimnastyczną, podciągał się na gałęziach, robił na ziemi pompki i przysiady, biegał po ścieżkach i wykonywał skoki z miejsca. Od czasu do czasu prężył przede mną muskuły, wprawiając mnie w niekłamany podziw. Willi przyjaźnił się z dwoma braćmi – oni to dopiero byli wysportowani. Starszy z nich studiował na uniwersytecie. Obaj podnosili ciężary, uprawiali kulturystykę, a w dniu, w którym ich poznałem, trenowali pchnięcie kulą. Spytali, czy chciałbym spróbować, i zaczęli mnie uczyć postawy i kroków. Potem poszliśmy pod drzewo, na którym Willi się podciągał. On także nagle zapytał: „Może spróbujesz?”. Ledwo mogłem się utrzymać, bo do tego trzeba mieć naprawdę silne palce, a gałąź była gruba. Udało mi się podciągnąć raz czy dwa, ale potem dałem za

wygraną. – Wiesz co, jeśli będziesz ćwiczył przez całe lato, gwarantuję ci, że zdołasz podciągnąć się dziesięć razy, a to nie byle co. I założę się, że po obu stronach najszerszych grzbietu przybędzie ci po centymetrze. – Miał na myśli mięśnie najszersze grzbietu, latissimi dorsi. Pomyślałem: O rany, to niesamowite, tylko od jednego ćwiczenia! Potem poszliśmy za nim na szczyt pagórka i towarzyszyliśmy mu podczas dalszego treningu. Od tamtej pory ćwiczyłem z nim codziennie. Poprzedniego lata Willi zabrał mnie do Wiednia na mistrzostwa świata w podnoszeniu ciężarów. Wybraliśmy się samochodem z kilkoma facetami i jechaliśmy cztery godziny. Podróż trwała dłużej, niż przypuszczaliśmy, i zdążyliśmy dopiero na ostatnią kategorię, czyli wagę superciężką. Zwyciężył wielki Rosjanin, Jurij Własow. Tysiące ludzi na widowni krzyczały i wyły, gdy wycisnął nad głowę sto dziewięćdziesiąt i pół kilo. Po mistrzostwach w podnoszeniu ciężarów

odbywały

się

zawody

kulturystyczne

i wtedy

pierwszy

raz

zobaczyłem

wysmarowanych oliwą facetów, prężących mięśnie w kulturystycznych pozach. Później poszliśmy za kulisy i zobaczyłem Własowa z bliska. Nie wiem, jak się tam dostaliśmy – może ktoś miał znajomości w klubie sztangistów w Grazu. To była przygoda i wspaniale się bawiłem, ale mając trzynaście lat, nie sądziłem, że to będzie moja przyszłość. Jednak rok później coś zaczęło do mnie docierać i uświadomiłem sobie, że chcę być silny i muskularny. Obejrzałem film Hercules and the Captive Women i bardzo mi się spodobał. Ciało bohatera zrobiło na mnie wielkie wrażenie. – Wiesz chyba, kim jest ten aktor? – zapytał Willi. – To Mister Universe, Reg Park. – Opowiedziałem Willemu o moim wypracowaniu. Okazało się, że był przy tym, jak Kurt Marnul ustanawiał swój rekord. – To mój kolega – oznajmił Willi. Kilka dni później powiedział: – Kurt Marnul przyjedzie dziś wieczorem nad jezioro. No wiesz, ten facet, którego widziałeś na zdjęciu. – To wspaniale! – wykrzyknąłem. Czekałem na niego z kolegą z klasy. Pływaliśmy i jak zwykle siłowaliśmy się w błocie, gdy wreszcie pojawił się Marnul z piękną dziewczyną.

Miał na sobie obcisłą koszulkę, ciemne spodnie i te same przyciemnione okulary. Przebrał się w budce ratownika i wyszedł z niej w skąpych kąpielówkach. Szczęki nam opadły. Wyglądał niesamowicie! Słynął z gigantycznych mięśni naramiennych oraz czworobocznych i rzeczywiście był potężny w ramionach. Miał wąską talię i wypracowane mięśnie brzucha – wyglądał fantastycznie. Dziewczyna, która z nim była, też przebrała się w kostium kąpielowy – bikini – i również wyglądała olśniewająco. Przywitaliśmy się z nimi, a potem kręciliśmy się w pobliżu i patrzyliśmy, jak pływają. Wtedy już naprawdę mnie wzięło. Marnul regularnie przyjeżdżał nad jezioro, często z fantastycznymi dziewczynami. Był miły dla mnie i mojego kumpla, Karla Gerstla, bo wiedział, że jest naszym idolem. Karl był jasnowłosym chłopakiem mojego wzrostu, parę lat starszym ode mnie, któremu sam się przedstawiłem, gdy zauważyłem, że ma wyrobione mięśnie. – Ćwiczysz? – zagadnąłem go. – Uhm – mruknął. – Zacząłem od podciągań i stu brzuszków dziennie, ale nie wiem, co dalej. – Zaproponowałem mu więc, żeby trenował codziennie z Willim i ze mną. Ćwiczenia zadawał nam Marnul. Wkrótce dołączyli do nas inni: koledzy Willego i faceci z siłowni, w której ćwiczył Kurt, wszyscy starsi ode mnie. Najstarszym z nich był osiłek po czterdziestce, który nazywał się Mui. Zawodowy zapaśnik u szczytu formy, teraz trenował tylko ze sztangą. Tak jak Marnul trwał w kawalerskim stanie. Utrzymywał się z rządowego stypendium i był wiecznym studentem na uniwersytecie. Równy gość, bystry i znający się na polityce, mówił płynnie po angielsku i odgrywał ważną rolę w naszej grupie, ponieważ tłumaczył nam angielskie i amerykańskie czasopisma kulturystyczne. No i „Playboya”. Stale otaczały nas dziewczyny – takie, które chciały z nami ćwiczyć albo po prostu się z nami prowadzać. Europa zawsze była mniej purytańska niż Stany Zjednoczone. Do spraw cielesnych podchodziło się w sposób bardziej otwarty, nie tak wstydliwie, z mniejszym skrępowaniem. W ustronnych miejscach nad jeziorem widywało się nagich plażowiczów. Moi koledzy spędzali wakacje w koloniach nudystów w Jugosławii i we Francji, czuli się wolni. A z pagórkami, zaroślami i ustronnymi ścieżkami Thalersee było idealnym miejscem spotkań zakochanych. Gdy miałem dziesięć czy jedenaście lat i sprzedawałem tam lody, nie bardzo wiedziałem, dlaczego prawie wszyscy rozkładają się na wielkich kocach w krzakach, ale później

zrozumiałem. Tamtego lata wymyśliliśmy, że będziemy żyli jak gladiatorzy, jakbyśmy cofnęli się w czasie. Piliśmy wodę i czerwone wino, jedliśmy mięso, uprawialiśmy miłość, biegaliśmy po lesie i ćwiczyliśmy. Co tydzień rozpalaliśmy ognisko nad jeziorem i piekliśmy shish kebab z pomidorami i cebulą. Leżeliśmy pod gwiazdami i obracaliśmy rożny nad ogniem, aż mięso było idealne. Mięso na te uczty kupował ojciec Karla, Fredi Gerstl. Był jedynym prawdziwym mózgowcem w grupie, mocno zbudowanym facetem w grubych okularach, który sprawiał wrażenie raczej kumpla niż ojca. Interesował się polityką i razem z żoną prowadził dwa największe kioski z prasą i papierosami w Grazu. Stał na czele stowarzyszenia sprzedawców wyrobów tytoniowych, ale najbardziej lubił pomagać młodym ludziom. W niedziele on i jego żona brali swojego boksera na smycz i spacerowali wokół jeziora, a my z Karlem wlekliśmy się za nimi. Nigdy nie wiadomo było, co Frediemu przyjdzie do głowy. W jednej chwili rozprawiał o zimnej wojnie, a w następnej droczył się z nami, że jeszcze nic nie wiemy o dziewczynach. Kiedyś uczył się śpiewu operowego, więc czasami stawał na brzegu jeziora i śpiewał. Pies wył do wtóru, a wtedy Karl i ja, zawstydzeni, dawaliśmy nogę – wyrywaliśmy do przodu albo zostawaliśmy w tyle. To Fredi wymyślił zabawę w gladiatorów. – Co wy, chłopaki, wiecie o treningu siłowym? – zapytał któregoś dnia. – Dlaczego nie bierzecie przykładu z rzymskich gladiatorów? Oni wiedzieli, jak się ćwiczy! Chociaż nakłaniał Karla do studiów medycznych, był zachwycony tym, że jego syn uprawia sport. Wierzył w harmonię ciała i umysłu. – Powinniście budować jak najdoskonalsze ciało, ale także doskonalić umysł – mawiał. – Czytajcie Platona! Starożytni Grecy nie tylko zapoczątkowali olimpiady, lecz także dali nam wielkich filozofów, i dobrze by było, żebyście skorzystali z jednego i drugiego. Opowiadał nam historie o greckich bogach, mówił o urodzie ciała i ideale piękna. – Wiem, że część z tego wpada wam jednym uchem, a drugim wypada, ale będę wam to wbijał do głów, aż któregoś dnia, jak przyjdzie co do czego, zrozumiecie, jakie to ważne. Wtedy jednak bardziej skupialiśmy się na tym, czego możemy się nauczyć od Kurta Marnula. Był dla nas atrakcyjniejszy i jako Mister Austria cieszył się największą popularnością. Miał wspaniałe ciało, dziewczyny i rekord świata w wyciskaniu na ławce, a do tego jeździł alfą romeo z opuszczanym dachem. Z czasem poznałem jego rozkład dnia. Pracował jako

brygadzista, nadzorował robotników drogowych. Zaczynał wcześnie rano i kończył o piętnastej. Potem spędzał trzy godziny w siłowni, gdzie intensywnie trenował. Pozwalał, żebyśmy do niego przychodzili, bo chciał nas czegoś nauczyć: pracujesz, zarabiasz forsę i stać cię na taki samochód, trenujesz i wygrywasz mistrzostwa. Żadnej drogi na skróty, na wszystko trzeba zapracować. Marnul lubił piękne dziewczyny. Potrafił wypatrzyć je wszędzie: w restauracjach, nad jeziorem, na boiskach. Czasami zapraszał je do siebie do pracy, gdzie w koszulce bez rękawów dyrygował robotnikami i kierował sprzętem. Potem podchodził do tych dziewczyn i z nimi gawędził. Thalersee odgrywało w jego życiu kluczową rolę. Zwyczajny facet po prostu zaprosiłby dziewczynę na drinka po pracy, ale nie Kurt. On zawoził ją alfą nad jezioro, żeby razem popływać. Potem jedli kolację w restauracji i za każdym razem zamawiał wino. W samochodzie zawsze woził butelkę wina i koc. Po kolacji wracali nad jezioro i wybierali sobie jakieś romantyczne miejsce. Karl rozkładał koc, otwierał wino i nadal urabiał dziewczynę. Jego widok

w akcji

przyspieszył

proces

zapoczątkowany

przez

nauczyciela

matematyki:

zapamiętywałem teksty Kurta i jego taktykę, łącznie z kocem i winem. Wszyscy to robiliśmy. I na dziewczyny to działało! Kurt i inni widzieli we mnie potencjał, bo szybko stałem się muskularny i jeszcze silniejszy. Pod koniec lata zaproponowali mi, żebym potrenował z nimi w Grazu, ze sztangami. Sala gimnastyczna Stowarzyszenia Sportowców mieściła się pod trybunami stadionu piłki nożnej. Była to wielka betonowa sala z lampami na suficie i podstawowym sprzętem: sztangami, hantlami, drążkami do podciągania się i ławkami do wyciskania. Pełno w niej było potężnych facetów, którzy dyszeli i sapali. Kumple znad jeziora pokazali mi kilka podstawowych ćwiczeń i przez następne trzy godziny ćwiczyłem z entuzjazmem, wykonując dziesiątki wyciskań, przysiadów i ugięć ramion. Zwykły trening dla początkujących składa się z trzech serii po dziesięć powtórzeń każdego ćwiczenia, żeby rozruszać mięśnie. Jednak nikt mi tego nie powiedział. Stali bywalcy sali pod stadionem lubili wpuszczać nowych w maliny. Podpuścili mnie tak, że wykonałem dziesięć serii każdego z ćwiczeń. Gdy skończyłem, radośnie wziąłem prysznic – w domu nie mieliśmy bieżącej wody, więc zawsze marzyłem o prysznicu pod stadionem, mimo że była w nim tylko zimna woda. Potem ubrałem się i wyszedłem. Nogi miałem jak z gumy, lecz zbytnio się tym nie przejmowałem. Jednak gdy wsiadłem na

rower, zaraz z niego spadłem. To było dziwne, w dodatku stwierdziłem, że prawie nie mam władzy w rękach i nogach. Znów wsiadłem na rower, ale nie mogłem zapanować nad kierownicą, a uda trzęsły mi się jak galareta. Zjechałem na pobocze i wpadłem do rowu. To było żałosne. Wreszcie się poddałem i zsiadłem z roweru. Skończyło się na tym, że musiałem iść do domu na piechotę. Była to heroiczna sześcioipółkilometrowa wędrówka. Mimo to nie mogłem się doczekać, kiedy wrócę na siłownię i zacznę ćwiczyć z obciążeniem. Tamto lato było cudowne: zamiast egzystować, zacząłem żyć. Wyrwałem się z ogłupiającej rutyny życia w Thal, w ramach której wstawałem, szedłem po mleko do sąsiadów, wracałem do domu, robiłem pompki i brzuszki, podczas gdy matka przygotowywała mi śniadanie, a ojciec szykował się do pracy. Nagle pojawiły się radość, element walki, ból, zadowolenie, przyjemności, kobiety, emocje. Myślałem: To jest życie! To fantastyczne! Chociaż ceniłem ojca i to, co osiągnął dzięki dyscyplinie, jego dokonania zawodowe, sportowe i muzyczne, to jednak sam fakt, że był moim ojcem, umniejszał znaczenie tego wszystkiego. Ni stąd, ni zowąd zyskałem nowe życie, które należało tylko do mnie. *** Jesienią 1962 roku, w wieku piętnastu lat, zacząłem nowy rozdział w życiu. Zapisałem się do szkoły zawodowej w Grazu i rozpocząłem naukę konkretnego fachu. Mimo że nadal mieszkałem z rodzicami, rodzinę pod wieloma względami zastąpiła sala gimnastyczna. Starsi faceci pomagali młodszym. Podchodzili, żeby zwrócić uwagę, gdy zrobiło się coś źle, albo żeby poradzić, jak poprawić formę. Jednym z moich partnerów stał się Karl Gerstl i obaj poznawaliśmy radość, jaką daje wzajemne motywowanie się i rywalizacja. – Zrobię dziesięć powtórzeń z tą sztangą, gwarantuję ci – mówił Karl, po czym robił jedenaście, żeby wywrzeć na mnie wrażenie, i wykrzykiwał: – To było fantastyczne! Patrzyłem na niego i odpowiadałem: – A ja zrobię dwanaście! Wiele pomysłów na ćwiczenia braliśmy z czasopism. W Niemczech ukazywały się pozycje poświęcone budowaniu ciała i podnoszeniu ciężarów, ale amerykańskie były o niebo lepsze, a Mui nam je tłumaczył. Te czasopisma były naszą biblią, jeśli chodzi o odżywianie się, sposób przyrządzania napojów proteinowych wspomagających budowę mięśni, ćwiczenia z partnerem. Przedstawiały bodybuilding jako drogę do realizacji marzeń. W każdym numerze zamieszczano zdjęcia mistrzów i opis ich ćwiczeń. Oglądaliśmy więc uśmiechniętych facetów prężących

mięśnie na Muscle Beach w Venice w Kalifornii, oczywiście w otoczeniu fantastycznych dziewczyn w seksownych kostiumach kąpielowych. Wszyscy znaliśmy nazwisko wydawcy, Joego Weidera, Hugh Hefnera świata kulturystyki. Był właścicielem czasopism, w każdym wydaniu zamieszczał felieton ze zdjęciem i lansował swoją żonę Betty, piękną modelkę, którą można było zobaczyć na niemal każdej fotce z plaży. Wkrótce życie w siłowni pochłonęło mnie bez reszty. Myślałem tylko o treningach. Którejś niedzieli, gdy okazało się, że sala gimnastyczna jest zamknięta, włamałem się do niej i ćwiczyłem w przejmującym zimnie. Musiałem owinąć sobie dłonie ręcznikami, żeby skóra nie przywarła mi do metalowych prętów. Robiłem postępy tydzień po tygodniu, podnosiłem coraz większe ciężary, moje mięśnie wytrzymywały coraz więcej powtórzeń, zmieniła mi się sylwetka i masa. Zostałem członkiem drużyny Stowarzyszenia Sportowców. Byłem dumny, że ja, Arnold Schwarzenegger, smarkacz, należę do tego samego klubu co Mister Austria, sławny Kurt Marnul. Uprawiałem też inne sporty, ale reakcja mojego ciała na trening siłowy szybko uzmysłowiła mi, w jakiej sferze mam największy potencjał i jak daleko mogę zajść. Nie potrafiłem powiedzieć, co mnie napędza, wszystko jednak wskazywało na to, że urodziłem się, by ćwiczyć, i czułem, że to przepustka, która pozwoli mi wyrwać się z Thal. Kurt Marnul mógł zdobyć tytuł Mister Austria, myślałem, a przecież sam mi mówił, co mogę osiągnąć, jeśli będę trenował, więc to właśnie zamierzam robić. Ta świadomość sprawiła, że wielogodzinne podnoszenie ton stali było dla mnie przyjemnością. Każda bolesna seria, każde dodatkowe powtórzenie stanowiło krok do celu, czyli zdobycia tytułu Mister Austria, a następnie udziału w zawodach o tytuł Mister Europe. W listopadzie w domu towarowym w Grazu wziąłem do ręki najnowszy numer „Muscle Builder”. Na okładce widniał Mister Universe, Reg Park. Był w stroju Herkulesa, miał przepaskę na biodrach, i ze zdumieniem uświadomiłem sobie, że to facet, który grał w moim ulubionym filmie. W środku znajdowały się inne zdjęcia Parka: jak pozuje, trenuje, zdobywa po raz drugi z rzędu tytuł Mister Universe, ściska rękę Joemu Weiderowi i gawędzi na Muscle Beach z legendarnym Steve’em Reevesem, wcześniejszym Mister Universe, który również grał główną rolę w filmach o Herkulesie. Nie mogłem się doczekać, aż znajdę Mui i dowiem się, o czym opowiada artykuł. Okazało się, że przedstawia całą drogę życiową Rega, od dzieciństwa w ubogim środowisku w angielskim Leeds aż po zwycięstwo w zawodach o tytuł Mister Universe, wyjazd do Rzymu, by zagrać Herkulesa, i małżeństwo z pięknością z RPA, gdzie mieszkał, gdy nie trenował na Muscle Beach.

Ta historia stała się dla mnie inspiracją. Mogłem zostać drugim Regiem Parkiem. Moje marzenia nagle się skrystalizowały i nabrały sensu. Znajdę sposób, żeby wyjechać do Ameryki: poprzez bodybuilding! I jakoś wkręcę się do filmu. Dzięki niemu stanę się znany na całym świecie. Role przyniosą mi pieniądze – byłem przekonany, że Reg Park jest milionerem – i pozwolą zdobywać najatrakcyjniejsze dziewczyny, co stanowiło bardzo ważny aspekt kariery. W następnych tygodniach doskonaliłem tę wizję, aż stała się bardzo konkretna. Zamierzałem wziąć udział w zawodach o tytuł Mister Universe, pobić rekord w podnoszeniu ciężarów, wyjechać do Hollywood i być jak Reg Park. Widziałem to wszystko oczami wyobraźni tak wyraźnie, że musiało się ziścić. Nie było innej możliwości: albo to, albo nic. Matka od razu zauważyła, że coś się zmieniło. Wracałem do domu szeroko uśmiechnięty. Powiedziałem jej, że trenuję, więc widziała, ile radości sprawia mi praca nad mięśniami. Jednak z biegiem czasu moja obsesja zaczęła ją niepokoić. Wiosną całą ścianę nad łóżkiem obwiesiłem zdjęciami mięśniaków. Byli to bokserzy, zawodowi zapaśnicy, ciężarowcy i trójboiści, ale głównie kulturyści w pozach uwydatniających mięśnie, zwłaszcza Reg Park i Steve Reeves. Byłem dumny z tej ściany. Działo się to jeszcze w epoce przed kserografami: wyszukiwałem zdjęcia w czasopismach, zanosiłem je do przefotografowania, a następnie zamawiałem odbitki dwadzieścia na dwadzieścia pięć centymetrów. Kupiłem miękką matę pilśniową, kazałem ją pociąć na prostokąty, a potem przyklejałem do nich zdjęcia i wieszałem na ścianie. Wyglądało to naprawdę nieźle. Jednak mama była zaniepokojona. Wreszcie pewnego dnia postanowiła zasięgnąć rady specjalisty i ściągnęła do domu lekarza, gdy jechał drogą z codziennymi wizytami lekarskimi. – Chcę, żeby pan coś zobaczył. – Zaprowadziła go po schodach do mojego pokoju. Siedziałem w salonie i odrabiałem lekcje, ale słyszałem większość rozmowy. – Panie doktorze – mówiła matka – wszyscy inni chłopcy, koledzy Arnolda, wieszają na ścianach zdjęcia dziewcząt. Wiem, bo widziałam. Plakaty, kolorowe fotosy, fotografie z czasopism. A tu, proszę spojrzeć. Nadzy mężczyźni. – Frau Schwarzenegger – odrzekł lekarz – nie ma w tym nic złego. Chłopcy szukają inspiracji. Patrzą na ojca, ale często to nie wystarcza, bo ojciec to ojciec, więc spoglądają także na innych mężczyzn. To nawet dobrze. Nie ma się pani czym martwić. Wyszedł, a matka otarła łzy i udawała, że nic się nie stało. Później mówiła do koleżanek: – Mój syn ma na ścianie w swoim pokoju zdjęcia siłaczy i atletów, i gdy na nie patrzy,

dostaje takiego napędu, że ćwiczy codziennie. Arnold, powiedz im, jakie ciężary podnosisz. Oczywiście miałem już powodzenie u dziewczyn, lecz przecież nie mogłem powiedzieć o tym matce. Tamtej wiosny matka sama odkryła, jak wiele się zmieniło: poznałem dziewczynę, dwa lata starszą ode mnie, która lubiła przebywać na świeżym powietrzu. – Ja też lubię biwakować! – oznajmiłem. – Na sąsiednim polu jest naprawdę ładne miejsce, tuż poniżej naszego domu. Może przyjdziesz z namiotem? Zjawiła się następnego popołudnia i śmiejąc się, rozbiliśmy na polu jej śliczny namiocik. Kilkoro dzieciaków z sąsiedztwa pomagało nam wbijać śledzie. Był w sam raz dla dwojga i miał zasuwaną na zamek klapę. Kiedy dzieciaki sobie poszły, weszliśmy z dziewczyną do środka i zaczęliśmy się obściskiwać. Dziewczyna zdjęła bluzeczkę, lecz nagle usłyszałem zgrzyt suwaka i gdy się odwróciłem, zobaczyłem głowę matki. Urządziła nam straszną awanturę, nazwała dziewczynę ulicznicą i dziwką, a potem pomaszerowała po stoku do domu. Panna była przerażona. Z moją pomocą złożyła namiot i czym prędzej uciekła. Po powrocie do domu pokłóciłem się z matką. – Co to ma znaczyć?! – krzyczałem. – Najpierw mówisz lekarzowi, że mam te zdjęcia na ścianie, a potem się martwisz, gdy nakrywasz mnie z dziewczyną. Nie rozumiem. Faceci tak właśnie robią! – Nie, nie, nie. Nie w moim obejściu. Biedaczka musiała oswoić się z nową sytuacją. Była naprawdę wkurzona, a ja tylko chciałem żyć własnym życiem! Tamtej soboty pojechałem do miasta i pogodziłem się z dziewczyną – jej rodzice wyjechali i miała wolną chatę. *** Ważną część nauki w szkole zawodowej, do której zacząłem chodzić jesienią 1962 roku, stanowiły praktyki. Przed południem mieliśmy lekcje, a po południu rozchodziliśmy się po mieście do swoich zajęć. To było znacznie lepsze niż siedzenie przez cały dzień w klasie. Moi rodzice wiedzieli, że jestem dobry z matematyki, umiem liczyć w pamięci i to lubię, więc załatwili, że będę szkolił się w handlu i przedsiębiorczości zamiast w zawodzie hydraulika czy stolarza. Praktykę odbywałem w MayerStechbarth, małym sklepie z materiałami budowlanymi przy Neubaustrasse, zatrudniającym czterech pracowników. Jego właścicielem był Herr Matscher,

emerytowany prawnik, który zawsze wkładał do pracy garnitur. Prowadził sklep z żoną Christine. Początkowo przydzielano mnie głównie do prac fizycznych, do układania drewna, do odgarniania śniegu z chodnika. Lubiłem dostarczać towar: wnoszenie ciężkich płyt kompozytowych po schodach do domu klientów było formą ćwiczeń. Wkrótce poproszono mnie o zrobienie inwentaryzacji i zacząłem się interesować prowadzeniem sklepu. Nauczyłem się pisać zamówienia i wykorzystywać wiedzę zdobytą na lekcjach księgowości. Najważniejszą umiejętnością, jaką opanowałem, była jednak technika sprzedaży. Chodziło o to, by nie pozwolić klientowi wyjść ze sklepu z pustymi rękami. Jeśli tak się stało, świadczyło to o tym, że jesteś beznadziejnym sprzedawcą. Nawet jeśli miała to być tylko mała śrubka, należało ją sprzedać. Wymagało to rozmaitych zabiegów. Jeśli nie mogłem sprzedać linoleum, wciskałem odkurzacz. Zakumplowałem się z drugim praktykantem, Franzem Janzem, ponieważ obu nas fascynowała Ameryka. Rozmawialiśmy o niej bez końca, a nawet próbowaliśmy przetłumaczyć moje nazwisko na angielski – wyszedł nam „czarny koniec”, choć „czarny oracz” byłby bliższy. Zabrałem Franza do siłowni i próbowałem zainteresować treningiem, ale nie złapał bakcyla. Bardziej interesowała go gra na gitarze. Należał do Mods, pierwszego zespołu rockowego w Grazu. Franz rozumiał jednak moją pasję. Któregoś dnia zauważył, że ktoś chce się pozbyć zestawu sztang. Zaciągnął te sztangi do domu na sankach i namówił ojca, żeby oczyścił je z rdzy i pomalował. Potem obaj mi je przywieźli. Wtedy zamieniłem nieogrzewane pomieszczenie przy schodach w domową siłownię. Od tamtej pory mogłem zintensyfikować trening i ćwiczyć w domu także w te dni, w które nie chodziłem na stadion. W MayerStechbarth byłem znany jako ten praktykant, który chce wyjechać do Ameryki. Państwo Matscherowie okazali nam wiele życzliwości. Uczyli nas, jak dogadywać się z klientami i ze sobą nawzajem, jak wyznaczać sobie cele. Frau Matscher starała się wypełniać luki w naszej edukacji. Uważała na przykład, że nie nauczono nas prowadzić rozmów towarzyskich, a chciała, żebyśmy nabrali trochę ogłady. Gawędziła więc z nami o sztuce, religii i bieżących sprawach. Żeby nagrodzić nasze wysiłki, częstowała nas chlebem z marmoladą. *** W czasie gdy Frau Matscher zaczęła wprowadzać mnie w świat kultury, poznałem smak sportowego sukcesu. Piwiarnia może wydawać się dziwnym miejscem, żeby zaczynać karierę

w sporcie, aleja właśnie tam ją zacząłem. Był marzec 1963 roku, miałem niespełna szesnaście lat, gdy pierwszy raz wystąpiłem publicznie w barwach drużyny Stowarzyszenia Sportowców: czarnych butach treningowych, brązowych skarpetach i ciemnym jednoczęściowym trykocie z wąskimi ramiączkami i klubowym emblematem. Mieliśmy się zmierzyć z ciężarowcami z rywalizującego z nami klubu, w ramach występów dla widowni złożonej z trzystu, czterystu ludzi – wszyscy siedzieli przy długich stołach piwiarni w Grazu, palili papierosy i stukali się kuflami. Jako debiutant byłem bardzo podekscytowany i zdenerwowany, gdy wychodziłem na scenę. Natarłem ręce kredą, żeby sztanga się nie ślizgała, i podniosłem sześćdziesiąt osiem kilogramów, mój zwykły ciężar. Ludzie zaczęli klaskać. Ten aplauz wywołał efekt, jakiego się nie spodziewałem: nie mogłem się doczekać, kiedy znów wyjdę na scenę. Tym razem, ku mojemu zaskoczeniu, podniosłem osiemdziesiąt cztery kilogramy – o szesnaście kilo więcej niż kiedykolwiek wcześniej. Niektórym ludziom idzie lepiej przed publicznością, innym gorzej. Facet z przeciwnej drużyny był lepszym ciężarowcem niż ja, ale publiczność go rozpraszała i podczas ostatniej próby nie dał rady podnieść sztangi. Później powiedział mi, że nie mógł się skupić tak jak w siłowni. Ze mną było odwrotnie: obecność publiczności dodawała mi siły i stanowiła motywację, działała na moje ego. Odkryłem, że o wiele, wiele lepiej radzę sobie przed widownią.

ROZDZIAŁ 3 Wyznania czołgisty W bazie wojskowej pod Grazem stacjonowała jedna z dywizji pancernych armii austriackiej. Dowiedziałem się o tym, bo wszyscy młodzi mężczyźni w Austrii musieli odbyć służbę wojskową, i zamierzałem znaleźć dla niej miejsce w mojej wizji przyszłości. Pomyślałem, że komisja poborowa prawdopodobnie przydzieli kogoś o mojej budowie do piechoty, żeby wnosił karabiny maszynowe i amunicję w góry. Ale piechota stacjonowała w Salzburgu, a to kolidowało z moim planem. Chciałem zostać w Grazu i nadal trenować. Zamierzałem zostać mistrzem świata w kulturystyce, a nie walczyć na wojnie. Nie było to także celem armii austriackiej. Mieliśmy własne wojsko, bo nam pozwolono. Miało to świadczyć o naszej suwerenności. Była to jednak mała armia i nikt nie przewidywał, że będzie brała udział w prawdziwej walce. Bardzo chciałem wstąpić do wojska i wyjechać z domu – byłby to mój pierwszy wyjazd. Właśnie skończyłem naukę i wiedziałem, że im szybciej odsłużę wojsko, tym szybciej dostanę paszport. Pomysł, żeby zostać czołgistą, wydawał się niezły. Kilku kolegów, którzy wstąpili do wojska, służyło w Grazu, więc zasypywałem ich pytaniami na temat bazy. Było tam wiele stanowisk dla rekrutów, zarówno w administracji, jak i w kuchni, gdzie nie miało się styczności z czołgiem. Moi kumple służyli w piechocie zmechanizowanej, do której należą żołnierze stanowiący wsparcie dla czołgów i odpowiednio przeszkoleni: jeżdżą na czołgach, po wkroczeniu do walki zeskakują z nich, szukają min przeciwczołgowych i tak dalej. Mnie jednak fascynowały same czołgi. Uwielbiałem te wielkie maszyny, z pewnością do takich należał skonstruowany przez Amerykanów M47 Patton. Miał trzy i pół metra szerokości, silnik o mocy ośmiuset koni mechanicznych i ważył pięćdziesiąt ton. Był tak potężny, że mógł przejechać przez ceglany mur, a siedzący w środku człowiek nawet by tego nie zauważył. Nie mieściło mi się w głowie, że ktoś mógłby powierzyć coś tak wielkiego i drogiego osiemnastolatkowi. Inną atrakcją było to, że aby zostać kierowcą czołgu, należało najpierw zrobić prawo jazdy na motocykl, samochód, ciężarówkę i traktor. Wojsko opłacało wszystkie te

kursy, które w cywilu kosztowałyby tysiące szylingów. W całej armii austriackiej było tylko dziewięćset czołgów, a ja chciałem się wyróżnić. Ojciec, który marzył, że zostanę policjantem albo żołnierzem, z radością szepnął słówko dowódcy bazy, swojemu kumplowi z czasów wojny. Ten pasjonował się sportem i chętnie przyjął mnie do siebie. Gdy tylko przeszedłem szkolenie, postarał się, żebym w bazie miał do dyspozycji sprzęt treningowy. Wszystko poszłoby doskonale, lecz się przeliczyłem. Zaczynałem zdobywać trofea w podnoszeniu ciężarów, byłem mistrzem juniorów w regionie, a latem zdobyłem mistrzostwo Austrii w trójboju siłowym w kategorii wagi ciężkiej, pokonując bardziej doświadczonych zawodników. Choć wystarczyło na mnie spojrzeć, by wiedzieć, że jestem tylko wyrośniętym nastolatkiem, odnosiłem także sukcesy w kulturystyce. Wygrałem w mistrzostwach regionu i zająłem trzecie miejsce w zawodach o tytuł Mister Austria – stanąłem na podium z Kurtem Marnulem, który nadal był niepokonany. Tuż przed wstąpieniem do wojska zgłosiłem się do pierwszego turnieju międzynarodowego, odpowiednika Mister Europe w klasie juniorów. Nie wiedziałem, że przez całe sześć tygodni szkolenia podstawowego nie będę mógł wyjechać z Grazu. Nie miałem nic przeciwko szkoleniu wojskowemu. Nauczyło mnie ono, że coś, co z początku wydaje się niemożliwe, jest do osiągnięcia. Nie sądziliśmy, że uda nam się wspiąć na klif z całym ekwipunkiem polowym. Ale gdy dostawaliśmy taki rozkaz, wspinaliśmy się, i już. Po drodze zbieraliśmy grzyby i upychaliśmy je do kieszeni, a wieczorem oddawaliśmy kucharzowi, żeby ugotował z nich zupę. Jednak bardzo chciałem wziąć udział w zawodach juniorów o tytuł Mister Europe i nie mogłem przestać o tym myśleć. W każdej wolnej chwili ćwiczyłem w latrynie prezentację. Błagałem instruktora musztry, aby potraktował to jako zdarzenie losowe i pozwolił mi pojechać do Stuttgartu na turniej. Jednak nie było o tym mowy. W wieczór przed zawodami postanowiłem chrzanić wszystko i wyszedłem za bramę bez przepustki. Po siedmiogodzinnej podróży pociągiem znalazłem się w Stuttgarcie, zaprezentowałem pozy przed liczącą kilkuset fanów widownią i napawałem się oklaskami. Zdobyłem tytuł Best Built Junior Athlete of Europe 1965, czyli najlepiej zbudowanego młodego sportowca. Był to mój pierwszy pobyt za granicą i nigdy nie występowałem przed tak liczną publicznością. Czułem się jak King Kong.

Niestety, po powrocie do obozu szkoleniowego spotkała mnie kara. Zostałem zamknięty w karcerze i siedziałem tam przez dwadzieścia cztery godziny. Dowództwo dowiedziało się jednak o moim zwycięstwie i kazało mnie wypuścić. Przez resztę szkolenia się nie wychylałem i wkrótce zgłosiłem się do jednostki pancernej, którą dowodził kolega ojca. Od tamtej pory służba wojskowa była dla mnie jak jazda kradzionym samochodem. Zorganizowałem sobie w barakach siłownię i ćwiczyłem po cztery godziny dziennie, bo na tyle mi pozwolono. Niektórzy oficerowie i szeregowi żołnierze także zaczęli ćwiczyć. Po raz pierwszy w życiu codziennie jadłem mięso, prawdziwe proteiny. Nabierałem ciała tak szybko, że co trzy miesiące dostawałem mundur o jeden numer większy. Kurs prawa jazdy na motocykl zacząłem od razu, a na samochód – w następnym miesiącu. Uczyliśmy się podstaw mechaniki, bo musieliśmy umieć naprawić pojazd. Potem był kurs prowadzenia ciężarówek, co okazało się trudniejsze, ponieważ wojskowe ciężarówki miały ręczną, niezsynchronizowaną skrzynię biegów. Żeby zmienić bieg na wyższy albo niższy, należało wrzucić na luz, dwukrotnie nacisnąć sprzęgło i zwiększyć obroty silnika, aby uzyskać odpowiednią prędkość. To często powodowało straszliwy zgrzyt skrzyni biegów i prowadziło do stresujących sytuacji, bo już po krótkim szkoleniu kazano nam wyjechać na ulice. Dopóki ten system nie wszedł człowiekowi w krew, trudno było nie odrywać wzroku od drogi przy zmianie biegów. Właśnie zmagałem się z dźwignią, gdy jadące przede mną samochody nagle się zatrzymywały i musiałem hamować, jednocześnie redukując bieg – a wszystko to przy wtórze wrzasków instruktora. Kiedy wracaliśmy do bazy, byłem zlany potem – ale był to doskonały sposób na pozbycie się zbędnego tłuszczu. Prowadzenie traktora z przyczepą, czyli następny etap, też było trudne, szczególnie cofanie przy użyciu lusterek i kręcenie kierownicą w odwrotnym kierunku. Opanowanie tej umiejętności zajęło mi sporo czasu i kosztowało kilka kolizji i stłuczek. Gdy zdałem egzaminy i przeszedłem do czołgów, poczułem ulgę. M47 jest tak skonstruowany, że prowadzi się go jedną ręką, przy użyciu drążka sterującego biegami i ruchem gąsienic. Siedzi się w lewym przednim kącie kadłuba, z pedałami gazu i hamulca pod stopami. Metalowy fotel można podnosić i opuszczać, zwykle prowadzi się z głową wystawioną przez otwarty właz, aby lepiej widzieć. Przed wkroczeniem do walki opuszcza się siedzenie i zamyka właz, a potem patrzy przez peryskop. W nocy używa się prymitywnego detektora podczerwieni, żeby widzieć drzewa, zarośla i inne czołgi. Mimo

wysokiego wzrostu mieściłem się w fotelu, ale prowadzenie czołgu przy zamkniętym włazie czasami wywołuje klaustrofobię. Byłem naprawdę dumny, że uczę się prowadzić tę potężną maszynę, bo nigdy do tej pory nie miałem z czymś takim do czynienia. Najbliższym polem manewrowym był rozległy pas ziemi ciągnący się wzdłuż pagórków między Thal a Grazem. Żeby tam dotrzeć, musieliśmy opuścić bazę i jechać półtorej godziny krętą żwirową drogą – kompanią dwudziestu czołgów, które chrzęściły i dudniły, przejeżdżając obok pojedynczych domów i wiosek. Zwykle jeździliśmy nocą, kiedy ruch był najmniejszy. Byłem dumny z moich umiejętności kierowcy, tego, że umiałem precyzyjnie manewrować maszyną, sprawnie pokonywać doły i rowy, tak aby dowódca czołgu i koledzy z załogi nie obijali się o pancerz i urządzenia. Zdarzały mi się jednak wypadki. Gdy obozowaliśmy w polu, obowiązywał ścisły rozkład dnia. Najpierw ćwiczyliśmy. Obciążniki i gryfy oraz ławkę do ćwiczeń trzymałem w schowkach w górnej części kadłuba, gdzie zwykle przechowuje się narzędzia. Przyłączało się do mnie trzech, czterech czy pięciu facetów z innych plutonów i trenowaliśmy razem półtorej godziny przed śniadaniem. W niektóre noce kierowcy musieli zostawać przy czołgach, podczas gdy reszta załogi szła spać do namiotu. Każdy z nas kopał wtedy płytki dół, rozkładał w nim koc, a na górze parkował czołg. Chodziło o to, żeby chronić się przed niedźwiedziami. Nie wolno było ich zabijać, a one chyba o tym wiedziały, bo wędrowały sobie swobodnie po polu manewrowym. Wystawialiśmy także wartowników, którzy stali na czołgach, poza zasięgiem niedźwiedzi. Którejś nocy obozowaliśmy nad strumieniem i w pewnej chwili obudziłem się przestraszony, bo wydawało mi się, że słyszę niedźwiedzia. Nagle zorientowałem się, że widzę nad sobą niebo. Mój czołg zniknął! Rozejrzałem się nerwowo i zobaczyłem go kilka metrów dalej – tkwił w wodzie. Przednią część korpusu miał zanurzoną, a armatę wbitą w błoto. Jak się okazało, zapomniałem zaciągnąć hamulec ręczny, a teren był pochyły, i gdy spaliśmy, czołg powoli się stoczył. Próbowałem wyjechać nim ze strumienia, ale gąsienice tylko buksowały w błocie. Musieliśmy sprowadzić pojazd holowniczy ważący osiemdziesiąt ton, a i tak dopiero po kilku godzinach udało się wyciągnąć mój czołg z wody. Potem musieliśmy pojechać nim do warsztatu, bo trzeba było zdjąć wieżę. Działo wysłano do czyszczenia. Za ten popis dostałem dwadzieścia cztery godziny karceru. Nawet w garażu dla czołgów mogło być niebezpiecznie. Pewnego razu uruchomiłem

maszynę, ustawiłem fotel i odwróciłem się, żeby przed wyjazdem skontrolować wskaźniki. Wszystkie parametry były w porządku, czułem jednak, że czołg się trochę trzęsie, jakby coś było nie tak z silnikiem. Pomyślałem: Może trzeba dodać trochę gazu? Więc dodałem, wciąż patrząc na wskaźniki, lecz trzęsienie jeszcze się nasiliło. Dziwne. Wtedy zauważyłem opadający pył. Wyjrzałem przez właz na zewnątrz i zobaczyłem, że zamiast tylko zwiększyć obroty silnika, ruszyłem i właśnie rozwalałem ścianę garażu. Dlatego tak trzęsło. Pękła jakaś rura, woda tryskała, zalewając wszystko, i zalatywało gazem. Ludzie krzyczeli: „Stop! Stop!” – więc zgasiłem silnik. Wysiadłem i przebiegłem przez garaż, żeby znaleźć dowódcę, tego, który znał mojego ojca. Uznałem, że w nim moja jedyna nadzieja. Spotkałem go tego ranka i rzucił coś w rodzaju: „Wpadłem któregoś dnia na twojego tatę i opowiedziałem mu, jak dobrze sobie radzisz”. Zapukałem więc do drzwi jego biura i wyznałem: – Panie pułkowniku, chyba narobiłem trochę kłopotów. On jednak wciąż był w doskonałym humorze. – Och, nie przejmuj się! Co się takiego stało, Arnoldzie? – Hm, niech pan sam sprawdzi, panie pułkowniku. Musi pan to zobaczyć. A on na to: – Daj spokój. Gdy wychodziliśmy na dwór, poklepał mnie jowialnie po plecach, jakby chciał powiedzieć: „Dobrze ci idzie”. Potem jednak zobaczył tryskającą wodę, gromadzących się ludzi i czołg wystający zza rozwalonej ściany. W jednej chwili zmienił się w kogoś zupełnie innego: zaczął wrzeszczeć, obrzucać mnie wszelkimi wyzwiskami, jakie tylko przyszły mu do głowy, krzyczał, że wezwie mojego ojca i odwoła wszystko, co do tej pory o mnie mówił. Nabrzmiały mu żyły na szyi. Wreszcie ochłonął i warknął: – Gdy tu wrócę po lunchu, wszystko ma być naprawione. Tylko w ten sposób zdołasz się zrehabilitować. Zbierz ludzi i do roboty! W wojsku najfajniejsza jest jego samowystarczalność. Dywizja ma własnych murarzy, hydraulików i materiały budowlane. Na szczęście nie zawalił się dach ani nic większego, a czołg, oczywiście, był wykonany ze stali, więc nic mu się nie stało. Koledzy uznali mój wypadek za tak

zabawny, że od razu przyszli mi z pomocą, więc nawet nie miałem specjalnie czego organizować. Po południu rury były załatane, a ściana odbudowana i musieliśmy tylko poczekać, aż wyschnie, żeby położyć tynk. Byłem zadowolony, bo miałem okazję nauczyć się mieszać cement i układać pustaki. Gorzej, że cała baza się ze mnie nabijała: – O, słyszeliśmy o twoim wypadku. Musiałem też odsłużyć tydzień w pododdziale kuchennym, gdzie obierałem ziemniaki razem z innymi pechowcami, tak że gdy wszyscy przychodzili jeść, mogli nas oglądać. Wiosną 1966 roku doszedłem do wniosku, że wojsko nie jest mi już potrzebne. Moje zwycięstwo w Stuttgarcie poprzedniej jesieni wzbudziło duże zainteresowanie. Albert Busek, jeden z organizatorów turnieju i redaktor czasopisma „Sportrevue”, napisał komentarz, w którym przepowiadał, że w kulturystyce zaczyna się epoka Schwarzeneggera. Dostałem kilka propozycji pracy jako zawodowy trener, między innymi od wydawcy Buseka, Rolfa Putzigera, największego promotora kulturystyki w Niemczech. Zaproponował mi prowadzenie należącej do niego siłowni w Monachium, Universum Sport Studio. Było to niezmiernie kuszące: miałbym wspaniałe warunki do ćwiczeń i więcej okazji, żeby stać się znany. W Austrii kulturystyka znajdowała się jeszcze w cieniu podnoszenia ciężarów, a w Niemczech stawała się niezależną dziedziną sportu. W świecie kulturystyki powoli rozchodziła się wieść o moim zwycięstwie w Stuttgarcie. Znalazłem się na okładkach kilku czasopism, bo moja historia wydawała się ciekawa: nikomu nieznany osiemnastoletni Austriak z czterdziestoośmiocentymetrowymi bicepsami. Postanowiłem wystąpić z prośbą o wcześniejsze zwolnienie ze służby. Do podania dołączyłem kopię propozycji pracy od Putzigera i kilka artykułów prasowych na mój temat. Dowódcy wiedzieli, jakie mam ambicje, że chcę zostać mistrzem kulturystyki, więc uznałem, że to będzie doskonałe posunięcie. Nie oczekiwałem jednak zbyt wiele. Choć minimalny okres służby wojskowej wynosił zaledwie dziewięć miesięcy, kierowcy czołgów musieli odsłużyć trzy lata ze względu na koszty szkolenia. Słyszałem o takich, których zwalniano wcześniej z powodu choroby w rodzinie albo dlatego, że byli potrzebni w gospodarstwie, nie słyszałem natomiast o nikim, kto zostałby zwolniony, żeby realizować swoje marzenia. Nie chodziło o to, że nie lubiłem wojska. Służba wojskowa była jedną z najlepszych rzeczy, jakie mi się przydarzyły. Będąc żołnierzem, zyskałem pewność siebie. Kiedy zacząłem samodzielne życie, z dala od rodziny, stwierdziłem, że całkiem dobrze sobie radzę. Nauczyłem

się zdobywać przyjaciół i być przyjacielem. Hierarchia i dyscyplina wydawały się tam bardziej naturalne niż w domu. Gdy wykonywałem rozkazy, czułem, że robię coś ważnego. W ciągu tych dziewięciu miesięcy nauczyłem się tysiąca rzeczy, od prania i cerowania koszul po smażenie jajek na osłonie rury wydechowej czołgu. Spałem na świeżym powietrzu, nocami pełniłem wartę przy barakach, przekonałem się, że nieprzespana noc nie oznacza wcale, iż następnego dnia nie można dać z siebie wszystkiego, a dzień bez jedzenia nie oznacza, że umrze się z głodu. O tym wszystkim wcześniej nawet nie myślałem. Marzyło mi się, by pewnego dnia zostać przywódcą, lecz wiedziałem, że w tym celu najpierw należy nauczyć się posłuszeństwa. Jak powiedział Winston Churchill, Niemców można mieć albo u gardła, albo u stóp, i takie samo podejście obowiązywało w armii austriackiej. Jeśli za bardzo się puszyłeś, pokazywano ci, gdzie twoje miejsce. W wieku osiemnastu, dziewiętnastu lat jest się już gotowym, żeby przyswoić sobie tę lekcję, po trzydziestce robi się na to za późno. Im więcej armia piętrzyła przed nami trudności, tym spokojniej myślałem: Dobra, nie będę się tym przejmował, zniosę wszystko. Liczyło się tylko to, że mnie, osiemnastolatkowi, powierzono maszynę

o wadze

pięćdziesięciu

ton,

choć

nie

zawsze

wykazywałem

się

taką

odpowiedzialnością, jaką powinienem. Moja prośba o wcześniejsze zwolnienie z wojska leżała w aktach przez wiele miesięcy. Zanim ją rozpatrzono, kolejny raz naraziłem na szwank moje dobre imię. Późną wiosną byliśmy na dwunastogodzinnych nocnych manewrach – od osiemnastej do szóstej. O drugiej kompania zajęła pozycje na szczycie pasma wzgórz i przyszedł rozkaz: „Dobra, przerwa na posiłek. Dowódcy czołgów do raportu”. Żartowałem sobie przez radio z kolegą, który właśnie dostał nowszą wersję pattona, M60, wyposażoną w silnik dieslowski. Chłopak popełnił błąd i pochwalił się, że jego czołg jest szybszy od mojego. Wyzwałem go więc na pojedynek i obaj ruszyliśmy w dół stoku. Zatrzymałbym się – tak nakazywał głos rozsądku – ale wygrywałem. Reszta załogi w moim czołgu zaczęła szaleć. Słyszałem, że ktoś krzyczy, żebym hamował, pomyślałem jednak, że po prostu tamten próbuje zyskać przewagę. Kiedy znalazłem się u podnóża pagórka, zatrzymałem się i spojrzałem w tył, szukając M60. Wtedy zauważyłem na naszej wieżyczce żołnierza – był jej uczepiony, jakby od tego zależało jego życie. Gdy ruszałem, na czołgu siedziało kilku innych piechurów. Pozostali albo zeskoczyli, albo spadli, tylko on utrzymał się do samego końca.

Włączyliśmy więc światła i wjechaliśmy z powrotem na górę – powoli, żeby nikogo nie przejechać – zbierając rozproszonych żołnierzy. Na szczęście obyło się bez poważniejszych obrażeń. Kiedy dotarliśmy na szczyt, czekali już na nas trzej oficerowie w jeepie. Minąłem ich i zaparkowałem czołg, jakby nic się nie stało. Gdy tylko wygramoliłem się przez właz, oficerowie zaczęli na mnie krzyczeć. Stanąłem na baczność, czekając, aż skończą. Kiedy wreszcie wrzaski ucichły, jeden z oficerów podszedł do mnie, przyjrzał mi się i wybuchnął śmiechem. – Szeregowy Schwarzenegger, przejeźdźcie czołgiem tam – polecił. – Rozkaz! – Zaparkowałem czołg we wskazanym miejscu. Wysiadając, zauważyłem, że stanąłem w głębokim i gęstym błocie. – A teraz, szeregowy Schwarzenegger, chcę, żebyście przeczołgali się pod maszyną. Gdy wyjdziecie po drugiej stronie, macie wdrapać się na wieżyczkę, wsiąść do czołgu, przejść przez kadłub i wyjść włazem ewakuacyjnym. A potem jeszcze raz. – Kazał mi powtórzyć całą procedurę pięćdziesiąt razy. Kiedy skończyłem, cztery godziny później, byłem pokryty warstwą błota ważącą z dziesięć kilogramów i ledwo się ruszałem. Wniosłem pewnie jeszcze koło pięćdziesięciu kilo do czołgu, gdy przez niego przechodziłem. Później kazano mi pojechać do bazy i wyczyścić maszynę. Ci faceci mogli zamknąć mnie do pudła na tydzień, muszę jednak przyznać, że ta kara była bardziej spektakularna. Nie mam pewności, ale myślę, że ten nieszczęsny wyścig przyczynił się do mojego wcześniejszego zwolnienia z wojska. Kilka tygodni po tym incydencie zostałem wezwany przed oblicze przełożonych. Na biurku dowódcy leżały czasopisma kulturystyczne i oferta pracy, które przedłożyłem. – Wyjaśnij nam to – odezwał się. – Zaciągnąłeś się do wojska jako kierowca czołgu na trzy lata, a kilka miesięcy temu napisałeś prośbę o zwolnienie latem ze służby, bo chcesz przyjąć tę robotę w Monachium. Odparłem, że lubię wojsko, jednak praca w Monachium to dla mnie wielka szansa. – Hm… – Dowódca się uśmiechnął. – Zważywszy na to, że stwarzasz tu pewne niebezpieczeństwo, spełnimy twoją prośbę i pozwolimy ci odejść wcześniej. Nie możemy pozwolić, żebyś rozwalił następne czołgi.

ROZDZIAŁ 4 Mister Universe – Pamiętaj, że jeśli coś pójdzie źle, zawsze możesz dostać pracę ratownika w Thalersee. Nie ma powodu do niepokoju. To powiedział Fredi Gerstl, gdy poszedłem do niego, żeby się pożegnać. Fredi zawsze chętnie pomagał młodym ludziom i wiedziałem, że chce dobrze, ale nie interesowała mnie praca ratownika ani żadne inne wyjście awaryjne. Chociaż Monachium leżało tylko trzysta dwadzieścia kilometrów od Grazu, dla mnie był to pierwszy etap podróży z Austrii do Ameryki. Dużo słyszałem o Monachium: że każdego tygodnia na tamtejszy dworzec wjeżdżają setki pociągów, o nocnym życiu, swobodnej atmosferze w piwiarniach i tak dalej, i tak dalej. Gdy pociąg zbliżał się do miasta, widziałem coraz więcej domów, potem większych budynków i wreszcie na horyzoncie pojawiło się centrum miasta. W głowie tłukła mi się myśl: Jak się tam odnajdę? Jak przeżyję? Ale powtarzałem sobie niczym mantrę: To będzie mój nowy dom. Byłem coraz dalej od Grazu, i to Monachium miało być moim miastem, choćby nie wiem co. Monachium było dynamicznie rozwijającą się metropolią, nawet jak na standardy cudu gospodarczego zachodnich Niemiec, który wiosną 1966 roku stał się już ewidentny. Było to światowe miasto liczące milion dwieście tysięcy mieszkańców. Właśnie wygrało konkurs na organizację letniej olimpiady w 1972 roku i finał Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej 1974 roku. Igrzyska olimpijskie w Monachium miały symbolizować przemianę zachodnich Niemiec i ich wejście do społeczności międzynarodowej jako nowoczesnego, demokratycznego państwa. Wszędzie widać było dźwigi. Budowano już stadion olimpijski, a także hotele, biurowce i apartamentowce. W całym mieście drążono tunele metra, które miało być najnowocześniejsze i najszybsze na świecie. Hauptbahnhof, główny dworzec kolejowy, na którym powinienem wysiąść, stał w centrum tego wszystkiego. Na placach budów potrzebowano robotników, a ci napływali z rejonu Morza Śródziemnego i bloku wschodniego. W poczekalniach i na peronach słychać było hiszpański, włoski, turecki oraz języki słowiańskie. Wokół dworca znajdowały się hotele, nocne kluby, sklepy, spelunki i siedziby firm. Universum Sport Studio, siłownia, w której mnie zatrudniono,

mieściła się przy Schillerstrasse, zaledwie pięć minut od dworca. Po obu stronach ulicy ciągnęły się nocne kluby i bary ze striptizem, działające do czwartej nad ranem. O piątej otwierano pierwsze kawiarnie i bary mleczne, w których można było zjeść śniadanie, na przykład kiełbasę, albo napić się piwa. Miejsc do picia i zabawy nie brakowało. W takiej okolicy dziewiętnastoletni chłopak z prowincji bardzo szybko uczył się życia. Albert Busek obiecał, że ktoś wyjdzie po mnie na dworzec, i gdy szedłem przez peron, zobaczyłem uśmiechniętą twarz kulturysty Franza Dischingera. Przed rokiem był faworytem europejskich zawodów Best Built Man w kategorii juniorów, które odbywały się w Stuttgarcie i w których go pokonałem. Był przystojnym młodym Niemcem, wyższym ode mnie, ale jego ciało jeszcze się nie wypełniło i pewnie dlatego sędziowie przyznali zwycięstwo mnie. Należał do pogodnych facetów i dobrze się dogadywaliśmy, dużo się razem śmialiśmy. Umówiliśmy się, że gdy przyjadę do Monachium, zostaniemy partnerami do ćwiczeń. Przekąsiliśmy coś na dworcu, a następnie on i jego kumpel, który miał samochód, podrzucili mnie do domu na przedmieściach, gdzie mieszkał Rolf Putziger. Nie znałem jeszcze mojego nowego szefa, ale cieszyłem się, że zaoferował mi lokum u siebie, bo nie stać mnie było na wynajęcie mieszkania. Putziger okazał się przyciężkim, niezdrowo wyglądającym starszym gościem w garniturze. Był prawie zupełnie łysy i miał brzydkie zęby, które odsłaniał, gdy się uśmiechał. Przyjął mnie życzliwie i oprowadził po domu. Był tam mały pokój, który miałem zająć, gdy tylko dostarczą zamówione przez niego łóżko. Zapytał, czy na razie mógłbym spać na kanapie w salonie. Odparłem, że nie mam nic przeciwko temu. Ten układ nie budził moich podejrzeń, ale pewnej nocy Putziger wrócił późno do domu i zamiast pójść do swojej sypialni, położył się obok mnie. – Może chciałbyś przenieść się do sypialni, tam byłoby ci wygodniej? – zapytał. Poczułem, że napiera na mnie stopą. Zerwałem się z kanapy jak oparzony, zebrałem swoje rzeczy i szybko ruszyłem do drzwi. W co ja się wpakowałem? – myślałem gorączkowo. Wśród kulturystów trafiali się geje. Znałem w Grazu faceta, który miał w domu fantastyczną siłownię i czasami ćwiczyliśmy u niego z kumplami. Nie krył się ze swoim pociągiem do mężczyzn i pokazał nam zakątek w parku, gdzie mężczyźni spotykali się z chłopcami. Był jednak dżentelmenem i nigdy nie narzucał się żadnemu z nas. Wydawało mi się więc, że wiem, jak wygląda gej. A tymczasem Putziger nie miał w sobie nic z geja, wyglądał jak biznesmen!

Dogonił mnie na ulicy, gdy przystanąłem, żeby zastanowić się nad tym, co się stało i gdzie mam się podziać. Kajał się i obiecywał, że jeśli wrócę z nim do domu, nie będzie mi się narzucał. – Jesteś moim gościem – powiedział. Jednak po powrocie do domu próbował ze mną negocjować. Rozumie, że wolę kobiety, ale gdybym został jego przyjacielem, załatwiłby mi samochód, pomógł w karierze i tak dalej. Oczywiście przydałby mi się wtedy prawdziwy mentor, lecz nie za taką cenę. Rano z ulgą się stamtąd wyniosłem. Putziger mnie nie wyrzucił, bo bardziej niż kochasia w łóżku potrzebował gwiazdy w swojej siłowni. Kulturystyka była wtedy sportem tak mało znanym, że w Monachium znajdowały się tylko dwie siłownie i większa z nich należała do Reinharda Smolany, który w 1960 roku jako pierwszy uzyskał tytuł Mister Germany, a w 1963 – Mister Europe. Zajął trzecie miejsce w zawodach o tytuł Mister Universe, był więc bez wątpienia jednym z najlepszych niemieckich kulturystów i autorytetem, jeśli chodzi o trening siłowy. Jego siłownia była lepiej wyposażona i nowocześniejsza niż Putzigera, klienci przechodzili więc do Smolany. Zatrudnienie mnie w Universum Sport Studio miało być sensacją i podnieść notowania siłowni. Albert Busek ze „Sportrevue”, który wprawił to wszystko w ruch, wysuwając moją kandydaturę, okazał się tak honorowy, jak Rolf Putziger obleśny. Gdy opowiedziałem mu, co się wydarzyło, był zdegustowany. Ponieważ nie miałem gdzie mieszkać, pomógł mi urządzić w magazynie siłowni tymczasowe miejsce do spania. Szybko się zaprzyjaźniliśmy. Gdyby ktoś kiedyś powiedział mu, żeby poszedł na uniwersytet, Albert zostałby lekarzem, naukowcem albo intelektualistą. On jednak poszedł na politechnikę. Odkrył, że lubi ćwiczyć, i uświadomił sobie, że dobrze pisze i fotografuje. Zapytał więc Putzigera, czy mógłby pracować dla jego czasopisma. – Taaa, przynieś jakiś swój artykuł, napisz coś – odparł tamten. Gdy Albertowi i jego żonie urodziły się bliźnięta i odebrano mu stypendium, zatrudnił się u Putzigera na pełny etat. Wkrótce został redaktorem czasopisma i zdobył pozycję specjalisty w dziedzinie kulturystyki. Był pewny, że ja też dużo osiągnę, a ponieważ chciał, żebym odniósł sukces, pełnił funkcję bufora między Putzigerem a mną. Mimo kłopotów z właścicielem siłowni praca była dla mnie idealna. Przedsiębiorstwo Putzigera składało się z siłowni, czasopisma i sklepu wysyłkowego, handlującego odżywkami. W siłowni, zamiast jednej wielkiej sali, było kilka pomieszczeń, które miały okna i naturalne

oświetlenie. Zupełnie nie przypominały ciemnej betonowej nory na stadionie w Grazu, gdzie dotąd ćwiczyłem. Sprzęt był bardziej wyrafinowany niż ten, z którym miałem okazję się zetknąć. Oprócz hantli i sztang były tam przeróżne urządzenia do ćwiczenia ramion, pleców i nóg. Dzięki nim mogłem wyrabiać poszczególne mięśnie, podkreślać je i doskonalić ciało. Ćwicząc tylko z hantlami i sztangą, nie mógłbym tego osiągnąć. Bardzo lubiłem pomagać ludziom w treningu, o czym przekonałem się w wojsku, więc ta część pracy nie przysparzała mi kłopotów. W ciągu dnia szkoliłem małe grupy albo zajmowałem się pojedynczymi klientami: policjantami, budowlańcami, biznesmenami, intelektualistami, sportowcami, artystami estradowymi, Niemcami i zagraniczniakami, młodszymi i starszymi, homo – i heteroseksualistami. Zachęcałem amerykańskich żołnierzy z pobliskiej bazy wojskowej, żeby wpadali do mnie poćwiczyć. To w Universum Sport Studio pierwszy raz spotkałem Murzyna. Wielu naszych klientów trenowało, bo dbali o formę i zdrowie, ale mieliśmy też małą grupę ciężarowców i kulturystów, w których widziałem ewentualnych partnerów do treningu. Uświadomiłem sobie, że wiem, jak przyciągać takich ludzi i ich motywować. – Taaa, możesz zostać moim partnerem do ćwiczeń. Potrzebujesz pomocy – żartowałem. Jako trener lubiłem być przywódcą i choć miałem bardzo mało forsy, zabierałem ich na lunch, na kolację albo na imprezę. Pełna zaangażowania praca z klientami oznaczała, że nie miałem tyle czasu na treningi, ile wtedy, gdy ćwiczyłem intensywnie czterypięć godzin dziennie. Zmieniłem więc system i zacząłem trenować dwa razy dziennie, dwie godziny rano, przed pracą, i dwie godziny wieczorem, kiedy ruch stawał się mniejszy i w siłowni zostawali tylko poważni zawodnicy. Taki podzielony trening z początku mnie denerwował, ale gdy zobaczyłem rezultaty, zrozumiałem, że to był dobry pomysł: lepiej się koncentrowałem i szybciej dochodziłem do siebie, wykonywałem więcej powtórzeń, i to trudniejszych. Czasem udawało mi się ćwiczyć dodatkowo w porze lunchu. Wybierałem tę część ciała, która wydawała mi się słabsza, i ćwiczyłem ją przez trzydzieściczterdzieści minut, na przykład robiąc wspięcia na łydki w dwudziestu seriach czy wykonując wyciskanie francuskie na triceps. To samo robiłem wieczorami po kolacji: wracałem o dwudziestej trzeciej, żeby poćwiczyć jeszcze godzinę. Kiedy szedłem spać do swojego przytulnego pokoiku, czasami czułem, jak drga mi ten czy inny mięsień, który tego dnia katowałem – był to efekt uboczny skutecznego treningu. Cieszyłem się, bo wiedziałem, że tkanka mięśniowa się zregeneruje i będzie rozrastać.

Ćwiczyłem z takim samozaparciem, ponieważ miałem świadomość, że za niecałe dwa miesiące stanę do walki z najlepszymi kulturystami na świecie. Zgłosiłem się do największego turnieju kulturystycznego w Europie, Mister Universe, odbywającego się w Londynie. Byłem arogancki, bo taki nowicjusz jak ja nie powinien nawet marzyć o występie w podobnym turnieju. Zamierzałem najpierw ubiegać się o tytuł Mister Austria, a gdybym go zdobył, wziąć udział w mistrzostwach Europy. Ale w tym tempie przygotowanie się do zawodów w Londynie zajęłoby mi lata. Byłem na to zbyt niecierpliwy. Nie bałem się rywalizacji, a to był najodważniejszy krok, jaki mogłem zrobić. Oczywiście nie byłem idiotą, nie spodziewałem się, że wygram – jeszcze nie teraz. Chciałem jednak sprawdzić, na jakim jestem etapie. Albert był tym pomysłem zachwycony, a ponieważ znał angielski, pomógł mi wypełnić formularz zgłoszeniowy. Przy takim reżimie potrzebowałem więcej niż jednego partnera do ćwiczeń. Na szczęście w Monachium było kilku liczących się kulturystów, na których moje marzenia o zdobyciu tytułu Mister Universe zrobiły duże wrażenie, nawet jeśli uważali, że mam trochę nie po kolei w głowie. Regularnie trenował ze mną Franz Dischinger, podobnie jak Fritz Kroher, jak ja chłopak z prowincji, z małego miasteczka w lasach bawarskich. Przyłączał się do nas nawet sam Reinhard Smolana, właściciel konkurencyjnej siłowni. Czasami zapraszał mnie na trening do siebie albo przychodził do Universum Sport Studio i trenowaliśmy przez wiele godzin. Po kilku tygodniach wiedziałem, że znalazłem kumpli, i zacząłem się czuć w Monachium jak w domu. Najbardziej lubiłem ćwiczyć z Frankiem Columbu, który wkrótce stał się moim przyjacielem. Poznałem go rok wcześniej w Stuttgarcie. Tego samego dnia, w którym ja zdobyłem tytuł Mister Junior Europe, on wygrał europejskie zawody w trójboju siłowym. Franco był Włochem, pochodził z Sardynii i wychował się w gospodarstwie w małej górskiej wiosce, która – gdy mi o niej opowiedział – wydała mi się jeszcze bardziej prowincjonalna niż Thal. Przez większość dzieciństwa pasł owce, a w wieku dziesięciu czy jedenastu lat mieszkał sam w lesie, przez wiele dni musiał zdobywać pożywienie i bronić się w razie potrzeby. Gdy miał lat trzynaście, porzucił naukę, żeby pomagać rodzicom w gospodarstwie, ale był bardzo pracowity i inteligentny. Zaczynał jako murarz i bokser amator, a potem wyjechał na północ, do Niemiec, żeby zarabiać na życie jako robotnik budowlany. W Monachium nauczył się niemieckiego i poznał miasto tak dobrze, że postanowił zostać taksówkarzem. Egzamin na taksówkarza był bardzo trudny nawet dla miejscowych i wszyscy byli zdumieni, że udało się go

zdać Włochowi. Franco był ciężarowcem, a ja kulturystą, i zdawaliśmy sobie sprawę, że te sporty się uzupełniają. Ja chciałem rozbudowywać ciało, co oznaczało, że muszę popracować ze sztangą, a Franco wiedział, jak to robić. Ja z kolei znałem się na kulturystyce, która interesowała Franca. Mówił do mnie: „Chcę zostać Mister Universe”. Inni się z niego śmiali – miał tylko sto sześćdziesiąt pięć centymetrów wzrostu – ale jeśli chodzi o bodybuilding, perfekcja i symetria czasami są ważniejsze niż wymiary. Cieszyło mnie, że będziemy trenować razem. Franco, może dlatego, że spędził dużo czasu w lesie, szybko podłapywał nowe pomysły. Na przykład bardzo spodobała mu się moja teoria „szokowania mięśni”. Zawsze wydawało mi się, że największą przeszkodą w skutecznym treningu jest to, iż ciało tak szybko się przyzwyczaja. Jeśli będziesz wykonywał codziennie te same ćwiczenia, to nawet jeżeli zwiększysz obciążenie, mięśnie będą rosnąć coraz wolniej, aż wreszcie przestaną, ponieważ coraz sprawniej wykonują znane sekwencje ruchów. Żeby je obudzić i skłonić do wzrostu, trzeba im wpoić: „Nigdy nie wiadomo, co będzie dalej. Nastąpi co innego, niż się spodziewacie. Dziś jest to, jutro tamto”. Jednego dnia ćwiczę z bardzo dużym obciążeniem, następnego dnia robię więcej powtórzeń. Żeby więc „szokować” mięśnie, wymyśliliśmy metodę „odejmowania”. Podczas normalnego treningu z obciążeniem jako pierwszą wykonuje się serię ćwiczeń z mniejszym ciężarem, a kolejne z coraz większym. Przy „odejmowaniu” było odwrotnie. Na przykład przygotowując się do zawodów w Londynie, chciałem rozbudować mięśnie naramienne. Ćwiczyłem więc z hantlami, trzymając po jednym w każdej ręce na wysokości ramienia i podnosząc je nad głowę. Przy „odejmowaniu” jednak zaczynałem od maksymalnego obciążenia: wykonywałem sześć powtórzeń z czterdziestopięciokilogramowymi hantlami, potem je odkładałem, brałem czterdziestokilogramowe i znowu robiłem sześć powtórzeń. I tak dalej. Gdy dochodziłem do osiemnastokilowych hantli, ramiona tak mnie paliły, że podczas kolejnych sześciu powtórzeń miałem wrażenie, jakbym podnosił pięćdziesiąt kilogramów. Ale potem znowu zaskakiwałem mięśnie naramienne i podnosiłem osiemnastokilowe hantle z boku, z poziomu bioder na wysokość ramion. Mięśnie naramienne były już tak ogłupiałe, że nie wiedziałem, co robić z rękami, ponieważ kiedy trzymałem je opuszczone, bardzo bolały, a nie byłem w stanie ich podnieść. Żeby złagodzić ból, mogłem jedynie oprzeć je na stole albo na

jakimś sprzęcie. Mięśnie aż wyły od nieoczekiwanej sekwencji powtórzeń. Pokazałem im, kto tu rządzi. Teraz miały tylko jedno wyjście: dojść do siebie i rosnąć. *** Po całodziennych ćwiczeniach wieczorem miałem ochotę się zabawić. W Monachium w 1966 roku zabawa oznaczała piwiarnię, a piwiarnia bójkę. Chodziłem z kumplami do piwiarni, gdzie co wieczór ludzie zasiadali przy długich stołach, śmiali się i kłócili, machając kuflami. No i oczywiście się upijali. Faceci stale wszczynali burdy, ale nigdy nie przejawiali krwiożerczych instynktów. Gdy było po walce, jeden z nich mówił do drugiego: „Och, zjedzmy na spółkę precla. Mogę postawić ci piwo?”. A tamten odpowiadał: „Dobra, przegrałem, więc przynajmniej postaw mi piwo. Zresztą i tak już skończyła mi się forsa”. I pili razem, jakby nic się nie stało. Samo piwo nie stanowiło dla mnie atrakcji, bo alkohol podczas treningu był niewskazany. Rzadko wypijałem wieczorem więcej niż jeden kufel. Za to bardzo lubiłem się bić. Czułem się, jakbym z każdym dniem odkrywał w sobie nowe siły, przekonywał się, jaki jestem potężny i niepokonany. Nie zastanawiałem się długo: jeśli gość popatrzył na mnie dziwnie albo z jakiegoś powodu sprowokował, stawałem naprzeciwko niego. Stosowałem terapię szokową: ściągałem koszulę, odsłaniając podkoszulek bez rękawów, i zadawałem cios. Czasami facet, gdy zmierzył mnie wzrokiem, mówił: – Tam, do diabła. Może napijemy się razem piwa? Oczywiście, kiedy dochodziło do poważniejszej bójki, kumple i ja się wspieraliśmy. Następnego dnia w siłowni wspominaliśmy wydarzenia wieczoru i pękaliśmy ze śmiechu. – Och, trzeba było zobaczyć Arnolda. Złapał tych dwóch za łby i walnął jednym o drugi, a wtedy przybiegł z kuflem ich kumpel, więc grzmotnąłem drania krzesłem od tyłu… Mieliśmy fart, bo nawet jeśli przyjeżdżała policja, co kilka razy się zdarzyło, puszczała nas wolno. Pamiętam, że zabrano nas na posterunek tylko raz, gdy jakiś facet twierdził, że wstawienie nowego zęba będzie go kosztowało kupę forsy. Zaczęliśmy kłócić się o sumę i policjanci pomyśleli, że znowu będziemy się naparzać. Aresztowali nas i zwolnili dopiero, gdy uzgodniliśmy wysokość kwoty. Ale lepsze od bójek były dziewczyny. Naprzeciwko siłowni, po drugiej stronie Schillerstrasse, znajdował się hotel Diplomat, gdzie zatrzymywały się stewardesy. Franco i ja

wychylaliśmy się z okna w koszulkach bez rękawów i flirtowaliśmy z dziewczynami. – Co tam robicie?! – wołały. – Tu jest siłownia! – odkrzykiwaliśmy. – Chcecie poćwiczyć?! Chodźcie na górę! Czasami przechodziłem też przez ulicę, wkraczałem do hotelowego lobby i przedstawiałem się stojącym w grupkach stewardesom. Żeby wzbudzić ich zainteresowanie, łączyłem swoje najlepsze metody znad Thalersee z technikami sprzedaży, których nauczyłem się w sklepie z artykułami budowlanymi. – Mamy tam naprzeciwko siłownię – mówiłem, a potem prawiłem dziewczynie komplementy i zachęcałem ją do ćwiczeń. Naprawdę wydawało mi się głupie, że siłownie nie starają się przyciągać kobiet. Obiecywałem dziewczynie, że będzie mogła poćwiczyć za darmo. A gdy któraś przychodziła, czy dlatego, że interesowali ją mężczyźni, czy dlatego, że naprawdę chciała potrenować, byłem szczęśliwy. Dziewczyny zjawiały się przeważnie wieczorami. Stali bywalcy zwykle wychodzili przed ósmą, ale ze sprzętu można było korzystać do dwudziestej pierwszej. Wtedy właśnie odbywałem drugi trening danego dnia. Jeśli dziewczyny chciały tylko poćwiczyć, mogły wziąć prysznic i wyjść o wpół do dziewiątej. Jeśli nie, mogły zostać, a potem wybrać się z nami na jakąś imprezę. Czasami przychodził z dziewczynami Smolana i wtedy dopiero zaczynała się zabawa. W pierwszych miesiącach pobytu w Monachium uczestniczyłem w nocnym życiu i oddawałem się rozrywkom. Potem stwierdziłem, że się rozpraszam, i zacząłem narzucać sobie dyscyplinę. Moim celem nie była zabawa, ale zdobycie mistrzostwa świata w kulturystyce. Jeśli miałem spać siedem godzin na dobę, musiałem kłaść się do łóżka o dwudziestej trzeciej. Na zabawę zawsze przyjdzie czas, myślałem, zresztą jak dotąd nigdy jej nie brakowało. Okazało się, że w zdobyciu tytułu Mister Universe bardziej przeszkodzić może mi mój szef niż jakiś pijus z piwiarni machający kuflem. Choć do turnieju zostało już tylko kilka tygodni, wciąż nie miałem informacji, czy moje zgłoszenie zostało przyjęte. Wreszcie Albert zadzwonił do Londynu i dowiedział się od organizatorów, że nic ode mnie nie wpłynęło. Zażądał więc wyjaśnień od Putzigera, który przyznał, że znalazł moje zgłoszenie w wychodzącej poczcie i je wyrzucił. Był zazdrosny, że zostanę odkryty i wyjadę do Anglii albo do Ameryki, zanim zdąży na mnie zarobić. Przepadłbym, gdyby nie to, że Albert dobrze znał angielski i chciał mi pomóc. Zadzwonił jeszcze raz do Londynu i przekonał organizatorów, żeby rozpatrzyli moje zgłoszenie, mimo że termin ich przyjmowania minął. Wyrazili zgodę. Kilka dni przed zawodami przyszły

odpowiednie dokumenty i zostałem dopisany do listy uczestników. Wsparli mnie też inni kulturyści w Monachium. Putziger powinien był opłacić mój wyjazd do Londynu, bo sukcesy, jakie mógłbym tam odnieść, zwróciłyby uwagę na jego siłownię. Ale gdy rozeszła się wiadomość o sabotażu, którego się dopuścił, to jego konkurent, Smolana, obszedł ludzi z kapeluszem i zebrał dla mnie trzysta marek na bilet. Dwudziestego trzeciego września 1966 roku wszedłem więc na pokład samolotu. Miałem dziewiętnaście lat i pierwszy raz leciałem samolotem. Wcześniej myślałem, że pojadę pociągiem, więc nie posiadałem się z radości. Byłem pewny, że żaden z moich szkolnych kolegów jeszcze nie latał. Podróżowałem z biznesmenami, a wszystko dzięki kulturystyce. Pierwsze zawody o tytuł Mister Universe odbyły się rok po moim urodzeniu, w 1948. Od tamtej pory organizowano je corocznie, we wrześniu, w Londynie. Dominowali w nich zawodnicy anglojęzyczni, tak jak zresztą w całej kulturystyce – szczególnie Amerykanie, którzy, zdaje się, wygrywali w każdej dekadzie po osiem razy. Wszyscy słynni kulturyści, którzy byli moimi idolami, mieli na koncie tytuł Mister Universe: Steve Reeves, Reg Park, Bill Pearl, Jack Delinger, Tommy Sansone, Paul Winter. Pamiętam, że jako dziecko widziałem zdjęcie z tych zawodów. Zwycięzca zajmował miejsce na podium z trofeum w dłoni, w otoczeniu pozostałych zawodników, stojących niżej, na scenie. Zawsze wyobrażałem sobie, że ja też kiedyś się tam znajdę. Wszystko w tej wizji było wyraźne, wiedziałem, jak będę się czuł i jak będę wyglądał. Gdyby tak się stało, byłbym jak w raju, ale nie liczyłem, że wygram już w tym roku. Zdobyłem listę kulturystów w klasie amatorów, z którymi miałem rywalizować, obejrzałem ich zdjęcia i pomyślałem: Jezu. Mieli lepiej wyrzeźbione ciała ode mnie. Chciałem wejść do pierwszej szóstki, bo obawiałem się, że nie pokonam czterech finalistów z poprzedniego roku. Wydawało mi się, że każdy z nich ma zbyt dobrą rzeźbę i że nie mogę się z nimi równać. Wciąż jeszcze byłem w trakcie budowania idealnej masy mięśniowej. Zamierzałem osiągnąć odpowiednie wymiary i na tym poprzestać, a potem już tylko rzeźbić mięśnie. Zawody odbywały się w Victoria Palace Theatre, starym okazałym budynku ozdobionym marmurami i rzeźbami, kilka przecznic od Victoria Station. Wszystkie większe turnieje miały podobny przebieg. Przed południem przeprowadzano eliminacje albo rundy techniczne. Kulturyści i sędziowie zbierali się w audytorium – reporterzy mieli tam wstęp, ale publiczności nie wpuszczano. Ten etap umożliwiał sędziom ocenę rozbudowy i rzeźby mięśni każdej części ciała, a także porównanie poszczególnych zawodników. Stało się w szeregu w głębi sceny razem

z innymi uczestnikami tej samej klasy (w moim przypadku „wysokich amatorów”). Wszyscy mieli numery przypięte do slipów. Sędzia mówił: „Numer czternaście i numer osiem, proszę wystąpić do przodu i zademonstrować mięsień czworogłowy”. Wywołani kulturyści wychodzi na środek sceny i przybierali standardową pozę, żeby wyeksponować cztery mięśnie na przodzie uda, podczas gdy sędziowie robili notatki. Rezultat rund technicznych brany był pod uwagę przy podejmowaniu decyzji w dalszej części dnia. Potem, po południu, odbywała się wielka gala, czyli finały: prezentacja uczestników wszystkich kategorii i wreszcie występy zwycięzców w poszczególnych kategoriach, aby wybrać mistrza amatorów i zawodowców. W porównaniu z innymi turniejami zawody o tytuł Mister Universe były wielkim wydarzeniem. Miejsca w Victoria Palace zostały wyprzedane co do jednego, na widowni siedziało ponad tysiąc pięciuset klaszczących i wiwatujących fanów kulturystyki, a dziesiątki innych tłoczyły się przed wejściem, licząc, że uda im się wcisnąć do środka. Scena była profesjonalnie oświetlona reflektorami punktowymi, a żeby stworzyć odpowiedni nastrój, sprowadzono nawet orkiestrę. Dwugodzinny program między poszczególnymi rundami zawodów przewidywał dodatkowe rozrywki, takie jak konkurs bikini, występy akrobatów, gimnastyków oraz dwóch grup kobiet w trykotach i wysokich butach, paradujących i prezentujących kulturystyczne pozy. Ku mojemu zdziwieniu podczas rundy technicznej stwierdziłem, że przeceniłem konkurencję. Faworyci wśród „wysokich amatorów” mieli rzeczywiście lepszą rzeźbę, lecz gdy staliśmy razem na scenie, zdecydowanie się wyróżniałem. Prawda jest taka, że nie wszyscy kulturyści są silni, zwłaszcza ci, którzy trenują głównie na maszynach treningowych. Mnie natomiast lata treningu trójboju i ćwiczeń z wolnymi ciężarami pozwoliły wyrobić potężne bicepsy, mięśnie ramion, pleców i ud. Po prostu wyglądałem na większego i silniejszego od pozostałych. Przed finałem rozeszła się wieść, że na zawodach pojawił się młody olbrzym, pochodzący nie wiadomo skąd, o trudnym do wymówienia nazwisku, więc publiczność zareagowała szczególnie głośno i entuzjastycznie, gdy nasza grupa wkroczyła na scenę. Nie wygrałem, ale zająłem wyższe miejsce, niż ktokolwiek by się spodziewał. Na ostatnim etapie zawodów pozostałem tylko ja i Amerykanin Chester Yorton – sędziowie wybrali jego. Musiałem przyznać, że ich decyzja była słuszna. Choć Chet ważył co najmniej dziewięć kilogramów mniej ode mnie,

miał piękne proporcje i wspaniałą rzeźbę, no i pozował lepiej niż ja, bo zdążył zdobyć doświadczenie. Poza tym był bardzo ładnie opalony, tak że wyglądałem przy nim jak niewypieczona bułka. Jednak bardzo się cieszyłem, że zająłem drugie miejsce, i to tak niespodziewanie. Czułem się jak zwycięzca. Jako debiutant znalazłem się w świetle reflektorów i ludzie mówili: „W następnym roku to on wygra”. Zaczęły o mnie pisać angielskie czasopisma poświęcone kulturystyce, co było bardzo ważne, bo żeby osiągnąć cel, musiałem stać się znany w Anglii i Ameryce. Ale gdy tylko miałem czas pomyśleć, oprzytomniałem. Uświadomiłem sobie jasno, że to Chet Yorton stanął na podium, nie ja. Zasłużył na wygraną, czy jednak nie popełniłem błędu? Co by było, gdybym przyjechał do Londynu, by wygrać? Może byłbym lepiej przygotowany? Podczas występów bardziej bym się starał? Czy mogłem zwyciężyć i zostać Mister Universe? Zdecydowanie zbyt nisko oceniłem swoje szanse. Te myśli sprawiły, że poczułem się gorzej. To była dobra lekcja. Później nigdy już nie jeździłem na zawody, żeby rywalizować. Jeździłem, żeby wygrywać. Choć nie udawało mi się to za każdym razem, nastawienie zawsze miałem takie samo. Stałem się prawdziwym zwierzęciem. Gdybyście mogli posłuchać moich myśli przed zawodami, usłyszelibyście coś takiego: Zasłużyłem na podium, mam do niego prawo i powinno się przede mną rozstąpić morze. Jazda mi z drogi, do cholery, bo wypełniam misję. Przyznajcie mi pierwsze miejsce i spływajcie. Wyobrażałem sobie siebie na podium z trofeum w ręku. Wszyscy inni staliby niżej, a ja patrzyłbym na nich z góry. *** Trzy miesiące później znów znalazłem się w Londynie – śmiejąc się i dokazując na dywanie w salonie z gromadką maluchów. Były one dziećmi Waga i Dianne Bennettów, właścicieli dwóch siłowni, którzy plasowali się na samym środku angielskiej sceny kulturystycznej. Wag był sędzią na zawodach o tytuł Mister Universe i zaproponował, żebym zamieszkał u nich w domu w Forest Gate i potrenował przez kilka tygodni. Chociaż mieli już sześcioro własnych dzieci, wzięli mnie pod swoje skrzydła i byli dla mnie jak ojciec i matka. Wag nie ukrywał, że czeka mnie jeszcze bardzo dużo pracy. Uważał, że przede wszystkim muszę poćwiczyć pozowanie. Zdawałem sobie sprawę, że między przybieraniem poszczególnych

póz a płynnym układem różnica jest ogromna. Pozy są jak poszczególne ujęcia, a układy jak film. Żeby zainteresować i uwieść widownię, trzeba zgrabnie przechodzić od pozy do pozy. Ale jak się zachowywać pomiędzy nimi? Co robić z rękami? Jaką przybrać minę? Nigdy się nad tym nie zastanawiałem. Wag przekonał mnie, że powinienem zwolnić i wykonywać ruchy jak w balecie, że to kwestia postawy, prostych pleców i trzymania prosto głowy. To jeszcze potrafiłem zrozumieć, trudniej mi natomiast było zaakceptować pomysł, że mam pozować do muzyki. Wag puszczał na swoim zestawie hifi temat z filmu Exodus i zachęcał mnie do prób. Początkowo muzyka mnie rozpraszała i deprymowała, czułem się skrępowany. Ale po jakimś czasie zacząłem dostrzegać, że mogę zsynchronizować ruchy i unosić się na melodii jak na fali – spokojne chwile, żeby zaprezentować w skupieniu piękną pozę: bicepsy tyłem w skręcie tułowia trzy czwarte, potem, gdy muzyka narasta, płynne przejście do klatki piersiowej bokiem, a wtedy buch! – wspaniałe kaptury przodem podczas crescendo. Dianne zajęła się dostarczaniem mi protein i uczeniem manier. Czasami chyba myślała, że wychowywałem się wśród wilków. Nie umiałem właściwie posługiwać się nożem i widelcem, nie wiedziałem też, że powinienem pomagać sprzątać po obiedzie. Dianne podjęła moją edukację w miejscu, gdzie zakończyli ją moi rodzice, Fredi Gerstl i Frau Matscher. Rzadko się na mnie wściekała, ale raz stało się to wtedy, gdy zobaczyła, jak po turnieju toruję sobie drogę wśród fanów. Myślałem wtedy: Wygrałem. A teraz sobie pójdę. Ona jednak zatrzymała mnie i powiedziała: – Arnoldzie, tak się nie robi. Ci ludzie przyszli tu specjalnie, żeby cię zobaczyć. Wydali pieniądze, a niektórzy przyjechali z bardzo daleka. Możesz poświęcić im kilka minut i rozdać autografy. Ta uwaga zmieniła moje życie. Nigdy dotąd nie myślałem o publiczności, tylko o rywalach. Jednak od tamtej pory zawsze znajdowałem czas dla fanów. Nawet dzieci brały udział w projekcie „kształcenie Arnolda”. Nie ma chyba lepszego sposobu, żeby nauczyć się języka, niż zamieszkać u pełnej życia, szczęśliwej londyńskiej rodziny, w której nikt nie rozumie po niemiecku, śpi się na kanapie i ma się sześcioro młodszego rodzeństwa. Dzieciaki traktowały mnie jak nowego wielkiego ulubieńca i uwielbiały uczyć mnie nowych słówek. Zdjęcie z tamtego okresu ukazuje mnie w chwili, gdy poznałem swojego idola z dzieciństwa, Rega Parka. On, opalony i rozluźniony, jest w dresie, ja mam na sobie „estradowe” slipy, wydaję się blady i przejęty. Stałem obok Herkulesa, trzykrotnego Mister

Universe, gwiazdora, którego zdjęcie powiesiłem na ścianie i który stał się dla mnie inspiracją. Ledwo wydobywałem głos. Cały angielski, którego się nauczyłem, w jednej chwili wyparował mi z głowy. Reg mieszkał wtedy w Johannesburgu, gdzie miał sieć siłowni, ale kilka razy w roku przyjeżdżał do Anglii w interesach. Przyjaźnił się z Bennettami i wspaniałomyślnie zgodził się pokazać mi kilka sztuczek. Wag i Dianne uważali, że moje szanse na zdobycie tytułu Mister Universe wzrosną, gdy stanę się znany w Anglii. Kulturyści dawali się poznać publiczności, jeżdżąc w trasy – promotorzy z całych Wysp Brytyjskich organizowali lokalne imprezy i występując na nich, można było wyrobić sobie nazwisko i przy okazji zgarnąć trochę pieniędzy. Tak się złożyło, że Reg jechał na taką imprezę do Belfastu w Irlandii Północnej i zaproponował, żebym mu towarzyszył. Wyrabianie sobie nazwiska w świecie kulturystyki wygląda podobnie jak w świecie polityki: jeździ się od miasteczka do miasteczka, licząc, że ludzie zaczną o tobie mówić. Ta strategia okazała się skuteczna i popularność, jaką zdobyłem, pomogła mi w końcu zostać Mister Universe. Pewnego wieczoru stałem za kulisami i patrzyłem, jak Reg pozuje na scenie przed widownią złożoną z kilkuset rozentuzjazmowanych fanów. Później podszedł do mikrofonu i wywołał mnie na scenę. Umilkł, gdy ja popisywałem się swoją siłą: podniosłem sto dwadzieścia pięć kilogramów w podrzucie i wykonałem martwy ciąg, dźwigając pięć razy dwieście dwadzieścia sześć kilogramów. Na koniec zaprezentowałem pozy kulturystyczne, co wywołało owację na stojąco. Już miałem zejść ze sceny, gdy Reg powiedział: – Arnoldzie, podejdź tu. Podszedłem do mikrofonu, a wtedy rzucił: – Powiedz coś do tych ludzi. Odparłem: – Nie, nie, nie. – Dlaczego nie? – Bo nie mówię tak dobrze po angielsku. – Hej – on na to – nieźle ci idzie! Nagrodźmy go oklaskami. Facet, który nie zna angielskiego, musi mieć odwagę, żeby wypowiedzieć takie trudne zdanie. – Zaczął klaskać i wszyscy się do niego przyłączyli. Pomyślałem: Jezu, to niesamowite. Podoba im się to, co mówię!

Reg tymczasem ciągnął: – Powiedz: „Lubię Irlandię”. – Lubię Irlandię. – Znowu oklaski. – Pamiętam, jak mi powiedziałeś, że pierwszy raz będziesz w Belfaście i że nie możesz się już doczekać, kiedy tam przyjedziemy. Tak było? – Tak. – Więc powiedz to teraz! „Nie mogłem się doczekać…”. – Nie mogłem się doczekać… – „Żeby tu przyjechać”. – O rany, i znowu oklaski. Za każde zdanie, które Reg kazał mi powtórzyć, dostawałem aplauz. Gdyby dzień wcześniej mnie uprzedził: „Kiedy wyjdziesz na scenę, poproszę cię, żebyś powiedział kilka słów”, byłbym śmiertelnie przerażony. A w ten sposób, nie stresując się, ćwiczyłem przemawianie do publiczności. Nie musiałem się martwić, czy ludzie mnie zaakceptują, ani myśleć, co mam mówić. Nie bałem się, bo przede wszystkim chodziło o prezentację ciała. Podnosiłem ciężary. Prezentowałem pozy. Wiedziałem, że mnie polubili. To było super. Później obserwowałem Rega na kilku imprezach. Wspaniale przemawiał. Potrafił rozbawić ludzi. Wychodził do nich. Opowiadał anegdoty. I był Herkulesem! Mister Universe! Poza tym znał się na winach, najedzeniu, mówił po francusku i włosku. Był jednym z tych wszechstronnych facetów. Przyglądałem się, jak trzyma mikrofon, i mówiłem sobie: „Ty też tak musisz. Nie możesz tylko pozować na scenie jak robot, a potem zaraz z niej schodzić, bo ludzie się na tobie nie poznają. Reg Park z nimi rozmawia. To jedyny znany mi kulturysta, który to robi. Dlatego go kochają. Dlatego jest Regiem Parkiem”. *** Po powrocie do Monachium skupiłem się na rozwijaniu biznesu, czyli siłowni. Stary Putziger rzadko się w niej pokazywał, co Albertowi i mnie bardzo odpowiadało. Tworzyliśmy zgraną ekipę. Albert kierował wszystkim – wysyłkową sprzedażą odżywek, czasopismem i siłownią – wykonując robotę za kilku ludzi. Ja miałem za zadanie, oprócz treningów, pozyskiwać nowych klientów. Oczywiście naszym celem było prześcignięcie Smolany i zdobycie pozycji najlepszej siłowni w mieście. Pierwszym krokiem była, rzecz jasna, reklama, ale nie

bardzo mogliśmy sobie na nią pozwolić, więc sami zlecaliśmy druk plakatów, czekaliśmy do późnego wieczora, a potem chodziliśmy po mieście, rozklejając je na budowach, ponieważ sądziliśmy, że bodybuilding może zainteresować budowlańców. Jednak ta strategia nie przynosiła takich efektów, jakich się spodziewaliśmy. Zachodziliśmy w głowę, dlaczego tak się dzieje, aż któregoś dnia Albert przechodził obok jednego z placów budowy i zauważył na murze plakat Smolany, w tym samym miejscu, w którym wcześniej znajdował się nasz. Okazało się, że Smolana wysyłał swoich ludzi na miasto, żeby przyklejali jego plakaty na naszych, zanim jeszcze zdążył wyschnąć klej. Zmieniliśmy więc system. Rozlepialiśmy plakaty o północy, a potem o czwartej nad ranem robiliśmy drugą rundkę, by się upewnić, że gdy budowlańcy przyjdą do pracy, nasze będą na wierzchu. W efekcie tej plakatowej wojny szeregi naszych klientów zaczęły powoli rosnąć. Wprawdzie Smolana miał więcej miejsca, ale u nas była lepsza atmosfera i lepsza zabawa. To stanowiło nasz atut. Przychodzili też do nas zapaśnicy. Obecnie wrestling to potężna dyscyplina sportu, którą interesuje się telewizja, jednak w tamtych czasach zapaśnicy jeździli od miasta do miasta i walczyli na imprezach. Gdy przyjeżdżali do Monachium, występowali w Circus Krone, gdzie znajdowała się wielka arena. Na walki zapaśników przychodziły tłumy. Zapaśnicy zawsze szukali miejsc, w których mogliby trenować, i gdy usłyszeli o mnie, zaczęli wybierać naszą siłownię. Trenowałem z takimi facetami jak Harold Sakata z Hawajów, który grał niegodziwego Oddjoba w Goldfingerze, filmie o Jamesie Bondzie z 1964 roku. Jak wielu zawodowych zapaśników, Harold zaczynał od podnoszenia ciężarów – na letniej olimpiadzie w Londynie w 1948 roku zdobył srebrny medal dla Stanów Zjednoczonych. Przychodzili do nas także zapaśnicy węgierscy i francuscy – goście z całego świata. Czasami otwierałem dla nich siłownię w porach, gdy zwykle była zamknięta, a wieczorami chodziłem oglądać, jak walczą. Na wszelkie sposoby chcieli zrobić ze mnie zapaśnika, ale ja miałem inne plany. Byłem jednak dumny, że nasza siłownia stała się takim małym ONZetem, bo chciałem, żeby wszystko, co robię, miało wymiar globalny. Zachodzili do nas również przejeżdżający przez miasto amerykańscy i angielscy kulturyści, a wieść, że Universum Sport Studio to doskonałe miejsce do ćwiczeń, rozeszła się niebawem także wśród stacjonujących w pobliżu amerykańskich żołnierzy. Szeroka i różnorodna klientela służyła jednocześnie reklamie. Jeśli ktoś mi mówił:

– Hm, byłem w jednej z siłowni należących do Smolany, mają tam lepszy sprzęt niż wy. – Może rzeczywiście mają jedno pomieszczenie więcej – odpowiadałem. – Ale zastanów się, dlaczego wszyscy wolą przychodzić tutaj. Jeśli amerykański kulturysta przybywa zza oceanu, trenuje u nas. Jeśli żołnierz szuka siłowni, trenuje u nas. Jeśli zawodowy zapaśnik zatrzymuje się w mieście, trenuje u nas. Przychodzą do nas nawet kobiety! – Włączyłem tę gadkę do stałego repertuaru. Pierwsze sukcesy w Londynie upewniły mnie, że jestem na właściwej drodze i że to, co chcę osiągnąć, nie jest niedorzecznym wymysłem. Utwierdzało mnie w tym przekonaniu każde zwycięstwo. Po udziale w zawodach Mister Universe w 1966 roku zdobyłem jeszcze kilka innych tytułów, między innymi Mister Europe. Podczas Oktoberfest wygrałem rundę w zawodach Lowenbraukeller – podniosłem znajdujący się w tej piwiarni kamienny blok o wadze dwustu pięćdziesięciu trzech kilogramów, i to wyżej niż wszyscy inni zawodnicy tego dnia. Stałem się lokalną sławą. Wiedziałem, że jestem już faworytem turnieju Mister Universe 1967, lecz to mi nie wystarczało – chciałem odnieść naprawdę wielki triumf. Poprzednio zadziwiłem tam wszystkich swoimi wymiarami i siłą, teraz zamierzałem zaprezentować się jako jeszcze potężniejszy i silniejszy, tak żeby opadły im szczęki. Całą uwagę i energię skupiłem więc na planie treningów, który opracowałem z Wagiem Bennettem. Od miesięcy większość oszczędności wydawałem na jedzenie oraz witaminy i proteiny w tabletkach, które miały pomagać budować masę mięśniową. W ramach diety piłem napój, który stanowił koszmarne przeciwieństwo piwa: były to same drożdże piwowarskie, mleko i surowe jajka. Śmierdział i smakował tak paskudnie, że Albert się porzygał, gdy raz go spróbował. Ale ja wierzyłem, że napój działa, i może tak było. Przeczytałem wszystko, co tylko mogłem znaleźć, o metodach treningowych sportowców z Niemiec Wschodnich i Związku Radzieckiego. Coraz częściej krążyły plotki, że ciężarowcy, miotacze i pływacy stosują doping, aby osiągać lepsze wyniki. Gdy tylko odkryłem, że biorą sterydy, poszedłem do lekarza, żeby je wypróbować. Wtedy jeszcze nie wprowadzono zakazu stosowania sterydów anabolicznych i można je było kupić na receptę, choć ludzie mieli wobec nich mieszane uczucia. Kulturyści nie rozmawiali o nich tak swobodnie jak o treningu czy odżywkach, a w mediach toczyła się dyskusja, czy czasopisma kulturystyczne powinny pisać o dopingu, czy ignorować ten trend.

Jedyne, co chciałem wiedzieć, to czy czołowi światowi zawodnicy biorą anaboliki. Dowiedziałem się tego, pytając znajomych w Londynie. Nie zamierzałem startować w zawodach z gorszej pozycji. „Zrób wszystko, co można”, taką miałem zasadę. A ponieważ wtedy nie były jeszcze znane zagrożenia – badania nad efektami ubocznymi anabolików dopiero rozpoczęto – nie miałem czym się przejmować. Zresztą nie przejmowałbym się, nawet gdyby zagrożenia istniały. Narciarze zjazdowi i kierowcy Formuły i też wiedzą, że mogą zginąć, a mimo to startują w zawodach. Bo jeśli nie zginiesz, wygrasz. Poza tym miałem dopiero dwadzieścia lat i myślałem, że będę żył wiecznie. Żeby zdobyć anaboliki, poszedłem po prostu do miejscowego lekarza pierwszego kontaktu. – Słyszałem, że to wspomaga wzrost mięśni – powiedziałem. – Owszem, ale nie wiązałbym z tym większych nadziei – odparł. – Podaje się je pacjentom po operacjach, podczas rehabilitacji. – A mógłbym spróbować? – spytałem, a on się zgodził. Wypisał skierowanie na zastrzyki co dwa tygodnie i przepisał tabletki. – Niech pan stosuje to przez trzy miesiące i odstawi w dniu, w którym skończą się zawody. Anaboliki wywoływały u mnie głód i pragnienie, dzięki czemu przybierałem na wadze, lecz głównie dzięki wodzie, a przecież nie o to chodziło. Nauczyłem się korzystać z tych środków w ostatnich sześciu, ośmiu tygodniach przed większym turniejem, ale efekt ich działania można porównać z ładną opalenizną. Później, gdy już wycofałem się z kulturystyki, anaboliki stały się poważnym problemem w sporcie. Goście brali dwadzieścia razy większe ich dawki niż my, a gdy na rynku pojawiły się ludzkie hormony wzrostu, sytuacja naprawdę wymknęła się spod kontroli. Zdarzało się, że kulturyści umierali. Od tamtego czasu współpracuję z IFBB (Międzynarodową Federacją Kulturystyki) i innymi organizacjami, żeby zakazać w sporcie wszelkich środków dopingujących. W rezultacie tych wszystkich udoskonaleń treningu i sposobu odżywiania się, gdy we wrześniu 1967 roku wsiadałem do samolotu, aby polecieć do Londynu, byłem o prawie pięć kilogramów cięższy, bo moja masa mięśniowa się zwiększyła. Moje drugie zawody o tytuł Mister Universe okazały się takim sukcesem, jak sobie wyobrażałem. Stanąłem do rywalizacji z kulturystami z Republiki Południowej Afryki, Indii, Anglii, Jamajki, Szkocji, Trynidadu, Meksyku, Stanów Zjednoczonych i wielu innych krajów. Po raz pierwszy słyszałem, jak publiczność skanduje: „Arnold! Arnold!”. Nigdy wcześniej czegoś

takiego nie przeżyłem. Gdy stanąłem na podium, trzymając trofeum – tak jak w marzeniach – potrafiłem nawet powiedzieć poprawnie kilka słów po angielsku, by pokazać, że mam klasę, i podzielić się swoją radością. Powiedziałem do mikrofonu: – Zrealizowałem mój życiowy cel. Jestem szczęśliwy, że zostałem Mister Universe. Powtórzę to, bo brzmi fantastycznie. Jestem szczęśliwy, że zostałem Mister Universe! Dziękuję wszystkim w Anglii, którzy mi pomogli. Byli dla mnie bardzo dobrzy. Dziękuję wam wszystkim. Tytuł Mister Universe umożliwił mi życie, o jakim młody człowiek nawet nie mógł marzyć. Gdy było ciepło, pakowaliśmy się z innymi kulturystami do naszych starych samochodów i jechaliśmy na wieś, gdzie zabawialiśmy się w gladiatorów – piekliśmy mięso, piliśmy

wino

i kochaliśmy

się

z dziewczynami.

Wieczorami

spędzałem

czas

w międzynarodowym towarzystwie, z właścicielami barów, muzykami, barmankami – jedna z moich dziewczyn była striptizerką, inna Cyganką. Jednak szalałem, gdy była pora na szaleństwo, a kiedy trzeba było ćwiczyć, stawiałem się w siłowni. Nie opuściłem ani jednego treningu. Reg Park obiecał, że gdy zostanę Mister Universe, zaprosi mnie do RPA na występy i imprezy promocyjne. Rankiem po zawodach wysłałem więc do niego telegram: Wygrałem. Kiedy mam przyjechać? Reg nie rzucał słów na wiatr. Przysłał mi bilet na samolot i latem 1967 roku spędziłem trzy tygodnie w Johannesburgu z nim, jego żoną Mareon i ich dziećmi, Jonem Jonem i Jeunesse. Reg i ja objechaliśmy całą Republikę Południowej Afryki, byliśmy w Pretorii i Kapsztadzie, gdzie występowaliśmy. Aż do tamtej pory nie miałem nawet mglistego pojęcia, czym naprawdę jest sukces w kulturystyce, filmie i biznesie. Widok szczęśliwej rodziny Rega i jego dostatniego życia zainspirował mnie tak samo jak jego rola Herkulesa. Reg pochodził z klasy robotniczej z Leeds; w Ameryce był gwiazdorem kulturystyki. W latach pięćdziesiątych zakochał się w Mareon; zabrał ją do Anglii i ożenił się z nią. Jednak Leeds działało na nią przygnębiająco, więc przenieśli się do RPA, gdzie założył sieć siłowni. Biznes prosperował doskonale. Ich dom, który nazwali Olimpem, wznosił się nad miastem, miał basen i ogrody. Wnętrze było przestronne, piękne i wygodne, ozdobione dziełami sztuki. Chociaż uwielbiałem życie w Monachium – treningi, imprezy, bijatyki i uganianie się za dziewczynami – pobyt u Parków uświadomił mi, że powinienem sięgnąć wyżej. Reg codziennie budził mnie o piątej rano, a o wpół do szóstej byliśmy już w jego siłowni

przy Kirk Street 42 i trenowaliśmy. Nigdy nie wstawałem o takiej porze, ale wtedy poznałem zalety wczesnego treningu, przed rozpoczęciem dnia, gdy człowiek nie ma jeszcze innych zajęć i nikt od niego niczego nie chce. Reg udzielił mi także ważnej lekcji dotyczącej ograniczeń psychicznych. Podczas treningu doszedłem do tego, że podnosiłem sto trzydzieści sześć kilogramów we wspięciu na palce, więcej niż jakikolwiek znany mi kulturysta. Myślałem, że zbliżam się do granicy ludzkich możliwości. Byłem więc zdumiony, kiedy zobaczyłem, że Reg podnosi czterysta pięćdziesiąt kilogramów. – Ograniczenia masz w głowie – tłumaczył. – Zastanów się: to mniejsze obciążenie niż podczas chodzenia. Ważysz sto szesnaście kilogramów, więc podnosisz prawie tyle samo we wspięciu na palce przy każdym kroku. Podczas prawdziwego treningu musisz podnosić więcej. – I miał rację. Limit, o którym myślałem, był czysto psychologiczny. Od chwili gdy zobaczyłem, jak ktoś inny podnosi takie ciężary, sam zacząłem robić postępy w ćwiczeniach. To świadczyło o przewadze umysłu nad ciałem. W podnoszeniu ciężarów, a konkretnie w rwaniu, przez wiele lat istniała bariera dwustu dwudziestu sześciu kilogramów – tak jak czterominutowa mila, czyli przebiegnięcie mili w czasie krótszym niż cztery minuty, co udało się dopiero Rogerowi Bannisterowi w 1954 roku. Ale gdy tylko wielki rosyjski sztangista Wasilij Aleksiejew wyrwał w 1970 roku dwieście dwadzieścia siedem kilogramów, ustanawiając nowy rekord świata, trzej inni zawodnicy w ciągu następnego roku podnieśli jeszcze więcej. To samo zjawisko zaobserwowałem podczas treningów z moim partnerem Frankiem Columbu. Wiele lat później pewnego popołudnia robiliśmy na zmianę przysiady z obciążeniem w Gold’s Gym w Kalifornii. Ja zrobiłem sześć powtórzeń z dwustu dwudziestoma sześcioma kilogramami. Chociaż Franco był lepszy ode mnie w przysiadach, już po czterech powtórzeniach odłożył sztangę. – Jestem wykończony – oświadczył. Wtedy zauważyłem, że na salę wchodzą dwie dziewczyny z plaży, i podszedłem do nich, żeby się przywitać. Wróciłem i powiedziałem do Franca: – One nie wierzą, że potrafisz zrobić przysiad z obciążeniem dwustu dwudziestu sześciu kilo. Wiedziałem, że lubi się popisywać, szczególnie przed dziewczynami. I oczywiście powiedział: – Już ja im pokażę. Tylko popatrz.

Podniósł dwieście dwadzieścia sześć kilogramów i zrobił dziesięć powtórzeń. Starał się przy tym, by wyglądało to tak, że robi to bez wysiłku. Jego uda pewnie wyły: „Co jest, kurwa?!”. Co więc się zmieniło? Nastawienie. W sporcie łatwo zapomnieć o sile umysłu, ale od tamtej pory wiem, jak jest ważna. Gdy wróciłem do Monachium, czekało mnie nowe wyzwanie: jak wykorzystać tytuł Mister Universe, żeby przyciągnąć do siłowni klientów. Kulturystyka była wówczas tak mało znaną dziedziną sportu i uchodziła za takie dziwactwo, że o zdobyciu przeze mnie mistrzostwa świata poza siłownią niewiele się mówiło. Większą sławę zyskałem, podnosząc ciężki kamień w piwiarni. Albert wpadł jednak na pewien pomysł. Gdybyśmy poprosili dziennikarzy, żeby napisali artykuł o zdobyciu przeze mnie tytułu Mister Universe, pomyśleliby, że zwariowaliśmy. Kazał mi więc w mroźny dzień przejść się po mieście w slipach kulturystycznych. A potem zadzwonił do kilku znajomych dziennikarzy i powiedział: „Pamiętasz Schwarzeneggera, tego, który wygrał zawody w podnoszeniu kamienia? Zdobył tytuł Mister Universe i chodzi po Stachus tylko w majtkach”. Paru redaktorów uznało to za tak zabawne, że wysłali fotoreporterów. Oprowadziłem ich po całym mieście: od rynku po Hauptbahnhof, gdzie specjalnie zatrzymywałem się na pogawędki ze starszymi paniami, aby pokazać, że jestem człowiekiem miłym i przyjaźnie nastawionym, a nie potworem. To samo robią przecież politycy, ale jak na kulturystę, było to niezwykłe zachowanie. Mimo zimna doskonale się bawiłem. Następnego dnia jedna z gazet opublikowała moje zdjęcie – stoję w slipach na budowie, a jakiś grubo ubrany robotnik gapi się na mnie, nie kryjąc zdumienia. Po ponad roku pracy i robieniu takich numerów udało nam się podwoić liczbę klientów. Było ich teraz trzystu – tyle że miasto miało ponad milion mieszkańców. Albert nazywał kulturystykę subkulturą subkultury. Prowadziliśmy długie rozmowy, zastanawiając się, dlaczego ten sport jest tak mało popularny. Uznaliśmy, że odpowiedź musi kryć się w mentalności samych kulturystów – to samotnicy, którzy chcą się schować pod pancerzem mięśni. Wszystko więc robią ukradkiem, trenują w lochach i wychodzą na powierzchnię tylko wtedy, gdy mięśnie dają im już poczucie bezpieczeństwa. Historia zna słynnych siłaczy, jak urodzony w Prusach Eugen Sandow, często nazywany ojcem współczesnej kulturystyki, albo Alois Swoboda, jednak od początku XX wieku nie było nikogo takiego jak oni. Żaden ze współczesnych kulturystów nie był

aż takim showmanem, żeby trening siłowy stał się popularny. Zawody organizowane w Monachium były przygnębiającym tego potwierdzeniem. Wprawdzie nie odbywały się w piwiarniach, jak kiedyś występy siłaczy, ale w siłowniach, w których były tylko gołe ściany, goła podłoga i kilka tuzinów krzeseł, albo w salach widowiskowych na pustej scenie. A było to przecież Monachium, duże miasto, pełne ludzi, tętniące życiem, żądne rozrywek. Wyjątek stanowiły zawody o tytuł Mister Germany, odbywające się corocznie w Bürgerbräukeller, piwiarni, w której stołowali się robotnicy. Albert i ja wpadliśmy więc na pomysł, żeby nadać zawodom kulturystycznym wyższą rangę. Uzbieraliśmy trochę pieniędzy i kupiliśmy prawa do organizacji turnieju o tytuł Mister Europe 1968. Potem zwróciliśmy się do właścicieli Schwabinger Brau, eleganckiej starej piwiarni w dobrej dzielnicy, i zapytaliśmy: „Gdybyśmy tak zorganizowali tu zawody kulturystyczne?”. Nietypowe miejsce pomogło nam rozreklamować imprezę i ściągnąć tysiąc widzów, podczas gdy poprzedniego roku przyszło zaledwie kilkuset. Oczywiście zaprosiliśmy prasę i zadbaliśmy o to, by dziennikarze mieli pojęcie, co oglądają, i potem napisali, co trzeba. Wszystko to mogło okazać się klapą. Mogliśmy sprzedać za mało biletów albo ktoś mógł wywołać awanturę, wskakując na scenę i waląc Mister Europe w łeb kuflem. Jednak w piwiarni, nad głowami pijących piwo i stukających się kuflami, zapanowały niewiarygodny entuzjazm i ożywienie. Nasza impreza wyznaczyła nowe standardy w niemieckiej kulturystyce. Tamte zawody wywarły duży wpływ na kulturystów ze wschodniej Europy, ponieważ zbiegły się z radziecką inwazją na Czechosłowację. Dwudziestego pierwszego sierpnia, niespełna miesiąc przed turniejem, na teren tego państwa wjechały czołgi mające zdławić demokratyczne reformy, wprowadzone podczas tak zwanej praskiej wiosny na początku 1968 roku. Na tę wieść skontaktowaliśmy się z tamtejszymi kulturystami i pojechaliśmy po nich na granicę. Czesi byli tamtego roku wyjątkowo liczni na zawodach, ponieważ wykorzystali je jako pretekst do ucieczki. Później powyjeżdżali z Monachium do Kanady albo Stanów Zjednoczonych. *** Zastanawiałem się, kiedy wreszcie wyjadę do Ameryki. To pytanie wciąż kołatało się w mojej głowie. W wojsku na przykład, gdy dowiedziałem się, że kierowców czołgów wysyłają na dodatkowe szkolenie do Stanów Zjednoczonych, zacząłem nawet fantazjować o pozostaniu w kamaszach. Problem oczywiście polegał na tym, że po zakończeniu szkolenia w Ameryce

musiałbym wrócić do Austrii i nadal służyć w wojsku. Trzymałem się więc pierwotnej wizji: przyjdzie list czy telegram z zaproszeniem do Ameryki. Ja tylko muszę się starać i dawać z siebie wszystko, bo jeśli Reg Park dostał się tam, dając z siebie wszystko, to mnie też się uda. On i Steve Reeves byli dla mnie punktem odniesienia przy ocenie postępów. Zacząłem trenować bardzo wcześnie, wcześniej niż Reg, bo już w wieku piętnastu lat, podczas gdy on zaczynał jako siedemnastolatek, tuż przed pójściem do wojska. Zdobywając tytuł Mister Universe w wieku dwudziestu lat, wszedłem przebojem do świata kulturystyki, ponieważ pobiłem wieloletni rekord Rega, który zwyciężył w tych zawodach, mając lat dwadzieścia trzy. W pierwszym okresie mojej fascynacji kulturystyką wyobrażałem sobie, że zdobycie tytułu Mister Universe przyniesie mi nieśmiertelną sławę. W rzeczywistości jednak sytuacja na scenie kulturystycznej bardzo się skomplikowała. Jak we współczesnym boksie, w kulturystyce pojawiły się rozmaite federacje, które współzawodniczyły ze sobą o kontrolę nad tym sportem. Organizowały zawody przyciągające kulturystyczną elitę: Mister Universe w Wielkiej Brytanii, Mister World w Stanach Zjednoczonych i wreszcie Mister Olympia, nowy turniej mający wytypować najlepszego zawodowego kulturystę na świecie. Fani musieli uważnie śledzić wszystkie te wydarzenia, aby orientować się, co słychać w świecie kulturystyki, a dla mnie zasadnicze znaczenie miało to, że w danym turnieju nie brali udziału wszyscy czołowi kulturyści. Na przykład niektórzy amerykańscy mistrzowie nie uczestniczyli w zawodach o tytuł Mister Universe

w Londynie,

tylko

w ich

amerykańskim

odpowiedniku.

Żeby

stać

się

niekwestionowanym mistrzem świata, kulturysta musiał więc zwyciężyć w zawodach organizowanych przez wszystkie federacje. Dopiero gdy zmierzył się ze wszystkimi rywalami i ich pokonał, mógł być uznany za najlepszego. Reg Park w swoim czasie był najlepszy tylko dlatego, że zdobył tytuł Mister Universe trzy razy w ciągu czternastu lat. Bill Pearl, wspaniały kulturysta z Kalifornii, został trzykrotnie Mister Universe, a poza tym także Mister America i Mister USA. Steve Reeves był Mister America, Mister Universe i Mister World. Pragnąłem nie tylko pobić ich rekordy, ale też ustanowić własne; jeśli ktoś mógł wygrać trzy razy w zawodach o tytuł Mister Universe, to ja chciałem dokonać tego sześć razy. Byłem młody i czułem, że mam ogromne możliwości. Takie miałem marzenia, gdy przygotowywałem się do londyńskich zawodów Mister Universe w 1968 roku. Żeby wyjechać do Ameryki, musiałem dominować na europejskiej scenie

kulturystycznej. Tytuł Mister Universe w kategorii amatorów, który zdobyłem rok wcześniej, stanowił doskonały start, choć automatycznie przeniósł mnie do klasy zawodowców, otwierając nowe pole do rywalizacji. Musiałem więc jeszcze raz pojechać do Londynu i zdobyć tytuł mistrzowski jako zawodowiec, i to w jeszcze bardziej efektownym stylu niż jako amator. Wtedy stałbym się dwukrotnym Mister Universe i ruszyłbym do przodu. Nic nie mogło mi w tym przeszkodzić: rozrywki, praca, podróże, dziewczyny, organizacja zawodów o tytuł Mister Europe. Oczywiście znajdowałem na to wszystko czas, ale najważniejsze były dla mnie treningi: ćwiczyłem ostro po czterypięć godzin dziennie, sześć dni w tygodniu. Choć korzystałem ze wskazówek Waga Bennetta i Rega Parka, cel moich treningów pozostał ten sam co dotychczas. Wciąż zmieniałem się fizycznie i chciałem wykorzystać swoją naturalną przewagę: konstrukcję fizyczną, pozwalającą uzyskać większą masę niż w przypadku facetów, z którymi miałem się zmierzyć. Zamierzałem pokazać się w Victoria Palace jako jeszcze potężniejszy i silniejszy niż rok temu i zmieść konkurencję. Przy wzroście stu osiemdziesięciu ośmiu centymetrów oraz wadze stu trzynastu kilogramów robiłem większe wrażenie niż kiedykolwiek do tej pory. Dzień poprzedzający zawody nie zaczął się dobrze. Po drodze na lotnisko wpadłem do siłowni, spodziewając się, że Rolf Putziger wypłaci mi pensję i będę miał pieniądze na wydatki w Londynie. Ale on zamiast tego wręczył mi kartkę i długopis. – Podpisz tutaj, to dostaniesz pieniądze – polecił. Był to kontrakt, mówiący, że zostaje moim agentem i będzie dostawał działkę z tego, co w przyszłości zarobię! Otrząsnąłem się z szoku na tyle, że kategorycznie odmówiłem, jednak wychodząc z siłowni, nie mogłem dojść do siebie. W kieszeni miałem niewiele forsy i nie wiedziałem, czy właśnie nie straciłem roboty. Żebym mógł polecieć do Londynu, Albert musiał mi pożyczyć pięćset marek. Oczywiście podróż zakończyła się znacznie lepiej, niż się zaczęła, bo następnego dnia po raz drugi zdobyłem tytuł Mister Universe. W magazynach kulturystycznych ukazały się moje zdjęcia: lewą ręką unosiłem dziewczynę w bikini, a prawą prężyłem, żeby pokazać biceps. Ale najlepsze ze wszystkiego było to, że w hotelu zastałem telegram od Joego Weidera. Gratuluję zwycięstwa, pisał. Jesteś nową młodą sensacją. Zostaniesz największym kulturystą w historii. Zapraszał mnie na następny weekend do Ameryki, gdzie miałem wziąć udział w organizowanych przez jego federację zawodach Mister Universe w Miami. Pokrywamy

koszty, informował. Pułkownik Schuster wyjaśni szczegóły. Byłem podekscytowany, że dostałem telegram od niekwestionowanego twórcy mistrzów kulturystyki. Jako największy impresario kulturystów w Ameryce, Joe Weider był jednocześnie największym impresariem kulturystów na świecie. Zbudował międzynarodowe imperium kulturystyczne, które obejmowało organizację pokazów, czasopisma, sprzęt i odżywki. Zbliżałem się do realizacji mojego marzenia; nie tylko byłem mistrzem, ale też miałem wyjechać do Ameryki. Nie mogłem się doczekać, kiedy zadzwonię do rodziców i powiem im o swoim sukcesie. Nie spodziewałem się tego, istniała jednak szansa, że zgarnę tytuł Mister Universe po raz trzeci! W wieku dwudziestu jeden lat! To byłoby niewiarygodne! Byłem w doskonałej formie, miałem swoje pięć minut. Pomyślałem, że rzucę Miami na kolana. Pułkownik Schuster był facetem średniego wzrostu, noszącym garnitur jak biznesmen. Stopnia pułkownika dosłużył się w Gwardii Narodowej Stanów Zjednoczonych, a obecnie zarabiał na życie jako europejski przedstawiciel firmy Weidera. Przyjechał do mnie do hotelu, wręczył mi bilet lotniczy, lecz okazało się, że nie mam amerykańskiej wizy. Zatrzymałem się u Schustera i czekałem, obgryzając ze zdenerwowania paznokcie, podczas gdy pułkownik zwrócił się do ambasady i pociągał za sznurki. Formalności zajęły tydzień. Starałem się jakoś zabić czas, ale nie odżywiałem się, jak należy, i nie miałem dostępu do siłowni, w której mógłbym trenować pięć godzin dziennie. Chodziłem do magazynu towarowego Weidera, gdzie trzymali sztangi i hantle, i ćwiczyłem. Nie mogłem się jednak skupić – to nie było to samo. Kiedy wszedłem na pokład samolotu, cała frustracja uleciała. Przesiadałem się w Nowym Jorku i gdy samolot krążył nad miastem, po raz pierwszy w życiu zobaczyłem drapacze chmur, Zatokę Nowojorską i Statuę Wolności – to był fantastyczny widok. Jeśli chodzi o Miami, nie bardzo wiedziałem, czego się spodziewać, a kiedy przyleciałem, padał deszcz. Ale to miasto też robiło wrażenie: nie tylko budynki i palmy, lecz także upały w październiku. Bardzo podobały mi się odwiedzane przez turystów miejsca, tętniące południowoamerykańską muzyką. A mieszanka Latynosów, czarnych i białych wydała mi się fascynująca. Stykałem się z czymś takim w kręgach kulturystycznych, ale w Austrii, gdy dorastałem – nigdy. Joe Weider już dziesięć lat wcześniej powołał do istnienia amerykański odpowiednik turnieju Mister Universe, żeby spopularyzować kulturystykę w Stanach Zjednoczonych, ale po raz pierwszy zawody organizowano Na Florydzie. Odbywały się w Miami Beach Auditorium,

wielkiej nowoczesnej sali mieszczącej dwa tysiące siedmiuset widzów, w której kręcono popularny program telewizyjny Jackie Gleason Show. Ominęły mnie wydarzenia poprzedzające całą imprezę – wywiady, koktajle, reportaże filmowe i telewizyjne oraz kampanie promocyjne – ale i tak widziałem, że jest zakrojona na wielką skalę, w stylu amerykańskim. Wszędzie można było zobaczyć żywe legendy kulturystyki, jak Dave Draper czy Chuck Sipes. Każdy zdobył zarówno tytuł Mister America, jak i Mister Universe. Po raz pierwszy zobaczyłem wtedy mistrza świata w kulturystyce, Sergia Olivę. Był Kubańczykiem, który wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, i jako pierwszy przedstawiciel mniejszości etnicznej wygrał w zawodach Mister America, Mister World, Mister International, Mister Universe i Mister Olympia. W poprzednim tygodniu drugi raz z rzędu zdobył tytuł Mister Olympia. Chociaż jeszcze nie zaliczałem się do jego ligi, Oliva wiedział, że wkrótce zostaniemy rywalami. „On jest bardzo, bardzo dobry, powiedział o mnie reporterowi. Przyszły rok będzie ciężki, ale nie mam nic przeciwko temu. Nie lubię rywalizować z dzieciakami”. Gdy to usłyszałem, pomyślałem sobie: No to zaczynają się psychologiczne gierki. W turnieju startowało dwudziestu czterech zawodników, podzielonych na grupy „wysokich” i „niskich”. W odbywających się przed południem eliminacjach bez trudu pokonałem wszystkich „wysokich”. Najlepszy wśród „niskich” okazał się tamtego roku Mister America, Frank Zane, będący w szczytowej formie. Tydzień wcześniej zwyciężył w zawodach Mister America, odbywających się w Nowym Jorku. Ja byłem równie potężny i silny jak w Londynie, miałem dobrą sylwetkę i imponującą masę. Ale po tygodniu bezczynnego czekania na wizę przybrałem trochę na wadze, co oznaczało, że podczas pozowania moje ciało nie było tak wyrzeźbione i gładkie jak jeszcze niedawno. Co gorsza, Zane, proporcjonalny i umięśniony, o idealnej rzeźbie, był mocno opalony, podczas gdy ja byłem blady jak papier. Przed rozpoczęciem wieczornego finału bił mnie na punkty o głowę. Gdy jednak tamtego wieczoru stanąłem przed widownią, poczułem, że wyglądam dwa razy lepiej, ponieważ po całym dniu pozowania i prężenia mięśni straciłem kilka kilogramów. Dzięki temu Frank Zane i ja szliśmy łeb w łeb i aż do finałowego głosowania sędziów nie było wiadomo, który z nas wygra. Jednak dzięki wyższym notowaniom, uzyskanym wcześniej tego dnia, zwyciężył Frank. Stałem na scenie, starając się nie zdradzać konsternacji, gdy nagrodę odbierał facet niższy ode mnie o kilkanaście centymetrów i ważący ponad dwadzieścia kilogramów mniej.

To był dla mnie cios. Znalazłem się w wymarzonej Ameryce, jednak w Miami przegrałem walkę o tytuł Mister Universe, i to z niższym i lżejszym gościem. Uznałem, że zawody musiały być ustawione, bo nie był aż tak dobry. Wprawdzie mogłem mieć lepszą rzeźbę, ale żeby wygrał ten chudy kurdupel?! Wpadłem w rozpacz. Prawie nigdy nie tracę pogody ducha, lecz wtedy mnie opuściła. Byłem w obcym kraju, z dala od rodziny i przyjaciół, otoczony przez dziwnych ludzi, których języka nie znałem. Jak to się stało, że się tam znalazłem? Czułem się bardzo zagubiony. Wszystko, co miałem, mieściło się w małej sportowej torbie, prawdopodobnie straciłem pracę. Nie miałem pieniędzy. Nie wiedziałem, jak wrócę do domu. Ale najgorsze było to, że przegrałem. Wielki Joe Weider ściągnął mnie zza Atlantyku, żeby dać mi szansę, a ja zamiast z niej skorzystać, skompromitowałem się. Dzieliłem pokój z Royem Callenderem, czarnym kulturystą z Anglii, który również startował w londyńskim turnieju. Był bardzo miły, starał się mnie pocieszyć. Jako znacznie dojrzalszy niż ja mówił o sprawach, których nie bardzo rozumiałem, czyli o emocjach. – Uhm, rzeczywiście, to przykre przegrać po wielkim zwycięstwie w Londynie – powiedział. – Ale pomyśl, że za rok znowu wygrasz i wszyscy zapomną, że teraz nie było najlepiej. Pierwszy raz troskę okazał mi mężczyzna. Sądziłem, że to specjalność kobiet, mojej matki i innych. Lecz oto współczuł mi mężczyzna – i to było poruszające. Do tej pory myślałem, że płaczą tylko baby, ale skończyło się na tym, że ryczałem przez wiele godzin. Przyniosło mi to wielką ulgę. Gdy obudziłem się następnego ranka, czułem się dużo lepiej. Do pokoju wpadało światło słoneczne i dzwonił stojący przy łóżku telefon. – Arnold! – usłyszałem w słuchawce chrapliwy głos. – Tu Joe Weider. Jestem przy basenie. Może zejdziesz na dół i zamówisz sobie coś na śniadanie? Chciałbym przeprowadzić z tobą wywiad dla mojego czasopisma. Zamierzamy poświęcić ci następny numer, opisać, jak trenujesz… Zszedłem nad basen i zobaczyłem Joego: siedział w pasiastym szlafroku przy stole, na którym stała maszyna do pisania. Nie wierzyłem własnym oczom. Wychowałem się na wydawanych przez niego czasopismach, w których zawsze kreował się na trenera mistrzów, to on opracował nowe metody treningu, właściwie stworzył bodybuilding i wszystkie jego gwiazdy.

Był moim idolem, a teraz siedziałem z nim nad basenem w Miami! Nagle wszystkie nocne lęki zniknęły. Znowu poczułem się ważny. Joe był po czterdziestce, miał bokobrody i ciemne włosy. Nie był wysoki – raczej średniego wzrostu – ale dobrze zbudowany. Wiedziałem z czasopism, że codziennie ćwiczy. Miał charakterystyczny głos: mocny i przenikliwy, w dodatku dziwnie wymawiał samogłoski, inaczej niż wszystkie znane mi anglojęzyczne osoby. Później dowiedziałem się, że jest Kanadyjczykiem. Pytał mnie o wszystko, co miało związek z treningiem. Rozmawialiśmy przez wiele godzin. Chociaż ze względu na słabą znajomość angielskiego mówiłem powoli, zorientował się, że mam do powiedzenia więcej niż inni kulturyści. Opowiedziałem mu o ćwiczeniach w lesie i zabawach w gladiatorów. Słuchał z zainteresowaniem. Wypytywał mnie o techniki, które stosowałem: rozłożony na dwatrzy etapy dziennie trening, sztuczki, które wymyśliliśmy z Frankiem, żeby „szokować” mięśnie. Ja tymczasem wciąż się szczypałem, żeby sprawdzić, czy nie śnię. Myślałem w głębi ducha: Szkoda, że nie widzą mnie kumple z Monachium i Grazu. Siedzę z panem Joem Weiderem i odpowiadam na jego pytania dotyczące treningu! Koło południa podjął decyzję. – Nie wracaj do Europy – powiedział. – Powinieneś tu zostać. Zaproponował, że opłaci mi podróż do Kalifornii, załatwi mieszkanie i da pieniądze na życie, żebym przez rok mógł skupić się na treningu. A jesienią znów wystartuję w zawodach. Jego czasopisma będą śledzić moje postępy, a on znajdzie mi tłumaczy, żebym sam mógł pisać o swoich programach treningowych i przedstawiać pomysły. Joe udzielił mi mnóstwo rad, które miały mi pomóc dostać się na szczyt. Stwierdził, że skupiam się nie na tym, na czym trzeba, że nawet w przypadku wysokiego mężczyzny siła i wymiary to nie wszystko. Że muszę jeszcze popracować nad rzeźbą. I że choć niektóre części ciała mam fantastyczne, to grzbiet, brzuch i nogi pozostawiają wiele do życzenia. Powinienem poćwiczyć pozowanie. Program treningu był oczywiście jego specjalnością i nie mógł się już doczekać, kiedy zacznie ze mną pracować. – Będziesz największy – oświadczył. – Poczekaj, a się przekonasz. Tamtego popołudnia w siłowni znowu zacząłem się zastanawiać nad moją przegraną z Frankiem Zane’em. Ale gdy przestałem się nad sobą użalać, doszedłem do innych wniosków niż poprzedniego wieczoru. Wciąż uważałem, że sędziowie byli niesprawiedliwi, lecz odkryłem, że boli mnie co innego: nawaliłem, sądziłem jednak, że nie zawiodło moje ciało, ale moja wizja

i wola walki. Przegrana z Chetem Yortonem w Londynie w 1966 roku nie była aż tak przykra, bo przygotowałem się najlepiej, jak mogłem, to po prostu nie był mój rok. Tu jednak stało się coś innego. Nie byłem w dobrej formie. Powinienem był tydzień przed zawodami przejść na dietę i nie jeść tak często ryby z frytkami, znaleźć sposób, żeby więcej trenować, nawet bez dostępu do sprzętu. Mogłem na przykład robić tysiąc brzuszków albo innych ćwiczeń, żeby się przygotować. Powinienem był popracować nad pozowaniem. Mniejsza o sędziów, nie zrobiłem wszystkiego, co mogłem, żeby się przygotować. Byłem pewny, że uda mi się wygrać na fali zwycięstwa w Londynie. Myślałem, że skoro zdobyłem tytuł Mister Universe, to mogę sobie odpuścić. Bzdury. Te wszystkie refleksje sprawiły, że się wściekłem. Chociaż zostałeś Mister Universe w kategorii zawodowców, wciąż jesteś pieprzonym amatorem, powiedziałem sobie. To, co się stało, nie powinno było się stać. Takie rzeczy zdarzają się amatorom. Jesteś amatorem, Arnoldzie. Postanowiłem, że jeśli mam zostać w Ameryce, nie mogę zachowywać się jak amator. Teraz miała się zacząć prawdziwa gra. Czekało mnie mnóstwo pracy. I musiałem zabrać się do sprawy jak profesjonalista. Już nigdy więcej nie chciałem czuć się tak jak w Miami. Jeśli miałem pokonać Sergia Olivę i jemu podobnych, musiałem z tym skończyć. Przysiągłem sobie, że jeśli kiedyś przegram, opuszczę scenę z szerokim uśmiechem, bo będę miał poczucie, że zrobiłem wszystko, co mogłem, żeby się przygotować.

ROZDZIAŁ 5 Pozdrowienia z Los Angeles Gdy w 1968 roku przyjechałem do Los Angeles, zrobiono mi zdjęcie. Mam dwadzieścia jeden lat, jestem w pogniecionych brązowych spodniach, niezgrabnych butach i tanim podkoszulku z długimi rękawami. Trzymam w ręku pomiętą reklamówkę i czekam na odbiór bagażu, sportowej torby, w której jest reszta mojego dobytku. Wyglądam jak uchodźca, potrafię wypowiedzieć składnie tylko kilka zdań po angielsku i nie mam pieniędzy, ale uśmiecham się radośnie. Towarzyszą mi fotoreporter i dziennikarz współpracujący z czasopismem „Muscle & Fitness”, którzy uwieczniają mój przylot. Przysłał ich Joe Weider. Mają odebrać mnie z lotniska, obwieźć po mieście i opisać moje wrażenia. Weider promował mnie jako wschodzącą gwiazdę. Zaproponował, że sprowadzi mnie do Los Angeles i będzie trenował przez rok razem z innymi mistrzami. Że zapewni mi mieszkanie i pieniądze na bieżące wydatki. Ja miałem tylko współpracować z tłumaczem przy pisaniu artykułów o technikach treningowych, jakie opracowałem, i ćwiczyć, żeby spełnić marzenie. Jednak nowe, cudowne życie, o jakim śniłem, mogło się zakończyć już po tygodniu. Jeden z nowo poznanych kolegów z siłowni, australijski siłacz i zapaśnik walczący z krokodylami, pożyczył mi samochód, pontiaca GTO o mocy ponad trzystu pięćdziesięciu koni mechanicznych. Nigdy nie prowadziłem takiego niesamowitego wozu, więc pędziłem Ventura Boulevard w San Fernando Valley z niedozwoloną prędkością. Był chłodny i mglisty październikowy poranek i wkrótce miałem się przekonać, że gdy tylko zaczyna mżyć, drogi w Kalifornii robią się bardzo śliskie. Zbliżałem się do zakrętu i właśnie miałem zredukować bieg. Zmiana biegów nie sprawiała mi trudności, bo wszystkie pojazdy w Europie mają ręczną skrzynię biegów, jak ciężarówki, którymi jeździłem w wojsku, i mój poobijany stary samochód w Monachium. Jednak gdy zredukowałem bieg w GTO, tylne koła zwolniły gwałtownie obroty i straciły przyczepność. Samochód, nad którym przestałem panować, obrócił się szaleńczo dwa czy trzy razy. Wytraciłem prędkość do jakichś pięćdziesięciu kilometrów na godzinę, kiedy rozpędem wpadłem

na sąsiednie pasy – na których, na moje nieszczęście, panował duży, poranny ruch. Volkswagen beetle przytarł mnie po stronie pasażera, potem walnął we mnie jakiś amerykański wóz i zanim się zatrzymaliśmy, wpadły na nas jeszcze cztery samochody. GTO i ja skończyliśmy trzydzieści metrów od miejsca, do którego jechałem, czyli Vince’s Gym, gdzie miałem potrenować. Drzwi po mojej stronie nie były zablokowane, więc wysiadłem, lecz prawa noga paliła mnie jak przypalana żywym ogniem – na skutek zderzenia pękła rama między przednimi fotelami i stwierdziłem, że w moim udzie tkwi duży kawał plastiku. Wyciągnąłem go i po nodze pociekła krew. Wtedy naprawdę się przestraszyłem i jedyne, co przyszło mi do głowy, to żeby pójść po pomoc do siłowni. Kuśtykając, wszedłem do środka i powiedziałem: – Właśnie miałem wypadek samochodowy. Kilku kulturystów rozpoznało mnie, ale natychmiast inicjatywę przejął facet, którego nie znałem, jak się okazało, prawnik. – Lepiej wracaj do samochodu – polecił. – Nie oddalaj się od niego. Tutaj to się nazywa ucieczka z miejsca wypadku, rozumiesz? Idź, bo narobisz sobie okropnych kłopotów. Stań przy samochodzie i czekaj na policję. Zorientował się, że niedawno przyjechałem do Stanów i że słabo znam angielski. – Ale już tu przyszedłem! – krzyknąłem. – I widzę stąd szosę! – Chodziło mi o to, że z miejsca, w którym stoję, będę mógł zobaczyć radiowóz i wyjść mu na spotkanie. – Słuchaj, co mówię, i wracaj do samochodu. Wtedy pokazałem mu zranioną nogę. – Znasz jakiegoś lekarza, który mógłby mi pomóc? Zobaczył krew i mruknął: – O Chryste. Zastanawiał się przez chwilę. – Zadzwonię do kolegów. Płacisz na ubezpieczenie zdrowotne czy coś takiego? Nie bardzo rozumiałem, co ma na myśli, szybko jednak ustaliliśmy, że nie mam żadnego ubezpieczenia. Ktoś podał mi ręcznik i przyłożyłem go do rany. Wróciłem do auta. Ludzie byli zdenerwowani, pomstowali, że spóźnią się do pracy, że mają zniszczone samochody i będą musieli zwrócić się do ubezpieczycieli o odszkodowanie. Ale

nikt nie rzucił się na mnie z pretensjami. Gdy tylko gliniarz upewnił się, że kobiecie w volkswagenie nic się nie stało, pozwolił mi odjechać bez żadnych sankcji. Powiedział tylko: „Widzę, że pan krwawi. Powinien pan z tym pójść na pogotowie”. Jeden z kulturystów, niejaki Bill Drake, zawiózł mnie do lekarza i wspaniałomyślnie zapłacił za zaszycie rany. Spowodowałem idiotyczny wypadek i żałuję, że nie znam nazwisk wszystkich tych ludzi, bo dziś bym do nich napisał i im podziękował. Wiem, że miałem szczęście. Policja w Europie podeszłaby do takiego zdarzenia niezwykle surowo. Nie tylko mogłem zostać aresztowany, jako cudzoziemcowi groziły mi także areszt i deportacja. Za spowodowanie takiego wypadku musiałbym zapłacić mandat. Jednak policjanci w Los Angeles wzięli pod uwagę, że droga była śliska, straciłem panowanie nad samochodem i nikt nie został poważnie ranny. Przede wszystkim musieli wznowić ruch. Gliniarz, który ze mną rozmawiał, był bardzo uprzejmy. Spojrzał na moje międzynarodowe prawo jazdy i zapytał: „Wezwać karetkę czy pan sobie poradzi?”. Dwaj faceci z siłowni wyjaśnili mu, że jestem w Stanach dopiero od kilku dni. Można się było zorientować, że tak naprawdę nie mówię po angielsku, choć się staram. Tego wieczoru poszedłem spać z optymistycznym nastawieniem. Musiałem jakoś załatwić sprawę z zapaśnikiem od krokodyli, ale Ameryka okazała się wspaniałym krajem. *** Gdy pierwszy raz zobaczyłem Los Angeles, byłem w szoku. Ameryka oznaczała dla mnie jedno: rozmach. Strzeliste drapacze chmur, wielkie mosty, ogromne neony, gigantyczne autostrady, duże samochody. Nowy Jork i Miami spełniły moje oczekiwania i nie wiem dlaczego – wyobrażałem sobie, że Los Angeles będzie równie imponujące. A tu zobaczyłem tylko kilka wieżowców w centrum, a poza tym miasto wyglądało dość skromnie. Plaża była rozległa, ale gdzie wielkie fale i surferzy? Takie samo rozczarowanie ogarnęło mnie, gdy po raz pierwszy zobaczyłem Gold’s Gym, mekkę amerykańskiej kulturystyki. Od lat studiując kulturystyczne czasopisma Weidera, nie zdawałem sobie sprawy, że chodzi w nich głównie o to, żeby wszystko wydawało się większe niż w rzeczywistości. Patrzyłem na zdjęcia przedstawiające sławnych kulturystów podczas treningu w Gold’s i wyobrażałem sobie wielkie kluby sportowe, w których są boiska do koszykówki, baseny, sale gimnastyczne, siłownie i inne pomieszczenia do uprawiania sportów walki,

podnoszenia ciężarów i tak dalej, jak te ogromne kluby, które widzi się obecnie. Kiedy jednak wszedłem do środka, zobaczyłem cementową podłogę. Wszystko było tam bardzo proste, nawet prymitywne: pomieszczenie wysokości dwóch pięter o powierzchni połowy boiska do koszykówki, ze ścianami z pustaków i świetlikami. Na szczęście sprzęt był interesujący, poza tym zobaczyłem, że trenują tam wspaniali ciężarowcy i kulturyści, więc musiała tam być odpowiednia atmosfera. No i klub znajdował się dwie przecznice od plaży. Okolice klubu, czyli Venice, również nie robiły dużego wrażenia. Domy stojące po obu stronach ulic i alei przypominały koszary w wojsku austriackim. Po co budować tanie drewniane baraki w tak wspaniałym miejscu? Niektóre domy były puste i zdewastowane, a chodniki popękane i zasypane piaskiem. Pomiędzy zabudowaniami rosły chwasty, a miejscami brakowało płyt chodnikowych. I to ma być Ameryka? – myślałem. Dlaczego nie położą tu płyt? Dlaczego nie wyburzą tego opuszczonego domu i nie postawią nowego, ładnego? Jedno wiedziałem na pewno: w Grazu nie zobaczyłoby się dziurawego chodnika. Byłby cały i w dodatku zamieciony i czysty. Coś takiego było nie do pomyślenia. To duże wyzwanie przenieść się do kraju, gdzie wszystko wygląda inaczej, mówi się innym językiem, panuje inna kultura, ludzie myślą inaczej i inaczej prowadzą interesy. To zdumiewające, jak bardzo inne było dla mnie wszystko. Ale miałem dużą przewagę nad większością przybyszów: gdy uprawia się międzynarodową dyscyplinę sportu, nigdy nie jest się samotnym. W świecie kulturystyki panuje niezwykła gościnność. Niezależnie od tego, dokąd jedziesz, nie musisz nikogo znać. Na miejscu zawsze czujesz się członkiem rodziny. Miejscowi kulturyści przyjadą po ciebie na lotnisko. Powitają cię. Zabiorą cię do siebie. Nakarmią. Oprowadzą po mieście. Ale w Ameryce było coś jeszcze. Jeden z kulturystów w Los Angeles miał dodatkowy pokój, w którym mogłem się zatrzymać, dopóki nie znajdę stałego lokum. Kiedy po raz pierwszy przyszedłem do siłowni, żeby potrenować, nowi koledzy przywitali mnie serdecznie, uściskali i przyjęli z radością. Potem znaleźli mi małe mieszkanie, a gdy tylko się do niego wprowadziłem, podjęli akcję: „A teraz trzeba mu pomóc”. Skrzyknęli się i któregoś rana przyjechali do mnie z paczkami i pudłami. Wyobraźcie sobie gromadę wielkich niedźwiedzi, które nie powinny zbliżać się do niczego kruchego czy ze szkła, potężnych muskularnych facetów, mówiących na co dzień w siłowni:

„Facet, spójrz tylko na tę klatę!” albo: „Dziś, kurwa, trzasnę pięćset przysiadów z obciążeniem dwustu dwudziestu sześciu kilogramów”. I tacy ludzie nagle stanęli przede mną z prezentami. Jeden z nich mówi: – Zobacz, co ci przenieśliśmy. – Po czym otwiera małe pudełko, wyjmuje srebro stołowe i wyjaśnia: – Musisz mieć czym jeść. Inny odwija paczkę i powiada: – Żona powiedziała, że mogę wziąć te talerze. Kupiliśmy sobie nowe, więc będziesz miał już pięć sztuk. Podawali przy tym nazwy poszczególnych rzeczy i wyjaśniali, do czego służą. Któryś przyniósł mały czarnobiały telewizor ze sterczącą w górę anteną, pomógł mi go zainstalować i pokazał, jak ustawiać antenę. Przynieśli także żarcie, które wspólnie zjedliśmy. Nigdy nie spotkałem się z czymś takim ani w Austrii, ani w Niemczech. Tam nikomu nie przyszłoby nic podobnego do głowy. Wiedziałem, że gdybym tam, w domu, zobaczył kogoś wprowadzającego się do sąsiedniego mieszkania czy domu, nawet nie pomyślałbym o tym, żeby mu pomóc. Poczułem się jak idiota. Tamtego dnia czegoś się nauczyłem. Koledzy zabrali mnie do Hollywood. Chciałem zrobić sobie tam zdjęcie i wysłać je rodzicom, żeby powiedzieć: „W Hollywood już jestem. Wkrótce wkręcę się do filmu”. Jechaliśmy drogą, aż wreszcie jeden z kumpli oznajmił: – Dobra, to jest Sunset Boulevard. – A kiedy będziemy w Hollywood? – zapytałem. – To jest właśnie Hollywood. Musiałem pomylić w wyobraźni Hollywood z Las Vegas, bo spodziewałem się wielkich reklam i neonów. Oczekiwałem także, że zobaczę sprzęt filmowy i zablokowane ulice, na których będą kręcili jakąś zapierającą dech w piersiach scenę z udziałem kaskaderów. A tu nic. – Co się stało z tymi wszystkimi neonami i tak dalej? – chciałem wiedzieć. Spojrzeli na siebie. – Chyba jest rozczarowany – stwierdził jeden z nich. – Może powinniśmy go tu przywieźć wieczorem? Pozostali przytaknęli. – Uhm, taaa, dobry pomysł. Rzeczywiście, za dnia nie ma tu czego oglądać. Kilka dni później pojechaliśmy tam znowu, tym razem wieczorem. Paliło się więcej

świateł, ale nadal nie zauważyłem niczego ciekawego. Potem się do tego przyzwyczaiłem i poznałem kilka miejsc, do których warto było wpadać. Trochę trwało, zanim odnalazłem się w Ameryce i zrozumiałem, jak tam wszystko działa. Wieczorami często wychodziłem tu i tam z Artiem Zellerem, fotoreporterem, który przyjechał po mnie na lotnisko. Artie mnie fascynował. Był bardzo, bardzo bystry, lecz zupełnie pozbawiony ambicji. Nie lubił stresu ani ryzyka. Pracował w okienku na poczcie. Pochodził z Brooklynu, jego ojciec, prawdziwy erudyta, był ważnym kantorem w gminie żydowskiej. Artie jednak poszedł swoją drogą, zainteresował się kulturystyką na Coney Island. Pracując dla Weidera jako wolny strzelec, stał się najlepszym fotoreporterem zajmującym się tym sportem. Fascynował mnie, bo był samoukiem, bez przerwy coś czytał i chłonął wiedzę jak gąbka. Miał naturalny talent do języków, był chodzącą encyklopedią i świetnym szachistą. A poza tym zdeklarowanym demokratą, liberałem i zaprzysięgłym ateistą. Precz z religią. Dla niego był to czysty fałsz. Nie ma żadnego Boga, koniec pieśni. Żona Artiego, Josie, była Szwajcarką, i choć starałem się jak najwięcej mówić po angielsku, dobrze było mieć przyjaciół, którzy znali niemiecki. Okazało się to szczególnie przydatne podczas oglądania telewizji. Przyjechałem do Ameryki w ostatnich trzech czy czterech tygodniach kampanii prezydenckiej 1968 roku, więc kiedy włączało się telewizor, zawsze było coś o wyborach. Artie i Josie tłumaczyli mi przemówienia Richarda Nixona i wiceprezydenta Huberta Humphreya, którzy byli wtedy rywalami. Humphrey, demokrata, wciąż mówił o opiece społecznej i programach rządowych, a to za bardzo przypominało mi Austrię. Natomiast Nixon mówił o szansach i przedsiębiorczości, co wydawało mi się bardzo amerykańskie. – To do jakiej on partii należy? – zapytałem Artiego. – Republikańskiej. – Wobec tego jestem republikaninem – oświadczyłem. Artie prychnął, co robił często, bo miał chore zatoki, a także dlatego, że według niego w życiu było na co prychać. *** Zgodnie z obietnicą Joego Weidera dostałem samochód, używanego białego volkswagena beetle, dzięki któremu poczułem się jak w domu. W ramach poznawania okolicy jeździłem do różnych klubów sportowych. Zaprzyjaźniłem się z gościem, który prowadził siłownię w centrum Los Angeles, mieszczącą się w tak zwanym Occidental Life Building. Wybierałem się także na

przejażdżki w głąb lądu i pojechałem do San Diego, żeby obejrzeć tamtejsze siłownie. Znajomi również zabierali mnie w różne miejsca i dzięki nim poznałem Tijuanę w Meksyku oraz Santa Barbara. Któregoś razu wybrałem się mikrobusem marki Volkswagen do Las Vegas razem z czterema innymi kulturystami. Z tyloma mięśniakami w wozie nie można było nawet osiągnąć stu kilometrów na godzinę. Samo Las Vegas, z gigantycznymi kasynami, neonami i nieskończoną liczbą stołów do gry, naprawdę spełniło moje oczekiwania. W Vince’s Gym trenowało wielu mistrzów, takich jak Larry Scott, zwany Legend, czyli Legendą, który zdobył tytuł Mister Universe w 1965 i 1966 roku. Mieli tam wykładziny i mnóstwo pięknych urządzeń, ale nie była to siłownia dla ciężarowców. Podstawowe ćwiczenia siłowe, jak pełny przysiad, wyciskanie na ławce poziomej i skośnej, uważano za przestarzałe elementy treningu siłaczy, które nie rzeźbią ciała. W Gold’s sytuacja wyglądała zupełnie inaczej. Było ciężko i trenowali tam prawdziwi twardziele: medaliści olimpijscy w pchnięciu kulą, zawodowi zapaśnicy, mistrzowie kulturystyki, siłacze z ulicy. Prawie nikt nie ćwiczył w stroju sportowym. Wszyscy trenowali w dżinsach, podkoszulkach, wyciętych koszulkach bez rękawów, bluzach. W siłowni były betonowe podłogi i podesty do podnoszenia ciężarów, można było na nie rzucić z pół tony i nikt nie przychodził ze skargą. Takie warunki miały więcej wspólnego z atmosferą, w której się wychowałem. Geniuszem tego miejsca był Joe Gold. W latach trzydziestych, jako nastolatek, należał do grona pierwszych kulturystów z Muscle Beach w Santa Monica, a po powrocie z drugiej wojny światowej, podczas której pływał jako maszynista we flocie handlowej, zaczął konstruować sprzęt treningowy. Niemal każde urządzenie w siłowni zaprojektował sam. Nie widziało się tam niczego delikatnego, wszystko, co skonstruował Joe, było duże i ciężkie – i działało. Jego „wioślarz” miał tak wysoko umieszczone podnóżki, że można było ćwiczyć dolne partie mięśni najszerszych grzbietu, nie mając wrażenia, że zaraz wyskoczy się z siedzenia. Gdy Joe projektował jakieś urządzenie, nie pracował nad nim samodzielnie, tylko konsultował się ze wszystkimi. W efekcie kąty nachylenia były idealne i nic się nie blokowało. No i przychodził do siłowni codziennie, co oznaczało, że cały sprzęt jest sprawny. Czasami Joe wymyślał nowe urządzenie. Stworzył maszynę do oślich wspięć, czyli wspięć na palce w pozycji stojącej. To ćwiczenie było dla mnie ważne, bo w porównaniu z innymi częściami ciała moje łydki były stosunkowo słabe i trudne do ukształtowania. Zazwyczaj wykonuje się ośle wspięcie, stając na kłębach stóp, a następnie unosząc śródstopie i pięty. Potem

trzeba pochylić się pod kątem dziewięćdziesięciu stopni, oprzeć ręce na pręcie, poprosić jednego albo dwóch kumpli, żeby usiedli nam na plecach i biodrach jak na ośle, i wtedy wspiąć się na palce, podnosząc ich. Ale w przypadku maszyny Joego kumple nie byli potrzebni. Ładowało się na nią takie obciążenie, jakie się chciało, wchodziło pod nie w pozycji osła i zwalniało dźwignię. W ten sposób można było mieć na grzbiecie, powiedzmy, trzysta osiemnaście kilogramów, i wykonywać ośle wspięcia samodzielnie. Gold’s szybko stało się moim domem, bo bardzo dobrze się tam czułem. W recepcji zawsze ktoś się kręcił, a wszyscy stali bywalcy mieli ksywki, takie jak Fat Arm Charlie – Charlie Grube Ramię, Brownie – Krasnolud czy Snail – Ślimak. Przez wiele lat trenował tam Zabo Koszewski, który był bliskim przyjacielem Joego. Nazywali go Chief – Wódz. Miał wspaniałe mięśnie brzucha – robił tysiąc brzuszków dziennie – i naprawdę fantastyczną rzeźbę. Ja nie miałem takich mięśni i gdy tylko się poznaliśmy, Zabo powiedział mi, że muszę przejść na dietę. – Wiesz? Jesteś pulchny – zauważył. Joe Gold nadał mi przydomek Balloon Belly – Balonowy Brzuch, i od tamtej pory byłem znany jako Balonowy Brzuch albo Chubby Zabo, który pochodził z New Jersey i na pierwsze imię miał Irvin, posiadał całą kolekcję fajek do palenia haszyszu. Co jakiś czas wpadaliśmy więc do niego, żeby się nawalić. Od rana do wieczora czytał powieści science fiction. Stale mówił: „O rany, facet!”, „Jest super!” albo: „Odlot!”. Ale takie były zwyczaje w Venice. Wypalić jointa to było jak wypić piwo. Szło się do kogoś, wszystko jedno kogo, a ten ktoś zapalał jointa – albo fajkę z haszyszem, zależnie od stopnia wyrafinowania – i mówił: „Sztachnij się”. Szybko się połapałem, co ludzie mają na myśli, gdy mówią: „To jest odjazdowe”, „To jest super”. Przekonałem się też, że gdy próbuje się poderwać jakąś fantastyczną dziewczynę, bardzo przydaje się astrologia. – Mam wrażenie, że jesteśmy dla siebie stworzeni – zagaiłem kiedyś. – Powinniśmy wybrać się razem na kolację. Dziewczyna odpowiedziała jednak: – Hola, hola, a spod jakiego jesteś znaku? – Lwa. – To nie dla mnie. Naprawdę nie dla mnie. Dzięki, ale nie. I już jej nie było. Następnego dnia poszedłem więc do siłowni i powiedziałem: – Chłopaki, mam taki mały problem. Wciąż się uczę.

– I opowiedziałem im całą historię. Zabo wiedział, co robić. Poradził mi: – Facet, musisz powiedzieć: „Jestem spod najlepszego znaku”. Spróbuj. Po kilku tygodniach nadarzyła się okazja! Rozmawiałem z dziewczyną podczas lunchu, a ona zapytała: – A spod jakiego jesteś znaku? Odpowiedziałem: – A jak myślisz? – No więc? – Spod najlepszego! – Czyli… Koziorożca? – ona na to. – Właśnie! – wykrzyknąłem. – Skąd wiedziałaś? – O rany, niesamowite, to mój pokrewny znak, i tak dobrze mi się z tobą gada, no naprawdę! – Była bardzo podekscytowana i uradowana. Zacząłem więc czytać horoskopy, studiować charakterystyki poszczególnych znaków zodiaku i ich wzajemnych relacji. Bywając w Gold’s, łatwo nawiązywało się przyjaźnie. To miejsce było tyglem, w którym mieszały się różne narodowości: Australijczycy, Afrykańczycy, Europejczycy. Trenowałem przed południem i mówiłem do dwóch facetów: „Hej, nie poszlibyście na lunch?”. Szliśmy razem, a oni opowiadali mi o swoim życiu, ja opowiadałem im o swoim, i stawaliśmy się kumplami. Wieczorami wracałem, żeby znowu potrenować, spotykałem innych gości, szedłem z nimi na kolację i zawieraliśmy znajomość. Zdumiewało mnie, jak chętnie Amerykanie zapraszali mnie do siebie i jak bardzo lubili świętować. Przed przyjazdem do Ameryki nie obchodziłem urodzin, nigdy nawet nie widziałem tortu ze świeczkami. Pewna dziewczyna zaprosiła mnie na swoje przyjęcie urodzinowe, a kiedy następnego lata były moje urodziny, koledzy z siłowni zafundowali mi tort i świeczki. Jeden z nich rzucał: „Muszę wracać do domu, bo dziś moja siostra pierwszy raz idzie do szkoły, więc będzie impreza”. Albo: „Dzisiaj jest rocznica ślubu moich rodziców”. Nie pamiętam, żeby moi rodzice choćby wspomnieli o rocznicy swojego ślubu. Na pierwsze Święto Dziękczynienia nie miałem żadnych planów, bo wtedy jeszcze nie rozumiałem, co znaczy ono dla Amerykanów. Ale zaprosił mnie do siebie Bill Drake. Poznałem jego mamę, która podała nadzwyczajny obiad, i tatę, zawodowego komika i bardzo zabawnego

faceta. Mamy w Austrii takie powiedzenie: „Jesteś taki słodki, że mógłbym cię zjeść!”. Kiedy próbowałem w ten sam sposób skomplementować panią Drake, z powodu kłopotów z tłumaczeniem wyszło mi coś dwuznacznego i cała rodzina wybuchnęła śmiechem. Zdziwiłem się jeszcze bardziej, gdy dziewczyna, z którą wtedy chodziłem, zaprosiła mnie do swoich rodziców na Boże Narodzenie. Powiedziałem sobie: „Boże, nie chcę zepsuć tym ludziom świąt”. Jednak oni nie tylko potraktowali mnie jak syna, ale jeszcze każdy z członków rodziny miał dla mnie prezent. Taka gościnność była dla mnie czymś nowym i bardzo miłym, lecz nie wiedziałem, jak się odwdzięczyć, i to mnie gnębiło. Na przykład nigdy wcześniej nie słyszałem o zwyczaju wysyłania listu z podziękowaniem, a Amerykanie wysyłali je sobie bez przerwy. Jakie to dziwne, dlaczego po prostu nie podziękować przez telefon albo osobiście? – zastanawiałem się. Tak robiło się w Europie. A tu Joe Weider zaprasza mnie i moją dziewczynę na kolację, a później, po wyjściu, ona mówi: – Podaj mi jego adres, bo muszę mu wysłać list z podziękowaniem. Ja na to: – Ojej, daj spokój, przecież podziękowaliśmy mu przed wyjściem. – O nie, nie, nie, wpojono mi dobre maniery. Uświadomiłem sobie, że lepiej będzie, jeśli się dostosuję i zacznę sobie przyswajać amerykańskie zwyczaje. Zresztą może były to także zwyczaje europejskie, tylko ja się z nimi nie zetknąłem. Na wypadek gdybym coś przeoczył, zapytałem kolegów z Europy. Ale nie; w Ameryce naprawdę było inaczej. Na początek postanowiłem umawiać się wyłącznie z Amerykankami, nie chciałem chodzić z dziewczynami, które znały niemiecki. I czym prędzej zapisałem się na lekcje angielskiego w Santa Monica Community College. Chciałem nauczyć się tego języka przynajmniej na tyle, żeby czytać gazety, korzystać z podręczników i móc zapisać się na inne zajęcia. Zależało mi na przyspieszeniu nauki, żeby myśleć, czytać i pisać jak Amerykanin. Nie zamierzałem czekać, aż stanie się to samo, w sposób naturalny. W któryś weekend dwie dziewczyny zabrały mnie do San Francisco. Nocowaliśmy w Golden Gate Park. Pomyślałem: To niewiarygodne, jak wolni są ludzie w Ameryce. No proszę! Śpimy całą noc w parku i wszyscy zachowują się wobec nas przyjaźnie. Znacznie później uświadomiłem sobie, że przyjechałem do Kalifornii w zwariowanym okresie.

Był schyłek lat sześćdziesiątych, kwitł ruch hippisowski, panowała wolna miłość, dokonywały się te wszystkie niesamowite zmiany. Wojna w Wietnamie osiągnęła punkt kulminacyjny. Prezydentem został Richard Nixon. Amerykanie mieli w tym czasie poczucie, że świat się kończy. Nie wiedziałem, że nie zawsze tak było. Widocznie tak już jest w Ameryce, myślałem. Nie miałem okazji słyszeć zbyt wielu rozmów o Wietnamie, ale podobało mi się to, że Ameryka walczy z komunizmem, więc gdyby ktoś zapytał mnie o zdanie, odpowiedziałbym, że jestem za wojną. Powiedziałbym: „Pieprzeni komuniści, nienawidzę ich”. Dorastałem niedaleko granicy z Węgrami i przez całe życie słyszałem o zagrożeniu, jakim jest komunizm. Czy komuniści wkroczą do Austrii, tak jak w pięćdziesiątym szóstym wkroczyli na Węgry? Zostaniemy wciągnięci w wojnę atomową? Niebezpieczeństwo było tużtuż. A poza tym widzieliśmy, co komunizm robił z Czechami, Polakami, Węgrami, Bułgarami, Jugosłowianami, Niemcami z Niemiec Wschodnich – wszędzie wokół nas rządzili komuniści. Pamiętam, jak pojechałem do RFN na imprezę kulturystyczną. Wyjrzałem za mur berliński, na drugą stronę granicy, i stwierdziłem, że po każdej stronie była jakby inna pogoda. Wydawało mi się, że jestem w słońcu, a gdy spojrzałem na Berlin Wschodni, miałem wrażenie, że tam pada deszcz. To było przerażające. Dlatego uważałem za słuszne, że Ameryka zwalcza komunizm. Nigdy nie wydawało mi się dziwne, że dziewczyny, z którymi chodziłem w Austrii, nie używały szminki, nie malowały paznokci. Myślałem, że owłosione nogi i pachy to coś normalnego, ponieważ w Europie kobiety się nie depilowały. Dlatego pewnego ranka przeżyłem szok. Byłem pod prysznicem z dziewczyną – poprzedniego wieczoru na moim małym czarnobiałym telewizorze oglądaliśmy pierwsze kroki astronautów z „Apollo” na Księżycu – gdy ona zapytała: – Masz brzytwę? – Po co ci brzytwa? – Nienawidzę tej szczeciny na nogach. Nie wiedziałem, co znaczy „szczecina”, więc mi wyjaśniła. – Co takiego? Więc ty się golisz? – zdziwiłem się. – Uhm, golę nogi. Ohyda. – Słowo „ohyda” też słyszałem po raz pierwszy. Ale dałem jej moją brzytwę i patrzyłem, jak namydla nogi: łydki, golenie, kolana, a potem goli je tak, jakby robiła to przez całe życie. Jeszcze tego samego dnia powiedziałem do chłopaków w siłowni:

– Dziś rano babka ogoliła się u mnie pod prysznicem. Widzieliście kiedyś coś takiego? Popatrzyli na siebie z powagą, kiwnęli głowami i odpowiedzieli: – Uhm. A potem wszyscy ryknęli śmiechem. Próbowałem im wytłumaczyć: – Oj, bo u nas w Europie wszystkie dziewczyny wyglądają jak Bawarki, no wiecie, są owłosione tam, gdzie trzeba. To rozśmieszyło ich jeszcze bardziej. W końcu rozeznałem się w tym wszystkim. Niektóre dziewczyny się nie goliły, protestowały w ten sposób przeciw istniejącemu porządkowi. Uważały, że rynek kosmetyczny wiąże się z wykorzystywaniem seksualnym i nakazami obyczajowymi, więc go odrzucały, stawiając na naturalność. Był to element filozofii hippisowskiej. Kwieciste sukienki, kręcone włosy, sposób odżywiania się. Każda nosiła paciorki, sznury paciorków. Przynosiły do mnie kadzidełka i potem w całym mieszkaniu panował zaduch. W sumie beznadzieja, ale miałem poczucie, że są na dobrym tropie z tym paleniem jointów, naturalnością i nagością. To wszystko razem było wspaniałe. Sam też zaznałem czegoś podobnego w Thalersee. *** Ta wolność była fantastyczna, ale miałem przed sobą cel. Podążałem określoną drogą. Musiałem cholernie dużo ćwiczyć i odżywiać się jak cholera, przestrzegając diety, żeby następnej jesieni zgarnąć jak najwięcej ważnych tytułów. Weider dał mi rok i wiedziałem, że jeśli zrobię wszystko, co trzeba, będę na fali. Wygrana w dwóch londyńskich turniejach o tytuł Mister Universe nie zbliżyła mnie ani o krok do pozycji najlepszego kulturysty na świecie. W środowisku kulturystycznym było za dużo równorzędnych tytułów i nie każdy brał udział we wszystkich zawodach. Żeby zostać najlepszym, trzeba by było pokonać takich mistrzów, jak faceci ze zdjęć, którymi jako nastolatek obwiesiłem pokój: Rega Parka, Dave’a Drapera, Franka Zane’a, Billa Pearla, Larry’ego Scotta, Chucka Sipesa, Serge’a Nubreta. Byli dla mnie inspiracją i powiedziałem sobie: „To ludzie, w których gronie chciałbym się znaleźć”. Dotychczasowe zwycięstwa sprawiły, że trafiłem do ich ligi, ale byłem nowy i musiałem się wykazać. Pierwsze miejsce na podium zajmował Sergio Oliva, ważący sto cztery kilogramy dwudziestosiedmioletni emigrant z Kuby. Czasopisma kulturystyczne nazywały go po prostu Myth – Mit. Jesienią walkowerem zdobył w Nowym Jorku tytuł Mister Olympia – żaden

z czterech innych mistrzów kulturystyki, których zaproszono do udziału w zawodach, nawet się nie pokazał. Droga życiowa Olivy była jeszcze bardziej niezwykła od mojej. Jego ojciec pracował jako robotnik na kubańskich plantacjach trzciny cukrowej jeszcze przed Castro i podczas rewolucji w latach pięćdziesiątych Sergio zaciągnął się do armii generała Fulgencia Batisty. Po zwycięstwie Castro i jego rebelianckich sił zajął się sportem. Był ciężarowcem znacznie większego kalibru niż ja – w kategoriach olimpijskich – i należał do reprezentacji Kuby na Igrzyska Ameryki Środkowej i Karaibów w 1962 roku. Poprowadziłby ją także na olimpiadzie w 1964 roku, gdyby nie to, że nienawidził reżimu Castro i zbiegł do Stanów tak jak wielu innych kolegów z drużyny. Był też doskonałym baseballistą. To pomogło mu wyrobić sobie talię: dziesiątki tysięcy powtórzeń skrętów z kijem. Poznałem Sergia na zawodach Mister Universe 1968 w Miami, gdzie pozował tak, że publiczność oszalała. Swoimi pozami kruszył beton, jak napisano w jednym z czasopism branżowych. Wiedziałem, że Sergio wciąż pozostaje poza moim zasięgiem. Miał doskonałą rzeźbę i separację, większą masę, a dodatkowo przewyższał mnie gęstością mięśni. Miał też rzadką cechę wśród kulturystów: prezentował się świetnie, nawet gdy stał swobodnie, odprężony. Nigdy nie widziałem lepszej sylwetki, idealnie w kształcie litery V, zwężającej się od bardzo szerokich ramion do naturalnie wąskiej talii i bioder. „Zwycięska poza”, firmowy znak Sergia, była układem, który niewielu kulturystów startujących w zawodach odważyłoby się wykonać. Sergio stawał przodem do widowni, ze złączonymi nogami, wyciągając ramiona nad głowę. W ten sposób prezentował całe ciało: potężne uda, ukształtowane podczas treningu olimpijskiego w podnoszeniu ciężarów, wąską talię i niemal idealne mięśnie brzucha, triceps i mięsień zębaty przedni. (Mięśnie zębate przednie znajdują się po obu stronach klatki piersiowej). Miałem zamiar pokonać kiedyś tego człowieka, lecz daleko mi było do takiego ciała, jakie pragnąłem mieć. Gdy przyjechałem do Ameryki, byłem jak stukaratowy diament, na który wszyscy patrzyli, wykrzykując: „Jasna cholera!”. Ale ten diament był jeszcze nieoszlifowany. Nie nadawał się do pokazywania, przynajmniej jak na standardy amerykańskie. Zbudowanie ciała światowej klasy zajmuje zwykle minimum dziesięć lat, a ja trenowałem dopiero sześć. Jednak stawałem się coraz silniejszy i ludzie mówili na mój widok: „Popatrz na rozmiary tego chłopaka. Cholera, według mnie ten gość ma ogromny potencjał”. Moje europejskie zwycięstwa miały więc być raczej rodzajem zachęty, kredytem, a nie

efektem warunków fizycznych, jakie prezentowałem. Czekało mnie jeszcze mnóstwo pracy. Celem w kulturystyce jest osiągnięcie idealnej sylwetki żywego greckiego posągu. Kształtujesz swoje ciało, tak jak artysta tworzy rzeźbę. Powiedzmy, że musisz uwydatnić tylną część mięśnia naramiennego i poprawić jego definicję. Masz do wyboru cały zestaw ćwiczeń. Twoim dłutem może stać się waga, ławka albo maszyna, a rzeźbienie potrwać nawet rok. Oznacza to, że musisz spojrzeć na swoje ciało obiektywnie i przeanalizować jego słabości. Sędziowie podczas mistrzostw biorą pod uwagę wszystkie elementy: rozmiar mięśni, ich definicję, proporcje, symetrię. Patrzą nawet na żyły, bo świadczą o ilości tłuszczu pod skórą. Oglądając się w lustrze, widziałem u siebie wiele silnych punktów i wiele słabych. Udało mi się zbudować podstawę w postaci siły i masy. Łącząc podnoszenie ciężarów i trójbój siłowy z kulturystyką, uzyskałem grube i szerokie plecy, wręcz bliskie ideału. Miałem świetne bicepsy, zarówno pod względem wymiarów, wysokości, jak i szczytu mięśni; mięśnie piersiowe o doskonałej definicji i separacji oraz najlepszą pozę klatki piersiowej bokiem. Mogłem się poszczycić sylwetką kulturysty, o szerokich ramionach i wąskich biodrach, co pomagało uzyskać kształt litery V, czyli jeden z elementów ideału. Miałem jednak także pewne braki. Moje kończyny były za długie w stosunku do torsu. Stale musiałem więc pracować nad ramionami i nogami, żeby poprawić proporcje. Nawet z potężnymi udami o obwodzie siedemdziesięciu czterech centymetrów moje nogi wydawały się za szczupłe. Łydki sprawiały wrażenie krótkich w porównaniu z udami, podobnie jak tricepsy – w porównaniu z bicepsami. Należało więc zdjąć klątwę z tych słabych punktów. Człowiek z natury woli pracować nad tym, co wychodzi mu najlepiej. Jeśli masz wielkie bicepsy, wykonujesz w nieskończoność uginanie ramion ze sztangą podchwytem, bo to satysfakcjonujące widzieć, jak pracują te mięśnie. Żeby jednak odnieść sukces, musisz być wobec siebie brutalnie szczery i skupić się na niedostatkach. I tu pojawia się bystry wzrok, obiektywizm i umiejętność słuchania innych. Kulturyści, którzy nie patrzą na samych siebie w sposób obiektywny, zazwyczaj zostają z tyłu. Jeszcze większym wyzwaniem jest to, że u każdego człowieka pewne części ciała rozwijają się lepiej niż inne. Gdy więc zaczynasz ćwiczyć, może ci się wyrwać po dwóch, powiedzmy, latach: „O Jezu, to ciekawe, ale moje przedramiona nie są tak umięśnione jak ramiona” albo: „To ciekawe, że moje łydki jakoś się nie rozwijają”. To był właśnie mój słaby punkt – łydki. Pracowałem nad nimi jak nad pozostałymi częściami ciała, wykonując po dziesięć serii ćwiczeń

trzy razy w tygodniu, lecz nie reagowały w ten sam sposób i inne grupy mięśni były już znacznie lepiej rozwinięte. Reg Park zrobił mi zimny prysznic. Miał idealne łydki o obwodzie pięćdziesięciu trzech centymetrów, tak rozwinięte, że każda wyglądała jak obrócone górą do dołu walentynkowe serce. Trenując z nim w Republice Południowej Afryki, widziałem, co robił, żeby osiągnąć taki efekt. Ćwiczył łydki codziennie, a nie tylko trzy razy w tygodniu, i to z ogromnym obciążeniem. Byłem dumny, że doszedłem do stu trzydziestu kilogramów we wspięciach na palce, ale Reg miał urządzenie ze sprężynami, które pozwalało mu podnosić czterysta pięćdziesiąt. Powiedziałem sobie: „Ja też tak muszę. Muszę ćwiczyć łydki zupełnie inaczej, żeby nie mogły nie rosnąć”. Po przyjeździe do Kalifornii obciąłem wszystkie spodnie dresowe na wysokości kolan. Zamierzałem zakrywać atuty – bicepsy, klatkę piersiową, grzbiet, uda – natomiast odsłaniać łydki, żeby wszyscy mogli je widzieć. Byłem dla siebie bezwzględny i wykonywałem dziennie piętnaście serii wspięć na palce w pozycji stojącej, a czasami i dwadzieścia. Miałem całą listę mięśni, które muszę zaatakować: tylna część mięśni naramiennych, dolna najszerszych grzbietu, międzyżebrowe, brzucha, łydek i tak dalej, i tak dalej! Wszystkie musiałem zbudować, wyrzeźbić, wyseparować i ukształtować w odpowiednich proporcjach. Codziennie rano jadłem śniadanie z tym czy innym kumplem z siłowni, przeważnie w barze Zucky’s na rogu Piątej Ulicy i Wilshire Boulevard. Zamawiali tuńczyka, jajka, łososia, czyli wszystko to, co lubiłem. Chodziliśmy też do którejś z domowych jadłodajni, takich jak Denny’s. Jeśli nie miałem potem lekcji angielskiego, wracałem do Gold’s i ćwiczyłem. Później szliśmy na plażę i trenowaliśmy na świeżym powietrzu, na platformie do podnoszenia ciężarów, a także pływaliśmy, biegaliśmy i leżeliśmy na piasku, żeby uzyskać doskonalszą opaleniznę. Albo szedłem do budynku Joego Weidera i pracowałem z jego ludźmi nad artykułami do czasopisma. Zawsze dzieliłem trening na dwie sesje. W poniedziałki, środy i piątki rano skupiałem się, powiedzmy, na klatce piersiowej i grzbiecie, wieczorem pracowałem nad udami i łydkami, a potem ćwiczyłem pozowanie i jeszcze coś. We wtorki, czwartki i soboty przychodziła kolej na barki, ramiona i przedramiona. Oczywiście łydki były w robocie codziennie, brzuch codziennie oprócz niedzieli, bo to dzień odpoczynku. Często na lunch albo obiad szliśmy do jednej z okolicznych knajpek ze szwedzkim bufetem. Dorastając w Europie, nigdy nie słyszałem o czymś takim jak szwedzki bufet.

Koncepcja restauracji, w której możesz jeść, ile chcesz, byłaby tam nie do pojęcia. My, kulturyści, zaczynaliśmy od pięciu, sześciu, siedmiu jajek, po których przechodziliśmy do następnego stanowiska i pochłanialiśmy wszystkie pomidory i inne warzywa. Potem braliśmy steki, a później ryby. W czasopismach kulturystycznych pisano, że trzeba spożywać aminokwasy, ale jednocześnie ostrzegano, że należy uważać, bo aminokwasy w pewnych produktach nie są kompletne. – E tam – mówiliśmy – nie przejmujmy się tym, po prostu jedzmy wszystkie proteiny. Mamy jajka, ryby, wołowinę, indyka, ser. zjedzmy wszystko! Pomyślicie pewnie, że właściciele takich knajp w najlepszym razie liczyli nam więcej. Ale skąd, traktowali nas tak samo jak wszystkich innych klientów. To było tak, jakby Bóg stworzył restaurację dla kulturystów! W tych pierwszych miesiącach w Los Angeles wszystko szło mi jak z płatka, że aż trudno było w to uwierzyć. Kraksa samochodowa, nie licząc rany na udzie, nie miała żadnych poważnych konsekwencji. Zapaśnik walczący z krokodylami, który był właścicielem GTO, nawet okiem nie mrugnął, widząc zniszczenia. Pracował u dealera, mógł wybierać wśród używanych samochodów, i powiedział tylko: „Och, nie przejmuj się”. A nawet załatwił mi robotę. Ten dealer zajmował się także transportem używanych wozów, więc tamtej jesieni dorabiałem, sprowadzając samochody do Long Beach, a potem wjeżdżając nimi na frachtowiec, który płynął do Australii. Do siłowni zadzwoniono z kilku firm ubezpieczeniowych, żeby porozmawiać o szkodach, jakie odnieśli inni kierowcy, ale niewiele z tych rozmów rozumiałem, więc przekazywałem słuchawkę partnerowi od ćwiczeń. On wyjaśniał, że jestem w Ameryce od niedawna i nie mam pieniędzy, a wtedy taka firma rezygnowała z roszczeń. Jedynym traumatycznym skutkiem wypadku było to, że postanowiłem się ubezpieczyć. W Europie, oczywiście, wszyscy byli ubezpieczeni: studenci podpadali pod pewną kategorię, dzieci były ubezpieczone razem z rodzicami, osoby pracujące podlegały ubezpieczeniu pracowniczemu – nawet bezdomni mieli ubezpieczenie. Przerażała mnie myśl, że w Ameryce nie jestem ubezpieczony. Wciąż się martwiłem: A jeśli zachoruję, to co wtedy zrobię? Nie miałem pojęcia, że mogłem zgłosić się na pogotowie i uzyskać bezpłatną pomoc. A nawet gdybym o tym wiedział, nie chciałem jałmużny. Choć zajęło to sześć miesięcy, postarałem się oddać Billowi Drake’owi pieniądze, które zapłacił za moją wizytę u lekarza.

Tak się złożyło, że Larry Scott, dawny Mister Olympia, który wycofał się z kulturystyki, jednak wciąż codziennie przychodził do siłowni, żeby ćwiczyć, pracował jako regionalny przedstawiciel dużej firmy ubezpieczeniowej. – Słyszałem, że chcesz się ubezpieczyć – powiedział do mnie. – Pomogę ci. Zaproponował mi polisę, która kosztowała dwadzieścia trzy dolary i sześćdziesiąt centów miesięcznie, plus dodatkowo pięć dolarów z tytułu inwalidztwa, co wydało mi się dużą sumą, bo od Weidera dostawałem tylko sześćdziesiąt pięć dolców tygodniowo. Ale zdecydowałem się na nią i byłem chyba jednym z nielicznych emigrantów w Los Angeles, którzy byli ubezpieczeni od kosztów leczenia. W okolicach Święta Dziękczynienia 1969 roku dostałem zaproszenie do udziału w grudniowych zawodach kulturystycznych i pokazach na Hawajach. Zapaśnik od krokodyli zamierzał pojechać na święta do domu i powiedział: „Uwielbiam Hawaje. Może pojadę z tobą, pokręcę się tam i potrenuję kilka dni, a potem stamtąd polecę do Australii?”. Spodobał mi się ten plan. Poza atrakcjami, takimi jak plaża i dziewczyny, Hawaje dawały możliwość poznania doktora Richarda You, lekarza sportowego amerykańskiej drużyny olimpijskiej, który tam praktykował, i odwiedzenia takich sław w podnoszeniu ciężarów, jak Tommy Kono, Timothy Leon i Harold Sakata „Oddjob” (którego miałem już okazję poznać w Monachium). Razem z kumplem poszliśmy do Joego Weidera i zapytaliśmy, czy zna organizatorów i co myśli o moim udziale w tamtejszym turnieju. Był za, i to zdecydowanie. Stwierdził, że przyda mi się takie doświadczenie i że pod presją zbliżających się zawodów będę trenował jeszcze ciężej.

ROZDZIAŁ 6 Leniwe dranie Joe Weider nazywał twardogłowych kulturystów leniwymi draniami. Z mojego doświadczenia wynika, że słusznie. Typowymi klientami Gold’s Gym byli faceci, którzy mieli pracę: robotnicy budowlani, gliniarze, zawodowi sportowcy, biznesmeni, handlowcy, a później także aktorzy. Natomiast kulturyści, z nielicznymi wyjątkami, byli leniwi. Wielu z nich nie pracowało. Woleli mieć sponsora i wylegiwać się na plaży. Mówili: „Hej, Joe, zafundujesz mi bilet lotniczy na zawody w Nowym Jorku?”, „Hej, Joe, wyznaczysz mi pensję, żebym mógł trenować w siłowni?”, „Hej, Joe, kupisz mi wóz?”. Gdy nie dostawali forsy, która według nich im się należała, wpadali we wściekłość. „Uważaj na Joego, słyszałem od nich. Ten skąpy skurwysyn nie dotrzymuje słowa”. Ja jednak widziałem to zupełnie inaczej. To prawda, że Joe nie lubił rozstawać się z pieniędzmi, ale pochodził z biednego środowiska i musiał walczyć o każdego centa. I nie rozumiałem, dlaczego miałby dawać forsę każdemu kulturyście, który wyciągał po nią łapę. Joe jak nikt potrafił przemówić do młodych wrażliwych chłopaków. Gdy jako piętnastolatek zainteresowałem się wydawanymi przez niego czasopismami, zastanawiałem się, jak stać się silnym, aby móc się bronić. Co mam zrobić, żeby mieć powodzenie u dziewczyn? Czym się zająć, żeby zarobić na godziwe życie? Joe wciągnął mnie w świat, w którym od razu poczułem się kimś wyjątkowym. Było to stare przesłanie Charlesa Atlasa: „Idź za moim przykładem, a nikt nie będzie ci sypał piaskiem w twarz. Od razu staniesz się wspaniałym facetem, będziesz podrywał dziewczyny i paradował po Venice Beach!”. Joe nadawał wszystkim czołowym kulturystom przydomki, jakby to byli superbohaterowie. Dave Draper, który trenował w Gold’s, został nazwany Blond Bomber – Blond Bombowiec. Widziałem go w filmie z udziałem Tony’ego Curtisa z 1967 roku Nie daj się usidlić. To jeszcze bardziej podziałało na moją wyobraźnię: oto następny kulturysta, który zagrał w filmie! W czasopismach Weidera publikowano zdjęcia Dave’a chodzącego z deską surfingową po plaży. Wyglądało to super. W tle widać było volkswagena dune buggy z odsłoniętymi kołami, który też wyglądał super. Dave’a otaczały patrzące na niego z podziwem piękne dziewczyny.

Inne zdjęcia w magazynach ukazywały naukowców i techników w białych fartuchach podczas prac nad suplementami odżywczymi w klinice badawczej Weidera. „Klinika badawcza Weidera – mówiłem do siebie – to niewiarygodne!”. Były też fotografie samolotów z wymalowanym z boku wielkim napisem „Weider”. Wyobrażałem sobie przedsiębiorstwo na miarę General Motors, z flotą powietrzną rozwożącą po całym świecie sprzęt i produkty odżywcze Weidera. Artykuły w czasopiśmie, które tłumaczyli mi koledzy, też robiły na mnie wielkie wrażenie. Była w nich mowa o „muskułach rozsadzających ubrania”, o mięśniach naramiennych jak „kule armatnie” i klatkach piersiowych – jak „fortece”. A oto sześć lat później znalazłem się na Venice Beach, jak Dave Draper! I teraz to mnie towarzyszyły piękne dziewczyny, dune buggy i deska surfingowa. Oczywiście miałem już wtedy świadomość, że Weider kreuje fantastyczny świat – wieżowce, wyrastające wprawdzie z rzeczywistości, lecz sięgające chmur. Owszem, były deski surfingowe, ale kulturyści tak naprawdę nie uprawiali surfingu. Owszem, nie brakowało pięknych dziewczyn, ale były to modelki, którym płacono za sesje fotograficzne. (Choć jedną z nich była żona Joego, Betty, śliczna modelka, której nie musiał płacić). Owszem, istniały odżywki Weidera i rzeczywiście prowadzono nad nimi badania, ale nie było w Los Angeles żadnego wielkiego budynku mieszczącego laboratorium. Owszem, rozprowadzano po świecie produkty Weidera, ale nie miał on żadnych samolotów. Odkrycie, że to wszystko jest rozdmuchane, nie sprawiło, że poczułem zawód. Wystarczająco dużo z tego było prawdą. Fascynowało mnie, że jestem częścią tego wszystkiego, co więcej, nie mogłem się doczekać, co będzie dalej. Muszę się uszczypnąć, myślałem. Mówiłem kumplom, że najgorszym koszmarem byłoby dla mnie, gdyby przyśniło mi się, że potrząsa mną matka i mówi: „Arnoldzie, zaspałeś! Pora wstawać! Spóźnisz się do pracy. Pospiesz się! Musisz jechać do fabryki”. A ja odpowiadałem: „Nieee! Dlaczego mnie obudziłaś? Miałem niesamowity sen. Chciałbym wiedzieć, jak się skończy”. Samego Joego niełatwo było polubić. Dorastając w czasach wielkiego kryzysu, on i jego młodszy brat Ben dzięki uporowi i samozaparciu wyrwali się ze slumsów Montrealu i stworzyli swój biznes od zera. Czasopisma Weidera, sprzęt, odżywki i organizowane przez niego zawody stanowiły największe imperium w świecie kulturystyki i przynosiły rocznie około dwudziestu milionów dolarów. Joe i Ben byli facetami, których warto znać, bo w tym środowisku nikomu się nie przelewało. Jedynymi ludźmi żyjącymi z kulturystyki byli organizatorzy imprez i właściciele

siłowni, żaden z kulturystów nie był w stanie się z niej utrzymać. Z tego, co słyszałem, tylko mnie płacono za to, że trenuję. Joe i Ben nieustannie rozwijali swój biznes i nie przejmowali się, że wkraczają na cudzy teren. W 1946 roku powołali do istnienia International Federation of Body Building (IFBB), aby stanąć do rywalizacji z American Athletic Union (AAU), kontrolującą podnoszenie ciężarów i kulturystykę w Ameryce

Północnej,

i z National

Amateur BodyBuilders’ Association

(NABBA), która sprawowała nadzór nad kulturystyką w Wielkiej Brytanii. Doprowadzili do konfliktu, organizując zawody o tytuł Mister America, do tej pory odbywające się pod egidą AAU, i Mister Universe, które z kolei były działką NABBA. Tak jak w boksie, powielenie tych tytułów spowodowało duże zamieszanie w świecie kulturystyki, ale jednocześnie wspomogło jej rozwój. Joe także jako pierwszy zaoferował nagrodę pieniężną dla zwycięzcy zawodów kulturystycznych. Gdy w 1965 roku powołał do życia turniej Mister Olympia, nagrodą było tysiąc dolarów i srebrny talerz z wygrawerowanym napisem. W każdych innych zawodach, takich jak Mister Universe, dostawało się tylko trofeum. Turnieje organizowane przez Joego oferowały także najlepsze umowy dla uczestników. Opłacał hotel i przelot samolotem. Zawsze jednak wstrzymywał się z wręczeniem biletu powrotnego, dopóki zawodnik po imprezie nie wziął udziału w sesji fotograficznej, pozując dla jego fotografów. Joe wolałby fotografować kulturystów przed imprezą, ale z reguły nie byli przygotowani, tak że tylko Franco Columbu i ja wyrażaliśmy zgodę. Odpowiadało nam to, bo do zdjęcia musieliśmy być w dobrej formie i mieliśmy okazję poćwiczyć pozy. Sam turniej Mister Olympia był dowodem geniuszu promocyjnego Joego. Chodziło w nim o wytypowanie mistrza mistrzów i żeby dostać zaproszenie do udziału w zawodach, należało być obecnym albo byłym Mister Universe. Joe dobrze zarabiał na mnożeniu tytułów! Nic dziwnego, że bracia Weiderowie doprowadzali innych do szału. W ramach ostatniej kampanii zabiegali w Międzynarodowym Komitecie Olimpijskim o uznanie kulturystyki za sport międzynarodowy. Podobało mi się, że Joe Weider jest spryciarzem. Miał czasopisma. Miał własną federację. Miał wiedzę. Chciał upowszechniać kulturystykę i robił zamieszanie. Oferował mi coś, czego potrzebowałem, i zdawał sobie sprawę, że ja z kolei oferuję mu coś, czego on potrzebuje. Poza tym nie byłem leniwym draniem. Gdy przyjechałem do Kalifornii, powiedziałem mu od razu: „Nie chcę zbijać bąków. Nie chcę brać od ciebie forsy za nic. Daj mi coś do roboty,

żebym mógł się uczyć”. Joe miał sklep przy Piątej Ulicy w Santa Monica, w którym sprzedawał odżywki i sprzęt do podnoszenia ciężarów. Zapytałem więc, czy mógłbym tam pracować. – Chcę pomagać klientom – tłumaczyłem. – Dzięki temu mógłbym się uczyć biznesu i ćwiczyć angielski, poza tym lubię kontakt z ludźmi. Joemu bardzo się to spodobało. – Widzisz, Arnoldzie – powiedział do mnie z tym swoim kanadyjskim akcentem – ty chcesz pracować, chcesz się rozwijać. Jesteś Niemcem, maszyną, niesamowitym facetem. Nie tak jak te leniwe dranie. Byłem pod wrażeniem tego, jak Joe kombinuje. Konsekwentnie zaczął tworzyć wokół mnie mit: że jestem, jak powiedział, niemiecką maszyną, niezawodną, godną zaufania, która nie nawala. I zamierzał użyć całej swojej wiedzy i wpływów, żeby ta maszyna ożyła i chodziła jak potwór doktora Frankensteina. Wydawało mi się to bardzo zabawne. Nie miałem mu za złe, że traktuje mnie jak własne dzieło, bo to znaczyło, że mnie kocha. Zresztą służyło mojemu celowi: chciałem zostać mistrzem świata, a im bardziej Joe utwierdzał się w takim myśleniu o mnie, tym bardziej był hojny. Od samego początku wydawało mi się, że patrzy na mnie jak na syna, którego nie miał. Czułem, że stwarza mi to wyjątkową okazję, by się kształcić. Mój własny ojciec nauczył mnie dyscypliny, wpoił, że trzeba być twardym i dzielnym, ale nie powiedział mi, jak odnieść sukces w biznesie. Zawsze szukałem mentorów, którzy podjęliby moją edukację tam, gdzie zakończył ją ojciec. Mieć przy sobie Joego – to było jak mieć ojca, który doceniał moje wysiłki. Firma wciąż mieściła się na wschodzie, w Union City w stanie New Jersey, lecz Weiderowie budowali już nową siedzibę w San Fernando Valley. Joe jeździł tam co kilka tygodni na kontrolę. Zabierał mnie na spotkania z ekipą budowlaną i trzymał przy sobie, żebym mógł obserwować, jak się robi interesy. Jeśli chodzi o wydawniczą część przedsiębiorstwa, zawsze szukał lepszych i tańszych drukarzy i ściągał mnie na rozmowy z nimi. Odwiedzałem go w Nowym Jorku i tam również uczestniczyłem w spotkaniach. Gdy mój angielski się poprawił, Joe wziął mnie w podróż służbową do Japonii, żebym zobaczył, jak prowadzi negocjacje za oceanem, i przekonał się, jak ważna jest dystrybucja – nie tylko w prasie, ale i innych branżach. Joe stale podkreślał, jak ważne jest robienie interesów w skali globalnej, nie tylko w jednym kraju. Wiedział, że w tym właśnie leży przyszłość. Podczas każdej podróży załatwiał

różne sprawy, w Japonii na przykład spotkaliśmy się z tamtejszą federacją kulturystyki i Joe doradzał im, jak podnieść poziom organizowanych przez nią zawodów. Długie loty samolotem z Joem zawsze były inspirujące. Mówił wtedy o interesach, sztuce, antykach, sporcie. Studiował historię powszechną, a w szczególności historię Żydów. Wiedział też dużo o psychologii. Musiał chyba chodzić do psychoanalityka. Byłem w siódmym niebie, bo zawsze czułem, że moją przyszłością jest biznes. Niezależnie od tego, czym akurat się zajmowałem, w zakamarkach umysłu pojawiała mi się myśl: Czy do tego jestem stworzony? Dlaczego tu jestem? Wiedziałem, że czeka mnie coś wyjątkowego, ale co to miało być? Szczytem marzeń było dla mnie zostać biznesmenem. A teraz ten facet, mój szef, zabierał mnie w podróże służbowe i uczył wszystkiego, co mogło mi się przydać. Może skończy się na tym, że będę wprowadzał na rynek i sprzedawał suplementy diety, sprzęt gospodarstwa domowego i urządzenia sportowe, zostanę właścicielem sieci siłowni i zacznę kierować całym imperium biznesowym, jak Reg Park, ale na skalę światową. To by dopiero było! Miałem świadomość, że patrzę na biznes inaczej niż pozostali kulturyści. Gdyby Weider zaproponował któremuś z nich, żeby pojechał z nim do Japonii, ten by odpowiedział: „A tam, do Japonii. Jakie oni tam mogą mieć siłownie? Wolę trenować”, albo coś równie głupiego. Więc może moim przeznaczeniem było zostać Weiderem następnego pokolenia? Joe najwyraźniej bardzo lubił mnie uczyć. Mawiał: „Naprawdę cię wciągnęło!”. Uczyłem się od niego nie tylko, jak robić interesy. Joe kolekcjonował piękne meble i dzieła sztuki, co wydało mi się fascynujące. Gdy zatrzymałem się w jego nowojorskim mieszkaniu, obejrzałem wszystkie znajdujące się tam antyki i obrazy. Joe opowiadał mi o aukcjach i mówił: „To kupiłem za tyle. A teraz jest warte tyle”. Wtedy zorientowałem się, że stare meble mogą z czasem zyskać na wartości. Wcześniej patrzyłem na nie jak na rupiecie, takie jak te, które mieliśmy w Austrii. A teraz Joe mówił: „Spójrz na to, pochodzi z okresu empire. To mahoń. Widzisz łabędzie wyrzeźbione na podłokietnikach? To emblemat żony Napoleona, Józefiny. A widzisz tego mosiężnego sfinksa wstawionego z tyłu? Francuzi uwielbiali motywy egipskie”. Zacząłem z nim chodzić na aukcje dzieł sztuki w Nowym Jorku, do Sotheby’s, Christie’s i innych domów aukcyjnych. Jedną z najcenniejszych zdobyczy Joego był fotel Napoleona. Trzymał go w pokoju gościnnym. Gdy nocowałem tam pierwszy raz, przestrzegał mnie nerwowo: „Jest bardzo

delikatny i bardzo, bardzo drogi. Pamiętaj, nie siadaj na nim ani nawet go nie dotykaj, dobra?”. Zamierzałem obchodzić się z fotelem ostrożnie, ale wieczorem, kiedy zdejmowałem spodnie, stopa zaplątała mi się w nogawkę, straciłem równowagę i runąłem na niego jak długi. Mebel rozpadł się pod moim ciężarem – wyglądał, jakby eksplodował. Poszedłem do Joego i powiedziałem: – Chodź, coś zobaczysz. Rozwaliłem fotel. Wpadł do pokoju, a gdy zobaczył na dywanie kawałki fotela, o mało nie zemdlał. A potem zaczął przeklinać. – Ty draniu! Wiesz, ile on kosztował?! Szybko jednak umilkł, bo uświadomił sobie, że nie wypada aż tak lamentować nad meblem. Krzesło to krzesło, jeśli się połamie, można je skleić. Przecież nie zginęło, tylko rozpadło się w miejscach, gdzie było posklejane, na łączeniach. Po prostu rozleciało się, kiedy na nie upadłem. Oczywiście czułem się winny, lecz nie mogłem się powstrzymać i powiedziałem: – To niewiarygodne, stłukłem sobie kolano, stłukłem sobie żebro, a ty nawet nie spytałeś: „Nic ci się nie stało?” ani nie powiedziałeś: „Nie przejmuj się, bardziej martwię się o ciebie”. Miałeś być dla mnie jak ojciec! A ciebie interesuje tylko ten fotel. Wtedy Joe poczuł się naprawdę strasznie. – O Chryste, masz rację – odparł. – I spójrz na to. Ale tandetę zrobili. – I zaczął pomstować na stolarzy Napoleona, którzy wykonali fotel, i ich z kolei wyzywać od drani. Po wizycie w Nowym Jorku poleciałem do Chicago, żeby obejrzeć zawody Mister America, organizowane przez AAU, i przez tydzień trenowałem z Sergiem Olivą. Jesienią mieliśmy ze sobą rywalizować, nie wpłynęło to jednak na nasze stosunki i był dla mnie bardzo miły. On i jego żona zaprosili mnie do siebie na kolację i wtedy pierwszy raz zetknąłem się z kulturą czarnych Kubańczyków. Sergio miał barwny język i ciekawy sposób ubierania się, do żony odnosił się inaczej niż którykolwiek z moich znajomych, zresztą oboje mieli temperament i często na siebie krzyczeli. Mimo to był prawdziwym dżentelmenem. Przyjechałem tam zresztą z tajną misją: sądziłem, że dobrze będzie przeniknąć do obozu przeciwnika i dowiedzieć się, jak patrzy na świat! Jak został mistrzem? Jak się odżywia, jak żyje, co można przejąć z jego treningu? Jak ćwiczy pozowanie? Jak podchodzi do zawodów? Żadna z tych informacji nie wystarczyłaby, żeby go pokonać, ale razem mogły mnie zmotywować

i uzmysłowić mi, czego potrzebuję, żeby wygrać. Może udałoby mi się znaleźć u niego jakiś słaby punkt i to wykorzystać? Uważałem, że sport polega nie tylko na walce fizycznej, ale i psychologicznej. Dowiedziałem się przede wszystkim, że Sergio tyra jeszcze ciężej ode mnie. Pracował na pełny etat w stalowni, a po całym dniu spędzonym w żarze pieców szedł do Duncan YMCA i trenował przez kilka godzin. Należał do facetów, którzy łatwo się nie dają. Codziennie na początek treningu wykonywał dziesięć serii po dwadzieścia podciągnięć na drążku. To nie miało służyć ćwiczeniu pleców, było tylko rozgrzewką. Podczas wyciskania na ławce podnosił sztangę do połowy, nie prostując łokci. Dzięki temu mięśnie piersiowe były nieustannie napięte i prezentowały się naprawdę pięknie. Dużo się też od niego nauczyłem, jeśli chodzi o pozowanie. Jednak zrozumiałem również, że to, co sprawdzało się u Sergia, niekoniecznie musi sprawdzać się u mnie. Diametralnie różniliśmy się od siebie. Ja miałem doskonałe bicepsy i mięśnie grzbietu, a on z kolei wspaniałe przednie mięśnie naramienne, piersiowe i tricepsy. Żeby go pokonać, musiałbym popracować ostro właśnie nad tymi partiami, wykonując więcej serii poszczególnych ćwiczeń. Miał też nade mną przewagę w postaci wieloletniego doświadczenia i wielkiego naturalnego potencjału – był prawdziwym zwierzęciem. Ale przede wszystkim zainspirowała mnie jego pasja. Powiedziałem sobie, że będę musiał dać z siebie więcej. Wiedziałem, kto mi w tym pomoże. Miałem w Kalifornii światowej klasy partnerów do treningu, jednak niemal od chwili, gdy postawiłem tam stopę, namawiałem Joego, żeby ściągnął do Ameryki mojego kumpla Franca. Brakowało mi wielu kolegów z Monachium, którzy chyba się zastanawiali, dlaczego przepadłem na tak długo w Kalifornii. Ale najbardziej tęskniłem za Frankiem, bo byliśmy jak bracia, a poza tym dobrze mi się z nim ćwiczyło. Franco był cudzoziemcem jak ja, nawet w Monachium myśleliśmy jak imigranci i odczuwaliśmy podobnego rodzaju głód. Jedyną nadzieję dawała nam ciężka praca. Uznałem, że Ameryka będzie dla Franca świetnym rozwiązaniem, tak jak dla mnie. Joe nie uległby sentymentalnym argumentom, więc odwołałem się do jego zmysłu handlowego: – Sprowadź Franca, a zyskasz ekipę profesjonalnych kulturystów. I to na całe lata! Będziesz miał w swojej stajni najlepszego zawodnika wagi ciężkiej w kategorii wysokich… czyli mnie… i najlepszego zawodnika wagi lekkiej w kategorii niskich.

Wyjaśniłem, że niezależnie od kategorii Franco jest najsilniejszym trójboistą na świecie (to była prawda, potrafił podnieść w martwym ciągu cztery razy tyle, ile sam ważył) i że przechodzi na kulturystykę. Po drugie, dowodziłem Joemu, Franco jest dla mnie idealnym partnerem treningowym i gdybym z nim pracował, stałbym się prawdziwą gwiazdą kulturystyki. A po trzecie, Franco to pracowity facet, który nie będzie tylko wylegiwał się na plaży. W przeszłości pasł owce, był murarzem i kierowcą taksówki. – Na pewno nie jest leniwym draniem – przekonywałem Joego. – Sam zobaczysz. Joe zwlekał z decyzją. Gdy tylko wspominałem o Francu, zachowywał się tak, jakby pierwszy raz o nim słyszał, więc musiałem przedstawiać swoje argumenty od nowa. Ale w połowie 1969 roku wreszcie ustąpił: zgodził się zaprosić Franca i płacić mu sześćdziesiąt pięć dolarów tygodniowo, tak jak mnie. I od razu zaczął się chwalić, że sprowadza z Europy fantastycznego sztangistę wagi lekkiej. Tylko że nie miał pamięci do nazwisk i nie mógł zapamiętać mojego przyjaciela. – Zgadnijcie, kogo tu teraz ściągam – rzucił kiedyś przy lunchu. – Francisca Franco! Był tam wtedy Artie Zeller, fotograf, który rok wcześniej odebrał mnie z lotniska. – Franco to ten hiszpański dyktator – zwrócił mu uwagę. – Pomyliłem się. Facet ma na nazwisko Kolumb. – Jesteś pewny? – zapytał Artie. – Kolumb to ten, który odkrył Amerykę. – Nie, poczekajcie, chciałem powiedzieć: Franco Nero. – Ten to z kolei włoski aktor. Grywa w westernach. – Arnoldzie! To kogo my tu ściągamy, do licha? – zapytał mnie w końcu Joe. – Franca Columbu. – Chryste. A to łobuz! Ci Włosi! Dlaczego oni mają takie dziwaczne nazwiska? Wszystkie brzmią tak samo. Pojechałem po Franca na lotnisko moim białym volkswagenem. Wyposażyłem wóz w rajdową kierownicę i prezentował się wspaniale. Wpadłem na pomysł, żeby powitać przyjaciela w Ameryce ciastkiem z marihuaną i w ten sposób uczcić jego przyjazd. Frank Zane, kulturysta, który pokonał mnie w Miami i stał się moim dobrym kolegą, piekł takie ciastka i często dawał mi jedno. To będzie ubaw, pomyślałem. Odbiorę Franca, a on na pewno będzie

głodny po długim locie, więc zjemy ciastko na pół. Nie chciałem dać Francowi całego, bo nie wiedziałem, jak zareaguje na nie jego organizm. Kiedy Franco wsiadł do samochodu, zapytałem: – Jesteś głodny? – Umieram z głodu. – Na szczęście mam przy sobie ciastko. Zjemy je na spółkę. – I zawiozłem go do Artiego, którego żona, Josie, była Szwajcarką. Sądziłem, że Franco poczuje się swobodniej wśród ludzi, którzy znają niemiecki, on jednak przez pierwszą godzinę leżał na dywanie i chichotał. – Zawsze jest taki skory do śmiechu? – zapytał mnie Artie. – Musiał strzelić sobie piwo albo coś takiego – wyjaśniłem. – Ale faktycznie to zabawny facet. – O tak, prześmieszny. – Artie i Josie także nie mogli powstrzymać się od śmiechu. Kilka dni później zapytałem Franca: – Wiesz, dlaczego było ci tak wesoło? I opowiedziałem mu o ciastku. – Wiedziałem, że coś w nim było! – wykrzyknął. – Musisz mnie nim jeszcze kiedyś poczęstować, pycha! Okazało się jednak, że organizm Franca źle zareagował na szczepionkę przeciwko ospie wietrznej, której poddał się przed wyjazdem z Monachium. Spuchło mu ramię, miał gorączkę i dreszcze, stracił apetyt. Trwało to kilka tygodni. Co parę godzin podawałem mu napoje proteinowe, bałem się jednak, że umrze, więc w końcu sprowadziłem lekarza, który orzekł, że Franco dojdzie do siebie. Zrobiłem Francowi taką reklamę, że Joe Weider nie mógł się doczekać, kiedy go pozna i zobaczy jego muskulaturę. Jednak mój przyjaciel schudł z siedemdziesięciu siedmiu kilogramów do około sześćdziesięciu. Gdy przychodził Joe, polecałem Francowi chować się do łazienki, a Joemu mówiłem: „A, Franco! Nie ma go, znowu poszedł do Gold’s, żeby potrenować”. Albo: „Tak, tak, on też bardzo chce cię poznać, ale zależy mu, żeby dobrze wyglądać, więc poszedł na plażę się poopalać”. Franco miał mieszkać razem ze mną, jednak miałem tylko jedną sypialnię, więc spał na rozkładanej kanapie w salonie. Panowała tam taka ciasnota, że nawet nie było gdzie powiesić

plakatów. Jednak w Monachium mieszkałem w schowku w siłowni, więc teraz takie mieszkanie stanowiło dla mnie luksus. Franco podchodził do tego tak samo. Mieliśmy salon i sypialnię, no i zasłony. Plaża znajdowała się trzy przecznice dalej. W łazience były umywalka, klozet, wanna z prysznicem, i to znacznie nowocześniejsze niż w Europie. Miejsca było mało, ale czuliśmy, że jesteśmy u siebie. Wiele razy odwiedzałem Franca w jego pokoju w Monachium. Zawsze bardzo dbał o czystość, wiedziałem więc, że będzie dobrym współlokatorem. W naszym mieszkaniu panował idealny porządek. Regularnie odkurzaliśmy, od razu po posiłkach zmywaliśmy naczynia, żeby nie stały w zlewie; i zawsze ścieliliśmy łóżko, po wojskowemu. Obaj mieliśmy zwyczaj wcześnie wstawać i sprzątać po sobie przed wyjściem. Gdy człowiek robi coś regularnie, wchodzi mu to w krew i kosztuje coraz mniej wysiłku. Nasze lokum było czystsze niż mieszkania wszystkich moich znajomych, których odwiedzałem, zarówno mężczyzn, jak i kobiet. Zwłaszcza kobiet, które żyły jak prosięta. Franco gotował, a ja zmywałem, taka była umowa. Szybko znalazł w okolicy wszystkie włoskie sklepiki, w których kupował makaron, ziemniaki, mięso. Na supermarkety kręcił nosem. – Ach, ci Amerykanie – narzekał. – Trzeba chodzić do małych sklepów, włoskich sklepów. Stale przynosił do domu jakieś małe paczki albo słoiki i stwierdzał: – Kupisz to tylko u Włocha. Dobrze nam się żyło w tym mieszkaniu – dopóki właściciel nas nie wyrzucił. Któregoś dnia zapukał do drzwi i powiedział, że mamy się wynieść, bo to jednoosobowy lokal. Wówczas w południowej Kalifornii dwaj faceci zajmujący mieszkanie z jedną sypialnią wydawali się podejrzani. Wyjaśniłem, że Franco śpi na kanapie w salonie, lecz facet nie chciał ustąpić. – To mieszkaniu dla jednego lokatora. I tak myśleliśmy o większym lokum, więc specjalnie się nie przejęliśmy. Znaleźliśmy niedaleko piękne mieszkanie z dwiema sypialniami i przeprowadziliśmy się do niego. Było tam dużo miejsca na ścianach, ale nie mieliśmy ich czym udekorować, nie stać mnie było na kupowanie

obrazów. Jednak któregoś dnia w Tijuanie zobaczyłem plakat

przedstawiający kowboja z dwoma koltami. Kosztował tylko pięć dolarów, więc go kupiłem. Po powrocie do domu przykleiłem plakat taśmą do ściany. Wyglądał wspaniale. Niedługo potem przyszedł do nas Artie. Gdy tylko zobaczył kowboja z plakatu, zaczął prychać i robić miny.

– Uch, co za głupek – rzucił. – O czym ty mówisz? – zapytałem. – Jezu, o Reaganie. – To wspaniały plakat. Znalazłem go w Tijuanie. – A wiesz, kogo przedstawia? – Uhm, tam na dole jest napisane „Ronald Reagan”. – To gubernator stanu Kalifornia. – Naprawdę?! – zawołałem. – Niesamowite. To jeszcze lepiej. Mam na ścianie gubernatora stanu Kalifornia. – Taaa, kiedyś grywał w westernach – wyjaśnił Artie. Gdy Franco został moim partnerem do treningu, mogłem skupić się na zawodach kulturystycznych, w których zamierzałem startować. Chciałem za wszelką cenę wygrać w turnieju IFBB o tytuł Mister Universe, którego nie udało mi się zdobyć w Miami. Przegrana z Frankiem Zane’em wciąż tak mnie bolała, że zależało mi nie tylko na zwycięstwie, pragnąłem wygrać w takim stylu, żeby ludzie zapomnieli o moich poprzednich porażkach. Potem miałem zamiar polecieć do Londynu i znów wygrać w tamtejszych zawodach Mister Universe. Wtedy, w wieku dwudziestu czterech lat, miałbym na koncie cztery tytuły Mister Universe, zdobyte po obu stronach Atlantyku. Do tej pory nikt nie osiągnął więcej w tej dyscyplinie sportu. To dałoby mi rozpęd, który w swoim odczuciu straciłem, odzyskałbym nimb skazanego na sukces, dzięki któremu znalazłem się w blasku reflektorów i który tak działał ludziom na wyobraźnię. A co najważniejsze, byłby to jasny przekaz, że w świecie kulturystyki liczą się tylko dwaj mistrzowie: Sergio Oliva i ja. Zamierzałem przeskoczyć z szóstej czy ósmej pozycji na pierwszą albo drugą. Musiałem zrobić wszystko, aby do tego doprowadzić, po to przecież przyjechałem do Ameryki. Gdybym to osiągnął i umocnił swojąpozycję w kulturystyce, znalazłbym się w drodze na szczyt. I nikt nie mógłby mnie powstrzymać. Następnym wielkim celem byłoby pokonanie Sergia Olivy i zdobycie tytułu Mister Olympia. Nie zamierzałem popełnić tego samego błędu co w Miami, gdy myślałem, że wygram bez trudu. Trenowałem tak ciężko, jak tylko mogłem. Organizacja zawodów Mister Universe w Miami była eksperymentem i w 1969 roku Weiderowie przenieśli je z powrotem do Nowego Jorku. Żeby podgrzać atmosferę, postanowili urządzić turnieje Mister America i Mister Olympia tego samego dnia, w sąsiednich salach

Brooklińskiej Akademii Muzycznej, największej hali widowiskowej na Brooklynie. Przez cały rok byłem promowany wraz z innymi czołowymi kulturystami na łamach czasopism Joego, ale zawody Mister Universe były moim pierwszym większym turniejem od poprzedniej jesieni. Nie mogłem się doczekać, kiedy się przekonam, jak moje świeżo zamerykanizowane ciało zostanie ocenione przez sędziów i fanów. Zawody przebiegły nawet lepiej, niż planowałem. W jednej z najtrudniejszych kategorii pobiłem wszystkich konkurentów na głowę. Tysiące powtórzeń na urządzeniach Joego Golda pomogły mi zdefiniować mięśnie tak dobrze, że ani wysocy, ani niscy zawodnicy nie stanowili dla mnie zagrożenia. Poza tym miałem już kalifornijską opaleniznę! Wygrałem z taką przewagą, że znowu zacząłem myśleć o udziale w zawodach Mister Olympia. A co, jeśli nie doceniłem postępów, jakich dokonałem? Gdybym pokonał Sergia, byłbym królem! Rankiem w dzień zawodów Sergio pojawił się w swoich szpanerskich ciuchach: szytym na miarę kraciastym garniturze z kamizelką, ciemnym krawacie, czarnych skórzanych butach, modnym kapeluszu i z mnóstwem biżuterii. Docinaliśmy sobie przez chwię, oglądając eliminacje zawodów Mister America. – Hej, Monster, jak tam forma? – spytałem. – Oj, mały, dziś wieczorem coś zobaczysz, ja ci to mówię – odparł. – Zobaczysz, ale nie uwierzysz. Nikt nie uwierzy. Wreszcie zaczęliśmy rozgrzewać się za kulisami. Sergio słynął z długich rozgrzewek przed występem. Wkładał wtedy długi rzeźnicki fartuch, żeby rywale nie widzieli jego mięśni. Kiedy przyszła pora, żeby wkroczyć na scenę, zdjął fartuch i ruszył przede mną korytarzem. Oczywiście wiedział, że na niego patrzę. Jakby od niechcenia podniósł ramię i zaprezentował najszerszy grzbietu takich rozmiarów, jakich w życiu nie widziałem. Był wielkości diabła morskiego. To samo zrobił drugim ramieniem. Miał tak szerokie plecy, że niemal zasłonił nimi całe światło w korytarzu. Wywarło to na mnie efekt psychologiczny. Zrozumiałem, że z nim nie wygram. Gdy pozowaliśmy, najpierw ja, potem on, publiczność oszalała – ludzie krzyczeli i tupali. Potem sędziowie, którzy ogłosili, że nie mogą podjąć decyzji, poprosili nas z powrotem na scenę, żebyśmy zaprezentowali pozy jednocześnie. Ktoś zawołał: „Do pozowania!”, ale przez chwilę żaden z nas się nie ruszył – próbowaliśmy przetrzymać się nawzajem i zmusić tego drugiego, by zaczął pierwszy. W końcu uśmiechnąłem się i przybrałem jedną ze swoich najlepszych póz,

demonstrując podwójny biceps przodem. To wywołało ryk na widowni. Sergio w odpowiedzi zaprezentował swoją tradycyjną zwycięską pozę i uniósł ramiona nad głowę. Publiczność zaczęła skandować: „Sergio! Sergio!”. Wtedy ja pokazałem klatkę piersiową, on chciał zrobić to samo, ale zmienił zamiar i przeszedł do most muscular (kapturów przodem), najbardziej efektownej pozy w kulturystyce. Znowu wzbudził entuzjazm. Na to wykonałem moją najlepszą pozę – bicepsy tyłem w skręcie tułowia – ale to nie wystarczyło, żeby zmienić bieg rzeczy. Po prostu Sergio miał nade mną przewagę. Uśmiechałem się i pozowałem dalej. Robiłem to, po co tam przyjechałem, i byłem znacznie lepszy niż przed rokiem. Pokonałem wszystkich z wyjątkiem jego. Mogłem sobie powiedzieć: „Doskonale się spisałeś, Arnoldzie, dni Sergia są policzone”. Ale na razie był mistrzem i kiedy sędziowie ogłosili jego zwycięstwo, serdecznie uściskałem go na scenie. Uważałem, że zasłużył na całe to uznanie. Ja byłem znacznie młodszy i wiedziałem, że niebawem zostanę numerem jeden, a wtedy mnie będą wszyscy gratulowali. Tymczasem jednak to było jego pięć minut. Był ode mnie lepszy. *** Jesienią Joe Weider przeszedł do realizacji drugiego etapu mojego amerykańskiego marzenia: o tym, żeby dostać się do filmu. Kiedy rozeszła się wieść, że jacyś producenci potrzebują kulturysty do głównej roli w filmie, polecił mnie. To, co wydarzyło się w związku z Herkulesem w Nowym Jorku, było jak jedna z hollywoodzkich bajek. Schodzisz ze statku, idziesz ulicą, ktoś cię zatrzymuje i mówi: „To ty! Potrzebujemy właśnie kogoś takiego”, a następnie proponuje ci rolę w filmie. Cały czas słyszy się takie historie, ale nikt nie wie, czy są prawdziwe. Właściwie rolę tę proponowano byłemu Mister America, Dennisowi Tinerinowi, którego pokonałem w 1967 roku podczas moich pierwszych zawodów o tytuł Mister Universe. Dennis był prawdziwym mistrzem, odbił się i zdobył tytuł Mister Universe w kategorii amatorów w 1968 roku. Joe jednak nie chciał, żeby dostał tę rolę, ponieważ Dennis współpracował z innymi federacjami kulturystycznymi. Zadzwonił więc do producentów i powiedział im, że byłem w Wiedniu aktorem szekspirowskim, dlatego powinni zrezygnować z Dennisa i wziąć mnie. – Wiem, że Tinerino zdobył tytuł Mister Universe, ale Schwarzenegger zdobył go trzy razy – oświadczył. – Dostaniecie najlepszego kulturystę na świecie. Schwarzenegger to młody facet. Jest nadzwyczajny. Świetnie prezentuje się na scenie.

W Austrii nie ma aktorów szekspirowskich. Nie wiedziałem, o czym Joe gada, ale powiedział, że jest moim agentem, i nie pozwolił im ze mną rozmawiać. Martwił się, że nie mówię jeszcze dość dobrze po angielsku, więc gdy chcieli się ze mną spotkać, odparł: „Nie, Arnolda nie ma. Niedługo wróci”. Bardzo mnie to rozbawiło. W końcu poszliśmy razem na spotkanie z producentami, lecz Joe przestrzegł mnie, żebym nie mówił za dużo. I zanim się połapałem, dostałem tę robotę. Joe umiał się targować. Po zawodach Mister Olympia Franco i ja polecieliśmy do Londynu, gdzie ponownie wygrałem w zawodach NABBA o tytuł Mister Universe i tym samym ustanowiłem rekord: byłem pierwszym kulturystą, który czterokrotnie zdobył to trofeum. Potem wróciłem do Nowego Jorku, żeby zostać nowym Herkulesem. Herkules w Nowym Jorku był niskobudżetową parodią filmów spod znaku miecza i sandałów. Fabuła przedstawiała się mniej więcej tak: Herkulesowi nudzi się na Olimpie, ale ojciec, Zeus, zabrania mu wyjechać. Jednak w wyniku przypadkowego uderzenia pioruna Herkules zostaje strącony na ziemię, do współczesnego Nowego Jorku. Tam poznaje faceta imieniem Pretzie, fajtłapę, który w Central Parku sprzedaje z wózka precle. Pretzie pomaga Herkulesowi odnaleźć się w nowym dla niego świecie, gdy ten wchodzi w konflikt z gangsterami, walczy z niedźwiedziem grizzly, mknie rydwanem przez Times Square, zstępuje do piekła, próbuje kupić lunch z automatu i wdaje się w romans z atrakcyjną córką naukowca specjalizującego się w mitologii. Kiedy Herkules usiłuje się przystosować do życia w wielkim mieście, Zeus traci cierpliwość i wysyła na ziemię innych bogów, żeby sprowadzili go z powrotem na Olimp. Przeniesienie Herkulesa do Nowego Jorku to dobry pomysł i film był naprawdę śmieszny, zwłaszcza Arnold Stang, komik, który grał Pretziego. On był drobny, a ja potężny. Muszę przyznać, że to doświadczenie mnie przytłoczyło. Myślałem, że jeśli już, to dostanę się do filmu dopiero po trzydziestce. A tu, jako dwudziestodwulatek, zagrałem w Ameryce Herkulesa. Ilu ludziom udaje się zrealizować takie marzenie? „Powinieneś być szczęśliwy!” – mówiłem sobie. Równocześnie jednak myślałem: Nie jestem jeszcze gotowy. Nic nie wiem o aktorstwie! Gdybym miał jakiekolwiek aktorskie doświadczenie, byłoby mi znacznie łatwiej. Producenci zatrudnili nauczyciela gry aktorskiej i specjalistę od wymowy, ale dwa tygodnie pracy pod ich kierunkiem niewiele dały, bo słabo znałem angielski i nie miałem doświadczenia. Nie radziłem sobie. Nie miałem pojęcia, czego się ode mnie oczekuje. Nie rozumiałem

nawet wszystkich zdań w scenariuszu. Facet, który grał Zeusa, był starym wiarusem, występującym w operach mydlanych, nazywał się Ernest Graves. Pamiętam, że podczas kręcenia jednej ze scen wybuchnąłem śmiechem, bo gdy się odezwał, przemawiał donośnym „boskim głosem”, zupełnie innym od tego, którym mówił wcześniej w przyczepie, gdy nas charakteryzowano. Naprawdę wczuł się w rolę i bardzo mnie to rozśmieszyło. Ale, oczywiście, aktor nie powinien śmiać się na planie. Powinien wspierać partnerów i kupować to, co mówią. Na tym polega współpraca. Kiedy nie jest się filmowanym, gdy kamera robi najazd na coś za tobą, nie wychodzisz z roli, grasz dalej, starając się, aby filmowany aktor dał z siebie wszystko. To bardzo ważne, lecz wtedy nie miałem o tym pojęcia. Kiedy coś mnie rozbawiło, śmiałem się, i już. Przedostatniego dnia zdjęć wreszcie zorientowałem się, czym jest aktorstwo. Kręciliśmy łzawą scenę: pożegnanie Herkulesa i Pretziego. I naprawdę się wczułem, tak jak to opisują aktorzy. Później podszedł do mnie reżyser i powiedział: – Dostałem gęsiej skórki, gdy na ciebie patrzyłem. – Uhm, dziwne uczucie – mruknąłem. – Naprawdę czułem tę scenę. – Będziesz dobry. Myślę, że zrobisz karierę w filmie, bo naprawdę zacząłeś łapać, o co chodzi. Jeden z producentów zapytał, czy mogą zmienić mi nazwisko na Arnold Strong – „Schwarzenegger” jest nie do wymówienia, twierdził, to śmieszne nazwisko, a poza tym umieszczenie Arnolda Stronga i Arnolda Stanga na plakacie będzie zabawne. Podczas montażu filmu podłożyli mi głos innego aktora, bo miałem zbyt wyraźny obcy akcent, żeby ktokolwiek mógł mnie zrozumieć. Pewnie najlepsze w Herkulesie było to, że przez wiele lat nie pokazano go w USA. Firma producencka zbankrutowała, więc film na jakiś czas trafił na półkę. Mimo to zagranie roli Herkulesa przekroczyło moje najśmielsze oczekiwania. I dostawałem tysiąc dolarów tygodniowo. A najlepsze ze wszystkiego było to, że mogłem wysłać fotosy z filmu rodzicom i napisać: Widzicie? Mówiłem wam, że mi się uda. Przyjechałem do Ameryki, zdobyłem tytuł Mister Universe, a teraz gram w filmie. *** Wróciłem do Kalifornii jako szczęśliwy facet. Joe Weider obiecał, że będzie mnie wspierał przez rok, i ten czas dobiegał końca. Ale nie było wątpliwości, że zechce mnie zatrzymać. W miarę jak odnosiłem kolejne sukcesy, wymyślał coraz to nowe sposoby, żeby prezentować

mnie w swoich czasopismach i obsadzać w reklamach. Zapytał, czy wziąłbym magnetofon i przeprowadził wywiady z innymi kulturystami. Nie musiałem nic pisać, tylko nagrywać, a potem redaktorzy na podstawie tych nagrań napisaliby serię artykułów, zapoznających czytelników z kulisami kulturystyki. Miałem jedynie rozmawiać z kolegami o ich treningu, diecie, branych przez nich witaminach i tak dalej. Faceci przyszli z wizytą, a Franco ugotował dla nich wielką włoską kolację – rzecz jasna, na koszt Joego, bo poszły całe galony wina. Gdy wszyscy się rozluźnili, przyniosłem magnetofon. Jednak nie wiadomo dlaczego, nie rozmawialiśmy o treningach ani odżywianiu się. – Chcemy wiedzieć wszystko o waszych dziewczynach – zagaiłem. – Zadawaliście się kiedykolwiek z chłopakami? Co robicie w łóżku? Oczy Joego robiły się coraz większe i większe, gdy następnego dnia odtworzyliśmy mu to nagranie. – Cholera! Cholera jasna! – wybuchnął. – Idioci! Pajace! Nic z tego nie nadaje się do wykorzystania! Franco i ja ryczeliśmy ze śmiechu, ale potem obiecałem, że przeprowadzę wywiady jeszcze raz. Zacząłem nagrywać kulturystów pojedynczo. Generalnie większość z nich nie miała żadnych interesujących spostrzeżeń ani metod treningu. Zauważyłem jednak, że redaktorzy Joego potrafili zrobić materiał z byle czego, więc po kilku rozmowach kończyłem wywiad, jeśli zaczynał mnie nudzić, i oddawałem Joemu coraz krótsze nagrania. Marudził, ale naprawdę zależało mu na tych wywiadach, a ja mówiłem niewinnie: – Co poradzę, że ci goście nie mają nic ciekawego do powiedzenia. Kilka ostatnich wywiadów trwało pięć, osiem minut i Joe w końcu machnął ręką. – Do licha. Oddaj mi magnetofon.

ROZDZIAŁ 7 Specjaliści od marmuru i kamienia Pieniądze, które płacił mi Joe, nie wystarczały na długo, szukałem więc sposobów, żeby sobie dorobić. Gdy mój angielski się poprawił i mogłem objaśniać, jak się ćwiczy, dawałem lekcje treningu w Gold’s i innych siłowniach. Za każdą brałem pięćset dolarów netto. Założyłem też firmę wysyłkową mieszczącą się w moim mieszkaniu. Zaczęło się od listów, które dostawałem od fanów. Ludzie chcieli wiedzieć, jak ćwiczę mięśnie ramion, klatki piersiowej, pytali, jak sami mogliby dojść do formy. Nie mogłem odpisywać wszystkim, więc na początku poprosiłem redaktorów z czasopisma, żeby pomogli mi napisać standardowe odpowiedzi, które mógłbym wysyłać. Tak powstał pomysł sprzedaży serii broszur. W Ameryce, inaczej niż w Europie, łatwo było założyć własny biznes. Musiałem tylko pójść do ratusza i za trzy dolary siedemdziesiąt pięć centów uzyskać pozwolenie na prowadzenie działalności gospodarczej, a następnie opłacić skrytkę pocztową, żeby przyjmować zamówienia. Potem przyszła pora na California Board of Equalization i IRS1. Zapytano mnie tam: – Ile pan według swoich szacunków będzie zarabiał? – Mam nadzieję, że z tysiąc dolarów miesięcznie. Zapłaciłem więc trzysta dwadzieścia dolarów akonto pierwszej należności. Nie było żadnych pytań. Wszyscy byli mili, uprzejmi, życzliwi. Tak samo było, gdy założyliśmy z Frankiem firmę murarską. Wyszliśmy z urzędu, kręcąc z niedowierzaniem głowami. – Dlatego nazywają Stany krajem wielkich możliwości – zauważył Franco. Byliśmy bardzo zadowoleni. Broszury zawierały to, co pisałem dla Joego i co jego redaktorzy i fotoreporterzy wzbogacali o dodatkowe szczegóły i zdjęcia. Opracowaliśmy materiały poświęcone ćwiczeniom ramion, klatki piersiowej, grzbietu, łydek i ud, temu, jak poprawić symetrię ciała, przybrać na wadze, pozować i tak dalej – dotyczyły dziesięciu różnych kursów. Można było zamówić komplet za piętnaściedwadzieścia dolarów albo pojedyncze egzemplarze za dolara czy dwa. Ludzie prosili także o moje zdjęcia, więc zleciłem wydrukowanie albumu z moimi najlepszymi pozami. Joe Weider był gigantem sprzedaży wysyłkowej i nie uważał swoich kulturystów za

konkurencję. Namówiłem go nawet, żeby udostępnił mi bezpłatnie miejsce na reklamę w swoich czasopismach. – Możesz zacząć mi płacić za udział w reklamach – dodałem – ale wolałbym, żebyś po prostu dał mi szansę. Przypuszczałem, że Joe na to pójdzie, bo nie lubił rozstawać się z forsą. I rzeczywiście, zgodził się na taki układ i bardzo mi pomagał. Powiedział, że mogę zacząć od jednej całostronicowej reklamy, a jeśli interes się rozkręci, dostanę jeszcze drugą. Wielu kulturystów poległo na sprzedaży wysyłkowej, ponieważ przyjmowali pieniądze, lecz nie wysyłali towaru, a według prawa trzeba wywiązać się z umowy w określonym czasie. Jeśli poczta zacznie dostawać skargi, odbierze ci skrytkę pocztową i splajtujesz. Można nawet skończyć w więzieniu. Ja jednak byłem rzetelny i przedsiębiorczy. Wyjąłem drzwi z szafy w swoim pokoju, żeby zrobić z niej kantorek, i poprosiłem kumpla, by wstawił do niego półki i mały składany blat. Każda broszura miała osobną, opatrzoną numerem przegródkę, a zamówienia, rachunki, koperty i wychodzący towar leżały w oddzielnych pojemnikach. Moje broszury odniosły sukces. Wkrótce włączyłem więc do oferty „pas Arnolda Schwarzeneggera do podnoszenia ciężarów” i inne produkty, które zajęły drugą stronę przeznaczoną na reklamę w czasopiśmie Joego. To przyniosło jeszcze więcej pieniędzy i mogłem zatrudnić sekretarkę, która przychodziła kilka razy w tygodniu i załatwiała większość korespondencji. Przed zamieszczeniem reklam w czasopiśmie pokazywałem je Joemu, ponieważ był handlowym geniuszem. Analizował napisane przeze mnie teksty słowo po słowie. – Dlaczego nie dodałeś „realizacja w ciągu kilku dni”? – pytał. – Napisz to! Klienci będą wiedzieli, że jesteś godny zaufania. I jeszcze zastrzeż: „Broszura – edycja limitowana”. Ludzie uwielbiają limitowane edycje. Podobała mi się rola amerykańskiego przedsiębiorcy. Prowadząc sprzedaż wysyłkową, robiłem to co Charles Atlas! Wkrótce wszedłem w inny interes, tym razem z Frankiem. Wpadł na pomysł, żebyśmy zatrudnili się w budownictwie, bo pracował w tym fachu we Włoszech i w Niemczech, i wyglądało na to, że ludzie chętnie wynajmowaliby do robót budowlanych dwóch silnych facetów. Ale kiedy zwróciliśmy się do związku zawodowego, okazało się, że mogą upłynąć miesiące, zanim zostaniemy do niego przyjęci.

Powiedziałem więc do Franca: – Może założymy własną firmę? Franco znał się na murarce, a ja na interesach. I tak zrobiliśmy. Zamieściliśmy w gazecie ogłoszenie następującej treści: Murarze z Europy. Specjaliści od marmuru i kamienia. Od razu dostaliśmy robotę: mieliśmy zbudować mur u faceta z Venice, który mieszkał w domu należącym kiedyś do gwiazdora kina niemego, Rudolfa Valentino. Zauważyliśmy z Frankiem, że Amerykanie uwielbiają wszystko, co zagraniczne: szwedzki masaż, włoskie wzornictwo, chińskie zioła, niemiecką pomysłowość. Postanowiliśmy więc podkreślać nasze europejskie pochodzenie. Duże wrażenie robiło zwłaszcza to, że Franco był Włochem. Spójrzcie na Watykan! Nie ma piękniejszej architektury niż włoska. Zauważyłem także, że Amerykanie uwielbiają się targować, bo wtedy mają wrażenie, że zrobili dobry interes – inaczej niż Niemcy, którzy od razu zgadzają się na podaną cenę. Franco i ja mieliśmy więc ustalony sposób postępowania: ja dokonywałem pomiarów – zawsze w metrach i centymetrach, żeby było bardziej egzotycznie. Potem pokazywałem te dane Francowi i zaczynaliśmy dyskutować przy kliencie po niemiecku. Gość pytał: – O co chodzi? – Och, wie pan, jacy są Włosi. – Wzdychałem, przewracając oczami. – Nie rozumiem, jak on wyliczył, że to patio będzie kosztować osiem tysięcy dolarów. Chce zamówić ileś tam cegieł, choć aż tylu nam nie potrzeba. Mówiąc między nami, moim zdaniem moglibyśmy zbudować je za siedem tysięcy. Zamówimy te dodatkowe cegły, ale potem możemy je zwrócić i odzyskać tysiąc dolarów. Facet od razu nabierał do mnie zaufania. – To naprawdę miłe, że chce mi pan dać najlepszą cenę. – Cóż, chcę być konkurencyjny. Na pewno dostał pan jeszcze inne oferty. – O tak, tak. – Widzisz, Franco? – mówiłem. Potem znowu dyskutowaliśmy chwilę po niemiecku i zadowolony klient godził się na siedem tysięcy. Uwielbialiśmy murarkę i uważaliśmy, że pracujemy bardzo wydajnie. Mieliśmy też dużo zabawy. Raz pewna kobieta dostała konkurencyjną ofertę na wymianę komina – pięć tysięcy dolarów. Zburzenie starego miało kosztować tysiąc.

– Tysiąc dolców? – mruknął Franco. – Przyjrzyjmy się temu. Wspiął się na dach, zaparł plecami o gonty i wykonując wyciskanie nogami, zepchnął komin, który o mało nie zabił stojącej na dole kobiety. Jednak ona, zamiast się wściec, była nam wdzięczna. – O, bardzo panom dziękuję za pomoc! To było strasznie niebezpieczne. Komin mógł spaść komuś na głowę. Nie tylko dała nam tę robotę, ale także pozwoliła zachować stare cegły, które potem sprzedaliśmy innemu klientowi jako „zabytkowe”. Jeszcze inny klient chciał wznieść nowy mur wokół domu. Pomyśleliśmy, że zburzenie starego będzie tak wyczerpujące, iż tego dnia zastąpi nam trening. Wypożyczyliśmy dwa największe młoty pneumatyczne, jakie tylko mogliśmy znaleźć. Zaproponowałem Francowi, żebyśmy urządzili sobie zawody. – Ty zaczniesz od tego końca, a ja od tamtego i zobaczymy, który z nas pierwszy dojdzie do środka. Robiliśmy demolkę jak wariaci i wygrałbym, gdyby nie to, że w trakcie roboty odpadł od muru kawał cegły, który trafił w okno domu klienta i wybił antyczny witraż. Przez to straciliśmy cały zarobek. Franco i ja nie przepracowaliśmy jeszcze w tym biznesie roku, gdy dziewiątego lutego 1971 roku w San Fernando Valley nastąpiło trzęsienie ziemi. Wypaczyły się chodniki na dziedzińcach. Popękały mury. Zwaliły się kominy. Nie mogła nam się nadarzyć lepsza okazja. Od razu zamieściliśmy nasze ogłoszenie w „Los Angeles Timesie” i mieliśmy pełne ręce roboty. Zatrudniliśmy do pomocy kulturystów z plaży – w pewnym momencie piętnastu z nich mieszało cement i nosiło cegły. Stanowili bardzo zabawny widok, ale nie mogliśmy na nich polegać. Nie chcieli codziennie przychodzić do pracy. Tak jak mówił Joe, większość z tych facetów to były leniwe dranie. Za zarobione pieniądze Franco i ja kupiliśmy sobie lepsze samochody i opłaciliśmy kolejne kursy w college’u. Mogliśmy sobie też pozwolić na pierwszą inwestycję. W tamtym czasie linie lotnicze zamierzały wprowadzić samoloty ponaddźwiękowe i padła propozycja, żeby zbudować lotnisko dla tych maszyn w Palmdale, tuż za górami, osiemdziesiątsto kilometrów na północny wschód od Los Angeles. Chciałem szybko się wzbogacić, kiedy więc o tym usłyszałem, powiedziałem sobie: „To

może być doskonała inwestycja”. Po miesiącu czy dwóch wpadła nam w ręce lokalna gazeta „Antelope Valley Press”, a tam na pierwszej stronie widniał projekt przyszłego lotniska: pełen rozmachu, futurystyczny, dokładnie odpowiadający mojemu wyobrażeniu o Ameryce. Myślenie na wielką skalę! W Grazu martwiono się, czy miejscowe lotnisko powinno przyjmować trzy, czy cztery samoloty dziennie. Pomyślałem: To przynajmniej duża sprawa. Kiedy buduje się tak wielkie lotnisko, trzeba stworzyć wokół infrastrukturę: galerie handlowe, restauracje, osiedla mieszkaniowe, budynki rządowe – czyli rozbudowa, rozbudowa i jeszcze raz rozbudowa. Powiedziałem więc do Franca: – Sprawdźmy, czy jest tam coś na sprzedaż. Nie minęło wiele czasu, a na pierwszej stronie „Antelope Valley Press” ukazał się kolejny duży artykuł o tym, jak to firmy skupują wielkie działki, dzielą je i sprzedają. Przedstawiciel firmy deweloperskiej pokazał nam kawałek ziemi. W tamtym czasie w Antelope Valley nie było prawie nic, pustynia, i tyle. Jechaliśmy tam autobusem dwie godziny i facet przez całą drogę opowiadał nam o planach zagospodarowania. Mówił, że zamierzają doprowadzić do Palmdale autostradę i że lotnisko będzie międzykontynentalne. W dalszej perspektywie może być nawet wykorzystywane jak miejsce startu i lądowania samolotów kosmicznych. Po przyjeździe pokazał nam, którędy zostaną doprowadzone prąd i woda, co utwierdziło mnie w poczuciu, że to prawdziwa okazja. Kupiłem więc cztery hektary po tysiąc dolarów, a Franco nabył dwa tuż obok planowanej autostrady, w pobliżu kompleksu przyszłych wieżowców. Nie mieliśmy piętnastu tysięcy w gotówce, więc umówiliśmy się, że teraz wyłożymy pięć tysięcy, a w ciągu następnych kilku lat będziemy spłacali resztę plus odsetki, razem trzynaście tysięcy. Oczywiście w tych planach nie wzięto pod uwagę hałasu, jaki powstaje, gdy samoloty przekraczają barierę dźwięku, i tego, jak wpływa na życie ludzi mieszkających w pobliżu lotnisk. Wywiązała się z tego powodu wielka batalia, nie tylko w Stanach, ale i na całym świecie. W końcu rządy uzgodniły, że samoloty ponaddźwiękowe mogą latać tylko w ruchu transoceanicznym, więc Franco i ja zostaliśmy z kilkoma hektarami pustyni. Deweloper twierdził z uporem, że to tylko tymczasowa komplikacja. – Nie sprzedawajcie tej ziemi – mówił. – Wasze wnuki jeszcze na niej zarobią. *** Nie kłamałem, gdy mówiłem Joemu, że zarówno ja, jak i Franco zostaniemy mistrzami.

Tempo, w jakim mój przyjaciel zamienił się w światowej klasy kulturystę, było naprawdę imponujące. Jako partnerzy treningowi mieliśmy wielką przewagę. Kiedy zaczynaliśmy trenować razem w Monachium, nie wiedzieliśmy, jak ćwiczą kulturyści amerykańscy, więc musieliśmy uczyć się wszystkiego od zera. Odkrywaliśmy dziesiątki zasad i metod treningowych, które potem spisywaliśmy. Stale wynajdywaliśmy nowe ćwiczenia i ich wariacje. Mogło to być coś o tak

zasadniczym

znaczeniu,

jak

wspinanie

się

na

palce

w pozycji

stojącej

z czterystupięćdziesięciokilogramowym obciążeniem, podłapane przeze mnie od Rega Parka, czy tak subtelnego, jak ćwiczenie bicepsów z odwróconym w określony sposób nadgarstkiem. Raz na tydzień wynajdowaliśmy nowe ćwiczenie i każdy z nas wykonywał tyle serii w tylu powtórzeniach, że więcej się nie dało. Następnego dnia analizowaliśmy, które mięśnie i ich partie nas bolą, i to także notowaliśmy. Przez cały rok uważnie obserwowaliśmy nasze ciała i rozbudowywaliśmy zestaw znanych nam ćwiczeń i technik treningowych. (W końcu stał się on podstawą Encyclopedia of Modern Bodybuilding [Encyklopedii współczesnej kulturystyki], którą wydałem w 1985 roku). Najważniejszym odkryciem było to, że nie da się skopiować sposobu ćwiczeń kogoś innego, bo każdy ma inne ciało: inne proporcje torsu w stosunku do kończyn, wrodzone zalety i wady. Możesz przejąć jakiś pomysł od innego sportowca, ale musisz liczyć się z tym, że twoje ciało zareaguje inaczej niż ciało tamtego. Takie eksperymentowanie pomagało nam korygować niektóre niedoskonałości. Franco miał na przykład pałąkowate nogi i w końcu wykombinowaliśmy, jak rozbudować u niego wewnętrzne części ud poprzez robienie przysiadów na szerzej rozstawionych nogach. Potem wynaleźliśmy techniki pozwalające wyrabiać wewnętrzne strony łydek. Nigdy nie udało mu się oszukać sędziów na tyle, by sądzili, że Franco ma idealnie proste nogi, lecz byli pod wrażeniem tego, jak zdołał zatuszować tę wadę. Zamierzałem przygotować się do ostatecznej rozgrywki z Sergiem Olivą, wynosząc pozowanie na nowy, wyższy poziom. Franco i ja ćwiczyliśmy je tygodniami. Żeby odnieść sukces, trzeba wytrwać w każdej pozie po parę minut. Większość kulturystów potrafi przybrać na przykład pozę vacuum, która wymaga wciągnięcia brzucha, żeby wyeksponować klatkę piersiową. Ale często nie potrafią w niej wytrwać, bo przed wyjściem na scenę za bardzo się napompowali albo stracili oddech po poprzednich pozach, lub muszą odpuścić, ponieważ dostali skurczu czy zaczęli drżeć.

Jeden z nas przybierał więc daną pozę, podczas gdy drugi mówił, co należy skorygować. Trwałem w pozie prezentującej biceps, a Franco komentował: – Widzę, że drży ci ramię. Zapanuj nad tym. Gdy zapanowałem, ciągnął: – Dobra, uśmiech. Lekki skręt w pasie. – A potem: – Dobrze, a teraz przejdź do bicepsów tyłem w skręcie tułowia. O, zrobiłeś dodatkowy krok. Niedobrze. Zacznij od nowa. Ćwiczysz pozowanie i wszystkie przejścia, bo ten dodatkowy krok może sprawić, że stracisz punkty u sędziów i przegrasz. Pomyślą sobie: To brak profesjonalizmu. Jeszcze nie jesteś gotowy. Cholerny z ciebie idiota, zjeżdżaj ze sceny. Nie potrafisz nawet wytrwać w jednej pozie. Nie przećwiczyłeś najprostszych sztuczek. Na poziomie Mister Olympia sama poza nie jest najważniejsza. Sędziowie zakładają, że ją przećwiczyłeś. Zasadnicze znaczenie ma to, jak przechodzisz od jednej pozy do drugiej. Co robisz z rękami? Jaką masz minę? Co dzieje się z całą twoją postawą? Jak w balecie: trzeba trzymać plecy prosto i patrzeć przed siebie, nie pochylać głowy. I nigdy, przenigdy nie robić dodatkowego kroku. Przechodząc od pozy do pozy, musisz wyobrażać sobie, że jesteś tygrysem, poruszać się powoli i płynnie. Każdy twój gest ma być przemyślany i precyzyjny. Nie możesz też sprawiać wrażenia, że za bardzo się starasz, bo to świadczy o słabości. Powinieneś panować nad twarzą. Nawet jeśli jesteś wykończony i masz dość, oddychaj przez nos i się uśmiechaj. Nie ma nic gorszego niż urywany oddech. Potem, gdy wracasz na scenę, aby wziąć udział w następnej rundzie, powinieneś sprawiać wrażenie pewnego siebie, bo takim chcą cię widzieć. Moje przygotowania do starcia z Sergiem nie ograniczały się do treningu w siłowni. Kupiłem projektor, zebrałem całą kolekcję taśm z występami Olivy na zawodach i stale odtwarzałem je w domu. Sergio naprawdę miał niesamowite ciało, ale zauważyłem, że od kilku lat prezentuje te same pozy, i to w takiej samej kolejności. Mogłem wykorzystać tę wiedzę, planując finałowy pokaz póz jeden na jeden podczas turnieju Mister Olympia. Zapamiętałem jego pozy w takim porządku, w jakim je wykonywał, i na każdą z nich przygotowałem trzy własne. Przećwiczyłem to i utrwaliłem w pamięci: „Jeśli on zrobi to, to ja to, to i to!”. Miałem zamiar przebić każdy jego ruch. Pewnego dnia pod koniec lata w Gold’s Gym zadzwonił telefon i kierownik zawołał zza kontuaru: – Arnoldzie, dzwoni do ciebie jakiś facet, nazywa się Jim Lorimer!

– Czego chce?! – Pogadać z tobą o udziale w zawodach Mister World. – Powiedz, że do niego oddzwonię. Jestem w trakcie treningu. Telefon od Jima okazał się jedną z tych magicznych rzeczy, które mi się zdarzyły i których nie mogłem zaplanować. Jim do dziś się z tego śmieje. Kiedy oddzwoniłem, wyjaśnił, że jest organizatorem mistrzostw świata w podnoszeniu ciężarów, które mają się odbyć tego roku w Stanach, a konkretnie w Columbus w Ohio, a po nich rozegrany zostanie turniej kulturystyczny o tytuł Mister World. I chciał, żebym wziął w nim udział. Nigdy wcześniej nie słyszałem o Jimie Lorimerze, więc obdzwoniłem wszystkich, żeby zapytać, czy go znają. Szybko się dowiedziałem, że nie kłamał. Jim, ze dwadzieścia lat starszy ode mnie, był kiedyś agentem FBI i ważną postacią w amerykańskim sporcie. Pełnił funkcję prezesa Komitetu Olimpijskiego Stanów Zjednoczonych. Odegrał pionierską rolę w tworzeniu kobiecych drużyn sportowych, które mogłyby rywalizować z ekipami bloku komunistycznego. Zarabiał na życie jako szef Nationwide Insurance, największego przedsiębiorstwa i pracodawcy w Columbus, był także burmistrzem przedmieścia i bardzo wpływowym politykiem. Od lat w imieniu AAU organizował w Columbus mistrzostwa Stanów w podnoszeniu ciężarów i zawody Mister America, a kumple twierdzili, że jedne i drugie były zawsze świetnie przygotowane. To właśnie przesądziło o tym, że Columbus wybrano na gospodarza tych światowych rozgrywek w 1970 roku, a Jim otrzymał propozycję ich zorganizowania i poprowadzenia. Zajrzałem do kalendarza i uświadomiłem sobie, że turniej Mister World zaplanowano na dwudziestego piątego września, zawody Mister Universe w Londynie na dwudziestego czwartego września, a Mister Olympia w Nowym Jorku na siódmego października. Pomyślałem: O rany, teoretycznie mógłbym polecieć do Londynu i zgarnąć tytuł Mister Universe, potem wrócić do Columbus i zostać Mister World, a później wystartować w zawodach Mister Olympia. To byłoby niesamowite. W ciągu zaledwie trzech tygodni obskoczyłbym imprezy organizowane przez trzy federacje, sprawujące nadzór na światową kulturystyką. Wygrana w nich wszystkich byłaby jak połączenie tytułów mistrzowskich w boksie wagi ciężkiej: stałbym się niekwestionowanym mistrzem świata. Byłem bardzo podekscytowany, dopóki nie sprawdziłem rozkładu lotów. Potem zadzwoniłem do Jima Lorimera.

– Chciałbym przyjechać – zacząłem – ale nie zdążę wrócić na czas z zawodów Mister Universe w Londynie. Najwcześniejszy samolot do Nowego Jorku startuje dopiero o czternastej. A z Nowego Jorku do Columbus nie ma żadnych lotów aż do siedemnastej. To za późno, bo wtedy zaczynają się pańskie zawody. Jeśli nie potrafi pan czynić cudów, nie dam rady. Rozmawiałem z innymi czołowymi kulturystami, którzy biorą udział w turnieju Mister Universe, jak Franco Columbu, Boyer Coe i Dave Draper. Wszyscy chcieliby przyjechać ze mną, ale to niewykonalne. Chyba że pan coś wymyśli. Słyszałem, że jest pan świetnym organizatorem i ma znajomości. Zajęło to Jimowi jeden dzień. Zadzwonił do mnie i oznajmił: – Wyślemy po was odrzutowiec. – Był to samolot korporacyjny, należący do Volkswagena, jednego ze sponsorów. – Poleci do Nowego Jorku i weźmie was na pokład. *** Gdy się dowiedziałem, że Reg Park, mój idol, będzie startował w londyńskim turnieju Mister Universe, nie mogłem w to uwierzyć. Myślałem, że jest po mojej stronie! Kiedy reporter zapytał mnie, jakie to uczucie stawać do rywalizacji z największym Mister Universe w historii, straciłem swój zwykły dobry humor. – Największym po mnie – poprawiłem go. – Zdobyłem ten tytuł więcej razy niż on. Dawni mistrzowie, którzy przeszli na emeryturę, wracali raz po raz, żeby pochwalić się swoimi osiągnięciami w treningu, odświeżyć wizerunek czy Bóg wie po co jeszcze. Reg zdobywał tytuł Mister Universe w dużych odstępach czasu, w 1951, 1958 i 1965 roku, i być może chciał ostatecznie przypieczętować te zwycięstwa. A może wciąż wzbudzał takie zainteresowanie, że postanowił pokazać młodszemu pokoleniu, kto tu rządzi. Czymkolwiek się kierował, jego decyzja skazała nas na konflikt, a tego się nie spodziewałem. Kiedy spotkaliśmy się za kulisami podczas rozgrzewki, przywitaliśmy się chłodno. Nasze współzawodnictwo wprawiło wszystkich w konsternację. Sędziowie czuli się niezręcznie. Fani czuli się niezręcznie. Zwykle przed turniejem inni zawodnicy podchodzili do mnie i mówili: „Wyglądasz doskonale, na pewno wygrasz”. A tym razem ci, którzy tak samo lubili jego, jak i mnie, nie wiedzieli, co powiedzieć jednemu z nas, gdy drugi stał w drugim końcu sali. Prawda jest taka, że kulturysta po czterdziestce nie może już trenować tak ciężko jak wtedy, gdy miał dwadzieścia trzy lata. Byłem w lepszej formie niż Reg – niekoniecznie

z powodu wysiłku, jaki mnie to kosztowało, lecz dlatego, że byłem młody. On nie miał już tak jędrnej skóry, mięśnie raczej mu wiotczały, niż się wzmacniały. Jeszcze kilka lat wcześniej być może sytuacja byłaby inna, ale teraz to ja miałem zostać królem. Reg tego dnia prezentował się na tyle dobrze, żeby pokonać wszystkich innych zawodników, łącznie z byłym Mister Universe, mającym dwadzieścia osiem lat, jednak nie na tyle dobrze, żeby pokonać mnie. Byłem pewny wygranej, a jednocześnie czułem smutek. Spoglądałem już na Sergia Olivę, bo żeby spełniły się moje marzenia, nie musiałem zwyciężyć w rywalizacji z Regiem Parkiem. Odrzutowiec Volkswagena, który obiecał przysłać Jim Lorimer, czekał na nas następnego dnia na nowojorskim lotnisku. Prywatne samoloty stanowiły w tamtych czasach rzadkość, więc dla mnie i dla pozostałych kulturystów był to ekscytujący moment, wreszcie czuliśmy się traktowani po królewsku, jak inni wielcy sportowcy. Polecieliśmy do Columbus, a potem pojechaliśmy do Veterans Memorial Auditorium i weszliśmy do szatni, gdy inni uczestnicy zawodów byli już w trakcie rozgrzewki. Ze zdumieniem zauważyłem wśród nich Sergia Olivę. Był asem atutowym imprezy, o którym nikt nam nie powiedział. Niech to szlag! – zakląłem w duchu. Na dodatek był w szczytowej formie. Spodziewałem się, że stanę z nim do rywalizacji za dwa tygodnie, a nie już teraz. Ochłonąłem dopiero po kilku minutach i wtedy dotarło do mnie, jaka okazja mi się nadarza. Chociaż nie wiedziałem o udziale Sergia w zawodach, on na pewno wiedział o moim zwycięstwie w Londynie, a to oznaczało, że przyjechał do Columbus, aby zyskać nade mną przewagę, pobić mnie jeszcze przed starciem w Nowym Jorku, co zapewniłoby mu jednocześnie wygraną na turnieju Mister Olympia. Ale, główkowałem dalej, to, co miało zadziałać na jego korzyść, mogło pomóc też mnie. Pokonam go dzisiaj, postanowiłem. Załatwię go tak, jak on chciał załatwić mnie. Musiałem wrzucić wyższy bieg. To tak, jakby miało się superszybki sportowy samochód z dodatkowym wtryskiem paliwa: wciskasz guzik, gdy potrzeba, i masz o sto koni mechanicznych więcej. Musiałem wcisnąć ten guzik teraz. Rozebrałem się, natarłem oliwą i zacząłem pompować mięśnie. Potem wywołano nas na scenę. Zawody Mister World były największą imprezą kulturystyczną, jaką kiedykolwiek widziałem. W sali zebrało się pięć tysięcy widzów, dwa razy tyle, ile na mistrzostwach

w Londynie i Nowym Jorku. Co więcej, były reflektory, kamery i reporterzy z ABC’s Wide World of Sports. Miał to być pierwszy turniej kulturystyczny, transmitowany przez państwową telewizję. Nie liczyło się dla mnie, czy na widowni jest pięćset, czy pięć tysięcy ludzi, wiedziałem, że jeśli uda mi się rozbujać publiczność, wykorzystując urok i techniki sprzedaży, będzie to miało wpływ na sędziów i da mi przewagę. Sergio prowadził taką samą grę: kroczył dumnie po scenie, machał do widzów i posyłał im całusy. Miał bardzo wielu fanów i do Columbus przyjechało ich kilkudziesięciu. Do głównych jego konkurentów należałem ja, Dave Draper i Dennis Tinerino. Wszyscy razem wyszliśmy na scenę, żeby zespół sędziowski, złożony z siedmiu sędziów międzynarodowych, mógł nam się przyjrzeć. Prowadzący turniej poprosił nas, żebyśmy po kolei zaprezentowali kilka naszych ulubionych póz. Widownia klaskała i wiwatowała, widząc nas wszystkich na scenie. W porównaniu z innymi kulturystami, z którymi miałem do czynienia, Sergio był klasą sam dla siebie. Zrozumiałem to w chwili, gdy znaleźliśmy się na scenie. Trudno było robić wrażenie, stojąc przy nim – miał niesamowite uda, niemożliwie wąską talię, niewiarygodne tricepsy. Myślałem, że ponieważ właśnie wygrałem tytuł Mister Universe, w oczach sędziów mam nad nim przewagę. Ale może to on miał przewagę nade mną, bo był uznanym ciężarowcem, a większość sędziów pochodziła właśnie z tego środowiska. Żeby podbudować się psychicznie, próbowałem dostrzec u Sergia jakieś słabsze punkty. Kiedy tak staliśmy w światłach reflektorów, Sergio sprawiał wrażenie trochę bardziej miękkiego ode mnie. To już było coś. Zauważyłem też, że potrafię przewidzieć jego ruchy, więc zacząłem przybierać odpowiednie pozy. Publiczności bardzo się to spodobało i widać było, że kamery telewizyjne zwracają się raz na niego, raz na mnie. Gdy schodziliśmy ze sceny, miałem poczucie, że tę rundę wygrałem. Potem szło mi coraz lepiej. Sergio przedobrzył z oliwą i ociekał nią podczas pozowania, przez co jego ciało wydawało się bardziej gładkie niż dorzeźbione. W dodatku podczas indywidualnego pozowania przechodził zbyt szybko do następnej pozy i ludzie nie mogli przyjrzeć się dobrze każdej z nich. Kiedy przyszła kolej na mnie, starałem się nawiązać kontakt z widownią i w efekcie moje pozy budziły coraz większy aplauz i ludzie najwyraźniej nie chcieli, żebym zszedł ze sceny. Można było odnieść wrażenie, że Sergio po raz pierwszy musi walczyć o pierwszeństwo, gdy tymczasem ja czułem się pewnie i swobodnie.

Podczas ostatniej prezentacji byłem już spokojny, że wygram. Niezależnie od tego, jaką pozę przybierał Sergio, żeby pokazać swoją siłę, miałem na to odpowiedź. Co więcej, zamierzałem pójść na całość, byłem też bardziej zdeterminowany. Pragnąłem wygrać ten tytuł bardziej niż on. Sędziowie jednomyślnie przyznali mi pierwsze miejsce. To nie powinno być dla nikogo zaskoczeniem, ale Sergio był mistrzem od tak dawna, że słysząc werdykt, osłupiał. Stałem na scenie przez minutę, powtarzając sobie w duchu: Nie wierzę w to. Nie wierzę. Właśnie pokonałem Sergia. Nagrodą było srebrne trofeum, nowoczesny elektroniczny zegarek i pięćset dolarów, a także popularność i energia, które miały dać mi napęd w drodze do Nowego Jorku. Kiedy zszedłem ze sceny z trofeum w ręku, zrobiłem dwie rzeczy. Po pierwsze, podziękowałem Jimowi Lorimerowi. – To najlepiej zorganizowane zawody, jakie kiedykolwiek widziałem – oświadczyłem. – Gdy wycofam się z kulturystyki, zadzwonię do pana i zostaniemy wspólnikami. Razem poprowadzimy na tej scenie turniej o tytuł Mister Olympia. Jim roześmiał się i odparł: – Dobrze, dobrze. Były to pewnie najdziwniejsze słowa uznania, jakie usłyszał, zwłaszcza z ust takiego smarkacza jak ja. Po drugie, musiałem namieszać w głowie Sergiowi. Głupio by było zdawać się na przypadek w jakiejkolwiek kwestii, gdy chciało się wysadzić z siodła trzykrotnego i aktualnego Mister Olympia. Gdyby rywalizacja w Nowym Jorku była wyrównana, sędziowie przyznaliby zwycięstwo jemu. Musiałem pokonać go na scenie, i to zdecydowanie, tak żeby nikt nie miał wątpliwości, który z nas jest lepszy. Powiedziałem mu więc, że tego dnia wygrałem, bo od czasu, gdy pokonał mnie przed rokiem w Nowym Jorku, „nabrałem” mięśni. On tymczasem jest trochę za lekki, dlatego przegrał, i tak dalej, i tak dalej. Chciałem, aby wyjechał z przekonaniem, że musi przybrać kilka kilogramów. Tamtego dnia wydawał się miękki i zależało mi, żeby w Nowym Jorku był jeszcze miększy. *** Zawody Mister Olympia obywały się tydzień później w zacisznej sali na Manhattanie, i tego dnia koło południa kilku z nas spotkało się w pobliskiej Mid City Gym. Od chwili gdy zobaczyłem Sergia, zacząłem mu dokuczać, a Franco przyłączył się do mnie, pytając go, czy

stracił na wadze. Rozbawiło to wszystkich z wyjątkiem Sergia. Ponieważ, jak miałem się wkrótce przekonać, połknął haczyk. Od czasu występu w Columbus przytył prawie pięć kilo, a nikt nie może tyle przytyć w ciągu dwóch tygodni i wciąż mieć dobrą separację. Sala w Town Hall ma tysiąc pięćset miejsc i chyba nigdy nie widziała tak hałaśliwej publiczności jak wtedy. Jego fani skandowali: „Sergio! Sergio! Sergio!”. A moi próbowali ich przekrzyczeć, wrzeszcząc: „Arnold! Arnold! Arnold!”. Na zakończenie długiego popołudnia sędziowie poprosili nas o ponowne wyjście na scenę i finałową prezentację. Sergio zademonstrował swój stały repertuar, a ja, zgodnie z planem, wrzuciłem wyższy bieg, w odpowiedzi na jedną jego pozę przybierając trzy. Widowni bardzo się to spodobało. Sędziowie jednak wciąż ogłaszali nowe pozy, aż w końcu pomyślałem: Pozujemy już dość długo. Ale chyba nie chodziło o to, że nie mogli podjąć decyzji, po prostu publiczność wstała z miejsc i szalała, i sędziowie jakby chcieli powiedzieć: „Nie przerywajmy tego, niech się ludzie bawią”. Byliśmy wykończeni i wtedy postanowiłem Sergia dobić. Przyszła mi do głowy pewna myśl i powiedziałem do niego: – Mam dość. Chyba ludzie powinni to wiedzieć. – Uhm, masz rację. Ruszył w jedną stronę, a ja w drugą – lecz zrobiłem tylko dwa kroki. Potem się zatrzymałem i zaprezentowałem następną pozę. A później odwróciłem się do niego i wzruszyłem ramionami, jakbym mówił: „A on gdzie sobie poszedł?”. Sergio wrócił na środek sceny trochę zdezorientowany. Ale teraz widzowie skandowali już tylko: „Arnold! Arnold!”, a część fanów zaczęła nawet Sergia wygwizdywać. Wykorzystałem ten moment i zaprezentowałem swoje najlepsze pozy. I było po wszystkim. Sędziowie naradzili się szybko za kulisami, konferansjer wyszedł na scenę i ogłosił, że nowym Mister Olympia zostałem ja. Sergio nigdy nie powiedział mi prosto w oczy, że zrobiłem go na szaro, ale skarżył się innym, że czuje się wystawiony. Ja natomiast widziałem to inaczej: załatwiłem go, kierując się instynktem, w gorączce rywalizacji, którą i tak już wygrałem. Jednak następnego dnia było dziwnie, ponieważ Sergio, Franco i ja mieszkaliśmy w jednym pokoju hotelowym. Gdy tylko Sergio się obudził, zaczął robić pompki i inne ćwiczenia. Byłem zadziwiony. To dopiero fanatyk. Pompował nawet w hotelu dzień po

zawodach! Muszę przyznać, że wtedy zrobiło mi się go żal. Był wspaniałym sportowcem i idolem wielu ludzi. Przez lata dążyłem do tego, żeby go pokonać, zniszczyć, zepchnąć na drugie miejsce, sprawić, żeby przegrał. Ale gdy następnego ranka po tym, jak go pobiłem, obudziłem się i zobaczyłem go tuż obok, ogarnął mnie smutek. Szkoda, że musiał przegrać, aby zrobić miejsce dla mnie.

Po przyjeździe do Kalifornii pozowałem dla czasopism kulturystycznych Joego Weidera na

Muscle Rock, wzgórzach nad Malibu. Kulturyści lubią to miejsce, bo szczyty w oddali wydają się niewielkie, za to mięśnie większe od gór. Art Zeller

Aurelia i Gustav Schwarzeneggerowie, moi rodzice, w dniu ślubu w 1945 roku. Ojciec jest w mundurze austriackiej żandarmerii.Archiwum Schwarzeneggera

Mój brat Meinhard urodził się w 1946 roku, ja przyszedłem na świat rok i czternaście dni po nim. Matka miała przy nas co robić. Tu na drodze przed naszym domem w Thal.Archiwum Schwarzeneggera

Zawsze lubiłem rysować i malować, już jako jedenastolatek w Hauptschule.Archiwum Schwarzeneggera

W wieku szesnastu lat uwielbiałem ćwiczyć nad Thalersee, z takimi kolegami jak Karl Gerstl, Willi Richter i Harry Winkler.Archiwum Schwarzeneggera

Prezentuję biceps z przodu, w wieku szesnastu lat, podczas moich pierwszych zawodów kulturystycznych w hotelu Steirerhof w Grazu. Kulturystyka była wtedy tak mało popularna, że aby przyciągnąć publiczność, organizatorzy imprezy wynajęli zespół muzyczny.Stefan Amsüss

Podczas rocznej służby wojskowej w Austrii kierowałem M47 o wadze pięćdziesięciu ton; koledzy z załogi i ja musieliśmy codziennie robić przegląd maszyny.Archiwum Schwarzeneggera

W wieku szesnastu lat jako członek drużyny sztangistów w Grazu potrafiłem podnieść osiemdziesiąt

cztery

Schwarzeneggera

kilogramy,

a aplauz

widowni

tylko

dodawał

mi

sił.Archiwum

W 1966 roku trenowałem w londyńskiej siłowni Waga Bennetta i poznałem tam mojego idola Rega Parka („W”, które mam na koszulce, pochodzi od imienia Wag).Archiwum Schwarzeneggera

W 1967 roku w londyńskim Victoria Palace spełniło się moje marzenie: w wieku dwudziestu lat zostałem najmłodszym Mister Universe.Albert Busek

W listopadzie chodziłem po centrum Monachium w slipach kulturystycznych, żeby popularyzować kulturystykę i przyciągnąć klientów do siłowni.Rolf Hayo / Roba Press

Dzięki zdobyciu po raz drugi tytułu Mister Universe (1968 rok, Londyn) dostałem zaproszenie do Ameryki i bilet na samolot. Ja zwyciężyłem w klasie zawodowców, a Dennis Tinerino w klasie amatorów.Archiwum Schwarzeneggera

Podczas wizyt w domu w Austrii ćwiczyłem na poddaszu razem z tatą, kiedyś mistrzem kraju w curlingu.Albert Busek

Spotkałem się w Joem Weiderem, królem kulturystyki, przy basenie w hotelu w Miami, licząc, że da mi jakieś wskazówki dotyczące treningu. Nie mogłem uwierzyć, gdy on zamiast tego przeprowadził ze mną wywiad.Jimmy Caruso / Za zgodą Weider Health and Fitness

Kalifornijska Venice Beach była niesamowitym miejscem, gdzie popisywali się gimnastycy, cyrkowcy i kulturyści. Tu dajemy zaimprowizowany pokaz akrobatyczny.Art Zeller

Moi partnerzy treningowi (od góry): Franco Columbu, Frank Zane i Peter Caputo w Gold’s Gym. Ja wykonuję ośle wspięcia, żeby wyrabiać mięśnie łydek.Art Zeller

Żona Joego Weidera i ja często pozowaliśmy do reklam w jego czasopismach. Przesłanie było proste: jeśli wyrobisz sobie mięśnie, będziesz mógł wyrywać na plaży dziewczyny.Art Zeller

Franco

Columbu

i ja

zostaliśmy „europejskimi

specjalistami”

od

budownictwa

i wynajmowaliśmy innych kulturystów do pomocy przy pracach murarskich i budowlanych, jakich podejmowała się nasza firma.Art Zeller

Joe Weider i ja wybieramy zdjęcia do kolejnego numeru jego czasopisma.Albert Busek

Odrabiam lekcje w bibliotece Santa Monica City College.Archiwum Schwarzeneggera

W drodze na rehabilitację po poważnej operacji kolana w 1972 roku, pod okiem mojej dziewczyny Barbary Outland i Joego Weidera. Musiałem szybko wrócić do formy, bo za kilka miesięcy odbywały się zawody kulturystyczne.Art Zeller

Po śmierci ojca i brata próbowałem namówić mamę, żeby przeprowadziła się do Ameryki.Archiwum Schwarzeneggera

Wierzcie albo nie, ale na Muscle Beach często graliśmy w szachy. Tu przy szachownicy Franco i ja.Art Zeller

Podnoszę w przysiadzie dwieście dwadzieścia sześć kilogramów, trenując do zawodów Mister Olympia 1971. Franco i Ken Waller stoją obok, żeby mi pomóc, gdybym stracił równowagę albo „utknął”.Art Zeller

Wychodzę na scenę Felt Forum w Madison Square Garden, aby bronić tytułu Mister Olympia w 1974 roku. Za mną Franco i Frank Zane, z przodu czujny Wunderkind, Lou Ferrigno.Art Zeller

Po zwycięstwie w Madison Square Garden, gdzie po raz kolejny zostałem Mister Olympia, szły za mną do hotelu setki fanów.Albert Busek

Poznałem mnóstwo ludzi z Hollywood. Tu, u siebie na podwórku, popijam drinka z Romanem Polańskim, Bobem Rafelsonem i znajomymi.Art Zeller

Sesja zdjęciowa do reklamy jednego z produktów Joego Weidera – drążka ze sprężynami, który trzymam – filmowana na użytek filmu dokumentalnego Kulturyści.George Butler / Contact Press Images © 1975

Pracuję nad pozowaniem z nauczycielką baletu nowojorskiego.George Butler / Contact Press Images © 1977

Twórcy filmu Kulturyści, Charles Gaines i George Butler, podczas wspólnego odpoczynku w RPA w 1975 roku.George Butler / Contact Press Images © 1975

Na Muscle Beach wiedliśmy z Frankiem życie, o jakim marzyliśmy, gdy byliśmy

nastolatkami.George Butler / Contact Press Images © 1973

Wygłupy w basenie z Nastassją Kinski i innymi u Frances Schoenberger z Hollywood Foreign Press.Michael Ochs Archives / Getty Images

Z wizytą u Andyego Warhola w Factory, jego sławnym studiu na Manhattanie.Fred W. McDarrah / Getty Images

Pozuję w nowojorskim Whitney Museum przed widownią, dla której zabrakło miejsc siedzących. Przy podium Candice Bergen robi zdjęcia do programu Today.Archiwum Schwarzeneggera

Nowy Orlean, 1978 rok. Mój idol Muhammad Ali właśnie pokonał Leona Spinksa, po raz trzeci zdobywając tytuł mistrza świata wagi ciężkiej.Archiwum Schwarzeneggera

Poznanie senatora Teddyego Kennedyego w przeddzień 7. dobroczynnego turnieju tenisowego RFK Pro Celebrity Tennis Tournament. (Po prawej stronie Teddyego Ethel Kennedy, wdowa po Bobbym). Kilka minut później Tom Brokaw przedstawił mnie Marii.Ron Galella /

Getty Images

Po występie w turnieju siedzę na widowni z Marią i jej matką, Eunice Kennedy Shriver.Ron Galella / Getty Images

Maria, Franco i ja przydawaliśmy kolorytu Venice w Kalifornii.Albert Busek

Byłem tak zakochany, że pozwoliłem Marii i jej przyjaciółce Bonnie Reiss zarekwirować

mojego jeepa na potrzeby kampanii prezydenckiej Teddyego w 1980 roku.Archiwum Schwarzeneggera

Joe Gold prowadził najlepszą siłownię dla kulturystów w Ameryce.

Peter Brenner Albert Busek Na górze i na dole: Ponieważ zdjęcia do Conana Barbarzyńcy wciąż odkładano, postanowiłem potrenować i zaskoczyć świat kulturystyczny, znów stając do zawodów, żeby pobić rekord i po raz siódmy zdobyć tytuł Mister Olympia w operze w Sydney.Neal Nordlinger

ROZDZIAŁ 8 Poznawanie Ameryki W kulturystyce zostałem królem i stanąłem na szczycie, ale po powrocie do Los Angeles, w codziennym życiu, znowu byłem jednym z wielu emigrantów, z trudem uczących się angielskiego i zarabiających na utrzymanie. Byłem tak skoncentrowany na tym, co robię w Ameryce, że rzadko myślałem o Austrii czy Niemczech. Gdy startowałem w jakichś zawodach w Europie, jeździłem do domu, utrzymywałem też kontakt z Fredim Gerstlem w Grazu i Albertem Busekiem w Monachium. Ścieżki Alberta i innych kolegów z Europy często przecinały się z moimi, bo obracaliśmy się w tym samym środowisku. Regularnie pisałem listy do rodziców i wysyłałem im zdjęcia, relacjonując, co robię. Zawsze gdy wygrywałem w jakimś turnieju, przesyłałem im zdobyte trofeum, bo nie musiałem go mieć u siebie, a chciałem, żeby byli ze mnie dumni. Nie jestem pewny, czy na początku robiło to na nich jakieś wrażenie, jednak po pewnym czasie zaczęli wystawiać moje zdjęcia i zamówili specjalną półkę w domu, żeby wyeksponować trofea. Tata odpisywał mi w imieniu swoim i mamy. Zawsze załączał mój poprzedni list z poprawionymi na czerwono błędami ortograficznymi i gramatycznymi. Robił to dlatego, że według

niego

traciłem

kontakt

z językiem

niemieckim,

ale

tak

samo

postępował

z wypracowaniami, które kazał pisać mnie i Meinhardowi, gdy byliśmy dziećmi. Wszystko to utwierdzało mnie w przekonaniu, że moi rodzice i sama Austria zatrzymali się w czasie. Cieszyłem się, że wyrwałem się stamtąd i mam własne życie. Meinhard i ja rzadko się kontaktowaliśmy. Tak jak ja, brat skończył szkołę handlową i odsłużył rok w wojsku. Potem zatrudnił się w firmie elektronicznej i najpierw pracował w Grazu, a potem w Monachium, wtedy gdy i ja tam mieszkałem. Ale nieczęsto się widywaliśmy. Meinhard dobrze się ubierał, lubił imprezować, uganiał się za dziewczynami. Później został przeniesiony do Innsbrucku, zaręczył się z Eriką Knapp, piękną kobietą, z którą miał trzyletniego syna, Patricka, i wyglądało na to, że wreszcie się ustatkował. Jednak nie na długo. Pewnego dnia wiosną 1971 roku, po tym, jak zdobyłem tytuł Mister Olympia, w naszym mieszkaniu zadzwonił telefon. Nie było mnie wtedy w mieście. Matka miała

mi do przekazania tragiczną wiadomość: mój brat zginął w wypadku samochodowym. Meinhard rozbił się w pobliżu Kitzbühel, alpejskiego kurortu, jadąc po pijanemu górską drogą. Miał zaledwie dwadzieścia pięć lat. Byłem wtedy w Nowym Jorku i telefon odebrał Franco. Z jakiegoś powodu ta wiadomość tak nim wstrząsnęła, że nie był w stanie mi jej powtórzyć. Dopiero trzy dni później, gdy wróciłem do Los Angeles, oznajmił: – Muszę ci coś powiedzieć, ale zrobię to po kolacji. W końcu wydobyłem od niego wiadomość o śmierci brata. – Kiedy to się stało? – zapytałem. – Trzy dni temu, dowiedziałem się przez telefon. – Dlaczego nie powiedziałeś mi wcześniej? – Nie wiedziałem jak. Byłeś w Nowym Jorku i miałeś na głowie inne sprawy. Chciałem poczekać, aż wrócisz do domu. Gdyby zadzwonił do mnie do Nowego Jorku, mógłbym być już w połowie drogi do Austrii. Byłem wzruszony jego troską o mnie, ale jednocześnie sfrustrowany i rozczarowany. Natychmiast zadzwoniłem do rodziców. Matka szlochała i prawie nie mogła mówić, wreszcie jednak wydusiła: – Nie, nie pochowamy go tutaj, Meinhard pozostanie w Kitzbühel. Jedziemy tam jutro rano. To będzie bardzo skromny pogrzeb. – Właśnie się o wszystkim dowiedziałem. – Na twoim miejscu nie przyjeżdżałabym, bo nawet jeśli złapiesz dziś samolot, to i tak, przy dziewięciogodzinnej różnicy czasu i tak długim locie, nie zdążysz. To był dla naszej rodziny straszliwy cios. Słyszałem rozpacz w głosie rodziców. Żadne z nas nie radziło sobie najlepiej z okazywaniem uczuć i nie bardzo wiedziałem, co powiedzieć. Że jest mi przykro? Że to okropne? Przecież to wiedzieli. Ta wiadomość mnie powaliła. Meinhard i ja nie byliśmy już ze sobą zbyt blisko – w ciągu trzech lat od wyjazdu do Ameryki widziałem się z nim tylko raz – ale dobrze pamiętałem, jak bawiliśmy się w dzieciństwie, chodziliśmy na podwójne randki, gdy byliśmy starsi, jak się śmialiśmy. To się skończyło. Nigdy więcej go nie zobaczę. Jedyne, co mogłem zrobić, to odsunąć te myśli i skupić się na realizacji kolejnych celów. ***

Rzuciłem się w wir życia w Los Angeles. Chodziłem na zajęcia do college’u, trenowałem w siłowni pięć godzin dziennie, pracowałem na budowach i przy sprzedaży wysyłkowej, występowałem na pokazach kulturystycznych, jeździłem na imprezy branżowe – wszystko to działo się niemal jednocześnie. Franco był tak samo zajęty jak ja. Obaj mieliśmy niewiarygodnie napięty grafik, czasami byliśmy na nogach od szóstej rano do północy. Najtrudniejsze na mojej liście zadań było nauczenie się angielskiego, tak aby mówić płynnie. Zazdrościłem Artiemu Zellerowi, mojemu koledze fotoreporterowi, który pojechał z Frankiem na tydzień do Włoch i po powrocie mówił po włosku. Ja nie należałem do takich osób. Nie mogłem uwierzyć, z jakim trudem przychodzi mi nauka obcego języka. Na początku próbowałem tłumaczyć wszystko dosłownie: słyszałem albo czytałem jakieś wyrażenie, przekładałem je w głowie na niemiecki i myślałem zdziwiony: Dlaczego muszą to tak komplikować po angielsku? Niektórych rzeczy nie mogłem zrozumieć niezależnie od tego, kto mi je objaśniał. Na przykład formy ściągnięte. Dlaczego nie można powiedzieć I have albo I will zamiast I’ve i I’ll? Spore problemy sprawiała mi wymowa. Kiedyś Artie chciał sprawić mi przyjemność i zabrał mnie do żydowskowęgierskiej restauracji, w której serwowano dania podobne do austriackich. Gdy do naszego stolika podszedł właściciel, aby przyjąć zamówienie, powiedziałem: – Widziałem w karcie coś, na co miałbym ochotę. Poproszę trochę tego pańskiego garbage. – Śmieci? Nazywa pan moje jedzenie śmieciami? – Niech mi pan to poda. Artie pospiesznie włączył się do rozmowy: – On jest z Austrii. Chodzi mu o cabbage. W Austrii często jadał kapustę. Jednak powoli zacząłem robić postępy, a to dzięki lekcjom w Santa Monica College. Chodząc na nie, nabrałem ochoty do nauki. Na pierwszych zajęciach z angielskiego jako języka obcego lektor, pan Dodge, zapytał nas, cudzoziemców zebranych w sali: – Wolą państwo zostać w środku czy wyjść na zewnątrz? Spojrzeliśmy na siebie, nie wiedząc, o co mu chodzi. On tymczasem wskazał okno i wyjaśnił: – Widzicie tamte drzewa? Jeśli chcecie, możemy usiąść w cieniu i tam odbyć lekcję. Wyszliśmy na dwór i usiedliśmy pod drzewem przed budynkiem college’u. Byłem pod

wrażeniem. W porównaniu ze szkołą w Europie, sformalizowaną i zestrukturalizowaną, to było coś niesamowitego! Pomyślałem: Będę miał lekcję pod drzewem, na dworze, jakbym był na wakacjach! Po tym semestrze zapiszę się na następne zajęcia! Zadzwoniłem do Artiego i powiedziałem mu, że powinien tu wpaść i zrobić nam zdjęcie, jak siedzimy na trawie. W następnym semestrze zapisałem się na dwa kursy. Wielu zagranicznych studentów czuło się zbyt niepewnie, aby podjąć naukę w college’u, ale już community college, dwuletnia szkoła przygotowująca do studiów wyższych, stwarzała komfortowe warunki, a nauczyciele byli tak wspaniali, że nauka stawała się przyjemnością. Gdy pan Dodge poznał mnie trochę lepiej i dowiedział się o moich zamiarach, przedstawił mnie uczelnianemu psychologowi. Ten powiedział: – Pan Dodge poprosił, żebym doradził panu jeszcze jakieś inne zajęcia poza kursem angielskiego. Co pana interesuje? – Biznes. – Hm, mam dobry kurs biznesu dla początkujących, który nie wymaga zaawansowanej znajomości angielskiego, wielu cudzoziemców go wybiera. I będzie pan miał dobrego nauczyciela, który rozumie obcokrajowców. Przygotował też dla mnie krótki program kształcenia. – To cztery kursy, na które powinien się pan zapisać, oprócz angielskiego. Wszystkie dotyczą biznesu. Na pana miejscu uczyłbym się też matematyki. Dobrze by było, gdyby osłuchał się pan z terminologią matematyczną, żeby pan wiedział, co znaczy division, dzielenie, gdy ktoś użyje tego słowa. Albo decimal, ułamek dziesiętny, czy fraction, ułamek. Niewykluczone, że słyszał już pan te słowa, ale nie wie, co znaczą. – Nie myli się pan, rzeczywiście nie wiem. Zdecydowałem się więc także na zajęcia z matematyki, podczas których przerabialiśmy ułamki oraz podstawy algebry, i zacząłem od nowa poznawać terminologię matematyczną. Uczelniany psycholog pomógł mi także znaleźć czas na naukę. – Zdajemy sobie sprawę, że jest pan sportowcem i podczas niektórych semestrów nie ma pan czasu, żeby się uczyć. Ponieważ najważniejsze zawody odbywają się jesienią, może zapisze się pan na jeden z letnich kursów? Mógłby pan też chodzić na zajęcia raz w tygodniu, po treningu, od osiemnastej do dwudziestej drugiej. Bardzo mi się spodobało to, jak ze mną pracował. Cieszyłem się, że mogę włączyć naukę

do moich życiowych celów. Nie czułem, że jestem pod presją, bo nikt mi nie mówił: „Lepiej idź do college’u. Zrób dyplom”. Miałem też nauczyciela matematyki w Gold’s Gym, był nim Frank Zane, który zanim przyjechał do Kalifornii, żeby trenować, uczył matmy na Florydzie. Nie wiem dlaczego, ale kilku kulturystów było nauczycielami. Frank pomagał mi w pracach domowych i tłumaczeniach, objaśniał wszystko i wykazywał wielką cierpliwość, gdy czegoś nie rozumiałem. Po przyjeździe do Kalifornii zagłębił się we wschodnią filozofię, medytacje i metody relaksacji. Ale tym zainteresowałem się później. Gdybym uważał, że to wszystko zagrozi mojemu prymatowi w świecie kulturystyki, nadal skupiałbym się wyłącznie na budowie ciała. Jednak na radarze nie widać było żadnego zagrożenia, poświęciłem więc część swojej energii na realizację innych celów. Spisywałem je, tak jak nauczyłem się tego jeszcze w Grazu, w klubie sztangistów. Nie wystarczyło, żebym powiedział sobie: „W ramach postanowień noworocznych zrzucę dziesięć kilogramów, poprawię angielski i będę więcej czytał”. Nie. To było dobre na początek. Później musiałem to doprecyzować, żeby nie skończyło się na dobrych intencjach. Brałem kartkę w linie i spisywałem, co zamierzam osiągnąć: • zaliczyć dwanaście dodatkowych zajęć w college’u; • zarobić więcej pieniędzy, żeby odłożyć pięć tysięcy dolarów; • ćwiczyć pięć godzin dziennie; • przybrać trzy kilogramy masy mięśniowej; • znaleźć budynek mieszkalny do kupienia i wejść w to. Można by pomyśleć, że sam zakładałem sobie kajdanki, wytyczając tak cele, ale było inaczej: ta metoda działała na mnie wyzwalająco. Wiedząc, dokąd zmierzam, nie musiałem improwizować. Weźmy za przykład potrzebne zaliczenia. Nie było dla mnie ważne, w którym college’u je uzyskam, nad tym zamierzałem zastanowić się później. Sprawdzałem, jakie mam zajęcia do wyboru, ile kosztują zaliczenia, czy znajdę na nie czas i czy spełniają warunki mojej wizy. Nie musiałem martwić się o szczegóły, bo już wiedziałem, że te kilkanaście zaliczeń uzyskam. Jedną z przeszkód, które musiałem obchodzić podczas nauki w college’u, był status imigranta. Miałem wizę pozwalającą na podjęcie pracy, ale nie studencką, mogłem więc uczyć się tylko w niepełnym wymiarze godzin. Nie mogłem chodzić na więcej niż dwa kursy w jednej

szkole, musiałem więc jeździć po mieście. Oprócz Santa Monica College chodziłem do West Los Angeles College i zapisałem się na kursy uniwersyteckie dla pracujących na Uniwersytecie Kalifornijskim w Los Angeles (UCLA). Uświadomiłem sobie, że jeśli zechcę uzyskać dyplom, będzie problem, bo będę musiał połączyć wszystkie te zaliczenia, żeby je uwzględniono. Ale zdobycie dyplomu nie było moim celem; musiałem tylko jak najwięcej się uczyć i poznawać mechanizmy robienia interesów w Ameryce. Tak więc do lekcji angielskiego w Santa Monica College doszły kursy matematyki, historii i ekonomiki przedsiębiorstwa. W UCLA zapisałem się na zajęcia z księgowości, marketingu, ekonomii i zarządzania. Oczywiście w Austrii uczyłem się księgowości, jednak w Ameryce to było zupełnie co innego. Właśnie wprowadzano komputery, używało się wielkich komputerów IBM z kartami perforowanymi i taśmami magnetycznymi jako nośnikami danych. Lubiłem się o tym uczyć, bo traktowałem to jako amerykański sposób podchodzenia do rzeczy. College przemawiał do mojego poczucia dyscypliny, nauka sprawiała mi przyjemność. Było coś naprawdę

satysfakcjonującego

w konieczności

czytania

książek,

żeby potem

napisać

wypracowanie i brać udział w zajęciach. Lubiłem też pracować z innymi studentami: zapraszałem ich do siebie na kawę albo żeby razem odrabiać lekcje. Nauczyciele często nas do tego zachęcali, bo jeśli jedna osoba czegoś nie wiedziała, druga mogła jej to wytłumaczyć. Dzięki temu dyskusje na zajęciach były znacznie ciekawsze. Na jednym z kursów wymagano od nas codziennego czytania wiadomości gospodarczych i przygotowywania się do rozmowy w klasie o najważniejszych bieżących sprawach. Każdego rana pierwsze, co robiłem, to rozkładałem gazetę na stronie wiadomości gospodarczych. Nauczyciel mówił później: „Tu jest interesujący artykuł o tym, jak Japończycy kupili amerykańską stalownię, rozmontowali ją i przenieśli do Japonii. Teraz produkują stal taniej niż my i sprzedają nam ją z zyskiem. Porozmawiajmy o tym”. Nigdy nie potrafiłem przewidzieć, co zrobi na mnie największe wrażenie. Wykładowca z UCLA, który uczył tam gościnnie, powiedział nam, że jeśli chodzi o sprzedaż, to im większy handlowiec, tym większe osiąga wyniki. Zafascynowało mnie to, ponieważ jestem wielkim facetem. Myślałem sobie: Hm, ważę sto trzynaście kilogramów, jeśli więc wezmę się do sprzedaży, powinienem mieć wielkie obroty. Znalazłem sobie dziewczynę na stałe, co sprawiło, że się ustatkowałem. Nie chodzi o to, że trudno mi było poznać kobietę. Kulturyści mają fanki tak jak rockmani. Można je było spotkać

wszędzie, na imprezach, na pokazach kulturystycznych, czasami nawet za kulisami podczas zawodów, gdzie proponowały chłopakom, że posmarują ich oliwą. Przychodziły do siłowni i na plażę, żeby przyglądać nam się podczas treningów. Od razu rzucało się w oczy, która jest chętna. Można było wyskoczyć na Venice Beach i zbierać numery telefonów. Barbara Outland była inna, bo podobałem jej się jako człowiek – nawet nie wiedziała, co to jest kulturystyka. Poznaliśmy się w Zucky’s Deli w 1969 roku. Była studentką college’u, rok młodszą ode mnie, a podczas wakacji pracowała jako kelnerka. Zaczęliśmy się spotykać i prowadzić długie rozmowy. Kumple z siłowni się ze mnie nabijali: „Arnold się zakochał”. Kiedy jesienią wróciła do college’u, myślałem o niej i nawet pisywaliśmy do siebie listy – co było dla mnie nowością. Podobało mi się, że mam dziewczynę, kogoś, z kim spotykam się regularnie. Mogłem uczestniczyć w życiu Barbary, jej pracy nauczycielskiej, studiach, dążeniu do celów. Mogłem opowiadać jej o swoich ambicjach, treningu, górkach i dołkach. Była raczej typem dziewczyny z sąsiedztwa niż femme fatale: blondynka, opalona, pełna życia. Chciała zostać nauczycielką angielskiego i najwyraźniej nie chodziło jej tylko o to, żeby się zabawić. Jej koleżanki, które spotykały się z facetami z prawa i medycyny, uważały, że jestem dziwny, ale Barbarze to nie przeszkadzało. Podziwiała mnie za to, że spisuję swoje cele na kartkach. Jej rodzice byli dla mnie bardzo mili. Każdy z członków jej rodziny miał dla mnie prezent na Gwiazdkę, a później, gdy przyprowadziłem Franca, także dla niego. Barbara i ja jeździliśmy razem na Hawaje, do Londynu i Nowego Jorku. Kiedy Barbara w 1971 roku ukończyła college i przyjechała do Los Angeles, żeby podjąć stałą pracę, Franco zaczął się przygotowywać do wyprowadzki. On także zamierzał się ustatkować. Uczył się, żeby zostać kręgarzem, i zaręczył się z dziewczyną o imieniu Anita, która była chiropraktykiem z prawem wykonywania zawodu. Gdy Barbara zaproponowała, że się do mnie wprowadzi, uznałem, że to naturalne, bo i tak spędzała w moim mieszkaniu dużo czasu. Akceptowała moje podejście, aby oszczędzać każdego centa. Urządzaliśmy sobie barbecue na podwórku i całe dnie spędzaliśmy na plaży, zamiast chodzić w różne modne miejsca. Nie byłem najlepszym kandydatem na stałego partnera, bo bardzo pochłaniała mnie kariera, ale dobrze czułem się w związku. Wspaniale było mieć kogoś, kto czekał na mnie w domu. Dobrze się złożyło, że Barbara była nauczycielką. Bardzo pomagała mi w nauce angielskiego i w pisaniu wypracowań. Była też ogromnie pomocna przy sprzedaży wysyłkowej

i pisaniu listów, choć już wcześniej zatrudniłem sekretarkę. Przekonaliśmy się jednak, że będąc w związku z osobą mówiącą innym językiem, trzeba być bardzo ostrożnym, bo może dojść do nieporozumień. Czasami na przykład wdawaliśmy się w śmieszne kłótnie. Któregoś razu poszliśmy do kina na Życzenie śmierci i Barbara powiedziała po filmie: – Lubię Charlesa Bronsona, bo to twardziel, bardzo męski facet. – Nie wydaje mi się, żeby był aż taki umięśniony – sprzeciwiłem się. – To cherlak! Powiedziałbym, że jest raczej wysportowany niż umięśniony. – Nie – zaprzeczyła ona. – Myślisz, że użyłam słowa „umięśniony”, muscular, ale wcale nie to miałam na myśli. Chcę powiedzieć, że jest męski, masculine. A to zupełnie co innego. – Masculine, muscular, na jedno, cholera, wychodzi, moim zdaniem jest po prostu wysportowany. – Dla mnie jest bardzo męski. – Ależ skąd, mylisz się… – I obstawałem przy swoim. Gdy wróciliśmy do domu, zajrzałem do słownika. Oczywiście Barbara miała rację. Być męskim oznaczało coś zupełnie innego niż być umięśnionym – to, że Bronson jest twardy, bo taki był. Powiedziałem sobie: „Ale jesteś głupi. O Boże, musisz opanować ten język! To kretyńskie kłócić się o coś takiego”. *** Po tym, jak zdobyłem tytuł Mister Olympia, Weider zaczął mnie wysyłać w podróże służbowe po całym świecie. Wsiadałem do samolotu i urządzałem prezentację w centrach handlowych, w których miał swoje przedstawicielstwa albo z którymi próbował nawiązać współpracę. Sprzedaż była moim ulubionym zajęciem. Stawałem z tłumaczką pośrodku galerii – na przykład w centrum handlowym Stockmann w Finlandii – w otoczeniu kilkuset ludzi z miejscowych

siłowni,

bo

wcześniej

zapowiedziano

mój

przyjazd,

i sprzedawałem,

sprzedawałem, sprzedawałem. – Witamina E daje dodatkowo fantastyczną energię, pozwalającą ćwiczyć wiele godzin dziennie, aby uzyskać takie ciało jak moje! Nie mówiąc, oczywiście, o seksualnych możliwościach, jakie zyskacie… Ludzie kupowali, i to zawsze w dużych ilościach. Joe wysyłał mnie, bo wiedział, że gospodarze powiedzą: „Dużo sprzedaliśmy. Zawrzyjmy umowę”. Zachęcając ludzi do kupna, miałem na sobie wycięty podkoszulek i co jakiś czas

prezentowałem różne pozy. – Teraz opowiem o proteinach. Możecie jeść tyle steków, ile chcecie, albo tyle ryb, ile chcecie, ale organizm przyswaja każdorazowo tylko siedemdziesiąt gramów białka. Taka jest zasada: jeden gram na każdy kilogram wagi ciała. Koktajle budujące mięśnie to skuteczny sposób, żeby uzupełnić tę lukę w waszej diecie. Możecie dzięki nim przyswoić pięć razy po siedemdziesiąt gramów! Nie dacie rady zjeść tyle steków, żeby ilość białka odpowiadała temu napojowi, taki jest skoncentrowany. Przyrządzałem koktajl w chromowanym shakerze, tak jak w barze przyrządza się martini, wypijałem kilka łyków i mówiłem do kogoś z tłumu: – Proszę spróbować. To było jak sprzedawanie odkurzaczy. Zwykle byłem tak podekscytowany, że tłumaczka nie nadążała z tłumaczeniem tego, co mówiłem. Potem przechodziłem do produktów z witaminą D, witaminą A, specjalnego olejku. Gdy kończyłem, kierownik sklepu widział, że wszystko to cieszy się ogromnym zainteresowaniem, zamawiał więc suplementy Weidera na następny rok. A do tego produkowane przez niego hantle i sztangielki. A Weider był zachwycony. Miesiąc później jechałem do innego centrum handlowego w innym kraju. Zawsze podróżowałem sam. Joe nie wysłałby ze mną nikogo, ponieważ byłaby to dla niego strata pieniędzy. Ale to mi odpowiadało, bo dokądkolwiek leciałem, zawsze ktoś odbierał mnie z lotniska i traktował jak brata, gdyż także należał do środowiska kulturystów. Zabawnie było jeździć po świecie i trenować w różnych siłowniach. Weider chciał, żebym doszedł do etapu, kiedy mógłbym zasiadać do rozmów z kierownictwem galerii handlowych i samodzielnie zawierać umowy, spotykać się z wydawcami i powoływać do życia następne obcojęzyczne edycje jego czasopism, a w końcu także przejąć cały biznes. Jednak nie taki miałem cel. Podobnie było z propozycją, żeby za dwieście tysięcy dolarów rocznie poprowadzić wiodącą sieć siłowni. Złożono mi ją na początku lat siedemdziesiątych. Była to kupa forsy, ale odrzuciłem tę ofertę, bo nie prowadziła tam, dokąd zmierzałem. Kierowanie siecią siłowni to robota na dziesięć, dwanaście godzin dziennie, a to nie pomogłoby mi zostać mistrzem świata w kulturystyce ani dostać się do filmu. Nic nie mogło mnie odwieść od realizacji mojego celu. Żadna propozycja, żaden związek, nic. Natomiast latanie samolotami i sprzedawanie to było coś dla mnie. Zawsze czułem się

obywatelem świata. Chciałem podróżować najwięcej, jak się da, bo kombinowałem, że jeśli lokalna prasa teraz napisze o mnie jako o kulturyście, to potem będzie pisać jako o gwieździe filmowej. Wyruszałem więc w podróż kilka razy do roku. W samym tylko roku 1971 byłem w Japonii, Belgii, Austrii, Kanadzie, Wielkiej Brytanii i Francji. Często po drodze brałem udział w płatnych pokazach kulturystycznych, żeby dorobić. Organizowałem także – bezpłatnie – pokazy i seminaria w więzieniach na terenie Kalifornii. Zaczęło się to, gdy pojechałem odwiedzić kolegę z Gold’s, który odsiadywał karę w więzieniu federalnym na Terminal Island pod Los Angeles. Dostał dwa lata za kradzież samochodu i chciał nadal trenować. Patrzyłem, jak ćwiczy z kumplami na więziennym dziedzińcu. Wyrobił sobie opinię najsilniejszego więźnia w Kalifornii,

ustanawiając

rekord

zakładów

karnych

w przysiadach

z dwustusiedemdziesięciodwukilogramowym obciążeniem. Jednak największe wrażenie wywarło na mnie to, że zarówno on, jak i inni ciężarowcy byli wzorowymi więźniami, ponieważ dzięki temu zyskiwali różne przywileje, jeśli chodzi o trening, a także pozwolenia na sprowadzanie protein, żeby nabierać siły. W innych okolicznościach władze więzienia powiedziałyby: „Trenujesz, żeby tłuc innych więźniów”, i odbierałyby im sprzęt. Im bardziej popularna stanie się w więzieniach kulturystyka, myślałem, tym bardziej ci goście będą zmotywowani, żeby dobrze się sprawować. To, że ćwiczyli podnoszenie ciężarów, pomagało im także po wyjściu na wolność. W Gold’s czy innych siłowniach, do których przychodzili, łatwo mogli nawiązać przyjaźnie. Podczas gdy większość zwalnianych więźniów była odstawiana na dworzec autobusowy z dwustoma dolarami w kieszeni i wędrowała potem po okolicy, nie mając pracy ani nikogo, do kogo mogłaby się zwrócić, ci, którzy potrafili wycisnąć na ławce sto trzydzieści sześć kilogramów, od razu zwracali na siebie uwagę klienteli w Gold’s. Ktoś rzucał wtedy: „Hej, nie chciałbyś ze mną potrenować?” – i już miało się znajomego. Na tablicy ogłoszeniowej w Gold’s zawsze można było znaleźć propozycje pracy dla mechaników, robotników, trenerów osobistych, księgowych i tak dalej, więc dało się znaleźć i robotę dla ekswięźniów. Tak więc na początku lat siedemdziesiątych jeździłem po więzieniach w całym stanie, zarówno dla mężczyzn, jak i kobiet, żeby popularyzować treningi siłowe: od San Quentin przez Folsom po Atascadero, ośrodek, w którym trzymano przestępców chorych umysłowo. Nigdy się nie zdarzyło, by wartownicy uznali to za zły pomysł, wspierali go nawet i jeden wartownik

polecał mnie następnemu. *** Jesienią 1972 roku rodzice przyjechali do Essen, żeby obejrzeć mój występ na zawodach Mister Olympia, które po raz pierwszy organizowano w Niemczech. Nigdy nie widzieli mnie podczas międzynarodowego turnieju i cieszyłem się, że są na widowni, choć zdecydowanie nie był to mój najlepszy występ. Oglądali mnie tylko na jednych zawodach – Mister Austria, jeszcze w 1963 roku – i przyjechali na nie, bo zaprosił ich Fredi Gerstl, który pomagał szukać sponsorów i pieniędzy na trofea. Z radością zobaczyłem ich w Essen. Byli ze mnie bardzo dumni. Widzieli, jak po raz trzeci w karierze zostałem Mister Olympia, co stanowiło rekord w przypadku większości tytułów kulturystycznych. I uświadomili sobie: przecież kiedyś o tym właśnie mówił, to było jego marzenie, a my byliśmy sceptyczni. Matka powiedziała: – Nie mogę uwierzyć, że stajesz na scenie. Nie jesteś nawet speszony! Skąd ci się to wzięło? Gratulowano im mojego sukcesu. – Nauczyliście chłopaka dyscypliny! – mówiono, wyrażając uznanie, na które zasłużyli. Gdy wręczyłem matce trofeum, które miała zabrać do domu, była bardzo szczęśliwa. Był to ważny moment, szczególnie dla ojca, który zawsze mówił: „Może weźmiesz się do czegoś pożytecznego? Idź narąbać drewna”. Jednocześnie miałem wrażenie, że rodzice nie czują się najlepiej w takim otoczeniu. Nie wiedzieli, co mają myśleć o tych potężnych mięśniakach, do których należy także ich syn, paradujących po scenie w skąpych gatkach przed tysiącami rozentuzjazmowanych fanów. Gdy tamtego wieczoru poszliśmy na kolację, a także podczas śniadania następnego rana, rozmowa się nie kleiła. Wciąż jeszcze myślałem o zawodach, a oni chcieli porozmawiać o innych sprawach, związanych z domem. Nie mogli dojść do siebie po śmierci Meinharda, mieli świadomość, że ich wnuk stracił ojca. Było im trudno, bo nie mieli mnie przy sobie. Nie potrafiłem ich pocieszyć i gdy się pożegnaliśmy, byłem przygnębiony. Rodzice nie zdawali sobie sprawy, że podczas turnieju Mister Olympia nie byłem w dobrej formie. Spędzałem za dużo czasu w szkole, a za mało w siłowni. Interesy, podróże handlowe i występy na pokazach sprawiały, że nie miałem czasu trenować. Na dodatek Franco i ja się

rozleniwiliśmy, odpuszczaliśmy sobie treningi albo redukowaliśmy serie ćwiczeń o połowę. Żeby wycisnąć jak najwięcej z sesji treningowych, musiałem mieć przed sobą określony cel, bo wtedy podnosił mi się poziom adrenaliny. Przekonałem się, że pozostać na szczycie jest trudniej, niż się na niego wspinać. Jednak przed zawodami w Essen nie byłem szczególnie zmotywowany, bo jak do tej pory z łatwością przychodziło mi bronienie tytułu mistrza. Po raz drugi zostałem Mister Olympia – w Paryżu w 1971 roku. Jedyne poważne zagrożenie stanowił dla mnie Sergio – w mojej lidze nie było nikogo innego – a z powodu konfliktu między federacjami nie dopuszczono go do udziału w tamtym turnieju. Jednak do Essen wszyscy czołowi kulturyści przyjechali doskonale przygotowani – wszyscy oprócz mnie. Sergio wrócił na scenę i robił jeszcze większe wrażenie niż dotąd. A nowa gwiazda z Francji, Serge Nubret, był w szczytowej formie, miał potężne i naprawdę wspaniale zdefiniowane mięśnie. Były to najtrudniejsze zawody, w jakich uczestniczyłem, i gdyby oceniali nas amerykańscy sędziowie, mógłbym przegrać. Jednak na sędziach niemieckich duże wrażenie robiła zawsze zwykła masa mięśniowa, a ja na szczęście ją miałem. Ale wygrana z tak niewielką przewagą nie sprawiła mi satysfakcji. Chciałem, żeby nikt nie miał wątpliwości, kto tu jest najlepszy. Po każdym turnieju zawsze spotykałem się z sędziami, aby spytać ich, jak głosowali. – Cieszę się, że wygrałem, ale chciałbym się dowiedzieć, jakie są moje słabe punkty, a jakie mocne – mówiłem. – Nie urazicie mnie. Nadal będę występował na organizowanych przez was pokazach i innych imprezach kulturystycznych. Jeden z sędziów, niemiecki lekarz, który śledził moją karierę, od kiedy skończyłem dziewiętnaście lat, powiedział mi wprost: – Był pan miękki. Myślałem, że jest pan napakowany i przebije wszystkich, a tymczasem był pan bardziej gładki, niżbym sobie życzył. Z Niemiec pojechałem na pokazy do Skandynawii, a stamtąd do Republiki Południowej Afryki, gdzie miałem prowadzić seminaria dla Rega Parka. Wspaniale było znowu się z nim spotkać. Zapomnieliśmy o urazach spowodowanych naszą rywalizacją w Londynie i moim zwycięstwem. Jednak nie wszystkie imprezy były udane. Miałem wystąpić w pokazie pod Durbanem, lecz gdy przybyłem na miejsce, okazało się, że nikt nie zadbał o to, żeby postawić scenę, na której mógłbym pozować. Ale przecież pracowałem w budownictwie, no nie?

Powiedziałem więc: a co tam, do cholery, i sam zbudowałem podest. Jednak w środku pokazu platforma załamała się pode mną z przerażającym trzaskiem. Spadłem na plecy z podwiniętą lewą nogą i paskudnie stłukłem kolano – pękła chrząstka i rzepka przemieściła się pod skórą. Południowoafrykańscy lekarze poskładali mnie tak, że mogłem z zabandażowaną nogą dokończyć trasę. Z wyjątkiem tego niefortunnego wypadku była to wspaniała podróż. Uczestniczyłem w safari i występowałem z pokazami oraz seminariami, tak że przed powrotem do domu powtykałem do kowbojek tysiące dolarów, żeby nikt mnie nie okradł, gdybym zasnął w samolocie. Ponieważ wracałem do Stanów przez Londyn, będąc w tym mieście, zadzwoniłem do Dianne Bennett. – Matka próbuje się z tobą skontaktować – powiedziała. – Zadzwoń do niej. Twój ojciec zachorował. Zatelefonowałem do matki i zaraz potem pojechałem do Austrii, do rodziców. Okazało się, że ojciec dostał wylewu. Gdy przyjechałem, leżał w szpitalu. Rozpoznał mnie, ale był w strasznym stanie. Nie mógł mówić. Kiedy próbował coś powiedzieć, przygryzał sobie język. Siedziałem przy nim i chyba był tego świadomy, choć często nie kontaktował i to mnie dobijało. Dawniej palił – i teraz też próbował wyjąć z paczki papierosa, ale nie wiedział, co robi. To było bolesne i przykre, patrzyłem, jak ten jeszcze niedawno bystry i silny mężczyzna, mistrz curlingu, nie potrafi skoordynować ruchów i jasno myśleć. Zostałem na jakiś czas w Austrii, a kiedy wyjeżdżałem, stan ojca był stabilny. Po powrocie do Los Angeles, przed Świętem Dziękczynienia, przeszedłem operację kolana. Właśnie wypisano mnie ze szpitala z nogą w gipsie, gdy zadzwoniła matka. – Twój ojciec umarł – oznajmiła. Pękało mi serce, ale nie płakałem ani nie rozpaczałem. Barbara, która była przy mnie, niepokoiła się moim stanem, bo nie okazywałem bólu. Skupiłem się na sprawach praktycznych. Zadzwoniłem do mojego chirurga, który poradził mi, żebym nie leciał z ciężkim gipsem – więc znowu nie mogłem być na pogrzebie członka rodziny. Wiedziałem przynajmniej, że matka będzie miała wsparcie przy organizowaniu pogrzebu i załatwianiu różnych spraw, bo policja zewrze szeregi, aby pochować jednego ze swoich, że na pogrzebie zagra orkiestra, którą ojciec dyrygował przez tyle lat, tak jak grała na wielu innych podobnych ceremoniach. Że miejscowi

księża, z którymi matka była w dobrych stosunkach, zajmą się mszą. Że będą pocieszali ją przyjaciele, przyjadą krewni. Nie miała jednak przy sobie mnie, swojego jedynego żyjącego dziecka, i nic nie mogło tego zmienić. Wiem, że naprawdę musiało jej mnie brakować. Ja jednak byłem w szoku, jak sparaliżowany. Szczerze mówiąc, czułem ulgę, że z powodu urazu kolana nie mogę lecieć na pogrzeb, ponieważ wciąż jeszcze chciałem odciąć się od tamtej części mojego życia. Zareagowałem na tę całą sytuację wyparciem i próbami ruszenia do przodu. Nie chciałem jednak, żeby matka została sama. W ciągu niecałych dwóch lat zmarli mój ojciec i brat, miałem poczucie, że nasza rodzina się rozpada, i wyobrażałem sobie, jak bardzo matka cierpi. Musiałem więc się nią zająć. Wprawdzie miałem dopiero dwadzieścia pięć lat, ale przyszedł czas, żeby przystąpić do działania i odmienić jej życie. Zamierzałem odwdzięczyć jej się za nieskończone godziny i dni opieki nad nami, za wszystko, co dla nas zrobiła, gdy byliśmy dziećmi, a potem dorastającymi chłopakami. Nie mogłem dać mamie tego, czego pragnęła najbardziej: syna, który zostałby policjantem, jak tata, ożenił się z jakąś Gretel, miał dwójkę dzieci i mieszkał w domu dwie przecznice od niej. Tak wygląda życie większości rodzin w Austrii. Oboje z ojcem wykazali zrozumienie, gdy przeniosłem się do odległego o trzysta dwadzieścia kilometrów Monachium. Teraz jednak uzmysłowiłem sobie, że gdy w 1968 roku wyjechałem bez uprzedzenia do Ameryki, musieli to bardzo przeżyć. Nie miałem, oczywiście, zamiaru wracać do Austrii, ale chciałem matce to wszystko wynagrodzić. Zacząłem wysyłać jej co miesiąc pieniądze i często do niej dzwoniłem. Próbowałem ją przekonać, żeby przeniosła się do Stanów. Nie chciała. Potem namawiałem ją, żeby przyleciała z wizytą. Też nie chciała. Wreszcie, w 1973 roku, mniej więcej sześć miesięcy po śmierci ojca, uległa i przyjechała do mnie i do Barbary na kilka tygodni. Po roku znowu nas odwiedziła i potem przyjeżdżała już regularnie raz na rok. Nawiązałem też kontakt z Patrickiem, moim bratankiem. Kiedy był mały, podczas wizyt w Europie odwiedzałem jego, Erikę i jej męża, wojskowego, który okazał się dobrym ojczymem. Gdy chłopiec miał około dziesięciu lat, zaczął ekscytować się tym, że jego stryj mieszka w Ameryce. Zbierał moje plakaty filmowe. Erika prosiła mnie o pamiątki, przesłałem więc chłopcu sztylet z Conana, potem wysyłałem podkoszulki z Terminatora i innych filmów, pisałem do niego listy, żeby mógł chwalić się nimi w szkole. Kiedy chodził do liceum, co jakiś czas prosił, żebym przysłał mu dwadzieścia czy trzydzieści fotosów z moim autografem, które wykorzystywał do jakichś nieznanych mi celów

handlowych. Potem pomogłem umieścić go w międzynarodowej szkole w Portugalii i po konsultacji z Eriką – obiecałem, że jeśli nadal będzie dobrze się uczył, pójdzie do college’u w Ameryce. Był moją dumą i radością. *** Choć lotnisko dla supersamolotów nie zapowiadało się superobiecująco i obaj z Frankiem wciąż spłacaliśmy te sześć hektarów na pustyni, które kupiliśmy, nadal wierzyłem, że nieruchomości to dobra inwestycja. Wiele z naszych zleceń dotyczyło renowacji starych domów i to była lekcja poglądowa. Właściciele płacili nam dziesięć tysięcy dolarów za odnowienie budynku, który kupili za dwieście tysięcy. Potem zmieniali zdanie i odsprzedawali go za trzysta. Najwyraźniej można było na tym zarobić prawdziwą forsę. Odłożyłem więc tyle pieniędzy, ile się dało, i zacząłem się rozglądać za ewentualnymi inwestycjami. Dwaj kulturyści, którzy uciekli z Czechosłowacji i przyjechali do Kalifornii tuż przede mną, podjęli swoje oszczędności i kupili mały domek. Wszystko było w porządku, tylko musieli spłacać kredyt hipoteczny. Zależało mi więc na inwestycji, która od razu przynosiłaby dochód pozwalający na spłatę kredytu, żebym nie musiał wydawać własnych pieniędzy. Większość ludzi, gdyby mogła sobie na to pozwolić, kupiłaby dom. W tamtych czasach natomiast rzadko kto nabywał nieruchomość, żeby ją potem wynajmować. Podobała mi się myśl, że byłbym właścicielem budynku z mieszkaniami na wynajem. Wyobrażałem sobie, że zacznę od czegoś małego, wybiorę najlepsze mieszkanie dla siebie, a pozostałe wynajmę, opłacając z tego wszystkie koszty. To będzie jednocześnie lekcja biznesu, a jeśli inwestycja się opłaci, rozszerzę działalność. Przez następne dwatrzy lata robiłem rozeznanie. Codziennie przeglądałem dział nieruchomości w gazecie, porównywałem ceny, czytałem artykuły i ogłoszenia. Doszedłem do tego, że znałem wszystkie kwartały ulic w Santa Monica. Wiedziałem, o ile wzrosły ceny nieruchomości na północ od Olympic Boulevard w stosunku do północnych rejonów Wilshire i Sunset. Orientowałem się, ile jest tam szkół czy restauracji i jak daleko do plaży. Wzięła mnie pod swoje skrzydła wspaniała pośredniczka handlu nieruchomościami, Olga Asat. Była chyba Egipcjanką, wyemigrowała z jakiegoś kraju na Środkowym Wschodzie. Olga, starsza ode mnie, była niska i potężnie zbudowana, miała mocno kręcone włosy i zawsze ubierała się na czarno, bo sądziła, że to ją wyszczupla. Gdyby na nią spojrzeć, można by pomyśleć: Po co ja się z nią zadaję? Mnie jednak przyciągnęło jej dobre serce i matczyna miłość. Olga widziała

we mnie takiego samego obcokrajowca jak ona i chciała mi pomóc. Była niesamowita. Skończyło się na tym, że pracowaliśmy razem przez wiele lat. Wreszcie, z pomocą Olgi, poznałem wszystkie budynki w mieście, wiedziałem o każdej transakcji: kto sprzedaje, za jaką cenę, ile nieruchomość zyskała na wartości od czasu ostatniej zmiany właściciela, jak wygląda jej bilans, roczny koszt utrzymania, stopa procentowa kredytu na zakup. Spotykałem się z właścicielami i bankowcami. Olga była ogromnie pracowita. Bardzo się starała, chodziła od budynku do budynku, aż znajdowaliśmy prawdziwą okazję. Liczby związane z nieruchomościami naprawdę do mnie przemawiały. Oglądałem budynek i zadawałem pytania, jaka jest jego powierzchnia, ile wynosi wskaźnik niewykorzystania pomieszczeń, jaki byłby koszt obsługi w przeliczeniu na metr kwadratowy, a potem szybko obliczałem w głowie, jaką wielokrotność wszystkich kosztów mógłbym zaoferować, żeby potem spłacić kredyt z czynszów. Agent sprzedający budynek patrzył na mnie dziwnie, jakby mówił: „Jak on to wyliczył?”. Miałem talent, i już. Wyjmowałem ołówek i mówiłem: – Nie mogę dać więcej niż dziesięć razy koszty brutto, bo sądzę, że średnia wydatków na utrzymanie takiego budynku wynosi pięć procent i muszę to uwzględnić. A ponieważ stopa procentowa osiąga obecnie sześć koma jeden procent, kredyt będzie kosztował tyle a tyle rocznie. I spisywałem to wszystko agentowi. Wtedy on – albo ona – próbował protestować: – Hm, ma pan rację, ale proszę nie zapominać, że wartość nieruchomości będzie rosła. Więc może na początek będzie pan musiał wyłożyć trochę własnych pieniędzy. Już na koniec dnia jednak cena budynku będzie wyższa. – Rozumiem – odpowiadałem – ale z zasady nie daję więcej niż koszty razy dziesięć. Jeśli wartość budynku w przyszłości wzrośnie, to będzie mój zysk. Ciekawe okazje zaczęły się pojawiać po nałożeniu w 1973 roku embarga państw arabskich na ropę naftową, gdy zaczęła się recesja. Olga dzwoniła wtedy do mnie i mówiła: – Ten klient ma kłopoty finansowe. Albo: – Naprawdę działają ekspansywnie, chyba powinieneś szybko złożyć ofertę. Na początku 1974 roku znalazła budynek z sześcioma lokalami przy Dziewiętnastej Ulicy, po północnej stronie Wilshire, tej atrakcyjniejszej. Właściciele chcieli go szybko sprzedać, bo

kupili większą nieruchomość. Jeszcze lepiej – zawarli tak korzystną umowę, że gotowi byli zejść z ceny. Ten dom kosztował mnie dwieście piętnaście tysięcy dolarów. Wyłożyłem wszystkie oszczędności – dwadzieścia siedem tysięcy – i jeszcze pożyczyłem dziesięć tysięcy od Joego Weidera, żeby wpłacić zaliczkę. Budynek nie prezentował się nadzwyczajnie: była to solidna dwupiętrowa konstrukcja z początku lat pięćdziesiątych z drewna i cegły. Ale gdy tylko się do niego wprowadziliśmy, poczułem się w nim doskonale. Stał w ładnej okolicy, a mieszkania były przestronne i dobrze utrzymane. Moje, naprawdę wielkie, miało dwieście dwadzieścia trzy metry kwadratowe, balkon od frontu, garaż na dwa samochody i małe patio na tyłach. Korzystne było także co innego: pozostałe mieszkania wynajmowałem ludziom z przemysłu rozrywkowego. Aktorzy, których spotykałem w siłowni, stale szukali jakiegoś kąta, więc w końcu w budynku mieszkało czterech przedstawicieli tej profesji. W ten sposób nawiązywałem kontakty w biznesie, do którego chciałem się dostać. A co najlepsze, wyprowadziłem się z mieszkania, za które płaciłem tysiąc trzysta miesięcznie, i wprowadziłem do takiego, które samo się finansowało, od pierwszego dnia, tak jak to zaplanowałem. Mój stary kumpel, Artie Zeller, był w szoku, gdy zobaczył, że podpisuję umowę na dwieście piętnaście tysięcy dolców. Potem przez długi czas mówił, że trzeba było mieć jaja, aby się na coś takiego odważyć. Nie mógł mnie zrozumieć, bo unikał w życiu wszelkiego ryzyka. – Jak możesz wytrzymać taką presję? Teraz będziesz musiał wynająć te pięć pozostałych mieszkań i ściągać czynsz. A jeśli coś pójdzie nie tak? Widział tylko problemy: to może być straszne, lokatorzy będą hałasowali, a jeśli któryś wróci do domu pijany? A jeśli się poślizgnie i zostanę pozwany do sądu? – Wiesz, jak wyglądają w Ameryce sprawy o odszkodowanie! – I tak dalej. Mimowolnie zaczynałem go słuchać. – Artie, prawie udało ci się napędzić mi strachu. – Śmiałem się. – Nie mów mi już takich rzeczy. Wolę tkwić w błogiej nieświadomości i biec przed siebie jak szczeniak. Jeśli natknę się na jakiś problem, to wtedy się zastanowię, jak go rozwiązać. Nie chcę się martwić na zapas. Często łatwiej podjąć jakąś decyzję, jeśli nie wie się zbyt wiele, bo inaczej człowiek za dużo myśli. Wiedza paraliżuje. Wtedy całe przedsięwzięcie przypomina pole minowe.

To samo zauważyłem w college’u. Nasz nauczyciel ekonomii skończył dwa fakultety, a jeździł volkswagenem beetle. Ja już od dawna miałem lepsze wozy. Mówiłem sobie: „Wiedza to nie wszystko, bo, jak widać, ten facet nie zarabia wystarczająco dużo forsy, by kupić sobie lepszy samochód. A przecież powinien jeździć mercedesem”.

ROZDZIAŁ 9 Największy pokaz mięśni w dziejach Jako Mister Olympia byłem trzykrotnym zwycięzcą mistrzostw świata, o których nie słyszało dziewięćdziesiąt dziewięć procent Amerykanów. Kulturystyka wciąż była nieznaną dziedziną sportu. Gdyby spytać przeciętnego Amerykanina o kulturystów, usłyszałoby się sceptyczną odpowiedź: „Ci faceci są tak umięśnieni i mają tak nieskoordynowane ruchy, że nie potrafią sobie sami nawet zawiązać butów”. „Umrą młodo, gdy te wszystkie mięśnie zamienią się w tłuszcz”. „Wszyscy mają kompleks niższości”. „To imbecyle”. „To egocentrycy”. „To homoseksualiści”. Pod każdym względem wizerunek kulturysty był negatywny. Jakiś dziennikarz napisał, że promować ten sport jest równie łatwo, jak zapasy karłów. To prawda, że kulturyści podczas treningu patrzą w lustro. Lustra są jednak dla nich narzędziami, tak samo jak dla tancerzy. Człowiek musi być własnym trenerem. Jeśli ćwiczy się bicepsy, podnosząc hantle, trzeba patrzeć, czy obie ręce pracują identycznie. Ten sport w Ameryce był niszowy, jak nigdzie indziej. Mnie samemu kulturystyka wydawała się tak amerykańska, że nie mogłem wyjść ze zdumienia, gdy ludzie nie rozumieli, czym się zajmuję. „Jesteś zapaśnikiem?” – pytali. „To twoje ciało! Nie, nie, wiem, grasz w futbol amerykański”. Przychodziło im do głowy wszystko, tylko nie kulturystyka. Kulturystyka cieszyła się znacznie większym zainteresowaniem w krajach Trzeciego Świata. Żeby zobaczyć Billa Pearla, na pokaz kulturystyczny w Indiach przyjechało dwadzieścia pięć tysięcy osób, a w RPA – dziesięć tysięcy. Kulturystyka była też jedną z najpopularniejszych dyscyplin sportu na Środkowym Wschodzie. Kamieniem milowym w karierze Joego Weidera było oficjalne uznanie tej dyscypliny przez społeczność międzynarodową. Od tamtej pory programy rozwoju kulturystyki mogły uzyskiwać rządowe wsparcie w krajach, w których

dofinansowuje się sport. Mieszkałem już jednak w Stanach przez cztery lata i generalnie nic w podejściu do kulturystyki się nie zmieniało. W dużych miastach były ze dwie siłownie, w których trenowali kulturyści, a największe zawody nie przyciągały więcej niż czterypięć tysięcy fanów. To mnie wkurzało, bo chciałem, żeby kulturystyka kwitła i żeby zarabiali na niej także zawodnicy, a nie tylko promotorzy. Uważałem też, że jeśli na moje filmy mają w przyszłości przychodzić miliony widzów, to powinni wiedzieć, skąd biorą się mięśnie i co to znaczy być Mister Universe, Mister Olympia czy Mister World. Czekało nas więc dużo pracy w sferze edukacji. Im bardziej znany byłby ten sport, tym większe miałbym szanse stać się jego wiodącą postacią. Rozgrywający drużyny New York Jets, Joe Namath, nie miał problemów, żeby dostać się do reklamy i filmu. Czołowi zawodnicy bardziej popularnych dziedzin sportu – futbolu amerykańskiego, baseballu, koszykówki i tenisa – przechodzili na drugą stronę i zbijali forsę. Wiedziałem, że mnie tak łatwo nie będzie. Musiałem zrobić coś więcej. Chciałem popularyzować kulturystykę, żeby zainteresować nią więcej ludzi i wspomóc rozwój własnej kariery. Jednak Joe Weider poruszał się po utartych szlakach. Nie chciał rozszerzać widowni poza grono dotychczasowych fanów kulturystyki i piętnastoletnich chłopców – niezależnie od tego, jak bym go prowokował. – To komiksy! – mówiłem o jego czasopismach. – Jak Arnold sterroryzował swoje uda?, Co mówią bicepsy Joego? Ale głupie tytuły! – Dzięki nim magazyn się sprzedaje – odpowiadał Joe. Uważał, że oferta handlowa powinna być spójna i że należy korzystać z każdej okazji, by rozszerzać dystrybucję należących do niej produktów na świecie. Dobrze główkował, bo biznes się rozwijał, lecz ja uświadomiłem sobie, że jeśli chcę promować kulturystykę, zdobywać dla niej nową widownię, muszę znaleźć na to własny sposób. Jesienią 1972 roku w drodze do Europy zatrzymałem się w Nowym Jorku i poznałem tam dwóch ludzi, którzy naprowadzili mnie na właściwy trop: George’a Butlera i Charlesa Gainesa. Butler był fotoreporterem, a Gaines dziennikarzem, obaj pracowali jako wolni strzelcy dla magazynu „Life”. Jechali na zawody Mister Universe organizowane przez Joego Weidera w Iraku. Powiedziano im, że jeżeli pragną poznać kulisy kulturystyki, powinni porozmawiać ze mną. Nie wierzyłem w swoje szczęście. Pierwszy raz chcieli rozmawiać ze mną dziennikarze

spoza środowiska kulturystycznego. Mieli dostęp do milionów czytelników, którzy nigdy nie słyszeli o tym sporcie. Obaj byli mniej więcej w moim wieku i od razu znaleźliśmy wspólny język. Jak się okazało, Gaines wiedział już co nieco o kulturystyce, wydał książkę zatytułowaną Stay Hungry (Niedosyt), której akcja skupiała się wokół siłowni kulturystycznej w Alabamie. Był to bestseller. On i Butler już raz tamtego lata połączyli siły, żeby napisać artykuł dla „Sports Illustrated” o zawodach Mister East Coast, odbywających się w Holyoke w Massachusetts. Myśleli o tym, żeby po przygotowaniu materiału dla „Life” napisać razem książkę. Wiedzieli, że trafili na fascynujący temat, który większości Amerykanów jest wciąż nieznany. Nie wybierałem się wprawdzie do Bagdadu, ale obiecałem, że jeśli zechcą poznać środowisko kulturystyczne w Kalifornii, będę ich przewodnikiem i we wszystkim im pomogę. Dwa miesiące później siedzieli w moim salonie w Santa Monica, aby poznać Joego Weidera. Przedstawiłem sobie ich wszystkich i na początku o mało nie doszło do konfrontacji. Moi goście zachowywali się jak pewni siebie młodzi ludzie, którzy wszystko wiedzą i na wszystkim się znają, mimo że Charles miał styczność z kulturystyką dopiero od trzechczterech lat, a George jeszcze krócej. Obaj wciąż pytali Joego, dlaczego nie popycha tego sportu w tym albo tamtym kierunku, dlaczego nie zdobędzie sponsorów korporacyjnych i tak dalej, i tak dalej. Dlaczego nie nakłonił ABC’s Wide World of Sports, żeby przekazywali relacje z organizowanych przez niego imprez? Dlaczego nie wynajmował publicystów? Joe uważał, że nic nie wiedzą, że są tylko dziennikarzami, że patrzą na wszystko z zewnątrz. Że nie rozumieją, jakie postacie i osobowości przyciąga ten sport, nie mają pojęcia, jak trudno wprowadzić do niego duże firmy. Że nie można tak po prostu pstryknąć palcami i powiedzieć: „Proszę, oto kulturystyka!” – i sprawić, że stanie się ona równie popularna jak tenis, baseball czy golf. Ale rozmowa przyniosła skutek. Weider zaprosił ich na następny dzień do siedziby swojej firmy w San Fernando Valley, żeby mogli zobaczyć, jak pracuje. Tak oto kulturystyka zaczęła wchodzić do głównego nurtu sportowego Ameryki. Myślę, że początki nie były dla Joego łatwe. Nie wiedział, jak sobie radzić z całym tym zainteresowaniem, wyzbyć się poczucia, że ktoś próbuje robić mu konkurencję, przebić go albo podkraść sportowców. Myślę, że trochę się tego obawiał. Z czasem jednak zaczął doceniać ich sposób patrzenia na kulturystykę. Niebawem zaczął zamieszczać w swoich czasopismach zdjęcia Butlera i artykuły Gainesa. Ja stałem pośrodku. Rozumiałem obie strony i cieszyłem się z rozwoju wypadków, bo wiedziałem, że ten sport potrzebuje świeżej krwi. Zastanawiałem się, czy współpracując

z Butlerem i Gainesem, też mógłbym wkroczyć w główny nurt – nabrać odpowiedniego dystansu, żeby odmienić wizerunek kulturystyki i znaleźć sposób podniesienia jej rangi. W następnych miesiącach książka, o której myśleli Butler i Gaines, zaczęła nabierać kształtów. Zbierając materiały do Pumping Iron: The Art and Sport of Bodybuilding (Pompowanie żelaza. Kulturystyka jako sztuka i sport), George i Charles stali się znanymi postaciami w Gold’s. Byli zabawni i nadali zupełnie nowy charakter gronu stałych bywalców siłowni. Charles Gaines był przystojnym, pewnym siebie gościem z zamożnej rodziny mieszkającej w Birmingham w Alabamie. Jego tata był biznesmenem, a przyjaciele należeli do country clubu. Jako nastolatek przeżył okres buntu: na jakiś czas rzucił college i podróżował autostopem po kraju. Zawsze powtarzał, że odkrycie kulturystyki pomogło mu się ustatkować. W końcu został nauczycielem i lubił spędzać czas na świeżym powietrzu. Gdy się poznaliśmy, mieszkał w New England z żoną, malarką. Gaines doszedł do wniosku, że istnieje cały świat fascynujących sportowych subkultur, które nie są zbyt szeroko znane. Miał na myśli nie tylko kulturystykę, ale także wspinaczkę lodową i narciarstwo ekstremalne. Był wysportowany, więc sam mógł uprawiać te sporty i potem o nich pisać. Potrafił też opowiedzieć, co czuje podczas treningu ciężarowiec, gdy potrafi wycisnąć na ławce piętnaście kilogramów więcej niż jeszcze przed miesiącem. George Butler sprawiał bardziej egzotyczne wrażenie. Brytyjczyk, dorastał na Jamajce, w Kenii i w Somalii oraz w Walii. Jego ojciec był bardzo angielski, surowy i wymagający. Narzucał twardą dyscyplinę. George opowiadał także o pobycie na Karaibach, gdzie jako mały chłopiec mieszkał z matką, podczas gdy ojciec dokądś wyjechał. Potem, jeszcze gdy był bardzo młody, został wysłany do szkoły z internatem. Później pojechał do Groton, wstąpił na Uniwersytet Karoliny Północnej i do Hollins College, gdzie poznał mnóstwo osób z nowojorskich wyższych sfer. Być może z powodu pochodzenia George mógł sprawiać wrażenie zimnego i nadętego. Wciąż skarżył się na jakieś drobne niedogodności. Stale też nosił na ramieniu torbę L.L. Bean z aparatem fotograficznym i notesem, w którym prowadził zapiski przez dwadzieścia cztery godziny na dobę. Zawsze wydawało mi się to sztuczne, jakby zgrywał Ernesta Hemingwaya albo jakiegoś sławnego odkrywcę. Jednak żeby zmienić wizerunek, kulturystyka potrzebowała właśnie kogoś takiego jak George. Potrafił fotografować ją tak, że ludzie mówili: „O rany, to niesamowite, popatrz!”. Nie

cykał póz kulturystycznych, bo te nie robiły wrażenia na opinii publicznej, fotografował kulturystę jako małą postać na tle wielkiej flagi amerykańskiej. Albo zdumione twarze dziewczyn z Mount Holyoke, podziwiających zawodników podczas zawodów kulturystycznych. Bracia Weiderowie nigdy nie pomyśleli o czymś takim. George potrafił zrobić coś z niczego. A może to nie było „nic”; może było takie tylko dla mnie, ponieważ stykałem się z kulturystyką na co dzień i stanowiłem jej część, podczas gdy on uważał ją za niezwykły sport. Kiedyś, po całodziennej sesji fotograficznej w Gold’s, zapytał mnie: – Jak ty to robisz, że chodzisz tak szybko po siłowni i nigdy nikogo nie potrącasz? Dla mnie odpowiedź była oczywista: jeśli ktoś się zbliża, schodzisz mu z drogi! Po co na siebie wpadać? Ale George widział w tym coś więcej. Kilka tygodni później usłyszałem, jak na przyjęciu w gronie kolegów opowiadał to jako anegdotę. – Kiedy byliśmy z Charlesem w siłowni, obserwowaliśmy uważnie, jak ci faceci się poruszają. I czy uwierzycie? Przez cztery godziny, które tam spędziliśmy, nie widzieliśmy ani razu, żeby któryś z tych potężnych kulturystów wpadł na innego! Chociaż jest tam ciasno, wszędzie stoi sprzęt i brakuje miejsca, ani jeden nie wpadł na drugiego. Przechodzili tuż obok siebie jak wielkie lwy w klatce, mijali się, nawet się nie muskając. Słuchacze byli zafascynowani. – O rany, ani razu na siebie nie wpadli? – Ależ skąd. Jest jeszcze jedna sprawa: Arnold ani razu nie skrzywił się podczas treningu. Podnosił ogromne ciężary i bez przerwy się uśmiechał. Pomyślcie tylko, co musi dziać się w jego głowie? Jak musi widzieć swoją przyszłość, że ciągle się uśmiecha? Pomyślałem: To genialne. Ja bym nigdy tego tak nie ujął. Mógłbym tylko powiedzieć, że pobyt w siłowni daje mi radość, bo każde powtórzenie i każda seria ćwiczeń zbliża mnie o krok do celu. Ale widząc, jak George to wyraża, jaką nadaje temu otoczkę, jak to rozgrywa psychologicznie, uznałem, że to doskonały marketing. Gdy tylko zorientował się, że jestem rozrywkowy i lubię poznawać ludzi, George zaczął przedstawiać mnie znajomym w Nowym Jorku. Poznawałem projektantów mody, dziedziczki wielkich majątków, ludzi kręcących filmy artystyczne. George uwielbiał łączyć różne światy. Kiedyś zaprzyjaźnił się z facetem, który wydawał czasopismo dla strażaków.

– To będzie coś nowego – mówił wszystkim – fachowa prasa dla strażaków, funkcjonariuszy porządku publicznego, hydraulików czy wojskowych. – Znacznie wyprzedził ten trend. George nie tylko był fotografem, pragnął także zostać filmowcem i poważnie myślał o tym, żeby zrobić ze mnie aktora. Filmował mnie podczas treningów, podczas zajęć w college’u albo gdy z kimś rozmawiałem, a potem pokazywał te krótkie filmy znajomym i pytał: – Czy nie byłoby ciekawie, gdyby ten facet dostał się do filmu? Zaczął zbierać pieniądze na reportaż filmowy o kulturystyce, który bazowałby na sukcesie książki. Tymczasem Charles Gaines nawiązywał stosunki w Hollywood. Przedstawił mnie Bobowi Rafelsonowi, reżyserowi Pięciu łatwych utworów, który kupił prawa do sfilmowania Stay Hungry. Przygotowując z George’em książkę Pumping Iron, Charles zaczął także pracować z Rafelsonem nad scenariuszem filmu. Poznałem Rafelsona, kiedy Charles przyprowadził go na Venice Beach, żeby zobaczył, jak trenuję. Przyszła także żona Boba, Toby, która zrobiła kilka zdjęć mnie i Francowi podczas treningu i doskonale się bawiła. Dzięki znajomości z Bobem Rafelsonem nagle znalazłem się na zupełnie innej orbicie. Wraz z nim poznałem cały „nowy Hollywood”: aktora Jacka Nicholsona i reżysera Romana Polańskiego, którzy kręcili wtedy razem Chinatown, a także Dennisa Hoppera i Petera Fondę, grających w Easy Riderze, realizowanym we współpracy z producentem Rafelsona, Bertem Schneiderem. Gaines i Butler nakłaniali Rafelsona, żeby obsadził mnie w Niedosycie, filmie, który powstał na podstawie książki Stay Hungry. Głównym bohaterem filmu był kulturysta Joe Santo. Rafelson jeszcze nie podjął decyzji, ale pamiętam, że któregoś wieczoru na początku 1974 roku siedziałem w domu i słuchałem, urzeczony, jakie ma wobec mnie plany. – Chcę, żebyś wiedział, że jeśli zrobimy razem ten film, twoje życie się zmieni. Pamiętasz, co się stało z Jackiem po Pięciu łatwych utworach? Pamiętasz, co się stało z Dennisem Hopperem i Peterem Fondą po Easy Riderze? Wszyscy zostali supergwiazdorami! Mam nosa do ludzi, więc gdy zrobimy razem ten film, w twoim życiu nastąpi zmiana. Nie będzie takiego miejsca, gdzie mógłbyś pójść nierozpoznany. Byłem, oczywiście, zachwycony. Jeden z najmodniejszych reżyserów w Hollywood mówił, że zrobi ze mnie gwiazdora! Tymczasem Barbara siedziała obok mnie na kanapie i patrzyła

w przestrzeń. Czułem, że w jej głowie kotłują się różne myśli. Jaki to będzie miało wpływ na nasz związek i na mnie? Kariera odciągała mnie od niej. Barbara chciała, żebyśmy się pobrali, ustatkowali, żebym otworzył sklep ze zdrową żywnością. Przeczuwała, że nadchodzi wielka burza. Oczywiście instynkt jej nie mylił. Skupiałem się na treningach, graniu i zabiegach, żeby zaangażował mnie Rafelson, i nie myślałem o ślubie ani założeniu rodziny. Ale po wyjściu Rafelsona powiedziałem Barbarze, żeby nie martwiła się tym, co powiedział, że to tylko takie gadanie pod wpływem marihuany. Podobało mi się, że zostałem wciągnięty do grona sław. Dom Nicholsona stał na „terenie zamkniętym” przy Mulholland Drive, obok posiadłości Polańskiego, Warrena Beatty’ego i Marlona Brando. Wszyscy oni zapraszali mnie i innych kulturystów do siebie na przyjęcia, a czasami niektórzy z nich przychodzili do mnie i urządzaliśmy sobie barbecue na podwórku. To było przezabawne: sąsiedzi przechodzący chodnikiem nie mogli uwierzyć własnym oczom, gdy widzieli, kto tam jest. Ale jednocześnie upominałem samego siebie, żeby mnie nie poniosło. Zaledwie ocierałem się o ten świat. W tamtym czasie byłem tylko fanem tych wszystkich osób. Zetknąłem się ze środowiskiem, którego nie znałem. Przyjemnie było przebywać z tymi ludźmi, obserwować ich, patrzeć, jak działają i podejmują decyzje, słuchać, jak rozmawiają o projektach filmowych, o budowie domu, domku na plaży czy o dziewczynach. Pytałem ich o aktorstwo i o to, jak odnieść sukces. A oni mówili, jak przygotowują się do roli, jak ją ćwiczą, jak to się dzieje, że potrafią żyć chwilą i improwizować. Jack właśnie grał w Locie nad kukułczym gniazdem i opowiadał, jakim wyzwaniem jest dla niego rola pacjenta szpitala psychiatrycznego. Polański natomiast, który pracował z Nicholsonem w Chinatown, tłumaczył, czym się różni kręcenie filmu w Hollywood i w Europie: w Ameryce są znacznie większe możliwości, ale sam proces jest bardziej sformalizowany i mniej artystyczny. Wszyscy oni podchodzili z wielką pasją do tego, co robili. Liczyłem, że przy okazji uda mi się wkręcić do filmu, dostać jakąś drugoplanową rolę, a jednocześnie myślałem sobie: To wielka promocja dla kulturystyki, że tacy ludzie uznają ten sport. *** Moja hollywoodzka kariera nigdy by się nie rozpoczęła, gdyby nie zbieg okoliczności. Tamtego lata zorganizowaliśmy z Frankiem zawody kulturystyczne w Los Angeles. Wciąż

zależało mi na tym, żeby kulturystyka zyskała w Ameryce taką popularność, jak inne dziedziny sportu. Byłem sfrustrowany tym, że imprezy kulturystyczne nie są reklamowane szerzej, wśród masowej widowni. Wydawało mi się to niesprawiedliwe. Bo dlaczego mielibyśmy się ukrywać? Ludzie narzekali, że dziennikarze są źle nastawieni do kulturystyki i wypisują o niej głupoty. Owszem, to prawda, ale czy ktoś z nas rozmawiał z prasą? Czy ktoś kiedykolwiek usiadł i wyjaśnił dziennikarzom, co właściwie robimy? Franco i ja stwierdziliśmy więc, że jeśli kulturystyka ma wyjść z niszy, musimy promować ją sami. Wynajęliśmy wielką salę w centrum miasta i kupiliśmy prawo do zorganizowania zawodów Mister International 1974. Pojawiły się sygnały świadczące o tym, że moment jest odpowiedni. W Gold’s zaczęło trenować wielu aktorów. Regularnie przychodził Gary Busey, Isaac Hayes, który zdobył Oscara za napisanie muzycznego tematu przewodniego do filmu Shaft, codziennie zajeżdżał swoim rollsroyce’em i ćwiczył razem z nami. Przedtem tylko aktorzy, którzy wzmacniali gejowski wizerunek kulturystyki, przyznawali się, że trenują. Inni, tacy jak Clint Eastwood czy Charles Bronson, byli umięśnieni i demonstrowali na ekranie wspaniałe ciała. Trenowali, ale w tajemnicy. Jeśli ktoś mówił coś o ich mięśniach, odpowiadali: „Z takimi się urodziłem”. Zaczęło się to jednak zmieniać i trening siłowy stawał się coraz bardziej popularny. Kolejnym pozytywnym znakiem było to, że w siłowni pojawiły się także kobiety – i to nie żeby gapić się na facetów, ale żeby się do nich przyłączać. Początkowo ich nie wpuszczano, bo w siłowni Joego, jak również w innych, nie było oddzielnych toalet ani pryszniców. Prawda jednak wyglądała tak, że faceci jeszcze nie dojrzeli do tego, żeby trenować z kobietami. Kulturystyka była męskim światem. Tylko tego brakowało, żeby musieli w siłowni uważać na słowa. Za dużo tam było męskich gadek i przeklinania. Powiedziałem jednak Joemu, że powinien wpuszczać kobiety. W Monachium przekonałem się, że ma to dobre strony: w obecności kobiet ćwiczyliśmy ciężej, nawet jeśli musieliśmy uważać na to, co mówimy. Czasami panie, które ubiegały się o przyjęcie, były siostrami albo dziewczynami kulturystów, a czasami trenowały już na plaży. Jeśli któraś musiała poćwiczyć przed jakimś egzaminem fizycznym – żeby wstąpić do policji albo straży pożarnej – Joe udzielał jej specjalnego pozwolenia: „Przychodź o siódmej rano, gdy jest mniej facetów, wtedy możesz trenować. Nie musisz nic płacić, ja stawiam”. Nigdy jednak nie podejmował żadnej decyzji bez zgody kulturystów. Czy radio ma grać? Czy położyć na podłodze wykładzinę? Bo może zrobi się jak w lochu? To była siłownia

z prawdziwego zdarzenia dla facetów z prawdziwego zdarzenia. Odbyliśmy nieskończenie wiele dyskusji, czy wpuścić kobiety. Wreszcie zdecydowaliśmy się na otwarte członkostwo, ale tylko w przypadku twardych bab, które miały podpisać oświadczenie mniej więcej tej treści: Rozumiemy, że w siłowni słyszy się wulgarne słownictwo, że hantle spadają na nogi i że zdarzają się wypadki, rozumiemy, że są tylko męskie toalety i że musimy korzystać z łazienek na plaży. Chciałem, żeby kulturystyka stała się powszechnie dostępna także dla kobiet, łącznie z organizowaniem kobiecych mistrzostw kulturystycznych. To był przynajmniej pierwszy krok do tego celu i zainteresowanych nie brakowało. Mieliśmy poczucie, że zawody kulturystyczne przyciągają za mało ludzi – nieodmiennie od pięciuset do tysiąca widzów – i że są źle organizowane. Czasami brakowało podkładu muzycznego, konferansjer był marny, a oświetlenie do bani. Nikt nie wyjeżdżał po nas na lotnisko. Wszystko przebiegało nie tak. Zdarzały się wyjątki, jak zawody Mister World w Columbus czy Mister Universe w Londynie, ale większość imprez to była amatorszczyzna. Sporządziliśmy listę zmian, jakie chcielibyśmy wprowadzić, i zaczęliśmy dzwonić do ludzi z prośbą o radę. Franco i ja wyznaczyliśmy nasze zawody na siedemnastego sierpnia. Wynajęliśmy olbrzymią salę w centrum Los Angeles, w której kiedyś mieściło się kino na dwa tysiące trzysta osób i która nazywała się Embassy Auditorium. W następnej kolejności zaangażowaliśmy rzeczniczkę prasową Shelley Selover z biurem w Venice. Gdy wybraliśmy się do niej z Frankiem, chyba nie miała bladego pojęcia o kulturystyce. Zadała nam jednak mnóstwo pytań, słuchała nas przez jakiś czas i zgodziła się dla nas pracować. – Mogę coś z tym zrobić – powiedziała. Było to z jej strony duże wotum zaufania. Shelley od razu skontaktowała nas z dziennikarzem ze „Sports Illustrated”, starym wygą Dickiem Johnstonem, który przyleciał z Hawajów, gdzie mieszkał, żeby lepiej poznać nasz sport. Przed spotkaniem z nim uprzedziła nas: – Dick chce przedstawić swoim szefom kulturystów jako sportowców, poważnych sportowców, i napisać duży materiał. Możecie mu w tym pomóc? Poszedłem więc na spotkanie z Johnstonem, mając w zanadrzu rozmaite przykłady: gdyby ten a ten nie wybrał kulturystyki, zostałby gwiazdą baseballu, a tamten bokserem. I tak zajmowaliby się sportem, ale kulturystyka była ich pasją i uważali, że w tej dziedzinie mają największy potencjał. Dickowi Johnstonowi spodobała się taka koncepcja i obiecał, że przyjedzie

na nasze zawody, aby o nich napisać. Franco i ja bardzo się napracowaliśmy, żeby zorganizować tę imprezę. Wiedzieliśmy, że sama sprzedaż biletów nie pokryje kosztów. Musieliśmy kupić bilety lotnicze zawodnikom z całego świata, zapłacić sędziom, wyłożyć pieniądze na wynajęcie sali, na reklamę, na promocję. Szukaliśmy więc sponsorów. Isaac Hayes poradził, żebyśmy pogadali z jego kumplem, wspaniałym bokserem Sugar Rayem Robinsonem, który miał fundację. – Wejdzie w to – przekonywał Isaac. – Jego fundacja wspiera wszystkich, którzy startują ze słabszej pozycji, kapujecie? Daje pieniądze dzieciom z biedniejszych rejonów śródmieścia i przedstawicielom mniejszości. Tylko musisz mu powiedzieć, Arnoldzie, że jako Austriak w Kalifornii i kulturysta należysz do mniejszości! Francowi i mnie wydało się zabawne, że stanowimy mniejszość. Franco był bardzo podekscytowany tym, że pozna jednego z największych bokserów w historii. Ja także się cieszyłem – pamiętałem, że jako dzieciak widywałem Robinsona w kronikach filmowych. W 1974 roku od około dziesięciu lat był już na emeryturze. Po przyjeździe do fundacji zastaliśmy w poczekalni mnóstwo ludzi. Pomyślałem, że wszyscy mają do niego sprawę i że to wspaniałe, iż jako eksmistrz, już na emeryturze, pomaga tylu osobom. W końcu przyszła nasza kolej. Sugar Ray zaprosił nas do swojego gabinetu i okazał niezwykłą serdeczność. Byliśmy tak przejęci, że nawet nie słyszeliśmy, co mówił w pierwszych sekundach. Poświęcił nam dużo czasu i cierpliwie wysłuchał naszej prośby o sfinansowanie trofeów dla zwycięzców w organizowanych przez nas zawodach. Pod koniec zaczął się śmiać. To było takie dziwne – dwóch cudzoziemców próbujących zorganizować międzynarodowy turniej kulturystyczny w Los Angeles. Dał nam dwa tysiące osiemset dolarów na nagrody, a w tamtych czasach to było dużo forsy. Poszliśmy i kupiliśmy naprawdę ładne trofea z małymi plakietkami, na których kazaliśmy wygrawerować: Z donacji Sugar Ray Robinson Youth Foundation. Przekonaliśmy się, że ludzie wcale nie są źle nastawieni do kulturystyki. Byli otwarci, tylko po prostu nikt z nimi nie rozmawiał. Mieliśmy do czynienia z wolną od uprzedzeń Ameryką, zawsze gotową nauczyć się czegoś nowego. A my chcieliśmy ludzi edukować. Ja miałem osobowość. Wiedziałem, że anegdoty Gainesa spotykały się z dobrym przyjęciem. Słyszeliście, jak agenci handlujący nieruchomościami mówią: „Lokalizacja, lokalizacja, lokalizacja”? Naszym mottem było: „Prezentacja, prezentacja, prezentacja”.

Przed samymi zawodami Mister International zaczęliśmy rozwieszać w całym mieście plakaty z hasłem: Największy pokaz mięśni w YMCA. Na plakacie byłem ja (pięciokrotny Mister Universe, czterokrotny Mister Olympia), Franco (Mister Universe, Mister World), Frank Zane (Mister America, Mister Universe), Lou Ferrigno (Mister America, Mister Universe), Serge Nubret (największy gwiazdor kulturystyki w Europie) i Ken Waller (Mister America, Mister World). Ku mojemu zdziwieniu Shelley nie tylko zorganizowała szereg wywiadów prasowych, ale także zdołała załatwić mi zaproszenie do ogólnokrajowych programów typu talkshow, w tym do The Merv Griffin Show, The Tonight Show i The Mike Douglas Show. Wtedy do nas dotarło, że mieliśmy rację: zainteresowanie było duże i wcale sobie tego nie wymyśliliśmy. Oczywiście ze względu na stereotypowy wizerunek kulturysty nikt nie zamierzał dopuścić mnie do głosu przed sprawdzeniem, co mam do powiedzenia. Za każdym razem musiałem po południu, kilka godzin przed programem, pójść do studia, żeby ekipa się upewniła, czy ten mięśniak może otworzyć usta i czy gada do rzeczy. Gawędziłem więc z zastępcą prowadzącego, który po chwili wykrzykiwał: – Świetnie! Potrafi pan powtórzyć to wszystko na wizji, przed publicznością? Odpowiadałem wtedy: – Wie pan, najciekawsze jest to, że przeważnie w ogóle nie widzę publiczności. Gdy zaczynam mówić, nie zwracam na nic uwagi. Więc proszę się nie martwić, potrafię opanować stres. – Super, super. Pierwszym programem, w którym wystąpiłem, był The Merv Griffin Show. Oprócz mnie tamtego wieczoru zaproszono także komika Shecky’ego Greene’a. Usiadłem na scenie i zamieniliśmy kilka słów, a potem Shecky zamilkł na moment, popatrzył na mnie i ryknął: – Niewiarygodne! Ty umiesz mówić! To wywołało gromki śmiech. Gdy ktoś ustawia poprzeczkę tak nisko, nie może ci się nie udać. Shecky wciąż prawił mi komplementy. Był bardzo zabawny i w rezultacie ja też wypadłem zabawnie. Była to zachęta nie tylko dla mnie, ale i dla całej kulturystyki w Ameryce: widzowie oglądali kulturystę, który w ubraniu wyglądał zupełnie normalnie, potrafił mówić, miał ciekawą historię i coś do powiedzenia. Nagle ten sport zyskał twarz i osobowość. Ludzie myśleli: Nie wiedziałem, że ci

faceci są tacy zabawni! To wcale nie dziwactwo, to świetne! Ja też byłem zadowolony, bo w ten sposób promowałem zawody o tytuł Mister International. Franco i ja denerwowaliśmy się przed nadchodzącą imprezą, zwłaszcza po rozmowie z George’em Eifermanem, jednym z byłych mistrzów kulturystyki, którego zaprosiliśmy do grona sędziów. George był starszym panem, legendą kulturystyki (Mister America 1948 i Mister Olympia 1962) i właścicielem kilku siłowni w Las Vegas. Tydzień przed zawodami przyszedł do nas, aby udzielić nam rady. Franco, Artie Zeller i ja spotkaliśmy się z nim w Zucky’s. George zaczął: – Lepiej sprawdźcie, czy wszystko macie. – Co chcesz przez to powiedzieć? – zapytałem. – Prowadziłem takie zawody. Czasami zapominaliśmy o podstawowych sprawach. – O jakich? – Zacząłem się pocić, nie bardzo wiedząc, o co mu chodzi. Byłem tak skupiony na sprzedaży biletów, że może zapomniałem o jakimś ważnym drobiazgu. – Na przykład, czy macie krzesła dla sędziów za stołem? Kto wam je załatwia? Zwróciłem się do Franca: – Pomyślałeś o krzesłach? – Idiota z ciebie. Skąd miałem wiedzieć o krzesłach dla sędziów? – Dobra, spiszmy to wszystko – zaproponowałem. Zanotowałem, żeby przy następnej wizycie w sali widowiskowej zastanowić się, skąd wziąć stół i dziewięć krzeseł dla sędziów. George ciągnął: – Będziecie potrzebowali ładnego sukna na stół… najlepiej zielonego, bo wygląda poważnie. A pomyśleliście o kupnie bloczków dla sędziów, żeby mogli robić notatki? – Nie. – Postarajcie się, żeby do ołówków były temperówki. – Cholera jasna. George przerobił z nami cały program imprezy. Musieliśmy pomyśleć, jak ma wyglądać scena, jak urządzić kulisy, skąd wziąć hantle i sztangi do rozgrzewki dla zawodników, jak je przetransportować na zaplecze. – Zastanawialiście się nad tym? – pytał George. – Ta sala na pewno podlega związkom zawodowym, co więc możecie przenieść sami, a co musicie powierzyć ludziom ze związku?

Francowi i mnie oczywiście nie podobała się myśl, że musimy przestrzegać regulaminu jakiegoś związku zawodowego, ale przypomnieliśmy sobie, że w Ameryce o wiele łatwiej wszystko załatwić niż w Europie. Uzyskanie pozwoleń i płacenie podatków było znacznie prostsze, a same podatki niższe. Poza tym ludzie, którzy obsługiwali salę, byli nastawieni bardzo entuzjastycznie. Widownia była pełna. Franco i ja osobiście odbieraliśmy zawodników z lotniska i traktowaliśmy ich tak, jak sami chcielibyśmy być traktowani. Przyjechali czołowi kulturyści, mieliśmy dobry, doświadczony zespół sędziowski. Wieczorem przed imprezą zaprosiliśmy sędziów, sponsorów i zawodników na przyjęcie, za które zapłaciliśmy ja i Franco. Dzięki reklamie sala była wypełniona po brzegi, tak że w końcu trzeba było odprawić z kwitkiem dwieście osób. A co najważniejsze, na widowni zasiedli ludzie z różnych branż i środowisk, nie tylko kulturyści. Mój sukces w The Merv Griffin Show sprawił, że stałem się znany. Shelley załatwiła mi udział w następnych programach. Zawsze było tak samo. Ponieważ nikt nie miał wobec mnie żadnych oczekiwań, reagowałem spontanicznie, a wtedy gospodarz wykrzykiwał: – To fascynujące! Wkrótce zorientowałem się, że podczas wywiadów w programach rozrywkowych można zmyślać! Mówiłem na przykład: „W sześćdziesiątym ósmym roku »Playboy« przeprowadził sondaż, z którego wynikało, że osiemdziesiąt procent kobiet nienawidzi kulturystów. Ale teraz to się diametralnie zmieniło, bo osiemdziesiąt procent kobiet uwielbia umięśnionych facetów”. Wszystkim bardzo się to podobało. Występ w The Merv Griffin Show opłacił się też w innym sensie, co bardzo mnie zaskoczyło. Rano po programie odebrałem w siłowni telefon od Gary’ego Mortona, męża Lucille Ball i jej partnera w interesach. – Widzieliśmy cię zeszłego wieczoru – powiedział. – Byłeś zabawny. Lucille ma dla ciebie propozycję. Lucille Ball należała wówczas do najbardziej wpływowych kobiet w telewizji. Zdobyła światową sławę dzięki komediom sytuacyjnym Kocham Lucy, The Lucy Show i Here’s Lucy i jako pierwsza kobieta wyrwała się spod dominacji wytwórni filmowych i prowadziła własną firmę producencką, która przyniosła jej bogactwo. Morton wyjaśnił, że jego żona pracuje nad programem telewizyjnym z udziałem Arta Carneya, znanego jako Ed Norton z sitcomu z lat

pięćdziesiątych pod tytułem The Honeymooners. Chciała, żebym zagrał rolę masażysty w jednym z odcinków. Czy przyszedłbym po południu i przeczytał scenariusz? Nagle w słuchawce odezwała się sama Lucy: – Byłeś rewelacyjny! Super! Zobaczymy się później, prawda? Przyjdź, uwielbiamy cię. Poszedłem do ich biura i ktoś dał mi scenariusz. Odcinek nosił tytuł Happy Anniversary and Goodbye (Miłej rocznicy i żegnaj). Gdy go czytałem, ogarnęło mnie podniecenie. Lucille Ball i Art Carney grali parę małżeńską w średnim wieku, Normę i Malcolma. Zbliża się dwudziesta piąta rocznica ich ślubu, ale Malcolm, zamiast świętować, oświadcza, że jest znudzony Normą, i proponuje, żeby się rozwiedli. Norma też jest zmęczona Malcolmem, postanawiają więc rozstać się na próbę i Malcolm się wyprowadza. Wraca jednak do mieszkania po coś, czego zapomniał, i zastaje Normę półnagą na łóżku, masowaną przez masażystę imieniem Rico. Kobieta zgrywa się, żeby wywołać u męża zazdrość, co prowadzi do zabawnej sprzeczki z udziałem rzeczonego masażysty. Masażystą miałem być ja. Postać ta podczas godzinnego odcinka była na wizji przez siedem minut. Pomyślałem sobie: To wspaniała okazja, wystąpię przed kamerą razem z Lucille Ball i Artem Carneyem! Ponieważ Herkules w Nowym Jorku nie trafił na ekrany, miał to być mój debiut filmowy, i to przed wielomilionową widownią. Snułem fantazje na ten temat, gdy zostałem zaproszony na próbę czytaną. Na miejscu byli już Lucy, Gary Morton i reżyser, a Lucy okazywała mi wielką serdeczność. – Zeszłego wieczoru byłeś naprawdę komiczny! – powiedziała. – Dobra, czytajmy. Wszystko wydawało mi się egzotyczne. Nie miałem pojęcia, że podczas próby czytanej aktor właściwie odgrywa już swoją rolę. Usiadłem i zacząłem czytać moją kwestię linijka po linijce, jakbym chciał pokazać nauczycielowi, że umiem czytać. – „Cześć, nazywam się Rico, pochodzę z Włoch i pracowałem tam jako kierowca ciężarówki, ale teraz jestem masażystą”. Lucy powiedziała: – W porząąądku. Zauważyłem, że reżyser dziwnie na mnie patrzy. W normalnych okolicznościach powiedzieliby: „Dziękujemy panu bardzo. Zadzwonimy do pańskiego agenta”. W moim przypadku nie mogli tego zrobić, bo nie miałem agenta. Nie było to też zwyczajne

przesłuchanie, ponieważ Lucy chciała, żebym to ja zagrał tę rolę, i nie zaprosiła na nie nikogo innego. Przyszedłem na próbę, żeby mogła przekonać Gary’ego i reżysera do swojego pomysłu. Od razu też pospieszyła mi na ratunek. – Świetnie! – zawołała. – Teraz już wiesz, o co chodzi w tej scenie, prawda? Potwierdziłem, a ona poprosiła: – To opowiedz, tylko krótko. – Hm… – zacząłem – przychodzę do ciebie, bo poprosiłaś, żebym zrobił ci masaż, a ty się rozwodzisz albo jesteś w separacji, czy coś w tym rodzaju. Mam takie umięśnione ciało, bo we Włoszech byłem kierowcą ciężarówki, a potem przyjechałem do Ameryki i zarabiam jako masażysta, a nie kierowca. – Właśnie tak. Możesz to powtórzyć w odpowiednim momencie, gdy cię poproszę? Tym razem odegraliśmy scenę od samego początku, od chwili, gdy dzwonię do drzwi, wchodzę do mieszkania z łóżkiem do masażu i je rozstawiam. Lucy gapi się na moje mięśnie i pyta: – Skąd masz takie ciało? – Och, pochodzę z Włoch. Byłem kierowcą ciężarówki, a potem zostałem masażystą, i bardzo się cieszę, że mogę cię wymasować. – Ona tego nie słyszy. – Później jadę do następnego klienta. Zarabiam masowaniem trochę pieniędzy, a poza tym to dobrze robi na mięśnie. – Może trochę improwizacji? – zaproponowała. Więc wymyśliłem na poczekaniu: – Połóż się, to popracuję nad tobą. – Doskonale, doskonale! – wykrzyknęła. – Co o tym myślicie, panowie? – Zabawnie to wytłumaczył, no i ten włoski akcent – odparł reżyser. – To niemiecki akcent – poprawiłem go. – Ale dla was to bez różnicy. Zaśmiali się i powiedzieli: – Dobra, masz tę robotę. Lucy, Art Carney i ja powtarzaliśmy tę scenę codziennie przez tydzień. Carney właśnie zdobył Oscara za główną rolę w filmie Harry i Tonto. Był bardzo śmieszny jako aktor i okazało się, że ma jeszcze większe kłopoty niż ja z zapamiętaniem swoich kwestii. W piątek wreszcie oznajmili:

– W poniedziałek kręcimy na żywo. Czułem, że jestem przygotowany, więc powiedziałem, że to wspaniale. W poniedziałek czekałem za kulisami z kilkoma innymi aktorami. Wreszcie przyszedł ktoś, kto poinformował: – Plan gotowy. Zaprowadzili mnie za scenę, pod drzwi, przez które miałem wejść. – Proszę tu stać, a kiedy zapali się zielone światełko, zadzwoni pan do drzwi i zacznie grać, tak jak to ćwiczyliśmy. Czekałem więc, trzymając za uchwyt łóżko do masażu. Byłem ubrany w szorty, tenisówki i kurtkę, którą miałem zdjąć, odsłaniając wyciętą koszulkę bez rękawów i mięśnie, napompowane i posmarowane olejkiem. Zaświeciła się zielona lampka, więc zadzwoniłem do drzwi i Lucy je otworzyła. Wszedłem na plan i wypowiedziałem swoją pierwszą kwestię: – Jestem Rico. Nagle rozległy się śmiechy i oklaski. Tego nie ćwiczyliśmy. Nie miałem pojęcia, że „kręcenie na żywo” oznacza w tym przypadku nagrywanie przez trzy kamery wideo i obecność publiczności w studiu. Nigdy wcześniej nie słyszałem tego wyrażenia – bo gdzie miałem słyszeć, ja, kulturysta, który nigdy wcześniej nie był w telewizji? Tymczasem Lucy grała swoją postać. Jako Norma wpatrywała się jak zahipnotyzowana w moje potężne nogi i wywołała śmiech, mówiąc: „A ttak… eee… proszę wejść… Och, już pan jest”, i obiegając mnie, żeby zamknąć drzwi. Następnie miałem powiedzieć: „Gdzie to będziemy robili, tu czy w sypialni?”. Stałem jednak jak skamieniały, trzymając łóżko do masażu, patrząc na światła i słuchając śmiechu i oklasków setek ludzi siedzących w rzędach na widowni aż po sufit. Lucy jako profesjonalistka zorientowała się, co się dzieje, i zaimprowizowała: – Nie stój tak i nie gap się na obrazy! Przyszedłeś zrobić mi masaż… no nie? Wtedy przypomniałem sobie następną kwestię i od tego momentu wszystko szło już gładko. Przez cały czas rozlegały się oklaski. Lucy była bardzo dobrą aktorką i czułem się tak, jakbym po prostu odpowiadał na jej pytania, wcale nie miałem wrażenia, że gram. To była dla mnie prawdziwa lekcja i to ja powinienem był im zapłacić, a nie oni mnie. Lucy jak mama śledziła potem moją karierę przez

wiele lat. Chociaż miała opinię twardej, dla mnie zawsze była bardzo miła i gdy tylko na ekrany wchodził jakiś mój nowy film, pisała do mnie list z wyrazami uznania. Spotykałem ją często na imprezach dla celebrytów, a wtedy zawsze ściskała mnie serdecznie i od razu uderzała w poważny ton: – Ręczę za tego człowieka. Zostanie wielkim gwiazdorem. Lucy dała mi także radę dotyczącą Hollywood: – Pamiętaj, kiedy mówią „nie”, ty słyszysz „tak” i odpowiednio reagujesz. Jeśli ktoś ci mówi: „Nie możemy zrobić tego filmu”, ściskasz go i odpowiadasz: „Dzięki, że we mnie wierzysz”. *** Musiałem uważać, żeby moje przygody z telewizją nie przeszkodziły mi w treningach. W lipcu Franco i ja zaczęliśmy ćwiczyć dwa razy dziennie, żeby przygotować się do jesiennych zawodów. Broniłem tytułu Mister Olympia czwarty rok z rzędu, lecz pod wieloma względami było to dalekie od rutyny. Po raz pierwszy turniej miał się odbyć w Madison Square Garden, najpopularniejszej nowojorskiej hali widowiskowej, w której organizowano koncerty rockowe i imprezy sportowe. To prawda, nasze zawody odbywały się w Felt Forum, liczącym cztery tysiące pięćset miejsc, a nie na arenie, mieszczącej dwadzieścia jeden tysięcy osób. Ale mimo to do Madison Square Garden przychodziło się, żeby oglądać Muhammada Alego i Joego Fraziera, walczących ze sobą po raz pierwszy, czy Wilta Chamberlaina i Willisa Reeda. Albo posłuchać Franka Sinatry i Rolling Stonesów. Rozgrywano tam mistrzostwa i większe turnieje sportów uczelnianych. Tak więc kulturystyka robiła duży krok do przodu. Ludzie widzieli mnie w telewizji, miała się ukazać książka Pumping Iron. I dzięki niestrudzonym wysiłkom George’a Butlera wokół zawodów Mister Olympia 1974 powstał taki szum, jak nigdy wcześniej. Znajoma Charlesa Gainesa, Delfina Rattazzi, dziedziczka fortuny Fiata i późniejsza asystentka Jacqueline KennedyOnassis w wydawnictwie Viking Press, miała po zawodach wydać w swoim mieszkaniu przyjęcie dla ludzi związanych z książką. Zaprosiła dziesiątki modnych, popularnych osób, które kiedyś kręciły nosem na kulturystykę. Nie miałem pojęcia, do czego to wszystko prowadzi, ale wiedziałem, że muszę być w szczytowej formie. Dziennikarze czasopism Joego Weidera wręcz wychodzili ze skóry, żeby podkręcić zainteresowanie tym wydarzeniem. Nazywali je „superpucharem kulturystyki”. Miejsce

zawodów określali jako „współczesne rzymskie Koloseum”. Zawodnicy byli „gladiatorami w śmiertelnej walce na mięśnie”, a sam turniej – „wielką wojną kulturystyczną siedemdziesiątego czwartego roku” i „starciem tytanów”. Największe zainteresowanie budził tamtego roku nowy wunderkind kulturystyki, Lou Ferrigno, olbrzym z Brooklynu, mający sto dziewięćdziesiąt sześć centymetrów wzrostu i ważący sto dwadzieścia kilogramów. Skończył dopiero dwadzieścia dwa lata i z każdym rokiem był coraz lepszy. W 1973 roku zwyciężył w zawodach Mister America i Mister Universe, a teraz trenował, żeby strącić mnie z podium jako Mister Olympia. W mediach ochrzczono go nowym Arnoldem. Miał wspaniałą sylwetkę, szerokie ramiona, niewiarygodne mięśnie brzucha, potencjał nie z tego świata i tylko jeden cel: trenować i wygrywać. Mówiąc dokładnie, Lou trenował sześć godzin dziennie przez sześć dni w tygodniu – nawet moje ciało nie mogło tyle wytrzymać. Uwielbiałem pozycję mistrza, ale czego jeszcze mogłem dowieść po zdobyciu tytułu Mister Olympia cztery lata z rzędu? Poza tym moje interesy się rozrastały i może należało skupić się na karierze w Hollywood? Przygotowując się do zawodów w Nowym Jorku, postanowiłem, że wystąpię w nich po raz ostatni. Ferrigno wygrał turniej Mister International, który organizowaliśmy z Frankiem w Los Angeles. Był potężnie i symetrycznie zbudowany, i gdybym był sędzią, też bym na niego głosował, mimo że jego ciało było wciąż niezdefiniowane – tak jak moje, gdy przyjechałem do Ameryki – a pozy wymagały dopracowania. Gdyby to było moje ciało, mógłbym ukształtować je w ciągu miesiąca i pobić wszystkich – łącznie ze mną samym. Lubiłem Lou, miłego, spokojnego faceta z sympatycznej, ciężko pracującej rodziny. Był częściowo głuchy od dzieciństwa i w okresie dorastania dużo przeszedł. Zarabiał na życie jako blacharz i trenował pod okiem ojca, nowojorskiego policjanta w randze porucznika, który dawał mu w kość. Widziałem, że kulturystyka jest dla Lou źródłem wielkiej dumy. Dzięki niej stał się kimś. Podobało mi się, że facet pokonuje wszystkie przeszkody. Wiedziałem, jaki musi mieć stosunek do mnie. Jako nastolatek był moim fanem i widział we mnie kogoś takiego jak ja w Sergiu Olivie: jako mistrz musiał w końcu mnie pokonać. Moim zdaniem jednak nie był jeszcze na to gotowy. To nie miał być jego rok. Trenowałem więc dyskretnie, zachowywałem się powściągliwie i nie przejmowałem się, gdy ludzie mówili: – Arnoldzie, musisz uważać. Jeśli sędziowie szukają nowych twarzy… Albo:

– Może Weider sądzi, że jesteś zbyt niezależny? Może chce mieć nową gwiazdę? Lou zjawił się w Nowym Jorku kilka dni przed turniejem, obroniwszy tytuł Mister Universe w Weronie. Jego ojciec chwalił się w wywiadach prasowych, że teraz, gdy Lou wygrał, nie zejdzie z podium przez dziesięć lat. – Nie ma nikogo na horyzoncie, kto mógłby mu zagrozić – twierdził. Ale rankiem przed zawodami Lou nie wziął udziału w programie, do którego został zaproszony razem ze mną i Frankiem. Jest nieśmiały, naprawdę musi się trząść ze strachu, pomyślałem. Zażartowałem sobie na wizji: – Pewnie teraz siedzi w domu, przygląda się i chodzi wokół telewizora, pozując, żeby sprawdzić, czy może ze mną rywalizować. Tamtego wieczoru w Madison Square Garden nie był dla mnie zagrożeniem ani przez chwilę. Podczas finałowej prezentacji Lou wyglądał na przygnębionego, jak debiutant, który popełnił błąd. Bo go popełnił. Tak bardzo starał się zdefiniować mięśnie, że stracił za dużo na wadze, jego ciało wydawało się bardziej żylaste i mniej muskularne niż moje. Na scenie, przed wypełnioną po brzegi widownią, naśladowałem jego pozy i za każdym razem wypadałem lepiej. Potem przyszedł moment, gdy stanęliśmy twarzą w twarz w takich samych pozach, eksponując bicepsy. Wtedy uśmiechnąłem się do niego lekko, jakbym chciał powiedzieć: „Pokonałem cię”. On to wiedział, tak samo jak sędziowie i publiczność. Po zawodach Franco i ja nie zostaliśmy długo w Madison Square Garden; wymknęliśmy się z Weiderami oraz moim starym kumplem Albertem Busekiem, który przyleciał z Monachium, żeby napisać o turnieju, i pojechaliśmy na przyjęcie do Delfiny, promujące książkę Pumping Iron. Gdy stanąłem w drzwiach jej mieszkania, sam zamieniłem się w debiutanta. Delfina miała olbrzymi trzypoziomowy apartament, pięknie i modnie urządzony. Malowidła znajdowały się na suficie zamiast na ścianach, tak że można było się nawalić, a potem rozłożyć na podłodze i podziwiać dzieła sztuki. Przez wielkie pokoje przepływał niekończący się potok ludzi. Przyjęcie obsługiwała firma cateringowa i było doskonale zorganizowane, chociaż raczej nie bywałem na takich imprezach, więc nie miałem porównania. Wszystko wyglądało nadzwyczajnie. Nigdy nie widziałem takich ludzi, takiej elegancji, tak wysokich obcasów, takiej biżuterii, nie spotkałem tylu ciekawych kobiet, aktorów, reżyserów, artystów, przedstawicieli świata mody i wielu innych, nieznanych mi osób. Wszystko to było bardzo w stylu europejskim: wyrafinowani goście, stroje albo brak

takowych, geje, oryginały. Niczego nie brakowało. Kręciłem więc tylko głową i mówiłem sobie: „To dopiero będzie ciekawe życie”. Nie spodziewałem się czegoś takiego. To było moje pierwsze zetknięcie ze środowiskiem showbiznesu i celebrytami w Nowym Jorku. Choćbyś nie wiem ile razy jeździł tam jako turysta czy w interesach, nigdy nie wejdziesz do tego kręgu. Ale wtedy poczułem się w nim akceptowany – a przynajmniej miałem wrażenie, jakbym oglądał przedstawienie z pierwszego rzędu.

ROZDZIAŁ 10 Niedosyt Bob Rafelson mieszkał w apartamencie producenta i reżysera Francisa Forda Coppoli w hotelu SherryNetherland naprzeciwko Central Parku i dzień przed zawodami Mister Olympia zaprosił mnie do siebie. Nie wiedziałem, że tak może wyglądać apartament. Był wielki jak dom. Robił ogromne wrażenie. Ja przeważnie zatrzymywałem się w którymś z hoteli sieci Holiday Inn lub Ramada. Mieć taką chatę i w niej nie siedzieć! Coppola tylko udostępniał apartament znajomym. Były w nim piękne obrazy i meble, a także pełny całodobowy serwis hotelowy. Zdumiała mnie też biblioteka wideo – cała ściana filmów podzielonych na gatunki: musicale, sensacyjne, dramaty, komedie, historyczne, mitologiczne, animowane i tak dalej. Następnego wieczoru podczas przyjęcia promującego książkę znajomi Rafelsona kręcili się wokół mnie i uważnie mi się przyglądali. Bob ściągnął ich, bo chciał wiedzieć, co o mnie myślą. Czy podobam im się jako człowiek? Czy nadam się do jego filmu? Gaines i Butler od początku namawiali go, żeby dał mi główną rolę, rolę kulturysty w Niedosycie. Ja także go do tego przekonywałem. – Gdzie indziej znajdziesz takie ciało? – pytałem. – Szukanie zawodowego aktora to nonsens! Ja to wszystko potrafię! Jestem pewny, że będę umiał zagrać pod twoim kierunkiem. Gdy Charles streścił mi fabułę filmu, wydała mi się zabawna. Akcja rozgrywała się w Birmingham w Alabamie, czyli mieście, w którym się wychował. Bohater, Craig Blake, to młody arystokrata z Południa, który odziedziczył dużo pieniędzy i musi się w życiu odnaleźć. Należy do country clubu, a pracuje jako przedstawiciel podejrzanej firmy deweloperskiej, która w tajemnicy próbuje przejąć kwartał ulic w centrum miasta. W tym celu musi jednak kupić siłownię. W chwili gdy Craig wchodzi do siłowni, jego życie się zmienia. Poznaje ładną recepcjonistkę, dziewczynę ze wsi, niejaką Mary Tate Farnsworth, i zaczyna go fascynować środowisko kulturystyczne. Główna postać wśród kulturystów, Joe Santo, to Indianin z Ameryki Północnej, który przygotowuje się do udziału w zawodach Mister Universe. Jest wesołym, zabawnym facetem – czasem ćwiczy w kostiumie Batmana. On i inni kulturyści stają się

inspiracją dla bohatera, który zaczyna przejmować filozofię Joego Santo: „Nie można dorosnąć bez ognia. Nie lubię, gdy jest mi zbyt wygodnie. Lubię czuć niedosyt”. Po wejściu w krąg bywalców siłowni Craig uświadamia sobie, że nie może ich zdradzić, i od tego momentu akcja nabiera tempa. Rafelson zaangażował do roli Craiga swojego przyjaciela Jeffa Bridgesa, co było bardzo ekscytujące, bo Bridges właśnie stał się nową gwiazdą, zagrał w Ostatnim seansie filmowym i w nowej produkcji Clinta Eastwooda, Piorun i Lekka Stopa. Charles uważał, że ja byłbym idealnym Joem Santo, więc zamiast Indianina zrobił z niego Austriaka. Bob Rafelson w końcu podjął decyzję, może dlatego, że zobaczył mnie w sitcomie z Artem Carneyem i Lucille Ball. Zadzwonił do mnie po emisji Happy Anniversary and Goodbye, który nadano pod koniec października, i powiedział, że daje mi tę rolę. – Jesteś jedynym facetem, który ma odpowiednie ciało i osobowość – oznajmił. – Ale zanim zaczniesz świętować, musimy jutro się spotkać i obgadać sprawę. Kiedy następnego dnia spotkaliśmy się w Zucky’s w Santa Monica, żeby zjeść razem lunch, Bob był bardzo rzeczowy. Nigdy nie widziałem go pracującego w trybie „reżyser filmowy”. Sam wyznaczał kierunek rozmowy i miał mi dużo do powiedzenia. – Chcę, żebyś zagrał tę rolę, ale nie dam ci jej tak po prostu – zaczął. – Musisz na nią zasłużyć. Czuję, że jeszcze nie jesteś gotowy, aby stanąć przed kamerą i dać mi to, na czym mi zależy. Nie bardzo wiedziałem, co ma na myśli, potem jednak załapałem, o co mu chodzi. – Większość ludzi wyobraża sobie kulturystę jako faceta, który po wejściu do pokoju wszystko strąca i rozbija. Kiedy coś mówi, to w sposób prymitywny. Kupiłem ten scenariusz, bo gość, oprócz tego, że ma siłę, jest wrażliwy. W jednej scenie podnosi ciężary o wadze kilkuset kilogramów, a w następnej bierze szklankę i mówi: „Wiesz, co to jest? Kryształ od Baccarata. Tylko popatrz, jaki piękny, jaki delikatny”. To jeden z przykładów. Uwielbia także muzykę. Gra na skrzypcach. Potrafi rozwodzić się bez końca nad jakością gitary. Ma w sobie kobiecą delikatność i intuicję. To go charakteryzuje jako postać: potrafi zmieniać biegi. Bardzo trudno coś takiego zagrać. Zakonotowałem sobie w pamięci: będę musiał wziąć kilka lekcji gry na skrzypcach. – Powiedziałeś mi na przykład – ciągnął Bob – że kulturystyka jest sztuką. Ale chcę, żebyś usiadł z główną bohaterką i gdy ona mówi: „O rany, ale masz łydki!”, odpowiedział: „Łydka to

bardzo ważna część ciała. Żeby wygrać w zawodach, nie wystarczy mieć w tym miejscu mięsień. Musi on mieć kształt serca, odwróconego serca. Widzisz? A obwód łydki, górnej części ramienia i szyi powinien być taki sam. Ta zasada wywodzi się jeszcze od Greków. Gdy spojrzysz na greckie posągi, zobaczysz, że mają piękne proporcje… nie tylko duże bicepsy, ale także potężne ramiona i łydki”. – Chciał, abym mówił to wszystko nie jak kulturysta, lecz jak artysta albo historyk sztuki, z uczuciem. – I musisz to potem powtórzyć przed kamerą. Słyszałem, że czasami tak właśnie mówisz, ale czy potrafisz to zrobić, gdy zawołam: „Akcja!”? Dasz radę, gdy będziemy robili zbliżenie, najazd, master shot i tak dalej? Wytrwasz w roli, a potem następnego dnia znowu w nią wejdziesz, gdy scenariusz będzie wymagał, żebyś trenował do siódmych potów, podnosząc z innymi facetami ciężary? Bo właśnie dzięki temu ta rola jest taka wyjątkowa. Jeszcze nie wyczerpał listy swoich oczekiwań. – Poza tym, jeśli masz być Joem Santo, musisz poradzić sobie także ze sceną w country clubie na Południu, gdzie odbywają się wielkie przyjęcia i gdzie ci głupi ludzie przez cały czas popijają drinki. Wszystko, co masz, osiągnąłeś ciężką pracą, a twój nowy znajomy, Craig Blake, odziedziczył mnóstwo forsy, chodzi w eleganckim garniturze i chce być twoim przyjacielem. Jaki masz do tego stosunek? Myślę, że możesz się tego wszystkiego nauczyć. Ale zanim zaczniemy zdjęcia, chciałbym, żebyś wziął lekcje gry aktorskiej. Bob musiał spodziewać się z mojej strony sprzeciwu, bo wyglądał na zaskoczonego, że od razu się zgodziłem. Nie tylko ktoś wytłumaczył mi wreszcie, na czym polega aktorstwo, ale jeszcze przedstawił to jako wyzwanie. Dostałem tę rolę nie dlatego, że wygrałem w zawodach Mister Olympia i dogadywałem się z kumplami reżysera. Musiałem na nią zasłużyć, co bardzo mi odpowiadało. Bob postawił jeszcze jeden warunek, tym razem cięższy: chciał, żebym ze stu dziewięciu kilogramów schudł do dziewięćdziesięciu pięciu. – W obiektywie kamery ciało wydaje się większe – wyjaśnił. – Nie chciałbym, żebyś przytłaczał innych aktorów swoimi rozmiarami. Możesz ważyć dziewięćdziesiąt pięć kilogramów i odgrywać Mister Universe. To było wygórowane żądanie. Wiedziałem, że jeśli zejdę z wagą do dziewięćdziesięciu pięciu kilogramów, będę musiał pożegnać się z wizją siebie jako najbardziej umięśnionego faceta na świecie. Nie mogłem zjeść ciastka i mieć ciastka, byłem więc zmuszony podjąć decyzję, do której i tak już się skłaniałem: żeby wycofać się z zawodów kulturystycznych. Uprawiałem

kulturystykę już dwanaście lat, a filozofia filmu do mnie przemawiała. Podobało mi się jego przesłanie: należy czuć w życiu niedosyt i nie tkwić w jednym miejscu. Jako dziesięciolatek chciałem być w czymś tak dobry, żeby poznał mnie cały świat. Teraz chciałem być równie dobry w czymś nowym, a nawet lepszy. Nauczyciel, do którego Rafelson mnie wysłał, Eric Morris, udzielał także lekcji Jackowi Nicholsonowi. Miał studio w Los Angeles i wciąż pamiętam jego adres oraz numer telefonu, bo w następnych latach skierowałem do niego mnóstwo ludzi. Przy drzwiach widniał napis: „Nie graj”. Gdy zobaczyłem go po raz pierwszy, trochę się zdziwiłem. Ale firma producencka opłaciła mi trzy miesiące prywatnych lekcji i zajęć, więc byłem gotów spróbować. Okazało się, że Morris to chudy facet pod czterdziestkę, z szopą jasnych włosów i przenikliwymi oczami. Jego pełne motto brzmiało: „Nie graj. Bądź autentyczny”. Zawsze z wielkim entuzjazmem opowiadał o swoich odkryciach i o tym, czego brakuje innym teoriom dotyczącym gry aktorskiej. Nie znałem innych teorii, wiedziałem jednak, że świat, który Morris przede mną otwiera, jest niesamowity. Po raz pierwszy usłyszałem wtedy, żeby ktoś tak mówił o emocjach: lęku, poczuciu niższości, poczuciu wyższości, wstydzie, zachęcie, swobodzie, braku swobody. Poznałem zupełnie nowy język. To było tak, jakbym został hydraulikiem, nagle usłyszał o jakichś częściach czy narzędziach i pomyślał: Nawet nie wiem, jak się pisze nazwy tych rzeczy. Jakby zalało mnie morze nowych słów i musiałbym zapytać: „Co one znaczą?”. Zetknąłem się ze światem, który dotąd ignorowałem. Podczas zawodów nie pozwalałem sobie na żadne emocje. Człowiek musi nad nimi panować, bo inaczej zejdzie z wyznaczonej ścieżki. Kobiety stale mówiły o uczuciach, ale ja uważałem, że to głupoty. W moim planie nie było miejsca na coś takiego. Nie przyznawałem się do tego dziewczynom, bo to by im się nie spodobało – po prostu słuchałem i odpowiadałem tylko: „Uhm, rozumiem”. W aktorstwie chodziło o coś zupełnie przeciwnego. Trzeba było ulegać emocjom i pokonywać wewnętrzne bariery obronne, bo to pozwalało stać się lepszym aktorem. Jeśli trzeba było pokazać jakieś uczucie na scenie, Morris kazał odwołać się do swojej pamięci i skojarzyć je z jakimś wrażeniem. Powiedzmy, że zapach kawy przypomina nam czasy, gdy mieliśmy sześć lat i nasza matka parzyła kawę, pewnie nie dla nas, ale dla naszego ojca. Wyobrażałem więc sobie kuchnię, z matką i ojcem, i to wprowadzało mnie w określony stan

emocjonalny. Inicjował to zapach kawy. Podobnie może być z zapachem róży: na przykład pierwszy raz kupiliśmy te kwiaty dla naszej dziewczyny. Widzimy ją przed sobą: jak się uśmiecha, jak nas całuje, i to również wprowadza w pewien nastrój. Albo słyszymy piosenkę z lat sześćdziesiątych i przenosimy się w czasy, gdy ktoś nastawiał radio w siłowni, kiedy ćwiczyliśmy. Morris pomagał mi przywoływać określone emocje, które musiałem oddać w Niedosycie. Mówił: – Gdy bierzesz udział w zawodach kulturystycznych i wygrywasz, jesteś upojony czy spięty do granic możliwości? To może nam się przydać podczas jakiejś sceny. Wyjaśniałem mu, że kiedy wygrywam, nie jestem specjalnie upojony, ponieważ uważam, że zwycięstwo mi się należy. To element tej roboty. Startuję w zawodach, żeby wygrać. Nie czuję więc radości: „O rany! Wygrałem!”. Zamiast tego mówię sobie: „Dobra, udało się. A teraz przejdźmy do następnego zadania”. Tłumaczyłem, że zawsze bardziej upajały mnie niespodzianki. Gdy udało mi się zdać wszystkie egzaminy na UCLA, wychodziłem z uczelni uradowany, bo choć liczyłem, że je zdam, było to dla mnie miłe zaskoczenie. Albo otrzymanie niespodziewanego prezentu pod choinkę na przyjęciu gwiazdkowym. Próbowałem to wytłumaczyć Morrisowi. Wtedy on mówił po prostu: – Dobra, cofnijmy się pamięcią do takich chwil. Drążył i drążył. Kiedy się zakochałem? Kiedy miałem poczucie, że zostałem wykluczony z jakiegoś grona? Jak się czułem, gdy odszedłem z domu? Jak się czułem, gdy rodzice powiedzieli mi, że czas, abym zaczął im płacić Kostgeld, pieniądze na utrzymanie, jeśli nadal chcę z nimi mieszkać? Amerykanie na ogół wcześnie wyprowadzają się z domu, więc jak się czułem? Podsuwał mi różne sytuacje, aż docierał do określonych emocji. Z początku źle to znosiłem. – Nigdy nie grzebałem się w takich sprawach. To nie w moim stylu. Nie wierzył w ani jedno moje słowo. – Chcesz uchodzić za faceta, który nie doświadcza żadnych emocji, ale się nie łudź. To, że nie zwracasz na nie uwagi albo je lekceważysz, nie znaczy, że nie są częścią ciebie. Przeżywasz różne uczucia, bo widzę to w twoich oczach, gdy mówisz pewne rzeczy. Bujać to my, ale nie nas. Uczył mnie odwoływać się do emocji, których kiedyś doświadczyłem i które miałem w pamięci. – Wszyscy nosimy w sobie uczucia – tłumaczył. – Aktorstwo polega na tym, żeby je jak

najszybciej przywołać. Jak myślisz, dlaczego niektórzy aktorzy potrafią płakać na zawołanie? Nie mechanicznie, tylko naprawdę, tak że drżą im usta i ściąga się twarz. Jeśli dzieje się coś takiego, to znaczy, że aktor potrafi przywołać szybko jakieś bardzo, bardzo przykre wspomnienie. I reżyser powinien uchwycić to w pierwszych dwóch ujęciach, bo powtarzanie prowadzi do rutyny. Zresztą nie wolno bezkarnie igrać z psychiką. Ale nie boję się o to w przypadku Boba Rafelsona, ponieważ to dobry reżyser. Doskonale zdaje sobie z tego wszystkiego sprawę. Jest taka scena w Pięciu łatwych utworach, w której Jack Nicholson płacze. Eric powiedział mi, że Rafelson zarządził przerwę w zdjęciach i rozmawiał z Nicholsonem bite dwie godziny, dopóki ten nie wszedł w nastrój. Gadali o czymś z jego życia, zbyt cicho, żeby inni na planie mogli usłyszeć. Potem Bob powiedział: „Dobra, Jack, tak trzymaj” – pozostali aktorzy wrócili na plan, zaczęli grać i Nicholson się rozpłakał. – Bob wprowadził go w taki stan – wyjaśniał Eric. – Czasami jest to trudne, czasami łatwe, czasami w ogóle się nie udaje i trzeba spróbować innego dnia. Ja tylko chcę dać ci narzędzie – ciągnął. – Może nie płakałeś, gdy zginął twój brat, ale płakałeś, gdy umarł ojciec. A może przygnębia cię to, że ty jesteś tutaj, oni nie żyją i zostaliście z matką sami? – Próbował na wszystkie sposoby, lecz jeśli chodzi o płacz, ciągle natykaliśmy się na mur. Nie potrafiłem przypomnieć sobie niczego, co uruchomiłoby właściwe emocje. Nic nie działało. Uznaliśmy, że płacz na zawołanie będzie musiał poczekać. Chodziłem do niego nie tylko na lekcje indywidualne, ale także na zajęcia grupowe, które odbywały się trzy razy w tygodniu od dziewiętnastej do dwudziestej trzeciej. Grupa liczyła dwadzieścia osób, pracowaliśmy razem nad scenami albo wykonywaliśmy ćwiczenia aktorskie i bywało zabawnie. Morris wybierał jakiś temat, powiedzmy, gniew i frustracja. – Chcę, żebyśmy o tym porozmawiali. Co wywołuje u was frustrację? – pytał. Przez pierwszą godzinę wszyscy kolejno opowiadaliśmy o sytuacjach, gdy czuliśmy się zagniewani i sfrustrowani. Następnie Morris mówił: – Dobra. Zapamiętajmy te sytuacje. A teraz niech każdy z was wymyśli kilka zdań, wypowie kilka słów, które świadczą, że jesteście sfrustrowani. Odgrywaliśmy więc na poczekaniu frustrację. Następne zajęcia były poświęcone czytaniu tekstu podczas przesłuchania i tak dalej, i tak dalej.

Mniej zabawne były te wieczory, gdy Morris odwoływał się do tego, co mówiłem mu podczas lekcji indywidualnych, i wałkował to przy wszystkich. W ten sposób chciał dotrzeć do żywego mięsa. Pastwił się nade mną bezlitośnie albo sprawiał, że czułem się zażenowany. Na przykład czytałem kwestię z Niedosytu, którą ćwiczyliśmy na lekcjach indywidualnych, a on mi przerywał i krzyczał: – Co to ma być, do cholery?! To wszystko, na co cię stać? Tamtego południa, gdy to przerabialiśmy, aż dostałem gęsiej skórki, a teraz nie czuję nic. Mam wrażenie, że próbujesz się popisywać albo stosujesz którąś z tych swoich sztuczek. A tu nie ma miejsca na sztuczki. Tu chodzi o coś zupełnie innego. Zacznij od nowa. Prywatne lekcje skupiały się w taki czy inny sposób na scenariuszu. Morris mówił: – Prześledzimy cały tekst linijka po linijce, przeanalizujemy nawet te sceny, które pozornie nie mają z tobą nic wspólnego, żebyś się przekonał, że tak naprawdę mają. Musimy dojść do tego, dlaczego znalazłeś się na Południu, co to dla ciebie znaczy, gdy poznajesz tych ludzi z country clubu, którzy tylko wydają odziedziczone pieniądze i popijają wieczorami koktajle. Musimy zrozumieć rolę pogody, siłowni, oszustów, którzy orzynają, kogo się da. Omawialiśmy więc tekst strona po stronie, linijka po linijce. Dyskutowaliśmy o każdej scenie. Zaczynałem uczyć się swojej kwestii, a potem analizowaliśmy ją jeszcze raz. Grałem najpierw w obecności Morrisa, a potem, wieczorem, przed całą grupą – Morris przydzielał na przykład rolę Mary Tate jednej z dziewczyn. Później kazał mi czytać tekst przed Bobem Rafelsonem. Widywałem korowody aktorów, mężczyzn i kobiet, przewijających się przez gabinet Boba, aby zaprezentować swoje role. To mi przypominało – na wypadek gdybym zapomniał – jakim wielkim przedsięwzięciem jest ten film. Rafelson pokazywał mi, jak to wszystko działa, i uczył mnie rzeczy daleko wykraczających poza aktorstwo. Zawsze wyjaśniał, dlaczego coś robi. – Wybrałem tego gościa, bo wygląda jak chłopiec z country clubu. Albo: – Kręcimy w Alabamie, ponieważ w Kalifornii nie znajdziemy takiej soczystej zieleni, barów ostrygowych ani tła, które przyda autentyczności całej historii. Gdy do roli Mary Tate wybrał Sally Field, udzielił mi ważnej lekcji. – Widzisz? Przesłuchałem te wszystkie dziewczyny i najlepsza okazała się latająca zakonnica!

– Kto to jest latająca zakonnica? Musiał mi wytłumaczyć, że ma na myśli Sally Field, znaną wszystkim jako latająca zakonnica, bo przez wiele lat grała siostrę Bertrille w telewizyjnym sitcomie. Gdy już to sobie wyjaśniliśmy, przeszedł do ważnej sprawy: – Wszyscy myślą, że wiedzą, co dziewczyna ma zrobić, żeby dostać rolę. Panuje przekonanie, że musi przespać się z reżyserem. I przyszły do mnie z taką propozycją dziewczyny o dużych cyckach, długich włosach i wspaniałych ciałach. Ale w końcu to latająca zakonnica dostała rolę. Nie ma dużych cycków, nie ma apetycznego ciała, nie pchała mi się do łóżka. Ma jednak coś, czego najbardziej potrzeba do tej roli, czyli talent. To poważna aktorka, więc kiedy tu przyszła i pokazała, co potrafi, byłem pod wrażeniem. Ponieważ był to mój pierwszy większy film i nie byłem zawodowym aktorem, Bob uważał, że byłoby dobrze, gdybym pokręcił się po studiu i zobaczył, jak wygląda praca przy innych filmach. Zadzwonił więc na kilka planów, żebym mógł przyjść i przez godzinę obserwować, co się dzieje. To było przeżycie, usłyszeć, jak zapada cisza, gdy reżyser mówi: „Kręcimy!”. Dobrze było także wiedzieć, że „akcja” wcale nie musi oznaczać akcji, że aktorzy wciąż nie są przygotowani i pytają: „Jaka jest moja pierwsza kwestia?”. W ten sposób Bob uczył mnie, że owszem, będzie trzynaście ujęć, że tak, to normalne, ale tylko jedno z nich znajdzie się w filmie. I żebym się nie przejmował, gdy powie po raz trzynasty: „Zróbmy to jeszcze raz”. Nikt nie będzie o tym wiedział. I żebym się nie martwił, jeśli w środku sceny zakaszlę. – Wytniemy to, ujmiemy pod tym czy innym kątem. Im dłużej przebywałem na planach filmowych, tym pewniej się czułem. Po obsadzeniu Sally Field Bob zaczął nalegać, żebym zrzucił kilkanaście kilogramów. Ona jest taka niska, tłumaczył; jeśli nie schudnę, będzie przy mnie wyglądała jak krewetka. – Gdy już przyjedziemy do Birmingham, dzień przez rozpoczęciem zdjęć każę ci wejść na wagę i jeśli się okaże, że ważysz więcej niż dziewięćdziesiąt pięć kilo, nie zagrasz w filmie – groził. Eric Morris nie uczył gwiazdy kulturystyki, jak pozbyć się mięśni, byłem więc zdany na siebie. Najpierw musiałem popracować nad sobą mentalnie – uwolnić się od wizerunku ważącego sto trzynaście kilogramów Mister Olympia, który miałem w głowie. Zacząłem wyobrażać sobie siebie jako smukłego i wysportowanego. I nagle to, co widziałem w lustrze,

zaczęło mi przeszkadzać. Dzięki temu straciłem ochotę na wszelkie koktajle proteinowe oraz dodatkowe steki i kurczaki, do których byłem przyzwyczajony. Widziałem siebie raczej jako biegacza niż ciężarowca i zmieniłem cały program treningu, poświęcając więcej czasu na bieganie, jazdę na rowerze i pływanie, a nie podnoszenie ciężarów. Przez zimę powoli traciłem na wadze i byłem z tego zadowolony. Żyłem jednak zbyt intensywnie. Prowadziłem biznes wysyłkowy i chodziłem na zajęcia z aktorstwa, studiowałem, trenowałem po trzy godziny dziennie i pracowałem na budowach. Trudno było to wszystko pogodzić. Często czułem się przytłoczony i zacząłem zadawać sobie pytania: „Jak to wszystko ciągnąć? Jak podczas robienia jednego nie myśleć o drugim? Jak mam się wyłączyć?”. Wśród

ludzi

na

plaży

w Venice

dużą

popularnością

cieszyła

się

medytacja

transcendentalna. Bywał tam pewien facet, którego polubiłem, chudy gość uprawiający jogę, w pewnym sensie moje przeciwieństwo. Często gawędziliśmy i w końcu odkryłem, że jest instruktorem medytacji transcendentalnej. Zaprosił mnie na jedne ze swoich zajęć w centrum niedaleko UCLA. Było w tym trochę hokuspokus: należało przynieść owoc, chusteczkę i odprawić kilka małych rytuałów. Starałem się jednak na tym nie skupiać, bo gdy usłyszałem, że mówią o potrzebie wyłączenia się i odświeżenia umysłu, poczułem się, jakbym doznał objawienia. Arnold, jesteś idiotą, pomyślałem. Poświęcasz tyle czasu swojemu ciału, a nigdy nie myślisz o umyśle: co zrobić, aby działał sprawniej, jak złagodzić stres. Gdy masz skurcze mięśni, musisz wprowadzić więcej ćwiczeń rozciągających, wejść do jacuzzi, poprzykładać lód, zwiększyć dawkę minerałów. Dlaczego więc wydaje ci się, że umysł działa inaczej? Jest zestresowany, zmęczony, znużony, ma dość – znajdź więc sposób, jak mu pomóc. Wyznaczyli mi mantrę i nauczyli mnie wykorzystywać dwudziestominutową medytację, żeby przenosić się w rejony, gdzie się nie myśli. Nauczyli mnie, jak się wyłączać, by nie słyszeć tykania zegara w tle ani rozmów. Jeśli uda ci się to choć na kilka sekund, już odniosłeś pewną korzyść. Im bardziej przedłużasz tę chwilę, tym lepiej. W tym czasie w życiu Barbary też zachodziły zmiany. Ona i żona Franca, Anita, zapisały się na Erhard Seminars Training, popularne kursy, na których uczono, jak nad sobą pracować. Zapytały nas, czy chcemy z nimi na nie chodzić, ale obaj z Frankiem uznaliśmy, że nie musimy. Wiedzieliśmy, dokąd zmierzamy. Wiedzieliśmy, czego chcemy. Mieliśmy kontrolę nad swoim życiem, czego podobno uczono właśnie na EST. Na pierwszych zajęciach zapowiedziano, że nikt nie może opuszczać sali, aby pójść do

toalety. Chodziło o to, że jeśli nie potrafisz zapanować nad pęcherzem, to jak masz zapanować nad sobą czy kimkolwiek innym z twojego otoczenia? Byłem zdumiony, że ludzie są gotowi płacić za coś takiego! Ale skoro Barbara i Anita chciały tam chodzić, nie miałem nic przeciwko temu. Po powrocie do domu z zajęć w pierwszy weekend obie, Barbara i Anita, były bardzo zadowolone i podbudowane. Franco i ja zaczęliśmy się nawet zastanawiać, czy też zapisać się na EST. Jednak w drugi weekend zdarzyło się coś, co sprawiło, że Barbara i Anita wpadły w czarną dziurę. Wróciły złe, z przekonaniem, że wszystko w ich życiu jest nie tak i że winę za to ponosi każdy, tylko nie one. Barbara miała pretensje do swojego ojca. Była najmłodsza z trzech sióstr i uważała, że traktował ją jak syna, którego nigdy nie miał. Zrobiłem jej z tego powodu awanturę. Naprawdę lubiłem staruszka i nie mogłem zrozumieć, o co jej chodzi. Według mnie nic nie świadczyło o tym, że traktował ją jak chłopca. Wtedy zarzuciła mi, że chcę ją zdominować i że nie poświęcam jej wystarczająco dużo uwagi. Mieszkaliśmy razem już od trzech lat i zwykle dobrze się dogadywaliśmy. Ale Barbara była normalną osobą, która pragnęła normalnych rzeczy, a we mnie nie było nic normalnego. Moje ambicje nie były normalne, wizja tego, co chcę w życiu osiągnąć, wykraczała poza granice normalności. Całe to wyobrażenie o zwyczajnej egzystencji było dla mnie tak nierealne jak kryptonit. Kiedy Barbara zobaczyła, że odchodzę od kulturystyki w stronę aktorstwa, uznała chyba, że nie ma dla nas przyszłości. Gdy tylko wyjechałem do Alabamy na zdjęcia do Niedosytu, wyprowadziła się ode mnie. Było mi naprawdę przykro. Barbara stanowiła część mojego życia. Z czasem zacząłem darzyć ją uczuciami, których wcześniej nie znałem. Dobrze było kogoś mieć, nie wieszać samemu obrazów na ścianach, tylko mieszkać z kimś, dzielić z nim przestrzeń, wybierać razem meble i dywany. Poczucie przynależności do jej rodziny było krzepiące i wspaniałe. Byliśmy jednością, która nagle się rozpadła. Starałem się to zrozumieć. Początkowo myślałem, że może Bob Rafelson powiedział jej: „Chcę, żeby Arnold stał się wrażliwszy. Muszę zobaczyć, jak płacze. Jeśli chcesz mi pomóc przy tym filmie, wyprowadź się, żeby pocierpiał”. W innym przypadku nasze rozstanie wydawało mi się bez sensu. Wiedziałem, że tracę coś cennego. Emocje podpowiadały mi, że powinniśmy być razem, ale rozum mówił, że Barbara ma rację. Na dłuższą metę to by się nie udało. Barbara chciała założyć rodzinę, a ja potrzebowałem wolności, żeby się zmieniać i rozwijać. Lata życia z nią

nauczyły mnie jednego: dobry związek może wzbogacić życie. *** Birmingham było małym miastem przemysłowym, mniej więcej wielkości Grazu, i to, że kręcono w nim zdjęcia do Niedosytu, stało się wielką sensacją. Przyjechaliśmy tam w kwietniu 1975 roku i po kilku tygodniach zaczęły się letnie upały. Bardzo mi się tam podobało. Kręciliśmy przez trzy miesiące, więc dobrze poznałem miasto, wszystkie knajpy, bary ostrygowe i restauracje. Hotel, w którym mieszkaliśmy, był świetny. Ludzie okazywali nam niezwykłą życzliwość, a ponieważ właśnie stamtąd pochodził Charles Gaines, byliśmy zapraszani na mnóstwo przyjęć. Po zerwaniu z Barbarą chętnie przebywałem z dala od domu. Gdy tylko zacząłem próby z Sally Field, zrozumiałem, o czym mówił Rafelson. Sally była profesjonalistką, w ciągu kilku sekund potrafiła się rozpłakać, wpaść w złość i tak dalej, zależnie od tego, czego od niej wymagano. Żywa i pełna energii stanowiła też fajne towarzystwo. Byłem wdzięczny jej i Jeffowi Bridgesowi, że mi pomagają. Jeff, bardzo skromny, trochę hippis, lubił grać na gitarze, i czułem się przy nim swobodnie. Wykazywał wobec mnie wielką cierpliwość. Pracowałem ciężko, żeby wywiązać się z umowy. Poprosiłem innych członków ekipy, żeby mówili wprost, co myślą o mojej grze, i wymogłem na Jeffie obietnicę, że będzie ze mną szczery. Początkowo trudno było nie przejmować się krytyką. Bob Rafelson uprzedzał mnie jednak, że nie jest łatwo się przekwalifikować. W tym świecie nie byłem numerem jeden, tylko jeszcze jednym kandydatem na aktora. Miał rację. Musiałem schować dumę do kieszeni i powiedzieć sobie: „Dobra, zaczynasz od nowa. Tu jesteś nikim, debiutantem, smarkaczem w porównaniu z innymi aktorami”. A jednak podobało mi się, że film jest efektem pracy zbiorowej. Żeby dobrze wypaść, trzeba współpracować z ludźmi, podczas gdy w kulturystyce jest się bardziej zorientowanym na siebie. Masz partnera do treningu, oczywiście, ale w trakcie rywalizacji zawsze starasz się obrzucić gównem inne brylanty, żeby zalśnić jaśniejszym blaskiem. Byłem gotów z tym skończyć. W kulturystyce starasz się też tłumić emocje i z determinacją kroczyć przed siebie. W aktorstwie wręcz przeciwnie. Szukasz wspomnień sensorycznych, które posłużą ci jako klucze do emocji. W tym celu musisz rozdrapywać rany, a to wymaga samozaparcia. Żeby przywołać wspomnienie domu, uczucie przynależności do rodziny, przypominałem sobie kwiaty, które kupiłem mamie na Dzień Matki. Albo na nowo wzbudzałem w sobie gniew na Joego Weidera,

gdy nie dotrzymał obietnicy, że za coś zapłaci. Wracałem też pamięcią do czasów, gdy ojciec we mnie nie wierzył i mówił: „Może weźmiesz się do czego pożytecznego? Idź i narąb drewna”. Żeby być aktorem, nie możesz się bać, że ktoś obudzi w tobie emocje. Musisz podejmować ryzyko. Czasami wytrąci cię to z równowagi, czasami doprowadzi do płaczu, ale dzięki temu będziesz lepiej grać. Widziałem, że Bob Rafelson jest ze mnie zadowolony, bo po pierwszych dwóchtrzech tygodniach przestał sprawdzać, ile ważę. Gdy kręciliśmy scenę z udziałem kulturystów na ulicach miasta, ważyłem już dziewięćdziesiąt osiem kilogramów. Ta sekwencja następuje pod koniec filmu: inni uczestnicy turnieju Mister Universe podejrzewają Joego Santo o kradzież pieniędzy na nagrody i wybiegają na ulice Birmingham, żeby go znaleźć. Po złapaniu prawdziwego złodzieja zauważają, że zebrał się tłum, więc spontanicznie zaczynają pozować. Ludzie dają się w to wciągnąć i wkrótce wszyscy pozują w wielkim porywającym finale. Kręcenie tej sceny wyglądało podobnie: statyści i gapie zmieszali się na ulicach Birmingham, wszyscy śmiali się i przybierali pozy kulturystyczne, a Rafelson krzyczał przez megafon: „Proszę nie dotykać kulturystów!”. W samym środku tego wszystkiego przyjechał do Alabamy George Butler, aby wywrócić moje plany do góry nogami. Zawsze mówił o tym, żeby nakręcić na podstawie Pumping Iron film dokumentalny, ale gdy kończyliśmy książkę, nie mógł zebrać na ten cel pieniędzy. Teraz sytuacja się zmieniła. Przy medialnym szumie wokół zawodów Mister Olympia książka niespodziewanie stała się bestsellerem. A to, że grałem u Boba Rafelsona, ułatwiało zdobycie forsy. Ze względu na mój występ w filmie kasę gotowa była wyłożyć choćby żona George’a, Victoria, bystry inwestor. – Więc możemy się do tego zabrać! – oznajmił, gdy spotkaliśmy się, żeby pogadać. Proponował, żeby oprzeć film na moim udziale w następnych zawodach o tytuł Mister Olympia, które miały się odbyć w listopadzie w Pretorii w Republice Południowej Afryki. Musiałem mu przypomnieć, że teraz jestem nastawiony przede wszystkim na aktorstwo i zmieniłem system treningów. – Wycofałem się – tłumaczyłem. – Straciłem wszystkie mięśnie. – Nie będzie Kulturystów, jeśli ty w to nie wejdziesz – nalegał George. – Pozostali faceci nie pociągną filmu, bo nie mają takiej osobowości jak ty. Ty jeden wnosisz życie do kulturystyki. Musisz się w to zaangażować, bo inaczej nie zdobędę pieniędzy. – A potem stwierdził, że udział

w tym projekcie posłuży mojej karierze aktorskiej. – Nie jest mi to potrzebne do robienia kariery – sprzeciwiłem się. – Nic lepszego niż rola w filmie Boba Rafelsona nie może mi się trafić. Po powrocie chcę nadal grać… to dla mnie okazja. George próbował podejść mnie z innej strony: – Jesteśmy gotowi zapłacić ci pięćdziesiąt tysięcy dolarów. Tę kartę rzucił na stół już w poprzednim roku. Wtedy prawie mnie przekonał, bo właśnie kupowałem budynek mieszkalny w Santa Monica i brałem kilka pożyczek. Zresztą nadal podobała mi się wizja zdobycia takich pieniędzy. W tamtym momencie jednak podziałało to na mnie jak płachta na byka. – Nie chcę wracać do zawodów i rywalizacji – oznajmiłem. Nie miałem wobec George’a żadnych zobowiązań, ale należało rozważyć kilka spraw. George był najlepszym promotorem, na jakiego kiedykolwiek trafiłem, i wiedziałem, że zaangażuje się w to przedsięwzięcie całym sercem. Filmowy odpowiednik Pumping Iron byłby okazją, wielką okazją, żeby zaprezentować kulturystykę jako sport tym wszystkim, którzy w normalnych okolicznościach by się nią nie zainteresowali. Nie mogłem tak po prostu odwrócić się od tego sportu. Poświęciłem mu kawał życia i wciąż byłem z nim związany, chociażby przez przyjaciół. Warto też było pomyśleć o finansowym aspekcie sprawy. Wiele lat wcześniej, za kulisami w Columbus w Ohio powiedziałem Jimowi Lorimerowi, że chciałbym kiedyś organizować wraz z nim wielkie imprezy kulturystyczne. Po ostatnim udziale w turnieju Mister Olympia zadzwoniłem do niego. – Pamiętasz, kiedyś powiedziałem, że skontaktuję się z tobą, gdy wycofam się z zawodów – zagaiłem. Uzgodniliśmy, że wejdziemy w spółkę, i zaczęliśmy prowadzić rozmowy z innymi znanymi

mu

inwestorami,

żeby

zrobić

z Columbus

stolicę

przyszłych

zawodów

kulturystycznych. Jeśli ktokolwiek miał zmysł do interesów i odpowiednie znajomości, żeby przekształcić kulturystykę w jeden z czołowych sportów w Ameryce, to właśnie Jim. Oczywiście wciąż prowadziłem swój biznes wysyłkowy, który przynosił już cztery tysiące dolarów rocznie i ciągle się rozrastał. No i wciąż byłem związany z Joem Weiderem. Niekiedy ścieraliśmy się ze sobą – Joe czasami wpadał w szał, gdy zgłaszałem się do zawodów, których

nie sponsorował. Ale zawsze łączyła nas silna więź, jak ojca i syna. Joe wspierał moją karierę filmową, pisząc o Niedosycie w swoich czasopismach. Wszyscy fani już wiedzieli, że się wycofuję, a Joe przedstawiał to tak: „Arnold przenosi się w inny obszar, lecz będzie wspierał kulturystykę niezależnie od tego, w jakim filmie zostanie obsadzony, więc śledźmy jego karierę i także go wspierajmy”. Gdy zrozumiał, że poważnie myślę o aktorstwie, porzucił marzenia, że kiedyś przejmę jego interes, ale nie czuł do mnie urazy. Jednak przestraszyłby się, gdyby pojawiła się groźba, że zupełnie mnie straci, przestraszyłby się, bo byłem kurą znoszącą złote jajka. W końcu George namówił mnie, żebym jeszcze raz wystartował w zawodach. Zastanawiałem się, co chcę osiągnąć. Byłem mistrzem kulturystyki i miałem pewność, że ten sport jest gotowy na nowy wielki krok do przodu. George i Charles wprawili koło w ruch swoimi artykułami i książką. Moje seminaria przyciągały tłumy. Współpracując z dziennikarzami, zrobiłbym z mediów system wspierający wszystko, co tylko chciałbym rozpropagować. Czułem, że to mój obowiązek jako kulturysty z osobowością i wielką rzeszą fanów. Że nie powinienem myśleć tylko o sobie i o własnej karierze, ale także o innych: o potrzebie rozwijania sprawności fizycznej na całym świecie, o tym, że trening siłowy mógłby wspomóc rozwój tenisa, futbolu amerykańskiego i piłki nożnej. I wydawało mi się, że można by przedstawić kulturystykę jako zabawę. Film Kulturyści mógł zyskać duży rozgłos. Filmy dokumentalne, takie jak Marjoe, o ewangeliście Marjoem Gortnerze, czy Bezkresne lato o dwóch młodych surferach, podróżujących po świecie w poszukiwaniu idealnej fali, były wtedy bardzo modne. Jeżdżono z tymi filmami od miasta do miasta, finansując następną projekcję z pieniędzy zarobionych na poprzedniej. Powiedziałem George’owi, że odzyskanie odpowiedniej formy, aby stanąć do zawodów, to jak wydobycie z dna Titanica. Fizycznie była to łatwa decyzja, wiedziałem, jak zabrać się do treningu. Ale pod względem psychicznym sprawa prezentowała się znacznie trudniej. Przeprogramowałem się z udziału w zawodach i nie zależało mi już na sławie. Teraz motywowało mnie aktorstwo. Zmiana nastawienia wymagałaby miesięcy pracy nad sobą. Dlatego powrót do rywalizacji stanowił prawdziwe wyzwanie. Jak miałem znowu przekonać samego siebie, że ciało jest najważniejsze? Mimo to sądziłem, że mogę wygrać. Musiałbym wrócić do dawnej wagi, lecz już robiłem

takie rzeczy, na przykład po operacji kolana w 1972 roku. Moje lewe udo uległo atrofii, jego obwód z siedemdziesięciu jeden centymetrów zmniejszył się do pięćdziesięciu sześciu, pięćdziesięciu ośmiu, ale odbudowałem je, tak że przed zawodami Mister Olympia tamtego roku stało się jeszcze większe niż dawniej. Wyznawałem teorię, że komórki mięśniowe, tak jak komórki tłuszczowe, mają pamięć, mogą więc szybko rozrastać się do poprzednich rozmiarów. Oczywiście, nieobce mi były rozterki. Chciałem wypaść jeszcze lepiej niż w Madison Square Garden, czy więc powinienem wrócić do wagi stu dziewięciu kilogramów, czy pokazać się jako smuklejszy? Niezależnie od odpowiedzi uznałem, że jest to wykonalne. Myśl, że podczas treningu będę nieustannie pod okiem kamer Butlera, była kusząca. Człowiek zawsze chce wyglądać lepiej, gdy jest filmowany, więc to doskonała motywacja, żeby się starać. Pomyślałem, że może ekipa filmowa w końcu poczuje się jak element otoczenia i przestanę być świadomy jej obecności – a to byłoby korzystne dla mojego aktorstwa. Przez tydzień siedziałem w hotelu i rozważałem za i przeciw, a potem szedłem zagrać w kolejnej scenie Niedosytu. Następnie wracałem i znowu się zastanawiałem, wychodziłem i rozmawiałem ze znajomymi. Charles Gaines postanowił zająć się nowymi projektami związanymi z dziennikarstwem, zamiast pracować z George’em nad filmem dokumentalnym. Mój powrót do zawodów uważał za błąd. – Zająłeś się aktorstwem – mówił – powinieneś pokazać środowisku, że traktujesz to poważnie. Po tym filmie będą chcieli, żebyś nadal podążał w tym kierunku, żebyś grał z dobrymi aktorami pod kierunkiem dobrych reżyserów. Ale jeśli ni z tego, ni z owego znowu wystartujesz w zawodach, to będzie wyglądało, jakbyś jedną nogą stał tu, a drugą tam, żeby mieć możliwość powrotu do kulturystyki, gdyby nie udało ci się z aktorstwem. Czy chcesz stwarzać takie wrażenie? Przez całe życie wyznaczałem sobie proste cele, do których zmierzałem prostą drogą, na przykład budowanie muskulatury poprzez setki tysięcy powtórzeń. Ale ta sytuacja nie była prosta. Grając, dałem z siebie sto procent, zrobiłem wszystko, żeby wyglądać na szczupłego i wysportowanego – jak teraz miałem to odkręcić i znów skupić się na wygraniu w zawodach Mister Olympia? Wiedziałem, jak pracuje mój umysł: żeby cokolwiek osiągnąć, musiałem być do tego przekonany. Cel musiał mieć dla mnie głęboki sens, żebym mógł codziennie do niego dążyć. To nie mogło być nic, co robiłbym dla pieniędzy albo z jakiegoś błahego powodu, bo inaczej nic by z tego nie było.

W końcu zrozumiałem, że muszę podejść do tego problemu inaczej. Nie mogłem go rozwiązać, myśląc egoistycznie. Czułem, że choć jestem na dobrej drodze do kariery aktorskiej, zbyt dużo zawdzięczam kulturystyce, żeby ją porzucić. Uznałem więc, że muszę nakręcić Kulturystów i znowu wystartować w zawodach Mister Olympia – nie dla siebie, ale żeby pomóc w promowaniu kulturystyki. Zamierzałem jednocześnie rozwijać karierę aktorską, a gdyby moje działania okazały się niezrozumiałe dla ludzi takich jak Charles, po prostu wyjaśniać, jakimi pobudkami się kieruję. *** Miesiąc po powrocie z Alabamy przyjaciele urządzili w domu Jacka Nicholsona przyjęcie z okazji moich dwudziestych ósmych urodzin. Organizowała je Helena Kallianiotes, która zarządzała posiadłością i grała małą rólkę w Niedosycie. Była tancerką i wiedziała, ilu godzin treningu i jakiego poświęcenia wymaga kulturystyka. Podczas pobytu w Birmingham stała się moją dobrą przyjaciółką, pomagała mi powtarzać tekst i oprowadzała po barach ostrygowych. Później, kiedy pisałem Arnold’s Bodyshaping for Women (Budowanie ciała przez kobiety. Poradnik Arnolda), Helena była pierwszą osobą, z którą się konsultowałem, żeby zrozumieć podejście kobiet do treningu. Przyjęcie było bardzo udane. Przyszło wielu ludzi z Hollywood, a także moich przyjaciół z Venice Beach – była to niesamowita mieszanka aktorów, kulturystów, ciężarowców, karateków i dziennikarzy oraz gości z Nowego Jorku. Jeśli chodzi o mnie, czułem się jak w niebie, bo nawiązałem wiele nowych znajomości. Lepiej poznałem Nicholsona, Beatty’ego i całą resztę z Mulholland Drive. Po takich filmach jak Chinatown, Syndykat zbrodni i Szampon wszyscy oni byli na topie. Pojawiali się na okładkach czasopism, chodzili do najmodniejszych nocnych klubów. Byli nierozłączni, a w zimie całą paczką lecieli do Gstaad w Szwajcarii, na narty. Nie należałem do ich grona i z nimi nie imprezowałem, ale obracałem się wśród nich i miałem okazję obserwować, jak żyją gwiazdy tego kalibru, czym się zajmują, gdzie bywają. Miałem nadzieję, że za kilka lat też będę tak żył. Jack Nicholson był bardzo zwyczajny i skromny. Zawsze chodził w hawajskich koszulach, szortach albo długich spodniach i okularach przeciwsłonecznych, z potarganymi włosami. Miał najdroższego mercedesa, rudego pullmana 600, ze skórzaną tapicerką i niesamowitym drewnianym wykończeniem. Jeździła nim przeważnie Helena, nie Jack. On wolał volkswagena beetle i mawiał żartobliwie: „Jestem tak bogaty, że muszę udawać zwykłego człowieka. Mam

gdzieś pieniądze”. Zajeżdżał swoim beetle na parking przy studiu, żeby udzielić wywiadu albo wziąć udział w rozmowie na temat filmu. Wartownik przy bramie mówił: „O, pan Nicholson, oczywiście. Niech pan zaparkuje tam”. I Jack pyrkał samochodzikiem, jakby ten ledwo ciągnął. Naprawdę. Czuł się lepiej w volkswagenie niż w mercedesie. Ja tam bym wolał mercedesa. Z Nowego Jorku przyjechał znajomy fotograf i zabrał mnie do domu Warrena Beatty’ego na plaży. Warren chciał, żeby fotograf zobaczył plany jego nowego domu, który budował na Mulholland Drive. Znany był z tego, że nie potrafił podejmować decyzji i debatował nad wszystkim całymi godzinami. Do tamtej pory dużo osiągnął: niedawno zagrał w Syndykacie zbrodni Alana Pakuli, był współscenarzystą Szamponu, w którym jednocześnie występował, reżyserował sceny rewolucji rosyjskiej w filmie, który potem nosił tytuł Czerwoni. Ale słuchając go, człowiek zachodził w głowę, jak mu się to wszystko udało. Doszedłem do wniosku, że ja, gdybym już zaszedł tak wysoko, postępowałbym inaczej. Jednocześnie przekonywałem się, że aktorzy zawsze są trochę dziwni i pretensjonalni. Łatwo rozpoznać ten typ. Gdy przestajesz z biznesmenami, widzisz, że zachowują się jak biznesmeni. Politycy zachowują się jak politycy. A ci faceci byli artystami i zachowywali się jak artyści. Tworzyli Hollywood, a to zupełnie inna bajka. Jedynym, który nie pasował do tego obrazka, był Clint Eastwood. Paczka z Mulholland Drive lubiła chodzić na kolację do restauracji Dana Tany przy Santa Monica Boulevard. Siedzieli razem, podczas gdy Clint jadł przy innym stoliku, w drugim końcu sali. Kiedyś podszedłem do niego i mu się przedstawiłem, a wtedy zaproponował, żebym przysiadł się na chwilę i z nim pogadał. Był fanem kulturystyki i sam regularnie trenował. Miał na sobie tweedową marynarkę w jodełkę, bardzo podobną do tej, którą nosił w Brudnym Harrym z 1971 roku. Dowiedziałem się później, że to była właśnie tamta marynarka. Clint należał do ludzi oszczędnych. Gdy się zaprzyjaźniliśmy, wyznał mi, że zawsze zatrzymuje ubrania ze swoich filmów i nosi je przez lata, nie kupując nowych. (Teraz, oczywiście, uwielbia się stroić. Może wciąż dostaje ciuchy za darmo). Wielu gwiazdorów czuło się niezręcznie, widząc, że jakaś sława je sama, ale Clint nie miał z tym problemu, zachowywał się swobodnie i naturalnie. Mimo że grałem jedną z głównych ról w filmie Boba Rafelsona, który niebawem miał wejść na ekrany, nadal niełatwo mi było znaleźć agenta. Zwrócił się do mnie Jack Gilardi, który

reprezentował O.J. Simpsona, czołowego biegacza National Football League. O.J. był u szczytu kariery sportowej i Gilardi załatwiał mu role w filmach, na przykład w katastroficznym Płonącym wieżowcu. Wytwórnie chętnie go zatrudniały, choćby ze względu na nazwisko, chcąc, aby fani futbolu amerykańskiego chodzili na ich filmy. Tak się robiło widownię. Ale nigdy nie był obsadzany w głównych rolach i nikt, kto cokolwiek znaczył w Hollywood, nie traktował go poważnie. Jack chciał to samo zrobić ze mną. Myślał, że jeśli zagram w jakimś filmie, pójdą na niego moi fani. – Trafiłem na scenariusz niezłego westernu i właśnie spotykam się z producentami – mówił. – Byłoby tam coś dla ciebie. Chodziło o bohatera drugiego albo i trzeciego planu. Ja jednak pragnąłem czegoś innego. Ktoś, kto miał mnie reprezentować, musiał rozumieć moją wizję i myśleć szerzej. Nie chciałem agenta, który by mówił: „Na pewno znajdzie się w waszym filmie coś dla Arnolda, może mniejsza rólka z kilkoma kwestiami, żeby jego nazwisko pojawiło się w obsadzie”. Chciałem agenta, który w moim imieniu waliłby pięścią w stół. „Ten facet ma taki potencjał, że może zagrać głównego bohatera. Zamierzam go do tego przygotować. Jeśli więc możecie nam zaproponować jedną z trzech czołowych ról, jesteśmy zainteresowani. Jeżeli nie, dajmy sobie spokój”. Nie mogłem znaleźć nikogo w dużych agencjach, kto miałby takie podejście. Największymi firmami w mieście były William Morris i International Creative Management i chciałem się dostać do którejś z nich, bo pierwsze miały dostęp do wielkich przedsięwzięć filmowych, obskakiwały najlepszych reżyserów i współpracowały z najważniejszymi ludźmi w wytwórniach. Agenci obu z nich byli gotowi się ze mną spotkać, ponieważ właśnie zagrałem u Boba Rafelsona. Obaj jednak tylko piętrzyli przede mną przeszkody. – Posłuchaj, masz akcent, który zniechęca ludzi – powiedział gość z ICM. – Jesteś za wielki, żeby grać w filmie. Twoje nazwisko nawet nie zmieści się na plakacie. Wszystko w tobie jest zbyt dziwaczne. Nie miał złych intencji i chciał mi pomóc. – Dlaczego nie zostaniesz w branży kulturystycznej? Może stworzymy ci franszyzę?

Pomożemy ułożyć program seminariów i wykładów. Albo napisać książkę czy coś takiego, żebyś opowiedział historię swojego życia. Na świecie jest tylu utalentowanych ludzi, że wielkie agencje nie mają czasu ani ochoty ich szkolić i czuwać nad nimi, gdy będą wspinali się na szczyt. To nie ich zadanie. Albo się komuś uda, albo nie. Dziś to wiem, lecz wtedy byłem urażony. Zdawałem sobie sprawę, że mam nietypowe ciało, wiedziałem, że trudno wymówić moje nazwisko – ale przecież tak samo było z Giną Lollobrigidą! Miałbym porzucić swój cel tylko dlatego, że odmówiło mi dwóch hollywoodzkich agentów? Z akcentem mogłem jednak coś zrobić. Tamtego lata do swojego programu – obok lekcji aktorstwa, kursów w college’u, prowadzenia biznesu i treningów przed zawodami Mister Olympia – włączyłem pozbycie się akcentu. Pracował ze mną nad tym Robert Easton, sławny na cały świat nauczyciel wymowy, zwany hollywoodzkim Henrym Higginsem. Był to duży facet – miał sto dziewięćdziesiąt centymetrów wzrostu – z wielką brodą, donośnym głosem i niezwykle staranną wymową. Gdy spotkałem się z nim po raz pierwszy, zaczął się popisywać angielszczyzną z akcentem wysoko, a potem niskoniemieckim. Następnie zademonstrował akcent austriacki i szwajcarski. Potrafił naśladować akcenty brytyjskie, brooklińskie i bostońskie. Robert był aktorem charakterystycznym i grywał głównie w westernach. Miał tak doskonałą dykcję, że bałem się otworzyć przy nim usta. W domu, do którego przychodziłem na lekcje, miał tysiące książek poświęconych językowi i wszystkie je kochał. Mówił: – Arnoldzie, tam na czwartej półce od dołu stoi książka, trzecia z brzegu, wyjmij ją, dobrze? Jest o Irlandczykach. I zaczynał wykład. Easton kazał mi powtarzać dziesiątki tysięcy razy: A fine wine grows on the vine, „Z winorośli powstaje wino”. Było to bardzo trudne do wymówienia ze względu na „f”, „w” i „v”, ponieważ w niemieckim nie ma dźwięku odpowiadającego angielskiej literze „w”, jest tylko „v”. Na wino mówimy wein i brzmi to jak angielskie vine. Dukałem więc: – Ua… ua… ua… uajne. Uaj. Uot. Uen. Potem ćwiczyłem „v” jak „w”: – Jedziemy do… w… w… Wegas. W niemieckim nie ma też takiego „s” i „z” jak w angielskim: The sink is made of zinc, „Zlew jest zrobiony z cynku”. Bob twierdził, że to przez moją szorstką wymowę ludzie czują się

przy mnie niepewnie, więc zamiast całkiem się jej pozbyć, powinienem ją tylko złagodzić. Tymczasem George Butler jak szalony zabrał się do kręcenia Kulturystów. Wywarł wielkie wrażenie na kulturystach, przysłaniając świetliki w Gold’s, bo dla kamer filmowych w siłowni było za jasno. On i jego ekipa filmowali sceny na Venice Beach. Pojechali za Frankiem na Sardynię, aby odwiedzić jego rodzinną wioskę wysoko w górach i pokazać, skąd pochodzi i jak daleką drogę przebył. Wybrali się ze mną na Terminal Island, gdzie pozowałem dla więźniów i wygłosiłem wykład o treningu siłowym. George wynajął nauczycielkę z baletu nowojorskiego i filmował, jak uczy mnie i Franca pozować w nowojorskim studiu Joanne Woodward, aktorki, laureatki Oscara, a prywatnie żony Paula Newmana. W każdym filmie musi być jakiś konflikt, więc George postanowił, że w Kulturystach skupi się na rywalizacji między Lou Ferrigno a mną podczas zawodów Mister Olympia w 1975 roku. Powodem napięcia miała być kwestia, czy uda mu się mnie pokonać. George był zafascynowany relacją Lou z ojcem i tym, że obaj jesteśmy synami policjantów. Kontrast między nami był wręcz idealny. George pojechał filmować Lou podczas treningów w małej ciemnej siłowni na Brooklynie, zupełnym przeciwieństwie Gold’s. Jeśli chodzi o nasze charaktery, Lou był ponury i melancholijny, ja natomiast – pogodny i optymistycznie nastawiony. Zazwyczaj Lou przed większymi zawodami przyjeżdżał do Kalifornii, żeby potrenować i się opalić, ale tym razem George przekonał go, żeby został na Brooklynie, bo chciał jeszcze bardziej wyeksponować kontrast między nami. Dla mnie było to korzystne, ponieważ przez to Lou był jeszcze bardziej odizolowany i łatwiej mogłem go pokonać. Ja, oczywiście, miałem grać samego siebie. Czułem, że aby się wyróżnić, powinienem nie tylko mówić o kulturystyce, bo to byłoby jednowymiarowe, lecz także pokazać się jako osobowość. Przykładem był dla mnie Muhammad Ali. Od innych zawodników odróżniał go wielki talent bokserski – ropeadope2, „lataj jak motyl, żądlij jak pszczoła” – ale również to, że podążał własną drogą, przeszedł na islam, zmienił nazwisko, poświęcił tytuł mistrza, nie chcąc iść do wojska. Ali zawsze mówił i robił pamiętne, kontrowersyjne rzeczy. Jednak taka kontrowersyjność niewiele znaczy, jeśli nie masz nic na jej poparcie – jeśli jesteś nieudacznikiem i przegrywasz,

nie

ujdzie

ci

ona

na

sucho.

Ali

był

kimś

niezwykłym,

bo

postępowałniekonwencjonalnie i wygrywał. Ja byłem w nieco innej sytuacji, bo kulturystyka to znacznie mniej popularny sport. Choć sposoby przyciągania uwagi tu i tam niczym się nie różniły.

Mówienie kontrowersyjnych rzeczy nie stanowiło dla mnie problemu, ponieważ stale wymyślałem je dla rozrywki. Poza tym George mnie podpuszczał. Podczas jednego z wywiadów nadałem kulturystyce erotyczny wymiar, bo porównałem pompki – gdy wciągasz powietrze – do orgazmu. Twierdziłem, że nie pojechałem na pogrzeb ojca, bo kolidowało to z moimi treningami. Snułem teorie filozoficzne, że tylko nieliczni rodzą się, aby zostać przywódcami, podczas gdy przeznaczeniem reszty ludzkości jest za nimi podążać, po czym powoływałem się na największych zdobywców i dyktatorów w historii. George miał dość zdrowego rozsądku, żeby wyciąć te fragmenty z filmu, zwłaszcza uwagę, że podziwiam zdolności oratorskie Hitlera, choć nie pochwalam tego, do czego je wykorzystywał. Wciąż nie wyczuwałem granicy między tym, co ekscentryczne, a tym, co obraźliwe. To było stresujące – ciągle być filmowanym, nie tylko podczas treningów, ale także w domu, u przyjaciół, na zajęciach w college’u czy lekcjach aktorstwa, w trakcie oglądania nieruchomości, czytania scenariuszy. Cieszyłem się, że odkryłem medytację transcendentalną, zwłaszcza że do ośrodka kamery nie miały wstępu. Elementem dramaturgi filmu były też rozgrywki psychologiczne między mną a Lou i jego ojcem. Zacząłem ustawiać ich jesienią, udając, że się boję. – Mam nadzieję, że zawalicie treningi – powiedziałem ojcu Lou. – Bo inaczej będziecie dla mnie dużym zagrożeniem na zawodach. – Och, niczego nie zawalimy. Lou łatwo było wytrącić z równowagi, tak jak Sergia Olivę, Dennisa Tinerina czy innych kulturystów, którzy byli tak zamknięci w sobie, że nie zwracali uwagi na to, co się wokół nich dzieje. Można było na przykład rzucić od niechcenia pod adresem Lou: – Jak tam twoje mięśnie brzucha? A on odpowiadał: – W porządku. A co? Mam wrażenie, że są dobrze zdefiniowane. – Hm, bo… Nie, nieważne, nie przejmuj się, wyglądają wspaniale. Wtedy zaczynał przyglądać się swoim mięśniom brzucha i nieustannie pozował przed lustrem, bo tracił wiarę w siebie. W Kulturystach widać, jak drażniłem się z nim i jego ojcem aż do samych zawodów. Mówiłem Lou: – Zadzwoniłem do matki i powiedziałem jej, że wygrałem, chociaż turniej jest dopiero

jutro. Albo w dniu imprezy, gdy on i jego rodzice zapraszali mnie na śniadanie do hotelu, stwierdzałem: – Niewiarygodne, ignorujecie mnie przez cały tydzień, a przed samymi zawodami chcecie zjeść ze mną śniadanie? To jakieś psychologiczne gierki! Udawałem tak zdenerwowanego, że nie mogłem utrzymać jajecznicy na widelcu. Robiłem to wszystko na pokaz, żeby widzowie, wychodząc z kina po filmie, mówili: „Widziałeś tego faceta? Załatwił tamtego gadaniem”. Ale jednocześnie nie pozostawało to bez wpływu na Lou, który w końcu zajął trzecie miejsce, podczas gdy ja zdobyłem tytuł Mister Olympia, po raz szósty z rzędu.

ROZDZIAŁ 11 Kulturyści Film Kulturyści był w połowie realizacji, gdy George’owi skończyły się pieniądze. Lecz zamiast zrezygnować z tego przedsięwzięcia, wpadł na pomysł, żeby zorganizować występy kulturystyczne w nowojorskim muzeum sztuki i w ten sposób przyciągnąć zamożnych sponsorów. Nie wiedzieliśmy, czy to głupi, czy genialny pomysł. Podchwyciło go Whitney Museum of American Art, znane z niekonwencjonalnych wystaw. Wydarzenie to reklamowano pod hasłem Articulate Muscle: The Male Body in Art (Wydatny mięsień. Męskie ciało w sztuce) i zorganizowano je w piątkowy wieczór w lutym 1976 roku. Chodziło o to, żeby zaprezentować kulturystów: Franka Zane’a, Eda Corneya i mnie, pozujących obok greckich posągów oraz rzeźb Michała Anioła, Leonarda da Vinci i Rodina, prezentowanych w pokazie slajdów. Grono naukowców i artystów miało komentować całe zdarzenie na bieżąco, a także później. Była to pierwsza publiczna dyskusja na temat kulturystyki. George liczył, że impreza przyciągnie kilkaset osób, ale mimo zadymki przyszło ponad dwa i pół tysiąca widzów i kolejka ciągnęła się do połowy następnej przecznicy. Galeria na trzecim piętrze budynku pękała w szwach, ludzie stali i siedzieli na każdym wolnym skrawku podłogi. Pośrodku wzniesiono obrotową platformę, na której mieliśmy pozować. Prawdopodobnie dwie trzecie przybyłych nigdy wcześniej nie widziało kulturysty. Ludzie ci wywodzili się z mediów i nowojorskiej sceny artystycznej, byli to krytycy, kolekcjonerzy, sponsorzy i artyści awangardowi, jak Andy Warhol i Robert Mapplethorpe. Reporterów przysłały magazyny „People”, „New Yorker”, „New York Times” i „Daily News”, a aktorka Candice Bergen robiła zdjęcia do programu Today. Była doskonałą fotograficzką i oczywiście piękną kobietą. Nagle kulturystyka stała się modna. Wyprowadziliśmy ją ze świata sportu i rozrywki rodem z wesołego miasteczka do międzynarodowej popkultury. Frank, Ed i ja byliśmy dumni, że pozujemy w prawdziwym muzeum. Chcieliśmy, żeby nasz występ miał walory artystyczne, więc zrezygnowaliśmy z najbardziej ekstremalnych póz, jak na przykład most muscular. Zależało nam, żeby każda prezentowana poza przypominała rzeźbę, zwłaszcza że staliśmy na ruchomej platformie. Kiedy przyszła kolej na mnie, Charles

Gaines komentował standardowe pozy, które przybierałem, a także moje własne, firmowe, jak bicepsy tyłem w skręcie tułowia. Powiedział: – Ta poza to specjalność Arnolda. Uwidacznia wszystkie mięśnie pleców; eksponuje łydkę, mogą też państwo zobaczyć wszystkie mięśnie ud. Zakończyłem swoją dziesięciominutową prezentację, przybierając pozę Rodinowskiego Myśliciela, czym wzbudziłem aplauz. Po występach ubraliśmy się i przyłączyliśmy do dyskusji z udziałem znawców sztuki. Ich wypowiedzi były w pewien sposób fascynujące. Przede wszystkim dowiedli, że można dyskutować

na

każdy

temat.

Jeden

z naukowców

stwierdził,

że

to

zgromadzenie

„zapoczątkowało przejście wysoko rozwiniętej, pięknej męskiej formy w sferę kultury oficjalnej”. Następny mówca wyraził opinię, że z powodu wojny wietnamskiej Ameryka poszukuje nowej definicji męskości, którą stanowiliśmy my. Ale potem powiązał kulturystykę z aryjskim rasizmem z lat dwudziestych w Europie i dojściem do władzy nazistów, zauważając złowieszczo, że symbolizujemy możliwy rozwój faszyzmu w Stanach. Inny profesor porównał nasze pozy z najgorszym kiczem epoki wiktoriańskiej. Został wygwizdany. Wszystko to oczywiście było chwytem pod publiczkę, choć moim zdaniem zasadniczo mówienie o ciele jako o rzeźbie miało sens. Joe Santo, którego grałem w Niedosycie, tak właśnie je przedstawiał. Sztuka mnie fascynowała, a jeśli porównanie z rzeźbą przyciągało ludzi i pomagało im zrozumieć kulturystykę, to świetnie! Wszystko było lepsze od stereotypowego obrazu kulturysty: głupiego, narcystycznego świra, skupionego na rozbudowie mięśni. Niestety, w Hollywood działo się znacznie mniej niż w Nowym Jorku. Przy Niedosycie pierwszy raz zetknąłem się z nietrafionym marketingiem filmowym. Po wejściu do rozpowszechniania w kwietniu film zebrał dobre recenzje, ale poniósł fiasko finansowe i po dziesięciu czy dwunastu tygodniach zniknął z ekranów. Problem polegał na tym, że specjaliści od reklamy i marketingu w United Artists nie wiedzieli, jak go promować. Rafelson zaprosił mnie na spotkanie przed kinową premierą filmu i zastanawialiśmy się, czy rozwieszać plakaty w siłowniach. Kiedy film wszedł na ekrany, wysłali mnie i Sally Field do The Mike Douglas Show i kazali nam uczyć pięćdziesięcioletniego gospodarza programu, jak ćwiczyć. Za każdym razem, gdy robiliśmy coś takiego, czułem, że zmierzamy w złym kierunku. Niedosyt powinien być reklamowany jako film Boba Rafelsona – reżysera Pięciu łatwych utworów! – a jego kulturystyczny wymiar stanowić niespodziankę. Wtedy widzowie po wyjściu z kina mówiliby:

„Ten Rafelson zawsze wprowadza nas w jakieś dziwne światy”. Choć intuicja podpowiadała mi, że taki marketing jest żenujący, nie byłem na tyle wyrobiony i pewny siebie, żeby to powiedzieć. Zakładałem, że w wytwórni znają się na swojej robocie. Oczywiście później przekonałem się, że studia filmowe działają rutynowo i jeśli coś wykracza poza schemat, nie wiedzą, co zrobić. Rafelson także nie był zadowolony, ale reżyser, który ma opinię dobrego, potrafi być swoim największym wrogiem. Tacy wszystko chcą robić sami, montować zwiastuny, zajmować się reklamą. Nic nie można im powiedzieć. Potem wybuchają kłótnie, a o tym, kto wygrywa, decydują uwagi drobnym drukiem zamieszczane w umowach. Rafelson ścierał się z ludźmi z marketingu, lecz to prowadziło donikąd. Uważano, że nie potrafi pracować w zespole. Jednak wynikła z tego jedna dobra rzecz. W końcu, dzięki roli w Niedosycie, znalazłem agenta. Był nim Larry Kubik, którego mała agencja Film Artists Management reprezentowała także Jona Voighta i Sylvestra Stallone. Dzwoniono do niego z propozycjami dla mnie, choć nie takimi, na jakie liczyłem. Szukając głównych ról, do których bym się nadał, odrzucaliśmy mnóstwo szajsu. Ktoś proponował, żebym zagrał wykidajłę. Inni chcieli, żebym wcielił się w rolę nazisty, oficera, zapaśnika, zawodnika futbolu amerykańskiego, więźnia. Nie przyjmowałem takich ofert, bo mówiłem sobie: „To nie przekona nikogo, że mogę zostać gwiazdą”. Byłem zadowolony, że stać mnie na odmowę. Przy dochodach z interesów nie musiałem utrzymywać się z aktorstwa. Zawsze chciałem być niezależny finansowo, żeby móc odrzucać role, które mi się nie spodobają. Wiedziałem, że inni aktorzy i muzycy, którzy trenowali w siłowni, nie mieli takiego komfortu. Pewien aktor żalił się: – Przez trzy dni grałem zabójcę i tak się cieszę, że to się już skończyło. – Jeśli ta rola ci nie pasowała, dlaczego ją wziąłeś? – Dawali za nią dwa tysiące dolców, a muszę spłacić mieszkanie. Można by powiedzieć, że niezależnie od roli występ przed kamerą to zawsze rodzaj praktyki. Ja jednak czułem, że moim przeznaczeniem są główne role. Musiałem być na plakatach, musiałem być tym, kto ciągnie film. Oczywiście, zdawałem sobie sprawę, że brzmi to niedorzecznie dla każdego oprócz mnie. Wierzyłem jednak, że jedynym sposobem, aby stać się aktorem pierwszoplanowym, jest traktować siebie jak aktora pierwszoplanowego i ciężko pracować. Jeśli ty sam w siebie nie wierzysz, to kto ma uwierzyć?

Jeszcze przed Niedosytem byłem w siłowni znany z tego, że odrzucałem podrzędne propozycje filmowe. Ktoś przychodził i wołał: – Znajdzie się kilku silnych facetów, którzy przyszliby na casting?! Niektórzy szli, a wtedy koordynator akcji kaskaderskich albo asystent reżysera mówił: – Masz wspiąć się na ten dach, wykonać skok, stoczyć walkę na pięści, a potem wylądować na macie… Mówiłem wtedy sobie: „To nie jest droga do kariery aktorskiej” i odpowiadałem, że nie jestem zainteresowany. – Ale my uważamy, że jesteś świetny. Reżyser uważa, że jesteś świetny. Masz wzrost, odpowiednią twarz, odpowiedni wiek. Będziesz dostawał tysiąc siedemset dolców dziennie. – Tysiąc siedemset dolarów dziennie jest w porządku, ale ja nie potrzebuję forsy – mówiłem. – Dajcie ją któremuś z moich kumpli, oni potrzebują jej bardziej. Larry też uważał, że nie powinienem zadowalać się byle czym, ale jego wspólnik, Craig Rumar, wpadał w szał, gdy odrzucaliśmy kolejne propozycje. Zawsze się niepokoiłem, kiedy Larry był na urlopie. Craig dzwonił wtedy do mnie i mówił: – Nie wiem, czy jestem w stanie coś ci załatwić. Nikt tu już nie kręci filmów. Wszyscy wyjeżdżają za granicę. Zrobiło się naprawdę ciężko. Może zagrasz w reklamie? Największym osiągnięciem Larry’ego w tamtym roku było to, że po niekończących się próbach wreszcie umówił mnie na spotkanie z Dinem De Laurentiisem. Dino był legendą w świecie filmowym, wyprodukował takie klasyki, jak La Strada Federica Felliniego (1954), szmiry jak Barbarella (1968) czy mnóstwo innych, które zrobiły klapę. Dorobił się pieniędzy, a potem splajtował, kręcąc filmy we Włoszech, po czym zaczął od nowa w Hollywood. Ostatnio miał niesłychanie dobrą passę, wyprodukował Serpico, Życzenie śmierci, Mandingo i Trzy dni kondora. Lubił przenosić na ekran komiksy i szukał kogoś do roli Flasha Gordona. Gdy Larry i ja stawiliśmy się w jego gabinecie, mieliśmy wrażenie, że znaleźliśmy się na planie Ojca chrzestnego. Dino siedział za biurkiem po jednej stronie pokoju, a po drugiej, za nami, zajmował miejsce producent Dino Conte, współpracownik De Laurentiisa z Włoch. De Laurentiis był jak imperator. Miał wielkie, stare, ozdobne biurko, długie i szerokie, chyba wyższe niż standardowe. O rany, takiego mebla jeszcze nie widziałem, pomyślałem. Sam Dino był drobnym facecikiem, bardzo niskim. Chciałem powiedzieć mu coś miłego, a jednocześnie dowcipnego. Ale zamiast tego wyrwało mi się:

– Po co takiemu małemu facetowi takie olbrzymie biurko? Spojrzał na mnie i odparł: – Maż agcent. Nie mogę cię zatrudnidź. Nie do roli Flasia Gordona. Flaś Gordon to Amerykanin. Pomyślałem, że sobie ze mnie żartuje. – Jak to: mam akcent? – zapytałem. – A pan nie ma? Rozmowa zmierzała w złym kierunku. De Laurentiis oświadczył: – Koniec spotkania. – I obaj z Larrym usłyszeliśmy, jak Dino Conte wstaje i mówi: – Tędy, panowie. Gdy tylko doszliśmy na parking, Larry wybuchł: – Minuta i czterdzieści sekund! – wrzeszczał. – To było najkrótsze spotkanie z producentem w całej mojej karierze, bo postanowiłeś wszystko spieprzyć! Wiesz, ile czasu pracowałem, żeby ci je załatwić?! Wiesz, ile miesięcy straciłem, żeby dostać się do tego przeklętego gabinetu?! A ty mówisz, że facet jest mały, zamiast twierdzić coś zupełnie przeciwnego? Że jest wysoki, znacznie, znacznie wyższy, niż się spodziewałeś? Że to monstrum?! Wielki jak Wilt Chamberlain?! I zapomnieć o biurku, tylko usiąść i pogadać z nim o swojej karierze aktorskiej?! Dotarło do mnie, że miał rację. Ta moja niewyparzona gęba. Znowu. – Co mam ci powiedzieć? – odrzekłem. – Masz rację. To było wieśniackie. Przepraszam. Określenie „wieśniacki” podłapałem od kolegi kulturysty, Billa Drake’a, który stale go używał. – Spójrz na Archiego Bunkera, o tam – mówił. – Ale z niego wieśniak! Chciał powiedzieć, że to straszny kretyn. Od nakręcenia Niedosytu minął ponad rok, gdy dostałem następną dużą rolę: tym razem w odcinku popularnego serialu telewizyjnego Ulice San Francisco, w którym role detektywów grali Karl Malden i Michael Douglas. Odcinek nosił tytuł Dead Lift (Martwy ciąg) i detektywi mieli w nim wytropić graną przeze mnie postać, kulturystę, który niechcący skręca kark wyśmiewającej się z niego dziewczynie. W trakcie śledztwa obaj zanurzają się w świat kulturystyki i zapasów, co pozwoliło mi załatwić role także dla Franca i wielu innych moich kolegów. Zabawnie było mieć na planie całą paczkę z Gold’s Gym. Tak się złożyło, że zawody

Mister Universe i Mister Olympia 1976 miały się odbyć zaledwie kilka tygodni później, więc chłopcy byli bardziej skupieni na przygotowaniach do nich niż na graniu w filmie. Doprowadzali do wściekłości reżysera, opuszczając plan, żeby trenować. Wiedziałem, że Ulice San Francisco będą dobrą pozycją w moim dorobku aktorskim. Udział w tym serialu był kolejnym krokiem, aby przekonać Hollywood, że należy traktować mnie poważnie. Stanowił także sposób zdobywania popularności wśród widowni telewizyjnej. Jednak scena, w której zabijałem dziewczynę, była przerażająca. Przemoc wobec kobiety, krzyki, zrzucanie obrazów ze ścian, rozwalanie mebli – to zupełnie nie było w moim stylu. Czytając scenariusz, myślałem: Jezu Chryste, w co ja się wpakowałem? Z perspektywy czasu, zważywszy, z ilu ludzi zrobiłem miazgę w następnych swoich filmach, może się to wydawać śmieszne. W końcu po prostu zagrałem tę scenę, zbytnio się nie zastanawiając, i reżyser był zadowolony. Najbardziej martwiło mnie, że mógłbym zostać zaszufladkowany. Role złoczyńców czy zabijaków wydawały mi się niebezpieczne. Gdy Robert De Niro zabija w Taksówkarzu, to ponieważ jest nieduży, ludzie się z nim identyfikują, są w stu procentach za nim, i to służy jego karierze. Ale w przypadku faceta mojego wzrostu i postury, z moim akcentem, role złych facetów stanowiły ślepą uliczkę. Zapytałem o zdanie Boba Rafelsona i przyznał mi rację. Zasugerował, że powinienem iść pod prąd i wybierać role na przekór warunkom fizycznym. Coraz bardziej fascynował mnie pomysł zagrania w remake’u Zabójców, filmu opartego na opowiadaniu Ernesta Hemingwaya, w którym eksbokser zwany Szwedem zostaje wytropiony przez mafijnych specjalistów od mokrej roboty. Wyobrażałem sobie, że zagrałbym ofiarę, Szweda, ale nigdy do tego nie doszło. Na szczęście wciąż rosło zainteresowanie Kulturystami. George Butler zebrał pieniądze, których potrzebował, żeby skończyć film, i czynił nieustanne zabiegi, żeby go promować. Jednym z najsprytniejszych jego posunięć było zatrudnienie Bobby’ego Zarema, króla nowojorskich specjalistów od reklamy. Bobby był łysiejącym facetem około czterdziestki, który wychował się w Georgii i prosto po Yale wkroczył w świat PRu. Lubił zgrywać szalonego naukowca, bez krawata, z wyciągniętą ze spodni koszulą, sterczącymi na boki włosami. Zawsze mówił tak, jakby był zdezorientowany i świat zaraz miał się skończyć. Jęczał: – Nie wiem, co robię, jeszcze tak źle nie było, muszę pójść do mojego psychoanalityka, ten facet nie odpowiada na moje telefony i obawiam się, że cały projekt się zawali. Gdy słyszałem, jak mówi w ten sposób o Kulturystach, przechodziły mnie ciarki, ale po

jakimś czasie zorientowałem się, że taki ma styl. W końcu ktoś zagadywał do niego: – Spokojnie, Bobby, wszystko w porządku. Uda ci się. – I wtedy był zadowolony. Bobby założył własną firmę dopiero rok czy dwa lata wcześniej i myślę, że zajął się promocją Kulturystów, by pokazać, co potrafi. George Butler na pewno nie płacił mu za dużo. Przez jedenaście miesięcy, od wystawy w Whitney do wejścia Kulturystów na ekrany, Zarem niestrudzenie działał za kulisami i przygotowywał grunt. Załatwiał sale projekcyjne, zapraszał ze dwadzieścia wpływowych osób ze świata sztuki, literatury i finansów i wyświetlał im sceny z kręconego filmu. Zawsze starał się, żeby na takich imprezach było ze dwóch przedstawicieli mediów, choć zjawiali się nieoficjalnie. Często mu wtedy towarzyszyłem – tak na przykład poznałem dziennikarza telewizyjnego Charliego Rose’a, którego żona, Mary, wspierała film finansowo. Bobby łączył projekcję z krótkim wykładem o kulturystyce jako fascynującym ogniwie łączącym sport i sztukę albo dowodzie na rosnącą modę na dbanie o formę fizyczną – trochę zadęcia, żeby goście mieli poczucie, iż należą do awangardy. Później padały tysiące pytań. Patrzyłem z podziwem, jak Bobby urabia media. Nauczyłem się od niego, że zwyczajne komunikaty prasowe to strata czasu, zwłaszcza jeśli próbuje się zainteresować reporterów telewizyjnych. – Oni nie czytają! – mówił. Znał natomiast mnóstwo dziennikarzy i wydawców prasowych. Przygotowywał materiał dla jednego z nich, dzwonił do niego i mówił: – Wysyłam ci to. Proszę, oddzwoń, gdy tylko do ciebie dotrze. Jeśli nie oddzwonisz, uznam, że nie chcesz tego materiału, i prześlę go komuś innemu. Bobby słynął z długich, pisanych ręcznie propozycji. Dał mi do przeczytania czterostronicowy list do wydawcy „Time’a”, w którym tłumaczył, dlaczego magazyn powinien zamieścić duży artykuł o kulturystyce. Chcieli się z nim spotkać i poważnie rozmawiać wydawcy i redaktorzy programów informacyjnych z całego Nowego Jorku. A jeśli o jakiś materiał ubiegało się kilka gazet czy stacji telewizyjnych, przygotowywał kilka wersji, żeby nie robili sobie konkurencji. Studiował jakąś historię, pracował nad nią i wieczorem prowadził pertraktacje – przesiadywał w Elaine’s, ulubionym miejscu spotkań literatów, dziennikarzy i celebrytów na Upper East Side. Zadaniem Bobby’ego było wypromować Kulturystów, ale podłapałem od niego pomysły, żeby jednocześnie rozreklamować swój udział w Niedosycie. Choć film nie zrobił kasy, zostałem

nominowany do Złotego Globu za najlepszy debiut aktorski. (Herkules w Nowym Jorku był takim niewypałem, że za mój debiut uznano dopiero rolę w Niedosycie). Do tej nagrody nominowano też między innymi Harveya Spencera Stephensa, pięciolatka, który zagrał Damiena w horrorze Omen, oraz pisarza Trumana Capote’a za rolę w komedii kryminalnej Zabity na śmierć. Oczywiście to obudziło we mnie ducha rywalizacji. Jak miałem się wyróżnić z tego grona? Wybrałem następującą strategię: zamieściłem podziękowania w prasie branżowej, „Variety” i „Hollywood Reporter”, dla Hollywood Foreign Press Association, której członkowie wybierali laureatów Złotych Globów, za przyznanie mi nominacji. Zaprosiłem też członków stowarzyszenia na kolację i przedpremierowy pokaz Kulturystów. Bobby’emu Zaremowi nie podobał się ten pomysł, bo dostałem nominację za rolę w Niedosycie, a nie w Kulturystach, a poza tym uważał, że film Kulturyści jest zbyt nowatorski dla hollywoodzkiej prasy zagranicznej. Ja jednak czułem, że to tylko może pomóc. Po pierwsze, krytycy lubią oglądać twoje ostatnie dzieło, nawet jeśli nie za nie cię oceniają, bo chcą mieć poczucie, że głosują na kogoś, kto jest modny. Po drugie, w Kulturystach byłem sobą, dlaczego więc nie miałem podsunąć im obu filmów: Niedosytu ze względu na moje aktorstwo, a Kulturystów ze względu na moją odwagę? Poza tym wykombinowałem sobie, że zagraniczna prasa będzie sympatyzować z imigrantem, lansującym w Ameryce nowy sport. A nawet jeśli nie zadziałałoby ani jedno, ani drugie, byłem dumny z pracy, którą włożyłem w rolę w Niedosycie, i chciałem zrobić wszystko, żeby zwrócić na to uwagę. Na pokaz przyszło wielu dziennikarzy, a kiedy projekcja się skończyła, ludzie ściskali mnie i mówili: „Byłeś fantastyczny!” albo: „To było wspaniałe!”. Wiedziałem więc, że impreza się udała. Tydzień przed premierą, w styczniu 1977 roku, o Kulturystach pisano w działach plotkarskich wielu czasopism, ponieważ Bobby wydał lunch w Elaine’s. Funkcję gospodyni pełniła Delfina Rattazzi, ja byłem gościem honorowym, a wśród przybyłych znaleźli się Andy Warhol, George Plimpton, Paulette Goddard, Diana Vreeland i wydawca „Newsweeka”. Jednak bohaterką wydarzenia została Jackie Onassis, znana z tego, że trzymała się w cieniu i nie udzielała wywiadów. Pochlebiało mi, że przyszła na nasz lunch, choć wiedziała, że wzbudzi zainteresowanie prasy. Myślę, że zrobiła to w ramach przysług – Delfina była jej asystentką w Viking Press – a także z ciekawości, bo interesowała się sztuką, najnowszymi trendami i wszelkimi nowinkami. Została do końca lunchu i miałem okazję porozmawiać z nią przez piętnaście minut. Gdy

dorastałem, JFK symbolizował dla mnie Amerykę, więc możliwość poznania Jackie była jak sen. Największe wrażenie zrobiły na mnie jej wyrafinowanie i wdzięk. Najwyraźniej przyszła przygotowana, bo nie zadawała żadnych niezręcznych, mętnych pytań w rodzaju: „O czym jest ten film?”. Zachowywała się tak, jakby film Kulturyści był ważnym dziełem i jakby doceniała to, co robimy. Wypytywała mnie o konkretne rzeczy: Jak trenujesz? Jak oceniasz konkurencję? Na czym polega różnica między zawodami Mister Olympia i Mister America? Czy kulturystyka to coś dla nastoletniego chłopca? W jakim wieku trzeba zacząć trenować? Byłem do niej życzliwie nastawiony, zanim jeszcze ją poznałem, a po tej rozmowie stałem się jej wielbicielem. Oczywiście ludzie jej kalibru są wyrobieni towarzysko, dzięki czemu sprawiają wrażenie, że wiele wiedzą o tobie i o tym, czym się zajmujesz. Trudno więc powiedzieć, czy naprawdę ją to wszystko interesowało. Powiedziałbym, że była z natury ciekawa. Może naprawdę sądziła, że John F. Kennedy junior miałby ochotę potrenować? A może tylko wyświadczała uprzejmość Delfinie. Jednak z całą pewnością dzięki niej film Kulturyści zyskał rozgłos, a to, że tydzień później zjawiła się na nowojorskiej premierze razem z synem, przekonało mnie, że była ze mną szczera. Przed premierą Bobby Zarem i George Butler dwoili się i troili. Do Plaza Theatre przy Wschodniej Pięćdziesiątej Ósmej Ulicy zaprosili pięćset osób. Byli fotoreporterzy, kamery telewizyjne, barykady policyjne, zajeżdżające przed wejście limuzyny, reflektory przeczesujące niebo – wszystko. Temperatura spadła prawie do zera, ale na mój przyjazd czekało kilkunastu nastoletnich fanów i gdy się pojawiłem, zaczęli skandować: „Arnold! Arnold!”. Przyjechałem wcześniej – razem z mamą, która z tej okazji przyleciała z Austrii – bo chciałem witać gości, porozmawiać z nimi i wycałować wszystkie ładne dziewczyny. Po raz pierwszy w życiu włożyłem smoking. Musiałem uszyć go na miarę, bo chociaż schudłem do stu dwóch kilogramów, w żadnej wypożyczalni nie mieli takiego, który wszedłby na kogoś mającego sto czterdzieści pięć centymetrów w ramionach i osiemdziesiąt jeden centymetrów w pasie. Goście stanowili fantastyczne zbiorowisko dziennikarzy, artystów, krytyków, modelek, osób wpływowych, bywałych, modnych i fanów kulturystyki – byli wśród nich Andy Warhol, Diana Vreeland, aktorki Carroll Baker, Sylvia Miles i Shelley Winters, aktor Tony Perkins z żoną, Berry Berenson, która zajmowała się fotografowaniem mody, pisarz Tom Wolfe, modelka Apollonia van Ravenstein, gwiazdor porno Harry Reems i połowa obsady programu Saturday Night Live. James Taylor przyjechał z ciężarną żoną, Carly Simon, która pokazała przed

kamerami biceps i powiedziała reporterowi, że jej przebój You’re So Vain (Jesteś taki próżny) nie opowiada o kulturyście. Kulturyści mieli spektakularne wejście. Gdy wszyscy kręcili się po lobby, sącząc białe wino, w drzwiach stanęło sześciu olbrzymów z filmu, między innymi Franco, Lou Ferrigno i Robby Robinson „Black Prince”, „Czarny Książę”, który z tej okazji włożył czarną aksamitną pelerynę i brylantowy kolczyk. Film Kulturyści spełnił swoją funkcję: kulturystyka weszła do głównego nurtu sportowego. Pozytywne recenzje świadczyły o tym, że krytycy zrozumieli przesłanie. Ten zwodniczo prosty, inteligentny obraz nadaje ludzki wymiar światu, w którym panuje specyficzny przewrotny heroizm – pisano w „Newsweeku”, podczas gdy „Time” zwracał uwagę na piękne zdjęcia i montaż, inteligentną strukturę i żeby zaryzykować stwierdzenie, które w pierwszej chwili może się wydać niestosowne – urok filmu. A tak, urok, dodawał recenzent. Widzom zebranym w Plaza film również się podobał, nagrodzili go gromkimi oklaskami. Po projekcji zostali na miejscach, żeby obejrzeć występ kulturystów. Ja byłem prezenterem. Zaczęliśmy od pokazu umiejętności Franca, który jak siłacz zginał zębami stalowy pręt i nadmuchiwał gumową butelkę z gorącą wodą. Tuż przed tym, jak butelka pękła i trysnęła gorąca woda, publiczność w pierwszych rzędach zaczęła zasłaniać uszy. Potem do Franca dołączyli inni kulturyści i demonstrowali pozy, które omawiałem. Na koniec wbiegła na scenę Carroll Baker w obcisłej sukience, zaczęła macać ich bicepsy i tricepsy oraz mięśnie piersi, a potem udała, że mdleje z ekstazy, i padła w moje ramiona. Drugi raz miałem okazję zaprezentować swój smoking dwa tygodnie później podczas uroczystego wręczenia Złotych Globów. Ceremonia odbywała się w hotelu Beverly Hilton i znowu towarzyszyła mi mama. Znała tylko kilka słów po angielsku i ledwo rozumiała, co kto mówi, więc musiałem być jej tłumaczem. Pokaz i towarzyszący mu szum medialny w Nowym Jorku ją rozbawiły, więc gdy fotoreporterzy wołali: „Zapozuj z mamą!” – uśmiechała się i pozwalała mi się obejmować. Wielkie wrażenie zrobiło na niej, że wytwórnia wysłała limuzynę, która zawiozła nas na uroczystość. I była bardzo podekscytowana, gdy zobaczyła Sophię Loren. Na wręczenie Złotych Globów przybyło wiele gwiazd, bo była to mniej sztywna i zabawniejsza uroczystość niż gala oscarowa. Zauważyłem w okolicy baru aktorów: Petera Falka, Henry’ego Fondę i Jimmy’ego Stewarta. Były tam też aktorki: Carol Burnett, Cybill

Shepherd i Deborah Kerr. Pożartowałem sobie z Shelley Winters i poflirtowałem z nieziemską Raquel Welch. W pewnym momencie podszedł do mnie Henry Winkler i powiedział kilka miłych słów o Niedosycie. Wyjaśniłem mamie po niemiecku, że to Fonz, gwiazdor popularnego sitcomu Happy Days. Kiedy zasiedliśmy do kolacji, zauważyłem Dina De Laurentiisa z Jessicą Lange, która grała seksowną główną bohaterkę w King Kongu, filmie produkowanym przez Dina, i była nominowana do nagrody dla najlepszej debiutującej aktorki. Dino mnie jednak ignorował. Niedaleko nas siedział Sylvester Stallone, którego trochę znałem, bo jego agentem był Larry Kubik. Film, w którym wystąpił, Rocky, był hitem – także kasowym, bo pod tym względem przebił wszystkie inne produkcje, jak Sieć, Wszyscy ludzie prezydenta czy Narodziny gwiazdy – no i uzyskał nominację do nagrody głównej. Pogratulowałem Sylvestrowi, a on wyznał mi z entuzjazmem, że pisze scenariusz nowego filmu, o zapaśnikach, i zapowiedział, że być może znajdzie się w nim rola dla mnie. Po kolacji wszedł na scenę Harry Belafonte, który prowadził konferansjerkę. Poczułem, że ogarnia mnie spokój, jak podczas zawodów kulturystycznych – wiedziałem, że mogę się odprężyć, bo zrobiłem wszystko, co w mojej mocy, żeby wygrać. Kiedy ogłoszono wynik w mojej kategorii i okazało się, że zwyciężyłem, Sylvester klaskał najgłośniej. Potem, gdy nagrodzono Rocky’ego, wręcz oszalał ze szczęścia i idąc na scenę, całował każdą mijaną kobietę. To było niesamowite uczucie – dostać pierwszą w życiu nagrodę za występ aktorski. Zdobycie Złotego Globu przekonało mnie, że nie zwariowałem: byłem na właściwej drodze. *** Na Manhattanie spędzałem prawie tyle samo czasu, ile w Los Angeles. Nowy Jork był dla mnie jak sklep ze słodyczami. Przebywanie wśród tych wszystkich fascynujących postaci sprawiało mi wielką frajdę. Byłem dumny i szczęśliwy, że mnie akceptują, w ogóle cieszyłem się, że ludzie czują się przy mnie swobodnie. Moje ciało nie budziło w nich poczucia zagrożenia, chcieli mnie poznać, pomóc mi i zrozumieć, co próbuję zrobić. Elaine Kaufman, właścicielka Elaine’s, która uchodziła za osobę twardą i trudną, dla mnie była przemiła, matkowała mi. Gdy przychodziłem na jakąś imprezę, prowadziła mnie od stolika do stolika i przedstawiała gościom – podchodziliśmy do reżysera Roberta Altmana, do Woody’ego Allena, do Francisa Forda Coppoli, do Ala Pacino. – Panowie, musicie poznać tego młodego człowieka – mówiła. – Arnoldzie, może przysunę ci krzesło, usiądź z państwem, nałożę ci sałatki albo czegoś

innego. Czasami czułem się strasznie niezręcznie, bo przerywała im rozmowę i być może nawet nie byłem mile widziany. Ale co mogłem zrobić? Zdarzało się, że popełniałem idiotyczne gafy – na przykład powiedziałem wielkiemu tancerzowi baletowemu, Rudolfowi Nuriejewowi, że nie powinien tracić kontaktu z ojczyzną, że dobrze by było, gdyby znowu ją odwiedził. Nie wiedziałem, że w 1961 roku uciekł ze Związku Radzieckiego. Jednak stali bywalcy Elaine’s zazwyczaj byli życzliwi i okazywali mi zainteresowanie. Coppola wypytywał mnie o środowisko kulturystyczne. Andy Warhol teoretyzował na temat kulturystyki i chciał napisać o jej znaczeniu: czy można wyglądać jak dzieło sztuki? Jak stać się rzeźbiarzem własnego ciała? Miałem okazję lepiej poznać Nuriejewa, bo obaj byliśmy portretowani przez Jamiego Wyetha, syna słynnego Andrew Wyetha i również znanego malarza. Nuriejew czasami zapraszał Jamiego i mnie, żebyśmy przyłączyli się do niego w Elaine’s. Przychodził późnym wieczorem, po występie, w niesamowitym futrze z wielkim kołnierzem, z powiewającym szalikiem. Nie był wysoki, ale ze względu na sposób bycia stawał się dominującą postacią na sali. Był królem. Uwidoczniało się to w sposobie chodzenia, gestach, na przykład zdejmowaniu płaszcza, w każdym ruchu, pięknym i uderzającym, niemal scenicznym. Przynajmniej ja tak to widziałem. Przy kimś takim twoja wyobraźnia zaczyna pracować, czyniąc z niego kogoś nieprzeciętnego. Poza tym wspaniale się z nim rozmawiało. Opowiadał mi o swojej miłości do Ameryki i sceny nowojorskiej. Mimo to mnie onieśmielał. Był czołowym amerykańskim tancerzem, a ja czołowym kulturystą, a to nie to samo. Mogłem zostać Mister Olympia setki razy i nigdy nie osiągnąć jego pozycji. Był z innej planety, jak Woody Allen, który potrafił przyjść w smokingu i tenisówkach na eleganckie przyjęcie, wymagające strojów wieczorowych, i nikt nie miał mu tego za złe. Jakby w ten sposób chciał powiedzieć: „Mam was gdzieś. W zaproszeniu była mowa o strojach wieczorowych, więc włożyłem smoking, ale przyszedłem jako Woody Allen, na nogach”. Podziwiałem śmiałość ich obu, jego i Nuriejewa. Wspaniałym miejscem była też restauracja One Fifth w Greenwich Village. W późne sobotnie wieczory, po Saturday Night Live, zbierała się tam cała obsada programu: John Belushi, Dan Aykroyd, Gilda Radner i Laraine Newman. Często oglądałem ich występy w NBC Studios w Rockefeller Plaza, a potem spotykałem się z nimi w Elaine’s. Najlepsze przyjęcia w mieście wydawał Ara Gallant, chudy, mały facet po czterdziestce,

który zawsze nosił obcisłą skórzaną albo dżinsową kurtkę, kowbojskie buty na wysokich obcasach, ze srebrnymi okuciami na noskach, oraz czarną czapeczkę z dzwoniącymi złotymi zawieszkami. Miał czarne bokobrody i na wieczór obrysowywał oczy eyelinerem. Był sławnym fotografem mody, makijażystą i stylistą fryzur, który stworzył disco look lat siedemdziesiątych: czerwone usta, ozdobione cekinami ciuchy, wielkie fryzury. Na przyjęcia do swojego wielkiego egzotycznego mieszkania, z czerwonymi światłami, dudniącą w tle muzyką i nieustającą mgiełką palonej trawki, zapraszał wszystkie znane modelki i modeli. Bywali też u niego Dustin Hoffman, Al Pacino, Warren Beatty i najlepszy przyjaciel Gallanta, Jack Nicholson – wszyscy więksi gracze filmowego świata. Dla mnie to był raj. Chodziłem na wszystkie przyjęcia, na które byłem zapraszany, i zawsze opuszczałem je jako ostatni. Andy Warhol udostępnił Jamiemu Wyethowi swoje studio, Factory, żeby ten namalował mój portret. Zwykle pozowałem mu późnym popołudniem, a potem, gdy kończył malować, koło dwudziestej albo dwudziestej pierwszej, szliśmy razem na kolację. Ale któregoś wieczoru Warhol powiedział: – Jeśli chcecie zostać, proszę bardzo. Za jakieś pół godziny robię zdjęcia. Byłem zafascynowany Warholem, jego jasnymi sterczącymi włosami, czarną skórzaną kurtką, białymi koszulami. Gdy z kimś rozmawiał, nawet na przyjęciu, zawsze w jednej ręce trzymał kamerę, a w drugiej magnetofon. Miało się wrażenie, że może zamieścić tę rozmowę w swoim czasopiśmie „Interview”. Odpowiedziałem więc „tak”, bo chciałem zobaczyć go podczas pracy. Wkrótce przyszło z pół tuzina młodych mężczyzn, którzy zaczęli się rozbierać. Pomyślałem: Może wezmę udział w czymś ciekawym. Zawsze byłem otwarty, jeśli chodzi o odkrycia czynowe doświadczenia. Jeżeli zaczynało się dziać coś dziwnego, mówiłem sobie: „To Bóg skierował mnie na tę ścieżkę. Chce, żebym tu był, bo inaczej zostałbym zwykłym robotnikiem w Grazu”. Nie chciałem gapić się na nagich facetów, więc kręciłem się i gawędziłem z asystentami Warhola, którzy ustawiali staroświeckie reflektory wokół stołu pośrodku studia. Był to wielki, solidny mebel nakryty białym suknem. Andy poprosił nagich mężczyzn, żeby weszli na stół i położyli się jeden na drugim, tworząc jakby stos. Potem zaczął nimi dyrygować. – Ty połóż się tam. Nie, ty leżysz w poprzek niego i w poprzek tamtego. Doskonale. Doskonale. – Cofnął się i zapytał pozostałych golasów: – Który z was jest giętki?

– Ja tańczę w balecie – zgłosił się któryś. – Świetnie. Wejdź wyżej, przełóż jedną nogę tam pod spodem, a drugą połóż na górze, potem uzupełnimy to z boku… Gdy już kompozycja wyglądała tak, jak chciał, zaczął pstrykać polaroidem i korygować światło. Cienie musiały być idealne – miał na tym punkcie fioła. – Podejdź tu, Arnoldzie. Widzisz? Próbuję uzyskać coś takiego. Ale to jeszcze nie to. Jestem sfrustrowany. – Pokazał mi zdjęcie z polaroida, na którym mężczyźni nie wyglądali jak ludzie, widać było tylko linie. – To będzie nosiło tytuł Krajobrazy – wyjaśnił. Pomyślałem: To niewiarygodne, ten gość robi z dup faliste pagórki. – Chodzi o to – ciągnął – żeby ludzie zastanawiali się, jak osiągnęliśmy ten efekt, a potem o tym pisali. Słuchając Warhola, miałem wrażenie, że gdybym go zapytał, czy mógłbym przyglądać się, jak pracuje, odpowiedziałby, że nie. Z artystami tak już jest, nigdy nie wiadomo, jak zareagują. Czasami trzeba być spontanicznym i korzystać z okazji, żeby zobaczyć, jak powstaje dzieło sztuki. Jamie Wyeth i ja staliśmy się dobrymi przyjaciółmi i kilka miesięcy później, kiedy zrobiło się cieplej, zaprosił mnie na swoją rodzinną farmę do Pensylwanii, niedaleko Brandywine River Museum, w którego kolekcji znajdowało się kilka najlepszych prac jego ojca. Tam poznałem żonę Jamiego, Phyllis, a potem jego ojca mieszkającego po sąsiedzku, w starym domu na farmie, do którego mnie zabrał. Andrew Wyeth, wówczas sześćdziesięcioletni, gdy przyszliśmy, ćwiczył szermierkę. Był sam, ale wyglądał tak, jakby z kimś walczył, miał nawet na twarzy maskę. – Tato! – zawołał Jamie i pomachał, żeby zwrócić jego uwagę. Rozmawiali przez chwilę, a potem Wyeth odwrócił się do mnie i zdjął maskę. – Tato – powiedział Jamie – to jest Arnold Schwarzenegger, występuje w Kulturystach i właśnie go maluję. Pogawędziliśmy przez chwilę, a potem Andrew spytał: – Chce pan pojechać ze mną i zobaczyć pole, na którym teraz maluję? – Jasne! – odparłem. Byłem ciekaw, jak pracuje. Wyeth zaprowadził mnie do pięknego, lśniącego, starego samochodu sportowego z ryczących lat dwudziestych, o nazwie Stutz Bearcat: był

to

dwuosobowy

kabriolet

z wielkimi

odsłoniętymi

kołami,

dużymi

błotnikami,

chromowanymi rurami wydechowymi i ogromnymi reflektorami zamocowanymi poza maską.

Piękna maszyna. Sporo wiedziałem o tym rzadkim, drogim modelu, bo taki sam mieli Frank Sinatra, Dean Martin i Sammy Davis junior. Ruszyliśmy, a Wyeth wyjaśnił, że dostał ten samochód od firmy produkującej wódkę w zamian za projekt reklamy. Zauważyłem, że jedziemy nie szosą, tylko bitą drogą z głębokimi koleinami i chwastami rosnącymi pośrodku i po bokach – zupełnie nieodpowiednią dla takiego wozu. Potem nawet ta droga się skończyła, ale Wyeth jechał dalej, po stoku wzgórza, przez wysoką do kolan trawę. W końcu znaleźliśmy się na szczycie. Tam zobaczyłem sztalugi i owiniętą kocem kobietę, która siedziała na ziemi. Właściwie nie była piękna, ale zmysłowa, silna i urzekająca – miała w sobie coś wyjątkowego. – Zrzuć to – polecił jej Wyeth. Kobieta zrzuciła koc i siedziała z odsłoniętymi piersiami, pięknymi piersiami. On mruknął: – O tak. – A potem powiedział do mnie: – Teraz zabiorę się do malowania. – I pokazał mi rozpoczęty obraz, który stał na sztalugach. – Chciałem, żebyś ją poznał, bo zna niemiecki – wyjaśnił. Była to Helga Testorf, która pracowała na sąsiedniej farmie i była obsesją Wyetha. Rysował ją i malował setki razy, przez wiele lat, w tajemnicy przed wszystkimi. Dziesięć lat później historia tych obrazów trafiła na łamy „Time’a” i „Newsweeka”. A ja w 1977 roku przypadkiem byłem świadkiem jednego z ich wspólnych plenerów malarskich i Wyeth dopuścił mnie do swojego sekretu. Zabiegi związane z promocją Kulturystów pochłaniały dużo czasu, ale ta praca sprawiała mi przyjemność. Podczas bostońskiej premiery filmu George Butler przedstawił mnie swojemu wieloletniemu przyjacielowi, Johnowi Kerry’emu, wówczas pierwszemu asystentowi prokuratora okręgowego. Towarzyszyła mu Caroline Kennedy, dziewiętnastoletnia córka Jackie i JFK, która była na studiach licencjackich na Harvardzie. Dziewczyna początkowo zachowywała rezerwę, ale po filmie poszliśmy wszyscy na kolację i trochę się rozkręciła. Powiedziała mi, że pisuje do „Harvard Crimson”, studenckiego dziennika uniwersyteckiego, i zapytała, czy przyjechałbym tam na wywiad. Oczywiście zgodziłem się z ochotą. Ona i inni członkowie zespołu redakcyjnego „Crimson” pytali mnie o rząd i sport, który uprawiam. Ktoś chciał wiedzieć, którego prezydenta cenię najbardziej. Odpowiedziałem: – Johna F. Kennedy’ego! To wszystko była wspaniała zabawa, a także dobra inwestycja w przyszłość. Promując film

Kulturyści i samą kulturystykę, promowałem siebie. Za każdym razem, gdy występowałem w radiu czy w telewizji, oswajałem ludzi z moim akcentem, sposobem mówienia, tak że czuli się przy mnie coraz bardziej wyluzowani. Efekt był przeciwny do tego, przed czym ostrzegali mnie hollywoodzcy agenci. Przekuwałem swoje rzekome słabości – posturę, akcent i śmieszne nazwisko – w atuty. Niebawem ludzie zaczęli mnie rozpoznawać, nawet mnie nie widząc, choćby po głosie czy nazwisku. Najlepszą okazją do promocji Kulturystów był festiwal filmowy w Cannes, który odbywał się w maju. Przygotowując się do wyjazdu, postanowiłem coś zrobić ze swoją garderobą. Do tej pory chodziłem w spodniach z podwójnie tkanego materiału, koszulkach Lacoste i kowbojskich butach. Wynikało to głównie z braku pieniędzy. Nie stać mnie było, aby szyć sobie ciuchy na miarę, a gotowe ubrania, w które mogłem się wbić, pochodziły ze sklepów dla „dużych panów”, gdzie obwód pasa mierzyło się w decymetrach. Poza tym jak dotąd w moim planie nie było miejsca na stroje. Starałem się inwestować każdego dolara, żeby przyniósł dwa albo trzy, zapewniając mi finansowe bezpieczeństwo. Ciuchy oznaczały wydatki. Od George’a dowiedziałem się, że najlepszym krawcem w Nowym Jorku jest Morty Sills. Poszedłem więc do niego i zapytałem: – Gdybym miał wybrać jeden garnitur, to jaki? – A gdzie chce pan w nim wystąpić? – odpowiedział pytaniem. – Za miesiąc jadę do Cannes na festiwal filmowy. – W takim razie beżowy lniany. Nie ma się nad czym zastanawiać. Morty uszył mi więc jasnobeżowy lniany garnitur, a do niego wybrał krawat i koszulę, żebym wyglądał naprawdę szykownie. Bez wątpienia strój był w Cannes rzeczą ważną. Wystrojony w garnitur, z którego byłem dumny, w odpowiedniej koszuli, odpowiednim krawacie i odpowiednich butach, krążyłem wśród setek dziennikarzy, nakręcając zainteresowanie prasy filmem Kulturyści. Ale największą sensację wzbudziłem na plaży, gdzie George postanowił urządzić sesję fotograficzną z udziałem dziewczyn z Crazy Horse, paryskiego klubu ze striptizem i kabaretu. Ubrano je w zwiewne sukienki z falbankami i kapelusze, a do rąk włożono bukiety kwiatów – ja występowałem tylko w slipach. Zdjęcia tej scenki ukazały się w prasie na całym świecie, a na projekcję Kulturystów przyszło tylu ludzi, że wszyscy nie zmieścili się w sali. Do Cannes przyjechało mnóstwo gwiazd – na przykład Mick i Bianca Jaggerowie! – i ja

byłem wśród nich. Grałem w nogę z wielkim brazylijskim piłkarzem Pelem, nurkowałem z akwalungiem z francuskimi płetwonurkami wojskowymi, poznałem Charlesa Bronsona. Kobieta kierująca europejską dystrybucją jego filmów urządziła dla niego wieczór w hotelu przy plaży. Siedzieli razem u szczytu stołu, a ja zajmowałem miejsce na tyle blisko, aby słyszeć ich rozmowę. Doszedłem do wniosku, że Bronson nie jest łatwym rozmówcą. – Bardzo się pan przyczynił do naszego sukcesu – mówiła kobieta. – Tak się cieszymy, że pan przyjechał. Czy pogoda nie jest cudowna? On odczekał chwilę, a potem rzucił: – Nie znoszę takich towarzyskich rozmówek. Kobieta była tak zaskoczona, że odwróciła się do drugiego sąsiada przy stole. Nie mogłem wyjść ze zdumienia. Ale taki już był: twardy i szorstki. Nie szkodziło to jego filmom, ja jednak postanowiłem, że pozostanę przy własnym, bardziej przystępnym stylu bycia. Po powrocie do Los Angeles mój agent, Larry Kubik, uradowany, że zainteresowałem się ciuchami, zabrał mnie na zakupy. – Możesz znaleźć takie same spodnie poza Rodeo Drive, gdzie będą kosztowały pięćdziesiąt procent mniej – mówił. Albo: – Te brązowe skarpetki nie pasują do koszuli. Chyba powinieneś założyć niebieskie. Miał dobre oko i zakupy pozwalały nam się oderwać od okropnych scenariuszy, które odrzucaliśmy.

Właśnie

zaproponowano

mi

rolę

mięśniaka

w Sekstecie

z udziałem

osiemdziesięciopięcioletniej Mae West i występ – za dwieście tysięcy dolarów – w reklamie opon samochodowych. Przez

wiele

miesięcy

moim

jedynym

zajęciem

w Los

Angeles

był

handel

nieruchomościami. Częściowo z powodu inflacji, a częściowo na skutek rozbudowy miasta ceny nieruchomości w Santa Monica osiągały astronomiczne sumy. Nie zamierzałem sprzedawać mojego budynku mieszkalnego, ale mniej więcej w czasie, gdy film Kulturyści wszedł na ekrany, zaoferowano mi za niego niemal dwa razy tyle, za ile kupiłem go w 1974 roku. Zysk z inwestycji wysokości trzydziestu siedmiu tysięcy dolarów wyniósł więc sto pięćdziesiąt tysięcy – było to czterokrotne przebicie w ciągu trzech lat. Zainwestowałem całą tę sumę w dwa razy większy budynek, z dwunastoma mieszkaniami zamiast sześcioma, a pomogła mi w tym Olga, która jak zwykle go dla mnie znalazła.

Moja sekretarka, Ronda Columb, która od lat prowadziła za mnie biznes wysyłkowy i układała mój zwariowany plan zajęć, żartowała, że zmieniam się w potentata od nieruchomości. Pochodziła z Nowego Jorku, była czterokrotnie rozwiedziona i dziesięć albo dwanaście lat starsza ode mnie. Jej pierwszy mąż był mistrzem kulturystyki w latach pięćdziesiątych. Poznałem ją przez Gold’s Gym. Ronda była dla mnie jak starsza siostra. Jej ostatni facet pracował jako deweloper i nazywał się Al Ehringer. Któregoś dnia ni z tego, ni z owego powiedziała: – Wiesz, Al cię uwielbia. – Chodzi z moją sekretarką, to oczywiste, że mnie uwielbia! – odparłem. Zaśmiała się. – Nie, naprawdę, uwielbia cię i chciałby wejść z tobą w spółkę. Pomyślisz o tym? – Hm, dowiedz się, co ma na myśli, bo przy Main Street jest budynek na sprzedaż, więc gdyby był zainteresowany… Al miał opinię bystrego agenta, który potrafi wyczuć, gdzie warto budować. Odegrał dużą rolę w przywracaniu do życia historycznych dzielnic Pasadeny w Kalifornii, poprzez otwieranie tam sklepów i sprzedaż loftów. Pomyślałem, że może Santa Monica dojrzała do czegoś podobnego. Main Street, biegnąca równolegle do wybrzeża kilka przecznic od plaży, była zaniedbana, mieszkali tam głównie pijacy oraz ludzie, którzy nie potrafili nigdzie zagrzać miejsca, i znalazłoby się dużo nieruchomości do kupienia. A ja miałem do zainwestowania siedemdziesiąt tysięcy dolarów z Kulturystów i innych przedsięwzięć. Al dobrze znał budynek, który wpadł mi w oko. – Ta nieruchomość i trzy inne są na sprzedaż – oznajmił. – Wybierz, którą chcesz, a ja w to z tobą wejdę. Al i ja kupiliśmy więc budynek i zabraliśmy się do przekształcania Main Street. Nasza inwestycja niemal od razu zaczęła się zwracać. Nieruchomość obejmowała trzy domki z tyłu budynku, które wychodziły na sąsiednią ulicę, i te sprzedaliśmy, uzyskując za nie dość pieniędzy, żeby spłacić całą zaliczkę. To z kolei pozwoliło nam na zaciągnięcie pożyczki i gruntowną renowację budynku. A ponieważ miał ponad pięćdziesiąt lat, kwalifikował się jako zabytkowy, co uprawniało do znacznej ulgi podatkowej. To był kolejny powód, żeby kochać Amerykę. W Austrii, jeśli obiekt miał zostać uznany za historyczny, musiał mieć z pięćset lat, bo inaczej śmiano ci się w nos.

Możliwość zarabiania w ten sposób pieniędzy znacznie wzmocniła mojąpewność siebie. Zmodyfikowałem plany życiowe: wciąż chciałem mieć w przyszłości sieć siłowni, ale postanowiłem, że zamiast zarabiać forsę na filmach, jak Reg Park i Steve Reeves, będę ją zbijał na handlu nieruchomościami. *** Ronda zawsze składała kierowane do mnie prośby o publiczne wystąpienia na stos, który potem przeglądałem. Tamtej wiosny moją uwagę przykuło zaproszenie od komitetu Olimpiad Specjalnych podpisane „Jacquie Kennedy”. Proponowano w nim, żebym przyleciał na Uniwersytet Wisconsin, aby wziąć udział w badaniach naukowych nad leczeniem dzieci upośledzonych umysłowo. Gdybym się przez chwilę dobrze zastanowił, uświadomiłbym sobie, że to nie była ta Jackie Kennedy, którą poznałem – tamta nosiła obecnie nazwisko Onassis, nie podpisywała się imieniem Jacquie i mieszkała w Nowym Jorku. Ale pomyślałem, że może jest honorową przewodniczącą komitetu czy coś w tym rodzaju. Pod wpływem impulsu powiedziałem więc Rondzie: – Pojadę tam. Wygłaszałem już wykłady o treningu siłowym i o tym, jak wygrywać, więc uznałem, że konsultacje z uniwersytetem podniosą rangę kulturystyki jako sportu, nawet jeśli mi za to nie zapłacą. Nie wiedziałem, czy trening siłowy może pomóc dzieciom upośledzonym umysłowo, ale byłem pod wrażeniem, że ktoś chce to sprawdzić, co z kolei stworzyłoby mi nowe możliwości. Gdy przyleciałem w kwietniu do Superior w stanie Wisconsin, niedaleko Duluth, na ziemi wciąż jeszcze leżał śnieg, była to północna filia uczelni. Dwie panie, które przyjechały po mnie na lotnisko, były naukowcami, obie miały doktorat. Przedstawiły mnie Jacquie, szczupłej energicznej kobiecie z Olimpiad Specjalnych, i razem z nią pokazały mi salę gimnastyczną, w której następnego dnia miały zjawić się dzieci. – Jakie ćwiczenia możemy im zalecić? – zapytała Jacquie. – Nie wiem, jak bardzo te dzieci są upośledzone – odparłem – ale bezpiecznym ćwiczeniem jest wyciskanie na ławce. A potem martwy ciąg, ćwiczenia z hantlami, potem… – Dobrze – przerwała mi Jacquie. – Na pierwszy dzień wystarczy. Ustawiliśmy sprzęt i kamerę, upewniając się, czy będzie dość jasno, żeby wszystko sfilmować, a następnie sporządziliśmy plan zajęć na następny dzień. Tamtego wieczoru, leżąc

w łóżku, zastanawiałem się, jak poradzę sobie z dziećmi. Lecz zamiast się martwić, postanowiłem, że będę improwizował. Grupę stanowiło około dziesięciu chłopców, jedenasto, dwunastoletnich, i w chwili gdy wszedłem na salę, wiedziałem, co robić. Natychmiast otoczyli mnie i chcieli dotknąć moich mięśni, a kiedy zacząłem im je pokazywać, wykrzykiwali: „Ojej! Ojej!”. Uświadomiłem sobie, że są w moich rękach jak wosk. Autorytetem był dla nich ktoś, kto miał nad nimi przewagę fizyczną, nie umysłową – chcieli mnie słuchać nie dlatego, że byłem specjalistą od fizykoterapii czy czegoś w tym rodzaju, ale dlatego, że miałem bicepsy. Zacząłem od wyciskania na ławce, tylko ze sztangą obciążoną czteroipółkilogramowymi pierścieniami. Poleciłem chłopcom robić na zmianę po dziesięć powtórzeń, a sam stałem z boku, żeby podawać sztangę i opuszczać ją im na piersi. Dwaj pierwsi poradzili sobie dobrze, jednak trzeci, gdy poczuł ciężar, wpadł w panikę i zaczął krzyczeć, bo bał się, że go zmiażdży. Uniosłem więc sztangę znad jego piersi i mały zerwał się na równe nogi. – Wszystko w porządku – powiedziałem do niego. – Spokojnie. Oddychaj, odpręż się i patrz, jak to robią koledzy. Stał więc obok i patrzył, jak pozostali kolejno podnoszą i opuszczają sztangę po dziesięć razy. Po chwili zauważyłem, że przestał się bać i znowu obudziło się w nim zainteresowanie. Zaproponowałem: – Może chcesz spróbować jeszcze raz? – A on się zgodził. Był już trochę pewniejszy, gdy podsunąłem mu sztangę bez pierścieni, i wykonał dziesięć powtórzeń. – Trzymaj pręt – poleciłem mu. – Jesteś naprawdę silny. Myślę, że udźwigniesz też obciążenie. Dodałem pierścienie, razem dziewięć kilogramów, a on nie tylko zrobił następną dziesiątkę powtórzeń, ale jeszcze poprosił, żebym zwiększył obciążenie. Zdałem sobie sprawę, że jestem świadkiem czegoś niezwykłego. Jeszcze dwadzieścia minut temu dzieciak umierał ze strachu, a teraz wprost emanował pewnością siebie. W ciągu następnych kilku dni trenowałem z innymi grupami dzieci, próbując rozmaitych ćwiczeń, a badacze zbierali materiał. Z naszych obserwacji wynikało, że trening siłowy pozwala uzyskać większą pewność siebie niż, powiedzmy, piłka nożna. W piłce nożnej czasami podanie się udaje, a czasami nie, gdy tymczasem trenując siłowo, wiesz, że jeśli podniosłeś cztery pierścienie, to następnym razem też ci się to uda. Ta przewidywalność pomagała chłopcom szybko zyskiwać wiarę w siebie. Dzięki tej pracy trójbój siłowy znalazł się w programie Olimpiad Specjalnych i obecnie

przyciąga więcej zawodników niż jakakolwiek inna dyscyplina sportu. Szukaliśmy ćwiczeń, które byłyby bezpieczne. Czasami z powodu upośledzenia dzieci mają problem z zachowaniem równowagi, więc wykluczyliśmy przysiady. Ograniczyliśmy się do martwego ciągu, podczas którego nic nie może się stać, bo podnosisz sztangę, dopóki się nie wyprostujesz, i wyciskania na ławce, ponieważ możesz mieć pomocnika, który podtrzyma sztangę, gdy będzie trzeba. Jedna z pań naukowców wydała dla mnie kolację u siebie w domu i podczas rozmowy Jacquie zapytała o moje wykształcenie. – Hm, skończyłem setki kursów, ale nie uzyskałem dyplomu, bo chodzę do trzech college’ów – wyjaśniłem. Wtedy ona powiedziała: – Mamy największy program kształcenia poza kampusem w kraju, więc mógłby pan zrobić dyplom tutaj. Może prześle nam pan wyciąg z indeksu? Zrobiłem to po powrocie do domu i po przeanalizowaniu moich stopni odpisali, że aby uzyskać dyplom, brakuje mi tylko dwóch kursów: z nauk przyrodniczych i wychowania fizycznego. Z tego drugiego chciało mi się śmiać, ale razem opracowaliśmy plan, jak uzupełnić te braki. *** Kiedy na początku sierpnia Bobby Zarem zadzwonił z prawdziwym zaproszeniem od Kennedych, o mało go nie odrzuciłem. Proponowano mi udział w Robert F. Kennedy Celebrity Tennis Tournament w Forest Hill w Nowym Jorku. – Nie umiem grać w tenisa – odpowiedziałem. Po co brać udział w czymś, do czego nic nie można wnieść? Z tego samego powodu gotów byłem odrzucić propozycję uczestnictwa w turnieju tenisowym dla celebrytów. – Powinieneś tam pojechać – przekonywał mnie Bobby. – Bardzo trudno dostać zaproszenie. – Wyjaśnił, że udało mu się je załatwić, bo wycofał się James Caan. – Zastanów się jeszcze, dobra? Larry uwielbiał takie problemy, więc zadzwoniłem do niego. – Zgódź się – powiedział, zanim jeszcze zdążyłem otworzyć usta. – Potrzebujesz tylko trenera. Może wynajmiesz tego gościa, którego zatrudniał Bruce Jenner? Też został tam zaproszony, brał lekcje u tego faceta tylko przez rok i wygrał. Znowu zadzwonił Bobby i przekazał słuchawkę Ethel Kennedy, wdowie po Robercie

Kennedym. To mnie w końcu przekonało. Nie bądź głupi, pomyślałem. Nie możesz odmówić Ethel Kennedy! Zresztą przecież lubisz nowe wyzwania! Poza tym cel był szlachetny. Powiedziałem im więc, że przyjadę, i zacząłem trzy razy w tygodniu kursować do Malibu, żeby ćwiczyć z trenerem mistrza olimpijskiego Bruce’a Jennera. Turniej miał się odbyć dwudziestego siódmego sierpnia, mieliśmy więc tylko trzy tygodnie. Początkowo piłki latały po całym korcie, ale wyszkoliłem się na tyle, że odbijałem jedną kilka razy. Poza tym dobrze biegałem, a to pomagało. Gdy nie było trenera, Larry i Craig urywali się z pracy, by ćwiczyć ze mną woleja. Chcieli mieć pewność, że wypadnę jak najlepiej na korcie wśród tych wszystkich sław. Dla mnie to było nowe doświadczenie – trenować coś bez nadziei na wygraną. Liczyłem się z tym, że ludzie będą się ze mnie śmiali, nawet się tego spodziewałem. Ale chciałem dać przedstawienie, a sprawa była słuszna.

ROZDZIAŁ 12 Dziewczyna marzeń W piątek dwudziestego szóstego sierpnia 1977 roku poleciałem do Nowego Jorku na Robert F. Kennedy Celebrity Tennis Tournament. W Rainbow Room, na ostatnim piętrze budynku NBC w Rockefeller Center, odbywało się przyjęcie przedturniejowe. Gdy wszedłem na salę, zobaczyłem Toma Brokawa z drinkiem w ręku. Znałem go z Los Angeles, gdzie był prezenterem wieczornych wiadomości NBC, zanim został wysłany do Waszyngtonu jako korespondent z Białego Domu. Przyjaźnił się z rodziną Kennedych i stawał się coraz bardziej znaczącą postacią w programach informacyjnych. – Cześć, Arnoldzie – przywitał mnie. – Jak się masz? Poznaj Ethel, gospodynię dzisiejszego wieczoru. Ethel Kennedy uśmiechnęła się do mnie szeroko. – Jak cudownie, że pan przyjechał! Bardzo mi miło pana poznać. Dużo o panu czytałam. Dziękuję, że zgodził się pan nas wesprzeć. Zbieramy pieniądze na… – I zaczęła opowiadać o celu charytatywnym turnieju. A potem powiedziała: – A to Teddy. Teddy Kennedy, senator z Massachusetts, stał obok, również z drinkiem. Uścisnęliśmy sobie dłonie i później zapytał: – Przyszedł pan sam? – Uhm. – To mam dla pana dziewczynę. Musi pan poznać Marię. Gdzie jest Maria? Proszę państwa, znajdźcie mi Marię! Podeszła Maria Shriver. Miała na sobie efektowny strój, wieczorowy i jednocześnie nieformalny. Wyglądała rewelacyjnie. Była dowcipna i lubiła się śmiać. Nieco później przedstawiono mnie także Eunice Kennedy Shriver, jej matce. Gdy tylko się poznaliśmy, wypaliłem: – Pani córka ma fantastyczny tyłek. Uwielbiałem mówić kontrowersyjne rzeczy, ale Eunice nawet nie mrugnęła okiem. – Jest pan bardzo miły – odparła.

Maria zaproponowała, żebym podczas kolacji usiadł przy jej stoliku. Później tańczyliśmy. O rany, myślałem, to dziewczyna w moim typie. Nie żebym się do razu zakochał, bo przecież jej nie znałem. Widziałem jednak, że jest pogodna, ma dobry charakter, emanuje pozytywną energią i człowiek chętnie przebywa w jej towarzystwie. No i miała długie ciemne włosy. Następnego dnia dostaliśmy instrukcje: zostawcie swoje rzeczy i cenne przedmioty w pokojach, przebierzcie się w stroje tenisowe i zejdźcie na dół o dziewiątej rano. Autobus zabrał nas do klubu tenisowego West Side w Forest Hills. Tam, w sali na zapleczu, przez jakiś czas gawędziliśmy, śmialiśmy się i jedliśmy. Poznałem wszystkich, między innymi wiceprezydenta Waltera Mondale’a, komika Billa Cosby’ego, piosenkarzy Dianę Ross i Andy’ego Williamsa, gwiazdy tenisa Ilie Nastasego i Renee Richards, a także dawnego gospodarza The Tonight Show Jacka Paara. Spotkałem też Pelego. Przez cały czas na dwóch głównych kortach klubu rozgrywano mecze tenisowe. Nie był to prawdziwy turniej, po prostu się toczył i gdy cię wywoływali, szedłeś grać, bo była to impreza dobroczynna i nie chodziło o to, żeby wygrać. Przez cały czas wśród gości krążyły z aparatami fotograficznymi Caroline Kennedy i Maria, które robiły wszystkim zdjęcia. Mnie też często fotografowały. Ktokolwiek dobierał partnerów tenisowych, musiał mieć poczucie humoru. Ja grałem w parze

z Roseyem

Grierem,

gwiazdorem

futbolu

amerykańskiego,

który

miał

sto

dziewięćdziesiąt sześć centymetrów wzrostu i ważył sto trzydzieści sześć kilogramów. Na szczęście radził sobie na korcie niewiele lepiej ode mnie. Za przeciwników mieliśmy dwóch dziesięciolatków. Zdołaliśmy odebrać kilka piłek, ale po stracie punktu ściągnęliśmy koszulki i udawaliśmy, że grozimy dzieciakom, co rozbawiło widownię, a o to przecież Ethel chodziło. Ludzie wydali dużo pieniędzy, zapłacili, żeby tam być i przez cały dzień oglądać mecze, więc należało im się trochę rozrywki. W pewnym momencie przedstawiłem Pelego do nagrody, a on przedstawił mnie i na scenę wszedł Bobby Kennedy junior, który powiedział miłe słowa pod adresem wszystkich uczestników turnieju i wręczył następne trofea. Późnym popołudniem w miejscu, gdzie zebrali się goście, podeszły do mnie Caroline i Maria. – Co robisz później? – zapytały. – Nie wiem. Wracam do domu, do Los Angeles. – Może wybrałbyś się do Hyannis Port? Wiedziałem, że to gdzieś na północ od Nowego Jorku, lecz gdzie dokładnie – nie miałem pojęcia.

– Jak się tam dostać? – Samolotem. – Jak długo się leci? – Może z półtorej godziny. Ale mamy własny samolot, więc o nic nie musisz się martwić. Później poszliśmy do restauracji na wczesną kolację, podczas której Caroline i Maria naciskały: – Musisz polecieć z nami do Hyannis Port. Patrząc wstecz, domyślam się, co się stało. Maria i Caroline stwierdziły: czy nie byłoby zabawnie ściągnąć Arnolda do Hyannis Port? Takie miały poczucie humoru: Herkules w Hyannis Port! Ale będzie śmiesznie! Caroline znała mnie z mojej wizyty na Harvardzie tamtego roku i pewnie wywarła presję na Marię. Z całą pewnością powiedziały o swoim planie kuzynom. I teraz miały misję. Nie byłem pewny, czy powinienem tam pojechać. Wydawało mi się to zbyt skomplikowane. Poza tym nie miałem przy sobie pieniędzy, tylko strój do tenisa i rakietę, którą mi dali. – Nie martw się o ubrania zostawione w hotelu – powiedziała Maria. – Pokój jest opłacony przez fundację do jutra. A do tej pory wrócisz. Wtedy spakujesz swoje rzeczy i polecisz do domu. A tymczasem wybierz się z nami. Uprawiasz narciarstwo wodne? – Uhm, tak, trochę. Nie potrafię jeździć na jednej narcie, ale na dwóch tak. – Umiesz pływać? – Uhm, uhm. Lubię pływanie. – Pytamy cię o to, bo wypływamy w morze, a potem na zmianę jesteśmy holowani przez motorówkę. Płyniemy aż do Egg Island. I świetnie się bawimy! Uprawiamy tylko sporty wodne i nic więcej. Nic nie musisz brać. Masz na sobie szorty, a Bobby, mój brat, pożyczy ci drugie, na zmianę, koszulkę i wszystko inne, jeśli będziesz czegoś potrzebował. – Nie mam przy sobie pieniędzy, nic. – Zatrzymasz się u nas w domu! Nie potrzebujesz pieniędzy. W pierwszej turze polecieli „dorośli”: Ethel, Teddy i inni z ich pokolenia. W drugiej turze, o dwudziestej pierwszej, ja z kuzynostwem. Pamiętam, że wylądowaliśmy około dwudziestej drugiej trzydzieści i znaleźliśmy się w wielkim domu w Hyannis Port. Maria naprawdę dała popis.

– Popływajmy! – zaproponowała. – Jak to: popływajmy? – Jest taka piękna noc! Chodźmy popływać. Więc poszliśmy. Popłynęliśmy do łodzi, całkiem daleko. Maria była prawdziwym szczurem wodnym. Podciągnęliśmy się na łódź, żeby zaczerpnąć tchu, a potem wróciliśmy. Wszystko to był test. Kuzyni wciąż ściągali do posiadłości Kennedych jakichś ludzi, żeby poddawać ich próbom. I stroić sobie z nich żarty. Oczywiście, wtedy nie miałem o tym pojęcia. Wreszcie poszliśmy spać. Bobby odstąpił mi swój pokój, tuż obok pokoju Marii. Następnego ranka obudziło mnie jakieś wielkie poruszenie. – Ubieramy się, szybko! Ubieramy się! Babcia jedzie do kościoła. Spotykamy się na miejscu! To msza za nią! Wszyscy biegali nerwowo i brali od siebie nawzajem ubrania. Nagle zdałem sobie sprawę, że mam tylko strój do tenisa. – Nie mam co na siebie włożyć – powiedziałem. – Ojej, weź jedną z koszul Bobby’ego – rzucił któryś z kuzynów. Sprawa nie wyglądała dobrze: Bobby ważył siedemdziesiąt siedem kilogramów, a ja sto cztery. Jego koszula pękała na mnie w szwach, guziki wyglądały tak, jakby zaraz miały wystrzelić w powietrze. Nie miałem innych ciuchów, a jechaliśmy do kościoła na spotkanie z Rose Kennedy! Bobby chciał pożyczyć mi spodnie, ale były na mnie o wiele za małe. Nie mogłem wciągnąć ich nawet na uda. Musiałem więc pojechać do kościoła w szortach, jak mały chłopiec. To było bardzo krępujące – o co zresztą chodziło. Wszyscy kuzyni się ze mnie śmiali. – To komiczne! Spójrz na jego gatki! I na koszulę! Potem wróciliśmy do domu na śniadanie. Miałem okazję przez chwilę odetchnąć. Posiadłość Kennedych składała się ze stojących nad morzem białych piętrowych domków otoczonych dużymi trawnikami, wyglądało to bardzo malowniczo. Rose miała własny dom, podobnie jak każde z jej dzieci. Ja zatrzymałem się w domku Shriverów, bo Maria uzgodniła z Caroline, że będę jej gościem. W ciągu dnia starsi zbierali się w tym czy innym domku na śniadanie, lunch, koktajl i tak dalej. Twierdzenie, że nie będę potrzebował żadnych wyjściowych ubrań, było bzdurą, bo wszyscy mężczyźni paradowali na koktajlach w białych spodniach i blezerach, podczas gdy ja miałem tylko szorty. Ale starałem się robić dobrą minę do złej gry, gdy Maria i Caroline

przedstawiały mnie kolejnym osobom z rodziny. W pewnym momencie podeszła do mnie Rose. Była bardzo ciekawa tego faceta ze świata mięśniaków i zaczęła wypytywać mnie, jak ćwiczę. – Nasze dzieci mają za mało gimnastyki i to mnie martwi. Mógłby pan pokazać nam jakieś ćwiczenia? Mnie też przydałoby się kilka na brzuch. Rose zbliżała się wtedy do dziewięćdziesiątki. Wkrótce jej młodsze wnuki z rodzicami robili pod moim kierunkiem brzuszki i podnosili nogi, co wyglądało przezabawnie. Wiele rzeczy budziło moją ciekawość. Dlaczego to posiadłość rodzinna? Dlaczego domki stoją obok siebie? Zafascynowany patrzyłem, jak członkowie rodu Kennedych funkcjonują w swoim gronie: dziś koktajl u Teddy’ego, potem kolacja u Pat, a jutro śniadanie u Eunice i Sarge’a i tak dalej. Kuzyni byli superambitni, lubili rywalizację i chcieli sprawdzić, czy mam sportowego ducha. Na przykład ciągnęli mnie na nartach wodnych za łodzią. Ale pod przywództwem Joego Kennedy’ego II, najstarszego z nich, dbali także o formy. Gdy przygotowywali się do meczu futbolu dotykowego, rekreacyjnej odmiany futbolu amerykańskiego, który rozgrywali na trawniku u babki, Joe zapytał mnie: – Chcesz z nami zagrać? – Nigdy nie miałem do czynienia z piłką – odparłem. – Widziałem wczoraj, że przedstawiałeś Pelego, jakbyś dobrze go znał, więc musiałeś mieć styczność z piłką nożną. – Uhm. I namówił wszystkich, żeby zagrali w nogę. Był to jeden z tych drobnych gestów, których nigdy się nie zapomina. Joe, pierworodny syn Roberta F. Kennedy’ego, miał opinię trudnego faceta, który łatwo wpada w gniew i krzyczy. Jednak tamtego dnia wykazał się wobec mnie klasą i życzliwością. Chciał wiedzieć, co robię na co dzień, jak trenuję, pytał mnie o Austrię. Sprawę ułatwiało to, że był najbardziej zbliżony do mnie wiekiem – tylko pięć lat młodszy – i dogadywałem się z nim lepiej niż z innymi. Gdy ktoś okazuje mi takie względy, jestem gotów zrobić dla niego wszystko. O zachodzie słońca Maria i ja zabraliśmy Rose na spacer. Starsza pani egzaminowała Marię z gramatyki, jakby chciała się upewnić, czy jej edukacja w college’u jest na odpowiednim poziomie.

– Mówi się: ona i ja „byłyśmy” czy „byliśmy”? Potem przeszła na niemiecki i zaczęła rozmawiać ze mną. Wyjaśniła, że gdy była mała, chodziła w Holandii do szkoły prowadzonej przez zakonnice. Konwersowała płynnie o Beethovenie, Bachu i Mozarcie, mówiła o swojej miłości do opery i muzyki symfonicznej, opowiadała, jak przez całe życie grała na pianinie. Bardzo ciekawie było znaleźć się tak blisko głowy rodu Kennedych, osoby, o której tyle czytałem i słyszałem, znaleźć się tak blisko historii. Wieczorem musiałem wyjechać. Maria zawiozła mnie na lotnisko i przy kasie biletowej przypomniałem sobie, że nie mam pieniędzy. Na myśl, że muszę poprosić dwudziestojednoletnią dziewczynę o pożyczkę, zrobiło mi się gorąco z zażenowania. Zawsze chciałem zarabiać, żeby nie musieć nikogo prosić o jałmużnę czy wsparcie finansowe. Gdy tylko wróciłem do Los Angeles, powiedziałem Rondzie: – Wypisz zaraz czek dla Marii i wyślij go, bo pożyczyła mi sześćdziesiąt dolarów. Muszę jak najszybciej oddać jej te pieniądze. Dołączyłem do czeku list z podziękowaniem. Maria i ja skontaktowaliśmy się ponownie dopiero przed Halloween. Byłem wtedy w trasie promującej moją nową książkę Arnold: Edukacja kulturysty, wspomnieniową i jednocześnie wprowadzającą do treningu siłowego, którą napisałem razem z dziennikarzem i fotografem Douglasem Kentem Hallem po tym, jak wycofałem się z zawodów kulturystycznych. Wydawcę, Dana Greena z Simon & Schuster, fascynowała kulturystyka i osobiście nadzorował cały projekt. Kiedy spotkaliśmy się, by omówić plan promocji książki, pałał entuzjazmem. – Na pewno będzie się świetnie sprzedawać – oświadczył. – Stanie się takim bestsellerem jak książka Pumping Iron. – Obawiam się, że nie, jeśli pozostaniemy przy tym planie – stwierdziłem. Program, który mi przedstawił, przewidywał wizyty tylko w kilku większych miastach. – Ludzie nie będą kupowali tej książki, jeśli im nie powiemy, że istnieje – dowodziłem. – Bo skąd mieliby to wiedzieć? Jeśli chce pan, żeby odniosła sukces komercyjny, to niech mnie pan nie wysyła tylko do sześciu miast. Objedziemy trzydzieści, i to w ciągu trzydziestu dni. – Trzydzieści miast w trzydzieści dni?! To szaleństwo! – Spokojnie. Pojedziemy tam, gdzie zazwyczaj celebryci nie jeżdżą, i dzięki temu zyskamy więcej czasu w porannych programach. Podczas tras promujących książki o tematyce sportowej zwykle pomijano Waszyngton. Ale

promowałem w tym mieście Pumping Iron, więc uznałem, że należy do niego wrócić i nawiązać kontakt

z dziennikarzami,

z którymi

współpracowaliśmy

poprzednio.

A ponieważ

w Waszyngtonie mieszkała Maria, wydawało się czymś naturalnym, że się z nią skontaktuję. Zadzwoniłem do niej z wyprzedzeniem, a ona z entuzjazmem zaproponowała, że oprowadzi mnie po mieście. Przyleciałem późno, około dwudziestej, w Halloween. Maria przyjechała po mnie ubrana w cygański strój i obwiozła po barach i restauracjach, w których pracowała podczas studiów w college’u – właśnie ukończyła Uniwersytet Georgetown. Naprawdę wyglądała jak Cyganka, z pięknymi ciemnymi włosami, w kolorowej sukience, z bransoletkami i wielkimi kolczykami. Bawiliśmy się razem do pierwszej. Następnego rana udzieliłem wywiadów prasie i pojechałem dalej. Tydzień później, szóstego listopada, wysłałem jej na urodziny kwiaty, czego nie robiłem jeszcze w przypadku żadnej dziewczyny. Zadurzyłem się w Marii, a niedawno odkryłem, że można zamawiać wysyłkę kwiatów przez telefon – był to dla mnie nowy sposób okazywania względów, jak pisanie listów z podziękowaniem. W każdym razie Maria była zadowolona. Gdy tylko wróciłem z Europy, znów wyruszyłem w trasę promocyjną. Po drodze zaniosło mnie do Detroit, gdzie miałem wystąpić w centrum handlowym. Zadzwoniłem stamtąd do Marii i powiedziałem: – Hej, jeśli chciałabyś się do mnie przyłączyć, mam tu fajnych znajomych i moglibyśmy się z nimi spotkać. Moi znajomi, państwo Zurkowski, byli współwłaścicielami Health & Tennis Corporation, największej sieci fitness clubów w kraju, liczącej ponad sto placówek. Maria zgodziła się przyjechać. Był to dla mnie znak, że jest mną zainteresowana. Spotykała się z chłopakiem z college’u, ale ten płomień najwyraźniej przygasał, i odnosiłem wrażenie, że jest gotowa iść dalej. Jeśli chodzi o mnie, gdy do niej dzwoniłem, nie bardzo wiedziałem, jakie mam wobec niej plany. Tak dobrze bawiliśmy się w Halloween, że chciałem znów ją zobaczyć, a że mieszkała na Wschodnim Wybrzeżu, miała blisko do Detroit. Nie paliłem się do poważnego związku, szczególnie z dziewczyną ze Wschodniego Wybrzeża. Maria wspominała, że chciałaby odbyć praktyki w zakresie produkcji telewizyjnej w Filadelfii, i myślałem sobie: Nie ma mowy. Filadelfia i Los Angeles – to byłoby trudne.

Ale zamieniło się to właśnie w związek WschodnieZachodnie Wybrzeże. Nie było mowy o tym, że chodzimy ze sobą oficjalnie ani że spotykamy się z kimś innym. Funkcjonowało to raczej na zasadzie: spotykajmy się, jeśli tylko możemy. Podobało mi się, że Maria jest ambitna i że chce zostać kimś w świecie wiadomości telewizyjnych. Ja też miałem ambicje i opowiadałem jej o nich. – Pewnego dnia dostanę milion dolarów za rolę w filmie – powiedziałem kiedyś, bo tyle dostawali najlepiej opłacani aktorzy, jak Charles Bronson, Warren Beatty i Marlon Brando. Chciałem stać się jednym z nich. Wyznałem jej, że zamierzam grać główne role i odnieść taki sukces w filmie, jaki odniosłem w kulturystyce. Po Niedosycie, Kulturystach i Ulicach San Francisco byłem dość dobrze znany w Hollywood, ale nikt nie wiedział, co ze mną zrobić. Szefowie wytwórni byli zasypywani propozycjami, więc żaden z nich nie siadał i nie mówił: „Jezu, a co z tym facetem? Ma ciało i aparycję. Ma osobowość. Potrafi grać. Ale nie pasuje do żadnej normalnej roli, to co mamy z nim zrobić?”. Musiałem więc nawiązać kontakt z niezależnym producentem. Na szczęście jeden z nich nawiązał kontakt ze mną. Był to Ed Pressman, który ze scenarzystą i reżyserem Terrence’em Malickiem wyprodukował Badlands i pracował nad Paradise Alley ze Stallone’em. Był niskim facetem z Nowego Jorku, wyglądającym na zawodowca, eleganckim i doskonale ubranym. Jego ojciec założył firmę produkującą zabawki, a on sam uzyskał dyplom z filozofii na Uniwersytecie Stanforda. Ed zamierzał przenieść na ekran szmatławe czytadło z lat trzydziestych o barbarzyńskim wojowniku Conanie. Wraz ze wspólnikiem przez kilka lat negocjowali zakup praw do sfilmowania tej historii i byli już bliscy zawarcia umowy, gdy zobaczyli wstępny montaż Kulturystów. I od razu uznali, że byłbym idealnym Conanem. Ed nie miał nawet scenariusza. Dał mi do przejrzenia stos komiksów. Nigdy nie słyszałem o Conanie, ale okazało się, że dla młodych ludzi to postać kultowa. W latach sześćdziesiątych zainteresowanie Conanem odżyło, zaczęły powstawać powieści fantasy z jego udziałem, postać tę przywróciły do życia także komiksy Marvela. Oznaczało to, że gdyby Conan pojawił się na ekranie, od razu miałby rzesze fanów. Wizja Eda obejmowała nie tylko jeden film, lecz także całą franszyzę związaną z Conanem, jak w przypadku postaci Tarzana czy Jamesa Bonda, z nową częścią co kilka lat. Nie pamiętam dokładnie, jak to określił, bo choć był bardzo skromny, miał ogromną siłę

przekonywania. Żeby uzyskać poparcie wytwórni – tłumaczył – musi zawrzeć ze mną umowę. Nie mógłbym grać innych superbohaterów, na przykład kolejnego Herkulesa, i zobowiązałbym się do grania w następnych częściach filmu. Nie musiał mnie przekonywać, wystarczyło, że spojrzałem na okładki broszurowych wydań, i od razu wiedziałem, że chcę zagrać tę postać. W środku były fantastyczne ilustracje autorstwa Franka Frazetty, które ukazywały Conana stojącego na stosie poległych przeciwników i wznoszącego triumfalnie topór, z piękną księżniczką u stóp, Conana szarżującego na koniu wśród szeregów przerażonych wrogów. Jesienią 1977 roku uzgodniliśmy warunki umowy, na mocy której miałem zagrać w Conanie Barbarzyńcy i czterech następnych częściach filmu. Kwestia finansowa wyglądała tak: dwieście pięćdziesiąt tysięcy dolarów za pierwszą część, milion za drugą, dwa za trzecią i tak dalej, plus pięć procent z zysków. Za pięć filmów zgarnąłbym po dziesięciu latach dziesięć milionów dolarów. Pomyślałem: To fantastyczne! Nie tylko właśnie osiągnąłem cel, ale wręcz jestem już daleko za nim. Wieść o umowie szybko rozeszła się w Hollywood. Podchwyciła ją prasa branżowa, więc kiedy szedłem Rodeo Drive, sprzedawcy wychodzili ze sklepów i zapraszali mnie do środka. Choć nie wszystko było dopięte, podpisanie kontraktu dało mi pewność, że znajdę się wśród najlepiej zarabiających graczy w przemyśle filmowym. Gdy więc mówiłem Marii, że taki mam cel, nie fantazjowałem. Nie zdawałem sobie sprawy, że jego realizacja zajmie jeszcze kilka lat, ale przecież mi się nie spieszyło. Po kupieniu praw i zaklepaniu aktora Ed musiał znaleźć reżysera i pieniądze, żeby nakręcić pierwszy film z serii. Projektem zainteresowany był John Milius, ponieważ bardzo podobało mu się połączenie maczyzmu i mitologii w książkach o Conanie. Ale był zajęty, kręcił właśnie film o młodym surferze z Garym Buseyem, Wielka środa. Ed dalej szukał więc reżysera. Więcej szczęścia miał z pieniędzmi. Wytwórnia Paramount Pictures zgodziła się wyłożyć na początek dwa i pół miliona dolarów, jeśli Ed zaangażuje renomowanego scenarzystę. I tak poznałem Olivera Stone’a. Miał wtedy opinię wschodzącej gwiazdy i właśnie skończył pisanie scenariusza Midnight Express, opartego na prawdziwej historii młodego Amerykanina, który zostaje przyłapany na próbie wywiezienia z Turcji haszyszu i skazany na dożywocie w ciężkim tureckim więzieniu. Za ten scenariusz Oliver dostał pierwszego Oscara. Conan go zainteresował, ponieważ była to epicka, mitologiczna opowieść i stanowiła potencjalną franszyzę, a także dlatego, że Paramount chciał mu zapłacić.

Gdy tylko przebywałem w mieście, spotykałem się z Oliverem. Był to szalony facet, bardzo bystry i bardzo zabawny. Uważał się za dobrego scenarzystę i podobało mi się, że jest taki pewny siebie jak ja. Trzymaliśmy się razem i szanowaliśmy się, choć mieliśmy różne poglądy polityczne: on był lewicowy, a ja prawicowy. W przeszłości zaciągnął się do wojska i walczył w Wietnamie, potem jednak był bardzo źle nastawiony do establishmentu, zawsze narzekał na rząd, na Hollywood, na wojnę. Oliver kazał mi czytać na głos komiksy i powieści fantasy, bo chciał się zorientować, jak radzę sobie z dialogami i co brzmi dobrze w moich ustach, a co nie. Siadał na kanapie i zamykał oczy, podczas gdy ja czytałem teksty w rodzaju: I oto przybyłem ja, Conan, Cymeryjczyk, czarnowłosy, o posępnych oczach, z mieczem w dłoni, złodziej, pirat, zabijaka, aby zdeptać złociste trony ziemi obutymi w sandały stopami. Ed zachęcał Olivera, żeby puścił wodze wyobraźni – zamierzał wydać na ten film około piętnastu milionów, prawie dwa razy więcej, niż wynosił koszt przeciętnej produkcji filmowej. Oliver przekształcił więc historię Conana w coś, co Milius nazwał później „gorączkową wizją na kwasie”. Przeniósł akcję z odległej przeszłości w przyszłość po upadku cywilizacji. Stworzył czterogodzinną sagę, w której siły ciemności zagrażają światu, i Conan musi wziąć do ręki miecz, żeby na tron mogła wrócić księżniczka, staczając epicką bitwę przeciwko dziesięciu tysiącom mutantów. Oliver wymyślał niezwykłe rzeczy, jak Drzewo Smutku, wielką zdradziecką roślinę, która porywa towarzyszy Conana, gdy próbują ją ściąć, i więzi ich w podziemnym świecie, jej własnym piekle. W scenariuszu znalazły się także pies o wielu łbach, małe stworzenia przypominające nietoperze i różne inne stwory. Jednak następnego lata, gdy scenariusz zaczął krążyć wśród zainteresowanych, wciąż nie było wiadomo, czy projekt w ogóle ruszy. Sfilmowanie wizji Olivera miało kosztować fortunę – nie piętnaście, ale siedemdziesiąt milionów dolarów. Mimo że Gwiezdne wojny z 1977 roku ustanowiły rekord, jeśli chodzi o zysk, i wytwórnie szukały takich epickich historii, była to za duża suma i Paramount się przestraszył. Ed przygotowywał się do ekranizacji Conana od czterech lat i razem ze swoim wspólnikiem wpadł w długi. Postanowiłem zachować stoicki spokój. Miałem kontrakt i wiedziałem, że rozruch takiej dużej produkcji może trwać długo. Mnie się nie spieszy, powiedziałem sobie. Takie opóźnienia są wpisane w podobne przedsięwzięcie. Chciałem tylko dobrze wykorzystać czas oczekiwania, żeby gdy rozpoczną się zdjęcia, być dobrze przygotowanym.

Ed zmontował kilka projektów, abym mógł zdobyć doświadczenie przed kamerą. Zagrałem więc drugoplanową rolę w Kaktusie Jacku, parodii westernu, z udziałem Kirka Douglasa i AnnMargret. Grany przeze mnie bohater nazywał się Przystojny Nieznajomy, reszta filmu była równie beznadziejna. Po wejściu na ekrany w 1979 roku Kaktus Jack zrobił całkowitą klapę i jedyne, co mogę o nim powiedzieć dobrego, to że dzięki niemu poprawiłem umiejętności jeździeckie. Wystąpiłem także z Loni Anderson w filmie telewizyjnym Opowieść o Jayne Mansfield,

w którym

zagrałem

drugiego

męża Mansfield,

mistrza kulturystyki

z lat

pięćdziesiątych, Mickeya Hargitaya. Nie były to gwiazdorskie role i nie wiązano z nimi szczególnych oczekiwań, ale pomogły mi przygotować się do prawdziwego wyzwania: Conana, wielkiej międzynarodowej produkcji, która miała kosztować dwadzieścia milionów i zdobyć światowy rozgłos. Równocześnie zajmowałem się interesami. Wciąż prowadziłem biznes związany z kulturystyką i byłem współproducentem zawodów w Columbus w Ohio, które w końcu stały się znane jako Arnold Classic. Co roku Jim Lorimer i ja podnosiliśmy wysokość nagrody pieniężnej, więc prestiż i popularność turnieju rosły. Tymczasem pojawiły się takie okazje w handlu nieruchomościami, że nie można ich było przepuścić. W południowej Kalifornii wartość nieruchomości wzrosła dwa razy tyle, ile wynosił współczynnik inflacji. Wykładało się sto tysięcy, żeby kupić za milion coś, co rok później osiągało wartość miliona dwustu tysięcy, czyli zarobić na inwestycji dwieście procent. To było szaleństwo. Al Ehringer i ja sprzedaliśmy naszą nieruchomość przy Main Street i kupiliśmy jeden kwartał ulic pod powtórną zabudowę w Santa Monica, a drugi w Denver. Ja zamieniłem mój budynek z dwunastoma mieszkaniami na większy, taki, który miał trzydzieści jeden lokali. Gdy w 1981 roku Ronald Reagan objął urząd prezydenta i gospodarka zwolniła, spełniłem następne marzenie imigranta: zarobiłem swój pierwszy milion dolarów. *** Conan Barbarzyńca być może do dziś pozostałby tylko bohaterem opowiadań fantasy, gdyby w 1979 roku do akcji nie wkroczył John Milius. Wziął scenariusz Olivera Stone’a, ciachnął go na pół i przerobił tak, żeby jego realizacja kosztowała mniej, choć przewidywany koszt produkcji i tak wynosił siedemnaście milionów dolarów. A co ważniejsze dla Eda Pressmana, Milius miał dostęp do pieniędzy. Umowa zobowiązywała go, żeby nakręcił następny film dla Dina De Laurentiisa, który uwielbiał fantasy. Późną jesienią Dino i Ed zawarli więc

kontrakt, na mocy którego Dino odkupił projekt od Eda. Koneksje Dina gwarantowały szeroką dystrybucję, ponieważ rozpowszechniania Conana w Stanach podjęła się wytwórnia Universal Pictures. I nagle bum! – projekt wdrożono do realizacji. To, co było korzystne dla Conana Barbarzyńcy, nie musiało jednak automatycznie być dobre dla mnie. De Laurentiis nie znosił mnie od naszego pierwszego spotkania i nic się w tej kwestii nie zmieniło. Mimo że miałem podpisaną umowę, chciał się mnie pozbyć. – Nie lubię tego Schwarzeneggera – powiedział Miliusowi. – To nazista. Na szczęście John już wcześniej uznał, że doskonale nadaję się do roli Conana. – Dino, w ekipie jest tylko jeden nazista, czyli ja – odparł. – To ja jestem nazistą! Oczywiście Milius nie był żadnym nazistą. Chciał tylko wstrząsnąć Dinem, a poza tym lubił prowokacje. Przez cały czas produkcji filmu chodził do dziwnych sklepów ze starociami i kupował ołowiane figurki Mussoliniego, Hitlera, Stalina i Franco, a potem stawiał je na biurku Dina. Dino zrobił następny krok i przysłał mi swojego prawnika, żeby renegocjował ze mną umowę. Facet nazywał się Sidewater; mój agent Larry przezywał go Sidewinder, Grzechotnik. Prawnik oznajmił: – Dino nie chce ci dać tych pięciu procent, o których mowa w kontrakcie. Nie chce dać ci żadnego procentu. – Niech sobie zachowa te pięć procent. Kim ja jestem, żeby stawiać warunki? Facet wytrzeszczył na mnie oczy. – Zrzekasz się całych pięciu procent? Zdumiał się, kiedy to usłyszał, bo spodziewał się, że będę walczył o swoje. Gdyby film okazał się sukcesem, każdy procent mógł być wart tysiące dolarów. – Całych pięciu – powtórzyłem. – Niech sobie je weźmie. Myślałem: Możecie sobie je wziąć i schować do kieszeni, bo nie gram w tym filmie dla forsy. Wiedziałem, jakie są realia: brak równowagi sił. Dino trzymał kasę, a mnie zależało na karierze, więc po co się kłócić? To była kwestia popytu i podaży. Ale wiedziałem, że pewnego dnia role się odwrócą i Dino będzie musiał mi zapłacić. Dla Johna Miliusa wszystko było grą, o czym się przekonałem, gdy lepiej się poznaliśmy. Był niedźwiedziowatym facetem z ciemnymi kręconymi włosami i brodą, który palił cygara

i jeździł harleyemdavidsonem. Pasjonował się historią, zwłaszcza wojen, i miał encyklopedyczną wiedzę na temat bitew i uzbrojenia od czasów egipskich poprzez starożytną Grecję i Rzym aż do współczesności. Potrafił rozprawiać o wikingach, Mongołach, piratach z każdej epoki, samurajach, średniowiecznych rycerzach, łucznikach. Znał kalibry wszystkich pocisków, jakich używano podczas drugiej wojny światowej, i wiedział, jaki pistolet nosił przy sobie Hitler. Nie musiał nigdzie tego sprawdzać, wszystko miał w głowie. John z upodobaniem nazywał samego siebie faszystą zen, przechwalał się, że jest takim prawicowcem, że nawet nie zalicza się do republikanów. Niektórzy ludzie w mieście uważali go za świra. Ale miał tak dobre pióro, że nawet liberałowie zwracali się do niego o pomoc przy pisaniu scenariuszy, jak Warren Beatty z Czerwonymi. Nikt lepiej od niego nie pisał kwestii w stylu macho. Wspaniałym przykładem jego umiejętności jest monolog granego przez Roberta Shawa kapitana Quinta ze Szczęk, który wspomina zatonięcie USS Indianapolis podczas drugiej wojny światowej, po przetransportowaniu przez okręt bomby atomowej zrzuconej potem na Hiroszimę. Pomoc przybyła dopiero po czterech dniach, zbyt późno dla większości członków załogi. Quint kończy swoją opowieść tak: „W wodzie znalazło się tysiąc stu ludzi. Wyszło z tego cało trzystu szesnastu, dwudziestego dziewiątego czerwca czterdziestego piątego, resztę załatwiły rekiny. Ale bombę dostarczyliśmy”. Milius napisał także legendarną kwestię Roberta Duvalla z Czasu Apokalipsy: „Uwielbiam zapach napalmu o poranku… Tak pachnie… zwycięstwo”. I oczywiście odpowiedź Conana, gdy go pytają, co jest w życiu najlepsze: „Zmiażdżyć wrogów, patrzeć, jak są pędzeni przed tobą, i słyszeć lament ich kobiet”. To mój ulubiony tekst. Zabawnie było przebywać z facetem, który był fanem macho fantasy. Lubiłem wkraczać w ten świat i z niego wychodzić. W jednej chwili mogłem być aktorem, w drugiej menelem z plaży, w trzeciej biznesmenem, w następnej mistrzem kulturystyki, a w jeszcze następnej Romeem czy kim tam, a Milius wciąż był taki sam. Na tym między innymi polegał jego urok. Na biurku w gabinecie zawsze trzymał broń, miecze i noże. Chwalił się strzelbami od Purdeya, robionymi na zamówienie angielskimi śrutówkami ze specjalnym grawerunkiem. Każda wymagała miesięcy pracy i kosztowała dziesiątki tysięcy dolarów. Po każdym filmie Milius dostawał nową, strzelba zawsze należała do umowy. Jeśli John skończył produkcję w terminie, otrzymywał w nagrodę purdeya. Milius bardzo dużo wiedział o świecie i chętnie dzielił się swoją wiedzą z każdym, kto

chciał go słuchać. Brał szpadę i mówił: – Weź ją do ręki. Poczuj jej ciężar. Na tym polega różnica między szpadą angielską a francuską. Francuskie zawsze były lżejsze… – Albo spoglądał na jakąś aktorkę i zaczynał: – Owszem, jest piękna, ale w czasach Conana by się nie podobała. Wtedy chyba w ogóle kobiety nie miały takich dużych piersi. I zobacz, jak ma szeroko rozstawione oczy, a kształt nosa i ust? To nie są egipskie usta. Milius kazał mi oglądać filmy, które jego zdaniem były ważne dla mojej roli. Wręczał mi japoński klasyk z 1954 roku, Siedmiu samurajów, i mówił: – Musisz zobaczyć Toshira Mifunego. Przyjrzyj się, jak ociera usta, jak mówi, jak bierze się do kobiet. Wszystko, co robi, jest stylowe, wszystko wykracza poza ramy życia, ma w sobie coś łobuzerskiego. Taki właśnie jest Conan. Kazał mi też zwrócić uwagę na sztukę władania bronią białą, ponieważ kenjutsu należało do całego wachlarza stylów walki, które Milius wprowadzał do świata Conana. W scenariuszu pojawiał się cały arsenał broni: miecze, topory, kopie, sztylety i zbroje. Milius zaczął podsyłać mi rozmaitych fachowców, którzy mieli mnie uczyć: znawców sztuk walki, płatnerzy, kaskaderów specjalizujących się w jeździe konnej. Przez trzy miesiące, po dwie godziny dziennie, uczyłem się posługiwać pałaszem. W przeciwieństwie do miecza samurajskiego, bardzo lekkiego i bardzo ostrego – przeznaczonego do obcinania głów oraz kończyn i przecinania ciała na pół – pałasz jest potężny i ma podwójne ostrze. Kiedyś służył do zadawania mocnych ciosów, przebijania pancerzy i ciał. Musiałem się nauczyć, które części ciała są najbardziej podatne na zranienie i jak władać tą bronią, nie mówiąc o tym, co robić, gdy nie trafi się w cel. Zamach pałaszem o wadze pięciu kilogramów może pozbawić wojownika równowagi, tak jak silny odrzut strzelby czy karabinu, trzeba więc przewidzieć jego siłę i wykorzystać ją do wymierzenia następnego ciosu. Potem zjawił się trener kenjutsu, a za nim znawca brazylijskiego stylu walki, łączącego ciosy pięścią z zapasami, w którym stosuje się wszelkiego rodzaju wyrzuty kończyn, uderzenia łokciami i atak całym ciałem. Kaskader uczył mnie technik wspinaczkowych, upadania i toczenia się po ziemi, skoków z wysokości siedmiu metrów na matę. Milius był zajęty postprodukcją Wielkiej środy, ale zawsze znajdował czas, żeby sprawdzić, czy robię postępy, i nagrywać mnie na wideo. Trening był intensywny i czasochłonny, tak samo jak przygotowania do zawodów

kulturystycznych, i oddawałem mu się całym sobą. Czułem, że moja kariera filmowa nagle nabrała ostrości, jak w obiektywie aparatu fotograficznego. Zawsze się przede mną rysowała, ale mgliście, nigdy nie wiedziałem, w którą stronę się potoczy ani kiedy dokona się przełom. Jednak rola Conana była jak zdobycie pierwszego międzynarodowego tytułu w kulturystyce. Wcześniej oglądałem swoje postępy w lustrze, widziałem, jak moje mięśnie powoli rosną, lecz tak naprawdę nie wiedziałem, na czym stoję. Po zdobyciu tytułu Mister Universe pomyślałem: Jezu, to były międzynarodowe zawody, rywalizowałem z facetami, których widuję w czasopismach, i wygrałem. Uda mi się. Na moją karierę postawili najwięksi gracze w Hollywood. Dino dał mi możliwość wykazania się w filmie, trochę tak jak kiedyś Joe Weider w kulturystyce. Nawiązałem kontakt z Universal Pictures, dużą międzynarodową wytwórnią filmową, która wypuściła takie hity, jak Łowca jeleni czy Szczęki, a teraz kręciła film o sympatycznym kosmicie, który wylądował na Ziemi, ^.T.Faceci, którzy stali na czele wytwórni, Lew Wasserman i Sid Sheinberg, byli legendarnymi postaciami filmu, ludźmi, którzy kreowali gwiazdy. Kaskader dający mi lekcje, weteran świata filmowego i bystry obserwator, od razu powiedział: – Stary, ale masz szczęście. Zdajesz sobie sprawę, że jesteś teraz częścią hollywoodzkiej machiny? Wiesz, ile pieniędzy na ciebie wydadzą? Tylko na ciebie? Dwadzieścia milionów na film… dwadzieścia milionów! A ty grasz w nim główną rolę. Cała ta machina pracuje na ciebie. Będziesz wielki. Myślałem o ludziach, którzy przyjechali do Hollywood i walczyli, żeby związać koniec z końcem, pracowali jako kelnerzy i kelnerki, jednocześnie chodząc na przesłuchania. Spotkałem niektórych z nich na zajęciach z aktorstwa i słyszałem, jak narzekali: „Znowu mnie odrzucili, nie wiem, co teraz zrobię”. W Hollywood można być stale odrzucanym i bywa to nie do wytrzymania. Potem wraca się do domu z podkulonym ogonem. Dlatego właśnie tak wielu aktorów bierze narkotyki. Mnie udało się uniknąć takich rozpaczliwych sytuacji, a teraz miałem przed sobą wielką szansę. Wybrali mnie. Oczywiście musiałem udowodnić, że zasłużyłem na ten wybór, ale tym się nie przejmowałem. Miałem zamiar zrobić wszystko, żeby się sprawdzić. Nie dzieliłem się swoją dumą z nikim. Miałem zwyczaj iść naprzód. Ale czułem się świetnie. Najdziwniejszym trenerem, jakiego znalazł dla mnie Milius, był fanatyk Conana,

mieszkający w górach, na łonie przyrody. Tak uwielbiał opowieści o Conanie, że chciał żyć jak on – i stał się specjalistą od spania na śniegu, wspinaczki na drzewa, odżywiania się darami natury. Nawet nazwał się Conanem. Nie przeszkadzały mu brud ani zimno. Pojechałem z nim zimą do Aspen, a on jeździł na nartach ubrany tylko w szorty. Zastanawiałem się, czy miał mi za złe, że to ja zagram jego ulubionego bohatera, ale on bardzo się z tego cieszył. Wśród fanów Conana rozeszła się wieść, że ostro trenuję do roli, że zamierzam sam jeździć konno i walczyć pałaszem, więc nawet ci najbardziej zachowawczy uznali, że się nadaję, zwłaszcza że jeśli chodzi o budowę fizyczną, bardzo przypominałem Conana. Cieszyłem się, że mnie akceptują, dobrze to wróżyło, ponieważ właśnie tacy ludzie stanowili żelazną widownię, która miała chodzić na film wiele razy i polecać go wszystkim znajomym. W nagrodę za poświęcony mi czas, gdy kręciliśmy zdjęcia, zabraliśmy „Conana” do Europy. Zagrał nieprzyjacielskiego wojownika, który zostaje posiekany na kawałki. Przeze mnie.

ROZDZIAŁ 13 Maria i ja Chociaż jeśli chodzi o poglądy polityczne, staliśmy z Marią po przeciwnych stronach barykady, to właśnie polityka zbliżyła nas do siebie „geograficznie”. Maria przeprowadziła się do Kalifornii, żeby pracować w sztabie wyborczym Teddy’ego Kennedy’ego podczas kampanii prezydenckiej w 1980 roku. W amerykańskiej polityce było czymś niesłychanym, żeby aktualny prezydent, ubiegający się o reelekcję, musiał rywalizować z kandydatem z własnej partii. Ale pierwsza kadencja Jimmy’ego Cartera była tak rozczarowująca, a Ameryka znalazła się w tak głębokim kryzysie, że Teddy postanowił stanąć z nim do walki. Oczywiście, gdy któryś z Kennedych ubiegał się o prezydenturę, pozostali spieszyli z pomocą. Jeśli należało się do rodziny, trzeba było zrezygnować ze swojego życia i włączyć się do kampanii. Maria i jej przyjaciółka Bonnie Reiss na początek okleiły całego mojego jeepa plakatami wyborczymi i nalepkami „Kennedy ’80”. Miałem brązowego cherokee chiefa i byłem z niego bardzo dumny. To potężny samochód w porównaniu z innymi – był pierwszym modelem SUVa – i pojechałem po niego aż do Oregonu, żeby dostać tysiąc dolarów zniżki. Mój egzemplarz był wyposażony w głośnik i syrenę – dla szpanu i do straszenia innych kierowców, żeby ustępowali mi z drogi. Ale teraz, gdy jeździliśmy nim po mieście, kuliłem się na fotelu, żeby nikt mnie nie rozpoznał. Dziwnie było zajeżdżać codziennie tak oklejonym wozem pod siłownię, bo jak większość miejscowych byłem republikaninem, a reklamowałem Teddy’ego. Liczyłem, że w wyborach zwycięży Ronald Reagan, nikt jednak nie pytał mnie o zdanie, wszyscy chcieli popatrzeć na Marię. Hollywood to oczywiście duży ośrodek liberałów i Maria miała w nim szerokie koneksje rodzinne. Jej dziadek, Joe Kennedy, był głęboko zakorzeniony w środowisku filmowców, w latach dwudziestych prowadził co najmniej trzy wytwórnie filmowe. Rodzina Kennedych była znana z tego, że jej członkowie angażowali do kampanii politycznych artystów. Wiedzieli, jakie możliwości ma Hollywood, dlatego zwracali się do aktorów, reżyserów i producentów o pomoc w zbieraniu funduszy. Wuj Marii, Peter Lawford, był wielkim gwiazdorem, przyjaźnił się z Frankiem Sinatrą oraz Deanem Martinem, i gdy dorastała, dużo słyszała i o nich, i o całym Rat Pack, widywała ich w domu rodziców i bywała u nich

w Palm Springs. W 1980 roku, gdy przyjechała do Kalifornii, poznała też ich żony. Sztab wyborczy Kennedych dzwonił do wytwórni i agencji aktorskich, żeby umawiać Marię na spotkania z grubymi rybami i celebrytami środowiska filmowców. – Maria chciałaby spotkać się z panem i porozmawiać o imprezie, którą przygotowujemy – mówili i efekt był murowany: „O mój Boże, przyjdzie do nas ktoś z Kennedych!”. To otwierało wszystkie drzwi. Zazwyczaj Marii towarzyszył ktoś ze sztabu, ale zdarzało się, że szedłem z nią ja albo nawet ją woziłem. Kandydatura Teddy’ego budziła takie kontrowersje, że niełatwo było zdobyć dla niego poparcie. Często słuchałem, jak ludzie – na przykład producent Norman Lear – tłumaczyli Marii, dlaczego nie będą na niego głosowali, tylko poprą niezależnego kandydata, kongresmena z Illinois Johna Andersona, albo będą trwali przy Carterze. Maria nie miała jeszcze dwudziestu pięciu lat, a już należało się z nią liczyć. Zdałem sobie z tego sprawę dość wcześnie. W 1978 roku, z sześć miesięcy po tym, jak się poznaliśmy, pozowałem dla czasopisma „Playgirl” do cyklu zdjęć. Miał je zrobić Ara Gallant, mój nowojorski przyjaciel i modny fotograf, więc zaproponowałem, żeby urządzić sesję w tradycyjnej piwiarni, tylko żeby zamiast potężnych Niemek roznoszących kufle piwa i talerze z kiełbaskami wystąpiły młode seksowne dziewczęta z gołymi cyckami. Był to jeden z moich wariackich pomysłów, ale Arze bardzo się spodobał. Kiedy jednak opowiedziałem o tym Marii i zakończyłem słowami: „Pracujemy teraz nad kompozycją”, stwierdziła, że cała ta sprawa to pomyłka. – Myślałam, że chcesz dostać się do filmu – zarzuciła mi. – Jeśli wystąpisz na zdjęciach z gołymi babami, to myślisz, że producenci powiedzą: „O rany! Chcę tego faceta!”? Bardzo wątpię. Czemu to ma służyć? Nie wiedziałem, co odpowiedzieć. Po prostu dostałem głupawki i powiedziałem do Ary: „Zróbmy coś zgrywnego”. Nie chodziło mi o nic szczególnego. – Cóż, jeśli to niczemu nie służy, daj sobie spokój. Nie jest ci to do niczego potrzebne. Miałeś zabawę, a teraz daj sobie spokój. Była tak stanowcza i przekonująca, że w końcu namówiłem redakcję „Playgirl”, żeby zrezygnowała z tego materiału, i zapłaciłem siedem tysięcy dolarów w ramach zwrotu kosztów za sesję zdjęciową. Maria wiedziała, jak funkcjonuje opinia publiczna, bo w świecie, w którym się wychowała,

należało się z nią liczyć. Pierwszy raz chodziłem z dziewczyną, której nie przeszkadzały moje ambicje, nie traktowała ich jak wymysłów, które kłóciłyby się z jej wizją przyszłości: małżeństwem, dziećmi, przytulnym domkiem w jakimś ładnym miejscu, czyli typowym amerykańskim modelem życia. Świat Marii nie był tak ograniczony. Był gigantyczny ze względu na to, czym zajmowali się jej dziadek, ojciec, matka, stryjowie. W końcu poznałem dziewczynę, której świat był równie duży jak mój. Zrealizowałem już część zamierzeń, ale wiele z nich pozostawało jeszcze w sferze marzeń. I gdy opowiadałem jej o swoich kolejnych, jeszcze ambitniejszych pomysłach, nigdy nie powiedziała: „Daj sobie spokój, to nierealne”. Żyjąc w takiej rodzinie, widziała, że marzenia się spełniają. Jej pradziadek był imigrantem, a dziadek zbił majątek w Hollywood, w przemyśle alkoholowym, handlu nieruchomościami i na różnych innych inwestycjach. Był to świat, w którym krewny ubiegający się o stanowisko prezydenta czy senatora nie był rzadkością. Słyszała, jak jej wuj, John F. Kennedy, zapowiadał w 1961 roku, że pod koniec dekady Stany Zjednoczone wyślą człowieka na Księżyc. Jej matka powołała do życia Olimpiady Specjalne. Ojciec był jednym z założycieli i szefów Korpusu Pokoju, za administracji Kennedy’ego i Johnsona stworzył także Job Corps, Volunteers in Service to America oraz Legal Services, służące ubogim. Sargent Shriver był również ambasadorem Johnsona i Nixona we Francji. Gdy więc mówiłem: „Chcę dostać milion dolarów za rolę w filmie”, nie wydawało się to Marii absurdem. Budziło tylko jej zaciekawienie. – Jak zamierzasz to zrobić? – pytała. – Podziwiam twoje samozaparcie. Nie rozumiem, jak można być tak zdyscyplinowanym. Co więcej, będąc ze mną, była świadkiem czegoś, czego nigdy wcześniej nie widziała: jak z jednego dolara robi się dwa, jak tworzy się przedsiębiorstwa i zostaje milionerem. To, w jaki sposób została wychowana, dawało jej wielką przewagę w postaci niezwykłego wykształcenia, rozległej wiedzy i mądrości przejętej od rodziców. Znała wpływowych ludzi i miała okazję ich słuchać. Gdy jej ojciec był ambasadorem, pojechała do Paryża, mogła podróżować po świecie. W dzieciństwie grała w tenisa, jeździła na nartach i brała udział w zawodach jeździeckich. Istniały też minusy takiego pochodzenia. Eunice i Sarge byli tak silnymi osobowościami, że ich dzieci nie miały możliwości wyrobić sobie zdania w bardzo wielu kwestiach. Oboje zawsze starali się wzmacniać ich pewność siebie. – To bardzo dobry pomysł, Anthony – mówiła Eunice najmłodszemu synowi, który szedł

dopiero do szkoły średniej. – Ja bym podeszła do tego inaczej, ale masz rację, nie pomyślałabym o tym. Jednak w domu panowała ścisła hierarchia i to rodzice, przeważnie matka, podejmowali najważniejsze decyzje. Eunice była bardzo dominującą osobą, lecz Sarge’owi to nie przeszkadzało. Gdy dorasta się w takich warunkach, trudno samodzielnie decydować o sobie i człowiek w końcu ma wrażenie, że bez pomocy rodziców sobie nie poradzi. Eunice i Sarge decydowali na przykład, które z college’ów należy wziąć pod uwagę przy wyborze uczelni. Owszem, dzieci mogły się wypowiedzieć, ale to oni mieli ostatnie słowo, a częstokroć cała rodzina. Wśród Kennedych panowała niezwykła zgodność. Na przykład ani jedno z trzydzieściorga kuzynów nie było republikaninem. Jeśliby zebrać trzydziestu członków jakiejś dużej rodziny, to prawie niemożliwe, żeby wszyscy byli jednomyślni. Dlatego zawsze drażniłem się z Marią: – Twoja rodzina jest jak kolonia klonów. Jeśli zapytasz brata o ulubiony kolor, odpowie: lubimy niebieski. Ona się śmiała i mówiła: – To nieprawda! Zobacz, jak się od siebie różnimy. – Wszyscy jesteście rzecznikami ochrony środowiska, sportowcami i demokratami, wszyscy popieracie tych samych kandydatów i wszyscy lubicie niebieski. Kolejny duży minus wiązał się z oceną społeczną. Niezależnie od tego, czego byś dokonał jako Kennedy czy Shriver, nikt nie uznawał tego za zasługę. Ludzie mówili: – Hm, gdybym ja był Kennedym, też bym tak potrafił. Z wszystkich tych powodów Maria, żeby zachować tożsamość, musiała starać się bardziej niż większość ludzi. Sarge i Eunice przyjęli mnie ciepło. Kiedy Maria po raz pierwszy zabrała mnie do swojego rodzinnego domu w Waszyngtonie, Sarge zszedł po schodach z książką w ręku. – Właśnie czytam o twoich wspaniałych dokonaniach – powiedział. Znalazł wzmiankę o mnie w dziele o imigrantach, którzy przybyli do Ameryki z pustymi rękami i odnieśli sukces. To była miła niespodzianka, bo nie przypuszczałem, że już piszą o mnie w książkach. Kulturystyka wciąż uchodziła za dziwactwo. Pomyślałbym raczej, że będą pisali o takich imigrantach, jak były amerykański sekretarz stanu Henry Kissinger, a nie o mnie. To było bardzo uprzejme i wspaniałomyślne ze strony ojca Marii, że zwrócił uwagę na ten fragment

i mi go pokazał. Eunice od razu zaprzęgła mnie do roboty. Była zachwycona, gdy usłyszała, że brałem udział w pracach naukowych związanych z Olimpiadami Specjalnymi na Uniwersytecie Wisconsin, i zanim się zorientowałem, zacząłem jej pomagać przeforsowywać pomysł, żeby do programu igrzysk włączyć trójbój siłowy, i wszędzie, dokąd tylko jeździłem, prowadziłem warsztaty na temat treningu siłowego dla dzieci upośledzonych umysłowo. Gdyby państwo Shriver nie byli tak uprzejmi, pierwsza kolacja w ich domu mogłaby być dla mnie ciężkim przeżyciem. Czterej bracia Marii, Anthony, Bobby, Timothy i Mark, mieli od dwudziestu trzech do dwunastu lat i od razu jeden z młodszych doniósł: – Tato, a Arnold uwielbia Nixona! Sarge był wielkim przyjacielem Huberta Humphreya. Startując do wyborów przeciwko Nixonowi w 1968 roku, Humphrey chciał nawet, żeby Sarge poprowadził jego kampanię, ale ród Kennedych stanowczo się temu sprzeciwił. Wtedy, siedząc z nim przy stole, poczułem się więc naprawdę niezręcznie. Jednak Sarge, zawsze dyplomata, odparł spokojnie: – Cóż, każdy może mieć swoje zdanie w tych sprawach. Później wróciliśmy do tego tematu i wyjaśniłem, dlaczego podziwiam Nixona. Wynikało to z tego, że wychowałem się w Europie, gdzie rząd sprawuje całkowitą kontrolę nad wszystkim, siedemdziesiąt procent ludności pracuje w sferze budżetowej i największą ambicją jest zdobyć państwową posadę. I że między innymi dlatego wyjechałem do Stanów. Tak się złożyło, że Sargent interesował się Niemcami, bo był niemieckiego pochodzenia. W latach trzydziestych spędzał w Niemczech letnie wakacje, w bawarskich pumpach przemierzał Niemcy i Austrię, jeździł na rowerze od wsi do wsi. Gdy był tam pierwszy raz, dojście do władzy Hitlera, który został kanclerzem, nie zrobiło na nim wielkiego wrażenia. Ale już podczas następnego pobytu, w 1936 roku, nauczył się rozróżniać brunatne koszule, czyli oddziały szturmowe NSDAP, Sturmabteilung (SA), od ubranych na czarno członków elitarnej gwardii Hitlera, Schutzstaffel (SS). Czytał, że więźniów politycznych wysyła się do obozów koncentracyjnych. Słyszał nawet przemawiającego Hitlera. Wrócił więc do kraju z przekonaniem, że Ameryka powinna trzymać się z dala od narastającego kryzysu w Europie. W 1940 roku założył na Uniwersytecie Yale antywojenny America First Committee, między innymi z Geraldem Fordem, przyszłym trzydziestym ósmym

prezydentem USA, i Potterem Stewartem, przyszłym przewodniczącym Sądu Najwyższego. Mimo to przed atakiem Japończyków na Pearl Harbor wstąpił do marynarki wojennej i służył w niej przez całą wojnę. Wielokrotnie rozmawialiśmy po niemiecku. Nie mówił tym językiem płynnie, ale za to potrafił w nim śpiewać. Posiłki w gronie rodzinnym u Shriverów bardzo różniły się od tego, co znałem z domu. Sarge na przykład pytał mnie przy kolacji: – Co by zrobili twoi rodzice, gdybyś zwrócił się do nich tak, jak zwracają się do mnie moje dzieci? – Od razu daliby mi w twarz. – Słyszycie, chłopcy? Arnoldzie, powtórz to, powtórz. Jego ojciec dałby mu w twarz. Ja powinienem z wami postępować tak samo. Chłopcy odpowiadali na to: – E tam, tato. – I rzucali w niego kawałkami chleba. Tak żartowali przy stole. Byłem zdumiony. Gdy pierwszy raz przyszedłem na kolację, pod koniec posiłku jeden z chłopców puścił bąka, drugi beknął, a trzeci tak odchylił się z krzesłem do tyłu, że upadł na podłogę. Potem leżał, jęcząc: – O kurwa, ale się obżarłem. Eunice rzuciła ostro: – Nie używaj w tym domu takich słów, słyszysz? – Przepraszam, mamo, ale okropnie się najadłem. Fantastycznie gotujesz. – Oczywiście to też był dowcip. Eunice nie umiałaby ugotować nawet jajka na miękko. – Ciesz się, że masz co jeść – odparła wtedy. Rodzice Marii z pewnością byli bardziej wyrozumiali dla dzieci niż moi, o czym ja i Meinhard przekonaliśmy się wiele razy. Przy stole zawsze kazano nam milczeć, podczas gdy dzieci Shriverów były zachęcane do udziału w rozmowie. Jeśli, powiedzmy, mówiono o Dniu Niepodległości i o tym, jakie to wielkie święto, Sargent pytał: – Bobby, co znaczy dla ciebie Czwarty Lipca? Rozmawiali o kwestiach politycznych, o bolączkach społecznych, o wypowiedziach prezydenta. Oczekiwano, że wszyscy zabiorą głos i wniosą coś do dyskusji. *** Chociaż Maria i ja mieszkaliśmy na dwóch krańcach Ameryki, nasze drogi stale się

krzyżowały. Maria przyjechała do Wisconsin na ceremonię ukończenia przeze mnie studiów – po dziesięciu latach ciężkiej pracy otrzymałem dyplom z przedsiębiorczości, specjalność: międzynarodowy marketing w dziedzinie fitnessu. Ona zaczynała karierę w telewizji, była producentką lokalnych programów informacyjnych w Filadelfii i Baltimore. Jeździłem tam do niej i raz czy dwa poszedłem na program jej koleżanki Oprah Winfrey, która właśnie debiutowała z własnym talkshow w Baltimore. Maria miała wielu ciekawych przyjaciół, ale Oprah była naprawdę niezwykła: zdolna, agresywna i pewna siebie. Na użytek jednego ze swoich programów przyszła do siłowni i zaczęła trenować, żeby pokazać, jak ważne jest dbanie o formę. Innym razem rozmawialiśmy o znaczeniu nauki czytania w przypadku dzieci i rozbudzania w nich miłości do książek. Byłem dumny z Marii. Po raz pierwszy zobaczyłem, jak walczy, żeby znaleźć dla siebie miejsce. W rodzinie Kennedych nie było dziennikarzy. Kiedy poszła na rozmowę w sprawie pracy, zapytano ją: – Czy jest pani gotowa pracować po czternaście godzin dziennie, czy też oczekuje pani, że będziemy się z panią pieścili ze względu na to, że ma pani na nazwisko Shriver? Odpowiedziała, że jest gotowa ciężko pracować, i pracowała. Byliśmy razem na Hawajach, w Los Angeles, w Europie. W 1978 roku pojechaliśmy na narty do Austrii i Maria po raz pierwszy spędziła Boże Narodzenie z dala od rodziny. Towarzyszyłem jej także na zjazdach rodzinnych, których było wiele. Szybko przekonałem się, że przynależność do grona kuzynów Kennedych wiąże się z pewnym ograniczeniem wolności. Maria musiała jeździć latem do Hyannis Port, wyjeżdżać z rodziną na ferie zimowe, spędzać w domu Święto Dziękczynienia i Boże Narodzenie. Jeśli ktoś miał urodziny albo ślub, lepiej, żeby na nie przyjechała. A ponieważ kuzynów było wielu, takich obowiązków nie brakowało. Gdy Maria mogła się wyrwać z pracy, przyjeżdżała do mnie do Kalifornii. Niektórych moich przyjaciół bardzo polubiła, szczególnie Franca, a także kilku aktorów i reżyserów. Nie przypadli jej do gustu ci, którzy według niej chcieli się pode mnie podczepić albo mnie naciągali. Poznała też moją mamę, która co roku przyjeżdżała na Wielkanoc. Im poważniejszy stawał się nasz związek, tym częściej Maria mówiła o przeprowadzce do Kalifornii. Kampania prezydencka Teddy’ego w 1980 roku wypadła więc w dogodnym dla nas momencie. Byłem gotowy kupić dom i postanowiliśmy szukać go razem, jako para – była to nasza pierwsza poważniejsza wspólna decyzja. Pod koniec lata znaleźliśmy willę w stylu

hiszpańskim, z lat dwudziestych, w miłej dzielnicy Santa Monica niedaleko San Vincente Avenue. Mówiliśmy, że to „nasz” dom, ale tak naprawdę willa należała do mnie. Po lewej stronie od wejścia miała biegnące łukiem schody, ładne stare kafelki, duży salon z belkowanym sufitem i pięknym kominkiem, pokój telewizyjny i dużą sypialnię na piętrze. Obok niej znajdował się basen i domek dla gości, w którym mieszkała moja mama, gdy do nas przyjeżdżała. To, że był to nasz dom, trzymaliśmy w tajemnicy, bo Maria nie chciała, by jej rodzice wiedzieli, że mieszkamy razem – zwłaszcza Sarge, który był bardzo konserwatywny. Mówiła im, że mieszka kilka przecznic dalej, przy Montana Avenue, i nawet wynajęliśmy, a potem urządziliśmy tam mieszkanie, żeby Maria mogła zaprosić rodziców, gdy przyjadą w odwiedziny. Jestem prawie pewny, że Eunice wiedziała, co się dzieje, ale oddzielne mieszkanie było ważne dla wizerunku rodziny. Oczywiście zachowanie całkowitej anonimowości w Hollywood jest prawie niemożliwe, zwłaszcza dla kuzynki Kennedych. Jedna z pośredniczek w obrocie nieruchomościami, która wiedziała o koneksjach rodzinnych Marii, powiedziała do nas, gdy szukaliśmy domu: – Znalazłam niezwykłą posiadłość w Beverly Hills, którą chciałabym wam pokazać. Nie powiem wam, dlaczego jest taka interesująca, sami zobaczycie. Pojechaliśmy z nią, a ona oprowadziła nas po domu, a potem zapytała: – Wiecie, kto tu mieszkał? Gloria Swanson! Zaprowadziła nas do piwnicy i pokazała tunel, który prowadził do innego domu w sąsiedztwie. Używał go pod koniec lat dwudziestych Joe Kennedy, gdy miał wieloletni romans z aktorką. Później Maria mnie zapytała: – Po co ona nam to pokazała? Była urzeczona, ale jednocześnie wściekła i zażenowana. *** Kampania wyborcza Teddy’go dawała mi niesamowitą okazję obserwowania wyścigu do fotela prezydenckiego. W lutym pojechałem z Marią do New Hampshire, żeby wziąć udział w prawyborach. Pracownicy sztabu wyborczego mieszkali w małym hotelu, w którym panował ruch jak w ulu, tylu kręciło się po nim dziennikarzy, wolontariuszy i ludzi z gazetami pod pachą, którym spieszno było przeczytać ostatnie sondaże wyborcze. Organizatorzy wysłali Marię do jakiejś miejscowej fabryki, żeby ściskała wyborcom ręce. Cała ta operacja była dla mnie szopką, bo nie rozumiałem, na czym polega kampania

prezydencka. Teddy Kennedy był znanym politykiem, gdy postanowił kandydować na prezydenta, trafił na okładkę „Time’a”. Wyobrażałem sobie, że ktoś taki będzie przemawiał do wielkich zgromadzeń swoich zwolenników. Byłem w tamtym roku na kilku wiecach wyborczych kandydata republikanów, Ronalda Reagana, który zawsze przyciągał tysiąc, dwa tysiące ludzi, czasami nawet więcej. Jeśli Reagan zatrzymywał się w jakiejś fabryce, żeby przemówić do robotników, wyglądało to jak wiec, z flagami, transparentami i patriotyczną muzyką. A tu znaleźliśmy się w jakimś podrzędnym hoteliku. Ściskaliśmy ludziom ręce, zaglądaliśmy do sklepów, wchodziliśmy do restauracji. To dziwne, myślałem. Po co zatrzymywać się w takim obskurnym miejscu? Dlaczego nie zamieszkać w dużym, porządnym hotelu? Nie wiedziałem jeszcze wtedy, że na początku trzeba nawiązać kontakt z poszczególnymi ludźmi. Nie miałem pojęcia, że sztab wyborczy nie może rezydować w wielkich i drogich hotelach, aby ktoś nie napisał potem, że marnotrawi pieniądze ofiarowane na kampanię wyborczą przez ciężko pracujących ludzi. Nie zdawałem sobie sprawy, że jedne imprezy są duże, a inne mniejsze i bardziej kameralne, zależnie od okoliczności. Walka wyborcza demokratów w 1980 roku stała się szczególnie brutalna. Przed przystąpieniem do wyborów Teddy według sondaży wyprzedzał prezydenta Cartera w stosunku ponad dwa do jednego. Wszyscy namawiali go, żeby zgłosił swoją kandydaturę. Dziennikarze pisali, jaki jest fantastyczny i potężny, z jaką łatwością pokona Jimmy’ego Cartera i wygra z ramienia demokratów. Wyglądało na to, że zwycięstwo ma w kieszeni. Ale gdy w listopadzie 1979 roku ogłosił, że weźmie udział w wyborach, wszystko się zmieniło. Zaczęto go bezlitośnie atakować. Nie wierzyłem, że taki zwrot w ogóle jest możliwy. Sytuacji nie poprawiło to, że w wywiadzie dla CBS, transmitowanym na cały kraj, Teddy nie potrafił udzielić przekonującej odpowiedzi na pytanie, dlaczego chce zostać prezydentem. Ludzie podważali jego zasady moralne,

ponieważ

w wypadku

samochodowym

na

Chappaquiddick

Island

w stanie

Massachusetts w 1969 roku zabił jadącą z nim kobietę, Mary Jo Kopechne, byłą pracownicę sztabu wyborczego RFK. Twierdzili też, że wykorzystuje sławę braci, chociaż sam był przecież przez osiemnaście lat senatorem. To mnie szokowało. Niesamowicie było oglądać to wszystko na własne oczy, z pierwszego rzędu. Teddy przegrał w kluczowych pierwszych prawyborach w Iowa i New Hampshire i to spowodowało, że stracił niektóre źródła finansowania, a to z kolei oznaczało, że kampania,

jeszcze przed prawyborami w większych stanach, musi być skromniejsza. Ale później odbił się od dna i wygrał w kilku ważniejszych ośrodkach, w marcu w Nowym Jorku, w kwietniu w Pensylwanii, a w czerwcu – częściowo dzięki wysiłkom Marii – także w Kalifornii. Przegrał jednak w kilkunastu innych stanach i w sondażach nie dogonił prezydenta Cartera. Ostatecznie wygrał tylko w dziesięciu prawyborach na trzydzieści cztery. Już pierwszego dnia Narodowej Konwencji Demokratów w sierpniu było wiadomo, że prezydent Carter ma wystarczająco dużo delegatów, aby uzyskać nominację, i Teddy musiał się wycofać. Nagle, po miesiącach intensywnych wysiłków, wszystko się skończyło i Maria popadła w przygnębienie. Za jej życia ród przeżył wiele wstrząsów, począwszy od zabójstwa prezydenta Johna F. Kennedy’ego, gdy miała osiem lat, potem Bobby’ego Kennedy’ego, gdy miała dwanaście, aż po wypadek na Chappaquiddick następnego lata. Na domiar złego była świadkiem, jak jej ojciec przegrał znaczną liczbą głosów jako wiceprezydent kandydującego na najwyższy urząd George’a McGoverna w 1972 roku, a także potem, gdy w 1976 roku próbował uzyskać nominację do wyborów prezydenckich z ramienia demokratów. A teraz, kiedy do wyścigu o prezydenturę stanął Teddy, rodzina poniosła kolejną porażkę. Maria włożyła w tę kampanię całe serce. Widziałem, jak przytłaczająca potrafi być polityka i jak wymyka się spod kontroli. Ktoś, kto ubiega się o fotel prezydencki, codziennie jest pod wielką presją społeczną. Ogólnokrajowe i lokalne media śledzą wszystko, co mówi i robi, każdy się na jego temat wypowiada. Patrzyłem z żalem, jak jej wuj przechodzi przez to wszystko i przegrywa. Cieszyłem się, że mogę wspierać ją w tym trudnym okresie. – Wykonałaś fantastyczną robotę – mówiłem jej. – To, jak rozmawiałaś z mediami, jak nadstawiałaś za Teddy’ego tyłek, było wspaniałe. To doświadczenie potwierdziło, że Maria, gdy wybierała zawód, niewiele wiedziała o polityce. Bardzo starałem się podtrzymać Marię na duchu. Zabrałem ją na wakacje do Europy, odwiedziliśmy Londyn i Paryż, zjeździliśmy całą Francję, doskonale się przy tym bawiąc. Wkrótce Maria przestała się czuć jak przegrany sztabowiec, wróciły jej wrodzony optymizm i humor. Przed wyjazdem na Wschodnie Wybrzeże Maria podjęła odważną decyzję zawodową. Do tej pory zamierzała zostać producentem programów informacyjnych, osobą w reżyserce. Teraz postanowiła sama stanąć przed kamerą i ubiegać się o jedno z nielicznych stanowisk prezenterów

wiadomości. Ja zawsze wyznaczałem sobie konkretny cel i ciężko pracowałem, żeby go osiągnąć, i widziałem, że moja determinacja udziela się Marii. Bardzo się z tego cieszyłem. Do tej pory nikt z rodu Kennedych nie zajmował się dziennikarstwem telewizyjnym. To było coś zupełnie nowego. Patrzyłem, jak niektórzy z jej kuzynów szukają w życiu własnej drogi, ale prawie zawsze wiązało się to z rodzinną tradycją. Dla Marii zajęcie miejsca przed kamerą było deklaracją niezależności. Gdy tylko wróciliśmy do Santa Monica, zabrała się do pracy: zaczęła nawiązywać kontakty i zdobywać konieczne doświadczenie, tak jak ja w dziedzinie aktorstwa. Czego potrzeba, żeby odnieść sukces na wizji? Musiała się tego dowiedzieć. Czy powinna zmienić coś w swoim wyglądzie, stylu, zrobić coś z głosem? Jej nauczyciele mówili: „Masz za długie włosy, zetnij je. Albo może zepnij? Spróbujmy. Masz zbyt wyraziste oczy, złagodźmy to”. I zaczynało się kształtowanie, modelowanie, urabianie. Maria musiała się dowiedzieć, co sprawia, że ludzie chcą cię oglądać i słuchać dzień w dzień w telewizji, jak nie być nadmiernie ekspresyjną i nie odwracać uwagi od wiadomości, które powinny być najważniejsze. Podczas kręcenia Conana następnej zimy nie widzieliśmy się przez pięć miesięcy. Maria przesyłała mi swoje zdjęcia, aby pokazać, że schudła prawie pięć kilo, skróciła włosy i zaczęła je trochę kręcić. Tymczasem zdjęcia do Conana były kilkakrotnie przekładane. Latem 1980 roku mieliśmy pojechać na plan do Jugosławii, ale po śmierci marszałka Tity w maju sytuacja stała się tam niestabilna. Producenci uznali, że taniej i prościej będzie przenieść zdjęcia do Hiszpanii. Kiedy jednak Maria i ja wróciliśmy z Europy, dowiedziałem się, że projekt został odłożony do przyszłego roku. *** To umożliwiło mi realizację szalonego planu, który od jakiegoś czasu chodził mi po głowie: chciałem niespodziewanie wrócić na scenę kulturystyczną, odzyskać pozycję mistrza i ponownie zdobyć tytuł Mister Olympia. W ciągu czterech lat od czasu filmu Kulturyści kulturystyka ogromnie się rozwinęła. W całym kraju wyrastały kluby fitness, które oferowały głównie trening siłowy. Joe Gold sprzedał swoją siłownię franszyzobiorcom i zbudował nowy wielki ośrodek w pobliżu plaży, który nazywał się World Gym i był dostępny zarówno dla mężczyzn, jak i dla kobiet. Turniej Mister Olympia prosperował doskonale. W ramach podejmowanych co jakiś czas przez Joego Weidera starań, żeby rozwijać działalność na cały świat, International Federation of

Body Building (IFBB) organizowała tamtego roku zawody w Sydney w Australii. Miałem wziąć w nich udział jako komentator towarzyszący dla CBSTV i dostać za to duże wynagrodzenie, ale mój początkowy zapał stopniał, gdy obudziła się we mnie chęć powrotu do rywalizacji. Kiedy ta wizja skrystalizowała się w mojej wyobraźni, nie mogłem się jej oprzeć. Ponowne zdobycie dominacji w tym sporcie stanowiło świetne przygotowanie do roli Conana. Pokazałoby wszystkim, kto jest prawdziwym królem – i prawdziwym barbarzyńcą. Tytuł Mister Olympia od trzech lat należał do Franka Zane’a, a do walki z nim stawało co najmniej kilkudziesięciu zawodników, między innymi faceci, których widywałem codziennie w siłowni. Jednym z nich był Mike Mentzer, chłopak z Pensylwanii, który miał sto siedemdziesiąt trzy centymetry wzrostu, ciemne opadające wąsy i w poprzednim roku zajął w turnieju drugie miejsce, do końca zagrażając zwycięzcy. Kreował się na nowego guru treningu siłowego oraz rzecznika kulturystyki i często powoływał się na pisarkę i filozofkę Ayn Rand. Zaczęły krążyć pogłoski, że zamierzam wrócić do rywalizacji, i wiedziałem, że jeśli będę wszystkiemu zaprzeczał i do ostatniej chwili czekał ze zgłoszeniem swojej kandydatury, takich ludzi jak on zeżre niepewność. Maria uważała, że postępuję niemądrze. – Organizujesz teraz zawody. Wycofałeś się z kulturystyki jako mistrz i ludzie mogą przez to zwrócić się przeciwko tobie. Poza tym istnieje ryzyko, że nie uda ci się wygrać. Wiedziałem, że ma rację, ale mimo to nie opuszczała mnie chęć powrotu na scenę. – Jeśli rozpiera cię energia, to dlaczego nie zaczniesz uczyć się hiszpańskiego przed wyjazdem na zdjęcia? – pytała. Dopiero co była świadkiem porażki Teddy’ego, gdy nie uzyskał nominacji prezydenckiej od demokratów, i nie chciała oglądać mojej przegranej. Poprzedniego wieczoru strasznie się wkurzyła, gdy Muhammad Ali, który wrócił na arenę bokserską, aby zostać pierwszym czterokrotnym mistrzem świata wagi ciężkiej, został pokonany przez aktualnego mistrza, Larry’ego Holmesa. To miało wymiar symboliczny. Ale ja nie mogłem odpuścić. Im dłużej o tym myślałem, tym bardziej mnie ten pomysł pociągał. Wtedy pewnego wieczoru, ku mojemu zdziwieniu, Maria zmieniła zdanie. Powiedziała, że jeśli nadal mam zamiar startować w zawodach, będzie mnie wspierała. Stała się nadzwyczajną partnerką. Maria była jedyną osobą, której powiedziałem o swoim planie. Oczywiście Franco czegoś się domyślał. Mój wieloletni przyjaciel był teraz kręgarzem i pracował ze mną jako partner

treningowy podczas przygotowań do Conana. Mówił coś takiego: – Arnoldzie, zbliżają się zawody Mister Olympia, musisz wrócić i zaszokować wszystkich. Niektórzy faceci z siłowni byli naprawdę zaniepokojeni. Gdy zobaczyli, że znowu zacząłem trenować dwa razy dziennie po dwie godziny, nie mieli pojęcia, co o tym myśleć. Wiedzieli, że mam zagrać Conana, więc mówiłem im, że ta rola wymaga zdefiniowania mięśni. Owszem, jadę do Sydney, ale jako komentator telewizyjny, no nie? Poza tym zawody Mister Olympia są już za pięć tygodni: nikt nie może zabrać się do treningu tak późno i zdążyć się przygotować! Mimo to byli zdezorientowani, a ja tylko tę niepewność podsycałem. W miarę upływu kolejnych tygodni i zbliżania się turnieju coraz częściej doprowadzałem Mentzera do szału, uśmiechając się do niego z drugiego końca sali. Był to najcięższy trening w moim życiu, ale sprawiał mi frajdę. Nie mogłem się nadziwić, jak bardzo Maria angażowała się w kolejne jego etapy, choć miała przecież przed sobą własny cel. Oczywiście sport zawsze był obecny w jej życiu, może nie kulturystyka, ale baseball, futbol amerykański, tenis i golf, co na jedno wychodzi. Rozumiała, dlaczego muszę wstawać o szóstej rano i ćwiczyć przez dwie godziny, a nawet przyjeżdżała ze mną do siłowni. Gdy widziała przy kolacji, że wsuwam lody, zabierała mi je. Z takim samym entuzjazmem, z jakim pracowała przy kampanii prezydenckiej Teddy’ego, teraz kibicowała mnie. Turniej Mister Olympia odbywał się w budynku opery w Sydney, architektonicznym arcydziele przypominającym szereg żagli, na brzegu Sydney Harbour. Przed nami występował tam Frank Sinatra. Zaszczytem było pokazać się w takim miejscu – świadczyło to jednocześnie, jak bardzo kulturystyka zyskała na prestiżu. Nagroda wynosiła pięćdziesiąt tysięcy dolarów – była to największa suma, jaką oferowano do tej pory w zawodach kulturystycznych – i zgłosiło się piętnastu zawodników, co też stwarzało największą konkurencję w dziejach. Okazało się, że opera to doskonała sceneria dla turnieju, ponieważ od dnia, w którym przyjechaliśmy, towarzyszyły mu dramatyczne wydarzenia, emocje i intrygi. Gdy ogłosiłem, że przyjechałem niejako komentator, ale jako uczestnik zawodów, zrobił się szum. Kierownictwo federacji musiało rozstrzygnąć: czy zawodnik może wystąpić bez wcześniejszego zgłoszenia swojej kandydatury? Doszli do wniosku, że nie ma przepisu, który by tego zabraniał, więc mnie dopuścili. Potem wybuchł bunt przeciwko pewnym zasadom zawodów. Przybrał postać petycji, pod którą podpisali się wszyscy kulturyści oprócz mnie. Organizatorzy, żeby uniknąć chaosu, musieli przystąpić do negocjacji. W wyniku powszechnych protestów nie tylko zgodzili się

wprowadzić zmiany, ale także poprosili uczestników, żeby zatwierdzili sędziów. Wszystkie te zakulisowe manewry sprawiły, że Maria pokazała mi się z nieznanej do tej pory strony, przypominając Eunice w akcji. Choć próbowała odciąć się od rodziny, miała polityczny instynkt swojej matki i była bardzo dojrzała jak na swój wiek. W polityce, gdy zaczyna się dyskusja i powstają obozy, trzeba szybko zorientować się, co się dzieje, i przystąpić do działania. Maria potrafiła błyskawicznie ocenić sytuację i służyła mi radą. Rozmawiała z odpowiednimi ludźmi i pomogła mi uchronić się przed izolacją i niemiłymi niespodziankami. Kierowała się zwierzęcym instynktem. Zastanawiałem się, jak to możliwe, że ktoś, kto nigdy wcześniej nie miał do czynienia ze środowiskiem kulturystycznym i prawie nie znał jego przedstawicieli, potrafi tak szybko połapać się we wszystkim i tak skutecznie działać. Po raz siódmy zdobyłem tytuł Mister Olympia, ale to zwycięstwo do dziś budzi kontrowersje. Sędziowie byli podzieleni, pięciu z nich głosowało na mnie, a dwóch na mojego największego rywala, Chrisa Dickersona ze Stanów Zjednoczonych. Była to pierwsza niejednomyślna decyzja w historii Mister Olympia. Gdy ogłoszono moje zwycięstwo, wiwatowała tylko połowa dwutysięcznej widowni, i po raz pierwszy słyszałem także gwizdy. Zaraz potem jeden z pięciu zawodników, którzy dotarli do finału, zaczął za kulisami rzucać krzesłami, podczas gdy inny rozbił swoje trofeum na parkingu, a jeszcze inny ogłosił, że na zawsze porzuca kulturystykę. Trening przed zawodami i ponowne zwycięstwo sprawiły mi przyjemność, lecz z perspektywy czasu muszę przyznać, że ten epizod nie przysłużył się kulturystyce. Przyczynił się do powstania w jej łonie podziałów i dawna solidarność, która ją charakteryzowała, przepadła. Mogłem inaczej to rozegrać. Ostatecznie pogodziłem się z tymi wszystkimi facetami, ale doszedłem z niektórymi do porozumienia dopiero po latach. Zdjęcia do Conana miały w najlepszym razie rozpocząć się dopiero za kilka miesięcy, jednak pod koniec października musiałem polecieć do Londynu, żeby nakręcić wstępną scenę. Kiedy przyleciałem na miejsce, John Milius tylko spojrzał na mnie i pokręcił głową. – Muszę cię prosić, żebyś się przekwalifikował – powiedział. – Conan nie może wyglądać jak kulturysta. To nie film o Herkulesie. Chcę, żebyś był grubszy. Musisz trochę przytyć. Masz wyglądać jak pięściarz, wojownik, niewolnik przykuty przez wiele lat do Koła Bólu. Takiego ciała potrzebuję. Miliusowi zależało na tym, żeby wszystko było spójne. Tak podpowiadała logika, nawet

jeśli Conan należał do świata fantazji. W scenie, którą kręciliśmy w Anglii, ucharakteryzowano mnie na starego Conana króla, który wygłasza monolog stanowiący wprowadzenie do filmu: – „Wiedz, o Książę, że w czasach między zagładą Atlantydy a świtem synów Aryasa trwał wiek, o jakim nikomu się nie śniło. […] I oto przybyłem ja, Conan, złodziej, pirat, zabijaka, aby zdeptać złociste trony ziemi obutymi w sandały stopami. Ale wzrok mam już zamglony. Usiądź na ziemi wraz ze mną, bo jesteś jedyną pozostałością mojego świata. Opowiem ci o czasach wielkiej przygody”. Byłem ubrany w długie szaty i futra, więc nie widać było muskulatury Mister Olympia. Ale przed wyjazdem na plan w grudniu 1980 roku musiałem znowu popracować nad swoim ciałem. *** Wracając z Sydney do Los Angeles, myślałem o tym, jak problemy ostatnich miesięcy połączyły Marię i mnie. Byłem zadowolony, że pozwoliłem jej okleić mojego jeepa plakatami wyborczymi Teddy’ego Kennedy’ego i że nie robiłem problemu z tego, iż mam inne poglądy polityczne niż ona. Po raz pierwszy w życiu czułem, że mam prawdziwą partnerkę. Przez całą wiosnę i lato pomagałem Marii podczas zmagań wyborczych, z ich dołkami i górkami, i miałem wrażenie, że dobrze zrobiłem, zabierając ją później w podróż po Europie. Bo teraz z kolei ona bardzo zaangażowała się w moje sprawy i służyła mi pomocą, choć świat kulturystyki był jej tak obcy jak żaden inny. Potrafiłem sobie wyobrazić, jak wielką presję wywierają na Marię znajomi rodziny Kennedych z Hollywood, którzy na pewno woleliby, żeby znalazła sobie bardziej odpowiedniego przyjaciela. Starsze kobiety – przyjaciółki jej matki albo Pat Kennedy Lawford, byłej żony Petera – mówiły jej: – Dlaczego

chodzisz

z tym

kulturystą?

Przedstawię

cię

temu

wspaniałemu

producentowi/młodemu atrakcyjnemu biznesmenowi. Albo: – Mam dla ciebie faceta! Jest trochę starszy, ale to miliarder. Umówię cię z nim, dobrze? Ludzie z zewnątrz patrzyli na nasz związek jak na smakowitą historię awansu społecznego. „Czy to nie zadziwiające: facet najpierw zgarnia tytuł Mister Olympia i wygrywa we wszystkich zawodach kulturystycznych, potem podpisuje milionowy kontrakt na film, a na koniec zdobywa dziewczynę z rodziny Kennedych?”. Według takich ludzi Maria była dla mnie kolejnym trofeum. Ale prawda wyglądała inaczej. Nie miało dla mnie żadnego znaczenia, jakie Maria nosi

nazwisko. Gdybym nie był w jej typie, a ona w moim, nigdy byśmy się nie zeszli. Liczyło się dla mnie co innego: jej charakter, wygląd, inteligencja, dowcip, a także to, że była gotowa włączyć się w moje sprawy i mi pomagać. To dlatego uznałem, że ta kobieta może być moją życiową partnerką. Przywiązałem się do niej. Po wyjeździe do Hiszpanii było mi bez niej ciężko. Rozumiałem, do czego Maria dąży. Chciała stać się drugą Barbarą Walters. Ja pragnąłem zostać gwiazdorem filmowym, więc oboje mieliśmy przed sobą cel. Ja znałem świat, do którego Maria pragnęła się dostać, a ona znała świat, który ja próbowałem eksplorować, więc mogliśmy iść ręka w rękę. Zdawałem sobie sprawę, co jej się we mnie podoba. Maria była tak silną osobowością, że zniszczyłaby innych facetów. Większość z nich natychmiast stałaby się jej niewolnikami. I oto trafiłem się ja, gość, którego nie można stłamsić. Byłem pewny siebie, dużo już osiągnąłem. Maria podziwiała mnie za to, że przyjechałem tu jako imigrant i zacząłem życie od nowa. Poznała mnie dobrze i widziała, że odnajdę się w jej rodzinie i będę czuł się swobodnie. Maria tak samo pragnęła wyrwać się z domu jak ja – a czy jest lepszy sposób niż związanie się z ambitnym austriackim kulturystą, który zamierza zrobić karierę jako aktor? Podobało jej się, że znalazła się z dala od Waszyngtonu, z jego środowiskiem prawników i polityków i gładkimi słówkami. Pragnęła być inna, niepowtarzalna. Jeśli w jej rodzinie była jakaś para, z którą można by nas porównać, byli to jej dziadkowie. Joe należał do ludzi, którzy do wszystkiego doszli sami, podobnie jak ja. Był bardzo przedsiębiorczy, jeśli chodzi o zarabianie pieniędzy. Rose, córka burmistrza Bostonu, Johna Francisa Fitzgeralda, zwanego Honey Fitz, wybrała go, choć nie miał ani centa, bo gorąco wierzyła, że mu się powiedzie. Ja byłem nieustępliwy, zdyscyplinowany, praktyczny i sprytny, i odniosłem sukces, dlatego Maria chciała ze mną być. Nie bez znaczenia był też mój wygląd. Maria lubiła silnych, wysportowanych facetów. Wyznała mi, że jako dziewczynka, gdy JFK był prezydentem i przebywał w Hyannis Port, zawsze kręciła się w pobliżu agentów Secret Service, którzy nocami podczas służby, żeby nie zasnąć, czytywali czasopisma kulturystyczne – ze mną na okładce! Była za mała, żeby zwrócić na to uwagę, ale widziała, że ci ochroniarze stale ćwiczą. Tak utkwiło jej to w pamięci, że gdy wyszła książka Pumping Iron, kupiła ją w prezencie najstarszemu bratu, Bobby’emu. Zanim wyjechałem w grudniu na przedprodukcję Conana, zaczęliśmy urządzać nasz dom. Maria lubiła kwieciste materiały i tradycyjny wystrój, który podobał się również mnie: było to

w stylu Wschodniego Wybrzeża i trochę europejskim. Upodobania w dużej mierze wyniosła z domu. Oni wszyscy wychowali się wśród wzorów kwiatowych, pewnego typu kanap i krzeseł, wyściełanych, z drewnianymi oparciami. Obowiązkowo w salonie stało pianino – czy był to dom, czy mieszkanie – na kredensach i półkach stały dziesiątki oprawionych w ramki zdjęć rodzinnych i tak dalej, i tak dalej. Mnie bardziej podobał się styl rustykalny, więc kiedy mieliśmy kupić meble do jadalni, pojechałem na pchli targ w centrum Los Angeles i kupiłem ciężki dębowy stół z krzesłami. Maria zajęła się wyposażeniem salonu. Zamówiła wielkie, miękkie kanapy i kazała je obić tkaniną w kwiaty, a potem podobnie zrobiła z głębokimi fotelami, żeby stanowiły komplet. Jedna z przyjaciółek Eunice była znakomitą dekoratorką wnętrz i podsuwała nam rozmaite pomysły. Oboje z Marią zgadzaliśmy się co do tego, że nasz dom musi być wygodny. Żadne z nas nie chciało, żeby jego wystrój utrudniał nam życie. Wiedziałem, że Maria ma dobry gust, więc dawałem jej wolną rękę, a ona przekonała się wkrótce, że i ja mam niezły gust. Wspaniale było mieć kogoś, kto wiedział, czego chce, a mimo to potrafił współpracować. Nie musiałem robić wszystkiego sam, zachodząc w głowę, czy to lub tamto jej się spodoba. Czy dom ma być tylko odbiciem mnie? Maria wnosiła do naszego związku ogromną wiedzę i wspaniale się z nią współpracowało, więc oboje się rozwijaliśmy. Maria uwielbiała jeździć na pchle targi i oglądać starocie. Z biegiem lat wyrobił mi się gust, częściowo dzięki temu, że obserwowałem, jak Joe Weider kompletuje swoją kolekcję antyków, choć nie byłem jeszcze na tyle wyrobiony, żeby kupować powyżej pewnego poziomu cenowego. Zawsze brałem pod uwagę, ile mam pieniędzy i ile chcę wydać. Nigdy nie oddawałem kupionych mebli do renowacji. Kupowałem, co było, albo szukałem czegoś innego. Teraz jednak, gdy miałem zarobić pieniądze na Conanie, mogłem sięgnąć do portfela i oddawać meble do obijania materiałami, które wybierała Maria. Wszystko przebiegało gładko, bez konfliktów, co potwierdzało, że pasujemy do siebie i możemy razem mieszkać. Znałem się na sztuce, znowu częściowo dzięki wpływowi Joego Weidera. Chodziłem do muzeów, do galerii i na aukcje, a potem to samo robiliśmy z Marią. Stałem się kolekcjonerem sztuki. Początkowo mogłem kupować tylko tańsze dzieła, jak litografie Marca Chagalla, Joana Miró czy Salvadora Dalego, ale szybko przeszedłem do obrazów i rzeźb. Myśl, żeby się pobrać, przyszła mi do głowy tuż przed wyjazdem do Hiszpanii. Chciałem, żeby Maria była ze mną, żeby towarzyszyła mi podczas robienia kariery. Po tym wszystkim,

przez co przeszliśmy razem latem i wiosną, nie miałem wątpliwości, że jest dla mnie idealną kobietą. Zaproponowałem Marii, żeby pojechała ze mną na plan, a przynajmniej odwiedzała mnie co jakiś czas. Odpowiedziała, że nie może, bo mama i tata by tego nie pochwalili. Martwiliby się, gdyby wiedzieli, że jest tam ze mną i śpimy razem, nie będąc małżeństwem. – To może wzięlibyśmy ślub? – zapytałem. Ale to tylko pogorszyło sprawę. Maria się zdenerwowała, bo nie wiedziała, jak przyjęłaby to Eunice. – Nie, nie, nie. – Pokręciła głową. – Nie mogłabym pójść z tym do niej. Eunice wyszła za mąż późno – to należało do rodzinnej tradycji. Było mnóstwo innych rzeczy, które chciała jeszcze zrobić. Po ukończeniu Stanfordu, gdzie podczas drugiej wojny światowej zrobiła dyplom z socjologii, pracowała dla Departamentu Stanu, pomagając wrócić do cywilnego życia byłym jeńcom wojennym. Po wojnie specjalizowała się w przestępczości nieletnich, a także z ramienia Departamentu Sprawiedliwości: pracowała jako pracownik socjalny w więzieniu federalnym dla kobiet w Wirginii Zachodniej i w schronisku dla kobiet w Chicago. Przystojny jak gwiazdor filmowy Sarge, który zarządzał Chicago Merchandise Mart w imieniu Joego Kennedy’ego, zakochał się w niej w 1946 roku i starał się o nią przez siedem lat. Już prawie stracił nadzieję, gdy pewnego dnia po porannej mszy zaprowadziła go do bocznej kaplicy i powiedziała: – Sarge, chyba za ciebie wyjdę. W rezultacie wyszła za niego dopiero po trzydziestce, gdy już czegoś dokonała. W wieku dwudziestu pięciu lat Maria nie czuła więc potrzeby wyjścia za mąż, chętnie poczekałaby z tym nawet do trzydziestki. Tak jak w przypadku jej matki było mnóstwo innych rzeczy, które chciała zrobić najpierw. Ucieszyłem się więc, że nie chodzi o mnie, tylko że Maria po prostu nie chce jeszcze wychodzić za mąż. Ja też nie miałem w planach małżeństwa, ale tak bardzo chciałem z nią być, że gotów byłem się na nie zdecydować. Wiedziałem, że na planie zdjęciowym bardzo będę za Marią tęsknił. Z drugiej strony sytuacja była idealna: mogliśmy ciągnąć to latami, a ja nie musiałem stale słuchać: „Dokąd to zmierza? Chodzimy ze sobą już czwarty rok, a ty wciąż nie możesz się zdecydować…”. Albo: „Nie jestem dla ciebie dość dobra? Szukasz kogoś innego?”. A tu po prostu nie było kwestii.

Mógłbym opowiadać godzinami, co mi się w Marii podoba, a i tak bym nie wytłumaczył tej magii. Podobno Ronald Reagan napisał kiedyś dziesięciostronicowy list miłosny do swojej żony Nancy, podczas gdy ona siedziała w drugim kącie pokoju. Dlaczego po prostu jej tego wszystkiego nie powiedział? – zastanawiałem się. Ale wtedy uświadomiłem sobie, że napisać coś, a powiedzieć, to nie to samo – i że historie miłosne wyrastają z ludzkich odmienności.

Gdy ludzie przychodzą do mnie z pomysłem na film albo gotowym scenariuszem, zawsze pytam: „Jak wygląda plakat? Co na nim jest? Co chcemy sprzedać?”.

W 1969 roku zagrałem w Herkulesie w Nowym Jorku, ale producent zbankrutował, zanim film wszedł na ekrany. Siedem lat później dostałem drugoplanową rolę w Niedosycie Boba Rafelsona, za którą dostałem Złoty Glob (z radości podnoszę Raquel Welch). Jeff Bridges, który grał głównego bohatera, udzielał mi wskazówek aktorskich.Michael Ochs Archives / Getty Images

Frank Edwards / Getty Images

Courtesy of MGM Media Licensing

Kiedy w 1977 roku promowaliśmy film Kulturyści na festiwalu filmowym w Cannes, George Butler wpadł na pomysł, żebym pozował wśród tancerek z paryskiego Crazy Horse, przebranych w falbaniaste suknie i kapelusze.Keystone / Getty Images

Skorzystałem z okazji, żeby pracować z Kirkiem Douglasem i AnnMargaret, i zagrałem Przystojnego Nieznajomego w parodii westernu Kaktus Jack.© The Villain Company. All rights reserved.

Na planie Conana Barbarzyńcy w Hiszpanii stworzyliśmy żywy, brutalny prehistoryczny świat. Na górze po lewej: Młody Conan dokonuje rzezi na arenie, żeby odzyskać wolność. Na górze po prawej: Ukrzyżowany na Drzewie Smutku, smażę się w słońcu. Poniżej: Reżyser John Milius, który tak jak ja uwielbiał cygara, fanatycznie dbał o wszystkie szczegóły świata fantasy.Za zgodą Universal Studios Licensing, LLC

W 1983 roku przed wyjazdem do Meksyku na zdjęcia do Conana Niszczyciela, świętuję przyznanie mi obywatelstwa amerykańskiego.Michael Montfort / interTOPICS

Po co jeść samotnie w przyczepie, jeśli można to robić w towarzystwie innych aktorów i członków ekipy? Na górze: Pora posiłku na planie Conana Niszczyciela w Meksyku. Poniżej: Przy Wilcie Chamberlainie, który gra zdradzieckiego Bombaatę, i Andre the Giancie, grającym Dagotha, czuję się mały, co nie zdarza mi się zbyt często.Za zgodą Universal Studios Licensing, LLC

Jako Terminator grałem maszynę, z którą nie można pertraktować, która nie czuje litości, wyrzutów sumienia, strachu i nie zazna spoczynku, dopóki nie zlikwiduje celu.Za zgodą MGM Media Licensing

Ta scena w przyczepie, w której znajdowała się charakteryzatornia, wydaje się dziwniejsza niż to, co widać na ekranie. Tu samogojące rany Terminatora.Archiwum Schwarzeneggera

W 1983 roku pojechałem z Marią i jej rodzicami do Watykanu na prywatną audiencję u papieża Jana Pawła II. Według niego życie, oprócz wiary, to dbałość o rozwój fizyczny i umysłowy, więc rozmawialiśmy o tym, jak ćwiczy.Archiwum Schwarzeneggera

Powyżej: Chciałem, żeby moja matka, która tak bardzo poświęcała się, żeby wychować mnie i Meinharda, żyła pełna piersią. Tutaj przedstawiam jej prezydenta Reagana podczas oficjalnej kolacji w Białym Domu w 1986 roku.Oficjalne zdjęcie Białego Domu Poniżej: Milton Berle, mój mentor w dziedzinie komedii, dodawał mi otuchy, mówiąc: „Ze swoim akcentem będziesz dwa razy śmieszniejszy niż ja. Bo ode mnie oczekują, że będę zabawny!”.Archiwum Schwarzeneggera

Szymon Wiesenthal, wielki łowca nazistów, osobiście pomógł mi zmusić londyński tabloid, który w 1988 roku nazwał mnie neonazistą, do wycofania zarzutów.Art Waldinger / TruDimension Co.

W 1988 roku pomogłem wygrać kampanię prezydencką wiceprezydentowi Georgeowi Herbertowi Walkerowi Bushowi. Tutaj na pokładzie Air Force Two dopracowujemy przemówienia między jednym a drugim wiecem w okresie kampanii.Oficjalne zdjęcie Białego Domu

Wielki wpływ na moją filozofię polityki wywarł ekonomista Milton Friedman, którego poznałem, gdy był już na emeryturze.George T. Kruse

Zaledwie pięć lat po premierze Conana Barbarzyńcy dostąpiłem największego zaszczytu w Hollywood – dostałem własną gwiazdę w Alei Sławy.Michael Montfort / interTOPICS

Fredi Gerstl, mój polityczny guru, to Żyd, który podczas II wojny światowej działał w ruchu oporu i został marszałkiem austriackiego parlamentu.Archiwum Schwarzeneggera

Niecałe czterdzieści osiem godzin przed ślubem z Marią w Hyannis Port utytłany błotem tkwiłem w meksykańskiej dżungli, kręcąc Predatora.© 1987 Twentieth Century Fox. All rights reserved.

Danny DeVito, mistrz komedii, uwielbia cygara, a na planie filmowym gotuje makarony – nic dziwnego, że był wspaniałym bliźniakiem.Archiwum Schwarzeneggera

Paul Verhoeven, reżyser Pamięci absolutnej, przygotowuje mnie i Sharon Stone do sceny, w której

grany

przeze

małżeństwa.StudioCanal

mnie

bohater

traci

wszelkie

złudzenia

na

temat

swojego

Reżyser Ivan Reitman zaryzykował, obsadzając mnie w roli komediowej. Tutaj wygłupiamy się z watą cukrową na planie Gliniarza w przedszkolu.Za zgodą Universal Studios Licensing, LLC

Zjeżdżając na toboganie w Camp David, za chwilę wpadniemy z prezydentem Georgeem H.W. Bushem na Pierwszą Damę. Jeden z napisów, które złożył na zdjęciu, brzmi: „Skręcaj! Skręcaj, do jasnej cholery!”Oficjalne zdjęcie Białego Domu

Prezydent Nixon wrobił mnie w przemówienie na otwarciu wakacyjnej wystawy w jego bibliotece prezydenckiej. Kiedy po wszystkim odetchnąłem z ulgą, pozowałem z nim i komikiem Bobem Hopeem.Ron P Jaffe / The Nixon Foundation

Sly Stallone, Bruce Willis i ja świetnie się bawiliśmy, otwierając restauracje Planet Hollywood na całym świecie. Tutaj: na otwarciu w Londynie.Dave Benett / Getty Images

W Terminatorze II: Dniu sądu mój bohater i kradziony harley tworzyli idealne połączenie cyborga i maszyny.StudioCanal

W charakteryzatorni na planie Terminatora II dokształcałem się do roli w prawdziwym życiu – nasza córka Katherine wkrótce miała skończyć roczek, a kolejne dziecko było już w drodze.StudioCanal

Małemu dziecku trudno jest wyjaśnić, czym zajmujemy się w pracy. Katherine wystraszyła się manekina Terminatora w pracowni mistrza efektów specjalnych, Stana Winstona.Archiwum Schwarzeneggera

Clint Eastwood, jeden z moich bohaterów, objaśnia mi jakieś ujęcie, kiedy odwiedziłem go na planie Na linii ognia w 1993 roku.© 1993 Columbia Pictures Industries, Inc. All Rights Reserved.

Z pracy nad Prawdziwymi kłamstwami w 1993 roku Marii i mnie udało się zrobić przygodę dla całej rodziny. Patrick był jeszcze oseskiem, Christina miała dwa lata, a Katherine prawie cztery.© 1994 Twentieth Century Fox. All Rights Reserved.

Jim Cameron pokazuje, jak grany przeze mnie Harry Tasker powinien uciec z obozu terrorystów na planie we Florida Keys. Jamie Lee Curtis (poniżej) grała Helen, moją ekranową żonę.© 1994 Twentieth Century Fox. All Rights Reserved.

W 1980 roku zakończyłem karierę kulturysty, ale nigdy nie zerwałem z tym sportem. Tutaj – ze zwycięzcami Arnold Classic w 1994 roku, Kevinem Levroneem i Laurą Creavalle.Archiwum Schwarzeneggera

W sytuacjach kryzysowych Maria robiła dobrą minę do złej gry. Pierwsza operacja na otwartym sercu – wymiana wadliwej zastawki – nie powiodła się. Następnego dnia lekarze znów musieli mnie kroić.Archiwum Schwarzeneggera

Kiedy z Muhammadem Alim zbieraliśmy w 2000 roku fundusze na Fundację InnerCity Games i Centrum Muhammada Alego, przyjaźniliśmy się już od dwudziestu lat.Herb Ritts / trunkarchive.com

Sześcioletnia Christina wchodzi na drabinę, żeby pogadać z tatusiem, podczas gdy ja wiszę na krzyżu w I stanie się koniec – thrillerze rozgrywającym się na przełomie tysiącleci. Poniżej: Roczny Christopher i czteroletni Patrick na planie filmowym.Za zgodą Universal Licensing, LLC

Uwielbiałem pracować z Dannym Hernandezem (po mojej lewej ręce), byłym żołnierzem piechoty morskiej, który wymyślił Hollenbeck Youth Center we wschodnim Los Angeles. Dzięki niemu w tej biednej, opanowanej przez gangi dzielnicy dzieci mają się gdzie podziać, a te z problemami dostają drugą szansę.Archiwum Schwarzeneggera

Gdy Nelson Mandela mówił o zbrataniu, tolerancji i wybaczeniu, przechodziły mnie ciarki. W 2001 roku spotkaliśmy się na wyspie Robben, gdzie spędził w więzieniu dwadzieścia siedem lat, by zapalić Znicz Nadziei podczas Afrykańskich Igrzysk Nadziei rozgrywanych w ramach Olimpiad Specjalnych.Christian Jauschowetz

Podczas swojej pierwszej kampanii politycznej, w 2002 roku, walczyłem o przegłosowanie inicjatywy obywatelskiej, mającej wprowadzić programy zajęć pozalekcyjnych do wszystkich

szkół podstawowych i średnich w Kalifornii.Frazer Harrison / Getty Images

Na prośbę burmistrza Nowego Jorku, Rudyego Giulianiego, trzy dni po jedenastym września wizytowałem teren zamachu, dziękując tym, którzy jako pierwsi udzielali pomocy, i podnosząc morale.FDNY Photo Unit

Były prezydent Bill Clinton chętnie odwiedzał plany filmowe. W 2003 roku, w drodze na przemówienie, zajrzał na plan Terminatora III.Robert Zuckerman

W 2010 roku, pod koniec mojej kariery gubernatora, stan wraz z obrońcami środowiska doprowadził do zamknięcia terenu otaczającego ten symbol Hollywood.California State Archives / Peter Grigsby

Natychmiast po zakończeniu kariery politycznej wróciłem do filmu. Po prawej: Ze Slyem i Bruceem na planie w Bułgarii, gdzie kręciliśmy Niezniszczalnych 2.Frank Masi / Millennium Films Poniżej: Walczę na pięści na dachu ciężarówki w Likwidatorze.Za zgodą Lionsgate

ROZDZIAŁ 14 Co cię nie zabije, to cię wzmocni Akcja Conana Barbarzyńcy rozgrywa się w prehistorycznej Europie, w fikcyjnej erze hyboryjskiej, po zatonięciu Atlantydy, tysiące lat przed pierwszymi wzmiankami historycznymi. Przyleciałem do Madrytu na początku grudnia, żeby być świadkiem powstawania tego świata we współczesnej Hiszpanii. John Milius mówił, że przyjechaliśmy kręcić „porządną rozrywkę, przede wszystkim pogański romans i opowieść przygodową jednocześnie, film, w którym dzieje się coś wielkiego”. I w którym nie brakuje akcji i krwi. „Sam stanę się barbarzyńcą, zapowiadał. Nie będę się powstrzymywał”. Żeby przenieść tę wizję na ekran, zwerbował ekipę klasy A: takich fachowców jak Terry Leonard, kierownik kaskaderów, który pracował już przy Poszukiwaczach zaginionej Arki, Ron Cobb, scenograf filmu Obcy: 8. pasażer „Nostromo”, i Colin Arthur od Madame Tussauds, który nadzorował pracę nad modelami ludzkich postaci i częściami ich ciał. Gdy przyjechałem na miejsce, Conan był już samodzielnym małym przedsiębiorstwem. Kwatera główna mieściła się w eleganckim hotelu w centrum Madrytu, gdzie mieszkała większość aktorów i głównych członków ekipy, ale zdjęcia zamierzano kręcić w całej Hiszpanii. Na terenie wielkiego magazynu, czterdzieści kilometrów od miasta, dwustu robotników pracowicie wznosiło kompleks zabudowań. Sekwencje rozgrywające się na wolnym powietrzu miały być kręcone w górach pod Segowią, a także na pięknych wydmach i słonych bagnach Almerii, prowincji na wybrzeżu Morza Śródziemnego. Marokański bazar w jej stolicy, również Almerii, został przemieniony w hyboryjskie miasto, ale kręciliśmy też zdjęcia w pobliskiej starej fortecy i innych historycznych miejscach. Dwadzieścia milionów dolarów stanowiło wielki budżet, był to odpowiednik dzisiejszych stu milionów. Milius zebrał dzięki nim niesamowity zespół ludzi i uzyskał niezwykłe efekty specjalne. Ściągnął rzemieślników, trenerów i wyspecjalizowanych kaskaderów z Włoch, Anglii i Stanów, zatrudnił też dziesiątki Hiszpanów. Scenariusz wymagał wypożyczenia setek koni, wielbłądów, kóz, sępów, węży, jastrzębia i pantery. Zaangażowano ponad tysiąc pięciuset statystów.

Muzykę

wykonywała

dziewięćdziesięcioosobowa

orkiestra

i dwudziestoczteroosobowy chór, który śpiewał pseudołacińskie pieśni. Milius fanatycznie dbał, by wszystkie części garderoby i sprzęt pochodziły ze świata fantasy. Wszystko, co było zrobione ze skóry czy materiału, musiało być postarzone: ciągnięto te rzeczy za samochodami, żeby wyglądały na stare i zużyte. Siodła ukrywano pod derkami i futrami, bo John twierdził, że w czasach prehistorycznych nie było rymarzy. Szczególną uwagę poświęcono broni. Dwa pałasze dla Conana zrobiono według rysunków Rona Cobba i wygrawerowano na nich napisy w nieistniejącym języku. Każdy z nich miał cztery kopie, z których każda kosztowała dziesięć tysięcy dolarów. Oczywiście John chciał, żeby one i cała pozostała broń także wyglądały na wysłużone, nie na nowe. Miały zabijać, a nie lśnić, jak mówił. Bo ostatecznie wszystko sprowadzało się w tym filmie do zabijania. W grudniu zajmowałem się studiowaniem swojego tekstu, pomagałem szkicować sceny walki i poznawałem członków ekipy filmowej. Jeśli chodzi o obsadę, Milius miał dość nieortodoksyjne podejście: do głównych ról wybrał sportowców, a nie zawodowych aktorów. Do roli mojego pomagiera, łucznika Subotaia, zaangażował Gerry’ego Lopeza, mistrza surfingu z Hawajów, który grał samego siebie w poprzednim filmie Miliusa Wielka środa. W roli ukochanej Conana, złodziejki i wojowniczki Valerii, obsadził Sandahl Bergman, zawodową tancerkę, poleconą przez reżysera i choreografa Boba Fosse’a. John sądził, że morderczy trening siłowy, taniec czy surfowanie po siedem godzin dziennie wyrabiają siłę charakteru, i był przekonany, że w filmie będzie to widać. – Spójrz na twarze ludzi, którzy przeżyli straszliwe czasy, tych z Jugosławii czy Rosji – mówił. – Spójrz na te bruzdy, to twarze z charakterem. Tego nie da się podrobić. Ci ludzie mają zasady, za które są gotowi umrzeć. Są twardzi, bo pokonywali przeciwności losu. Nawet jednak taki fanatyk jak John zdawał sobie sprawę, że problemem może być nasz brak doświadczenia przed kamerą. Żeby nas zainspirować i zmniejszyć ryzyko, zatrudnił też weteranów. James Earl Jones właśnie kończył występy na Broadwayu jako gwiazdor A Lesson from Aloes Athola Fugarda i zgodził się zagrać Thulsę Dooma, złego czarnoksiężnika i króla, który po zamordowaniu rodziców Conana sprzedaje młodego bohatera do niewoli. Max von Sydow, aktor Ingmara Bergmana, miał zagrać króla pragnącego odzyskać córkę, która zbiegła, żeby wstąpić do sekty Thulsy Dooma, czczącej węża. Jednym z problemów Miliusa było znalezienie facetów większych ode mnie, którzy zagraliby wrogów Conana, tak żeby nie wyglądało na to, że może on przejść po każdym z nich.

Miał konkretne wymagania: musieli być wyżsi i bardziej muskularni niż ja. W środowisku kulturystów

poznałem

pewnego

Duńczyka,

SvenaOlego

Thorsena,

który

miał

sto

dziewięćdziesiąt centymetrów wzrostu i ważył ponad sto trzydzieści pięć kilogramów. Sven zdobył także czarny pas w karate. Skontaktowałem się z nim w imieniu Miliusa i powierzyłem mu zadanie znalezienia innych wielkich gości. Wszyscy oni na początku grudnia przyjechali do Madrytu – pół tuzina potężnych, naprawdę groźnie wyglądających Duńczyków. Byli to ciężarowcy, miotacze, specjaliści różnych sztuk walki. Czułem się wśród nich mały jak nigdy wcześniej. Pracowaliśmy razem, ćwiczyliśmy walkę na topory i miecze oraz jazdę konną. Oczywiście dałem im fory, ale gdy w styczniu zaczynaliśmy zdjęcia, Duńczycy radzili sobie już całkiem dobrze i dużo wnieśli do scen batalistycznych. Podniecony obserwowałem, jak się to wszystko rozkręca. Zgodnie z przewidywaniami trenera od scen kaskaderskich z Los Angeles, którego mi przydzielono, machina filmowa działała na moją korzyść. Byłem Conanem i wydawano miliony dolarów, żebym mógł zabłysnąć. W filmie występowały oczywiście inne ważne postacie, lecz ostatecznie wszystko służyło temu, żeby zrobić ze mnie na ekranie prawdziwego wojownika. Po to budowano plany. Po raz pierwszy w życiu czułem się jak prawdziwy gwiazdor. To było coś zupełnie innego niż bycie mistrzem kulturystyki. Film miały obejrzeć miliony ludzi, podczas gdy w kulturystyce największa widownia liczyła pięć tysięcy osób, a publiczność telewizyjna od miliona do dwóch. To było naprawdę coś wielkiego. O Conanie miały pisać czasopisma filmowe, „Los Angeles Times” zamierzał umieścić go w kalendarium wydarzeń kulturalnych, magazyny i gazety na całym świecie tylko czekały, żeby zamieścić jego recenzje i omówienia – i bez wątpienia włączyć się do dyskusji o nim, bo to, co wyobrażał sobie Milius, było naprawdę brutalne. Pod koniec grudnia, po świętach spędzonych u rodziców, odwiedziła mnie Maria. Mogłem przedstawić ją ekipie i aktorom, żeby nie myślała, że spędzam czas wśród dzikusów. Śmiała się ze mnie, że zgromadziłem całą paczkę kumpli ze świata kulturystyki, bo ściągnąłem nie tylko Duńczyków, ale także Franca, któremu załatwiłem rólkę w filmie. Jednak gdy tydzień później zaczęliśmy zdjęcia, byłem zadowolony, że Marii już nie ma W pierwszej scenie, którą mieliśmy kręcić, nieuzbrojonego Conana, niedawno wyzwolonego z niewoli, ścigają po skalistej równinie wilki. On ucieka, wspinając się na skalną półkę, gdzie natrafia na wejście do grobowca, w którym znajdzie miecz. Przygotowując się do tej sekwencji, przez cały ranek ćwiczyłem z wilkami, żeby przezwyciężyć strach. Tak naprawdę zamiast

wilków wypożyczono owczarki niemieckie, ale nie mówiąc mi o tym, Milius polecił koordynatorowi scen kaskaderskich wypożyczyć psy, które miały w sobie coś dzikiego. Uważał, że tak będzie bardziej realistycznie. – Wszystko dobrze skoordynujemy w czasie – obiecał mi. – Gdy wypuścimy psy, będziesz już uciekał, więc nie zdążą przebiec przez pole i cię dopaść, bo już wespniesz się na skałę. Rankiem tego dnia, gdy kręciliśmy scenę pościgu, w niedźwiedzią skórę, którą miałem na grzbiecie, wszyto surowe mięso, miało ona wabić psy. Kamera zaczęła pracować, a ja rzuciłem się do ucieczki przez pole. Jednak trener za wcześnie wypuścił psy i nie miałem nad nimi prawie żadnej przewagi. W efekcie złapały mnie za spodnie i ściągnęły ze skały, tak że upadłem na plecy. Próbowałem wstać i zrzucić z siebie niedźwiedzią skórę, ale wpadłem na ciernisty krzew. Trener wykrzyknął komendę, a wtedy psy zamarły wokół mnie ze śliną cieknącą z pysków. Ja tymczasem leżałem z powbijanymi w ciało kolcami i krwawiącym rozcięciem. Jednak Milius wcale mi nie współczuł. – No, to teraz wiesz, jaki to będzie film – oświadczył. – Przez to właśnie przeszedł Conan! Lekarz zszył mi ranę, a gdy zobaczyłem się z Miliusem podczas lunchu, był w doskonałym humorze. – Mamy tę sekwencję. To świetny początek – powiedział. Następnego dnia okazało się, że znowu trzeba mnie zszywać, bo rozciąłem sobie czoło, skacząc do stawu o skalistym dnie. Kiedy Milius zobaczył, że cieknie mi krew, zapytał: – Kto robił tę charakteryzację? Jest super. Krew wygląda jak prawdziwa. Nie chciał nawet myśleć, co by się stało z produkcją, gdybym zginął albo został kaleką. Oczywiście w scenach kaskaderskich nie miałem dublera, bo trudno by było znaleźć kogoś takiej postury jak ja. Przez resztę tygodnia kręciliśmy skomplikowaną scenę akcji z dalszej części filmu. W naszym magazynie pod Madrytem ekipa zbudowała Komnatę Orgii, która miała się mieścić w górskiej świątyni Thulsy Dooma. Z zewnątrz magazyn był wielką, ponurą piętrową konstrukcją z zardzewiałej stali, otoczoną zakurzonym parkingiem i namiotami, z prostą tablicą z napisem „Conan” wymalowanym czerwoną farbą. Ale po przejściu przez znajdujące się wewnątrz charakteryzatornię, dział kostiumów i rekwizytornię człowiek przenosił się w sam środek wyuzdanego przepychu, z jakim urządzono ośrodek kanibalistycznego kultu węża. Komnata Orgii była wysoko sklepioną salą o marmurowych tarasach i schodach, oświetloną

pochodniami i ozdobioną pięknymi jedwabiami i satynami. Pośrodku leżało na miękkich poduszkach kilkanaście nagich kobiet i ich partnerów, drzemiących lub oddających się rozpuście. Pośrodku zagłębienia wznosił się różowoszary filar wysokości około trzech i pół metra, z wyrzeźbionymi na szczycie czterema wielkimi łbami węży. Podczas uczty słudzy podawali jedzenie z wielkiego bulgocącego kotła, w którym można było dostrzec ręce i inne części ciał. Według scenariusza Conan, Valeria i Subotai mieli wpaść do tej sali podczas trwania orgii, zabić strażników i uratować księżniczkę, która uległa czarom Thulsy Dooma. Strażnikami były, oczywiście, zbiry z gatunku podludzi, niektóre w gadzich maskach, a ja, nagi do pasa, miałem twarz i tors pomalowane w groźne czarne paski, które wyglądały jak błyskawice. Sandahl i Jerry byli podobnie ucharakteryzowani. Fantastycznie było wreszcie zastosować techniki posługiwania się bronią, których mnie uczono, i wyglądało na to, że Milius jest zadowolony z kolejnych ujęć. *** Plany filmowe pomiędzy kolejnymi ujęciami to ruchliwe miejsca: ludzie rozmawiają, sprzęt

terkocze,

członkowie

ekipy krzątają

się

gorączkowo.

Czwartego

dnia

rano

przygotowywaliśmy się do kręcenia sceny w alkowie Thulsy Dooma, wyciętej w ścianie Komnaty Orgii, gdy ktoś powiedział: „Jest Dino”, i nagle zapanowała cisza. Spojrzałem w dół szerokich schodów i tam, w zagłębieniu, wśród wszystkich tych nagich dziewcząt, stał nasz legendarny producent, który pierwszy raz pojawił się na planie. De Laurentiis wyglądał nienagannie, miał na sobie elegancki garnitur i piękny kaszmirowy płaszcz, który, jak to Włosi, narzucił na ramiona niczym pelerynę. Przyglądał się przez chwilę całej scenie, po czym ruszył po schodach w moją stronę. Dzieliło nas może ze dwadzieścia stopni, ale ja miałem wrażenie, że jest ich ze sto, tak długo szedł. Patrzyłem, jak się zbliża. W tle widać było nagie kobiety. Wreszcie dotarł na szczyt i podszedł do mnie. – Schwarzenegger, ty jesteś Conanem – powiedział. Po czym odwrócił się na pięcie, zszedł po schodach i opuścił plan. Milius stał w pobliżu kamery, mikrofony były włączone. – Wszystko słyszałem – powiedział. – Zdajesz sobie sprawę, że to największy komplement z ust tego faceta? Rano obejrzał trzydniowy materiał zdjęciowy i wreszcie uwierzył. Być może Dino chciał w ten sposób dać do zrozumienia, że wybaczył mi słowa sprzed czterech lat, gdy nazwałem go kurduplem. Od tamtej pory przyjeżdżał do Hiszpanii mniej więcej

raz w miesiącu i zapraszał mnie do swojego hotelu na kawę. Lody powoli zaczęły topnieć. Dino powierzył nadzór nad szczegółami technicznymi przy produkcji Conana swojej córce Raffaelli i Buzzowi Feitshansowi, który pracował z Miliusem podczas poprzednich filmów. Raffaella była ostrą zawodniczką. Przyszła na świat jako druga córka Dina z aktorką Silvaną Mangano i od wczesnego dzieciństwa wiedziała, że chce być producentką filmową. Choć nie mogła być starsza od Marii, Dino od lat uczył ją tajników zawodu i był to jej trzeci film. Do tej pory dowiedziałem się na tyle dużo o produkcji filmowej, że byłem pod wrażeniem roboty, jaką wykonała z Buzzem. Naprawdę musieli się natrudzić, żeby znaleźć kraj, w którym można kręcić film po tym, jak odpadła Jugosławia. Każde państwo miało własną komisję filmową, do której dzwoniło się i mówiło: „Chcemy nakręcić taki to a taki film. Co możecie nam zaoferować?”. W przypadku Conana z okazji skorzystała Hiszpania. Komisja odpowiedziała Raffaelli i Buzzowi: „Po pierwsze, mamy wielki magazyn, który możecie zamienić w studio. Jest tam bieżąca woda, toalety ze spłuczkami i prysznice. Znajdzie się miejsce na generatory, jeśli będą potrzebne. Mamy też dodatkowy magazyn do wynajęcia, plus pusty hangar w bazie lotniczej. Dysponujemy luksusowym kompleksem apartamentów, który doskonale nada się dla aktorów i głównych członków ekipy. Przylega do pięciogwiazdkowego hotelu, więc będziecie mogli korzystać z restauracji i room service’u. Są też pomieszczenia na biuro produkcji, tuż za rogiem”. Wszystko to miało swoją cenę. Conan był skomplikowanym przedsięwzięciem, więc Buzz, Raffaella, scenograf, osoba odpowiedzialna za dokumentację zdjęciową i inni z zespołu produkcyjnego musieli wziąć pod uwagę tysiące czynników. Ile koni będzie potrzeba i ilu kaskaderów? Czy znajdą się w Hiszpanii, czy też trzeba będzie sprowadzić zwierzęta i ludzi z Włoch albo z innych miejsc? Czy Hiszpania ma odpowiednie tereny pustynne, góry i morskie wybrzeża? Czy dostaniemy pozwolenie, żeby kręcić tam zdjęcia? A co z zabytkami historycznymi? No i, oczywiście, Raffaella i Buzz chcieli zmieścić się w budżecie, więc stale szukali okazji, żeby zaoszczędzić. Przeanalizowali też oferty innych krajów i po stosunkowo krótkim czasie wrócili z podsumowaniem: – W Hiszpanii możemy nakręcić film za osiemnaście milionów, we Włoszech kosztowałoby to trzydzieści dwa miliony, a w Las Vegas, gdyby zbudować plany na pustyni Nevada, jeszcze więcej. Można by także filmować w halach dźwiękowych w Los Angeles, ale to

się zupełnie nie opłaca. Wybór był taki sam jak zwykle: pomiędzy krajami z ustabilizowanym przemysłem filmowym i ze związkami zawodowymi, jak Włochy, a przedsiębiorczymi, niezdominowanymi przez związki, jak Hiszpania. Związki czy nie, Dino miał opinię człowieka, który potrafi załatwiać sprawy. Jeśli chciał kręcić przez szesnaście godzin dziennie, kręcił przez szesnaście godzin dziennie. Był bardzo skuteczny, ludzie w Hollywood o tym wiedzieli i nie wchodzili mu w drogę. Jeżeli wytwórniom zależało, żeby zrealizować film za określoną kwotę, podejmowały z nim współpracę. W przypadku Conana poparł Raffaellę i Buzza, gdy wybrali Hiszpanię. Przy tym filmie nie mieliśmy problemów z prawem pracy, wszyscy rwali się do roboty. Jeśli ujęcie wymagało szybkich zmian na planie, każdy nosił reflektory i przestawiał rekwizyty. Hiszpania była pod każdym względem doskonałym miejscem do kręcenia filmu, z jednym wyjątkiem: kaskaderzy umierali zbyt długo. Milius powtarzał im bez przerwy: – Gdy on przeszywa cię mieczem, po prostu padasz. Oni jednak padali w sposób teatralny, próbowali wstać, potem znowu padali i rzęzili – to było ich pięć minut i chcieli je wykorzystać. Ja już zarzynałem kolejnego przeciwnika, gdy Milius wołał do faceta za mną: – Jesteś martwy! Leż płasko! Przebił cię na wylot, więc się nie ruszaj! Ale oni byli jak zombie. Wreszcie Milius zaproponował, że zapłaci im więcej, jeśli wyzioną ducha natychmiast i pozostaną martwi przez jakiś czas. Były jednak rzeczy, których się nie nauczysz, choćbyś nie wiem jak długo brał lekcje aktorstwa. Mimo iż tyle gada się o pamięci sensorycznej i wchodzeniu w rolę, nikt nie mówi, co masz robić, gdy wiatrownica zawiewa ci śnieg w twarz i masz przemarznięty tyłek. Albo kiedy ktoś przykłada ci do nosa taśmę mierniczą, żeby wyznaczyć punkt ostrości. Co wtedy z całym tym ględzeniem o pamięci sensorycznej? Wszystkie teorie o byciu tu i teraz można wsadzić sobie w buty. Gdy próbujesz grać, wokół ciebie działa cała machina produkcyjna. Rozprasza cię stu pięćdziesięciu ludzi, którzy pracują i rozmawiają na planie, i musisz sobie z tym poradzić. Oświetleniowiec rozstawia przed tobą drabiny i prosi: „Możesz się przesunąć? Nie chciałbym, żeby spadł na ciebie reflektor”. Dźwiękowiec kręci się wokół ciebie i gmera ci przy pasku, żeby włożyć baterie do mikrofonu. Facet od wysięgnika krzyczy do kamerzysty, żeby zjeżdżał z drogi. Scenograf mówi:

„Potrzebuję więcej roślin na drugim planie, panowie”. Reżyser usiłuje wszystko to koordynować. Producent krzyczy: „Za pięć minut mamy lunch! Jeśli chcecie jeszcze coś nakręcić, to szybko!”. Potem reżyser wydaje polecenie: „Arnoldzie, popatrz przeciwnikowi w oczy. Głowa prosto. W tej scenie musisz dominować”. Brzmi dobrze: pracowaliśmy nad tym na zajęciach aktorskich. Tylko co z tego, skoro wsadzono cię na narowistego konia, który obraca się i staje dęba. Jak masz dominować nad kimkolwiek, jeżeli boisz się, że zwierzę dostanie świra i zaraz cię zrzuci? Musisz więc przerwać i poćwiczyć z koniem. Jak w takich warunkach grać? Nigdy wcześniej nie grałem sceny miłosnej przed kamerą i czułem się naprawdę dziwnie. Zamknięty plan zdjęciowy oznacza, że nie można zapraszać gości, ale mimo to patrzy na ciebie mnóstwo ludzi: sekretarka planu, oświetleniowcy, pomocnicy kamerzysty. A ty jesteś nagi. Nikt na lekcjach aktorstwa nie mówi ci, co masz zrobić podczas rozbieranej sceny, gdy naprawdę się podniecisz. W seksie jedno w sposób naturalny prowadzi do drugiego, jednak na planie to może być krępujące. Powiadają, że nie należy wychodzić z roli, ale na pewno mają na myśli co innego, wierzcie mi. Jedyne, co można zrobić, to myśleć o czymkolwiek, tylko nie o seksie. Mimo że plan zamykano, sceny erotyczne zawsze wywierały wręcz magnetyczny efekt. Po ucieczce przed wilkami Conan zostaje uwiedziony przez czarownicę, która kieruje go na trop Thulsy Dooma. Ja i Cassandra Gava, która grała wiedźmę, turlaliśmy się nadzy przed strzelającym ogniem na palenisku w jej chacie z kamieni, gdy nagle kątem oka zauważyłem, że ściana chaty się rusza. W rogu pojawiła się mała szpara i dostrzegłem parę błyszczących w blasku ognia oczu. – Cięcie! – zawołał Milius. – Arnoldzie, na co ty patrzysz? – Hm, to jest właśnie najśmieszniejsze. Zauważyłem dziurę w ścianie, a w niej czyjeś oczy. Ktoś pobiegł za plan i usłyszeliśmy głosy. Zza ściany wyłoniła się zawstydzona Raffaella. – Przepraszam, ale musiałam to zobaczyć! – powiedziała. Wielką miłością Conana jest w filmie Valeria. Sandahl Bergman też nigdy wcześniej nie grała w scenie miłosnej i czuła się tak samo skrępowana jak ja. Miałem być jednocześnie barbarzyńcą i dżentelmenem, co stanowiło dziwną kombinację, przy czym ani jednym, ani drugim za bardzo. Trudno mi było wejść w nastrój, bo nie miałem okazji przećwiczyć tej sceny z partnerką, musiałem więc zacząć mechanicznie i na chłodno. Na domiar złego Sandahl i Terry Leonard, szef kaskaderów, zakochali się w sobie i miałem świadomość, że facet stoi obok i ma

ochotę urwać mi łeb. Tymczasem Milius pracował ciężko, żeby uniknąć potem ingerencji cenzorów, i wydawał polecenia w rodzaju: „Arnoldzie, mógłbyś przesunąć tyłek tak, żeby znalazł się w cieniu? I postaraj się zasłonić jej piersi ramieniem, bo nie może być potem widać sutków”. W scenach akcji też jest mnóstwo pułapek. Conan żyje w ciągłym niebezpieczeństwie. W świecie fantasy nigdy nie wiadomo, co ani kto zaatakuje. Jednego dnia może to być wąż, a drugiego wiedźma zamieniona w wilka. Podczas kręcenia takich scen musiałem być bardzo skupiony. Po walce z wielkim mechanicznym wężem byłem obolały przez cały tydzień. Była to sekwencja ze środka filmu, gdy Conan i jego sprzymierzeńcy zakradają się do Wieży Węża, żeby ukraść cenne klejnoty związane z kultem. Mieliśmy wspiąć się na wieżę (tak naprawdę dekorację wysokości dwunastu metrów zbudowaną w opuszczonym hangarze lotniczym), a potem opuścić się do lochu, na którego dnie znajdowały się kości złożonych w ofierze dziewic i inne odrażające szczątki. Wąż, który miał jedenaście metrów długości oraz siedemdziesiąt sześć centymetrów grubości, był repliką jakiegoś gatunku boa dusiciela. Sterowano nim za pomocą stalowych kabli oraz pomp hydraulicznych, zdolnych wprawić w ruch ciężar dziewięciu ton. Okazało się jednak, że bardzo trudno nad nim zapanować, a operator za mało ćwiczył. Któregoś razu wąż owinął się wokół mnie i zaczął walić mną o ścianę lochu, wrzeszczałem więc do faceta, żeby mnie uwolnił. Według scenariusza Conan oczywiście zabija węża. Subotai wyczołguje się z tunelu, widzi, że jego towarzysz jest w niebezpieczeństwie, więc rzuca mu pałasz, który Conan jednym zręcznym ruchem chwyta za rękojeść i zabija węża. Musiałem złapać ciężkie narzędzie i uderzyć nim w dokładnie określony punkt, żeby spowodować pęknięcie zbiornika z „krwią”. Conan, rzecz jasna, powinien to robić z niezachwianą pewnością siebie. Ja jednak myślałem sobie: Mam nadzieję, że wszystko pójdzie dobrze. Muszę z dumą powiedzieć, że dwa i pół roku treningu się opłaciły, bo załatwiłem gada jednym ciosem. James Earl Jones dołączył do nas późno, ponieważ najpierw musiał wywiązać się ze zobowiązań na Broadwayu, ale gdy już przyjechał, szybko się zaprzyjaźniliśmy. W połowie marca, kiedy przenieśliśmy się z Madrytu do Almerii, żeby kręcić sceny batalistyczne i kulminacyjne starcie w górskiej cytadeli Dooma, przesiadywałem w jego przyczepie przez całe dnie. A ponieważ chciał utrzymać formę, pomagałem mu w ćwiczeniach, a on w zamian dawał mi wskazówki aktorskie. Ze swoim potężnym basem James był wspaniałym aktorem szekspirowskim, zdobył Tony Award i otrzymał nominację do Oscara za rolę w Wielkiej nadziei

białych, dramacie o rasizmie i boksie. (Pierwowzorem postaci, którą grał, był bokser Jack Johnson, mistrz świata wagi ciężkiej od 1908 do 1915 roku). Później zyskał międzynarodową sławę, użyczając głosu czarnemu charakterowi Gwiezdnych wojen, Darthowi Vaderowi. James opowiedział mi niesamowitą historię o tym, jak został aktorem. Jako dziecko tak się jąkał, że od chwili, gdy w wieku pięciu lat zaczął chodzić do szkoły, aż do czternastego roku życia nie chciał mówić. W szkole sklasyfikowano go jako wtórnego niemowę. W szkole średniej jednak zakochał się w literaturze i poczuł chęć, żeby czytać wielkie dzieła na głos. Zachęcał go do tego nauczyciel angielskiego: „Jeśli lubisz słowa, musisz się nauczyć je wypowiadać”. Milius chciał, żebym dodał do swojej roli jeszcze półstronicowy dialog, który napisał w trakcie zdjęć. Mieliśmy go wygłosić z Subotaiem przed kulminacyjną bitwą na kurhanach, nadmorskim cmentarzysku wojowników i królów, wzorowanym na Stonehenge. Conan i jego sojusznicy obwarowali się tam i czekają na atak Thulsy Dooma, któremu towarzyszy duży oddział dzikich popleczników na koniach. Thulsa Doom zabił już Valerię, Conan i garstka jego przyjaciół spodziewają się, że zginą. Przed walką Conan siedzi więc na wzgórzu z brodą wspartą na dłoni, patrzy w morze i na piękne błękitne niebo, pogrążony w melancholii. – Pamiętam takie dni jak ten, gdy ojciec zabierał mnie do lasu i jedliśmy dzikie jagody – mówi do Subotaia. – To było ponad dwadzieścia lat temu. Miałem wtedy cztery, pięć lat. Liście były takie ciemnozielone. Trawa pachniała słodko w wiosennym wietrze. Niemal dwadzieścia lat nieustającego znoju! Nie zaznałem spoczynku, snu, jak inni ludzie. A tu znowu wieje wiosenny wiatr, Subotaiu. Czułeś kiedyś taki wiatr? – Tam, gdzie mieszkam, też taki wieje – odpowiada Subotai. – W północnym zakątku serca każdego człowieka. Conan daje przyjacielowi możliwość odejścia i powrotu do domu. – Na to nigdy nie jest za późno, Subotaiu – mówi. – Nie. Skończyłoby się na tym, że któregoś dnia bym tu wrócił. W jeszcze gorszej kompanii. – Dla nas nie ma już wiosny – stwierdza ponuro Conan. – To tylko świeży powiew wiatru przed burzą. Powtarzałem te kwestie kilkanaście razy, jak zawsze przed zdjęciami, ale powiedziałem Miliusowi: – Według mnie to nie brzmi naturalnie. Takie roztrząsanie do mnie nie pasuje.

Nie można tak po prostu wyrecytować podobnego tekstu. Musi to wyglądać, jakbyś naprawdę myślał o przeszłości, przywoływał wspomnienia, snuł refleksje. Czasami mówi się coś w pośpiechu, a czasami tylko się patrzy. Powstało więc pytanie, jak to zagrać, żeby wypadło naturalnie. – Może poprosisz o radę Earla? On robi takie rzeczy na scenie, gdzie presja jest większa, bo nie można wyciąć wpadek. Poszedłem do przyczepy Earla i zapytałem, czy zechciałby zerknąć na dialog. – Ależ oczywiście, że tak. Usiądź. Zobaczmy, co tu mamy. Przeczytał dialog i poprosił, żebym powiedział swoją kwestię. Kiedy skończyłem, pokiwał głową. – Ja bym to kazał przepisać na dwa sposoby. Najpierw tak, żeby kwestie były bardzo krótkie i biegły przez całą długość strony. A potem na odwróconej w poprzek kartce, żeby były jak najdłuższe. Według niego ćwiczyłem ten tekst tyle razy, że nieświadomie zapamiętałem go w postaci linijek i po każdej robiłem przerwę, więc gdy wygłaszałem jakąś kwestię, przerywałem myśl. – Musisz odrzucić ten rytm – tłumaczył. Gdy zobaczyłem linijki w innym układzie, od razu usłyszałem tekst inaczej, co ogromnie mi pomogło. Tego dnia wróciłem do niego i najpierw omówiliśmy, a potem przećwiczyliśmy dialog, kwestia po kwestii. – Cóż, normalnie po takim zdaniu jak to zrobiłbyś przerwę, bo to ważka myśl – mówił Earl. Albo: – A tu może chcesz trochę zmienić pozycję, zrobić coś, cokolwiek przychodzi ci do głowy, przeciągnąć się, pokręcić głową albo po prostu urwać na chwilę. Tylko się nie programuj – podkreślał – bo poszczególne ujęcia mogą się różnić, chyba że John nie zechce, żeby potem nie było kłopotów z montażem. Ale zazwyczaj kręcą jedno ujęcie, aż zmieni się myśl, a dopiero potem zmieniają kąt filmowania. Max von Sydow także był bardzo życzliwy i pomocny. Z wielką przyjemnością obserwowałem tych dwóch wspaniałych aktorów teatralnych podczas prób, gdy się do siebie dostrajali. Pracując z zawodowcami, uczysz się mnóstwa niuansów. Zauważyłem na przykład, że aktorzy często zmieniają styl gry, gdy reżyser przechodzi od głównego ujęcia do planu amerykańskiego, a potem do zdjęć w bliskim planie i jeszcze bliższym (na których, powiedzmy, widać zmrużenie oczu). Czasami w ogóle nie przejmują się głównym ujęciem, bo wiedzą, że ma

tylko zlokalizować ich w danej scenie, dlatego w ogóle się nie wysilają. Ale im bliższy plan, tym lepiej grają. Człowiek uświadamia sobie, jak ważny jest rytm: nie musisz dawać z siebie wszystkiego w pierwszych ujęciach, tylko jakieś osiemdziesiąt procent. W końcu przyjdzie zbliżenie i wtedy będziesz musiał grać naprawdę. Zorientowałem się, że to także najlepszy sposób, aby potem mieć więcej zbliżeń, bo podczas montażu wybiera się ujęcia z najlepszą grą. Podczas pracy nad Conanem powróciły do mnie wspomnienia szalonych wakacji z kumplami z Austrii, gdy w Thalersee bawiliśmy się w gladiatorów. Tu tempo nadawała wizja Miliusa. Zanim zaczynaliśmy kręcić jakąś scenę, snuł nam niekończące się opowieści o tym, co barbarzyńcy jedli, jak walczyli, jak jeździli konno, w co wierzyli i jakich dopuszczali się okrucieństw. Przed sekwencją orgii mówił o dekadencji starożytnego Rzymu, kobietach, nagości, seksie, przemocy, intrygach i ucztach. Sprowadzał najlepszych znawców broni, specjalistów od koni, scenografów, kostiumologów i charakteryzatorów, a wszystko po to, żeby wciągnąć nas w świat Conana. Uwielbiałem życie w plenerach: mieszkałem w Apartamentos Villa Magna z innymi aktorami, jeździłem z nimi do magazynu, przez sześć miesięcy uczyłem się nowego sposobu funkcjonowania. Nigdy wcześniej nie kręciłem filmu za granicą. Podłapałem sporo hiszpańskiego, bo bardzo niewielu ludzi na planie mówiło po angielsku. Początkowo praca była zbyt intensywna, żebym mógł zajmować się czymkolwiek poza treningiem czy udziałem w próbach i samych zdjęciach. Ale po miesiącu czy dwóch zacząłem się odprężać. Myślałem: Chwileczkę. Jestem w Madrycie! Może by zwiedzić jakieś muzea, obejrzeć interesującą architekturę, budynki, ulice. Wybierzmy się do jakichś restauracji, o których wszyscy mówią, i zjedzmy kolację o dwudziestej trzeciej jak Hiszpanie. Odkrywaliśmy szewców, rymarzy, krawców, zaczęliśmy kupować unikatowe hiszpańskie wyroby, takie jak ozdobne srebrne popielniczki czy pięknie wytłaczane skórzane pasy. Praca dla Miliusa była nieustającą przygodą. Musiałem na przykład rozerwać zębami sępa. Działo się to w scenie, w której wrogowie Conana krzyżują go na pustyni na Drzewie Smutku. Drzewo to było wielką drewnianą dekoracją zbudowaną na obrotowej podstawie, żeby kąt padania światła słonecznego i cienie się nie zmieniały. Gdy zbliża się śmierć w palącym upale, nad Conanem zaczynają krążyć sępy, które potem siadają na gałęziach. Kiedy jeden z nich próbuje dziobnąć go w twarz, on wbija mu zęby w szyję i ją rozrywa. Oczywiście z Miliusem ptaki na gałęziach musiały być prawdziwe – były wytresowane, owszem, ale sępy to sępy i są

zapchlone. Przez trzy dni, gdy kręciliśmy tę scenę, co godzinę ptaszyska zabierano do namiotu, żeby odpoczęły, podczas gdy ja wisiałem w upale na drzewie w towarzystwie pięciu ich zmienników. Sęp, którego rozerwałem, był rekwizytem zrobionym z części ciała martwego zwierzęcia. Potem kazano mi przepłukać usta i przemyć skórę antybiotykiem. Musieliśmy także zmagać się z wielbłądami. Nigdy wcześniej nie podchodziłem do wielbłąda, nie mówiąc o jeździe na nim, a scenariusz tego właśnie ode mnie wymagał. Tydzień przed kręceniem tej sceny powiedziałem sobie: „Lepiej zaprzyjaźnij się z tym zwierzęciem i je poznaj”. Szybko się przekonałem, że wielbłądy bardzo różnią się od koni. Najpierw wstają na tylne nogi, tak że zarzuca cię do przodu. I lepiej nie pociągać za wodze, jak w przypadku konia, bo jeśli to zrobisz, zwierzę obróci łeb o sto osiemdziesiąt stopni i może splunąć ci w oko, a ma tak żrącą ślinę, że będziesz potrzebował pomocy lekarskiej. Ponadto wielbłądy gryzą – przeważnie kąsają cię w tył głowy, gdy zupełnie zapomniałeś, że są w pobliżu. Oprócz mechanicznego węża, który mnie dopadł, musiałem też walczyć z prawdziwymi. Były to węże wodne i ich opiekun niepokoił się, że się odwodnią, dlatego trzymał je w basenie przy naszych apartamentach. W Stanach zaraz pojawiliby się pracownicy wydziału zdrowia albo jakiejś organizacji opiekującej się zwierzętami. Woda była mocno chlorowana, co na pewno nie służyło skórze węży. Ale w Hiszpanii, przy Miliusie, takie rzeczy były na porządku dziennym. Milius bez przerwy przeginał. Ekolodzy twierdzili, że niszczymy ekosystem słonych bagien, i producenci musieli obiecać, że zadbają o przywrócenie ich do poprzedniego stanu. Obrońcy praw zwierząt także zgłaszali skargi, bo były w Conanie sceny, w których kopano psy, bito wielbłąda (biłem go ja, ale na niby), przewracały się konie. W Stanach nie pozwolono by na coś takiego. Mieliśmy wspaniałych kaskaderów, którzy umieli tak pokierować końmi podczas upadków, że zwierzęta przetaczały się na grzbiet, co nie groziło złamaniem karku, a mimo to te numery były niebezpieczne zarówno dla koni, jak i dla ludzi, widziałem wiele siniaków, rozcięć i porozbijanych głów. Takie wyczyny nie były dozwolone podczas kręcenia filmu. Mimo to okrucieństwa w Conanie wydają się całkiem umiarkowane w porównaniu z tym, co możemy oglądać dzisiaj. Wtedy jednak film wyznaczał nowy poziom przemocy na ekranie. Do tamtej pory walki na miecze były trochę zbyt estetyczne: bohaterowie padali na ziemię i może trochę krwawili. Tymczasem Milius kazał przypinać aktorom do piersi pojemniki mieszczące prawie pięć litrów krwi. To mniej więcej tyle, ile człowiek ma w całym organizmie. Gdy miecz przebił taki pojemnik, krew lała się wszędzie. Milius wymagał, żeby za każdym razem spływała

po czymś jasnym, bo wtedy rzeź robiła większe wrażenie. Milius nie uważał, że powinien się z tego tłumaczyć. – To

przecież

Conan

Barbarzyńca.

A czego

się

spodziewacie?

– odpowiadał

dziennikarzom. Ale po zakończeniu zdjęć, gdy wróciliśmy do kraju, ten temat wciąż powracał. Decydenci z Universalu martwili się, że wieści o nadmiernej przemocy w filmie odstraszą widzów. Premierę Conana planowano wówczas na okres świąteczny, albo w listopadzie, albo w grudniu – do czasu, aż Sid Sheinberg, prezes Universalu, znany z tego, że odkrył reżysera Stevena Spielberga, obejrzał w sierpniu wstępny montaż filmu. Zobaczył, jak siekam ludzi na kawałki, jak tryska krew, i w połowie projekcji wstał, mówiąc z sarkazmem: – Wesołych świąt, panowie. – Po czym opuścił salę projekcyjną. Premierę więc przełożono. Na Gwiazdkę 1981 roku wytwórnia Universal Pictures wypuściła Nad złotym stawem, dramat rodzinny z Henrym Fondą, Jane Fondą i Katharine Hepburn, oraz jakiś szmatławy horror. *** Wszyscy wiedzieliśmy, że Conan wzbudzi kontrowersje, więc należało się zastanowić, jak go promować i przedstawiać mediom. Byłem świadkiem, jak Milius udziela pierwszych wywiadów, wciągając dziennikarzy w świat macho fantasy. Powoływał się na Fryderyka Nietzschego. Motto filmu: „Co cię nie zabije, to cię wzmocni” to parafraza zdania z dzieła niemieckiego filozofa, Zmierzch bożyszcz, z 1889 roku. Robił także porównania do stali. – Stal staje się tym wytrzymalsza i twardsza, im dłużej się ją hartuje – opowiadał dziennikarzom. – Tak samo jest z charakterem człowieka. Trzeba go hartować. Trzeba przełamywać opór. Im więcej człowiek walczy, tym staje się silniejszy. Proszę spojrzeć na ludzi, którzy pochodzą z krajów targanych wojną albo z ubogich przedmieść. Na ich twarzach widać walkę. Charakteryzatorzy tego nie odtworzą. Conan jest twardym, silnym wojownikiem, ponieważ w dzieciństwie dużo przeszedł. Luksusy i wygody ludziom nie służą. Według niego Conan ze swoim przesłaniem wykraczał daleko poza filmy akcji i komiksy. A wszystko to wywodziło się jeszcze od Nietzschego. Milius pokazywał dziennikarzom swoje miecze samurajskie i ciągnął: – Wiecie, że miecz samurajski musi być hartowany siedem razy, żeby zyskać odpowiednią wytrzymałość? Samuraje ćwiczyli walkę nim na przestępcach. Wyprowadzali ich z cel, kazali

stanąć przed sobą i jednym ciosem odcinali im głowy. – Odgrywał tę scenę, podczas gdy dziennikarze robili notatki. A ja myślałem: Skąd on bierze te bzdury? Ja miałem do tego prostsze podejście. Wskazywałem na rozrywkowy walor filmu, przedstawiając Conana jako zabawę i epicką przygodę. Takie Gwiezdne wojny osadzone na Ziemi. Żeby wypromować film i zdobyć widownię, należało użyć wszystkich możliwych sposobów. Zwracaliśmy się do czasopism specjalistycznych – w magazynach poświęconych sztukom walki zamieszczaliśmy artykuły o pojedynkach na miecze, w czasopismach jeździeckich – opowieści o koniach, w czasopismach fantasy – historie poświęcone broni i czarnoksięstwu, w czasopismach kulturystycznych – materiały o tym, jak ćwiczyć i upodobnić się do Conana. Przed dopuszczeniem do rozpowszechniania film musiał otrzymać kategorię. Denerwował mnie sposób, w jaki kierownictwo tak potężnej wytwórni zabiegało o względy komisji oceniającej filmy. Należeli do niej przedstawiciele Motion Picture Association of America, których nazwisk nigdy nie podawano do publicznej wiadomości. Przeważnie byli to ludzie w średnim wieku, mający dorosłe dzieci, a tymczasem zareagowali na Conana jak gromada starszych pań: „Och, och, tyle krwi! Musiałem zamknąć oczy, żeby na to nie patrzeć!”. I orzekli, że będziemy musieli powycinać najbardziej drastyczne sceny. Skąd oni biorą takich głupich delikatnisiów? – zastanawiałem się. Niech film ocenią młodzi ludzie, którzy są na bieżąco z tym, co dzieje się w świecie. Zapytałem jednego faceta z wytwórni: – Kto jest za to odpowiedzialny? Bo ktoś musi być. Dlaczego go nie wywalicie? – O nie, nie, nie – powiedział ostrzegawczo – lepiej się do tego nie mieszaj. Nikt nie chciał o nic walczyć. Nie zdawałem sobie sprawy, że toczyła się wtedy pewna rozgrywka. Wytwórnia Universal Pictures miała w zanadrzu E.T.Spielberga i liczyła, że film stanie się przebojem kasowym lata 1982 roku, nie chciała więc robić sobie wrogów z członków komisji. Pragnęła, żeby ją kochano, żeby kochano Spielberga i kochano E.T. A tu zjawił się Milius ze Schwarzeneggerem mordującym ludzi na ekranie. Milius już i tak był czarną owcą Hollywood, ze swoim prawicowym republikanizmem i kontrowersyjnymi wypowiedziami, więc oczywiście wytwórnia była gotowa powiedzieć: „Wytnijmy od razu te sceny z Conana, żeby komisja nas nie ukrzyżowała, gdy w przyszłym tygodniu przedstawimy jej E.T.”, choć w E.T. nie było przecież żadnej przemocy. Wściekałem się, ponieważ według mnie wszystkie krwawe sceny w Conanie były

doskonale sfilmowane i naprawdę niezwykłe. Co z tego, że pierwszą sekwencją, jaką widz ogląda, jest najazd Thulsy Dooma na rodzinną wioskę Conana i zamordowanie matki bohatera, której głowa szybuje w powietrzu? Mógłbym powiedzieć, że ta scena jest potrzebna, żeby ukazać Thulsę Dooma jako łajdaka i uzasadnić krucjatę Conana. Ale prawda jest taka, że zakochałem się w swojej pracy. Po latach widzę, że konieczność stonowania przemocy wyszła filmowi na dobre, bo dzięki temu zyskał większą widownię. Było to moje pierwsze zetknięcie z zakrojonym na wielką skalę marketingiem filmowym. Żeby promować Conana na arenie międzynarodowej, zaplanowano trasę objazdową po Europie i spotkania z przedstawicielami mediów. Podczas pierwszej narady, w której brałem udział, specjaliści od marketingu poinformowali: – Jedziemy do Włoch i do Francji. – Dobra – odparłem – ale jeśli spojrzycie na globus, oprócz Włoch i Francji zobaczycie na nim jeszcze wiele innych krajów. Jako Europejczyk miałem świadomość, że poza Stanami Zjednoczonymi istnieje cały wielki świat. Na początku lat osiemdziesiątych wpływy z wyświetlanych w Ameryce filmów rozkładały się w następujący sposób: dwie trzecie dochodów pochodziło z USA, a jedna trzecia – z zagranicy, ale te proporcje zaczynały się zmieniać. Wiedziałem, że jeśli nie będziemy promowali Conana za granicą, stracimy mnóstwo forsy. Powiedziałem więc: – Panowie, może podejdziemy do tego metodycznie? Spędźmy po dwa dni w Paryżu, Londynie, Madrycie i w Rzymie, a potem pojeźdźmy na północ. Zatrzymamy się w Kopenhadze, następnie w Sztokholmie, a na koniec w Berlinie. Nie podoba wam się taki plan? – My robimy to inaczej. W każdym kraju film wchodzi na ekrany kiedy indziej. Nie chcemy zbyt wcześnie udzielać wywiadów. – To może umówimy się z czasopismami i gazetami w tych krajach, żeby wstrzymały się z publikacją wywiadów do premiery filmu? – Musielibyśmy sprawdzić, czy jest to możliwe. Wiedziałem, że nie chciano wysłać mnie w trasę promocyjną jeszcze z jednego powodu: bardzo niewielu aktorów lubi angażować się w PR. Generalnie panuje wśród nich podejście: „Nie chcę być dziwką. Jestem artystą. Nie będę pracował w reklamie. Strona finansowa przedsięwzięcia w ogóle mnie nie interesuje”.

Był to więc prawdziwy przewrót, gdy przyszedłem do wytwórni i powiedziałem: – Jedźmy, dokąd się da, bo to jest korzystne nie tylko dla mnie, ale także dla widzów, zobaczą dobry film! W końcu wytwórnia zgodziła się, żebym promował Conana w pięciu czy sześciu krajach. Miałem wrażenie, że to wielki krok naprzód. Podobną dyskusję odbyłem z wydawcą, gdy ukazała się moja książka Arnold: Edukacja kulturysty. Mieszkańcy Stanów stanowią tylko pięć procent populacji całego świata, dlaczego więc pomijać pozostałe dziewięćdziesiąt pięć? Obie te dziedziny przedsiębiorczości same się więc ograniczały. A ja nauczyłem się od Joego Weidera globalnego myślenia o rynku. Przede wszystkim uważałem się za biznesmena. Zbyt wielu aktorów, pisarzy i artystów sądzi, że działania marketingowe są poniżej ich godności. Tymczasem niezależnie od tego, co się w życiu robi, sprzedaż jest nieodłącznym elementem. Nie można nakręcić filmu bez środków finansowych. Nawet gdybym nie miał w umowie zobowiązań związanych z reklamą, promowanie Conana i podejmowanie wszelkich starań, żeby zarobił jak najwięcej, leżało w moim interesie. Chciałem więc brać udział w tych spotkaniach i uważałem, że wszyscy powinni dawać z siebie tyle, ile tylko mogą, żeby wytwórni zwróciła się inwestycja. Poczuwałem się do obowiązku uczestniczenia w działaniach mogących zwiększyć potencjalne zyski. Przełom w sprawie Conana nastąpił po walentynkach w 1982 roku. Pierwszy wielki pokaz próbny w Houston okazał się tak wielkim sukcesem, że ludzie z Universal Pictures nie mogli uwierzyć w dane: widzowie ocenili film na dziewięćdziesiąt trzy w skali od jednego do stu, co prawie zawsze zapowiadało duży hit. Tamtego wieczoru zadzwonili do mnie z wytwórni: „To wielka sprawa. Chcemy spróbować jutro w Las Vegas. Pojedziesz z nami?”. Przejeżdżając następnego popołudnia obok kompleksu sal kinowych, zorientowaliśmy się, że to nie będzie zwyczajny pokaz. Kolejka do kas ciągnęła się aż na ulicę, a oprócz fanów komiksów, których spodziewał się Universal, przyszli kulturyści w obcisłych koszulkach, z wyeksponowanymi mięśniami, geje, wariaci w dziwnych kapeluszach i okularach, ludzie w strojach z epoki Conana. Było też kilka kobiet, ale w tłumie znajdowali się głównie mężczyźni, łącznie z dużą grupą motocyklistów, od stóp do głów ubranych w skóry. Niektórzy wyglądali na takich, którzy mogą się wkurzyć, jeśli nie dostaną się do środka. Universal otwierał kolejne sale – trzeba było udostępnić aż trzy, żeby pomieścić wszystkich chętnych. Wytwórnia liczyła na zaprzysięgłych fanów komiksów i powieści fantasy z Conanem. To

oni mieli stanowić rdzeń publiczności, ludzie, którzy – gdyby film im się spodobał – chodziliby na niego po kilka razy i polecali znajomym. Universal nie wziął jednak pod uwagę moich fanów: kulturystów. Tamtego wieczoru stanowili chyba z jedną trzecią publiczności, a możecie sobie wyobrazić, ile punktów przyznali Conanowi. Bez nich film dostałby może z osiemdziesiąt osiem, a z nimi znowu zdobył dziewięćdziesiąt trzy, tak jak w Houston. Wszyscy w wytwórni byli bardzo podekscytowani, a Dino De Laurentiis wręcz oszalał z radości. Tamtego wieczoru podszedł do mnie i oznajmił: – Robię z ciebie gwiazdora. Ze względu na jego akcent nie bardzo wiedziałem, czy powiedział, że zrobi ze mnie gwiazdora, czy że już mnie nim zrobił. Ale tym razem przezornie się z nim nie drażniłem. Po tym wieczorze sława Conana rosła w sposób niepohamowany. Miesiąc później małe projekcje przedpremierowe w szesnastu miastach całego kraju przyciągnęły rzesze widzów. Na Manhattanie trzeba było wezwać policję, bo kolejkowicze dosłownie zaczęli walczyć, żeby dostać się do kina. W Waszyngtonie kolejka ciągnęła się przez kilka przecznic i spowodowała poważny korek. W Los Angeles zorganizowano trzy pokazy, jeden po drugim, zamiast jednego, jak planowano – niektórzy stali w kolejce osiem godzin. Recenzje i omówienia w prasie branżowej po pokazach przedpremierowych pomogły nam dostać się do setek sal kinowych. Kiedy czternastego maja Conan oficjalnie wszedł w całym kraju na ekrany, stał się najbardziej kasowym filmem lata wszech czasów. Przyniosło nam ono takie filmy jak: Mad Max II: Wojownik szos, Rocky III, Star Trek II: Gniew Khana, Łowca androidów, Beztroskie lata w Ridgemont High, Świat według Garpa, Duch, Oficer i dżentelmen, Tron, Coś oraz oczywiście E.T., no i Conan Barbarzyńca.

ROZDZIAŁ 15 Zostać Amerykaninem W Santa Monica Maria uczciła mój powrót z Madrytu i epoki hyboryjskiej, ofiarowując mi szczeniaka rasy labrador, któremu dała na imię Conan. – Wiesz, dlaczego podarowała ci tego psa, prawda? – przekomarzała się ze mną jedna z jej przyjaciółek. – Bo w jej rodzinie zawsze były psy? – To test! Chce się przekonać, jaki jesteś w stosunku do dzieci. Nie wiedziałem, czy tak było naprawdę, ale Conan i ja – to znaczy Conan Pies i Conan Barbarzyńca – doskonałe się rozumieliśmy. Poza tym cieszyłem się z powrotu do domu, całkowicie odmienionego dzięki nowemu wystrojowi, który Maria dokończyła, gdy mnie nie było. Drugą dużą zmianą, która dokonała się pod moją nieobecność, była styczniowa inauguracja Ronalda Reagana. Nikt w Hollywood nie wiedział, co myśleć o nim jako o prezydencie, nawet konserwatyści. Zaraz po wyborze Reagana na urząd prezydencki Maria i ja jedliśmy kolację z moimi znajomymi z przemysłu rozrywkowego, którzy brali aktywny udział w jego kampanii wyborczej. – Dlaczego popieracie tego faceta? – zapytała Maria. – Przecież on nie nadaje się na prezydenta. Jezu, to aktor! Oni, zamiast go bronić, odpowiedzieli coś w rodzaju: – Tak, wiemy, ale ludzie go słuchają. Nie mówili o tym, co zrobił dla Kalifornii, gdy był jej gubernatorem, o jego wizji i ideałach. Pewnie po prostu chcieli być uprzejmi. Nie śmieli powiedzieć przy Marii, że czas demokratów się skończył. Zdumiewało mnie, jak źle większość ludzi z Hollywood odnosiła się do Reagana podczas całej jego prezydentury. Nieważne było, że odbudowywał gospodarkę, słyszałem tylko narzekania, że obniżył pensje urzędników państwowych, wyrzucił kontrolerów ruchu lotniczego, nie liczył się ze środowiskiem naturalnym, właził w tyłek spółkom naftowym, zrezygnował

z syntetycznego paliwa wprowadzonego przez Jimmy’ego Cartera, porzucił projekty związane z energią wiatrową i słoneczną. Wciąż tylko na niego narzekano. Nikt nie patrzył szerzej, nie widział tego, co udało mu się osiągnąć. Dla mnie ważne było, że reprezentował wartości, które sprowadziły mnie do Ameryki. Przyjechałem do Stanów, bo były największym krajem, który oferował najlepsze możliwości, i teraz, gdy uznałem je za swój dom, chciałem, żeby tak pozostało albo było jeszcze lepiej. Po niepokojach i stagnacji lat siedemdziesiątych Amerykanie głosowali na Reagana, bo przypominał im o ich sile. Maria mówiła: – Nie wiem, dlaczego popierasz tego faceta. Ale to był właśnie powód. Tamtej wiosny poznałem jednego z największych myślicieli XX wieku, ekonomistę Miltona Friedmana. Ten noblista ukształtował poglądy Ronalda Reagana w kwestii wolnego rynku i wywarł także duży wpływ na mnie. Jego serial, emitowany w telewizji publicznej w 1980 roku, Free to Choose (Wolność wyboru), był wielkim przebojem i obejrzałem wszystkie odcinki, jak gąbka chłonąc przedstawiane w nim idee. Friedman napisał też z żoną Rose bestsellerową książkę pod tym samym tytułem i na Gwiazdkę porozsyłałemjej egzemplarze wszystkim moim przyjaciołom. Producent serialu, Bob Chitester, jakimś sposobem dowiedział się o tym, dotarł do mnie i zapytał, czy chciałbym poznać państwa Friedmanów, którzy oboje po pracy na Uniwersytecie Chicagowskim przeszli już na emeryturę. Mieszkali w San Francisco, gdzie Milton był członkiem zespołu doradców Instytutu Hoovera przy Uniwersytecie Stanforda. Przygotowując się do tego wieczoru, czułem się jak dziecko, które wybiera się na ekscytującą wycieczkę. – Gdzie mój aparat fotograficzny? – pytałem Marię. – Czy mam ładny krawat? Friedman stał się jednym z moich idoli. Jego koncepcja roli rządu i rynków w rozwoju ludzkości stanowiła wielki postęp w stosunku do ekonomii, którą studiowałem, tłumaczyła wiele zjawisk, które obserwowałem na świecie i z którymi stykałem się jako amerykański przedsiębiorca. Friedman twierdził, że rynki działają tym prężniej, im mniej ingeruje w nie rząd. Jak Reagan tak genialnie przedstawiał idee, że wszyscy je rozumieli. Żeby zilustrować zasady działania wolnego rynku, używał przykładu ołówka: – Drewno pochodzi ze stanu Waszyngton, grafit z Ameryki Południowej, a guma z Malajów. Tysiące ludzi na trzech różnych kontynentach poświęciły kilka sekund swojego

czasu, żeby wyprodukować ten ołówek. Co ich połączyło i skłoniło do współpracy? Nie było żadnego komisarza, który wysłałby polecenie z jakiegoś centralnego biura. Ale istniał popyt. Jeśli istnieje na coś popyt, rynki znajdują sposoby. Powoływałem się na teorie Friedmana, dyskutując z Sargentem Shriverem o cenach mleka. Sarge mówił: – Pamiętasz, jak prowadziliśmy kampanię w Wisconsin? Mieli tam tyle mleka, że jego cena spadała. A potem pojechaliśmy do Illinois, gdzie mleka brakowało i ceny szły w górę. Zadzwoniłem więc do decydentów i zwróciłem im uwagę… Odparłem na to: – Nie sądzisz, że rynek sam mógł to uregulować? Jeśli w Illinois było takie zapotrzebowanie na mleko, to w końcu ktoś sprowadziłby je z Wisconsin czy innego stanu. Myślę, że oni sami chcieli utrzymać taki stan rzeczy, żeby śrubować ceny. Jako sektor prywatny podjęli świadomą decyzję. Ty odwołałeś się do rządu, żeby uregulował popyt i podaż, a moim zdaniem rząd nie powinien ingerować w takie sprawy. Dużo później przekonałem się, że w życiu zasada nieinterwencji się nie sprawdza, bo między teorią a praktyką jest przepaść. Za to w ramach inwestycji publicznych, jeśli chce się zaoszczędzić na kosztach wymiaru sprawiedliwości, warto przeznaczać pieniądze podatników na programy zajęć pozaszkolnych. Nie można nakładać ciężaru wychowania niepełnosprawnego dziecka na rodzinę, jeśli jest biedna. Musi istnieć społeczna siatka asekuracyjna. Należy inwestować w dobro publiczne. Oboje Friedmanowie byli niscy i pełni energii i żyli ze sobą w idealnej harmonii. Ktoś mi powiedział: „Staraj się mówić do Rose. Oni uważają się za równorzędnych partnerów, ale ludzie przeważnie zwracają się do niego, bo dostał Nobla, a ją ignorują”. Starałem się więc zadawać tyle samo pytań Rose co Miltonowi. To sprawiło, że oboje się otworzyli. Spędziliśmy wspaniały wieczór, dyskutując o gospodarce, ich życiu, książkach, które razem napisali, i udziale w produkcji serialu telewizyjnego. Friedman zdradził mi jedną fascynującą rzecz: że pracował dla rządu w czasach wprowadzania Nowego Ładu, programu reform ekonomicznospołecznych zainicjowanych przez prezydenta Franklina D. Roosevelta w latach trzydziestych. – Nie było innych posad – wyjaśnił. – To uratowało mi życie. Byłem pod wrażeniem, gdy usłyszałem, że choć był przeciwny większości przepisów,

popierał ulgi rządowe i tworzenie posad państwowych podczas powszechnego bezrobocia, bo to mogło pobudzić wzrost gospodarczy. Choć administracja Reagana była za przywróceniem gospodarce amerykańskiej spójności, zarobiłbym więcej pieniędzy, gdyby w Białym Domu pozostał Jimmy Carter. Za Cartera rynek nieruchomości szalał, ceny co roku rosły od dziesięciu do dwudziestu procent. Mój wspólnik, Al Ehringer, i ja mogliśmy zarobić w krótkim czasie dużą fosę na inwestycji w Denver, kwartale ulic w nędznej części miasta, wyburzanym pod budowę torów kolejowych. Dzięki programom prezydenta Cartera, które miały zażegnać kryzys naftowy, w Denver kwitł biznes energetyczny i pewne konsorcjum handlu nieruchomościami zamierzało wybudować na naszej działce trzydziestopiętrową wieżę. Już mieliśmy podpisać papiery, gdy nastał Reagan i zdławił inflację. Ludzie nagle zaczęli patrzeć na energię i nieruchomości w inny sposób. Projekt się zawalił. Deweloperzy powiedzieli nam coś takiego: „Gospodarka zwalnia i trudniej zdobyć pieniądze. Wydobycie oleju łupkowego stanęło. Nic z tego nie będzie”. W końcu przecznicę dalej zbudowano Coors Field, stadion drużyny baseballowej Colorado Rockies, i nadszedł wielki dzień, w którym się odkuliśmy. Ale przez wiele lat z nieruchomością w Denver było tak jak z ponaddźwiękowym lotniskiem, na które Franco i ja postawiliśmy przed laty. Taki rodzaj niestabilności był czymś normalnym w handlu nieruchomościami, gdzie godzisz się na większe ryzyko w nadziei na większy zysk. Reagan dobrze zrobił, ograniczając kredyty, lecz to miało swoje skutki. Za Reagana okazje w handlu nieruchomościami nadarzyły się bliżej miejsca, gdzie mieszkałem. Main Street w Santa Monica zaczęła się zmieniać, tak jak liczyliśmy na to z Alem; pijacy i włóczędzy powoli się wynosili, a w miejscu ich dawnych domów powstawały deptaki, restauracyjki i sklepy. Można było teraz usłyszeć, jak ludzie mówili: „Chodźmy na Main Street”. Ta rewitalizacja nie dotarła jednak na południe, do Venice, gdzie mieliśmy z Alem cały kwartał z pustymi działkami. Był to teren, po którym kursowały stare tramwaje Red Car, łączące w latach czterdziestych centrum Los Angeles, Santa Monica i Venice Beach. Teraz była to ziemia niczyja. W ostatnim budynku przy Main Street znajdował się bar Oar House, obok był sklep ze zdrową żywnością, prowadzony przez facetów w turbanach. Po drugiej stronie ulicy wznosiły się mała synagoga i zabity deskami budynek należący do sławnego komika. Pobliskie pomieszczenia sklepowe przy ulicy można było tanio wynająć i kilka z nich zajmowały dziwne grupy religijne i sekty. Mieścił się tam też ośrodek scjentologów. Okolica naprawdę podupadała,

nie było ruchu pieszego ani prawie żadnych sklepów. Mieliśmy zamiar zbudować tam piękny długi budynek, od przecznicy do przecznicy, z ciągiem sklepów na parterze i dwoma piętrami pomieszczeń biurowych. Chcieliśmy, żeby inni inwestorzy i biznesmeni pomyśleli: O rany, oni budują tak daleko na południe, może my też powinniśmy? Było to ryzykowne przedsięwzięcie: siedmiomilionowa inwestycja w ponad trzy tysiące sześćset metrów kwadratowych ziemi, sfinansowana z zysku, jaki przyniósł nam biurowiec stojący przy Main Street, który przywróciliśmy do życia. W ostatnim roku prezydentury Cartera sprzedaliśmy go, zarabiając na tym półtora miliona dolarów. Sądziliśmy z Alem, że zmniejszymy ryzyko, jeśli przed otwarciem budynku wynajmiemy wszystkie pomieszczenia. W tym celu przygotowaliśmy pokaz slajdów ukazujący świetlaną przyszłość okolicy. Sami prowadziliśmy prezentacje i osiągnęliśmy cel. Wierzyłem w tę okolicę, bo sam wciąż miałem tam biuro. Firma Oak Productions – w nawiązaniu do mojego przydomka w kulturystyce, Austrian Oak, Austriacki Dąb – przeniosła się do narożnego loftu w starym przeszklonym budynku spółki gazowej w Venice, przecznicę od Main Street. Pomieszczenie to miało wielkie szeregowe okna, pomalowane na biało ceglane ściany i wysoki sufit ze świetlikami. Wpadłem na pomysł, żeby zostawić całą instalację odsłoniętą i pomalować rury na czerwono i niebiesko. Zainspirowało mnie Centrum Pompidou, i wszystkim bardzo się to podobało. Wstawiłem tam stare drewniane meble, czerwony dywan i błękitną kanapę w kształcie litery L, która stała naprzeciwko mojego biurka. Dzięki tej kolorystyce panowała tam bardzo patriotyczna atmosfera. Ściany działowe były ze szkła, żebyśmy wszyscy mogli się widzieć, a w oddzielnej części znajdowały się wnęki, w których trzymaliśmy koszulki i broszury reklamujące mój kulturystyczny biznes wysyłkowy. Ponieważ moje interesy i kariera filmowa stale się rozwijały, w końcu się złamałem i zatrudniłem kolejnych pomocników. Moją prawą ręką wciąż była Ronda. Pracowała u mnie od 1974 roku i teraz nadzorowała inwestycje, a także zajmowała się księgowością. Chociaż kiedyś prowadziła sklep z zabawkami, nie miała formalnego przygotowania w zakresie prowadzenia interesów, więc zapisała się na kursy przedsiębiorczości w Santa Monica College i na UCLA. Pamiętam, że gdy kilka lat później w ramach umowy kupnasprzedaży jakiejś nieruchomości dostaliśmy czek na milion dolarów, Ronda wpadła z nim do mojego gabinetu i zawołała: – O mój Boże, nigdy nie miałam w ręku takiej forsy! Co mam z tym zrobić? Jestem taka zdenerwowana.

Prowadzeniem mojego terminarza i planowaniem wyjazdów zajęła się Anita Lerner, trzydziestoletnia asystentka, która musiała nauczyć się sporo o podróżach, a interes wysyłkowy przeszedł pod nadzór dwudziestokilkuletniej artystki Lynn Marks. Mieliśmy przyjąć jeszcze czwartą asystentkę, która pilotowałaby specjalne przedsięwzięcia, takie jak książki, pozwolenia na wykorzystanie zdjęć, seminaria i imprezy kulturystyczne w Columbus, organizowane we współpracy z Jimem Lorimerem. Biznes wysyłkowy wciąż przynosił duży dochód, dzięki imprezom w Ohio, a także dlatego, że artykuły o mnie wciąż zajmowały dużo miejsca na łamach czasopism Joego Weidera. Kolejne numery „Muscle & Fitness” czy „Flex” rzadko ukazywały się bez przynajmniej jednego mojego zdjęcia. Towarzyszyły one mojej retrospektywie, firmowanemu przeze mnie tekstowi o treningu czy odżywianiu się, reportażowi o moich przygodach w świecie filmu. Każda wzmianka o mnie przyczyniała się do sprzedaży kolejnych kursów czy koszulek. Sprzedaż moich książek również szła świetnie; miałem dobrego, znanego wydawcę i agenta literackiego, którzy o to dbali. Właśnie wprowadzaliśmy ostatnie poprawki do Encyclopedia of Modern Bodybuilding. Było to wielkie przedsięwzięcie, nad którym pracowałem od trzech lat z fotografem Billem Dobbinsem. Żeby zarobić na fitnessowym szaleństwie, zapoczątkowanym przez ćwiczenia Jane Fondy na wideo, wydałem kasetę Shape Up with Arnold Schwarzenegger (Dbaj o formę z Arnoldem Schwarzeneggerem) i wznowiłem w poprawionej wersji poprzednie książki: Arnold’s Bodyshaping for Women oraz Jak osiągnąć sukces: Bodybuilding dla mężczyzn. Wszystko to wymagało ode mnie wyjazdów w kolejne trasy promocyjne, co zupełnie mi nie przeszkadzało. Co chwila wynikały nowe sprawy. Lynn mówiła na przykład: – Dostajemy mnóstwo listów od ludzi, którzy chcieliby kupić taki pas do podnoszenia ciężarów, jaki nosiłeś w filmie Kulturyści. – To włączmy go do naszej oferty – odpowiadałem. Potem wszyscy pracowaliśmy nad tym produktem. Nie można było kupić gotowych pasów, a nawet gdyby się dało, niewiele byśmy na nich zarobili. Ale skąd wziąć na nie skórę? Musieliśmy nawiązać współpracę z producentem. A co z zapięciem? I jak postarzyć taki pas, żeby wyglądał na zużyty, przepocony i autentyczny? Zaczęliśmy obdzwaniać naszych partnerów handlowych i inne firmy, aż znaleźliśmy potrzebne elementy. Po paru dniach mieliśmy wszystko obmyślone. Pozostawała ostatnia kwestia: jak pakować pasy? Jak dostarczać je szybko i tanio?

Narzucałem szalone tempo i Ronda, Anita i Lynn mogłyby powiedzieć, że pracujemy bardzo intensywnie. Przerzucaliśmy się od projektu do projektu w sferze filmu, nieruchomości, kulturystyki. Stale gdzieś wyjeżdżałem i prowadziłem rozmowy z ludźmi z różnych branż. Wszystko działo się jednocześnie. Ale Ronda, Anita i Lynn to nie były zwykłe pracownice, które patrzą na zegarek i tylko czekają na fajrant. Stały się członkami mojej rodziny. Zerkały na siebie i brały przykład ze mnie. Próbowały dorównać mi kroku, więc kiedy ja przyspieszałem, przyspieszały i one. Podsycanie takiej atmosfery nie wymagało szczególnego wysiłku ani geniuszu menedżerskiego. Przede wszystkim te trzy panie były wspaniałymi, życzliwymi ludźmi. Płaciłem im dużo i żeby być dobrym pracodawcą, odwoływałem się do moich austriackich korzeni. Ubezpieczenie zdrowotne i emerytalne było opłacane automatycznie – nikt nie musiał się o to upominać. No i oprócz regularnych pensji wypłacałem jeszcze trzynastkę i czternastkę – trzynastkę za letni urlop, a czternastkę jako premię bożonarodzeniową, żeby ludzie mieli pieniądze na święta. Taki był zwyczaj w Austrii, a ponieważ moja firma nie miała ograniczonego budżetu, było mnie na to stać. Starałem się też, żeby moje pracownice identyfikowały się ze mną i moją firmą. Uczyły się tak jak ja. Kiedy przychodziłem do biura, omawialiśmy wszystko to, co działo się wokół mnie. Panie siadały i każda z nich wypowiadała swoją opinię. Nawet jeśli się z czymś nie zgadzałem, przyjmowałem ich punkt widzenia. Zabawne, że wszystkie miały liberalne poglądy. Nawet gdy w następnych latach zwiększaliśmy personel, rzadko kiedy w firmie trafiał się ktoś, kto byłby republikaninem, jak ja. Mnie taka praca wcale nie wydawała się szczególnie intensywna, w moim przekonaniu była czymś normalnym. Kręciłem filmy albo pisałem książki, promowałem je, podróżując po świecie, bo świat to jeden wielki rynek zbytu, a w międzyczasie trenowałem, prowadziłem interesy i je rozwijałem. Wszystko to sprawiało mi wielką frajdę i nigdy nie myślałem: „O mój Boże, ile mam roboty. To taka presja”. Jeśli pracowałem wieczorami, to przeważnie wtedy, gdy jeździłem dokądś, żeby opowiadać o filmach. Czy to źle? To tylko rozmowa! Albo jacyś biznesmeni prosili, żebym przyleciał do Waszyngtonu. I też było fajnie, człowiek się śmiał, palił cygara. Jechałem wysłuchać przemówienia Ronalda Reagana, potem o północy szliśmy wszyscy razem do sklepów dla dorosłych

i oglądaliśmy

najnowsze

gadżety.

Zabawnie

było

poznawać

niektórych

konserwatywnych facetów z innej strony. Praca oznaczała więc dla mnie nowe odkrycia i zabawę. Jeśli słyszałem, że ktoś się żalił: „Och, tak ciężko pracuję, po dziesięć, dwanaście godzin dziennie”, miałem ochotę go ochrzanić: „O czym ty, do cholery, gadasz, przecież doba ma dwadzieścia cztery godziny. Co innego masz do roboty?”. Uwielbiałem tę różnorodność. Jednego dnia byłem na spotkaniu w sprawie budowy biurowca albo centrum handlowego i zastanawiałem się ze współpracownikami, jak najlepiej wykorzystać przestrzeń. Czy będzie to wymagało dodatkowych pozwoleń? Jaką należy przyjąć strategię? Drugiego dnia rozmawiałem z wydawcą mojej najnowszej książki o zdjęciach, które trzeba zdobyć. Trzeciego pracowałem z Joem Weiderem nad głównym artykułem w następnym numerze pisma. Potem jechałem na naradę w sprawie filmu albo leciałem do Austrii, żeby rozmawiać o polityce z Fredim Gerstlem i jego kumplami. Wszystko, co robiłem, mogło być moim hobby – i w pewnym sensie nim było. Bo do wszystkiego podchodziłem z pasją. Dla mnie życie to nieustające uczucie ekscytacji, tym różni się ono od egzystencji. Później, gdy pierwszy raz usłyszałem o Terminatorze, spodobała mi się koncepcja, że to maszyna, która nigdy nie śpi. Powiedziałem do siebie: „Wyobraź sobie, jaką by to dawało przewagę, mieć dodatkowo sześć godzin dziennie na coś jeszcze. Mógłbyś zdobyć zupełnie nowy zawód albo nauczyć się grać na jakimś instrumencie”. To byłoby niesamowite, bo zawsze miałem problem z tym, jak pogodzić ze sobą wszystko, co chciałem zrobić. Dlatego prawie nigdy moje życie nie wydawało mi się nerwowe ani pełne napięcia. Taka refleksja rzadko przychodziła mi do głowy. Dopiero później, gdy Maria i ja się zaręczyliśmy, a potem wzięliśmy ślub, zacząłem dbać o to, żeby równoważyć pracę i życie prywatne. *** Kiedy zapragnąłem nauczyć się czegoś więcej o biznesie i polityce, podszedłem do tego tak jak do nauki aktorstwa; starałem się poznać jak najwięcej ludzi, którzy mieli pojęcie o tych sprawach. Miejscem, gdzie mogłem ich znaleźć, był nowo otwarty Regency Club, w którym zbierali się przedstawiciele elity biznesowej Los Angeles. Zajmował on ostatnie piętro i penthouse w niedawno wybudowanym wieżowcu przy Wilshire Boulevard, ze wspaniałym widokiem na całe Los Angeles Basin. Zarówno sam budynek, jak i klub należały do Davida

Murdocka, jednego z najbogatszych ludzi w mieście. Jego kariera to kolejna wspaniała amerykańska historia „od pucybuta do milionera”. David pochodził z Ohio, porzucił studia, żeby służyć w wojsku podczas drugiej wojny światowej, a po powrocie do kraju przekształcił pożyczkę wysokości tysiąca dwustu dolarów w fortunę, handlując nieruchomościami w Arizonie i Kalifornii. Obecnie miał znaczące udziały w International Mining i Occidental Petroleum, był także właścicielem wielu posesji i hoteli oraz kolekcjonerem zwierząt, orchidei, pięknych mebli i żyrandoli. Jego żona, Gabrielle, projektantka wnętrz, urodzona i wychowana w Monachium, urządziła nowy klub w formalnym eleganckim stylu Starego Świata. To narzucało ton, bardzo poprawny, nieco sztywny. Wymagający krawata. W klubie bywał ze swoją ekipą Pete Wilson, który zdobył miejsce w Senacie, gdy ja promowałem Conana Barbarzyńcę. Do stałych bywalców należał też George Deukmejian, który został gubernatorem, wyprzedzając demokratę Toma Bradleya podczas tych samych wyborów w 1982 roku. Do Regency wpadali na kolację twardzi zawodnicy z administracji Reagana, którzy przejeżdżali przez miasto. Bywało tam wielu konserwatywnych biznesmenów, a także kilku liberalnych hollywoodzkich agentów i przedstawicieli showbiznesu. Ja zacząłem chodzić do klubu ze względu na Wilsona, by wspierać jego zwieńczoną sukcesem kampanię: w 1990 roku zastąpił Deukmejiana. I stopniowo rozszerzałem krąg znajomych. Restauracja Guido’s przy Santa Monica Boulevard też była dobrym miejscem do nawiązywania kontaktów biznesowych i poznawania nowych idei. Jeśli chciało się przebywać z aktorami, można było pojechać do knajpki przy Market Street 72 w Venice, a żeby spotkać motocyklistów – do Rock Store w Malibu Canyon. Kilka razy zabrałem Marię do Regency Club; choć podobał się jej wystrój Gabrielle, odstręczały ją rzesze konserwatystów i ich pretensjonalność. Ja także nie przepadałem za tamtejszą sztywną atmosferą, ale cóż, w ramach dyscypliny trzeba było ją zaakceptować. Zresztą nie widziałem powodu, dla którego nie miałbym pokazywać się z różnych stron; raz jako śmiałek w motocyklowych butach i skórze, a raz jako konserwatysta w eleganckim garniturze, krawacie i butach w stylu angielskich brogue’ów. Chciałem czuć się swobodnie w każdym z tych światów. Maria i ja obracaliśmy się także w środowisku liberałów. Na zaproszenie Jane Fondy po raz pierwszy znalazłem się w Centrum Szymona Wiesenthala, na imprezie charytatywnej. Jane była gospodynią wieczoru. Maria i ja przyjaźniliśmy się z nią i jej ówczesnym mężem, działaczem politycznym i członkiem senatu Kalifornii, Tomem Haydenem. Oboje kilkakrotnie zapraszali nas

do siebie do domu, gdzie mieliśmy okazję poznać różnych politycznych i religijnych przywódców, jak biskup Desmond Tutu. Tamtego wieczoru Jane przedstawiła mnie Marvinowi Hierowi, rabinowi z Nowego Jorku, który przeniósł się do Los Angeles iw 1978 roku założył Centrum Szymona Wiesenthala. Jego celem życiowym była walka z antysemityzmem i promowanie tolerancji religijnej oraz rasowej. Można by pomyśleć, że w takim miejscu jak Hollywood, gdzie mieszka wiele osób pochodzenia żydowskiego, będzie miał łatwe zadanie, ale wyznał mi, że napotyka wiele trudności. – Jeśli to pana interesuje, byłbym bardzo wdzięczny za pomoc – powiedział. – Jest pan wschodzącą gwiazdą, w przyszłości ludzie będą pana słuchali. Trudno wciągnąć ludzi z Hollywood w naszą działalność. Nie wystarcza nam, żeby wykupywali miejsca przy stołach na imprezach dobroczynnych. Potrzebujemy ludzi, którzy by do nas przychodzili, pracowali w zarządzie, dali milion dolarów, albo lepiej trzy miliony, organizowali zbiórki pieniędzy. Jeśli gdzieś można zdobyć duże pieniądze, to my ich potrzebujemy, bo chcemy zbudować muzeum tolerancji, a to będzie kosztować pięćdziesiąt siedem milionów dolarów. – Ja nie jestem na tak wysokim szczeblu – uprzedziłem go. Jednak pomysł budowy takiego muzeum wydawał mi się sensowny. Jeśli chce się promować sprawność fizyczną i walczyć z otyłością, trzeba zakładać siłownie, jeżeli chce się żywić ludzi, trzeba otwierać sklepy spożywcze. Jeśli więc chce się walczyć z uprzedzeniami, trzeba wszędzie tworzyć ośrodki tolerancji, miejsca, gdzie dzieci będą uczyły się, co się dzieje, gdy wybucha nienawiść. Im więcej dowiadywałem się o tym przedsięwzięciu, tym bardziej nabierałem przekonania, że powinienem się w nie zaangażować. Nie jestem wierzący, ale mówiłem sobie: „To może być tylko dzieło Boga”. Żydzi odgrywali ważną rolę w moim życiu – Fredi Gerstl, Artie Zeller, Joe i Ben Weiderowie, Joe Gold, mój nowy agent filmowy Lou Pitt – a mimo to nie byłem pewny, czy jestem wolny od uprzedzeń. Robiłem tendencyjne uwagi, gadałem głupoty. To prawie jakby Bóg mówił do mnie: „Jeśli chcesz taki być, zaprowadzę cię właśnie tam, gdzie zaczyna się dialog o tolerancji. Będziesz zbierał dla nich fundusze, walczył za nich i pokonasz swoje drugie ja, jeśli ono rzeczywiście istnieje”. Później regularnie dawałem pieniądze na centrum i brałem udział w wielu organizowanych przez nie imprezach dobroczynnych. Muzeum, które znalazło siedzibę we wspaniałym budynku, zostało otwarte w 1993 roku. Choć nie kryłem się z tym, że popieram Reagana, i jak tylko mogłem, wspierałem

finansowo republikańskich kandydatów i republikańskie inicjatywy, trzymałem się z daleka od sceny politycznej. Kiedy promujesz film, możesz przekonać do niego wszystkich, ale gdy wygłaszasz mowy polityczne, siłą rzeczy musisz zniechęcić pewien procent słuchaczy, niezależnie od tego, co powiesz, więc po co się w to wdawać? Poza tym nie byłem jeszcze na tyle znany, żeby wyborcy interesowali się moimi poglądami, a politycy szukali mojego wsparcia. Nie byłem nawet obywatelem amerykańskim! Miałem zieloną kartę, płaciłem podatki i uważałem Stany Zjednoczone za swój dom, lecz nie mogłem głosować. Przyklejałem na samochodzie nalepki z nazwiskami kandydatów, których popierałem, ale nie wygłaszałem żadnych przemówień. Nie wypowiadałem się też na temat polityki, gdy odwiedzałem Austrię. Tamtejsze media przedstawiały mnie jako rodaka, któremu powiodło się w szerokim świecie, aleja nigdy nie chciałem odgrywać mędrca, który wraca do kraju i mówi innym, co mają robić. Gdy przyjeżdżałem tam raz czy dwa razy do roku, spotykałem się z przyjaciółmi i nadrabiałem zaległości w rozmowach o polityce oraz najnowszych wydarzeniach. Mój polityczny mentor, Fredi Gerstl, wszedł do rady miejskiej Grazu i stawał się coraz bardziej wpływowym członkiem konserwatywnej Austriackiej Partii Ludowej. Dużo dawały mi rozmowy z nim o systemach amerykańskim i austriackim: 0 przemyśle państwowym i prywatnym, demokracji przedstawicielskiej i rządach parlamentarnych, finansowaniu prywatnym i funduszach publicznych. Fredi umożliwiał mi wgląd w polityczne rozgrywki w Austrii dotyczące zasadniczych kwestii, takich jak dążenie do prywatyzacji transportu, przemysłu tytoniowego i stalowego oraz ubezpieczeń czy walka przeciwko odradzaniu się ekstremalnej prawicy. Fredi przedstawił mnie także Josefowi Krainerowi juniorowi, który wygrał wybory na gubernatora Styrii w 1980 roku. Był młodszy od Frediego i zajmował się polityką przez całe życie. Jego ojciec, Josef Krainer senior, był gubernatorem Styrii przez całe moje dzieciństwo – bohater narodowy, który przesiedział całą drugą wojnę światową w więzieniu, bo sprzeciwiał się Anschlussowi, wcieleniu Austrii do nazistowskich Niemiec w 1938 roku. Josef junior studiował we Włoszech i w Ameryce, jego poglądy stanowiły interesującą mieszankę gospodarczego konserwatyzmu i sympatii dla ekologów, która bardzo do mnie przemawiała. Innym moim dobrym przyjacielem był Thomas Klestil, robiący szybką karierę dyplomata, który był konsulem generalnym w Los Angeles, gdy przyjechałem tam po raz pierwszy. Obecnie pełnił funkcję

ambasadora w USA i za kilka lat miał zostać prezydentem Austrii, po Kurcie Waldheimie. Ze względu na te więzi niechętnie zrzekłem się obywatelstwa austriackiego w 1979 roku, gdy mogłem ubiegać się o obywatelstwo USA. (Miałem zieloną kartę przez pięć lat, czyli wymagane minimum). Mogę tylko dodać, że nigdy nie lubiłem się od niczego odcinać, podwójne obywatelstwo byłoby więc dla mnie idealne. Ale choć w Ameryce pozwalano na coś takiego, według prawa austriackiego musiałem dokonać wyboru – nie mogłem być Amerykaninem i Austriakiem jednocześnie. Wyjątki czyniono tylko dla wybitnych dyplomatów i decyzję w tej sprawie podejmował gubernator danego kraju związkowego. Zapytałem Frediego, co mam zrobić. Odpowiedział, że ponieważ Josef Krainer junior zamierzał ubiegać się o urząd gubernatora, powinienem zaczekać. Trzy lata później poczułem się więc zaszczycony, gdy Josef uznał mnie za taki wyjątek. Uczciłem to, zabierając Marię na kolację do knajpki przy Market Street 72, i natychmiast wystąpiłem z podaniem o obywatelstwo amerykańskie. Przyznano mi je po roku. Szesnastego września 1983 roku stanąłem z dumą razem z dwoma tysiącami innych imigrantów w Shrine Auditorium, mieszczącym się naprzeciwko kampusu Uniwersytetu Południowej Kalifornii, i złożyłem przysięgę na wierność Stanom Zjednoczonym. Czułem się Amerykaninem od dziesiątego roku życia, ale teraz stałem się nim naprawdę. Gdy podniosłem rękę i powtarzałem słowa przysięgi, przebiegł mnie dreszcz i na całym ciele poczułem gęsią skórkę. Później wytropili mnie fotoreporterzy, którzy zrobili mi zdjęcie, jak z Marią przy boku pokazuję dokumenty o nadaniu obywatelstwa. Oboje szeroko się uśmiechamy. Powiedziałem dziennikarzom: – Zawsze wierzyłem, że należy zmierzać na sam szczyt, a zostać Amerykaninem to jak zostać członkiem zwycięskiej drużyny. W domu urządziliśmy przyjęcie dla przyjaciół. Włożyłem koszulkę z amerykańską flagą i taki sam kapelusz, i cały czas chodziłem uśmiechnięty, ciesząc się, że wreszcie oficjalnie zostałem Amerykaninem. To oznaczało, że mogę głosować i podróżować z amerykańskim paszportem. Mogłem nawet któregoś dnia sam wystartować w wyborach.

ROZDZIAŁ 16 Terminator Kiedy po raz pierwszy zobaczyłem wstępny projekt plakatu do Terminatora, to nie ja byłem na nim robotemzabójcą, tylko O.J. Simpson. Kilka tygodni wcześniej, na pokazie filmu o policyjnym helikopterze, wpadłem na Mike’a Medavoya, szefa Orion Pictures, który finansował tę planowaną produkcję. – Mam film w sam raz dla ciebie – powiedział. – Coś pod tytułem Terminator. Skojarzenie z Eksterminatorem, szmirowatym filmem akcji sprzed kilku lat, natychmiast wzbudziło moją czujność. – Dziwny tytuł – zauważyłem. – Jakby co, możemy go zmienić – odparł. – W każdym razie to wspaniała rola. Superbohatera. – Streścił mi fabułę z gatunku science fiction. Miałbym grać dzielnego żołnierza, Kyle’a Reese’a, który próbuje ocalić pewną dziewczynę i uratować świat od zagłady. – Jesteśmy już prawie dogadani z O.J. Simpsonem na rolę terminatora, czyli czegoś w rodzaju maszyny do zabijania. I nagle zaproponował: – A może byśmy się spotkali? Reżyser mieszka w Venice, niedaleko twojego biura. Działo się to wiosną 1983 roku. Czytałem wtedy mnóstwo scenariuszy, z myślą o nakręceniu czegoś innego poza drugą częścią Conana, do której zdjęcia miały się rozpocząć pod koniec roku. Proponowano mi filmy wojenne, policyjne, a nawet ze dwa romanse. Kusił mnie scenariusz o Paulu Bunyanie. Podobało mi się, że ten legendarny drwal i kawał twardziela przemierzał kraj, walcząc ze złem, a poza tym uważałem, że mieć za pomocnika niebieskiego wołu to całkiem zabawny pomysł. Dostałem też tekst o ludowym bohaterze, zatytułowany Wielki zły John, nawiązujący do przeboju piosenkarza country, Jimmy’ego Deana, z 1961 roku. Bohaterem był mityczny górnik – tajemniczy olbrzym, który dzięki swojej sile ratuje kolegów po fachu podczas zawału w kopalni, a sam ginie. Teraz, kiedy zrobiłem wysokobudżetowy film sygnowany przez tak znanego producenta jak Dino de Laurentiis oraz dystrybuowany przez Universal Pictures,

wytwórnie i reżyserzy zaczęli o mnie zabiegać, więc dostawałem coraz ciekawsze propozycje. Krótko przed premierą Conana zmieniłem agenta i związałem się z Lou Pittem – wszechwładnym szefem łowców talentów w International Creative Management. Źle się czułem, opuszczając Larry’ego Kubika, który tak bardzo mi pomógł w okresie, gdy stawiałem pierwsze kroki w branży filmowej, uznałem jednak, że powinna mnie reprezentować któraś z największych agencji, jak ICM – obsługująca najlepszych reżyserów, największe produkcje i mająca odpowiednie kontakty. Rzecz jasna, pozycja czołowej gwiazdy jednego z gigantów przyniosła mi wiele satysfakcji, zwłaszcza że świetnie pamiętałem, jak kilka lat wcześniej mnie spławili. Szybko przystosowałem się psychicznie do tego nowego świata, w którym się znalazłem. Stale powtarzałem Marii, że moim celem jest kasowanie miliona dolarów za film, i taką właśnie gażę dostałem za drugą część Conana. Tyle że już nie chciałem być tylko Conanem. Pomysł, żeby nakręcić kilka filmów o facecie postury Herkulesa, a następnie zgarnąć forsę i zająć się interesami w branży kulturystycznej, jak to zrobił Reg Park, rozwiał się jak dym. Czułem, że powinienem mierzyć znacznie wyżej. Skoro wytwórnie same się do mnie zgłaszają, może by tak pójść na całego? – pomyślałem. Solidnie zabrać się do nauki aktorstwa, rzetelnie popracować nad kaskaderką, przyłożyć się do wszystkiego, co muszę opanować, żeby nie zniknąć z ekranów. Poza tym zadbać o swój wizerunek, a także o właściwą promocję filmów i należyte nagłośnienie ich w mediach. A gdybym tak postawił sobie za cel zdobycie pozycji jednego z pięciu najbardziej wziętych aktorów w Hollywood? Wszyscy stale podkreślali, jak niewielu artystów trafia na sam szczyt, ja jednak zawsze wierzyłem, że znajdzie się tam miejsce dla jeszcze jednego. Czułem, że ponieważ prawdziwych gwiazd jest tak mało, aktorzy są onieśmieleni i z wygodnictwa nie próbują piąć się w górę. Tymczasem im więcej jest takich, którzy myślą w ten sposób, tym większy tłok panuje na dole drabiny! Po co pakować się w tłum? Lepiej iść tam, gdzie pusto. Może droga na szczyt nie jest łatwa, ale gdy się tam znajdziesz, nie musisz współzawodniczyć ze zbyt liczną konkurencją. Oczywiście nie ulegało wątpliwości, że nigdy nie zostanę aktorem klasy Dustina Hoffmana czy Marlona Brando ani komikiem takim jak Steve Martin, ale nie miałem z tym problemu. Upatrywano we mnie odtwórcę wyrazistych bohaterów kina akcji, takich jak Clint Eastwood i Charles Bronson czy wcześniej John Wayne. To byli faceci z mojej bajki. Widziałem wszystkie

ich filmy. Czekało mnie więc wiele pracy – i mnóstwo okazji, żeby zostać tak wielkim gwiazdorem jak każdy z nich. Chciałem się znaleźć w tej samej lidze i zarabiać tyle co oni. Gdy tylko sobie to uświadomiłem, spłynął na mnie spokój. Dlatego że widziałem siebie w tym miejscu. Tak samo jak w przypadku kulturystyki, w stu procentach wierzyłem, że osiągnę wytyczony cel. Przed moimi oczami roztaczała się nowa wizja, a zawsze czułem, że jeśli ją mam i w nią wierzę, osiągnę to, co zamierzam. Przewidując, że Conan kiedyś się znudzi, na wszelki wypadek rozglądaliśmy się już z Lou Pittem za filmami wojennymi i sensacją. Inna sprawa, że były to rozważania czysto teoretyczne, ponieważ na mocy aktualnego kontraktu stałem się na dziesięć lat własnością Dina De Laurentiisa. Zgodnie z umową, dopóki Dino ze mnie nie zrezygnuje, miałem co dwa lata grać w kolejnym Conanie, czyli w sumie w pięciu filmach, i nie brać innych ról. Gdyby więc Conan okazał się takim sukcesem, jakiego wszyscy pragnęliśmy, trzecią część nakręcilibyśmy w roku 1986, czwartą w 1988 i tak dalej, zbijając na tym majątek. Jeśli chodzi o ograniczenie swobody, Lou uspokoił mnie: „Nie przejmuj się tym. W razie czego możemy renegocjować kontrakt”. Przestałem się martwić, zwłaszcza że coraz bardziej pociągała mnie perspektywa przejścia od ról mięśniaka do pierwszej ligi kina akcji. Mike Medavoy umówił mnie na lunch z reżyserem oraz z producentami Terminatora, Johnem Dalym i Gale Anne Hurd. Przed spotkaniem przeczytałem scenariusz. Był naprawdę dobrze napisany, wciągający i pełen akcji, ale fabuła wydała mi się dziwna. Niejaką Sarah Connor, zwykłą kelnerkę w podrzędnej knajpie, ni stąd, ni zowąd ściga bezlitosny zabójca. Jest nim tytułowy Terminator – robot zamknięty w ludzkim ciele, cofnięty do czasów współczesnych z przerażającego roku 2029, kiedy to komputery na całym świecie wpadają w amok i wywołują nuklearną zagładę. Chcąc unicestwić garstkę niedobitków, wysyłają terminatorów, a wtedy ludzie rozpoczynają wojnę z maszynami. Rebelianci mają charyzmatycznego przywódcę – Johna Connora, przyszłego syna Sarah. Żeby nie dopuścić do buntu, maszyny wysyłają przez bramkę czasową terminatora, który ma dopaść Sarah i tym samym zapobiec narodzinom przywódcy ludzkości. Jedyną nadzieją kobiety jest Reese, lojalny wobec Johna Connora młody żołnierz, który prześlizgnął się przez bramkę, zanim została zniszczona. Jego misją jest powstrzymanie terminatora. Reżyser James Cameron okazał się chudym, zasadniczym facetem. To on wymyślił tę cudaczną fabułę. Zaprzyjaźniliśmy się od razu, jeszcze podczas tego lunchu. Cameron mieszkał

w Venice i jak większość tamtejszych artystów wydał mi się dużo bardziej autentyczny niż znani mi ludzie z, dajmy na to, Hollywood Hills. Do tej pory zrobił tylko jeden film, horror zatytułowany Pirania II: Latający mordercy, o którym nie słyszałem, ale właśnie to wzbudziło we mnie sympatię do niego. Opowiedział mi o tym, jak uczył się reżyserii, podpatrując Rogera Cormana – geniusza, jeśli chodzi o produkcję i reżyserię filmów niskobudżetowych. Język, jakim się posługiwał, świadczył o jego fachowości. Wyglądało na to, że wie wszystko o kamerach i obiektywach, o przygotowywaniu ujęć, o oświetleniu, o scenografii… No i wiedział, jak ciąć koszty, żeby zrobić film nie za dwadzieścia milionów dolarów, tylko za cztery – czyli za tyle, ile wynosił planowany budżet Terminatora. Rozmawiając z nim o filmie, bardziej interesowałem się postacią cyborga niż głównego bohatera, Reese’a. Miałem jasno sprecyzowaną wizję robotazabójcy. – Martwi mnie tylko jedna rzecz – powiedziałem Cameronowi. – Aktor grający terminatora, O.J. Simpson czy ktokolwiek inny, musi przejść odpowiedni trening. To bardzo ważne. Bo pomyśl, skoro ten facet jest w gruncie rzeczy maszyną, strzelając, nie może nawet mrugnąć. Musi zmieniać magazynek w broni, nie patrząc na ręce, bo przecież robi to maszyna, komputer. A kiedy zabija, jego twarz nie powinna wyrażać żadnych uczuć… ani radości, ani triumfu, nic. Zero myślenia, zero mimiki, zero rozterek, tylko czysta akcja. Wyjaśniłem mu, w jaki sposób aktor musiałby się do tego przygotować. W wojsku uczono nas rozkładania i składania broni po omacku. Zawiązywano nam oczy i kazano rozłożyć ubłocony pistolet maszynowy, a następnie wyczyścić go i złożyć z powrotem. – Właśnie takie szkolenie musiałby przejść – podkreśliłem. – W sumie podobne do tego, co robiłem przy okazji Conana. Opowiedziałem mu, jak godzinami ćwiczyłem władanie mieczem, by na ekranie wyglądało, że ucinanie ludziom głów mam we krwi. Kiedy podano kawę, Cameron rzucił znienacka: – A może ty byś zagrał Terminatora? – Nie, nie – broniłem się. – Nie chcę się cofać. Terminator wypowiadał jeszcze mniej kwestii niż Conan – osiemnaście – więc obawiałem się reakcji widzów, którzy mogli mnie posądzić o unikanie ról mówionych albo, co gorsza, uznać, że większość moich dialogów wycięto na etapie montażu, bo się nie sprawdziłem.

– Moim zdaniem byłbyś świetny w roli Terminatora – nalegał Cameron. – Kiedy tak cię słucham, widzę, że mógłbyś zacząć choćby od jutra! Nawet nie musiałbym z tobą więcej rozmawiać. Nikt nie rozumie tej postaci lepiej niż ty – podkreślił i dorzucił znacząco: – Nawet się nie zająknąłeś o Kyle’u Reesie. A potem walnął z grubej rury: – Wiesz, że niewielu aktorów poradziło sobie z rolą maszyny. – Jego zdaniem, jednym z nielicznych, którym się to udało, był Yul Brynner, odtwórca robotazabójcy w Świecie Dzikiego Zachodu, thrillerze science fiction z 1973 roku. – Niezwykle trudna sprawa, wielkie wyzwanie aktorskie. Poza tym to rola tytułowa, Arnoldzie! To ty jesteś Terminatorem. Wyobraź sobie taki plakat: „Terminator: Schwarzenegger”. Powiedziałem mu, że obsadzenie w roli czarnego charakteru nie pomoże mi w karierze. Na takie coś być może mógłbym się porwać w przyszłości, na razie jednak powinienem grać bohaterów pozytywnych, przyzwyczaić widzów do mojego emploi, a nie mieszać im w głowach. Cameron był innego zdania. Wyciągnął kartkę i ołówek i zaczął coś rysować. – Co zrobisz z tą postacią, to twoja sprawa – przekonywał mnie. – Terminator jest maszyną. Ani dobrą, ani złą. Jeśli zagrasz w ciekawy sposób, możesz uczynić z niego bohatera, który wzbudzi podziw widzów tym, do czego jest zdolny. Bardzo dużo zależy też od nas. od sposobu filmowania, od montażu… Pokazał mi swoje dzieło. Narysował mnie w roli Terminatora, idealnie oddając jego chłód. Mógłbym grać na podstawie tego szkicu. – Jestem głęboko przekonany, że jeżeli to ty zagrasz tę postać, zapadnie widzom w pamięć jak mało która w historii kina – ciągnął. – Już teraz widzę, że nią jesteś, jesteś maszyną i rozumiesz tę rolę w najdrobniejszych szczegółach. Zapaliłeś się do tej postaci. Obiecałem, że ponownie przeczytam scenariusz i się zastanowię. Tymczasem podano rachunek. W Hollywood aktor nigdy nie płaci. Ale John Daly nie mógł znaleźć portfela. Gale Anne Hurd nie wzięła torebki, a Cameron stwierdził, że on także nie ma pieniędzy. Scena, kiedy tak stali i grzebali w kieszeniach, wyglądała jak żywcem wyjęta z komedii. W końcu powiedziałem: – Mam czym zapłacić. – Od czasu gdy musiałem pożyczyć od Marii na bilet lotniczy, nie wychodziłem z domu bez tysiąca dolarów w gotówce i karty kredytowej z nieograniczonym

limitem wydatków. Uregulowałem więc rachunek, wprawiając ich w głębokie zażenowanie. Mój agent sceptycznie odniósł się do tego projektu. W Hollywood panuje obiegowa opinia, że rola złoczyńcy to zawodowe samobójstwo. Poza tym, kiedy już raz wytyczę sobie drogę na przyszłość, niechętnie zmieniam plany. A jednak z wielu powodów czułem, że Terminator to jest to. Oto produkcja, która wyzwoli mnie od opaski na biodra i pozwoli mi się ubrać jak człowiek! Atrakcją dla widza będzie aktorstwo i akcja, a nie to, że zdzieram z siebie koszulę. Terminator był kwintesencją twardziela w bajeranckich ciuchach i odjazdowych okularach. Wiedziałem, że dzięki niemu zabłysnę. Może nie dostanę zbyt wielu dialogów, ale przynajmniej będę mógł rozwinąć umiejętności posługiwania się współczesną bronią. Scenariusz był świetny, reżyser bystry, a gaża też wyglądała nieźle: siedemset pięćdziesiąt tysięcy dolarów za sześć tygodni na planie filmowym tutaj, w Los Angeles. Poza tym nie przewidywano wielkiej reklamy, więc próbując czegoś nowego, nie kładłem na szali całej swojej reputacji. Pomyślałem, że jeśli dobrze się sprawię w Terminatorze, otworzy to przede mną kolejne drzwi. Najważniejsze jednak, żeby w następnym filmie nie grać już złoczyńcy. Na dobrą sprawę przez dłuższy czas nie powinienem przyjmować takich ról. Jeden czarny charakter na koncie wystarczy, lepiej nie kusić magnatów filmowych. Nie potrzebowałem dużo czasu do namysłu. Już następnego dnia zadzwoniłem do Jima Camerona i powiedziałem, że zagram maszynę. Jego radość nie miała granic, choć zdawał sobie sprawę, że nie możemy poczynić dalszych kroków, dopóki Dino De Laurentiis nie zwolni mnie z warunków kontraktu. Kiedy spotkałem się z Dinem w jego biurze, nie był tym niskim, popędliwym człowieczkiem, którego kilka lat wcześniej obraziłem. Jego stosunek do mnie określiłbym jako życzliwy, niemal ojcowski. To samo wielokrotnie czułem ze strony Joego Weidera. Wyrzuciłem z pamięci sposób, w jaki Dino na początku naszej znajomości pozbawił mnie pięciu procent od wpływów z Conana. Doszedłem do wniosku, że nie ma to znaczenia, a zresztą wolę się kierować pozytywnymi emocjami. Stojąc w jego biurze, tym razem nie gapiłem się na olbrzymie biurko, tylko podziwiałem statuetki i nagrody z całego świata: Oscary, Złote Globy, nagrody włoskie, niemieckie, francuskie, japońskie… Szczerze podziwiałem Dina za to, co osiągnął. Od 1942 roku brał udział w realizacji ponad pięciuset filmów, z czego sto trzydzieści wyprodukował na własną rękę. Możliwość uczenia się od niego była dużo ważniejsza niż te głupie pięć procent. Poza tym dotrzymał umowy i zapłacił mi milion dolarów za drugą część Conana, dzięki czemu osiągnąłem

swój cel. Byłem mu za to wdzięczny. Zanim jeszcze zdążyłem otworzyć usta, domyślił się, po co przyszedłem. Wiedział, że dostaję różne propozycje, i świadomość, że zabiegają o mnie inni twórcy w Hollywood, moim zdaniem sprawiła, iż urosłem w jego oczach. Dotarło też do niego, że myślę bardziej jak biznesmen niż jak typowy aktor, a zatem rozumiem jego problemy. – Widzę przed sobą niesamowite szanse, więc w przerwach między kolejnymi częściami Conana chciałbym mieć możliwość realizacji innych filmów – powiedziałem, przypominając, że możemy kręcić Conana tylko raz na dwa lata, ponieważ spece od sprzedaży potrzebowali dwóch lat na wyciśnięcie z każdej części, ile się da. – Dlatego mam czas na inne produkcje – przekonywałem. Powiedziałem mu o Terminatorze, a także o kilku innych filmach, które wydały mi się interesujące. Dino spokojnie mógł mnie trzymać na uwięzi przez dziesięć lat. Tymczasem okazał się skłonny do ustępstw. Kiedy skończyłem mu tłumaczyć, jak się sprawy mają, pokiwał głową i oświadczył: – Chcę pracować z tobą i jestem pewny, że zrobimy razem jeszcze wiele filmów. Ale oczywiście rozumiem twój tok myślenia. Umówiliśmy się na kręcenie kolejnych części Conana, dopóki będą przynosiły zyski. Obiecał też dać mi zgodę na udział w innych produkcjach, jeśli zobowiążę się, że dla niego również nakręcę współczesny film akcji (jaki, to dopiero pozostawało do ustalenia). – Idź i graj, w czym chcesz – powiedział. – Odezwę się, kiedy będę miał dla ciebie gotowy scenariusz. Ale ponieważ nie chciał, żebym się rozpraszał przed Conanem, postawił jeszcze jeden warunek – że zwolni mnie zaraz po nakręceniu drugiej części. Musiałem wrócić do Camerona i Daly’ego z pytaniem, czy zechcą przesunąć zdjęcia do Terminatora na wiosnę. Przystali na to, a ja załatwiłem jeszcze zgodę Mike’a Medavoya. W porównaniu z Conanem Barbarzyńcą praca nad Conanem Niszczycielem przypominała wakacje w Club Medzie. Kręciliśmy w Meksyku, mieliśmy budżet podobny do pierwszego Conana, stać więc nas było na wspaniałe scenerie. Brakowało jedynie Johna Miliusa, który nie miał czasu ani na napisanie scenariusza, ani na reżyserię. W rezultacie w prace nad filmem aktywnie włączyła się wytwórnia, która – moim zdaniem – popełniła wiele błędów. Universal stale miał w głowie E.T. Kolosalny sukces przeboju Spielberga przysporzył

firmie tyle pieniędzy, że dyrekcja postanowiła również Conana przerobić na film familijny. Ktoś obliczył, że gdyby Conan Barbarzyńca dostał kategorię wiekową PG (dla dzieci, za zgodą rodziców) zamiast R (dozwolone od lat siedemnastu), sprzedano by o pięćdziesiąt procent więcej biletów. Uznano więc, że sukces kasowy zależy od tego, czy film jest dostępny dla jak najszerszej widowni i czy nie budzi kontrowersji. Nie sposób jednak z Conana Barbarzyńcy zrobić Conana Nianię. Ta postać nie jest dla dzieci. To brutalny facet, który żyje dla podbojów i zemsty. Atutami, które uczyniły z niego bohatera, były: postura, przymioty wielkiego wojownika, wytrzymałość na ból oraz lojalność i honor, a wszystko to okraszone szczyptą humoru. Złagodzenie takiego wizerunku na potrzeby dzieci na początku mogło poszerzyć krąg odbiorców, na dłuższą metę jednak musiało zaszkodzić całej serii, bo zraziłoby wiernych fanów Conana. Przede wszystkim należy dbać o najlepszych klientów. A co z czytelnikami opowiadań o Conanie? Co z fanatycznymi wielbicielami komiksów z tym bohaterem? To oni jasno dali znać, że pokochali Conana Barbarzyńcę. Jeśli więc sequel mieli pokochać jeszcze bardziej, należało poprawić intrygę, fabułę uczynić nieco pieprzniejszą, a sceny akcji nakręcić tak widowiskowo jak nigdy. Kierowanie się kategorią wiekową to był zły pomysł. Jasno wyłożyłem swoje stanowisko Dinowi, Raffaelli i wytwórni, no i zaczęły się dyskusje. – Wymiękacie – zarzuciłem im. – Nie jesteście wierni temu, o co chodzi w Conanie. Jeżeli wstydzicie się przemocy i tego, czym jest ta postać, może powinniście sobie odpuścić. Zrezygnujcie z Conana albo go komuś sprzedajcie. Ale nie róbcie z niego czegoś, czym nie jest. Nic to nie dało. Koniec końców musiałem się pogodzić z ich decyzją, ponieważ byłem związany kontraktem. Tym razem reżyserował Richard Fleischer. Od czterdziestu lat kręcił filmy w Hollywood, w tym tak pamiętne jak Tora! Tora! Tora! czy 20 000 mil podmorskiej żeglugi. Nie był za przerobieniem Conana na bajkę dla dzieci, ale cieszył się, że w wieku sześćdziesięciu sześciu lat dostał robotę, więc nie zamierzał się kłócić z wytwórnią ani z Dinem. Kazali mu przyjąć bardziej komiksową konwencję, dodać elementów fantastycznych i przygodowych, a zamiast Nietzschego i krwawej jatki miały być magiczne zamki. Jako reżyser Conana Niszczyciela Richard był wspaniały pod każdym względem, lecz stanowczo kazał nam się trzymać tych wytycznych. Mimo to film sprawił mi frajdę, bo miałem okazję pracować z Wiltem Chamberlainem i Grace Jones. Raffaella przejęła od Miliusa zwyczaj obsadzania ciekawych ludzi, którzy nie byli

zawodowymi aktorami. W filmie czarodziejka i zarazem królowa obiecuje wskrzesić utraconą miłość Conana, Valerię, pod warunkiem że ten odzyska dla niej inkrustowany klejnotami czarodziejski róg, do którego dostęp daje magiczny kryształ. Do pomocy przydziela mu piękną młodą siostrzenicę – jedyną osobę spośród ludzi, która może dotknąć klejnotów – oraz kapitana swojej straży pałacowej, olbrzyma Bombaatę, który ma zabić Conana, kiedy już zdobędą trofea. Bombaata był pierwszą rolą filmową Chamberlaina. Mający dwa metry szesnaście centymetrów wzrostu Wilt the Stilt (Szczudło) był nie tylko jednym z najwybitniejszych koszykarzy w historii tej dyscypliny, lecz także żywym dowodem na to, że ćwiczenia siłowe nie muszą prowadzić do przerostu mięśni. W siłowni wytwórni Universal ćwiczył wyprosty mięśnia trójgłowego z obciążeniem stu dziesięciu kilogramów tak, jakby ciężarki nic nie ważyły. Na boisku, w latach 19591973, był tak silny i nieustępliwy, że nikt nie potrafił zepchnąć go z drogi. Podczas walki na miecze mogłem się przekonać o jego sprawności fizycznej. Najciekawszą walkę stoczył jednak z Grace Jones. Grace grała dziką wojowniczkę Zulę, walczącą kijem – którym podczas kręcenia scen walki niechcący wpakowała dwóch kaskaderów do szpitala. Znałem ją z nowojorskiej paczki Andy’ego Warhola. Ta mająca ponad metr osiemdziesiąt wzrostu modelka, performerka i gwiazda muzyki pop potrafiła nieźle się wkurzyć. Do zagrania tej walki trenowała przez osiemnaście miesięcy. W charakteryzatorni wciąż kłóciła się z Chamberlainem o to, które z nich jest naprawdę czarne. Mówił o niej „Afroamerykanka”, na co Grace, urodzona i wychowana na Jamajce, wpadała w szewską pasję. – Nie jestem żadną Afroamerykanką, więc mnie tak nie nazywaj! – wydzierała się. Charakteryzatornia to miejsce, gdzie ludzie ze sobą rozmawiają. Jeśli ktoś czymś się martwi, właśnie tam daje temu wyraz. Czasami aktorzy są spokojni, dowcipni i zabawni, a czasem szukają zwady. Może czują się niepewnie, a może w kolejnej scenie czeka ich długi dialog, więc się boją – tak czy owak, najmniejsza iskra może wówczas wzniecić ogień. Niektóre wielkie gwiazdy poddają się charakteryzacji we własnych przyczepach. Ja tego nie lubię. Niby dlaczego miałbym siedzieć sam jak palec, a nie z resztą ekipy? Zawsze chodziłem do wspólnej charakteryzatorni. Tam można usłyszeć rozmowy na wszelkie możliwe tematy: obawy przed następnym ujęciem, narzekania na film, to, przez co przechodzą inni. To miejsce jest kwintesencją salonów piękności, ponieważ, rzecz jasna, aktorki mają bez porównania więcej problemów niż przeciętne kobiety. „Mam teraz grać w tej scenie, ale nic mi

nie wychodzi. Co to oznacza?”. Albo: „Wyskoczył mi dzisiaj pryszcz, jak można się go pozbyć?”. Pewnie operator zrugał ją wcześniej: „Nie jestem chirurgiem plastycznym, nie usuwam pryszczy”, więc teraz aktorka ma kaca z tego powodu i przychodzi się wypłakać do charakteryzatorni. Najczęściej całe to gadanie kręci się wokół spraw osobistych. Każdego gnębią rozterki, jeśli dwa, trzy albo i pięć miesięcy musi spędzić na planie filmowym, z dala od rodziny. Dlatego wszyscy a to martwią się o pozostawione w domu dzieci, a to narzekają na żony, które ani chybi właśnie ich zdradzają. Wszyscy coś plotą, a inni dorzucają swoje trzy grosze – aktorzy, charakteryzatorki. Na to zjawia się reżyser, zaniepokojony paskudnym nastrojem jakiegoś aktora. Czasami można zobaczyć goliznę, gdy robią komuś sztuczny tatuaż do ujęcia. Farsa miesza się z tragedią. Kłótnie Wilta i Grace, nawet jak na atmosferę charakteryzatorni, wyróżniały się jednak zażartością. Nie mogłem się zorientować, z czego wynika ich widoczna wzajemna wrogość. – Nie porównuj mnie do siebie – mówiła mu. – Ja nie wywodzę się z niepiśmiennych niewolników. Pochodzę z Jamajki, mówię po francusku, a moi przodkowie nigdy nie byli niewolnikami. Kiedy padło słowo „czarnuch”, przeżyłem szok. Wilt odgryzał się: – Nie mam w sobie nic z czarnego, więc nie wciskaj mi kitu! Mieszkam w Beverly Hills z białymi, posuwam tylko białe babki, jeżdżę takimi samymi bryczkami jak biali i jestem przy forsie tak jak oni. Wal się! Jeśli ktoś tu jest czarnuchem, to ty, a nie ja. W pewnym momencie wtrąciłem się: – Ej, ej, wyluzujcie! Przestańcie się kłócić, w końcu jesteśmy w charakteryzatorni. Tutaj powinna panować atmosfera spokoju, to miejsce, gdzie szykujemy się do kolejnych ujęć. Więc kłóćcie się, z łaski swojej, gdzie indziej. Po czym dorzuciłem: – A swoją drogą, przeglądaliście się ostatnio w lustrze? Jeśli tak, to jak możecie się kłócić o to, które z was jest czarne? Oboje jesteście czarni! A oni mi na to: – Nie, ty nic nie rozumiesz. To nie jest kwestia koloru. Chodzi o podejście do problemu, o pochodzenie. Ich argumenty były coraz bardziej zawiłe. W sumie nie spierali się o kolor, mówili o tym,

w jaki sposób różne grupy etniczne docierały do Stanów Zjednoczonych. Przyglądanie się, jak dwoje Murzynów zarzuca sobie nawzajem, że są czarni, zakrawało na komedię. Później, podczas bankietu na zakończenie zdjęć śmialiśmy się z tego, a Grace i Wilt w końcu się zaprzyjaźnili. Oboje byli bardzo zdolni i rozrywkowi. Widocznie potrzebowali takiej kłótni. Meksyk szybko stał się moim ulubionym miejscem kręcenia filmów. Ekipy przykładały się do roboty, a ich kunszt na planie budził najgłębszy podziw. Dorównywał starym standardom europejskim. Jeśli natychmiast potrzebny był jakiś rekwizyt – powiedzmy, zbocze góry jako tło planu – w ciągu dwóch godzin stał stok obsadzony palmami, sosnami czy innymi elementami potrzebnymi do danego ujęcia. W Conanie Niszczycielu mieliśmy tyle jazdy konnej, że czuliśmy się, jakby konie należały do nas nawet w przerwach między zdjęciami. Kiedy Maria odwiedzała mnie na planie, zabierałem ją na przejażdżki konne w góry. Maria jeździ znakomicie, od dziecka uczyła się jazdy w angielskim stylu, a także trenowała skoki przez przeszkody. Przypinaliśmy do siodeł kosze z prowiantem i butelką wina, po czym wylegiwaliśmy się na górskich zboczach i marzyliśmy. Nie mieliśmy żadnych zmartwień, żadnych obowiązków na głowie. *** W lutym 1984 roku, po powrocie z Meksyku, od razu musiałem się zająć przygotowaniami do Terminatora. Miałem na to zaledwie miesiąc. Największe wyzwanie stanowiło wczucie się w rolę zimnego, pozbawionego uczuć cyborga. Do czasu rozpoczęcia zdjęć codziennie ćwiczyłem rozkładanie i składanie pistoletów i karabinów z zamkniętymi oczami, aż każdy mój ruch był automatyczny. Godzinami nie wychodziłem ze strzelnicy, ucząc się technik strzelania z najrozmaitszej broni i oswajając się z hukiem, żeby nawet nie mrugnąć okiem. Jako Terminator nie mogłem spoglądać w dół na przeładowywaną i odbezpieczaną broń, tak jak nie robił tego Conan, chowając miecz do pochwy. No i oczywiście miałem być oburęczny. Wszystko sprowadza się do powtórzeń. Każdy ruch należy powtarzać trzydzieści, czterdzieści, pięćdziesiąt razy, dopóki się go nie opanuje. W czasach gdy uprawiałem kulturystykę, nauczyłem się, że podstawa to powtórki oraz poświęcony na nie czas. Im dłużej jeździmy na nartach, tym lepiej nam to wychodzi; im więcej razy powtarzamy ćwiczenie, tym szybciej nabieramy muskulatury. Jestem zwolennikiem ciężkiej pracy, harowania aż do osiągnięcia celu, dlatego takie wyzwanie bardzo mi odpowiadało. Do tej pory pozostaje dla mnie tajemnicą, dlaczego rozumiałem Terminatora. Ucząc się

roli, powtarzałem sobie jak mantrę słowa wygłoszone przez Reese’a do Sarah Connor: „Słuchaj i postaraj się to zrozumieć. Ściga cię terminator. Nie da się z nim targować. Nie da się mu przemówić do rozumu. On nie zna litości, skruchy ani strachu. I nie odpuści za nic, nigdy, dopóki cię nie zabije”. Pracowałem nad tym, jak pokazać, że nie mam w sobie ludzkich uczuć, nie okazuję żadnych emocji, nie wykonuję zbędnych ruchów i kieruję się wyłącznie siłą woli. Dlatego kiedy Terminator zjawia się na posterunku policji, na którym schroniła się Sarah, i mówi dyżurnemu sierżantowi: „Jestem przyjacielem Sarah Connor. Podobno jest tutaj. Czy mógłbym się z nią zobaczyć?”, na co sierżant odpowiada: „Trochę to potrwa. Jak chcesz pan czekać, tam jest ławka”, to od razu wiadomo, że miło się to dla niego nie skończy. Cameron obiecał mi, że uczyni z Terminatora bohatera. Często rozmawialiśmy o tym, jak to zrobić. W jaki sposób skłonić widzów do podziwiania cyborga, który obraca posterunek w perzynę, masakrując przy tym trzydziestu policjantów? Zależało to od połączenia trzech czynników: tego, jak zagram, tego, jak Jim będzie filmował postać, oraz od subtelnych zabiegów, które sprawią, że gliniarze będą wyglądali jak ostatnie łajzy. Nie są kompetentnymi obrońcami porządku publicznego – zawsze nieprzygotowani, zawsze o krok z tyłu. Widz myśli więc sobie: „Te durnie niczego nie rozumieją, są aroganccy i go olewają”. I dlatego Terminator kasuje ich wszystkich. Reżyserzy, którzy mają fioła na punkcie kontrolowania każdego szczegółu, tacy jak Jim, są gorącymi zwolennikami kręcenia w nocy. Nie trzeba rywalizować ze słońcem. Zaczyna się od ciemności i na tym buduje się atmosferę. Jeśli chcemy stworzyć taki obraz pustej ulicy, by widz na pierwszy rzut oka zrozumiał, że lepiej się tam nie zapuszczać, najłatwiej zrobić to w nocy. Dlatego większość Terminatora kręciliśmy po zmroku. Oczywiście dla aktorów nocne zdjęcia oznaczają morderczy harmonogram i nie zapewniają tyle wygody i frajdy co kręcenie za dnia. Cameron przypominał mi Johna Miliusa. Pasjonował się kinematografią, znał historię kina, filmy, reżyserów, scenariusze. Na temat techniki filmowej mógł rozprawiać bez końca. Traciłem cierpliwość, kiedy opowiadał o bajerach technicznych, których nie możemy zastosować. Lepiej skup się na reżyserowaniu, myślałem. W końcu Spielberg i Coppola korzystają z tych samych kamer. Alfred Hitchcock kręcił film za filmem i jakoś nie narzekał na sprzęt. Za kogo ty się uważasz, do ciężkiej cholery? Dopiero z czasem zrozumiałem, że Jim wiedział, co mówi.

Dbał o precyzję każdego szczegółu, zwłaszcza o choreografię scen walki. Zatrudniał doświadczonych kaskaderów, spotykał się z nimi i niczym trener opisujący zawodnikom plan meczu – zawczasu wyjaśniał, jaki efekt chce osiągnąć w danym ujęciu. Przykładowo: w trakcie pościgu dwa samochody wypadają z uliczki na bulwar, omal się nie zderzają z innymi pojazdami, które wpadają w poślizg, po czym jednym z tych dwóch samochodów zarzuca tak, że zahacza o zderzak jadącego w przeciwnym kierunku pickupa. Jim kręciłby to w planie ogólnym, a potem wstawiał przebitki z innych ujęć. Miał na ten temat tak gruntowną wiedzę, że kaskaderzy spokojnie mogli z nim dyskutować o tajnikach swojego zawodu. Dlatego potem ryzykowali i robili wszystko, co konieczne, żeby uzyskać pożądany efekt. Kręcili te sceny o trzeciej nad ranem, więc spałem w przyczepie, korzystając z tego, że przez dwie godziny byłem wolny. Ale oglądając materiał zdjęciowy następnego dnia, nie mogłem wyjść z podziwu. Niesamowite, że drugorzędny reżyser miał dość talentu i pewności siebie, żeby dokonać czegoś takiego. Na planie Cameron znał każdy najdrobniejszy szczegół i stale był na nogach, poprawiając to czy owo. Miał oczy z tyłu głowy. Nie patrząc na sufit, rzucał: „Daniel, do jasnej cholery, dasz wreszcie ten reflektor punktowy i przesłonisz go, jak ci kazałem? Czy mam wleźć tam na górę i sam się tym zająć, do kurwy nędzy?”. Daniel, trzydzieści metrów wyżej, omal nie spadał z rusztowania. Skąd Cameron znał jego imię? Tymczasem Jim wiedział, jak się nazywają wszyscy członkowie ekipy, i z góry ostrzegał, żeby nie próbowali z nim pogrywać ani go oszukiwać. Pozbawiał ich złudzeń, że ujdzie im to na sucho. Wydzierał się na ludzi, rugał ich publicznie i urządzał im sceny, jednocześnie przez cały czas używając fachowej terminologii, tak że dany nieszczęśnik myślał: Ten facet lepiej się zna na oświetleniu niż ja. Będę robił dokładnie to, co każe. Dla kogoś takiego jak ja, kto nie przywiązuje wagi do tego typu drobiazgów, była to cenna nauka. Uświadomiłem sobie jednak, że Cameron nie jest wyłącznie pedantem, lecz także wizjonerem, jeśli chodzi o fabułę i rozmach. Dotyczyło to zwłaszcza tego, jak pokazywał na ekranie kobiety. W ciągu dwóch miesięcy poprzedzających prace nad Terminatorem napisał scenariusze do dwóch filmów: Obcy – decydujące starcie oraz Rambo II. W Rambo udowodnił, że potrafi tworzyć twardzieli, ale w Obcym najsilniejszą bohaterką jest kobieta, niejaka Ripley grana przez Sigourney Weaver. Sarah Connor w Terminatorze też jest bohaterska i silna. Te cechy u kobiet pociągały Jima nie tylko w filmach. Jego żony, a było ich niemało, bez

wyjątku należały do takich, z którymi lepiej nie zadzierać. Producentka Terminatora, Gale Anne Hurd, wyszła za Jima nieco później, podczas kręcenia fimu Obcy – decydujące starcie. Miała pilnować, żebyśmy się zmieścili w budżecie (który ostatecznie zwiększono do sześciu i pół miliona dolarów, choć jak na tak ambitny film i tak było to za mało). Gale, wówczas jeszcze przed trzydziestką, zanim została producentką, skończyła studia na Uniwersytecie Stanforda, a zaczynała jako sekretarka Rogera Cormana. Pasjonowała się kinem i z całego serca wspierała nasze przedsięwzięcie. Na wczesnym etapie pracy wpadła do nas o trzeciej nad ranem w towarzystwie Lisy Sonne, jednej ze scenografek, żeby pogadać o filmie. – Skąd was przywiało? – zainteresowałem się. – A z imprezki – odparły. Były ciut wstawione. Nagle stwierdziłem, że jesteśmy pogrążeni w rozmowie o Terminatorze – co należy zrobić, w czym mogą mi pomóc. Komu by się chciało wpadać do kogoś w takim celu o trzeciej nad ranem? Niesamowite, pomyślałem. Gale biegała za mną, żeby obgadać scenariusz, pracę na planie, wyzwania. Profesjonalna i twarda, potrafiła jednak użyć swojego czaru, jeśli uważała, że to coś da. O szóstej rano w przyczepie siadała mi na kolanach i mówiła: „Harowałeś przez całą noc, ale co byś powiedział na to, żebyśmy popracowali jeszcze ze trzy godziny? Inaczej się nie wyrobimy”. Zawsze wczuwam się w sytuację ludzi, którzy traktują film jak własne dziecko i poświęcają mu się przez dwadzieścia cztery godziny na dobę. Gale również potrzebowała pomocy, bo przecież nie miała na koncie pięciu tysięcy wyprodukowanych filmów. Dlatego zgadzałem się na nadgodziny, chociaż wielu aktorów dzwoniłoby już z pretensjami do swoich agentów. Przejście z olbrzymiego, kosztownego, zagranicznego planu filmowego Universal Studios do kręconego nocą, robionego za psie pieniądze Terminatora było doświadczeniem jedynym w swoim rodzaju. Tutaj nikt nie stanowił tylko trybiku w gigantycznej maszynie, nie czuł się wyłącznie aktorem. Należałem do twórców filmu. Gale mieszkała obok w przyczepie producentki, a Jim stale przesiadywał u niej i przeważnie zapraszał mnie do udziału w podejmowaniu decyzji. John Daly, który wyłożył pieniądze, również często tam bywał. Nikt więcej, walczyliśmy do upadłego tylko we czwórkę. Każde z nas dopiero zaczynało karierę, więc zależało nam na stworzeniu czegoś, co odniesie sukces. To samo dotyczyło głównych członków ekipy. Nie byli jeszcze znani, jak dotąd nie zarobili wielkich pieniędzy. Stan Winston dostał wielką szansę przy tworzeniu efektów specjalnych dla

Terminatora, w tym wszystkich ruchomych części użytych do przerażających zbliżeń. Tak samo jak charakteryzator Jeff Dawn oraz Peter Tothpal – fryzjer, który wymyślił metodę na to, by włosy Terminatora wydawały się nastroszone i spalone. To było wspaniałe, że dzięki naszej pracy wszyscy zyskaliśmy światową sławę. Nie próbowałem zaprzyjaźnić się z Lindą Hamilton ani z Michaelem Biehnem – odtwórcami ról Sarah Connor i Kyle’a Reese’a. Wręcz przeciwnie. Dostali mnóstwo czasu ekranowego, ale nie mieli żadnego związku z moją postacią. Terminator był maszyną. Nie dbał o to, co robią tamci. Przybył, żeby ich zabić i ruszyć dalej. Opowiadali mi o scenach, które kręcili pod moją nieobecność. No i dobrze, byleby grali porządnie i porwali widzów. Sytuacja nie sprzyjała nawiązywaniu bliższej znajomości. Im mniej wzajemnej sympatii, tym lepiej. Bo i skąd miałaby się wziąć sympatia maszyny do człowieka? Uchowaj Boże! Dlatego starałem się o nich nie myśleć. Zupełnie jakby grali we własnej sztuce, niemającej nic wspólnego z moją. Atmosfery na planie Terminatora nie określiłbym jako radosnej. No bo jak tu się cieszyć, kiedy w środku nocy wysadza się różne rzeczy w powietrze, wszyscy są skonani, ale pracują pod silną presją, żeby skomplikowane sekwencje akcji i efekty wizualne wypadły, jak należy? To była produkcja, w której frajdę czerpaliśmy ze świadomości, że robimy coś kompletnie szalonego. Myślałem sobie wtedy: A to bomba. Horror skrzyżowany z filmem akcji. Zresztą właściwie sam nie wiem, co to jest – to się wymyka wszelkiej klasyfikacji. Przez większość czasu całą twarz miałem wysmarowaną klejem do mocowania specjalnych urządzeń. Na szczęście nie mam wrażliwej skóry, więc nie doznała wielkiego uszczerbku, ale te szpeje były koszmarne. Z czerwonym okiem Terminatora nałożonym na moje, czułem, jak druciki, dzięki którym świeciło, rozgrzewają się i w końcu mnie parzą. Musiałem opanować posługiwanie się sztuczną ręką stworzoną na potrzeby efektów specjalnych, podczas gdy własną na wiele godzin uwiązywano mi za plecami. Cameron

był

mistrzem

niespodzianek.

Pewnego

dnia,

ledwo

zdążyli

mnie

ucharakteryzować, polecił: – Wsiadaj do furgonetki. Jedziemy kręcić scenę. – Pojechaliśmy na willową ulicę w pobliżu. – Widzisz tamto kombi? – zapytał. – Jest gotowe do jazdy. Na mój znak podejdziesz do niego od strony kierowcy, rozejrzysz się, wybijesz szybę, otworzysz drzwi, wsiądziesz i odjedziesz. Nie mieliśmy pieniędzy na opłacenie zgody władz miejskich i należyte przygotowanie

sceny, w której Terminator kradnie samochód, więc nakręciliśmy ją w taki właśnie sposób. Grając z pominięciem procedury uzyskania pozwolenia, poczułem się, jakbym był częścią inwencji twórczej Jima, który robił wszystko, żeby nie przekroczyć budżetu filmu. Camerona irytowały kiepskie pomysły, zwłaszcza jeśli dotyczyły scenariusza. Któregoś dnia uznałem, że w Terminatorze jest za mało elementów humorystycznych. W pewnej scenie cyborg wchodzi do domu i mija lodówkę. Pomyślałem więc, że drzwi lodówki mogłyby być otwarte albo to on mógłby je otworzyć. Zagląda do środka, widzi piwo, zastanawia się, co to jest, wypija, a potem na rauszu przez chwilę się wygłupia. Jim nie dał mi dokończyć. – Arnoldzie, to jest maszyna, nie człowiek – oświadczył. – Nie jest nawet E.T. On nie może się upić. Największe spory toczyliśmy w związku z „Jeszcze tu wrócę”. Oczywiście chodzi o kwestię, którą Terminator wypowiada przed zdemolowaniem posterunku policji. Kręcenie tej sceny trwało bardzo długo, bo upierałem się przy „Jeszcze tutaj wrócę”. Czułem, że tak by powiedziała maszyna i że brzmi to groźniej. – „Tu” jest jakieś takie zniewieściałe – marudziłem, powtarzając Jimowi to słowo, żeby zrozumiał, w czym problem. – Tu. Tu. Tu. Na moje ucho to jest za mało surowe. Spojrzał na mnie, jakbym postradał zmysły. – Zostajemy przy „tu” – uciął. Ale ja się nie poddawałem i dalej wałkowałem temat. W końcu Jim wydarł się na mnie: – Zaufaj mi, dobra?! Ja ci nie mówię, jak masz grać, więc ty nie ucz mnie, jak mam pisać! Nakręciliśmy ujęcie zgodnie z tym, co zapisano w scenariuszu. Prawdę mówiąc, po tylu latach posługiwania się angielskim, wciąż nie rozumiałem pewnych subtelności językowych. Wyciągnąłem z tego jednak naukę – mianowicie taką, że scenarzyści nigdy niczego nie zmieniają. A Jim nie kręcił według czyjegoś scenariusza, tylko według własnego. Był jeszcze gorszy niż Milius. Nie zgadzał się na zmianę choćby przecinka. *** Gdy latem tego roku Conan Niszczyciel wszedł na ekrany, w ramach promocji robiłem, co się da. Wystąpiłem we wszystkich ogólnokrajowych i lokalnych programach telewizyjnych, do których mnie zaproszono, poczynając od Late Night with David Letterman, i udzieliłem wywiadów dziennikarzom z wszelkich możliwych gazet i magazynów, od największych po

najmniejsze. Mimo że pięćdziesiąt milionów dolarów, czyli ponad połowa wpływów z pierwszej części Conana, pochodziła spoza Stanów Zjednoczonych, musiałem naciskać na specjalistów od reklamy, żeby mi załatwili występy za granicą. Postanowiłem zrobić wszystko, co w mojej mocy, żeby pierwszy film, za który dostałem milion dolarów, odniósł sukces. Ostatecznie drugi Conan zarobił na całym świecie więcej niż Conan Barbarzyńca, przekraczając próg stu milionów dolarów. Jednak to, co było dobre dla mojej reputacji, nie okazało się korzystne dla całej serii. W Stanach Zjednoczonych Conan Niszczyciel trafił do mniejszej liczby kin niż pierwowzór i przyniósł o trzydzieści jeden milionów, czyli o dwadzieścia trzy procent mniej wpływów. Nasze obawy się ziściły. Przerabiając Conana na, jak to zabawnie określił krytyk filmowy Roger Ebert, „przyjaznego barbarzyńcę dla całej rodziny”, wytwórnia zraziła część naszej głównej widowni. Czułem, że z Conanem to już koniec, seria zmierzała donikąd. Po powrocie z trasy promocyjnej jeszcze raz usiadłem z Dinem De Laurentiisem i oznajmiłem mu kategorycznie, że nie mam ochoty robić kolejnych filmów prehistorycznych, a jedynie współczesne. Okazało się, że on również stracił zapał do Conana. Zamiast płacić mi kolejne miliony za dalsze części, wolał, żebym zagrał dla niego w filmie akcji, tyle że wciąż nie miał scenariusza. Chwilowo więc miałem możliwość realizacji następnych filmów w rodzaju Terminatora. Miło nam się rozmawiało, tak jak jesienią poprzedniego roku… ale Dino nie byłby sobą, gdyby nie poprosił mnie o przysługę. Powiedział, że zanim na dobre zawieszę miecz na kołku, ma dla mnie zadanie: „Wystąpisz w, no wiesz, epizodzie”. Co rzekłszy, wręczył mi scenariusz zatytułowany Czerwona Sonja. Czerwona Sonja, bohaterka opowiadań fantasy i komiksów, była odpowiednikiem Conana: wojowniczką pragnącą pomścić śmierć rodziców, która kradnie skarby i magiczne talizmany oraz zwalcza złe czarownice i bestie. Dino nie zamierzał mi powierzyć roli Conana, tylko lorda Kalidora, sprzymierzeńca Czerwonej Sonji. Większa część fabuły dotyczy namiętności Kalidora do Sonji oraz jej dziewictwa. „Oddam się jedynie temu mężczyźnie, który pokona mnie w uczciwej walce” – deklaruje Sonja. – Nie bierz tego, to szmira – powiedziała Maria, przeczytawszy scenariusz. Zgadzałem się z nią, czułem jednak, że jestem winien Dinowi przysługę. Dlatego pod koniec października, tuż przed kinową premierą Terminatora, poleciałem do Rzymu, gdzie trwały już zdjęcia do Czerwonej Sonji.

Przez ponad rok Dino poszukiwał aktorki na tyle podobnej do Amazonki, by mogła zagrać Sonję. W końcu, na okładce magazynu, wypatrzył Brigitte Nielsen – dwudziestojednoletnią duńską modelkę o wzroście grubo powyżej metra osiemdziesięciu, za którą ciągnęła się grzywa płomiennorudych włosów i reputacja niezłej imprezowiczki. W niczym dotychczas nie grała, ale Dino załatwił jej przelot do Rzymu, zorganizował zdjęcia próbne, po czym obsadził ją w roli gwiazdy. Żeby ruszyć z filmem, ściągnął swoją dawną ekipę od Conana: Raffaellę do produkcji, reżysera Richarda Fleischera oraz Sandahl Bergman jako odtwórczynię roli zdradzieckiej królowej Gedren z Berkubane. Okazało się, że mój tak zwany epizod wymaga obecności na planie przez bite cztery tygodnie. Wszystkie sceny z lordem Kalidorem kręcili trzema kamerami, a następnie w montażowni dodawali odrzuty, żeby wydłużyć jego czas ekranowy. Dlatego zamiast wystąpić w małym epizodzie, zostałem jedną z głównych postaci filmu. Na plakacie do Czerwonej Sonji moja podobizna zajmuje dwukrotnie więcej miejsca niż postać grana przez Brigitte. Poczułem się oszukany. Dino wykorzystał mój wizerunek do sprzedaży filmu. Kiedy w lipcu następnego roku Czerwona Sonja weszła na ekrany, odmówiłem udziału w promocji. Czerwona Sonja była tak nieudana, że dostała trzy nominacje do Złotych Malin, nagród za złe filmy, czyli czegoś w rodzaju odwrotności Oscara: dla najgorszej aktorki, najgorszej aktorki drugoplanowej oraz najgorszego debiutu. Brigitte „wygrała” w tej trzeciej kategorii. Zdarza się, że beznadziejne filmy stają się przebojami kasowymi, ale Czerwona Sonja była zbyt koszmarna nawet jak na kicz i zrobiła klapę. Próbowałem się od niej dystansować, żartując, jaki to cud, że przeżyłem. Największym problemem związanym z Czerwoną Sonją była dla mnie Czerwona Sonja. Nawiązałem bliższą znajomość z Brigitte Nielsen i przeżyliśmy na planie gorący romans. Gitte, jak powszechnie na nią mówiono, z jednej strony była roześmiana i radosna, a z drugiej stale chciała być w centrum uwagi. Po zakończeniu zdjęć przez dwa tygodnie zwiedzaliśmy Europę, po czym rozjechaliśmy się każde w swoją stronę. Wracając do domu, sądziłem, że to koniec naszego flirtu. Jednakże w styczniu Gitte przyleciała do Los Angeles na postsynchrony – nagrywanie dialogów, żeby brzmiały wyraźniej na ścieżce dźwiękowej – i oznajmiła mi, że chciałaby kontynuować nasz romans. Czekała nas poważna rozmowa. – Gitte, to się działo na planie – powiedziałem. – Bawiliśmy się świetnie, ale bez

zobowiązań. Jestem związany z kobietą, którą pragnę poślubić. Mam nadzieję, że rozumiesz. I dodałem: – Jeśli liczysz na poważny związek z hollywoodzkim gwiazdorem, to jest kilku wolnych, którzy ustawią się do ciebie w kolejce. Zwłaszcza przy twojej osobowości. Nie była zachwycona, lecz się z tym pogodziła. I jeszcze przed końcem roku – jakżeby inaczej? – wyszła za Sylvestra Stallone; była to miłość od pierwszego wejrzenia. Cieszyłem się, że znalazła tak dobrego partnera. *** Pod moją nieobecność Terminator wzbudził sensację. Wszedł na ekrany na tydzień przed Halloween 1984 roku i przez sześć tygodni był w Stanach Zjednoczonych filmem numer jeden, przy okazji przynosząc blisko sto milionów dolarów wpływów. Nie zdawałem sobie sprawy ze skali swojego sukcesu, dopóki nie wróciłem do Ameryki, gdzie ludzie nagle zaczepiali mnie na ulicach Nowego Jorku. – Człowieku, właśnie widzieliśmy Terminatora. Powiedz to! Mów! Musisz to powiedzieć! – Ale co? – No wiesz: „Jeszcze tu wrócę!”. – Nikt z biorących udział w realizacji filmu nie miał pojęcia, że właśnie ten tekst tak zapadnie ludziom w pamięć. Robiąc film, nigdy nie da się przewidzieć, który dialog okaże się najczęściej powtarzaną kwestią. Terminator odnosił sukcesy, mimo że Orion reklamował go beznadziejnie. Jim Cameron był rozgoryczony. Wytwórnia skupiała się głównie na promocji swojego wielkiego hitu, Amadeusza – historii życia osiemnastowiecznego kompozytora Wolfganga Amadeusza Mozarta, która weszła na ekrany w tym samym roku i zdobyła osiem Oscarów. Nie zawracając więc sobie głowy Terminatorem, dział promocji umieścił go wśród typowych filmów klasy B, chociaż od samego początku wszystko świadczyło o tym, że ta produkcja to coś więcej. Krytycy pisali, że ten film stanowi wielki przełom, jak gdyby chcieli powiedzieć: „Ale numer, skąd to się wzięło?”. Widzowie byli zdumieni zarówno tym, co widzieli na ekranie, jak i sposobem filmowania. W dodatku nie tylko mężczyźni. Terminator – o dziwo – wyjątkowo podobał się kobietom, częściowo z powodu wzruszającego wątku miłości Sarah i Kyle’a Reese’a. Tymczasem wytwórnia Orion zwracała się w kampanii reklamowej do fanatyków filmów akcji, przedstawiając mnie w scenach, w których strzelam i rozwalam wszystko w drobny mak. Po obejrzeniu reklamy telewizyjnej i zwiastuna kinowego większość ludzi myślała sobie: Oho,

zwariowany i brutalny film science fiction. To nie dla mnie. Mojemu czternastoletniemu synowi pewnie by się spodobał. Ale lepiej go na to nie puszczać, skoro jest dozwolony od lat siedemnastu. Przekaz wytwórni dla branży brzmiał: „To przeciętny film z gatunku tych, które dają nam zarobić. Nasz film z klasą to ten o Mozarcie”. Cameron wpadł w szał. Błagał wytwórnię, żeby zwiększyła zasięg kampanii i zmieniła jej ton, zanim film trafi do kin. Reklamy powinny być dłuższe i koncentrować się na fabule i postaci Sarah Connor, żeby przekaz brzmiał: „Nawet jeśli sądzicie, że to zwariowana bajka science fiction, będziecie zaskoczeni. To jeden z naszych filmów z klasą”. Potraktowali go jak dziecko. Jeden z dyrektorów z góry uprzedził Jima, że takie „prymitywne, brutalne thrillery” żyją na ekranie góra dwa tygodnie. Pod koniec drugiego tygodnia widownia spada o połowę, a w trzecim jest już po wszystkim. I nieważne, że po premierze Terminator od razu wskoczył na pierwsze miejsce kinowych hitów i utrzymał swoją pozycję. Orion nie zamierzał zwiększyć budżetu na reklamę. Gdyby szefowie wytwórni posłuchali Jima, wpływy kasowe z naszego filmu byłyby dwukrotnie większe. Ale i tak Terminator odniósł niezwykły sukces finansowy, ponieważ kosztując zaledwie sześć i pół miliona dolarów, zarobił czterdzieści milionów w kraju i pięćdziesiąt milionów za granicą. Zyski nie stawiały go jednak w tej samej lidze co E.T. Zabrzmi to dziwnie, lecz ja osobiście miałem szczęście, że film nie okazał się bardziej dochodowy. A to dlatego, że gdyby zarobił, dajmy na to, sto milionów od razu w samych Stanach Zjednoczonych, trudno by mi było znaleźć rolę inną niż złoczyńcy. Tymczasem zaklasyfikowano go jako „wielką niespodziankę”. Trafił na listę dziesięciu najlepszych filmów roku magazynu „Time”. Uważałem, że skoro zarówno Conan, jak i Terminator zarobiły w kraju po czterdzieści milionów, to znaczy, że amerykańscy widzowie zaakceptowali mnie i jako bohatera, i jako czarny charakter. I rzeczywiście, jeszcze przed końcem roku Joel Silver, producent hitu 48 godzin z Nickiem Nolte i Eddiem Murphym, zajrzał do mnie do biura i namówił na rolę pułkownika Johna Matrixa, przerysowanego bohatera filmu akcji pod tytułem Komando. Gaża wyniosła półtora miliona dolarów. Romans z Brigitte Nielsen uświadomił mi coś, o czym i tak już wiedziałem – że pragnę pojąć Marię za żonę. W grudniu potwierdziła, że coraz częściej myśli o małżeństwie. Jej kariera nabrała tempa – teraz pracowała jako korespondentka CBS News, nadająca relacje na żywo – dobiegała jednak trzydziestki i chciała założyć rodzinę.

Od tak dawna nie wspominała o ślubie, że teraz nie musiała mówić mi tego dwa razy. To jest to – powiedziałem sobie. Koniec z randkami, koniec wciskania ludziom bzdur typu „wierzę w inwestycje długoterminowe”. Potraktuj to poważnie i zrób coś w tym kierunku. Dosłownie następnego dnia poprosiłem przyjaciół z branży jubilerskiej, żeby pomogli mi zaprojektować pierścionek z brylantem. A spisując listę postanowień na rok 1985, na pierwszym miejscu umieściłem: „W tym roku oświadczę się Marii”. Podobał mi się pomysł brylantu pośrodku, otoczonego z lewej i z prawej mniejszymi brylancikami. Poprosiłem znajomych jubilerów o projekty w tym duchu i szkice zgodne z moimi wytycznymi. Główny brylant miał mieć co najmniej pięć karatów, a pozostałe od karata do dwóch. Pracowaliśmy nad tym przez kilka tygodni, aż powstał projekt. A po kilku następnych tygodniach miałem gotowy pierścionek. Od tej pory zawsze nosiłem go w pudełeczku w kieszeni, żeby był pod ręką. Gdziekolwiek się wybieraliśmy, wyczekiwałem na właściwy moment, by się oświadczyć. Na wiosnę omal nie zrobiłem tego w kilku miastach europejskich, a potem w Hyannis Port, uznałem jednak, że to za mało romantyczne. W kwietniu zabrałem Marię na Hawaje i tam zamierzałem poprosić ją o rękę. Tyle że od razu po wylądowaniu usłyszałem: „Przylecieliśmy się tu zaręczyć” albo „Przyjechaliśmy tu, żeby wziąć ślub” od kilku innych par. Arnoldzie, nie oświadczaj się tam, gdzie wszyscy frajerzy zjeżdżają się w tym samym celu, pomyślałem. Musiałem wykazać się większą pomysłowością. Wiedziałem, że pewnego dnia żona opowie tę historię moim dzieciom, one przekażą ją swoim, więc należało wymyślić coś wyjątkowego. Wybór był szeroki. Na przykład podczas safari w Afryce czy na wieży Eiffla, tyle że wyjazd do Paryża z miejsca zdradziłby moje zamiary. Cały dowcip polegał na tym, żeby sprawić Marii prawdziwą niespodziankę. Może powinienem zabrać ją do Irlandii, skąd wywodzą się jej przodkowie? – pomyślałem. Ostatecznie jednak oświadczyłem się całkiem spontanicznie. W lipcu odwiedziliśmy moją mamę w Austrii. Wiosłowałem z Marią łódką po Thalersee. To nad tym jeziorem się wychowałem, bawiłem się tam jako dzieciak, nauczyłem się pływać i zdobywałem pierwsze nagrody w pływaniu, to tam zacząłem trenować kulturystykę i umówiłem się na pierwszą randkę. Jezioro przywoływało wszystkie te wspomnienia. Często opowiadałem o nim Marii, więc chciała je zobaczyć. Poczułem, że jest to właściwe miejsce na oświadczyny. Maria rozpłakała się

i wtuliła we mnie, kompletnie zaskoczona. Wyszło więc dokładnie tak, jak sobie zaplanowałem; tak jak powinno się to odbyć. Po powrocie na brzeg, jakżeby inaczej, zasypała mnie pytaniami: „Jak sądzisz, kiedy powinniśmy się pobrać?”, „Kiedy wydamy przyjęcie zaręczynowe?”, „Kiedy ogłosimy nasze zaręczyny?”. A potem zapytała: – Rozmawiałeś już z moim ojcem? – Nie – przyznałem. – W Stanach Zjednoczonych, jak każe tradycja, powinieneś porozmawiać z ojcem i poprosić go o moją rękę. – Uważasz, że jestem aż tak głupi? – odparłem. – Gdybym zapytał twojego ojca, on by powiedział matce, a ona od razu wszystko by ci wypaplała. Jak myślisz, wobec kogo są lojalni? To ty jesteś ich córką. Albo ani byś się obejrzała, a twoja matka powiedziałaby Ethel, a ta Bobby’emu i wszystkim innym członkom rodziny. Najpierw musiałem się oświadczyć. Oczywiście, że nie rozmawiałem o tym ani z twoimi rodzicami, ani z nikim innym. Wieczorem tego dnia zadzwoniłem do jej ojca. – Wiem, że najpierw powinienem poprosić cię o zgodę – rzekłem. – Ale wolałem tego nie robić, bo wiedziałem, że powiedziałbyś o tym Eunice, a ona wyjawiłaby wszystko Marii. – Co racja, to racja. Dokładnie tak należało postąpić – pochwalił mnie Sarge. – Wobec tego teraz proszę cię o jej rękę. – Arnoldzie, mieć takiego zięcia jak ty to dla mnie prawdziwa przyjemność – odparł Sargent, jak zawsze szarmancki. Następnie przekazałem wieści Eunice. Udawała bardzo przejętą, ale jestem pewny, że już wcześniej wiedziała o tym od Marii. Spędziliśmy mnóstwo czasu z moją mamą. Przesiadywaliśmy ze sobą, wzięliśmy ją do Salzburga, zwiedzaliśmy okolice i świetnie się bawiliśmy. Po powrocie do Hyannis Port wydaliśmy skromne przyjęcie, na które zaprosiliśmy Shriverów, Eunice i jej siostrę Pat, Teddy’ego i jego ówczesną żonę Joan oraz licznych kuzynów ze strony Kennedych. U nich zawsze do kolacji zasiadało mnóstwo gości przy wielkich rozkładanych stołach. Musiałem im opowiedzieć w najdrobniejszych szczegółach, jak wyglądały oświadczyny.

Mieliśmy niezły ubaw. Chłonęli każde słowo, komentując: „Och! Ach! Fantastyczne!”. I bili brawo. – Wiosłowałeś? Rany boskie, a skąd wytrzasnąłeś łódkę na wiosła? Teddy świetnie się bawił i pokrzykiwał gromko: – Niesamowite! Słyszałaś, Pat? Co byś zrobiła, gdyby Peter ci się oświadczył w łódce na wiosła? Wiem, że Eunice wolałaby jacht. Powiedziałaby: „Wiosłowanie? To mi się nie podoba! Potrzebuję prawdziwych emocji!”. – Teddy, daj Arnoldowi skończyć. Każdy miał jakieś pytania. – A powiedz, Arnoldzie, jak zareagowała Maria? – Jaką miała minę? – Co byś zrobił, gdyby ci dała kosza? Zanim zdążyłem odpowiedzieć, ktoś wtrącił: – Gdyby mu dała kosza? Też pomysł! Maria nie mogła się doczekać, kiedy jej się oświadczy! Tak wyglądała jakże irlandzka tradycja cieszenia się każdym drobiazgiem i obracania wszystkiego w dobrą zabawę. W końcu Marii też udało się zabrać głos. – To było takie romantyczne – powiedziała. I podniosła rękę z pierścionkiem, żeby każdy mógł go obejrzeć.

ROZDZIAŁ 17 Małżeństwo i filmy Ustalając datę i obiecując: „A zatem weźmiemy ślub w przyszłym roku, dwudziestego szóstego kwietnia”, nie miałem pojęcia, czy akurat będziemy kręcić film, czy nie. W 1986 roku próbowałem przesunąć o kilka tygodni realizację Predatora, ale Joel Silver, producent, obawiał się, że jeśli będziemy zwlekać, możemy trafić na porę deszczową. I tak oto znalazłem się w głębi meksykańskiej dżungli, niedaleko Palenque – ruin miasta Majów – chociaż za niecałe czterdzieści osiem godzin miałem stanąć przed ołtarzem. Żeby zdążyć na próbę kolacji weselnej w Hyannis Port, po raz pierwszy w życiu musiałem wynająć samolot. W dniu, w którym zamierzałem wyjechać, na planie zastępował mnie zawodowy zapaśnik, Jesse Ventura. Podczas kręcenia sekwencji w dżungli miał siedzieć w krzakach, poza kadrem. Ale zamiast „Padnij! Padnij!”, które jakoby krzyczałem do pozostałych, usłyszeliśmy, jak Jesse podśpiewuje swoim głębokim głosem fragment piosenki Abby: I do, I do, I do. Zaśmiewaliśmy się do rozpuku, psując kolejne duble, a reżyser na okrągło dopytywał się: „Ludzie, co z wami? Skupcie się wreszcie”. Maria miała mi za złe, że nie biorę udziału w końcowym etapie przygotowań. Chciała, żebym się koncentrował na ślubie, ja jednak od przyjazdu wciąż krążyłem myślami wokół filmu. Kręcenie Predatora napotykało coraz to nowe problemy, a słusznie czy nie – w opinii widzów za sukces filmu odpowiada główna gwiazda. Przebąkiwano nawet o przerwaniu produkcji, co zawsze wiąże się z ryzykiem, że nie zostanie już podjęta. Moja kariera zawisła na włosku. Oczywiście, w końcu skupiłem się na ślubie, aczkolwiek nie w stu procentach. A tymczasem część gości zachodziła w głowę, dlaczego pan młody zjawił się ostrzyżony niczym wojak, najeża, chociaż i tak próbowałem zrobić coś z tą fryzurą. Rezultat moich wysiłków był wprawdzie daleki od ideału, za to odważny i zabawny. Starałem się nie słuchać opowieści przyjaciół o urokach życia małżeńskiego. „No, od teraz będziecie się kłócić o to, kto ma zmienić pieluchę”. Albo: „Po zjedzeniu czego kobieta przestaje robić loda? Tortu weselnego!”. Czy: „Stary, poczekaj tylko na jej menopauzę”. Nie zwracałem uwagi na takie gadanie. „Przestańcie mnie straszyć – mówiłem im. – Wolę się przekonać na

własnej skórze”. Nie wolno za dużo myśleć. Wszystko ma swoje ujemne strony. Im więcej o czymś wiemy, tym mniej nam się chce w to angażować. Gdybym wiedział wszystko o nieruchomościach, kinie i kulturystyce, nigdy bym się nimi nie zajął. Tak samo podchodziłem do małżeństwa – gdybym wiedział wszystko, przez co będę musiał przejść, pewnie bym się nie zdecydował na ślub. A co mi tam! Wiedziałem, że Maria jest dla mnie wymarzona, i nic innego się nie liczyło. Zawsze porównuję życie do wspinaczki – nie dlatego, że jedno i drugie wymaga wysiłku, lecz ponieważ wdrapywanie się dostarcza mi tyle samo frajdy, co dotarcie na szczyt. Małżeństwo wyobrażałem sobie jako pasmo górskie pełne fantastycznych wyzwań, grań za granią – planowanie ceremonii, ślub, decydowanie o tym, gdzie zamieszkamy, kiedy postanowimy mieć dzieci i ile, jakie przedszkola i szkoły im wybierzemy, jak będziemy je do nich wozić i tak dalej. Planując ślub, zdobyłem pierwszy szczyt, bo uświadomiłem sobie, że tego procesu nie uda mi się powstrzymać ani zmienić. Moje zdanie na temat wyglądu obrusów, doboru potraw czy liczby gości nie miało najmniejszego znaczenia. Należało się pogodzić z tym, że na nic nie mam wpływu. Wszystko było w dobrych rękach, więc wiedziałem, że nie mam się o co martwić. Maria i ja ostrożnie podchodziliśmy do małżeństwa, zwlekaliśmy z nim bardzo długo: ona miała trzydzieści lat, ja trzydzieści osiem. Na tym etapie każde z nas pięło się na szczyt kariery. Tuż po zaręczynach Marię awansowano na współprowadzącą program CBS Morning News, a wkrótce zmieniła pracę na równie popłatne i prestiżowe stanowisko w NBC. Oba te programy były nadawane z Nowego Jorku, ale jasno dałem do zrozumienia, że nigdy nie przeszkodzę jej w planach zawodowych. Powiedziałem, że gdybyśmy po ślubie musieli mieszkać na dwóch krańcach kraju, znajdziemy sposób, żeby to pogodzić, więc chwilowo nie ma potrzeby dyskutować na ten temat. Zawsze uważałem, że ze ślubem należy się wstrzymywać aż do momentu, kiedy jesteśmy ustawieni finansowo i najcięższe boje w karierze mamy już za sobą. Zbyt wielu sportowców, koncertujących artystów i biznesmenów skarżyło mi się: „Największy problem polega na tym, że żona chciałaby mnie mieć w domu, a ja muszę poświęcić więcej czasu na pracę”. Na samą myśl o czymś takim robiło mi się niedobrze. Nie wolno stawiać żony w sytuacji, w której musi się dopytywać: „A co ze mną?”, bo przez czternaście czy osiemnaście godzin dziennie zajmujemy się budowaniem własnej kariery. Wychodziłem więc z założenia, że skoro małżeństwa najczęściej rozpadają się z powodu pieniędzy, finansową niezależność należy sobie zapewnić

przed ślubem. Większość kobiet, decydując się na małżeństwo, liczy na to, że stanie się oczkiem w głowie męża; przeważnie oczekiwania te są oparte na relacjach rodziców, acz nie zawsze. W Hollywood niedościgły wzorzec oddanego męża uosabiał Marvin Davis, miliarder i nafciarz, właściciel wytwórni 20th Century Fox, ośrodka wypoczynkowego Pebble Beach oraz hotelu Beverly Hills. Przez pięćdziesiąt trzy lata był mężem Barbary, która urodziła mu pięcioro dzieci. Wszystkie kobiety się nim zachwycały. Kiedy byliśmy w ich domu na kolacji, Barbara z dumą opowiadała zaproszonym gościom: „Marvin nigdy, przenigdy nie spędził beze mnie choćby jednej nocy. Jeśli wyjeżdża w interesach, wraca tego samego dnia. Nigdy nie nocuje poza domem. No, chyba że zabiera mnie ze sobą”. Na co żony rugały mężów: „Dlaczego ty nie jesteś taki?”. Ci, którzy siedzieli w pobliżu żon, dostawali kuksańca albo kopniaka pod stołem. Tymczasem krótko po śmierci Marvina w 2004 roku „Vanity Fair” ujawnił, że pod koniec życia magnat finansowy był bez grosza i zostawił Barbarę z organizacjami charytatywnymi na głowie oraz z mnóstwem długów do spłacenia. A wtedy większość kobiet w Hollywood wkurzyła się na to, jaki przykład dał innym. Obiecałem sobie, że nigdy nie będziemy musieli korzystać z pieniędzy żony – ani z jej zarobków, ani z majątku bogatej rodziny. Nie żeniłem się z nią dla pieniędzy. Za Predatora płacono mi już wówczas trzy miliony dolarów, a gdyby film okazał się kasowy, za następny miałem dostać pięć milionów i dziesięć za kolejny, ponieważ udało nam się wynegocjować podwojenie mojej stawki z filmu na film. Nie wiedziałem, czy kiedyś będę bogatszy od dziadka Marii, Josepha P. Kennedy’ego, ale nie wątpiłem, że nigdy nie będę musiał polegać na pieniądzach Shriverów czy Kennedych. Majątek Marii należał do niej. Nigdy jej nie spytałem, ile tego jest. Nigdy nie zapytałem, ile są warci jej rodzice. Miałem nadzieję, że posiadają więcej, niż sobie wymarzyli, lecz zupełnie mnie to nie interesowało. Wiedziałem również, że życie w dwupokojowym mieszkanku to nie dla Marii. Musiałem zapewnić jej warunki, do jakich przywykła od dziecka. I ja, i moja świeżo poślubiona żona byliśmy niezwykle dumni z tego, do czego już doszliśmy. Po zaręczynach Maria wybrała dom, a ja miałem go kupić. Był o wiele bardziej wystawny i luksusowy niż ten, w którym zaczynaliśmy – pięć sypialni i cztery łazienki na tysiącu stu metrach kwadratowych rezydencji w stylu hacjendy, położonej na pięciohektarowej działce na stoku góry w Pacific Palisades. Jak okiem sięgnąć, wszędzie rosły sykomory i mieliśmy widok

na całą nieckę Los Angeles. Nasza ulica, Evans Road, prowadziła kanionem do Will Rogers State Historic Park – kalifornijskiego parku stanowego na terenie dawnej posiadłości słynnego komika, z bajecznymi szlakami do jazdy konnej i pieszych wędrówek oraz boiskiem do polo. Leżał tak blisko, że jeździliśmy tam z Marią na koniach; był jak olbrzymi plac zabaw, z którego mogliśmy korzystać w dzień i w noc. W okresie poprzedzającym ślub przez kilka miesięcy miałem pełne ręce roboty z promocją Komando, kręceniem Jak to się robi w Chicago – filmu akcji, który obiecałem Dinowi De Laurentiisowi – oraz przygotowaniami do Predatora. Maria w Nowym Jorku była jeszcze bardziej zajęta. Wykroiliśmy jednak trochę czasu na remont i zmianę wystroju naszego domu. Powiększyliśmy basen, wstawiliśmy jacuzzi, zbudowaliśmy kominek, o jakim marzyliśmy, zmieniliśmy dachówki, oświetlenie i zasadziliśmy drzewa. Poniżej domu wypoziomowaliśmy ścięty fragment opadającego do kortów tenisowych stoku, na którym stanął bungalow służący graczom, wykorzystywany też do rozrywki czy jako dodatkowy domek dla gości. Maria wybrała zasłony i rolety, ale kiedy wróciłem pod koniec maja, po ukończeniu zdjęć do Predatora, wciąż nie były zamontowane. Żona musiała zostać w Nowym Jorku jeszcze przez trzy tygodnie. Pragnąłem, żeby wystrój domu był dokładnie taki, jak zaplanowała, a jego renowacja zakończona na czas. Wtedy po powrocie Marii zamieszkalibyśmy jako mąż i żona w naszym idealnym gniazdku. Naciskałem na architekta wnętrz, żeby przyspieszył prace, więc malowanie, ustawianie mebli i wieszanie dzieł sztuki odbywało się w piorunującym tempie. Wcześniej kontaktowałem się z budowlańcami na odległość, z planu Predatora, i przylatywałem na weekendy, żeby sprawdzić postępy prac. Kupiłem też Marii porsche 928, które czekało na nią w garażu. Honorowe miejsce na ścianie salonu przeznaczyłem na prezent ślubny dla żony – wykonany techniką serigrafii portret Marii, który zamówiłem u Andy’ego Warhola. Podobały mi się jego słynne sitodruki z lat sześćdziesiątych, z podobiznami Marilyn Monroe, Elvisa Presleya i Jackie Onassis. Powstawały w ten sposób, że najpierw fotografował swoich modeli polaroidem, następnie powiększał zdjęcia i wybierał jedno jako podstawę do obrazu. Zadzwoniłem więc do niego. – Andy, musisz coś dla mnie zrobić – powiedziałem. – Wpadłem na szalony pomysł. Zawsze lubiłeś malować gwiazdy, prawda? No więc kiedy Maria za mnie wyjdzie, też będzie gwiazdą! Namalujesz gwiazdę! Namalujesz Marię! – entuzjazmowałem się, na co Andy

wybuchnął śmiechem. – Przyślę ją do twojej pracowni, żeby ci pozowała. Zrobisz jej zdjęcie, a potem ją namalujesz. Andy stworzył podobiznę Marii na kwadracie o boku stu dziesięciu centymetrów – dramatyczny portret, w którym uchwycił jej wybujałą urodę i siłę charakteru. W sumie wykonał siedem odbitek w różnych kolorach – jedną do mojego biura, jedną dla rodziców Marii, jedną dla siebie oraz cztery na ścianę w naszym salonie, gdzie wisiały zestawione w olbrzymi kwadrat o boku dwóch metrów i czterdziestu centymetrów. Litografie i obrazy Pabla Picassa, Miró, Chagalla i innych malarzy, których kolekcjonowaliśmy, wisiały na innych ścianach. Bo pośród tych wszystkich pięknych dzieł prawdziwym klejnotem była Maria. *** W urządzaniu naszego domu odegrałem znaczącą rolę, za to w kwestii ślubu nie miałem nic do powiedzenia. U Kennedych śluby w Hyannis Port odbywają się według dawno opracowanego systemu. To oni zatrudniają właściwych organizatorów, załatwiają limuzyny oraz autokary, pilnują, żeby lista gości nie była zbyt długa, bo inaczej nie zmieściliby się w kościele. Wiedzą dokładnie, gdzie na terenie swojej posiadłości ustawić ogrzewane namioty, w których urządzają koktajle, kolacje i tańce. Dostępem dla publiczności i mediów sterują w taki sposób, żeby nasi sympatycy mieli okazję obejrzeć przybywających i odjeżdżających gości, a dziennikarze pstryknąć zdjęcia i sfilmować uroczystość bez zakłócania jej przebiegu. Nie pomijają

najdrobniejszych

szczegółów

związanych

z jedzeniem,

rozrywką

czy

zakwaterowaniem. A goście naprawdę wspaniale się bawią. Moim drużbą był Franco, poza tym zaprosiłem kilkudziesięciu krewnych oraz przyjaciół, którzy pomagali mi przez niemal całe życie, takich jak: Fredi Gerstl, Albert Busek, Jim Lorimer, Bill Drake oraz Sven Thorsen – szwedzki siłacz, z którym zakumplowałem się podczas kręcenia Conana. Na liście Marii samych członków rodziny znalazło się blisko stu. Wpadły też jej wieloletnie przyjaciółki, jak Oprah Winfrey i Bonnie Reiss, i bliscy koledzy z pracy, na przykład współprowadzący, Forrest Sawyer. Do tego dochodzili przyjaciele, których poznaliśmy, będąc już parą, a poza tym cała galeria świetnych ludzi, znajomych Rose Kennedy, Eunice albo Sarge’a: Tom Brokaw, Diane Sawyer, Barbara Walters, Art Buchwald, Andy Williams, Arthur Ashe, Quincy Jones, Annie Leibovitz, Abigail „Kochana Abby” Van Buren, co najmniej pięćdziesiąt osób związanych z Olimpiadami Specjalnymi i wielu innych. W sumie przybyło czterystu pięćdziesięciu gości, z których znałem zaledwie jedną trzecią.

Widok tylu nieznanych twarzy nie odciągał moich myśli od ślubu, przeciwnie – uroczystość wydała mi się jeszcze barwniejsza. Miałem okazję poznać wielu ludzi – zabawnych, tryskających życiem, bożyszcza tłumów. Wszyscy byli w świetnym nastroju. Szczególnie uprzejma była bliższa i dalsza rodzina Marii. Moi przyjaciele co chwila podchodzili do mnie i chwalili: „Niesamowita impreza, Arnoldzie”. Bawili się naprawdę wybornie. Moja matka znała już Eunice i Sarge’a, spotykała ich podczas dorocznych wizyt u nas, które zawsze składała na wiosnę. Sarge bez przerwy z nią żartował. Uwielbiał Niemcy i Austrię, rozmawiał z nią po niemiecku – świetnie wiedział, jak sprawić, żeby się czuła jak u siebie w domu. Śpiewał jej piosenki piwoszy, zapraszał do walca. Wirowali w tańcu po całym salonie. Stale podkreślał, jak wspaniale mnie wychowała. Rozmawiał z nią o tym, co austriackie – o miasteczkach, które zwiedził, przemierzając Austrię na rowerze, a także o Dźwiękach muzyki, o czasach, kiedy Rosjanie się wynieśli i moja ojczyzna odzyskała niepodległość, o tym, jak wspaniale spisali się moi rodacy, odbudowując kraj, o swojej miłości do wina i do opery. Potem mama mówiła: „Cóż za uroczy człowiek. Taki wykształcony. W porównaniu z jego znajomością Austrii moja wiedza o Stanach Zjednoczonych jest niczym!”. Jako czaruś Sarge prezentował pełen profesjonalizm. Na ślubie matka poznała też Teddy’ego i Jackie. Byli przesympatyczni. Po uroczystości Teddy podał jej ramię i wyprowadził z kościoła. W takich drobnych, ale jakże ważnych gestach nie miał sobie równych; jego specjalnością było dbanie o rodzinę. Jackie wręcz rozpieszczała moją mamę, kiedy odwiedziliśmy ją dzień przed ślubem. Caroline, jej córka sprawująca obowiązki honorowej pani domu, wydała lunch dla druhen, drużbów oraz najbliższej rodziny – w sumie dla trzydziestu osób. Nie tylko moja mama, lecz także wszyscy, którzy właśnie poznali Jackie, byli pod jej wrażeniem, tak samo jak ja, kiedy przedstawiono nas sobie u Elaine. Jackie przysiadała się do każdego z gości i podczas rozmowy nie ograniczała do kilku zdawkowych słów. Obserwując ją przez lata, zrozumiałem, dlaczego jako Pierwsza Dama cieszyła się taką popularnością. Miała niesamowity dryg do zadawania pytań, po których ludzie zastanawiali się: „Skąd ona o tym wiedziała?”. Kiedy zapraszałem przyjaciół do Hyannis, robiła wszystko, żeby dobrze się tam czuli. Moja matka też się w niej zakochała. Wieczorem mama wydała próbną kolację w Hyannisport Club – klubie golfowym z widokiem na dom Shriverów. Zapowiedzieliśmy to jako „austriacki piknik”, którego tematem było przenikanie się kultur amerykańskiej i austriackiej. Rozłożyliśmy obrusy w białoczerwoną

kratę jak w austriackiej piwiarni, a ja wystąpiłem w tradycyjnym stroju tyrolskim i w kapelusiku. W menu znalazły się dania austriackie i amerykańskie – sznycel wiedeński i homary jako dania główne oraz tort Sachera i ciasto truskawkowe z bitą śmietaną na deser. Tego wieczoru wznoszono mnóstwo toastów. Te ze strony gości Marii wychwalały ją, mówiły o tym, jaka jest wspaniała, i podkreślały, jak skorzystam jako jej mąż. Z mojej strony padały przeciwne – jakim to jestem wspaniałym facetem i dobrym człowiekiem i jak Maria na tym skorzysta. Mieliśmy stworzyć idealną parę. Rodzina Kennedych naprawdę wie, jak celebrować takie chwile. Bawią się na całego. Dla ludzi z zewnątrz to duża atrakcja. Z kolei dla moich przyjaciół było to pierwsze zetknięcie się z tym światem. Nigdy nie widzieli tak licznych toastów i tak żywiołowo reagujących słuchaczy. Korzystając z okazji, wręczyłem Eunice i Sarge’owi ich odbitkę portretu Marii autorstwa Warhola. – Nie zabieram wam córki na dobre, ponieważ daję wam ten portret, żebyście zawsze ją mieli – powiedziałem. A potem obiecałem wszystkim zebranym: – Nie martwcie się. Kocham Marię i zawsze będę się o nią troszczył. Na to Sarge wtrącił swoje trzy grosze, perorując, jak to jestem największym szczęściarzem na świecie: – Jesteś najszczęśliwszym facetem, bo żenisz się z Marią, za to ja jestem najszczęśliwszym draniem, mając przy sobie Eunice. Obaj jesteśmy szczęściarzami! Ślub odbył się u Świętego Franciszka Ksawerego – w drewnianym kościele w sercu Hyannis, trzy kilometry od posiadłości. Działo się to w sobotę rano. Kiedy zajechaliśmy na miejsce, na zewnątrz czekały na nas dosłownie tysiące sympatyków. Opuściłem szybę limuzyny i machałem ręką tłumom zgromadzonym za barierkami. Oczywiście były tam też dziesiątki dziennikarzy, fotoreporterów i ekip filmowych. Z uwielbieniem patrzyłem, jak Maria kroczy główną nawą. W pięknej koronkowej sukni z długim trenem i dziesięcioma druhnami wyglądała niczym królowa, promieniująca szczęściem i ciepłem. Wszyscy usiedli, żeby wysłuchać ślubnej mszy, w trakcie której składa się przysięgę małżeńską. Kiedy nadeszła ta chwila, stanęliśmy z Marią przed księdzem. Już mieliśmy powiedzieć „Tak”, kiedy coś huknęło i otworzyły się drzwi kościoła. Wszyscy odwrócili się, ciekawi, co się dzieje. Ksiądz patrzył nad naszymi głowami, więc my również się obejrzeliśmy. Na tle ostrego światła padającego z wejścia do kościoła ujrzałem chudego faceta z nastroszonymi włosami i wysoką czarnoskórą kobietę w pomalowanej na

zielono czapce z norek – Andy’ego Warhola i Grace Jones. Wyglądali jak rewolwerowcy z westernu, wchodzący do saloonu przez wahadłowe drzwi, a w każdym razie ja odniosłem takie wrażenie, bo uznałem to za przesadę. Nie do wiary, pomyślałem. Ten cholerny drań próbuje robić za gwiazdę na moim własnym ślubie! Ale na swój sposób wyszło to wspaniale. Andy musiał szokować, a Grace Jones niczego nie potrafiła robić na pół gwizdka. Oboje z Marią byliśmy zachwyceni, że udało im się dotrzeć na czas, a kiedy ksiądz podczas kazania pouczał nas, że powinniśmy się śmiać przynajmniej dziesięć razy dziennie, już wyrabialiśmy normę. Niewielu mężczyzn powiedziałoby, że wesele ich uszlachetniło i było kształcące, aleja właśnie tak odbierałem nasze. Kiedy mój teść oprowadzał mnie i przedstawiał mi gości, znów nie mogłem wyjść z podziwu, w jak wielu światach obracali się Sarge i Eunice. „To facet, który kierował działalnością Korpusu Pokoju w Zimbabwe, czyli w ówczesnej Rodezji, w czasach kiedy szefowałem tej organizacji”. „Pokochasz tego gościa, to on podczas zamieszek w Oakland nadzorował wprowadzanie naszych programów pomocy VISTA i Head Start”. Byłem w swoim żywiole, ponieważ zawsze chętnie poznawałem ludzi różnych zawodów i z różnych środowisk. To Sarge ściągnął lwią część gości z kręgów polityki, dziennikarstwa, biznesu oraz organizacji prowadzących na świecie działalność non profit. Przez lata pracował z nimi w Korpusie Pokoju oraz w administracji Kennedy’ego, w polityce, w Moskwie podczas swojej misji handlowej, jako ambasador w Paryżu i tak dalej. Kolejny gość, którego chciał mi przedstawić, pochodził z Chicago. „To zupełnie niezwykły człowiek, Arnoldzie. Dasz wiarę, że w pojedynkę prowadził cały program bezpłatnej pomocy prawnej, który zapoczątkowałem, dzięki czemu ludzie bez grosza przy duszy mogą teraz uzyskać porady prawne i reprezentację w sądzie?”. To trwało przez cały dzień. „Arnoldzie, chodź tu! Pozwól, że ci przedstawię przyjaciela z Hamburga. Będziesz zachwycony, jeśli z nim pogadasz… to on ubił ten interes z Rosjanami…”. Gdy przyszła pora na tańce, Maria zrzuciła czółenka i włożyła białe tenisówki, chroniąc złamany tydzień wcześniej palec u nogi. A kiedy Peter Duchin i jego orkiestra zagrali walca, kilka razy owinęła tren sukni wokół nadgarstka i popisaliśmy się krokami, które ćwiczyliśmy od jakiegoś czasu. Nagrodzono nas burzą oklasków. Wszystko dzięki temu, że mój przyjaciel, Jim Lorimer z Columbus, załatwił nam kurs tańca towarzyskiego. Tort stanowił kopię legendarnego tortu podanego na ślubie Eunice i Sarge’a –

ośmiopiętrowy, z ciasta marchwiowego z białą polewą lukrową, wysoki na ponad metr dwadzieścia i ważący dwieście osiemdziesiąt kilogramów. Wniesienie go zapoczątkowało nową serię toastów. Podczas przyjęcia powiedziałem coś, co wówczas wydawało się nieistotne, potem jednak latami uprzykrzało mi życie. Chodziło o Kurta Waldheima, byłego sekretarza generalnego Organizacji Narodów Zjednoczonych, który właśnie kandydował na prezydenta Austrii. Zaprosiliśmy i jego, i kilku innych przywódców: prezydenta Reagana, prezydenta Irlandii… ba, nawet papieża. Nie liczyliśmy na ich przyjazd, ale miło byłoby mieć od nich listy gratulacyjne do albumu ślubnego. Waldheim znalazł się w tym gronie jako przywódca konserwatywnej Austriackiej Partii Ludowej, z którą byłem związany od czasów, gdy w Grazu uprawiałem kulturystykę. Kilka tygodni przed ślubem Światowy Kongres Żydów oskarżył Waldheima o ukrywanie nazistowskiej przeszłości wojennej w Grecji i Jugosławii, gdzie Żydów wysyłano do obozów śmierci, a partyzantów rozstrzeliwano. Trudno było mi to przyjąć do wiadomości. Jak wielu Austriaków postrzegałem go jako jednego z wielkich – przecież sprawując urząd sekretarza generalnego ONZ, był przywódcą całego świata. Czy ktoś taki mógł ukrywać nazistowską przeszłość? Wszak prześwietlano go dużo wcześniej. W Austrii dość powszechnie uważano, że to oszczerstwo sprokurowane na potrzeby kampanii wyborczej przez konkurencję, czyli socjaldemokratów – głupie posunięcie, które w oczach świata okryło Austrię wstydem. A ja nadal będę go popierał, pomyślałem. Wprawdzie Waldheim nie przybył na nasz ślub, ale Austriacka Partia Ludowa wydelegowała

na

wesele

dwóch

przedstawicieli,

których

prezent

wzbudził

ogólne

zainteresowanie. Była to naturalnej wielkości karykatura z papier mache, przedstawiająca mnie i Marię w austriackich strojach ludowych. Wznosząc toast, podziękowałem za wszystkie listy i prezenty, w tym za tę karykaturę. – Chcę również podziękować przedstawicielom Austriackiej Partii Ludowej za przybycie oraz za ten prezent, bo wiem, że jest to też wyraz błogosławieństwa Kurta Waldheima. Dlatego jemu również dziękuję. Szkoda, że w tej chwili musi odpierać te wszystkie ataki, ale taki już jest urok kampanii politycznych. Ktoś zawiadomił o tym „USA Today”, gazeta przytoczyła moje słowa w relacji ze ślubu i w rezultacie zostałem uwikłany w spór o zasięgu międzynarodowym, który się ciągnął latami.

Gdy w końcu udowodniono Waldheimowi kłamstwo w kwestii jego służby wojskowej, stał się symbolem tego, że Austria nie potrafi się uporać ze swoją nazistowską przeszłością. Mnie wciąż jeszcze trudno było zrozumieć potworności dokonane przez nazistów, więc gdybym znał prawdę na temat Waldheima, nie wspomniałbym o nim ani słowem. Tego jednak miałem żałować później. Na razie wskoczyliśmy z Marią do limuzyny i pojechaliśmy na lotnisko z poczuciem, że nigdy nie braliśmy udziału w równie wspaniałym ślubie. To był naprawdę wyjątkowy dzień. Goście wyszli szczęśliwi. Wszystko było trafione w dziesiątkę. *** Maria uprzedziła swoich wiernych widzów w CBS Morning News, że znika z anteny, ale raptem na kilka dni. Ja również nie miałem zbyt wiele czasu na miesiąc miodowy. Polecieliśmy na Antiguę, spędziliśmy tam trzy dni, a potem Maria przez dwa dni towarzyszyła mi na planie filmowym Predatora w Meksyku. Kiedy się zjawiliśmy, wszystko było przygotowane: kwiaty w pokoju, meksykańska orkiestra przygrywająca nam do romantycznej kolacji. Po powrocie z restauracji otworzyłem butelkę wyśmienitego kalifornijskiego wina, licząc na miłe zakończenie wieczoru. Wszystko szło jak po maśle… dopóki Maria nie poszła pod prysznic. Nagle z łazienki dobiegły mnie krzyki rodem z horroru. Mogłem się tego spodziewać. Joel Kramer i jego kaskaderzy postanowili zrobić nowożeńcom dowcip. Prawdę mówiąc, Joel tylko się odgrywał, bo razem z kaskaderami wrzucałem mu pająki za koszulę i podkładałem węże do torby. Dowcipy na planie przypominały wybryki na letnim obozie. No więc kiedy Maria odsunęła zasłonę prysznica, wisiały na niej żaby. W zasadzie dawno powinna się oswoić z takimi rzeczami, skoro kuzyni w Hyannis bez przerwy robili jej takie kawały. Ma jednak swoje dziwactwa. O ile jest niezwykle odważna i nie boi się ryzyka – bez namysłu potrafi skoczyć z dziesięciometrowego urwiska w fale oceanu – o tyle na widok mrówki, pająka czy pszczoły w sypialni wpada w szał. Eksploduje niczym bomba. Tak samo reagują jej bracia. W rezultacie żaby doprowadziły do swego rodzaju tragedii. Joel nie wiedział, bo i skąd, że swoim dowcipem odgryzł się nader skutecznie. Cholerny drań spaskudził mi całą noc. Maria wróciła do domu, a ja do roli majora Dutcha Schaefera, bohatera Predatora. To oczywiście film akcji z gatunku science fiction, w którym prowadzę moich ludzi przez dżunglę w Gwatemali, a jakiś wróg, niepojęta dla nas siła, porywa ich i obdziera żywcem ze skóry.

(Okazuje się, że to kosmita wyposażony w supernowoczesną broń oraz sprzęt do stawania się niewidzialnym, który przybył na Ziemię, żeby dla sportu polować na ludzi). Producenci Joel Silver, Larry Gordon, John Davis i ja podjęliśmy duże ryzyko, powierzając reżyserię Johnowi McTiernanowi. Dotychczas nakręcił tylko jeden film – niskobudżetowy horror Nomads, o grupie ludzi rozbijających się furgonetką i siejących spustoszenie. Niezwykły był jednak stopień napięcia, jaki udało się osiągnąć McTiernanowi w filmie, którego produkcja kosztowała mniej niż milion dolarów. Czuliśmy, że skoro za marne grosze udało mu się stworzyć taką atmosferę, to musi być niezwykle utalentowany. W Predatorze napięcie powinno panować od chwili, gdy grupa ląduje w dżungli – chcieliśmy straszyć widzów, nawet zanim predator pojawi się na ekranie: dzięki mgle, ruchom kamery, pokazywaniu, jak wszystko naciera na publiczność. Postawiliśmy więc na to, że przy produkcji z ponaddziesięciokrotnie większym budżetem McTiernan da sobie radę. Jak w przypadku niemal każdego filmu akcji kręcenie Predatora nie było przyjemnością, tylko istną męką. Zmagaliśmy się z wszelkimi utrapieniami, jakie zapewnia dżungla: pijawkami, ruchomym błotem, jadowitymi wężami, wilgotnością powietrza, duchotą i upałem. Teren, na którym McTiernan postanowił filmować, był tak wyboisty, że nie znalazłoby się tam choćby kawałka równej ziemi. Jednak najwięcej zmartwień przysparzał nam predator. Przeważnie był niewidzialny, ale pojawiając się na ekranie, miał wyglądać na przerażającego kosmitę, który potrafi śmiertelnie wystraszyć i załatwić prawdziwych twardzieli. Nasz predator zupełnie się do tego nie nadawał. Zaprojektowała go firma od efektów specjalnych, którą wytwórnia wybrała z oszczędności – Stan Winston, twórca Terminatora, kosztowałby półtora miliona, a ta druga firma zadowoliła się połową tej sumy. Tyle że ich kosmita w ogóle nie budził grozy, wyglądał po prostu śmiesznie – niczym facet z łbem kaczki, przebrany w strój ze skóry jaszczurki. Zaczęliśmy się martwić już podczas zdjęć próbnych, a po kilku scenach nasze obawy się potwierdziły. Ten stwór się nie sprawdzał, był fałszywy, z gruntu niewiarygodny. Na domiar złego JeanClaude Van Damme, grający predatora, bez przerwy na coś narzekał. Nieustannie próbowaliśmy jakoś rozwiązać ten problem, nikt z nas jednak nie zdawał sobie sprawy, że sceny z predatorem można będzie poprawić dopiero po powrocie z Meksyku, w montażowni. Ostatecznie producenci postanowili zmienić Van Damme’a na innego aktora, zlecić Stanowi Winstonowi przeróbkę potwora i wysłali nas z powrotem do Palenque, żeby ponownie nakręcić utrzymane w klimacie grozy ostateczne starcie. (Chodzi o nocną sekwencję, w której predator

ukazuje się w całej krasie i stacza na bagnach walkę wręcz z Dutchem). Tymczasem nastał listopad i nocami w dżungli panował dojmujący ziąb. Predator Stana był o wiele większy i straszniejszy od swojego poprzednika – zielony kosmita mający ponad dwa i pół metra wzrostu, głęboko osadzone świdrujące oczy, a zamiast ust coś w rodzaju owadzich żuwaczek. W ciemności lokalizował ofiarę za pomocą termowizora na podczerwień, więc Dutch, który tymczasem stracił całe ubranie, żeby się ukryć, musiał się wysmarować błotem. Tyle że charakteryzator nie użył błota, lecz glinki ceramicznej, takiej samej, z jakiej robi się stojaki na butelki w restauracjach, by wino na stole pozostawało schłodzone. – Pod tą skorupą temperatura twojego ciała spadnie o kilka stopni – uprzedził mnie. – Możesz mieć dreszcze. Dygotałem bez przerwy. Musieli mnie ogrzewać specjalnymi lampami, jednak rzadko z nich korzystali, ponieważ glinka wysychała. Piłem więc jagertee, czyli herbatkę myśliwską – z dodatkiem rumu – którą pija się podczas zawodów curlingu. Trochę pomagała, ale tak uderzała do głowy, że trudno było po niej grać. Kiedy kamera szła w ruch, próbowałem powstrzymać dreszcze, myśląc o czymkolwiek, byle nie o tym, że jest mi zimno; trzeba było nieźle się skupiać, bo gdy tylko się odprężałem, znów zaczynałem dygotać. Na myśl o tym, że jako dzieciak smarowałem się błotem od stóp do głów nad Thalersee, nie mogłem się nadziwić, że kiedyś mi się to podobało. Kevin Peter Hall, aktor o wzroście dwa metry osiemnaście centymetrów, który przejął rolę predatora w nowym kostiumie, miał własne problemy. Musiał się wykazać zwinnością, lecz ciężki strój utrudniał zachowanie równowagi, a z założoną maską nic nie widział. Podczas prób zdejmował ją więc i starał się zapamiętywać, co gdzie jest. Przeważnie mu się udawało. Ale w jednej scenie miał mnie tłuc tak, żeby omijać głowę. Nagle rozległ się głośny plask i jego łapa wylądowała na mojej twarzy, z pazurami i w ogóle. Cała ta mordęga opłaciła się latem następnego roku. Predator zarobił w ciągu pierwszego weekendu wyświetlania, tak zwanego weekendu otwarcia, rekordową kwotę w całym 1987 roku, ustępując tylko Gliniarzowi z Beverly Hills II, a ogólne wpływy kasowe przekroczyły w sumie sto milionów dolarów. Wybór McTiernana okazał się strzałem w dziesiątkę, a sukces, jaki reżyser odniósł z Predatorem, nie był dziełem przypadku, co udowodnił rok później Szklaną pułapką. Gdyby to on nakręcił drugą część Predatora, mogłaby wyjść z tego cała seria, wcale nie gorsza od Terminatora czy Szklanej pułapki.

Poróżniłem się w tej kwestii z kierownictwem wytwórni. To, co spotkało Predatora, przytrafia się wielu przebojom kinowym, które nakręcili debiutanci. Ci reżyserzy pną się w górę, kręcąc dalsze hity, a ich gaże rosną – po Szklanej pułapce McTiernan brał dwa miliony za film. Poza tym, co oczywiste, w ciągu kilku lat, które minęły od czasu Predatora, wzrosły koszty, a jednak szefowie wytwórni chcieli zrobić drugą część tak, żeby nie kosztowała więcej niż pierwsza. To z góry wykluczało McTiernana. Zaangażowali więc względnie taniego i niezbyt doświadczonego reżysera, tym razem faceta, który nakręcił Koszmar z ulicy Wiązów 5: Dziecko snów. Joel Silver chciał mnie obsadzić w Predatorze 2, powiedziałem mu jednak, że wyjdzie z tego jeden wielki niewypał. Nie dość, że źle wybrali reżysera, to w dodatku scenariusz jest do bani. Akcję osadzono w Los Angeles. – Nikt nie ma ochoty oglądać potworów grasujących w centrum Los Angeles – tłumaczyłem. – Mamy tu już swoje bestie. W wojnach gangów stale giną ludzie. To miasto jest wystarczająco niebezpieczne i bez kosmitów. Czułem, że jeśli nie sypną groszem na dobrego reżysera i dobry scenariusz, mój udział w filmie nic nie da. Joel nie dał się przekonać, więc odmówiłem. Predator 2 i wszystkie kolejne części zrobiły klapę, a ja już nigdy więcej nie pracowałem z Joelem. Dzisiaj wytwórnie lepiej to rozumieją. Nie skąpią na ciąg dalszy filmu, który odniósł sukces. Płacą większe gaże aktorom, większe honoraria scenarzystom, ściągają reżysera pierwszej części. Nieważne, że kontynuacja będzie kosztowała sto sześćdziesiąt milionów. Cykle takie jak Batman czy Iron Man przynoszą z każdego filmu powyżej trzystu pięćdziesięciu milionów dolarów. Z Predatorami mogło być tak samo. Tymczasem z tanim reżyserem, tanimi scenarzystami i aktorami Predator 2 stał się jedną z największych wpadek 1990 roku. Niczego się jednak nie nauczyli i dwadzieścia lat później popełnili ten sam błąd przy okazji trzeciej części Predatora. Oczywiście, z perspektywy czasu każdy jest mądry. *** Płynąłem na wielkiej fali kina akcji, całkiem nowego gatunku, który w tym czasie robił furorę. Zapoczątkował to Stallone z cyklem Rocky. W pierwszym Rockym, z 1976 roku, wyglądał jak przeciętny bokser. Ale już w Rockym II był zbudowany o wiele lepiej. Jego Rambo, zwłaszcza pierwsze dwie części, również miały ogromny wpływ na ten gatunek. Mój film Komando z 1985 roku kontynuował ten trend, zwłaszcza że wszedł na ekrany w tym samym roku co druga część Rambo i Rocky IV. Terminator i Predator poszerzyły gatunek o elementy science

fiction. Niektóre z tych filmów spotkały się nawet z uznaniem krytyków, a wszystkie przynosiły takie zyski, że wytwórnie nie mogły ich już traktować jako marnych produkcji klasy B. Stały się równie ważne dla lat osiemdziesiątych, co westerny dla pięćdziesiątych. Nie mogąc się doczekać nowych scenariuszy, wytwórnie odkurzały stare i zlecały scenarzystom przerabianie ich z myślą o mnie. Stallone i ja byliśmy głównymi przedstawicielami gatunku, choć Sly nieco nade mną górował i dostawał wyższe gaże. Pracy dla gwiazd kina akcji było tyle, że nie mogliśmy wszystkiego obskoczyć, dlatego popyt zaspokajali inni: Chuck Norris, JeanClaude Van Damme, Dolph Lundgren, Bruce Willis. Nawet tacy aktorzy jak Clint Eastwood, który od początku kariery robił filmy akcji, zaczęli pakować na siłowni, zdzierać koszule i popisywać się muskułami. Bo kluczem do sukcesu stało się ciało. Nadeszła epoka, w której muskularni mężczyźni zaczęli być postrzegani jako atrakcyjni. Mięśnie nabrały waloru estetycznego. Tacy ludzie emanowali siłą. Inspirowali – już na pierwszy rzut oka było widać, że zrobią, co do nich należy. Bez względu na stopień trudności kaskaderki, widzowie myśleli: Tak, ten to sobie z tym poradzi. Predator okazał się przebojem między innymi dlatego, że faceci, którzy poszli ze mną do dżungli, byli imponująco muskularni i potężni. W filmie tym zadebiutował Jesse Ventura. Kiedy przyszedł na casting, byłem akurat w wytwórni Fox. Po jego wyjściu powiedziałem: – Słuchajcie, musimy wziąć tego faceta, bez dwóch zdań. Był płetwonurkiem w marynarce wojennej, jest zawodowym zapaśnikiem i wygląda dokładnie tak, jak powinien. To olbrzym o wspaniałym głębokim głosie, no i niezwykle męski. – Zawsze uważałem, że w kinie za mało jest prawdziwych mężczyzn, właśnie takich jak Jesse. Mój plan zakładał podwajanie gaży za każdy kolejny film. Przeważnie się udawało, aczkolwiek nie zawsze. Zaczynając od dwustu pięćdziesięciu tysięcy dolarów za Conana Barbarzyńcę, pod koniec lat osiemdziesiątych doszedłem do dziesięciu milionów. Oto jak wyglądała ta progresja: Terminator

(1984)

750

tysięcy

dolarówConan

Niszczyciel

(1984)

1

milion

dolarówKomando (1985) 1,5 miliona dolarówCzerwona Sonja „epizod” (1985) 1 milion dolarówPredator (1987) 3 miliony dolarówUciekinier (1987) 5 milionów dolarówCzerwona gorączka (1988) 5 milionów dolarówPamięć absolutna (1990) 10 milionów dolarówPotem dostałem czternaście milionów dolarów za Terminatora II: Dzień sądu oraz piętnaście milionów za Prawdziwe kłamstwa. Trzaskprask – gaże szły w górę, że aż miło.

W Hollywood nasze gaże zależą od tego, jaki dochód przynosimy. Jaka jest stopa zwrotu inwestycji? Powodem, dla którego mogłem się domagać podwajania stawki, były wpływy z całego świata. Niezwykle dbałem o rynki zagraniczne. Zawsze pytałem: „Czy ten film ma szansę przyciągnąć międzynarodową widownię? Na przykład rynek azjatycki źle reaguje na owłosienie twarzy. Dlaczego więc w tej roli mam nosić brodę? Czy naprawdę mam machnąć ręką na takie pieniądze?”. Tym, co odróżniało mnie od innych wielkich gwiazdorów filmów akcji, takich jak Stallone, Eastwood czy Norris, był humor. Zawsze grałem moje postaci z lekkim przymrużeniem oka i zawsze wtrącałem zabawne bon moty. W Komando skręcam kark jednemu z porywaczy mojej córki, po czym opieram go wygodnie na sąsiednim fotelu w samolocie i zwracam się do stewardesy: „Proszę nie budzić mojego kolegi, jest śmiertelnie zmęczony”. W Uciekinierze, udusiwszy jednego z łowców drutem kolczastym, komentuję z kamienną miną: „Co ma wisieć, nie utonie!”, po czym zwiewam. Korzystanie z krótkich komentarzy dla rozładowania napięcia widzów po dramatycznej scenie zaczęło się zupełnie przypadkowo od Terminatora. W pewnej scenie Terminator zaszywa się w obskurnym hotelu, żeby się naprawić. Brzuchaty sprzątacz, pchający w korytarzu wózek ze śmieciami, bębni do jego drzwi i woła: „Ej, kolego, co ty tam trzymasz, zdechłego kota?”. Oczami Terminatora widzimy, jak wybiera listę „możliwych stosownych odpowiedzi”: TAK/NIEBO

CO?ODEJDŹPROSZĘ

PRZYJŚĆ

PÓŹNIEJWAL

SIĘWAL

SIĘ,

PALANCIEA potem słychać to, co wybrał: „Wal się, palancie”. Widzowie w kinach kwitowali to salwami śmiechu. Czy brzuchacz będzie kolejną ofiarą? Czy go załatwię? Rozniosę na strzępy? Wyprawię do piekła? A tymczasem Terminator po prostu każe mu spadać – i facet odchodzi. To zaprzeczenie tego, czego się spodziewaliśmy, wypada zabawnie, bo rozładowuje napięcie. Zdałem sobie sprawę, że takie momenty są niezwykle ważne, i dlatego w kolejnym filmie, Komando, dodałem kilka żartów. Pod koniec arcyłotr Bennett omal mnie nie zabija, ostatecznie jednak zwyciężam i nadziewam go na złamaną rurę, którą tłoczona jest para. „I co, uszła z ciebie para?” – żartuję. Na pokazach testowych widownia pokochała tę kwestię. Ludzie mówili: „Podoba mi się w tym filmie, że jest się z czego pośmiać. Czasami filmy akcji są tak drętwe, że trudno na nich wysiedzieć. Ale złamanie konwencji i wprowadzenie humoru stanowi miłą odmianę”.

Od tej pory przy wszystkich moich filmach akcji prosiliśmy scenarzystów o dawkę humoru, nawet jeśli ograniczała się tylko do dwóch, trzech kwestii. Czasami specjalnie w tym celu angażowano osobnego scenarzystę. Te powiedzonka stały się moim znakiem firmowym, a żarty pozwalały odpierać zarzuty krytyków, że kino akcji jest zbyt brutalne i jednowymiarowe. Nadawały filmowi nowy wyraz, dzięki czemu docierał do szerszej publiczności. W głowie sporządzałem wykaz wszystkich krajów – trochę tak jak Terminator przeglądał w tamtej hotelowej scenie listę „możliwych stosownych odpowiedzi”. Zadawałem sobie pytania: „Czy kupią to w Niemczech? Czy będzie to zrozumiałe w Japonii? Czy to się przyjmie w Kanadzie? Jak to się spodoba w Hiszpanii? A na Bliskim Wschodzie?”. Moje filmy przeważnie sprzedawały się lepiej za granicą niż w Stanach Zjednoczonych. Między innymi dzięki temu, że objeżdżałem cały świat, promując je jak szalony. Ale również dlatego, że nie były udziwnione. Każdy, bez względu na miejsce zamieszkania, dostrzegał w nich sens. Terminator, Komando, Predator, Jak to się robi w Chicago, Pamięć absolutna – wszystkie one poruszają uniwersalne tematy, takie jak walka dobra ze złem, zemsta albo przerażająca wizja przyszłości. Czerwona gorączka miała nawet lekki wydźwięk polityczny – była to pierwsza amerykańska produkcja, która uzyskała zgodę na filmowanie na moskiewskim placu Czerwonym. Działo się to w okresie odprężenia w drugiej połowie lat osiemdziesiątych, kiedy to Związek Radziecki i Stany Zjednoczone szukały dróg współpracy w celu zakończenia zimnej wojny. Mnie jednak zależało przede wszystkim na zrobieniu filmu „kumplowskiego”, w którym ja w roli moskiewskiego gliny oraz Jim Belushi grający gliniarza z Chicago łączymy siły, żeby położyć kres przemytowi kokainy do Ameryki przez rosyjską mafię. Reżyser Walter Hill napisał i nakręcił 48 godzin, a nam chodziło właśnie o połączenie kina akcji z komedią. Na początku Walter miał tylko scenę otwierającą, ale często właśnie tak pisze się filmy – wychodząc od jednego pomysłu, siada się i wymyśla resztę, żeby powstało mniej więcej sto stron scenariusza. Ja gram radzieckiego śledczego, Ivana Danko, i w tejże scenie ścigam faceta. Odnajduję go w moskiewskim barze, a ponieważ stawia opór przy aresztowaniu, dochodzi do walki. Kiedy już leży bezradny na podłodze, ku przerażeniu gapiów podnoszę jego prawą nogę i brutalnie ją łamię. Kinomanów przyprawiłoby to o mdłości. Po coś mu złamał tę nogę? Ale już w kolejnym ujęciu widzimy, że noga jest sztuczna, wypełniona białym proszkiem – kokainą. Taki był pomysł wyjściowy Waltera i gdy tylko mi go zdradził, powiedziałem: „Kapitalne! Wchodzę w to”.

Podczas gdy Walter pisał scenariusz, wałkowaliśmy tekst wte i wewte. Doszliśmy do wniosku, że stosunki między kumplami powinny odzwierciedlać relacje między Wschodem a Zachodem. Innymi słowy, między Ivanem Danko a sierżantem dochodzeniówki Artem Ridzikiem, granym przez Belushiego, musi dochodzić do częstych starć. Niby ze sobą pracujemy, ale stale się przekomarzamy. On się nabija z mojego zielonego munduru i akcentu. Spieramy się o to, który pistolet jest najlepszy na świecie. Ja twierdzę, że radziecki podbyrin. „Bez jaj! – mówi Jim. – Każdy wie, że magnum czterdziestkaczwórka rządzi. Jak sądzisz, dlaczego używa go Brudny Harry?”. A ja na to: „Kto to jest Brudny Harry?”. Żeby powstrzymać przemytników kokainy, musimy jednak ze sobą współpracować. Walter kazał mi obejrzeć Ninoczkę, film z 1939 roku z Gretą Garbo, żebym podpatrzył, jak Danko – lojalny człowiek radziecki – powinien się zachowywać na Zachodzie. Nauczyłem się kilku słów po rosyjsku, a mój akcent bardzo się przydał do tej roli. Spodobało mi się kręcenie w Moskwie, podobnie jak scena walki w saunie, gdzie jakiś gangster rzuca wyzwanie Ivanowi Danko, wręczając mu rozżarzony węgiel. Zbir nie może uwierzyć, że milicjant nawet nie mrugnie, tylko bierze węgiel i jakby nigdy nic ściska go w dłoni. A potem wali faceta tak, że ten wylatuje przez okno, i wyskakuje za nim, żeby dokończyć walkę już na śniegu. Pierwszą część tej sceny kręciliśmy w łaźni Rudas w Budapeszcie, ale ponieważ w stolicy Węgier nie spadł śnieg, drugą część musieliśmy sfilmować w Austrii. Czerwona gorączka odniosła sukces, zarabiając w Stanach Zjednoczonych trzydzieści pięć milionów dolarów, ale nie stała się aż tak wielkim przebojem, jak się spodziewaliśmy. Trudno powiedzieć dlaczego. Możliwe, że widzowie nie byli jeszcze gotowi na Rosję, albo ja i Jim byliśmy mało zabawni, a może reżyser nie spisał się dostatecznie dobrze. Tak czy owak, film nie spełnił naszych oczekiwań. Zawsze uważam, że ukończenie zdjęć to dopiero połowa mojej pracy. Należy zadbać o obecność filmu na rynku. Można nakręcić największy film na świecie, ale jeśli się go nie wypchnie do kin, jeśli widzowie się o nim nie dowiedzą, to nie ma się nic. To samo dotyczy poezji, malarstwa, książek, wynalazków. Zawsze uważałem, że najwięksi artyści, od Michała Anioła po van Gogha, sprzedawali tak niewiele swoich dzieł, bo nie wiedzieli, jak się do tego zabrać. Musieli się zdawać na jakiegoś drobnego kombinatora – agenta, menedżera czy właściciela galerii – żeby się tym zajął w ich imieniu. Picasso chadzał do restauracji i w zamian

za posiłek rysował coś na poczekaniu albo malował talerz. Odwiedzając dzisiaj te lokale w Madrycie, widzimy dzieła Picassa, warte miliony dolarów, wiszące na ścianach. Moich filmów nie mógł spotkać taki los. Tak samo jak w przypadku kulturystyki i polityki – wszystkiego, czym się zajmowałem – miałem świadomość, że trzeba to jeszcze sprzedać. Jak radził Ted Turner: „Kładź się wcześnie, wcześnie wstawaj, haruj jak wół i reklamy dawaj”. Dlatego zawsze starałem się być obecny na pokazach testowych. Po wyjściu z sali projekcyjnej widzowie wypełniali kwestionariusze, oceniając film, a następnie dwudziestu czy trzydziestu z nich zapraszano na rozmowę o ich reakcjach. Ekspertów wytwórni interesowały zwłaszcza dwie rzeczy. Po pierwsze, czy w filmie należy coś zmienić. Jeśli z kwestionariuszy wynikało, że widzom nie podoba się zakończenie, spece od promocji prosili wybraną grupę o sprecyzowanie swoich obiekcji, żebyśmy mogli się zastanowić nad dokonaniem zmian. Widzowie mówili: „Według mnie to, że główny bohater wychodzi cało z tej strzelaniny, trąci fałszem” albo: „Ja bym wolał jeszcze raz zobaczyć na ekranie jego córkę, żebyśmy mogli się dowiedzieć, co się z nią stało”. Czasami zwracali uwagę na rzeczy, które w trakcie kręcenia filmu w ogóle nie przychodziły nam do głowy. Fachowcy od sprzedaży oczekiwali też wskazówek, czym mamić publiczność. Widząc, że większości przypadła do gustu akcja, promowali film jako kino akcji. Jeśli zaś spodobał się pojawiający się na wstępie mały chłopczyk, wstawiali jego postać do zwiastuna. A jeżeli ludzie reagowali na konkretny wątek – powiedzmy na relacje łączące głównego bohatera z matką – podkreślali w reklamach ten element filmu. Chodziłem na te pokazy, żeby poznać opinie na swój temat. Chciałem posłuchać, co zaproszeni widzowie sądzą o postaci, którą grałem, o jakości mojej gry oraz o tym, czego – ich zdaniem – było w mojej roli za mało, a czego za dużo. Dzięki temu dowiadywałem się, nad czym powinienem popracować i jakiego rodzaju postać grać w kolejnym filmie. Wielu aktorów dostaje takie wskazówki z działu marketingu, ja jednak wolałem usłyszeć to bezpośrednio od widzów, a nie z trzeciej ręki. Pokazy te umożliwiały mi również skuteczniejszą promocję. Jeżeli ktoś mówił: „W tym filmie nie chodzi tylko o zemstę. On mówi o pokonywaniu przeszkód”, to zapisywałem taką wypowiedź i powtarzałem ją w wywiadach dla prasy i telewizji. Należy dbać o swoją publiczność i powiększać ją z każdym nowym filmem. To niezwykle ważne, żeby odpowiednio duży procent widzów myślał: W ciemno pójdę na kolejny film z tym facetem. Bo potem mówią znajomym: „Musisz obejrzeć tego gościa”. Dbanie o film oznacza

także dopieszczanie dystrybutorów – pośredników, którzy przekonują właścicieli kin, żeby puszczali właśnie twój film, a nie jakiś inny. Oni muszą wiedzieć, że nie zostawię ich na lodzie. Że pojawię się na ShoWest – zjeździe Krajowego Stowarzyszenia Właścicieli Kin w Las Vegas – że zrobię sobie z nimi zdjęcia, że przyjmę nagrodę, opowiem o filmie i wezmę udział w konferencji prasowej. Trzeba robić to, co dystrybutorzy uważają za ważne, ponieważ dzięki temu naciskają potem na kina. A pod koniec tygodnia któryś z nich dzwoni i mówi coś w rodzaju: „Chciałbym, żebyś wiedział, jak bardzo przydało się twoje przemówienie sprzed kilku dni. Właściciel tej sieci multipleksów miał nam dać po jednym ekranie w każdym punkcie, a dostaliśmy po dwa, bo zobaczył, że naprawdę walczysz o film, wierzysz w jego sukces, no i obiecałeś mu, że wpadniesz do ich miasta na promocję”. U zarania kariery filmowej najtrudniej przychodziło mi pogodzić się z brakiem kontroli. W kulturystyce wszystko zależało tylko ode mnie. Wprawdzie korzystałem z pomocy Joego Weidera i partnerów na treningach, ale to ja w pełni panowałem nad swoim ciałem, podczas gdy w branży filmowej od samego początku nasz los zależy od innych. Kiedy producent proponuje ci rolę, polegasz na nim, że powierzy reżyserię właściwemu człowiekowi. A na planie filmowym całkowicie zdajesz się na reżysera i wiele innych osób. Nauczyłem się, że dzięki dobrym reżyserom, takim jak John Milius czy James Cameron, moje filmy robią furorę, ponieważ byłem dobrze prowadzony. Ale przy złym reżyserze, który sam nie wie, czego chce, albo nie ma frapującej wizji, produkcja skończy się fiaskiem. Zawsze byłem tym samym Arnoldem, wszystko więc zależało od reżysera. Odkąd zdałem sobie z tego sprawę, przestałem traktować się zbyt poważnie, nawet jeśli obsypywano mnie pochwałami. To nie ja sprawiłem, że Terminator odniósł tak kolosalny sukces; film okazał się wielki wyłącznie dzięki wizji Jima Camerona – to on napisał scenariusz i go wyreżyserował. Przy wielu filmach należałem do grona osób uczestniczących w podejmowaniu decyzji – miałem prawo zatwierdzania scenariusza, obsady, a nawet wyboru reżysera. Wciąż jednak hołdowałem zasadzie, że skoro już się go wybrało, należy mieć do niego absolutne zaufanie. Nieustanne podważanie wszystkich jego decyzji nie prowadzi do niczego poza przepychankami i wieczną walką. Wielu aktorów pracuje w ten sposób, ale nie ja. Robię wszystko, co w mojej mocy, żeby sprawdzić reżysera zawczasu. Dzwonię do innych aktorów i pytam: „Jak on sobie radzi ze stresem? Czy się wydziera na ludzi?”. Ale kiedy już się dokona wyboru reżysera, trzeba zdać się na jego osąd. Nawet jeśli się zatrudniło niewłaściwego faceta, podczas realizacji filmu

nie można z nim wojować. W 1987 roku, tydzień przed rozpoczęciem zdjęć do Uciekiniera, wyrzucono reżysera Andy’ego Davisa. Pod moją nieobecność, kiedy wyjechałem na kilka dni do Columbus, żeby promować wiosenne mistrzostwa w kulturystyce, producenci i szefowie wytwórni dokonali na planie zamachu stanu. Zanim wróciłem, zastąpili Andy’ego Paulem Michaelem Glaserem, niegdyś aktorem w serialach, który z czasem zajął się reżyserią dla telewizji. (Grał detektywa Davida Starsky’ego w serialu Starsky i Hutch z lat siedemdziesiątych). Dotychczas nie reżyserował filmu fabularnego, ale był wolny, więc go wzięli. Była to koszmarna decyzja. Glaser należał do świata telewizji i kręcił film jak telenowelę, gubiąc wszystkie głębsze wątki. Uciekinier to kino akcji w konwencji science fiction, oparte na powieści Stephena Kinga i przedstawiające koszmarną wizję Ameryki w roku 2017 – a my je robiliśmy trzydzieści lat wcześniej. Gospodarka jest pogrążona w kryzysie, Stany Zjednoczone stają się krajem faszystowskim, w którym rząd za pomocą telewizji i gigantycznych ekranów ulicznych odwraca uwagę ludzi od niemiłej prawdy, że nikt nie ma pracy. Ta publiczna rozrywka wykracza daleko poza komedię, dramat czy sport. Pierwsze miejsce zajmuje program pod tytułem Uciekinier – transmitowany na żywo show, w którym skazańcy mają szansę wygrania wolności, tyle że kolejni łowcy ścigają ich i szlachtują na oczach widzów jak zwierzęta. Rzecz opowiada losy głównego bohatera, Bena Richardsa – niesłusznie skazanego gliniarza, który jako „uciekinier” musi walczyć o przeżycie. Trzeba szczerze przyznać, że Glaser po prostu nie miał czasu zastanowić się głębiej nad przesłaniem filmu – mianowicie dokąd zmierzają rozrywka i poczynania rządu i co nas czeka, jeśli dojdziemy do tego, że będziemy zabijać ludzi na ekranie. W telewizji podpisuje się kontrakt, za tydzień już się kręci, więc Glaser nie był w stanie przeskoczyć samego siebie. Tak wyśmienity pomysł, przerobiony na film, powinien przynieść ze sto pięćdziesiąt milionów dolarów. A tymczasem, ponieważ powierzono reżyserię debiutantowi i nie dano mu czasu na przygotowania, wyszedł z tego jeden wielki gniot. *** Wersje scenariusza Pamięci absolutnej krążyły po Hollywood od tak dawna, że w powszechnej opinii nad filmem wisiało jakieś fatum. Przez prawie całą dekadę lat osiemdziesiątych prawa należały do Dina De Laurentiisa, który dwukrotnie przymierzał się do produkcji – raz w Rzymie i raz w Australii. Był to zupełnie inny film od tego, co w końcu weszło

na ekrany – mniej brutalna, utrzymana bardziej w klimacie fantasy opowieść o wirtualnych podróżach na Marsa. Wkurzyłem się, że Dino nie powierzył mi tej roli, bo mówiłem mu, że jestem zainteresowany. On jednak miał inną koncepcję. Do próby w Rzymie wziął więc Richarda Dreyfussa, a do australijskiej – Patricka Swayze, tego od Dirty Dancing. Mnie natomiast zaproponował Jak to się robi w Chicago. W końcu udało im się zbudować w Australii hale zdjęciowe i już mieli przystąpić do realizacji Pamięci absolutnej, gdy naraz Dino popadł w kłopoty finansowe. Zdarzało mu się to kilkakrotnie, ale tym razem musiał zrezygnować z niektórych projektów. Zadzwoniłem do Maria Kassara i Andy’ego Vajny z Carolco – wówczas najszybciej rozwijającej się niezależnej firmy producenckiej, która wskoczyła na szczyt dzięki serii filmów Rambo. Sfinansowali już Czerwoną gorączkę, a moim zdaniem idealnie nadawali się do przejęcia Pamięci absolutnej. „Dino się wyłożył – powiedziałem im. – Ale ma mnóstwo świetnych projektów, w tym jeden, w którym chciałbym zagrać”. Nie tracąc czasu, przypuścili zmasowany atak i w ciągu kilku dni odkupili prawa od Dina. Przez te wszystkie lata to ja byłem siłą napędową tego filmu. Powstało zatem pytanie, komu powierzyć reżyserię. Problem wciąż nie był rozwiązany, aż tu kilka miesięcy później wpadłem w restauracji na Paula Verhoevena. Nie znaliśmy się osobiście, ale go rozpoznałem – chudego i skupionego Holendra, starszego ode mnie o jakieś dziesięć lat. W Europie cieszył się dobrą reputacją, a ja byłem pod wrażeniem jego pierwszych dwóch filmów anglojęzycznych: Ciała i krwi z 1985 roku i późniejszego o dwa lata RoboCopa. Podszedłem więc do niego. – Bardzo chciałbym kiedyś z panem pracować – rzuciłem na powitanie. – Widziałem pańskiego RoboCopa. Jest fantastyczny. Pamiętam również Ciało i krew, też kapitalny film. – Ja także chętnie bym coś z panem zrobił – odparł. – Może uda nam się znaleźć wspólny projekt. Następnego dnia zadzwoniłem do niego. – Mam coś w sam raz dla nas – oznajmiłem i streściłem mu Pamięć absolutną. Potem zadzwoniłem do Carolco i przykazałem: – Wyślijcie natychmiast scenariusz Paulowi Verhoevenowi. Kilka dni później Verhoeven dał mi znać, że scenariusz bardzo mu się podoba, choć

chciałby wprowadzić kilka zmian. To całkiem normalne, każdy reżyser chce obsikać scenariusz, by odcisnąć na nim swoje piętno. Jego celne propozycje zdecydowanie poprawiały fabułę. Natychmiast zaczął zbierać informacje na temat Marsa. Jak można uwolnić tlen uwięziony w tamtejszych skałach? Musieliśmy znaleźć jakieś naukowe podstawy. Paul nadał filmowi dodatkowy wymiar i naukowy sznyt. Teraz sprawowanie władzy nad Marsem opierało się na kontrolowaniu tlenu. Miał wiele genialnych uwag. Wizję. I entuzjazm. Usiedliśmy z szefami Carolco, omówiliśmy zmiany, które chciał wprowadzić, po czym Paul podpisał kontrakt na reżyserię filmu. Działo się to jesienią 1988 roku. Zabraliśmy się z kopyta do przerabiania scenariusza, potem gwałtownie zaczęliśmy się rozglądać za najlepszym miejscem na plan zdjęciowy i wreszcie pełną parą przystąpiliśmy do preprodukcji. Zdjęcia ruszyły pod koniec marca w studiach Churubusco w stolicy Meksyku. Kręciliśmy przez całe lato. Stolicę Meksyku wybraliśmy częściowo ze względu na architekturę – niektóre budynki cechował futurystyczny wygląd, w sam raz do naszego filmu. Komputerowe efekty specjalne dopiero raczkowały, więc większą część musieliśmy kręcić w realnym świecie – albo znajdując idealną lokalizację, albo budując pełnowymiarowe makiety bądź miniatury. Stopień skomplikowania produkcji Pamięci absolutnej był tak wielki, że w porównaniu z nią Conan Barbarzyńca wychodził na tandetę. Ekipa składająca się z ponad pięciuset ludzi zbudowała czterdzieści pięć planów scenicznych, które na sześć miesięcy zajęły osiem hal zdjęciowych. Nawet pomimo oszczędności wynikających z pracy w Meksyku koszt filmu przekroczył pięćdziesiąt milionów dolarów, co wówczas stawiało nas na drugim miejscu wśród najdroższych produkcji w dziejach, zaraz za Rambo III. Cieszyłem się, że Rambo III również wyprodukowała wytwórnia Carolco, bo to znaczyło, że Mario i Andy nie boją się ryzyka. W tej fabule pociągał mnie pomysł wirtualnych podróży. Gram budowlańca, niejakiego Douga Quaida, który widząc reklamę firmy Rekall, idzie tam, by zarezerwować wirtualne wakacje na Marsie. „Jedyne w swoim rodzaju, niezapomniane wspomnienie – głosi reklama. – Rekall, Rekall, Rekall”. – Spocznij, czuj się jak u siebie w domu – zaprasza sprzedawca. Quaid nie ma zamiaru wydać zbyt wiele pieniędzy, ale sprzedawca, śliski facet, od razu namawia go na coś lepszego niż pakiet podstawowy. – Co zawsze było takie samo na wszystkich twoich wakacjach?

Quaidowi nic nie przychodzi na myśl. – Ty! Ty stale jesteś taki sam – uświadamia go sprzedawca. – Bez względu na to, dokąd pojedziesz, nic się nie zmieni. Zawsze będziesz tym samym facetem. – I jako bonus do wycieczki proponuje możliwość zmiany tożsamości. – Po co lecieć na Marsa jako turysta, skoro możesz się wybrać jako playboy, jako słynny sportowiec albo… Quaida mimowolnie ogarnia ciekawość. Pyta, czy mógłby tam polecieć jako tajny agent. – Aaaaa – wzdycha sprzedawca. – Pozwól, że trochę cię pokuszę. Jesteś najlepszym agentem, wracasz pod przykrywką, żeby wykonać najważniejszą misję w twoim życiu. Wszyscy dookoła próbują cię zabić. Spotykasz egzotyczną piękność… Nie chcę psuć ci frajdy, Doug. Bądź pewny jednego: zanim wycieczka się skończy, zdobędziesz dziewczynę, załatwisz drani i ocalisz całą planetę. Uwielbiałem tę scenę z facetem, który próbuje mi wcisnąć wycieczkę, chociaż tak naprawdę nigdzie bym nie poleciał – wszystko miało się rozegrać w świecie wirtualnym. Kiedy chirurdzy z Rekall próbują wszczepić Quaidowi do mózgu implant ze wspomnieniami z Marsa, odkrywają – jakżeby inaczej? – że ma on tam już inny chip… i rozpętuje się piekło. A to dlatego, że klientem nie jest Doug Quaid, tylko agent rządowy, wysłany niegdyś do zbuntowanych kolonii górników na Marsie, któremu skasowano tożsamość i zastąpiono ją pamięcią Quaida. Zwroty akcji następują tak szybko, że do samego końca nie wiemy, czy naprawdę odbyłem tę podróż. Czy rzeczywiście jestem bohaterem? A może to wszystko działo się w mojej głowie, a ja jestem tylko obsługującym wiertarkę udarową robolem, który ma nierówno pod sufitem? Nawet obejrzawszy zakończenie, niekoniecznie mamy pewność. Ja odnajdywałem w fabule poczucie, które czasami mnie nachodziło – że moje życie jest zbyt piękne, by mogło być prawdziwe. Verhoeven potrafił znaleźć równowagę między igraniem z umysłem a czystą akcją. W Pamięci absolutnej jest taka scena, w której Quaid, teraz już na Marsie, staje przed swoimi wrogami, a ci z bliska zasypują go gradem kul. Śmigają tysiące pocisków, widzowie siedzą jak na szpilkach. Nagle Quaid znika i słyszymy, jak woła gdzieś z bliska: „Ha, ha, ha, jestem tutaj!”. Tamci strzelali do jego hologramu. W konwencji science fiction takie rzeczy uchodzą na sucho, nikt nie ma tego za złe. To wspaniały przykład prezentacji fabuły, taki, który przyciąga widzów na całym świecie i się nie starzeje. Pamięć absolutna oglądana za dwadzieścia lat wciąż będzie się podobać, tak samo jak dziś podoba nam się Świat Dzikiego Zachodu. Filmy futurystyczne mają w sobie coś zniewalającego, pod warunkiem że akcja toczy się wartko, a postaci są

wiarygodne. Praca nad tym filmem była ciężka – mnóstwo kaskaderki, kontuzji i szaleństwa, zdjęcia nocne, zdjęcia dzienne, kurz. Ale kiedy planem filmowym są tunele na Marsie, ma to swój urok. Verhoeven wspaniale poprowadził mnie i innych głównych aktorów: Rachel Ticotin, Ronny’ego Coxa, Michaela Ironside’a oraz Sharon Stone. Sharon, grająca żonę Quaida, Lori, w rzeczywistości jest rządową agentką, która ma go pilnować. Leci za nim na Marsa, włamuje się do jego pokoju i kopie go w brzuch. – To za to, że zmusiłeś mnie do przylotu na Marsa – wyjaśnia. Ale pod koniec następnej sceny błaga: – Doug… nie skrzywdziłbyś mnie, prawda, skarbie? Kochanie, bądź rozsądny… Jestem twoją żoną. – Jednocześnie wyciąga pistolet, żeby go zabić. Na to on strzela jej między oczy. – Właśnie wzięliśmy rozwód – mówi. W jakim innym filmie przeszłoby coś takiego: facet zabija piękną żonę, a potem zbiera mu się na dowcipy? Wykluczone. Nie ma mowy. I właśnie to jest cudowne w science fiction. Oraz w aktorstwie. Praca z Sharon zawsze stanowi wyzwanie. Poza planem jest przeurocza, ale niektórym aktorom zwyczajnie trzeba poświęcać więcej uwagi. Nakręcenie pewnej brutalnej sceny sprawiło nam trudności, bo miałem złapać Sharon za szyję, a ta jak się nie wkurzy: „Nie dotykaj mnie! Łapy przy sobie!”. W pierwszej chwili pomyślałem, że rodzice wychowali ją na niedotykalską, i nawet jej współczułem, nie o to jednak chodziło. Okazało się, że w dzieciństwie doznała ciężkiego urazu szyi. Zdaje się, że oprócz traumy pozostała jej po tym również blizna. – Sharon, przecież ćwiczyliśmy to razem w hotelu przy Sunset – powiedziałem. – Był tam Paul i cała reszta, przerabialiśmy każdą scenę po kolei. Dlaczego nie zaprotestowałaś: „Posłuchaj, tu jest napisane, że w scenie walki masz mnie dusić, ale mam uraz na punkcie dotykania mojej szyi”? Wtedy byśmy to przepracowali, krok po kroku. Delikatnie położyłbym dłoń na twojej szyi, a ty byś mi dała znak, kiedy mogę ścisnąć mocniej i kiedy możemy się trochę poszarpać. Bo rozumiem cię jak nikt inny. Paul uspokoił Sharon, a ona zgodziła się dokończyć tę scenę. Chciała, żeby wypadła jak najlepiej, tyle że najpierw musieliśmy się uporać z najtrudniejszym krokiem. Tak to się odbyło. Każdy aktor i każdy reżyser styka się z takimi problemami. Nikt nie budzi się rano ze słowami: „Dzisiaj będę sprawiała kłopoty” albo: „Rozwalę im ten film”, albo: „Będę dziś wredną

zołzą”. Ludzie mają swoje lęki, bywają niepewni, a aktorstwo bezlitośnie obnaża te cechy. Dlatego że to nas poddają ocenie: osądzają nasze miny, nasz głos, naszą osobowość, nasz talent… więc skoro jesteśmy obiektem tych opinii, stajemy się bezbronni. Jeśli ktoś mówi do charakteryzatora: „Czy mógłbyś to trochę rozjaśnić? Mam tu za dużo pudru”, ten przeprasza i po prostu ściera nadmiar makijażu. Ale jeżeli ktoś rzuca do ciebie: „Mógłbyś coś zrobić z tym wstydliwym uśmieszkiem podczas kręcenia sceny? Z twoją twarzą dzieje się coś dziwnego”, masz ochotę jęknąć: „Chryste!”. I w sumie sam już nie wiesz, co począć ze swoją twarzą. Dopiero teraz naprawdę się wstydzisz. Aktorzy każdą krytykę biorą sobie do serca o wiele bardziej niż inni ludzie. Denerwują się. No ale każdy zawód ma swoje minusy. *** Pomimo fantastycznej roboty, jaką wykonał Verhoeven, niewiele brakowało, żeby Pamięć absolutna w ogóle nie weszła na ekrany. Zwiastun wyświetlany w kinach przed wypuszczeniem filmu był zwyczajnie do kitu. Nie pokazywał rozmachu ani niesamowitego klimatu filmu. Jak zawsze, przeglądałem dane z działu marketingu – tak zwane badania pilotażowe, które pokazują, czy o filmie jest głośno. Działy marketingu zbierają setki danych statystycznych i cała sztuka polega na tym, żeby od razu znaleźć te z nich, które naprawdę się liczą. Ja koncentruję się na pozycjach „znajomość tytułu” oraz „chęć obejrzenia”, które podsumowują odpowiedzi na pytania: „Oto lista filmów, które wejdą na ekrany. O których z nich słyszałeś, a na które chciałbyś się wybrać?”. Jeżeli ludzie odpowiadają: „Słyszałem o Pamięci absolutnej i o Szklanej pułapce II i nie mogę się ich doczekać”, to wiemy, że nasz film trafi do kin. Jeśli „znajomość tytułu” deklaruje dziewięćdziesiąt procent ankietowanych, to znaczy, że premiera prawdopodobnie przyniesie największy dochód, a łączne wpływy wyniosą co najmniej sto milionów dolarów. Każdy punkt procentowy poniżej dziewięćdziesięciu oznacza wpływy mniejsze o dziesięć milionów i dlatego wytwórnie oraz reżyserzy często podrasowują filmy w ostatniej chwili. Kolejna przydatna kategoria, „znajomość niewspomagana”, pokazuje, czy ludzie sami z siebie wymienią nasz film wśród tych, o których wiedzą, że mają wejść na ekrany. Wynik od czterdziestu procent w górę oznacza zwycięstwo. Poza tym liczą się jeszcze dwie kategorie: „pierwszy wybór” – tutaj sukces gwarantuje wynik między dwadzieścia pięć a trzydzieści procent – i „obejrzę na pewno”, gdzie należy uzyskać od czterdziestu do pięćdziesięciu procent. W przypadku niektórych hitów, jak Conan Barbarzyńca, dane od razu wyglądają

obiecująco. Czasami jednak wskazują, że film pójdzie na dno. Tak właśnie było z Pamięcią absolutną. Nawet kilka tygodni po wypuszczeniu zwiastunów i reklam znajomość tytułu kształtowała się na poziomie czterdziestu, nie dziewięćdziesięciu procent, „pierwszy wybór” wynosił dziesięć procent, a w kategorii „chęć obejrzenia” nikt go nie zgłosił. Wtedy wiedziałem już niemal wszystko na temat marketingu filmów. Ale co mi z tego? Źródłem problemu nie była Pamięć absolutna, tylko wytwórnia TriStar Pictures, dystrybutor odpowiedzialny za montaż zwiastunów oraz promocję. Jej handlowcy nie mieli pojęcia, co robić z tym filmem, wytwórnia zaś przeżywała trzęsienie ziemi. TriStar i siostrzaną Columbia Pictures przejęło Sony i połączyło je w jedno, na fali gigantycznych przejęć firm w latach osiemdziesiątych. Nowe kierownictwo – Peter Guber i Jon Peters – miało nadzorować całe to przedsięwzięcie, co oznaczało, że wielu ludzi z kierownictwa TriStar wkrótce straci pracę. Zmiana zarządu wytwórni zwykle pogrąża film. Nie dość, że nowi szefowie mają własne pomysły, to w dodatku robią, co mogą, żeby ukazać poprzednie kierownictwo w jak najgorszym świetle. Na szczęście Guber i Peters nie należeli do ludzi tego pokroju. Obaj byli producentami z wieloma sukcesami na koncie i mieli naturę zwycięzców. Pragnęli odnosić sukcesy bez względu na to, kto zaczął dany projekt. Przez lata poznałem Gubera na tyle dobrze, że mogłem do niego zadzwonić i wszcząć alarm w sprawie Pamięci absolutnej. – Peter, za trzy tygodnie mamy premierę, a tylko czterdzieści procent ludzi słyszało o tym filmie – powiedziałem. – Mnie to pachnie katastrofą. – A w czym problem? – zapytał. – W tym, że twoja wytwórnia spieprzyła kampanię reklamową i zwiastuny, które wysłali do kin. Nie musisz mi wierzyć na słowo. Chcę, żebyście obejrzeli z Jonem i cały film, i zwiastun. Będę razem z wami. Obejrzycie, a potem powiecie mi, co wy na to. Tak więc usiedliśmy i obejrzeliśmy Pamięć absolutną i zwiastun. – Nie do wiary! – podsumował Peter. – Film ogląda się jak produkcję za sto milionów dolarów, a zwiastun pokazuje tandetę za dwadzieścia milionów. Już był gotów dzwonić do marketingu TriStar i zażądać: „Hej tam, pokażcie mi rozmach! Chcę zobaczyć kawał akcji, taki jak na filmie!”. Ja jednak go powstrzymałem. – Moim zdaniem musimy skorzystać z pomocy z zewnątrz – rzekłem. – Nie pozwól wytwórni podejmować kolejnych decyzji w tej sprawie, bo nie będą do tego zdolni, dopóki nie

przeprowadzicie czystki. A na razie tego nie zrobiliście. Tam wciąż rządzi stara gwardia. Zlećcie promocję filmu jakiejś firmie z zewnątrz. Uderzmy do trzech najlepszych i urządźmy ostrą licytację. Zobaczymy, która nam zgłosi najciekawsze pomysły. Posłuchali

mnie

i odbyliśmy

nasiadówki

z trzema

firmami

promocyjnymi.

Cimarron/Bacon/O’Brien, numer jeden w branży, jeszcze lepiej niż ja wypunktowała słabe strony zwiastuna Pamięci absolutnej. Wygrała przetarg i w najbliższy weekend wyszliśmy na rynek z nowym zwiastunem i zupełnie nową kampanią reklamową. Prezentowała film, korzystając z takich tekstów jak: „Ukradli mu umysł. Teraz chce go odzyskać. Szykujcie się na jazdę życia” czy „Jak poznać, że ktoś skradł ci umysł?”. Zwiastun kładł szczególny nacisk na niesamowitą akcję oraz efekty specjalne. Tym razem udało się dotrzeć do ludzi – w ciągu czternastu dni wiedza o naszym filmie podskoczyła z czterdziestu procent do dziewięćdziesięciu dwóch. Mówił o nim cały kraj. Joel Silver, choć rozstaliśmy się z powodu Predatora, zadzwonił i pogratulował mi: „Fantastyczne. Fantastyczne. Wszystkim opadną szczęki”. I rzeczywiście, Pamięć absolutna nie tylko przyniosła największe wpływy podczas premierowego weekendu, lecz także została numerem jeden spośród dotychczasowych premier filmów niebędących kontynuacjami. W ciągu pierwszych trzech dni zgarnęliśmy dwadzieścia osiem milionów dolarów, a do końca roku sto dwadzieścia milionów w samych tylko Stanach Zjednoczonych. Dzisiaj byłoby to ponad dwieście milionów, ponieważ ceny biletów wzrosły dwukrotnie. Również za granicą film odniósł kolosalny sukces, zarabiając łącznie ponad trzysta milionów dolarów. Zdobył też Oscara specjalnego za najlepsze efekty specjalne (Oscary specjalne przyznaje Akademia Filmowa za dokonania w tych kategoriach, za które w danym roku nie przyznaje się stałych nagród). Paul Verhoeven miał mistrzowską koncepcję i odwalił kawał dobrej roboty. Byłem dumny, że moja pasja i zainteresowanie doprowadziły do powstania tego filmu. Doświadczenie to dowodzi jednak i tego, jak ważny jest marketing – że koniecznie należy pokazać ludziom, o co w tym chodzi, zachęcić ich tak, żeby powiedzieli: „Za wszelką cenę muszę obejrzeć ten film”.

ROZDZIAŁ 18 Czas komedii Uwielbiałem grać bohaterów filmów akcji, co przy mojej posturze i przeszłości samo się narzucało. Nie można jednak przejść przez życie, rozwalając, co tylko się da. Od lat marzyłem o zagraniu w komedii. Zawsze uważałem, że wszystko ma swoją zabawną stronę. Było śmiesznie, kiedy natłuszczony olejkiem, pozowałem w kusych slipach, próbując stać się najbardziej umięśnionym człowiekiem na świecie. Było śmiesznie, kiedy brałem miliony dolarów za walkę z predatorem, który przybył z kosmosu. Śmieszyło mnie uczęszczanie na zajęcia w szkole rodzenia i udawanie, że ciąża to wysiłek zbiorowy. Dostrzegałem ironię tego, że Maria i ja wychowywaliśmy się w tak skrajnie różnych warunkach. Śmiałem się ze swojego akcentu i uwielbiałem, jak Hans i Franz parodiowali mnie w Saturday Night Live. Zawsze stanowiłem wymarzony obiekt żartów, bo i było się z czego nabijać. Jestem Austriakiem, mężem Marii, republikaninem, no i ten akcent. Ktoś taki musi mieć poczucie humoru, żeby móc się pośmiać razem z innymi. W 1985 roku, jakiś rok po tym, jak Terminator stał się kinowym hitem, byłem w Denver na uroczystej kolacji w przeddzień Carousel Ball – słynnej imprezy charytatywnej organizowanej przez Marvina i Barbarę Davisów. Marvin, wówczas właściciel wytwórni Fox, dla której kręciłem Komando, słynął z poczucia humoru. On i Barbara siedzieli w towarzystwie komików mających wystąpić na gali, między innymi z Lucille Ball i jej mężem, Garym Mortonem. Mnie posadzono przy sąsiednim stole z synem Davisów, Johnem, i młodszymi gośćmi. Od stołu Marvina i Barbary dobiegały salwy śmiechu, przerzucano się dowcipami. W pewnym momencie Marvin zawołał: – Arnoldzie, chodź no tu! Opowiedz nam jakiś kawał. Później dowiedziałem się, że był to typowy Marvin, ale wówczas zapomniałem języka w gębie. Nie miałem przygotowanego dowcipu. Nie wiedziałem nawet, jakiego rodzaju żarty opowiada się na tego typu imprezach. Zdołałem tylko wykrztusić coś w rodzaju: – Daj mi czas na rozgrzewkę przy tym stole. Jak dobrze pójdzie, opowiem ci jutro.

Na co Lucille Ball wtrąciła czym prędzej: – O niego się nie martw, jest bardzo zabawny. Pracowaliśmy razem. Kryła mnie, ale na szczęście Gary Morton wpadł jej w słowo ze swoim kawałem, a potem Milton Berle jak zawsze zaczął żartować, że bez Lucille Ball Gary Morton byłby nikim. Ocaliłem skórę, lecz jest to doskonały dowód na to, że zawsze należy starannie przygotowywać się na wypadek takich sytuacji. Miltona Berlego poznałem w 1985 roku na przyjęciu, które wydaliśmy z Marią na Zachodnim Wybrzeżu z okazji naszych zaręczyn. Żona Berlego, Ruth, znała się z Marią z czasów wspólnej działalności w Share Girls, grupie charytatywnej, do której Maria przystąpiła po przeprowadzce do Los Angeles; do tej paczki należały również żony Johnny’ego Carsona, Deana Martina, Sammy’ego Davisa juniora i tak dalej – nazywaliśmy ją fundacją bogatych babek. Berlego i Kennedych łączyła bogata przeszłość, ponieważ Milton był wielkim wielbicielem JFK i dużo czasu spędzali razem. Podarował Kennedy’emu humidor, który potem, na aukcji pamiątek po JFK, kupił za pięćset dwadzieścia tysięcy dolarów Marvin Shanken, właściciel i redaktor naczelny magazynu „Cigar Aficionado”. Ja również dostałem taki sam – jeden z zaledwie trzech, jakie Milton w ogóle sprezentował. Ruth, która serdecznie zaprzyjaźniła się z Marią, przyprowadziła Miltona na nasze przyjęcie zaręczynowe. Prosto od drzwi ruszył do jakiegoś faceta, którego nie znałem, i uścisnął mu rękę. – Jak miło się znaleźć na tym przyjęciu – powiedział. – Maria wychodzi za Arnolda Schwarzeneggera. Arnoldzie, gratulacje i wielkie dzięki za zaproszenie. Dałem się wkręcić. – Ej, jestem tutaj! – zawołałem. Niby głupi żart, ale wszyscy się zaśmiewali, co przełamało lody. Potem Milton sypnął swoim stałym repertuarem dowcipów. – To Ruthie, moja żona – przedstawił ją. – Spójrzcie na jej usta. Kiedy ostatnio widziałem je w takim stanie, nosiła w nich kółko. – O Boże, znów ten kawał. Słyszałam go z tysiąc razy – mruknęła Ruthie, siedząca obok Marii. Później Berle przysiadł się do nas i wspaniale się bawiliśmy. W końcu zaproponował: – Musimy się umówić.

– Koniecznie! – przytaknąłem. Spotkaliśmy się w Caffe Roma w Beverly Hills; od tej pory była to nasza stała knajpka. Zawsze umawialiśmy się tam na lunch, więc miałem okazję posiedzieć z nim i jego przyjaciółmi, jak Sid Caesar, Rodney Dangerfield oraz Milt Rosen, który pisał mnóstwo żartów. Czasami odwiedzałem Miltona w domu. Paliliśmy wówczas cygara, a ja zasypywałem go tysiącami pytań na temat komedii. Berle był prezesem Friars Club of Beverly Hills, który założył w 1947 roku z innymi komikami, jak Jimmy Durante i George Jessel. Klub mieścił się w bocznej uliczce między bulwarami Wilshire i Santa Monica, w białym budynku, który z zewnątrz wyglądał jak bunkier, za to w środku miał prywatną restaurację oraz klub nocny. Wpadałem tam co miesiąc czy dwa na lunch, kolację albo na jakąś imprezę. We Friars odbywały cię ciekawe walki bokserskie, poza tym klub słynął z przyjęć dla celebrytów. Milton dobiegał jednak osiemdziesiątki i widać było gołym okiem, że lokal przestał być modny. On i jego kumple uparli się, żeby absolutnie nie przyjmować do klubu nowych komików. Bo wtedy wpadaliby tam tacy faceci jak Eddie Murphy, Steve Martin, Danny DeVito czy Robin Williams, irytowaliby się i zachodzili w głowę: „Co to za kupa starych pierdzieli? Gdy ludzie słyszą moje dowcipy, sikają ze śmiechu”. Ja jednak nie byłem komikiem i nie miałem takich aspiracji. Co więcej, wychowano mnie w poszanowaniu dla starszych. Dla mnie ktoś z takimi osiągnięciami jak Berle zasługiwał na to, żeby go szanować, komplementować i dopieszczać, zwłaszcza że nie zostało mu wiele życia. Milton Berle, legendarny „Pan Telewizor”, a później czołowa gwiazda w Las Vegas i na Broadwayu, musiał się poczuć dziwnie, gdy nagle jego nazwisko kojarzono wyłącznie z klubem Friars. Ale bez względu na obecną pozycję zawsze starał się grać pierwsze skrzypce – wciąż pragnął być w centrum uwagi, bo przecież właśnie dlatego został komikiem. Przekonałem się, że te legendy komedii potrafią rozmawiać jak normalni ludzie, aczkolwiek nieczęsto. Kiedy siedzieliśmy w Caffe Roma, mówili o banalnych sprawach, ale jeśli napatoczył się Robin Williams albo Rodney Dangerfield w tych swoich bermudach, od razu robiło się gorąco. Chodząc z tą samą paczką na imprezy, gdzie trafiała się jakakolwiek publiczność, wpadało się w wir szaleństwa: wet za wet. Przerzucanie się dowcipami, wzajemne ataki, a każdy usiłował dogryźć wszystkim pozostałym. Najlepsze, że wielu komików przychodziło z żonami, zwyczajnymi kurami domowymi, które po każdym żarcie wznosiły oczy

do nieba. Niemal słyszało się, jak utyskują w duchu: „O Boże, znów to samo”. Czasami zresztą któraś z nich potrafiła palnąć na cały głos: „Przestań wreszcie, ile razy można powtarzać ten sam numer!”. To było najgorsze. Starzy komicy nienawidzili takiej krytyki. Ludzie z klubu Friars nie postrzegali mnie jako komika. Ale lubili mnie oraz moje filmy i uważali, że mam pewien dryg do komedii, byleby teksty były bezpieczne i niezbyt skomplikowane. Poza tym wiedzieli, że szanuję ich i podziwiam za talent. No i dobrze. Każdy powinien sobie uświadomić drzemiący w nim potencjał. Powiedzmy, że w skali od jednego do dziesięciu, na której dziesięć ma Milton Berle, ja osiągam pięć punktów. To oczywiste, że Milton miał bez porównania większe predyspozycje do uprawiania komedii niż ja, ale do innych gatunków niekoniecznie. Trudno go sobie wyobrazić jako bohatera kina akcji. Cały dowcip polega jednak na tym, w jaki sposób osiągnąć sto procent swojego potencjału. Znalazłem się na tym etapie kariery, kiedy uznałem, że powinienem poszerzyć swój repertuar o komedię, rezygnując na jakiś czas z innych rzeczy. Z drugiej strony zdawałem sobie sprawę, że romans z komedią jest wielce ryzykowny. Zwłaszcza dla Europejczyka, który nie ma amerykańskiego poczucia humoru – więc mój sposób i rytm podawania kwestii były nieco kulawe. Dlatego spotkania z tymi facetami pozwoliły mi lepiej zrozumieć ich świat, do którego mnie wciągnęli. Stwierdziłem, że bardzo lubię przebywać w towarzystwie ludzi zabawnych, piszących skecze i bez przerwy próbujących mówić w niepowtarzalny sposób – chociaż przy okazji musiałem przywyknąć do dowcipów Miltona, który żartował, że mam większe cycki niż moja dziewczyna. Milton stał się moim mentorem w dziedzinie komedii. Zachęcał mnie, mówiąc: „Ze swoim akcentem będziesz dwa razy śmieszniejszy niż ja. Bo ode mnie oczekują, że będę zabawny!”. Nauczył mnie bardzo dużo o tym, jak opowiadać dowcipy i jak dawkować humor, żeby nie podkreślać przesadnie puenty. Pytałem go, jak wybierać żarty dla rozładowania powagi sytuacji i w jaki sposób je wtrącać, żeby wypadły całkowicie naturalnie. Nauczyłem się, że podczas występów solowych typu standup teksty nie muszą tworzyć jednorodnej całości. Na dobry początek rzucamy kilka dowcipów na dowolne tematy, o których trąbią wiadomości, tak jak to robi Jay Leno. Następnie wybieramy kilka osób z widowni i pastwimy się nad nimi, co jakiś czas żartując z siebie, by ukryć prostą prawdę, że nabijamy się z innych. Milton często dawał mi rady na temat wyczucia czasu. – Jako gwiazda dostajesz mnóstwo nagród, z których większość i tak się nie liczy –

tłumaczył. – Odbierając je, musisz jednak wygłosić kilka słów. Więc robisz tak. Mówisz: „Dostałem już tyle nagród, ale ta… dla mnie… – w tym momencie się wzruszasz, udajesz, że głos ci uwiązł w gardle – ta… dla mnie… jest… najnowsza!”. Rozumiesz? Okazując wzruszenie, odwracasz uwagę publiczności od treści. Berle sam pisał swoje teksty – w początkach telewizji The Milton Berle Show był najchętniej oglądanym i najdłużej utrzymującym się na wizji programem – ale słynął również z tego, że podkradał je innym. Kiedy Jack Benny został oskarżony o kradzież dowcipu Miltona, oświadczył: „Wzięcie żartu od Miltona Berlego to nie kradzież, tylko odebranie tego, co twoje”. Miltona najbardziej irytowała moja skłonność do przesadnego szarżowania. Kiedyś pomagał mi się przygotować na imprezę, w której nie mógł wziąć udziału. Chodziło o tradycyjne spotkanie, podczas którego jeden z gości jest „przypiekany”, czyli staje się obiektem żartów pozostałych. Tym razem to mnie mieli obracać na rożnie. Milton podsuwał mi żarty, którymi miałem się odgryzać. „Masz ich przypiekać, nie smażyć” – przypomniał mi swoją starą zasadę dotyczącą takich imprez. Ale nie wziąłem sobie tego do serca. Jeden z dowcipów, które mi doradził, dotyczył komika Henny’ego („Błagam, weź moją żonę!”) Youngmana: „Henny ma problem z nadwagą. Ale tak naprawdę to nie kwestia nadwagi, tylko zatrzymywania wody w organizmie. On ma w sobie całe jezioro Mead”. Podczas przyjęcia, kiedy nadeszła moja kolej, żeby zabrać głos, wskazałem Henny’ego i palnąłem: – Spójrzcie na tę tłustą świnię. Ale on wcale nie jest tłusty. Ma problem z zatrzymywaniem wody w organizmie… Przyjaciele Miltona z klubu Friars wiedzieli, że udzielał mi nauk, więc następnego dnia wydzwaniali do niego z pretensjami: – Jak mogłeś powiedzieć Arnoldowi, żeby nazwał Henny’ego tłustą świnią?! – darli się. Milton powiedział, że muszę obdzwonić tych członków klubu, którzy poczuli się urażeni, i ich przeprosić. – Pomyślałem, że jeśli wyjdę poza to, co miałem zapisane na kartce, będzie zabawniej – wyjaśniłem im. – Jednak wiem, że to jest sprzeczne z zasadami, więc przepraszam. Kiedy widzę kogoś na scenie, od razu zaczynam marzyć. Fajnie by było zostać gwiazdą rock and rolla jak Bruce Springsteen. Fajnie byłoby przemawiać przy brawach stutysięcznej widowni jak Ronald Reagan. Fajnie byłoby przez pół godziny wygłaszać komiczne monologi jak

Eddie Murphy. Może dlatego, że jestem spod znaku Lwa, mam duszę artysty, który stale chce być w centrum uwagi? Rozmyślając o umiejętnościach Miltona Berlego, powtarzałem sobie: „Jego poziom jest poza moim zasięgiem, ale gdybym nauczył się chociaż części tego, co wie…”. Z pewnością jeszcze niejeden raz w życiu przyjdzie mi wznosić toast. Albo przemawiać w szczytnym celu, na przykład na rzecz aktywności fizycznej. Czy też zabierać głos podczas konferencji prasowej przy okazji festiwalu filmowego. W przypadku kina akcji jest to złożony problem. Co drugi krytyk odruchowo powie: „Nie znoszę filmów akcji. Uwielbiam romanse. Lubię filmy, na które mogę pójść z całą rodziną. Tymczasem ten facet zabija ludzi, dzieciaki to oglądają, a potem wychodzą na ulicę i też zabijają innych”. Dlatego doskonałym sposobem, żeby się wyróżnić, jest rozpoczęcie wystąpienia od jakiegoś żartu, który rozładuje sytuację. Od razu zyskujemy sympatię słuchaczy, którzy potem lepiej przyswajają to, co mówimy. Oglądając komedie, czy to Menażerię, czy Pogromców duchów, czy też Płonące siodła, zawsze myślałem: Ja też potrafiłbym to zagrać! Nikt jednak nie obsadziłby mnie w takiej roli, a nie miało sensu iść w zaparte i domagać się, żeby mój następny film był komedią. Dla kina akcji poszedłem na całość. Jeśli więc chciałem wkrótce załapać się do komedii, potrzebowałem kogoś, kto by mnie zdopingował. *** Problem rozwiązał się sam pod koniec 1986 roku, podczas wyjazdu na narty do Snowmass Village w Kolorado, niedaleko Aspen. Pewnego dnia siedzieliśmy z Marią przy kominku, w towarzystwie Ivana Reitmana i Robina Williamsa oraz ich żon. Opowiadaliśmy sobie z Robinem śmieszne anegdoty o narciarzach i plotkowaliśmy o tym, kto z kim sypia w Aspen. Ivan był mistrzem co się zowie, producentem Menażerii, a także producentem i reżyserem Pogromców duchów oraz Orłów Temidy. Tak bardzo chciałem z nim pracować, że opowiadając dowcipy, korzystałem z wszelkich sztuczek, których się nauczyłem od Miltona Berlego. Poskutkowało. Pod koniec wieczoru Ivan przyglądał mi się w zamyśleniu. – Wiesz co, masz w sobie jakąś niewinność, której nie widziałem na ekranie, a także swoiste poczucie humoru – powiedział w końcu. – Hollywood pewnie chce cię zaszufladkować jako bohatera kina akcji, ale moim zdaniem warto by cię zobaczyć, jak grasz takiego właśnie niewinnego siłacza.

Po powrocie z Aspen zadzwoniłem do Ivana i zaproponowałem, żebyśmy coś wspólnie wymyślili. Zgodził się. Poprosił scenarzystów, żeby przedstawili pięć pomysłów na rolę dla mnie, i dał mi wszystkie pięć – dwustronicowe notatki z charakterystyką postaci i zarysem fabuły. Cztery natychmiast odrzuciliśmy, ale piąty – o skrajnie różnych bliźniakach, będących wynikiem

eksperymentu

naukowego,

którego

celem

było

wyhodowanie

idealnego

przedstawiciela rasy ludzkiej – zapowiadał się rewelacyjnie. Julius Benedict, przewidziana dla mnie postać, dostaje wszystkie dobre geny i w zasadzie jest doskonały w każdym calu, tyle że naiwny. Jego poszukiwania brata, drobnego kanciarza Vincenta, prowadzą do zabawnych sytuacji. Zgodziliśmy się, że zaproponowany tytuł (Eksperyment) nie pasuje, już choćby ze względu na moje germańskie pochodzenie, dlatego zmieniliśmy go na Bliźniacy. Teraz wszyscy zakochali się w tym szkicu. Zaproponowałem, żeby w roli Vincenta obsadzić Danny’ego DeVito, ponieważ wpadłem na jego agenta i pomyślałem, że byłoby zabawnie, gdyby bliźniacy tak bardzo różnili się fizycznie. Wszystkim spodobał się ten pomysł, więc porozmawiali z Dannym. On również się zachwycił, chociaż od razu wysunął zastrzeżenia: „Zgoda, to świetny gag wizualny. Arnold i ja jako bliźniacy. Ale co dalej z tego wynika?”. Danny lubił mieć wszystko zapięte na ostatni guzik. I tak zaczęła się ta produkcja. Ivan, Danny i ja stworzyliśmy ciekawy zespół. Matka Ivana przeżyła hitlerowski obóz koncentracyjny w Auschwitz, jego ojciec zaś walczył w ruchu oporu. Po wojnie wyemigrowali z Czechosłowacji. Jak wiele dzieci ludzi ocalałych z holocaustu, Ivan ma niesamowitą energię, którą połączył z wielkim talentem reżysera i producenta komedii. Z kolei pracując z Dannym, można było pęknąć ze śmiechu, a poza tym pomimo olbrzymich sukcesów na małym i wielkim ekranie stanowi on przeciwieństwo zblazowanego gwiazdora z Hollywood. Jeździ zwykłymi samochodami, ma wspaniałą rodzinę i żyje całkiem normalnie. Jest też niebywale poukładany w kwestiach finansowych. Jako realiści z trzeźwym podejściem do biznesu, we trzech zdołaliśmy zapisać mały rozdział w historii Hollywood – dotyczący robienia interesów. Wiedzieliśmy, że trudno będzie nam sprzedać Bliźniaków w tradycyjny sposób. Teoretycznie wytwórnie powinny się o nas bić – wyobraźcie sobie plakat, na którym obok siebie stoimy ja i Danny DeVito. W rzeczywistości jednak proponowaliśmy nietypowy film z udziałem trzech drogich facetów. Gdyby każdy z nas dostał swoją normalną stawkę, budżet byłby tak niebotyczny, że naszym zdaniem żadna

wytwórnia by tego nie tknęła. Z drugiej strony żaden z nas nie zamierzał pracować za mniejsze pieniądze niż zwykle, bo takie posunięcie osłabiłoby naszą pozycję w przyszłych negocjacjach. Dlatego

przedstawiając

pomysł

Tomowi

Pollockowi,

szefowi

Universalu,

zaproponowaliśmy, że zrobimy Bliźniaków za darmo. Zero kasy. – Gwarantuję, że dzięki Ivanowi i Danny’emu to będzie hit – powiedziałem. – Ale rozumiem, że we mnie widzisz gościa od kina akcji. Nigdy nie grałem w komedii, więc jestem wielką niewiadomą. Niby dlaczego miałbyś ryzykować? Nie zapłacisz nam więc ani centa, dopóki nie udowodnimy, ile jesteśmy warci. W zamian chcieliśmy dostać część zysków z filmu – procent od wpływów z kin, z kaset wideo i wypożyczalni, z emisji w samolotach i tak dalej. W Hollywood nazywają to płaceniem z dołu. – Wolę wam zapłacić od razu – rzekł Tom, przekonany, że film stanie się przebojem. Ale tymczasem Ivan, Danny i ja naprawdę się przywiązaliśmy do naszego pomysłu. – Nie chcemy pieniędzy – odparłem. – Żadnemu z nas ich nie brakuje. Podzielmy się raczej ryzykiem. Dogadaliśmy się tak, że nasza trójka dostanie trzydzieści siedem i pół procent od wszystkich dochodów z filmu. Dochodów realnych, a nie rozwodnionych przez kreatywną księgowość, z której słynie branża filmowa. Te trzydzieści siedem i pół procent podzieliliśmy między siebie proporcjonalnie do tego, ile każdy z nas dostał za swój ostatni film. Ponieważ za Uciekiniera zapłacono mi wyjątkowo dobrze, to mnie przypadła lwia część, niemal dwadzieścia procent. Arytmetyka była prosta – jeżeli Bliźniacy odniosą umiarkowany sukces i zarobią, dajmy na to, pięćdziesiąt milionów dolarów, to do mojej kieszeni trafi niemal dziesięć milionów. Tom Pollock doskonale wiedział, ile pieniędzy może przynieść nam taki układ. Nie chciał jednak, żebyśmy poszli do innej wytwórni, gdzie mogli dać nam więcej, a zresztą gdyby przedsięwzięcie okazało się dochodowe, to i Universal zarobiłby kupę forsy. Podszedł więc do tego z wielkim poczuciem humoru. Pertraktowaliśmy w jego gabinecie. Kiedy już dobiliśmy targu, wstał i teatralnie wywrócił kieszenie. – Niech wam będzie – burknął. – A teraz się wypnę. Śmiało, nie krępujcie się. Możecie mnie orżnąć do końca i wydymać! – Te słowa weszły do kanonu legendarnych powiedzonek szefów wytwórni. Wszyscy parsknęliśmy śmiechem. A potem Tom powiedział: – Uważam, że to dobry układ. Do roboty.

Nie miałem pojęcia, że praca nad filmem może sprawiać tyle frajdy, jeśli nie trzeba marznąć w błocie dżungli ani nadstawiać się do obijania mechanicznymi wężami. Bliźniaków kręciliśmy na początku 1988 roku w Los Angeles, Nowym Meksyku i Oregonie. Musiałem robić przed kamerą rzeczy, których nigdy dotąd nie próbowałem. Tańczyć. Śpiewać. Grać trzydziestopięcioletniego prawiczka, którego uwodzi piękna dziewczyna (w tej roli wystąpiła Kelly Preston, żona Johna Travolty – praca z nią to była prawdziwa przyjemność). Nawiązałem kontakt z moją, jak to określił Ivan, niewinnością. Danny DeVito był Miltonem Berlem aktorstwa komediowego. Nigdy nie próbował rzucać śmiesznych tekstów, nigdy nie tworzył zabawnych sytuacji, posługując się dowcipami – przed kamerą to się nie sprawdza. Opierał się na humorze sytuacyjnym. W niezwykle mądry sposób korzystał z głosu, oczu i miotania się w kadrze. Świetnie wiedział, za co widzowie go kochają i co kupią. Orientował się dokładnie, jak daleko może pociągnąć dialog, więc my wszyscy nieustannie odbijaliśmy piłeczkę ze scenarzystami, szlifując poszczególne sceny i kwestie. A jako partner na planie był wspaniały! Palił cygara. Raz bądź dwa razy w tygodniu gotował nam włoskie makarony. Parzył świetne espresso, zawsze miał pod ręką sambucę i po lunchu czy po kolacji serwował pyszne drinki. Chemia między nami od samego początku dawała wyniki. Jako szemrany Vincent, Danny stale próbował wciskać mi kit. Oszukał już tylu ludzi, a teraz przyszła kolej na mnie. Ja zaś, jako Julius, stanowiłem łatwy cel, choć z drugiej strony byłem dostatecznie bystry, żeby połapać się w sytuacji i jakoś temu zaradzić. Miałem grać swoją postać dokładnie tak, jak została napisana: naiwnego siłacza, bystrego, wykształconego i wrażliwego, który zna kilkanaście języków. Granie w komedii okazało się o wiele łatwiejsze niż występy w kinie akcji. Próby sprowadzały się do zmiany cech mojej osobowości. Musiałem się pozbyć groźnego spojrzenia, zrezygnować z surowych min i przestać mówić rozkazującym tonem, jak maszyna. Koniec z powolnym cedzeniem Terminatora. Wszystko, czego się nauczyłem w filmach akcji, a dzięki czemu pokazywałem, że to ja rządzę i wymagam posłuchu, musiałem wyrzucić do kosza. Miałem wypowiadać słowa łagodniej, płynnie, a do tego patrzeć dobrodusznie i delikatniej ruszać głową. Na początku filmu jest taka scena, w której zbir na motocyklu podjeżdża od tyłu do Juliusa i próbuje mu wyrwać walizkę. Ale Julius nie puszcza i facet zalicza glebę. W tej scenie nie mogłem pokazać po sobie śladu gniewu czy wysiłku – mój bohater broni swojej walizki, bo tak mu nakazuje zdrowy rozsądek, a ponieważ jest potwornie silny, robi to bez problemu. Julius

wcale nie chce, żeby ten facet się rozbił, przeciwnie – martwi się, że jest ranny, i próbuje mu pomóc! Mieliśmy komedię. I wiedzieliśmy, że się spodoba. Pomysł skrajnie odmiennych bliźniaków sprawdził się idealnie i na planie wciąż się śmialiśmy. Wieczorami, kiedy oglądaliśmy materiał z danego dnia, nawet aktorzy i ekipa, którzy widzieli, jak robiliśmy cztery, pięć czy sześć dubli, wciąż się śmiali, oglądając to jeszcze raz na ekranie. Najpierw kręciliśmy w Los Angeles, a potem na pustyni koło Santa Fe w Nowym Meksyku. Gdziekolwiek się przenosiliśmy, wciąż ktoś nas odwiedzał, ponieważ rozeszły się słuchy, że na planie jest u nas tak wesoło. Pewnego dnia wpadł Clint Eastwood, akurat kiedy kręciliśmy scenę, w której śpiewam. Julius po raz pierwszy w życiu leci samolotem i ze słuchawkami na uszach słucha rock and rolla. Zaczyna podśpiewywać Yakety Yak, hit kapeli Coasters z lat pięćdziesiątych, nie zdając sobie sprawy, że słyszą go wszyscy pasażerowie. Był to mój filmowy debiut w roli piosenkarza. Dość powiedzieć, że Frank Sinatra to ja nie jestem. Kiedy już było po wszystkim, Clint rzucił ironicznie: – Nie wiedziałem, że masz taki talent. No cóż, w prawdziwym życiu śpiewam wyłącznie pod koniec przyjęcia, kiedy chcę się pozbyć gości z domu. *** Jeden ze stałych żartów na planie brzmiał: „Nigdy nie rozmawiaj z Arnoldem o polityce”. Nie dlatego, że mnie wkurzała – ale gdyby ktoś zaczął ten temat, zanudziłbym go wychwalaniem zalet wiceprezydenta George’a H.W. Busha. Był okres prawyborów, a Bush walczył z senatorem Bobem

Dole’em

z Kansas

i teleewangelistą

Patem

Robertsonem

o nominację

Partii

Republikańskiej na kandydata na prezydenta, który zastąpiłby Ronalda Reagana. Pozostali aktorzy z obsady Bliźniaków popierali demokratów, więc żartowano, że gdybym się rozgadał, to oni wkurzyliby się na mnie i pogodny nastrój prysłby bezpowrotnie. A jednak w trakcie kręcenia Bliźniaków wydarzyło się coś, co zburzyło mój pogodny nastrój, tyle że nie miało to nic wspólnego ani z filmem, ani z polityką w Stanach Zjednoczonych. W lutym londyński tabloid „News of the World” zamieścił na pierwszej stronie poświęcony mi materiał, zatytułowany: Nazistowski sekret gwiazdora Hollywood. Artykuł atakował mnie, choć skupiał się na moim ojcu. Według brukowca był on nazistą,

członkiem SS, który urządzał obławy na homoseksualistów i Żydów i wysyłał ich do obozów koncentracyjnych. W tekście nazwano mnie „skrytym wielbicielem” Hitlera i twierdzono, jakobym należał do ruchu neonazistowskiego i był „zagorzałym nazistą i antysemitą”. Zazwyczaj macham ręką na krytykę, nigdy jednak nie zostałem zniesławiony w tak poważnej sprawie. Wiedziałem, że muszę jakoś zareagować. Po rozmowie z prawnikami i specjalistami od promocji najpierw zadzwoniłem do właściciela gazety, Ruperta Murdocha, którego wcześniej poznałem w Aspen. Wyjaśniłem mu, że ten artykuł to kłamstwo. – Byłbym ci wdzięczny, gdybyś nie drukował tego w Stanach Zjednoczonych – powiedziałem. – A także gdyby gazeta zamieściła przeprosiny i sprostowanie, wyjaśniając, że oparła się na fałszywych informacjach. To by załatwiło sprawę. Każdemu zdarza się popełnić błąd. – No cóż, moi ludzie stamtąd twierdzą, że przeprowadzili bardzo gruntowne śledztwo – odparł Murdoch. – Więc jeśli to prawda, nikomu nie należą się przeprosiny. Na razie jednak obiecuję, że tutaj nie będę tego drukował. – Nie mam do ciebie pretensji o każdy artykuł, jaki ukazał się w twoich gazetach i kioskach – podkreśliłem. – Zwracam ci tylko uwagę, że ten materiał jest niesprawiedliwy. Dlatego proszę, żebyś się tym zajął. Rupert dotrzymał słowa – nigdy nie opublikował tej historii w swoich amerykańskich wydawnictwach ani nie podał jej w swojej nowej stacji telewizyjnej Fox. Ale na tym się nie skończyło. Podczas gdy moi prawnicy oficjalnie zażądali odwołania oszczerstw i szykowali się do złożenia pozwu, inni dziennikarze zaczęli nagabywać mnie o komentarz. Znalazłem się w bardzo niekomfortowej sytuacji. Wiedziałem, że zarzuty gazety przeciwko mnie to kłamstwo, ale co z oskarżeniami wobec mojego ojca? Uważałem, że są nieuzasadnione, choć właściwie na jakiej podstawie? W domu prawie nie rozmawiało się o drugiej wojnie światowej. Naprawdę nie miałem pojęcia, jak to było z ojcem. Postanowiłem więc zadzwonić do zaprzyjaźnionego rabina Marvina Hiera z Centrum Szymona Wiesenthala. – Musisz mi pomóc – powiedziałem. – Wiem, że zbieracie informacje dotyczące zbrodni wojennych. Czy mógłbyś sprawdzić wojenną przeszłość mojego ojca? Chcę wiedzieć, czy był nazistą. Oraz czy należał do SS. Czy podczas wojny był ich szefem? Czy popełnił jakieś zbrodnie

wojenne… świadomie bądź nieświadomie. Czy miał na sumieniu którąś z tych rzeczy. – Arnoldzie, w ciągu tygodnia, góra dwóch dam ci odpowiedź, bo mamy dostęp do wszystkich dokumentów – zapewnił mnie. Zadzwonił do swoich ludzi w Niemczech i może nawet do samego Szymona Wiesenthala, wielkiego łowcy nazistów z Wiednia, którego potem poznałem osobiście. Trzy, może cztery tygodnie później oddzwonił do mnie z informacjami. – Twój ojciec miał legitymację partii nazistowskiej, ale nie ma żadnych dowodów na to, żeby kogoś zabił albo popełnił zbrodnie wojenne w stosunku do homoseksualistów, Żydów czy kogokolwiek. Służył w stopniu sierżanta, nie miał więc możliwości zlecania tego typu działań bez upoważnienia oficera. A nie ma dowodów na to, że kiedykolwiek dostał taki rozkaz. Centrum Szymona Wiesenthala oficjalnie przysłało mi te dane, żebym mógł je przedstawić w sądzie. Jeśli chodzi o zarzuty „News of the World” pod moim adresem, Szymon Wiesenthal osobiście napisał do sądu, stwierdzając, że nie ma najmniejszych dowodów na poparcie oskarżeń gazety. Te dokumenty, w połączeniu z tym, że gazeta nie potrafiła przedstawić faktów potwierdzających opublikowaną na jej łamach historię, jasno dowodziły, że brukowiec oparł się na niewiarygodnych źródłach. Sprawa wlokła się w sądzie miesiącami, w końcu jednak tabloid wycofał się ze wszystkich oszczerstw i na mocy ugody pozasądowej zapłacił znaczne odszkodowanie. Pieniądze zasiliły fundusz Olimpiad Specjalnych w Wielkiej Brytanii. Zdjęcia do Bliźniaków zakończyły się tuż przed Wielkanocą 1988 roku, w samym środku prawyborów. Wiceprezydent Bush toczył ciężki bój. Mimo poparcia, jakiego udzielił mu Reagan, przegrał batalie w kilku pierwszych stanach na rzecz Boba Dole’a. Głównie dlatego, że często postrzegano go jako cień Reagana; Austriacy nazywają takiego kogoś Waschlappen, czyli myjką. Znałem wiceprezydenta z wcześniejszych wizyt w Białym Domu. Ten z gruntu porządny chłop był zawsze bardzo uprzejmy i zorganizowany, bo latami piastował wysokie stanowiska, między innymi ambasadora USA przy Organizacji Narodów Zjednoczonych i dyrektora Centralnej Agencji Wywiadowczej. Wbrew temu, jak go przedstawiali demokraci, odznaczał się niezwykłą siłą charakteru i woli. Kampanie polityczne mają jednak to do siebie, że zadaje się ciosy poniżej pasa. Szuka się słabych stron przeciwnika, wad, do których można się przyczepić. Demokraci doskonale wiedzieli, że Bush sprawuje urząd zgodnie z tym, jak rolę wiceprezydenta przewidziano w konstytucji – wspierał prezydenta, gotów w razie potrzeby wkroczyć i przejąć

przywództwo. Na początku zyskali wprawdzie przewagę, zarzucając mu, że jest słaby, ale Bush nie pozostawał im dłużny i zanim skończyliśmy zdjęcia, zdominował prawybory podczas Superwtorku i miał nominację republikanów w kieszeni. Z wielkim zainteresowaniem śledziłem ówczesną kampanię prezydencką, dlatego z radością przyjąłem zaproszenie na sierpniową ogólnokrajową konwencję Partii Republikańskiej w Nowym Orleanie. Jako celebryta miałem wzmocnić obóz ścisłego kierownictwa administracji Reagana i zwolenników Busha, których zadaniem było bratanie się z delegatami stanowymi i podpytywanie ich o kluczowe sprawy. Już wcześniej bywałem na konwencjach republikanów, tyle że działo się to w czasach, zanim się wżeniłem w Shriverów. Oboje z Marią uważaliśmy, że powinniśmy postępować tak jak dotychczas: ona miała uczestniczyć w konwencjach demokratów i zbiórkach funduszy na cele, w które wierzyła, oraz obsługiwać zjazdy republikanów jako dziennikarka, ja zaś miałem brać udział w zebraniach republikanów. Musieliśmy jednak zachować ostrożność, żeby nie wzbudzać niepotrzebnych kontrowersji. W Nowym Orleanie wszystko szło gładko, aż tu nagle Tony Makris – kolega, z którym strzelałem do rzutków, i guru od wizerunku National Rifle Association (organizacji lobbującej na rzecz swobody posiadania broni palnej i prawa do obrony własnej) – wspomniał, że NRA wydaje brunch na cześć Phila Gramma, senatora z Teksasu. Czy miałbym ochotę wpaść? Wówczas już całkiem nieźle znałem Gramma. Kiedy zjawiłem się następnego dnia, byli tam także inni celebryci, ale uwaga reporterów skupiła się na mnie. Rodzina Kennedych, którą dotknęła tragedia dwóch morderstw na tle politycznym, stanowczo sprzeciwiała się posiadaniu broni palnej, więc co ja robiłem na przyjęciu wydanym przez NRA? Nie zastanowiłem się nad tym. Gdybym to sobie przemyślał, miałbym dość wrażliwości, żeby się nie pojawić na imprezie pod auspicjami NRA. Pytano mnie, czy jako ktoś, kto wżenił się w klan Kennedych, popieram NRA? Jakie jest moje stanowisko w kwestii posiadania broni maszynowej? Albo taniej broni krótkiej? Karabinków snajperskich? Pokrytych teflonem kul, potocznie zwanych zabójcami policjantów, bo przebijają kamizelki kuloodporne? Nie wiedziałem, co odpowiadać. Należałem do NRA, bo wierzyłem w zagwarantowane w konstytucji prawo do posiadania broni palnej, ale nie zastanawiałem się nad tak szczegółowymi kwestiami. Czepiano się nawet tego, że wziąłem udział w dorocznej ogólnokrajowej konwencji Partii Republikańskiej – czy w tak demonstracyjny sposób chciałem okazać swój sprzeciw wobec Kennedych? Prawda zaś była taka, że nikogo w rodzinie to nie obchodziło, zwłaszcza Sargenta

i Eunice, których programy finansowali stronnicy obu partii i którzy zapraszali do siebie również republikańskich ustawodawców. Uświadomiłem sobie jednak, że NRA to całkiem inna para kaloszy, więc opuściłem brunch, zanim jeszcze zaczęły się przemówienia. Udałem, że wpadłem tam przelotnie – nie chciałem, żeby wiadomość o mojej obecności trafiła do mediów. Przyjechałem na konwencję do Nowego Orleanu w ramach poparcia dla George’a Busha, więc wolałem, żeby pisano o tym, a nie o broni. Musiałem się przegrupować. Wciąż jeszcze oswajałem się z tym, że rodzina Marii znajduje się pod nieustannym obstrzałem dziennikarzy i stale towarzyszy jej rozgłos. Teraz po raz pierwszy przekonałem się, jak to doskwiera. Było to z jednej strony fajne, z drugiej zaś doprowadzało do szału – i to w o wiele większym stopniu niż zainteresowanie związane z pozycją gwiazdora. Wróciłem na dalszą część konwencji republikanów, ale darowałem sobie spotkania mojej „grupy ścisłego kierownictwa” z delegacjami poszczególnych stanów. Jesienna walka między George’em Bushem a kandydatem demokratów, gubernatorem Massachusetts Michaelem Dukakisem, sprowadzała się do tego, czy Amerykanie poprą kurs obrany przez Reagana. Tuż przed wyborami wiceprezydent osobiście poprosił mnie o udział w jego kampanii i zapowiadanie go na niektórych wiecach. Teraz już Bush wyraźnie prowadził w sondażach, jego przewaga nad Dukakisem wynosiła pięćdziesiąt pięć procent do trzydziestu ośmiu, przy czterech procentach niezdecydowanych wyborców, więc moja rola polegałaby jedynie na przyciąganiu tłumów i dbaniu o to, żebyśmy nie stracili impetu. Mimo to skwapliwie skorzystałem z okazji – za nic nie odmówiłbym sobie przyjemności polatania na pokładzie Air Force Two, oficjalnego samolotu wiceprezydenta Stanów Zjednoczonych! Kilka dni przed wyborami odwiedziliśmy Ohio, Illinois i New Jersey. Na pokładzie mieliśmy Peggy Noonan, której zadaniem było pomóc nam w ostatnich dniach kampanii. Peggy, genialna autorka przemówień, napisała wiele najlepszych wystąpień Reagana. A także tekst, w którym Bush dziękował za nominację w Nowym Orleanie. Najbardziej przypadł mi do serca ustęp, w którym Bush mówił o tym, kto powinien zastąpić Ronalda Reagana: „W tysiąc dziewięćset czterdziestym roku, kiedy byłem jeszcze młodym chłopakiem, Franklin Roosevelt powiedział, że nie zmienia się koni pośrodku rzeki. Przyjaciele, dziś świat idzie do przodu jeszcze szybciej i teraz, po dwóch wspaniałych kadencjach, musimy dokonać zmiany. Ale skoro mamy zmienić konia pośrodku rzeki, to chyba na takiego, który podąża w tym samym kierunku?”. W tym samym przemówieniu Bush oświadczył swoim wyborcom: „A teraz

słuchajcie uważnie… nie będzie nowych podatków!”. Obietnica ta z czasem miała wyjść mu bokiem, był to jednak porywający tekst. Dzień po tym wystąpieniu Bush poszybował w sondażach. Pokazał się jako przywódca. Zaprezentował niezłomność. Dla Ameryki stało się jasne, że to nasz nowy prezydent. Zaczęliśmy od Columbus, gdzie Jim Lorimer, mój przyjaciel i wspólnik w interesach, zorganizował wiec na pięć tysięcy osób – na wielkim placu sąsiadującym z główną siedzibą jego firmy, Nationwide Insurance. Słoneczny, chłodny dzień był wymarzony na przemówienia, a firma Jima wypuściła pracowników na zewnątrz, żeby zapełnić plac po brzegi. Peggy Noonan przygotowywała i mnie, i wiceprezydenta. Z widocznym upodobaniem wykorzystywała moją popularność gwiazdora kina akcji. Przedstawiłem Busha jako „prawdziwego bohatera Ameryki”, po czym zwróciłem się to tłumu: – Jestem amerykańskim patriotą. Patrzyłem, jak Ronald Reagan i George Bush przejmują gospodarkę wyglądającą jak Peewee Herman i przekształcają ją w Supermana. – A następnie obraziłem gubernatora Dukakisa słowami, które cytowały potem wszystkie media: – Bywam Terminatorem, ale wyłącznie w filmach. Powiem wam tyle: jeśli chodzi o przyszłość Stanów Zjednoczonych, prawdziwym terminatorem będzie Michael Dukakis. Bushowi tak się spodobało moje wystąpienie, że od tej pory nazywał mnie Conanem Republikaninem. Przenosząc się z miejsca na miejsce, odpoczywaliśmy i przekomarzaliśmy się na pokładzie Air Force Two. Rozmawialiśmy o kampanii, o przemówieniach Busha, o tym, czy orientuje się, dokąd teraz lecimy, i jak mu się podoba start w wyborach. Do trasy wyborczej podchodził na wielkim luzie i nie wszystko musiało być dopracowane w najdrobniejszych szczegółach. Nasze rozmowy zeszły także na temat, który szczególnie mnie interesował. W roku 1980, na początku rządów Reagana, odrzuciłem propozycję udziału w prezydenckiej Radzie do spraw Kultury Fizycznej i Sportu. Pomimo imponującej nazwy ta licząca dwudziestu czterech członków grupa doradcza nie podlegała już Białemu Domowi. Powstała za czasów i z inicjatywy prezydenta Eisenhowera i u szczytu zimnej wojny miała głęboki sens – zarówno Eisenhower, jak i jego następca, John F. Kennedy, promowali aktywność fizyczną jako amerykański sposób na przeciwstawienie się zagrożeniu ze strony Związku Radzieckiego. Uwielbiałem historie o tym, w jaki sposób Kennedy promował siłę fizyczną i sport. Jeszcze jako prezydent elekt opublikował w czasopiśmie „Sports Illustrated” artykuł zatytułowany Słaby Amerykanin, który wywołał sporo

szumu. A kiedy zadomowił się w Białym Domu, wygrzebał dekret prezydencki Teddy’ego Roosevelta,

nakazujący

żołnierzom

piechoty

morskiej

pokonanie

pieszo

dystansu

osiemdziesięciu kilometrów w ciągu dwudziestu godzin. Wzorem poprzednika wydał więc taki sam rozkaz personelowi Białego Domu. Bobby, ambitny jak wszyscy bracia Kennedy, wziął przykład z JFK i zdobył rozgłos w całym kraju, przemierzając osiemdziesiąt kilometrów w skórzanych półbutach. Wyczyn ten zapoczątkował ogólnokrajową modę na wędrówki na tym dystansie, a także pomógł wprowadzić wiele federalnych i stanowych programów wychowania fizycznego, często promowanych i koordynowanych przez radę prezydencką. Niestety, wojna wietnamska usunęła kwestie kondycji fizycznej w cień. Rada prezydencka stała się dodatkiem do biurokratycznej struktury Departamentu Zdrowia, Edukacji i Opieki Społecznej i ten stan trwał od dwudziestu lat. Wciąż jednak była ciałem stosunkowo prestiżowym – przez dłuższy czas przewodniczyli jej astronauta Jim Lovell oraz legendarny trener NFL George Allen. Tyle że nigdy niczego nie osiągnęła. Na przykład jeśli prezydent zapraszał do Białego Domu amerykańską reprezentację olimpijską albo drużynę, która wygrała doroczne mistrzostwa w baseballu, rada prezydencka nawet nie była o tym informowana. Właśnie dlatego odrzuciłem zaproszenie w 1980 roku – nie chciałem być członkiem dogorywającej organizacji. Teraz, niemal dziesięć lat później, czułem, że można to zmienić. – W tym tkwią wielkie możliwości – tłumaczyłem Bushowi. Wyjaśniłem mu, jak korzystnie wypadłby Biały Dom, przejmując nadzór nad sprawami zdrowia i wychowania fizycznego, zwłaszcza zwracając uwagę obywateli na to, że sprawność fizyczna jest niezbędna wszystkim Amerykanom, nie tylko sportowcom. – Dziewięćdziesiąt dziewięć i dziewięć dziesiątych procent obywateli w ogóle nie uprawia żadnego sportu. Co z nimi zrobić? – argumentowałem. – Czy ktoś się przejmuje dzieciakiem z nadwagą? Takiego nigdy nie wezmą do drużyny futbolu, reprezentacji tenisa, pływackiej, koszykówki albo piłki wodnej. A co z chudzielcem w okularach ze szkłami jak denka butelek cocacoli? Czy ktoś zwraca na niego uwagę? Wiele szkół ma wspaniałe programy dla sportowców, ale nie ma programów wychowania fizycznego – mówiłem dalej. – Co możemy zrobić dla tej większości dzieci, które nigdy nie uprawiają sportu? A co z dorosłymi, którzy stracili formę albo nigdy jej nie mieli? JFK dobrze wyszedł na podkreślaniu znaczenia sportu wyczynowego, bo w ten sposób zainspirował naród. Lyndonowi Johnsonowi na dobre wyszło przemianowanie Rady do spraw Kultury Fizycznej na Radę do spraw Kultury Fizycznej i Sportu. Ale teraz powinniśmy przesunąć punkt

ciężkości ze sportu wyczynowego na powszechną aktywność fizyczną i dopilnować, żeby wszyscy wzięli w tym udział. Wiedziałem, że George Bush lubi sport i bardzo dba o formę. – Świetny pomysł, jeśli odłożymy go w czasie – powiedział. – To musi potrwać. Cokolwiek się robi, należy robić to dobrze. Z Columbus polecieliśmy do Chicago na wiec w szkole średniej. Kiedy wracaliśmy na lotnisko, wiceprezydent zauważył lokal o nazwie Three Brothers Coffee Shop. – Hej, tu jest grecka restauracja. Wstąpmy do niej – rzucił. Kawalkada samochodów zatrzymała się i weszliśmy do środka. Bush zachowywał się zwyczajnie, kosztował potraw i gawędził z klientami, kelnerami oraz personelem kuchennym tak naturalnie, że w moich oczach wypadł po prostu wspaniale. Dopiero kiedy zastanawiałem się nad tym po fakcie, pomyślałem: Ależ z ciebie głupek, Arnoldzie! On rywalizuje z facetem o nazwisku Dukakis. To jasne, że musiał wpaść do greckiej knajpy! Obserwowanie kampanii prezydenckiej od środka, zwłaszcza na dwa tygodnie przed wyborami, uważałem za wielki przywilej. Do tej pory nie byłem zaangażowany nawet w wybory na burmistrza, aż tu nagle podglądałem, co kandydat na najwyższy urząd w państwie robi na pokładzie samolotu, jak długo sypia, jak się przygotowuje do kolejnych wystąpień, jak wgłębia się w najważniejsze zagadnienia, jak się komunikuje z wyborcami i jak to robi, żeby wszystko wyglądało całkiem naturalnie. Bush zaimponował mi swobodą w kontaktach z ludźmi – z każdym porozmawiał, pozował do fotografii i zawsze wiedział, co należy powiedzieć. A także tym, że wciąż tryskał energią. W samolocie często ucinał sobie czterdziestopięciominutową drzemkę. Jak to powiedział Jimmy Carter, politycy są specjalistami od drzemek. Tyle że potem trzeba się obudzić i błyskawicznie przyswoić dane z briefingu. Personel przygotowywał Busha tak, żeby wiedział co nieco o miejscu, do którego się wybiera. A moralnego wsparcia udzielała mu córka, Doro, towarzysząca mu na całej trasie. Intensywność kampanii wykraczała daleko poza atmosferę na planie filmowym, ponieważ media nie odstępowały nas ani na krok. Nie było miejsca na błędy. Dziennikarze wychwytywali każdą pomyłkę w przemówieniu, każdy nietypowy gest, i robili z tego wielkie halo. Bush radził sobie z tym wspaniale. Przed Świętem Dziękczynienia, kiedy republikanie świętowali zwycięstwo Busha, my szykowaliśmy się do premiery Bliźniaków. Nigdy nie widziałem, żeby reżyser tak dopieszczał

każdy element filmu jak Ivan Reitman. Brał udział w pokazach testowych, rozmawiał z widzami, a potem wracał do studia, zmieniał muzykę albo skracał jakąś scenę, po czym znów organizował pokaz testowy. Wtedy dane statystyczne w najważniejszej kategorii „chęć obejrzenia” skakały o dwa punkty procentowe w górę. Ivan znowu coś przerabiał i wynik wzrastał o kolejny punkt. Nabiliśmy chęć obejrzenia Bliźniaków z osiemdziesięciu ośmiu do dziewięćdziesięciu trzech procent, osiągając według Ivana jeszcze lepszy wynik niż Pogromcy duchów. Premiera filmu okazała się dużo szczęśliwszym połączeniem moich dwóch światów niż konwencja republikanów. Eunice i Sarge zorganizowali olbrzymią imprezę charytatywną w John F. Kennedy Center for the Performing Arts. Bliźniacy mieli zwieńczyć całodzienny festiwal rozrywki w Waszyngtonie, promujący Olimpiady Specjalne. Wśród obecnych byli prezydent elekt George Bush z żoną Barbarą, a także Teddy Kennedy, kongresman Joe Kennedy II z Massachusetts oraz pozostali członkowie klanów Kennedych i Shriverów. Zjawili się Barbara Walters z prezenterką wiadomości Connie Chung, a nawet tacy potentaci jak Armand Hammer i Donald Trump. Teren przed wejściem zakorkował sznur podjeżdżających długich limuzyn, dziesiątki kamerzystów ze stacji telewizyjnych oraz setki fanów. Imprezę otworzył pokaz gimnastyki oraz podnoszenia ciężarów w wykonaniu sportowców uczestniczących w Olimpiadzie Specjalnej. Następnie na scenę wszedł prezydent elekt, pochwalił sportowców za odwagę, po czym zwrócił się do mnie: – Odwaga ma różne oblicza – zażartował. – Weźmy mojego przyjaciela Arnolda Schwarzeneggera, który kilkakrotnie towarzyszył mi na wiecach wyborczych w całym kraju… a potem wracał do domu, gdzie zbierał cięgi od teściów. – Tę wypowiedź nagrodzono śmiechem. Prawdę mówiąc, Eunice i Sarge chodzili na każdy mój film, po czym następnego dnia dzwonili i mówili mi, co o nim sądzą. Ale w rodzinie Kennedych niektórzy nie podchodzili do moich ról równie entuzjastycznie, a to z powodu przemocy i broni palnej. Dlatego Eunice tylko częściowo żartowała, mówiąc: „Przynajmniej teraz cała rodzina może obejrzeć twój film”. Bliźniacy okazali się najchętniej oglądaną komedią sezonu, co oczywiście sprawiło mi wielką radość, bo był to mój pierwszy film pokazywany podczas świąt Bożego Narodzenia i w dodatku zrobił furorę. Wielka premiera odbyła się w połowie grudnia, a potem widownia wciąż rosła. Między świętami a Nowym Rokiem nasze wpływy w Stanach Zjednoczonych przekraczały dzień w dzień trzy miliony dolarów – czyli codziennie sprzedawano ponad pół miliona biletów. Było to szczęśliwe zakończenie dla wszystkich, którzy podjęli ryzyko. Ivan dalej produkował

i reżyserował komedie, w tym dwie z moim udziałem: Gliniarza w przedszkolu oraz Juniora. Danny wykorzystał swój niesamowity talent, stając po drugiej stronie kamery jako reżyser między innymi Wojny państwa Rose. Był także producentem Pulp Fiction i Dorwać małego. Bliźniacy okazali się największym hitem, jakim wytwórnia Universal zamknęła rok pięciu czy sześciu sukcesów – a Tom Pollock, po przejściu na emeryturę, został dyrektorem naczelnym firmy producenckiej Ivana Reitmana. Hollywood to miasto żyjące z naśladownictwa. Teraz, kiedy do swojego dorobku dodałem komedię, oprócz wciskania mi scenariuszy filmów akcji wszyscy zaczęli mnie zasypywać propozycjami komedii. A co ważniejsze, dzięki bezprecedensowej umowie z Universalem na Bliźniakach zarobiłem więcej niż na którymkolwiek Terminatorze. Ale już wkrótce wytwórnie zmądrzały i dziś mało który aktor ma szansę na taki układ finansowy, jaki zawarliśmy przy okazji tego filmu. Działka, która przypadła mi z Bliźniaków, wliczając wpływy z zagranicy, z praw do kaset wideo i tak dalej, wyniosła ponad trzydzieści pięć milionów dolarów – i wciąż rośnie, bo film nadal sprzedaje się na DVD i stale jest powtarzany w telewizji. Przez dwadzieścia pięć lat próbowałem skłonić Universal do nakręcenia kontynuacji. Miałaby nosić tytuł Trojaczki, a naszego trzeciego brata, o którym dotychczas nie wiedzieliśmy, zagrałby Eddie Murphy, którego uwielbiam i podziwiam. Całkiem niedawno w restauracji Polo Lounge w hotelu Beverly Hills dogadaliśmy się w sprawie przyspieszenia realizacji projektu i prace nad Trojaczkami już trwają. *** W miarę jak odnosiłem coraz większe sukcesy, Sarge coraz częściej naciskał, żebym się bardziej poświęcał działalności dla dobra publicznego. „Arnoldzie, twoje filmy i aktorstwo są świetne – mawiał. – Ale powiedz, chce ci się jeszcze kręcić kolejne pościgi samochodowe?”. Nie miał bladego pojęcia o tym, jak funkcjonuje przemysł rozrywkowy. W 1978 roku, z okazji premiery pierwszego filmu o Supermanie, on i Eunice wydali na terenie swojej posiadłości przyjęcie pod namiotem, połączone ze zbiórką funduszy na Olimpiady Specjalne. Przy głównym stole, obok Sarge’a, zasiadł nie kto inny, tylko sam Christopher Reeve, odtwórca roli Supermana. – Czym pan się zajmuje? – zapytał go Sarge.

– Jestem aktorem. Gram Supermana. – Supermana! To fantastyczne! – zawołał Sarge. – Ale wie pan, moim zdaniem supermani bardziej by nam się przydali w prawdziwym życiu. Z jednej strony chciał zareagować dyplomatycznie i z należytym szacunkiem, a z drugiej nie pojmował, jak można tak marnować czas i godzinami paradować w kostiumach i makijażu. Nigdy nie czytywał w prasie stron poświęconych rozrywce. – Ilu ludziom ratujesz życie, dobrze się prezentując na planie? – drwił sobie ze mnie i pokpiwał, przypominając, jak James Earl Jones zaimponował mi podczas kręcenia Conana. – Mówiłeś, że James Earl Jones w środku dialogu zapomniał tekstu. Wychwalałeś jego profesjonalizm, bo nie zmieniając pozy i nie gestykulując, poprosił: „Podrzućcie mi, jak to szło, ludzie, jak to szło”. A dalej kwestia brzmiała: „Jestem źródłem, z którego wypłynąłeś”. No to powiedział: „A, tak… jestem źródłem, z którego wypłynąłeś”. I to jest dla ciebie ważne? Że ktoś potrafi zastygnąć w bezruchu w środku ujęcia i czekać na podpowiedź? Czy nie lepiej się przejechać po Afryce i pokazać ludziom, jak kopać studnie, jak rosną warzywa, i skłonić ich, żeby je uprawiali? Było to zderzenie dwóch różnych światów, ale też nie mogłem do końca odmówić mu racji. Osiągnięcia aktorskie to nie wszystko. A jednak uważałem, że Sarge zadaje cios poniżej pasa. Ja tylko próbowałem wyjaśnić, za co podziwiam Jamesa Earla Jonesa. Sarge’owi odgryzłem się rok później. Opowiadał mi o tym, jak po powrocie do prywatnej praktyki prawniczej jeździł z Armandem Hammerem do Rosji, gdzie negocjowali kontrakty naftowe, i jak spędzali wieczory w towarzystwie rosyjskich ekspertów od paliw. – Nie masz pojęcia, jaką tam mają wyśmienitą wódkę – obwieścił. – I to jest coś, co budzi twój podziw? – spytałem. – Do tego się sprowadza twoje życie? Żeby pijać najlepszą wódkę? – Nie, nie, nie! Podpisaliśmy wielki kontrakt. – Żartowałem. Pamiętasz, co mi powiedziałeś o aktorstwie: „I to jest dla ciebie ważne? Że ktoś potrafi zastygnąć w bezruchu w środku ujęcia i czekać na podpowiedź?”. – Już dobrze, rozumiem – burknął Sarge. W domu Sarge’a i Eunice służba publiczna była jednym z głównych tematów rozmów. „Arnoldzie, masz niezwykłą osobowość – mówili mi. – Wyobraź sobie, że używasz darów, którymi obdarzył cię Bóg, żeby dotrzeć do tych, którym możesz przywrócić chęć do życia:

paraolimpijczyków, bezdomnych, chorych, do żołnierzy wracających z misji zagranicznych. W zasadzie nie ma znaczenia, kogo wybierzesz. Ze swoją energią i pozycją gwiazdora i tak skierujesz na nich uwagę”. Wtedy już od jakiegoś czasu prowadziłem ogólnoświatową krucjatę na rzecz promocji zdrowia i kultury fizycznej wśród młodych ludzi. Zwiększyłem zaangażowanie w ideę Olimpiad Specjalnych, poza tym zostałem trenerem kadry narodowej w trójboju siłowym, a także regularnie prowadziłem seminaria oraz odczyty na terenie całego kraju. Ale skoro moja popularność jako gwiazdy filmowej wciąż rosła, byłem gotów na więcej. – Co jeszcze mógłbym zrobić? – pytałem Sarge’a i Eunice. Mieli mnóstwo pomysłów. Eunice była niewyczerpanym źródłem inspiracji. Moim zdaniem jej dokonania przewyższają to, co udało się osiągnąć większości burmistrzów, gubernatorów, senatorów, a nawet prezydentów. Nie tylko rozpropagowała ideę Olimpiad Specjalnych, dzięki czemu uczestniczy w nich już sto siedemdziesiąt pięć krajów, ale także zmieniła sposób myślenia ludzi na całym świecie. W wielu państwach uważano upośledzonych umysłowo za obciążenie dla społeczeństwa albo zagrożenie dla nich samych, więc traktowano ich jak wyrzutków albo umieszczano w zamkniętych zakładach psychiatrycznych. Eunice wykorzystała swoje nazwisko i wpływy, żeby zapewnić tym osobom możliwość prowadzenia normalnego życia i dostęp do tych samych świadczeń społecznych co reszta obywateli. Było to trudne zadanie, bo żaden rząd nie lubi, kiedy ktoś wytyka mu błędy. Władze państwowe czuły się zażenowane, gdy Eunice Kennedy Shriver, odwiedzając dany kraj, zwracała uwagę na osadzanie upośledzonych umysłowo w zakładach zamkniętych. A jednak z czasem kolejne kraje zmieniały zdanie, nawet Chiny, które w końcu wyzbyły się wielowiekowych uprzedzeń i w 2007 roku zorganizowały Międzynarodową Olimpiadę Specjalną – największą imprezę sportową w historii tego ruchu. Na stadionie zasiadło osiemdziesiąt tysięcy kibiców, w tym prezydent Chin. Ja również tam byłem, jako chorąży prowadząc reprezentację Stanów Zjednoczonych podczas ceremonii otwarcia. Po wyborach w 1988 roku jeszcze raz zgłosiłem prezydentowi elektowi chęć uczestnictwa w prezydenckiej Radzie do spraw Kultury Fizycznej i Sportu. Wyraziłem nadzieję, że weźmie pod uwagę moją kandydaturę, kiedy już upora się z konstruowaniem rządu. Jeśli uzna, że przyda mu się pomoc w pracach rady, bardzo chętnie podzielę się swoją wizją. Oczywiście, pracownicy Busha wiedzieli o mojej pasji promowania zdrowia i aktywności fizycznej wśród młodzieży. Eunice wysłała list polecający mnie na stanowisko w radzie, podkreślając, że w Stanach

Zjednoczonych jestem „gwiazdą pierwszej wielkości”. W odpowiedzi prezydent podziękował jej za „zarekomendowanie naszego Conana”. W tym czasie jednak Eunice bardziej pochłaniała produkcja wnuków. Bardzo się martwiła, że Maria i ja nie postaraliśmy się o dziecko zaraz po ślubie. Teraz, gdy byliśmy małżeństwem już od trzech lat, bez przerwy pytała córkę: „Dlaczego nie macie dzieci?”. Na co Maria tłumaczyła: „Jeszcze nie czas, ja pracuję, a Arnold stale przebywa na planie”. I tak w kółko. Te przeszkody to wcale nie był pretekst. Maria stała się jedną z czołowych postaci w NBC News. Nie dość, że prowadziła show Sunday Today oraz Main Street – obsypany nagrodami comiesięczny magazyn informacyjny dla młodzieży – to prezentowała również wiadomości w weekendy, a także regularnie zastępowała Toma Brokawa w NBC Nightly News i innych wiadomościach telewizyjnych. Wszystkie te audycje nadawano z Nowego Jorku. W 1988 roku Maria dostała nagrodę Emmy za relacje z igrzysk olimpijskich w Seulu dla stacji NBC. Zarabiała grubo ponad milion dolarów rocznie i nieustannie podróżowała – a taki tryb życia nie sprzyja posiadaniu dzieci. Mimo to jej matka upierała się: „Nie, musi być jakiś inny powód. Może mają problemy z zajściem w ciążę”. Zaczęła więc badać wpływ używania sterydów na bezpłodność mężczyzn. Ze mną nigdy o tym nie rozmawiała, ale wysłała Marii pięciostronicowe opracowanie naukowe, sporządzone przez jednego z lekarzy pracujących na rzecz Olimpiad Specjalnych. Doskonale potrafiłem sobie wyobrazić, jak powstało. Eunice zrobiła to, co zawsze, czyli poszła do swojego biura i poleciła: „Ściągnijcie mi tu eksperta od tych spraw” albo: „Załatwcie mi kogoś, kto napisze to przemówienie”, bądź: „Połączcie mnie z Białym Domem”. Był to bardzo szczegółowy raport, opracowany specjalnie dla Marii. Stwierdzał, że jeśli kobieta regularnie uprawia seks, a mimo to nie może zajść w ciążę, powody bywają bardzo różne, między innymi stosowanie albo nadużywanie sterydów przez męża. Dalej tłumaczył wszystko od strony medycznej. Przypadkiem zobaczyłem ten tekst na biurku Marii, wobec tego przeczytałem go, zaśmiewając się do rozpuku. – Twoja mama jest niezrównana – powiedziałem. – Wiem, wiem. – Maria też pękała ze śmiechu. – Nie do wiary! Muszę ją jakoś utemperować. Eunice, jak zawsze, próbowała się znaleźć w centrum wydarzeń. Żartowałem, że w noc

poślubną najchętniej położyłaby się w łóżku między nami, żeby kontrolować sytuację. W rodzinie Kennedych takie założenie wcale nie było naciągane – powiadano, że kiedy Eunice i Sarge polecieli na miesiąc miodowy do Francji, w hotelu powitał ich Teddy. Joe wysłał go tam w charakterze przyzwoitki. Z drugiej strony Maria wyraźnie czuła, że jej zegar biologiczny tyka. Właśnie skończyła trzydzieści trzy lata, czyli Eunice była o rok młodsza, kiedy z Sarge’em doczekała się pierwszego dziecka. Dlatego w 1989 roku postanowiliśmy dłużej nie zwlekać i Maria zaszła w ciążę, a potem urodziła naszą córkę Katherine. Wiosną tego roku wróciłem do kina akcji, kręcąc Pamięć absolutną, ale kwestia ojcostwa nie dawała mi spokoju. Pewnego dnia, siedząc w przyczepie i przeglądając scenariusze, natknąłem się na pierwszą wersję Gliniarza w przedszkolu. Nie mogłem się oderwać od lektury – ubawił mnie pomysł, że twardy detektyw musi jako tajniak uczyć gromadkę przedszkolaków. W Hollywood wciąż powtarzali mi: „Nigdy nie graj z dziećmi ani ze zwierzętami. Praca z nimi to mordęga, a potem na ekranie wypadają tak słodko, że kradną sympatię widzów”. Jako Conan miałem pewne doświadczenie w pracy ze zwierzętami i miło je wspominałem. Od lat jednak pragnąłem zrobić film z dziećmi, a perspektywa zostania ojcem zmobilizowała mnie do działania. Świetnie! – pomyślałem. Niech dzieciaki mnie przyćmią, byleby film odniósł sukces. Upewniłem się, że scenariusz wciąż jest do wzięcia, po czym spytałem Ivana Reitmana, czy miałby ochotę zrobić ze mną kolejny film. Obaj chcieliśmy wprowadzić do tekstu zmiany podkreślające aspekty społeczne. Mnie zależało na dodaniu tematu aktywności fizycznej, jemu na poruszeniu kwestii niepełnych rodzin, molestowania dzieci oraz życia rodzinnego. Ale postanowiliśmy zrealizować projekt. A ponieważ Ivan musiał zdążyć z Pogromcami duchów II na wakacje 1989 roku, Gliniarza w przedszkolu zaplanowaliśmy na Boże Narodzenie następnego roku.

W Marii pociągał mnie jej charakter: tryskała radością i pozytywną energią. Na plaży w 1980 roku.Albert Busek

Powyżej: Mieszkając na przeciwnych krańcach Stanów Zjednoczonych, nie szukaliśmy związku na odległość, ale ani się obejrzeliśmy, a już stanowiliśmy parę. Podczas spływu rzeką koło Sacramento, w 1979 roku.Douglas Kent Hall

Gdy po kampanii prezydenckiej w 1980 roku Maria przeniosła się do Kalifornii, kupiłem swój

pierwszy

dom,

przy

Dwudziestej

zamieszkaliśmy.Archiwum Schwarzeneggera

Pierwszej

w Santa

Monica,

gdzie

Maria, pies Conan i ja w strojach motocyklistów z okazji Halloween na początku lat osiemdziesiątych.Archiwum Schwarzeneggera

Będąc w Austrii, często chodzę w tradycyjnych strojach narodowych. Powyżej: podczas wędrówki po Alpach; poniżej: bawię się w curling; poniżej: tańczę piwiarnianą wersję karnawałowego korowodu.

Fototom.at

Archiwum Schwarzeneggera

Archiwum Schwarzeneggera

Spotykaliśmy się z Marią przez osiem lat, zanim nastąpił ten radosny dzień, na wiosnę 1986 roku. Miałem wtedy trzydzieści osiem lat, a ona trzydzieści.Denis Reggie

Moim głównym drużbą był Franco. Wśród dwunastu innych drużbów znaleźli się mój bratanek Patrick Knapp oraz przyjaciele ze świata kulturystyki: Albert Busek, Jim Lorimer i SvenOle

Thorsen,

który

w wielu

moich

filmach

grał

postaci

zbirów.Archiwum

Schwarzeneggera

Prowadzę mamę i moją amerykańską teściową do namiotu weselnego w posiadłości Kennedych. Na szczęście Aurelia i Eunice przypadły sobie do gustu.Archiwum Schwarzeneggera

Andy Warhol musiał szokować, a Grace Jones niczego nie potrafiła robić na pół gwizdka. Smokingiem w weselnej wersji Warhola była kurtka motocyklisty.Archiwum Schwarzeneggera

Podróżując po Europie z Marią, Eunice i Sargeem, świetnie się bawiliśmy. Tutaj – przeprawa promem przez Chiemsee, wielkie jezioro w Bawarii.Albert Busek

Chodząc po Alpach, czasami noszę krzykliwe hawajskie szorty, żeby odróżnić się od tradycjonalistów w skórzanych portkach. Tutaj uwodzę jałówkę.Archiwum Schwarzeneggera

W Santa Monica mieszkaliśmy z Marią tak blisko parku stanowego, że codziennie jeździliśmy tam konno. Mój koń nazywał się Campy.Archiwum Schwarzeneggera

Mary Anne FackelmanMiner Powyżej: Gdy jako namiestnik do spraw kultury fizycznej prezydenta Busha zorganizowałem na południowym trawniku Białego Domu akcję Cała Ameryka Ćwiczy, Katherine była niemowlęciem.Poniżej: Dzięki Christinie, naszemu drugiemu dziecku, opanowałem sztukę zasypiania z córką na piersi.Archiwum Schwarzeneggera

Lecąc na wakacje w Sun Valley na początku 1993 roku, pokazuję Christinie artykuł o tym,

jak Maria godzi obowiązki rodzinne z karierą.Archiwum Schwarzeneggera

Przeważnie zabierałem Christinę ze sobą do siłowni.Archiwum Schwarzeneggera

Patrick, nasz starszy syn, urodził się we wrześniu 1993 roku.Archiwum Schwarzeneggera

Wtedy już potrafiłem zajmować się dziećmi. Powyżej: Katherine tuli się do mnie, a Patrick drzemie na mojej piersi. Radziłem sobie także z pieluchami i karmieniem z butelki. Poniżej: Przyjaciele, z którymi obchodziłem czterdzieste ósme urodziny w Sun Valley: mój stary przyjaciel i zawodowy narciarz Adi Erber, szwagier Bobby Shriver, doradca finansowy Paul Wachter oraz producent Ojca chrzestnego Al Ruddy.Archiwum Schwarzeneggera

Kiedy dochodziłem do siebie po operacji wymiany zastawki serca w 1997 roku, Katherine

czytała mi Arthur’s Chicken Pox.Archiwum Schwarzeneggera

Schwarzeneggerowie wygłupiają się w hotelu na Hawajach w 2000 roku. Nasz najmłodszy syn ma trzy latka.Archiwum Schwarzeneggera

Po łowieniu ryb w stawie obok naszego domu w Sun Valley.Archiwum Schwarzeneggera

Katherine i ja jeździmy konno w górach Santa Monica.Archiwum Schwarzeneggera

Pilnuję Christophera i Patricka na stadionie do krykieta podczas wyjazdu do RPA na Olimpiadę Specjalną w 2001 roku.Archiwum Schwarzeneggera

Uśpiona lwica, strażnik parku i my na safari w Tanzanii. Wielkie koty zawsze mnie fascynowały, więc byłem równie podekscytowany jak dzieci.Archiwum Schwarzeneggera

Wszyscy jeździmy na nartach. Tutaj w Sun Valley – śnieg, narty, lasy sosnowe i góry towarzyszyły mi przez całe życie. Na zdjęciu brakuje Christophera, który miał ledwie cztery lata i tego dnia jeździł na oślej łączce.Archiwum Schwarzeneggera

Całuję sam siebie podczas Halloween w 2001 roku, tyle że Arnold po prawej to Maria w masce Terminatora. Jak dowodzi zdjęcie poniżej, Halloween u Schwarzeneggerów to poważna sprawa.Archiwum Schwarzeneggera

Z Patrickiem i Christopherem przy biurku gubernatora w Sacramento.California State Archives / Steven Hellon

Wyjazdy takie jak ten na Maui podczas ferii wiosennych w 2007 roku stanowiły szczęśliwe chwile dla rodziny, którą jako gubernator widywałem zbyt rzadko.Archiwum Schwarzeneggera

Nadal uwielbiam jeździć czołgiem M47 z armii austriackiej, który stoi teraz na parkingu wytwórni pod Los Angeles i czasem pojawia się w filmach o drugiej wojnie światowej. Są ze mną Patrick, Christopher (w hełmie czołgisty) oraz mój asystent Gregg Dunn.Archiwum Schwarzeneggera

Katherine w zabawie zarzuca mi na głowę swoje długie włosy.Archiwum Schwarzeneggera

Zimą 2011 roku pojechaliśmy z bratankiem Patrickiem na grób Meinharda, mojego brata, a jego ojca, w Kitzbühel. Trafiliśmy na wyjątkową śnieżycę.Archiwum Schwarzeneggera

Cindy Gold

Archiwum Schwarzeneggera

Archiwum Schwarzeneggera

W czerwcu 2012 roku Patrick zrobił maturę, a Katherine licencjat na Uniwersytecie Południowej Kalifornii. Ja zapuściłem kozią bródkę do roli w The Tomb, filmu więziennego z Sylvestrem Stallone. Powyżej: Wystrojeni z Christopherem i Patrickiem. Katherine i Christina.

Cindy Gold

Na moje pięćdziesiąte urodziny, 30 lipca 1997 roku, Maria sprawiła mi niespodziankę tym plakatem. Są na nim rozmaite drobiazgi pokazujące, co najbardziej mnie pasjonowało: chodzenie po górach, hummery, piękne zegarki i fajki, rysowanie piórkiem i tuszem, cygara i wódka, rola tatusia, szachy i bilard, tenis i golf, scenariusze filmowe, motocykle i skóra, historia podnoszenia ciężarów i przyszłość kulturystyki. Od tej pory zakres moich zainteresowań znacznie się powiększył. Archiwum Schwarzeneggera

ROZDZIAŁ 19 Prawdziwe życie Terminatora Kiedy w grudniu 1989 roku przyszło na świat nasze pierwsze dziecko, czekałem na porodówce z kamerą wideo. – Tak trzymać! – Nie, musimy wyciągnąć dziecko. – Nie, nie, zaczekajcie. Niech sprawdzę, czy dobrze się nagrało. Personel porodówki pewnie nie takie rzeczy już widział. Maria i ja poczyniliśmy wszelkie przygotowania, jakie zwykle robią rodzice oczekujący na pierwsze dziecko. Gdy termin rozwiązania był blisko, przychodził do nas nauczyciel ze szkoły rodzenia. Rzecz jasna, jak przystało na przyszłego tatę, odbębniłem cały program. Bo nagle trzeba się pasjonować ciążą, porodem, przecinaniem pępowiny i całą resztą – zupełnie inaczej niż w świecie mojego ojca, w którym mężczyzna nie miał w tej kwestii nic do roboty. (Ktoś kiedyś sfilmował mnie, jak parodiuję naszą szkołę rodzenia; nagranie pomogło przekonać Ivana Reitmana do nakręcenia filmu Junior, ze mną w roli naukowca, który w ramach eksperymentu naukowego zachodzi w ciążę). Obie nasze matki były przerażone całym tym cyrkiem ze szkołą rodzenia. – Pójdziesz i będziesz pomagał wyciągać dziecko? – zapytała moja matka. – Sfilmujesz jej pochwę? Wybacz, jak dla mnie to za dużo. Reakcja Eunice była mniej więcej taka sama. – Jeśli Maria będzie dzięki temu szczęśliwa, to świetnie. Ja chciałam tylko dostać zastrzyk, żeby mnie uśpili. Sarge przez trzy dni nie miał prawa mnie odwiedzać. A kiedy go wreszcie wpuścili, byłam już śliczna jak z obrazka, z tą tylko różnicą, że miałam dziecko. Obserwowanie narodzin Katherine sprawiło mi niewiarygodną radość. Jasny gwint! – pomyślałem. To moje pierwsze dziecko! Ciekawe, że aż tak potrafimy się wzruszać czymś, co wcześniej było już udziałem miliardów ludzi. Oczywiście natychmiast przejąłem kontrolę nad sytuacją – wraz z pielęgniarkami umyłem córeczkę, zaniosłem ją na ważenie, włożyłem jej na główkę maleńki czepek, żeby się nie przeziębiła, a także ubranko i pieluchę… przez cały czas,

rzecz jasna, kręcąc film i cykając zdjęcia. Maria płakała z radości. Zostałem z nią, kiedy odpoczywała, a potem przyszła pielęgniarka i pokazała nam, jak należy karmić piersią. Do tej pory, słysząc opowieści facetów o tym, jak to płakali przy narodzinach swoich dzieci, uważałem, że to pieprzenie w bambus. Ale wierzcie mi, że kiedy po powrocie do domu obdzwaniałem przyjaciół z informacją o narodzinach Katherine, ja również płakałem. Rodzice Marii przebywali w Waszyngtonie, a moja matka w Austrii. „Przyjedziemy dopiero wtedy, kiedy nas zaprosicie. Najbliższe dni powinniście spędzić tylko ze sobą” – powiedzieli Sarge i Eunice. Nie wiem, być może zrobili to na prośbę Marii. A jednak, mimo że rodzenie dzieci nie leżało w sferze zainteresowań Eunice, zjawiła się u nas już następnego dnia – ostatecznie Maria była jej jedyną córką. Nie miałem nic przeciwko temu, bo mieliśmy już swoją chwilę prywatności. Maria uważała, że była to pierwsza ważna rzecz, jaką zrobiliśmy sami, bez wtrącania się jej matki. Była zachwycona, że do szpitala pojechaliśmy wyłącznie we dwoje. Kiedy następnego dnia wieczorem opuszczaliśmy szpital, na parkingu czaiło się z aparatami fotograficznymi kilkunastu paparazzich. Dowieźliśmy jednak Katherine do domu – i wtedy zaczął się koszmar z przystosowaniem się do nowej sytuacji. Od tej pory nasze życie jako pary kompletnie się zmieniło. Nawet gdy dzieci z czasem idą na swoje, rodzice wciąż czują się za nie odpowiedzialni. Teraz miałem pod opieką innych: Marię, moją mamę, Katherine oraz kolejne dzieci, które planowaliśmy. Maria zawsze chciała mieć pięcioro, czyli tyle, ilu się doczekali jej rodzice; ja wolałem dwójkę, bo miałem tylko jednego brata. Pomyślałem, że jakoś się dogadamy i stanie na czymś pośrodku. Gdy Maria wróciła do domu, a dzień później z Waszyngtonu przylecieli Sarge i Eunice, próbowaliśmy wypracować jakiś rytm karmienia piersią i zmiany pieluch oraz postanowić coś w sprawie wystroju pokoju dziecka. Ani się obejrzałem, jak na tapecie pojawiła się niania, i poczułem, że schodzę na drugi plan. Teraz to z nią Maria omawiała kwestie dotyczące opieki nad naszą córką. Początkowo nie przywiązywałem do tego wagi, później jednak poczytałem na ten temat oraz zobaczyłem w telewizji program o tym, jak ojcowie idą w odstawkę. Otóż to! – pomyślałem. Właśnie tak się dzieje ze mną! Jestem spychany na boczny tor. Cokolwiek zrobię, zawsze jest źle, wszyscy tylko się boją, że nawet nie potrafię trzymać dziecka, jak należy. Postanowiłem zrobić z tym porządek i mieć więcej frajdy z opieki nad córką. Znalazłem to pewnie w jakimś magazynie w poczekalni u lekarza pediatry, bo normalnie

nie czytam artykułów poświęconych opiece nad niemowlętami. Uważałem, że skoro w epoce kamienia łupanego nie było czasopism ani książek, a jednak pierwszy lepszy palant potrafił się zajmować swoim potomstwem, to raczej nie wymaga to szczególnego talentu. Jeśli ktoś kocha swoje dziecko, sam dojdzie do tego, co i jak, podobnie jak ze wszystkim, do czego ma zapał. Opiekowanie się dziećmi to coś, co mamy zakodowane w mózgu. Latając samolotami, wielokrotnie podskakiwałem na najcichszy pisk dziecka siedzącego dwadzieścia rzędów za mną. Prawdę mówiąc, czułem, że mam szczęście, bo Maria okazała się fantastyczną matką, a tego nie sposób przewidzieć z góry. Mimo że nie dopuszczano mnie do córki, nie mogłem wyjść z podziwu, jak świetnie Maria radzi sobie w tej sytuacji. O nic nie musiałem się martwić. Miała instynkt, wiedzę, przestudiowała mnóstwo książek i współpracowała z nianią na każdym kroku – nawet zepchnięty na boczny tor, widziałem, że dziecku niczego nie brakuje. Mimo to postanowiłem, że taka sytuacja nie może się powtórzyć. Dlatego niecałe dwa lata później, w lipcu 1991 roku, kiedy na świat przyszła Christina, od pierwszego dnia postawiłem sprawę jasno. Nie mówiłem: „O nie, nie będziesz mnie już wypraszała z pokoju”, za to wieczorem, kiedy leżeliśmy już w łóżku i Maria kończyła karmić Christinę, od razu brałem od niej córkę i kładłem ją sobie na piersi. Przybierała taką pozę, że jej rączki i stópki zwisały mi po bokach. Nie wiem, kto mi to doradził, zdaje się, że jakiś facet, który powiedział: „Ja zawsze kładę sobie dziecko na piersi”. – I jak ci się udaje zasnąć? – spytałem go. – Sam nie wiem. Ale to działa. Nie mam pojęcia dlaczego. Może nie wysypiam się tak jak kiedyś, ale nie szkodzi, robię to dla dobra dziecka. Tak! Ja też tak zrobię, pomyślałem. Okazało się, że potrafiłem spać z Christiną na piersi, chociaż niezbyt głęboko, żeby przypadkiem się nie przewrócić na bok i jej nie przygnieść. Natura sama wyposażyła mnie w taki bezpiecznik. Spałem więc, aż tu nagle budziło mnie lekkie wiercenie się dziecka, więc patrzyłem na zegar i stwierdzałem, że minęły cztery godziny. Dokładnie tak, jak powiedziała pielęgniarka w szpitalu: „Musi pani ją karmić piersią co cztery, pięć godzin”. Dawałem wtedy córkę Marii, a kiedy już ją nakarmiła, znów zabierałem małą, żebyśmy pospali jeszcze parę godzin. W kwestii pieluch też stanąłem na wysokości zadania. Od razu zacząłem je zmieniać i zapowiedziałem: „Słuchajcie, dziewczyny, z pierwszym dzieckiem poniosłem kompletną porażkę, bo przewijałem je sto razy rzadziej niż Maria. Byłem nie w porządku. I wobec dziecka,

i wobec was, i wobec samego siebie. Tym razem chcę mieć w tym swój udział”. A jeśli próbowały mi patrzeć na ręce, zamykałem im drzwi przed nosem i przekręcałem klucz. Krótko mówiąc, nie bawiłem się w ceregiele, tylko trzaskprask i po krzyku – załatwiłem, co chciałem. Nie minęły dwa tygodnie, a kopnął mnie taki zaszczyt, że kiedy słyszeliśmy płacz córki, mogłem wejść na górę i przewinąć ją bez niczyjej asysty. Nadzwyczajny przełom, pomyślałem. Byłem w siódmym niebie, mogąc przebywać z tą małą dziewczynką sam na sam i zmieniać jej pieluchy ze świadomością, że nikt mi nie siedzi na karku. Christina od razu uspokajała się i zasypiała, a ja czułem, że dobrze się spisałem. Cieszyłem się, że zrobiłem coś ważnego i że uczestniczę w procesie wychowania córki. Jednak przy trzecim dziecku znów doszło do walki, ponieważ Patrick był naszym pierwszym synem. Należało go traktować inaczej, „jak chłopca”, cokolwiek to znaczy. Oboje byliśmy zachwyceni, choć nie spodziewałem się, że urodzenie syna wzbudzi u Marii aż taki entuzjazm. Ona naprawdę chciała grać w jego wychowywaniu pierwsze skrzypce. Dlatego z początku dzielenie się obowiązkami rodzicielskimi znów nastręczało nam trudności, ale jakoś to rozwiązaliśmy. W 1997 roku, kiedy na świat przyszedł nasz drugi syn, Christopher, podział ról mieliśmy już w małym palcu. Gdy pojawiają się chłopcy, przestajemy kupować lalki Barbie – człowiek nagle bawi się ciężarówkami, pilotami do zdalnego sterowania, samochodami i czołgami. Potem są noże, a w końcu uczymy chłopaków strzelać z pistoletów, strzelb i karabinów. Każde z tych zajęć sprawiało, że byłem bardzo szczęśliwy. *** Nasze córki przyszły na świat w czasie, gdy moja kariera filmowa sięgnęła szczytu. Na Gwiazdkę 1990 roku, kilka tygodni po pierwszych urodzinach Katherine, tygodnik „Time” zamieścił na okładce moje zdjęcie, jako największego gwiazdora w Hollywood, i napisał o mnie: „W wieku czterdziestu trzech lat jak nikt inny uosabia ogólnoświatową dominację amerykańskiej branży rozrywkowej”. Na święta do kin trafił Gliniarz w przedszkolu, który od razu stał się wielkim przebojem. Ale w planach miałem jeszcze większą produkcję – Terminatora II: Dzień sądu. Minęło siedem lat, odkąd dzięki Terminatorowi kariery Jima Camerona i moja nabrały rozpędu, i zawsze czuliśmy się zobligowani do nakręcenia ciągu dalszego. Jim zrobił w tym czasie dwa wielkie filmy (Obcy – decydujące starcie oraz Głębia) i w 1990 roku ostatecznie kupił prawa do Terminatora II, a także sporządził wstępny kosztorys. Ale kiedy w restauracji

przedstawił mi swoją koncepcję postaci, którą miałem zagrać, byłem nieco zakłopotany. – Jak to możliwe, że Terminator nikogo nie zabija? – spytałem. – Przecież jest terminatorem! Właśnie tego ode mnie oczekują… żebym wykopywał drzwi i rozpirzał z rozpylacza wszystko, co się rusza. – Podejrzewałem, że wytwórnia się zestrachała i próbuje przerobić Terminatora na film dla dzieci. W ten sposób zniszczyli Conana, a nie chciałem, żeby Terminatora spotkał ten sam los. – Nie, to nie tak – zaprotestował Jim. – Wciąż jesteś wyjątkowo niebezpieczny i brutalny. Ale tym razem Terminator wraca, kiedy John Connor jest nastolatkiem, i ma za zadanie go chronić. Nie jest już czarnym charakterem. Teraz tym złym jest nowy, mniejszy i jeszcze bardziej przerażający terminator, Ttysiąc, zaprogramowany na zabicie Connora. A twój terminator ma go powstrzymać. Zabójstwa nie znikły z fabuły, tyle że teraz zabijał T1000. Gdy tylko uświadomiłem sobie, że film nadal będzie dozwolony dopiero od lat siedemnastu, od razu się uspokoiłem. T2 nabierał realnych kształtów, a tymczasem moje inne interesy kwitły. Część dochodów z filmów przeznaczyłem na kapitał rozwojowy w branży nieruchomości. Obecnie byłem właścicielem trzech dużych apartamentowców w Los Angeles, w sumie ponad dwustu mieszkań, a także gmachu w Denver, który wraz z Alem Ehringerem przerabialiśmy na biura, restauracje i sklepy. Nasza ryzykowna inwestycja w mocno zapuszczoną część Santa Monica również się opłaciła – pod numerem 3110 na Main mieścił się teraz tętniący życiem kompleks biurowohandlowy, a cała dzielnica stała się modna. Nasi pierwsi najemcy – nudne spółki takie jak bank, firma ubezpieczeniowa oraz agencja nieruchomości – ustąpili miejsca producentom, reżyserom i artystom ze świata rozrywki. Na pierwszym piętrze swoje biuro miał Johnny Carson, a ja dzieliłem drugie piętro z Oliverem Stone’em. „Ja zajmę powierzchnię po lewej od wind, a ty po prawej – zaproponował. – Co ty na to? Zgodnie z naszymi poglądami politycznymi”. Skwitowałem to śmiechem i zgodziłem się, a moje biuro mieści się tam do tej pory. Nieco później do budynku wprowadził się koszykarz Shaquille O’Neal, gwiazdor Los Angeles Lakers; w ślad za nim poszli kolejni producenci oraz menedżerowie sportu. Poza tym rozpoczynałem zakrojony na dużą skalę projekt w ramach służby publicznej. Wkrótce po narodzinach Katherine dostałem telefon z Białego Domu, na który liczyłem. „Prezydent zamierza powierzyć panu przewodnictwo Rady do spraw Kultury Fizycznej i Sportu

– poinformował mnie oficjalnie urzędnik i dodał: – Chciałby, żeby zajął się pan tym, co proponował pan w czasie kampanii: wprowadzeniem ogólnokrajowego programu rozwoju sprawności fizycznej wszystkich obywateli”. Rola „prezydenckiego namiestnika do spraw wychowania fizycznego”, jak nazwała mnie prasa, sprawiła mi najwięcej satysfakcji w całym moim życiu zawodowym. Uważałem ją za część krucjaty, którą rozpocząłem wiele lat wcześniej, promując kulturystykę jako metodę na poprawę siły i zdrowia. Także pracując na rzecz Olimpiad Specjalnych, starałem się przekonywać, że uprawianie sportu i dbanie o formę jest dla każdego, nie tylko dla wyczynowców. Dlatego w rozmowie z prezydentem Bushem tak bardzo podkreślałem, jak mi zależy na tym stanowisku. Dzięki niemu tak wiele można było osiągnąć. Biały Dom stale popełniał ten sam błąd, powołując do rady słynnych sportowców, a nie ludzi znanych z tego, że zawsze wypełniają powierzone zadania i doprowadzają je do końca. Owszem, idole sportu są potrzebni, ale wyłącznie ci, którzy mają chęć do pracy, a nie tylko do zasiadania na tronie. Miałem jasną wizję tego, co należy uczynić. Poza tym wtedy już działalność dla dobra publicznego weszła mi w krew, zwłaszcza ta na rzecz dzieci. I nie miała nic wspólnego ze sławą. Moja teściowa ucieszyła się z tej nominacji nie mniej niż ja. Eunice osobiście poleciła mnie listownie prezydentowi Bushowi – problemy kultury fizycznej leżały jej na sercu nie tylko jako szefowej Olimpiad Specjalnych, lecz także dlatego, że to jej brat Jack był tym prezydentem, który od czasów Teddy’ego Roosevelta najbardziej popierał aktywność fizyczną narodu. Kiedy zadzwoniłem do niej z podziękowaniami, z miejsca spytała: – W jaki sposób zamierzają to ogłosić? – Nie wiem – odparłem. – A masz jakieś propozycje? – Przede wszystkim spróbuj się umówić z prezydentem w Gabinecie Owalnym. Załatw, żeby zdjęcia z tego spotkania przedostały się do prasy. Po rozmowie powinieneś wyjść z Białego Domu razem z prezydentem i udzielić wywiadu dziennikarzom. Musisz przygotować oświadczenie, w którym przedstawisz, co ciekawego masz do zaproponowania i jak sobie wyobrażasz swoją misję jako przewodniczącego. Zawsze mów o misji i powodach, dla których twoja nominacja jest najwłaściwszym wyborem. Eunice odziedziczyła polityczny geniusz Kennedych. Wiedziała, że nominacja na takie stanowisko nie jest aż tak istotna, żeby od razu zwoływać konferencję prasową. Prezydent ma rozmaite ciała doradcze: do spraw gospodarczych, zdrowia, narkotyków, tworzenia miejsc pracy i tak dalej. Normalnie z takiej okazji biuro prasowe Białego Domu wydałoby jedynie

oświadczenie mniej więcej takiej treści: „W dniu dzisiejszym prezydent Bush mianował Arnolda Schwarzeneggera na stanowisko przewodniczącego prezydenckiej Rady do spraw Kultury Fizycznej i Sportu”. Potem czekałaby mnie żmudna walka o zainteresowanie mediów moją działalnością. Ale ktoś, kto na oczach dziennikarzy opuszcza Gabinet Owalny w towarzystwie prezydenta, od razu zyskuje ich szacunek. Okazało się, że prezydent w pełni poparł ten plan – kazał swoim ludziom przygotować takie oświadczenie, żebym wypadł na jakiegoś ważniaka. Odbyło się to niemal dokładnie tak, jak zaproponowała Eunice. Wyszedłem przed Biały Dom do dziennikarzy, opowiedziałem o nominacji, o spotkaniu w Gabinecie Owalnym, o swoim entuzjazmie i wizji, a także odczytałem oświadczenie na temat celów mojej misji. Podekscytowany wyzwaniem związanym z rolą namiestnika do spraw wychowania fizycznego, starannie odrobiłem pracę domową przed następnym spotkaniem z prezydentem, które odbyło się kilka tygodni później w Camp David w Marylandzie. Chciałem wskrzesić wszystkie imprezy sportowe, organizowane przez JFK, i rozszerzyć ich program. Zapytałem Sarge’a i Eunice, co – ich zdaniem – mógłbym zrobić na tym stanowisku. Patrzyli z bliska na to, jak Jack kierował krajem. Jaką miał wizję? Dlaczego organizował imprezy sportowe na południowym trawniku Białego Domu? Zapisywałem wszystko, co mi mówili. Odbyłem spotkania z urzędnikami Departamentu Zdrowia i Opieki Społecznej, Departamentu Rolnictwa oraz Białego Domu. W ten sposób zacząłem konstruować plan. Wyszukałem też ekspertów, takich jak John Cates z Uniwersytetu Kalifornijskiego w San Diego, który wdrożył pierwszy w naszym kraju system młodzieżowych obozów sprawnościowych. Byłem więc gotowy do przedstawienia szczegółowej propozycji. – Dotychczas rada działała na małą skalę – powiedziałem prezydentowi Bushowi. – Musimy to zmienić. – Opisałem mu, w jaki sposób narobimy szumu w stolicy i zmusimy departamenty zajmujące się sprawami zdrowia, edukacji oraz prawidłowego odżywiania się do koordynacji ogólnokrajowej kampanii na rzecz kultury fizycznej. Poza tym mieliśmy pokazać, że również Biały Dom interesuje się tym problemem. – Zorganizujmy wiosną publiczny pokaz ruchu dla zdrowia na trawniku przed Białym Domem – zaproponowałem. Przedstawiłem mu z grubsza, jak miałoby to wyglądać: pola i stanowiska do golfa, tenisa, aerobiku, ćwiczeń siłowych, koszykówki, wspinaczki po linie i innych rodzajów aktywności fizycznej dostępnej dla przeciętnego człowieka. Zaprosilibyśmy trenerów, sportowców, rodziców

i dziadków z dziećmi oraz ogólnokrajowe media, zwłaszcza te z pasm telewizji śniadaniowej. – Włączymy w to wszystkich – obiecałem. – A wtedy ty i Barbara wyjdziecie z Białego Domu, przejmiecie inicjatywę i wypróbujecie różne przyrządy. To będzie jak festyn na Czwartego Lipca, który pokaże ludziom, że aktywność fizyczna to niezła zabawa. Prezydent odniósł się do tego niezwykle entuzjastycznie. – W poniedziałek, po powrocie do Waszyngtonu, spotkaj się z personelem Białego Domu i nadaj sprawie bieg – polecił. Zaproponowałem również przywrócenie programu nagród prezydenckich – dyplomów i medali za aktywność fizyczną, które wręczał JFK. – Ludzie byli bardzo dumni z tych odznaczeń – podkreśliłem. – Chęć zdobycia takiego dyplomu czy medalu wywołała rywalizację w szkołach, a tylko tak można przyciągnąć dzieciaki. Ten pomysł też mu się spodobał. Wyjaśniłem, jak widzę swoją rolę: powinienem wyjść z promocją do ludzi. Badając realia uprawiania aktywności fizycznej w Stanach Zjednoczonych, uświadomiłem sobie, że musiałbym prezentować nasz program zarówno na poziomie stanowym, jak i lokalnym. W jednych stanach gubernatorzy mieli rady do spraw wychowania fizycznego, w innych nie. Niektóre stany prowadziły własne programy, inne zdawały się na samorządy lokalne i szkoły. Tylko w jednym stanie wychowanie fizyczne było obowiązkowe codziennie, od przedszkola do dwunastej klasy. Uznałem za swój obowiązek dotrzeć do każdego z pięćdziesięciu stanów z przekazem, że aktywność fizyczna stała się teraz priorytetem narodowym. – Chcesz objechać wszystkie pięćdziesiąt stanów? – zdziwił się prezydent. – Sam zobaczysz – odparłem. – W trasie, spotykając się z ludźmi i agitując, jestem w swoim żywiole. To coś, co robię najlepiej. W pierwszym spotkaniu w Białym Domu, na którym mieliśmy zaplanować przebieg imprezy Cała Ameryka Ćwiczy, wzięło udział około piętnastu urzędników państwowych. Wszyscy powiedzieli: „Nie”. Facet z wydziału parków nie wyraził zgody, bo takie tłumy zniszczyłyby trawniki. Ten odpowiedzialny za bezpieczeństwo publiczne oświadczył: „W maju w Waszyngtonie bywa bardzo gorąco. Ludzie zaczną mdleć, będą potrzebowali wody i jedzenia, a na to nie mamy środków”. Gość z Secret Service zaprotestował: „Jeśli prezydent będzie się przemieszczał po całym terenie, nie damy rady obstawić aż tylu ludzi. Ryzyko jest zbyt duże”.

Później wyznałem Jimowi Pinkertonowi, doradcy politycznemu w Białym Domu, z którym pracowałem, że w życiu nie brałem udziału w równie koszmarnej nasiadówce. – Wyjaśnię to prezydentowi, a potem ty też z nim porozmawiaj – powiedział. Kilka dni później spotkałem się z prezydentem Bushem i opisałem mu oficjalne reakcje. – Uhm, typowe urzędasy – skwitował ze śmiechem. – To zawsze się tak zaczyna. Ale nie zrażaj się. Sam z nimi pogadam. Podczas następnego zebrania wszyscy oświadczyli jak jeden mąż: „To wspaniały pomysł. Wymyśliliśmy, jak rozwiązać wszystkie problemy. Sprawa jest bardzo skomplikowana, ale prezydent chce to zrobić”. I tak we wtorek, pierwszego maja 1990 roku, dokładnie o siódmej dziewiętnaście prezydent z małżonką wyszli z Białego Domu i dołączyli do – jak zapowiadano – pierwszej dorocznej imprezy Cała Ameryka Ćwiczy. Na południowym trawniku dwa tysiące gości już korzystały z tego, co przygotowaliśmy dla nich na powierzchni blisko dwóch hektarów: ćwiczyli aerobik i trenowali na przyrządach, rzucali podkową, grali w piłkę nożną i koszykówkę. Kamery nie odstępowały prezydenta i Pierwszej Damy, kiedy przechodzili od jednej grupy ludzi do drugiej. Stworzyliśmy takie przedstawienie, że nawet JFK byłby pod wrażeniem. Udało nam się pokazać, że aktywność fizyczna jest nie tylko ważna, lecz także przyjemna. Poprzedniego dnia przeprowadziliśmy próbę generalną. Wówczas o tym nie myślałem, ale obserwując przygotowania, nauczyłem się wielu rzeczy, które z czasem stosowałem w swoich kampaniach. Na własne oczy zobaczyłem, jak należy planować wystąpienia pod kątem mediów – gdzie chce się mieć dziennikarzy, a gdzie się ich nie chce, kiedy i w jaki sposób ich zapraszać. Oficjalnie impreza Cała Ameryka Ćwiczy była otwarta od siódmej do dziewiątej rano. Dowiedziałem się, że prezydent dołączył do nas o siódmej dziewiętnaście, bo właśnie o tej porze przypada szczyt oglądalności programów Today i Good Morning America. Przedtem dziesiątki razy występowałem w telewizji śniadaniowej, ale nigdy nie zastanawiałem się nad tym, o której wejdę na antenę. Odtąd jednak zawsze nalegałem, żeby pojawiać się na ekranie około siódmej trzydzieści. *** Wkrótce po Cała Ameryka Ćwiczy wziąłem czasowy rozbrat z rolą namiestnika do spraw wychowania fizycznego i poleciałem do Cannes. Głównie po to, żeby promować Pamięć absolutną, która w czerwcu miała wejść na ekrany. A jednak lot na pokładzie odrzutowca

wytwórni Carolco przebiegł pod znakiem Terminatora II. Jim Cameron, który ze współautorem właśnie skończył pracę nad scenariuszem, obiecał wziąć tekst ze sobą, żeby wszyscy mogli się z nim zapoznać. Przeczytaliśmy go w drodze i jeszcze zanim wylądowaliśmy, omal nie roznieśliśmy samolotu na strzępy, podekscytowani rozmachem i wyrafinowaniem technicznym fabuły. Nie spodziewałem się po T2 zwyczajnej kontynuacji – Cameron za wszelką cenę stara się zaskakiwać widzów, więc byłem pewny, że Terminator II będzie równie niesamowity i pełen niespodzianek jak pierwowzór. Ale ten scenariusz po prostu zwalił mnie z nóg. Zadawałem mnóstwo pytań na temat zmieniającego kształty Terminatora1000, z którym miałbym walczyć – już samo wyobrażenie sobie maszyny zbudowanej z płynnego metalu było nie lada wyzwaniem. Właśnie wtedy zdałem sobie sprawę, że wiedza Camerona na temat nauki i świata przyszłości wykracza daleko poza przeciętną. Gdy dotarliśmy do Cannes, dystrybutorzy zagraniczni przejrzeli scenariusz i nie mogli się doczekać podpisania umów. Bez zmrużenia oka przyjęli do wiadomości, że koszt produkcji Terminatora II wyniesie siedemdziesiąt milionów dolarów – ponad dziesięć razy więcej niż pierwszej części. Wiedzieli, że film odniesie olbrzymi sukces. T2 od początku był zakrojony na znacznie większą skalę niż Terminator. Miał nie tylko kolosalny budżet – na zdjęcia przewidziano nie sześć tygodni, lecz osiem miesięcy. Czekał nas także wyścig z czasem – żeby dotrzymać zobowiązań finansowych, musieliśmy oddać film na początku lata 1991 roku. Stopień skomplikowania preprodukcji uniemożliwił rozpoczęcie zdjęć przed październikiem 1990 roku, a gdy w maju 1991 roku T2 był gotowy, okazało się, że jest jednym z najdroższych filmów w historii – kosztował dziewięćdziesiąt cztery miliony dolarów. „Kiedy przystępuję do realizacji filmu, za każdym razem marzy mi się, że będziemy jedną wielką rodziną, że czeka nas świetna zabawa i wspólnie przeżyjemy wspaniałe, twórcze chwile – powiedział Cameron dziennikarzowi. – Ale nie na tym polega kręcenie filmu, to wojna”. Dla mnie ta nowa postać stanowiła wyzwanie w tym sensie, że w miarę rozwoju akcji Terminator przybiera ludzkie wzorce zachowań. Był to typowy przykład geniuszu Camerona – stworzyć maszynę, u której następuje rozwój charakteru. W pewnym momencie dzieciak mówi Terminatorowi: „Obiecaj, koniec z zabijaniem” i rozkazuje mi, żebym zaczął wyrażać się jak człowiek, a nie jakiś przygłup. Rola wymagała więc ode mnie zmieniania się z zabójczej maszyny w coś, co próbuje stać się człowiekiem, choć nie zawsze mu się to udaje. Za pierwszym razem, kiedy chłopak każe mi powiedzieć: Hasta la vista, baby, nie wypadam przekonująco. Stopniowo jednak Terminator nabiera cech ludzkich, aczkolwiek tylko do pewnego stopnia.

Nadal jest niezwykle groźny i sieje spustoszenie. Ale w porównaniu z T1000 i tak wychodzę na porządnego gościa. Kręciliśmy sceny w przypadkowej kolejności, więc stale trzeba było pilnować, na jakim etapie uczłowieczenia Terminator jest w danym momencie. Przez pierwsze kilka tygodni nieustannie pytałem Jima: „Czy teraz jest za bardzo ludzki, czy za mało?”. T2 otworzył całkiem nowe możliwości w dziedzinie efektów specjalnych. T1000 jest wykonany z płynnego metalu i na naszych oczach potrafi zmieniać się w dowolne przedmioty albo osoby, których dotknie. Graficy komputerowi sprostali wyzwaniu. Ale dla aktorów i kaskaderów film był niezwykle wyczerpujący. Cameron naciskał na swojego brata, Mike’a, który tworzył rekwizyty oraz nadzorował kaskaderkę, a z kolei Mike w swoich nowatorskich zapędach wyżywał się na nas. Numery kaskaderskie ćwiczyliśmy z wielomiesięcznym wyprzedzeniem. W widowiskowej scenie pościgu w suchym kanale odpływowym w Los Angeles Terminator, jadąc na harleyu, ma strzelać jedną ręką z wielkokalibrowego obrzyna typu pompka – wyciąga strzelbę, celuje, strzela, odwraca, żeby przeładować, znów strzela i tak w kółko. Na papierze wygląda to świetnie i jest wykonalne, po prostu wymaga powtarzania, powtarzania i jeszcze raz powtarzania. Niestety, ćwiczenia to był jeden wielki ból i mordęga. Nie mogłem nosić rękawic, bo zaczepiałyby o mechanizm spustowy broni, więc powtarzając ruchy sto razy, zanim je opanowałem, zdarłem sobie skórę z palców i wnętrza dłoni. Następnie musiałem się nauczyć robić to samo podczas jazdy na harleyu. A potem trzeba było jeszcze połączyć jazdę i walenie z obrzyna z grą. Trudno jest spoglądać tam, gdzie sobie życzy reżyser, a jednocześnie pilnować, dokąd się jedzie. W pewnym ujęciu musiałem prawie najechać przednim kołem motocykla na obiektyw kamery zamontowanej na ciężarówce przede mną, przez cały czas strzelając i patrząc prosto przed siebie. Gdybym się rozglądał, zepsułbym całe ujęcie. Miałem też pędzić harleyem w kierunku zamkniętej na łańcuch bramy i przed rozwaleniem jej odstrzelić kłódkę. Ćwiczyłem to tygodniami, najpierw tylko z samą bronią, potem na motocyklu, aż w końcu wszystko razem, ale tak, żeby zachować absolutny spokój. Wykonałem też efektowny skok na motocyklu do kanału. Pozostali odtwórcy głównych ról, Linda Hamilton jako Sarah Connor i Robert Patrick jako T1000, również nie mieli lekko. Linda miesiącami trzy razy dziennie ćwiczyła na siłowni, żeby jako bojowniczka o przetrwanie wyglądać przekonująco. Wszystkie numery kaskaderskie były tak trudne, że wylaliśmy bez porównania więcej potu niż

przy T1. Co kilka tygodni, podczas przerw w zdjęciach, przemieniałem się z Terminatora w prezydenckiego namiestnika do spraw wychowania fizycznego. Ta praca oraz przyjaźń z prezydentem Bushem wkrótce stały się ważną częścią mojego życia. W ramach wynagrodzenia za udział w filmie mogłem korzystać z odrzutowego gulfstreama III – a to idealny środek lokomocji do przenoszenia się ze stanu do stanu. Planowałem, że za kadencji prezydenta Busha objadę wszystkie pięćdziesiąt. Miałem na to trzy lata. Rozłożyłem więc mapę Stanów Zjednoczonych, sprawdzając, które stany sąsiadują ze sobą. Zamierzałem je pogrupować i korzystając z dni wolnych od zdjęć albo od interesów, odwiedzać po cztery do sześciu naraz – pozostawiając, oczywiście, margines na improwizację, bo przecież gubernatorzy nie musieli dysponować czasem akurat wtedy co ja. Wielokrotnie, jadąc gdzieś w innych sprawach – na przykład na seminarium czy zawody w Columbus albo wakacje na Hawajach – starałem się zorganizować wizytę w sąsiednich stanach. Rozmawiając z gubernatorami, zapewniałem ich, że polityka nie ma tu nic do rzeczy. Chodzi wyłącznie o ruch dla zdrowia i sport. Dla wielu z nich było to nie do pojęcia. „Terminator z republikańskiego Białego Domu przyjeżdża, by mi wytknąć, że nie dbam o dzieci” – myśleli sobie, zaniepokojeni, że rozjadę ich jak walec i postawię w niekorzystnym świetle. Dlatego z góry ustalaliśmy, że nie o to chodzi. Nie zamierzałem agitować za republikanami, tylko za kulturą fizyczną. Wieść o tym powędrowała w świat i nagle gubernatorzy się odprężyli. Przyjmowali nas z otwartymi ramionami. Wszyscy dołączyli do krucjaty na rzecz ruchu dla zdrowia. Obserwowanie na własne oczy, jak działają władze stanowe i lokalne, wiele mnie nauczyło. Nigdy nie widziałem, żeby tak wiele osób nagle zaczęło się opowiadać za aktywnością fizyczną. Pomyślałem, że możemy odwiedzać po dwa stany dziennie. Zwykle zaczynaliśmy od śniadania z gubernatorem bądź panią gubernator i namawialiśmy do poprawy usportowienia mieszkańców danego stanu. Każdy stan był inny, więc musiałem się doszkalać. Później odwiedzaliśmy jakąś szkołę i dołączaliśmy do dzieci na zajęciach z wychowania fizycznego. Potem uczestniczyliśmy w konferencji prasowej. W niektórych stanach były to gigantyczne imprezy – gimnazja pełne rodziców i powitania przez dzieci przy dźwiękach szkolnych orkiestr. Każdemu gubernatorowi wręczałem prezent – kurtkę od Tony’ego Nowaka, czyli oficjalną kurtkę zawodów kulturystycznych Arnold Classic, z logo prezydenckiej rady, po czym pomagałem mu ją włożyć,

a on, w otoczeniu dzieci, pozował w niej do zdjęć. Ostatnim punktem programu zawsze był poświęcony kulturze fizycznej „szczyt”, na który zapraszaliśmy urzędników Departamentów Edukacji, Zdrowia i Opieki Społecznej, pracowników gubernatora, właścicieli klubów fitness, ludzi z kuratorium, YMCA, Amerykańskiego Przymierza na rzecz Zdrowia, Wychowania Fizycznego, Rekreacji i Tańca i tak dalej. W zatłoczonej sali obrad zwykle zbierało się od pięćdziesięciu do stu osób. Mówiliśmy o znaczeniu aktywności fizycznej wśród dzieci i o wynikających z braku ruchu zagrożeniach dla zdrowia. Potem uczestnicy radzili, jak zorganizować współpracę. Następnie wracaliśmy do samolotu, lecieliśmy do kolejnego stanu i po południu powtarzaliśmy wszystko od nowa. Z czasem uświadomiłem sobie, jak wiele miało to wspólnego z prowadzeniem kampanii wyborczej. Czas goni, wszędzie trzeba zdążyć na ustaloną godzinę, wygłosić przemówienie, porwać słuchaczy. Witają nas szkolne orkiestry, lokalni politycy wychodzą na scenę, żeby zyskać gorące poparcie. Po tych doświadczeniach, gdy kandydowałem na gubernatora Kalifornii, miałem wrażenie déjà vu. Co ciekawe, nikt nigdy nie protestował, że korzystam z własnego samolotu. Kiedy mnie pytano: „Czy to rząd za to płaci?”, mogłem z czystym sumieniem odpowiedzieć: „Nie, za wszystko płacę sam, nawet za papeterię. Nie robię tego dla pieniędzy. W ten sposób spłacam dług. Moim atutem jest sprawność fizyczna, więc chcę się tym podzielić z innymi”. Jak miło być echem Sarge’a! Te „szczyty” na temat wzmożenia aktywności fizycznej były jak intensywny kurs polityki. Kiedy w Kalifornii namawiałem uczestników do podniesienia rangi wychowania fizycznego w szkołach, skoczyli mi do gardła. – Tak? To niech pan skłoni gubernatora do zwiększenia wydatków na edukację, żebyśmy mieli na pensje dla nauczycieli wuefu. – Przecież mamy kryzys – tłumaczyłem. – Czytałem, że dochody naszego stanu spadły, więc gubernator nie ma na to środków. – Wobec tego niech przesunie fundusze z innych programów. W końcu tu chodzi o dzieci. – Skoro nie macie pieniędzy, pogadajcie z YMCA albo którymś z miejscowych klubów sportowych, może zapewnią wam trenerów. – Jasne! Czyli że zamiast nauczycieli szkoły mają zatrudniać ochotników? A to dobre! Arnoldzie, gdyby zapoznał się pan z naszym ustawodawstwem stanowym, dowiedziałby się pan,

że nie wolno brać ochotników na wakat nauczycielski. Nadziałem się na wymuszony przez związek zawodowy nauczycieli zakaz zatrudniania ochotników w szkołach. I wtedy otworzyły mi się oczy. Im wcale nie chodziło o dobro dzieci, jak twierdzili, a jedynie o więcej etatów nauczycielskich. Rzecz jasna, rozumiałem, że taka jest rola związków zawodowych – walczyć o swoich. Ze wszystkich gubernatorów największe wrażenie wywarł na mnie Mario Cuomo. Nowy Jork był chyba dziesiątym stanem, który odwiedziłem. Wcześniej nie lubiłem Cuomo za jego atak na Reagana w przemówieniu programowym na konwencji demokratów w 1984 roku. „Panie prezydencie, powinien pan wiedzieć, że ten kraj przypomina raczej Opowieść o dwóch miastach niż »Rozświetlone miasto na wzgórzu«” – powiedział, odwołując się do powieści Dickensa oraz cytatu z wystąpienia Reagana. Ale kiedy poznałem go osobiście, podczas rozmowy o aktywności fizycznej słuchał z uwagą i pochlebnie wyrażał się o programie. Dał mi kilka bardzo cennych wskazówek. Poradził, na przykład, tak: „Musisz więcej mówić o zdrowiu dzieci i kosztach. To bardzo, bardzo ważne. Podkreślaj, że stan zdrowia społeczeństwa jest katastrofalny, i mów, ile to będzie kosztować podatników, jeżeli dzieci nie nabiorą formy”. Bardzo mnie wspierał w mojej działalności. Wtedy zrozumiałem, dlaczego tak powszechnie lubiano go w całym stanie i dlaczego był wielkim przywódcą. A kiedy później wyszliśmy do dziennikarzy, palnął mowę o tym, jak to ładnie z mojej strony, że z własnej woli i za własne pieniądze objeżdżam całe Stany Zjednoczone. „Na tym właśnie polega służba publiczna” – zakończył. Cuomo wie, że jestem republikaninem i że reprezentuję republikańskiego prezydenta, a mimo to zdobył się na taki ładny i szlachetny gest, pomyślałem. Mało tego, uznałem jego rady za niezwykle cenne. A skoro miałem do objechania jeszcze ze czterdzieści stanów, mogłem skorzystać z nich w swoich wystąpieniach. Z prezydentem Bushem łączyła mnie serdeczna przyjaźń, odkąd poznaliśmy się za czasów Reagana. Czułem się zaszczycony, kiedy zaprosił mnie na inaugurację oraz poprosił, żebym wygłaszał słowo wstępne podczas imprez towarzyszących kampanii wyborczej, choć muszę przyznać, że czasami nie czułem się z tym komfortowo. Wielu ludzi dużo bardziej zasługiwało na ten zaszczyt. Pamiętam zwłaszcza uroczystość z okazji Dnia Martina Luthera Kinga. Publiczność w dużej części składała się z Afroamerykanów, występowało też wielu czarnoskórych mówców. Gdybym to ja siedział na widowni, zastanawiałbym się: „Dlaczego

akurat on zapowiada prezydenta?”. Ale to właśnie był cały Bush. Nie dbał o takie subtelności. Promował każdego, kto miał talent i wyświadczył mu przysługę, albo jeśli kogoś lubił, nie przejmując się, czy ma to sens, czy nie. Był przeuroczym facetem, przedstawicielem innej generacji. Oboje z Barbarą zachowywali się niezwykle uprzejmie i z wrodzonym taktem. Gdy przysłużyłem im się choćby w najdrobniejszej sprawie, za każdym razem dostawałem odręczny liścik albo telefon z podziękowaniami. Odkąd Bush powierzył mi promowanie zdrowego trybu życia, jeszcze bardziej się zbliżyliśmy. Jeśli akurat byłem w Waszyngtonie, zawsze mogłem wpaść do niego do Białego Domu. O każdej porze dnia i nocy. Tak wyglądały nasze relacje. John Sununu, jego pierwszy szef personelu, również odnosił się do mnie bardzo serdecznie. Nigdy nie usłyszałem: „Szef jest zajęty, proszę przyjść jutro”. Czułem się zaszczycony częstymi zaproszeniami prezydenta i Barbary do Camp David. W Białym Domu człowiek czasami czuje się jak w więzieniu, więc oboje uwielbiali uciekać tam na weekend, choć prezydent nigdzie nie ruszał się bez materiałów do pracy. Zabierałem się z nimi helikopterem albo spotykaliśmy się na miejscu. Chodziliśmy do miejscowych restauracji, a w niedziele do kościoła. Oczywiście prezydent Bush przepadał za aktywnym trybem życia i sportem. Pewnego razu na pytanie dziennikarza: „Panie prezydencie, czy Arnold pokazał panu jakieś ćwiczenia?”, roześmiał się i odparł: – Kiedy przyjeżdża do Camp David, stale coś ćwiczymy. On mnie uczy machania hantlami, a ja go uczę ścianówki”. – Ścianówki? Chciał pan powiedzieć: „siatkówki”. – Ależ skąd, ścianówki. – Co to jest ścianówka? – Mamy tu nie tylko kryte boisko do siatkówki, lecz również specjalne zasady, które pozwalają odbijać piłkę od ścian. Arnold grał w to już kilka razy i idzie mu coraz lepiej. W Camp David grywaliśmy z prezydentem w kręgle. Rzucaliśmy podkową. Pływaliśmy. Podnosiliśmy ciężary. A nawet strzelaliśmy do rzutków! (Komu Secret Service pozwala nosić broń palną w obecności prezydenta?). Na początku 1991 roku, kiedy Katherine dopiero uczyła się chodzić, pojechaliśmy we trójkę do Bushów, a ponieważ spadło dużo śniegu, wybraliśmy się na tobogany. Niestety, nie potrafiłem na nich jeździć. Tobogan różni się od zwykłych sanek, na

których można sterować nogami – jest niski, płaski i inaczej się ślizga. Prezydent i ja za szybko zjeżdżaliśmy ze stoku, wpadliśmy na Barbarę i wylądowała w szpitalu ze złamaną nogą. Do tej pory mam zdjęcie, które dostałem później od prezydenta – siedzimy razem na toboganie, a podpis głosi: „Skręcaj! Skręcaj, do jasnej cholery!”. Po inwazji Iraku na Kuwejt w sierpniu 1990 roku w Camp David odbywały się poważne narady. Dziwnie się czułem, przeskakując tam i z powrotem z kryzysu w świecie realnym do wymyślonego zagrożenia dla przyszłości na planie Terminatora II w Los Angeles. Do Camp David przyjeżdżali wtedy sekretarz obrony Dick Cheney i przewodniczący Połączonego Kolegium Szefów Sztabów, generał Colin Powell, zapoznawali prezydenta z rozwojem sytuacji i wspólnie podejmowali decyzje. Jesienią prezydent Bush rozpoczął operację Pustynna Tarcza – olbrzymią koncentrację wojsk amerykańskich oraz koalicjantów na granicach Arabii Saudyjskiej z Irakiem i Kuwejtem. Ja również miałem swój skromny udział w tej akcji militarnej, bo wyczytałem w gazecie, że amerykańscy żołnierze na pustyni ćwiczą kondycję, dźwigając wiadra z piaskiem. Oczywiście mięśniom człowieka jest obojętne, co stawia im opór, a jednak pomyślałem, że można coś zrobić dla wojska. Przypomniałem sobie, że jako czołgista w armii austriackiej miałem do dyspozycji hantle i ławeczkę do ćwiczeń. Poszedłem więc do generała Powella i zapytałem, co by powiedział na to, żeby wysłać żołnierzom porządny sprzęt treningowy. Generałowi spodobał się mój pomysł, więc w ciągu kilku dni zwerbowałem producentów, którzy podarowali czterdzieści ton hantli, ławek, sztang i innych urządzeń do ćwiczeń siłowych na potrzeby operacji Pustynna Tarcza. Wysłanie ich statkiem trwałoby wiele tygodni, ale Powell i Cheney znaleźli sposób, żeby przerzucić to drogą lotniczą z Oklahomy, wraz z transportem rzeczy od prywatnych dostawców dla wojska. Dwa tygodnie później wszystko dotarło na miejsce, a ja zacząłem dostawać w podzięce niesamowite zdjęcia i listy z opisami, jak żołnierze ćwiczą na zmiany, żeby jak najlepiej wykorzystać nowy sprzęt. Zawsze byłem wdzięczny siłom zbrojnym, ponieważ to odwaga i poświęcenie żołnierzy strzegą amerykańskiego snu, który w moim przypadku się spełnił. Odkąd zostałem mistrzem kulturystyki, przy każdej okazji zwiedzałem bazy wojskowe oraz okręty wojenne. A gdy zająłem się aktorstwem, było naturalne, że na trasach promocyjnych zahaczałem również o wojska stacjonujące poza krajem. Często też odwiedzałem oddziały piechoty morskiej w ambasadach Stanów Zjednoczonych: w Japonii, Niemczech, Korei Południowej, Rosji i wielu innych krajach. W żadnej szkole nie uczą, jak zabawiać żołnierzy, ale wymieniłem się doświadczeniami z takimi

celebrytami jak Jay Leno i opracowałem własny numer. Najpierw opowiadałem o swoich filmach, potem rzucałem kilka kawałów (im grubszych, tym lepiej), a na koniec rozdawałem kopie mojego ostatniego filmu i czasami trochę cygar. Chodziło o podniesienie ich na duchu… i o wyrażenie wdzięczności. Dużo później, kiedy zostałem gubernatorem, w stolicy naszego stanu, Sacramento, wciąż mnie pytano: Dlaczego spędzasz tyle czasu wśród żołnierzy? Dlaczego walczysz o zapewnianie im wykształcenia na koszt państwa? Dlaczego pomagasz im w spłacie kredytów studenckich? Dlaczego starasz się zapewnić im pracę? Dlaczego walczysz o jak najszybsze ukończenie budowy domów dla kombatantów i próbujesz zbudować ich więcej niż jakikolwiek gubernator w historii Kalifornii? Dlaczego próbujesz zmusić rząd do uznania zespołu stresu pourazowego za jednostkę chorobową i do udzielania pomocy tym młodym mężczyznom i kobietom po ich powrocie do kraju? Odpowiedź jest prosta: gdyby nie ci dzielni ludzie, Stany Zjednoczone nie byłyby ostoją wolności. Dopiero oglądając na własne oczy, co robią i jak ryzykują nasi żołnierze, uświadamiamy sobie, ile im zawdzięczamy. W Camp David tylko raz osobiście zetknąłem się ze sprawą najcięższego kalibru. Sala konferencyjna, w której prezydent urządził centrum dowodzenia, normalnie była niedostępna dla gości. Ale w lutym 1991 roku, kiedy siedziałem w swoim pokoju i czytałem jakiś scenariusz, prezydent zadzwonił do mnie i powiedział: – Chodź do nas, poznasz chłopaków. Akurat zrobili sobie przerwę na kanapki. Bush przedstawił mnie towarzystwu zebranemu przy wielkim stole konferencyjnym i zagaił: – Wiesz, musimy podjąć ważne decyzje w związku z wojną na Bliskim Wschodzie. – W ramach operacji Pustynna Tarcza rozpoczęły się już naloty bombowców, a Stany Zjednoczone i koalicjanci od miesięcy zwiększali swój kontyngent wojskowy. – Spójrz na te zdjęcia – ciągnął, pokazując mi zwiadowcze fotografie lotnicze. Potem puścił kasetę z nagraniem z kamery umieszczonej na hełmie czołgisty, pokazującym, jak blisko granicy były nasze wojska. Wyjaśnił, że dywizje pancerne przegrupowują się, udając ataki na granicę i cofając się, ale wkrótce rzeczywiście wkroczą na teren Iraku i Kuwejtu. – Tak że weźmiemy ich z zaskoczenia, a jednocześnie przygwoździmy… – I pokazał mi pozycje okrętów w Zatoce Perskiej, gdzie marynarka wojenna była już gotowa do wystrzelenia pocisków typu Cruise oraz do desantu piechoty morskiej. – Dostaną taki

łomot, że się nie pozbierają – oświadczył. Zebrani przy stole nieoficjalnie wrócili do planowania wojny w miejscu, w którym przerwali. Ich przejęcie i skupienie przywodziło na myśl lekarzy w sali operacyjnej. Owszem, żonglowali życiem i śmiercią, ale już nieraz podejmowali takie decyzje i wiedzieli, co należy zrobić. Nikt nie panikował. Swobodny ton odzwierciedlał atmosferę w Camp David – pozbawioną wiecznego napięcia panującego w Białym Domu, i właśnie dlatego najchętniej tam się spotykali. Kiedy skończyli jeść, prezydent powiedział: – Przejdę się teraz z Arnoldem, pokażę mu jego konia i wracam za dwadzieścia minut. Wyjeżdżając następnego dnia, wiedziałem, że za czterdzieści osiem godzin wybuchnie wojna. Był czwartek, a dwa dni później, dwudziestego trzeciego lutego, mieli przypuścić atak. Bez przerwy myślałem sobie: Wiem coś, o czym nie wie nikt spoza tego ścisłego kręgu. Żaden dziennikarz, nikt. Tak wielki dowód zaufania ze strony prezydenta Busha wywarł na mnie wielkie wrażenie. Czułem, że nigdy, przenigdy, choćby nie wiem co się stało, nie zawiodę ani tego zaufania, ani tego człowieka. *** Reszta 1991 roku to był dla mnie złoty okres – zarówno w domu, w pracy publicznej, jak i w kinie. Terminator II: Dzień sądu wszedł do kin w weekend przed Czwartym Lipca i wkrótce stał się najbardziej dochodowym filmem w mojej karierze. Trzy tygodnie później urodziła się Christina. Zostałem też dumnym posiadaczem pierwszego na świecie cywilnego hummera, którego wojskowy odpowiednik, HMMWV, czyli humvee, odegrał jakże znaczącą rolę w pierwszej wojnie w Zatoce Perskiej. Humvee wpadł mi w oko rok wcześniej w Oregonie, gdzie latem kręciliśmy kilka scen do Gliniarza w przedszkolu. Widząc mijający nas konwój wojsk amerykańskich, zakochałem się od pierwszego wejrzenia. W życiu nie widziałem równie pięknego i męskiego SUVa. Standardowe wyposażenie humvee obejmuje elementy, na które posiadacze jeepów czy chevy blazerów musieliby wybulić ciężkie tysiące dolarów – olbrzymie koła i lusterka, duży prześwit, dodatkowe reflektory, w tym na podczerwień, orurowanie przednie oraz wyciągarkę, pozwalającą wygrzebać się z kłopotów. Humvee to był wóz z jajami i nie wymagał żadnego podrasowania! Chciałem mieć taki pojazd nie tylko dla siebie – wiedziałem, że jeśli namówię producenta na stworzenie wersji cywilnej, popyt będzie ogromny. W ten sposób zachwalałem swój pomysł,

kiedy wybrałem się do prezesa i dyrekcji AM General w Lafayette, w Indianie – firmy, która produkowała humvee na potrzeby wojska. Załatwiłem sobie zgodę za zakup jednego egzemplarza, następnie oddałem go specjalistycznej firmie do przeróbki, żeby dopuszczono pojazd do ruchu drogowego oraz w celu ucywilizowania wnętrza, po czym odesłałem go do producenta z radą: „A teraz skopiujcie coś takiego”. Tak też zrobili i właśnie dlatego odkąd hummer trafił na rynek, tak silnie kojarzył się z moim nazwiskiem. Tego samego roku wdałem się także w inne ciekawe przedsięwzięcie. W październiku Sylvester Stallone, Bruce Willis i ja dokonaliśmy w Nowym Jorku oficjalnego otwarcia nowej szpanerskiej maszynki do robienia pieniędzy – gwiazdorskiej sieci restauracji o nazwie Planet Hollywood. Nie zabrakło nikogo ze sławnych osobistości. To nie było pierwsze lepsze wydarzenie towarzyskie, lecz początek imperium. Pomysł zakładał tworzenie na całym świecie kolejnych lokali Planet Hollywood, które miały przyciągać wielbicieli amerykańskich gwiazd filmowych. Na wystrój składały się pamiątki i rekwizyty z filmów – takie jak kombinezon lotniczy Toma Cruise’a z Top Gun, kostium kąpielowy Jane Mansfield z Blondynka i ja czy motocykl z Terminatora. W restauracjach zamierzano organizować premiery filmów, występy gwiazd oraz sprzedawać specjalnie zaprojektowane kurtki, Tshirty i inne pamiątki. Pomysł narodził się w głowach producenta filmowego Keitha Barisha oraz Roberta Earla, który stworzył światową sieć restauracji opartych na pamiątkach muzycznych – Hard Rock Cafe. Keith przekonał Roberta, że hollywoodzkie restauracje tematyczne mogą odnieść jeszcze większy sukces niż muzyczne, zwłaszcza teraz, gdy po upadku żelaznej kurtyny cały świat szeroko otworzył się na kulturę amerykańską. Następnie przedstawili mi swoją koncepcję. – Chcemy cię wziąć na wspólnika – powiedzieli. – Nie zależy nam na jakimś celebrycie, który nic nie rozumie. Ty masz smykałkę do interesów i jesteś gwiazdą numer jeden. Jeśli w to wejdziesz, inni pójdą w twoje ślady. Pomyślałem, że to ma sens, i szybko rozpuściliśmy wieści. Już wkrótce Jake Bloom, mój prawnik, który reprezentował także Sly’a i Bruce’a, zawiadomił mnie, że obaj pytają, czy mogą się do tego przyłączyć. – Masz coś przeciwko temu? – zapytał mnie. – Ależ skąd – odparłem. Cieszyłem się, zwłaszcza ze względu na Stallone’a. Jake wiedział,

że Sly i ja od lat mieliśmy ze sobą na pieńku. To się ciągnęło od czasów Rocky’ego i Rambo, kiedy był bohaterem numer jeden kina akcji, a ja nieustannie próbowałem mu dorównać. Pamiętam, jak po zrobieniu Conana Niszczyciela powiedziałem Marii: „W końcu płacą mi milion dolarów za film, ale Stallone bierze już trzy. Mam wrażenie, jakbym zatrzymał się w miejscu”. Żeby się mobilizować, wyobrażałem sobie Stallone’a jako arcywroga, dokładnie tak samo, jak demonizowałem Sergia Olivę, kiedy próbowałem zdobyć tytuł Mister Olympia. Tak bardzo zaślepiała mnie nienawiść do niego, że zacząłem go krytykować publicznie – za ciało czy sposób, w jaki się ubierał – a prasa oczywiście skwapliwie to cytowała. Nie mogłem mieć mu za złe, że odpłacał mi pięknym za nadobne – chociaż w gruncie rzeczy to on doprowadził do eskalacji tej wojny, ukradkiem podrzucając dziennikarzom historie przedstawiające mnie w niekorzystnym świetle. Przez jakiś czas pokrywał nawet honoraria adwokata pewnego brytyjskiego pismaka, którego pozwałem do sądu o zniesławienie. Od tej pory minęło jednak dużo czasu, czułem, że moja pozycja gwiazdy jest o wiele mocniejsza, i chciałem zaprowadzić pokój. Powiedziałem więc Jake’owi: – Przekaż mu, że przyjmę go do interesu z otwartymi ramionami i że wyświadczam mu tę grzeczność, bo chcę się pogodzić. W rezultacie Sly, Bruce i ja stworzyliśmy zespół. Lataliśmy na otwarcia kolejnych restauracji Planet Hollywood, witaliśmy miejscowe sławy, machaliśmy rękami do kamer, udzielaliśmy wywiadów prasie i robiliśmy wszystko, co w naszej mocy, żeby zrewanżować się naszym fanom za lojalność. W samolocie ja i Sly paliliśmy cygara i bez przerwy opowiadaliśmy sobie kawały. Nigdy nie rozmawialiśmy o naszej waśni. Jak to faceci, szliśmy w zaparte, jakby nie było problemu i nigdy nic między nami nie zaszło. W ten sposób zostawiliśmy przeszłość za sobą. A jednak, choć tak wiele się działo, czułem, że zaczyna mnie nosić. Przypomniałem sobie niepokój dręczący mnie po zdobyciu trzeciego czy czwartego tytułu Mister Olympia, gdy nagle to, że mam najbardziej umięśnione ciało, przestało się dla mnie liczyć. Był to jedynie etap przejściowy, prowadzący do innego celu – właśnie dzięki kulturystyce przyjechałem do Stanów Zjednoczonych i trafiłem do filmu. Ale wyrosłem z tego, tak samo jak wyrosłem z bawienia się kolejkami w dzieciństwie. Oczywiście wiedziałem, że zawsze będę wspierał kulturystykę jako sport oraz promował wszelką aktywność fizyczną. Tyle że bycie największym mięśniakiem nie

miało już dla mnie znaczenia. Kolejnym wyzwaniem stała się pozycja największej gwiazdy kina akcji. Z biegiem lat to również udało mi się osiągnąć. Potem zrobiłem kolejny krok i zająłem się komediami. Zawsze jednak wiedziałem, że z tego też wyrosnę. W ciągu siedmiu lat dzielących dwie pierwsze części Terminatora moje podejście do branży się zmieniło. W latach osiemdziesiątych z entuzjazmem robiłem film za filmem. Próbowałem się dostać na sam szczyt, chciałem za każdym razem podwajać gaże, kręcić najbardziej dochodowe hity i zostać największą gwiazdą. Nienawidziłem tego, że czasem muszę spać. Kiedy grałem Terminatora, marzyłem o tym, żeby móc funkcjonować bez przerwy, jak maszyna. Wtedy mógłbym spędzać na planie z Jimem Cameronem całą noc, a rano przebierać się i pędzić do pracy nad filmem rozgrywającym się za dnia, kręconym w dzień i robionym przez reżysera pracującego w godzinach dziennych. To by była radocha, myślałem. Mógłbym tłuc cztery filmy rocznie! Teraz jednak, po Terminatorze II: Dzień sądu, patrzyłem na to zupełnie inaczej. Miałem coraz liczniejszą rodzinę. Pragnąłem fajnego życia. Chciałem móc się nacieszyć żoną i dziećmi. Chciałem patrzeć, jak dorastają Katherine i Christina. Zabierać je na różne imprezy i na wakacje. I być w domu, kiedy będą wracały ze szkoły. Dlatego szukałem sposobu, jak znaleźć na to wszystko czas. Pomyślałem, że kręcenie jednego filmu rocznie będzie akurat. Ludzie uznawali mnie już za jednego z największych gwiazdorów, niczego nie musiałem udowadniać. Czekali jednak na więcej filmów, więc chciałem mieć pewność, że będę wracał z kolejnymi dobrymi produkcjami. I że jeśli trafię na wyjątkowo dobry pomysł czy scenariusz, który coś we mnie poruszy, to będę mógł zrobić ten film. Tyle że miałem też inne możliwości, a samo aktorstwo już mi nie wystarczało. Pomyślałem, że jeśli nie chcę się znudzić, może warto zrobić to, co Clint Eastwood, czyli urozmaicić karierę, występując od czasu do czasu w roli reżysera albo producenta filmów z moim udziałem, ale także tych beze mnie. Raz tak, raz tak. Pociągały mnie nowe wyzwania oraz ryzyko porażki. Clinta uważałem za jedną z nielicznych osobistości w Hollywood, które mają poukładane w głowie. Miał zmysł do interesów. Nigdy nie tracił pieniędzy. Niezwykle mądrze inwestował. I zawsze brał się do przedsięwzięć, które go pasjonowały, takich jak jego restauracje czy pola golfowe w północnej Kalifornii. Odkąd przybyłem do Ameryki, był moim idolem. Nie

wiedziałem, czy mam tego rodzaju talent, ale skoro aktorstwo już mi nie wystarczało i szukałem nowych wyzwań, może mógłbym pójść w ślady Clinta. Z drugiej strony widziałem siebie również w całkiem innej roli. Clinta wybrano na burmistrza Carmel w Kalifornii – jego rodzinnego miasta. To także mnie pociągało, tyle że wtedy jeszcze nie wiedziałem, o jaki urząd mógłbym się kiedyś ubiegać. Najwyraźniej przebywanie w otoczeniu Shriverów i Kennedych wywierało na mnie wpływ, chociaż jeśli chodzi o poglądy polityczne, staliśmy po dwóch stronach barykady. W listopadzie 1991 roku do startu w wyborach niespodziewanie zachęcił mnie Richard Nixon. Zaprosił mnie do swojego biura przed otwarciem wakacyjnej wystawy połączonej ze zbiórką pieniędzy w jego bibliotece prezydenckiej, które miało się odbyć kilka godzin po otwarciu biblioteki Reagana. Wiedziałem, że Nixon jest znienawidzony przez wielu ludzi, i miałem świadomość, w jak trudnej sytuacji znalazł się kraj za sprawą afery Watergate. Ale pomijając to, podziwiałem go i uważałem, że był rewelacyjnym prezydentem. Prawdopodobnie wiedział, że ma we mnie fana, bo wychwalałem go w mediach nawet w szczytowym okresie jego niepopularności. Właśnie wtedy najchętniej o nim mówiłem, ponieważ mam naturę buntownika i lubię szokować. Zapraszając mnie na tę imprezę, powiedział mi przez telefon: „Chciałbym, Arnoldzie, żebyś się dobrze bawił”. Tymczasem, nic mi o tym nie mówiąc, wrabiał mnie, żebym wygłosił tam mowę. Niczego nie podejrzewając, zgodziłem się przyjść i wziąłem ze sobą Patricka – syna mojego zmarłego brata i jego narzeczonej, Eriki Knapp. Patrick, który miał wtedy dwadzieścia kilka lat, ukończył prawo na Uniwersytecie Południowej Kalifornii i dostał pracę w kancelarii mojego prawnika od spraw związanych z przemysłem rozrywkowym, Jake’a Blooma. Bardzo lubiłem spędzać z nim czas i uczyć go życia. Otwarcie wystawy zgromadziło blisko tysiąc trzysta osób. Podeszliśmy przywitać się z prezydentem Nixonem. Nixon znakomicie potrafił słuchać innych. Czytał w ich myślach, czym bardzo mi imponował. – Arnoldzie, zapraszam cię na chwilę do mojego biura – powiedział. – Mogę zabrać ze sobą bratanka? – Ależ oczywiście. Przeszliśmy do jego gabinetu, a kiedy zamknął za nami drzwi, zaczął mnie ciągnąć za język. Wypytywał o wszystko: czym się obecnie zajmuję, jak się mają moje filmy, co sprawiło,

że zostałem republikaninem, dlaczego zająłem się polityką. Kiedy odpowiedziałem mu na te pytania, wyrzuciłem z siebie to, co mi leżało na wątrobie: – Przyjechałem do Stanów Zjednoczonych, ponieważ jest to najwspanialszy kraj na świecie, i zrobię, co w mojej mocy, żeby takim pozostał. Nie wolno dopuścić, żeby byle gnojki ubiegały się o prezydenturę i wprowadzały do Białego Domu. Musimy mieć dobrych przywódców i musimy realizować dobre programy, zarówno na poziomie stanowym, jak i miejskim. Dlatego zawsze sprawdzam, czy głosuję na odpowiedniego kandydata i czy popieram w kampanii tych, którzy na to zasługują. Chcę wiedzieć, za czym się opowiadają, jak głosowali w przeszłości, w jaki sposób reprezentowali swój stan, czy byli wielkimi przywódcami i tego typu rzeczy. – Wyjaśniłem mu, przed jakimi wyzwaniami stoi Kalifornia w sferze zdrowia i edukacji, o czym wiedziałem jako przewodniczący ruchu na rzecz kultury fizycznej. Mówiłem też o konieczności stworzenia w naszym stanie bardziej przyjaznych warunków dla rozwoju przedsiębiorczości. W tym momencie ktoś wszedł i powiedział: – Panie prezydencie, wszyscy już na pana czekają. Wstaliśmy. Przed wyjściem Nixon odwrócił się do mnie i rzekł: – Musisz ubiegać się o fotel gubernatora Kalifornii. Jeśli się na to zdecydujesz, udzielę ci wszelkiej możliwej pomocy. – Zaskoczył mnie takim stwierdzeniem, bo w ogóle o tym nie rozmawialiśmy. Nixon jako pierwszy na serio podsunął mi ten pomysł. Odesłał Patricka na miejsce, a mnie polecił: – Zostań tutaj, trzymaj się blisko podium. Stała tam już spora grupka znanych osobistości, w tym Bob Hope, więc dołączyłem do nich. Wtedy Nixon podszedł do mikrofonu i rozpoczął przemówienie. Mówił znakomicie, na pełnym luzie; zaimponowało mi, że nie korzystał z notatek. Ze swadą opowiadał o bibliotece i jej misji, o niektórych swoich dokonaniach, o konieczności kontynuowania polityki w pewnych kwestiach i tak dalej. – Oczywiście, mam tutaj wielu zwolenników – powiedział. – To dzięki wam udaje się to wszystko urzeczywistnić i jestem wam głęboko wdzięczny za wsparcie. Teraz jednak chcę wam przedstawić kogoś, kto jest przyszłością tego stanu, i… Serce łomotało mi tak, że dalej już nic nie słyszałem.

Może jedynie o mnie wspomni, pomyślałem. Wiedziałem jednak, że zaraz poprosi mnie o przemówienie. Dwie strony mojej natury od razu zaczęły się spierać. Jedna mówiła: „Co tu jest grane? Jezu, nie jestem przygotowany na coś takiego”, a druga kontrowała: „Prezydent Nixon mówi o tobie. Ciesz się!”. Usłyszałem słowa prezydenta: „Arnoldzie, pozwól tutaj”, po których nastąpiły gromkie owacje. Wyszedłem więc przed zgromadzony tłum i stałem, ściskając rękę Nixona. A potem on szepnął do mnie, ale tak, żeby słychać go było przez mikrofon: – Chyba powinieneś powiedzieć kilka słów. Na szczęście jeśli się kogoś lubi i wie dlaczego, łatwo jest mówić z głębi serca. Nie wahałem się, a nawet pozwoliłem sobie na żart. – Serdeczne dzięki, uwielbiam, jak ktoś mi każe przemawiać bez uprzedzenia. – Te słowa nagrodzono śmiechem. Przez kilka minut tłumaczyłem, dlaczego zostałem republikaninem. Opowiedziałem o tym, jak po raz pierwszy zobaczyłem Nixona w telewizji, podczas kampanii prezydenckiej z 1968 roku, „kiedy mówił o wspieraniu sił porządkowych!”. Kilka osób zaczęło bić brawo. – Wspierał wojsko, Pentagon, ekspansję militarną, bo bez silnej armii Stany Zjednoczone przestaną być potęgą. Kolejne brawa. – Mówił również o budowaniu gospodarki globalnej – ciągnąłem. – Mówił o likwidacji taryf i barier handlowych, bo przecież ostatecznie mamy bronić naszego dobrobytu, nie pracy! – Jeszcze większe brawa. – Słysząc to z jego ust, byłem zachwycony. A ponieważ przybyłem tu z kraju socjalistów, szczególnie spodobały mi się słowa: „Niech rząd nie patrzy nam na ręce”. Brawa i owacje. – Od tej pory jestem wielkim fanem tego człowieka. Zawsze go wspierałem ze wszystkich sił, a dzisiaj jestem tu dlatego, że nadal go wspieram. Potrzebujemy więcej takich przywódców jak on! Teraz już wszyscy przyłączyli się do owacji i wiwatów. Byłem w siódmym niebie. Później prezydent Nixon znów wziął mnie do swojego biura i powiedział: – Pamiętaj, co ci mówiłem o kandydowaniu na gubernatora. Doszedłem do wniosku, że pomysł zajęcia się polityką wcale nie jest naciągany, skoro

wyszedł od kogoś takiego jak Nixon. Ale nigdy nie zagłębiałem się w to tak bardzo, by czuć, że „z pewnością tak się stanie”. Nie wchodziło to w zakres moich postanowień na najbliższy rok. Nie rozwodziłem się nad tym, nie wyznaczałem sobie żadnych granic czasowych. Podchodziłem do tego na pełnym luzie.

ROZDZIAŁ 20 Bohater ostatniej akcji W Hollywood nikt nie wygrywa bez przerwy. Prędzej czy później każdy dostanie łomot. Następnego lata przyszła kolej na mnie przy okazji Bohatera ostatniej akcji. Obiecaliśmy światu hit nad hitami, promowaliśmy go jako „największy przebój 1993 roku” i „najlepszy film lata”. Terminator II: Dzień sądu był najbardziej dochodową produkcją roku 1991 i oczekiwano, że Bohater ostatniej akcji pobije jego wyniki. Tymczasem przebojem lata, który każdy chciał zobaczyć, został Park jurajski Stevena Spielberga – ostatecznie przegonił nawet E.T., odbierając mu pozycję najbardziej zyskownego filmu w historii. My wypuściliśmy rzecz za mało chwytliwą jak na wielkie widowisko, w dodatku mieliśmy pecha, ustalając termin wejścia filmu na ekrany na weekend po premierze Parku jurajskiego. Odkąd Bohater ostatniej akcji trafił do kin, był flekowany ze wszystkich stron. Magazyn „Variety” na pierwszej stronie zamieścił tytuł na cztery szpalty: „Dinozaury zżarły lunch Arnolda”. W sumie Bohater ostatniej akcji przyniósł jednak zyski i porażka wynikała jedynie z tego, że nie spełnił pokładanych w nim nadziei. Gdybym nie był tak wielką gwiazdą, nikt by nie zwrócił na to uwagi. Szkoda, że tak się stało, bo szalenie podobał mi się pomysł tego filmu. Było to połączenie kina akcji z komedią – dwa rodzaje ról, w których sprawdzałem się najlepiej. Żeby trafić do jak najszerszej widowni, robiliśmy Bohatera dla kategorii wiekowej PG13 (od trzynastu lat, a dla młodszych dzieci za zgodą rodziców) – w gruncie rzeczy jako wielką wakacyjną frajdę; parodię bez eksponowania przemocy, wulgaryzmów i seksu. Grałem w nim bohatera kina akcji, Jacka Slatera – działającego nieszablonowo detektywa policji z Los Angeles. Poza tym byłem producentem wykonawczym tego film, więc musiałem zatwierdzać każdy jego aspekt: dopracowanie scenariusza, wybór reżysera i obsady, wybór wytwórni, która sfinansuje projekt, dystrybucję i marketing, ostateczny budżet, wybór firmy PR, plan rozpowszechniania za granicą i tak dalej. Chętnie wziąłem na siebie te dodatkowe obowiązki. Kiedyś często aktywnie włączałem się w prace nad filmem, doprowadzając do podpisania kontraktu, wybierając reżysera i jakżeby inaczej? – planując kampanię marketingową. Czasami jednak mówiąc „Pokażcie mi

ten plakat” albo „Znajdźmy jakieś lepsze zdjęcie”, miałem wrażenie, że wtrącam się w nie swoje sprawy. Teraz mogłem się mieszać do wszystkiego: od wymyślania chwytów reklamowych po zatwierdzanie prototypów zabawek Jacka Slatera. Sercem fabuły jest Danny Madigan, jedenastoletni kinoman. Ma bzika na punkcie kina akcji, zna wszystkie filmy tego gatunku. Nagle dostaje magiczny bilet, który pozwala mu się znaleźć w najnowszym filmie Jacka Slatera, jego ulubionego bohatera. Cieszyłem się, że na reżysera udało mi się ściągnąć Johna McTiernana, który zrobił Predatora, a także Szklaną pułapkę oraz Polowanie na Czerwony Październik. John zawsze miał niezwykle klarowną wizję. W przypadku Bohatera ostatniej akcji jako pierwszy zasygnalizował mi, że mogą być kłopoty. Pewnego razu, kiedy po zakończeniu zdjęć o trzeciej w nocy wybraliśmy się w Nowym Jorku na drinka, powiedział: „W sumie robimy jakby kolejne E.T.”. Słysząc to, nabrałem złych przeczuć, że może jednak pomysł z kategorią wiekową PG13 to był błąd. Zacząłem się obawiać, że choć drugą gwiazdą jest dziecko, widzowie nie kupią mnie w filmie akcji przeznaczonym dla całej rodziny. Harrison Ford mógł sobie na to pozwolić w Poszukiwaczach zaginionej Arki, ale nie ja. Oczywiście już wcześniej grywałem w komediach, lecz to było co innego, bo w komedii nikt nie oczekuje, że będę rozwalał ludzi. Natomiast sprzedając film ze słowem „akcja” w tytule, trzeba trochę tej akcji zapewnić. Drugi Conan spalił na panewce właśnie dlatego, że przerobiliśmy go na film dla dzieci. A teraz stawialiśmy na to, że zdołamy wykrzesać dość niesamowitej kaskaderki oraz energii, żeby Bohater ostatniej akcji okazał się godny tytułu. W tamtym czasie pomysł nakręcenia ciepłego filmu akcji dla milusińskich wydawał się całkiem rozsądny. Gubernator Arkansas Bill Clinton właśnie pokonał George’a Busha w wyborach prezydenckich w 1992 roku. Media wciąż donosiły o tym, że pokolenie drugiej wojny światowej ustępuje miejsca pokoleniu wyżu demograficznego, a Stany Zjednoczone zwracają się przeciwko przemocy. Dziennikarze zajmujący się branżą rozrywkową pytali: „Ciekawe, co to oznacza dla brutalnych, konserwatywnych bohaterów kina akcji, jak Sylvester Stallone, Bruce Willis i Arnold Schwarzenegger? Czy widzowie przerzucą się teraz na pokój i miłość?”. Chciałem się wpisać w ten nowy trend. Dlatego gdy twórcy zabawek pokazali nam prototypy Jacka Slatera, odrzuciłem ich propozycje uzbrojenia, jakim się miał posługiwać. „Mamy lata dziewięćdziesiąte, nie osiemdziesiąte” – tłumaczyłem. W rezultacie Jack Slater zabawka nie chodzi z miotaczem płomieni, tylko walczy wręcz i mówi: „Gruby błąd” – tym

powiedzonkiem zwraca się do złoczyńców. Napis na pudełku z zabawką głosił: „Bądź mądry. Nigdy nie baw się prawdziwą bronią”. W reklamie i promocji poszliśmy na całość. Oprócz zabawek sprzedaliśmy licencję na siedem gier komputerowych, podpisaliśmy z siecią Burger King kontrakt reklamowy opiewający na dwadzieścia milionów dolarów, za trzydzieści sześć milionów wypuściliśmy filmik dla wesołych miasteczek, a także – to mi się spodobało najbardziej – NASA wybrała nas do pierwszej płatnej reklamy w kosmosie. Po bokach rakiety wymalowaliśmy „Bohater ostatniej akcji” oraz „Arnold Schwarzenegger”, a potem zorganizowaliśmy ogólnokrajową loterię, w której nagrodą dla zwycięzcy była możliwość naciśnięcia guzika odpalającego rakietę. Podczas majowego festiwalu filmowego w Cannes umieściliśmy na tratwie przy plaży nadmuchiwaną, wysoką na trzy piętra postać Jacka Slatera, a ja ustanowiłem życiowy rekord, udzielając w ciągu dwudziestu czterech godzin czterdziestu wywiadów telewizyjnych i pięćdziesięciu czterech prasowych. Tymczasem mieliśmy opóźnienia w produkcji. Pierwszego maja, gdy zorganizowano jedyny pokaz testowy, film był jeszcze tak niedopracowany, że trwał dwie godziny i dwadzieścia minut, a większości dialogów nie dało się zrozumieć. Pod koniec widzowie byli znudzeni. Z powodu napiętych terminów zabrakło czasu na więcej prób z widownią. Musieliśmy więc działać po omacku, bez opinii pozwalających doszlifować film. Jednak w wytwórni nikt nie chciał przełożyć daty premiery, bo mogłoby wyjść na to, że mamy jakieś kłopoty. Zgadzałem się z nimi. Okazało się, że wielu widzom Bohater ostatniej akcji się spodobał – tyle że w tej branży to za mało. Nie wystarczy, by film się podobał, ludzie muszą szaleć na jego punkcie. Ten produkt sprzedaje się dzięki temu, że się o nim mówi, bo chociaż można wydać na promocję dwadzieścia czy trzydzieści milionów dolarów w ciągu pierwszego weekendu, to nie da się tego robić co tydzień. Znajomość tytułu i oczekiwania były niesamowite. Mimo to, być może za sprawą Parku jurajskiego, wpływy ze sprzedaży biletów w weekend otwarcia wyniosły zaledwie piętnaście milionów dolarów zamiast przewidywanych dwudziestu. A kiedy się zorientowałem, że widzowie wychodzą z kin rozgrzani, acz nie do białości, mówiąc coś w stylu: „Właściwie to było całkiem niezłe”, wiedziałem, że idziemy na dno. I rzeczywiście, w drugi weekend nasze wpływy kasowe spadły o czterdzieści dwa procent.

Krytyka wykraczała daleko poza Bohatera ostatniej akcji. Moja kariera się skończyła, przeszła do historii. Dziennikarze atakowali wszystko, co kiedykolwiek nakręciłem, jakby chcieli powiedzieć: „Czego się można spodziewać po kimś, kto pracuje z Johnem Miliusem i opowiada o rozwalaniu swoich wrogów? Ci dwaj pragną żyć w takim świecie. My wolimy świat pełen miłości bliźniego”. Do tego doszła jeszcze polityka. Dopóki byłem na fali, nigdy nie atakowano mnie za to, że jestem republikaninem, chociaż Hollywood i tamtejsza prasa są z zasady liberalne. Teraz, kiedy wreszcie powinęła mi się noga, mogli sobie pofolgować. Reagan i Bush odeszli do lamusa, podobnie jak republikanie, a także bezmyślne kino akcji, twardziele i cały ten szajs. Nadeszły czasy Billa Clintona, Toma Hanksa i filmów z przesłaniem. Podchodziłem do krytyki filozoficznie, próbując ją bagatelizować. Mając w planach tak różne filmy – Prawdziwe kłamstwa, Egzekutora oraz Świąteczną gorączkę – byłem pewny, że jedna wpadka nie zaważy na mojej karierze, na zarobkach ani nie zaszkodzi mi w żaden istotny sposób. Powtarzałem sobie, że to nieważne, bo prędzej czy później każdemu się oberwie. Mogło mnie to spotkać przy okazji innego filmu. Trzy lata później. Albo pięć. Ale bez względu na to, co sobie wmawiamy czy wiemy, nie jest łatwo przechodzić przez coś takiego. Wstydzimy się, że nasz film nie zrobił kasy, że poległ na premierze. Wstydzimy się, że wypisują o nas okropne rzeczy. Wstydzimy się, kiedy ludzie twierdzą, że w tym roku się skończymy. Jak zawsze słyszałem w głowie dwa głosy. Jeden mówił: „Jasna cholera, Boże jedyny, to jakiś koszmar”. A drugi: „No to przekonajmy się, Arnoldzie, ile jesteś wart. Zobaczmy, czy masz jaja. Jak tam twoje nerwy? Czy masz grubą skórę? Sprawdźmy, czy dasz radę jeździć swoim kabrioletem z opuszczonym dachem i uśmiechać się do ludzi, mając świadomość, że wiedzą, iż właśnie wypuściłeś koszmarnego gniota. Przekonajmy się, czy jesteś do tego zdolny”. Takie rzeczy kotłowały mi się w głowie – dobijałem sam siebie, zarazem próbując dodawać sobie otuchy i zastanawiając się, jak to przetrwać. Była to jakby powtórka wieczoru z 1968 roku, kiedy Frank Zane odebrał mi tytuł Mister Universe. Maria bardzo mnie wspierała. – Posłuchaj, to naprawdę niezły film – tłumaczyła. – Może nie spełnił naszych oczekiwań, ale jest dobry, więc powinieneś być dumny. Życie toczy się dalej. Zajmij się następnymi produkcjami.

– Wyjechaliśmy na urlop do naszego letniego domku w Sun Valley w Idaho, gdzie bawiliśmy się z dziećmi. – Nie traktuj tego tak poważnie – wbijała mi w głowę. – Patrz, jak wiele osiągnęliśmy. Skup się na tym, a nie na jakimś głupim filmie. Takie rzeczy się zdarzają. A poza tym na dwadzieścia twoich filmów, czy coś koło tego, co najmniej dwie trzecie odniosło sukces, więc nie masz powodów do narzekania. Podejrzewam jednak, że również była rozczarowana i wstydziła się, odbierając telefony w rodzaju: „Tak mi przykro z powodu kiepskich wpływów”, podczas gdy rozmówcom chodziło tylko o przekonanie się, jak zareaguje. Tak to już jest w Hollywood. Koleżanki dzwoniły do Marii i wygadywały: „O mój Boże, czytałam ten artykuł w »Los Angeles Times«. Tak strasznie mi przykro! Czy możemy wam jakoś pomóc?”. Wstawiały tego typu gadki. Wszyscy to robimy. W naturze człowieka leży wczuwanie się w kłopoty innych. Gdyby jakiś film Toma Arnolda zrobił klapę, też bym do niego zadzwonił. Zadzwoniłbym do Stallone’a i powiedział: „Pieprz »Los Angeles Timesa«, pieprz ludzi z branży, tych durnych skurwieli. Jesteś wielkim, utalentowanym aktorem”. Tak to bywa. A z drugiej strony jest w nas coś, co każe się zastanawiać: „Ciekawe, co on na to odpowie”. Dlaczego więc nikt nie dzwonił z tym do mnie? Ktoś, kto się wstydzi tak jak ja wtedy, często zakłada, że cały świat skupia się wyłącznie na jego porażce. Jeśli będąc w restauracji, słyszałem: „Cześć, jak leci? Widziałem twój nowy film, jest super!”, od razu myślałem sobie: Super? Ty wszarzu, nie czytałeś „Los Angeles Timesa”? Tak naprawdę jednak nie każdy czyta „Los Angeles Timesa” czy „Variety” i nie ogląda wszystkich nowych filmów. Tamten biedak pewnie nic na ten temat nie słyszał i zwyczajnie chciał mi powiedzieć coś miłego. *** Najlepszym lekarstwem na te zmartwienia był kolejny wielki hit. Zanim lato dobiegło końca, znowu stanąłem przed kamerami Jima Camerona, galopując na koniu w centrum Waszyngtonu i ścigając terrorystę na motocyklu. Prawdziwe kłamstwa pomyślano jako wysokobudżetową komedię sensacyjną z niesamowitymi efektami specjalnymi – w tym ze strzelaniną między terrorystami zadekowanymi w wieżowcu w Miami i mną na pokładzie odrzutowca harrier, a także z wybuchem nuklearnym, który zmiata z powierzchni jedną z wysepek Florida Keys. Pełno w nim było zabawnych i skomplikowanych relacji, zwłaszcza między mną a moją ekranową żoną, Helen, graną przez Jamie Lee Curtis. Mój bohater, Harry

Tasker, jest superszpiegiem w stylu Jamesa Bonda, którego żona uważa za sprzedawcę komputerów. Jamie Lee za swój wspaniały występ została nominowana do Złotego Globu w kategorii komedii. O Prawdziwych kłamstwach dowiedziałem się rok wcześniej. Bobby Shriver zadzwonił do mnie z wiadomością, że oglądał francuski film, który może chciałbym przerobić na potrzeby widowni w Stanach Zjednoczonych. – Nosi tytuł La Totale! To rzecz o twardzielu w stylu zero zero siedem, którego żona nie wie, czym się zajmuje. Czasem wraca do domu poobijany i musi szukać wymówek. Ma za zadanie aresztować międzynarodową siatkę przestępców, a jednocześnie nie wie, jak sobie poradzić z córką, postrzeloną nastolatką. – Brzmi nieźle – przyznałem. – Jasne, to akcja i komedia w jednym. Śmiejesz się, ale jest też dużo suspensu. Zadzwoniłem do agencji reprezentującej ten film, poprosiłem o przysłanie kopii i od razu się w nim zakochałem. Bobby miał rację. Uznałem jednak, że dla amerykańskiej publiczności film jest zbyt statyczny, potrzebuje więcej akcji i energii. Jim Cameron! – pomyślałem. Zamierzał kręcić SpiderMana, ale właśnie się okazało, że plany spaliły na panewce. Zadzwoniłem więc do niego. – Zróbmy to razem, tak jak zawsze planujesz każdą produkcję: z rozmachem – zaproponowałem. Wkrótce dogadaliśmy się z wytwórnią Fox i Jim siadł do pisania scenariusza. We wszystkich jego filmach występują silne kobiety, więc przerobił Helen Tasker ze zwykłej kury domowej na taką postać, jaką gra Jamie Lee – bystrą i seksowną babkę, mającą własne sekretne życie. W miarę jak scenariusz nabierał kształtu, Jim dzwonił do mnie z prośbą o konsultacje. Raz nawet zamknęliśmy się na dwa dni w Las Vegas, rozważając, jak mam rozmawiać z żoną, jak reagować na wieść o jej romansie, co powiedzieć terroryście, zanim go zabiję, i co zrobić w sytuacji, gdy dowiem się, że córka okrada mojego przyjaciela. Podczas tych rozmów opracowaliśmy rytm moich dialogów. Udało się idealnie zgrać wszystko w czasie: już kilka tygodni po niepowodzeniu Bohatera ostatniej akcji przystąpiliśmy do preprodukcji, a pierwszego września rozpoczęliśmy zdjęcia. Z pracy nad Prawdziwymi kłamstwami Marii i mnie udało się zrobić przygodę dla całej rodziny. Kiedy zaczęliśmy kręcić, Maria była w ósmym miesiącu ciąży. Ogłaszając w swoim

programie First Person with Maria Shriver, że bierze urlop macierzyński, powiedziała widzom: „Podczas porodu Arnold będzie ze mną w Los Angeles. Potem spakuję dzieci, pojedziemy z nim i przekonam się, jak długo wytrzymam w roli żony na planie filmowym”. Cameron załatwił to tak, żebyśmy do czasu narodzin Patricka przez trzy tygodnie kręcili w Los Angeles. Potem się przenieśliśmy do Waszyngtonu, gdzie, jakżeby inaczej, po kilku dniach dołączyli do mnie Maria, Katherine, Christina, noworodek oraz niania. Przez miesiąc mieszkaliśmy w Waszyngtonie i był to niezwykle szczęśliwy okres. Cameron, jak zwykle, wolał kręcić nocą. Pracowałem więc do świtu, następnie wracałem do domu, spałem, a po południu bawiłem się z dziećmi. Katherine miała już cztery lata, a Christina dwa i pół, więc oprócz łaskotek i dokazywania lubiliśmy też malować. Moja asystentka Ronda, malarka, namówiła mnie, żebym wrócił do tego, za czym przepadałem w dzieciństwie. Stale mówiłem o powrocie do malowania, ale brakowało mi cierpliwości, żeby zgromadzić wszystkie niezbędne materiały i spróbować. Dlatego wpadła do mnie kiedyś w sobotę rano z zestawem farb akrylowych i płócien. – Przez najbliższe trzy godziny będziemy malować – oświadczyła. – W porządku – zgodziłem się. Usiedliśmy, wybrałem z albumu obraz Matisse’a i zacząłem go kopiować: pokój z dywanem, fortepianem, kwiatami w wazonie oraz drzwiami balkonowymi wychodzącymi na taras z widokiem na morze. Dzięki temu wróciłem do malarstwa. Od tej pory rysowałem piórkiem zamki i malowałem kartki świąteczne i urodzinowe dla Marii i dzieci. Dziewczęta i ja wpadliśmy w ten cudowny rytm wspólnego rysowania i zabawy. Dla Patricka pokolorowałem na Halloween piękną dynię, a dla Marii namalowałem urodzinowy tort ze świeczkami. Przez kilka następnych miesięcy żyliśmy jak Cyganie. Przenieśliśmy się z produkcją Prawdziwych kłamstw do Miami, gdzie woziłem Marię i dziewczynki na skuterach wodnych. Potem polecieliśmy na Key West, stamtąd do Rhode Island i w końcu z powrotem na zachód. W godzeniu pracy z życiem rodzinnym radziłem sobie o wiele lepiej niż tajny agent, którego grałem. Cameron to na planie bardzo zorganizowany facet, więc codziennie po zdjęciach miałem czas także na zabawę. Ale i tak praca przy Prawdziwych kłamstwach stanowiła wielkie wyzwanie, i nie mówię tu o niezliczonych godzinach, podczas których wytrwale ćwiczyłem tango do scen w sali balowej. Cameron wymyślił nowatorskie popisy kaskaderskie oraz efekty

specjalne i chociaż zatrudnił czterdziestu ośmiu kaskaderów, zmuszał aktorów, by niektóre rzeczy wykonywali osobiście. Jamie Lee Curtis zwisała z helikoptera, który opuszczał ją do samochodu pędzącego mostem łączącym wysepki Florida Keys. Ja pływałem w oceanie, uciekając przed ścianą płomieni. Ufałem Cameronowi, że nie wepchnie nas w objęcia śmierci, ale te numery kaskaderskie były z natury rzeczy ryzykowne, więc gdybyśmy coś zawalili, nikt nie mógł nam zapewnić stuprocentowego bezpieczeństwa. Moim najtrudniejszym zadaniem była pogoń na koniu. W filmie Harry Tasker ściga jadącego motocyklem terrorystę po całym Waszyngtonie – zaczyna w parku, potem wjeżdża do luksusowego hotelu, pędzi przez salę balową i fontannę do windy, którą jedzie mężczyzna w smokingu z równie elegancko ubraną żoną, aż w końcu osacza przestępcę na dachu. A tam – nie do wiary – terrorysta dodaje gazu i widowiskowo przeskakuje do basenu na dachu sąsiedniego wieżowca. W ferworze pościgu Harry spina konia ostrogami i cwałuje na skraj dachu, żeby także skoczyć. Ale koń w ostatniej chwili raptownie wyhamowuje, zrzuca Harry’ego z siodła, a ten przelatuje wielkim łukiem nad końskim łbem i trzymając się cugli, zwisa z dachu, wiele pięter nad ulicą. Teraz jego życie zależy od konia, więc próbuje go skłonić, żeby się cofnął od krawędzi. Dach zbudowano w hali filmowej, na wysokości trzydziestu metrów nad ziemią. Obawiając się, że jeśli koń nie wyhamuje w porę, to spadniemy, wysunęli spod skraju dekoracji platformę zabezpieczającą, która przypominała wyjątkowo mocny trap. Dzięki temu, gdyby koń zrobił o krok czy dwa za dużo, nie groził nam upadek. Platformę mieli potem wyciąć z ostatecznej kopii. Do takiego numeru niezbędny jest naprawdę narowisty koń, bo trzeba kręcić mnóstwo dubli. Zwyczajny koń zorientowałby się, że nie pozwolę mu skoczyć, więc już po kilku pierwszych próbach nie cwałowałby na sam skraj dachu, tylko zwalniał w pół drogi i hamował łagodnie. Ale narowiste konie tak bardzo kochają skakać, że mogą pędzić na sam skraj przez cały dzień, licząc na to, że w końcu uda im się oddać skok. Dlatego jechałem na koniu narowistym, wprawdzie dobrze wyszkolonym, lecz bardzo agresywnym. Ogromnie mi się to podobało, bo ćwicząc do roli Conana, nauczyłem się obchodzić z tymi zwierzętami. Przed puszczeniem kamer w ruch trzeba było sprawdzić ich kąty ustawienia i ostrość. Musiałem więc przejść z koniem na skraj dachu i dalej, na kładkę ponad podłogą hali. Nagle, zupełnie przypadkowo, jedna z kamer na długim wysięgniku opadła na łeb konia. Walnęła go w pysk, niezbyt mocno, ale dostatecznie, żeby go wystraszyć. Próbował się cofnąć, lecz kopyta

ślizgały się na kładce. Czym prędzej zsunąłem się z jego grzbietu, tyle że nie miałem gdzie uciec – byłem na pomoście, trzydzieści metrów nad ziemią, w dodatku pod koniem. Myślałem tylko o jednym: Jeśli chcesz żyć, nie ruszaj się z tej kładki i uważaj na kopyta. Koń rzucał się wte i wewte, więc gdyby mnie nadepnął albo znów się poślizgnął, mógłby nas pociągnąć w dół. Słyszałem wprawdzie, że niektórzy przeżywali upadki z większej wysokości, wiedziałem jednak, że w tym przypadku runęlibyśmy na betonową podłogę i byłoby po nas. Nikomu nie przyszło do głowy, że próby ustawienia sprzętu mogą okazać się niebezpieczne. Na szczęście szef kaskaderów, Joel Kramer, wiedział, że nigdy nie próbowano takiego numeru, więc był czujny. Patrzyłem, jak zeskakuje na pomost, chwyta konia za uzdę i uspokoiwszy go, cofa się z nim łagodnie, żebym mógł uciec. Zareagowałem tak, jak zawsze reaguję w sytuacjach zagrożenia – od razu puściłem incydent w niepamięć, jakby nic się nie stało. Kiedy już koń się uspokoił, wróciliśmy na plan i nakręciliśmy scenę zgodnie ze scenariuszem. Odwdzięczyłem się Joelowi pudełkiem cygar Montecristo. Wszyscy mieliśmy świadomość, że gdyby nam nie pomógł, i koń, i ja pewnie byśmy nie żyli. *** Maria była zbyt aktywna, żeby na dłuższą metę poświęcić się wyłącznie dzieciom. Zanim znaleźliśmy się na Florydzie, wróciła do pracy i planowała przyszłe programy. A podczas przerwy w zdjęciach, gdy przenoszono produkcję do Rhode Island, wyskoczyliśmy na jeden dzień na Kubę. Oczywiście, Amerykanie wciąż mieli zakaz wyjazdów do tego kraju, ale Maria mogła jechać jako dziennikarka. Już wcześniej zrobiła kilka wywiadów z Fidelem Castro – w jednym nawet spytała go wprost, czy miał coś wspólnego z zabójstwem JFK. Teraz przygotowywała grunt pod kolejny wywiad, a ja zabrałem się z nią w charakterze męża. Ma się rozumieć, dla mnie główną atrakcją były cygara. Podczas gdy Maria zajmowała się spotkaniami, zwiedziłem fabrykę Partagasa, w której produkują wiele legendarnych marek, jak Cohiba, Punch czy Montecristo. Uwielbiam fabryki i jeśli pasjonuje mnie jakiś produkt, zawsze chcę zobaczyć, jak powstaje. Z przyjemnością oglądam, jak montują samochody, szyją buty i wydmuchują szkło. Z radością jeżdżę do szwajcarskiej fabryki zegarków Audemars Piguet, by popatrzeć na pracę techników w białych fartuchach, rękawiczkach, okularach i z zakrytymi głowami, żeby do mechanizmu nie dostała się ani drobinka kurzu. Chętnie zaglądam też do pracowni snycerskich w niemieckim Szwarcwaldzie, gdzie ręcznie rzeźbią posążki religijne oraz

maski. Ta kubańska fabryka to raj cygar. Wyobraźcie sobie olbrzymią klasę w szkole podstawowej, dla setki uczniów, z takimi krzesłami i stołami jak za dawnych czasów. Właśnie tak to wyglądało. Przy stołach siedzieli mężczyźni i kobiety, zwijając cygara, a na środku sali stało podium, takie jak w mojej szkole, w której nauczyciel zawsze siedział wyżej niż uczniowie. Tutaj zasiadał facet, który czytał na głos gazetę. Nie rozumiałem wszystkiego, mój hiszpański nie jest na tyle dobry, w każdym razie były to wiadomości przeplatane propagandą. Robić to w taki sposób może tylko barwna postać, niemal artysta estradowy, ktoś taki jak Robin Williams w roli didżeja w Good Morning, Vietnam. Ten facet był równie świetny – gadał i wykrzykiwał jak najęty, machając rękami. Jestem pewien, że dzięki niemu robotnikom szybciej mijał czas. Ze zdumieniem przekonałem się, że Kubańczycy traktują swój nadzwyczajny tytoń jak złoto. Takie środki ostrożności widywałem w kopalniach złota i diamentów w Republice Południowej Afryki, nigdzie indziej. Po przyjściu do pracy robotnicy zbierają się w olbrzymim pomieszczeniu, w którym panuje idealna wilgotność powietrza i gdzie wiszą liście – wielkie, samotne liście, starannie wypielęgnowane i wysuszone. Każdy robotnik dostaje swój przydział liści plus trzy cygara dla siebie. Te trzy cygara nie są jednak równie wysokiej jakości jak liście – żelazna zasada głosi: „Nigdy nie zwijaj cygar na własny użytek”. Następnie robotnicy co jakiś czas są sprawdzani, czy potrafią się wyliczyć z każdego liścia. Oto, jak cenny jest tytoń. Należy go uprawiać w specjalny sposób. Odpowiednio przerabiać. Wymaga pielęgnacji. Musi być należycie suszony, aż zbrązowieje i będzie gotowy do zwijania. Na każdym etapie trzeba dołożyć wszelkich starań, by osiągnąć szczyt doskonałości, a Kubańczycy są w tym genialni. Mają najlepszy klimat, najlepszą glebę, a do tego tradycję – pokolenia ludzi całym sercem oddanych zwijaniu cygar, którzy zawsze szukają sposobu na to, żeby cygaro było jeszcze bardziej doskonałe. Podziwiamy ich, jak robią cygara: najpierw powstaje wkładka, z konkretnego gatunku tytoniu; potem zawijacz – liść z innego gatunku; i wreszcie pokrywa – liść, który absolutnie nie powinien mieć żyłek. Jeśli widzimy na cygarze grube żyłki, to albo jest pośledniej jakości, albo ktoś był nieuważny. Takie cygaro można kupić za osiem dolarów i da się je palić, ale nie jest to tak piękny wyrób jak cygara Davidoff, Montecristo czy Cohiba. Patrzyłem, jak robotnicy nakładają nalepki. Jako równie ważny element cygara, muszą się prezentować wspaniale. To one przyciągają uwagę palaczy, zwłaszcza jeśli wyglądają światowo. Te kubańskie zazwyczaj są w krzykliwych kolorach, z dużą ilością czerwieni i żółci, a czasami także z pięknie namalowaną

postacią kobiety. Cygara kubańskie naprawdę są tak znakomite, jak powiadają. Na rynku roi się od podróbek, lecz prawdziwy znawca w ciągu kilku sekund odróżni prawdziwe od fałszywych po zapachu, ponieważ autentyczne cygara kubańskie silnie trącą nawozem. Wiem, że to brzmi dziwnie, ale właśnie tak pachną. Podczas palenia smakują wspaniale, kiedy jednak otwieramy pudełko i pociągamy nosem… no cóż, komuś, kto nie zna się na cygarach, na pewno się to nie spodoba. *** Odkąd w Białym Domu zamieszkał Bill Clinton, moje nazwisko nie cieszyło się już w Waszyngtonie popularnością. Jeszcze przed zaprzysiężeniem prezydenta elekta Donna Shalala, nowa minister zdrowia i opieki społecznej, poprosiła, żebym złożył rezygnację z funkcji „namiestnika do spraw wychowania fizycznego”. Powiedziała po prostu: „Popierał pan w kampanii Busha, więc nie może pan dalej przewodniczyć radzie prezydenckiej”. A kiedy na początku zdjęć do Prawdziwych kłamstw wystąpiliśmy do nowego ministra do spraw zasobów wewnętrznych, Bruce’a Babbitta, o zgodę na przejazd na koniu przez odbijający światło basen pod pomnikiem Waszyngtona, nawet nie raczył nas przyjąć, chociaż wydawał takie zezwolenia przy okazji innych filmów. Marii wcale to nie zdziwiło. – Witaj w świecie polityki. Tak to właśnie wygląda – powiedziała. Oczywiście było jej przykro, że musiałem ustąpić ze stanowiska przewodniczącego rady. Pokochałem tę robotę i byłem w niej dobry. Z drugiej strony, mimo że Maria osobiście lubiła Busha, nie mogła się doczekać, kiedy urząd obejmie Bill Clinton. Nie wiem, jak w głębi serca rozkładały się jej sympatie. Może i miała nieco złośliwej satysfakcji, bo od tak dawna tokowałem o sukcesach republikanów i opowiadałem jej, że Ronald Reagan zrobił to, George Bush tamto, a konserwatyści wyprowadzą kraj na prostą. Z utęsknieniem wyczekiwała zmiany warty. Jako prezydencki doradca do spraw kultury fizycznej nauczyłem się tak dużo, że wiedziałem, na czym teraz chcę się skupić. Trzy lata objeżdżania Stanów Zjednoczonych wzdłuż i wszerz sprawiły, że coraz bardziej martwiła mnie jedna kwestia dotycząca dzieci – wiele z nich obijało się po szkole i w czasie wakacji, bo nie miały nic lepszego do roboty i były pozbawione nadzoru dorosłych. W każdym stanie, jaki odwiedziłem, widziałem, jak o trzeciej po południu wypuszczają dzieci ze szkół. Połowa z nich była odbierana przez rodziców albo wracała

szkolnym autobusem, ale druga połowa po prostu się wałęsała. Kiedy się tym zainteresowałem, zaprzyjaźniłem się z Dannym Hernandezem, byłym żołnierzem piechoty morskiej, który prowadził Hollenbeck Youth Center w biednej, opanowanej przez gangi dzielnicy Los Angeles. Danny wiedział z doświadczenia, że najtrudniejszy okres dla dzieci to letnie wakacje – właśnie wtedy są najbardziej narażone na kontakt z przestępczością, narkotykami, alkoholem oraz gangami. W 1991 roku wymyślił więc InnerCity Games – coś na kształt igrzysk olimpijskich – żeby dla młodzieży z ubogich dzielnic miasta letnie miesiące nabrały znaczenia i sensu. Od początku czerwca do końca sierpnia dzieciaki trenowały, a w ostatnim dniu wakacji stawały do zawodów. Danny oprowadził mnie po swoim ośrodku, który powstał w wyniku niecodziennej współpracy lokalnych przemysłowców i policji. Były tam boiska do koszykówki, siłownia, sale do zajęć z wychowania fizycznego, pracownia komputerowa oraz miejsce do odrabiania prac domowych. Do tego piękny ring bokserski, ponieważ ośrodek mieścił się we wschodnim Los Angeles, dzielnicy Latynosów, dla których boks stanowi istotną część kultury. Danny wyjaśnił mi, że chodziło mu o to, żeby dzieciaki miały się gdzie podziać, a tym z problemami dać drugą szansę. Policjanci z posterunków w Hollenbeck i w innych dzielnicach wschodniego Los Angeles często wysyłali dzieci do tego ośrodka, a nie do więzienia. Mówili im: „Nie szwendaj się po ulicach, po szkole idź tam poćwiczyć albo odrobić lekcje. Mają komputery, salę gimnastyczną, można boksować, więc biegnij!”. Wiosną 1992 roku zamieszki w Los Angeles boleśnie pokazały, że bezwzględnie należy powstrzymać młodzież przed pakowaniem się w kłopoty. Wybuch przemocy wywołało uniewinnienie policjantów z Los Angeles, którzy pobili Afroamerykanina Rodneya Kinga za to, że jadąc na motocyklu, nie zatrzymał się do kontroli drogowej. Film nakręcony na miejscu zdarzenia dowodził, że policjanci pobili zatrzymanego do nieprzytomności, mimo że się poddał. Podpalono część Los Angeles, zginęły dziesiątki ludzi, a zamieszki przeniosły się również do innych miast. Podczas rozruchów Hollenbeck Youth Center służył za bezpieczną przystań. W ramach działalności publicznej nagrałem z Arsenio Hallem, aktorem i gospodarzem telewizyjnego talkshow, teledysk zatytułowany Chill, w którym błagaliśmy ludzi o zachowanie spokoju. W następstwie tych wydarzeń Danny i ja zwiększyliśmy wysiłki na rzecz objęcia programem InnerCity Games większej liczby szkół i dzieciaków, a także rozszerzenia tej

działalności na cały rok. Zanim Prawdziwe kłamstwa weszły na ekrany kin i latem zostały najbardziej dochodowym filmem akcji w 1994 roku, InnerCity Games zyskały już wielką popularność. Teraz docieraliśmy do tysięcy młodych ludzi, a szczyt przypadał na ostatnie dziewięć dni finałów rozgrywanych przez pięć tysięcy dzieciaków na Uniwersytecie Południowej Kalifornii. Naszą działalność rozszerzyliśmy poza sport: na konkursy malarstwa i form literackich,

spotkania

teatralne,

turnieje

taneczne,

a nawet

programy

dla

młodych

przedsiębiorców. Własne InnerCity Games wprowadziła Atlanta, w ślad za nią chciały pójść Orlando, Miami, Chicago i pięć innych miast. Pracując z tą młodzieżą, wiele się nauczyłem o sobie. Wcześniej uważałem się za modelowy przykład kariery jak z amerykańskiego snu. Przybyłem do Stanów Zjednoczonych bez grosza przy duszy, ciężko pracowałem, żeby osiągnąć wytyczony cel, i odniosłem sukces. To naprawdę jest kraj wielkich możliwości, myślałem. Skoro udało się takiemu młokosowi jak ja, to może się udać każdemu. Niestety, tak nie było. Wizytując szkoły, widziałem, że nie wystarczy, by młodzież czuła się w Stanach Zjednoczonych jak u siebie. W dzielnicach nędzy nikt nawet nie ośmielał się marzyć. Przekaz, jaki docierał do dzieciaków, brzmiał: „Olej to. Nigdy ci się nie uda. Masz przechlapane”. Zastanawiałem się, co takiego miałem ja, a czego nie mają te dzieciaki. Ja również dorastałem w biedzie. Napędzała mnie jednak chęć odniesienia sukcesu, no i miałem rodziców, którzy trzymali mnie twardą ręką i nauczyli dyscypliny. Odebrałem staranne wykształcenie w szkole publicznej. Po lekcjach uprawiałem sport z trenerami oraz partnerami stanowiącymi dla mnie wzór do naśladowania. Miałem mentorów, którzy twierdzili: „Dasz radę, Arnoldzie”, a potem sprawiali, że w to wierzyłem. Towarzyszyli mi przez dwadzieścia cztery godziny na dobę, wspierając mnie i robiąc wszystko, żebym dorósł. Ale ilu młodych ludzi z dzielnic nędzy miało takie możliwości? Ilu nauczyło się dyscypliny i determinacji? Ilu korzystało ze wsparcia, pozwalającego choćby częściowo uświadomić sobie własną wartość? Wręcz przeciwnie – im wmawiano, że są w sytuacji bez wyjścia. Widzieli, że większość dorosłych wokół nich również jest w pułapce. Szkołom brakowało środków, nauczyciele byli wykończeni i nie zawsze najlepsi, a mentorów ze świecą szukać. Dookoła mieli jedynie klepiące biedę rodziny i gangi. Chciałem zaszczepić tej młodzieży zapał, ambicję i nadzieję, by zapewnić jej równy start.

Dlatego praca z tymi dzieciakami nigdy nie była ciężka, zawsze wiedziałem, co trzeba powiedzieć. „Kochamy was – mówiłem im. – Zależy nam na waszej przyszłości. Jesteście wspaniali. Dacie sobie radę. Wierzymy w was, ale przede wszystkim sami musicie uwierzyć w siebie. Otwierają się przed wami wielkie możliwości, pod warunkiem że dokonacie właściwych wyborów i będziecie mieli swoje marzenia. Każde z was może zostać, kim zechce. Nauczycielem, policjantem, lekarzem… dacie radę. Albo gwiazdą koszykówki czy aktorem. A nawet prezydentem. Wszystko jest możliwe, ale musicie się do tego przyłożyć. Tak samo jak my, dorośli, musimy robić, co do nas należy”.

ROZDZIAŁ 21 Choroba serca Zarabianie pieniędzy nigdy nie było moim jedynym celem. Z drugiej strony zawsze traktowałem możliwości zarobkowe jako miernik sukcesu, a poza tym otwierały drzwi do ciekawych inwestycji. Zarówno Prawdziwe kłamstwa, jak i Junior zostały przebojami 1994 roku, więc moja kariera wróciła na właściwe tory. Miałem mnóstwo pracy, a pieniądze lały się strumieniami – tylko za udział w filmach do końca lat dziewięćdziesiątych wpadło mi prawie sto milionów dolarów. Co rok inkasowałem kolejne miliony ze sprzedaży kaset wideo, z kablówek oraz z telewizyjnych emisji moich starych filmów. Nawet Herkules w Nowym Jorku, który stał się filmem kultowym, wciąż dawał dochody, choć ja akurat nic z tego nie miałem. Dziesiątki milionów przynosiły mi także nieruchomości, sieć Planet Hollywood, książki i różne inne interesy. Jak wiele hollywoodzkich gwiazd zarabiałem też na udziale w reklamówkach w Azji i Europie. W Stanach Zjednoczonych kręcenie reklam telewizyjnych podkopałoby wizerunek i markę Arnolda, ale za granicą, zwłaszcza na Dalekim Wschodzie, występy amerykańskich gwiazdorów w reklamach uchodziły za prestiżowe. Producenci takich produktów jak makaron błyskawiczny, kawa w puszkach, piwo czy Vffuy – japoński napój witaminizowany – byli gotowi płacić mi po pięć milionów dolarów za każdą reklamówkę, której kręcenie zwykle trwało raptem jeden dzień. Umowa zawsze zawierała „klauzulę poufności”, na mocy której reklamodawca ponosił odpowiedzialność finansową, gdyby reklama trafiła na Zachód. Obecnie nie jest to już możliwe – reklama nakręcona dzisiaj natychmiast pojawia się na YouTube – jednak w połowie lat dziewięćdziesiątych internet stanowił jeszcze dziwaczną nowość. W miarę jak moje interesy się rozrastały, zdałem sobie sprawę, że w końcu zabrniemy tak daleko, iż z braku czasu nie będę w stanie ogarniać całości, a Ronda też nie poradzi sobie ze wszystkim. Owszem, dokształcała się w szkole biznesu, lecz w głębi duszy była malarką. W 1996 roku stało się to, co przewidywałem. Przyszła do mnie i wyznała: „Tu już się obraca tak wielkimi pieniędzmi, że nie daję rady”. Kochałem Rondę, więc chciałem zrobić wszystko, co w mojej mocy, by nie odniosła wrażenia, że odstawiam ją na boczny tor. Obiecałem, że na razie

może zajmować się tym, w czym czuje się swobodnie, a ja się postaram załatwić jej pomoc przy większych projektach, gdzie w grę wchodziły coraz większe sumy. Zawsze uważałem, że nie jest ważne, ile zarabiamy, tylko jaką część inwestujemy, a jaką zatrzymujemy dla siebie. Nie zamierzałem dołączyć do długiej listy słynnych artystów i sportowców, którzy poszli z torbami. Na tej zdumiewającej liście znajdują się Willie Nelson, Billy Joel, Zsa Zsa Gabor, Bjorn Borg, Dorothy Hamill, Michael Vick i Mike Tyson. Wszyscy mieli doradców inwestycyjnych. Pamiętam, jak Burt Reynolds i jego doradca przyjeżdżali do Palm Springs, każdy w swoim rollsroysie. I nagle pieniądze się skończyły. Bez względu na to, czym kto się zajmuje, powinien mieć zmysł do interesów i uczyć się zarządzania pieniędzmi. Nie można zwalać wszystkiego na doradcę i mówić mu: „Połowę musimy zainwestować, żeby było z czego płacić podatki, a druga połowa jest dla mnie”. Ja postawiłem sobie za cel dojść do bogactwa i nie stracić majątku. Nie zamierzałem dopuścić do tego, że pewnego dnia zadzwoni mój doradca finansowy i oznajmi: „Nasze inwestycje nie wypaliły. Nie zapłacimy podatków”. Wolałem znać szczegóły. Moje interesy były tak zróżnicowane, że mogłem wylądować z całą trzódką doradców rozmaitej specjalności. Związałem się jednak z niezwykle bystrym bankierem inwestycyjnym Paulem Wachterem, którego znałem od lat. Paul był przyjacielem mojego szwagra, Bobby’ego Shrivera – zakumplowali się po skończeniu prawa w latach siedemdziesiątych, pracując u sędziów w Los Angeles – i z czasem się polubiliśmy. Kto by przypuszczał, że mogę mieć cokolwiek wspólnego z żydowskim prawnikiem i bankierem z manhattańskiej Upper East Side, który nigdy nie zbliżył się do siłowni ani planu filmowego. Wielu ludzi dziwiło się, że Paul i ja tak świetnie się dogadujemy. Ale miał on silne związki z Austrią: jego ojciec przeżył holocaust w Wiedniu, matka pochodziła z niemieckojęzycznej części Rumunii. Niemiecki był pierwszym językiem, którym Paul posługiwał się w dzieciństwie. A jego ojciec, w przeciwieństwie do wielu imigrantów przybyłych do Ameryki po drugiej wojnie światowej, utrzymywał silne związki ze Starym Światem. Nawet w interesach zajmował się eksportem i importem szynki i innych wyrobów mięsnych między Stanami Zjednoczonymi a Polską i Bawarią. W dzieciństwie Paul każde lato spędzał w Europie, a później pracował jako instruktor narciarstwa w Alpach austriackich. Paul dużo lepiej niż większość Amerykanów czuł, co myślę. Obaj mieliśmy we krwi alpejską scenerię – śnieżny krajobraz, lasy sosnowe, wielkie kominki i górskie chaty. Na

przykład, kiedy opowiadałem mu, że marzy mi się zbudowanie dla rodziny wielkiej góralskiej chaty z widokiem na Los Angeles, doskonale mnie rozumiał. Drzemał w nas silny duch współzawodnictwa, więc często rywalizowaliśmy na kortach tenisowych i stokach narciarskich. Od ojca, którego również bardzo lubiłem, Paul przejął mentalność imigrantów, którzy po przyjeździe do Stanów Zjednoczonych otworzyli własny interes i zbili majątek. Miałem więc kogoś zaufanego, zabawnego i wysportowanego – faceta, z którym mogłem godzinami siedzieć i gadać; jeździć na nartach, grać w tenisa i golfa; podróżować; a także chodzić na zakupy. Takie rzeczy są dla mnie ważne. Nigdy nie chciałem prowadzić interesów z ludźmi, z którymi łączyła mnie jedynie praca. Od tej strony bardzo się różnimy z Marią. Moja żona dorastała w świecie, w którym obowiązuje ściśle wytyczona granica między przyjaciółmi a pracownikami. Dla mnie takie drobiazgi właściwie nie istnieją. Cenię sobie współpracę z osobami, z którymi mogę się zaprzyjaźnić, wybrać na spływ, pojechać do Austrii albo pochodzić po górach. Jestem jak małe dziecko, które uwielbia się popisywać i dzielić doświadczeniami. Jeżeli wjeżdżam na szczyt wieży Eiffla, gdzie po wybornym lunchu ktoś podjeżdża wózkiem z pięcioma tysiącami cygar, a mnie podoba się sposób, w jaki je prezentują i przypalają, to chcę to pokazać wszystkim moim kumplom. Dlatego promując film za granicą, staram się tak to zorganizować, żeby móc zabrać ze sobą choć część przyjaciół. Chcę im pokazać gmach opery w Sydney. Chcę, żeby zwiedzili Rzym. Chcę, żeby doświadczyli emocji mistrzostw świata w piłce nożnej. *** Kiedy przygotowywałem kontrakt w związku z Planet Hollywood, Paul był moim nieoficjalnym rabinem. Radził, żebym wziął własnego prawnika, mimo że wszyscy inni korzystali z prawników wytwórni. Poza tym uparł się, że musimy mieć czas, żeby się przygotować, jak należy. Wysokość mojego udziału negocjowaliśmy blisko dwa lata, ale podczas gdy pozostali gwiazdorzy skupiali się głównie na zapisaniu w ich umowach bezpłatnych świadczeń i dodatków, ja zawarłem bardziej lukratywny kontrakt, z wieloma zabezpieczeniami, na wypadek gdyby interes splajtował. Z czasem Paul oraz bank inwestycyjny, w którym pracował – Wertheim Schroder & Co. – pomagali mi przy kolejnych umowach. Oficjalną specjalnością Paula w Wertheim był hazard i hotele; sprzedawał pola golfowe, kluby tenisowe i kurorty narciarskie. Ale dostatecznie często widziałem go w akcji, by wiedzieć, że ma o wiele większe możliwości. Cokolwiek mu podrzucili – wytwórnię filmową, winnicę w kalifornijskiej dolinie

Napa czy budowę centrum handlowego – zawsze rozgryzał wszelkie zawiłości umowy. Nie znałem nikogo, kto by się uczył tak szybko jak on. Gdy Ronda doszła do kresu wytrzymałości, od lat nieoficjalnie pracowałem już z Paulem. Zdrowy rozsądek podpowiadał mi, że muszę wyjść z inwestycjami poza nieruchomości, czyli jedyną branżę, na której naprawdę się znałem. Gospodarka kwitła, powstawały nowe firmy i całe gałęzie przemysłu, a giełda rozwijała się jak szalona. Nie interesował mnie wyłącznie obrót akcjami czy marnowanie czasu na sprawdzanie nowych firm. Wiedziałem jednak, że od czasu prezydentury Jimmy’ego

Cartera

ogólna

wartość

rynku

giełdowego

wzrosła

ponad

sześciokrotnie. Chciałem się załapać na ten wzrost. Paul załatwił mi zakup większościowego pakietu udziałów w prywatnej firmie funduszy wzajemnych o nazwie Dimensional Fund Advisers, której siedziba mieściła się w Santa Monica. Spotkałem się z założycielem – Davidem Boothem, uczniem mojego idola Miltona Friedmana – a Paul nie mógł się nachwalić, cóż to za świetna firma. – Przyglądałem się setkom spółek, ale takiej grupy jak ci ludzie jeszcze nie widziałem – powiedział mi. – To wyjątkowo etyczni, genialni intelektualiści, w dodatku świetni biznesmeni. DFA, choć wciąż mała i niewidoczna, była gotowa do przejęcia tej części rynku funduszy powierniczych, której największy gigant, Vanguard, nie obsługiwał. Skorzystałem z okazji i już niedługo Dimensional stała się jednym z moich najcenniejszych aktywów. Namawiałem Paula, żeby poszedł na swoje, więc w 1997 roku otworzył w moim budynku biuro niezależnego doradcy finansowego, które miało tylko jednego klienta: mnie. Wtedy już rozumieliśmy się bez słów, dawałem mu ledwie kilka wskazówek. Pierwszą było moje stare motto: „Weź jednego dolara i zamień go na dwa”. Pragnąłem wielkich inwestycji, ale ciekawych, twórczych i innych niż wszystkie. Ostrożna gra – taka, która rocznie mogła przynieść, powiedzmy, cztery procent – wcale mnie nie interesowała. Podobnie jak spółki z rajów podatkowych czy inne tego typu kombinacje – ja z dumą płaciłem podatki od swoich dochodów. Prawdę mówiąc, im więcej płaciliśmy, tym lepiej, bo to dowodziło, że zarabiam coraz więcej. Poza tym nie obchodziły mnie inwestycje, które często przyciągają hollywoodzkich biznesmenów, jak modne hotele czy kluby. Szedłem na duże ryzyko w zamian za równie dużą stopę zwrotu, tyle że chciałem wiedzieć jak najwięcej o tym, co się dzieje. Moja otwartość na nowe pomysły, zaangażowanie, no i tak wielkie pieniądze do lokowania znęciły Paula. Wiedział, że pracy mu nie zabraknie.

Powoli zaczęliśmy się skłaniać do kupna boeinga 747. Mieliśmy znajomego w San Francisco, Davida Crane’a, który wszedł ze swoją firmą inwestycyjną w leasing samolotów. To cała gałąź przemysłu, która istnieje dzięki temu, że linie lotnicze zwykle nie chcą posiadać samolotów. Kupowanie ich na własność oznacza zamrożenie dużego kapitału i sporo kłopotów dla firmy, której działalność opiera się na przewozie pasażerów i towarów. Dlatego linie lotnicze wolą brać maszyny w leasing. Wówczas na mocy umowy używają samolotów i konserwują je przez, dajmy na to, osiem lat, a następnie zwracają właścicielowi, który może je sprzedać albo znów oddać w leasing. Firma Davida współpracowała z liniami Singapore Airlines, które – jak wiedziałem – cieszyły się w branży znakomitą reputacją. Chciały agresywnie zwiększyć liczbę obsługiwanych tras, więc żeby uwolnić trochę kapitału, sprzedawały swoje samoloty, by potem wziąć je w leasing, korzystając z gwarancji rządowych Singapuru. Poczytałem trochę o liniach lotniczych i leasingu, a kiedy już wszystko ułożyło mi się w głowie, pewnego dnia obudziłem się z krystalicznie jasną wizją: „Muszę mieć jednego z tych jumbo jetów!”. Z tego, co wiedziałem, miałem spore szanse. Poza tym ogarnęło mnie podobne przeczucie jak wówczas, gdy po raz pierwszy ujrzałem humvee. Boeing 747 był najbardziej odjazdowym samolotem pasażerskim, a cena dorównywała jego wielkości. Nowy kosztował od stu trzydziestu do stu pięćdziesięciu milionów dolarów, w zależności od modelu oraz wyposażenia opcjonalnego, jak wystrój kabiny i foteli, pojemność ładowni, oprzyrządowanie i tak dalej. Oczywiście nie trzeba wpłacać całej kwoty, ponieważ wzięcie samolotu w leasing jest jak kupno biurowca na wynajem – inwestuje się, powiedzmy, dziesięć milionów dolarów, a na resztę bierze się kredyt w banku. Skontaktowaliśmy się z Davidem Crane’em. Podszedł do tego sceptycznie. Leasingowanie samolotów pasażerskich jest domeną olbrzymich instytucji finansowych, jak GE Capital. Osoby fizyczne dotychczas się tym nie zajmowały. – Wątpię w to, ale sprawdzę – powiedział, obiecując, że podpyta swoich klientów z Singapuru. Odezwał się po tygodniu. – To niemożliwe. Nie da rady. Oni nie chcą gadać z prywatnymi klientami, interesują ich wyłącznie instytucje. – Potrafię ich zrozumieć – odparłem. – Pewnie uważają mnie za jakiegoś ćwoka

z Hollywood, który dorobił się z dnia na dzień i nagle uważa, że może sobie kupić jumbo jeta. A zanim wyszykują kontrakt, mój film zrobi klapę czy coś i się wycofam. Nie chcą mieć do czynienia z tymi ćpunami i cudakami z Hollywood. Rozumiem. Ale można by się z nimi jakoś spotkać? Czy bywają w interesach w Los Angeles? – Sprawdzę – obiecał David. Następnego dnia dowiedzieliśmy się, że jego klienci za dwa tygodnie mają w planach wizytę na Zachodnim Wybrzeżu i chętnie wpadną do mojego biura. No proszę, pomyślałem, jak to często bywa, coś, co na początku wydaje się nierealne, nagle staje się możliwe. Zanim szefowie Singapore Airlines dotarli na miejsce, odrobiliśmy pracę domową, więc bez trudu sprzedaliśmy im nasz pomysł. Na początku spotkania powtórzyłem szczegóły umowy, głównie po to, żeby pokazać, że rozumiem, na czym to polega. Natychmiast wyraźnie się odprężyli. Trzydzieści minut później pozowaliśmy wspólnie do zdjęć i w zasadzie byliśmy dogadani. W prezencie dałem im kurtki z Terminatora II oraz czapki z logo Predatora i koszulki do kulturystyki. Wiedziałem, że w głębi duszy są moimi fanami. Najtrudniejsze dopiero nas czekało – najtrudniejsze dla Paula. Bywa, że jeśli przeglądając umowę, nie wiemy wszystkiego albo nie do końca orientujemy się, o co w tym chodzi, nie dostrzegamy wszelkich niebezpieczeństw i od razu jesteśmy gotowi skakać na głęboką wodę. Ja widziałem, co mnie czeka, i wyglądało to całkiem nieźle. Owszem, trąciło również ryzykiem. Ale im większe ryzyko, tym większy zysk. Do mnie należało powiedzieć ostatecznie: „Tak, chcę to mieć”. A Paul miał się upewnić, czy rzeczywiście wszystko gra i czy rozumiemy związane z tym zagrożenia. Posiadanie takiego kolosa… Podpisujemy dokumenty przekonani, że za nic nie ponosimy odpowiedzialności, skoro za konserwację i bezpieczeństwo odpowiada linia lotnicza… ale czy aby na pewno? Paul odkrył dziwaczne haczyki. Na przykład, gdyby nasz samolot się rozbił, z pewnością spędzałoby nam to sen z powiek, ale odszkodowanie w całości pokryłoby straty. Z drugiej strony, gdyby wypadek miał inny samolot Singapore Airlines i reputacja linii ległaby w gruzach, to ucierpiałaby na tym również nasza inwestycja. Dlatego że po wygaśnięciu umowy leasingu i zwrocie maszyny przez Singapore Airlines inne linie lotnicze raczej nie chciałyby wziąć takiego samolotu. – To tylko jeden z powodów, dla których cały interes może wziąć w łeb – wyjaśnił David Crane. – Zostaniecie z jumbo jetem, którego nikt nie chce, a i tak będziecie musieli spłacać raty kredytu.

To prawda, że zyskowność tego typu inwestycji w dużej mierze zależy od tak zwanej wartości rezydualnej, czyli kwoty, za którą można nabyć przedmiot leasingu po wygaśnięciu umowy. Jej wysokość mogą zmniejszyć rozmaite czynniki, poczynając od reputacji linii lotniczej, przez stan gospodarki na świecie, ceny ropy naftowej, aż po innowacje technologiczne, które pojawią się za dziesięć lat. Ale kiedy usłyszałem najgorszy scenariusz odmalowany przez Davida, parsknąłem śmiechem. – Jasne! – rzuciłem ironicznie. – Dokładnie coś takiego mi się przydarzy. – Przemawiała przeze mnie wiara, że tak się nie stanie. W końcu zaakceptowaliśmy kontrakt. Byłem podekscytowany. – Pogadaj z innymi ludźmi w Hollywood – doradziłem Paulowi. – Może im też się spodoba ten pomysł i ubijesz jeszcze interes na boku. I rzeczywiście, przedstawił ten biznes kilku dyrektorom wytwórni i gwiazdom, ale wrócił z pustymi rękami. – Patrzyli na mnie jak na raroga – powiedział. – Na ich twarzach przeważnie malował się strach. Jakby tak wielki projekt przerastał ich i był za bardzo dziwaczny. Samolot, który kupiliśmy, kosztował sto czterdzieści siedem milionów dolarów. Przed podpisaniem dokumentów obejrzeliśmy go na lotnisku. Mam gdzieś zdjęcie, na którym kopię w opony mojego jumbo jeta. Oczywiście zawarliśmy wszelkie możliwe klauzule poufności, ale banki puściły farbę i tego samego dnia wieści o transakcji wyciekły do prasy. Ucieszyłem się, bo wszyscy sądzili, że kupiłem jumbo jeta po to, żeby nim latać niczym – nie przymierzając – szejk Dubaju. Nikomu nie zaświtało, że traktowaliśmy ten dziwaczny interes jak inwestycję, która bardzo się opłaciła zarówno ze względu na zyski, jak i ulgi podatkowe, nie mówiąc o dumie z posiadania 747. Słysząc, jak inni przechwalali się swoimi nowymi gulfstreamami IV albo IVSP, wpadałem im w słowo: „No, niebrzydkie. To teraz posłuchajcie o moim jumbo jecie…”. Po takiej odzywce od razu zmieniali temat. *** Kupno samolotu było wspaniałą przygodą w skądinąd trudnych czasach. Pod koniec poprzedniego roku, w trakcie kręcenia Batmana i Robina, przy okazji dorocznych badań lekarskich dowiedziałem się, że muszę znaleźć okienko w terminarzu na poważną operację serca. Zaskoczył mnie termin, ale nie sam problem – od dwudziestu lat wiedziałem, że mam dziedziczną wadę serca, którą prędzej czy później trzeba będzie naprawić. Dawno temu, w latach

siedemdziesiątych, gdy matka jak zwykle odwiedziła mnie na wiosnę, zawiozłem ją do szpitala, ponieważ miała zawroty głowy i mdłości. Odkryli wtedy, że ma szmery w sercu spowodowane wadą zastawki aortalnej – głównej zastawki serca. Z czasem należało ją wymienić. Lekarze oznajmili, że ta wada ujawnia się zwykle w średnim wieku – matka miała wtedy pięćdziesiąt kilka lat. Ja miałem zaledwie trzydzieści jeden, a jednak mnie również przebadali i wykryli tę samą wadę. – Pańska zastawka jeszcze długo nie będzie wymagała wymiany – poinformował mnie lekarz. – Będziemy jej się przyglądali. – Dlatego co rok przechodziłem badania serca. Lekarz wsłuchiwał się w szmery, po czym uspokajał mnie: „Nie ma powodów do niepokoju, proszę tylko dbać o formę i o niski poziom cholesterolu”. Takie tam bla, bla, bla. A ja na rok wyrzucałem problem z pamięci. Kiedy w końcu powiedzieli mojej matce, że czas na operację, odmówiła. – Skoro Bóg chce mnie powołać do siebie, jestem gotowa – oświadczyła. – To śmieszne, jakoś nie protestowałaś przeciwko wycięciu macicy – zauważyłem. – I przez całe życie godziłaś się na usuwanie wszelkich problemów zdrowotnych. Dlaczego więc teraz, przy okazji serca, nagle mówisz o Bogu? To Bóg umożliwił rozwój nauki. To on wykształcił lekarzy. Wszystko jest w Jego rękach. Możesz przedłużyć sobie życie. – Nie ma mowy! – Typowe podejście ludzi ze Starego Świata. A jednak nawet bez operacji wyglądała całkiem zdrowo mimo swoich siedemdziesięciu pięciu lat. Za to ze mną nie było najlepiej. Pierwsze oznaki, że coś jest nie tak, dały się zauważyć po nakręceniu Prawdziwych kłamstw. Pływając w swoim basenie, nagle poczułem dziwne pieczenie w klatce piersiowej – oznakę, że zastawka zaczyna szwankować. – Na razie jej stan będzie się pogarszał powoli, ale z czasem ten proces znacznie przyspieszy – powiedział lekarz. – Musimy złapać ten moment nagłego przyspieszenia… to najlepsza, najbezpieczniejsza chwila na przeprowadzenie operacji. Jeśli ją przegapimy, ucierpi na tym aorta, serce się powiększy, a tego lepiej uniknąć. Ale nie potrafię powiedzieć, kiedy to nastąpi. Może w przyszłym roku, a może za pięć lat. Każdy człowiek jest inny. Nie czułem więcej takich symptomów, więc robiłem to, co zawsze. Jeździłem na nartach, kręciłem filmy, otwierałem kolejne lokale Planet Hollywood, zajmowałem się służbą publiczną. Ale podczas dorocznych badań w 1996 roku lekarz oznajmił: – Nadszedł czas. Pańskie serce wymaga operacji. Nie musi pan tego robić już jutro, byleby

w tym roku. Pogadałem z chirurgami w trzech innych szpitalach. Uważam, że przed podjęciem ważnej decyzji dotyczącej zdrowia należy zasięgnąć trzech opinii. Mój wybór padł na doktora Vaughna Starnesa ze szpitala Uniwersytetu Południowej Kalifornii. Był to zadbany facet w okularach bez oprawek, który do operacji i związanych z nią zagrożeń podchodził absolutnie beznamiętnie. Poza tym rozumiał, kim jestem. – Uwielbiam pańskie filmy akcji i chciałbym, żeby nadal je pan kręcił – powiedział. – Dlatego wolę, żeby nie biegał pan ze sztuczną zastawką. – Wyjaśnił, że najlepiej wymienić zastawkę na wykonaną z żywej tkanki. Bo przy mechanicznej musiałbym do końca życia przyjmować preparaty rozrzedzające krew i ograniczyć aktywność. – A tak to nadal mógłby pan wykonywać numery kaskaderskie, uprawiać sport, jeździć na nartach, na motocyklu i konno… cokolwiek się panu zamarzy. Tak wyglądały korzyści. Minusem było ryzyko. Procedura, którą mi polecił, sprawdzała się tylko w sześciu przypadkach na dziesięć. – Musi pan wiedzieć, że sześćdziesiąt, siedemdziesiąt procent operacji kończy się powodzeniem, ale w trzydziestu, może czterdziestu procentach nowa zastawka się nie przyjmuje – przestrzegł mnie. – W takim przypadku musielibyśmy próbować od nowa. Im większe ryzyko, tym większy zysk. To miało sens. – Świetnie – odparłem. – Zaryzykuję. Ustaliliśmy, że operacja odbędzie się natychmiast po skończeniu Batmana i Robina, żebym bezzwłocznie mógł wrócić do pracy. Bo po wymianie zastawki, którą zaplanowaliśmy na kwiecień, chciałem latem promować Batmana i Robina, a pod koniec 1997 roku zrobić kolejny film, choć jeszcze nie wiedziałem, co to będzie. Nikomu nie powiedziałem o operacji. Nikt o niej nie wiedział. Ani matka, ani bratanek, ani moje dzieci – nikt. Dlatego że nie chciałem o tym mówić. Żeby się pozbyć lęków, udawałem, że wcale nie chodzi o operację, tylko o zabieg w rodzaju wyrwania zęba mądrości. Pójdę do lekarza, załatwię, co trzeba, i wrócę do domu. Nawet żony nie chciałem informować. Maria była w zagrożonej ciąży z czwartym dzieckiem, więc nie chciałem jej denerwować. Miała skłonność do niepotrzebnego dramatyzowania, nawet jeśli nie były to kwestie życia i śmierci, a ja wolałem zamiatać wszystko

pod dywan. Na przykład nigdy bym jej nie powiedział: „Za trzy miesiące lecę wygłosić przemówienie do Norwegii”, bo od tej pory marudziłaby, że zniknę na tydzień, a ona zostanie sama. Wciąż by dopytywała: „Jakimi liniami lecisz? Dlaczego wylatujesz w sobotę, a nie w niedzielę? Naprawdę musisz jechać na tak długo? A co to za dwa dodatkowe spotkania?”. Zanimbym wsiadł do samolotu, miałbym już serdecznie dość tego wyjazdu. Dlatego stale przykazywałem Rondzie i Lynn: „Nigdy nikomu nie zdradzajcie mojego rozkładu zajęć”, a Marię informowałem dopiero na kilka dni przed wyjazdem. Nie lubię na okrągło gadać o jednym i tym samym. Szybko podejmuję decyzje, nie radzę się wielu ludzi i nie chcę wciąż wałkować tego samego tematu. Wolę iść dalej. To dlatego Maria ciągle powtarzała, że jestem zupełnie jak jej matka. Maria jest moim przeciwieństwem. Nadzwyczajnie zna się na medycynie, ale wywleka problemy, rozmawiając z mnóstwem ludzi. Ja wszystko duszę w sobie, ona wręcz przeciwnie. Bałem się, że się wygada i inni dowiedzą się o mojej operacji, zanim jeszcze do niej dojdzie. Martwiłem się też, że zacznie krytykować moje postanowienie i co wieczór będziemy prowadzili niekończące się dyskusje. Musiałem iść w zaparte. Podjąłem decyzję w gabinecie lekarza i nie zamierzałem do niej wracać. Gdyby Maria wciąż poruszała ten temat, zaprzeczanie na nic by się nie zdało. Poza tym zakłóciłoby to mój sposób radzenia sobie z życiem i śmiercią. Uznałem więc, że lepiej nic jej nie mówić aż do ostatniej chwili przed wyjazdem, czyli w tym przypadku do czasu pójścia do szpitala. Gdy termin operacji się zbliżał, wtajemniczyłem doktora Starnesa w mój plan. – Powiem rodzinie, że wyjeżdżam do Meksyku – oświadczyłem. – Wyjaśnię im, że chciałbym odpocząć przez tydzień. Wtedy zrobimy tę operację. Mówił pan, że po pięciu dniach wyjdę ze szpitala. Więc pięć dni później przeniosę się do hotelu. Poleżę na słońcu, opalę się, a jak już nabiorę zdrowego wyglądu, wrócę do domu i nikt się nie połapie, że przeszedłem operację serca. Co pan na to? Chirurg był nieco zaskoczony. Popatrzył na mnie, a potem, jak to on, walnął prosto z mostu: – To się nie uda. Będzie pan się zmagał z bólem, potrzebował pomocy. Nie sposób udawać, że nic się nie stało. Stanowczo radzę, żeby wtajemniczył pan żonę. Jest w ciąży, powinna wiedzieć. Ja bym powiedział jej o tym bez zwłoki. Wieczorem, jakby nigdy nic, zwróciłem się do Marii:

– Swoją drogą, pamiętasz, jak kiedyś mówiłem ci, że prędzej czy później czeka mnie wymiana zastawki serca? Za dwa tygodnie lekarz ma dla mnie okienko, więc pomyślałem, że to dobry pomysł, bo akurat jestem między jednym filmem a drugim, a na promocję Batmana lecę do Europy dopiero za sześć czy siedem tygodni. Mógłbym wcisnąć tę operację do swojego kalendarza. To najlepsza pora, więc chcę, żebyś o tym wiedziała. – Chwileczkę! – zaprotestowała. – Zaraz, zaraz, zaraz! Chcesz mi powiedzieć, że musisz przejść operację serca? Zupełnie jakbym nigdy jej o tym nie mówił. Od tej pory bez przerwy paplała na ten temat, ale również pomogła mi zachować całą rzecz w tajemnicy. Kiedy moja matka, jak co roku, przyjechała do nas na wiosnę, nic jej nie powiedzieliśmy. Przed pójściem do szpitala do pierwszej w nocy grałem w bilard z Franco i grupką przyjaciół. Piliśmy wódkę i bawiliśmy się na sto dwa, ale im także nie zdradziłem, dokąd wybieram się następnego dnia. O czwartej nad ranem Maria wstała i zawiozła mnie do szpitala. Wzięła rodzinną furgonetkę, a nie szpanerskiego mercedesa. Za jej namową załatwiłem, że przyjęto mnie pod innym nazwiskiem. Parkingowy już czekał i szybko wpuścił nas do garażu. O piątej byłem przygotowywany do operacji i podłączany do aparatury, a o siódmej lekarze pracowali pełną parą. Byłem zachwycony. Przyjęcie o piątej, operacja o siódmej, a w południe jest po wszystkim. Trzaskprask i po krzyku. Ocknąłem się o szóstej wieczorem, gotowy do kolejnej partyjki bilardu. No cóż, w założeniu tak to wyglądało. Zgodzili się przebrać mnie po operacji w hawajską koszulę, żebym obudziwszy się, nie czuł, że jestem w szpitalu. To była część większego planu. I się sprawdziła, a jakże. Otworzywszy oczy, zobaczyłem siedzącą obok Marię, poczułem się wspaniale i znów zapadłem w sen. Kiedy się ocknąłem następnego dnia, Maria wciąż była przy mnie. Zerknąłem w bok i ujrzałem rower do ćwiczeń, który mi zamówiono, żebym mógł z niego skorzystać pod koniec tygodnia. Dwie godziny później przeniosłem się z łóżka na siodełko. Lekarz, który do mnie zajrzał, przeżył szok. – Bardzo proszę zabrać stąd ten rower! – polecił. – Ale nawet nie włączyłem oporu – zaprotestowałem. – To, że zaraz po operacji siedzę na rowerze, ma mi pomóc uporać się ze sobą, z psychiką. Zbadawszy mnie, ucieszył się z wyników. Wieczorem zacząłem jednak kaszleć. W płucach zbierał się płyn. Lekarz wrócił o dziewiątej i zaordynował całą serię badań. Krótko potem, kiedy

Maria wróciła do domu, by zająć się dziećmi, spróbowałem zasnąć. Ale kaszel się nasilał i wkrótce prawie nie mogłem oddychać. O trzeciej w nocy lekarz zajrzał ponownie, usiadł na łóżku i wziął mnie za rękę. – Strasznie mi przykro, ale się nie udało – powiedział. – Musimy pana przewieźć z powrotem na chirurgię. Zbieram zespół najlepszych lekarzy. Nie stracimy pana. – Nie stracicie mnie? – wybąkałem. – Nie stracimy. Niech pan tylko przetrzyma noc, może damy panu coś na sen. Gdzie jest Maria? – W domu. – Trudno, muszę po nią zadzwonić. – Panie doktorze, ona wpadnie w panikę. Niech pan jej nic nie mówi. – Nie, musi tu być. Przed operacją jest taki moment, którego serdecznie nie znoszę. To chwila, kiedy zaczyna działać anestetyk, gdy wiemy, że zasypiamy, że tracimy przytomność, ale nie mamy pewności, czy się wybudzimy. W masce tlenowej miałem wrażenie, że się duszę – łapczywie chwytałem powietrze, nie mogłem oddychać. Była to klaustrofobia znacznie gorsza niż ta, z którą walczyłem, gdy musiałem nosić maski i kostium Terminatora albo Mr. Freeze’a w Batmanie i Robinie. Pracownia efektów specjalnych Stana Winstona była dla mnie salą tortur. Żeby zrobić maskę, potrzebują odlewu, a żeby wykonać odlew, nakładają nam na głowę olbrzymi, ciężki gips. Wielu aktorów tego nie cierpi, więc Stan i jego pomocnicy mają na to swoje sposoby. Po przybyciu na miejsce wita nas muzyka, ludzie są przyjaźnie nastawieni i serdeczni. – Hej, miło, że wpadłeś! – rzucają na powitanie, po czym sadzają delikwenta na stołku i przestrzegają: – To będzie trochę nieprzyjemne. Masz klaustrofobię? – Nie – odpowiadałem zawsze, zgrywając chojraka. Na to owijają nas paskami materiału namoczonymi w gipsie. Wkrótce mamy zasłonięte oczy, nic nie widzimy. Potem zakrywają nam uszy, nic nie słyszymy. Po kolei wyłączają nasze zmysły. Następnie zaklejają usta, tak że nie możemy już mówić. Na koniec zatykają nam nos, pozostawiając dwie cienkie słomki, żebyśmy mogli oddychać. Wtedy trzeba odczekać z pół godziny, aż gips wyschnie. Umysł zaczyna płatać figle.

A jeśli zabraknie nam powietrza? Jeżeli drobina gipsu dostanie się do słomki i ją zatka? Ponieważ tak wielu aktorów wpada w panikę, charakteryzatorzy za pomocą niezobowiązujących rozmów i muzyki próbują narzucić swobodną atmosferę. Ale kiedy już nic nie słyszymy, wciąż czujemy, jak krążą wokół nas, nakładając gips. Na wypadek gdybyśmy poczuli, że za chwilę możemy zemdleć, z góry uprzedzają: „Jestem tuż obok. Daj mi znak ręką albo klepnij mnie w ramię”. Po pewnym czasie wkrada się prawdziwy strach. Czujemy, jak gips twardnieje, co oznacza, że nie damy rady zerwać go z głowy. Teraz już trzeba go przeciąć. Siadając, oczywiście zauważyliśmy narzędzia – elektryczną okrągłą piłę używaną do cięcia gipsu – ale nie dopytaliśmy się co i jak, kiedy jeszcze mieliśmy szansę. Wobec tego zastanawiamy się: „Zaraz, skąd oni wiedzą, jak głęboko mają ciąć? A jeśli posiekają mi twarz na plasterki?”. Przechodząc przez to za pierwszym razem, tak bardzo martwiłem się tą piłą, że zacząłem oddychać zbyt łapczywie. A że przez słomki nie mogłem nabrać wystarczająco dużo powietrza, naprawdę wpadłem w panikę. Próbowałem jakoś się uspokoić. Przykazywałem sobie: „Nie myśl o tym, przestań sobie wyobrażać tę słomkę. Zapomnij o niej… No, już lepiej. To teraz pomyślmy o czymś innym. Może o oceanie. A może powinienem myśleć o wielkim lesie, o czymś przyjemnym… Może o śpiewie ptaków, o liściach szeleszczących na wietrze, o pracujących w oddali ludziach i dźwięku… piły łańcuchowej!”. I znów ogarniał mnie niepokój. Oczywiście, pracowników wtedy już nie było. Może nie wyszli z pomieszczenia, lecz nie wiedziałem, gdzie są. Może powiedzieli: „No, jeszcze tylko dziesięć minut”, ale nic nie słyszałem. Byłem zamknięty. Dookoła żywego ducha. Pozostawało jedynie wierzyć, że jakoś się uda. Wszystko to przypomniało mi się na chirurgii. Marię tak wystraszył telefon doktora Starnesa o czwartej nad ranem, że zadzwoniła do swojej przyjaciółki Roberty i poprosiła, żeby pojechała z nią do szpitala. Kiedy Maria po raz pierwszy stanęła przed kamerą, Roberta Hollander, producentka wiadomości CBS, była dla niej jak siostra – silna osobowość i twarda babka, która doskonale radziła sobie z ludźmi. Kilka godzin później siedziała wraz z Marią w gabinecie doktora Starnesa, a ja wróciłem pod nóż. Doktor miał u siebie olbrzymi ekran, tak że widział i słyszał wszystko, co dzieje się w sali operacyjnej, bo niektórych czynności nie wykonywał osobiście, na przykład odłączania pacjenta

od płucoserca. Wracał wtedy do gabinetu i przyjmując tam innych pacjentów, przez cały czas śledził przebieg operacji, na wypadek gdyby nagle był potrzebny. Maria opowiadała mi potem, że wielokrotnie odwracała wzrok od ekranu. Nie mogła patrzeć, jak rozcinają mi klatkę piersiową, szczypcami chirurgicznymi zdejmują druty spinające moją pierś po pierwszej operacji i odsłaniają serce. Za to Roberta przysunęła sobie krzesło przed ekran. – Widziałaś to? Właśnie przecięli aortę i przyszywają mu nową zastawkę – komentowała. I tak przywrócono mnie do życia po raz drugi czy trzeci, zależy, jak liczyć. Obudziwszy się po operacji, zobaczyłem, że Roberta siedzi z Marią i podtrzymuje ją na duchu. Znowu poczułem się świetnie. Bolesny kaszel minął bez śladu. Mogłem oddychać. – Niesamowite! – odezwałem się. – Coś wspaniałego! Co mówił doktor, że kiedy będę mógł wrócić do domu? W szpitalnej kuchni znaleźliśmy Austriaka, który potrafił smażyć sznycle po wiedeńsku, więc przez dwa dni nie jadałem nic innego. Były przepyszne. Ale trzeciego dnia, kiedy podano mi talerz, powiedziałem: – Przepraszam, czy mógłby pan to zabrać? Ten zapach jest nie do wytrzymania. Sznycel trącił gnijącymi odpadkami. Od tej pory mój żołądek tolerował jedynie lody i owoce. Wszystko inne mi śmierdziało. Straciłem smak. Odrzucało mnie od wszystkiego, co mi podsuwali pod nos, i wpadłem w przygnębienie. Lekarz ostrzegał mnie, że operacja na otwartym sercu często powoduje u pacjentów depresję. Ale po tym, co właśnie przeszliśmy, Maria bardzo się martwiła. – To do ciebie niepodobne – oświadczyła. A kiedy po kilku dniach nie wydobyłem się z emocjonalnego dołka, uznała, że lekarze traktują mnie zbyt obojętnie. – Musicie coś z tym zrobić – obrugała ich. – On nie może być w takim stanie. Wrócę jutro i oby był weselszy! Stażyści wpadli na pomysł, żeby przemycić mi cygaro, bo wiedzieli, że je uwielbiam. Pomyśleli, że to załatwi sprawę. Na dachu mieli wydzielony teren, gdzie dla odprężenia mogli rzucać do kosza, więc zabrali mnie tam, żebym sobie zapalił. Nie zdawali sobie sprawy, że straciłem smak i niczego nie trawię. Kiedy włożyłem cygaro do ust, omal nie zwymiotowałem. – Dzięki, ale nie – powiedziałem. – Nie dam rady. W rezultacie siedziałem tam na wózku i niczym postać z Lotu nad kukułczym gniazdem patrzyłem, jak grają w kosza. Gapiłem się na nich tępym wzrokiem. Nie wiedziałem nawet, co

oglądam, przed oczami miałem tylko podskakujące ciała. Jedno pewne – nie miałem z tego żadnej przyjemności. Ale kiedy wreszcie zawieźli mnie z powrotem do mojego pokoju, czułem się nieco lepiej – pewnie dobrze mi zrobił pobyt na świeżym powietrzu. W końcu doszedłem do siebie, zwłaszcza po powrocie do domu. Bawiłem się z dziećmi, stopniowo zacząłem ćwiczyć na siłowni. Rzecz jasna, nie wyciskałem jeszcze na ławce, ale pedałowałem trochę na rowerze, a potem chodziłem na wzgórze, do parku Willa Rogersa, z Conanem i Strudlem – czarnym labradorem, którego Franco dał mi kiedyś na urodziny. Nieco później mogłem wrócić do ciężarków, choć naprawdę solidny trening nie wchodził w rachubę, bo spowodowałby ucisk na zastawkę. „Koniec z forsowaniem się – powiedział lekarz. – Już na zawsze”. Nie miałem bladego pojęcia, do jakiego stopnia wieści o mojej operacji zaszkodzą mi w Hollywood. Podaliśmy to do wiadomości publicznej, bo i tak już krążyły plotki, a utrzymywanie tajemnicy wydawałoby się podejrzane. Natychmiast rozdzwoniły się telefony od szefów wytwórni, dla których pracowałem. „Nie martw się o scenariusz – zapewniali. – Zatrzymamy go dla ciebie. Na razie dbaj o siebie i wracaj do zdrowia. Daj znać, jak już będziesz gotowy”. Powinienem był wiedzieć, że to nie takie proste. Im bardziej ktoś się promuje jako największy bohater kina akcji, im bardziej podkreśla swoją sprawność fizyczną i pokazuje, jak jeździ na koniu, skacze i walczy, tym bardziej w oczach ludzi jest odrealniony. Postrzegają go jako autentycznego twardziela, a nie jakiegoś przebranego w kostium faceta na ekranie. Uosobieniem tego wszystkiego jest serce. To środek ciała, jądro fizyczności. Fundament odwagi i silnej woli. Poza tym serce to również uczucia – miłość, pasja, współczucie. Serce, serce, serce, serce – oto centrum wszystkiego. I nagle ludzie dowiadują się, że miałem operację. Operację tego, co napędzało mnie przez kilkadziesiąt lat. Więc rozprawiają: „Co mu się stało? Miał atak serca? A, wymiana zastawki. Właściwie nie wiem, co to takiego. Ale operacja na otwartym sercu? Rany boskie! Musieli zatrzymać jego serce, żeby je otworzyć i wymienić w nim jakieś części. A skoro operowali go dwukrotnie, to znaczy, że coś nie wyszło. Co za koszmarna wiadomość. Szkoda faceta. Ja pierdzielę, przecież on już jest skończony!”. Dziesięć lat później zupełnie inaczej reagowano na wszczepienie bypassów u Davida Lettermana. Po dwóch tygodniach wrócił na antenę i życie toczyło się dalej. Od niego jednak nikt

nie oczekiwał, że rozniesie dekorację, przebiegnie przez ogień albo będzie zwisał z sufitu. Zwykle po operacji serca można wrócić do normalnego, codziennego życia. Ale o moim codziennym życiu można było powiedzieć wszystko, tylko nie to, że jest normalne. Moje popisy kaskaderskie nie były normalne, moje filmy nie były normalne, więc postrzegano mnie inaczej. To mniej więcej tak, jakby fizyk kwantowy przeszedł operację mózgu. Wszyscy dają się ponieść emocjom i mówią: „Podobno miał uszkodzoną jedną trzecią mózgu, to prawdziwa katastrofa”. Access Hollywood i inne plotkarskie programy o celebrytach rozdmuchały to na całego. Tak zwani eksperci od medycyny, którzy nie widzieli mnie na oczy, nie wiedzieli o mojej dziedzicznej chorobie ani nie znali szczegółów kuracji, nagle udzielali wywiadów w telewizji. Wygadywali bzdury w rodzaju: „Po takiej operacji, czyli wszczepieniu sztucznej zastawki, zwykle należy zażywać preparaty rozcieńczające krew oraz unikać forsownych wyczynów, które mogą się skończyć urazem, a więc na przykład kaskaderki, bo mogłaby doprowadzić do rozległego krwotoku wewnętrznego i natychmiastowej śmierci”. Oczywiście mogliśmy sprostować, że nie dostałem zastawki mechanicznej i nie potrzebuję środków rozrzedzających krew, ale mleko już się rozlało. Wytwórnie podejmowały decyzje, opierając się na błędnych informacjach. A widzowie myśleli: Już nigdy nie zobaczymy Arnolda w filmach akcji. *** Jakby na przekór temu wszystkiemu przeżywałem cudowne odrodzenie fizyczne, często będące wynikiem operacji serca. Czułem się pełen wigoru jak Herkules, gotów rzucić się w wir pracy. W lipcu objeżdżałem już świat, promując Batmana i Robina. Jak zwykle miałem też plany na różnym etapie realizacji, związane z rolami, które mnie interesowały. W filmie With Wings of Eagles miałbym zagrać niemieckiego oficera, który pod koniec drugiej wojny światowej nie wykonuje rozkazu i ratuje alianckich jeńców wojennych, zamiast ich zabić. Raport mniejszości został pomyślany jako kontynuacja Pamięci absolutnej i napisany przez tego samego scenarzystę. Miałem grać rolę detektywa, którą ostatecznie dostał Tom Cruise. W Noble Father byłbym owdowiałym gliną, który próbuje wychowywać trzy córki, a zarazem zwalczać przestępczość. Dostałem też propozycje udziału w kinowej wersji S.W.A.T. – serialu sensacyjnego z lat siedemdziesiątych – w filmie Crossbow, opartym na legendzie Wilhelma Tella, oraz w Tropicielu – opowieści o osieroconym wikingu, wychowywanym przez rdzennych mieszkańców Ameryki w czasie, gdy pierwsi Europejczycy dotarli do wybrzeży Ameryki Północnej. W pierwszej chwili nie zorientowałem się, że wytwórnie grają na zwłokę. Ale kiedy

zacząłem wysyłać im nowele i scenariusze, które chciałem zrealizować, nie spieszyły się z odpowiedzią. Zdałem sobie sprawę, że nie mają ochoty inwestować we mnie naprawdę poważnych pieniędzy. Fox wycofywał się z projektu nakręcenia Terminatora III. Warner zastopował Jestem legendą, postapokaliptyczny scenariusz z gatunku zombie, do którego zdjęcia miałem rozpocząć jesienią. Podobno reżyser Ridley Scott domagał się budżetu w wysokości stu milionów dolarów, a Warner chciał wydać jedynie osiemdziesiąt. W każdym razie taki powód rezygnacji podała wytwórnia, choć tak naprawdę chodziło o moją operację serca. W całym tym zamieszaniu próbowałem też uratować sieć Planet Hollywood, żeby nie splajtowała. Czy była to jedynie chwilowa moda, czy prawdziwy biznes? Gdy zaczynaliśmy, zapanowało, oględnie mówiąc, kompletne szaleństwo. W ciągu ostatnich osiemnastu miesięcy uczestniczyłem w otwarciach restauracji w Moskwie, Sydney, Helsinkach, Paryżu i kilkunastu innych miastach na całym świecie. Często były to wydarzenia na skalę ogólnokrajową. W Moskwie zjawiło się dziesięć tysięcy osób, w Londynie czterdzieści tysięcy. Otwarcie w San Antonio w Teksasie przekształciło się w świętowanie na obszarze całego miasta – na ulicach balangowało ponad sto tysięcy ludzi. To niesamowite wydarzenie opisywały wszelkie możliwe gazety. Planet Hollywood była niczym Beatlesi – genialnym pomysłem z wyrafinowaną promocją i najlepszym marketingiem. W miarę rozrostu firmy do grona współwłaścicieli i udziałowców dołączyła imponująca liczba gwiazd: Whoopi Goldberg, Wesley Snipes, Antonio Banderas, Cindy Crawford, George Clooney, Will Smith, Jackie Chan i tak dalej. Równie fantastycznie wyglądał nasz skład sportowców, wśród których byli: Shaquille O’Neal, Tiger Woods, Wayne Gretzky, Sugar Ray Leonard, Monica Seles i Andre Agassi. Sportowcy byli związani z Official All Star Cafe – osobną siecią Planet Hollywood dla sław sportu. Gdy w 1996 roku Planet Hollywood weszła na giełdę, podczas debiutu zanotowała największe obroty w historii Nasdaq – łączna wartość akcji spółki wyniosła 2,8 miliarda dolarów. Nie ulegało wątpliwości, że Planet Hollywood to znakomite miejsce na imprezy. Kiedy z okazji premiery Egzekutora urządziliśmy przyjęcie w Official All Star Cafe przy Times Square, korek na ulicach ciągnął się kilometrami. W środku za piętnaście dolarów można było dostać hamburgera i piwo oraz obejrzeć Jamesa Caana, Vanessę Williams, mnie i resztę obsady, kiedy krążyliśmy po głównej sali na parterze. Na wystawie znalazły się ciekawe eksponaty, jak część związanych z baseballem pamiątek z kolekcji Charliego Sheena czy zachowany kawałek tortu

weselnego, podanego po ślubie Joego DiMaggio z Marilyn Monroe. Na stoiskach sprzedawano specjalnie zaprojektowane ubrania i pamiątki. Wyjazdy na otwarcia i imprezy w Planet Hollywood to była jedna wielka frajda. Czasami zabierałem Marię z dziećmi i robiliśmy sobie miniwakacje. Sly, Bruce i ja mieliśmy okazję spotkać się i spędzić trochę czasu razem. Poza tym zawsze chętnie poznawałem lokalnych celebrytów, którzy stanowili nieodłączną część tego interesu. Każde miasto ma swoje sławy – gwiazdę piłkarską, śpiewaka operowego czy kogoś w tym rodzaju. Na otwarcia w Monachium, Toronto, Kapsztadzie albo w Cancun zawsze zapraszaliśmy zarówno międzynarodowe, jak i miejscowe gwiazdy, co uświetniało imprezę. Miejscowi przychodzili, bo pragnęli obracać się wśród sław z innych krajów, a zresztą często byli udziałowcami danej restauracji. Po hucznym otwarciu goście ze świata znikali, za to w restauracji regularnie bywali lokalni celebryci, którzy urządzali tam przyjęcia i pokazy filmowe – niemal wszystkie punkty Planet Hollywood miały salę projekcyjną. Wejście na giełdę zapewniło firmie kapitał na dalszy rozwój, ale szybko odczuliśmy niedogodności związane z byciem spółką publiczną. W porównaniu ze zwykłymi sieciami restauracji, takimi jak Ponderosa czy Applebee’s, Planet Hollywood generowała wysokie koszty, więc ci, którzy nie znali firmy od podszewki ani nie latali po świecie, promując interes, nie mogli zrozumieć, że niektóre wymagające dużych nakładów zabawki mają sens. Weźmy samoloty firmowe. Planet Hollywood ponosiła olbrzymie koszty związane z przewożeniem gwiazd po świecie. W gruncie rzeczy to najlepszy sposób na zapewnienie ich lojalności, bardziej skuteczny niż opcje na zakup akcji, które również im przyznawano. Gwiazdy światowego formatu nie przepadają za lotami rejsowymi. Dlatego też wytwórnia Warner Bros. przez dwadzieścia czy trzydzieści lat miała własną niewielką flotę powietrzną, żeby Clint Eastwood i inni wielcy aktorzy i reżyserzy mieli czym latać. Posiadała także domy w Acapulco, Meksyku i Aspen oraz apartament w Nowym Jorku, jako łakocie dla sław. Członkowie „rodziny” wytwórni mogli korzystać z nich za friko. Ci aktorzy i reżyserzy trzymali się więc Warnera, podpisując coraz to nowe kontrakty, bo wiedzieli, że gdyby przeszli do, dajmy na to, Universalu, skończyłyby się przeloty firmowymi samolotami. My też czarowaliśmy w ten sam sposób, a mimo to akcjonariusze marudzili: „Chwileczkę, dlaczego marnujecie tyle pieniędzy na celebrytów? Nie zamierzam tego finansować”. Narzekali również na koszty wystroju lokali. We wszystkich restauracjach sprzedawano

pamiątki, od odjazdowych skórzanych kurtek po czapki i breloczki do kluczy, i nieustannie wprowadzano nowe modele. Fani próbowali uzbierać jak najwięcej Tshirtów Planet Hollywood z różnych miast. Bywało, że na otwarciu jakiś klient dawał mi do podpisania trzydzieści koszulek, bo odwiedził trzydzieści lokali na całym świecie. To znakomicie nakręcało koniunkturę. A jednak akcjonariusze wciąż się dopytywali: „Dlaczego stale projektujecie nowe kurtki i inne bibeloty? Nie można sprzedawać tych samych?”. Naciski drobnych akcjonariuszy dopiero miały się nasilić. Na Wall Street zapanował boom na spółki internetowe, inwestorzy domagali się szybkiego wzrostu. Założyciele Planet Hollywood, Robert Earl i Keith Barish, na papierze byli teraz warci mniej więcej po pięćset milionów dolarów, ponieważ wspólnie zachowali sześćdziesiąt procent akcji. Obiecali zwiększać łączną sprzedaż oraz liczbę lokali o trzydzieści do czterdziestu procent rocznie. Oznaczało to budowę restauracji w wielu drugo – i trzeciorzędnych miastach Stanów Zjednoczonych, takich jak Indianapolis, Saint Louis czy Columbus, i w dziesiątkach nowych miast za granicą. W kwietniu 1997 roku, kiedy przechodziłem operację serca, saudyjski miliarder, książę Alwaleed bin Talal, zawarł z firmą umowę na otwarcie trzydziestu kilku lokali Planet Hollywood na całym Bliskim Wschodzie i w Europie, zaczynając od Brukseli, Aten, Kairu, Lizbony, Stambułu i Budapesztu. Jednocześnie potentat z Singapuru, Ong Beng Seng, dogadał się w sprawie budowy ponad dwudziestu restauracji w Azji. Wciąż powtarzałem Robertowi i Keithowi, że to gruby błąd. Pierwotna koncepcja wymykała im się z rąk. Idąc do Planet Hollywood w Beverly Hills, naprawdę można było się natknąć na Arnolda. Będąc w którymś z naszych paryskich lokali, miało się realną szansę ujrzenia ulubionej gwiazdy kina francuskiego, Gerarda Depardieu. W All Star Cafe w Tokio naprawdę zdarzało się spotkać Ichiro Suzuki, wielkiego baseballistę. W Orlando rzeczywiście widywało się Shaqa, w latach, kiedy tam grywał. A czy wpadając do Planet Hollywood w Indianapolis, można było zobaczyć Bruce’a Willisaprzy śniadaniu? To już zakrawało na wielki przekręt. Czegoś takiego nie byliśmy w stanie zapewnić. W październiku moje obawy wzrosły do tego stopnia, że zaprosiłem do siebie Roberta i Keitha na rozmowy. W towarzystwie Paula Wachtera usiedliśmy przy wielkim stole konferencyjnym, po czym palnąłem mowę na temat ustalenia strategii. Powiedziałem, że teraz mamy już restauracje w znakomitych miejscach na całym świecie, tyle że ich potencjał pozostaje niewykorzystany. Przygotowałem prezentację, jak można to zmienić. Na przykład mieliśmy wielkie szanse organizowania premier dla wytwórni

filmowych. „Hollywood wypuszcza pięćdziesiąt filmów rocznie – tłumaczyłem im. – Każdy z nich ma premierę zarówno w Stanach Zjednoczonych, jak i za granicą. Więc gdzie organizują imprezy?”. Chciałem włączyć do interesu szefów wytwórni, wozić ich naszymi samolotami na premiery, proponować rozmaite dodatki i traktować po królewsku, żeby potem siadali ze specami od marketingu i zapowiadali: „Premierę tego filmu zorganizujemy w Planet Hollywood w Moskwie, Madrycie, Londynie, Paryżu i Helsinkach… w dziesięciu miastach. W każdym z nich w restauracji odbędzie się pokaz, później wielka premiera w miejscowym kinie, a następnie wrócimy do Planet Hollywood na fantastyczne przyjęcie. Posłuchajcie tylko, co z tego mamy: Planet Hollywood zapewni gwiazdom przelot i pokryje koszty imprezy. Weźmiemy na siebie załatwianie miejsc w hotelach i wszystkie inne sprawy związane z premierą. Ale dzieląc się kosztami, zaoszczędzimy, a przy okazji zapewnimy sobie olbrzymi rozgłos”. Żeby zawrzeć tego rodzaju umowy, potrzebowaliśmy rzecznika, który będzie pertraktował z wytwórniami. Mój pierwszy wybór padł na Jacka Valentiego, wieloletniego szefa Motion Picture Association of America – stowarzyszenia dbającego o interesy amerykańskich wytwórni filmowych – oraz głównego hollywoodzkiego lobbystę w Waszyngtonie. Jack był moim serdecznym

przyjacielem

oraz

jednym

z najbliższych

doradców

w czasach,

gdy

przewodniczyłem prezydenckiej Radzie do spraw Kultury Fizycznej i Sportu. Uważałem, że trzeba się z nim skontaktować i zaproponować: „Jack, masz siedemdziesiąt pięć lat. Wykonałeś fantastyczną robotę dla branży filmowej, a ile ci za to płacą? Milion dolarów rocznie? My dajemy dwa miliony. Poczekaj. Do tego dojdzie emerytura i dodatkowe świadczenia na wnuki”. Dzięki temu mielibyśmy Jacka Valentiego, który przekonywałby wytwórnie i zawierał umowy. Podniosłem też kolejną niezwykle istotną sprawę: nasze hamburgery i pizze były dobre, ale chciałem wprowadzić bardziej urozmaicony jadłospis. Widziałem też wielki potencjał w sprzedaży pamiątek. Uważałem, że nie powinniśmy oszczędzać na nowych projektach, przeciwnie – robić ich coraz więcej. Fascynowało mnie, jak projektant mody Tom Ford, przeszedłszy do Gucciego, przekształcił tę staroświecką firmę w źródło odlotowych kurtek i najmodniejszych butów. Przed epoką Forda nigdy nie kupowałem u Gucciego, aż tu nagle stałem się ich klientem. – Musicie ściągnąć do Planet Hollywood tej klasy projektanta – tłumaczyłem Robertowi

i Keithowi. – Potrzebujecie własnych pokazów mody, z którymi można objechać Japonię, Europę i Bliski Wschód, żeby ludzie chcieli mieć najnowszą kolekcję Planet Hollywood. Zamiast sprzedawać wciąż te same skórzane kurtki, zmieniajcie ich wzornictwo jak najczęściej… inne klamry, inne łańcuchy. Jeżeli nasz towar będzie prezentował klasę i ostatni krzyk mody, nie nadążycie ze sprzedażą. Podczas tej mojej przemowy Robert i Keith wciąż potakiwali „O tak, to świetny pomysł” i na koniec obiecali wrócić do poruszonych przeze mnie kwestii. Ale jedynie Paul notował to, co mówiłem. – Moim zdaniem nic do nich nie dotarło – powiedział, kiedy już wyszli. Miałem nadzieję, że to spotkanie będzie przełomowe, ponieważ co jak co, ale akurat na promocji i sprzedaży naprawdę się znam. Czułem jednak, że Robert i Keith wyszli przytłoczeni. Nacisk rynku dawał im się we znaki. Teoretycznie Robert miał się zajmować bieżącą działalnością, a Keith planami strategicznymi, przeważnie jednak mówili o kontraktach z inwestorami. Tymczasem Planet Hollywood rozrosła się tak bardzo, że dwóch przedsiębiorców nie było w stanie zajmować się wszystkim. Firma potrzebowała dobrej organizacji oraz ludzi znających się na prowadzeniu interesów na skalę globalną. Jestem lojalny, więc zostałem w spółce jeszcze przez kilka lat. Ale jej popularność stale spadała, kursy akcji leciały na łeb, na szyję, i w końcu firma zbankrutowała. Dzięki zabezpieczeniom, które wynegocjowaliśmy w mojej umowie, finansowo wyszedłem na tym całkiem nieźle, chociaż nawet się nie zbliżyłem do mniej więcej stu dwudziestu milionów dolarów – a tyle kiedyś były warte moje akcje na papierze. Tak czy owak, dla mnie skończyło się to dużo lepiej niż dla drobnych akcjonariuszy, którzy na tym stracili, i lepiej niż dla wielu innych aktorów i sportowców. Mimo to chętnie jeszcze raz wszedłbym w taki interes, tyle że poprowadziłbym go lepiej. Whoopi, Bruce, Sly i inni sławni udziałowcy potwierdzali, że Planet Hollywood to była prawdziwa frajda. Podczas wystawnych przyjęć, otwarć i premier poznawaliśmy ludzi z całego świata i bawiliśmy się jak nigdy.

ROZDZIAŁ 22 Przykładny mąż i ojciec W 1997 roku, będąc w ciąży z Christopherem, Maria potwornie cierpiała z powodu porannych nudności. Doszło do tego, że musiała się położyć do szpitala, bo zwracała wszystko, co zjadła. Mimo że była pod dobrą opieką lekarską, martwiłem się, a dzieci denerwowały się nieobecnością mamy. Katherine miała dopiero siedem lat, Christina pięć, a Patrick trzy. Chcąc pomóc im przejść przez ten trudny okres, odwołałem wcześniejsze zobowiązania, spędzałem więcej czasu w domu i starałem się być dla nich jednocześnie mamą i tatą. Uznałem, że poczucie bezpieczeństwa najlepiej zapewnią im jak najczęstsze wizyty u Marii oraz zachowanie normalnego rozkładu dnia. Codziennie wstępowaliśmy więc do szpitala w drodze do szkoły, do której uczęszczały dziewczynki, i jeszcze raz po południu. Wyjaśniłem córkom, że mamusia chciałaby mieć przy sobie coś z domu, dlatego przed wyjazdem dzień w dzień zrywaliśmy dla niej w ogrodzie najładniejsze kwiaty. Maria i ja wychowaliśmy się w skrajnie różnych warunkach, ale każde z nas włożyło w wychowanie dzieci najlepsze z tego, co wyniosło z domu. Na przykład jadaliśmy zdecydowanie w tradycji Shriverów. Rodzice Marii i moi nalegali, żebyśmy co wieczór zasiadali do stołu całą rodziną, na tym jednak podobieństwa się kończyły. Gdy byłem mały, w domu nie rozmawiało się przy kolacji. Panowała zasada, że kiedy się je, to się nie gada. Byliśmy bardzo skryci, więc jeśli ktoś miał problem, musiał sobie radzić sam. Dla odmiany Maria dorastała w rodzinie, w której wszyscy dzielili się tym, co przydarzyło im się danego dnia. Każdy miał coś do opowiedzenia. Nie jestem mrukiem, ale to Maria o niebo lepiej narzucała przy kolacji radosny ton i wyjaśniała dzieciom wszelkie sprawy. Przeniosła do naszego stołu atmosferę swojej rodziny. Próbowałem się tego nauczyć, stać się taki sam. To miłe, jeśli choćby jedno z rodziców ma taki talent. Jeśli dzieci miały zadane prace domowe, każde z nas pomagało im w czym innym – Maria we wszystkim, co się wiązało z językiem, a ja w rachunkach. Maria ma świetne pióro, niewiarygodny zasób słów i lekkość stylu. Macierzyństwo zainspirowało ją do pisania poradników dla młodzieży. Pierwszy, zatytułowany Ten Things I Wish I’d Known Before I Went

Out into the Real World (Dziesięć rzeczy, które warto wiedzieć przed wejściem w prawdziwy świat), obalał mit superrodzica, który może wychowywać dzieci, a jednocześnie funkcjonować w pracy dokładnie tak jak przedtem. Przekaz jednego z rozdziałów, „Dzieci wpływają na naszą karierę (i zmieniają całe nasze życie)”, brzmiał: „W pracy można nas zastąpić (…), ale jako rodzice jesteśmy niezastąpieni”. Oboje szczerze w to wierzyliśmy. Rachunki nigdy nie sprawiały mi kłopotu. Kiedy jako dziecko uczyłem się matematyki, wszystko od razu składało mi się do kupy. Ułamki dziesiętne łapałem w lot. Ułamki zwykłe też. Znałem cyfry rzymskie. Jeśli dostawałem zadanie do rozwiązania, rozwiązywałem je. Jeśli pokazywano mi dane statystyczne, nie gapiłem się na nie jak wół na malowane wrota, tylko kojarzyłem, na jakie tendencje wskazują i co z tego wynika, i czytałem to niczym powieść. Zadawałem naszym dzieciom te same ćwiczenia matematyczne, które ojciec zadawał Meinhardowi i mnie. Kazał nam je rozwiązywać na miesiąc przed nowym rokiem szkolnym i musieliśmy je przerabiać codziennie, ponieważ uważał, że mózg wymaga treningu i rozgrzewki, tak samo jak ciało sportowca. Zmuszał do ćwiczeń matematycznych nie tylko nas, lecz także inne dzieci, które przychodziły się z nami pobawić. Wkrótce większość dzieciaków omijała nasz dom szerokim łukiem. Oczywiście miałem tego serdecznie dość. A teraz, trzydzieści pięć lat później, tak samo pastwiłem się nad swoimi dziećmi. W restauracjach zawsze dawałem im rachunek, żeby obliczyły wysokość dwudziestoprocentowego napiwku. Musiały go dodać do należności i podpisać się za mnie. Był to nasz stały rytuał, który dzieci uwielbiały. W kwestii podziału obowiązków domowych przejęliśmy tradycję Schwarzeneggerów. W Europie dzieci pomagają sprzątać. Po wejściu do domu zdejmują buty, inaczej czeka je bura. Wychodząc z pokoju, gasi się światło, ponieważ ilość energii elektrycznej jest ograniczona. Oszczędza się wodę, bo ktoś musi ją przynieść ze studni. Dzieci od małego zajmują się podstawowymi sprawami. Pamiętam szok, jaki przeżyłem na wieść, że Maria wychowała się w domu, w którym inni po niej sprzątali. Po powrocie do domu ściągała sweter – kaszmirowy – i rzucała na podłogę. Przewróciło się, niech leży. Ja nawet dziś nie potrafię traktować kaszmirowego swetra w ten sposób. Musiałbym go podnieść i powiesić na krześle. I choć przecież stać mnie na to, nigdy nie wkładam kaszmiru na narty czy w ogóle do zajęć sportowych. Jeśli mam się spocić, muszę mieć na sobie bawełnę albo zwykłą wełnę, coś tańszego, na przykład Tshirt za dziesięć dolarów. Mimo że z czasem Maria nauczyła się porządku i stała się taką samąpedantką jak ja, to na

mnie spoczywało zaprowadzanie w domu europejskiej dyscypliny – oczywiście z pewnym marginesem tolerancji, bo wiedziałem, że nie mogę za bardzo szaleć. W przeciwieństwie do znajomych w Austrii, czasem musiałem przystopować. Tam taka surowa dyscyplina w przypadku dzieci się sprawdza, ale nie tutaj. Gdybym chciał wychowywać nasze dzieci na europejską modłę i gdyby porównały to z tym, co o swoich rodzinach opowiadają im przyjaciele w szkole, pomyślałyby, że mają ojca cudaka. Poza tym przyrzekłem sobie, że to pokolenie nie będzie już doświadczać kar cielesnych. Tej tradycji nie zamierzałem przenosić ze Starego Świata. Zastosowaliśmy z Marią własne metody – sztorcowaliśmy dzieci, acz nie za bardzo, natomiast narzucaliśmy im obowiązki. Na przykład od małego same musiały robić sobie pranie – nauczyć się korzystania z pralki, wsypywać proszek, wkładać ubrania do bębna i wybierać tryb pracy. Następnie przenosiły wyprane rzeczy do suszarki, a potem składały je i chowały do szafy. Musiały też rozplanować to w czasie tak, żeby rodzeństwo również mogło wyprać swoje ciuszki. Codziennie przed zawiezieniem dzieci do szkoły wpadałem na inspekcję i sprawdzałem, czy światła są pogaszone, łóżka zasłane, a szuflady i szafy pozamykane. Byłem o wiele bardziej pobłażliwy niż mój ojciec i przymykałem oko na to, że coś gdzieś się wala i panuje lekki bałagan. Ale łóżka musiały być zasłane. Nie tak idealnie jak w wojsku, nie oczekiwałem perfekcji. Chodziło mi tylko o to, żeby dzieci nie sądziły, że ktoś będzie po nich sprzątał. Największa walka toczyła się o to, żeby gasiły światła, zanim wyjdą z pokoju albo położą się spać. W tej kwestii miałem przeciwko sobie cały klan Marii, bo to po niej dzieci odziedziczyły zwyczaj zostawiania zapalonych świateł. Kiedy się związaliśmy, nigdy nie zasypiała przy zgaszonym świetle. Po ciemku nie czuła się bezpieczna. A jeśli odwiedzając jej rodzinę w Waszyngtonie czy w Hyannis Port, wracałem późno, gdy wszyscy już spali, wchodziłem do domu z otwartymi drzwiami, w którym świeciły się wszystkie światła. Nie potrafiłem tego zrozumieć, to było kompletne wariactwo. Nazajutrz zwykle wykręcali się: „Wiedzieliśmy, że wrócisz późno, więc nie gasiliśmy świateł, żebyś się czuł swobodnie”. Ale nawet jeśli nigdzie nie wychodziłem, a w środku nocy zszedłem na parter, i tak wszędzie się paliło. Zupełnie jak na Times Square. Tłumaczyłem dzieciom, że ilość energii jest ograniczona, a wody w naszym stanie nie przybędzie. Nie można więc stać pod prysznicem przez kwadrans – najwyżej przez pięć minut. Od tej pory będę mierzył czas. I niech pilnują gaszenia świateł, bo kiedy nie ma ich w pokoju, nie musi się palić. Jednak do dziś moje córki nie zasną, jeśli korytarz nie jest oświetlony. W końcu pogodziłem się z tym, że dzięki temu czują się bezpieczniej. Jeśli chodzi o gaszenie świateł po

wyjściu z pokoju, mój ojciec załatwiłby sprawę klapsem, lecz my nie bijemy naszych dzieci. Kiedy zawodzi perswazja, stosujemy metodę odbierania przywilejów – nie puszczamy ich na zabawy, nie pozwalamy zostawać u koleżanek na noc, uziemiamy je w domu albo nie pozwalamy im korzystać z ich samochodu. Tyle że takie kary za niegaszenie świateł to już by była przesada. Najgorszym winowajcą był jeden z chłopców, więc w końcu zacząłem wykręcać po jednej żarówce w jego pokoju, jeśli zastawałem zapalone światło. Zwróciłem mu uwagę, że u niego jest dwanaście żarówek, więc jeśli nie zmieni swoich zwyczajów, wkrótce będzie żył w ciemnościach. I rzeczywiście do tego doszło, a wtedy moja krucjata odniosła skutek. Teraz gaszę w domu po dzieciach najwyżej dwa razy na tydzień. Jedną z radości, jakie dają nam dzieci, są święta, czyli coś, czego większości z nas brakuje od czasów dzieciństwa. Kiedy już ma się rodzinę, święta nabierają dużo większego znaczenia, bo teraz postrzega się je w dwojaki sposób. Wciąż doskonale pamiętam Boże Narodzenie z czasów mojej młodości – rodzice zapalali świeczki na choince, pod którą czekały prezenty; potem, trzymając się za ręce, śpiewaliśmy Heil’ge Nacht, a ojciec grał na trąbce. Teraz odbierałem Gwiazdkę również z perspektywy rodzica. Uważam się za eksperta od ubierania choinki. Mam to we krwi. W Austrii trzy dni przed Gwiazdką ojciec i pozostali mężczyźni z wioski chodzili do lasu i wracali z drzewkami. Dzieci miały o tym nie wiedzieć, bo oficjalnie choinkę przynosił Christkindl – aniołek przypominający Dzieciątko Jezus, austriacki odpowiednik Świętego Mikołaja. Kiedyś mój brat niechcący wypaplał: „Widziałem, jak tata wychodził z domu z siekierą”, na co ojciec się wściekł, bo matka nie dopilnowała, żebyśmy nie podchodzili do okien. Zazwyczaj jednak była to niezrównana zabawa. Ubierając choinkę, rodzice zawieszali na niej różne cukierki, girlandy i ozdoby, aż gałęzie uginały się pod ich ciężarem, a pod nimi leżały prezenty. Drzewko zawsze było tak wysokie, żeby ozdobny szpic dotykał sufitu. Na krańcach gałęzi przypinano prawdziwe świeczki, co znaczyło, że choinkę można było oświetlać tylko przez kilka minut, a potem następowała przerwa. W Wigilię o osiemnastej ojciec gasił radio i zapadała głucha cisza. Matka tłumaczyła nam: „A teraz słuchajcie, bo Christkindl zawsze przychodzi około szóstej wieczorem”. Wkrótce rozlegał się cichy brzęk – trąconych bombek na ubranej choince. To sąsiad wkradał się tylnymi drzwiami przez naszą sypialnię, ale o tym dowiedzieliśmy się dużo później. Przez lata Meinhard i ja na wyścigi pędziliśmy do naszego pokoju, ślizgając się na dywanie pokrywającym deski

podłogi i przewracając się jeszcze przed drzwiami, po czym, przepychając się i szturchając, wpadaliśmy do środka. Ależ mieliśmy ubaw! Maria i ja nie ukrywaliśmy choinki, ponieważ tutaj tradycja jest inna – w Stanach Zjednoczonych choinkę ustawia się trzy, cztery tygodnie przed Gwiazdką, a ja nie chciałem zwlekać i wysłuchiwać pretensji dzieci: „Dlaczego my wciąż nie mamy choinki?”. Tak więc w amerykańskim stylu zapraszaliśmy przyjaciół, a każdy z nich wieszał jakąś ozdóbkę. W miarę jak dzieci dorastały, przejmowały coraz więcej zadań, aż w końcu to one wieszały aniołka, gwiazdę, Jezusa, Marię czy inną ozdobę na szczycie drzewka oraz decydowały o wystroju. Inne święta obchodziliśmy równie uroczyście. Wielkanoc zawsze wypadała w czasie dorocznych wizyt mojej matki. Przyjeżdżała już w połowie lutego i zostawała z nami przez dwa, trzy miesiące, w zależności od tego, jak długo w Austrii utrzymywał się śnieg i mróz. Bo poza chęcią przebywania w naszym towarzystwie uciekała od ciężkich austriackich zim. Wspaniale było mieć pod ręką babcię na Wielkanoc, ponieważ cała tradycja tych świąt wywodzi się z tej części Europy – króliczek, koszyki, jajka, czekoladki. Babcia zawsze gotowała jajka razem z wnukami – była to jej specjalność, a poza tym wkładała im małe fartuszki. Przejmowała kuchnię w posiadanie i piekła, a na wszystkich blatach leżały płaty ciasta rozwałkowanego tak cienko, że nikt nie miał pojęcia, jak to robiła. Potem nakładała plasterki jabłek, zawijała ciasto i piekła najpyszniejsze strudle jabłkowe w Ameryce. Świętowanie w Wielkanoc trwało przez cały dzień – najpierw wielkie kosze ze święconką i wymiana drobnych prezentów, następnie msza, później szukanie jajek wielkanocnych i wreszcie uczta, a na koniec odwiedziny krewnych i przyjaciół. *** Maria bardzo się starała o dobre relacje z moją matką i żyły w świetnej komitywie. Ja, oczywiście, byłem w siódmym niebie, kiedy wpadali do nas Sarge albo Eunice. Nie mieliśmy więc problemów z teściami. Dzieci nazywały moją matkę Omi i uwielbiały ją, a ona je rozpieszczała. Z biegiem lat podłapała trochę angielskiego, zresztą chodziła na kursy, więc mówiła już dostatecznie płynnie, by móc rozmawiać z dziećmi, co w wyuczonym języku nigdy nie jest łatwe. Szczególnie przepadała – i z wzajemnością – za Christiną, która na drugie imię ma Aurelia. Matka rozpieszczała także psy. Conan i Strudel nie miały prawa wstępu na piętro, ale gdy tylko zasypialiśmy, matka przemycała je do swojego pokoju i rano oba spały skulone u stóp jej

łóżka. Przebywała w Los Angeles dostatecznie długo, by mieć tu własne życie i własnych przyjaciół – dziennikarzy z Austrii i innych krajów europejskich – z którymi chodziła na zakupy, na lunch i ogólnie spędzała czas. Nigdy nie zapomnę, jak na jakimś bankiecie zobaczyłem ją pogrążoną w rozmowie z matkami Sophii Loren i Sylvestra Stallone. Pewnie każda z nich przypisywała sobie zasługi za nasze sukcesy. Mama umarła w wieku siedemdziesięciu sześciu lat. Drugiego sierpnia 1998 roku wypadały urodziny mojego ojca, więc, jak zawsze, wybrała się na cmentarz na wzgórzu za miastem, żeby posiedzieć przy jego grobie. Przez godzinę rozmawiała z nim w wyobraźni, opowiadała o tym, co robiła, i zadawała mu pytania, jak gdyby tam był, tyle że po drugiej stronie. Tego dnia było duszno, wilgotno, a na cmentarz prowadziła stroma ścieżka. Świadkowie mówili, że kiedy doszła do grobu, nagle usiadła, jakby miała zemdleć, a potem osunęła się na ziemię. Lekarze próbowali mamę ratować, lecz zanim dowieźli ją do szpitala, z braku tlenu nastąpiła śmierć mózgu. Nie zrobiła sobie operacji serca, a teraz ją zawiodło. Poleciałem z Marią na pogrzeb do Grazu. Razem z nami zabrali się mój bratanek Patrick, brat Marii Timmy oraz Franco. Nie dotarłem na pogrzeby ojca i brata, ale tym razem przylecieliśmy dzień wcześniej i pomogliśmy wszystko zorganizować. Zobaczyliśmy matkę w trumnie, ubraną w tradycyjny austriacki dirndl. Wyglądała pięknie, wydawała się równie wesoła jak podczas dorocznych wizyt u nas na wiosnę, gdy zostawała aż do końca maja, więc przeżyliśmy tym większy szok. Później jednak, patrząc na jej życie z perspektywy czasu, czułem, że wcale nie mam wyrzutów sumienia. Nie miałem ich, bo od czasu przyjazdu do Stanów Zjednoczonych bardzo pielęgnowałem nasze relacje, kiedy już nauczyłem się myśleć o swojej rodzinie, a nie tylko o sobie. Teraz gdy sam miałem dzieci, pojąłem, jak bardzo musiał ją zmartwić mój wyjazd. Wcześniej widziałem w niej oddaną matkę, nie zastanawiałem się jednak nad bólem, jakiego jej przysporzyłem, opuszczając kraj. Zbyt późno dojrzałem do tych wniosków, żeby odnowić kontakty z ojcem i bratem, jednak z matką utrzymywałem znakomite stosunki i łączyła nas prawdziwa więź. Wielokrotnie proponowałem, że kupię jej dom w Los Angeles, ale nie chciała opuszczać Austrii. Odwiedzała nas nie tylko na Wielkanoc i na Dzień Matki, lecz także z okazji chrztów naszych dzieci. Widziała wszystkie filmy, jakie zrobiłem, i wiele razy przylatywała na premiery. Poczynając od Conana Barbarzyńcy, zabierałem ją na zdjęcia każdego mojego filmu. Chodziła po planie filmowym, przesiadywała w mojej przyczepie, patrzyła, jak gram. Gdy wyjeżdżaliśmy

kręcić do Meksyku, Włoch albo Hiszpanii, zaglądała do mnie i czasami przez tydzień czy dwa mieszkała w hotelu. Nikt inny nie zapraszał matki na plan, ale moja była urodzoną turystką i te wizyty sprawiały jej niekłamaną przyjemność, częściowo dlatego, że wszyscy poświęcali jej tyle uwagi. Wspólnie jadaliśmy śniadania, a potem mój kierowca woził ją na zwiedzanie miejsc, które chciała obejrzeć. Dlatego po powrocie zawsze miała co pokazać znajomym: zdjęcia z targu w Meksyku, z Watykanu, muzeów w Madrycie. W latach osiemdziesiątych wziąłem ją do Białego Domu na spotkanie z Ronaldem Reaganem, poza tym brała udział w akcji Cała Ameryka Ćwiczy przed Białym Domem za czasów George’a Busha. Był dla niej wyjątkowo miły, rozmawiał z nią o wszystkim i prawił jej komplementy na temat tego, jak wspaniale mnie wychowała. Uwielbiałem sprawiać matce przyjemności, i to nie tylko po to, żeby miała świadomość, że spisała się jako rodzic – pragnąłem jej się odwdzięczyć za cierpienia, jakich doznała w przeszłości. Na zdjęciach z okresu, kiedy urodziliśmy się ja i mój brat – a miała wtedy dwadzieścia trzy i dwadzieścia cztery lata – jest chuda i wymizerowana. To było po wojnie. Musiała żebrać o jedzenie. Jej mąż zwariował i stale się upijał. Mieszkała w małej wiosce. Pomijając lato, pogoda przeważnie była do dupy – deszcz, śnieg, ciemno i ponuro. Matka bez przerwy borykała się z brakiem pieniędzy. Nieustannie walczyła o przetrwanie. Uważałem więc, że na starość powinna żyć pełną piersią. W nagrodę za to, że kiedy w dzieciństwie chorowaliśmy, taszczyła nas w środku nocy do szpitala po drugiej stronie góry, i za to, że kiedy jej potrzebowaliśmy, zawsze była przy nas. No i chciałem zrekompensować mamie ból, jaki sprawiłem jej swoim wyjazdem. Zasługiwała na królewskie traktowanie. Pochowaliśmy matkę w grobie, przy którym umarła, obok mojego taty. Wydało mi się to smutne, ale i romantyczne. Była z nim tak bardzo związana. *** O ile Wielkanoc należała do mojej mamy, o tyle Święto Dziękczynienia było specjalnością Sarge’a i Eunice na długo przed tym, zanim się pobraliśmy. Dzieci Shriverów z małżonkami oraz wnuki zawsze zbierali się w ich pięknej białej georgiańskiej rezydencji pod Waszyngtonem. Przypominało to trzydniowe rodzinne święto. Wiele małżeństw kłóci się o to, czy spędzać dni wolne z teściami, ale ten układ był jak najbardziej naturalny. „Niech tak zostanie, bo w Święto Dziękczynienia u twoich rodziców świetnie się bawimy, a u nas zawsze możemy urządzić święta Bożego Narodzenia – powiedziałem Marii.

– Nie chodzi o to, że ich nie zaprosimy, tylko o to, że Gwiazdka odbędzie się na naszym terenie”. Spodobało jej się takie rozwiązanie. Byłem wyczulony na to, że po ślubie oddaliła się od rodziny, za którą często tęskniła i chciała przebywać z nią jak najczęściej, a z drugiej strony pragnęła zachować niezależność. Dlatego stale powtarzałem jej: „Pamiętaj, że jeśli zapraszasz kogoś z twojej rodziny, automatycznie staje się również moim gościem”. Podejmowanie teściów zawsze było bezproblemowe, bo bardzo ich lubiłem, a oni wprowadzali atmosferę śmiechu i zabawy. Święto Dziękczynienia u Shriverów zaczynało się od wyprawy do kościoła – Sarge i Eunice codziennie uczestniczyli w mszy – potem było śniadanie i wreszcie mnóstwo sportu. W Georgetown mieli wspaniałe sklepy z odzieżą i prezentami, oferujące całkiem inne towary niż te w Kalifornii, więc korzystając z okazji, robiłem pierwsze zakupy na Boże Narodzenie. Potem znów spotykaliśmy się wieczorami. Często wpadał na kolację czy drinka Teddy z żoną albo Robert Kennedy junior, obrońca środowiska, z synem, albo jego siostra Courtney z córeczką Saoirse (to imię, wymawiane „Siirsza”, po gaelicku oznacza wolność). W Hyannis Port rodzina zbierała się zwykle w sierpniu: rok w rok oprócz Kennedych przyjeżdżali tam Lawfordowie i Shriverowie. Trzydzieścioro kuzynów i kuzynek pływało, żeglowało, jeździło na nartach wodnych i chodziło do baru na smażone krewetki bądź małże. Od rana do nocy był to jeden wielki obóz sportowy. Zawsze uważałem, że Eunice i Sarge będą wywierali wielki wpływ na nasze dzieci. W każdym razie na pewno wpłynęli na mnie. Pracowałem z nimi przy Olimpiadach Specjalnych, nosząc pochodnię, by zwiększać zasięg tej organizacji. Tego lata, gdy Katherine skończyła dwanaście lat, wzięliśmy z Marią całą gromadkę (najmłodsze miało cztery lata) na misję do Republiki Południowej Afryki. Jechałem tam po raz pierwszy od dwudziestu sześciu lat, kiedy w Pretorii, w czasach apartheidu, zdobyłem tytuł Mister Olympia. Widok kraju, który tak się zmienił przez ten czas, zapierał dech w piersiach. Wtedy konkurs Mister Olympia był pierwszą imprezą sportową bez segregacji rasowej. Podczas wizyt w RPA w dawnych czasach zaprzyjaźniłem się z Pietem Koornhofem, ministrem sportu i kultury oraz wielkim orędownikiem zniesienia apartheidu, który umożliwił mi pokazy kulturystyczne w gettach dla kolorowych. Powiedział: „Jeśli robisz coś dla białych, to chciałbym, żebyś za każdym razem zrobił też coś dla czarnych”. To on załatwił kandydaturę RPA do organizacji konkursu Mister Olympia, a ja współpracowałem z nim jako

członek delegacji Międzynarodowej Federacji Kulturystycznej. Teraz apartheid przeszedł już do historii, a Nelson Mandela zasłużył się jako wybitny były prezydent tego kraju. Po złożeniu urzędu Mandela poświęcił się podnoszeniu rangi Olimpiad Specjalnych na kontynencie afrykańskim, gdzie miliony ludzi upośledzonych umysłowo piętnowano, bojkotowano albo i gorzej. Sarge i Eunice zamierzali jechać z nami, niestety dzień przed odlotem Eunice, która właśnie skończyła osiemdziesiąt lat, złamała nogę w wypadku samochodowym. Po przybyciu do Kapsztadu wszystko było więc na głowie młodszego pokolenia: Marii, mnie oraz jej brata Tima, który zastąpił Sarge’a na stanowisku przewodniczącego Olimpiad Specjalnych. Tim również zabrał ze sobą żonę, Lindę, oraz piątkę dzieci. Dla mnie Mandela był bohaterem. Gdy w swoich wystąpieniach mówił o zbrataniu, tolerancji i wybaczeniu, przechodziły mnie ciarki – było to przeciwieństwo tego, czego można by się spodziewać ze strony Murzyna w kraju białych rasistów, który przez dwadzieścia siedem lat gnił w więzieniu. Taka postawa moralna po prostu się nie zdarza, a już zwłaszcza wśród więźniów, więc miałem wrażenie, że to sam Bóg zesłał go między nas. Przylecieliśmy tam, żeby dać sygnał startu do biegu z pochodniami, w którym wzięli udział sportowcy z całej południowej części Afryki. Cel był dwojaki: podniesienie rangi Olimpiad Specjalnych oraz wsparcie dla sił porządkowych działających w RPA. Mandela podpalił znicz w najbardziej ponurym miejscu, jakie można sobie wyobrazić – w swojej dawnej celi więzienia na wyspie Robben. Czekając na rozpoczęcie zawodów, mieliśmy okazję zamienić kilka słów. Spytałem go, jak doszedł do takich wniosków w tego typu miejscu. Z pewnością pytano go o to tysiące razy, a jednak powiedział mi coś niebywałego – że to dobrze, iż siedział w więzieniu. Dzięki temu miał czas pomyśleć… miał czas dojść do wniosku, że jego brutalna postawa za młodu prowadziła donikąd, i mógł wyjść na wolność taki, jaki był teraz. Podziwiałem go, ale nie wiedziałem, co o tym myśleć. Czy rzeczywiście tak było, czy może tylko to sobie wmówił? Czy naprawdę wierzył w konieczność odsiedzenia w więzieniu dwudziestu siedmiu lat? A może postrzegał to w szerszej perspektywie – co te stracone lata znaczyły dla Republiki Południowej Afryki, a nie dla niego osobiście? Jednostka wobec kraju jest niczym, to kraj będzie żył wiecznie. Doniosła myśl. Później powiedziałem Marii: „Nie wiem, czy kupuję jego słowa, ale były niesamowite… To, że się pogodził z tym, przez co przeszedł, i że stracił kilkadziesiąt lat życia”. Dzieci przebywały ze mną i z Marią przez cały dzień. Oczywiście Christopher, który miał dopiero cztery lata, nie rozumiał z tego tyle co jego brat i siostry, w wieku ośmiu, dziesięciu

i dwunastu lat. Jednak wiedziałem, że to, co dzieci tam zobaczyły, wpłynie na nie, nawet jeśli nie od razu wszystko pojmą. Prędzej czy później napiszą w szkole o spotkaniu z Mandelą, o zapalaniu pochodni i słuchaniu, gdy porównywał uprzedzenia wobec paraolimpijczyków z niesprawiedliwością apartheidu. Sięgną pamięcią wstecz i zapytają Marię i mnie o to, co tam widzieliśmy, by później mogły opisać piękno Kapsztadu, jakże kontrastujące z gettami dla kolorowych i nędzą mieszkających w nich rodzin. Musi jednak minąć trochę czasu, zanim te doświadczenia przenikną do ich świadomości. Przed odlotem z Afryki spędziliśmy kilka dni na safari – wszyscy uznali to za świetny pomysł. Byłem nie mniej zdumiony niż dzieci, gdy przed naszymi oczami wałęsało się całe królestwo zwierząt: lwy, małpy, słonie, żyrafy. Nocami, leżąc w namiocie, słyszeliśmy dookoła odgłosy nawołujących się zwierzaków. Strażnik z rezerwatu wypatrywał pewnej lwicy ze specjalną obrączką na uchu – nadszedł czas na wymianę tego urządzenia naprowadzającego. – Muszę ją uśpić – powiedział, kiedy wreszcie zauważył lwicę. Wycelował starannie i trafił ją strzałką, aż zerwała się wkurzona i rycząc, uciekła. – Nie przebiegnie nawet dwustu metrów – ocenił strażnik. I rzeczywiście, wkrótce lwica zwolniła, obejrzała się na nas, po czym padła na ziemię i leżała na boku. Podjechaliśmy do niej, wysiedliśmy i dzieci miały okazję zrobić zdjęcia i przyjrzeć się jej olbrzymim łapom, większym niż ich buzie. Wielkie koty zawsze mnie fascynowały. Kiedy kręciliśmy w Meksyku Pamięć absolutną, mieliśmy na planie rozmaite zwierzęta, w tym kocięta pantery i pumy. Uwielbiałem się z nimi bawić. W każdą sobotę, podczas dwugodzinnej przerwy, trener przyprowadzał mi je do przyczepy. Miały wtedy jakieś pięć miesięcy, ale rosły błyskawicznie. Pod koniec kręcenia filmu były to już siedmiomiesięczne koty. Kiedyś puma leżała sobie z tyłu przyczepy, gdy naraz wstałem i przeszedłem na przód. Bez ostrzeżenia skoczyła przez całą przyczepę i wylądowała mi na karku – czterdziestopięciokilogramowa puma rzuciła mnie na kierownicę. Jednym kłapnięciem zębów mogła mi przegryźć kręgosłup, ale na szczęście chciała się tylko pobawić. Dorosła lwica waży przynajmniej trzy razy tyle. A jednak nie mogłem się powstrzymać i oparłem brodę na czubku jej łba, żeby dzieci zobaczyły, jaki to wielki zwierz – moja głowa wyglądała na jej łbie jak szpilka. Zaśmiewając się, robiliśmy zdjęcia, ale cieszyłem się, że zwierzę śpi jak zabite. ***

Chętnie korzystałem z każdej okazji, żeby spędzać jak najwięcej czasu z rodziną i jeździć razem na wakacje. Z drugiej strony chciałem, żeby moja kariera znów nabrała impetu, a to wcale nie było takie proste. Musiałem zmontować całą kampanię, żeby przekonać ludzi, że wciąż się nadaję do tej roboty. W ramach pierwszego kroku, dziewięć miesięcy po operacji serca, udzieliłem Barbarze Walters wywiadu dla telewizji ogólnokrajowej. – Mogłeś umrzeć – powiedziała. – Bałeś się tego? – Jeszcze jak – przyznałem, zwłaszcza że wymiana zastawki się nie udała i musieli ją powtórzyć. Uznałem, że najlepiej zrobię, jeśli pokażę się publiczności i przedstawię jej fakty. Barbara wypytała mnie o rodzinę, pożartowała sobie z moich siwych włosów, a potem dała mi jakże potrzebną trybunę do ogłoszenia, że rozpiera mnie energia i chęć działania. Kolejnym krokiem były fotografie – dopilnowanie, żeby do gazet trafiły zdjęcia przedstawiające mnie na plaży, szusującego na nartach i ćwiczącego w siłowni. Ludzie powinni się dowiedzieć, że wróciłem. Ale wytwórnie wciąż niechętnie do mnie oddzwaniały. Ze zdumieniem dowiedziałem się, że na przeszkodzie stoi kwestia ubezpieczenia. Mój agent wysłuchiwał nie tylko takich tekstów: „Nie wiemy, jaki stosunek do niego mają teraz widzowie”, lecz także: „I zwyczajnie nie wiemy, czy w ogóle da się go ubezpieczyć”. Wyglądało na to, że mnożą się pytania i wątpliwości, którymi szefowie wytwórni nie chcieli zawracać sobie głowy. Minął rok, a ja nie nakręciłem nowego filmu. W końcu odwiedził mnie Army Bernstein, producent, którego córka chodziła z naszymi dziećmi do przedszkola. Słyszał, co mówią w wytwórniach, i wiedział, że szukam pracy. – W każdej chwili jestem gotów zrobić coś z tobą – powiedział. – I właśnie piszą dla mnie niesamowity scenariusz. Niezależni producenci, tacy jak Army, są zbawieniem Hollywood, bo idą na tego typu ryzyko, którego wielkie wytwórnie nie podejmują. Army miał własną firmę, pasmo sukcesów za sobą oraz solidne źródła finansowania. Film, w którym postanowił mnie obsadzić, zatytułowany I stanie się koniec, był połączeniem kina akcji z horrorem i thrillerem; miał trafić do kin pod koniec 1999 roku, żeby zarobić na całym tym zamieszaniu wokół pluskwy milenijnej na przełomie tysiącleci. Gram w nim Jericha Cane’a, byłego gliniarza, który musi powstrzymać szatana przed przybyciem do Nowego Jorku i spłodzeniem syna w ostatniej godzinie roku 1999. Jeżeli Jericho zawiedzie, pewna kobieta urodzi antychrysta i na kolejne tysiąc lat światem zawładnie zło.

Reżyser, Peter Hyams, polecony przez Jima Camerona, podobnie jak Cameron wolał kręcić nocą. Tak więc od rozpoczęcia produkcji pod koniec 1998 roku pracowaliśmy po nocach w studiu w Los Angeles. Ku mojemu zdziwieniu na planie siedzieli agenci ubezpieczeniowi oraz szefowie wytwórni Universal, z którą mieliśmy umowę na dystrybucję filmu. Przychodzili, żeby zobaczyć, czy nie mdleję podczas zdjęć, nie umieram albo nie wymagam zbyt częstych przerw. Tak się złożyło, że na początek kręciliśmy scenę, w której dziesięciu satanistów napada na Jericha i go masakruje. Walka toczy się nocą, w ciemnym zaułku i w strugach deszczu. Zabraliśmy się do pracy i biliśmy się, aż w końcu padłem i leżąc na wznak, gapiłem się na sztuczny, oświetlony od tyłu deszcz, po czym zgodnie ze scenariuszem zamarkowałem, że mdleję. Po każdym ujęciu schodziłem z planu i z ociekającym wodą ręcznikiem na ramionach siadałem przy monitorze, gotów do kręcenia kolejnego dubla. Około trzeciej nad ranem jeden z facetów od ubezpieczenia odezwał się: – Kurczę, to chyba męczące, kiedy człowiek tak moknie i daje się tłuc na kwaśne jabłko? – Wcale nie – odparłem. – Uwielbiam kręcić w nocy, bo wtedy mam najwięcej energii. Poza tym to inspirujące. Świetna zabawa. A potem ruszyłem na kolejną porcję lania, znowu wróciłem i siedząc na stołku, poprosiłem: – Możecie mi to pokazać? – Po czym oglądałem dane ujęcie, odtwarzane na monitorze przez technika. – Nie mam pojęcia, jak pan to robi – rzekł ten od ubezpieczeń. – To nic takiego. Powinien pan zobaczyć inne filmy, na przykład któregoś Terminatora. Tam dopiero się działo! – I to pana nie męczy? – Nic a nic. W ogóle się nie męczę. Zwłaszcza odkąd przeszedłem operację serca. Po niej dostałem niewiarygodny zastrzyk energii. Czuję się jak nowo narodzony. A potem te same pytania zadawał mi facet z wytwórni. Po pierwszym tygodniu ci od ubezpieczeń i ci z wytwórni więcej już nie przychodzili. Tymczasem kaskaderzy, charakteryzatorzy oraz garderobiani puścili w obieg informację, że jestem w świetnej formie, wspaniale sobie radzę i tak dalej. Od tej pory znów zaczęły napływać propozycje i nie musiałem już nikogo przekonywać, że jeszcze tli się we mnie życie.

ROZDZIAŁ 23 Polityczna propozycja Często żartowano, że kiedyś być może wejdę do polityki. W 1994 roku, na kolacji rady gubernatorskiej w Sacramento, gubernator Pete Wilson powitał mnie z mównicy następującymi słowami: – Arnoldzie, chciałbym kiedyś zobaczyć, jak startujesz na urząd gubernatora. Ktoś, kto zagrał Gliniarza w przedszkolu, ma niezbędne doświadczenie, żeby sobie poradzić z naszymi ustawodawcami. Skwitowano to śmiechem, ale pomysł, że ktoś z Hollywood może się ubiegać o stanowisko gubernatora, wcale nie był z księżyca wzięty. Szlaki przetarł Ronald Reagan. W nakręconym rok wcześniej filmie Człowiek demolka Sylvester Stallone nagle przenosi się do roku 2032. W pewnej chwili z osłupieniem słyszy, że ktoś mówi o bibliotece prezydenckiej Arnolda Schwarzeneggera. Oczywiście kandydowanie na prezydenta w moim przypadku nie wchodziło w rachubę, bo nie urodziłem się w Stanach Zjednoczonych, jak tego wymaga konstytucja. Czasami jednak nachodziła mnie taka fantazja: a jeśli matka pod koniec wojny poszła w tango i moim ojcem wcale nie był Gustav Schwarzenegger, tylko jakiś amerykański żołnierz? To by tłumaczyło, dlaczego zawsze w głębi duszy czułem, że moją prawdziwą ojczyzną są Stany Zjednoczone. Albo jeśli szpital, w którym mnie powiła, leżał w amerykańskiej strefie okupacyjnej? Czy to by się liczyło jako dowód urodzenia na ziemi amerykańskiej? Uznałem, że mój temperament bardziej predysponuje mnie na gubernatora niż senatora czy kongresmana, ponieważ jako gubernator byłbym kapitanem statku – głównodowodzącym – a nie jednym z setki senatorów czy z czterystu trzydziestu pięciu członków Izby Reprezentantów stanowiących prawo. Rzecz jasna, gubernator nie sprawuje rządów samodzielnie, ale może wprowadzać w życie własną wizję stanu i przynajmniej mieć poczucie, że to na nim spoczywa odpowiedzialność. Przypomina to granie głównej roli w filmie. Gwiazdor za wszystko zbiera cięgi, ale również zaszczyty. Wysokie ryzyko, duży zysk. W stosunku do Kalifornii odczuwałem niezwykłą lojalność i dumę. Mój przybrany stan jest

większy od wielu krajów. Zamieszkuje go trzydzieści osiem milionów obywateli, czyli cztery razy więcej niż Austrię. Ma prawie tysiąc trzysta kilometrów długości i czterysta szerokości. Niektóre mniejsze amerykańskie stany bez trudu można przemierzyć na rowerze, ale ten, kto chce zwiedzić Kalifornię, powinien pomyśleć o harleyu i nie szaleć za bardzo na drodze. Kalifornia ma niesamowite góry, tysiąc trzysta pięćdziesiąt kilometrów wybrzeża, lasy sekwojowe, pustynie, gospodarstwa rolne i winnice. Jej mieszkańcy używają ponad stu języków. Roczna wartość gospodarki wynosi bilion dziewięćset miliardów dolarów, czyli więcej niż produkt narodowy takich państw jak Meksyk, Indie, Kanada czy Rosja. Podczas szczytów grupy G20, dwudziestu najbogatszych państw świata, Kalifornia też powinna zasiadać przy stole obrad. W okresie kiedy mieszkałem w Los Angeles, stan przechodził fazy przyspieszenia i spowolnienia gospodarczego, głównie jednak kwitł, a ja uważałem się za szczęśliwego beneficjenta tego stanu rzeczy. W kwestii poglądów politycznych byłem konserwatystą w tym sensie co większość imigrantów, którym się powiodło – chciałem, żeby Stany Zjednoczone pozostały bastionem wolnej przedsiębiorczości i za wszelką cenę pragnąłem uchronić je przed pójściem w ślady Europy, czyli biurokracją i stagnacją. Bo taka była Europa w czasach, kiedy tam żyłem. Na lata dziewięćdziesiąte przypadł okres znakomitej koniunktury, a teraz Kalifornią rządził pierwszy od połowy lat osiemdziesiątych demokrata, gubernator Gray Davis. Obejmując urząd w 1999 roku, zaczął od mocnego akcentu – rozwinął szkolnictwo publiczne, a także poprawił stosunki z Meksykiem. Ten chudy, skryty facet nie miał w sobie nic z showmana, ale jego program cieszył się popularnością, no i mógł korzystać z ogromnej nadwyżki budżetowej, wypracowanej głównie za sprawą dynamicznego rozwoju Doliny Krzemowej w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych. Nic dziwnego, że popierało go aż sześćdziesiąt procent wyborców. Kłopoty zaczęły się od krachu firm internetowych. W marcu 2000 roku, tuż przed końcem zdjęć do mojej najnowszej produkcji, Szóstego dnia – filmu akcji w konwencji science fiction, o klonowaniu ludzi – internetowa bańka pękła i giełda przeżyła największy spadek od trzynastu lat. Poważny zastój w Dolinie Krzemowej nie wróżył stanowi nic dobrego, bo przy zmniejszonych wpływach z podatków trzeba było dokonywać trudnych wyborów w kwestiach świadczeń socjalnych i zatrudnienia. Źródłem dochodów Kalifornii w znacznym stopniu jest Dolina Krzemowa. Dwudziestoprocentowy spadek tamtejszych firm przekłada się na czterdzieści

procent mniej pieniędzy w kasie stanowej. Dlatego zawsze zalecam wydawanie nadwyżek dochodów z lat wzrostu gospodarczego na infrastrukturę bądź spłatę długów albo tworzenie z nich funduszu kryzysowego na czas gorszej koniunktury. Pakowanie się w programy wymagające finansowania w latach prosperity to wielki błąd. Na to nałożył się kryzys energetyczny z lat 2000 i 2001: najpierw potrojenie cen elektryczności w San Diego, a potem niedobory energii i blackouty w okolicach San Francisco, co realnie rzecz biorąc, mogło objąć cały stan. Państwo reagowało jak sparaliżowane – zamiast przeciwdziałać kryzysowi, władze federalne i stanowe tylko przerzucały się oskarżeniami, a tymczasem pośrednicy (głównie okryty później niesławą koncern energetyczny Enron z siedzibą w Houston) ograniczali dostawy, żeby wywindować ceny na niebotyczny poziom. W grudniu 2000 roku Gray Davis manifestacyjnie zapalił lampki na świątecznej choince w stolicy stanu i natychmiast je zgasił, w ten sposób przypominając obywatelom, że należy oszczędzać elektryczność i przygotować się na jej braki w nadchodzącym roku. Wściekłem się, bo Kalifornia zaczęła przypominać jakiś kraj Trzeciego Świata, a nie Złoty Stan Ameryki. Naprawdę się zezłościłem. Czy tak ma wyglądać nasza odpowiedź na deficyt energii w Kalifornii? Będziemy gasić lampki na choinkach? Przecież to głupie. Rozumiałem, że był to symboliczny gest, ale nie interesowała mnie symbolika. Ja chciałem działać. Nie było w tym nawet specjalnej winy Graya Davisa, po prostu gospodarka się załamała. Jednak w połowie kadencji ludzie zaczęli podejrzewać, że może go to osłabić podczas walki o reelekcję w 2002 roku, i wkrótce jego notowania drastycznie spadły. Jak wszyscy, byłem mocno sfrustrowany. Odnosiłem wrażenie, że im więcej czytam o Kalifornii, tym szybciej jedna zła wiadomość goni drugą. Dalej tak być nie może, myślałem sobie. Musimy coś zmienić. W rezultacie zacząłem się bić z myślami, jaką poprzeczkę sobie teraz postawić. Czy mam się zająć produkcją filmów? Albo produkcją, reżyserią i aktorstwem, jak Clint? A może zostać malarzem, skoro już przypomniałem sobie, jak bardzo lubię malować? Nie spieszyłem się z odpowiedziami na te pytania – wiedziałem, że w odpowiednim czasie same się skrystalizują. Wciąż jednak hołdowałem starym zasadom i nadal wytyczałem sobie konkretne cele na nowy rok. Przeważnie na szczycie listy znajdował się film, który właśnie miałem w planach. Ale chociaż zobowiązałem się zrobić kilka filmów, w tym Terminatora III, scenariusze nie były jeszcze gotowe i nie wyznaczono terminów realizacji. Dlatego pierwszego stycznia 2001 roku na górze kartki napisałem: „zbadać możliwość startowania na gubernatora w roku 2002”.

Następnego dnia z samego rana umówiłem się z jednym z najlepszych doradców politycznych w Kalifornii, Bobem White’em – szefem sztabu Pete’a Wilsona przez niemal trzydzieści lat, wliczając w to osiem, podczas których Wilson piastował urząd gubernatora. Bob należał do ludzi, którzy potrafią załatwić to, co niemożliwe, i uchodził za szarą eminencję republikanów w Sacramento. Znałem go z czasów bankietów połączonych ze zbieraniem funduszy, a kiedy odszedł ze służby państwowej, nadal byliśmy w kontakcie. Wynajęcie Boba oraz jego ekipy strategów i analityków nie oznaczało, oczywiście, że mam poparcie Partii Republikańskiej. Dla partyjnych bonzów moje poglądy polityczne były zbyt centrowe.

Owszem,

byłem

konserwatystą,

jeśli

chodzi

o finanse,

rozwój

wolnej

przedsiębiorczości, a także sprzeciwiałem się podnoszeniu podatków, lecz wszyscy wiedzieli, że opowiadam się też za prawem kobiet do przerywania ciąży, popieram gejów i lesbijki, obrońców środowiska, jak również jestem za rozsądną kontrolą posiadania broni palnej oraz równie rozsądną siecią pomocy społecznej. Poza tym wielu konserwatywnych republikanów niepokoiły moje bliskie związki z rodziną Kennedych, zwłaszcza mój podziw dla teścia, którego postrzegali jako zagorzałego zwolennika nadmiernego rozrostu administracji państwowej. Niemal słyszałem, jak myślą: No jasne, tylko tego nam trzeba – Arnolda i jego liberalnej żony. Potem do gry wejdą jego teściowa, teść, później Teddy Kennedy, i w końcu cała reszta familii. Ten facet to jakiś cholerny koń trojański. Przywódcy partii byli mi wdzięczni za pomoc w zbieraniu funduszy oraz w prezentacji ich kandydatów i republikańskiej filozofii podczas kampanii wyborczych. Zawsze jednak kończyło się na: „To było bardzo miłe z pańskiej strony, serdecznie dziękujemy za pomoc”. Nie sądzę, żebym kiedykolwiek cieszył się ich sympatią. Ale nie dlatego zwróciłem się do Boba i jego współpracowników. Chodziło mi o to, by dostać gruntowną, profesjonalną ocenę moich szans na start i wygraną, wraz z sondażami i danymi, które by je potwierdzały. Mimo że uczestniczyłem w różnych kampaniach, chciałem również wiedzieć, czego naprawdę potrzebuję, żeby się ubiegać o urząd, zważywszy na to, że nie jestem typowym kandydatem. Ile godzin będę musiał poświęcić na kampanię? Ile pieniędzy będę musiał zebrać? Jaki powinien być temat przewodni mojej kampanii? W jaki sposób uchronić dzieci przed rozgłosem? Czy to, że Maria pochodzi z rodziny demokratów, działa na moją korzyść, czy przeciwnie? Żona nie wiedziała, że zasięgnąłem porady u Boba. Czytała w prasie, że być może będę kandydował, i widziała, że rozważam ten pomysł, ale zakładała, że nie poddam się rygorowi

dwudziestu spotkań dziennie i nie pozwolę się obrzucać błotem, jak wszyscy, którzy pakują się w politykę. Jestem pewien, że myślała tak: On za bardzo kocha życie. Interesują go przyjemności, nie wyrzeczenia. Nie wyznałem jej, że poważnie zastanawiam się nad kandydowaniem, ponieważ wolałem uniknąć niekończących się dyskusji na ten temat. Doradcy natychmiast wypunktowali plusy i minusy. Na moją korzyść najbardziej przemawiał przykład Ronalda Reagana. To on udowodnił, że rozrywka jest ponad podziałami partyjnymi: ludzie nie tylko nas znają, lecz także słuchają tego, co mówimy, bez względu na to, czy są demokratami, republikanami, czy określają się jako wyborcy niezależni – byleby nie robić z siebie cudaka. W 1966 roku Reagan pokonał gubernatora Pata Browna, którego doradcy kompletnie nie docenili siły sławy; moim zdaniem politykierzy nadal ją lekceważą. Kiedy George Gorton, główny strateg Pete’a Wilsona, poszedł ze mną do Hollenbeck Youth Center na spotkanie z uczniami, nie mógł uwierzyć, że moją wizytę nagrywało dla wieczornych wiadomości dziewiętnaście stacji telewizyjnych – czyli o kilkanaście więcej niż kiedykolwiek obsługiwało podczas tego rodzaju imprez samego gubernatora. Jak można się było spodziewać, pierwszy sondaż, który ekipa Boba przeprowadziła na grupie ośmiuset wyborców z Kalifornii, nie dał jednoznacznych wyników. Wszyscy ankietowani wiedzieli, kim jestem, a sześćdziesiąt procent miało na mój temat dobre zdanie. To był plus. Ale na pytanie, kogo dziś by wybrali na gubernatora: mnie czy Graya Davisa, ponad dwukrotnie więcej wyborców opowiedziało się za nim. Ma się rozumieć, jeszcze nie startowałem, ale do roli faworyta było mi bardzo, bardzo daleko. Doradcy wymienili też inne oczywiste minusy: wprawdzie miałem wyraziste poglądy i własne zdanie, lecz brakowało mi gruntownej wiedzy w kwestiach takich jak zatrudnienie, edukacja, imigranci czy ochrona środowiska. No i, rzecz jasna, nie miałem ani organizacji do zbierania funduszy, ani zaplecza politycznego, poza tym nie wiedziałem, jak sobie radzić z dziennikarzami politycznymi, i nigdy nie wygrałem żadnych wyborów. Nasuwało się pytanie, czy startować na gubernatora już w roku 2002, czy poczekać do 2006. Zwłoka dałaby mi więcej czasu na zaprezentowanie się Kalifornijczykom jako kandydat. George Gorton zasugerował, że bez względu na to, kiedy postanowię kandydować, dobrym posunięciem byłby udział w kampanii na rzecz inicjatywy obywatelskiej. Kalifornia słynie z tradycji demokracji bezpośredniej, która odróżnia ją od innych stanów. Zgodnie z konstytucją stanową prawo mogą stanowić nie tylko ustawodawcy, lecz również obywatele, a ich propozycje

trafiają na karty do głosowania w wyborach stanowych. System inicjatywy obywatelskiej wywodzi się od Hirama Johnsona, legendarnego gubernatora Kalifornii w latach 19111917. Użył on tego rozwiązania do utrącenia władzy skorumpowanych parlamentarzystów będących na usługach gigantów kolejowych. Najsłynniejszym współczesnym przykładem zastosowania tego systemu była rewolta podatkowa w Kalifornii z roku 1978. Wówczas to wyborcy przepchnęli Propozycję 13 – poprawkę do konstytucji stanowej, oficjalnie zatytułowaną „Inicjatywa Ludowa na rzecz Ograniczenia Podatków od Nieruchomości”. Mieszkałem wtedy w Stanach Zjednoczonych od raptem dziesięciu lat i pamiętam, jak nie mogłem wyjść ze zdumienia, że zwyczajny obywatel może ograniczyć władzę państwa. Gorton argumentował, że sponsorując inicjatywę obywatelską, mógłbym występować przed ludźmi bez potrzeby ogłaszania, że oto startuję na gubernatora. Miałbym powód do powołania organizacji, do zbierania funduszy, zawierania sojuszy z ważnymi grupami, udzielania wywiadów mediom i zamieszczania reklamówek w telewizji. A gdyby inicjatywa przeszła, udowodniłbym, że potrafię zdobywać głosy w całym stanie. Jednak Bob i jego ekipa czuli, że zanim się do tego wezmę, muszą mi wbić do głowy, w co się pakuję. Płaciłem im, lecz jako ambitni faceci chcieli się upewnić, że nie tracą czasu na kampanię próżnego dupka z Hollywood. Namówili więc byłego gubernatora Wilsona, żeby osobiście przekazał mi te wieści. To on przewodniczył sesji poświęconej strategii, którą odbyliśmy w moim biurze w marcu 2001 roku. Wilson oznajmił, że liczy na mój start w kampanii i że mam zaczątki dobrej ekipy, która pomoże mi osiągnąć cel. Dodał jednak: „Musisz zdać sobie sprawę, w jaki sposób wpłynie to na twoje życie, rodzinę, finanse i karierę”. Następnie oddał głos pozostałym, żeby każdy doradca opowiedział, jak zmieni się moje życie. Don Sipple, strateg polityczny, wytłumaczył mi, dlaczego Eisenhower i Reagan z powodzeniem weszli do polityki, a Ross Perot i Jesse Ventura ponieśli klęskę. Perot, szerzej nieznany biznesmen z Teksasu, w 1992 roku ni stąd, ni zowąd wystartował w wyborach prezydenckich jako kandydat niezależny i uzyskał zupełnie niewiarygodny wynik – dziewiętnaście milionów siedemset tysięcy głosów, czyli poparł go niemal co piąty wyborca. Ventura, niegdyś zawodowy zapaśnik i mój kolega z planu Predatora oraz Uciekiniera, odbębniał właśnie pierwszą nieudaną kadencję jako gubernator Minnesoty, po której nie miał zamiaru ubiegać się o reelekcję. Gorton wyjaśnił, że czynnikiem odróżniającym tych, którzy się dostosowali, od tych, którym nie wyszło, jest gotowość do całkowitego poświęcenia się polityce. Pozostali straszyli

mnie, że będę musiał znosić takie ataki mediów, o jakich mi się nawet nie śniło; stać się ekspertem od najbardziej pokręconych spraw; dopraszać się o datki na kampanię. Wiedząc, jak bardzo jestem dumny ze swojej niezależności finansowej, zrozumieli, że to akurat nie przyjdzie mi łatwo. Zaskoczył mnie jednak panujący w pokoju entuzjazm. Sądziłem, że będą mi tłumaczyć, iż to nie dla mnie, i namawiać, żebym się starał o posadę ambasadora czy coś w tym stylu. To samo słyszałem od Austriaków, kiedy mówiłem, że chcę zostać mistrzem kulturystyki. „W Austrii mamy tylko mistrzów narciarskich” – odpowiadali. W podobny sposób agenci w Hollywood reagowali na wieść, że zamierzam zostać aktorem. „Lepiej otwórz siłownię” – radzili mi. Natomiast ci polityczni starzy wyjadacze nie próbowali nikogo nabierać. Znali mnie z tego, co zrobiłem dla kampanii Wilsona. Wiedzieli, że mam poczucie humoru. Wiedzieli, że potrafię przemawiać. Dlatego widzieli we mnie poważnego kandydata. Następne kilka tygodni spędziłem głównie w rozjazdach – na zawodach InnerCity Games w Las Vegas, na promocji hummera w Nowym Jorku, odwiedziłem też Guam, wpadłem na premierę do Osaki, a w święta wielkanocne bawiliśmy się z Marią i dziećmi na hawajskiej wyspie Maui. Ale przez cały czas zasięgałem opinii przyjaciół. Dużego wsparcia udzielił mi Fredi Gerstl, mój mentor z Austrii. Jego zdaniem dobry przywódca polityczny to jedna z najtrudniejszych funkcji – tak wiele interesów, wyborców, integralnych przeszkód… Prowadzenie byle ślizgacza to jednak nie to samo co bycie kapitanem Titanica. – Ale jeśli lubisz wyzwania, nie ma nic lepszego – powiedział. – Więc startuj. Paul Wachter, mój doradca finansowy, oświadczył, że wcale go to nie dziwi – widział, że od roku wyraźnie mnie nosi – ale czuł się w obowiązku uświadomić mi, ile pieniędzy stracę, obierając nową drogę kariery. Lubił czeki na dwadzieścia pięć milionów dolarów, wpływające po filmach. Podkreślił, że wygranie wyborów oznacza rezygnację z dwóch filmów rocznie po dwadzieścia milionów dolarów albo i więcej za każdy z nich oraz wielomilionowe wydatki z własnej kieszeni, których nie da się odpisać od podatku. Bez przesady można by powiedzieć, że dwie kadencje kosztowałyby mnie ponad dwieście milionów dolarów. Kolejnym bliskim przyjacielem, z którym chciałem pogadać, był Andy Vajna. To on wraz ze swoim wspólnikiem Mariem Kassarem wyprodukował Pamięć absolutną i Terminatora II oraz posiadał prawa do trzeciej części Terminatora. Andy, Amerykanin pochodzenia

węgierskiego, jest podobnie jak ja imigrantem, i oprócz sukcesów w Hollywood prowadzi tu inne interesy, a także kasyna na Węgrzech. Poza tym miał bliski kontakt z Viktorem Orbanem, który w 2010 roku został premierem Węgier. Widziałem Andy’ego i Maria w roli nieoficjalnych doradców, z którymi mógłbym obgadywać rozmaite pomysły. Chciałem więc wysondować, co sądzą o moim startowaniu na gubernatora. Gdyby podeszli do tego z entuzjazmem, zamierzałem wyciągnąć z nich grubsze pieniądze na kampanię i poprosić, żeby namówili na to także innych producentów. Kiedy w kwietniu 2001 roku zajrzałem do ich biura, by pomówić o wyborach gubernatorskich, nie sądziłem, że poruszą temat Terminatora III. Podpisałem wprawdzie zobowiązanie, że zagram w trzeciej części, gdyby doszło do jej realizacji, ale projekt od lat był zawieszony. Andy i Mario na pewien czas stracili nawet prawa i musieli je odkupić w sądzie do spraw upadłościowych. Jim Cameron zajął się innymi projektami, więc o ile wiedziałem, nie mieli ani reżysera, ani scenariusza. Ale kiedy zacząłem tokować o polityce, spojrzeli na mnie tak, jakby mieli na końcu języka: „Co ty chrzanisz, chcesz kandydować na gubernatora?”. Okazało się, że prace nad Terminatorem III są zaawansowane w o wiele większym stopniu, niż sądziłem. Scenariusz był niemal gotowy, a w dodatku Andy i Mario podpisali umowy na sprzedaż i dystrybucję warte dziesiątki milionów dolarów. W ciągu roku chcieli rozpocząć produkcję. Andy, choć rozsądny i przyjacielski, oświadczył stanowczo: – Jeśli się wycofasz, wytoczą mi proces, bo sprzedawaliśmy prawa z założeniem, że to ty będziesz gwiazdą filmu. Jestem ostatnim człowiekiem, który chciałby się z tobą procesować, ale jeżeli pozwą mnie do sądu, to ja z kolei będę musiał pozwać ciebie, bo nie stać mnie na spłacenie tych facetów. I to z odszkodowaniem za utracone korzyści! W grę wchodzą olbrzymie sumy. – Jasne, rozumiem – odparłem. Szczycę się tym, że potrafię zajmować się wieloma rzeczami naraz, lecz wiedziałem, że kandydowanie na gubernatora w trakcie kręcenia Terminatora nawet dla mnie jest niewykonalne. Ludzie doszliby do wniosku, że i jedno, i drugie robię na pół gwizdka. I co tu począć? Wciąż chciałem zająć się polityką. Prawdę mówiąc, nieźle się nakręciłem. Dlatego na spotkaniu z moim sztabem politycznym oznajmiłem, że teraz nie mogę wystartować, ale kazałem im pracować dalej. Powiedziałem, że w tej sytuacji poprzemy inicjatywę obywatelską. Podeszli do tego sceptycznie, nie mogli sobie wyobrazić, że ktoś jest w stanie rzetelnie grać w filmie, a jednocześnie prowadzić kampanię na rzecz inicjatywy. W moim

przekonaniu niczym się to nie różniło od tego, co robiłem przez całe życie. Ukończyłem studia, będąc mistrzem kulturystyki. W trakcie zdjęć do Predatora poślubiłem Marię. Jako prezydencki namiestnik od kultury fizycznej nakręciłem Gliniarza w przedszkolu i Terminatora II oraz założyłem sieć Planet Hollywood. Poza tym miałem jasną wizję tego, czym chcę się zająć. Pracując w prezydenckiej Radzie do spraw Kultury Fizycznej i Sportu, poznałem problemy milionów dzieci, które po szkole nie mają gdzie się podziać. Młodociani popełniają większość przestępstw między trzecią po południu a szóstą wieczorem. Właśnie wtedy dzieciaki są narażone na wciągnięcie w przekręty, rozróby, gangi i narkotyki. Eksperci zgadzają się, że tracimy nasze dzieci nie dlatego, iż są złe, lecz z powodu braku nadzoru. Od dawna policjanci i wychowawcy nawoływali do tworzenia programów zajęć pozalekcyjnych, stanowiących alternatywę wobec gangów i umożliwiających dzieciom odrabianie prac domowych. Tyle że ustawodawcy byli głusi na te argumenty. Dlatego to właśnie policjanci i wychowawcy stali się moimi pierwszymi sojusznikami. W ramach upowszechniania zawodów InnerCity Games utworzyłem fundację, która miała rozpropagować ten ruch na cały kraj; na szefową wybrałem serdeczną przyjaciółkę Marii i moją, Bonnie Reiss. Bonnie pochodzi z Nowego Jorku, ma duże poczucie humoru i gada jak najęta, a talentem organizacyjnym niemal dorównuje Eunice. Poznały się z moją żoną, kiedy Maria była na studiach, a Bonnie kończyła prawo i robiła aplikację u Teddy’ego Kennedy’ego; razem przeniosły się do Los Angeles i pracowały przy kampanii prezydenckiej Teddy’ego. Później Bonnie założyła wpływową organizację non profit o nazwie Earth Communications Office, która zbierała fundusze na działania związane z ochroną środowiska. Wkrótce wszyscy w Hollywood zwracali się do niej w tych sprawach. Poza tym była zagorzałą fanką InnerCity Games i chętnie skorzystała z możliwości upowszechnienia tej idei. Los Angeles wciąż wyróżniało się nie tylko zawodami InnerCity Games, lecz także tym, że jako

jedyne

wielkie

miasto

miało

programy

zajęć

pozaszkolnych

we

wszystkich

dziewięćdziesięciu szkołach podstawowych. Poszedłem poradzić się kobiety, która tego dokonała – dynamicznej pedagog Carli Sanger. Wysłuchawszy miliona moich pytań, podsunęła mi: „Weź tylko gimnazja i szkoły średnie i to do nich wprowadź ten program”. Zaczęliśmy więc z Bonnie zbierać fundusze na ten cel. W 2002 roku zamierzaliśmy wprowadzić program zajęć pozalekcyjnych InnerCity Games do czterech szkół, a następnie do kolejnych. Szybko jednak uświadomiłem sobie, że to zadanie nas przerasta. Nie byliśmy w stanie

zebrać odpowiednich środków na wprowadzenie tego programu do wszystkich gimnazjów i szkół średnich, które go potrzebowały. Co gorsza, Los Angeles to przecież tylko jedno miasto w stanie, w którym do około sześciu tysięcy szkół chodzi sześć milionów uczniów. Stając w obliczu tak gigantycznego problemu, czasami trzeba się zwrócić o pomoc do władz. Ale Carla powiedziała mi, że wielokrotnie dopraszała się o dofinansowanie w Sacramento, lecz to beznadziejna sprawa. Urzędników stanowych i ustawodawców programy zajęć pozalekcyjnych dla szkół w ogóle nie obchodziły. Sprawdziłem to ze znajomymi senatorami i deputowanymiwszyscy potwierdzili jej słowa. Pozostawała tylko jedna droga – bezpośrednio przedstawić tę kwestię wyborcom w Kalifornii jako inicjatywę obywatelską. Dla mnie ten pomysł oznaczał szansę poprawy życia milionów dzieci, a zarazem możliwość zaistnienia w polityce na szczeblu stanowym. Nie był to odpowiedni moment, by ubiegać się o fotel gubernatora, postanowiłem jednak kolejny rok poświęcić kampanii na rzecz czegoś, co później nazwano Propozycją 49 – After School Education and Safety Program Act z roku 2002. Na szefa kampanii wziąłem George’a Gortona, zatrudniłem też innych członków zespołu ekspertów Pete’a Wilsona; zorganizowaliśmy im siedzibę na piętrze pod moim gabinetem, w pomieszczeniach, które wcześniej wynajmowaliśmy firmie producenckiej aktora Pierce’a Brosnana. Wkrótce prowadzili już sondaże wśród wyborców,

badali problematykę,

przygotowywali listy darczyńców oraz kontaktów w mediach, współpracowali z innymi organizacjami, planowali zbieranie podpisów, wystąpienia publiczne i tak dalej. A ja chłonąłem to wszystko jak gąbka. Jako aktor zawsze zwracałem baczną uwagę na grupy focusowe i sondaże, a w polityce badania opinii publicznej odgrywają, rzecz jasna, jeszcze większą rolę. Czułem się więc jak u siebie w domu. Don Sipple, ekspert od marketingu politycznego, posadził mnie przed kamerą i kazał gadać i gadać. Z tych taśm zmontowano trzyminutowe odcinki, które pokazywano później wybranym grupom wyborców. Miało to na celu określenie, które z poruszanych przeze mnie tematów i które cechy mojego charakteru podobają się ludziom, a które ich zrażają. Na przykład dowiedziałem się, że ludziom imponują moje sukcesy w interesach, ale kiedy wspomniałem w nagraniu, że mieszkamy z Marią w dosyć skromnym domu, grupa focusowa uznała, że jestem oderwany od rzeczywistości. Jesienią tego roku zamierzałem na dwa tygodnie wziąć rozbrat z polityką, by zająć się

promocją mojego najnowszego filmu akcji, Na własną rękę, który miał trafić do kin piątego października. Ostatecznie jednak premierę odwołano. Była to jedna z setek milionów zmian planów, będących skutkiem wydarzeń z jedenastego września. W każdym innym czasie Na własną rękę byłby rozchwytywany jako wysokobudżetowa rozrywka z gatunku kina akcji, ale po jedenastym września nie miał szans. Gram w nim Gordy’ego Brewera, doświadczonego strażaka z Los Angeles, którego żona i syn przypadkowo giną w zamachu bombowym pod ambasadą Kolumbii, przeprowadzonym przez handlarzy narkotyków. Gdy Brewer wyrusza, by pomścić ich śmierć, odkrywa i udaremnia o wiele większy spisek terrorystyczny, obejmujący porwanie samolotu pasażerskiego i wielki atak na Waszyngton. Po jedenastym września wytwórnia Warner Bros. odwołała premierę i przemontowała film, usuwając porwanie. Ale i tak kiedy w lutym następnego roku Na własną rękę trafił do kin, w świetle tego, co się stało, oglądanie go było zbyt bolesne. Jak na ironię, przed rozpoczęciem zdjęć producenci zażarcie dyskutowali, czy zawód strażaka jest dostatecznie męski dla bohatera filmu akcji. Odpowiedzi udzielił heroizm strażaków pracujących na gruzach World Trade Center. Dowiedziałem się, że przedstawianie propozycji w taki sposób, żeby nie zrazić ludzi ani nie wywołać niepotrzebnego sprzeciwu, to cała sztuka. Na przykład, żeby nie wyprzeć projektem zajęć pozalekcyjnych innych programów, które cieszyły się popularnością, zaplanowaliśmy, że wejdzie w życie dopiero w roku 2004, i to tylko pod warunkiem, że gospodarka Kalifornii się ożywi, a dochody stanu wzrosną o dziesięć miliardów dolarów. Z kolei w celu zmniejszenia kosztów oparliśmy nasz program na grantach, o które mogła się ubiegać każda szkoła. Poza tym bogatsze dzielnice, w których funkcjonowały już programy zajęć pozalekcyjnych, musiałyby ustąpić pierwszeństwa w kolejce tym, które nie mogły sobie na to pozwolić. Ale i tak kiedy specjaliści od edukacji oszacowali roczne koszty na półtora miliarda dolarów, po prostu nas zatkało. Nawet w stanie, którego dochody wynosiły siedemdziesiąt miliardów dolarów, wyborcy nie zgodziliby się na taki wydatek. Dlatego jeszcze przed rozpoczęciem kampanii ograniczyliśmy naszą propozycję tylko do gimnazjów, bez szkół średnich. Była to bolesna decyzja, lecz musieliśmy dokonać cięć, a młodsze dzieciaki, jako bardziej narażone, były w większej potrzebie. Redukując program, zmniejszyliśmy koszty o ponad miliard dolarów. Przed złożeniem projektu pod koniec 2001 roku rozsyłaliśmy jego roboczą wersję i urządzaliśmy prezentacje dla związkowców oraz grup niezrzeszonych: nauczycieli, dyrektorów

szkół i kuratorów, izby handlowej, przedstawicieli organów ścigania, sędziów, burmistrzów i innych urzędników państwowych. Chcieliśmy stworzyć jak najszerszą koalicję – a przy okazji narobić sobie jak najmniej wrogów. Tak jak to przewidzieli ludzie Pete’a Wilsona, z początku najtrudniej przychodziło mi zbieranie funduszy. Właśnie dlatego zawsze pragnąłem być bogaty, żeby nikogo nie musieć prosić o pieniądze. To było wbrew mojej naturze. Kiedy po raz pierwszy nagabywałem ludzi o datki, dosłownie spływałem potem. Wciąż powtarzałem sobie, że nie robię tego dla siebie, tylko dla dobra sprawy. Najpierw zadzwoniłem do Paula Folina, przedsiębiorcy z branży technologicznej i znajomego z czasów kampanii Wilsona. Po krótkiej i serdecznej rozmowie zobowiązał się przekazać milion dolarów. Moim drugim rozmówcą był Jerry Perenchio, producent i człowiek czynu, który kupił hiszpańskojęzyczną stację telewizyjną Univision, by potem sprzedać ją za jedenaście miliardów dolarów. Znałem go osobiście. Jerry obiecał zebrać kolejny milion. Boskie rezultaty! Odkładałem słuchawkę z poczuciem ulgi. Później zadzwoniłem jeszcze tu i tam i załatwiłem mniejsze datki, na dwieście pięćdziesiąt tysięcy dolarów. Dzień zakończył się pełnym sukcesem. Nazajutrz dopadłem Marvina Davisa w jego gabinecie w siedzibie wytwórni Fox. Marvin ważył ze sto osiemdziesiąt kilogramów. – Czym mogę służyć? – zapytał. Robiłem filmy dla Foxa, a jego syn był producentem Predatora. Zasunąłem mu więc cały ten bajer, z entuzjazmem tłumacząc, co mogę zrobić dla Kalifornii. Ale kiedy oderwałem się od notatek, zobaczyłem, że zasnął! Poczekałem, aż w końcu otworzy oczy, i powiedziałem: – Całkowicie się z tobą zgadzam, Marvin, w kwestii finansów musimy być odpowiedzialni. Mógł sobie spać, ile zechce, byleby wystawił czek. On jednak odparł: – Pogadam ze swoimi ludźmi i damy ci znać. To bardzo odważne przedsięwzięcie. Oczywiście nigdy się nie odezwał. Wkrótce Paul Folino wymyślił, co zrobić, żebym prosząc o datki, czuł się swobodniej. Zaproponował, żeby organizować zbiórki funduszy bez wielkiej pompy – podczas proszonych kolacji i niewielkich przyjęć. Stwierdziliśmy, że w sytuacjach mniej oficjalnych, kiedy mogłem sobie pogawędzić, dużo skuteczniej namawiam ludzi na ściepę. Uwielbiałem szukać nowych sojuszników. W listopadzie zaniosłem nasz projekt Propozycji 49 Johnowi Heinowi, politycznemu szefowi Kalifornijskiego Stowarzyszenia Nauczycieli,

najpotężniejszego związku zawodowego w stanie. John przywykł do tego, że ciągle ktoś go prosi o przysługę. Nie oczekiwałem, że będzie skłonny rozważyć moją propozycję, ponieważ republikanom i związkom zawodowym zwykle jest nie po drodze. Dlatego na samym wstępie uspokoiłem go: „Nie chcemy od was ani grosza. Jeżeli udzielicie nam poparcia, nie będziecie musieli wpłacać na fundusz miliona dolarów, nic z tych rzeczy. Ja sam zbiorę pieniądze. Ale chcielibyśmy w to wejść razem z wami”. Podkreśliłem też, że programy zajęć pozalekcyjnych nie tylko pomogą dzieciakom, lecz również zmniejszą stres nauczycieli. Ku mojej wielkiej radości John przyklasnął naszemu pomysłowi. W sumie zaproponował tylko dwie zmiany – przede wszystkim dodanie paru słów na temat zatrudniania nauczycieli na emeryturze. Ja akurat wolałem tego nie eksponować, ponieważ dzieciaki lepiej dogadują się z młodymi ludźmi, zwłaszcza po całym dniu w szkole, wśród nauczycieli. Chcą, żeby ich psycholodzy szkolni nosili dżinsy i chodzili z czubem na głowie – żeby zastępując im czasowo rodziców, nie wyglądali tak jak oni. Z drugiej strony John nie prosił o wiele, więc się dogadaliśmy. W końcu zresztą i tak nic złego się nie stało, bo mało który emerytowany nauczyciel miał ochotę wrócić do pracy. *** Przedstawienie społeczeństwu inicjatywy obywatelskiej już na początku roku wyborczego zwykle jest zdecydowanie przedwczesne, ponieważ wybory odbywają się dopiero w listopadzie. Musiałem jednak pogodzić jakoś Propozycję 49 z Terminatorem III, do którego zdjęcia miały ruszyć lada chwila. Wystartowaliśmy więc pod koniec lutego, tuż przed prawyborami w Kalifornii. Zamiast zwoływać nudną konferencję prasową, przez dwa dni oblatywałem miasta w całym stanie, na wiece z udziałem dzieciaków, i robiłem jak najwięcej szumu, żeby pokazać nas w telewizji i zdobyć poparcie. Potem wróciliśmy do żmudnej, mrówczej pracy, czyli szukania sojuszników i zbierania funduszy. W kampanii wyborczej, tak jak w kulturystyce, wszystko sprowadza się do powtórzeń. Spotkałem się ze Stowarzyszeniem Rodziców i Nauczycieli, z radnymi, z grupami podatników oraz z Kalifornijskim Stowarzyszeniem Lekarzy. Wówczas odkryłem, że zbieranie datków na planie filmowym to kolosalny atut, a nie było większej produkcji niż Terminator III. Ludzie przychodzili i z radością podziwiali efekty specjalne, ładowanie broni, wybuchy. Czasami spotykałem się z nimi jeszcze w makijażu. Pewnego razu felietonista z „Los Angeles Timesa” przeprowadzał ze mną wywiad w dniu, kiedy Terminator stoczył walkę. Jedna czwarta mojej

twarzy była pokryta krwią, a zerwane włosy odsłaniały tytanową czaszkę. Mówienie w takim stanie o gimnazjum wypadło prześmiesznie. Odwiedził nas nawet prokurator generalny Kalifornii, Bill Lockyer, a przecież był demokratą! Znałem go z czasów pracy nad T2, ponieważ to on, jako senator, pomógł nam uzyskać zgodę na kręcenie w San Jose sceny, w której T1000 wyskakuje na motocyklu z okna na pierwszym

piętrze

i wpada

na

helikopter.

Opowiedziałem

mu

o naszej

inicjatywie.

Potrzebowaliśmy go, bo to biuro prokuratora generalnego opiniuje każdą inicjatywę pod kątem kosztów oraz własności intelektualnej. Przyjechał na plan filmowy w dniu, gdy zwisałem na haku z kolosalnego dźwigu. Był w siódmym niebie. Nic dziwnego, że wsparł nasz projekt. We wrześniu, kiedy Terminator III wszedł w fazę postprodukcji, pojechałem do Sacramento, by zabiegać o poparcie Kongresu Stanowego. Byłem ciekaw, co powiedzą, chociaż nie czekałem na to z zapartym tchem. Po pierwsze, dwie trzecie legislatury obsadzili demokraci. Wybrani przedstawiciele narodu zazwyczaj nie znoszą inicjatyw obywatelskich, które umniejszają ich władzę i powodują, że trudniej jest rządzić danym stanem. W sumie najgłośniej występowała przeciwko nam Liga Głosujących Kobiet, która stanowczo sprzeciwiała się, jak to nazywała, „finansowaniu z kasy stanowej” jakichkolwiek programów. Miałem jednak w kieszeni spisaną drobnym maczkiem na trzech stronach listę popierających nas organizacji – najstarsi ludzie nie pamiętali, żeby komuś udało się stworzyć równie szeroką koalicję na rzecz inicjatywy obywatelskiej. Jedną z pierwszych osób, które odwiedziłem w Sacramento, był Bob Hertzberg, przewodniczący Zgromadzenia Stanowego, czyli niższej izby naszego Kongresu Stanowego – bystry, tryskający energią demokrata z doliny San Fernando, mniej więcej w wieku Marii. Ze względu na niezwykłą serdeczność zyskał przydomek „Przytuliński”. Już po chwili przerzucaliśmy się żartami. – Czego można chcieć więcej? – podsumował nasz projekt inicjatywy. Uprzedził mnie jednak, żebyśmy nie liczyli na poparcie Partii Demokratycznej. – My mielibyśmy zachwalać republikańską inicjatywę? Boże uchowaj! – zażartował na koniec. Wdałem się też w zażarte dyskusje z kilkoma przywódcami związkowymi. Szef związku jednego z największych pracodawców w stanie zapytał: „Jaki jest wasz mechanizm finansowania?”. Inne grupy nacisku zarzucały nam, że próbujemy wyprzeć ich programy. Ale dwa lata wcześniej uchwalono przywileje emerytalne, które mogły pociągnąć za sobą

zobowiązania bez pokrycia na kwotę pięciuset miliardów dolarów. Dlatego tym samym ludziom, którzy teraz wypytywali mnie o mój mechanizm finansowania, odpowiadałem: – Wy dopiero co naciągnęliście stan na setki miliardów dolarów. Może opowiecie mi o waszym mechanizmie finansowania? Mówimy tu o raptem czterystu milionach dolarów rocznie dla dobra dzieci. – My bierzemy z tego, co wpływa z podatków. – I nieźle doicie budżet. Poparcia republikanów też nie mieliśmy w kieszeni. Normalnie sprzeciwiliby się wszelkim dodatkowym wydatkom. Ale przywódca mniejszości parlamentarnej, Dave Cox – starszy facet, na pozór bardzo szorstki, a w gruncie rzeczy przemiły – nieoczekiwanie stał się naszym sprzymierzeńcem. Nie dość, że poparł Propozycję 49, to jeszcze zaprosił mnie do San Diego w czasie, gdy republikańscy parlamentarzyści odbywali swoją okresową naradę wojenną. Stojąc przed nimi, widziałem na ich twarzach mieszankę sceptycyzmu i entuzjazmu, kiedy słuchali mojej przemowy. W końcu Dave wstał i zwrócił się do pozostałych: – Wiecie, dlaczego to jest sprawa republikanów? Dlatego że ma związek z podatkami. Można to postrzegać jako wyciąganie z kieszeni podatników kolejnych czterystu dwudziestu ośmiu milionów dolarów. Ale tak naprawdę oszczędzamy niemal miliard trzysta milionów. Następnie przedstawił

wyniki

nowych

badań,

o których

nawet

nie słyszałem,

przeprowadzonych przez bardzo prestiżowy instytut z Claremont McKenna College. – Każdy dolar wydany na program zajęć pozalekcyjnych oznacza oszczędność trzech dolarów dzięki mniejszej liczbie aresztowań i ciąży wśród nastolatków oraz zmniejszeniu przestępczości w danej dzielnicy – powiedział. Od razu wyczułem zmianę nastroju na sali. Republikanie nie potrzebowali niczego więcej niż przesłanek podatkowych… więc jednomyślnie zagłosowali za poparciem Propozycji 49. Im bliżej listopada, tym bardziej nabierałem pewności, że wygramy, a mimo to nie uważałem, że sprawa jest przesądzona. W Kalifornii panowała recesja, od krachu firm internetowych w 2000 roku dochody mieszkańców spadały, a stan miał wielomiliardowy deficyt. Wyborcy nie chcieli zwiększać wydatków publicznych. Tymczasem wyścig do fotela gubernatora przekształcił się w brudną walkę. Najgroźniejszym konkurentem Graya Davisa był biznesmen Bill Simon, republikański konserwatysta spod znaku obrońców życia poczętego. Gubernator wciąż miał niskie notowania, ale sondaże wykazywały, że Simon jest jeszcze bardziej

nielubiany. Chcieliśmy mieć pewność, że wielka fala zniechęcenia nie zmiecie Propozycji 49. Dlatego na kilka tygodni przed wyborami zwiększyliśmy liczbę wieców i wpakowaliśmy dodatkowo milion dolarów w reklamy telewizyjne. Moi doradcy uważali, że zgodnie z kalifornijskim obyczajem w wieczór wyborczy powinniśmy się zebrać w jednym z najelegantszych hoteli w Los Angeles. Ja uparłem się, żeby pojechać do Hollenbeck Youth Center – miejsca bardziej pasującego do tego, co próbowaliśmy osiągnąć. Zamówiliśmy jedzenie dla dzieciaków, sympatyków i ludzi pracujących przy kampanii, a potem czekaliśmy na wyniki. Tuż przed północą mieliśmy dostatecznie dużo danych z sondaży, by móc ogłosić zwycięstwo i rozpocząć huczną imprezę na boisku do koszykówki. Ostatecznie Propozycja 49 przeszła, zdobywając pięćdziesiąt sześć i siedem dziesiątych procent głosów, a tymczasem kandydaci republikanów przerżnęli wszystkie wybory na terenie stanu. Tego wieczoru również Gray Davis odniósł zwycięstwo, ale taka reelekcja nie bardzo zasługiwała na świętowanie. Pomimo najbardziej kosztownej kampanii w historii Kalifornii większość wyborców została w domu – była to najniższa frekwencja podczas wyborów gubernatora w dziejach stanu. Davis pokonał Simona i pomniejszych konkurentów, zdobywając czterdzieści siedem procent głosów, a więc znacznie mniej niż w roku 1988, kiedy uzyskał przytłaczającą większość. Ku zdumieniu reszty kraju niemal od początku drugiej kadencji Davisa zaczęły się oddolne ruchy zmierzające do pozbawienia go stanowiska. Dla Amerykanów z innych stanów był to kolejny dowód na to, że Kalifornijczycy są stuknięci. W każdym razie te same zapisy konstytucyjne, które w ramach demokracji bezpośredniej dopuszczały zgłaszanie inicjatyw obywatelskich, umożliwiały również odwoływanie urzędników państwowych przez referendum. Procedura odwoływania gubernatora ma równie długą i barwną historię jak inicjatywy obywatelskie. Wobec takiej perspektywy stanęli Pat Brown, Ronald Reagan, Jerry Brown i Pete Wilson, jednak ich przeciwnicy nie zdołali zebrać wystarczającej liczby podpisów. Kampania w sprawie odwołania Graya, którą rozpoczęła garstka aktywistów, zbiegła się z powszechnym odczuciem, że stan zmierza w złym kierunku, a gubernator za słabo się stara rozwiązać problemy Kalifornii. Na przykład w grudniu z oburzeniem przyjęto oświadczenie Davisa, że deficyt budżetowy stanu może wynieść o połowę więcej, niż szacowano zaledwie przed miesiącem – aż trzydzieści pięć miliardów dolarów, czyli tyle, ile deficyty wszystkich

pozostałych stanów razem wziętych. Poza tym obywatele wciąż byli wściekli z powodu kryzysu energetycznego. Te i inne troski znalazły wyraz we wniosku o odwołanie, w którym oskarżano gubernatora o „niegospodarność w zarządzaniu finansami Kalifornii, a konkretnie: rozrzutność i marnotrawienie pieniędzy podatników; spowodowanie zagrożenia dla bezpieczeństwa publicznego poprzez obcięcie funduszy samorządom; niewyjaśnienie astronomicznych kosztów krachu energetycznego; i generalnie o reagowanie na największe problemy stanu dopiero wtedy, gdy sytuacja staje się krytyczna”. Na początku nie interesowałem się specjalnie tą kampanią, bo zapowiadała się na jeden wielki niewypał. Poza tym kryzys dopadł też ruch poparcia zajęć pozalekcyjnych. W lutym objeżdżaliśmy z Bonnie Reiss cały kraj, promując InnerCity Games. Zaledwie wylądowaliśmy w Teksasie, zadzwoniła jej komórka. To przyjaciel chciał nas ostrzec, że prezydent George W. Bush właśnie przedłożył propozycję budżetu, w której skreślono państwowe dotacje na zajęcia pozaszkolne – ponad czterysta milionów dolarów rocznie, od których zależały programy w całym kraju. Oczywiście teksaskie media nie mogły się doczekać mojej reakcji. Czy to nie jawna potwarz dla sprawy, o którą walczę? Czyżby Biały Dom wypowiedział wojnę Arnoldowi? – Jestem pewien, że prezydent wierzy w zajęcia pozalekcyjne – odpowiadałem. – Budżet nie został jeszcze uchwalony. Czym prędzej zadzwoniłem do Roda Paige’a, ministra edukacji u Busha, żeby się dowiedzieć, co jest grane. Wyjaśnił mi, że Bush obciął wszelkie dotacje, ponieważ rzekomo dostał nowe badania, wykazujące, że programy zajęć pozalekcyjnych wcale nie są tak skuteczne, jak nam się wydawało, jeśli chodzi o trzymanie dzieci z dala od przestępczości, narkotyków i tak dalej. – Wiesz co? – powiedziałem. – To wcale nie znaczy, że należy ciąć te wydatki do zera. Z tego wynika, że trzeba wyciągnąć wnioski z tych badań i uporać się z problemem. Zorganizujmy konferencję dotyczącą najlepszych programów zajęć pozalekcyjnych. Wcale nie uważałem, że to szalony pomysł. Znałem ekspertów, miałem doświadczenie w namawianiu do współpracy ludzi zarówno z sektora prywatnego, jak i publicznego, oraz z obu partii, mogłem się także pochwalić organizowaniem tego typu spotkań we wszystkich pięćdziesięciu stanach. Co w tym trudnego? Ministrowi spodobał się mój pomysł, więc obiecał, że jego resort może zechce sfinansować ten plan. Wyszedłem z tą propozycją odruchowo, więc roześmiałem się, gdy Bonnie dopatrzyła się w tym sprytnego posunięcia politycznego.

– Teraz rozumiem, w co gramy – skomentowała, kiedy skończyłem rozmowę. – Jeśli to rząd zwoła szczyt na temat poprawy programów zajęć pozaszkolnych, prezydent będzie miał pretekst do wycofania się ze swoich planów i przywrócenia dotacji. – E tam – odparłem. – Po prostu próbujemy rozwiązać problem. Natychmiast zaplanowaliśmy wyprawę do Waszyngtonu, żeby przycisnąć kongresmanów mających największy wpływ na kształt budżetu. Gdy dowiedział się o tym mój polityczny guru, Bob White, natychmiast przysłał mi notatkę, w której stanowczo odradzał ten krok. Treść była z grubsza taka: „Odpuść sobie. Nigdy nie próbuj krytykować prezydenta ze swojej partii. Bo jeśli zdołasz odzyskać dotacje, okażesz mu brak szacunku. A jeśli ci się nie uda, wyjdziesz na kiepskiego przywódcę. Tak czy siak, zaszkodzisz sobie jako przyszły kandydat na gubernatora”. Doceniałem polityczną mądrość tej rady, w głębi duszy uważałem jednak, że w obronie naszego programu warto zaryzykować. Utrata państwowych dotacji poważnie zaszkodziłaby wielu dzieciom. W tym przypadku zapomnijmy o polityce, pomyślałem. Na początku marca polecieliśmy więc do Waszyngtonu, żeby przedstawić nasze argumenty. Najpierw wpadliśmy do kongresmana Billa Younga, wpływowego republikanina z Florydy i przewodniczącego Komisji Przydziału Środków Budżetowych. Zaprzyjaźniłem się z nim i jego żoną Beverly, ponieważ ich pasją było niesienie pomocy rannym kombatantom, między innymi w Walter Reed Army Medical Center oraz w szpitalu marynarki wojennej w Bethesda. To oni namówili mnie do regularnego odwiedzania tych szpitali. Nigdy nie robiłem tego w świetle kamer i w obecności dziennikarzy – ja po prostu uwielbiałem zaglądać do młodych żołnierzy, zabawiać ich i dziękować im za wspaniałą robotę. Kiedy weszliśmy z Bonnie do gabinetu Billa, śmiał się do rozpuku. – Zanim zaczniecie, pozwólcie, że coś wam opowiem – rzekł. Okazało się, że gdy tylko Beverly usłyszała o prezydenckim projekcie budżetu, przyszła do niego. – Dlaczego Bush skasował te czterysta milionów na zajęcia pozaszkolne? – spytała. – O co tu chodzi? – Dopiero będziemy nad tym debatować – odparł Bill. – Nie ma mowy! Nie będzie żadnej debaty na ten temat. Mówię ci, że pieniądze na ten cel mają wrócić do projektu, rozumiemy się? I dlatego Bill zapewnił nas, że zrobi w tej sprawie wszystko, co w jego mocy.

Naszym następnym rozmówcą był Bill Thomas, republikański kongresman z Bakersfield w Kalifornii, przewodniczący Komisji Środków i Zasobów. W Kongresie krążyły legendy na temat jego intelektu i cholerycznego usposobienia. Bonnie i ja usiedliśmy z nim oraz jego głównym asystentem, ale ledwo się odezwaliśmy, rzucił: – Słuchajcie, to nasze pierwsze spotkanie, więc nie wiem, czy chcecie najpierw pieprzyć o dupie Maryni, czy od razu przejdziemy do rzeczy. – Bierzmy się do roboty – odparłem z uśmiechem. – Wiem, że przyszliście, bo chcecie odzyskać dofinansowanie programów zajęć pozalekcyjnych – powiedział. – To już załatwione. A teraz pogadajmy o odwołaniu gubernatora. Po czym wdał się w analizę powodów, dla których ruch na rzecz odwołania Graya Davisa stwarza mi kapitalną szansę. – W normalnych wyborach musiałbyś zebrać co najmniej sześćdziesiąt milionów dolarów – tłumaczył. – A potem startować w prawyborach, więc przy twoich umiarkowanych poglądach mógłbyś nawet nie dostać nominacji, bo dla republikanów prawybory to coś, w czym głosuje prawie sama konserwa. Za to w przypadku odwołania gubernatora nie ma prawyborów! Na listę może się wpisać dowolna liczba kandydatów. Wygrywa ten, kto zdobędzie najwięcej głosów. Wcześniej zakładałem, że po odwołaniu wybory odbywałyby się w zwyczajnym trybie. – Cofnijmy się w przeszłość – zaproponował Thomas. Wyjaśnił nam, jak wygląda procedura w świetle kalifornijskiego prawa stanowego. Jeżeli uda się zebrać dostatecznie dużo podpisów na wniosku o odwołanie dotychczasowego gubernatora, stan musi ogłosić nowe wybory w ciągu osiemdziesięciu dni. Na kartach do głosowania są dwa pytania. Pierwsze: czy gubernatora należy odwołać? Tutaj wybór jest prosty: tak albo nie. I drugie pytanie: jeżeli gubernator traci stanowisko, kto ma go zastąpić? Odpowiadając, wyborcy wskazują jedno z nazwisk obywateli, którzy znaleźli się na liście kandydatów. Thomas wytłumaczył nam, że wejście na listę to łatwizna – zamiast wydawać miliony na prawybory, trzeba tylko zebrać podpisy sześćdziesięciu pięciu osób i wpłacić wpisowe w wysokości trzech i pół tysiąca dolarów. – Ma się rozumieć, to oznacza, że będzie niezły tłok – przestrzegł. – Istny dom wariatów! Ale to tylko zwiększy twoje szanse. Ciebie znają wszyscy. Obiecał, że jeśli wystartuję, udzieli mi swojego poparcia. Na początek musiałbym zrobić pierwszy krok i wyłożyć ze dwa miliony dolarów na zebranie wystarczającej liczby podpisów na

wniosku o odwołanie Davisa. Zgodnie z prawem potrzeba ich jeszcze niemal dziewięćset tysięcy, a na razie było do tego bardzo daleko. Na liście celów na rok 2003 nie miałem, rzecz jasna, ubiegania się o fotel gubernatora Kalifornii. Mimo to, zafascynowany pomysłem, obiecałem przewodniczącemu, że się zastanowię, choć instynktownie wiedziałem, że strategia, jaką mi proponował, jest nie dla mnie. Byłoby z mojej strony bezczelne i niegrzeczne, gdybym stanął na czele ruchu zmierzającego do utrącenia gubernatora. Przecież dopiero co mieliśmy wybory, a Gray Davis wygrał w uczciwej walce. Mogłem wystartować przeciwko niemu, ale musiałem przecież kręcić Terminatora III. Źle by to wyglądało, gdybym nagle zrobił w tył zwrot i oświadczył: „No, skoro już mam film z głowy, to teraz go załatwię; termin jak raz mi pasuje, więc może by tak ogłosić kolejne wybory?”. Nie, uznałem, że lepiej się trzymać od tego z daleka. Wniosek o odwołanie powinien być wyrazem woli społeczeństwa, a nie efektem tego, że zapłaciłem za podpisy. Mimo to przez kilka miesięcy baczniej śledziłem losy tego ruchu. Zgodnie z obietnicą kongresmana, gdy projekt budżetu trafił pod obrady Kongresu, przywrócono finansowanie zajęć pozaszkolnych. Przełomowa okazała się konferencja dotycząca najlepszych programów zajęć pozalekcyjnych. Kiedy organizatorzy z całego kraju podzielili się swoimi doświadczeniami, wyszło na to, że najbardziej skuteczne jest połączenie aktywności fizycznej z nauką. Odtąd najważniejszym elementem tych programów stało się odrabianie prac domowych. Moim ostatnim przystankiem w Waszyngtonie był Biały Dom. Jak wielu ludzi pracujących dla pierwszego prezydenta Busha, miałem bliski kontakt z jego synem, lecz z powodu problemów z gubernatorem Kalifornii chciałem pogadać z głównym doradcą do spraw krajowych, Karlem Rove’em. Zrobiłem to, ponieważ ku powszechnemu zdumieniu perspektywa ponownych wyborów gubernatorskich jesienią tego roku nagle stała się bardzo realna. Kampanię na rzecz odwołania Graya Davisa pobudził kongresman Darrell Issa, bogaty republikanin z San Diego, któremu zamarzył się fotel gubernatora. W maju postanowił wpompować z własnej kieszeni niemal dwa miliony dolarów w reklamę i zbieranie podpisów, dzięki czemu sprawa nabrała impetu. Teraz już było ponad trzysta tysięcy podpisów, a popularność gubernatora stale spadała. Rove powitał mnie w recepcji na pierwszym piętrze Zachodniego Skrzydła, skąd przeszliśmy do jego biura, położonego dokładnie nad gabinetem prezydenta. Przez pół godziny

rozmawialiśmy o gospodarce Kalifornii, Olimpiadach Specjalnych i pomocy dla prezydenta Busha w reelekcji w roku 2004. W końcu powiedziałem: – Pozwoli pan, że zapytam: jak, pańskim zdaniem, potoczą się losy wniosku o odwołanie gubernatora? Issa właśnie wyłożył dwa miliony dolarów i zbiórka podpisów nabrała rozpędu – ciągnąłem, udając niewiniątko. – To pan stoi za zwycięstwem Busha. Co pan sądzi o całej tej historii? – Nigdy do tego nie dojdzie – odparł Rove. – Nie będzie nowych wyborów. A zresztą nawet gdyby do nich doszło, według mnie nikt nie jest w stanie wysadzić Graya Davisa z siodła. – Zanim zdążyłem zadać pytanie czy wyrazić zaskoczenie, mówił dalej: – Prawdę mówiąc, my już się szykujemy na dwa tysiące szósty. – Nagle wstał i rzucił: – Proszę za mną. Zeszliśmy schodami na parter, gdzie – zupełnie jakby to było z góry ustawione – z holu nadeszła w naszą stronę Condoleezza Rice. – Mam tu kogoś, kto zamierza startować na gubernatora – rzekł Rove. – Chciałbym was sobie przedstawić, bo to nasza kandydatka na rok dwa tysiące szósty. Powinniście się poznać. – Mówił z uśmiechem, ale takim, który wyraźnie dawał do zrozumienia: „Arnoldzie, zacznij trząść portkami, bo ta kobieta cię rozdepcze. Nie dojdzie do nowych wyborów, fotel gubernatora będzie do wzięcia dopiero w dwa tysiące szóstym, a wtedy ogłoszę coś, co już dawno mam przygotowane: że to ona zostanie kandydatem republikanów”. Jak Rove mógł się aż tak pomylić? Był geniuszem politycznym, a jednak mnie zlekceważył. I zlekceważył wniosek o odwołanie Davisa. Rozumiałem, dlaczego akurat to Condi dostała zielone światło. Była intelektualistką, absolwentką Uniwersytetu Stanforda i piastowała funkcję doradcy do spraw bezpieczeństwa. Już wcześniej słyszałem tę historię o wyborach w roku 2006. Na poświęconej oświacie kolacji u Roda Paige’a siedzieliśmy z Marią w grupie republikanów. W pewnej chwili jakaś kobieta odwróciła się do mnie i powiedziała: „Dostaliśmy sygnał z Białego Domu, żeby wspierać Condi”. Orientowałem się więc co i jak. Po powrocie do domu opowiadałem to jako zabawną anegdotę, chociaż w pierwszej chwili poczułem się dotknięty. Durny palant! – pomyślałem, ale od razu powiedziałem sobie: „W sumie to nawet dobrze! Mamy taką oto sytuację, kiedy ktoś zlekceważony wyskakuje nieoczekiwanie z tylnego rzędu, a wszyscy ze strachu robią pod siebie”. Nigdy nie dyskutuję z tymi, którzy mnie lekceważą. Jeżeli z powodu mojego akcentu, mięśni i filmów, które zrobiłem, ludzie mieli mnie

za półgłówka, to tym lepiej dla mnie. *** Tego lata nie podpisywałem żadnych kontraktów na filmy. Skoro fotel gubernatora stał się całkiem realny, nie chciałem wiązać sobie rąk. W miarę jak ruch na rzecz odwołania gubernatora nabierał rozpędu, przy pomocy doradców wysyłałem sygnały do społeczeństwa, że sercem jestem za tą inicjatywą. Podczas uroczystych obchodów dwudziestopięciolecia Propozycji 13 powiedziałem zabranym: „Albo ludzie, których wybraliśmy, podejmą zdecydowane działania, albo to my weźmiemy się do roboty”. Nie oświadczyłem wprost, że chcę zostać gubernatorem, ale nie mogłem się powstrzymać, by nie rozpocząć przemówienia od żartu na temat Graya Davisa. „Trochę mi wstyd, bo wyleciało mi z głowy, jak się nazywa gubernator naszego stanu – powiedziałem. – Wiem jednak, że pomożecie mi go odwołać”. Wywołało to burzę śmiechów. Następną aluzję do kandydowania poczyniłem w wywiadzie dla „New York Post”, mówiąc: „Gdyby partia mnie potrzebowała, niewątpliwie wybiorę start w wyborach, a nie kręcenie kolejnego filmu. Chętnie poświęcę karierę aktorską dla polityki”. Tymczasem, próbując zmniejszyć deficyt budżetowy, gubernator Davis wymyślił najskuteczniejszą metodę na popełnienie politycznego samobójstwa – potroił podatek od samochodów. Jest to opłata, którą Kalifornijczycy uiszczają przy rejestracji nowych pojazdów. Formalnie rzecz biorąc, nie podniósł stawek, tylko zlikwidował ulgę wprowadzoną przez jego poprzednika, która kosztowała stan cztery miliardy dolarów rocznie. Tyle że Kalifornijczycy kochają swoje samochody, więc ulga wcale im nie przeszkadzała. Od tej pory z tygodnia na tydzień liczba podpisów pod wnioskiem o odwołanie rosła w niesamowitym tempie. Za każdym razem, gdy Gray Davis popełniał kolejny błąd, aż się gotowałem. Co on wyrabia, dlaczego daje prawa jazdy nielegalnym imigrantom? Dlaczego podnosi opłaty, a nie wiek emerytalny? Po co brał pieniądze na kampanię od plemion indiańskich, które posiadały kasyna? Dlaczego wciąż nam brakuje energii elektrycznej? Po kiego grzyba wspiera ustawy dobijające rynek pracy, przez które przedsiębiorcy uciekają do innych stanów? Myślałem o tym, co ja bym zrobił na jego miejscu – obniżył podatki, zlikwidował prawa jazdy dla nielegalnych imigrantów, obciął opłaty rejestracyjne za samochody. Nie wydawałbym więcej, niż wpływa do kasy stanu. Przebudowałbym Kalifornię. Znalazł alternatywy dla paliw kopalnych. Zmusił Indian do płacenia uczciwych podatków od kasyn na ich terenach. Skończył

z systemem rewanżowania się darczyńcom za dotacje. I z powrotem ściągnął przedsiębiorców do Kalifornii. Miałem też do Davisa pretensje natury osobistej. Pięciokrotnie zwracałem się do niego z pytaniem, czego oczekuje od gubernatorskiej Rady do spraw Kultury Fizycznej. Nigdy mi nie odpowiedział. Wszystko, co dotyczyło Graya Davisa, zaczęło budzić we mnie pogardę. Patrząc na jego zdjęcie w gazecie, nie widziałem już fotografii, tylko potwora. Obmyśliłem plan, wyobraziłem sobie, że zajmuję jego miejsce. (O dziwo, później, kiedy już zostałem gubernatorem, połączyła nas przyjaźń. Uświadomiłem sobie, że każdy gubernator ma kłopoty z wprowadzeniem potrzebnych nam zmian. Gray Davis nie mógł tego zrobić całkiem sam. Nikt nie dałby rady). Musiałem zadać sobie pytanie: Po co pakować się w ten bajzel? Nie lepiej trzymać się tylko aktorstwa? Deficyt budżetowy stanu wzrósł do trzydziestu siedmiu i pół miliarda dolarów, przedsiębiorcy uciekali, trzeba było oszczędzać na oświetleniu, z powodu przeludnienia więzień sądy nakazywały wypuszczanie skazańców, system polityczny był zmanipulowany na korzyść aktualnie rządzących, sztywne przepisy ograniczały wydatki, a szkolnictwem nikt się nie przejmował. Uwielbiam jednak sytuacje, kiedy wszyscy mówią, że nic nie da się zrobić. To mnie motywuje, pragnę im udowodnić, że się mylą. No i podobał mi się pomysł zajęcia się czymś większym niż samym sobą. Mój teść wciąż mi powtarzał, jak to dodaje energii i siły, ale nie da się tego odczuć, dopóki człowiek sam nie zacznie się w to bawić. Poza tym zostałbym gubernatorem Kalifornii! Miejsca, do którego ciągną ludzie z całego świata. Obcokrajowcy nie mówią: „Kocham Stany Zjednoczone! Nie mogę się doczekać, kiedy zobaczę Iowa!”. Albo: „Kurczę, opowiesz mi o Utah?”. Czy: „Podobno Delaware jest wspaniałe”. Przy wszystkich swoich kłopotach Kalifornia to wciąż jest raj na ziemi. Doszedłem do wniosku, że najwyższa pora pomyśleć o strategii wyborczej, zacząłem więc planować coś, co miało sens. Był to rezultat długich, prywatnych dyskusji z Donem Sipple’em, naszym strategiem podczas kampanii na rzecz zajęć pozaszkolnych. Zgodziliśmy się, że przede wszystkim nie należy wchodzić do gry zbyt szybko – lepiej poczekać, aż referendum w sprawie odwołania zostanie oficjalnie zatwierdzone i będzie ustalony termin. Don sprecyzował nasze podejście w faksie zatytułowanym „Garść przemyśleń”, który przysłał mi pod koniec czerwca 2003 roku.

Jeżeli się zdecyduję, moja kampania musi być jedyna w swoim rodzaju, ponieważ nie jestem politykiem, odpowiadam tylko na bunt społeczny. Nie powinniśmy próbować zawojować prasy, lecz zwracać się bezpośrednio do obywateli. W telewizji miałem występować w ogólnokrajowych rozrywkowych talkshow, jakie prowadzą Jay Leno, Oprah, David Letterman, Larry King i Chris Matthews, za to unikać programów lokalnych, które nic nie dają. A kiedy media uznają moją kandydaturę za nieistotną, zaskoczymy wszystkich przemówieniami dotykającymi istoty najważniejszych problemów, jak edukacja, opieka zdrowotna czy bezpieczeństwo

publiczne.

Kampania

przede

wszystkim

musiała

dotyczyć

spraw

najważniejszych – przywództwa, wielkich projektów i reform, które mogły zdobyć ogromne poparcie społeczne. Szczególnie spodobał mi się sposób, w jaki Don sformułował moje przesłanie: „Kalifornijscy politycy są kompletnie oderwani od społeczeństwa naszego stanu. My, naród, robimy, co do nas należy. A oni tylko kombinują, szachrują i dają ciała. Gubernator Davis zawiódł mieszkańców Kalifornii, więc najwyższy czas go zastąpić”. Te słowa zabrzmiały dużo silniej niż jakikolwiek znany mi scenariusz. Wykułem je na blachę i powtarzałem jak mantrę. *** Na jakiś czas musiałem jednak porzucić politykę, by zająć się promocją Terminatora III. Film wszedł na ekrany w środę drugiego lipca i w weekend święta narodowego zdobył najwięcej widzów w całym kraju. Wtedy jednak byłem już jedną nogą gdzie indziej. Po premierze w Los Angeles poleciałem na japońską premierę do Tokio, a następnie do Kuwejtu. A czwartego lipca, trzy miesiące po inwazji sił amerykańskokoalicyjnych na Bagdad, pokazywałem Terminatora III w Iraku i zabawiałem żołnierzy w byłym pałacu obalonego dyktatora Saddama Husajna. Jak zawsze zacząłem od żartu. – Kiedy tak jeżdżę po tym kraju, widzę, że to kompletna paranoja – powiedziałem. – Wszędzie tylko nędza, brak pieniędzy, katastrofa finansowa, no i brak przywódcy… zupełnie jak teraz w Kalifornii. Z Bagdadu poleciałem do kilku innych irackich miast, po czym wróciłem na zachód, występując w całej Europie. Następnie udałem się na promocję do Kanady i Meksyku. Przez cały ten czas ani razu nie pomyślałem o kandydowaniu na gubernatora – miałem to zakodowane w głowie, ale świadomie nie robiłem żadnych planów. Dwudziestego trzeciego lipca, ostatniego dnia mojej trasy, byłem akurat w stolicy

Meksyku, kiedy ogłoszono, że wniosek o odwołanie gubernatora Kalifornii zostanie poddany pod głosowanie. Zebrano ponad milion trzysta tysięcy podpisów, niemal o pół miliona więcej, niż potrzebowaliśmy. Nazajutrz wyznaczono datę referendum na pierwszy wtorek października 2003 roku, czyli za niecałe trzy miesiące. Na zarejestrowanie się kandydaci mieli raptem dwa tygodnie – do soboty dziewiątego sierpnia. Tak krótki termin nie powstrzymał ludzi przed udziałem w wyścigu. Nisko zawieszona poprzeczka przyciągnęła dziesiątki dziwaków i ludzi pragnących znaleźć się w centrum zainteresowania bądź marzących o ciekawym wpisie do życiorysu. Ostatecznie na liście znalazło się sto trzydzieści pięć osób. Mieliśmy królową filmów porno oraz wydawcę pornografii. Mieliśmy łowcę nagród, amerykańskiego komunistę, aktorkę, która zasłynęła jedynie reklamowaniem się na billboardach w całym Los Angeles, oraz tancerkę swingu, która kilka razy startowała także na prezydenta. Do tego grona dołączyli Gary Coleman, niegdyś dziecięca gwiazda kina, a także telewizyjna komentatorka polityczna Arianna Huffington, która zanim odpadła, była moją przeciwniczką w debacie. Trafił się również bojownik zwalczający palaczy tytoniu oraz zawodnik sumo. Poważni kandydaci, mający kapitał polityczny i zaplecze finansowe, stanęli przed trudnym wyborem: czy ryzykować, że w tej cyrkowej atmosferze przepadną z kretesem? Senator Dianne Feinstein, niezwykle popularna demokratka, oświadczyła, że nie podoba jej się idea głosowania nad wnioskiem o odwołanie – kiedy była burmistrzem San Francisco, ją również próbowano usunąć z urzędu. Kongresman Issa, prawdziwy geniusz finansowania zbiórki podpisów, także się wycofał – podczas konferencji prasowej oznajmił ze łzami w oczach, że skoro są inni przygotowani do rządzenia kandydaci, może spokojnie wrócić do pracy w Waszyngtonie. Gdy tylko ogłoszono wybory, wiedziałem, że muszę startować. Widziałem siebie w Sacramento, jak rozwiązuję problemy. Perspektywa kampanii w najmniejszym stopniu mnie nie onieśmielała. To była kolejna poważna decyzja życiowa, z którą musiałem się zmierzyć. Myślałem o zwycięstwie, byłem pewny, że wygram. Działałem, jakbym był sterowany pilotem automatycznym. Nadszedł czas na poważną rozmowę z Marią.

Sława pomogła mi zostać gubernatorem i wylansować Kalifornię, zwłaszcza w kwestiach o znaczeniu globalnym, jak ochrona środowiska naturalnego.

Uwielbiam, kiedy mi mówią, że czegoś nie da się zrobić – w 2003 roku stanąłem do wyborów na gubernatora. Powyżej: Morze moich zwolenników w Riverside. Poniżej: Dywan z haseł wyborczych w moim biurze w Santa Monica.Ron Murray

Podczas mojej pierwszej konferencji prasowej obok mnie stali demokrata Warren Buffett i republikanin George Shultz, co dobitnie podkreślało, że jestem kandydatem całej Kalifornii.David McNew / Getty Images

W przeddzień wyborów stanąłem z miotłą w ręku na schodach Kapitolu w Sacramento i obiecałem oczyścić ten gmach.Justin Sullivan / Getty Images

W wieczór wyborczy, 7 października 2003 roku, świętowaliśmy z Marią w hotelu Beverly Hilton.Hector Mata / AFP / Getty Images

Na przyjęciu po zwycięstwie zjawili się Eunice i Sarge, którzy zawsze namawiali mnie do służby publicznej.Ron Murray

Sześć tygodni później, 17 listopada, szliśmy razem korytarzem stanowego Kapitolu na moją pierwszą inaugurację.Wally Skalij / Los Angeles Times

Maria trzymała Biblię, kiedy składałem przysięgę jako trzydziesty ósmy gubernator Kalifornii.Silvia Mautner

Objąłem urząd bez doświadczenia w pracy przedstawiciela narodu, i to w okresie kryzysu, gdy stan zmagał się z kolosalnym deficytem budżetowym i załamaniem gospodarki.California State Archives / John Decker

Nieważne, że byłem centrystą – robiłem taką furorę, że przywódcy partii poprosili mnie o pomoc w reelekcji George’a W. Busha. Tu przemawiam na Krajowej Konwencji Republikanów w Madison Square Garden, 30 sierpnia 2004 roku.

© 2004 Rick T. Wilking Na dworze przed moim gabinetem ustawiłem namiot, żebym miał gdzie palić cygara. Uchodził za miejsce załatwiania interesów. W czerwcu 2004 roku zajrzeli tam parlamentarzyści z Partii Demokratycznej, Fabian Nunez i Darrell Steinberg, bo chcieli coś utargować.California State Archives / Steven Hellon

Demokrata Herb Wesson (z lewej), przewodniczący Zgromadzenia Stanowego w czasie, gdy objąłem urząd, żartował z mojego wzrostu. Tu rozmawiamy z wielebnym Jesse Jacksonem na przyjęciu Urban League w 2005 roku.California State Archives / Duncan McIntosh

W grudniu, kilka dni po oficjalnym zapaleniu lampek na choince, co roku obchodziliśmy na schodach Kapitolu święto chanuka.California State Archives / John Decker

Zbyt

wysokie

emerytury

urzędników

państwowych

obecnie

są

problemem

ogólnokrajowym. My już w 2005 roku wzywaliśmy do tego, by Kalifornia przestała wydawać więcej, niż zarabia. California State Archives / Duncan McIntosh

Poważne tematy nie przeszkadzały nam w dobrej zabawie – tutaj na sesji w maju 2005 roku omawiam zasoby wody. Od lewej: mój sekretarz gabinetu Terry Tamminen, szefowa personelu Pat Clarey oraz sekretarz Państwowej Agencji Usług Konsumenckich Fred Aguiar. California State Archives / Steven Hellon

Senator Dianne Feinstein, niezwykle popularna demokratka, doradzała nam, jak sobie radzić z Waszyngtonem i członkami jej partii, gdy chodzi o dobro stanu. Na tej konferencji żartujemy, że rozwiązanie kalifornijskich problemów z wodą nie obejdzie się bez użycia siły.California State Archives / William Foster

Moja teściowa była skarbnicą mądrości i przenikliwości. Zauważcie, że kiedy wpadła pogadać ze mną w marcu 2004 roku, zajęła miejsce u szczytu stołu.California State Archives / Steven Hellon

Paul Wachter oficjalnie nie piastował żadnego stanowiska, ale przez obie moje kadencje był ważnym doradcą… i stałym partnerem do szachów.California State Archives / Peter Grigsby

Kalifornijski sekretarz Departamentu Rolnictwa A.G. Kawamura i ja podczas misji handlowej w Hongkongu w 2005 roku reklamowaliśmy nasze lokalne produkty (na tacy, którą trzymam, leżą śliwki).California State Archives / John Decker

Kalifornia jest narażona na powodzie, susze i inne klęski żywiołowe, więc podkreślałem, że stale musimy być gotowi do reakcji. Powyżej: Pocieszam mieszkańców Humboldt, którzy w czerwcu 2008 roku stracili dorobek życia. W pożarze spłonęło ponad 9000 hektarów i 87 domów. Poniżej: W przededniu lawiny błotnej ze stycznia 2005 r. w La Conchita, w której zginęło dziesięć osób.

California State Archives / Duncan McIntosh

Kilka

dni

przed

reelekcją

witałem

prezydenta

Busha

i zapowiadałem

go

rozentuzjazmowanemu tłumowi na wiecu w Columbus w Ohio.California State Archives / Steven Hellon

Senator z Arizony John McCain pojechał ze mną autobusem w ramach promocji moich niefortunnych inicjatyw „reformy i odbudowy” w 2005 roku.California State Archives / John Decker

Chętnie

nazywałem

Kalifornię

państwemstanem,

co

przyciągało

zagranicznych

przywódców jak magnes. Prezydent Meksyku Vicente Fox był wspaniałym partnerem w kwestii nielegalnego przekraczania granicy; wraz z żoną Martą odwiedzili nas w gorączkowym okresie przed reelekcją w 2006 roku.California State Archives / John Decker

Chciałem się spotkać z Dalajlamą po jego przemówieniu na konferencji kobiet w Long Beach w 2006 roku. Rozmawialiśmy o jego podróżach i wieloletniej emigracji z Tybetu. Po prawej siedzi szefowa protokołu Kalifornii, Charlotte Shultz.California State Archives / Duncan McIntosh

Strateg Steve Schmidt, szefowa personelu Susan Kennedy i specjalista od PR Adam Mendelsohn pomagali mi naprawiać stosunki z „koalicją wkurzonych” i ponownie wygrać wybory w 2006 roku.California State Archives / John Decker

Sly zagrzewał mnie do walki, gdy użalałem się nad sobą po złamaniu nog w grudniu 2006 roku.Archiwum Schwarzeneggera

…więc postanowiłem się nie mazgaić i na inaugurację stawiłem się o kulach.Ron Murray

Tak jak Ronald Reagan często współpracował z demokratami, tak Teddy wygłosił przemówienie w Bibliotece Reagana w 2007 roku.California State Archives / Duncan McIntosh

Brytyjski premier Tony Blair był naszym głównym sojusznikiem w sprawie inicjatywy

klimatycznej z 2006 roku. Rok później odwiedziłem go na Downing Street 10.California State Archives / Duncan McIntosh

„Kalifornia sprawiła, że Stany Zjednoczone przestały tylko debatować i wysuwać wątpliwości, a zaczęły działać” – powiedziałem w 2007 roku na sesji ONZ. Sekretarz generalny Ban Kimoon poprosił mnie o przedstawienie naszych pionierskich praw dotyczących przeciwdziałania zmianom klimatycznym.Don Emmert / Getty Images

W styczniu 2008 roku senator John McCain i burmistrz Nowego Jorku Rudy Giuliani zwiedzali jedną z nowych kalifornijskich elektrowni.California State Archives / William Foster

Prezydent Obama wiedział, że pracuję ponad podziałami partyjnymi i że łączą nas poglądy na temat środowiska, imigracji oraz refor