Osnovne metodologije industrijskog dizajna [PDF]

Zitiervorschau

O S N O V E M E T O D O L O G I J E I N D U S T R I J S K O G DIZAJNA

autor:

Matko Meštrović

koautor:

Fed o r K r i t o v a c

suradnik:

Vilim Crlenjak

S a d r ž a

1.

2.

D E F I N I C I J A DIZAJNA K A O D I S C I P L I N E 1.1

Osnovne distinkcije

str.

1

1.2

Sfere,

str.

7

1.3

Za d a c i d i zajna

str.

14

str.

23

str.

29

str.

32

4.

5.

6.

7.

vrs t e

i p o d r u č j a d i zajna

S T RUČNI P R O F I L DIZA J N E R A 2.1

3.

j

Posebnost profesije

dizajnera

2.2

Obrazovanje dizajnera d r u š t v e n i status

2.3

Sposobnosti dizajnera

i nje g o v

i ekipni rad

PROBLEMATIZACIJA METODOLOGIJE 3.1

Što

3.2

Dizajn

je m e t o d a u d i z a j n u ? i znanstvene

tehnike

str.

34

str.

4o

P R E G L E D M E T O D E DIZA J N A 4.1

Strategija

str.

45

4.2

Taktika

str.

49

SISTEMATIZACIJA PARAMETARA 5.1

Formulacija zadatka

str.

54

5.2

Definicija problema

str.

55

5.3

Formulacija programa dizajna

str.

59

i procedura

PROCES DIZAJNA 6.1

Analiza

str.

61

6.2

Sinteza

str.

64

str.

68

M E T O D O L O G I J A DIZA J N A U J U G O S L O V E N S K I M UVJETIMA

PRILOZI

I PRIMJERI

BIBLIOGRAFIJA

D E F I N I C I J A DIZ A J N A K A O D I S C I P L I N E

1.1

Osnovne dist i n k c i j e

Na s e m i n a r u o o d goju in d u s t r i j s k i h dizajnera, pokroviteljstvom UNESCO-a

i u orga n i z a c i j i

m ar t a 1964. g o d i n e u Brugesu, li su v l a s t i t a

iskustva

i obrazovanja

k o j i bi v a ž i l i za sve zemlje bez

ti stupanj

razvijenosti

iz n i j e ­

i n d u s trijskih d i ­ obzira na r a z l i č i ­

i r a z l i k e u s h v a ć a n j i m a dizajna.

to je b ilo p o t r e b n o da se u t v r d i cija

iz 12 zemalja

i m i š l j e n j a ka k o hi zaj e d n i č k i došli

do osnovnih p r i n c i p a odgoja zajnera,

ekspe r t i

što je pod

I C SID-a održan

i n d u s t r i j s k o g d i zajna.

osnovna

Za

i ob u h v a t n a d e f i n i ­

Ta d e f i n i c i j a glasi:

" I n d u s t r i j s k i di z a j n je s t v a r a l a č k a a k t i v n o s t čiji je cilj da odredi f o r m a l n e k v a l i t e t e i n d u s t r i j s k i p r o i z v e d e n i h p r e d ­ meta. Te f o r m a l n e k v a l i t e t e u k l j u č u j u i v a n j s k o obličje, a l i se p r v e n s t v e n o ti č u onih s t r u k t u r a l n i h i funkc i o n a l n i h o dno s a k oji jedan s i s t e m p r e t v a r a j u u k o h e r e n t n u cjelovitost, jednako sa s t a n o v i š t a p r o i z v c a a č a k ao i sa s t a n o v i š t a p o t r o ­ šača . I n d u s t r i j s k i d i z a j n o b u h v a ć a sve a s p e k t e l j udske okoline ko j i su u v j e t o v a n i i n d u s t r i j s k o m p r o i z v o d n j o m . "

U toj d e f i n i c i j i s a d r ž a n a

je s l o j e v i t o s t p o j m a

indus t r i j s k o g

d i z a j n a k o j u ć emo d e t a l j n i j e a n a l i z i r a t i ka k o bis m o u t v r d i l i i razgraničili pojedine discipline

a.

slojeve

i za p r e c i z n i j e

bitne

i za sa m o razl i k o v a n j e

t u m a č e n j e m e t o d o l o g i j e dizajna.

"... s t v a r a l a č k a a k t i v n o s t . . . "

Pod t im i z r a z o m ra z u m i j e se k r i t i č k o - v r e d n o s n a d j e latnost pro n a l a ž e n j a , o d a b i r a n j a i r a z r a d e r e l e v a n t n o s t i podataka, e l e m e n a t a i f a k t o r a u s v r h u s t v a r a l a č k e inov a c i j e proizvoda, njego v i h f u n k c i j a i namje n a .

2

b.

"...

forma l n e kvali t e t e . . . "

R a d i se o j e d i n s t v e n o m odno s u v i z u e l n o - p l a s t i č k o - p r o s t o r n i b e l e m e n a t a k oji čine c j e l o v i t u o b l i kovnu kvali t e t u .

c.

"...

i n d u s t r i j s k i p r o i z v e d e n i h pred m e t a . . . "

In d u s t r i j s k i d i zajn odnosi se strojne, s e r i j s k e pr o d u k c i j e .

d.

"... v a n j s k o

i s k ljučivo na predm e t e

o bličje..."

Izgled p r o i z v o d a je n e p o s r e d n a m a n i f e s t a c i j a v i z u e l n o p l a s t i č k o - p r o s t o r n i h odnosa, a l i nije p r v e n s t v e n i cilj oblikovanja, b u d u ć i može r e z u l t i r a t i t ek iz

e.

"... s t r u k t u r a l n i h

i funkcionalnih

o d n osa..."

Oni su s a d r ž a n i u s a m o m u s t r o j s t v u p r e d m e t a i u v j e t u j u i n j e g o v u p r o i z v o d n j u i n j e g o v u u p o t r e b u kao i obratno, od­ r e đ e n i su u v j e t i m a p r o i z v o d n j e i u p o t rebe.

f.

"...

sistema..."

Sva k i i n d u s t r i j s k i p r o i z v e d e n i p r edmet je s i s t e m dijel o v a ili dio si3tema, j e dnako u p r o i z v o d n j i k ao i u u potrebi.

g.

"... p r e v e s t i u k o h e r e n t n u c j e l o v i t o s t . . . "

Znači p r o n a ć i n a j r a c i o n a l n i j u s i n t e z u svih

h.

"...

tih

odnosa

i

sa s t a n o v i š t a p r o i z v o đ a č a . . . "

to jest p r o i z v o d n j e i svih n j e n i h im p l i k a c i j a od o r g anizac i o n o - t e h n o l o š k i h do e k o n o m s k i h i tržišnih,

i.

"...

i sa s t a n o v i š t a p o t r o š a č a . . . "

to jest p o t r e b a i z a h t j e v a u p o t r e b e dualne i d r u š t v e n e .

ip o t rošnje,

in d i v i ­

3

Ali,

i n d u s t r i j s k i dizajn ne

predm e t e

odnosi se samo na pojedinačne

ili sa m o na predmete,

j. "... sve a s p e k t e

ljudske

n ego obuhvaća

okoline

..."

to jest čit a v u p r e d m e t n u s t v a r n o s t u s v a k o d n e v n o m životu, r a d u i odmoru

k.

"... koje u v j e t u j e

industrijska produkcija."

ka o osnova s u v r e m e n e m a t e r i j a l n e

i dr u š t v e n e p r o i z vodnje.

T a k o o b u h v a t n o s h v a ć a n j e d i z a j n a teme l j i se na n a j p o z i t i v n i j e m h i s t o r i j s k o m i s k u s t v u teo r i j e najnaprednijim idejnim ciljevima

i pra k s e

ni sa p o s t e p e n o m a f i r m a c i j o m p r o f e s i j e

I n d u s t r i j s k i di z a j n sima n a s t a j a n j a

ima s v oje

industrijske

javio se ka o

z a četke u h i s t o r i j s k i m p r o c e ­

ideja h u m a n i z a c i j e

jalne p r i r o d e

dizajna koja eko n o m s k i h

to

z a cije ko j i

jest

je,

u nastojanjima

I n d u s t r i j s k i dizajn

svi j e t a t e h n i k e ko j i

i n d u s t r i j s k a r e v o l u c i j a . U tome

historijskih, ljavanja,

dizaj n e r a .

c i v i l i zacije,

da se p r e v l a d a j u nje n e p r o t u r j e č n o s t i .

stvorila

d i z a j n a i na

diza j n a ko j i su i z g r a đ i v a ­

međutim,

zavisna

od općih

i društvenih uvjeta njezina

od s t u p n j a

je

je sušt i n a s o c i ­

industrijalizacije

ispo-

i socijali­

je post i g n u t u o d r e đ e n o m društvu.

Č i n j e n i c a da s u ideju d i z a j n a p o k r e n u l i s t a n o v i t i a v a n g a r ­ dni u m j e t n i č k i krug o v i p o č e t k o m s t o l j e ć a n a l n i d i z a j n e r s k i kadar

još i danas

u m j e t n i č k i m učil i š t i m a ,

više

i da se p r o f e s i o ­

f o rmira p r e t e ž n o na

ili man j e specijal i z i r a n i m ,

4

uzrok u j e da se dizajn p o s t o v j e ć u j e s o d r e đ e n o m u m j e t n i č k o m djelatnošću,

pri čemu o s taju nera š ć i š ć e n a

sva histo r i j s k a

i druga opte r e ć e n j a k o jima su o z načeni r a z l i č i t i vidovi umjetničkih S toga

likovnih ak t i v n o s t i .

je odmah p o t r e b n o n aglasiti,

dizajna,

da i n d u s t r i j s k i d i zajn

kao pr v u d i s t i n k c i j u

nije u m j e t n i č k a djelatnost

u t r a d i c i o n a l n o m sm i s l u r i j e č i u m j etnost, na

i n d i v i d u a l i s t i č k o m u m j e t n i č k o m stavu

jer se ne zasniva

i p r i s t u p u ob l i k o ­

v a n j u u s m i s l u l i čnog izraza. No,

d i zajn

zna č e n j u

je s t v a r a l a č k a a k t i v n o s t

i u š i r e m i u už e m

toga te r m i n a pod k o j i m se u p r v o m r e d u razumije

k r i t i č k o - v r e d n o s n i s t a v . U š i r e m s m i s l u zato što z ahtijeva preispitivanje na

elemenata,

i n d u s t r i j s k i proizvod,

podataka to

i m o t i v a ko j i se odnose

jest n j i h o v u a n a l i z u i s e l e k ­

c i j u . a u u ž e m s m i s l u z ato što zaht i j e v a p r o n a l a ž e n j e postavljanje

novih

nje

k r e a t i v n e s inteze.

i zahvat

o d nosa m e đ u njima,

Ta sinteza rezultira k v a l i t e t o m k ao Pojavnost

nata

o b l i k o m k o n a č n o g proiz v o d a ,

c j e l o v i t o š ć u svih nje g o v i h

i prisutnost

p l a s t i č k i u pros t o r u ,

svakog predmeta pa

v o lumena)

njegovom

ko m p o n e n t i .

o č ituje

se v i z u e l n o -

je o r g a n i z a c i j a p l a s t i č k i h

(a p s t r a k t n o g o v o r e ć i linije,

plohe,

e m i n e n t n o l i k o v n i zadatak,

i us­

njihovo strukturira­

što

boje,

eleme­

teksture,

ističe

industrij­

ski di z a j n k a o l i k o v n u d i s c i p l i n u . Industrijski proizvod

nije sa m o p o j a v a u p r o s toru,

t e h n i č k o u s t r o j s t v o više

nih d i j e l o v a ko j i n i s u z b r o j e n i n ego mehaničkog

on je

ili manje k o m p l e k s n o g sastava b r o j ­ in t e g r i r a n i

u si s t e m

f u n k c i o n i r a n j a k o j i se k o r i s t i u o d r e đ e n u ope r a ­

t i v n u svrhu. R e d u c i r a t i k o m p l e k s n o s t

toga s a s t a v a

i ujedno

p o v e ć a t i o p e r a t i v n a s v o j s t v a m e h a n i č k o g s i s t e m a nije moguće

5

samo t e h n i č k o - k o n s t r u k t i v n i m m i š l j e n j e m

(inženj e r s k i m

pristupom)

ne vode ć i r a č u n a o p r o s t o r n o - p l a s t i č k i m k o nzek-

vencijama,

to

jest bez v i z u a l i z a c i j e s t r u k t u r a l n i h

što je g l a v n a dome n a Budući

je pred m e t

imagin a t i v n e

dizajna

i n d u s t r i j s k i p r oizvod,

p r edmet se r i j s k e produkcije,

odnosa

d a r o v i t o s t i dizajnera.

pod l o ž a n

to jest

je z a k o n i t o s t i v e l i ­

kog broja ko j a u obzir uzi m a s amo n o r m a l i z i r a n i uzorak, pre m a tome uzorka.

pa

i n o r m a l i z i r a n i p o s t u p a k za p r o i z v o d n j u svakog

Stoga se može re ć i da

je i n d u s t r i j s k i d i zajn u i zv­

jesnoj m j e r i n o r m a t i v n a d i s c i p l i n a . Norme koje u t v r đ u j e dizajn u svojoj racionalizacije

p r o i z vodnje,

inte n c i j i kont i n u i r a n e

distribucije

i upotrebe proiz­

v o d a ne od n o s i se samo na t e h n i č k e nor m a t i v e , d i z a j n bio

i teh n i č k a di s c i p l i n a ,

p o čemu bi

ne g o u p r a v o n a n j ihovo

preispitivanje

sa s t a n o v i š t a tehnički,

c ijs k i m o g u ć i h

p o b o l j š a n j a tržišne,

ekonomski

upotrebne

i finan­

i društvene

vrijednosti proizvoda. T o n a j b o l j e g o v o r i u k o likoj z a visan s jedne

strane

cionih u v j e t a p r o i z v o d n j e , ta e k o n o m s k o g razvoj

je m j e r i

od t e h n ičkih,

a s druge stra n e

i društvenog sistema

i l i m i t i r a j u n j e g o v id e j n i

nih

odnosa,

vo dnih

i organiza­

općih u v j e ­

koji o d r e đ u j u nj e g o v

z a h t j e v a k v a l itete

i čitav d i j a l e k t i č k i splet p r o i z v o d n i h t o l i k o v ažan

i aktuelan

za razvoj

i tržiš­

i odnose p r o i z ­

i d r u š t v e n i h s n a g a u s u v r e m e n o m s v ijetu.

Zato s jedne tehnološke samoj

od

i stvarni d o m e t . Posebno

se u n j e m u u s r e d o t o č u j e p r o t u r j e č n o s t i kvantitete

i n d u s t r i j s k i dizajn tehnoloških

s t rane p o s t o j i

i organizacione

inhere n t n a p r o b l e m a t i k a t e h n i č k o osnove

i n d u s t r i j s k o g dizajna u

p r o i z v o d n j i u čemu m o ž e m o r a z l i k o v a t i p r o b l e m a t i k u

6

dizajna sa sta n o v i š t a s t r u k t u r a l n e snosti p r o i z v o d a podstiče

i funkc i o n a l n e k o m p l e k ­

- a tu i n d u s t r i j s k i dizajn tre b a da slijedi,

i prosljeđuje

sve ak c i j e r a c i o n a l i z i r a n j a t e h n o l o š ­

kih p o s t u p a k a

i rj e š e n j a

druge strane,

na osnovi baš tak v e r a c i o n a l i z a c i j e

ski dizajn p o s t a v l j a upotrebnih

i d o p r i n o s e t e h n ičkih nauka.

i r j e š a v a pita n j a

svojstava proizvoda

gove tržišne, vrijed n o s t i ,

e k o n omske

o p t i m a l i z a c i j e svih

i konstantnog podizanja n je­

i moralne

jednako k ao

- a to z n ači kultu r n e

-

i u t o m s k l o p u n e r a z d v o j i v a pita n j a

r a c i o n a l i z a c i j e proc e s a d i s t r i b u c i j e

i plasmana,

društvenog stanovišta neobično važna pitanja as o r t i m a n a u o d n o s u na posto j e ć e , potrebe potrošača

S

industrij­

razvijene

k ao

i sa

optima l i z a c i j e ili p o t e n c i j a l n e

i d r u š t v a u cjelini.

U ovom d r u g o m d i j e l u i n d u s t r i j s k i diza j n ne može ne s l i j e d i ­ ti d o p r i n o s e

društvenih nauka

psihcsociologije

od p o l i t i č k e

ek o n o m i j e do

kao i i s t r a ž i v a n j a p o s e b n i h

d j e l a t n o s t i s ko j i m a

disciplina

je m e t o d o l o š k i u s k o vezan,

i

kao što

je

na p r i m j e r m a r k e t i n g . U t o m p o g l e d u i n d u s t r i j s k i dizajn

je

izraz i t o

i

interdisciplinarna

po s e b n a p i t a n j a nja o r g a n i z i r a n e

društvene

d i s c i p l i n a , a li on podst i č e

i idejne

in g e r e n c i j e

d i z a j n a kao d r u š t v e n e k o r e k t u ­

re p r o i z v o d n o - t r ž i š n o g m e h a n i z m a . d i z a j n a kao

o r i j e n t a c i j e r adi s t v a r a ­

Na t o m su n i v o u krit e r i j i

osn o v n a c i o n a l n e p o l i t i k e

i n d u s t r i j s k o g dizajna

r e l e v a n t n i za n a j š i r i d r u š t v e n i progres.

7

1.2

Sfere,

vrste

U definiciji

i p o d r u č j a diza.ina

i n d u s t r i j s k o g d i z a j n a ko j u smo na po č e t k u

c i tirali p o s e b n o

je n a g l a š e n o da

vaća sve a s p e k t e

ljudske

s t r i j s k o m produk c i j o m . M a l donado,

G l a v n i a utor te d e f inicije,

b alno s i s t e m a t i z i r a t i sve sfe r e

zajna n e o p h o d n a .

On ih

f i z i č k a koja

obuh­ i ndu­

Tomas

u j e d n o m je s v o m t e o r e t s k o m r a d u p o k u š a o g l o ­

ra i n d u s t r i j s k a p r o d u k c i j a

A.

indust r i j s k i dizajn

o k oline koji su u v j e t o v a n i

ljudske

i u ko j i m a

je ovako

okoline k oje s t v a ­

je i n t e r v e n c i j a d i ­

klas i f i c i r a o :

s r e d i n a

ima tr i mjerila:

- urbanu sredinu - građevnu sredinu - s r e d i n u opreme

B.

s r e d i n a

ili p r o i z v o d a

p o n a š a n j a

koja podrazumijeva - k o m u n i k a c i j s k u s redinu.

Utje c a j

industrijske tehnologije

dukc i j e

zahvatio

i masovne

s e rijske p r o ­

je n a j š i r e r a z m j e r e p r o s t o r n o g

odvijanja

i m a t e r i j a l n o g p r o m e t a n j a u p r o d u k c i o n o m i d r u š t v e n o m ži ­ votu.

I v e l i k e urba n e

skom tehnologijom. v e ć i dio s t a m b e n e

cjel i n e

f o r m i r a j u se d anas

Industrijalizacija i druge

izgradnje,

je z a h v a t i l a

industrij­ i naj­

a proizvodi i sred­

st v a za p r o i z v o d n j u i p r o m e t a n j e r a s t u e k s p l o z i v n i m tempom.

8

U s v e m u tome sve se više

javlja potreba

s t r i j s k o g diz a j n a kao n o s i o c a U novoj,

tehn i č k o j

i n t e r vencije

in d u ­

ljudske ra c i o n a l i z a c i j e .

prirodi ključno

je pi t a n j e

komunicira­

nja koje više nije n e p o s r e d n o k o m u n i c i r a n j e

čovjelc-čovjek

već p o s r e d o v a n i k o m u n i k a c i o n i

i prostorno-

predmetne

odnos

čovjeka

o d n o s n o d r u š t v e n e s tvarnosti,

od b l i ž e g odnosa

č o v j e k - p r e d m e t - s t r o j - s i s t e m do p r e n e s e n o g društvo. ka

S r e d s t v a r ada i p o t r o š n j e kao

i komunikacijska sredstva

sr e d n i u č i n a k na jeka,

a prema

operativno

tome

od n o s a čovjek-

i s v a d ruga t e h n i č ­

i maju dak l e p o s r e d n i i n e p o ­ i neoperativno ponašanje

r i j i d i z a j n a u tome u k l j u č u j u ps i h o l o š k e , tropometrijske, i n f o r macija,

ergonomske

individualne

an­

ef i k a s n o s t i

o kompleksnim

i društvene rezonan­

i p r i j e m l j i v o s t i d r u š t v e n i h medija.

U univerzalnim razmjerima je danas n e i z b j e ž a n društvene

i n d u s t r i j s k e p r o i z v o d n j e dizajn

i j a vlja se s jedne st r a n e kao činilac

i m a t e r i j a l n e n a d g r a d n j e , a s druge

integrirajuća kr i l a

percep t i v n e ,

i estetske aspekte

j e dnako kao što vo d e ra č u n a

s o c i o k u l t u r n i m fen o m e n i m a cije

čov­

i na n j e g o v o d r u š t v e n o p o n a š a n j e . K r i t e ­

i i n t e g r a l n a d i s c i p l i n a ko j a

strane kao

izvire

iz samog

i n d u s t r i j s k o g s v ijeta u p r a v l j e n a p o s t e p e n o m i sve

potpunijem ispravljanju njegovih z a d a t a k a k o j i p o t p a d a j u pod n a č i t i sa s a m i m g r a n i c a m a nih u n u t r a š n j i h va važnost

podjela,

njegovog

gim područjima

nedostataka. Repertoar

di z a j n d o s l o v n o se može

industrijske proizvodnje a li

izjed­ i njezi­

i p r e k o toga sve

se više u o č a ­

integrirajućeg djelovanja

i u sv i m d r u ­

i aspektima suvremene

civilizacije.

9

U p r a v o zbog toga pot r e b n o cirati osnovne vidove u fizičkoj

je p o bliže r a z l u č i t i

i klasifi­

i k a t e g o r i j e d i zajna kako se

i komunikacijskoj

javljaju

sred i n i koje se m e đ u s o b n o

isprepliću. P o ć i ćemo od d i z a j n a p r o i z v o d a kao osnovne k a t e g o r i j e d i ­ zajna k oja

o b u h v a ć a svu p r e d m e t n u s t v a rnost u u ž e m smislu,

što je s a č i n j a v a j u p r o i z v o d i - a r t i k l i vo d i za p r o i z v o d n j u p r o i z v o d a instrumenti,

strojevi

i u r eđaji,

i sao b r a ć a j . T i p r o i z v o d i čine noj

i u urbanoj

ima u o dređenoj

to

mjeri vlastita

p r e m a tome u l a z i

zajn k o m u n i k a c i j a ,

Što se može

zadatak u dizajnu proizvoda

nego

odn o s e

in f o r m a c i j a na

i zato što se d o m i n a n t n o

f o r m u l i r a n j u s vih v i z u e l n i h obzi r a

komunikacija javi t i kao p o ­

- na p r i m j e r k o m a n d n a t a b ­

la na n e k o m s t r o j u ili d i r e k t n a grafička, nekom proizvodu,

javlja u

informacija u prostoru i vremenu

li se na p r o i z v o d

i komunikacijskoj

i fizič­

Ipak r a z l i k u j e m o d i ­

odno s n o d i z a j n v i z u e l n i h

kao p o s e b n u v r s t u ne samo zato

fizičkoj

svojstva ko ­

i u komunikacij­

jest k o m u n i k a c i j s k a s r e d i n a p r o ž i m a

ku sredinu u raznim njenim mjerilima.

bez

i u građev­

ili s i s t e m a p r o i z v o d a m e đ u s o b n o p ovezanih

m u n i c i r a n j a s v o j e namjene,

seban

za pro m e t a n j e

s r e d i n u opreme

f u n k c i o n a l n o m ili o p e r a t i v n o m smislu.

Svaki proizvod

s k u sredinu,

te sr e d s t v a

proiz­

aparati,

s redini. Di z a j n p r o i z v o d a tako se proš i r u j e

na di z a j n g r u p a u namje n s k o m ,

i artef a k t i ,

i u s l u g a - alati,

s r edini.

ili ne,

u sveukupnoj

lo

U u ž e m s m i s l u dizajn k o m u n i k a c i j a stva p r e n o š e n j a vizu e l n i h tekstovi,

signali,

simboli,

p r e n o š e n i gra f i č k i m ,

obuhvaća r a z l i č i t a s r e d ­

i n f o r macija bilo da su znakovi, slike - trajno

f o tografskim,

ili povr e m e n o

filmskim,

televizijskim

ili n e k i m d r u g i m putem. Iz p r a k t i č k i h

razloga pobliže

još može m o g o v o r i t i o diza j n u

lika f i r m e , d i z a j n u a m b a l a ž e , d i z a j n u p u b l i c i t e t a ili e k o ­ n o m s k e p r o p a g a n d e , ili o g r a f i č k o m d i z a j n u u š i r e m smislu. J e d n a k o v i z u e l n o p o s r e d o v a n j e danas n j u i r e a l i z a c i j i usluga, voriti

je n e o p h o d n o u r e k l a m i r a ­

pa u p r e n e s e n o m s m i s l u m o žemo g o ­

o d i z a j n u u s l u g a p ri če m u m i s l i m o na o b l i k ovanje pre-

nosn i k a

informacija

na p o n a š a n j e

ili samih

korisnika

činil a c a u s l u g a ko j i u t j e č u

i potrošača.

Na o vom m j e s t u m o r a m o s p o m e n u t i

još jedan p o j a m ko j i se u

posljednje vrijeme kristalizira, nje a u t o m a t i z a c i j e u p r o i z v o d n e

neposredno vezan

za u v o đ e ­

p r ocese ko j i traže n a o d r e ­

đ e n o m s a b i r n o m m j e s t u k o n c e n t r a c i j u svih

e l e m e n a t a k ontrole

i u p r a v l j a n j a proc e s o m . Oblikovanje kompleksnih upravljanje

sastava

procesnim tokovima

instrumenata

jer u k o m a n d n i m c e n t r i m a v e l i k i h petrokemiji,

za k o n t r o l u

i

čini diz a j n p r o c e s a , na p r i m ­ energetskih

blo k o v a

ili u

ili pak u e l e k t r o n s k i m s i s t e m i m a kontr o l e

saob­

raćaja . K a k o se sve r a d n j e

i sve

s t o r u - u okolini,

di z a j n

o k oline

odvijaju u vremenu i pro­

se n u ž n o p r o š i r u j e

i na o b likovanje

i u f i z i č k o m i u k o m u n i k a c i j s k o m s m i s l u - bilo da

je ona r a d n a uvjeti,

funkcije

to

ili životna,

javna

ili p r i v atna.

jest p r o s t o r n o - l i k o v n a

lučan su č i n i l a c p s i h o f i z i č k i h u v j e t a života z a visi e f i k a s n o s t tivnog ponašanja.

i svrshishodnost

Plastični

organizacija

okoline

od­

i r a d a od kojih

i operativnog

i neopera-

11

Obli k o v a n j e

p rostora n a j v e ć i m

je d i j e l o m u nadlež n o s t i

drugih d j e l a t n o s t i kao što su arhitektura, tektura,

građevinarstvo

ili,

još dalje,

unutrašnja arhi­

u r b a n i z a m . Međutim,

b u dući su i te d j e l a t n o s t i sve više podlo ž n e p r o i z v o d n i m pr i n c i p i m a

indust r i j s k e

dukciji elemenata

t e h n o l o g i j e to jest serijskoj p r o ­

ili e l e m e n a t a

to su i ti e l e m e n t i

opreme

- p refabrikaciji,

i cjelina podložni kriterijima

indu­

s t r i j s k o g d i zajna. Iz ovog g l o b a l n o g p r i k a z a diza j n a p o t r e b n o

obu h v a t n i h sfera d i zajna

i v rsta

je r a z l u č i t i p o j e d i n a p o d r u č j a d i z a j n a ,

jer se z a d a c i d i z a j n a j a v l j a j u u v i j e k p o j e d i n a č n o ka o k o n ­ kretni zadaci dizajnerske r u č j a d i z a j n a mo ž e nje

i n t e r v encije. K l a s i f i k a c i j a p o d ­

se r a z m a t r a t i

i sa s t a n o v i š t a n a m j e n e pr i

da se p o d r u č j a p r o i z v o d n j e

i sa s t a n o v i š t a p r o i z v o d ­ čemu tre b a

Najprije

za t o

teriz i r a

općom vrstom proizvoda,

što se pođručj'e p r o i z v o d n j e

industrija prerade

po d o m i n a n t n o j f ič k a

t e h n i c i - npr.

indus t r i j a ,

namjene

- npr.

nih dobara,

ind u s t r i j a robe

alatnih

bilska

i n d u s trija.

Međutim,

industrija,

pla s t i č n i h m a s a elektronska

drvna

itđ.,

industrija,

široke p o t rošnje,

s r e dstava,

ili opet

ili v r s t i p r o i z v o d a - npr.

štaja,

i karak­

čas gra­

čas opet po g l o b a l n i m o b r i s i m a tržišne

transportnih

nom proizvodu

određ u j e

čas po s r o d n o s t i o snovnog

prerađevnog materijala - n p r . metalna i n d ustrija,

odmah n a g l a s i t i

i p o d r u č j a n a m j e n e ne p o d u d a r a j u .

strojeva,

brodograđevna

kapital­

po d o m i n a n t ­

industrija namje­

industrija,

k l a s i f i k a c i j a p o d r u č j a d i zajna ne može

automo­

se z a s n i ­

v a t i na ta k o a r b i t r a r n i m o d r e đ e n j i m a ko j a n e m a j u nikakve

12

univerzalne valjanosti na sve p r o i z v o d n e ca koje diza j n

jer se ne mo g u p o d j e d n a k o p r i mijeniti

i pot r o š n e

dj e l a t n o s t i dr u š t v a

i pojedina­

t e o r etski obuhvaća.

Ispravni k r i t e r i j i k l a s i f i k a c i j e samo oni k oji se odnose

područja d i z a j n a mo g u biti

ili na s t r u k t u r a l n u d e f i n i c i j u p r o ­

i zvoda s o b z i r o m nn a n a l i t i č k i p r i s t u p k o m p l e k s n o s t i n j e g o ­ va u s t r o j s t v a

- što

ko-organizacionu oni k o j i se

je u p r o i z v o d n j i v a ž n o za n j e n u te h n o l o š -

osnovu,

a za p o t r o š n j u ir e l e v a n t n o - ili

odnose na f u n k c i o n a l n u d e f i n i c i j u p r o i z v o d a s

o b z i r o m na s a g l e d a n j e n j e g o v e nam j e n e je za p o t r o š n j u bit n o k ao

i s v r h o v i t o s t i - što

i za p r o i z v o d n j u čiji

je osnovni

cilj da z a d o v o l j i d r u š t v e n e p o t r e b e u cjelini.

U p r a v o za to k o n c e p c i j a f u n k c i j a p r ema n a m j e n i , čija je in­ t e n c i j a da u s k l a d i p r o i z v o d n j u osnova k l a s i f i k a c i j e dizaj n a . obuhv a ć a sve p r o i z v o d n e

i p otrošnju,

i jest glav n a

T a k o n c e p c i j a k o j a t e o r etski

i p o t r o š n e d j e l a t n o s t i k r i t i č k i se

p r o j i c i r a u c j e l o k u p n u p r o i z v o d n o - p o t r o š n u sferu, u njoj

t r ažeći

dinamičku ravnotežu tehničko-proizvodnih mogućnosti

i d r u š t v e n i h potre b a . Sto g a s i s t e m a t i k a k l a s i f i k a c i j e

d i zajna po toj

koncepciji

ima p r v e n s t v e n o t e o r e t s k u v r i j e d n o s t u n a u č n o - i s t r a ž i v a č k o m r a d u čiji

je cilj

ve g l o b a l n e

da u t v r đ u j e

orijentacije

i razvija kriterije

v e n i m i p r o i z v o d n o - t r ž i š n i m odn o s i m a p o d r ž a v a m e n u t a d i n a m i č k a ravnot e ž a . na v r i j e d n o s t

i razv i j a s p o ­

U proizvodnji njezina

je p r a k t i č ­

u tome što o m o g ućava da se u o d n o s u pos t o j e ć i h

t e h n i č k o - p r o i z v o d n i h uv j e t a s p r a m k o n c e p c i j e timana

i normati­

s v e u k u p n i h n a s t o j a n j a da se u d r u š t ­

razvijaju i planiraju tehnološke

ideal n o g a s o r ­

i n o v acije kao njegova

13

funkcija,

i o b r a t n o da se u o d n p e u na t e b n i č k o - p r o i z v o d n e

uv j e t e u t v r đ u j u ele m e n t i planiranja

i k r i t e r i j i druš t v e n e potr e b i t o s t i

i formiranja asortimana

T o je n e o p h o d n o

određene pro i z v o d n j e .

zato što d i z a j n ne može

izvir a t i samo

iz

p r o i z v o d n j e . T e h n o l o š k a u s a v r š e n j a koja se g o t o v o dnevno stvaraju u njezinoj

vl a s t i t o j

naučno-tehničkoj

osno v i ostala

bi n e i s k o r i š t e n a ,

kad ne bi b i l a

kih

inov a c i j a p r o d u k c i o n i h p r o c e s a u nove p r o ­

i tehnoloških

izvode k oji u s e b i sadrže bitno inovacije.

Jasno

je da te

omog u ć e n a k o n v e r z i j a t e h n i č ­

strukturalne

na m j e n a to

jest d r u š t v e n i h potre b a ,

no r a z v i j a

i obnavlja s rastom društvene

ture,

i funkci o n a l n e

in o v a c i j e m o r a j u biti u službi čiji se s p e k t a r k o n s t a n t ­ i materijalne kul­

odno s n o d r u š t v e n o g s t a n d a r d a .

Utvrđivanje

tih p o t r e b i t o s t i

v a č k o g rada na p o l j u n i m i n s t i t u c i j a m a ka o t ate diz a j n

jed n a k o

i z a d a t a k drug i h

integrira - u prvom redu

m a r k e t i n g a k ao

i dr u g i h r a z v o j n i h

proizvodnji koje pridonose politike poduzeća.

je stvar n a u č n o - i s t r a ž i -

industrijskog dizajna u specijalizira­ disciplina

istraživanja

i istraživačkih

čije r e z u l ­ t r žišta s l užbi u

f o r m i r a n j u c j e l o v i t e po s l o v n e

i

14

1.3

Zadaci diza.ina

Iz p o s l j e d n j e

k o n s t a t a c i j e p r o i z l a z i da

na p o l i t i k a diza.ina k ao s a s t a v n i

je n e o p h o d n a od r e đ e ­

i k l j u č n i dio c j e l ovite p o ­

s lovne p o l i t i k e p o d u z e ć a

i u p o g l e d u u p r a v l j a n j a d i z a j n o m to

jest o d r e đ i v a n j e

i mje r a

ra c i j e k oja

cilj e v a

obuhvaća

i unutrašnji

i njego v i h a k t i v n o s t i ,

te p o l i t i k e

kao totalne

i u p o g l e d u r u k o v o đ e n j a d i z a j n o m to

jest u t v r đ i v a n j a n a č i n a

i organizacionih

f o rmi s p r o v o đ e n j a

o d ređene p o l i t i k e

d i z a j n a u s m i s l u ope r a t i v n e r e a l i z a c i j e

dizajna pojedinih

zadataka.

T a se p o l i t i k a ž ivačkih

mora

o s l a n j a t i na rad

ins t i t u c i j a ,

i rezultate naučnoistra-

a jedn a k o ta k o p o t r e b n o

o pću o r i j e n t a c i j u n a c i o n a l n e p o l i t i k e Potrebno

je n a p o m e n u t i da s v j e s n e

i progresivne

I C S I D k o o r d i n i r a n j u svih n a s t o j a n j a ,

n e r a z v i j e n i m z e m l jama, i kao n a u k a stručnih

da se u n a p r i j e d i

snage dizajna

stručne

organiza­

i u razvijenim i u

i n d u s t r i j s k i dizajn

i k a o p r aksa. U t o m s m i s l u I C S I D p r e k o svojih

tijela

i uz p o d r š k u

na t e o r i j i d i z a j n a programa

je da s l ijedi

i n d u s t r i j s k o g dizajna.

u s v i j e t u teže p o s r e d s t v o m svoje m e đ u n a r o d n e cije

ope­

i v a n j s k i as p e k t p o d u z e ć a

i pomoć UNESCOa

k o o r d i n i r a rad

s o s o b i t i m o b z i r o m na p o t r e b u u s a v r š a v a n j a

i peđagcSicih m e t o d a

isto tako na r a š ć i š ć a v a n j u

i principa

odgoja d izajnera,

i efikasnom propagiranju

a

idejnih

c ilj e v a di z a j n a .

U t e m a t s k o m o k v i r u ove s t u d i j e

z a n i m a j u nas

k o j i se odnose n a s a m u praksu, to ju i n t e r v e n c i j e Zad a c i d i z a j n a

oni za d a c i dizajna

jest na p r o i z v o d n u r e a l i z a c i ­

d i z a j n e r a u p o d r u č j u određ e n e

funkc i j e

i namjene.

određeni su u svakom konkretnom slučaju najpri­

je p o d r u č j e m f u n k c i j e

i namje n e ,

a zatim unutar

to g a p o dručja

15

po v r s t a m a

o ko j i m a smo g o v o rili,

pr i čemu je

jasno da se

u nutar d a nog p o d r u č j a m o g u javiti sve vrste d i z a j n a - od d i ­ zajna p r o i z v o d a p r e c i z i r a j u se 1. diza j n k a o

do diza j n a još

okoline. K o n k r e t n i z a daci dizajna

i k a t e g orijama:

i n o v acija

2. dizajn kao r e d i z a j n 0 d i z a j n u kao fun k c i j i

i n o v a c i j i g o v o r i m o kad se r a d i

ili p o s v e novoj

ju u o d r e đenoj

s f e r i lju d s k i h

v enoj p r o i z v o d n o j dizajna

n a m j e n i k oje se

i z aziva

i tržiš n o j

djelatnosti sredi n i . T u

i ostv a r u j e n o v u

funkcionalne parametre

o p o s v e novoj

j a v l j a j u ili s p o z n a ­ i u o d ređenoj d r u š t ­ inovacijska

ideja

f u n k c i j u u o d n o s u na nove

i novu koncepciju njihove

ostvarijivo-

s ti u n o v i m s t r u k t u r a l n i m o d n o s i m a m o g u ć i m na o d r e đ e n o m niv o u tehnologije,

ili n o v u n a m j e n u u o d n o s u na nove

rametre potrebne proizvodnih

na

o d nosa. P o j a m f u n k c i j e

kriterijima,

a p o jam namjene

natim svrhovitostima komunikacijskoj Nova

funkcija može

lju d s k i h

to

djelatnosti

tehničkim

jest s v i m s p o z -

i u f i zičkoj

značiti novo tehničko rješenje

i operativna

jednosmjerni

odnos,

pri

čemu t e h n i č k o

jer se

iznašašće

o mog u ć a v a n o v u n a mjenu,

i obratno,

i z a z i v a j u nove

i nova tehnička rješenja.

funkcije

spoznate namjene

ipak je u s f e r i n a m j e n a to

ba,

gdje s l i j e d i k r i t e r i j e

kih

funkcija,

gdje

za post o j e ć e

p r o b l e m a t i k a u s v o j i m r a z v o j n i m điv e r z i -

f i k a c i j a m a m e đ u s o b n o uvje t u j u ,

i nteres d i z a j n a

i u

a l i nove n a m j e n e u v i j e k t r a ž e n o v u funkciju.

je d i j a l e k t i č k i pr o c e s a ne

tehnička

tu p o d l i j e ž e

tehnološkim,

s redini.

ili nove n am j e n e , To

operat i v n e p a ­

određenom stupnju razvijenosti đruštveno-

svrhovitosti,

je k r i t e r i j

i potrebe

Primarni

jest a n a l i z i p o t r e ­

ali

i u sfe r i t e h n i č ­

d i z a j n a kri t e r i j

efikasnosti i

16

r aci o n a l n o s t i .

U

tom s m i s l u d i zajn

je p r i n c i p i j e l n o z a i n t e r e ­

siran za r e d u k c i j u s t r u k t u r a l n e k o m p l e k s n o s t i proizvoda, vodi r a c i o n a l i z a c i j i č i tavog p r o i z v o d n o g procesa, povećanje

f u n k c i o n a l n e k o m p l e k s n o s t i koja

i poboljšanje

oper a t i v n i h

što

ali i za

o m o g ućava povećanje

s v o j s t a v a proi z v o d a

za određene

namjene. U evoluciji rada

l j u d s k o g društva,

i ž i vota m i j e n j a se

u promjenama uvjeta

ka o što se m i j e n j a j u i ljud s k e potre b e . stvaranje predmeta njihove nama.

i n a čina

i čitav p r e d m e t n i s v ijet a r t e f a k a t a

neophodnih u radu

funkcije tehnički

Pobrebe

i životu,

izaz i v a j u p r i čemu se

određuju prema specificiranim namje­

Na o d r e đ e n o m s t u p n j u r a z v o j a m o d i f i c i r a n e p o t r e b e m o d i ­

ficiraju i namjenske transformiraju

f u n k c i j e p r i čemu neke n e s t a j u ili se

ili p a k n a s t a j u pos v e nove. U z r o c i s u u v ijek

ili u b i o l o š k i m m o t i v i m a noekonomskim motivima, Historijska

koja prati

opće u v j e t e r a z v o j a

i društvene kulture.

jerom razvoja namjenskih od u l j a n i c e

e g z i stencije,

Možemo

organizacije.

ko j e

funkcija rasvjete

danas posto j e ,

Iz tog p r i m j e r a

mo ž e

cija

i n a mjena,

k ao

cija

i n a m j e n s k i h potre b a .

od n o s n o svjetiljki, i namjenskih

k a k o se v i d i

funk­

iz pr i l o g a A.

se r a z a z n a t i k o n t i n u i r a n a e k s p l o z i j a f u n k ­ i stanoviti paralelizam tehničkih Ipak,

t reba

l i z a m nije u v i j e k ni u s v e m u p o t p u n . je svoje v l a s t i t e

p r o izvodne,

je i l u s t r i r a t i p r i m ­

do n e b r o j e n i h v r s t a s v j e t i l j k i

cija r a s v j e t e

potrošnja

ili u p r o i z v o d -

e v o l u c i j a p o t r e b a st v a r a v e r t i k a l n u d i v e r z i f i k a -

ciju namjena materijalne

ljud s k e

ili u m o t i v i m a d r u š t v e n e

inova­

z a p a z i t i da taj p a r a l e ­

Dok t e h n i k a lakše u t v r đ u ­

p o t r e b e s l i j e d e ć i svoj

e v o l u c i o n i dinamizam,

je č e s t o u z a o s t a t k u za t e h n i č k i m i p r o i z v o d n i m m o ­

gućnostima,

u p r a v o zato što

je k u l t u r n a

i sociopsihološka evo­

17

lucija mno g o sporija,

opter e ć e n a

s t r u ktura d r u š t v e n o g po n a š a n j a sti,

ine r t n o š ć u neprevl a d a n i h

i društ v e n i h u z o r a k a v r i j e d n o ­

iz čega p r o i z l a z i s t a g n a c i j a n a vika p o t r o š a č a

i pet r i f i -

kacija s t e r e o t i p n i h uzora.

Otuda

rošn j e p o m o d n i m impulsima,

ko j i ne o b n a v l j a j u ni fun k c i j u ni

namjenu. U z m i m o

za to p r i m j e r

t i jela - " l u s tera" varijantama,

t r a d i c i o n a l n o g v i s e ć e g r a s vjetnog

- k oji se n a t r ž i š t u javlja u b e z b r o j n i m

d o k u isto v r i j e m e

ne mnoge n a m j e n s k e s v j e t i l j k i ko j e

i pokušaji stimuliranja pot­

os t a j u ne p o z n a t e

funkc i j e r a s v j e t e

bi značile b i t n u

u variranju tipova

inovaciju. U k o l i k o se

f u n k c i j a za o d r e đ e n u jednu te

do l a z i do d j e l o m i č n i h p o b o l j š a n j a ri m o

o horizontalnoj

ta k di z a j n a zahvat

ili p o m o d n o s t i l i z i r a n j e

ralnu

ipak

istu n a m j e n u

ili novih pogodn o s t i ,

diversifikaciji n a m j e n e .

k a o r e d i z a j n a ne mo r a

bi t i r a d i k a l a n

i nepokrive­

i ne p o s t o j i p r o i z v o d n j a

se

govo­

P r i tome

zada­

o g r a n i č i t i na p o v r š i n s k i

( s tyling - stajlin)

ne g o može

onoliko koliko radikalno zahvaća samu struktu­

i funkcionalnu kompleksnost

proizvoda

i proširuje moguć­

nosti namjenske upotrebe.

Iz s v e g a p r o i z l a z i da

i n d u s t r i j s k i di z a j n t r e b a shv a t i t i s

jedne s t r a n e

k ao d j e l a t n o s t

a djelomično

i usmjerava promjene

mogućnosti

koja prati

i s ama

odnosa

funkcija

i najpovoljnije

i n a m j e n a s v a k o g k o n k r e t n o g p r o i z v o d a k oji se

ja vlja k ao z a d a t a k dizaj n a . nom zadatku neophodna t ora

r a zvija

i p o t r e b a d r u š t v a k a k o se r e f l e k t i r a j u na tržištu,

da bi u t o m k o n t e k s t u b ilo m o g u ć e u t v r d i t i odnose

inicira,

i z među p r o i z v o d n i h

S dru g e

i elemenata samog proizvoda

utvrđivanja njihove

strane,

u svakom konkret­

je t e m e l j i t a a n a l i z a s t r u k t u r a l n i h

struk t u r a l n e ,

fak­

ili s i s t e m a p r o i z v o d a r adi funkcionalne

i n a m j enske

18

pove z a n o s t i . ras v j e t n i h

Za

ilus t r a c i j u n a v o d i m o p r i m j e r sheme strukture

t i j e l a široke p o t r o š n j e .

Iz n a v e d e n e

(Prilog B ) .

she m e v idi se p o v e z a n o s t s t r u k t u r a l n i h

i sast a v n i h d i j e l o v a izvor,

i n s t a lacija,

rane),

njegove

od r e đ e n o g r a s v j e t n o g ti j e l a n o sive

fun k c i j e

i sp o j n e armature,

osvjetljenja

rasvjetne memb­

(osvj e t l j e n j e u s t a m b e ­

n o m p r o s t o r u sa s p e c i f i k a c i j o m kva l i t e t e ) cirane n a m j e n e u širokoj

faktora

(svjetlosni

i određ e n e

le p e z i m o g u ć i h n a m j e n a

specifi­

o s v j e tljenja

k oja se uže s p e c i f i c i r a na p o s e b n e namj e n e r a s v j e t e u s t a m ­ benom prostoru prema specifičnim potrebama

osvjetljenja poje­

dinih p r o s t o r i j a

i p r o c e s a u stanu.

Svrha

u t om p r i m j e r u da na o s novu p r o i z v o d n o - t e h n o -

je d i z a j n a

loške p o v e z a n o s t i u t v r d i n a j r a c i o n a l n i j e k o r i š t e n j e s t a n d a r d i ­ zi r a n i h d i j e l o v a

u rasvjetnim tijelima različitih

funkcija,

da u t i m f u n k c i j a m a u t v r d i m o g u ć n o s t i m a k s i m a l n o g k o r i š t e n j a za v i š e n a m j e n a ,

a isto tako da s o b z i r o m na p o v e z a n o s t

jena u t v r d i n a j p o t p u n i j e s v j e t i l j a k a ko j e

nam­

zaokruženog asortimana

p o k r i v a j u o p t i m a l n u l e p e z u p o t r e b a na z a d a ­

nom području.

Prema

lo v i u s l u ž b i

f unkcija,

cjelovito

odnose u n u t a r

tome m ože se reći da s u s t r u k t u r a l n i d i j e ­ da su fun k c i j e u s l u ž b i namjena,

ostvarene namjene

čine

a da

funkcionalni asortiman proiz­

voda . Ispravni pristup

dizajna,

strukturalno mišljenje u pogledu strukture nja n j i h o v a

broja,

dakle,

k a r a k t e r i z i r a u p r v o m r edu

i k r i t i č k i zahvat r a c i o n a l i z a c i j e , kako

dij e l o v a

s intencijom maksimalnog smanje­

tako i u p o g l e d u k o m p l e k s n o s t i funkcija s

intencijom maksimalne korespondentnosti specificiranim namje­

19

nama u n a j r a c i o n a l n i j o j

strukturi asort i m a n a .

Da bi se što r a c i o n a l n i j e u t v r d i o p r o i z v o d n i program, na s t a n d a r d i z i r a n i m p r o i z v o d n i m p r o c e s i m a lovima,

sklopovima

ili p r o i z v o d i m a ,

baziran

i tipiziranim dije­

potrebno

je imati r a z v i j e ­

nu p r e d o d ž b u i d e a l n o g m o d e l a a s o r t i m a n a koji će se v i š e s t r u k i m korištenjem strukturalnih

dijelova

t i mana n a j p o t p u n i j e p o k r i t i

Ti m e

ili d i j e l o v a d o d a t n o g a s o r ­

(Prilog C ) .

smo tek p r i b l i ž n o n a z n a č i l i

zadatke d i z a j n a u odnosu

p r o i z v o d - a s o r t i m a n , i to one k o j i se t iču s t r u k t u r a l n i h a s p e k a t a fu n k c i j a

i namje n a .

Ovd j e m o ž e m o tek u s p u t

osim proizvodno-tehnološke

osnove,

u kojoj

racionalizaciju korištenja raspoloživih ma t e r i j a l a ,

i upotrebne

viti maksimalna računa

c iji smo

operativna

tržišta

s v o j s t v a p r o izvoda,

iz d o s a d a š n j e g izolirano

li t i k e k o j a

i z l a g a n j a da se iz k o n t e k s t a

strukture potrošača.

o racionaliza­

i plasmana. Vidjeli

jedan p r o i z v o d

opće p r o i z v o d n e

o d r e đ u j e p r o i z v o d n i program,

i kulturne

i

t r e b a v o diti

i p o t r o š n j e u š i r e m smislu,

a taj

log m o r a z a s n i v a t i na p o z n a v a n j u s t r u k t u r e ke

obuhvaća postupaka

o s novi s v a k o g p r o j e k t a dizajna,

i organizaciji procesa distribucije

gledati

tehnika,

sfe r e u kojoj n a s t o j i r a c i o n a l n o r a z ­

o financijsko ekonomskoj

a što se ti č e

s p o m e n u t i da

di z a j n

ne smije

i pos l o v n e p o ­ se pored

osta­

tržišta i sociološ­

I sami e k o n o m s k i k r i t e r i j i

m o g u se u t v r d i t i tek u r e l a c i j a m a pre m a t r ž i š t u i n j e g o v i m dimenzijama,

jer od toga n e p o s r e d n o zavi s i e m i s i j a proizvoda,

njegova proizvodna

cije n a i n j e g o v a

n u c i j e n u u t j e č e nač i n

c i jena k o š t a n j a .

i e f i k a s n o s t distr i b u c i j e ,

t r a n s porta,

skladištenja

voda

i od n j e g o v e p r e z e n t a c i j e

za v i s i

Na p r o d a j ­

ekonom i č n o s t

i cir k u l a c i j e . T r ž i š n i usp j e h p r o i z ­ i od

i n f ormir a n o s t i p o t ­

2o

r ošača

o njemu,

Svi ti fakt o r i

kao i od sam o g ugle d a proizv o đ a č a .

čine p a r a m e t r e k o n k r e t n o g p r o b l e m a diza.ina

koji se s a s t o j i u u t v r đ i v a n j u nuž n e k v a n t i t a t i v n e n o sti p o j e d i n i h

zastuplje­

parametara u cjelovitom kvalitativnom rješa­

v a n j u zadatka. Iz sve g a toga n a s t a j e p roizvoda,

potr e b a

za p l a s t i č n o m i d e n t i f i k a c i j o m

za u t v r đ i v a n j e m k a r a k t e r i s t i č n i h

vizuelnih

s v o j s t a v a koja p r o i z l a z e

stitucije

i c j e l i n e nj e g o v i h

determinante, r azvij a j u ,

kva l i t e t a .

karakteristike

a neka tem e l j n a

proizvodni asortiman

ako se s i s t e m a t s k i

proizvođača ako

oni i z g r a đ u j u za s r e d s t v a

osobito

i potrošačem

sljednju

i na

i komuniciranja s

(ekono m s k a p r o p a g a n d a ) , Čime proizvod odnosno komunika­

S i s t e m a t i č n o s t u tome veoma

i z g r a d n j u lika

firme

0 kompleksnom pojmu kvalitete

kvantitativne

je v a ž n a za do-

čime se na t r ž i š t u stva r a o d r e ­

đe n i p o z i t i v n i p o j a m o p r o i z v o đ a č u - image,

novišta dizajna

c j e lokupni

ili čak grupe

j e d i n s t v e n u p o s l o v n u politiku.

informiranja

u l a z i u d o m e n u d i z a j n a s r e d i n e p o n ašanja, c ijske s r e d i n e .

i na p r i p a d a j u ć u

o bilježja

određenog proizvođača

To važi tržištem

Odr e đ e n e plastične

i elementi,

m o r a j u se l o g i č n o p r o s l i j e d i t i

grupu proizvoda,

informativno-

iz k o m p l e t n e njegove k o n ­

diza j n a

(imidž)

ili k v a l i t e t e sa s t a ­

može se g o v o r i t i s amo u odn o s u na realne

parametre

do k o j i h

se dola z i s i s t e m a t s k o m i

k o m p l e k s n o m a n a l i z o m svih u v j e t a n a s t a n k a

i života proizvoda,

a n a l i z e ko j a uz

ekonomske,

1 funkcionalne sebnim,

sve proi z v o d n e , aspekte

tehničke,

t r žišne

i fa k t o r e mora v o d i t i r a č u n a i o p o ­

p r v e n s t v e n o v a ž n i m l j u d s k i m f a ktorima

i p o t r o š a č a k a o b iološkog,

psihološkog,

- proizvođača

kulturnog

i društve­

n o g bića. U r j e š a v a n j u p r o b l e m a k oji se u t o m š i r o k o m k o n t e k ­

21

stu ja v l j a j u klj u č a n

je i spe c i f i č a n d oprinos

kao p o s e b n e p r o f e s i j e » č i j a

dizajnera

je s p e c i j a l i z a c i j a up r a v o u

cjelovitom sagledavanju mogućnosti usklađenja odnosa. R a z u m l j i v o tivan

i da

on ne zavisi s amo

konstelacije s redini,

je da us p j e h u tome može

od

od diza j n e r a n e g o od čitave

odnosa u određenoj toga ko l i k a

svih danih

b iti samo r e l a ­

d ruštvenoj

je m o g u ć n o s t

i p r o izvodnoj

idejne pro j e k c i j e

d i z a j n a u r a s p o n u od d r u š t v e n o - e k o n o m s k o g s i s t e m a do m i k r o organizacije

proizvođača. Principijelno

teži t o t a l n o m d i z a j n u to skih u v j e t a težn j i

r ada

i t e o r e t s k i dizajn

jest raci o n a l n o j

i života,

pa

za k o o r d i n i r a n j e m ta k v i h napora.

Industrijski dizajn n o s i m a svih ciplina,

je p r e m a tome d i s c i p l i n a

otvor e n a d o p r i ­

za n j e n u p r o b l e m a t i k u r e l e v a n t n i h n a učnih d i s ­

od h u m a n i s t i č k i h

nih k o j e d a j u p o d l o g u i za p r o f e s i o n a l n i

do t e h n i č k i h

i prirodnoznanstve-

i za t e o r e t s k o p o s t u l i r a n j e

odgoj

d i z ajnera,

za p r a k s u

d i z a j n a k a k o na n i v o u n a c i o n a l n e p o l i t i k e poslovne politike poduzeća. vezan

i z g r adnji l j u d ­

je l o gično u s r e d i š t u svih

Diz a j n

t ako

i na n i v o u

je u isti mah ključno

za n e p o s r e d n u đ r u š t v e n o - e k o n o m s k u s t v a r n o s t

v o d n u p r a k s u u kojoj

ideologija

i svoju prakseologiju»to u povijesnoj

jest pr i n c i p e

s t u d i j i ne može,

i proiz­

d i zajna tre b a da izgrađuje

zbilji. M e t o d o l o g i j a

g o v o r i t i u ovoj

dizajna

i realizaciju

svoga

d i zajna

o s t v a rivanja

o kojoj

p rema tome,

ćemo

bi t i samo t e h ­

nika r j e š a v a n j a p r o b l e m a n e g o u p r v o m r e d u formulaci.ia p r o b ­ l e m a . određena

c i l j e v i m a k o j i se pred

ili koje d i z a j n pos t a v l j a .

Njen

diz a j n p o s t a v l j a j u

je o s novni p r i n c i p m e t o d i č k i

22

p r i s t u p , to

jest k o n t r o l i r a n

noj a n a l i z i

i kreat i v n o j

i pla n i r a n rad na r a c i o n a l ­

s intezi. U n i f o r m n a

m e t o d o l o g i j a diz a j n a ne postoji, problema

traži

i o d g o v a r a j u ć i način r j e šavanja,

o b z i r o m na s p e c i f i č n o s t na s p e c i f i č n o s t usklađenje

i jedinstvena

jer određ e n o p o s t avljanje

traži

i opseg zadatka ta k o

i ob u h v a t n o s t

kako s

i s o b zirom

cilja. R a z u m l j i v o

je da to

i o d g o v a r a j u ć e u s m j e r e n o p onašanje,

s amo i n d i v i d u a l n o ne g o

i kolek t i v n o .

ne

STRUČNI PROFIL DIZAJNERA

23

2.1

Posebnost

pr o f e s i j e diza j n e r a

U p r v o m p o g l a v l j u već smo k o n s t a t i r a l i da i n d u s trijski dizajn nije u m j e t n i č k a d j e latnost, ski razvoj

iako je n j e g o v h i s t o r i j ­

b io vezan s n e k i m u m j e t n i č k i m pokret i m a .

namjerno nismo govorili b ismo se u n a p r i j e d s h v a ć a n j i m a da

Dosad

o p r o b l e m u e s t e t s k o g u diza j n u da

suprotstavili u v r i j e ž e n i m n e s t r u č n i m

je d o m e n a d i z a j n a samo oblik,

odnosno e s t e t ­

ska k o m p o n e n t a pro i z v o d a . Iz d o s a d a š n j e g

i zlaganja v i d j e l i smo u kolikoj

t a k v o s h v a ć a n j e pogr e š n o . faktor d i z a j n a m ože zaci j a

ideje

realitet

isključiti,

jer se k o n a č n a m a t e r i j a l i -

javi t i s amo kao l i k o v n o - p l a s t i č n i

sa s v i m k o n z e k v e n c i j a m a

ski p r o i z v o d potječe

to ne znači da se estetski

d i z a j n a može

Pojam dizajna

još

ea n j e g o v lju d s k i smisao.

kao u m j e t n o s t i koja se

inkorporira u industrij­

da bi m u se da l a p r i v l a č n o s t iz 19.

s toljeća ,

(pokret M o r r i s a

i Ruskina se

i plemenitost

iz r o m a n t i č n i h

u l o z i u m j e t n o s t i ba z i r a n i h u s t v a r i na

jam r e f l e k t i r a

je mje r i

Ipak,

"arts and

koncepcija

o

z anatskoj p r o i z v o d n j i

crafts"),

a t akav p o ­

još i d anas u s t a j l i n g u kao formalnom,

i z v a n j s k o m o b l i k o v a n j u p r o i z v o d a prema t r e n d o v i m a m a s o v n o g u k u s a k oje d i k t i r a p o t r e b a k a p i t a l i s t i č k o g t r ž i š t a za u m ­ jetnim m oralnim zastarijevanjem proizvoda

i ekspanzijom

potrošnje. Stva r n e h i s t o r i j s k e p r i m j e r e diza j n a n a l a z i m o n a p r o t i v u djel i m a v e l i k i h g r a d i t e l j a m o s t o v a g r a đ e v i n a k o j i su,

i javnih

i n d u strijskih

ne b a v e ć i se e s t e t s k i m obzirima,

li p r a v i p o j a m diza j n a

stvori­

i d e n t i f i c i r a j u ć i ga s p r o d u k t i v n o š ć u

24

u proizv o d n j i ,

s e k o n o m i č n o š ć u u kor i š t e n j u materi j a l a

i

s f u n k c i o n a l n o š ć u u u p o trebi. T o su bi l i

i o s novni p r i n c i p i rac i o n a l n e

e s tetike Bauhausa,

i n t e r n a c i o n a l n e pe d a g o š k e

i n s titucije

koja

i z vršila f u n d a m e n t a l n i utjecaj

je t r i d e s e t i h g o d i n a

za odgoj

dizajnera, na

f o r m i r a n j e n a p r e d n i h s h v a ć a n j a dizajna. Bez

o b zira na m n o g e n e s p o r a z u m e

razvoj

teorije

fo r m i r a l a

i pra k s e

i postepeno afirmirala

s mnogim proturječnostima stoje, s amo

koji su p r a t i l i h i s t o r i j s k i

i n d u s t r i j s k o g d i z a j n a u kojoj

stvarno

jedan

je

isključivo

i d e f o r m a c i j a m a k oje

iskus t v o p o k a z a l o da

od m n o g i h

i danas p o ­

je e s t e t s k i faktor

s k o j i m a diz a j n e r mo r a

se s u v r e m e n i di z a j n ni u

oper i r a t i

j e d n o m s l u č a j u ne može

je z n a n s t v e n i p r i s t u p k o m p l e k s n o m spl e t u

odnosa p r o i z v o d n j a - p o t r o š n j a ko j i

je u v j e t o v a n

i karakterom

i r a z v i j e n o š ć u d r u š t v e n o - e k o n o m s k o g s istema. T o i d ejnog d o m e t a ko j i di z a j n u imati.

i da

z a s n ivati na

e s t e t s k i m k o n s i d e r a c i j a m a . Za ispra v n o f undiranje

dizajna potreban

može

se

i sama p r o f e s i j a dizajnera,

S v ejedno,

d anas

je i p i tanje

o d r e đ e n o m s i s t e m u o b j e ktivno se u l o g a d i z a j n e r a može r a z a z ­

n a t i k ao u l o g a k o o r d i n a t o r a šire g r u p e r a z l i č i t i h s p e c i j a l i ­ sta u r j e š a v a n j u broj n i h proizvoda. se p o s t i g n e

s n osi

i upo t r e b e o d g o v ornost da

maksimalna produktivnost u proizvodnji

malno materijalno da .

zahtj e v a p r o i z v o d n j e

S nji m a z a j e d n i č k i di z a j n e r

i kulturno

i maksi­

z a d o v o l j s t v o ko r i s n i k a p r o i z v o ­

25

A ko s p o m i n j e m o

određ e n o s t

uloge dizajna k a r a k t e r o m i r a z ­

vi j e nošću d r u š t v e n o - e k o n o m s k o g sistema, i na s i s t e m d r u š t v e n i h robno-novčane stvar n i h

vrijednosti

proizvodnje.

Otuda p r o i z l a z i

i u m j e t n i h p o t r e b a k oje r a zvija

s ituacija,

a

njeno

procesima socijalne

m i s l i m o pri tome

i n j e g o v u zavisnost

odr e đ e n a tržišna

je r j e š a v a n j e mo g u ć e s amo du g o t r a j n i m revolucije.

Za sada m o ž e m o r eći da

o b j e k t i v n a n a u č n a teo r i j a p o t r e b a ne postoji, s u m n j i v o da

o d g o v o r na p i t a n j a

što su s t v a r n e

tko

n j e g o v e po t r e b e ,

al i

ist r a ž i v a n j a ,

kao

je n e ­

je s t v a r n i korisnik,

k a k v a treba da bude p o t r o š ­

nja itd. m o g u b a r e m d j e l o m i č n o dati s o c i o l o š k a antropološka

od

i problematika

i kulturno-

i p s i h o l o g i j a po n a š a n j a

i

teorija percepcija. Mnogo

određeniji

je odnos

jer se p r o d u k t i v n o s t

d i z a j n a p r ema produ k t i v n o s t i ,

očituje

kao po v e ć a n j e p r o i z vodnje,

sniženje proizvodnih troškova po povećanje kvalitete.

j e dinici p roizvoda,

D i z a j n se m ora p r i l a g o d i t i n o v i m ope-

r a c i o n a l n i m teh n i k a m a ,

p o s e b n o a u t o m a t i z a c i j i koje

ju o g r o m n e m o g u ć n o s t i p o v e ć a n j u p r o d u k t i v n o s t i , t r eba u o č i t i tome

kao

i kao

otvara­

p ri čemu

za d i z a j n b i t n u p r o m j e n u k o j a se s a stoji u

što s u d o s a d p r o i z v o d i n a j v e ć i m d i j e l o m o d r eđivali

o p e r a t i v n o p o n a š a n j e stro j e v a , u sve većoj

d ok će u b u duće str o j e v i

m j e r i o d r e đ i v a t i p r o i zvod.

Promjene u operacionalnom karakteru suvremene o č i t u j u se

i u č i n j e n i c i da ist r a ž i v a n j a

sastavni dio njezina djelovanja,

industrije

i razvoj p o s t a j u

pa u k l j u č i v a n j e

dizajne­

ra u t o t a l n i p r o c e s s t v a r a n j a p r o i z v o d a t r a ž i

od njega

stalni kontakt

o b l i k ovanju

sa s v i m d i s c i p l i n a m a koje v ode

26

p r o izvoda. T u se javlj a j u br o j n i

interkomunikacijski prob­

lemi u r a z u m i j e v a n j u z n a č e n j a i n t e g r a l n o g k r e a t i v n o g diza.i­ na

i uloge

tarnjih nije

d i z a j n e r a kao k r e a t i v n o g

jasno shvaćena,

viš i h u p r a v n i h

Poteškoća

je

ćen o g d i z a j n a zajnera. dobro

prihvaćena

i u tome izvan

Naprotiv,

što

od strane n a j ­

p r o b l e m a tako s h v a ­

obuhv a t a p o j e d i n a č n o g d i ­

dizajner mora postati

i n t e g r a l n i član

timo v a k o j i r a z v i j a j u k o m p l e k s n i s i s t e m

i u t v r đ i v a n j a s vih d e t e r m i n a n t i d u g o r o č n o g r a z ­

strukturu

vizuelno-plastični bi t i k a d a r

je r j e š a v a n j e

intuitivnog

i napretka poduzeća.

da a r t i k u l i r a

i podržana

organa u p o d u z e ć u .

organiziranih

istraživanja voja

i n t e g r a t o r a svih u n u ­

i v a n j s k i h a s p e k a t a p o d u z e ć a , osob i t o a ko ta uloga

Budući

identitet,

shvatiti

je s u š t i n a n j e g o v i h napo r a

i funkciju proizvoda d i z a j n e r kao

i da m u dade

int e g r a t o r mora

i br z o a p s o r b i r a t i sve s ile koje se

stječu u stvaranju proizvoda.

On dak l e ne m ože

l i n i j u ni

i ni

jedne

- i nžinjera,

specijalnosti

ekono m i s t e ,

- već m o r a b i t i

i n teresa

s t r u č n j a k a za m a r k e t i n g ili p r o d a j u

" s v e s t r a n i s p e c i j a l i s t " ko j i u sve s u r a đ u -

juće d i s c i p l i n e m o ž e u n i j e t i P r o c jena,

slij e d i t i

jednog p o s e b n o g

vrednovanje

imaginativno mišljenje.

i koordiniranje

svih

faza raz v o j a

p r o i z v o d a p r o b l e m je u p r v o m r e d u f o r m u l a c i j e p r o g r a m a . Svaki p r o blem dizajna na,

bez

implicira formulaciju programa dizaj­

o b z i r a r a d i li se

stemu prefabricirane to v a ž n i j a p o s t a j e

o oblikovanju ambalaže

zgra d e . Š t o

imaginativna

ili o s i ­

je p r o b l e m kom p l i c i r a n i j i , f o r m u l a c i j a pr o g r a m a .

27

U tome tre b a p o n o v n o n a g l a s i t i p o s e b n o s t diza.jnerskog p r i s t u p a , k o j i ga r a z likuje,

na primjer,

n j i h o v i c i l j e v i ni s u p r o t u r j e č n i , u osnovi an a l i t i č k i , Ko d

in ž i n j e r a

inžinjerovog:

a l i su im zadaci r a z l i č i t e vrste.

ra d i se o r j e š a v a n j u

za sebe

(konstruktorski

za sebe

(pogonski

ra n j u p r o i z v o d a

od

pa ni p o s t u p a k k o j i je

inžinjer)

funkcioniranja proizvoda ili p r o i z v o d n o g p r o c e s a

i n ž i n j e r ) , a kod d i z a j n e r a

o funkcioni­

za o d r e đ e n i k o n t e k s t p r e d m e t n e

sredine

i

z a m i š l j e n o g k o r i s n i k a sa s v i m n j e g o v i m p s i h o f i z i č k i m i sociokulturnim svojstvima. Parametri konstruktora

dakle

su m j e r l j i v i ) , n o sni). J e r ner u svoj

a za d i z a j n e r a k v a l i t a t i v n o

osim tehnološkog r ad m o r a u n i j e t i

socioloških

i ekonomskog mišljenja dizaj­

i ekoloških problema sredine

- budući

ravnoteže

između materijalnog

i nalazi pravi

(oni

(oni su v r i j e d ­

š i r o k o r a z u m i j e v a n j e p s iholoških,

društvene

se

z a d a t k a za inžinj e r a -

i s k a z u j u se p r e t e ž n o k v a n t i t a t i v n o

- i proizvodne

i

je s u š t i n s k i s m i s a o d i z a j n a održanje i d u h o v n o g pr o g r e s a ,

i z azov za k r e a t i v n o s t

dizajnera.

u čemu On nije

dizajner ako vodi računa samo

o p a r t i k u l a r n i m p r o b l emima,

ili a k o r j e š a v a sa m o p r o i z v o d

k a o takav,

jeti n a h o r i z o n t u n a j š i r i h Otu d a

ljudskih

i sv a t e ž i n a pitanja;

kako

nego ga mora v i d ­

i d r u š t v e n i h p o treba.

o b r a z o v a t i d izajnera,

oso­

b i t o u n aše v r i j e m e u k o j e m se t o l i k o r a z v i l o u p r a v o s p e c i ­ jalističko ljučiti đutim, kih

obrazovanje.

Očito

je da se d i z a j n ne m ože

iz s i s t e m a v i s o k o š k o l s k o g postaje

i naučnih

i sk­

o b r a z o v a n j a u kojem,

me­

sve e v i d e n t n i j a k r i z a u s v l a d a v a n j u t e h n i č ­ p r edmeta,

jenu f i l o z o f i j e

što t r a ž i

obrazovanja.

jednu novu,

Znanstveni

bazičnu prom­

operacionalizam

28

n a s t o j i p r e v l a d a t i tu p o d v o j e n o s t nije m o g u ć e

znanje mora b i t i u p o t r e b l j i v o

"A d izajner,

i nteresi,

s a m o od n j e g o v e nosti

se s t j e č u b r o j n i k o n f l i k t i

m o r a z n ati da n j e g o v u s p j e h inv e n t i v n e

s p o s o b n o s t i v eć

i nepomir­ z a visi ne

i od p r o f i n j e ­

i preciznosti njegovih metoda mišljenja

njegovog naučnog

i tehničkog

sti da t u m a č i n a j s k r i v e n i j e re m e n e

Stvarno

i dje l o t v o r n o .

k o j i t reba d j e l o v a t i u n e r v n o m ce n t r u naše

civilizacije gdje ljivi

s m a t r a j u ć i da danas

r a d i t i ne z n a j u ć i n i t i z n ati ne čineći.

civilizacije."

znanja,

i rada,

od n j e g o v e

i najsuptilnije procese

(T . Maldonado)

od

sposobno­ suv­

29

2.2

Obraz ovan .je d i z a j n e r a

i n j e g o v d r u š t v e n i status

Iz opisane ulo g e d i z a j n e r a u s u v r e m e n o m d r u š t v u p r o i z l a z i izuzetna v a ž n o s t d i z a j n e r s k e zajn e r a

općenito,

ko j a se,

djelatnosti

međutim,

i profesije di­

još u v i j e k b ori za

sv o j u p u n u af i r m a c i j u ,

b u d u ć i se ra s p o n p r o b l e m a t i k e k oja

pred n j o m s t o j i st a l n o

i v i š e s t r u k o širi,

sionalna

i etička odgovornost

U razvijenim

je

i s t v o r i l a m o g u ć n o s t i d j e l o vanja,

te s u m o g u ć n o s t i u m n o g o idej n i h

ali

če m u o g r a n i č e n e u p r a v o sa s t a n o ­

cilj e v a d i z a j n a .

I u o n i m s l u č a j e v i m a gdje

su s t v o r e n i u v j e t i s i s t e m a t s k o g ob r a z o v a n j a

d i z a j n e r a kao

v i s o k o k v a l i f i c i r a n o g s t r u č n j a k a p o s e b n o g profi l a , latentna

i profe­

i n d u s t r i j s k i m zemljama n r o f e s i j a d i z a j n e r a

i z borila p r i z n a n j e

vi š t a

a time

d i z a j n e r a raste.

p o stoje

opterećenja konzervativnim shvaćanjima pravog

smisla njegova

djel o v a n j a ,

ili su opet

p r o i z v o d n i u v j e t i t a k v i da taj

U tim proturječnostima

objektivni đruštveno-

s m i s a o u p r a k s i d e formiraju.

ja v i l a se p o t r e b a

j a čeg d r u š t v e n o g

i ideološkog angažiranja dizajnera kako u pronalaženju p ra­ vog

identiteta profesije

tako

obrazovanja novih kadrova. tome

i s k r i s t a l i z i r a l i u v i j e k s u istic a l i

ki dih d i z a j n e r s k e p r o f e s i j e gije

i u adekvatnom usmjeravanju

N a p r e d n i s t a v o v i k o j i su se u

i prakse

dizajna,

osnovne p r i n c i p e

na

č emu

je p o t r e b n o b a z i r a t i

o b r a z o v a n j a diz a j n e r a .

model suvremene dizajnerske za o b l i k o v a n j e u U l m u

i

Najprogresivniji

š kole p r e d s t a v l j a V i s o k a škola

(Hoc h s c h u l e

gram u prilogu navodimo

internacionalistič­

i znanstvenu osnovu metodolo­

ftir G-estaltung)

(Prilog D ) .

čiji p r o ­

3o

Sv j e snost

o o d n o s u di z a j n a p r e m a d r u š t v u bi l a

na u U l m s k o j

školi od n j e n a o s nutka

(1955.)

je n a g l a š e ­

p o s e b n o o tome

da 9e d i z a j n m o r a odnos i t i na c j e l o k u p n u d r u š t v e n u okolinu. Trebalo

je n a j p r i j e u p r a k s i d o k a z a t i da k v a l i t e t n i dizajn

i p o s l o v n i us p j e h asimilacije

ni s u n e p o m i r l j i v i ,

d i z a j n a sa s t r a n e

diz a j n m ože p o s t a t i ključni, politike

poduzeća.

nje d i z a j n e r a , u cjelini,

sredine

s t r a t e š k i el e m e n t pos l o v n e

Ta prom j e n a ,

međutim,

ima za o b r a z o v a ­

kao p r e d s t a v n i k a

i tumača

int e r e s a d r uštva

o d r e đ e n e r e p e r k u s i j e u t om s m i s l u što ističe

p o t r e b u da se d i z a j n e r vo jnih

a zatim u procesu

i n d ustrije p o k a z a l o se da

projekata

osposobi

i posebno

za k r u p n i j e

za ist r a ž i v a č k e

( e n v i r o n m e n t a l d e s i g n ) . A to p o sve m i j e n j a

d i z a j n e r a p r e m a znanosti,

koji

van,

je z n a n s t v e n a

to

ih m o r a

z a datke r a z ­ z a datke dizajna

jest p r i m j e n j i v a o i s a m stva r a t i .

To

je dosad

f e r e n c i r a t i u p r o jektnu,

iskustva,

z n a č i da će se

za j n e r a u m j e s t o p r o f e s i o n a l c a ko j i

i artificijelna

I s t a k l i s mo te

znanosti

okolina

o sredini

znanosti

(Prilog E ) .

istur e n e p o z i c i j e n a p r e d n o g d i z a j n a da bismo

i l u s t r i r a l i t e n d e n c i j e ra z v o j a , da u n a j v e ć e m b r o j u r a z v i j e n i h nima

di­

organizatorsku i

koja nastaje u suvremenom društvu traži stvaranje d i z a j n a k a o g r a n e bu d u ć e

a sad

i aktivnost di­

ob l i k u j e predmete,

istra ž i v a č k u ,

planersku. Krajnje komplicirana

odnos

b io s amo r e c e p t i -

i ne go v o r i m o ,

ne z a b o r a v l j a j u ć i p r i tome zemalja,

a da o n e r a z v i j e ­

još u v i j e k p r e d s t o j i b o r b a s p r i m i t i v ­

nim shvaćanjima dizajna kako u pogledu obrazovanja dizaj­ n e r a ta k o relevantne

i u p o g l e d u p r i h v a ć a n j a d i z a j n a k ao d j e l a t n o s t i za n a j š i r i d r u š t v e n i progr e s .

31

Razumljivo

je da o tome

dizajnera,

k ao

ne p r o c e s e

i u organizacione

v e n o g života. je pionir, na,

s druge

i s t varni d r u š t v e n i status i razvoj­

s t r u kture p r o i z v o d n o g i d r u š t ­

S jedne stra n e u n e r a z v i j e n i m s r e d i n a m a on

čes t o samouk,

k o j i se bori za

opću

s t rane u r a z v i j e n i m s r e d i n a m a gd j e

profesionalno se bori

ovisi

i njegovo uključenje u proizvodne

ob r a z o v a n j e

ideju d i z a j ­ je stekao

i f o r m a l n i d r u š t v e n i status

za a d e k v a t n o m j e s t o u p r o c e s i m a u p r a v l j a n j a

lučivanja .

on

i od­

32

2.3

Sposobnosti dizajnera

^snovne k a t e g o r i j e zajner

treba

i ekipni rad

znanja,

sposobnosti

i v j e š t i n a koje d i ­

da stekne u s v o m ob r a z o v a n j u i odgo j u jesu

slijedeće: 1. z n a n s t v e n a

inf o r m i r a n o s t

2. k r e a t i v n a s p o s o b n o s t 3. s p o s o b n o s t

oblikovanja

i vještina verbalnog

i vizuelnog komunici­

ranja T e tri k a t e g o r i j e

sadrže k l j u č n e m o m e n t e

n e r s k o g k r i t e r i j a koji kako u primanju koje

i interpretiranju podataka

se t i č u zadatka,

nošenju

a ko j e

prima

i po s t u p k a

i i n f o r macija

od drugih,

tako u p r e ­

i predočavanju vlastitih spoznaja u toku procesa

d i z a j n a ko j e

s a o p ć a v a drugi m a .

Te s p o s o b n o s t i g l a v n o su o r užje

efikasnog rada

d i z a j n e r a u n j e g o v o m d j e l o v a n j u koje ma određenim objektivnim uvjetima objektivnima.

Upravo

proizvodnjom,

obliku

dizaj n a . T o

ili koje

treba u č i n i t i

za v i s i k o l i k o

i zasniva metodologija

st r u č n e

prihvaća

i ljudske

č i n j e n i c u da

od n j ega t o l i k o

p r i če m u ga v o d i eti k a k o l e k t i v n o g ,

ili t i m s k i rad p r o i z l a z i

ne r adi sam,

sa s v i m u č e s n i c i m a u p r o c e s u

z n a č i da on u n a p r i j e d

njegov rezultat

odnosi p r e ­

javlja n j e g o v a s u r a d n j a s

m o r a j u m u bi t i s v o j s t v e n e

sposobnosti sporazumijevanja

i uspjeha

se u v i j e k

zato što d i z a j n e r nikad

bez o b z i r a u k a k v o m se

se

i z g r adnje điz a j -

je b a z a n j e g o v a p r i s t u p a

i od drugih,

e k i p n o g r a d a n a kojoj

i n d u s t r i j s k o g di z a j n a .

Ukip n i

iz n u ž n o s t i da se s v l a d a j u zadaci

ko j i s u o p s e g o m i n d i v i d u a l n o nesavl a d i v i ,

a s u š t i n a je u

33

tome da e k i p n i rad može

i mora dati v iši re z u l t a t nego

što je s ami zbir p o j e d i n a č n i h

No,

krajna

efikasnost

d o p r i n o s a u č e s n i k a ekipe.

ekipe k a o s a m o r e g u l i r a j u ć e g sistema,

čiji se s a s t a v m i j e n j a a n a l o g n o z a h t j e v i m a p o j e d i n i h faza p r o c e s a dizaj n a ,

m ože b i t i p o s t i g n u t a tek onda kad su u

općem odnosu proizvođača prema problemima dizajna

izgrađe­

ni i s p r a v n i stavovi,

odlučiva­

nja i kad je,

je s t v o r e n a

međut i m ,

kad su u t v r đ e n e k o m p e t e n c i j e opća p o v o l j n a kli m a

pitanje koje

za tak a v rad. To

z a l a z i u š iru p r o b l e m a t i k u u p r a v ­

ljan j a

i r u k o v o đ e n j a d i z ajnom,

drugoj

temi.

o kojoj

ćemo g o v o r i t i u

FROBLEMATIZACIJA METODOLOGIJE

34

3.1

Sto

.ie m e t o d a u đ i za inu?

R e k l i s mo da rad n a d i z a j n u treba sh v a t i t i p r o c e s u a l n o . jer je to d i j a l e k t i č k i p r o c e s p o s e b n o g k r e a t i v n o g p o n a š a ­ n j a ko j i k a r a k t e r i z i r a j u sa,

to

jest

opći a t r i b u t i s t v a r a l a č k o g p r o c e ­

odnos p r e m a nekoj

proble m s k o j

r j e š a v a n j e k o j e vo d i do s t v a r a l a č k e proces dizajna

determiniran

lemskom situacijom, koji

situaciji,

i novacije.

je s jedne str a n e s a m o m p r o b ­

a s druge

strane p o s t a v l j e n i m cilj e m

o r i j e n t i r a k r e a t i v n i proces.

L o g i č k i m o d e l k o j i m se p o k u š a v a u t v r d i t i p o s e b n a tost

odvijanja takvog procesa

analogizira z irala,

to

riječima, ciju,

da

zakoni­

čini o d r e đ e n u m e t o d u ko j a

s a m p r o c e s k a k o bi ga s jedne s t rane n o r m a l i ­ jest r a c i o n a l i z i r a l a ,

a s dru g e stra n e

r a l a s a m o m l o g i č n o š ć u n o r m a l i z i r a n o g po s t u p k a . funkcija

stimuli­

Drugim

je m e t o d e

da r e g u l i r a s l o b o d n u

imagina­

je k a n a l i z i r a p r e m a

određenom rezultatu.

Ona r j e ­

šava k o n f l i k t nja,

njeno

Pre m a tome

između logičke analize

prema tome

i kreativnog mišlje­

djel u j e u p o l j u m o g u ć n o s t i ko j e p o s t o j e

između slučajnog uspjeha

i racionalne

determinacije rezul­

t ata . U n a u c i se s m a t r a da d o p u š t a da se

predvidi rezultat. nje

Međut i m ,

i p r o v j e r a na u č n e

važiti tek

je m e t o d a

to z n a n s t v e n i j a

isk l j u č i s l u č a j n o s t i da se cilj

istine,

onoliko koliko

je

što više

što s i g u rnije

je n a učne m e t o d e

otkriva­

što u s l u č a j u d i z a j n a može i s a m i n d u s t r i j s k i dizajn

n a u č n a d j e l a t n o s t . V i d j e l i s mo da di z a j n teži da to bude i d a to

još nije,

o d n o s n o da

je to te k u onoj m j e r i u k o ­

35

joj t e o r i j s k a

i m p o s tacija

opće p r o b l e m a t i k e

d i z a j n a u od­

r e đ e n i m r a z v o j n i m s t u d i j a m a d o s p i j e v a do zn a n s t v e n i h k r i t e ­ rija i u onoj

mjeri u kojoj

ko r i s t i n a u č n e

re z u l t a t e

je pr a k s a d i z a j n a u st a n j u da

i da

u v i j e k l e g i t i m n o p i t a n j e koja u dizajnu primjenljiva

i što

ih s ama ra z v i j a . je i kakva

Zato je još

je na u č n a metoda

je uop ć e meto d a u dizajnu. Pri

tome se ne r a d i samo o p i t a n j u p r i n c i p a n ego u p r v o m re d u o p i t a n j u e f ekta. U p r i n c i p u , ljenje

o potrebi znanstvene

na, a l i

je p o s v e

nih d i s c i p l i n a dizajn

naime,

već

je p r i h v a ć e n o m i š ­

zasnovanosti djelatnosti dizaj­

otvoreno pitanje

koje su m e t o d e

znanstve­

što 3e u d i z a j n u s t j e č u p r i k l a d n e

i postoje

za sam

li z n a n s t v e n e me t o d e d i z a j n a k oje m o g u

da t i p o v o l j a n r e z u l t a t . Ključna

je tač k a u r a z r j e š e n j u tih d i l e m a p o l a z i š t e

u dizajnu važniji ciljevi nego metode

t oda d i z a j n a m o r a biti u f u n k c i j i r a c i o n a l n o s t i a u konačnici u funkciji racionalnosti

Upravo

taj

rištenja

op ć i p o ložaj

iskustava

metodologije seologiii.

to

da su

i da r a c i o n a l n o s t m e ­

dizajna upućuje

društveno-proizvodne

ciljeva,

društvenih

ciljeva.

na n e o p h o d n o s t k o ­ prakse

i na p o r i

d i z a j n a mora.iu još u v i j e k b iti u s m j e r e n i p r a k jest s i s t e m a t i z a c i j i te h n i k a

uspostavljanju gramatike postupaka lizi planiranog

koja

i svrhovitog ponašanja.

se

u s p j e š n o g rada, t e m e l j i na a n a ­

Stoga metodologija

d i z a j n a u s m j e r a v a s v o j u p a ž n j u na n ačin k a k o p r a k s a dizajna d o v o d i do p o z i t i v n i h r e z u l t a t a . P r v o što se m o ž e u t v r d i t i cima

jest da se r a d i

i o p o j m u slo ž e n e r a d n j e

o složenim postup­

koja p r e d s t a v l j a

ili akord

36

ra d n j i k oje se p a r a l e l n o

odvijaju

odv i j a j u

su p r i p r e m n e

radn j e k oje p r e t h o d e glavnoj

vrijeme

je ili u z r o k u j u

nih r a d n j i

čine

okvire zad a t k a . kontrolirano akt,

jedna

ili slijed

se v r e m e n s k i

jer pl a n

ra d n j i koje

za drugom. U tom s l i j e d u važne radnji

ispi t i v a n j a

koja u t v r đ u j u o r ijentacione

Njih tre b a v r š i t i sistem a t s k i ,

i plans k i . r ada

I samo p l a n i r a n j e

ili p r o g r a m s a d r ž i

radn j i . A k o p r o g r a m s a d r ž i

opis

izbora

što znači

je p r i p r e m n i

opis n a m j e r a v a n i h odre đ e n i h radnji,

onda m e t o d a ni j e niš t a d r u g o n e g o taj p l a n i r a n i bno s v o j s t v o

jednog skupa r a d n j i .

metodski strukturiranih strukturirane

d iti o d r e đ e n e

izbor,

S u š t i n s k a razl i k a

radnji

što d i z a j n e r

o d r e đ e n i na č i n .

postupke

s i s t e m a t s k o g pon a š a n j a , postupanje

skupova

jest u tome

s t u p a t a č n o na taj

i u isto

ili o l a k š avaju. P o d v r s t u p r i p r e m ­

i r a d n j i koje nisu zna da tre b a da p o ­

Svijest

da m o r a s l i j e ­

č ini s u š t i n u n j e g o v a m e t o d i č k o g a sa m a metoda,

pose

između

to

i

jest s i s t e m a t s k o

i z r a ž a v a se u s v j e s n o m i z b o r u i r e d o s l i j e d u p a r ­

ci j a l n i h r a d n j i . Međut i m ,

k o n s t a t a c i j a A b r a h a m a M o l e s a koja

n i t o na sve metode,

se

odnosi

opće­

da one ne s m i j u bi t i p r e v i š e s t r u k t u r i ­

ra n e k a k o se ne bi p r e t v o r i l e

u r e cept

i izg u b i l e

svoju

p r i m j e n l j i v o s t u i s t o m o m j e r u u k o j e m bi d o b i l e na p r e c i z ­ nosti,

posebno vrijedi

Treba,

naime,

vanja,

a upravo

za m e t o d e u d izajnu.

s h v a t i t i da

je p r o c e s d i z a j n a p r o c e s

je taj k l j u č n i as p e k t

i u p r a k s i d i z a j n a ne p o s t o j e va nja. J a s n o

odluka b i t n e

odluči­

o s v jetljen

formalizirana pravila

je da s u za d o n o š e n j e

ali samo relevantne

najmanje

odluči­

informacije,

informacije mogu poslužiti procesu od­

37

l u č i vanja

i p o z i t i v n o m o d v i j a n j u rada,

relevancije

najt e ž e

parcijalnih problema na j č e š ć e

su m e đ u s o b n o u k o n f l i k t u .

je izvan s a m o g p r o c e s a ili n a j m a n j e

Na pi t a n j e

što

noj

i f o r s i r a j u a l t e r n a t i v e na

je r a c i o n a l n a

O s i m toga,

odluka u p r o c e s u

ona daje

tek

i s nepoznatim,

ti n j e n e p r i m j e n e

još

o promijenjenim datosti­ i društvenoj

d i z a j n a . Veoma

Dovoljno

su različiti uvj e ­ problemskih

je s p o m e n u t i v eć

stupnja strukturalne

industrijski proizvedenih

infra g r ijač,

sredini. je mo g u ć a

o p ć i m p o j m o m i n d u s t r i j s k o g d i zajna

kriju bezbrojni realiteti. samu različitost

sferi

s o b z i r o m na r a z l i č i t o s t

jer se pod

traktor,

o b j ekata.

helikopter

Š a l i c a za

i e l e k t r o n s k i pr o -

bi m o g l i b i t i p o s t a v l j e n i

i r j e š a v a n i na

svaki proces

biti metodološki

d i z a j n a mo r a

i

i funkcionalne komp­

g r a m a t o r ne p r e d s t a v l j a j u p r o b l e m e d i z a j n a

iz s l i j e d e ć i h

o d nosno

okvir u n u t a r k o j e g se dizajn

o d & a c i t i s v a k u p o m i s a o da

univerzalna metodologija

le k s n o s t i

o dlučivanja

pa ni e m p i r i č k o - s t a t i s t i č -

a k o h oće v o d i t i r a č u n a

U tom smislu moramo

kafu,

jednost­

u p r o c e s u d i z a j n a ko j i vo d i k r e a t i v ­

ma u t e h n i č k o - i n d u s t r i j s k o j

situa c i j a ,

znači

P r e m a tome m e t o d o l o g i j a d i z a j n a n e m a d e s k r i p ­

tiv a n sadržaj: m o r a snaći,

odluke

od l u k a često s t o ­

r a c i o n a l a n način.

i n o v a c i j i tre b a r a č u n a t i

nepostojećim.

Donositi

al i d o n o s i o c i

ne m ože se g e n e r a l n o od g o v o r i t i , k i m p u tem.

o p t i m a l n a r j ešenja

jednog k o m p l e k s n o g p r o b l e m a dizajna

bi r a t i m e đ u a l t e r n a t i v a m a ,

ran

a u p r a v o k r iterije

je formul i r a t i . J e r

iste n a r a v i da

isti način.

Ipak,

zas n o v a n već

r a z l o g a ko j e n a v o d i C h r i s t o p h e r Alexander:

38

1. p r o b l e m i d i z a j n a s u više s u k o m p l e k s n i da bi se mogli i n t u i t i v n o tretirati, 2. broj

informacija potrebnih

kovito raste kamoli

za r j e š a v a n j e

pro b l e m a s ko-

da bi ih d i z a j n e r s a m m o g a o sakupiti,

ocijeniti

3. broj p r o b l e m a

d i z a j n a t a k o đ e r r a p i d n o raste,

4. vrs t e p r o b l e m a d i z a j n a m i j e n j a j u se danas n e g o nekad,

a

ili k o r istiti,

pa

je e m p i r i j s k i s t e č e n o

zn a t n o brže

i s k u s t v o posve

nedostatno. Ta če t i r i a r g u m e n t a z a s n o v a n a snosti.

s u u s t v a r i na p o j m u k o m p l e k ­

Određeni problem dizajna

varijabli

a one se ne m o g u r j e š a v a t i

i u negativnom smislu.

sumu separatnih parcijalnih kada se veća

druge,

Optimalni

rješenja.

ekonomičnost

Varijable

o blik ne p r e d s t a v l j a

proizvodnje

k a t a ne z n a č i u v i j e k s m a n j e n j e te n e s p o j i v o s t i u p r a v o

i jest

različitih

ne

postignuta

znači a u t o m a t s k i

broja d i j e l o v a . U s a g l a s i t i ona t eška m a t e r i j a čije m o i dizajn e r a .

je o s n o v n i m e t o d o l o š k i p o s t u p a k r a š č l a n i ­

ti k o m p l e k s n i p r o b l e m i h i j e r a r h i z i r a t i g a . to tati pojedine probleme u problemske raznim kategorijama proizvodnja

itd)

i bol j u

ili k o r i š t e n j e p o l u f a b r i -

spada u osnovni zadatak dizajna je da

parametara ni ­

pa na pri m j e r ,

upotrebnu vrijednost proizvoda,

Razumljivo

jedne v a r i j a b ­

kako u pozitivnom

o p t i m u m a n e g o s plet p r i s i l n o k o m p r o m i s n i h

i d e a l n o ne p o k l a p a j u ,

duliranje

s n j i h o v i m brojem,

zaseb n o . R j e š e n j e

le n e m i n o v n o u t j e č e n a r j e š e n j e tako

s a s t o j i se u v i j e k od niza

i n j e g o v a k o m p l e k s n o s t ras t e

s k upove

jest s v r s ­

ko j i p r i p a d a j u

(na p r i m j e r p o s l u ž i v a n j e ,

održavanje,

i p ri t ome p r i d a t i p o j e d i n i m g r u p a m a v a ­

39 ri j a b l i

o nu t e ž i n u k o j a im p r i p a d a s o b z i r o m na n j ihovo

relativno

z načenje. P r o c e s r a š č l a n j i v a n j a

može se, grafa,

p r e m a A l e xanderu,

tačnije

r ijabli)

"stabla" k oje 9e sas t o j i

i sprega

jednog problema

v i z u e l n o p r i k a z a t i u obliku

( r e c i pročnih

iz e l e m e n a t a

Na v r h u t a k v o g s t a b l a s t o j i n e d i f e r e n c i r a n rj e š i v k o m p l e k s n i problem, pre m a d o l j e n a l a z e

(va­

odnosa m e đ u v a r i j a b l a m a ) . i k a o t akav n e ­

a u r a č v a n j i m a ko j a se šire

se p o j e d i n a č n i p r o b l e m i na r a z n i m n i v o i ­

ma. Takvo analitičko raščlanjenje vanju problema, va nje.

al i ono

Oblik koji

tek razabrati,

z nači k r u p a n k o r a k u s v l a d a ­

još u v i j e k ne r j e š a v a s amo o b l i k o ­

je v i r t u e l n o s a d r ž a n u

a sam proces

"stablu" t reba

njegova konkretiziranja - kon­

v e r z i j e a n a l i t i č k o g d i j a g r a m a u f o r m u - što k r e a t i v n i p r o c e s d izajna, Budući napori metodologije morat

još u v i j e k

je sušt i n s k i

izmiče m e t o d o l o g i j i .

da se u b a c i u p r o c e s diz a j n a

će z a p o č e t i na toj tački.

4o 3.2

Diza.in i znans t v e n e teh n i k e

Ukupnost

zahtjeva

oblik A l e x a n d e r predstavlja kont e k s t .

i podataka

iz kojih tre b a da izraste

naz i v a kont e k s t o m ,

a s a m oblik treba da

su m u s v o j s t a v a k oje u ci j e l o s t i z a d o v o l j a v a j u

Budući

svom kontekstu, k ao p o t h v a t

je n e m o g u ć e pr o c e s

"opisati"

o blik k o j i odgovara

o b l i k o v a n j a m ože se

za n e u t r a l i z a c i j u

fak t o r a k o j i u z r o k u j u n e p o ž e l j n o n e s l a g a n j e teksta.

Dizajn,

dakle,

izra s t a

koje treba

eliminirati,

onih

o b lika i k o n ­

iz trenja s nega t i v n i m ,

lista p o t r e b a ka o k o l i č i n a p o t e n c i j a l n i h

ri k o n c i p i r a n i

interpretirati

ili i s k o r i j e n j i v a n j e

podloga

pa

f a k t o r a s m etnji

je za p r o v j e r u u kojoj m j e ­

oblik o d g o v a r a k a t a l o g u z a h t j e v a - k o n t ekstu.

Tamo gdje postoje standardi s kvantificiranim poredbenim vrijednostima teškoća u međutim,

(na p r i m j e r p r o p i s i

Stoga

je m a t e m a t i č k a

mo g u ć a s a m o s v a r i j a b l a m a k o j e di z a j n u v e l i k o j

mjeri

k oja

je

se d a d u k v a n t i f i c i r a t i ,

optimalizacija,

za

je d o š a o

Christopher Alexander

je s v o j u m e t o d o l o g i j u d i z a j n a b a z i r a o na

mats k o j

jednoj m a t e ­

d i s c i p l i n i - t e o r i j i s k upova.

Drugi poznati izgradio

Dizajn,

irelevantna.

je k o n s t a t a c i j a do k oje

koji

nema p o ­

i normi.

rješava probleme u kojima varijable nemaju pored­

benih s k ala.

To

o toleranciji),

ispitivanju podudarnosti projekta

t e o r e t i č a r m e t o d o l o g i j e d i z a j n a Bruce Archer

je s v o j u s i s t e m a t s k u m e t o d u p o l a z e ć i

organizacije kompjutere.

i planiranja Ali

i t a m e t o d o l o g i j a koja

Sistematika,

naime,

za

je p e r f e k c i o n i r a n a

u s m i s l u d o s l j e d n j e r a c i o n a l i z a c i j e post u p k a , s rž o b l i k o v a n j a .

od tehnika

i od p o s t u p a k a p r o g r a m i r a n j a

ne d o diruje

k o j u p r e d l a ž e Archer,

41

a s a s t o j i se u s t vari od k o n t r o l n i h

lista koje

p r i m j e n j u j u p ri r e a l i z a c i j i k r u p n i h

tehnićko-naučnih prog-

grama

(mrežio

planiranje)

ciju i p r o v j e r u podataka, sin t e z e k o j i iako se ne

se općenito

osig u r a v a m i n u c i o z n u a k u m u l a ­

ali ne p r i d o n o s i k r e a t i v n o m a ktu

je u d i z a j n u bitan. P l a n i r a n j e

i s k l j u č u j u ne m o g u se

i oblikovanje

id e n t i f i c i r a t i . P l a n i r a n j e

k ao i n t e n c i j a k o n t r o l e n i j e n a d o m j e s t a k za oblikovanje, je dnako k ao što o b l i k o v a n j e k ao ne

isključuje

i n t e ncija

za o r g a n i z i r a n j e m

planiranje.

Princip kontinuirane racionalizacije koji dizajna,

približio

je u osnovi

je m e t o d o l o g i j i d i z a j n a

još

jednu znan-

s t v e n o - t e h n i č k u m e t o d u p o z n a t u pod n a z i v o m an a l i z a v r i j e d ­ nosti

(value a n a l y s i s

ili v a l u e

e n g i n e e r i n g ) . O n a se k o r i ­

sti za p o b o l j š a n j e v r i j e d n o s t i p r o i z v o d a m e n t i p r o i z v o d a dovode u v e z u s nji m a mentima troškova proizvodnje, proizvoda

Prema

ispunile

ta k o što se e l e ­

odgovarajućim ele­

ka k o bi se t r a ž e n e

funkcije

s najmanjim utroškom sredstava.

tome m e t o d a a n a l i z e v r i j e d n o s t i u o s n o v n i m k o n c e p c i ­

jama o d g o v a r a

intencijama dizajna

ru p r o i z v o d a ,

jer k r i t i č k i

i zadire u s a m u s t r u k t u ­

isp i t u j e

s v a k i n j e g o v dio s

obzirom na funkciju koju vrši

i 3 o b z i r o m na to kol i k o ta

f u n k c i j a ko š t a .

o d r e đ e n a p r o p o r c i j o m ko r i s t i

Vrijednost

je

p r e m a c i j e n i košt a n j a . B u d u ć i se a n a l i z a v r i j e d n o s t i i nabave,

i proda j e ,

karaktera

i veoma

n e r o v cilj,

ona

tiče

i konstrukcije,

je u s t v a r i

i izrade,

interdisciplinarnog

je s r o d n a p o s t p u k u d i z a j n e r a . A l i điz a j -

međ u t i m ,

nije samo

jeftinoća.

42 Nagle p r o m j e n e u t e h n i č K i m o snovama često i z a z i v a j u n e s n a l a ž e n j a ne izaziva

i pojava kompjutera.

p i t a n j e m u koj o j

I d i z a j n e r i su već s u očeni s

s ti v j e r o j a t n o neće kao

z ajna n e t a k n u t i m .

instru­

se dosad p r e t e ž n o u p o t r e b l j a v a o u

n e d i z a j n e r s k i m podru č j i m a ,

naime,

zvanja

šokove. Takve p r o m j e ­

se m j e r i k o m p j u t e r može k o r i s t i t i kao

ment di z a j n a . K o m p j u t e r

juter,

tradic i o n a l n i h

pa i prave

ali njegovo korištenje u budućno­

o s tati s a m o na r u t i n s k i m poslo v i m a . K o m p ­

ins t r u m e n t Ma k o l i k o

i s k u s t v a u t o m pogledu,

d i z a j n a ne

o s t a v l j a sadržaj

su još n e p o t p u n a

već d anas

potencijalne promjene u praksi

di­

i nedostatna

se d a d u p r e d v i d j e t i neke

i n d u s t r i j s k o g d izajna.

Spome­

nut ć emo s a m o dvije.

Ef i k a s n o s t

prikupljanja

i n f o r m a c i j a bez k o j i h

dizaj n e r ne

može r a d i t i s t o j i p r e m a k o m p j u t e r s k o m p r i k u p l j a n j u i n f o r m a c i ­ ja u t a k v o m o d n o s u kao d o met mjes e c . V r i j e m e ili p o d a c i nedopustivo

je p r e d u g o . može u

ogrom n o j

Čak i onaj

čije

formi r a n j e

omo­

i korištenja

i n formacija,

s da l e k o

i kompletnosti.

ili crt e ž a

je često pris i l j e n

iz r a d i t r o d i m e n z i o n a l n i model.

d i z a j n e r k o j i r a s p o l a ž e d o b r o r a z v i j e n o m mo ć i p r o ­

stornog predočivanja na primj e r ,

za

informacije

m j e r i s k r a t i t i faze p r i k u p ­

o b l i k o v n o g r a d a na d e t a l j i m a d i z a j n e r

da u m j e s t o s k i c e

sih

tehničke

" B anka p o d a t a k a "

s i s t e m a t i z a c i j e pa

većom pouzdanosti

Kod

p r e m a d o m e t u ra k e t e

o s t a n j u n a t r ž i š t u b ez m e h a n i z i r a n i h postupaka,

gućuje kompjuter, ljanja,

st r i j e l e

p o t r e b n o da se p r i k u p e

imat će p o t e š k o ć a

kod vi z u a l i z i r a n j a ,

k u t a k oji čine t ri b r i d a r a z l i č i t i h r a d i j u s a k o ­

jedan p r e m a d rugome. P r i j e l a z i

na, v a r i j a n t e

oblika,

sma n j e n j a ,

oblika,

poveć a n j a ,

modulacija površi­ različiti aspekti

43

i koordinacija

dime n z i j a m o g u se u tren

po m o ć u p o s e b n i h k o m p j u t e r a

oka v i z u a l i z i r a t i

konstruiranih

za

tu svrhu.

I estet­

ske odluke m o g u se u t om s l u č a j u zasn i v a t i na s p e k t r u v a r i j a ­ cija koje

se

tradicionalnim postupcima

čisto t e h n i č k i h zivanja,

kao

struktivna

ne m o g u

o s t variti

iz

i e k o n o m s k i h r azloga. M a n u e l n a t e hnika p r i k a ­

što

je t e h n i č k o crtanje,

g u b i na z n a č e n j u a k o n ­

će g e o m e t r i j a n a p r o t i v do b i t i s n a ž a n pođstrek,

jer

su m o g u ć e v e l i k e u š t e d e v r e m e n a .

Kompjuter

r an j e t i j e l a

i t r a n s f o r m a c i j a površina.

Korištenje mentima

koja se p r e s i j e c a j u

k o m p j u t e r a veo m a

je v a ž n o

(st u d i j e p o k r e t a u p r o s t o r u )

olakšava konstrui­

i u ergonomskim eksperi­ jer

om o g u ć a v a

dina m i č n e

simulacije. Kompjuterska

tehnika,

k o j a se u t o m s m i s l u već n a v e l i k o k o r i 3 t i

u nekim krupnim biroima avionske imat će s i g u r n o k o n z e k v e n c i j a nih p l a n o v a d i z a j n e r s k i h

njegov

svega

industrije,

škola.

S h v a t i m o li d i z a j n e r a k a o mo n a k o n

i automobilske

i u radikalnim promjenama nastav­

čo v j e k a

što smo dos a d

koji r j e š a v a p r obleme,

konstatirali

z a k ljučiti,

z a d a t a k sve v iše u s p o z n a v a n j u p r o b l e m a , p r e m a tome

problema vlastite m e t o d e p d n o s n o metodologije

o ri j e n t a c i j i ,

n e g o li j e d n o s t r a n o m u s m j e r e n j u .

kritički stav

za u z e o p r e m a

općenito,

očita

t ava p r o c e s

dizajna

nost

trebaju najviše

metode

odre đ e n o j

je v r i j e d n o s t

metodi

me t o d e u tome

i ne d o p u š t a

i

d i zajna. M e t o d o ­

logi j a u s v o m n a j b o l j e m o b l i k u m ože više p o s l u ž i t i

lišiti.

mora­

da je

s v e stranoj

Ma k a k a v se

ili m e t o d o l o g i j i što u n a p r i j e d

ocr­

o b l i k o v a n j e na p a m e t . R a c i o n a l ­

oni k oji s m a t r a j u da

je 3e m o g u

44

Iako m e t o d o l o g i j a diza j n a u s v o m d a n a š n j e m s t a d i j u sliči p s i ­ h o l o g i j i u 19.

stoljeću,

k ada

"pravo" n a u k e m e t o d o l o g i j a naje da se mo r a disciplinama, proširenim

je težila da p o s t i g n e status

d i zajna

svejedno

oslobađati parazitskog

je došla do s p o z ­

odnosa

a li da se u isti mah ne s mije

prema

dr u g i m

za t v a r a t i pred

t e h n i č k i m m o g u ć n o s t i m a . U n a t o č sa d a š n j o j

neodr e đ e

n o s t i k o j u č i n i r a z n o l i k o s t p r a k t i č n i h m e t o d a dizajna, d o l o g i j a d i z a j n a poči v a na ipak p o s t o j e

invarijante

k ost u r d i z a j n a .

meto­

č i n j e n i c i da u p r o c e s u dizajna

iz k o j i h

se u v i j e k m o ž e

izgraditi

P R E G L E D METODA DIZAJNA

45

4.1

Strategije

Stan o v i t e k o n s t a n t e koje p o s t o j e u s v a k o m p o s t u p k u dizajna C h r i s t o p h e r J o n e s u zeo m i sli r a z n o l i k e

liku izme đ u s t r a t e g i j e Pod

je za p o l a z i š t e svoga p o k u š a j a da os­

metode,

"strategijom"

n a l a z e ć i da i takt i k e

on m i s l i na

od l u č i o s p r o v e s t i ,

a pod

je p o t r e b n o u t v r d i t i r a z ­

o b l ikovanja.

slijed

" t a ktikom"

faza koje

je dizajner

na tehn i k e

ili oruđa k o ­

jima se d i z a j n e r k o r i s t i u r a z n i m fazama dizaj n a . Jedna

od m a l o b r o j n i h

re t i č a

i dizajna

zajedničkih

tač a k a u kojoj

s l a ž u jest da p o s t o j e

tri

se m n o g i t eo-

faze u s v a k o m p o ­

s t u p k u di z a j n a . T o su:

1 . a n a l i z a - p o d j e l a p r o b l e m a na sk u p o v e z a h t j e v a ili uvjeta, 2 . s i n t e z a - s a ž i m a n j e ideja t a k o da t vore c j e l o v i t o rješenje, 3 . verifikacija - procjenjivanje rješenje

Kad

ili m j e r e n j e

stup n j a do k o j e g

odgovara zahtjevima.

su rezultati verifikacije negativni predložena

m o r a j u se m o d i f i c i r a t i

ili o d b a c i t i . P o n e k a d

o t k r i v a j u g r e š k e p o č i n j e n e t o k o m ana l i z e . akcija analiza-sinteza-verifikacija prije nego

što d i z a j n e r

s a z n a sve

rje š e n j a

se v r e d n o v a n j e m

P r e m a tome slijed

t r e b a p o n o v i t i v iše p uta

što tre b a da

zna da bi s t v a ­

ri d o v e o u r e d . To c i k l u s n o p o n a v l j a n j e u r j e š a v a n j u č i t a v o g p r o b l e m a njegovih

d i j e l o v a d o v o d i na k r a j u do s m a n j e n j a

p r i h v a t l j i v u m j e r u i t ek odluke.

tada

ili nekih

n e s i g u r n o s t i na

je s i t u a c i j a z rela

za n e o pozive

46

T a k a v opis k o j i pokaz u j e

da

je d i z a j n e r o v p o s t u p a k fluidan

proc e s ko j i se m ože v i z u e l n o p r e d o č i t i kao mre ž a

ciklusa

i

p o d c i k l u s a v e z a n i h na r a z l i č i t e načine prema r e d o s l i j e d u faza koje d i z a j n e r

odabere,

dosta

se r a z l i k u j e

slij e d o v a u n a p r i j e d p l a n i r a n i h

faza što

od p r i l i č n o krutih

ih p r e p o r u č u j u neki

t e o r e t i č a r i diz a j n a . P ostoje,

na p rimjer,

ko j i se s a s t o j e kakvih krugova pojedinih

unaprijed

od s t a n o v i t o g

niti ponavljanja

koraka

un u t a r

f aza

nearni slijedovi u kojima s pre g e n a l a z e pjutere

planirani linearni slijedovi f i k s n o g broja

se

jedna

jedna u drugoj

( p rimjer 2 i 3). P r o g r a m i za k o m ­ Zatim postoje razgranati slijedo­

se n e k o l i k o u n a p r i j e d i povremeno

(primjer 4). To (critical path

planirdanih

i posve

aktivnosti

spa j a ra d i v e r i f i k a c i j e

je k a r a k t e r i s t i č a n network)

oblik m r e ž e k r i t i č n o g puta

stavova.

i rješenja prema

n a m j e r n o m i z b j e g a v a n j u pla n a

Neki

i n z i s t i r a j u na

principu slučajnosti

akcije

m n o g i su d i z a j n e r i n a v i k l i da u

(primjer

istra­ i na

5 ). Po tr a d i c i j i

jednom trenutku

istražuju sa­

mo m a l i di o p r o b l e m a d r ž e ć i se p r e t e ž n o r a n i j i h r j e š e n j a je v r i j e d n o s t

faze,

je p r e t h o d i l a

čija

6 ). P o s t o j i i t a k v o m i š l j e ­

(p r i m j e r

je n a j b o l j e p r e p u s t i t i d i z a j n e r u da

ke p o j e d i n e

Želimo

provjerena

odvi­

ili reviz i j e

za p o s t u p a k dizaj n a .

suprotnih

živanju problema

nje da

li­

ili dvije p e t l j e povra t n e

o b i č n o s u toga tipa.

ja p a r a l e l n o

ima

samo između

(primjer l ) . T a k o đ e r pos t o j e

vi kod k o j i h

No,

faza gdje nema n i ­

između faza već

od r e d i sadržaj

nakon u p o z n a v a n j a s r e z u l t a t o m faze koja

sva­ joj

(primjer 7 ).

li o c i j e n i t i r e l e v a n t n o s t

tih r a z n o l i k i h p o s t u p a k a d i ­

z a j n a za n e k u k o n k r e t n u s i t u a c i j u ,

moramo

imati na u m u dvije

47

stvari: 1. K o l i č i n a

i s t r a ž i v a n j a što

ih d i zajner treba p r o v e s t i p r o ­

porcionalna

je njegovoj

n e s i g u r n o s t i na počet k u . U nov i m

situacijama

on mora p r o š i r i t i s v oja istraživanja,

a u poz­

n a t i m s i t u a c i j a m a može b rzo u č i n i t i sk o k do d o b r o g r j e š e ­ nja.

Dob r a

vrs t e

strategija

i u prav o j

na onu m j e r u u kojoj t e gija

(tada

nagađanju

je ona koja

daje

in f o r m a c i j e pravo

k o l i č i n i da bi se n e i z v j e s n o s t se m o g u d o n o s i t i

je u s t v a r i

i nema)

ili p a k dobiva vi š e

odluke.

smanjila

Loša

je s t r a ­

kad se d i z a j n e r pr e p u š t a

informacija nego

što ih može

koristiti. 2. U s v i m s i t u a c i j a m a d izajna,

o sim u n a j j e d n o s t a v n i j i m ,

r o j a t n o p o s t o j i n e k o l i k o p u t o v a kroz m r e ž u ko j i v o d e do z a d o v o l j a v a j u ć i h r j e š e n j a rješenja.

Važno

za n j e g o v e V i dimo,

dakle,

v i m s l i jedom,

ili čak do istog

je p r o n a ć i t a k v u s t r a t e g i j u k o j o m će d i z a j ­

ner b r z o s t i ć i do c ilja ce r a z b a c a n i h

vje­

i s traživanja

i p o m o ć u k oje

će

izbjeći stranputi­

i n f o r m a c i j a k oje m o g u bi t i p o s v e

irelevantne

c i ljeve. da se d i z a j n e r ne nego

treba

odabrati

u skladu s konkretnim problemom, i vlastitim iskustvom. koriste raspoloživi

bi t r e b a o k o r i s t i t i bilo k a k ­ ili p r o n a ć i slijed sreds t v i m a ,

koji

je

krajnjim rokom

T r e b a p r o n a ć i slij e d k o j i m se najbo l j e

iz v o r i

za k a k o će se p o s t a v l j a t i

i n f o r macija, i formulirati

a to

je u j e d n o o b a v e ­

i pitanja

i odgovori

na p i t a n j a . K a o m j e r i l o za u s p o s t a v l j a n j e r a v n o t e ž e informacije k o jom raspolaže

izm e đ u n e p o u z d a n o s t i

i cijene k o š t a n j a

kaciju može mu poslužiti kazna

k oja ga

za n j e n u v e r i f i ­

čeka a k o

je po č i n i o

A8

g r e š k u u di z a j n u .

On može*

na primjer,

u t v r d i t i da su t r o š k o ­

v i t e s t i r a n j a a l t e r n a t i v n i h r j e š e n j a manji n ego kazna koju bi p l a t i o da n a s t a v i rad na

je d n o m r j e š e n j u k oje bi k a snije

morao napustiti. No,

važno

je

i to da o d a b r a n i slijed

rovim sklonostima

i sposobnostima.

bude u s k l a d u u điz a j n e -

P o s t u p a k dizajna

ne bi t r e ­

bao n i č i m o g r a n i č i t i n j e g o v u s l o b o d u da m i j e n j a p l a n o v e u skladu s novim

informacijama

i s p o z n a j a m a do koj i h d o lazi u

t o k u rada. Stoga

je k o r i s n o da d i z a j n e r

o d ržava dvi j e st r u j o

lelno

i dva s k u p a

jedan l o g i č k o g sadržaja,

b ilježaka,

m a š t o v i t o g , te da se p r e b a c u j e

mis l i p a r a ­ d rugi

s jedne na d r u g u č i m za to

osjeti potrebu. Povremeno, najbolje

te

se struje m o g u s t o p i t i ta k o da se k o m b i n i r a j u

bilješke

iz s v a k o g

skupa,

a ostale

zanemaruju

(pr i m ­

jer 8 ) . ■^ada je već primjena

j a s n o da s i s t e m a t s k o

ove

ili

izbor s t r a g e g i j e vjeruje

da

odgovaranje

one nove

oblikovanje nije

tehnike. To

ili s l i j e d a

za k o j i

ek s k l u z i v n a

je r a c i o n a l n i d i z a j n e r o v on s m n o g o

opr a v d a n j a

je n a j b o l j a r a s p o l o ž i v a m e t o d a za p o s t a v l j a n j e na p i t a n j a r e l e v a n t n a prob l e m u .

i

49

4.2

Taktika

Tehnike tar

i s r e d s t v a koje di z a j n e r

jednog s l i j e d a

oblikovanja,

k o risti u r a z n i m fazama u n u ­ C h r i s t o p h e r J o nes naziva tak-

t ikama. Pr e m a

tradicionalnoj

t e h n i c i rada

n a crte u r a z n i m mjerilima, na l n i

inžinjeri

troškova,

dizajneri

perspektive

izrađ u j u prorač u n e ,

provode

aspekti problema

i z r a đ u j u skice,

i modele,

dijagrame

dok p r o f e s i o ­

toka,

i t d , 3 a s v r h o m da se

testiranja

k oji n i s u v i d l j i v i na n a c r t i m a

analize

otkriju oni

ili se n a c r t i ­

ma ne m o g u p r i k a z a t i . Sistematske metode kazati

i m a j u za

koje n a v o d i Jon e s

cilj

da se,

na d i z a j n e r o v o g r a z m i š l j a n j a ma p o s t u p k a

ć emo u k r a t k o p r i ­

i predočavanja,

oblikovanja uključi

vog procesa dizajna.

i koje

za r a z l i k u od t r a d i c i o n a l n o g n a č i ­ v eć u r a n i m f a z a ­

što ve ć i broj

3 d r u g e strane,

sudionika

sistematske

t ra ž e da se u l o ž i više v r e m e n a u r a n i m faz a m a postupka, ju s ti m da će se projektnih

ogr o m n o v r i j e m e

tehnika

Ve ć i n a s i s t e m a t s k i h istraživanja

l._Kontrolne

ide

liste

koje

se sve više

9 ).

za t i m da se p r o š i r i podru č j e za p r o b l e m ili da bi se

informacije. (Checklists)

od n a j j e d n o s t a v n i j i h

skih t e h n i k a

( primjer

da bi se n a š l o r j e š e n j e

pronašle relevantne

Jed n a

metoda

računa­

uštediti automatizacijom

i tehnika prezentacije

o s l a n j a j u na p o m o ć k o m p j u t e r a

čita­

meto d e koje

i najčešće primjenjivanih sistemat­

jesu k o n t r o l n e

lis t e

koje se s a s t o j e

od niza u n a p ­

rijed p r i p r e m l j e n i h p i t a n j a na koja se u ve z i s p o s t a v l j e n i m problemom i sp u š t a n j e

traži

odgovor.

iz v i d a

Svrha

je k o n t r o l n e

jednog ili v i š e

proizvod morao udovoljiti

(prim j e r

liste da onemogući

od bro j n i h u v j e t a kojima bi lo).

5o

2. P r o t r e s a n j e Unutar grupe n i m putem,

misli

lju d i

(Br a i n s t o r m i n g 2

(4-6) u č e s n i c i spontano,

i z r a ž a v a j u s voje m i s l i

postavljenim problemom.

T e k na k r a j u s a s t a n k a k oji se odvija

pod r u k o v o d s t v o m voditelja, ne

ideje

i eventualni

o c j e n j u j u se

i rezimiraju pojedi­

zaklj u č c i . P r e d n o s t

liko u m o g u ć n o s t i d o b i v a n j a k v a l i t e t n i h raščišćavanja

p i s m e n i m ili u s m e ­

ili a s o c i j a c i j e u v ezi s

je te meto d e ne t o ­

ideja

koli k o u brzini

prob l e m a .

3 . Sinekt i ka_ (_Synect i c s ) Metoda koju širih

je u v e o W i l l i a m G o r d o n s a s t o j i se u a k t i v i r a n j u

i dubljih

misaonih

i iskustvenih struktura

i im a g i n a t i v -

nih p r o c e s a p e r c p e c i j e u r j e š a v a n j u p r o b l e m a m i m o determinizma,

logič k o g

k a k o bi se p r o b l e m r e s t r u k t u r i r a o na r a d i k a l n o

n o v način. P o l a z i se od p r o b l e m a

"kako

js zadan"

da bi se

odb a c u j u ć i sva

olaka r j e š e n j a d o š l o do d e f i n i c i j e

stvarnih

shvaćen").

e v o k a t i v n a p i t a n j a koja

tre b a

Tada voditelj

postavlja

da i z a z o v u a n a l o g i j e p r o b l e m u

- personalne

(lična i d e n t i f i k a c i j a

teškoća

i to a n a l o g i j e

("problem

tri tipa:

i uživljavanje u problem­

sku s i t u a c i j u ) , - direktne

(bio l o š k e

- simboličke

ili d r u g e

solucije

slič n i h p roblema),

(klju č n i ili n e o s v i j e t l j e n i d i j e l o v i p r o b l e m a

o z n a č a v a j u se n e k o m r i j e č j u

ili z n a k o m ) .

Rezultati takvog procesa mišljenja mogu otkriti analogije n ije

čije se i m p l i k a c i j e

ispituju.

za

zanimljive

"shv a ć e n i p r o b l e m "

onda d e t a l j ­

51

c ii a _ i in ° v a c i j a _ ( R e c l a s s i f i c a t i o n and T a m e toda s a s t o j i se u lovi p o s t o j e ć i h

bome da

objekata

a onda se p r o š i r u j e

se najpr i j e r e g r u p i r a j u d i j e ­

i ^ k l a s i f i c i r a j u nji h o v e funkcijo,

spektar

funkc i j a p rema n o v i m zahtjevima

k ako bi so u s t a n o v i l i n ovi p o t r e b n i di j e l o v i

5. M a t r i c e _ i _ m r e ž e

(Matrices and nets)

Specijalnim dijagramima

v eza ne

ili nove cjeline

1 1 ).

(primjer

akcija)

innovation)

predočuje

se

(matricom interakcija

i provjerava

iz m e đ u p o j e d i n i h p o d s k u p o v a

(predmeta

ili p r e d m e t n e

se u m a n j i m o g u ć n o s t m o g u ć i h v e za.

6 . Metoda

problema

12)

"dio p o dio"

ili

or m u l t i p l e

i m r e ž o m inberili n e p o s t o j a n j e

ili dij e l o v a

okoline) . S l uži

i s p u š t a n j a ne k e

(Primjer

by p a r t s

postojanje

bitne veze

između brojnih

"mnogostruke koncepcije"

c o n c e p t method)

cjeli­

i kao k o ntrola da

_

(Design-

_ _

P r o b l e m se u f a z i a n a l i z e p o d i j e l i na p o t p r o b l e m e u t om s m i ­ s l u da se nih

odvojeno sistematiziraju

objekata,

ka da se

odnosno dijelova

Osnovna

je p r e t p o s t a v ­

i n t e r a k c i j e m e đ u d i j e l o v i m a p r o b l e m a m o g u zan e m a r i t i

s t im da će se

k o m p r o m i s n o r j e š e n j e na ć i u kasni j o j

S p e c i f i c i r a j u se, koje

i i s p i t u j u f u nkcije p o j e d i ­

objekata.

se p r i j e

dakle,

alternativne pojedinačne

definitivnog

i z bora m o g u testirati,

fazi rada.

funkcije da bi se

u t v r d i l e g r a n i c e u n u t a r koj i h p o s t o j i d i j a p a z o n p r i h v a t l j i v i h rješ e n j a .

Odabrana parcijalna

r a t i u c j elinu.

rješenja nastoje

se

onda

integri­

52 Ta

je metoda

opravdana u d i z a j n u objekata k oji n i s u vezani

d i r e k t n i m f u n k c i o n a l n i m int e r a k c i j a m a

7. Metoda r j e š a v a n j a

cjeline

(Design-as-a-whole

ili metoda

interferencija

"izvana prema unutra"

or ou^-in method)

k o n c e pciji.

M eđutim,

kori s t i za p r e d o č a v a n j e g l o b a l n o u g l a v n o m s amo

13).

s a s t o j i se u tome da 3 e traže

S up r o t n o p r e t h o d n o j v anj a " g l o b a l n o j

(Primjer

o obli k u a ne

model

kon c e p c i j e

o funkciji,

f u nkcija ni t i p r e d o d ž b a

" p r ilagođa-

ili nacri; koji se daje

informacije

pa se ne dobiva shema o tome u kojoj m jeri

pojedini dijelovi sudjeluju u obavljanju različitih To

je t r a d i c i o n a l n a

funkcija.

i k o n z e r v a t i v n a metoda.

8 . M e t o d a p r e r a s p o d j e l e _ f u n k c i j a _ ( k e - a l l o c a t i o n of Functions) K o m p l e k s n i m g r a f i č k i m p r i k a z o m koji s a d r ž i

ili

ostalim pogodnim funkcionalnim dijagramima

( t o pološka stabla,

matrice

in t e r a k c i j a ) ,

p r e d o č a v a se

je dijele na k o m p o n e n t e mentima proizvoda.

i analizira

i u k a k v o j v e z i stoje

Na taj

turalna kompleksnost

se n a č i n u s p i j e v a

proizvoda

je baziran na

k ako se f u n k c i ­ s pojedinim ele­

reducirati struk­

i posredno smanjiti

cijena k o š ­

tanja .

9. M e t o d a p r e k l a p a n j a f u n k c i j a

(Overlapping functions

)_

Zasniva se t a k o đ e r na s h e m a t s k o m p r i k a z u k o m p l e k s n e m e đ u z a v i ­ s n o s t i f unkcija,

a kao o s n o v n i d i j a g r a m s l u ž i t o p o l o š k o stablo

na k o j e m je v i d l j i v o g r a n a n j e objekata.

i međusobni

odnos

f u nkcije

ili

53

Da zaključimo: noj

i sa m Jones u v i đ a da se u ovoj

fazi r a z v o j a

formalnih me t o d a

odgovori na p i t a n j e koja

je od p o s t o j e ć i h met o d a n a j e f i k a s n i ­

ja, ali one s v e j e d n o p r e d s t a v l j a j u određene novog metodološkog

eleme n t e

jednog

jezika k oji m ože p o s l u ž i t i da se po s t e p e n o

p r e v l a d a j u g r a n i c e mis l i poj e d i n c a , p r i j e ć i a k o se

još uvijek r a ­

dizajna ne m o g u očekivati

a u p r a v o te g r anice

želi z a d r ž a t i k o n b r o l a nad

treba

industrijskim ra­

stom i njegovim posljedicama. Bitno

je,

naime,

uočiti razliku

izme đ u

" s i s t e m a t s k o g dizajna"

i "dizajna odoka". T r a d i c i o n a l n i dizajn, mah

izgledati

iskustva

i brži

i j eftiniji,

i darovitosti,

g u u t v r d i t i t e k nak o n k o j i može

izgledati

jeru u svakoj

fazi,

s ma n j u j e r i z i č n o s t

ko j i može u prvi

za v i s i od

a n j e g o v i se u s p j e s i

obavljena

posla.

in d i v i d u a l n o g ili po g r e š k e m o ­

S i s t e m a t s k i dizajn,

i prespor

i skup,

ne z a v i s i

od n e n a d o k n a d i v e

odluka na m i n i m u m .

omogućava

i braži p r o v ­ lič n o s t i

i

IoTEMATIZACIJA PARAMETARA

54

5.1

Formulacija

Iz d o s a d a š n j i h

zadatka

razm a t r a n j a v i d j e l i smo da

je suština procesa

dizajna u u t v r đ i v a n j u r e l e v a n t n i h p a r a m e t a r a

i u određivanju,

odnosno o d l u č i v a n j u o n j i h o v i m v r i j e d n o s t i m a

(varijablama)

koje se u r j e š e n j u d i zajna m o g u

ili mora j u u z e t i u obzir.

S p e c i f i k a c i j a p o j e d i n o g k o n k r e t n o g zadatka đ i z a j n o r o v e ve n c i j e mora n a j p r i j e da o međi sa m o p o d r u č j e p ripada,

to jest

je i namjene,

opći ko n t e k s t

njegove koncepcije

kao f u n k c i ­

s o b z i r o m na t e h n o l o š k o - o r g a n i z a c i o n u osnovu

proizvodnje

i s o b z i r o m na s t r u k t u r u a s o r t i m a n a .

Formulacija

z a d a t k a u t o m s m i s l u t r eba da se oslanja

hodna

i s t r a ž i v a n j a un u t a r po d u z e ć a ,

nje g o v i h

ž ivač k i h s l u ž b i kao što su t e h n o l o š k a vanje

tržišta,

i z g r a d n j a lika

planiranje firme

tenciji upravnih vojnu

proizvoda

i s traživanja,

i istra­

istraži­

i p l a n i r a n j e asortimana,

organa p o d u z e ć a k o j i s t v a r a j u d u g o r o č n u r a z ­ i k o j i do n o s e u p u t s t v o

iz k o j e g r u k o v o d i l a c

za d i z a j n p r i p r e m a u p u t s t v o

F o r m u l a c i j a zadatka,

prema

na p o d l o g a

iz koje

za d i z a j n

o d nose

na p r e t ­

razv o j n i h

i t d . O d l u k e u t o m s m i s l u osta i u u k o m p e ­

i poslovnu politiku

voljnije

inter­

dizajna koj e m

funkcija

tome,

nije n i š t a

dizajner

za projekt za d i z a j n e r a .

d r u g o n ego o s n o v ­

tre b a da u t v r d i n a j p o ­

i namjena planiranog proizvoda u ko n ­

tekstu proizvodnih mogućnosti

i d r u š t v e n i h p o t r e b a ka k o se

r e f l e k t i r a j u na tržištu. V e ć u t o m k o n t e k s t u s a d r ž a n i su u g r u b o m os n o v n i p a r a m e t r i o k o j i m a će d i z a j n e r m o r a t i v o d i t i računa, virna problematika konkretnog dizajnerova de f i n i r a

o r i j e n t i r a n a je ok­

z a datka dizaj n a .

T u započinje

i n t e r v e n c i j a k r i t i č k o m a n a l i z o m č ija je 3v rba da

z a d a n i problem,

"zadani p r o b l e m "

to

prevede u

jest da

odgovarajućim postupkom

" s h v a ć e n i pr o b l e m " .

55

5.2

Defin i c i j a problema

I n tencija

je di z a j n e r o v a da p o s t i g n e

strukturalnu i funkcio­

n a l n u i n o v a c i j u proizvoda,

pa se njegova

nuž n o k r e ć u na vi š e nivoa.

On mora da p o s t a v i

i s p i t ivanja problema i ona pitanja

koja p r o i z v o đ a č n o r m a l n o ne post a v l j a ne samo zato što p r e l a ­ ze n e p o s r e d n i p r o i z v o đ a č e v jalnoj

domeni dizajnerove

i n teres već

i zato š t o.su u s p e c i ­

s t ručne kompete n c i j e .

U b a z i č n i m m o t i v i m a k oji p o k r e ć u s v a k u l j u d s k u akciju, su b i o l o š k i motivi,

p r o i z v o d n o - e k o n o m s k i mot i v i

ršavanja organizacije naći s u g l a s j e

lju m e đ u s o b n u v e z a n o s t je i n a j d a l j e

"Dubina

takti l n e

načina

ske

iz m e đ u o s t a l o g sto j i

i s l i j e d e ć a r ečenica

o d g o v o r n o s t u t o m pogledu:

o d g o v o r n o s t i p r o t e ž e se od

korištenja proizvoda

d o t jeranosti,

ku l turnih,

imaju n a j d u b ­

i u j e d n o se p o s l j e d i č n o n a j p o z i t i v n i -

dizajnerovu

dizajnerove

cipi r a n j a

d i z a j n e r nast o j i p r o ­

inte r a k c i j a koje

projiciraju.

U statutu IC3ID-a ko j a p r e c i z i r a

l j u d s k o g društva,

onih s p e c i f i č n i h

a to

i motivi u s a v ­

socijalnih

i zvornog k o n ­

do nje g o v e vizue l n e

i

i obu h v a ć a u z a j a m n u v e z u funkcionalnih, i ekonomskih

doprinosa

poboljšanju ljud­

okoline".

Ta s p o z n a j a

osnova

je p r o f e s i o n a l n e s v i j e s t i di z a j n e r a koja

g a čes t o s t a v l j a u n e z a v i d a n polož a j , vodi računa

i o interesu proizvođača

što u tržišnoj

p r i v r e d i ni j e u v i j e k

I z v o r n o k o n c i p i r a n j e na č i n a parametre namjene

bud u ć i ga

lako.

korištenja proizvoda

koji p r o i z l a z e

o b a v ezuje da

i o d r u š t v e n o m interesu,

iz u t v r đ e n i h

obuhvaća

ili p r o g n o z i r a ­

nih p o t r e b a p o t r o š a č a - k o r i s n i k a u k o n t e k s t u n j e g o v o g s o c i j a l ­ nog stratusa, povne mo ć i

to

jest n j e g o v i h k u l t u r n i h

navika,

i n j e g o v o g d r u š t v e n o g stand a r d a .

poboljšanjem predmetne

o k oline

n j egove k u ­

A l i z a htjev za

obav e z u j e d i z a j n e r a da r j e š a v a ­

56

jući

jedan pro i z v o d p r o n a l a z i n a j p o g o d n i j u suk l a d n o s t

i o

os t a l i m p r o i z v o d i m a k oji k o m p l e t i r a j u od r e đ e n u p r e d m e t n u o ko­ linu ili o d r e đ e n u lepezu namje n a .

N e k o n t r o l i r a n a ekspanzija

p r e d m e t n o g s v i j e t a u p o t r o š a č k o m d r u š t v u veoma napor

i pojedinačna dizajnerova

vene volje uspj e h

i s v jesne dr u š t v e n o

toj r e g u l a t o r s k o j

institucije koje mjeri stimulirati

se bave

n a s tojanja, k orekcije,

otežava takav

bez pom o ć i d r u š t ­

neće

osigurati

u l o z i dizaj n a .

Naučno-istraživačke

tim problemima

t r ebale

i r a z v i t i k r i t e r i j e sist e m s k e

ii u znatnoj stru k t u r a l i z a -

cije n a m j e n a . Ali

i pojedinačna nastojanja

dizajnera

ipak se u s m j e r a v a j u u

tom p r a v c u o s n o v n i m k r i t e r i j e m d i z a j n a ko j i strukturalne

kompleksnosti proizvoda

funkcionalnih Utvrđujući

i operativnih

svo j s t a v a .

ili a n a l i z i r a j u ć i s t r u k t u r a l n u d e f i n i c i j u p r o i z ­

voda d i z a j n e r p o s t a v l j a p i tanje: (ili će se sast o j a t i ) , proizvoditi

od čega se p r o i z v o d s a stoji

a l i u isti mah

(u p o j e d i n i m d i j e l o v i m a

p o d j e d n a k o se

o s n o v u proi z v o d n j e ,

i drugi dijalektički pol pitanja

de f i n i c i j e proizv o d a : Iz te d i j a l e k t i k e ne g r u p e

č emu s l u ž i

a li

i na

impli c i r a j u

funkcionalno-namjenske

i ka k o funkci o n i r a .

osnov n i h p i t a n j a m o g u se r a z l i k o v a t i g l a v ­

param e t a r a :

M o ž e m o tek

i p i t a n j e k ako će se

i u cjelini) . Ta p i tanja

odno s e na t e h n i č k o u s t r o j s t v o pr o i z v o d a

tehnološko-organizacionu odmah

ide za sma n j e n j e m

i za p o v e ć a n j e m njegovih

A.

parametri proizvodnje

B.

parametri korištenja

C.

i n t a r m e d ijarni p a r a m e t r i tržišta.

i l u s t r a t i v n o n a b r o j i t i neke p o d g r u p e p a r a m e t a r a u

t i m g rupama,

k o j i se opet

javljaju u m e đ u g r u p a m a .

57

a. p a r a m e t r i p r o i z v o d n o g p r o c e s a koji proi z l a z e npr. iz k a r a k t e r i s t i k a

strojnog parka

ili s p e cifičnih

k a r a k t e r i s t i k a t e h n o l o š k o g procesa; b.

t e h n i č k i p a r a m e t r i s a m o g objekta k o j i proi z l a z e npr. iz konstru k c i j e ,

mehan i z m a ,

c. p a r a m e t r i k o j i p r o i z l a z e

materijala

iz zahtjeva

jom ili s t a n d a r d i z a c i j o m elemenata, t aže

itđ.

za t i p i z a c i ­ iz načina m o n ­

i demontaže,

d. e k o n o m s k i p a r a m e t r i vodnje

kao što su e k o n o m i č n o s t p r o i z ­

ili r e n t a b i l n o s t

serije.

Pod B. a.

e r g o n o m s k i p a r a m e t r i ko j i p r o i z l a z e objekt-korisnik,

npr. p o g o d n o s t

iz odnosa

i pouzdanost koriš­

te n j a ; b. p r o s t o r n o - f u n k c i o n a l n i p a r a m e t r i k oji p r o i z l a z e iz

odnosa

objekt-okolina;

c. p a r a m e t r i e k o n o m i č n o s t i

Pod

koriš t e n j a .

C. a. s p e c i f i č n o s t i z a h t j e v a

trž i š t a

i uvjeti konkurent­

nosti; b.

z a h t j e v i trans p o r t a , distribucije,

c.

skladištenja,

servisiranja

zahtjevi prezentacije

cirkulacije,

itd;

i p r o p a g i r a n j a p roizvoda.

Za d a l j n j u i l u s t r a c i j u u p r i l o g u n a v o d i m o s h e m a t s k i prik a z djelovanja sistema fikaciju faktora v i d i Bru c e A r c h e r

čovjek-sredstvo-rad-okolina,

dizajna i njihove (Prilozi F i G ) .

kao i k l a s i ­

opće r e l e v a n t n o s t i kako ih

58

Smis a o je p r v o g d i z a j n e r o v o g pr i s t u p a r a metre k oji se upoznavanje dizajn

zad a t k a

i mo ž e

fo r m a c i j a

pak.

odvija se u d i s k u s i j i s r u k o v o d i o c e m za

se smatr a t i f a z o m p r i k u p l j a n j a

ili n j ihove prve p rovjere,

ment u p u t s t v o

nastaje

za dizajnr-rov p o s t u ­

javlja i k ao đ i zajn-

tek u p o k u š a j u da se s h v a t i odnos p a ­

n j i h o v a me đ u z a v i s n o s t ,

z i r a t i p i t a n j a u kojoj

i kad se p o č i n j u io.istali-

m j e r i p o j e d i n i p a r a m e t r i m o r a j u biti

z a s t u p l j e n i da bi se d o š l o do z a h t jeva.

in­

t o m će d o k u m e n t u k o r e s p o n d i r a t i u p u t s t v o n a r u č i o c a ).

Problem dizajna r ametara,

i u s v a janja

iz čega r e z u l t i r a d o k u ­

za d iza .in kao o r i j e n t a c i j a

(Ukoliko se s a m o s t a l n i diz a j n e r

menedžer,

za d a t k u da sagleda p a ­

javljaju u z a d a n o m p roblemu. T o globa l n o

iz m i r e n j a

D e f i n i r a t i p r o b l e m dizajna,

nakon dubinske analize

često p r o t u r j e č n i h

dakle,

moguće

Za to je p o t r e b a n m e t o d o l o š k i p o s t u p a k ko j i v eć ti n u p r o c e s a

d i zajna,

bi t i 3a m o p r o v i z o r n a ,

zalazi u s u š ­

pa d e f i n i c i j a p r o b l e m a u toj odnosno preliminarna

izb o r u m e t o d o l o š k o g p o s t upka,

to

rada na d i z a j n u ko j i s a d r ž i p l a n b iti p o t r e b n o

je tek

č i n j e n i c a koje su u n j e m u odlučujuće.

fazi može

t o l i k o da p o služi

jest f o r m u l a c i j i p rograma i redoslijed

o b a v i t i u t o k u p r o c e s a dizajna.

r a d n j i koje će

59

5.3

F o r m u l a c i j a progr a m a

i p r o c e d u r e diza.ina

Fo r m u lacija p r o g r a m a nije, tegije

dakle,

a d e k v a t n i j e karak t e r u ,

izbor s t r a ­

ops e g u i n a r a v i p r o b l e m a mo ć i us p j e š n o

obaviti sve faze p r o c e s a dizajna, ljanja h i p o t e z e

rje š e n j a

(sinteze)

ja h i p o t e z a . P r e m d a p o s v e mogu ć e p o stići,

Za r a z l i k u

d i z a j n u koji

od anal i z e podataka,

zadovoljavajuće

r j e š e n j e nikad

nije

financijskim i organizacionim okvi­

od n a u č n o - i s t r a ž i v a č k o g p r o g r a m a

je otvo r e n

i razvijan

tačlci, m a k a r se u njoj

rada na

sta l n o u budućnost,

r a m r ada na k o n k r e t n o m z a d a t k u d i z a j n a mora jednoj

postav­

do v i š e k r a t n i h v e r i f i k a c i ­

pr o c e s ne m ože b i t i b e s k o n a č a n već r,e odvija

u o g r a n i č e n i m vr e m e n s k i m , rima.

ništa dru g o n ego

i takt i k e u od v i j a n j u p r o c e s a d i z a j n a k o j i m će se naj-

prog­

se zak l j u č i t i u

otva r a o n ovi p r o b l e m za novi

progr a m . Zato p r o c e s u a l n i tok p r o g r a m a

d i z a j n a t reba na n e k i način

v o d i t i p r o c e d u r a l n o . što z n a č i da slijed

i preklapanje

opera­

cija u p r o g r a m u

i rad r a z l i č i t i h u č e s n i k a u t i m o p e racijama

treba

i vremenski

fiksirati

zadatak rukovodioca

i organizaciono. Upravo

za d i z a j n u p o d uzeću,

je to

a usklađivanje

d i-

zajn e r o v a p r o g r a m a r a d a na z a d a t k u i p r o c e d u r a l n o g p o s t u p k a s tv a r

je d o g o v o r a d i z a j n e r a

i ruk o v o d i o c a ,

o d n o s n o ekipe,

prema

s v a k o m k o n k r e t n o m slučaju. Sto g a

je r a z u m l j i v o da se ne mo ž e

cedure,

dati u n i v e r z a l n a she m a p r o ­

ni t i t a k v a p o s t o j i . U stvari,

procedura

se određuje

i n t e r n i m p r a v i l n i k o m i p o s l o v n i k o m d i z a j n - b i r o a , a svrha da se o s i g u r a k r e a t i v n a

operativna

F o r m a l n o p r o c e d u r a t r e b a da

je

o r g a n i z a c i j a u v j e t a rada.

odg o v a r a p r o c e s u dizajna,

prema

tome

treba da bude d o v o l j n o fleksibilna,

biti i c j e l o k u p n a

organi z a c i j a

a isto takva mora

rada na d i zajnu. P r o c e d u r o m

se f i k s i r a j u u p r v o m r e d u ovi k l j u č n i m o m e n t i p o j edinih za p r o c e s a d i z a j n a koje je to izvještaj di z a j n a

je p o t r e b n o d o k u m e ntirati,

analize,

ili p r e z e n t a c i j a

P r o c e d u r o m se.

dakle,

dokumentiraju pojedine

fa ­

bilo da

bi l o da su to p r e l i m i n a r n a rješenja tih r j e š e n j a u toku v e r i fikacije.

o p e r a t i v n o p redviđaju, fazo p r o c e s a d i z a j n a .

zaključuju i

6.

P.:OCrS DIZAJNA

61

6 .1

A n aliza

Na ovom m j e s t u m o r a m o proc e s a d i zajna

još

jednom r e k a p i t u l i r a t i

i potanje

m o g l i u p u t i t i na

i zl o ž i t i pojed i n e

osnovne p r i n c i p e

d i z a j n e r m ora r a v n a t i bez d a n o g m o d e l a nema. n aći

je p o s e b n a

g i j e dizajna,

Svaka

pa

kako bismo

po kojima se

obzira na Č i n j e n i c u da za to p o u z ­

je p r o b l e m s k a

se di z a j n e r može

otvore n o s t m e t o d o l o ­

i svake m e t o d o l o g i j e r j e š a v a n j a problema.

D e f i n i r a j u ć i s u m a r n o proc e s analize

postupka.,

s i t u a c i j a u kojoj

i u tome

osnovni tok

faze,

i kreativne

d i z a j n a kao p o s t u p a k r a c i onalne

sinteze,

zadr ž a t

ćemo se na

osn o v n i m e l e ­

m e n t i m a tih d v a j u klj u č n i h

a s p e k a t a procesa

moramo

odmah nag l a s i t i ,

je u s t v a r i i a n a l i z a kreativna,

budući

je ka k o s mo u p o č e t k u u s t v r d i l i ,

t i van kao c j e l o v i t

Isto tako t r e b a

da

izmjenični

višekratno potrebna procjena ka o

proces

i višekratna

premda

dizajna

krea­

proces.

u o č i t i da su z a h v a t i a n a l i z e

procesa uzastopni,

dizajna,

provjera

i vi š e k r a t n i , situacije

i sinteze u toku j e dnako kao što

je

i n a p r e t k a procesa,

i v e r i f i k a c i j a hipo t e z a ,

zaključaka

i rezultata.

V i d j e l i s mo da d i z a j n e r z a d a t a k i da n a

započinje

osnovu uputstva

k u š a v a d e f i n i r a t i p r oblem,

što s u o b j e k t i v n e p r i s i l e ko j e

jena koja

se

o č ekuje

instr u k c i j a p o ­

o d n o s n o s h v a t i t i ga.

ra r a z l u č i t i što s u cil.ievi ko j e

č ij e g r j e š e n j a

sa a n a l i z o m n e t o m primi

i primljenih

On u tome m o ­

d i z a j n o m t reba postići,

stvaraju problem dizajna

inovacija,

a od

o d nosno k v a l i t e t n a p r o m ­

će u d o v o l j i t i p o s t a v l j e n i m c i l j evima.

Svrha

je te

62

prve a n alize p r i m a r n a d o brog" r j e š e n j a ga

orije n t a c i j a

toka u p r a v c u

o s t a v l j a j u p r isile. To m a n e v a r s k o polje,

ili manje

ograničeno,

se za h t j e v i

"mogućeg ili

koje se n a l a z i u onom s l o b o d n o m p o l j u što

a a ko

je pos v e

i c i l j e v i p osve

može

biti više

ogr a n i č e n o to jest ako

i s k l j u č u j u - što dizaj n e r

da p r o c i j e n i - z a d a t a k treba

odbi t i

treba

ili t r a ž i t i r e v i z i j u uput-

stva. P r i h v a t i v š i z a d a t a k nak o n p r e l i m i n a r n e a n a l i z e , dizaj n e r z a p o ­ činje d u b i n s k a

i s p itivanja,

o d n o s n o p o s t a v l j a p r e s u d n a pitanja

koja se odnose na p r o n a l a ž e n j e ve z e to g i na p r e d v i đ a n j e š enja doći.

Ti m e

zapo č i n j e

ner

oslanja na s v o j e

nja

o tome kak v e

do ć i

toka a k c i j a

iskustvo

su d a l j n j e

i na s v o j u s p o s o b n o s t

i n f o r m a c i j e potr e b n e ,

u kojem dizajner

To

analogija

m i n a n t i ko j i

i dr u g i h

je p r o c e s

koristi

ka k o bi i n f o r m a c i o n u m a s u r a z n i h p o dataka,

i nepozna­

faza p r o g r a m i r a n j a u kojoj

i k ako s n j i m a p o s t u p a t i .

mišljanja

između p o d a t a k a

k o j o m će se do to voze

dokumenata

rasuđiva­

k ako do njih

inđukativnog raz­

i "strategiju"

izvještaja,

će d e f i n i r a t i t r a ž e n e

i rje­

se d i z a j ­

i "taktiku",

s p e c i f ikacija,

s v e o na s i s t e m d e t e r ­

k a r a k t e r i s t i k e p roizvoda

s o b z i r o m na sve važ n e a s p e k t e n j e g o v e p r o i z v o d n j e ,

t ržištenja

i kori š t e n j a .

T a r e d u k c i j a p r e d s t a v l j a u s t v a r i k l a s i f i k a c i j u sve g a

onoga

što t r aži v r e d n o v a n j e

ovisnih

t a č a k a u parove, U toj

fazi n u ž n o

na s p e c i f i c i r a n e

i odluku,

svrstavanje međusobno

ili n j i h o v o g r u p i r a n j e u s e rije potpr o b l e m a . je d i s t i n g v i r a t i p o t p r o b l e m e karakteristike

proizvoda

k o j i se odnose

(pro b l e m i ciljeva)

od onih p o t p r o b l e m a k oji se o d nose na m a t e r ijale, procese

i t d .( p r o b l e m i s r e d s t a v a ) .

proizv o d n e

Nač i n na k o j i p o t p r o b l e m i

63 z avise

jedni od drugih može

se p r i k a z a t i p o m o ć u d i j a grama,što

p o maže da se odluke donose p r a v i m redoslijedom i u t v r đ u j u s m j e r ­ n ice

za p o v r a t n u spr e g u na p u t u

od

jedne odluke do druge

(prilog H ) .

Razumljivo

je da r a z l i č i t i p r o b l e m i z a h t i j e v a j u r a z l ičite t e h ­

n ike r j e š a v a n j a . a rit m e t i k o m ,

Ne k i p r o b l e m i m o g u se r j e š a v a t i

a n e k i t e h n i č k i m c rtanjem.

ustrebati visoka matematika

j e dnostavnom

Za neke druge može

ili t e s t o v i na licu mjesta,

p a k m ože biti p o t r e b n o p r o v e s t i u z o r k o v a n j e m i š l j e n j a .

ili Za 3 vaki

p r o b l e m t r e b a p r i m i j e n i t i p r i k l a d n u m e t o d u rj e š a v a n j a .

Svrha gu,

je ana l i z e ,

nadalje,

da se p o t p r o b l e m i s v r s t a j u po r a n ­

odno s n o p o z n a č a j u i r e d o s l i j e d u p r i o r i t e t a .

poslužiti prilogu

i primjena binarne tabele

(I). A n a l i z o m se,

dakle,

Za to može

čiji p r i m j e r d o nosimo u

ispituju specificirane karak­

t e r i s t i k e n o v o g p r o i z v o d a u o d n o s u na o g r a n i č e n j a proizvodnih, tržišnih

i n a m j e n s k i h uvj e t a ,

i s p ravnost u t v r đ e n o g p r o g r a m a

a l i se u isti mah p r o v j e r a v a diz a j n a .

Nak o n

analize kompleksni problem postaje u cijelosti g ov o r

za n j e g o v o r j e š e n j e

t r e b a tek tražiti.

i

takve dubinske jasan,

ali o d ­

64

6 .2

Sinteza

Pr o n a l a ž e n j e r j e š e n j a p r e t p o s t a v l j a krea t i v n i skok, ri

je to p r i j e l a z

Taj skok ne može se d e siti o d j e d n o m već p ostupno, hipotezama

i n j i h o v o m p rovjerom,

n iran ja ne g o

od n o s n o

i intuit i v a n proces, intenziteta

naime,

u isto

zavi s n o

i onoga

i proizvođaču element,

se u p o t p u n o s t i

ativnog mehanizma, opredijeljenja. Kad z ilo

i r a c ionalan ili

i p e r c i p i r a j u ć i nove

odnose

što p o n j e g o v o m u v j e r e n j u može n a j ­

bolje p o s l u ž i t i

može

je v r i j e m e

od s p o s o b n o s t i d i z a j n e r a da stvara

Taj

subjektivni

i lični profil.

a p o s t a j e k r e a t i v n i m a k t o m man j e g

za k l j u č k e a n a l i z i r a j u ć i č i n j e n i c e između poznatoga

je

njegovi subjektivni vrijednosni

čitav nje g o v d r u š t v e n i

P o s t a v l j a n j e h i p o teza,

većeg

uzastopnim

ali i n a p o r o m ne samo r e z o ­

i v i z u a l i z i r a n j a r j e š enja. Pr i tome važna

k r e a t i v n a moć d i z a j nera,, sudovi,

a u stva­

od i n d u k a t i v n o g na d e d u k t i v n o mišljenje.

i korisniku proizvoda.

ma k o l i k o

iz d i z a j n a

o g r a ničen u značenju,

isključiti,

jer

ne

je osnov k r e ­

k o j i se u k o n a č n i c i a k t i v i r a kao pitanje bi r j e š e n j e p r o b l e m a a u t o m a t s k i p r o i z l a ­

iz i n t e r a k c i j e p o d a taka,

t a d a t akav p r o b l e m po d e f i n i c i ­

ji ne bi bio p r o b l e m d izajna. Ideja r j e š e n j a n a staje, intuitivnog mišljenja, provjere njene

dakle, ali

ostvarljivosti koji

sutan kao k r i t i č k a k o r e k c i j a . v ost

u dijalektici deduktivnog

i u naporu konkretizaćije

je u č i t a v o m p r o c e s u p r i ­

D i z a j n e r p r o v j e r a v a ostva r i j i -

ideje u s a m o m p o k u š a j u n j e n a fiksiranja,

je sta l n o s p r e d o d ž b o m p r o b l e m a . se u v i d u b i l j e ž a k a

i skica,

i

odnosno

uspoređujući

Prva konkretizacija

javlja

a p r v a m a t e r i j a l i z a c i j a rješenja

65

u vidu

a crta

Razumljivo s ta v k a m a

ili modela r a z l i č i t o g stupnja r a z r a đ e n o s t i .

je da d i zajner

ide na j p r i j e

za p r i n c i p i j e l n i m p o ­

i za g l o b a l n i m r j e š e n j e m iz koj e g r a z v i j a i r a z r a ­

đuje poj e d i n o s t i . R a z v o j n i pr o c e s razr a d e dugotrajan

i provjere

ideje može biti i veoma

i n a s t a v l j a se p r e k o p r e l i m i n a r n o g d i z a j n a sve do

izrade pro t o t i p a .

Zavisno od ok o l n o s t i

r a z v o j u se k o r i s t e r a z l i č i t a p o m a gala, izra ž a v a n j a u p r o v j e r i

osnovne

i prir o d e

zadatka u

od a p s t r a k t n i h načina

ideje diz a j n a do sve lconkret-

nijib mo d e l a u p r o v j e r i n j ene m a t e r i j a l i z a c i j e , ka k o se vidi iz p r i l o ž e n e

tabe l e

Materijalizacija p rovjere,

(J).

ideje d i z a j n a u st v a r i

i njena razvijanja

je pr o c e s

i njena saopćavanja.

i njene Od p r o c e d u ­

re d i z a j n a

z a v i s i u k o j e m 6 e m o m e n t u taj pr o c e s b iti v e r i f i ­

ciran šire

i d e t a l j n i j e sa s t r a n e svih

ni re z u l t a t d ono s e

onih ko j i su za k o n a č ­

i i m a j u k o m p e t e n c i j e da o tome

ocjene. P r o c e d u r o m se t a k o đ e r

kada će se rati

zainteresirani

o d r e đ u j u i mod a l i t e t i

i kako pojedini momenti razvoja dizajna dokumenti­

i prezentirati.

E fi k a s n o s t

saopćavanja nužna

dizajner neposredno radi

je p o d j e d n a k o za one s kojima

i s k o j i m a dono s i

one k o j i odluke dal j e raz r a đ u j u , ovog p o s l j e d n j e g v a ž n o dovoljno

jasan

odluke,

kao

i za

o d nosno r e a l i z i r a j u . Kod

je u kojoj

m j eri d i z a j n e r može biti

i p r e c i z a n a da u isti mah

ostavlja specijal­

nim stručnjacima

(tehnolozima,

itd.)

ideju i n t e r p r e t i r a j u u s m i s l u svojih s p e c i ­

da n j e g o v u

j alis t i č k i h

znanja

tarnu predodžbu.

konstruktorima,

o k o j i m a d i z a j n e r m ože

Zato

alatničarima

imati s amo e l e m e n ­

je p o ž e l j n o da se n j e g o v e preciz a c i j e

odnose više na r e z u l t a t k oji se

želi p o s t i ć i ne g o na p o j e d i ­

nosti postupka

Sve su to p i t a n j a koja su

i nači n a

obrade.

66

p o d l o ž n a p e r m a n e n t n o j p r o v j e r i a r e z i m i r a j u se u kompleks no .i o cjeni k v a l i t e t a proizvoda. Verifikacije

se,

naime,

ne odnose samo na p r e t p o s t a v k e koje

se tiču t e h n i č k i h k v a l i t e t a p r o i z v o d a nego, i njego v i h d r u š t v e n i h kva l i t e t a . ka o b j e k t i v n o g Zato

se može p r o d a t i u min i m a l n o j

isto t ako m ože v r i j e d i t i uk o l i k o p r o i z v o d

ner .

ima v r i j e d n o s t

međut i m ,

razumna

je di z a j n

i kulturne potrebe

ali

opravdan

za d r u š t v o bez o b z i ­ je t ek u toj mjeri

p r o i z v o d n j u da k v a l i t a t i v n o bude

jeće p o t r a ž n j e na tržištu, vene

(stupanj renta b i l n o s t i ) ,

i s u p r o t n a teza da

kao t akav

Ova teza,

ispunio s v o j u f unkciju ako

k o l i č i n i k oja e k o n o m s k i opravdava

njegovu proizvodnju i marketing

koliko podstiče

liniji,

i s u b j e k t i v n o g k r i t e r i j a u p r o c e s u dizajna.

je m o g u ć a te z a da je p r o i z v o d

ra na trži š t e .

u krajnjoj

I u tome se nal a z i d i j a l e k t i ­

ispred p o s t o ­

o d n o s n o da sa m a s t v a r a nove d r u š t ­

čiji

je n a j b o l j i

in t e r p r e t a t o r d i z a j ­

67

Osnovne

i ntencije

dio u z a o k r u ž e n i

ove studije,

đuje temu "Uprav l j a n j e

na te o r e t s k u š i r i n u

rješ a v a n j u .

je sasta v n i i uvodni (od kojih druga o bra­

i r u k o v o đ e n j e dizajnom",

" O rganizacija dizajn-h i r o a " )

bi se o s i g u r a l a

koja

ciklus t r i j u s t udija

sastoje

i o tvorenost

t retirane p r o b l e m a t i k e ,kako

ispra v n a o r i j e n t a c i j a u n j e n o m p r a k t i č n o m

S t o g a s vrha ovog ra d a nije u tome da dade od r e đ e ­

n u r e c e p t u r u ili m o d e l za p r a k t i č n u primjenu, tome da

ne g o više u

u p o z o r i na n a j n a p r e d n i j e p o z i c i j e do kojih

suvremena teorija rad

a treća temu

se u tome da se ukaže

i nauka

takve v r s t e u našoj

o dizajnu,

ti m više

ze m l j i u kojoj

što

je došla

je ovo prvi

je i t e orija

i praksa

di z a j n a u v e l i k o m z a o s t a t k u za a k t u e l n i m p o t r e b a m a privre d n o g i d r u š t v e n o g raz v o j a .

Autori studije

i mali s u na u m u č i n j e n i c u da se m e t o d o l o g i j a

di z a j n a u p r a k s i ne m ože

s a v l a d a t i na z a d o v o l j a v a j u ć i način

bez s i s t e m a t s k o g p r o f e s i o n a l n o g

š k o l o v a n j a d i z a j n e r a koji

j e dini m o g u u v e s t i u p r o i z v o d n j u . k i v a t i od

ovakve

z a d a t k a - da dizajnu. diti

s t udije

- bez

Sto g a bi bilo

o b z i r a na s p e c i f i č n u težinu

ona p r u ž i n e p o s r e d n e p r a k t i č n e upu t e

Ona p r e d s t a v l j a t e k

je

iluzorno o če­

o s n o v u na kojoj

za rad na

je m o guće r a z r a ­

i r a z v i t i p e d a g o š k i rad u ok v i r u od r e đ e n o g na s t a v n o g

programa. S d ruge stra n e p r i m j e n a m e t o d o l o g i j e d i z a j n a n ije m o guća bez st a n o v i t i h p r e d u v j e t a k o j i zavi s e u p r v o m r e d u od stupnja razvijenosti

industrijske proizvodnje

odn o s n o z r e l o s t i d r u š t v e n i h p o t r e b a za diza j n o m , uop ć e mo ž e

javiti.

ili

i n jene

i privrednih

još bolje,

organiziranosti,

o k o l n o s t i u kojima se

svijest

o toj p o trebi

M E T O D O L O G I J A DIZA J N A U J U G O S L A ­ V E N S K I M UVJETIMA

68

U to m p o g l e d u s t anje u J u g o s l a v i j i ni izdaleka ne odgovara. R e f o r m a ko j a di t r ebala

je naj a v i l a

na dizajnu,

za intenzivniji rad

ta

i p lasmana.

je u l o g a za s ada u g l a v n o m izostala up r a v o zbog

nedovoljno raširene Nedovoljna

razloge

s o b z i r o m na n j e g o v u u l o g u u p r o c e s i m a m o d e r n i z a ­

cije p r o i z v o d n j e Međutim,

o r i j e n t a c i j u p rema tržišnoj p r i v r e ­

je s t v o r i t i ekon o m s k e

spozn a j e

o tome

informiranost proteže

što d i zajn danas

se

znači.

od n a j o d g o v o r n i j i h p o l i ­

t i čkih r u k o v o d i l a c a do r u k o v o d i l a c a u po d u z e ć i m a .

Stoga nije

čudo što d i z a j n nije p r i s u t a n ni u opć e m k o n c i p i r a n j u p r i v ­ rednog rasta

i d r u š t v e n o g razvo j a ,

ni u p o s l o v n o j

i razvojnoj

p o l i t i c i p o j e d i n i h podu z e ć a .

D i z a j n u J u g o s l a v i j i nije p r e r a s t a o u od r e đ e n i pokret koji bi m o b i l i z i r a o sve p o t e n c i j a l n e ti i kulturi,

s n age u p rivredi,

n i t i su s t v o r e n i u v j e t i

s i s t e m a za p o v e z a n o r a z r j e š a v a n j e

nauci,

prosvje­

za i z g r a d n j u određenog

k o m p l e k s n e prob l e m a t i k e

i n d u s t r i j s k o g d i z a j n a u n a c i o n a l n o m m j e r i l u - od n a u č n o - i s t r a ž i v a č k o g do p r o p a g a n d n o g ,

U proizvodnoj u nedovoljno

obrazovnog

p r a k s i d i z a j n se

ulozi dizajnera

javlja stihijski,

pa su r e z u l t a t i više n e ­

Zbog p o m a n j k a n j a s t r u č n o g k a dra u

j a v l j a j u se u m j e t n i c i

primijenjenih umjetnosti kojima s trana,

još u v i j e k

o r g a n i z i r a n i m oblicima,

g a t i v n i ne g o p o z i t i v n i .

i o p e r a t i v n o g rada.

ili k a d r o v i

iz škola

je i n d u s t r i j s k a proiz v o d n j a

jer ne p o s j e d u j u n i t i t e h n i č k o znanje n i t i z nanstveno

obraz o v a n j e .

Do

pojedinci dolaze

određ e n e m e t o d o l o g i j e rada D a d i z a j n u najbolji t ek nak o n v e o m a sk u p o g

iskustva,

e m p irijski

69

ili s a m o o b r a z o v a n j e m . p otre b n e uv j e t e iskustva,

Oni su v r l o r i jetko u st a n j u izboriti

za svoje d j e l o v a n j e bilo zbog n edovoljnog

b ilo z bog n e d o v o l j n o g utjecaja,

ili p ak zbog n e j a ­

snog p o l o ž a j a slu ž b e d i z a j n a u organi z a c i o n o j

stru k t u r i p o d u ­

zeća . I sama u n u t a r n j a danas

org a n i z a c i j a v e ć i n e

je z a s t a r j e l a

i ne

jugosl a v e n s k i h poduzeća

odgovara zahtjevima

za v i s o k o m p ro-

du k t i v n o š ć u k o j a se može p o s t i ć i sa m o na z n a n s tvenoj

osnovi.

Za to su p o t r e b n e m noge m o d e r n e

analize,

planiranja

i kontrole

nedovoljno razvijene razvoj

dizajna

koje

službe

i s traživanja,

su u j u g o s l a v e n s k i m p o d u z e ć i m a

ili n e d o v o l j n o k o o r d i n i r a n e .

i primjena metodologije dizajna

Stoga će i

ići onim k o r a ­

k o m k o j i m se bude m o g l a sp r o v o d it i opća p r e s t r u k t u r a l i z a c i j a i reorganizacija

j u g o s l a v e n s k e pr i v r e d e .

BIBLIOGRAFIJA

ČASOPISI

Design, llo 126 148 168 2ol 203 204 2o6 2o8 212 213 215 216 218 219 222 223 225 228 231 238

C o u n c i l of I n d u s t r i a l Design,

Desi g n I n d u s t r i e . E d i t i o n s

84/85 87

28 H a y m a r k e t » L o n d o n SW

A r c h e r,L.B: A U T O M A T I O N AT W O R K Jones, C: A U T O M A T I O N A N D DE S I G N H a m i l t o n , R: U L M M a y a l l , W . M . i Scheckel,B: C O N T R O L LOOP CONCEPT G a r l a n d , K . i Qua n t r i l l e , M : PR O D U C T IN F O R M A T I O N Saltma r s h , J . A : I N V E S T I G A T I N G T H E CONSU M E R Salt m a r s h , J . A : I N V E S T I G A T I N G T H E M A RKET Farr,M: P L A N N I N G T H E P R O G R A M M E Ale x a n d e r , C : P L A N N I N G Farr,M: P U T T I N G IT P L A I N L Y S even Steps to w a r d a C l e a r Desi g n Bri e f J ones,C: D E S I G N M E T H O D S C O M P A R E D Jones , C : T R Y I N G T O D E S I G N T H E F U T U R E H u g h e s - S t a n t o n ,C: D E S I G N E R S ON T H E P A Y - R O L L x x x P R O F I T BY D E S I G N H u g h e s - S t a n t o n , C : D E S I G N E R S GET T H E T E A M SPIRIT Ja.y,M: E N V I R O N M E N T A L DESIGN; an I n t r o d u c t i o n Gundre y , E : D E S I G N I N G FOR Y E S T E R D A Y Mayall,W.H: DESIGN A N D TECHNOLOGY White , N : I N N O V A T I O N A N D P R O D U C T P L A N N I N G W ells,B: P S Y C H O L O G Y A N D D E S I G N K e r r idge ,J : T H E P L A C E OF D E S I G N IN T H E MA R K E T I N G PROGRAMME Levin,P: E Y S T E M A T I C M E T H O D S IN E N V I R O N M E N T A L D E SIGN Corn f o r d , C : C O L D R I C E P U D D I N G A N D R E V I S I O N I S M Pur c e l l , P : C Y B E R N E T I C O P P O R T U N I T Y

de Clermont,

38 bd R a s p a i l , P a r i s 7

S c u r i a t t i ,L: L E P R O D U C T P L A N N I N G E x c o f fon,R: LE P R O D U I T ET SA N O T I C E

F o r m . W e 9 t đ e u t s c h e n Verlag,

567 Opladen,

O p h o vener Strasae

1-3

22 Bonsiepe,G: F O R M ALS K O N S T R U K T ION 31 Bonsiepe,G: K O N S T R U I R E N U N D GEST A L T E N 36 i 37 Bonsiepe,G: G L A N Z U N D L A N G E W E I L E DER D E S I GNMETHODE 4o Lindinger,H: M O D E U N D D E SIGN

I n d u s t r i a l D e s i g n . W h i t n e y Pub l i c a t i o n s , Street, N e w Y o r k N.Y. 1/57 4/57 6/57

11/58 1/59 lo/59 1/6 o 3/6 o

7 /6 o 8/6 o

ll/6o 1/61 8/61 9/61 2/62 7 /62 9/62

11/62 1/63 3/63 7/63 4/64 8/64

Inc. 18 Ea loo22

B urrey,S: T H E Q U E S T I O N OF CREATI V I T Y Scanlon,W: I N D U S T R I A L D E S I G N A N D E M O T I O N A L IMMATURITY x x x D E S I G N E R ’S A IDS A N D SC O U R C E 3 x x x THE DESIGNER AND MODELMAKING M i l ls,C.W: T H E M A N IN T H E M I D D L E x x x IDI N A T I O N A L C O N F E R E N C E C a p l a n , R i M cHugh,U: B E G I N N I N G A C A REER x x x H U M A N F A C T O R S IN P R O D U C T D E V ELOPMENT A rno l d , D : U L M IN T H E F L E S H B a n ham,R: A TROW-AWAY ESTHETIC B a n h a m , R : MACHINE ESTHETIC D orfles,G: Y A R D S T I C K S ; The F o r m a t i v e P r o c e s s in Design K a u f m a n n , E : F A S H I O N A N D CONST A N T E L E M E N T S OF F O R M K e l l e y , D : F O R M AS N A T I O N A L I DENTITY x x x N E W P R O B L E M S OF S T Y L E IN D E S I G N Ives,N: D I A L O G S ON G R A P H I C D E S I G N K a u f m a n n , E : T H E D E S I G N SHIFT 195 o - 6 o Mi l l e r , J : R E P O R T O N A S P E N x x x ASPEN CONFERENCE G regor,A: T E S T I N G T H E PR O D U C T S chlu m b o h m , P : D E S I G N A N D I N V E N T I O N M i l l e r , J . R : D E S I G N FO R T H E N E W F R O N T I E R x x x U N D E R T H E TE N T AT A S P E N C l e ment,C: D E S I G N E R A N D ENG I N E E R M a l d o n a d o , T : T H R E E W A Y S OF S E E I N G A P R O F E S S I O N x x x DRAWING WITHOUT DRAUGHTMAN J a c k s on,Gs F I V E S T Y L E S OF S T Y L I N G Moss,R: B R A U N S T Y L E Bowen,H: R A T I O N A L DESIGN; Erg o n o m i c s and S y s t e m Concept x x x IDEAS OF R I C H A R D L A T H A M x x x S T A T I S T I C A L SURVEY OF T H E D O M A I N OF DESI G N B o wen,H: R A T I O N A L DESIGN; C o m m u n i c a t i o n Machi n e - M a n Bowen,H: R A T I O N A L DESIGN; T e s t i n g and Evolution

9/65

B a ermann,W.P: I N D U S T R I A L DESIGN A C H ANGING P R O F ESSION Koe p f . R . H : T H E P R O C E S S OF IND U S T R I A L DESIGN IN MODERN INDUSTRY 1/66 x x x M A C H I N E S TO DI S T I N G U I S H SHAPES 5/66 J ordan,D: D E S I G N IN T H E D E V E L O P I N G C OUNTRIES J ordan,D: D E S I G N IN SOUT H E A S T ASIA 6/66 x x x A SURVEY OF C O N S ULTANT DESI G N E R S 5 i 7-8/ 6 8 Fonda,A: T H E P E R V A S I V E R O L E OF P R O D U C T PLA N N I N G

I n f o r d e s i g n . I n stitut d ’E s t h e t i q u e I n d u s t r i e l l e , 6 o rue de la Concorde, B r u x e l l e s 5 19 21

D ethier,C: M E T H O D E I N T E R D I S C I P L I N A IRE DE CREAT I O N ET D E V E L O P P M E N T DU P R O D U I T I N D U S T R I E L He y v a e r t : LA P O L I T I Q U E D U P R O D U I T

F o r m und

Zweck.

1/68

x x x

Z e n t r a l i n s t i t u t fur Gest a l t u n g , Zetkin S t r a s s e 2 8 , Berlin, DDR

Clara

THEORIE U N D PRAXIS

Tehničeska.ia e s t e t i k a . V N I I T E ,

Moskva,

1-223

3 i 5/65 Ivanov,K: 0 P R I R O D I I S U Š N O S T I DIZA J N A 8/66 Greine r , L : P R I N C I P I I T E G R E T I Č E S K I J E OSNOVI K O M P L E K SN O V O P R O J E K T IR O V A N I J A P R O M I Š L J E N I H IZDELIJ Š e h o v ,B: T R E B O V A N I J A T E H N I Č E S K O J E S T E T I K I K T E H N O L O ­ GI J I P R O I Z V O D S T V A I 9/66 G r e iner,L: P R I N C I P I I T E O R E T I Č E S K IJE OSNOVI KOMPLEK; S N O V O P R O J E K T I R O V A N I J E P R O M I Š L J E N I H IZDELIJ Somov,J: P R I E M I I M E T O D I H U D O Ž E S T V E N O - K O N S T R U K T O R S KO V A A N A L I Z A 1/67 N e l son,G: P R O B L E M I D I Z A J N A Pi r i v j e r z e v . L : I S K U S T V O I NAUKA V D I Z A J N E 5/67 F e d orov,K: K O M P L E K S N U K R I T E R I J I K A Č E S T V A

Ulm, H o c h s c h u l e 5

6 7 lo/ll 12/13 21

fiir G e s t a l t u n g ,

U l m 79, P o s t f a c h

3 6 2 , DDR

M a l d o n a d o , T: S E M A N T I C A N D N O N - S E M A N T I C O R I E N T A T I O N M o les, A: P R O D U K T E ;,.IHRE F U N K T I O N E L L E U N D STRUKT U R E L L E KOMPLEXITAT Bons i e p e , G : K A T E C H I S M U S FUR K O N S T R U K T E U R E G u g e l o t ,H: P R A X I S DES I N D U S T R I A L D E S I G N B o n s i e p e , G i M a l d o n a d o , T: D E S I G N A N D SCI E N C E M o l e s , A: T H E O R I E DER K O M P L E X I T A T U N D DER T E C H N I 3 C H E N ZIVILISATION Bonsiepe,G: U B E R D I E L AGE DER H f G

KNJIGE

A l e x a n d e r ,C: A l g e r ,J .R .M, H a y s ,C .V: Archer,D.B:

i

Ashford,F.C: Asimov,M: Begenau.S.H: Buck,C.H: Doren,V: Dreayfuss,H: Hake,B: H a l l a ,A.B: H e n r i o n ,F .H .1 !: Jones,C: N e l s o n ,G: Osborn,A.F: Pye,D: Somov, J.S: x x x x x x x x x x x x

x x x

NOTES O N T H E S Y NTHESIS OF F O R M 5 Harvard U n i v e r s i t y Pre s s CRE A T I V E SY N T H E S I S IN DES I G N , P r e n t i c e Hall, 1964. SYS T E M A T I C M E T H O D S FOR DESIGNERS, CoID, L ondon 1965 D E S I G N I N G FOR INDUSTRY, Pitman, London, 1955 I N T R O D U C T I O N T O DESIGN, P r e n t i c e Hall, Engl e w o o d Cliffs, SAD, 1962. FUNKTION, FORM, Q U A L I T A T , Zentralinstixut fiir Gest a l t u n g , B e rlin 1967. P R O B L E M S OF P R O D U C T DE S I G N A N D DEVELOPMENT, P e r g a m o n Press, London I N D U S T R I A L DESIGN, M c G r a w H i l l , N e w Y o r k ,1954 D E S I G N I N G FOR PEOPLE, Simon and Schuster, New York D IE S U C H E U N D A U S W A H L N E UER PRODUKTE, M o d e r n e I n d ustrie, Miinchen, 1967. A M E T H O D O L O G Y FOR SYST E M S ENGINEERING, V an No s t r a n d , S A D D E S I G N C O O R D I N A T I O N A N D C O R P O R A T E IMAGE, Stud i o Vista, London 1968 C O N F E R E N C E ON D E S I G N METHODS, Per g a m o n Press, 1963 P R O B L E M S OF DESIGN, W h i t n e y Library of Design, N e w Y o r k A P L I E D IMAGIN A T I O N , Scribners, N e w Y o r k 1965 T H E N A T U R E OF DESIGN, Rhein h o l d , N e w Y o r k H UDOŽESTVENOE KONSTRUKTOVANIE PROMIŠLJENIH IZDELIJ, M a g i n o s t r o e n i e , M o s k v a 1967 I N D U S T R I A L DESIGN, An I n t e r n a t i o n a l Survey, U N E S C O / I C S I D 1967 ICSID V th G E N E R A L A S S E M B L Y IN OTTAWA KRATKAJA METODIKA HUDOŽETVENOVO KONSTRUIROV ANIJA, V N IITE, M o skva 1966 Z E I T G E M A 3 S E FORM, Sud e u t c h e r V e r l a g ,Miinchen 1967 S Y L L A B U S FOR T H E STUDf OF P R O F E S S I O N A L P R A C T I C E IN C O M M E R C I A L A N D I N D U S T R I A L DESIGN, S o ciety of I n d u s t r i a l A r t i s t » L o n d o n 1968

PRILOZI

I PRIMJERI

POPIS PRILOGA I PRIMJERA

Prilog : A

Shem a t s k i p r i k a z h i s t o r i j s k o g razvoja

B

Shema s t r u k t u r e r a s v j e t n i h tije l a

C

P r i m j e r e l e m e n a t a d o d a t n o g aso r t i m a n a

D

Program Visoke

E

Nauka o d i z a j n u - g r a n a bu d u ć e nauke (po G.B o n s i e p e u )

škole

za

ob l i k o v a n j e u

r asvjeta

Ulmu o o k olini

P r i m j e r : 1

Shema u n a p r i j e d M. Asimo v u )

planiranih

2

U n a p r i j e d p l a n i r a n i slij e d (po B.Arch e r u )

l i n earnih

slijedova

(po

sa p o v r a t n o m v e z o m - g r a f i č k i

3

Unaprijed

4

Unaprijed planirani razgranati slijedovi lize v r i j e d n o s t i )

p l a n i r a n i sl i j e d

sa p o v r a t n o m v e z o m - t e k s t u a l n o

5

P o s t u p a k po p r i n c i p u s l u č a j n o s t i

6

T r a d i c i o n a l n i slijed

7

A d o p t i v n i slijed

8

Logično

9

Eksternalizacija

10

Primjer kontrolne

11

Reklasifikacija

(primjer a n a ­

i imaginativno mišljenje i a u t o m a t i z a c i j a p r o c e s a diz a j n a liste

i inov a c i j a

12

Matrica

13

Metoda

interakcija

14

Metoda preraspodjele

i mreža

i n t e r akcija

"dio po dio" funkc i j a

Prilog : F

Shem a t s k i pri k a z d j e l o v a n j a -rad-okolina

G

Klasifikacija

H

P r i m j e r t a bele

I

Primjer

J

P o r e d a k s r e d s t a v a k o j i m a se

s i stema čovjek- s r e d s t v o -

faktora d i zajna

i njihove r e l e vantnosti

i n t e r akcija

bina r n e t a bele po r e d o s l i j e d u pri o r i t e t a ideja d i z a j n a može

izraziti

Prilog A SHEM A T S K I P R I K A Z H I S T O R I J S K O G R A Z V O J A R A S V J E T E osnovne k ategorije rasv.iete

sv o j e vremena namjena

ostaci u današnjoj u p otrebi

vatra

sve tada m o guće namjene

.nema .izuzetno:logorska v atra i noćna s i g ­ n al i z a c i j a

b aklja

namjene u o t v o r e n i m .nema i z a t v o r e n i m p r o s t o ­ .za izuzetne m a n i ­ f e s t acije (bakljada) rima

uljanica

n amj e n e p r v e n s t v e n o u zatvorenim prosto­ rima

.nema .izuzetno u kultne s vrhe

svij e ć a

namj e n e u z a t v o r e ­ nim prostorima

.kao r e z e r v n o o s vjet­ ljenje .dekorativno i u g ođajno .u p o s e b n i m s i t u a c i j a ­ ma (svečanosti)

v i s e ć i skup s v i ­ jeća - luster

namj e n e u velikim, r e p r e z e n t a t i v n im prostorima

.imitacije lustera sa e l e k t r i č n i m ža r u l j a ­ ma

petrolejska ras v j e t a

.osnovno osvjetljenje n a mjene u o t v o r e n i m i zatvorenim prosto­ u neelektrificiranim područjima rima djelomično raz­ liko v a n j e k a t e g o r i j a .rezervno r a s v j e t n i h ti j e l a (zidna, s t o l n a itd)

plinska rasvjeta

izraz i t o razlikovanje .osvjetljenje auten t i č k a t e g o r i j a za vanjski . nih starih amb i j e n a t a i u n u t a r n j u r a s v j e t u .imitacija p l inskog (u l i č n a ,r a d n a ,j a v n a , o s v j e t l j e n j a električ nim osv.ietl.ienjem kućna)

električna rasvjeta:

om o g u ć i l a je e k s p l o z i j u fun k c i j a i namjena u h o r i z o n t a l n o j i ve r t i k a l n o j d i v e r s i f i k a ­ ciji

Ova s h e m atska tabela p o k a z u j e zanimljive pojave u h i s t o r i j ­ skoj d i m e n z i j i ver t i k a l n e diversifikacije: 1. P o j e d i n e k a t e g o r i j e r a s v j e t e odnosno r a s vjetnih tijela t o k o m r a z v o j a posve i š č e z a v a j u (npr. uljanica) 2. Druge k a t e g o r i j e z a d r ž a v a j u svoje m j e s t o i u današnjoj u p o t r e b i a li im se fu n k c i j e svode na v e o m a uski dio n a m j e n s k o g spek t r a (npr, s v i j e ć a kao r e z e r v n o svjetlo ili p l i n s k a r a s v j e t a kao a m b i j e n t a l n o s v j e t l o ) , 3. N eke k a t e g o r i j e r a s v j e t n i h tijela z a d r ž a v a j u se danas u u p o t r e b i z a h v a l j u j u ć i sa m o s v o j i m f o r m a l n i m o s o b i n a ­ ma. I m i t a c i j a lus t e r a n ije o pravdana iz v iše razloga: p r o s t o r i j e s u znatno man j e od onih u k o j i m a je luster nekad k orišten, e l e k t r i č n e sij a l i c e da j u s a s v i m drugu k v a l i t e t u i inten z i t e t s v j e t l a od svijeća, a što je n a j v a ž n i j e k a r a k t e r o s v j e t l j e n j a koje se p o s t i ž e e l e k t ­ r i č n i m l u s t e r o m m o g u ć e je z a h v a l j u j u ć i hori z o n t a l n o j d i v e r s i f i k a c i j i p r o v e s t i na niz drugih, pogod n i j i h n a ­ čina . 4. Za d a n a š n j u s i t u a c i j u k a r a k t e r i s t i č n o je da se r e l a t i v ­ no brže r a z v i j a h o r i z o n t a l n a ne g o v e r t i k a l n a d i v e r s i f i ­ kacija: npr. p r e m d a se t e h n o l o š k i m o g u p r o i z v e s t i uz n e v e l i k e t r o š k o v e tzv. s v i j e t l e ć e folije, one se još ne p r i m j e n j u j u . S d ruge st r a n e a k o se h o r i z o n t a l n a d i v e r s i f i k a c i j a odvija s t i h i j s k i i bez r a c i o n a l n o g r e p e r t o r a r a n a m j e n ­ ski r a z l i č i t i h funkcija, d o l a z i do t oga da se "obn a v ­ ljaju" stare k a t e g o r i j e r a s v j e t n i h tijela, ili se u n e b i t n i m d e t a l j i m a v a r i r a j u neke osnovne kat e g o r i j e (bes k o n a č n i broj s l i č n i h model a ) .

Primjer

UNAPRIJED PLANIRANI SLIJED S POVRATNOM VEZOM

0. 0. 0. 0. 0.

1.

(tekstualno)

Pripr e m e

1 P r i m a n j e upita 2 O c j e n j i v a n j e upita 3 P r o c j e n a k o l i č i n e r a d n o g vr e m e n a 4 P r i p r e m a n j e p r e l i m i n a r n o g odgovora

Formuliranje uputstva

1. 0 P r i m a n j e i n s t r u k c i j a 1. 1 D e f i n i r a n j e ciljeva 1. 2 D e f i n i r a n j e og r a n i č e n j a

2.

Programiranje

2. 1 O d r e đ i v a n j e p r e s u d n i h p i t a n j a 2. 2 P r e d l a g a n j e toka a k cije

3.

Prikupljanje podataka

3. 1 Prikupljanje dostupnih informacija 3. 2 K l a s i f i k a c i j a i p o h r a n j i v a n j e podat a k a

4.

Analiza

4. 1 I d e n t i f i c i r a n j e p o t p r o b l e m a 4. 2 A n a l i z a p o t p r o b l e m a u v e z i s ciljevima 4. 3 Specifikacija karakteristika 4. 4 P r e i s p i t i v a n j e p r o g r a m a i troškova

5.

S i nteza

5. 5.

1 R j e š a v a n j e p r o b l e m a cilja 2 P r o n a l a ž e n j e sreds t v a za i zmirenje d i v e r g e n t n i h zahtj e v a s p e c i f i k a c i j e 3 R a z v i j a n j e nač e l n i h r j e š e n j a pr o b l e m a s r e d s t a v a koji p r o i z l a z e iz s p e c i f i k a c i j e 4 N acrt g l o b a l n o g r j e š e n j a

5. 5.

3

6.

Razvoj

6 . 1 De f i n i r a n j e ideje dizajna 6 . 2 Izrada o s n o v n o g mod e l a 6 . 3 R a z v i j a n j e zajed n i č k i h r j e š e n j a za p o t probleme 6 . 4 R a z v i j a n j e g l o b a l n o g r j e š e n j a (globalnih rješenj 6 . 5 Provjeravanje hipoteza 7.

Komunikacije

7. 1 7. 2 7. 3 7. 4

8.

D e f i n i r a n j e p o t r e b a za k o m u n i k a c i j o m O d a b i r a n j e me d i j a k o m u n i k a c i j e Pripremanje komunikacije S a o pćenje

Završetak procesa

8 . 1 Zaključivanje projekta 8 . 2 Zaključivanje dokumentacije

Prilog

P R O G R A M V I S O K E Š K O L E ZA O B L I K O V A N J E U U L M U

D

(1956.)

Vi s o k a škola za o b l ikovanje odgaja speci j a l i s t e za dvije posve razl i č i t e vrste z a dat aka tehni č k e civilizacije: - dizajn industr i j s k i h p r o i z v o d a (odjel indus t r i j s k o g d i ­ zajna i odjel za i n d u s t r i j a l i z i r a n o građenje) - dizajn s r e d s t a v a za v i z u e l n e i v e r b a l n e komuni k a c i j e (odjel v i z u e l n i h k o m u n i k a c i j a i odjel informacija) Škola, dakle, odga j a d i z a j n e r e za p r o i z v o đ a č e k apitalnih po t r ošnih dob a r a kao i za k o r i s n i k e suv r e m e n i h k o m u n i k a c i j ­ skih m e dija štampe, t e l evizija, radija, i ekon o m s k e p r o p a g a n ­ de. D i z a j n e r i m o r a j u r a s p o l a g a t i t e h n i č k i m i n a u č n i m znanjem koja su n u ž n o p o t r e b n a za s u r a d n j u s i n d u s t r i j o m u današnje doba. I s t o v r e m e n o m o r a j u r a z u m i j e v a t i i u z i m a t i u obzir k u l ­ turne i d r u š t v e n e p o s l j e d i c e svoga djelov a n j a . Vi s o k a ško l a za oblik o v a n j e zam i š l j e n a je za m a k s i m a l n i k a ­ pac i t e t od 15o s t u d e n a t a čime se osig u r a v a st a l n o povoljan p r o p o r c i o n a l n i odnos izme đ u b r o j a s t u d e n a t a i n a s t a v n o g os o b ­ lja. I n a s t a v n o osoblje i s t u d e n t i dolaze iz raznih zemalja što školi d aje i n t e r n a c i o n a l n i k arakter. Str u č n o o b r a z o v a n j e traje 4 g o d i n e u k l j u č u j u ć i i osnovni kurs u t r a j a n j u od jedne g o d i n e . P o za v r š e t k u s t u d i j a p o d j e ­ lju j u se d i p l o m e . Za obavlj a n j e p r a k t i č k o g r a d a stoje na r a s p o l a g a n j u r a d i o n i ­ ce za rad u drvu, metalu, p l a s t i č n i m masa m a i f o t o l a b o r a t o r i j . K o m b i n i r a se n a s t a v n i i i s t r a ž i v a č k i rad. U tu s vrhu postoji institut za i n d u s t r i j s k i dizajn. Škola raspolaže stambenim prostorijama stima za n a s t a v n o osoblje i s tudente.

i društvenim pogodno­

O s n o v n a

g o d i n a

Svi u p isani s t u d e n t i prve g o dine pohađ a j u zajednički osnov­ ni kurs prije u p i s i v a n j a na jedan od četiri odjela. Praktički

i teoretski predmeti

- Vi z u e l n e me t o d e ( e k s p erimenti i i s t r a živanja u dvije i tri dimenzije na bazi s t udija p e r c p e c i j e ,si m e t r i j e i topologije) - radionička praksa (rad s d r v o m , m e t a l o m , p l a s t i č n i m m a s a m a ,g i p s o m i foto g r a ­ fijom) - p r e z e n t a c i o n a pomag a l a (tehničko c r t a n j e ,oblici s l o v a ,j e z i k , p r o s t o r u č n o crtanje) - metodologija (uvod u m a t e m a t i č k u

logiku,

- sociologija (promjene u društ v e n o j cije naovamo) - teor i j a p e r c e p c i j e (uvod u g l a v n e t e orije

kombinatoriku

s t r u k t u r i od

i topologiju)

indust r i j s k e r e v o l u ­

i p r o b l e m e v i z u e l n e percepcije)

- povij e s t k u l t u r e 2 o . s toljeća (slikarstvo, kiparstvo, a r h i t e k t u r a , l i t e r a t u r a ) .

O d j e l i n d u s t r i j s k o g diza j n a Cilj je o d jela da obrazuje d i z a j n e r e indus t r i j s k i h p roizvoda U s l i j e d r a z v o j a novih met o d a proiz v o d n j e , d i z a j n e r i su se s u o č i l i s p r o b l e m i m a k o j i se v iše ne mo g u s a v l a d a t i p o lazeći od bivših s t a n o v i š t a k o j a su se b a z i r a l a na u m jetnosti. U odgoju i o b r a z o v a n j u d i z a j n e r a t e žište se mora baciti na na u č n e i t e h n i č k e d i s c i p l i n e koje su danas k l jučne u ope r a ­ t i v n i m p r o c e s i m a indust r i j s k e p r o i z v o d n j e i koje sve p r esudnije odr e đ u j u fin a l n i p r o i z v o d . D a n a š n j i di z a j n e r indu s t r i j ­ skih p r o i z v o d a mo r a b iti u s t a n j u k o r i s t i t i p r o f e s i o n a l n o z a s n o v a n o znanje, u s k o s u r a đ u j u ć i s k o n s t r ukterima, t e bnolozima i ek o n o m i s t i m a . P r i j e svega m o r a biti svjes t a n k u l t u r ­ nog i d r u š t v e n o g k o n t e k s t a u k o j e m djeluje.

Rad

odjela

druga g o dina (analiza korisnosti, a n a l i z a proizvoda, metode sastavljanja, jednostavni r a z v o j n i zadaci s alatom, o p remom za kućanstvo i u r e d s k o m opremom, k o n t ejnerima, i n strumentima itd) treća godi n a (složenije v j e ž b e pod t e ž i m t e h n i č k i m i p s i h o l o š k i m u v j e t i ­ ma; raspored elem e n a t a u s i s t e m i m a jednostavnih strojeva, namještaja, opreme itd) četvrta g o d i n a (samostalna s t u d i j a vodnje)

i vježbe

iz diza j n a sve do faze p r o i z ­

Teoretska nastava - teo r i j a p r o i z v o d n j e (proizvodne s e r i j e ,t v o r n i č k a organizacija, vodnje, k a l k u l i r a n j e troškova) - znanost o m a t e r i j a l i m a (željezo i čelik, obo j e n i metali, kog o b likovanja)

plastici,

procedura proiz­

tehnike te h n i č ­

- konstruiranje - o p e raciona i s t r a ž i v a n j a (teorija grupa, t e o r i j a skupova, standardizacija)

linea r n o p rogramiranje,

- t e orija n a uke (e p i s t e m o l o š k e osnove m o d e r n e nauke; s p e r i m e n t i r a n j u i t e o r i j a strojeva;

p o v i j e s t ideje o e k ­ t e o r i j a ponašanja)

- e r g onomija (sistemi č o v j e k - s t r o j ) - seminar iz p o v i j e s t i (dizajn u 2 o.st.)

ind u s t r i j e

- sociologija (indust r i j s k o društvo,

i n d u s t r i j s k a r evolucija)

- me h a n i k a (kinematika,

statistika)

- zakon

dinamika,

o patentima.

Od .iel vizuelnih komunikacija U brojnim pod r u č j i m a d r u š t v e n o g života ljudi s t upaju u k o n ­ takt ili se jedni drugima obrać a j u p o moću vizuelnih k o m u n i ­ kacija. Cilj je odjela da u t v r d i osnove o b l ikovanja takvih informacija koje odgova r a j u toj funkciji. Zato se tehnike tipografije, g r a f i č k o g dizajna, fotografije, izložbi, filma i t e l evizije t r e t i r a j u k ao h o m o g e n o temat s k o polje koje se na ziva " vizuelne komun i k a c i j e " u s k l a d u s m e đ u n a r o d n o m u p o t ­ r e b o m tog termina. Istraž i v a n j a u t o m odjelu imaju za cilj po v e z i v a n j e vizuelnih izraza s n j i h o v i m s a d r ž a j i m a n a što je m o guće jasniji način. Za to treba r a z v i t i me t o d e k oje kori s t e z n a n t v e n o iskustvo steč e n o u p o s l j e d n j i m d e k a d a m a na p o d r u č j u per c p e c i j e i zna­ čenja.

Rad_odjela d ruga g o d i n a (opće osnove: o b lici slova, s i s t e m i p r i j e l o m a stranice i formata, p i k t o g r a m i , d ijagrami, serije f o t o g r a f i j a i f o t o g ­ r a fije p r edmeta) treća g o d i n a ( složenije vježbe: č a s o p i s i i knjige, zaš t i t n i plakati, izložbe i f o t o g r a f s k a reportaža)

znakovi,

četvrta g o d i n a (po l u s a m o s t a l a n rad: serije p lakata, novine, p r i m j e n a z n a k o ­ va u n a u c i i tehnici, s i s t e m i izložbi, kartogr a f i j a , r e p o r ­ t a žni i d o k u m e n t a r n i filmovi, t elevizija)

Teoretska_i praktična nastava - tehnologija (slaganje slova,

re p r o d u k c i j a ,

- sredstva k o m u n i k a c i j a ( r a z v o j ,o r g a n i z a c i j a i m e t o d e

štampanje,

papir)

s redstava komunikacija)

- s e m i otika (uvod u m o d e r n u teor i j u znakova; đ r u š t v e n o - p s i h o l o š k a baza upo t r e b e znakova; a n a l i z a znakova, simbola, s i gnala i emblema)

- seminar

iz povi j e s t i tipografije,

- s o c iologija (industrijsko društvo, javno mnijenje)

dizajna

so c i o l o g i j a reklame

izložbi i filma

i propagande;

- teorija nauke ( e pistemološke osnove mode r n e nauke; povijest ideje ekspe­ rimenta; t e o r i j a strojeva, te o r i j a ponašanja) - ergonomija (sistemi č o v j e k - s t r o j ) - o p e raciona i s t r a ž i v a n j a (fakult a t i v n i predmet) (teorija grupa, teorija skupova, p rogra m i r a n j e , standa r d i z a c i j a )

statistika,

linearno

O d j e l in f o r m a c i j a T u se p r i p r e m a j u p i s c i za štampu, radio, t e l e v i z i j u i film, tj. s r e d s t v a k o m u n i k a c i j a koja sve više o b l i k u j u moderno dr u š t v o i o d r e đ u j u način na ko j i druš t v o djeluje. Taj

odjel us k o

surađuje

s odjelom vizuelnih

komunikacija.

Cilj je o b r a z o v a n j e p i s a c a ko j i su u s t a n j u u p o z n a t i i p r e v ­ ladati p r o b leme, metode i t e h n i k e raznih s r e d s t a v a k o m u n i k a ­ cija, a u manj o j m j e r i o b r a z o v a n j e s p e c i j a l i s t a koji se već od p o č e t k a s p e c i j a l i z i r a j u za jedno određ e n o pod r u č j e rada. R a d tog odjela k o n c e n t r i r a se na e k s p e r i m e n t a l n i studij.

Rad_odjela dru g a g o d i n a (umijeće s a s t a v l j a n j a teksta, a n a l i z a teksta, t r a n sformacija i d e f o r m a c i j a teksta, i n t e r v j u i r a n j e , reportaža, dijalog, t i p o g r a f s k o a r a n ž i r a n j e stranice) treća g o d i n a (sastavljanje p r o p a g a n d n i h tekstova, k o m b i n i r a n j e riječi i slika, r i j e č i i zvuka, v ijesti, kritike, oglase, serije r a d i o emisija, aktualije) četvrta g o d i n a (eseji, radio i g r e , a k u s t i č k e de f o r m a c i j e p r o g r a miranje, re ž i j a i s c e n a r i j i ) . Te o r e t s k a n a s t a v a - fotografija, f i l m i zvuk (oblici p rimjena)

i transformacije;

- tipografija (oblici slova,

slaganje sloga,

štamparski postupci)

- teorija i n f o r macija (analiza p o r u k e ,određivanje k a p a citeta informacija, p r o ­ računi k o m u n i k a c i o n i h kanala, šifriranje, informacione tehnike) - semiotika (uvod u m o d e r n u t e o r i j u znakova, đr u š t v e n o - p s i h o l o š k a baza upotr e b e znakova, semi o t i k a i lingvistika) - l ingvistika (opća, s t r u k t u r a l n a

i statistička

- o peraciona istr a ž i v a n j a ( f a k ultativni predmet) (teorija grupa, t e orija skupova, prog r a m i r a n j e , stan d a r d i z a c i j a )

lingvistika)

statistika,

linearno

G r a d i t e l j s k i o djel Odj e l za i n d u s t r i j a l i z i r a n o g r a đ e n j e obuhvaća o p sežnu ali i o g r a n i č e n u te m u - p r i m j e n u m o d e r n i h metoda pr o i z v o d n j e na g r a đ e v i n s k e tehnike. Graditeljski

odj e l

i s p o s o b l j a v a a r h i t e k t a za taj

zadatak.

T r a d i c i o n a l n e m e t o d e g r a đ e n j a v iše n i s u dov o l j n e da zad o v o ­ lje današ n j e p o t r e b e za g r a d n j o m stam b e n i h j e dinica svih vrsta. Stoga na t o m p o l j u p o s t o j i u r g e n t n a p o t r e b a za indu­ strijalizacijom. Rad

odjela

druga g o d i n a (organizacija tlocrta, m e t o d e k o n s t r u i r a n j a p o m o ć u lakih me t a l a i p l a s tika, teške kons t r u k c i j e , čelik i p o jačani beton, s t a n d a r d i z a c i j a i k o o r d i n a c i j a dimenzija, analiza g r a d i lišta, osno v i s t a n d a r d i z a c i j e , m e h a n i z a c i j e i p r efabrikacije) treća i č e t v r t a g o d i n a (konstruiranje p o m o ć u la m e l i r a n i h p l o č a i p o v e z i v a n j e e l e m e ­ nata od m e t a l a i plastike; p l a n i r a n j e p r o i z v o d n i h serija i metoda; m o n t a ž a i transport; p l a n i r a n j e zgrada iz r a z v i j e ­ nih e l e m e n a t a ) .

Teor e t s k a n a stava - gr a đ e v i n s k a statika (kalkulacije i t e s tiranje modela) - g r a đ e vinske kon s t r u k c i j e - teorija p r o i z v o d n j e (proizvodne serije, org a n i z a c i j a tvornica, postupci, troškovi) - znanost o m a t e r i j a l i m a (željezo i čelici, obojeni metali, t r a n s f o r m a c i j e i d e formacije)

drvo,

p r o izvodni

plastici,

tehnike

- građevinska higijena - građevinska

fizika

- operaciona i s t r a živanja (teorija grupa, teor i j a skupova, ramiranje, stan d a r d i z a c i j a )

s tatistika,

linearno pr o g ­

- teorija n a uke ( epist e m o l o š k i osnovi mo d e r n e nauke; po v i j e s t ideje eksp e r i ­ mentiranja; t e o r i j a strojeva; teorija p onašanja) - primijenjena fiziologija (klima, optika, akustika) - e r g onomija (sistemi č o v j e k - s t r o j ) - seminar p o v i j e s t i a r h i t e k t u r e - so c i o l o g i j a (indu s t r i j s k o društvo, društva).

2 o.st.

s o c i o l o g i j a porodice,

sociologija

Primjer KO N T R O L N A LISTA I REGULATORA 1. U koje

ZA ODREĐ I V A N J E R A S P O R E D A

ih svrhe

lo

INSTRUMENATA

ili cilj eve kori s t i potrošač?

2. K a k v i m će r a d n j a m a k o r i s n i k p o k u š a t i p o stići te ciljeve? 3. Koje su radnje n a ročito važ n e i koje su od male važnosti? (Važnost se m ože ocijeni ti na bazi p r o c j e n j i v a n j a opsega poslje d i c a N E U S P J E H A event u a l n e p r ovedbe akcije). 4. Ko j e radnje uvid?

izisk u j u stalan nadzor,

a koje 3amo povremeni

5. Kbd kojih se r a d n j i p r o v o d i isto v r e m e n o sag l e d a v a n j e dvaju ili više a rtikala, a kod k ojih je pot r e b n o samo jednokratno sagleda v a n j e ? 6. K o l i k o traje s v a k a p o j e d i n a radnja? 7. Ko l i k a

je u č e s t a l o s t

jav ljanja svake poj e d i n e radnje?

8. K o j i su a n t r o p o m e t r i j s k i svake od tih r a dnji?

i z mjeri k r i t i č n i

9. Za koje se r a d n j e p r e d v i đ a da će

za r e a l i zaciju

i zazivati zamor?

10. Kod kojih je r a d n j i p o t r e b n o m a k s i m a l n o naprezanje, kojih d r ugih n a j m i n i m a l n i j e n a p r e z a n j e ?

a kod

11. Kod kojih su r a d n j i n a i z b j e ž n i vr l o n e s p r e t n i pokr e t i ili s t avovi t i j e l a ko j i znatno r e d u c i r a j u u č i n a k ili domet z ah­ vata? 12. K o j e se ra d n j e vrše pod n a r o č i t o n e p r i k l a d n i m stavovima tijela ili s m j e r o v i m a pokre t a ? 13. Do k o j e g su s t u p n j a p o k r e t i tij e l a u s k l a d i v i s izvođenjem r a d n j i i is t o v r e m e n o p o s t i ž u ž e ljeni stupanj efikasnosti, uz z a d o v o l j a v a j u ć u udob n o s t ? 14. H oće li k o r i s n i c i m a biti n e p o z n a t e radnje koje t r ebaju iz­ vo d i t i ili su već odlično uvjež b a n i ? 15. H oće li v e ć i n a k o r i s n i k a po p r v i puta v i d j e t i tu n ovu opremu ili je v j e r o j a t n o da će n a p r a v i t i n e g a t i v n u k o m p a r a c i j u u odnosu na o p r e m u k o j u već odav n a poznaju? 16. H o ć e li k o r i s n i k o č e kivati ili s hvatiti ko l i k i mu komfor p ruža nova oprema ili će radi j e tol e r i r a t i n e u dobnost i nep r i k l a d n o s t ?