Opvoeden met gezond verstand: Met RET naar een positief gezinsleven 978-90-313-7607-0, 978-90-313-7608-7 [PDF]

Zitiervorschau

Opvoede n met gezond verstand

Voor mijn dochters Laura en Claudette, altijd een bro n van inspira tie

Opvoeden met gezond verstand Met REI naar een positief gezinsleven

Bohn Stafleu van Loghu m Houten 2010

© 2010 Bohn Stafleu van Leghum. onderdeel van Spri nger Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worde n verveelvoudigd , opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand , of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze , hetzij elektronisch, mechanisch, doo r fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaand e schr iftelijke toestem ming van de uitgever. Voor zover he l maken van kopieën uit deze uitgav e is toegestaan op grond van artikel rób Auteu rswet jo he t Besluit van 20 juni 1974, Srb. 351, zoals gewijzigd bij he t Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471en ar tikel 17 Aute urswet, dient men de daarvoor wettelijk versc hu ldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichti ng Reprorecht (Postbus 3051,2130 KB Hoo fddorp). Voo r het overnemen va n (een) gedeeltefn) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s ) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak ee n betrouwbare uitga ve te verzorgen. Niettem in kunnen zij geen aansp rakelijkheid aanvaarden voor drukfoute n en andere onju istheden die eventueel in deze uitgave voo rkomen.

ISBN978 90 3137607 0 NUR8S4, 770 Ontwerp binne nwerk en omslag: Nanja Tbebaks-Hertoge nbcsch Illust raties: Marcel Jumëns, Boxtel Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GAHouten www.bsJ.nl

Inhoud Voorwoord I' 1.1' 1.2 ' 1.3 ' 1.4' 1.5' 1.6 · 1.7 ' 1.8 · 1·9 ' 1.10 '

De theorie va n de RET De ra tion eel -ernet leve theo rie De basisprincipes va n de RET Albe n Ellis He t ABC va n de RET Drie ir rati onele bas isideeë n De twaa lf meest voo rkomen de irrat ione le ideeë n Gezo nde en o ngezonde neg a tieve emo ties Ve rsch illend e soorten inz icht Samenvattend Ra tionele id eeën e n gevoelens: D en E

2 · RET j e ki nd 2.1 ' Inlei ding 2.2' He t geweten van een kin d 2.3 " Huilba by's 2. 4 ' Lastige peuters 2.5 ' Ontw ikke lingssto o rn isse n en ged ragsstoorn issen: a ut isme, ADHD en PDD-nos 2. 6 · Schoo lzie ke kinde re n 2.7 ' Kind er a ch tig gedrag 2.8 · Bed plasse n 2. 9 ' Ve rlie fd op de j uf (of meeste r) 2.10 - Faa lan gst a. r r c Agressle

7 IJ

1213 14 14 18 20

31 32 33 35

38 38

39 44 50 56

61 66 71 75 79 82

2.12' Problem en me t seksualiteit 2.13 • Eetstoornisse n 2. 14 ' Alcohol - e n drugsgeb rui k 2.15 ' Verslaafd aan de comp uter e n het mobieltje (sms, Nintendo-ds en co mputerspel le tjes) 2.16 · Kind eren van gesc he ide n ouders 2. 17 ' Tot bes luit

87

9' 96 W2

W9 nr

3 • De RET-te st~ 3. 1 • Inst ructie 3.2 , Uilspra kenlijst

n3 n3 n4

3.3 ' Scori ng 3.4 ' Int e rpre ta t ie e n ge bruik scores 3.5 • Hoe nu ve rder?

n8

Over de auteur Registe r

"0

r zr

" 3 "5

Voorwoord

Wekelijks kunne n we ons vermaken (no u ja, vermaken ...) met allerlei tv-programma's die lat en zien hoe 'onha ndelbare' of 'moeilijk opvoedbare' kinderen hun ouders tot complete wanhoop drijven. Deze ouders komen er op eige n kracht niet meer uit, ze zijn niet opgewassen tegen de dwingelandij en pesterijen van hun eigen kinderen en moeten ten einde raad externe hulp inroepen. Soms wordt die hulp gebode n door officiële deskund igen - personen die daarvoor doorgeleerd he bbe n - , maar in toe nemende mate zie je de laatste jaren ook steeds vaker zelfbenoemde deskundigen op je beeld voorbij kome n die door middel van specia le luister- en fluiste rtechnieken het moeilijke kind tot bedaren de nken te brengen. Soms lukt dat nog ook, al zullen we waarschijnlijk nooit precies weten hoe en waarom .. . Hoe het ook zij, het is natuurlij k niet niks: publiekelijk moeten toegeven dat je er niet in geslaagd bent je kinderen zover te krijgen dat ze zich 'normaal', dan wel 'aangepast' gedragen. Ook de hoeveelheid boeken over mogelijke problemen bij de opvoeding is e norm toegenomen, vaak met alarmerend e titels die het ergste doen vermoeden. Afgaande op de rgelijke tv-programma's en boekritels moete n we wel gaan geloven dat sommige (steeds meer?) kindere n kleine onhandelbare mo nsters zijn, dan wel rasec hte psychopaatjes in de dop ... 7

De vraag rijst natu urlijk of de kinderen van tegenwoordig moeilijker zijn op te voeden dan vroeger. De men ingen daarover lopen sterk uiteen. Enerzijds klinken er pessimistische geluide n van mensen die de huidige maatschappij ten onder zien gaan aan het steeds toenemende geweld en de verder oprukken de normvervaging. 'Logisch dat onze kinderen steeds moeilijker gaan doen door alles wat ze op te levisie en in het dagelijks leven te zien krijgen .' Aan de ande re kam zijn er mensen die niets nieuws ond er de zon zien. Voor hen zijn de huidige problemen met de opvoeding van onze kinderen van alle tijde n. Ik vind het lastig om aan te geven welk kamp gelijk heeft en eigenlijk is dat ook niet zo belangrijk. Feit is dat het opvoeden van kinderen vaak geen eenvoudige opgave is. Je hoeft niet eens een autistisch of ADHD -kind te hebben om forse problemen tegen te komen. Wat wellicht wél nieuw is, afgaande op zgja ar klinische praktijkerva ring, is het toene mend aantal kinderen en je ugdigen met drank- en drugsgebruik. En niet te vergeten de 'nieuwe' verslavingen aan msn'e n, Ninrendo-ds'e n, comp uterspelletjes en het internet . Je zou kunnen zeggen dat er op dat vlak wel degelijk het een en and er veranderd is, verande ringen en gevaren die men misschien vooraf niet goed doordacht heeft of heeft voorzien. In dit boek probeer ik ouders een leidraad te geven bij enkele van de meest voorkome nde problemen bij kinderen. Ik wil met nad ruk zeggen dat het hierbij gaat om algemene, veel voorkomende vragen als: hoe moet ik omgaa n met een kind dat niet luistert en helemaal zijn eigen gang gaat? Of met een kind dm juist uitermate faalangstig is? Is str af zinvol en zo ja, wa nneer en hoe kun je een kind straffen? En inderdaad: hoe moet ik reageren als ik erac hter kom da t mijn kind drugs gebruikt? Kan en mag ik van een kind absol ute gehoorzaamhe id verwac hten? Hoe moet ik omgaa n met de zich ontwikkelen de seksualiteit van mijn kind? Welke normen kan ik het best aa nhoude n? Bij het beantwoorden van deze en andere vragen is het mijn bedoeling om zo praktisch en pragmatisch mogelijk te zijn. Redelijkheid en nuttigheid zullen daarbij twee zeer belangrijke pijlers zijn. Als er tips en advieze n worden gegeve n, zal ik er ook steeds de overweginge n bij vermelde n. Het belang van en voor het kind zal uitera ard steeds vooropstaan. Verwacht overigens geen uitgebreide literatuur- en onderzoeksoverzichte n: de leidraad in dit boek is de Rationeel-Emotieve Therapie, de RET, ontwikkeld door de in 2007 ove rleden Amerikaanse psycholoog Alben EUis. Dit neemt niet weg dat door de tekst hee n relevante sites staan aangeven voor verde re informatie.

8 • Opvo eden met gezond ve rst and

In het eerste hoofdstuk behandel ik kon de achtergro nden en uitgangs-

punt en van de RETen laat ik de bru ikbaarheid ervan zien voor de praktijk van de opvoeding. In het tweede hoofdstuk ga ik in op enkele van de meest voorko mende prob leme n met kinderen en jongeren aan de hand van bepaalde the ma's (ongehoorzaamheid, seksualiteit, faalangst, slechte presta ties op school, en enkele veel voorko mende on twikkelings- en gedragsstoornissen, tegenwoord ig vaak aangeduid met ter men als ADHD, PDD-nos, autisme , enz.). Bij de beschrijving van elk them a ga ik uit van concret e voorbeelden uit de prakt ijk, zodat de herkenbaarhe id optimaal kan zijn. In het derde hoofds tuk word t de RET- tes t ~ gepresenteerd, omda t ik de nk dat het voor ouders en andere opvoeders erg ver helderend en dus nuttig kan zijn als ze zicht krijgen op de achtergronden van hun eigen opvoed ingsmethode. De Rfîl-rest " stelt de ouders in staat om op een inzichtelijke en gestructureerde manier hun eigen irratio nele man ieren van denken en doe n in kaan te brengen . Dit is in lijn met wat ik met dit boek voora l beoog: duidelijk maken dat veel problemen bij de opvoeding het gevolg kunnen zijn van irrationele opvatti ngen en denkgewoon ten d ie wij er als ouders - vaak ongemerk t - op na houden. Het zal duidelijk zijn da t ook ik de wijs heid niet in pacht heb . Afgaand op de praktijk meen ik echte r te mogen zeggen dat opvoeden volgens de uitga ngspunten van de RET in veel gevallen baat heeft gehad. Ga dit 'experiment' dus aan , jij en je kinderen zullen er beslist niet slechter van worde n! Eindhoven/Ca stellane, voorjaar 20 10 Jan Verhuist

VOORWOORD'

9

1 De theo rie va n de RET

V OOR B EE LDCAS US

Je jongste doc hter zit in g roep 8 van de basisschool. Omdat bijna alle a ndere kinderen uit de klas ee n eigen computer op kun kamer he bben, gee fj e er haar ook maa r een {zogaat dat nu eenmaal).Je spreekt d uidel ijk met haar afwan neeren hoe lang ze rnag computeren en voor welke sites ze moet oppasse n.en ze lijkt zich in eer-

ste instantie goed aan de afspraken te hou den. Na enkele maa nden echt er valt het je op dat het kind zo moe is. Ze heeft last van p rob lemen met de concen tratte.ze is erg p rikkel baar, ko rt om : ze is zichzel f niet meer. Op het schoolplein praat j e met ande re ouders

en t ot je schrik (of gerustste lling?) kom je erachter dat er veel mee r ki nderen zijn die dergelijk gedrag vertonen. De ouders spre ken met elk aar af om bete r t oezicht te ho uden op het com put erge dragvan de kinderen en elkaa rop de hoogt e t e houde n van hun bevin d in gen. AI na enke le dagen is het pr ij s: de vader van een van de ki nderen komt erachter dat ze el kaar sites doorsturen met de m eest gruwelijke inhoud: suïcides va n j o ngeren. Kennelijk is een van de ki nderen eri n geslaagd een adres te bemac htigen van een i nst ant ie (politie? brandweer?) die het beeldmate riaal verzamelt

11

van allerlei geslaagde pogin gen tot zelfdoding van jonge ren. De beelden zijn atschuw eujk. fossehoofde n die opde t rernral!s staan, uiteengereten lichamen en lichaams delen,kindere n met opengesneden polsen die zij n doodgebloed.Voorvolwasse nen zij n dergelijk e afbeel di ngen niet om aan t e zien, laat staan voor kinderen. Geen won der dat ze 's nacht s geen oog dicht doen en totaal van slag raken.Ende grootste elle nde is m isschien nog we l het feit dat de betro kken kind eren allemaal meedoen met het bezoeken van deze sit e omda t ze niet voor watje w ille n worden versleten en daardoor buiten de groep zouden vallen . Dus hebben ze zich grootgehouden voorelkaa ren voor hun oude rs,t en koste van hun psychische en licha melij ke gezondheid .

Dit is een heel naar - maar overigens waarge beurd - voorbeeld van wat er zich allema al in een kinderhoofd en kinde rleven kan afspelen , zonder da t we daar als ouders enig idee van hebben. En zo gruwelijk als dit voorbee ld is, zo moeilijk is het om daar op een juiste wijze mee om te gaa n. Moet je de kinderen hun comp uter afpakken? Moet je ze op een andere ma nier str affen? Hoe gaje om met de groepsd ruk die de kinde ren op elkaar uitoefenen? Hoe vang je de kinde ren op die van deze afbeeld ingen een trauma hebbe n opgelopen? En vooral ook: hoe voorkom je een herhaling van dit soort verschrikkelijke zaken? Zoals we verde r in dit boek zullen zien, kan de RET nuttige en effectieve handvatten biede n om met dit en and ersoo rtige proble men om te gaan.

1.1. DE RATIONEEL -EMOTIEVE THERAPIE

In dit eerste hoofdstuk komen de achtergronden en uitgangspunten van de Rationeel-Emotieve Therapie (of theorie), de RET, aan bod . De RET, oorsp ronkelijk door Albert Ellis ontworpen als een vorm van therap ie, is heel bruikbaar gebleken op andere terreine n, zoals de opvoeding. In feite heeft Ellis zelf in de jaren 1960 in New Vork een basisschool opgericht, de Living School, waar kinderen werden begeleid en onderwijs kregen volgens de principes van de RET. Door middel van speciale oefeningen , ervaringsgerichte progr amm a's en rollensp ellen maakten kinderen daar spele nderwijs kennis met gevoele ns en lee rde n ze er op een rat ionele (lees: versta ndige) manier mee omgaan . De Living School bestaat bij mijn weten niet meer en Ellis is overleden. Maar

12 • Opvoetlen met

~ew nd

vers rand

de principes van de RET zijn actueler da n ooit omda t mensen (ouders) in deze toch vrij ong estr uctu reerde tijden met een overvloed aan informatie - waardoo r velen door de bome n het bos niet meer zien - behoefte hebbe n aa n duidelijkheid .

1.2. DE BASISPRINCIPES VAN DE REl

De RETis oorspronkelijk een vorm van therapie waarbij het vooral gaat om een balans tussen denke n en voele n. Niet elke vorm van therapie besteedt namelijk evenveel aan da cht aan de onde rlinge relat ie tussen gedachten en gevoelens. Zo staat bij de klassieke gedragsthera pie van de Amerikaa n Burrhus F. Skinner (1904-1991) voora l het zichtbare gedrag van een persoon centraal. Bij de psychoanalyse, ontwi kkeld door Sigmund Freud (1856-1939), wordt gelet op allerleijeugdervaringen en onbewuste wensen en conflicte n. De Amerikaanse psycholoog earl Rogers (1902-1987) probeerde zijn cliën ten voora l 'dicht bij hu n gevoel' te brengen , vaak zelfs met een uitschakeling van het de nken . Dit zijn slechts enkele voorbeelden van de vele verschillende the rapieën, die allemaal hun eigen accent hebben. Als iemand tege nwoordig op wat voor manier dan ook in de proble men is geraakt, is het begr ijpelijk dat diegene in therapieland doord e bomen het bos niet meer ziel. De ene therapie (en therapeut!) belooft een nog snellere en meer wezen lijke 'genezing' dan de andere, waarbij de gebruikte taa l vaak voor een leek niet te volgen is. Velen lijken daar een beetje genoeg van te hebben en willen praktische adviezen. Ook op het gebied van de opvoeding is dat te rug te zien: ouders en andere opvoede rs willen graag duide lijkheid . Niets voor niets scoort dr. Phil enorme kijkcijfers, zowel in Amerika als in Europa. Dat heeft alles te maken met zijn praktische kijk op zake n en met de man ier waarop hij zijn cliënten duidelijke, praktische handvatt en aanreikt. (Of je het in alle gevallen met zijn man ier van doen eens moet zijn, is een andere zaak , maar dui delijk is hij in ieder geva l wel.) Eigenlijk zou je kunnen zeggen dat deze dr. Phil een 'RET'er' pur sang is. De RET biedt namelijk duidelijke, prakt ische hand vatt en door op een heldere en overzichte lijke wijze uit te leggen hoe problemen ontstaan en hoe ze kunnen worde n opgelost. De kern van de RET wordt gevo rmd door het uitgangspu nt dat mensen voor een heel groot deel zélf bepalen hoe zwaa r problemen wegen. Volgens de RET worden je gevoelens namelijk voor een groot deel bepaald door je eigen manier van denken. Als iemand iets aan (onplezierige) gevoelens van angst,

~ O O F O ST u K' DI T ~ I O. I I VA N DI Rn

·'3

verdriet, boosheid, onmacht, verlegenheid, onrust en dep ressie wil verand eren, dan kan hij of zij dat het best do en door de eigen man ier van den ken te veranderen . Klare taal , afkomstig van een man die het praktisch denken tot aan het einde van zijn leven in de praktijk heeft gebracht: Albert Ellis.

1.3. ALBERT ELliS

De grondlegger van de RET, Albert Ellis, is geboren in 1913. Hij overleed in 200 7. Wie Ellis ontmoette , werd meteen getroffe n door de ver doorgevoerde efficiency van zijn gedrag : hij placht met een minim um aa n bagage de wereld rond te reizen omdat, zoals hijzelf zei, 'mee r dan het hoogst noodzakelijke toch alleen maar ballast is'. In zijn onafscheidelijke koffertje bevonde n zich dan ook alleen maa r een pen, papier en wat medicamenten. Veel kled ing had hij niet bij zich, die liet hij zoveel mogelijk 's nachts in zijn hotel rein igen. AIs Ellis sprak over proble men , wist hij heel goed waarover hij het had . Jarenl ang heeft hij bijvoorbeeld tegen zijn verlegenh eid, faalangst en spreekangst moeten opboksen. Lett erlijk meer dan hond erd pogingen heeft hij moeten wagen om eindelijk eens een keer met een meisje uit te kunnen gaa n: hij was, zoals hij zelf zei, niet moeders mooiste en hij wist totaal niet hoe hij met meisjes moest omgaan. Dergelijke erva ringen hebben hem overigen s goed doen beseffen dat voor élke verandering een fli nke dosis door zettingsvermogen nodig is. Doorzettingsvermogen vormt dan ook een heel belan grijk as pect van de RET, een doe-therapie bij uitstek. Ellis was aanv ankelijk opgeleid tot psychoan alyticus. Na enkele jaren prakt ijkervaring als psychoth erapeut bleek hij zich steeds minder te kunn en vinden in deze weinig inzichtelijke , tijdrovende en omslachtige man ier van behandelen . Hij ging daarom op zoek naar een behandelmet hode die veel minder tijd kostte en die bovendien heel eenvoudig aan de elient was uit te leggen . Het resultaat van dit alles is de Rationeel-Emotieve Thera pie (kortweg RET of REBT, waarbij de B voor behaviour - ged rag - staat) geworden, een van de meest toegepaste en populaire therapieën in Amerika en Euro pa.

1.4. HET ABC VAN DE RET

Het zijn niet de problemen zélf d ie 't ons zo moe ilijk maken, maa r de manier waarop we legen deze problemen aa nkijken. (NAA R DE GR I E KSE W IJSGEER EP IC TETUS)

14 • Opvoeden mei gezond verstand

Volgens Ellis ontstaan problemen vooral door de manier waarop we aankijken tegen de gebeu rtenissen die ons overkomen. Laten we ter illustratie een voor beeld nemen uit het leven van alledag.

Jedoet aljaren je uit erste best om je beide kinderen zo goed moge lij k op t e voeden. Je leest alles wat er op dit gebied t e lezen valt.je volg t de program ma's op de televts te.]e praat veel met je kinderen en met andere ouders, kortcm-je neemt deze zaak erg serieus.Waar j e vooral een punt van maa kt is dat je beide kinderen opee n gelij ke m anier behandelt-geen voort rekkerij! (Daar heb je zelf in je je ugd al genoeg van meege maakt.) Toch moet j e na enkele jaren constate ren dat het allemaa l heel anders is gelopen dan j e verw acht en gew ild had: het ene kind (de oudste) blijk t het helem aal niet zo goed te doen op school.en heeft een ste rke neiging om all es bij elkaar t e l iegen. Het tweede kind gedraagt zich voorb eeldig: het luistert alti j d, is beleefd en doet goed zijn best. Vaak stel je het ten voorbeeld aan het andere ktnd.dat daardoor alleen maar meer'afwijkend'gedrag gaat vertone n: 'Zie j e wel dat jull ie niks om mij geven, alles draait hier all een maa ro m dat li eve kleine schatje van j ullie!'

Wat doe je in zo'n geval? Wat denk je allemaal? En hoe voel je je da ar bij? Er zijn verschillende mogelijkheden: - Je den kt dat je compleet gefaald hebt als opvoeder. Eigenlijk had je helema al nooit aan kinderen mogen beginnen. Zie je nou wel, da t je zelf als mens niets voorstelt. Je slaagt er nog niets eens in om twee kinderen op een fatsoenlijke manier groot te brengen. (Zelfverwijt) Je voelt je totaal macht eloos. Dat het met het eerste kind zo is misgegaan , is voorjou het zoveelste bew ijs da t wat je ook doet, het alle maal verkeerd afloopt. Logisch ook: want je bent er in het verlede n vrijwel noo it in geslaagd iets tot een goed einde te brengen. Je moeder had gelijk toen ze zei datje nooit volwassen en zelfstand ig bent geworden. En eerlijk is eer lijk: je weet totaal niet watje zou moeten doen. (Machteloosheid) - Je denkt dat het je eigen schuld is. Het was tenslotte ook te mooi om waar te zijn: jij als leuke jonge ouder van twee kinderen. Wat ver-

~OOFDSTuK' DI THIO RII VAN DI R IT

- 15

bee ldde je je eige nlijk we l? J ij met jou w matige opleiding en nog matiger uiterlijk! Voorbee ldige kinderen verdien je toch eigenlij k helemaal niet? Het was pure hoog moed toe n jullie een gez innetje wilden ! J e sta at er dan oo k eigenlijk helem aal nie t van te kijke n dat het zo is gelopen: je be nt altijd al een minkukel gew eest. (Gebrek aa n e igenwaarde) - Je bent ra zend op da t ene kind . Wat de nkt dat kind we l? Jij die je hele leven opoffert voor die twee! Waar haalt zo'n kind het lef va ndaan om jou zo voor schut te zetten? Waa r heb je da t in 's he melsna am aan ve rdiend? Luisteren zal het, wa nt j ij be nt zijn ouder e n d us benjij de baas! (Agressie) - Je slaat aan het piekeren. De hele da g door blijft het maar in je hoofd malen : wat heb je fout gedaan? Je kunt er niet meer van slape n, je heb t geen zin meer o m te ete n. J e gaat aan alles en iederee n twijfelen , het meest aa njezelf. Je be nt als de dood voo r de toeko mst. Wat moet er van dat kind en van het gezi n terechtkomen? Je ziet het al hele ma al voo r je: ee n criminee l als kind ! J e glijdtsteeds verde r weg in ee n diepe somberheid. (Depressie) Deze mogelijke reacties op het niet -gewe nste resultaat va n allerlei goe de bedoelingen bij de opvoeding van kinderen , zij n ee n voo rbeeld va n hoe ee n bepaalde manier van de nken tot bepaalde gevoelens leidt. Of liever: hoe ee n bep aa lde negat ieve man ier va n denk en tot bepaalde negatieve gevoe lens leidt . Nu is he t natuurlijk nooit leuk als dingen niet gaa n zoals je wilt, zeker niet als het om je kinderen gaat. Het is da n ook beg rijpelijk da t je overs poe ld wo rdt doo r allerlei gedachten en gevoe lens. Maar dat hoeft nog niet te bet eken en dat je jezelf daaraan ook hele ma al ove rlevert. Alsje da t doet, word je het slachtoffer van de gebeurte nissen , da n ben je niet in staa t iets aa n je situatie (en je gevoelens t) te veranderen. En j uist om dat laatste ga at het bij de RET, zoals we zullen zien. In de RET wordt gebruik ge maakt van de lett ers A, B en C. De A staat voor 'a anleiding' (oo rzaak, in het Enge ls activa ring eve nt) . De B staat voor de 'bril' waardoor je kijkt (je man ie r va n tegen dingen aa nkijken , in het Engels: belief) . De C staat voo r conseq ue nt ie (het ge volg, in het Engels conseque nce) . De kern van de RET ko mt erop neer dat niet A de oorzaak is van C, ma ar B. In gew oon Nede rlan ds : het zijn niet de gebeu rte nisse n (A) in je leve n die bepalen hoe je je voe lt (C) , maar de manier waarop je tegen die geb eurtenissen aankijkt (B) .

16 • Opvoeden met ~ewnd vers tand

Volgens Ellis gaan de meeste mensen er te n onrech te vanuit dat er altijd een directe relat ie bestaat tussen bepaalde gebeurtenissen en gevoelens: mijn kind doet het niet goed op school en dus ben ik een waardeloze opvoeder. Ik krijg de bons en dus voel ik me een waa rdeloos figuur. Ik zak voor een examen en dus voel ik me vreselijk terneergeslagen . Ik rijd mijn gloed nieuwe auto in de prak en dus voel ik me ont zettend zielig. Mijn partner doet onaardig tege n mij en dus ben ik boos, enzovoort. Op het eerste gezicht lijkt het inderdaad logisch dat een bepaalde gebeurtenis de oorzaak is van een bepaald gevoel. En toch is dat bij nader inzien niet zo. Laten we de voorbeelde n maar eens van dichterbij bekijken. - Kind op school. Er kunnen ontzettend veel reden en zijn voor slechte schoolprestaties die helemaal niets met de ouders/opvoeders te maken hebben. Denk bijvoorbeeld aan lees- en leersto ornissen en andere licha melijke oorzake n: slecht zien, slecht horen. Als je je dit beo denkt, maakt zelfverwijt plaat s voor bezorgdheid. - De bons krijgen . Inderdaad niet leuk. In bepaalde gevallen kan zoiets beslist erg aa ngrijpen . Hoe erg, hangt afvan de manie r waarop je ertegenaan kijkt. Je kunt zo'n afwijzing opvatten als de grootst mogelijke persoonlijke afgang en dan voel je je inderdaad een waardeloos fi guur. Het is echte r ook mogelijk een afwijzing te zien als een uitdaging: ik zal laten zien dat ik me alleen ook wee t te redd en. In het laatste geval zul je je een stuk krachtiger voelen. - Zakken voor een exame n. Ook al niet leuk, zeker niet als je heel hard hebt gestudeerd . Alsje een per fection ist bent d ie nooit mag falen , zul je ongetwijfeld depressief worden als je eens een keer de mist ingaat. Als je daarentegen een examen beschouwt als een gewoo n proefwerk dat je ook altijd nog kunt overmaken, da n staan de zaken er beslist anders voor: volgende keer beter. - Auto in de prak. Een veel voorko mend euvel waar men sen zeer verschillend op reage re n. Mensen voor wie de auto inderdaad een heilige koe is, zullen zich gegarandee rd erg zielig voelen bij de eerste deuk. Degenen die hun auto zien als niet veel meer dan ee n vervoermiddel, raken nauwelijks onder de indru k. - Boze pa rtner. Het hangt er in dit geval van afwatjeverstaat ondereen 'goede' relatie. Mensen die mene n dat partners noo it eens ruzie mogen hebben en altijd maar lief en aardig tegen elkaar moeten zijn, raken vast en zeker overstu ur en worde n boos als de partner niet aardig doet. Andere mensen vinden het juist een gezond teken als de partner de vrijheid heeft (krijgt) om ook eens uit de slof te schieten . Iederee n heeft toch wel eens recht op een boze bui?

HOOFDSTUK 1 Ol T H I OR I I VA N Ol RIT

· 17

We zien in deze voorbee lde n dat onze zienswijzen, overtuigingen , opvatti ngen en mening en (of: onze normen, waarden en idealen) voor een hee l groot deel bepa len wat voor emot ionele effecten bepaalde gebeurten issen op ons hebben . Al deze zienswijzen, overtuigingen enzovoort, kunnen we onderverdele n in twee soorten: rat ionele en irrationele . Rationeel wil in dit verband zeggen: gezond, rede lijk, versta ndig en bevorde rlijk voor het welbevinde n. Irrationeel beteke nt: ziekmaken d, onredelijk, onverstandig en leidend tot allerlei nare gevoelens. Volgens de RETwordt het merendeel van de men selijke ellende veroor zaakt doordat de mens een ingebakken neiging hee ft om op een irrati onele , onverstandige manie r tegen de gebe urtenissen in zijn leven aa n te kijken. We hebben als mens dus allemaal een sterke neiging om ons onred elijk op te stellen als dingen niet gaan zoals wij dat willen. Deze onredelijke, onverstandige opstelling komt heel duidelijk naar voren in de drie irrationele basisideeën die iedereen volgens Ellis in zich heeft.

1.5 . DRIE IRRATIONELE BASISIDEEËN

De irrationele (onverstandige, onredelijke, ziekma kende) idee ën over jezelf en je leven kunnen ontelbare vorme n aanneme n. Toch zijn ze allemaal te herleiden tot drie irrationele basisideeën. Alle men sen heb ben volgens de RETeen ingebakken neiging tot perfectionisme en prestatiedwang. Of liever: tot een ongezond perfectionisme en tot een ongezonde prest atiedwang. Want achter dit perfectionisme en deze prestat iedwang gaat de behoefte (nood zaak) schuil door anderen aardig te worden gevonden: als ik maar flink mijn best doe dan vindt iede reen (mijn familie, mijn vrienden, mijn baas enzovoort) mij aa rdig. Het omgekeerde geldt helaas ook: als ik niet goed presteer, dan vindt iedereen mij een waardeloos figuur. En als iedereen mij een waardeloos figuur vindt , dan bén ik ook een waar deloos figuur. Als je uitgaat van irrationeel basisidee numm er J, maakje je tot slaaf van de anderen. IRRATIONEEL BASIS IDEE Dit is natu urlijk een heel ongezo nde, irrationele manier NUMMER 1 van denken , omdat je hierdoor je persoonlijk geluk laat Ik moet altijd goed presteafhangen van de goedkeuring en waardering door anren en daarvoor gewaardeerd worden door andederen. Bovendien maak je hierd oor je waardering als persoon afha nkelijk vanje presta ties. Dat is irrationeel, ren. Zo niet, dan ben ik omdat elk mens veel méér is dan alleen het totaal van een waardeloos figuur. zijn daden. Veel rationeler is het jezelf voor te houd en da t je je best

18 · Opvoeden mei gezond verstand

IRRATIONEEl BASISIDEE NUMMER 2

Iedereen moet aardig voor mij zijn. Zijn ze dat nier, dan zouden ze daarvoor gestraft moeten worden.

hebt gedaan en dat je altijd probeert je ta ken zo goed moge lijk te vervulle n. Je bent en blijft een mens en dus is de kans groot dat je fouten zult maken. Er staat nergens geschreven dat jij nooit eens een fout mag maken . Het is dan ook onz innig van jezelf te verwac hte n dat je er nooit één zult maken. Net zo onz innig is het als anderen van je verwac hte n dat je nooit een fout zult maken. Je bent tens lotte gee n robot!

Alweer een erg ongezond e, irrationele manier van de nken. Natu urlijk is het leuk als iedereen aardig voor je is. Maa r dat beteke nt nog lang niet dat je deze sympathie zomaar kunt afdwinge n. Mensen hebben allemaa l hun voorkeuren. Je doet er dus goed aan je te realiseren dat er in je omgeving altijd mensen zullen zijn die een grondige hekel aan je hebben. Zelfs zonder geldige reden. Zo zijn mensen nu eenmaal, ze lusten elkaar soms gewoon niet. Er staa t overigens oo k ne rgens geschreven dat jij ee n allemansvriend moet zijn. Dat werkt in de praktijk eenvoud igweg niet: als je de vriend bent van de één, ben je in veel gevallen automatische de vijand van de ander. .. Veel rationeler is het ervoor te zorgen datje goed kunt opschieten met de mensen die wé rkelijk belangrijk voorje zijn. En als ook dat niet lukt, dan doe je er goed aa n bij jezelf eens heel erns tig na te gaan hoe dat komt. Je kunt natuurlijk de oorzaak steeds bij de ande r leggen, maar de vraag is of dat in alle gevallen wel zo rationeel is. De RET spreekt in dit verban d van lage frustratietolerantie (LF1) . Wij mensen zijn over het algemee n inderdaad wat gemakzuchtig aangelegd, moeilijkheden gaan we het liefst uit de weg. Het is natu urlijk ook leu k en aangenaam als alles heel gladjes verloopt. Maar ook hier weer geldt datje dit niet kunt afdwi nge n. Iedereen maakt in zijn leven grotere en kleinere tegenslagen mee. Het is niet rationeel ervan uit te gaa n dat juist jou alle ellende bespaard zal blijven. Ookjouw baan kan op de tocht komen te staan, ook jouw relatie kan stu klopen, ook jij kunt kanker krijgen en ook jouw kind kan onder een auto lopen. Er staat nerge ns geschreven dat

IRRATIONEEl BASISIDEE NUMMER 3

Ik moet alles wat ik hebben wil. op een relatief eenvoudige manier kunnen krijgen. Tegenslagen en andere narigheid moeten mij bespaard blijven. (Ook; veranderingen mogen geen moeite kosrenlj

HOO'DSTU~ 1 O f THfOR l f VA " DE UT

·'9

jij een uitzondering bent. Alsje uitgaat van irratio nee l basisidee num mer 3, zul je niet bestand zijn tegen de onvermijd elijke moeilijkhed en die een mensenleve n nu eenmaal met zich meebrengt. Veel rationeler is het ermee rekening te houde n dat de zaken wel eens behoorlijk kunnen tegenzitte n en maatregelen te treffen waarmee je het onhei l kunt beperken. Toegepast op het veranderen van jezelf (ofje man ier van opvoede n) is het dus ook niet ratio neel om te verwachten dat dit alt ijd een soepel lopend proces zal zijn: elke vera ndering roept weerstand op, zowel vanuit jezelf - je moet je op nieuw aanpass en, risico's nemen - als vanuit je omgeving (bijvoorbeeld je kinde ren). Deze drie irra tione le basisgedachten geven aan dat de mens een ingebakken neiging heeft op een irrationele mani er na te denken en om irrationele eisen te stellen aan het leven. Want wie vindt het nou niet ont zettend prettig om altijd optimaal te preste ren, door iedereen aardig gevonden te worden en van alle narigheid bespaard te blijven? Niets menselijks is de mens vreemd. Van de vele vorme n die irrationele ideeë n kunnen aannemen, komen sommige vaker voor dan andere. Hieronder volgen twaalf van de meest voorkome nde irrationele ideeë n, voorzien van comme ntaar.

1.6. DE TWAALF MEEST VOORKOMENDE IRRATIONELE IDEEËN

Alben Ellis heeft op basis van zijn jarenlange ervaring een lijst same ngesteld van irrationele ideeën waa rvan mense n het meest last hebben . Het gemeenschap pelijke kenmerk van al die ideeën wordt gevormd door het gegeven dat er stee ds sprake is van een moeten. In alle irrationele ideeën zit een eis, een dwang matigheid verborgen. Het is ook niet voor niets dat men in de RET spreekt van musturbatory thoughts ('moeterige' gedachte n).

IRRATIONEEL IDEE NUMMER 1

Het is voor mij absoluut noodzakelijk dat ik door iedereen aardig word gevonden .

20 • Opv oed en mei

Dit ee rste irrationele idee is direct afgeleid van irrationeel basisidee nummer 1. Bij de besp reking da arvan hebben we al gezien dat alle mensen in meerdere of mindere mate van elkaa r verschillen. Rationeler is het er zowel in je privéleven als op je werk rekening mee te houde n dat er altijd wel mensen zullen zijn die een hekel aa n je hebben. En waarom kunn en mensen een hekel aan je hebben ? Wat denkje hiervan: - omdat je hu n meerdere bent ; - omdat je meer verdient;

~e zo nd

vers la nd

- omdat ande ren je graag mogen ; - omdat je inte lligenter bent ; - omdat je je anders ged raag t; - omdat je er beter uitzie t; - omda t je meer succes hebt bij het andere geslacht; - omdat ze aan iedereen, behalve zichzelf, een hekel hebben; - omdat je kinde ren het beter doen op school; - omdat je kind eren er leuker uitzien; enzovoort. Maar dat is nog niet alles. Ga er eens van uit dm het je gelukt is je bij iedereen in je omgeving geliefd te maken. Iedereen is dol op je en vindt je sympathiek en betrouwbaar en sociaal. Dat lijkt op het eerste gezicht misschien heel aa rdig, maar in werkelijkheid zitje in een val. Want je hebt nu wel de sympathie van iedereen , maar hoe houd je die? Je kunt je nooit eens een misstap permitteren, nooit eens fli nk uitvallen, of hu meurig zijn,je moetje altijd redelijk, verstandig en sociaal opste llen. Je zit, met andere woo rden , in een verstikkend korset. Irrat ioneel idee nummer I leidt bovendien vrijwel alt ijd tot, wat men noemt, subassertiviteit. Als je iedereen te vriend wilt houd en, kan het in bepaalde gevalle n moeilijk of zelfs onmogelijk zijn om voor je eigen mening uit te komen. Want alsje kritiek levert op anderen , kan het gebeu ren dat ze je minder aar dig gaa n vinden. En mensen die uitgaan van irratio neel idee numme r I vinden zoiets onve rdraaglijk. Ze krijgen liever last van allerlei vage lichamelijke en depressieve klachte n (door het opkroppen van hun frust rat ies, irritaties en boosheid) , dan da t ze een conflict aan gaan . Erg ongezo nd allemaal. Veel rat ioneler is het dan ook om je te realiseren dat het on mogelijk is om een alle mansvriend te zijn. Als je bevriend bent met de een, kan dat - zoals al gezeg d - voor de ander al een reden zijn om een hekel aan je te hebben. Het is natuurlijk best prettig goed te kunnen opschieten met mensen die belangrijk voor je zijn, maar je kunt hun sympathie nu eenmaal niet afdwi ngen. Soms 'klikt' het, soms absoluut niet. Je kunt in het laatste geval nat uurlijk proberen te achterhalen wat de oorzaak is van de antipathie en even tuele misversta nde n uit de weg ruimen. Maar realisee r je altijd da t mensen ook maar mensen zijn en dat ze de neiging hebben op een onredelijke man ier na te denken. Ook over jou. Ook irrationeel idee nu mmer 2 is afgeleid van het eers te irrationele basisidee. Een ongezond soort perfect ionisme en faalangst zijn er het gevolg van. Ga maar na: als je de wa arderin g voor jezelf afhan kelijk

HOOfDSTU~ 1 Df THfO RI! V. N Di

UT · 1 1

maakt van je prestaties, ga je vroeger of lat er altijd de IRRATIONEEL IDEE mist in. Want mensen zijn maar mensen en dus feilbaar. Jij ook. Als je uitgaat van irratio neel idee nummer 2 , N UM M ER 2 Ik mag geen enkele fout geef je jezelf geen enkele ruimte om eens een steek te laten valle n. En dat niet allee n: de kans is groot da t je maken . anders ben ik een ook van andere n altijd een perfecte prestatie verlangt, waardeloos figuur. waardoor je gegarandeerd veel teleurstellinge n te verwer ken zult krijgen. En sympathieker zullen ze je ook niet gaan vinden . Het is bovendie n niet logisch om je zelfwaardering (of je waarderi ng voor anderen) afhankelijk te maken van prestat ies. Mensen zijn niet gelijk aan de gedragin gen die ze verto nen. Iemand kan een vreselijke blunder maken, maar dat wil nog niet zeggen da t hij daardoor als mens een mislukkeling is. Veel rationeler is het van jezelf te wete n waar je gre nzen liggen. Stel je doelen niet re hoog, probeer niet steeds anderen te overt roeven. Iedereen heeft nu eenmaal zijn ste rke en zwakke kame n. Realiseer je dat je ook maar een mens bent, met alle tekortkomingen van dien. Natu urlijk zulje foute n maken, dat is onvermijdelijk, ook als het om het opvoede n van je kinde ren gaat . Maar waar het wérkelijk om gaat, is da t je je best doet. Dat je in alle eerlijkheid tegen jezelf kunt zeggen dat je geprobeer d hebt wat je kunt. Als dingen desondanks mislukken, dan is dat natu urlijk jammer. Maar je schiet er in ieder geval niets mee op jezelf (of anderen!) daarvan verwijten te maken . Veel zinniger is het na te gaa n hoe in de toekomst de gemaakte fout kan worden vermede n. Irrationeel idee nummer 3 is na uw verbonde n met irrationeel idee nummer 2. Dat komt doordat dezelfde den kfout erachter zit. Alsje uitgaat van deze derde irrationele gedachte, zeg je eigenlijk da t mensen slecht zijn om datg ene wat ze doen. Volgens de RET gaat het niet aa n om mensen als persoon te veroordelen omdat ze slechte, verkeerde dingen doen. We hebben wel allem aal d ie onterech te neiging. Of je iemand slecht IRRATIONEEL IDEE of gemee n kunt noem en, hangt in de NUMMER 3 meeste gevallen sterk af van de context Sommige mensen zijn slecht en ze zouden waarin dingen gebeuren: niet alle leudaarvoor gestraft moeten gens zijn per de finitie slecht. Alsje erworden. van uitgaat dat sommige mensen slecht zijn, dan betekent dat dus dat jij mag en kunt bepalen wat goed en

22 • Opvoed en met gezond ve rsta nd

slecht is. Je laat jouw norm kennelijk als de enigejuiste norm gelde n. En dat is natu urlijk niet rat ioneel. Mensen hebben allemaal, door hu n cultu ur, opvoeding en ervari ngen, een eigen patroon van normen en waarden ontwikkeld. In veel gevallen kunnen verschillende normen en waarden zonder problemen naast elkaar bestaan (als je tenminste verdraagzaam bent). Oorlogen, godsdienstoorlogen, ruzies en conflicten on tstaan ju ist doo rdat mensen deze verdraagzaam heid voor elkaars manier van de nken en doe n niet kunnen opbrengen . De meeste mensen zijn 'van nature' een beetje wraakz uchtig. Als iemand ons een stree k leven , hebben we vrijwel allemaal de neiging hem dat betaa ld te zetten. Of we dat ook moeten doen, is een tweede. Menselijkerwijs gesproke n is dit goed te begrijpen , het geeft ons een zekere bevrediging. Alswe echter IRRATIONEEL IDEE zuiver rat ioneel nadenken , is de logica ver te zoeken. NUMMER 4 Straf leid t in vrijwel alle gevallen namelijk alleen maar Ik kan er absoluut niet tot een verhoging van spanning en agressie. Door ietegenals dingenanders mand te straffen verander je die persoo n totaal niet. gaan dan ik wil. Sterker nog: zijn neiging een bepaald gedrag te vertonen, wordt in de meeste gevallen alleen maar sterker.

"OOFOSTU ~ 1 O f THIORl f VU. Of UT •

23

Natuurlijk moet er in de samenleving helaas in een aantal ernst ige gevallen wel een straf worden opgelegd , vooral in de vorm van vrijheidsstraffen. Dit is echter een laatste redmiddel om de maatschappij en de men sen daarin te beschermen. De straffen die wij elkaar in onze dagelijkse omgang proberen op te leggen, zijn zelden zinvol en dienen meestal alleen de bevrediging van onze wraakzucht. Zoals we verderop zullen zien, is stra f als opvoed ingsmethode dan ook zelden effectief. Veel rationeler is het dus persoon en gedrag zoveel mogelijk te scheiden . Waarom? Omda t je je dan veel minder aan de mensen zult ergeren. Alsje mensen meer ruimte, meer krediet geeft , kunje ze makkelijker blijven accepteren. Een kern begrip uit de RET is de lage frust ratietolerantie (LFT) . De meeste mensen kunnen er slecht tegen als zaken anders gaan da n gepland. We houd en daar niet zo van. Het is toch veel makkelijker als alles precies volgens plan verloopt? Zoals het toch ook veel makkelijker is als iedereen precies doet wat we willen ? In werkelijkheid gaat het natuurlijk vaak ande rs. Het is zelfs zo dat tegenslagen en tegenwerking een onvermijdelijk bestandd eel vormen van ied ers leven . Ook al plannen we onze acties nog zo goed, er kan altijd wat gebeuren waardoor de zaak finaal uit de han d loopt. Ook al doen we nog zo ons best, soms zit alles 'gewoon' verschrikkelijk tegen . Volgens de RET heeft het weinig zinje te blijven ergeren aa n tegenslagen: ze worde n daar heus niet minder van. Net zo zinloos is het op mensen te schelden die er verantwoordelijk voor zijn dat de zaken zijn misgegaan : ze zijn immers al misgegaa n enje boosheid maakt alles alleen maar erger en veroorzaakt buikpijn. Als dingen tegenzitten, is dat op zich eige nlijk nooit een ramp. We maken er zelf een ramp van door er vreselijk zwaar aan te tillen. Het is daarom verstandig altijd rekeni ng te houden met tegenslagen. Mensen zijn feilbare wezens en bijna alle werk is mensenwerk. Dus wat ligt er meer voor de hand dan een tegenslag zo nu en dan? Je bent irrationeel en onlogisch bezig alsje daar geen rekening mee wenst te houden!Veel verstandige r is het in geval van tegenslage n na te gaan waardoor die zijn veroorzaakt. In een aantal gevallen zul je maatregelen kunnen nemen, zodat die zaken in de toeko mst beter gaa n. In an dere gevalle n blijft het risico van een mislukking bestaan, wat je ook doet. Mensen blijven mensen, met alle gevolgen van dien . LFTspee lt, zoa ls we zullen zien, bij de meeste ouders een belangrijke rol. Maar al te vaak zal het gebeuren da t de opvoe ding niet volgensjouw plan verloopt. En zul je te kampen krijgen met tele urstellingen en frustraties. Waak ervoor in der24 . Opvoeden mei

~e7.0nd

ve rsland

gelijke gevallen de gevoelens van frustratie de overhand te laten krijgen. IRRATIONEEL IDEE

Sommige mensen den ken inde rdaa d van zichzelf dat ze onfeilbaar zijn. Als er een fout wordt gemaakt, ligt dat aan mij als er dingen misnooit aan hen . Als er sprake is van een gaan. Ik kan er niets aan ruzie of van een conflict, ligt de schuld doen. altijd bij de ander. Die ander moet er dan ook maa r voor zorgen da t alles weer in orde komt. Ouders en opvoeders die zo denken , zullen er de grootste moeite mee hebben de ver antwoordelijkhede n van de opvoeding op zich te nemen. Ze zullen al snel het gevoel hebben dat , wat ze ook doen , het toch allemaal niets uithaalt... Irrat ioneel idee nummer 5 zorgt erook voor dat mensen zich slachtoffer van de situatie gaan voelen: ze voelen zich een speelbal van factore n buiten hen . Ze neme n dan ook geen enkele verantwoorde lijkheid voor wat er met hen gebeurt. Ze gaan ervan uit dat je het leven moet nemen zoals het is. En dat is nat uurlijk maa r zeer ten dele waar. Iedereen kan tot op zekere hoogte in zijn eige n leven ingrijpen en er richting aan geven. Het is onzin je zomaa r mee te laten drijven met de gebeurtenissen om je heen. Je kunt wel dege lijk tegen een bepaalde stroom in zwem men en op die man ier zélf de richting van je leven bepalen. Dat gaa t in een heleboel gevallen op. Zelfs bij ernstige ziekten. Zo is het meer malen gebleken dat iemand een fat ale ziekte wist te bedwingen door zich niet gewonnen te geven. Je moet alleen altijd wél je grenzen kennen . Het is inderdaad onzinnig te vechten tegen zaken die bij voorbaat verloren zijn. Iedereen wordt ouder, iedereen moet ste rven. Maar zelfs bij deze zaken heeft het meer zin ervan te maken wat ervan te maken valt, da n bij de pakken te gaan neerzitten . De RET leertje datje moet proberen controle te krijgen over je eigen leven. Maar dan wel binnen je mogelijkheden. NUMMER 5

Het ligt in principe nooit

IRRATIONEEL IDEE

NUMMER 6

Ik moet altijd tot het uiterste bedacht zijn op allerlei soort narigheid.

Mensen die uitgaan van irrationeel idee nummer 6, hebbe n in feite geen leven. Voor hen schuilt in elk hoekje een ongeluk. leder kuchje, elk knobbeltje is de voorbo de van een vreselijke en fat ale ziekte . Nog één zware vrach t-

HOOFDSTU ~ 1 D I TH IO II I VA N D I U T '

25

auto door de straat en het huis zal insto rten. Iedereen is er naar hun idee op uit hen een loer te draaien. Hun toekomstbeeld is uiterst somber en het verleden ga f ook al gee n rede n tot opti misme. Kommer en kwel alom. Ouders die zo den ken, kunnen door de minste of geringste onrege lmatigheid in de ontwi kkeling van hun kind compleet in paniek raken: ze de nken metee n het ergste. De ellende met dit soort gedac hten is dat ze inderdaad allerlei onh eil lijken af te roepen. Vaak zien we dat pessimisten altijd in allerlei narigheid verzeild raken (waardoor ze zich nat uurlijk allee n maa r bevest igd voelen in hun bange voorgevoelens ). Een ander gevolg van al deze drukmakerij is dat je helemaal gee n energie meer overhebt als de zaak wérkelijk fout gaat. De RET verkondigt in feite de alom beken de boodschap: geen zorgen voor de dag van morgen. Het heeft gee n enkele zin je vooraf druk te gaan zitten make n over alles wat er event ueel fout zou kunnen gaan in je leven. Als het een maal fout is gegaan, da n is het nog vroeg genoeg om je druk te maken . Een en ander betekent natu urlijk niet dat je met ope n ogen in zeven sloten tegelijk moet lopen. Waar het om gaat , is dat je in redelijkheid rekeni ng houdt met bepaalde gevaren en risico's die zich nu eenmaal in elk IRRATIONEEL IDEE mensenleven voordoen. Maar als je daarin te ver gaat, NUMMER 7 zitje binnen de kortste kere n met een flinke fobie opgeIk moet koste wat het kost scheept en dat maakt het leven er zeker niet eenvoudialle verantwoordelijkheger op. den en moeilijkheden uit de weg gaan . Als ik niets

Op het eerste gezicht lijkt irrationeel idee nummer 7 een waarheid als een koe. Want wat is er makkelijker dan het ontlopen van elke vorm van verantwoordelijkheid? Wat is er gemakkelijker dan anderen belangrijke beslissingen te laten nemen, zodat jij er nooit op kunt worde n aan gesproke n als de zaak misloopt? Op deze lfde manier lijkt het ideaal om alle moeilijkheden te ontwijken . Steeds als er problemen dreigen, zorgje ervoor datje weg bent. Ouders die zo denken , kunnen natu urlijk nooit ee n steu n en toeverl aat zijn voor hun kinderen . Eigenlijk zeggen ze stee ds: zoek het zelf maar uit, ik weet het ook niet . Op het eerste gezicht is dat inderdaad heel gema kkelijk. Maar let op. Alsje er een gewoonte van maakt om alle problemen te ontl open, zul je jezelf steeds zwakker maken . Je zelfvertro uwen krijgt geen kans zich te ontwikkelen. Je zelfbeeld zal er ook niet op vooruitgaan : je krijgt een

doe, doe ik ook niets fout.

26 • Opvoeden met gezond verstand

hekel aan jezelf omdat je weet dat je altijd de gemakkelijkste weg kiest. Je zult steeds minder weerbaar worden IRRATIONEEL IDEE tege n elke vorm van spanning. ProbleNUMMER 8 men zijn natuurlijk lastig , maa r ze bieIk ben volledig afhankelijk van anderen. In m'n den je ook een mogelijkhe id jezelf sterker te maken. Oefenin g baart tenslotte eentje stel ik niets voor. kan ik niets. kunst. Bovendie n zul je je niet bepaald geliefd maken bij je omgeving als je er steeds de kamjes vanaf loopt. Mensen houden in de regel niet van slapjanusse n die overal onderuit proberen te komen. Veel rationeler is het om problemen te beschouwen als ee n uitdagi ng, als een gelegenheid aanjezelf en anderen te lat en zien wat je in je mars hebt. Een en ande r berekent natu urlijk niet dat je nooit eens flink aa ngeslagen kunr raken door een bepaald probleem. Of datje nooit te maken krijgt met een werkelijk ono plosbaar probleem. Maar zelfs in die gevallen zal een ontwijkende houding je geen enkele winst oplever en. Hooguit een tijdelijke, waarvoor je late r dan weer de prijs dubbel en dwars zal moeten betalen. Van deze ma nier van den ken zul je ook niet echt vrolijk worden. Je maa kt jezelf volledig afha nkelijk van anderen,je zelfwaardering is minimaal. En wie zichzelf niet waardeert, kan erop rekenen dat anderen hem evenmin waarderen. Mensen die zichzelf de grond in bore n zijn in de regel niet popu lair. Zo bewijzen ouders die rondbazuinen dat ze eigenlijk helem aal niet geschikt zijn voor het ouderschap zichzelf en hun kinderen beslist geen dienst . Natuurlijk is iedereen rot op zekere hoogte afh ankelijk van anderen. De mens is een sociaal wezen en heeft als zodanig de ander nod ig. Dat geld t niet allee n voor het uitvoeren van bepaalde taken, maar evenzeer voor het krijgen van waardering, warmt e en respect . Het is ook helemaa l geen schande op deze manier afhankelijk te zijn van anderen. Er schuilt bijvoorb eeld helemaal geen kwaad in alsje bij een ander te rade gaat, voordat je een bela ngrijke beslissing neemt. Als die ander meer verstand van zaken heeft, is dat zelfs een heel verstandige handelwijze. Net zomin is het verkeerd om tegen je partner te zeggen datje moeilijk zonder hem of haa r kunt leven, of datje kinderen voor jo u het bela ngrijkste zijn op de hele wereld. Ook daarin schuilt niets verkeerds. Wat waar is, is waa r.

HOOFOSTU ~ 1 O l TH IO RII VA N OE U T •

27

Probleme n ontstaan echter wanneer je ervan uitgaat datje nooit op een zelfstand ige mani er een beslissing kunt nemen. Wanneer je het gevoel hebt dat je altijd het advies van anderen nodig hebt. Wanneer je het idee hebt dat het leven volstre kt zinloos zou worden als je partner je zou verlare n. Wanneer je op allerlei ma nieren probeert tegen te gaa n dat je kinderen zelfstandig word en. In die gevallen is er sprake van een dwingende afhankelijkheid. Rationeel is het een ope n oog te hebben voor je eigen afha nkelijkheden. Rationeel is het na te gaan of, en zo ja , in hoeverre je iets zou kun nen onde rnemen om je van bepaalde mensen (en zaken !) minder afhankelijk te maken. In bepaal de gevallen zal I RR AT I O N EEL IDEE dat betekenen dat je meer risico's moet nemen. In deze gevallen zal dat inhouden dat je je een stuk minder veiNUMMER 9 Mijn leven wordt grotenlig zult voelen. Lastig, dat wel. Maarvan de andere kant prima gelegenheden om je zelfvertrouwen te vergroten. deels bepaald door mijn verleden.

Irrationeel idee nummer 9 is misschien wel een van de gevaarlijkste en meest ondermijn end e irrationele ideeen. Hoe vaak do en mensen geen uitspra ken in de trant van: 'Ik ben zoals ik ben, daa r kunje niets meer aan veranderen.' Of: 1\.Is je voor ee n dubbeltje geboren bent, dan word je nooit een kwartje .' Of: 'Eens een dief, altijd een dief.' Irrat ioneel idee nummer 9 is er vera ntwoordel ijk voor dat mensen gee n enkel geloof hebben in verande ringen van henzelf en/of anderen. Ouders die zelf het slachtoffer zijn geweest van hun opvoeding, zoude n kunnen de nken dat die erva ring he n totaal ongeschikt maakt om zelf een goede ouder te kunnen zijn. Dat hoeft dus helemaal niet zo te zijn: ouders die zelf de dupe zijn geweest van een niet al te wenselijke manier van opvoeden, weten hoe het in ieder geval niet moet. Natuurlijk worden we in een bepa alde mare allem aal beïnvloed door de (goede en slechte) ervaringen die we in het verleden hebben gehad. Bepaalde ervaringen zullen beslist een heel diepe indruk op ons hebben gemaakt en doorwer ken in het hed en. De mate waa rin dat echte r gebeurt, hangt in grote mate af van de manier waarop wij tegen die ervaringen in het verleden aankij ken. Want vooral hier geldt het ABCvan de RET: het zijn niet de gebeurtenissen in het verleden (A) die ons leven bepalen (C), maar de manier waarop we tegen die gebeurtenissen aa nkij ken (B) . Je kunt jezelf wel dege lijk vera nderen. Dat kun je door anders te gaa n nadenken over jezelf en de wereld waa rin je leeft. Als je iets ergs hebt meegemaakt, kun je naru urlijk denken : dit kom ik nooit meer re boven,

28 • Opv o"d en met gezond vers t and

en vervolgens diep terneergeslagen bij de pakken gaan neerzitten. Je zou echIRRATIONEEl IDEE ter ook kunne n denken: oké, wat er nu NUMMER 10 gebeurd is, is inderdaad heel vreselijk, Ik moet me de moeilijkmaar het is helaas gebeurd. Laat ik heden van anderen altijd gaan kijken op welke manie r ik deze zoveel mogelijk aantrekklap te boven kan komen. Als je zo ken. den kt, kun je ook je gevoelens beïnvloeden. Je kunt op die manie r een verlamme nde en deprimerende apa thie vervange n door een veel actievere levenshouding. Irrat ioneel idee numm er 10 maa kt op het eerste gezicht een heel menslievende indruk. Het is natu urlijk ook heel mooi als je je iets aantrekt van de moeilijkheden van anderen. Tenminste, als je dat doet vanuit een wezenlijke interesse voor die ander en vanuit ee n oprechte wil iets aan zijn of haar problemen te doe n. Veel mensen houden zich echte r bezig met de problemen van anderen om op die manie r te verdoezelen dat ze hun eigen problemen niet de baas kunnen. En bij dat soort betrokkenheid bij andermans problemen is niemand gebaat . Het is ook mogelijk dat je je de problemen van de ande r te veel aantre kt. Ook in da t geval ben je verkeerd bezig, want dan ben je door je te grote betrokkenheid niet meer in staat te beoordelen wat er precies aa n de hand is. Medeleven wordt dan letterlijk mede-lijden en ook daarvan wordt niemand iets wijzer. Veel verstandiger is het voorjezelf na te gaan of, en zoja, op welke man ier je iets voor de ander kunt doen. Je zult erachter komen dat je in lang niet alle gevallen per se IRRATIONEEL IDEE iets hoeft te doen. In een aantal gevallen zal het zelfs zo NUMMER " zijn dat je maar beter niets kunt doen . Soms is het beter Ik moet voor elk probleem datje de ander zélf zijn ofhaar problemen laat oplossen. de perfecte oplossing zien Diegene wordt daardoor sterker en zelfstandiger. En hoe te vinden. moeilijk en verdrietig dat soms ook is: dit geldt in bepaalde gevallen ook ten aan zien vanje eigen kinderen.. . Veel mensen gaan ervan uit dat elk probleem op een perfecte man ier moet worden opgelost. Daarmee werken ze zichzelf da nig in de nesten. Al was het alleen maar vanwege het feit dat er voor veel problemen niet eens een oplossing bestaat, laat staan een per fecte. Bovendien is het in veel gevallen niet goed na te gaan of de gekoze n oplossing wel de perfecte is. In het ergste geval stellen mensen het aanpakken van een bepaald pre -

HOOFDSTuK 1 D I TH EO RI I VA N O l UT •

29

bleem steeds maar uit, omdat ze niet kunnen beslissen IRRATIONEEL IDEE welke aanp ak ze gaan volgen. Ze vergeten daarbij dat NUMMER 12 het beter is ten halve te keren, da n ten hele te dwalen. Ik kan niet leven mei Het heeft geen enkele zin om naa r perfectie te streven, onzekerheden. op welk gebied dan ook. Want mensen zijn en blijven mensen en dus vatba ar voor fouten. Een perfect mens bestaat niet en zou waarschijnlijk uiterst saa i zijn. In dezelfde lijn zou je kunn en zeggen dat de perfecte opvoeding ook niet bestaat. Streef er dan ook niet naar, je maakt er jezelf en je kinderen alleen maar ongelukkig mee. Veel verstandiger is het om een probleem goed te analyseren en na te gaa n watje eraan zou kunnen doen. 'Het ergste van alles is twijfel,' zei Napoleon al, dusje doet er goed aan ee n bepaalde oplossing uit te probere n. Heeft die niet het gewenste resultaat, dan is dat ja mmer, maar zeker gee n ramp. Probeer gewoon de volgende uit. Er zijn mensen die de meeste tijd van hun leven bezig zijn zich in te dekken tege n alle mogelijke risico's. Ze nemen pas beslissingen als ze de zaken meermalen van alle kanten hebben bekeken. Ze eten supergezond, ze doe n aa n sport, ze nemen financieel gee n enkel risico. Ze zuilen zich nooit in een avontuur storten, maar alt ijd op safe spelen. Dergelijke mense n beschikken over een lage frustratietolerantie (LFT). Het isjammer voor deze mensen, maar ze zullen er, ondanks al hun inspanningen, toch nooit in slagen maximale zekerheid te krijgen. Een mensenleven zit nu een maal vol onzekerheden. Hoeveel voorzorgen je ook neemt, er zal alt ijd wel weer iets gebe ure n waaropj e niet gereke nd had . Dat geldt met name als het om de opvoeding van je kinderen gaat: je kunt doen watje wilt, maar ze vallen allemaal een keer letterlijk en figuurlijk van de trap. .. Veel rat ioneler is het om door oe feningje frustratieto lerantie te vergroten. Dat kun je doen door bewust risico's aa n te gaa n (uiteraard binne n een veilige marge). Gemakkelijk is dat natuurlijk niet, want de eerste tijd zulje je behoo rlijk onzeker voelen. Gaandeweg zal het echter duidelijk worden dat er met deze onzekerheid prima te leven valt. Het is vaak gewoon een kwestie van wennen. Aan het eind van dit hoofdstu k sta an alle twaalf irrationele ideeën nog eens op een rij, same n met het rationele alte rnatief. Bij alle irrationele ideeën is er sprake van een dwang die je jezelf oplegt : stee ds moet er iets per se gebeuren of mag er iets absol uut niet gebeuren. Het gevolg is dat ze allerlei negatieve emoties op roepen zoals angst, twijfel en on-

30 • Opvoed en met gezond ver stand

zekerheid. In de RETwordt een duidelijk onderscheid gemaa kt tussen de verschillende soorten negatieve emoties die het gevolg zijn van een irrationele man ier van denken.

1.7. GEZONDE EN ONGEZONDE NEGATIEVE EMOTIES

Dat klinkt wat vreemd: gezonde negatieve emoties . Negatief is toch nooit gezond? Laat staan prettig. Toch is het niet zo vreemd. In de RET worde n met gezonde negatieve emoties de emoties bedoeld die je , hoewel ze van nature niet prettig zijn, toch verder kunnen helpe n. Emoties waar je iets mee kunt doen, die je aanzetten [O[ het ondernemen van acties. Ongezonde negatieve emo ties hebben een verstikkend karakter en leiden tot apathie, tot machteloosheid. In tabel 1. 1 staan de verschillende gezonde en ongezonde negatieve emoties op een rij.

TABEL 1.1. GEZONDE EN ONGEZONDE NEGATIEVE EMOTIES

gezond

onge zond

bezorgdheid

angst

verdr iet

depressie

spijt

schuld/schaamt e

ergernis

woede

Wanneer je bezorgd bent dat er iets gebeurt, da n hoop je dat het niet gebeurt. Je bent niet compleet uit het veld geslagen als het [Och gebeu rt. Alsje bezorgd bent, ben ]e nog goed in staa t na te gaan watje zou kunnen doen om een eventueel onh eil te voorkomen of te beperken. Heel anders is het wanneer je angstig bent.In dat geval zitje eigenlijk als slach roffer af te wachten totdat de klap valt. Je hebt alle hoop late n vare n datje nog iets kunt doen om het onheil af te we nden . Bezorgdheid is het gevolg van een rat ionele man ier van denken, bijvoorbeeld: Ik zou willen dat dit of dat niet gebeurt. Maar als het onverhoopt [Och gebeu rt, da n zien we wel weer hoe we verde r gaan. Angst is het gevolg van een irrationele man ier van denken: Dit of dat mag absoluu t niet gebeuren. Gebeurt het toch, dan is dat een onoverkomelijke ramp.

~OOFOSTuK' Ol T ~IO .II VAN Ol RIT •

31

Verdriet is een gezo nde negatieve emotie, omdat er een zekere acceptatie in doorklinkt: Het is erg jammer wat er nu gebeurd is, maar kennelijk hee ft het zo moeten zijn. Wie ben ik om te verwachte n dat alle verdriet mij bespaard zou blijven? Een rationele manier van denken dus. Een depressie is heel duidelijk het gevolg van een irrat ionele manier van de nken: Het is een volslagen ramp , wat er nu gebe urd is. Dit had nooit mogen gebe uren. Dit zal ik nooit te boven kunnen komen. Mijn leven heeft geen enkele zin meer. Ook spijt is het gevolg van een rationele manier van de nken : Het isja mmer dm ik deze fout gemaakt heb. Ik heb mijn best gedaan, maar ik ben en blijfook maa r een mens en mensen zijn nu eenmaal feilbare wezens. Laat ik de volgende keer proberen nog beter mijn best te doe n of nog beter op te letten . Misschien lukt het da n wél. Schuld en schaamte zijn ongezonde negatieve emoties en het resultaat van ee n irrat ionele man ier van denken: Het is onverg eeflijk dat ik dit gedaan heb. Zie je nu wel dat ik nergens voor deug? Hoe zal ik dit ooit weer kun ne n goedmaken? Ik verdien het niet dat mensen mij nog ooit aankijken. Ik schaam me dood. Je ergert je wanneer iemand iets doet (ofwanneer er iets gebe urt) wat je niet le uk vindt. Ergernis is het gevolg van een rationele ma nier van den ken : Ik zou willen dat hij dat niet gedaan had (of doet), maar ja, zo zijn de mense n nu een maal. Wie ben ik om te verwachten dat iedereen precies doet wat ik wil? Woede is een ongezonde negatieve emot ie waar je zelf het meeste last van hebt. Woede is het gevolg van een irrationele manier van denke n: Hoe haalt hij het in zijn hoofd om mij dit aan te doen? De vreselijkste st raf is nog te goed voor hem ! Alle ongezonde emoties zijn het gevolg van een irrationele manier van den ken en de gezonde emoties van een rationele manier van denken . Dat betekent du s dat je je ongezonde negatieve emoties kunt vervang en door gezo nde , wannee r je erin slaagt op een rationele manier te denken . Wekome n daar in het volgende hoofdstuk nog uitgebreid op terug.

1.8. VERSCHILLENDE SOORTEN INZICHT

Als je de RET op jezelf toe past, kun je met beh ulp van wat je tot nu toe geleerd hebt vrij eenvoudig allerle i irrationele ideeë n en ongezonde negatieve emot ies bijjezelf on tde kken. Je krijgt zo vrij gemakkelijk een

32 • Opvoe den mei ge zond ve rstan d

eerste inzicht in je eigen manier van denken en in de mate van (irj rationaliteit daarvan. Maar dan benj e er nog niet. Weten watje fout doet, wil nog niet zeggen datje van je problemen verlost bent. Veel mensen weten bijvoorbeeld precies te vertelle n waardoor en wanneer ze in de problemen zijn geraakt. Ze kunnen met grote precisie verte llen hoe Irrationee l hun manier van denken is (bijvoorbeeld in het geval van een fobie of een depressie), zond er dat ze zich da ardoor beter gaa n voelen. Een veelgehoorde uitspraak in dit verband is: 'Ik weet nu wel hoe het allemaal gekomen is, maar hoe kom ik er nu vanaf?' In de RET wordt ondersche id gemaakt tussen twee soorten inzicht : ratione el inzicht en emotioneel inzicht. Het rationele inzicht is het inzicht dat we hierbove n beschreven hebben : weten hoe het allemaal gekomen is, kennis hebben van de feiten en mecha nismen die geleid hebbe n tot de problemen (bijvoorbeeld je opvoed ing, je ervaringen als kind, een ongel uk, zakken voor een examen). Dit rationele inzicht is in de regel vrij gemakkelijk te krijgen, maar leidt op zich niet tot verandering; hooguit tot de wens om te vera nderen . Veel belangrijker is dan ook het emotionele inzicht . Volgens de RET is er spra ke van emotioneel inzicht wanneer je van jezelf niet alleen weet dat je wilt vera nde ren, maa r er ook heilig van overtuigd bent datje kunt vera nderen. Emotioneel inzicht is veel moeilijke r te krijgen dan rationeel inzicht. Emotioneel inzicht wil zeggen datje bereid bent risico's te nemen om nieuwe gedr agingen uit te proberen. Emotioneel inzicht is de werkelijke motor achter het proces van verandering. Emotioneel inzicht heeft te maken met een doorvoelde mot ivatie. Heel simpel geste ld: rationeel inzicht heeft te maken met inzicht in oorzaken en gevolgen . Emotioneel inzicht hee ft veel meer te maken met het geloo f in en vertrouwen op met name mot ivatie tot verandering.

1.9· SAMENVATTEND

De basisth eorie en de basisbeg rippen van de RET zijn besproken . Beschreve n is datje niet zozeer door de gebe urtenissen in het leven in de problemen komt, maar veeleer door de manier waarop je tegen deze gebeurtenissen aankijkt. Mensen hebben 'van nature' een neiging om op een ongezonde, irrationele manier over zichzelf en hun leven na te de nken. Ze zetten zichzelf en anderen nodeloos onder dr uk, waardoor ze het zichzelf en anderen alleen maar moeilijk maken . Aan de andere kant heeft de mens ook een sterke neiging om op zoek te gaan naar zijn

HOOfOSTUK, DI TH IO RI I VA N D I RH •

33

geluk: als zijn leven hem niet bevalt, gaat hij op zoek naa r een prettigere man ier van leven. De RET gaa t ervan uit da t je je gevoelens tot op zekere hoogte onder cont role kunt krijgen door op een verstan dige, rat ionele manier na te denken. Met ande re woorde n: volgens de RET den ken we onszelf ziek (ongel ukkig), en kunne n we onszelf ook weer gezond (gelukkig, tevreden) de nken. De twaalf meest voorkomende irrationele ideeën zijn besproken en er is duidelijk gemaakt dat deze irrationele ideeën stuk voor stu k tot allerlei ongezonde, onverstandige, irrationele gevoelens leiden. In tabel 1.2 en 1.3is alles nog eens bij elkaar gezet.

TABEL 1.2· DE DRIE IRRATIONELE BASISIDEEËN ir rationeel basisidee

uitspraak

,

Ik m oet altijd goed presteren en daarvoor gewaardeerd w orden door anderen. Zo niet, dan ben Ik een waard eloos fi guur. Iedereen moet aardig voor me zijn. Zijn ze dat ntet.dan zouden ze

z

daarvoor gestraft moeten word en.

,

Ik moet all es wat ik hebben wil.op een relat ief eenvoudige manier kunnen krijg en.Tegenslagen en andere narigh eid moeten mij bespaard blij ven.

TABEl 1.3 • DE TWAALF IRRATIONElE IDEEËN EN RATIONElE ALTERNATIEVEN

irration eel idee

,

,

,

uitspraak

rat ioneel alte rnatief

Het is voor mij absoluut

Veel rati oneler is het o m je te realiseren

noodzakelijk dat ik door

dat het onmogelijk tseen allemansvriend

iedereen aardi g word ge-

tezijn .

vonden. Ik mag geen enkele fout

Veel rationeler ishet uit te gaan van je

maken.enders ben ik een

eigen beperkingen.

waardeloos fi guur. Sommige mensen zijn slecht

Veel rat ioneler ishet persoon en gedrag

en ze zouden daarvoor ge-

zoveel mogel ijk te scheiden.

st /aft moeten worden.

34 • Opvoeden met gelOnd verstand

4

Ik kan er absoluut niet te -

Veel verstandiger is het in ge val van te ge n-

gen als dingen anders gaan

slagen na te gaa n waa rdoor die zijn veroo r-

zaakten hoej e zein de toekomst kunt

danikwil.

voorkomen .

S

Het l igt in principe nooit

De RET leert je datje moe t proberen con -

a an mij als er dingen m is-

t rcle te krijgen over je e ige n leven. Maar

ga an . Ik kan e r ntets a an

dan wel binnen je mo gelijkheden.

doen . 6

7

Ik moet altijd tot het etter-

De RET verko ndigt in fei te de alom bekende

ste bedacht zijn op allerlel

boo dschap-geen zorgen voor de dag va n

soo rten narighe id.

mo rgen.

Ik moet koste wat kost alle

Veel rationeler is het om problemen te be -

verant woordelij kheden en

schouwen alseen uitda ginB.alseen gele-

moeilijkheden uit de weg

genheid aan je zelf en anderen te laten zien

gaan, Als ik niets ooe.oce i k

wat je in j e mars hebt .

ook niets f out .

8

Ik ben VQlledig afh ankelij k

Rat ioneel is het een open oog te hebben

van anderen. In m'n eentje

voor je eigen afh ankelijkheden. Rat ioneel is

stel ik niet s veer, k40 ik

het na t e geenct.en zoja ,in hoeverreje iet s zou kunnen ondernemen om je minder af·

niets.

hankelijk t e maken.

9

Mijn leven w ordt grot endeels bepaald

'0

n

doo'

mijn

Je kunt je leven wel degelij k veranderen. Dat kun je door anders te gaan nadenken

verleden.

overj ezelf en de wereld waar in je leeft .

Ik moet me de moeilfjk he-

Veel verstandiger is het voor jezelf na te

den van anderen altijd zo-

gaan of, en zo ja , op welke manier je iets

veel mogelijk aantrekken.

voorde ander kunt doen.

Ik moet voor elk probleem

Veel verstandiger is het om een probleem

de perfecte oplossing zien

grondig te analyseren en na te gaan wat je

te vinden.

er, binne n je mogelijkheden, aan zou kun-

nen doen.

"

Ik kan niet leven met onze-

Veel rat ioneler is het om door oefening je

kerheden.

fru stratietolerantie t e vergroten .

1,10· RATIONELE IDEEËN EN GEVOELENS : D EN E

Hoe kun je nu de irrationele ideeën en gevoelens verva ngen door rationele? Het AB C uit de RET kunje uit breiden met D en E. Naast de A voor aanleiding, de B voor bril en de C voor consequentie , zijn er de D voor ter discussie stelle n en de E voor effect. De gehele RET-cirkel gaat da n als volgt: alsje van jezelf in de gaten krijgt datje ergens een probleem mee hebt (datje dow n, boos of agressief bent), doe je er goed aa n na te gaan hoe het een en and er in z'n wer k is gegaan: wat is de oo rzaak van

HOO'DSTU~' Di TH iO f !! VA " DE UT'

35

je zo rot voelen? Met ande re woorden: wat is in jouw ogen de A geweest? En welke gedachten (B), ideeën (B) en verwachtingen (B) hebben geleid tot dat nare gevoe l (C)? En zijn die ged achten (B), ideeë n (B) en verwac hti nge n (B) wel zo rationeel geweest? De kern van D is het stellen van die vraag: zijn mijn gedac hte n, ideeën en verwachtin gen rationeel, dan wel irrationeel. Typische D-vragen kunnen zijn : - Kloppen mijn veron ders tellinge n eigenlijk wel? - Wie ben ik om te denken da t ik gelijk heb? - Hoezo is mijn wa arheid de enige waa rheid? - Waarom hang ik mijn hele leven op aan deze en e zaak en/of persoon? - Waarom moet ik eigenlijk altijd winnen? - Waarom wil ik eigenlijk zo populair zijn? - Is het wel terecht dat ik mezelf steeds zo afkraak? - Waarom zou ik de perfecte opvoeder moeten zijn? - Waarom mogen mijn kinderen geen foute n maken? Je eigen ideeën ter discussie stellen, wil zegge n dat je je eige n denkpatroon aa n een grond ige analys e onderwerpt: je wilt achterha len wat er in je eigen den ken rat ioneel, da n wel irrationeel is. Een irrationele gedach te of een irrationeel idee noe men we voort aan een iB. Een rationeel idee heet dan een rB. De bedoeling van de D is dat je je irrationele ideeën (bijvoorbeeld over de opvoeding!) vervangt door rationele. Ben je er eenmaal met je analyse achtergekomen dat nogal wat van je ideeën (verwachti nge n, vooronderstelli ngen) irratio neel zijn, da n kun je ze gaan vervangen door de rationele alte rnat ieven (zie tabel 1.3). Als het goed is, gaje je beter voelen (minde r down, minder agressief, minder machteloos, minder gespannen). Dit is een bepaald gevoelsmatig effect - de E - van je inspanninge n. In het ideale geval is er ook een gedragsmatig effect - een twee de E - je gaatje voortaan an ders gedragen. Tot slot kan er het cogn itieve effect - de belangrijkste E- zijn: doo r toepassing van de RET heb je geleerd and ers over bepaalde zaken na te denk en .

'"

Nu is zelfonderzoek altijd lastig en niet zelde n pijnlijk. Niet iedereen is er da n ook toe geneigd, want veel mensen hebben er een broertje dood aa n om in zichze lf te kijken : wat doe ik en waarom doe ik da t? Wat zijn de achte rliggende motieven van mijn ged rag? We spre ken in dit verband van introspect ie. Niet elk mens is daartoe in staat, veel mensen were n allerlei negatieve gedachte n over zichzelf bij voorba at af. Soms

36 • Opvo"den mei gezond verstand

verloopt zo'n afwee rpro ces zelfs onbewust. Het kan daarom nuttig en hand ig zijn zo'n a nalyse van je eigen denkpatronen uit te voeren in het gezelschap van iemand die jou goed kent en die tegelijkertijd het lef heeft om eer lijk tegen je te zijn. De test in het derde hoofdst uk kan je daarbij erg goed van dienst zijn. Genoeg theori e nu, op naar de praktijk. ..

HOOfDSTUK 2 U T JE KI"' O •

37

2 RET j e ki nd

2 .1· INLEIDING

Wat ka n de theorie van de RET betekenen voor de praktijk van de opvoeding? In dit hoofds tuk wor dt een venaalslag ge maakt van de RET· theorie - zoa ls die is geformuleerd voor de therapie - naar het terrein van de opvoeding. Dit klinkt moeilijke r dan het in feite is, omdat elk va n de twaalf irratio ne le ideeën (zie tabel 1.3) zich vrij eenvoudig laa t o mzenen naar de opvoedin gssit uat ie. Voorafgaand aan deze vertaalslag eerst ter verduidelijking enke le uitga ngspunten . Chro nologie. Bij de bespreking van de diverse problemen in dit hoofdstu k is gekozen voor een zekere chronologie: eerst het onderwerp 'h uilbaby's' e n als laatst 'verslaafd aan de nieuwe tech nologie'. Let wel: beslist niet alle min of meer speci fieke problemen uit ee n bepaalde ontwikkelingsfase zullen hier de revue passeren, dat is niet de opzet van dit boek gewe est. Slechts de meest voo rkomen de komen hier aa n bod. Leerbaarheid van gedragingen. Ofwel hel aloude nature-nurture-problee m: in hoeverre zijn de ged rag ingen van mensen - meer specifiek van kinderen -, is hun persoonlijkheid, het resultaa t van ge netische, da n welopvoedingsfactoren? Onda nks alle genetische gel uiden , voor -

38 • Opvoeden met gew nd verstand

namelijk uit Amerika afkomstig, is opvoed ing nog steeds van doorslaggevend belang bij de vorming van de persoonlijkheid van een kind. Tot op heden (zer o) is slechts van drie persoo nlijkheidstrekken een serieus genetisch (lees: erfelijkhe id) effect aangetoond: het gaat da n om het IQ, extraversie (het gericht zijn op de buitenwereld) en antisociaal gedrag. Bovendien haast elke zichzelf serieus nemende ged ragsgeneticus zich bij deze constatering te vermelden dat omgeving en opvoeding bepalend zijn voor het al dan niet tot ontwikkeling komen van deze en andere aangeboren eigenschappen. Dus al is een bepaalde eigenschap genetisch aan wezig, dan nog zijn het opvoeding en omgeving die bepalen of d ie bepaalde eigenschap al dan niet tot ontwikkeling komt. - Straf en dwang . Deze aloude opvoedmethodes worden in dit boek slechts met een zekere aarzeling behandeld. Straf en dwang dienen als opvoedtechnieken nooit de eerste keuze te zijn. Ze worden slechts geadviseerd bij gebr ek aan beter. Enerzijds zit hier een zuiver psychologische mot ivering achter: in talloze onderzoeki ngen is overduidelijk aangetoond dat deze 'technieken' niet effectief zijn. Ze onderdrukken het ongew en ste ged rag allee n maar tijdelijk, en maken de neiging om het gedr ag te vertonen zelfs ste rker. Anderzijds wee rspiegelt het uitoefenen van straf en dwang ee n soort funda mentele onge lijkheid tusse n opvoeder en kind, met nam e in te rmen van macht . Het uitoefenen van macht moet zoveel mogelijk vermeden, dan wel voorkomen worden als het om opvoeden gaat. De RET richt zich veel liever op wederzijds begrip en respect .

2.2. HET GEWETEN VAN EEN KIND

Hoewel het geenszins de bedo eling is van dit boek een soort psychologisch handboek te maken , zijn er toch wat onderwerpen die extra aandacht verdienen. Eén daarvan is de ontwi kkeling van de gewetensfunctie bij het kind. Opvoeden bestaat voor een groot deel ook uit corrigeren. Kinderen zullen op elke leeftijd gedragingen uitproberen. Soms zijn die ged ragingen ongewenst, soms zelfs rondui t gevaarlijk voor het kind, of voor anderen in de omgeving van het kind. In een aantal gevallen kan het gebeuren dat we ons gedul d verliezen en boos worden. In die gevallen kan het voorkomen dat we er ten onrec hte van uitgaan dat het kind denkt, voelt en doet als een volwassene. We houden het kind bijvoorbeeld verantwoordelijk voor gedragingen waarvoor het, op gron d van zijn ontwikkeling , helem aal nog niet verantwoord elijk gesteld kan worde n. Dit geldt na tuurlij k zonder meer voor de versta ndelijke entwikke-

HOOFOSTU X 2 UT

n

XI NO •

39

ling, maar zeker ook voo r de o nt wikkelin g va n de gewetensfunctie bij het kin d. Het st reven bij de adviezen in d it boek is dan ook om aa n te geven wat wel en niet van een kind op een bepaalde leeftijd te verwachten is. Een kind zonder ontwikkeld mo reel besef moet bijvoorbeeld heel anders behand eld worde n d an ee n kind dm wél dat besef, of een 'no rma al' ontwikkeld ge wete n, heeft. MORELE ONTWIKKELING

Omw ille va n de ove rz ichtelijkheid vo lgt hie r alvas t een ove rzichtje va n 'd e ontwikkeling va n het gewete n', zoals de Ame rikaanse onde rzoeker Lawrence Kohlberg' het no emt. Volgens Kohlberg is morele ontwikkeling aa nge bo re n bij elk kind. Deze staat dus relati ef los van d e sociale omgeving en de ve rstandelij ke ontwikkeli ng va n het kind . Rita Koh nstamms omschrijft de morele ontwikkeling als volgt: 'Niet de omgeving brengt het kind moraal bij, maa r het kind hee ft ee n aangeboren gevoel voo r rechtva ard igh e id en probeert d aarmee de erva ringen d ie het met de omgevin g opdoet te ordenen . Er zou d us zoiets bestaan als een "a a ngeboren gewet en".' De totale ontwikkeling van het geweten verloopt vo lgens Kohlberg in d rie stadi a (preconventio neel, con ventioneel en postconventioneel) , d ie elk weer te verdelen zij n in twe e fase n. Op di e manier ontstaan er d us zes versch illende ontwikkelingsfasen va n het geweten: - Het kind gedraa gt zich 'goed', omdat het anders straf krijgt. In feite zou je kun nen zeggen da t het kind nog geen besef van 'goed' heeft , maar eigen lijk alleen maar van straf: ik mag mijn zusje niet knijpen, want dan krijg ik straf. Merk op dat er tot aal geen sprake is va n zaken als empath ie (invoelen in de ander) of anderszins verplaatsen in de persoon van de ander. - Goed is, wat het kind als prettig erva a rt. In de ze fase leert het kind de mentaliteit kennen van voor wa t hoort wat. Leugentj es om bestwil en behoeftebevrediging zijn toegestaan . Kinde ren to t tie n jaar, somm ige adolescenten en veel deli nquenten rede nere n op d it preconventionel e niveau. - Ged rag is 'goed ' als de omgeving het als 'goed' bestempelt. Tot een jaar of twaalf speelt het gezin (of d e opvoeders) d aarin een cent ra le rol. I Lawrence Kohlberg, 1983. Moral stages: a cut rent formu lati on. Contributions 10

Human Developme nt , 10 , 104-166. 2 Ned er lands psychologe en au teu r van de uitste kende handboeken Kleine ontwikkelingspsychologie 1 ,;/ en 3. Houten, Bohn Stafleu van Loghum.

40 .

Opvo eden meI

~e lO n d

ve rslan d

- In de pu berteit wordt de sociale leefwereld veel groter. Er treden veranderingen op in wat het kind als 'goed' en 'slecht' ervaart. Wat 'goed' is wordt gerelateerd aan de normen van de groe p. Er is spra ke van een bepaalde mate van wed erkerigheid : wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet. De meeste adolescenten en volwassenen redeneren op dit conventionele nivea u. - Het kind, de adolescent, krijgt oog voor de un iversele menselijke waarden (vrijhe id van godsdienst, vrijheid van meningsuiting, recht op een menswaardig bestaan). - 'Goed gedrag' is gedrag dat gebaseerd is op deze universele waa rde n en op het principe van tota le rechtvaardigheid. De hoogste eth iek in denken en doen . Het nemen van eigen verantwoordelijkheid. De eerl ijkheid gebie dt te vermelden dat Kohlberg in zijn latere publicaties de zesde fase maar heeft weggelaten: in on ze egoïstische westerse consumptiem aatschappij bereikt vrijwel niema nd dit hoogste niveau. Een fase overslaa n kan volgens Kohlberg niet, het kind gaat vanzelf over van de ene fase naar de andere. Een kind kan echter wel door de omgeving belemm erd word en om door te groeien naar de volgend e fase, bijvoorbeeld in de 'kansarme', 'asociale' milieus waa rin kinderen alleen maar leren te overleven. In zo'n milieu krijgt het kind niet gauw de kans om sociaa l verantwoorde, ethisch hoogstaande denkpatronen te on twikkelen . Kohlberg geeft bij zijn indeli ng in fasen vrijwel geen leeftijdsaanduidingen. In dit boek is dit wel nodig, om aan te kunnen geven wat er van een kind op een bepaalde leeftijd verwacht mag worden. Rita Kohnstamma heeft een wat meer leeftijdsgerelat eerd e ind eling, die hieronder zeer globaal word t wee rgegeven. - Rond tweeënhalf jaar. Een kind weet vrij goed wat vader en moeder wel en niet goed vind en. Het problee m is echter dat dit more le besef van het kind alleen maa r geldig is in aan wezigheid van vader of moeder. Zijn die er niet , dan gelden er opeens heel andere of helema al geen regels, en doet het kind precies waar het zin in heeft. Kennelijk dient de bestraffer fysiek aanwezig te zijn om zijn of haa r invloed te doen gelden. - Tussen tweeënhalf en vier jaar. Kinderen gaa n zichzel f toespreken als ze in overtreding zijn (foei, dat is stou t), maar gaa n evenzo vrolijk doo r met stout-zijn. Weer wat lat er gaan ze een ander de schuld ge3 Rita Kohnstamm, 2002. Kleine ontwikkelingspsychologie, deel I . Houten ; Bohn Staf-

leu van Loghum.

ven van de overtred ingen (heb ik niet gedaan, maar hij ... ). Er is dus kennelijk wel degelijk een besef van wat wel en niet mag. En uiteraard is er ook het besef van een dreigend e straf. - Rond vier ja ar. Het kind heeft een soort innerl ijke re m gevormd. De aanwezigheid van ouders en opvoeders is niet meer noodzakelijk om het kind aan de spelregels te houden. Ze weten het nu 'van zichzelf, echte r zonder dat ze een besef hebbe n van de hogere morele waarde n en de algemene principes die achter de gebode n en verboden zitten . In deze tijd zie je dat kinderen zich vrij sta r aan de regels houde n: goed is goed, en fout is fout. Kleuters kunnen bovendien nog geen onderscheid maken tussen een bedoeli ng en een feitelijke da ad. Ze kijken allee n naar het resultaat . 'Per ongeluk' een tik krijgen bestaat dus niet en daarom wordt de dader onmiddellijk volgens snelrech t bestraft. - Rond vijf, zes en zeven jaar. Kinderen worden vrij starre moralisten. Ze houden zich aan de letter van de wet, maken gee n uitzonderingen. Sommige ond erzoekers me nen dat kinder en dit vooral doen om zichzelf op die manier strak in de hand te houden. - Rond acht jaar. Het kind is in staat om te liegen en te bedriegen , en de verleid ing daartoe kan soms grote vormen aan ne men. Het kind wordt zich rond deze tijd van zichzelf bewust, en ervaart zichzelf als een zelfstand ig denkend individ u. Er zijn kinderen met een 'te zwak' gewete n. Dit kan bijvoorbeeld komen door een bepaa lde - meestal erg inconsequente - man ier van opvoeden , of doordat de ouders elk conflict met h un kinderen uit de weg zijn gegaan (het kind mag simpelweg alles, en krijgt dus nooit straf) . Aan de andere kant zijn er ook kinderen met een 'te streng' geweten, bijvoorbeeld als gevolg van de al te hoge eisen die de oude rs aan het kind stelden, of door de buitenproportionele verwijten die ze van ouders te horen krege n bij de minste of geringste overt reding. Zeer terecht wijst Kohnstam m ero p dat kinderen met een te zwak geweten een last zijn voor hun omgeving (en ze raken noga l eens op het verkeerd e pad ). Kinderen met een te streng geweten zijn echter een last voor zichzelf (en komen nogal eens bij de psycholoog terecht , omdat ze vaak een erg negatiefzeltbeeld hebben). Op basis van deze kennis volgt nu de eigenlijke praktijk van de opvoeding en de problemen die zich daarbij kunnen voordoe n. In tabel 2.1 zijn de twaalf irratio nele ideeën vertaald naar het terrein van de opvoeding.

42 • Opvoeden mei

~e7.0nd

ve rsland

TABEL 2.1 • 0 ETWAALF IRRATION ELE IDEEËN EN HUN VERTALING NAAR OE OPVOEDINGSPRAKTIJK irrati oneel Idee

,

,

uitspra ak

opvoedingspraktijk

Het is voor mij absoluut noodza -

Mijn kinderen moeten mij altijd lief en aardig

kelijkdat ik door iederee n aardi g

vinden.

wordt gevonden. Ik mag geen enkele fout maken, ande rs ben ikeen waardeloos

Ik mag als opvoeder nooit de plank misslaan , anders ben ikeen waa rdeloze ouder;

figuur.

l

Sommige mensen zijn slecht en

Sommige kinderen zijn slecht en gemeen, en

ze zouden d aarvoo rgestraft

moeten daarvoor gestraft worden.

moeten worden. 4

5

Ik kan er abs oluut niet te gen als

oe opvoeding van mijn kinderen moet precies

dingen andersgaan dan ik wil.

volgen s mijn plan verlopen, ande rs wo rd ikgek .

Het ligt in principe nooit aan mij

Alsde opvoed ing van mijn kinde re n mtsloopt.dan

alver dingen misgaan. Ikkan er

komt dat door factoren buiten mij.

niets aan doe n. 6

Ik moet altijd tot het uiterste

Ik moet erop bedacht zijn dat ervan alles kan mis-

beda cht zijn op allerlei soo rten

gaa n met mijn kinde ren.

narigheid. 7

Ik moet koste wat kost alle ver-

Ik laat de opvoeding van mijn kinderen het liefst aan

antwoordelijkheden en moeilijk-

anderen {de schcclljever.dan doe ikook niks fo ut.

heden uit de weg gaa n. Alslk niets doe,doe ikook niet s fout.

8

Ik ben vo!ledig afhankelijk van anderen.In m'n eentjestel ik

Ik ben totaal niet in staat mijn kinderen zelf op te voeden. Ik moetdaarbij alle mogeli jke hulp hebben.

niet s veer.kan ik niets .

9

'0

Mijn leven wordt grotendeels

Ik kan mijn kinderen alleen maar opvoeden zoals ik

bepaald door mijn verleden.

zelf ben opgevoed; er is geen andere manier.

Ik moet me de moeilijkheden van

Ik moet altijd maximaal voelen wat mijn kinderen

anderen altijd zoveel mogelijk

voetee.aeders ben ikgee n goede opvoeder.

aantrekken.

"

Ik moet voor elk probleem de

Ik moet voor elk probleem in de opvoe ding

perfecteoplossing zien te vin-

de perfe cte oplossing vinde n.

den .

"

Ik kan niet leve n met onrekerhe-

Ik wil volledige ccetrote ove r het leven va n mijn

den .

kind. Ik moet alles weten, alles controleten.

In tabel z.r is te zien dat elk irrationeel idee CiB) zich moeiteloos laat omzetten naar de praktijk van de opvoed ing. De hier gegeve n 'omzettinge n' zijn uiteraard bedoe ld als voorbeelden, het staat de lezer vrij

HOO fDSTuK l

UT JE KIND'

43

variaties op een them a te maken . We zullen in het navolgende zien dat veel probl ematische opvoeding ssituaties het resultaat zijn van één of meer achterligge nde iB's. Zoals we ook zullen zien dat een groot aantal van de probleme n verminderd, da n wel opgelos t kunnen worden door gebruik te maken van de rat ionele alte rnatie ven.

2 .3. HUILBABY 'S

Maryen Jo hn hebben eindelijk hun ee rst e kind. Na drie jaa r is het zover en wordt Sas kia gebo ren. Een wolk van een baby, zoals dat heet.en naa r het zich laat aa nzien kerngezond. Erisechter éé n problee m, Saskia hu ilt nogal veel. 'Gaat vanze lf ove r: zegt de kra am hulp. 'Dat is a lle ma a l heel norma al.' Sterker nog: ze zouden mee r reden tot zo rg hebben als het kind niet zou huilen . Dat kan da n we l zo zijn, denkt Mary, maar ik vind dat Saskia toch wel heel erg vee l huilt. Moeder en de vriendinnen wor den gecons ultee rd en eigen lijk zegt iedereen hetzelfde: wa cht maar even af, het trek t wel bij. Maa r het t re kt niet bij:Saskra huilt ove rda g en 's nacht s, uren achter e lkaar.en Marywordt st eeds banger en rade loze r. Bang omdat ze de nkt dat er iet s niet goed is met de ba by, radeloos o mdat ze er

44 . Opvoed en meI gezond versl and

niet in slaagt een manier t e vinden om de baby rustig t e krijgen . OokJohn valt het opdat de baby veel hui lt, maar hij heeft daa r niet zo'n last van.zegt hij. Overdag is hij er niet en 's nachts slaapt hij aIs een os. Hij isaltijd een goeie slaper gewees t. Na verloop van enkele m aanden ziet Ma ry erui t als een l ij k: wallen onder de oge n, bleek, bloeddoor lopen ogen en ze is vie r kilo afgeva llen. Haar omgeving (John, vriendinnen , moeder) begin t zich nu toch ook wat onge rust te voelen en dat wordt ook tegen M ary gezegd. Mary gaat zich daardoo r alleen maar m eer een slechte moede r voelen . Waarom m oet haar dat nu juist overkomen? Een kind dat alleen maar huil t , schij nbaa r zonder enige reden. Want noch op het consultatiebu reau, noch bij de dokter kunnen ze iet s vinden. De angst en de onru st blijven toenemen .Mary raakt volko men uitgeput .Ze probeert haar baby te troosten, m aar dat is moeilijk als j e niet weet wa t er aan de hand is. Ook probeert ze zelf zoveel mogelijk rust ig te zij n en regelm aat in de verzorgi ng van het kind aan te houde n. Enook dat valt niet mee alsje inmiddels com pleet uitgeput en opgefokt bent.

Naar schatting vijftie n procent van de baby's in Nederland is aan te merken als een 'huilbaby'. Dit wil zeggen dat er in Nederland tussen de twintig- en dertigduizend baby's zijn die extreem huilgedrag vertonen. Met extreem huilged rag wordt hier bedoeld : minimaal gedurende drie weken, drie dagen per wee k, drie uur per da g huilen. Normaa l gespro ken huilt een baby ongeveer anderhalf uur per dag. De term 'huilbaby is overigens ongelukkig gekozen, omdat dit woord inmiddels een erg nare bijklank heeft gekregen. Liever spreekt men tege nwoordig dan ook van een prikkelbare baby. Elke baby huilt . En de belang rijkste rede n voor een baby om te huilen is doodgewo ne honger. Toch kunnen er ook and ere rede nen zijn om te huilen en in een groot aantal gevallen valt die reden niet zomaar te achterhalen. Dat is op zich al erg frustrerend natuurlijk: heeft het kind pijn, slaap, ligt het niet goed? Het is een bekend - zelfs beruc ht - verschijnse l dat ouders helemaal op tilt kunnen gaan wanneer hun eigen kind huilt. Het gehuil van andermans kinder en is hoog uit lastig en storend, maa r het gehuil van een eigen kind geeft onrust. Deze onrust kan de oud ers volkomen uitputten, waardoor ze op een verkeerde manier op het huilen van hun baby gaa n reage ren. Helaas zijn er in dit verba nd heel ernstige voorbeelden

HOOFDSTuK l

U T re KIN D '

45

van ouders die hun kind iets hebbe n aa ngedaan. Bij een rondgang door de literatuur, de relevante internetsites en andere bronnen tref je eigenlijk steeds dezelfde, veelal overigens nuttige, informatie aan wanneer je te maken hebt met een baby die abnormaal veel huilt, bijvoorbeeld dat: - je allerlei fysieke oorzaken van het huilen moet uitsluiten: niet zelde n bleken baby's die veel huilden toch ziek te zijn, of anderszi ns iets lichamelijks te mankeren ; - je zoveel mogelijk moet zorgen voor troost, rust en regelmaat voor de baby; - je het kind kunt inbakeren: tegenwoordig wordt dat weer gepropageerd als een midd el om huilende baby's rustig te krijgen; - je met je event uele partner kunt praten over gevoelens van onmacht, agressie en uitpu tting; - je een dagbo ek kunt bijhoud en om feitelijk inzicht te krijgen in het huilgedrag van de baby; - de meeste baby's met extree m huilgedrag er na d rie tot zes maande n vanzelf overheen groe ien; - osteopathie (een vorm van manuele geneeskunde) goed kan werken; - er sprake kan zijn van een vicieuze cirkel: het vele huilen put de baby uit waardoor het overmatig prikkelbaa rwordt, met als gevolg dat het sneller gaat huilen; - één op de twintig ouders wel eens iets doet wat schade lijk kan zijn voor het kind : het kind schudden, slaa n, en proberen het letterlijk de mond te snoeren met een handdoek. Gevallen van nog zwaardere kinder mishandeling zijn helaas maar al te beken d. Deze nu ttige informatie zal zeker soms tot het gewenste resultaat leiden: een rustiger kind dat minder huilt. Toch geldt in geval van omgaan met een extreem huile nde baby dat 'denken makke lijker is da n doen'. Vaak zijn de opvoeders zo uitgep ut, opgefokt en wanhopig, dat ze wel weten dat ze het allem aal anders zouden moeten doen , maar er gewoonweg niet meer toe in staat zijn . Om deze uitputtingstoestand vóór te zijn, kan het heel nuttig zijn om geb ruik te maken van de methode van de RET. De A van de aanleiding is duidelijk: het huilen van de baby. De C ook: allerlei minder prettige emoties, zoals totale uitputting, wanhoop en soms zelfs woede. Waar het echter vooral om gaat, is dat je erachter komt welke iB's daarvoor verantwoordelijk zijn.

46 . Opvoeden

met gew n