Opera II: De tribus diebus 2503047718, 2503047726, 2503030009 [PDF]


135 97 14MB

Latin Pages [357] Year 2002

Report DMCA / Copyright

DOWNLOAD PDF FILE

Table of contents :
30
IMG_0001
IMG_0002
IMG_0003
IMG_0004
IMG_0005
IMG_0006
IMG_0007
IMG_0008
IMG_0009
IMG_0010
IMG_0011
IMG_0012
IMG_0013
IMG_0014
IMG_0015
IMG_0016
IMG_0017
IMG_0018
IMG_0019
IMG_0020
IMG_0021
IMG_0022
IMG_0023
IMG_0024
IMG_0025
IMG_0026
IMG_0027
IMG_0028
IMG_0029
IMG_0030
IMG_0031
IMG_0032
IMG_0033
IMG_0034
IMG_0035
IMG_0036
IMG_0037
IMG_0038
IMG_0039
IMG_0040
IMG_0041
IMG_0042
IMG_0043
IMG_0044
IMG_0045
IMG_0046
IMG_0047
IMG_0048
IMG_0049
IMG_0050
IMG_0051
IMG_0052
IMG_0053
IMG_0054
31
IMG_0001
IMG_0002
IMG_0003
IMG_0004
IMG_0005
IMG_0006
IMG_0007
IMG_0008
IMG_0009
IMG_0010
IMG_0011
IMG_0012
IMG_0013
IMG_0014
IMG_0015
IMG_0016
IMG_0017
IMG_0018
IMG_0019
IMG_0020
IMG_0021
IMG_0022
IMG_0023
IMG_0024
IMG_0025
IMG_0026
IMG_0027
IMG_0028
IMG_0029
IMG_0030
IMG_0031
IMG_0032
IMG_0033
IMG_0034
IMG_0035
IMG_0036
IMG_0037
IMG_0038
IMG_0039
IMG_0040
IMG_0041
IMG_0042
IMG_0043
IMG_0044
IMG_0045
IMG_0046
IMG_0047
IMG_0048
IMG_0049
32
IMG_0001
IMG_0002
IMG_0003
IMG_0004
IMG_0005
IMG_0006
IMG_0007
IMG_0008
IMG_0009
IMG_0010
IMG_0011
IMG_0012
IMG_0013
IMG_0014
IMG_0015
IMG_0016
IMG_0017
IMG_0018
IMG_0019
IMG_0020
IMG_0021
IMG_0022
IMG_0023
IMG_0024
IMG_0025
IMG_0026
IMG_0027
IMG_0028
IMG_0029
IMG_0030
IMG_0031
IMG_0032
IMG_0033
IMG_0034
IMG_0035
IMG_0036
IMG_0037
IMG_0038
IMG_0039
IMG_0040
IMG_0041
IMG_0042
IMG_0043
IMG_0044
IMG_0045
IMG_0046
IMG_0047
IMG_0048
IMG_0049
IMG_0050
33
IMG_0001
IMG_0002
IMG_0003
IMG_0004
IMG_0005
IMG_0006
IMG_0007
IMG_0008
IMG_0009
IMG_0010
IMG_0011
IMG_0012
IMG_0013
IMG_0014
IMG_0015
IMG_0016
IMG_0017
IMG_0018
IMG_0019
IMG_0020
IMG_0021
IMG_0022
IMG_0023
IMG_0024
IMG_0025
IMG_0026
IMG_0027
IMG_0028
IMG_0029
IMG_0030
IMG_0031
IMG_0032
IMG_0033
IMG_0034
IMG_0035
IMG_0036
IMG_0037
IMG_0038
IMG_0039
IMG_0040
IMG_0041
IMG_0042
IMG_0043
IMG_0044
IMG_0045
IMG_0046
IMG_0047
IMG_0048
IMG_0049
IMG_0050
34
IMG_0001
IMG_0002
IMG_0003
IMG_0004
IMG_0005
IMG_0006
IMG_0007
IMG_0008
IMG_0009
IMG_0010
IMG_0011
IMG_0012
IMG_0013
IMG_0014
IMG_0015
IMG_0016
IMG_0017
IMG_0018
IMG_0019
IMG_0020
IMG_0021
IMG_0022
IMG_0023
IMG_0024
IMG_0025
IMG_0026
IMG_0027
IMG_0028
IMG_0029
IMG_0030
IMG_0031
IMG_0032
IMG_0033
IMG_0034
IMG_0035
IMG_0036
IMG_0037
IMG_0038
IMG_0039
IMG_0040
IMG_0041
IMG_0042
IMG_0043
IMG_0044
IMG_0045
IMG_0046
IMG_0047
IMG_0048
IMG_0049
IMG_0050
IMG_0051
IMG_0052
IMG_0053
IMG_0054
IMG_0055
35
IMG_0001
IMG_0002
IMG_0003
IMG_0004
IMG_0005
IMG_0006
IMG_0007
IMG_0008
IMG_0009
IMG_0010
IMG_0011
IMG_0012
IMG_0013
IMG_0014
IMG_0015
IMG_0016
IMG_0017
IMG_0018
IMG_0019
IMG_0020
IMG_0021
IMG_0022
IMG_0023
IMG_0024
IMG_0025
IMG_0026
IMG_0027
IMG_0028
IMG_0029
IMG_0030
IMG_0031
IMG_0032
IMG_0033
IMG_0034
IMG_0035
IMG_0036
IMG_0037
IMG_0038
IMG_0039
IMG_0040
IMG_0041
IMG_0042
IMG_0043
IMG_0044
IMG_0045
IMG_0046
IMG_0047
IMG_0048
IMG_0049
IMG_0050
IMG_0051
IMG_0052
IMG_0053
IMG_0054
IMG_0055
IMG_0056
IMG_0057
IMG_0058
IMG_0059
IMG_0060
IMG_0061
IMG_0062
IMG_0063
IMG_0064
IMG_0065
IMG_0066
IMG_0067
IMG_0068
IMG_0069
IMG_0070
IMG_0071
IMG_0072
IMG_0073
IMG_0074
IMG_0075
IMG_0076
IMG_0077
IMG_0078
IMG_0079
IMG_0080
IMG_0081
IMG_0082
IMG_0083
IMG_0084
IMG_0085
IMG_0086
IMG_0087
IMG_0088
IMG_0089
IMG_0090
IMG_0091
IMG_0092
IMG_0093
IMG_0094
IMG_0095
IMG_0096
IMG_0097
IMG_0098
IMG_0099
Papiere empfehlen

Opera II: De tribus diebus
 2503047718, 2503047726, 2503030009 [PDF]

  • 0 0 0
  • Gefällt Ihnen dieses papier und der download? Sie können Ihre eigene PDF-Datei in wenigen Minuten kostenlos online veröffentlichen! Anmelden
Datei wird geladen, bitte warten...
Zitiervorschau

CORPVS CHRISTIANORVM Continuatio J1ediaeualis

CLXXVII

HVGONIS DE SANCTO VICTORE OPERA edenda curauerunt

P. Sicard et D. Poirel

TOMVS Il

TURNHOUT

BR.EPOLS @l PUBLISHER.S 2002

HVGONIS DE SANCTO VICTORE

DE TRIBVS DIEBVS

cura et studio

Dominici

POIREL

TURNHOUT

BREPOL S ~ PUBLISH ERS 2002

AVANT-PROPOS

Le De tribus diebus de Hugues de Saint-Victor était l'objet de notre thèse de doctorat, soutenue le 23 janvier 1999 à l'université Paris IV-Sorbonne: «Le De tribus dielms de Hugues de SaintVictor. Édition critique et commentaire historique et doctrinal». Les deux ans et demi qui se sont écoulés depuis ont servi à préparer ce travail pour la publication, notamment à en répartir la matière sur deux volumes dont nous avons souhaité la parution simultanée. Selon les principes de la collection qui l'héberge, celui-ci offre une édition critique dépouillée de ses prolongements plus interprétatifs: on trouvera ces derniers dans l'autre ouvrage, paru dans la Bibliotbeca Victorina: «Livre de la nature et débat trinitaire au xw· s. Le De tribus diebus de Hugues de Saint-Victor». C'est là que sont plus amplement traitées quelques questions comme l'authenticité, l'histoire manuscrite, la datation, les sources, la foitune, le style, le genre, le plan du De tribus diebus et surtout sa place dans la naissance et l'histoire de la délicate question des appropriations trinitaires. Si les contraintes éditoriales imposent ce partage. il \·a de soi que ces deux livres forment deux volets complémentaires d'une unique enquête, tant les questions philologiques. littéraires et doctrinales sont intimement mêlées. Une édition critique est toujours au confluent d'un grand nombre d'enquêtes, sur des manuscrits et des bibliothèques, un auteur et une œuvre, une pensée et son inseition dans l'époque de sa naissance. Aussi ai-je contracté, au cours de mon travail, d'innombrables dettes de reconnaissance. La première s'adresse bien sûr au P. Patrice Sicarel, chanoine régulier de Saint-Victor, qui. du début jusqu'à la fin. a bien voulu accompagner cette édition de sa science et de son amitié: par des relectures multiples et nos fréquents entretiens sur Maître Hugues, les pages qui suivent lui doivent beaucoup, dans leur expression comme sur le fond. Qu ïl trouve ici le témoignage de ma gratitude pour un compagnonnage auquel je dois tant. La table qui vient ci-après des témoins repérés du De tribus diebus est aussi celle des établissements quL d'une façon ou d'une autre. ont permis que je prenne connaissance de leurs codices: qu ïls en soient remerciés. Comme tous les éditeurs de textes classiques et médié\·aux. j'ai aussi une gratitude toute spéciale envers

8*

AVAI\T-PROPOS

l"Institut de Recherche et d'Histoire des Textes et mon rattachement à ce laboratoire du C.N.R.S. n'est certes pas une raison de la céler: sans lïnestimable labeur de mes collègues du service photographique et de la filmothèque, sans l'extraordinaire expérience accumulée clans nos di,·erses sections scientifiques, sans le concours savant et généreux de plusieurs de leurs membres, jamais cette édition n'aurait pu ,·enir à son terme. Qui dira ce que mon travail doit au climat, jalousement entretenu par MM. Louis Holtz et Jacques Dalanm, de liberté intellectuelle, de rigueur scientifique et d'échanges féconds et amicaux entre toutes les disciplines scrutant le texte et le manuscrit? Pour ne retenir qu 'tm exemple, comment exprimer ma dette envers Mme Patricia Stirnemann, qui a bien voulu examiner et dater tous les témoins du XIIe S.? Que soient aussi remerciés le P. Bertrand Guyot op. membre de la Commission léonine, qui a relu ma discussion stemmatique, et M. François Dolbeau. directeur de recherches à l'École Pratique des Hautes Études, qui 111 ·a permis cl'en exposer les résultats dans son séminaire: et encore M. Jean Longère, M. Philippe Contamine, Mme Pascale Bourgain et M. Jacques Verger, à qui j'ai présenté cette édition comme partie de ma thèse de doctorat. le 23 janvier 1999: leur approbation me fut un immense encouragement. Il y a tant d'autres personnes. parents, maîtres. collègues et amis, à qui j'aimerais exprimer ma gratitude pour les mille et une façons, souvent discrètes et délicates, dont ils ont aidé la maturation de mon ouvrage: « Même si je ne puis à présent énumérer chacun de leurs noms. du moins je souhaite,, avec Hugues, offrant son De arrba animae, «que tous soient inscrits ensemble au livre de vie». Parmi eux, cependant, je voudrais nommer ma femme Jeanne et mes enfants Paul, Louis, Maylis et Blanche, à qui ce travail est dédié. Si la patience de l'éditeur mérite parfois d'être louée, à plus forte raison doit-on admirer celle de son entourage, qui supporte et l'édition et l'éditeur. Puissent du moins ces Trois jours enfin parus répondre à une attente de plusieurs années.

CONSPECTVS SIGLORVM

Ad 2 Al' Al 2 Ar' As'

IV B4

BI Be' Bh' Bh 2 BI' Bu' Bx 1 Bx" Bx~ Bx 8

AD\IO'\T, Bibliothek des Benediktinerstifts. 324. xrt· s. ALF'\CCY\. Bibliothèque municipale. 16. xrre s. Au::---:co:---:. Bibliothèque municipale. 19. xrrc· s. ARRAS. Bibliothèque municipale. 173. xrre s. Ass1sL Biblioteca Municipale. 98. x1w· s. BEH.U:\. Staatsbibliothek. lat. f 0 72 (915). x·yc· s. Brnu'\, Staatsbibliothek. lat. f 0 736. >s:r1c·-xmc· s. BFRLI'\, Staatsbibliothek. Phillipps 2000. (Rose 69 ). xmc· s. BARCELO'\A, Biblioteca de Cataluna y Central. 102. xmc· s. Bm\II'\c;HA\I. Cniversity Library. 91/Méd./iii. x1\•c· s. Bm\II'\(;HA\I. Public Library. 6/ii/18. x·ye s. BonoG\F-srn-MER. Bibliothèque Municipale. 69. XJ\.c s. BOLRGES. Bibliothèque municipale. 400. XIIe s. BRlXELLES. Bibliothèque Royale Albert le'. (I) 1659-1661 (V. d. G. 1901). Xl\·l' S. BRtXELLES. Bibliothèque Royale Albert le'. (I) uo55-uo58 (V. d. G. 1430). X\ l' S. BRtXHLFS. Bibliothèque Royale Albert le". (I) 21210-4 (V. d. G. 1526). X\ l' S. BiuxELLFS. Bibliothèque Royale Albert F'. II 2217 (V. cl G. 36où XVIl' S.

Bx 9 Ca 3 Ch' Co' Cv' D1 D4 D1 Di 2 Ds' Ds 2 Ed' Er' Er 2

F'

f2 f

1

BRLXFLLFS. Bibliothèque Royale Albert 1c·r. IV 663. XJ\c·-x,•l' s. CA.\IBRAL Bibliothèque Municipale. 830. x1(· s. CI L\IfflffS. Bibliothèque Municipale. 205. xmc· s. CoL\I:\R. Bibliothèque .\Iunicipale. 25. x\•c· s. CIIARLF\ILLr:-?vff:zri:m:s. Bibliothèque municipale. 166A. xrrl' s. Dm \1. Bibliothèque municipale. 363. xuc· s. Dm AL Bibliothèque municipale, 366. xrrc s. DOUL Bibliothèque municipale. 371. xut· s. DI.JO'\. Bibliothèque municipale. 69 (50). xrrc· s. D"Cssr:rnrnff. Landes- und Stadtbibliothek. B 71. .'ffc· s. DCssEU)Oiff. Landes- und Stadtbibliothek. B 73. x,•l' s. Ern\m ·Rc;H, Cniversity Library of Scotland. 105 (Laing 56). xrrl'xmc· S. ERLA'.\GE'\. Cni\·ersitatsbibliothek. 184 Orm. 274). xrrc·-xrrt· s. ERL\'\GL\. Cni\·ersiûtsbibliothek. 227 (Ac. V.23-H. m. 229.-Irm. 265). xrrc· s. FIIŒ:\ZF. Biblioteca Mediœa Laurenziana. Fiesole 65. x,·l' s. FIRF\7E. Biblioteca Mediœa Laurenziana. Santa Croce Plut. )C'(l dext. IV. xmc· s. FmE'.\ZE. Biblioteca .\Iedicca Laurenziana. Santa Croce Plut. XXII dext. VII. xml' s.

CONSPECTVS SIGLORVM

10*

F4

FIHE'\JZE, Biblioteca Medicea Laurenziana, Santa Croce, Plut. XXXIV sin. III. xmL s. FIRF'\JZE, Biblioteca Medicea Laurenziana, Santa Croce. Plut. XXIII dext. IV. xurt' s. FRA'\JKfl'.RT AM M\I'\. Stadt- und Universitatshibliothek Barth.

f7

Ff1

III. XII L' S.

Gg Gr'

2

Gw'

Gw Gz Hk Jf Jp'

2

2 2

.Jt2 Ju' Kb' Kl' Kn 3 Kr' Kw 3 L9 L3 L4 La Ld' Li' Ln Ls' Lx' Ly' Lz M5 2

2

2

M6 îv1 7

8

M Mc' Md' Mk' Mp' Mz 3 Mz 4 Nh'

G1m>JI'\GE'.\. Bibliotheek der Rijksuniversiteit 10. xv'-' s. G1u:;-s;omE, Bibliothèque municipale, 246. x11'-' s. GùTT\VEIG, Stiftsbibliothek, 74. XIIe s. Gè':>TT\'HIG, Stiftsbihliothek, 76. x11c· s. GRAZ, Universititsbibliothek, 820. x11c· s. HFILIGE:\XRELZ, Bihliothek des Zisterzienserstifts, 299. xmc s. CAMBRIDGE, St. John's College, 230 (K. 25). Xllc-xmc s. CA,\IBRIDC3E, Pembroke College, 90. x11c· s . CMlBRIDGE, Trinity College, West. 165. xuc-xmc· s. CA.\lBR.mGE, Uniwrsity Lihrary, Kk II 22. xmc· s. KOBF?\HAV:\J, Kongelige Biblioteket, Gl. Kgl 2 3395. xv"" s. KLOSTERI\H.BLRG. Bibliothek des Chorherrenstifts, 1128. xrvc s. Kè)L\J, Stadtarchiv, G B 4° 164. xvc· s. KRE.\ISM(·'\sTFR. Bibliothek des Chorherrenstifrs, 139. xrrcxme S. KRAKÔW, Biblioteka Jagelloriska. 1383 (CC VI 32). xvc s. Lü'\DO:'-.:, British Library, Egerton 629. XIVe s. Lo\JDOl\:, British Library. Royal 5.B.I. XIII'-' s. LO\'DO'\, British Library, Royal 8.D.VI. xmc s. LrsBJKL, Praha - Wien- Leipzig, 1897 ( CSEL 32,1), p. 1-261 = PL 14, 123-274. Ambrosius, fa.planatio Psalrnorurn XII: éd. M. PETSCHE'\'.IG, Wien-Lcipzig, 1919, (CSEL 64) = PL 14, 921-u80. Ambrosius, Expositio Euangelii secundurn Lucarn: éd. M. ADRIA ET'\ - P. A. BALLER!'.\'!, Ambrosius Mediolanensis. Opera IV Turnhout, 1957 (CCSL 14) = PL 15, 1527-1850. Ambrosius, Hymni: éd.]. Fo.\TAII\E et al., Ambroise de Milan. Hymnes, Paris, 1992 = PL 16, 1409-1412. Ambrosius Autpertus, Expositio in Apocaüpsin: éd. R. WEBER, Ambrosius Autpertus. Opera 1-11, Turnhout. 1975 (CCCM 27-27A). Anselmus Cantuariensis, J'vlonologion: éd. F. S. Scm11TT, S. Anse/mi Cantuariensis archiepiscopi opera omnia, Edinburg. 1946, t. 1, p. 1-87 = PL 158, 141-223. Anselmus Cantuariensis, Proslogion: éd. F. S. SCHMITT, S. Anse/mi Cantuariensis archiepiscopi opera omnia, Edinburg, 1946, t. 1, p. 89-122 = PL 158, 223-242. Augustinus Hipponensis. Confessiones: éd. L. VERHEIJEl\', Sancti Augustini Cm?fèssionum libri XIII, Turnhout, 1981 (CCSL 27) = PL 32, 657-868. Augustinus Hipponensis. Contra Iulianum: éd. PL 44, 641-874. Augustinus Hipponcnsis, CoJZtra Faustum: éd. ]. ZYCHA, S. Aurelii Augustini, Contra Faustum lihri XXXIII. Praha-Wien-Lcipzig, 1891 (CSEL 25), p. 249-797 = PL 42. 207-518.

BIBLIOGRAPHIE Augustinus Hipponensis. De bono ccmiugct!i: éd. J. ZYCH,\. S. Aurelii Augustini De lxmo coniugali. Praha-\Xïcn-Leipzig. 1900 (CSEL 41). p. 185-231 = PL 40. 373-396. Augustinus Hipponensis. De ciuitate Dei: éd. B. Do\Jll ..\RT Turnhour. 1955. ( CCSL 47-48) = PL 41. 13-804.

-

A. KALil.

Augustinus Hipponensis. De diue1:,·is quaestionihus octoJs: éd. PL 38. 23-39. 1638. Augustinus Hipponensis. Sermo LJI: éd. P. VrnrmAKE"-'. «Le sermon LII de saint Augustin sur la Trinité et l'analogie des facultés de l'Ctme». dans Revue bénédictine. t. 74. 1964. p. 15-35 = PL. Augustinus Hipponensis. Soliloq11io: éd. W. Hé)H\lA"-'"-'. Scrncti A11relii A11gustini Soliloqztiomm lihri duo. Wien, 1986 (CSEL 89). p. 1-98 = PL 32. 867-904. Beda Vcnerabilis, E\positiu Actuum apostolurum: éd. M. L. W. LAIST:\ERD. HU{ST. Turnhout. 1983 (CCSL 121) = PL 92. 937-996. Beda Venerabilis. Homiliae Euangelii: éd. D. Hu{ST hout. 1983 (CCSL 122). Boet hi us, De hehdomadis: éd. H. F. STF\\ .\lff

-

J.

FRAIPO:\T. Turn-

E. K. Ri\:\D - S.

J

TESTFH.

Boethius. The Theological Tracta tes. T7.1e Consolation cf Pbilosophy. Oxford. 1873 (The Loeh Classical Library). p. 38-50 = PL 64. 13n-1314. E. K. R\:\l) - S. J. TESTER. Boethi11s. The TJ.;eo/ogical Tmctcltes. The Ccmsolcltion cf Philosophy. Oxford. 1873 (The Locb Classical Libra1y). p. 2-30 = PL 64. 1247-1256.

Boethius. De Trinitate: éd . .H. F. STE\\':\RT -

Bocthius. /11 lilm1111 Aristotelis Perihermeneias. Secundo editio: éd. C. MFISER. Anicii :vlcmlii Seuerini Boetii Cummentarii in /ihmm Aristotelis IIEPI EP,\IE1\EIA1. Leipzig. 1890 = PL 64. 293-393.

BIBLIOGRAPHIE Boethius. Pbilosophiae Ccmsolatio: éd. L. B1nr:H. Anicii Jfanlii Seuerini Boethii Pbi/osophiae Consolatio. Turnhout. 1957 (CCSL 94) = PL 63. 579-862. Boethius. ln Jsagogen Po1phyrii commenta. Editio seczmda: éd. S. BRA:\UL Wïen-Leipzig. 1906 (CSEL 48). p. 133-348 = PL 64. 71-158. Caesarius Arelatcnsis. Sermcmes: éd. G. ,\Icmr\, Smzcti Caesarii Are!atensis Sermones. Turnhout. 1953 (CCSL ro3-ro4l. Calcidius. ln Timaeu m: éd. J H. Wl..SZL\K. Plci!o Latinus. vol. IV. Timae11s a Calciclio tmnslat11s commeJZtariuque instructzts. London-Lcidcn. 1962 (Corpus Platonicum Medii Aeuil. Candidus Arianus. De generaticme diu ina: éd. P. HF:\RY - P. HAD0T. Wien. 1971 (CSEL 83. 1). p. 1-14 = PL 8. ro13-ro20. Cicero. De legi/)l{s: éd. C. F. \V. ~liLLrn. Leipzig, 1905 (Bibliotheca Teubncriana). p. 381-449. Cicero. De nat11m deorum: éd.\\.~. A\:. Leipzig. 1933 (Bibliotheca Teubneriana). Cicero. Topica: éd. W. FmEDRIFCH. 1907 Leipzig. (Bibliotheca Teubneriana).

Ccms11ltationes Zttcchaei et Apollonii: éd. PL 20. ro71-rr66. Dionysius Exiguus. Gregorii 1\)•sseni De op(ficio hominis: éd. PL 67. 345408. Festus. De

11erf)(JntJJ1 sign(ficatu: éd. W. M. LI\DSAY. Sexti Festi Pompeii De 11erbomm sign(/icatu q11ae s11pen,unt c111n Pauli Epitome. Leipzig.

1913 (Bibliotheca Tcubneriana). Florus Lugdunensis. E1.positio in epistolas beati Pauli: ms. Orléans. Bibl. mun. 83. (rxc). Fonteius Carthaginensis, apud Augustini De di11ersis quaestimzibzts octoginta tribus. XII: éd. A. MnZF:\BFCHFI{. Turnhout. 1980 (CCSL 441\). p. 19 = PL 40. 14. Fulgentius Ruspensis. Contra Fabian11m .J,-agmenta: éd. Turnhout. 1968 (CCSL 91A) p. 763-866 = PL 65. 749-758.

J.

FRAIP0:\'T,

Fulgentius Ruspensis. Liber ad Scarilam de incamaticme Filii Dei et ztilium mzimalium auctore: éd. J FIUll'0:\T. Turnhout. 1968 (CCSL 91) = PL 65. 573-602. Gregorius ,\lagnus. Homi!iae in Hiezecbibe/enz prophetam: éd. M. Arn{IAE\. Turnhout. 1971 (CCSL 142) = PL 76. 785-1072. Grcgorius Magnus. Jloralia in Job: éd. ,\l. ADmAF:\. 1979-1985. Turnhout. 2000 2 (CCSL 143-143A-143Bl = PL 75. 509-76. rr62.

18*

BIBLIOGRAPHIE

Gregorius Nyssenus, De op(fzcio hominis. transl. lat. a Dionysio Exiguo. éd. PL 67, 345-408. Guillelmus de Campcllis. Sententiae: éd. O. LOTIT\, Aychologie et morale aux x1t' et x11t' siècles, t. 5. Problèmes d'histoire littéraire. L 'École dAnselme de Laon et de Guillaume de Champeaux, Gembloux. 1959. p. 189-227. Hieronymus, Aduersus Iouinianum: éd. PL 23, 205-338. Hieronymus. In Isaiam: éd. M. ADRIAF'.\, Turnhout, 1963 (CCSL 73-73A) = PL 24, 17-678. Hieronymus. Praefatio in Origenis homiliis XIV in f,zechielem: éd. W. A. BAEHRE:\S, Berlin, 1925 (Griechische christlichen Schriftsteller der ersten Jahrhunderte ). p. 318 = PL 25. 583-586. Johannes Scottus. Dionysii Areopagitae Hierarchiae caelestis uersio latina: éd. PL 122, 1036-1070. Johannes Scottus, Dionysii Areopagitae T7.1eologiae mysticae uersio latina: éd. PL 122, 171-II76. Johannes Scottus, Expositiones in Hierarchianz Caelestem: éd. Turnhout, 1975 (CCCM 31) = PL 122, 125-266.

J

BARBET,

lsidorus Hispalensis. Origines: éd. W. M. LI'.\DSAY, Isidori Hispalensis episcopi E(vmologiarum siue Originum lihri xx. Oxford, 19II = PL 82, 73-728. Lactantius, De opificio Dei: De op[fzcio hominis, éd. M. PERRI'.\, Lactanœ, L 'rmurage du Dieu créateur, t. 1: Introduction, texte critique, traduction; t. Il: Commentaire et index, Paris. 1974 (Sources chrétiennes. 213214) = PL 7, 9-78. Lactantius, Diuinae institutiones: éd. S. BRA'.\DT, Wien- Leipzig, 1890 (CSEL 19), p. 1-672 = PL 6, m-822. Leo Magnus, Tractatus septem et nonaginta: éd. A. CHA VASSE, Turnhout, 1973 ( CCSL 138-138A) = PL 54, 137-468. Macrobius, Commentarium in Sonmium Scipimzis: éd. J. Wrrns, Leipzig, 1970 (Bihliotheca Tcubneriana), p. 1-154. Pascasius Radbertus, De.fzde .\pe et caritate: éd. B. PAL:LliS, Turnhout, 1976 (CCCM 97) = PL 120, 1387-1490. Petrus Ch1ysologus, Sennones: éd. A. Om·AR. Turnhout. 1975 ( CCSL 2424A-24B) = PL 52. 183-666.

J. H. WASZI'.\K, Plato Latinus, vol. IV, Timaeus a Calcidio translatus commentarioque instructus, London- Leiden,

Plato latinus, Timaeus: éd.

1962 (Corpus Platonicum Medii Aeui).

BIBLIOGRAPHIE Plinius Maior, Historia naturalis: éd. L. IAN et C. MAYH0FF, Leipzig, 18921909 (Bihliotheca Teubneriana). Plotinus, Enneades : éd. É. BRÉHIEH, Paris, 1924-1938 (Coll. des Universités de France). Rabanus Maurus, Commentarius in Ecclesiasticum: éd. PL 109, 763-n92.

Symbolum "Quicumque" siue Athanasii: éd. H. DE:\ZINGER - A. Srn0-...;METZER, Enchiridion ::,ymbolorum defmitimzum et declarationum de rebus .fidei et morum, Barcelon-Freiburg i. Breisgau-Roma-New York, 1967 (35e éd.), p. 41, n° 75. Tertullianus, Aduersus Praxean: éd. E. KR0Yf\lA'.\'N - E. E\'A'.'-iS, Turnhout, 1954, p. n59-1205, = PL 2, 153-196. Titus Liuius, Ab urbe condita: éd. W. Wr:rssE'-JB0R'.\', ~- Müurn et alii, Leipzig, 1932-1986 (Bibliotheca Teubncriana). Vergilius, Aeneis: éd. O. RIBBECK, Leipzig, 1895 (Bibliothcca Teubneriana). Vincentius Lerinensis, Commonitorium: éd. R. DE!\lffLE'.\'AERE, Turnhout, 1985 (CCSL 64) = PL 50, 637. 2.

Éditions ou manuscrits des œuvres de Hugues citées dans l'apparat des parallèles

Annotationes in Genesim: éd. PL 175, 29A-61B. Chronicon: ms. Paris, BN, lat. 15009 (xrrc· s.), f. rr-4ov. De archa Noe: éd. P. SICARD, Turnhout, 2001 (Hugonis de Sancto Victore opera, t. I, CCCM 176), p. I-117 = PL 176, 617-680. De arrha animae: L 'Œuure de Hugues de Saint-Victor, t. 1, De institutione nouitiorum, De uirtute orandi, De laude caritatis, De arrha animae, éd. H. FEiss, P. SrcARD, D. Pomn, H. ROCHAIS, Turnhout, 1997 (Sous la Règle de saint Augustin, 3), p. 227-283 = PL 176, 951-970.

De beatae Mariae uirginitate: L 'Œuvre de Hugues de Saint-Victor, t. 3, Super Canticum Mariae, Pro Assumptione Virginis, De beatae Mariae ziirginitate, Egredietur virga, Maria porta, éd. B. JoLLÈS, Turnhout, 2000 (Sous la Règle de saint Augustin, 7), p. 182-253 = PL 176, 857-876.

De grammatica: Hugonis de Sancto Victore opera propaedeutica. éd. R. BARON, Notre Dame, 1966 (Publications in Mediaeval Studies, 20),

p. 75-163.

De institutione nouitiorum: L 'Œuure de Hugues de Saint-Victor, t. r, De institutione nouitiorum, De uirtute orandi. De laude caritatis, De arrha animae, éd. H. FEISS, P. SrcARD, D. Pornn, H. RoCI--IAIS, Turnhout, 1997 (Sous la Règle de saint Augustin. 3), p. 18-99 = PL 176, 925-952.

BIBLIOGRAPHIE

20*

De laude caritatis: L 'Œul're de Hugues de Saillt-Victor, t. 1, De institutione 1zouitiorum, De uirtute orandi. De laude caritatis. De arrha animae, éd. H. FEISS. P. SICA.RD, D. PomEL, II. ROCHAIS, Turnhout. 1997 (Sous la Règle de saint Augustin. 3). p. 182-201 = PL 176, 969-976. De meditaticme: Hugues de Saint-Victo1: Six opuscules spirituels. écl. R. HARO'°\, Paris, 1969 (Sources chrétiennes, 155), p. 44-58 = PL 175. 405-4ro. De oraticme dominica: éd. PL 175, 774-789. De potestate: éd. PL 176. 839-842. De quinque septenis: Hugues de Saint-Victor. Six opuscules spirituels. éd. R. BAR0:\, Paris. 1969 (Sources chrétiennes. 155), p. roo-rr9 = PL 175, 4o5-4ro.

De sacramentis christianae.fidei: éd. PL 176, 173-618. De sacramentis dialogus: éd. PL 176, 17-42. De sapientia Christi: éd. PL 176. 845-856. De Scripturis et scriptoribus sacris: éd. PL 175. 9-28. De septem donis Spiritus sancti: Hugues de Saint-Victo1: Six opuscules spirituels, éd. R. BAR0:\. Paris. 1969 (Sources chrétiennes. 155). p. 120133 = PL 175. 4ro-414. De substantia dilectimzis: Hugues de Saint-Victo1: Si:r opuscules spirituels. éd. R. BARO:'\. Paris. 1969 (Sources chrétiennes. 155). p. 82-93 = PL 176, 15-18.

De tribus die!ms. De tribus rerum subsistentiis: Hugmzis de Sancto Victore Didascalicon de studio legendi, éd. C. H. BLTTI\IFR. Washington. D. C .. 1939 (Studies in Mcdieval and Renaissance Latin. ro), p. 134-135. De uanitate mwzdi: éd. PL 176, 703-740. De uirtute orandi: L ·œw re de Hugues de Saint-Victor. t. r. De institutione nouitiorum. De uirtute orandi. De laude caritatis. De arrha mzimae. éd. H. Fuss. P. SICAim. D. PomEL. H. ROCHAIS. Turnhout. 1997 (Sous la Règle de saint Augustin. 3). p. 121-161 = PL 176. 977-988. 1

De zmicme spiritus et co,poris: éd. A. PIAi'.Z0:'\I. «Il De 1111imze ,\piritus et cmporis di Ugo di San Vittore». clans St11di J1ediemli. r' ser.. t. 1, 1980. p. 861-888 = PL 177. 285-289. De Verbo Dei: Hugues de S((iJZt-Victrn: Six opuscules ,\pirituels. éd. R. BAEO:'\, Paris. 1969 (Sources chrétiennes. 155). p. 60-81 = PL 177, 289-294. De i 'erbo incanzato II: éd. PL 177, 318-320. De l'erbo incarnato III: éd. PL 177. 320-324.

BIBLIOGRAPHIE

Didascalicmz: Hugmzis de Sancto Victore Didascalicon de studio legendi, éd. C. H. BnTI:vIER, Washington, D. C.. 1939 (Studics in Medieval and Renaissance Latin, rn) = PL 176, 739-812. Epistula I ad Ranulphum de Jifauriaco: éd. PL 176. 10n. Epitome Dindimi: Hugcmis de Sancto Victore opera propaedeutica, éd. R. BA1m:--.:. l'\otre Dame. 1966 (Publications in Mediaeval Studies, 20), p. 187-207.

Eulogium Sponsi ad ::_,pmzsam: éd. PL 176. 987-994. Expositiones in Psalmos siue Jifiscellanea II: éd. PL 177. 589-634. In Ecclesiasten: éd. PL 175, n3-256. In Hierarchiam caelestem: éd. PL 175. 923-n54. Institutiones in Decalogunz: éd. PL 176, 9-15. Lihellus deformaticme archae: éd. P. SICA.RD, Turnhout. 2001 (Hugonis de Sancto Victore opera. t. L CCCM 176), p. n9-162 = PL 176, 681-704. ,Hiscellanea: éd. PL 177, 469-590. Practica geometriae: Hugmzis de Sancto Victore opera propaedeutica, éd. R. BARO'\. ~otre Darne, 1966 (Publications in Mediacval Studies, 20), p. 15-64.

ProAssumpticme Virginis: L'ŒwredeHuguesdeSaint-Victor, t. 3, Super Cantic11m Jhuiae. Pro Assumptimze Virginis, De beatae Mariae virginitate, tgredietur l'irga, ;v!aria porta. éd. B. Jonts, Turnhout, 2000 (Sous la Règle de saint Augustin, 7). p. n2-161 = PL 177, 1209-1222. Serztentia inedita «Sicut uerbunz Dein: ms. Alençon, Bibl. mun., 16 (XW' s.), f. 167v. Sentelltiae de diuinitate: éd. A. PL\ZZO'\L «Cgo di San Vittore auctordelle Sententie de cliuinitate ", dans Studi J1edieL cûi, r' ser.. t. 23, 1982, p. 8611

955.

Super Canticum beatae J1ariae: L ·œuzre de Hugues de Saint-Victor, t. 3, Super Canticum Jvlariae. Pro Assumpticme Virgirzis, De beatae J1lariae l'ilJ!,iJZitate, Egredietur l'irga, Jifaria porta. éd. B. Jonts, Turnhout, 2000 (Sous la Règle de saint Augustin, 7). p. 24-91 = PL 175. 413-432. Super Lamentationes Hieremiae: éd. PL 175, 255-322.

INTRODUCTION

PREMIÈRE PARTIE

PRÉSENTATION DES TÉMOINS

Cha pitre premier LES TÉMOII\S MANl'SCRITS

On doit à Rudolf Goy un précieux repérage systématique des manuscrits de Hugues de Saint-Victor. Son ouvrage: Die Oherlieferung der Werke Hugos mn St. Viktor. Ein Beitrag zur Konmmnikationsgeschichte des Mittelalters. paru en 1976, mentionne environ 1350 manuscrits hugoniens, dont cent quatorze témoins du De tribus diebus, plus cinq autres qui ne transmettent qu'un fragment du texte. On sait que de tels recensements sont par nature destinés à se faire presque indéfiniment compléter. Aussi une enquête particulière a-t-elle conduit à réviser le nombre des manuscrits du De tribus diehus. A la baisse, d'abord, car l'absence du traité a été constatée dans trois manuscrits répertoriés par Goy sur la foi de données trompeuses ou incornplètes En revanche, une prospection dans les catalogues récents, la documentation inédite ou publiée de l'Institut de Recherche et d'Histoire des Textes (notamment lïncipitaire In principio), celle du Hugo-vonSankt-Viktor-Institut de Francfort, le Gesamtindex rassemblé par la Staatsbibliothek de Berlin, le concours de collègues et amis comme le P. Patrice Sicarel. MM. Cédric Giraud et François Dolbeau, et tout simplement le hasard ont permis d'ajouter seize nouveaux témoins Si la plupart date du Moyen Age tardif, on remarque deux codices du XIIe s .. ceux de Leeds et de Rimini. 1



2



' LA.O'.\. Bibliothèque Municipale. 463 (x11L s.): VATIC.\'.\O. Bihlioteca Apostolica \'aticana. Vat. lat. 7071: \VoLFF'\BC'TTEL. Herzog-August-Bihliothek. 342 (Helm. 308) 2 BIIüll'\GH ..\\I. l'nin·rsit\· Library. 6 ii 18 (X\'' s.): Brn\11,GH.\\I. Public Lihrary. 6 ii 18 (:x\·L s.l: BRt·:-.:rurs. Bibliothèque Rm·ale Albert l". IV 663 (X\L s.): LEEDS. l'ni\'Crsity Lihrary. Ripon Cathedra!. 5 (\JIL-,111' s.): Lo,Do'\. British Library. Egerton 629 (:XI\'L s.J: .\lADRID. Biblioteca :\acional. 4289 (:XI\L s.J: :\Ju'\TPHLirn. Bibliothèque interuni,ersitaire. Section de .\lédecine. 413 (:x111' s.): ÜLO\IOL'C:. Stâtnî Vêdecké Knihon1a . .\! Il 421 (353): 0:xFrnm. BL lat. th. cl. 27 (:X\L s.): RL\11'.\l. Bihlioteca Ci\ica A. Gambalunga. 12 (:xw· s.): füJ\L\. Bibliotcca Casanatense. 12 (XI\' s.): S \I,T-.\!IHIEL. Bibliothèque .\lunicipale 40 ( X\ L s.): Sn TTG,\In. \Vürttembergische Landeshihliothek. H.B. I. 32 (:xmL s.l: Torns. Bibliothèque municipale. 247 (,\·L s). \'Çl{OCL\\\. Bihlioteka Lni\\ers\'tecka. Akc. 1948 0714 (.'-:\L s.). A quoi il faut ajouter

INTRODCCTIOI',;

Au total, c'est donc cent trente-deux manuscrits du De tribus diebus qu'on a pu repérer. Sur ce nombre, deux manuscrits ont été détruits lors de la dernière guerre et sept autres, par bonheur tous tardifs, n'ont pu être consultés 3 . On s·est alors fondé sur les seules données des catalogues ou descriptions: intitulés de début et de fin, incipit, explicit, textes satellites. A l'épreuve, elles se sont avérées suffisantes pour ranger les témoins dans notre classement de la tradition manuscrite. En deux occasions, la science et la courtoisie des conservateurs ont utilement pallié l'absence d\m catalogue imprimé. C'est un plaisir pour nous de remercier pour leur obligeance le Dr. Bruce Barker-Benfield, Senior Assistant Librarian pour sa description inédite du Ms. Lat. th. d. 27 de la Bodleian Library d'Oxford, et M. Hubertus Neuhaus, conservateur à la Landes- und Stadtbibliothek de Düsseldorf pour ses lectures sur les mss B 71 et B 73. Au fur et à mesure que paraîtront de nouveaux catalogues, il est prévisible que des témoins inconnus surgiront. Toutefois, le nombre et la qualité de ceux dont nous avons pu disposer, en particulier les cinquante plus anciens, fournissent une base suffisante pour entreprendre dès à présent une édition véritablement critique: le stemma codicum établi à partir des témoins du XIIe ou du début du XIIIe siècle. puis complété jusqu'au XVIe s., a paru assez avancé pour que, selon toute probabilité, s'y puissent loger sans peine les manuscrits susceptibles d'être découverts à l'avenir. On trouvera ci-dessous la liste intégrale des témoins recensés du De tribus diebus: en attendant leur description plus complète, à paraître dans un autre ouvrage, on trouvera une analyse sommaire, donnant le sigle, la cote, la date et la provenance. le nombre de feuillets et leur matière, enfin les feuillets extrêmes, intitulés, incipit et explicit du De tribus diebus. le FIRF:\'ZE. Bihlioteca Medicea Laurenziana. Fiesole 65. (:n" s.). connu de Gm· pour les f. 14Ha-148rb. mais qui transcrit une seconde fois le De trihus clic/ms aux f. 153fh-159\·h d'après une autre tradition textuelle. ' La Seconde Guerre mondiale a causé la perte totale de \·rrnY-LF-F1u,v:rns. Bibliothèque I\Iunicipale. 19 (;;11' s.) et partielle de C!-L\RTRFS. Bibliothèque \lunicipale. 205 (xm" s.). Des fragments subsistent certes de ce dernier. mais rien qui se rapporte au De tribus clieh11s. Les autres témoins auxquels nous n·avons pu accéder sont: BIK\11:\'GH.\.\l. Public Librarv. 6 ii 18 (xy'· s.J: DCsSFLDOiff. Landes- und Stadtbibliothek. B 71 (x\·' s ): DCsm.Ï)()RF. Landes- und Stadthibliothek. B 73 (x\·' s.): LO:\'DO:\'. British LibrarY. Egerton 629 (xi\''. s.): ÜLO.\lOL c. Stâtnâ Vêdecké Knihm·na. M II 421 (353) (X\" s.J: OXFORD. Bodlcian Libran-. Lat. th. cl. 27 (x\·' s.): V\TIC\'.\O. Biblioteca Apostolica Vaticana. Urhin. lat. rn3 (x\·' s.)

PRÉSENTATION DES TÉMOINS 2

1. ADMONT. Bibliothek des Benediktinerstifts, 324. XlIL' s., provient de l'abbaye bénédictine d'Admont. ro7 ff. de parchemin. Ff. 9or-ro7r: « Incipit tractatus Magistri Hugonis de opere trium dierum. Inuisibilia Dei a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei ... - ... quia sextus ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. »

Al1

2. ALENÇON, Bibliothèque municipale, 16. Milieu du x1t· s., originaire de l'abbaye bénédictine de Saint-Évroult en Normandie. 262 ff. de parchemin. Ff. 157r-r67r: « Inuisibilia enim ipsius a creatura mundi per ea qu~e facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia Dei... - ... quia VI dies ad laborem, VII us ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit de tribus diebus. »

Ad

Au f. 167r, note du xvm" s.: «Arbitror esse Hugonis a S. Victore lib. de 3 diebus et ita est uere.,,

Al2

3. ALEI\ÇON, Bibliothèque municipale, 19. Deuxième quart du s., originaire de l'abbaye bénédictine de Saint-Évroult en Normanclie. 144 ff. de parchemin. Ff. 38r-39r: Incipit liber Hugonis Parisiensis de tribus diebus. Postquam igitur nos quantum Deus largiri ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem.,, (De tribus diebus, lignes no7-125ù F. 39rb-48rb: "Principium lihri Hug. Viet. De tribus diebus (d'une main du X\'IIIL. s.). Inuisibilia enim ipsius a creatura mundi per ea qu~ facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia Dei ... - ... fluxus non permittit. Postquam igitur nos ... - ... quid enim nobis prodest etc.,, (De tribus diebus. lignes 5-1272). XII'-.

«

Le scrihe termine par le renvoi suivant: «Require in decimo follio istam sententiam et inn:'nies "·

Ar

1

4. ARRAS, Bibliothèque municipale, 173. XII'-' s., provient de l'abbaye de chanoines réguliers du Mont Saint-Éloi d'Arras. ro2 ff. de parchemin restants sur 166, par suite des déprédations de Libri. Ff. 95rb-102rb: nisi quia creatura recte considerata homini creatorem suum ostendit. Consideremus ergo et nos ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem.,, (De tribus diebus. lignes 128-1272).

INTRODUCTIO~

Les feuillets restants du De tribus dieb11s correspondent aux parties suivantes: - F. 95ra-vb: "// nisi quia creatura recte considerata... ... ccrnitur. quod ipsa tempora , Clignes 128-236) - 96ra-97vb: «// cinifis. caput equi ucl locustae ... ... in hoc quidem quod est, deo si//,, Clignes 345-560) - 98ra-98vb: «// fiat; sic omnino impossibile est... ... uinccre uel superari perhi//,, Clignes 670-784) - 99ra-102ra: «/ / questiones oriuntur; quas huic ... - ... pertinet ad resurrectionem.,, Oignes 892-1252)

As'

5. AssISI, Biblioteca Municipale, 98. XIIIe s., provient du couvent Saint-François d'Assise. 230 ff. de parchemin. Ff. w2va-w6vb: «Incipit liber eiusdem [hugonis de sancto uictore] de tribus diebus. Verbum bonum et uita sapiens que mundum fecit contemplato mundo conspicitur ... - ... diu ibidem stare hanc sue mutabilitatis fluxus non permittit. Explicit liber magistri hugonis de sancto uictore de tribus diebus. » Le De tribus diebus s'interrompt à la ligne uo6.

Bc

1

6. BARCELO:--JA, Biblioteca de Cataluna y Central, w2. XIIIe s., d'origine française? 166 ff. de parchemin. Ff. 22r-3or: «// benigne gubernat. Benignitas per sapientiam potenter conseruat ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, occauus pertinet ad resurrectionem. » Le f. 22 est tronqué de sa partie supérieure. mutilant ainsi le De tribus diebus de son début Oignes 1-12).

B3

7. BERLIN, Staatsbibliothek, lat. f0 72 (915). xv'-', 1477-78., originaire d'Erfurt. 294 ff. de papier. Ff. 19orb-196vb: «Incipit liber septimus De tribus diebus pro ea que in meditatione constat speculacio rerum, et post lectionem secunda. c. 1. (V)erbum bonum et uita sapiens que mundum faci contemplato mundo conspicitur... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Amen. Finit didascalicon magistri hugonis de sancto uictore. Anno 1477 altera die thome apostoli sancti erffordie. » Le De tribus diebus est copié comme faisant partie du Didascaliccm quïl suit.

B4

8. BERLIN, Staatsbibliothek, lat. f0 736. Dernier quart du xne s. ou début du XIIIe s., originaire de l'abbaye cistercienne Sainte-

PRÉSE:'-JTATION DES TÉMOINS

29*

l\larie de Himmerod. 143 ff. de parchemin. Ff. 99r-n3r: «Incipit argumentum operis sequentis. Inuisibilia dei a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei ... - ... Diligenter igitur audite et considerate que dicturus sum. Explicit argumentum. Incipit tractatus domini hugonis de opere trium clierum. Quando nichil erat, facere ut aliquid esset ... - ... quia sextus ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ac\ resurrectionem. Explicit tractatus domini hugonis de opere trium dierum. Hec qui scripta legis rogo scriptoris memoreris,, ( hex. léonin). B'

9. BERLII\. Staatsbibliothek, Phillipps 2000 (Rose 69 ). xmL· s. 12 ff. de parchemin. Ff. 8v-12,·: «Tractatus Magistri Hugonis super inuisibilia. Inuisibilia enim ipsius a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei. Potencia. Sapientia. Benignitas ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit tractatus Magistri Hugonis super inuisibilia.,,

Bh 1

rn. BIRMINGHAM, University Libra1y, 91/Méd./iii. XIVe s., d'origine franpise. 212 ff. de parchemin. Ff. 54vb-65va: "Incipit liber de tribus cliebus pro ea que in meditatione constat speculatio rerum et post lectionem secunda. Verbum bonum et uita sapiens que mundum fecit contemplato mundo conspicitur... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. ,

Bh

2

n. BIRc\IINGHA1vl, Public Library, 6/ii/i8. xv'-' s., provient de la région de Cologne. 180 ff. de papier. Ff. 152r-179r: «Incipit argumentum in opusculum domini hugonis de operibus trium dierum. Inuisibilia dei a creatura mundi... Tria sunt inuisibilia... - ... ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit tractatus domini hugonis de opere trium dierum.,,

Bl1

12. BouoGNE-SPR-MER. Bibliothèque Ivlunicipale, 69. XIV'-' s .. provient de l'abbaye de chanoines réguliers de Notre-Dame d'Arras. 384 ff. de parchemin. Ff. 348va-358ra: «Incipit liber de tribus diebus pro ea que in meditatione constat speculatio rerum, et post lectionem secundam. Verbum bonum et uita sapiens que multum fecit contemplato mundo conspicitur ... - ... diu ibidem stare hanc sue mutabilitatis fluxus non permittit. Explicit liber de arra anime (sic).,,

I:\JTRODUCTIO:'\

Le De tribus diebus s'interrompt à la ligne no6. L'intitulé de fin erroné du De tribus diehus vient de ce que ce traité est transcrit à la suite du De

arrha aniniae.

Bu r

13. BOURGES, Bibliothèque municipale, 400. Troisième quart du

s., provient de l'abbaye bénédictine de Saint-Sulpice de Bourges. 133 ff. de parchemin. Ff. 69r-88r: "Incipit liber de tribus diebus. Verbum bonum et uita et sapiens qua:' mundum fecit contemplato mundo conspicitur ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit de tribus diebus.,,

XIIe

Bx 5

14. BRLTXELLES, Bibliothèque Royale Albert Ier, (I) 1659-1661 (V. d. G. 1901). XI\.c s., provient de l'abbaye de chanoines réguliers Saint-Martin de Louvain. m ff. de parchemin. Ff. rr-18v: «Incipit tractatus magistri hugonis de sancto uictore de tribus diebus. Verbum bonum uita sapiens que mundum istum fecit contemplato mundo conspicitur ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit tractatus magistri hugonis de tribus diebus. »

Bx 6

15. BRLTXELLES, Bibliothèque Royale Albert I'-'r. (I) no55-no58 (V. d. G. 1430). ÀVe s., 1467, originaire du monastère bénédictin SaintLaurent de Liège. 150 ff. de parchemin. Ff. 3r-38v: «Hugo de tribus diebus. Verbum bonum et uita sapiens que mundum fecit contemplato mundo conspicitur ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit liber hugonis de sancto uictore de tribus diebus, scriptus et finitus per Adrianum de ueteribusco anno domini M°CCCCLXII 0 in profesto sancti lamberti patroni leodiensis .... 0

»

Sur de nombreux ff., le texte est d'une lecture très malaisée; des passages ont été largement remaniés. Enfin. un feuillet manque entre les ff. 30v et 3u.

Bx 7

16. BRUXELLES, Bibliothèque Royale Albert rcr, (I) 21210-4 (V. d. G. 1526). X\.c s. 133 ff. de papier. Ff. 93ra-w9va: «Incipit liber hugonis de sancto uictore, de contemplacione mundi siue de operibus trium dierum. Verbum bonum, uita sapiens, que mundum istum fecit contemplato mundo conspicitur ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit tractatus sancti hugonis de sancto uictore de contemplacione mundi siue de operibus trium dierum. »

PRÉSENTATION DES TÉMOINS

Bx 8

17• BRUXELLES, Bibliothèque Royale Albert Ier, II 2217 (V. d. G. 3602). XVIe s., 1524-1525, originaire de l'abbaye de chanoines réguliers in Dumo près de Eindhoven. 222 ff. de papier. Ff. 185v-193v: « Tracta tus hugonis de sancti uictore de tribus dietis. Capitulum primum. Verbum bonum, uita sapiens que mundum istum fecit, contemplato mundo conspicitur... - ... ad primum diem mors pertinet, ad 2 sepultura ad / /. » 111

Texte du De tribus diehus légèrement abrégé et remanié, divisé en petits paragraphes dont la première phrase est soulignée. Les dernières lignes manquent (1227-1252) par perte d\m ou de plusieurs feuillets. Bx 9

18. BRl'XELLES, Bibliothèque Royale Albert Ier, IV 663. XVe S. 239 ff. de papier. Ff. ir-19v: « Hugho de sancto uictore. Liber de cogni-

cione diuina. Verbum bonum, uita sapientis, quod mundum istum fecit, contemplato mundo conspicitur ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit de operibus trium dierum. Explicit tractatus magistri Hugonis de sancto uictore De tribus diebus. » Ca 3

19. CAJvII3RAI, Bibliothèque Municipale, 830. XII'--' s., provient de l'abbaye bénédictine du Saint-Sépulcre de Cambrai. 162 ff. de parchemin. Ff. 19r-34r: « Incipit liber magistri hugonis de operibus trium dierum. Inuisibilia dei a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit de operibus trium dierum. »

Jp'

20. CAMBRIDGE, Pembroke College, 90. XIIe s., provient de l'abbaye bénédictine de Bury St. Edmund's. 176 ff. de parchemin. Ff. 167ra-176r: «Incipit liber hugonis canonici de tribus diebus. Verhum bonum et uita sapiens que mundum fecit contemplato mundo conspicitur ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad ressurectionem. Explicit liber de tribus diebus. » 21. CAMBRIDGE, St. John's College, 230 (K. 25). xn'--'-xmL' s., provient de l'abbaye bénédictine St. Augustine de Canterbmy. n9 ff. de parchemin. Ff. 5irb-64va: « Incipit tracta tus magistri hugonis de tribus diebus. Inuisibilia ipsius a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. »

I:'JTRODCCTIO:\

.Jt2

CA;\ŒRIDGE, Trinity College. West. 165. Manuscrit composite: et début xmL· s. Don de Neville. 46 ff. de parchemin. Ff. 34r37v: «Triameron Hugonis. Inuisibilia enim ipsius a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei ... - ... sed corpore quidem deorsum mundo coniungitur spiritu autem sursum / /,, 22.

XIIe

Le De tribus diehus s'interrompt à la ligne 490.

Ju 1

23. CAMBRIDGE, University Library, Kk II 22. XIIIe s. (et non :\'\'L. s. comme indiqué dans le catalogue). 251 ff. de parchemin. Ff. 23ova-238va (ancienne foliotation: 258va-266va): «Eiusdem [Hugonis Prioris Sancti Vietoris] de speculatione rerum. Inuisibilia enim ipsius a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei... - ... quia sextus ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem.,,

L'encre à demi effacée sur plusieurs ff. rend malaisée la lecture de ce manuscrit.

Cv 1

24. CHARLE\lLLE-MÉZit:RES, Bibliothèque municipale, 166A. Troisième quart du XIIe s., provient de l'abbaye cistercienne de Signy. 149 ff. de parchemin. Ff. 98va-112ra: «Capitula in lihro eiusdem [hugonis parisiensis] de tribus diebus. I. Tria esse inuisibilia dei ... - ... XVIII. De tribus die bus, uel tribus uirtutibus. quibus humana mens a contemplatione trium inuisibilium dei illuminata debet redire. Finiunt capitula. Incipit liber hugonis parisiensis de tribus diebus. I. Verbum bonum uita sapiens quae mundum istum fecit, contemplato mundo conspicitur ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Finit opusculum magistri hugonis parisiensis de tribus diebus. » Le texte du De tribus diehus est précédé d'une table des chapitres originale. éd. D. Poircl. Lil're de la nature .... p. 260-262.

Ch 1

25. CHARTRES. Bibliothèque municipale. 205. XIIIe s .. provient de la bibliothèque cathédrale de Chartres. 323 ff. de parchemin. Ff. 286r-289r?: "De tribus die bus pro ea que in meditacione constat speculacio remm ... Verbum bonum et uita sapiens ... » Le manuscrit a disparu suite au bombardement de la Bibliothèque municipale de Chartres en 1944.

PRÉSENTATION DES TÉJ\1011\S

Co 1

26. COLMAR. Bibliothèque Municipale, 25. :X"\·L· s., 1479-15or, 1498 pour notre texte, originaire du couvent franciscain de Rouffach. 188 ff. de papier. Ff. 145r-16ov: "Venerabilis deuoti ac eximii contemplatoris magistri Hugonis de sancto uictore, tractatus de tribus dietis incipit. Verbum bonum et uita sapiens que mundum fecit contemplato mundo conspicitur ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Deo gratias. 1498. ro iulii.,,

Di 2

27. DIJON, Bibliothèque municipale, 69 ( 50). Troisième quart du xw· s., originaire de l'abbaye cistercienne de Cîteaux. 117 ff. de parchemin. Ff. 57va-63Vb et 72ra-79v: «Incipit de tribus diebus, pro ea qua:'. in meditatine constat speculatio remm, et post lectionem secunda est. Verbum bonum et uita sapiens, que mundum fecit, contemplato mundo conspicitur ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem. octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit de tribus diebus.,, Le texte du De tribus diehus est perturbé à cause d'une inversion de cahiers. Au bas du f. 63\'b. après les mots: " ... quoticns ad multitudinem solam siue ad magnitudinem 1 " (ligne 617). il faut enjamber le quaternion suivant. qui correspond aux ff. 64-71. et chercher la suite dans le haut du f. 72ra: " perficiendam animus occupatur. \ïdcmus quia scriba ... »

D'

28. DOUAI, Bibliothèque municipale, 363. Troisième quart du xn'-' s., originaire de l'abbaye bénédictine d'Anchin. 188 ff. de parchemin. Ff. ro6rb-u5va: "Incipit tractatus magistri hugonis de tribus diebus. Verbum honum. uita sapiens, qux mundum istum fecit. contemplato mundo conspicitur ... - ... quia sextus dies ad labore(m), septimus ad requiem. octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit de .III. diebus.,,

D4

29. Drn AI. Bibliothèque municipale, 366. Troisième quart du XII'-. s. Originaire de l'abbaye bénédictine de Marchiennes. n8 ff. de parchemin. Ff. 1va-15ra: "Verbum bonum uita sapiens, qu~e mundum istum fecit. contemplato mundo conspicitur ... - ... quia sextus dies ad laborem. septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit de tribus diebus.,,

D'

30. DOL\I. Bibliothèque municipale. 371. XIII'. s. ro5 ff. de parchemin. Ff. 2ir-\·: «(V)erbum bonum. uita sapiens que mundum istum fecit. contemplato mundo conspicitur ... - ... commodum quod proclest, necessarium sine quo quid esse non potest.,,

I.'\TRODUCTIOI\

Fragment du De tribus diebus, correspondant au début du texte, lignes 2-32.

31. DüssELDORF, Landes- und Stadtbibliothek, B 71.

Ds 1

s., vers 1493, provient des Croisiers de Düsseldorf. 306 ff. de papier. Ff. 245r-265v: «Incipit liber eiusdem [Hugonis] qui dicitur de operibus trium dierum. Eius initium fit et tale repertum est... Verbum bonum uita sapiens quod mundum illud fecit et templato mundo conspicitur, et uerbum ipsum non uideri potuit, sed fecit quod uideri potuit, et uisum est per hoc quod fecit. Inuisibilia eius dei a creatura mundi, per ea quae facta sunt intellecta conspicitur. Tria sunt inuisibilia dei ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Finit hugonis de operibus trium dierum 4 . »

Ds

2

32. DüsSELDORF, Landes- und Stadtbibliothek, B 73. x"-c s., vers 1439. 210 ff. de papier. Ff. 156ra-168ra: «Incipit Argumentum In Opusculum domini Hugonis de operibus trium dierum. Inuisibilia dei a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit tractatus domini hugonis de operibus trium dierum. Haec qui scripta legis rogo scriptoris memoreris. »

Ed'

33. EDIKBCRGH, University Library of Scotland, 105 (Laing 56).

À'-,c

Fin du XIIe s. ou début du XIIIe s. A appartenu à W. Herbert J. Faulkner, en 1850. 35 ff. de parchemin. Ff. rr-12v: «Inuisibilia dei a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit de operibus trium dierum. » Diagramme correspondant à la di11 isio initiale du De tribus dir!b11s sur le premier f. de garde.

Er 1

34· ERLANGEN, Universit~itsbibliothek, 184 (Irm. 274). XIIC-xmc· S., provient sans doute de l'abbaye cistercienne de Heilsbronn. 139 ff. de parchemin. Ff. 86v-105r: «Incipit opusculum domini Hugonis de operibus trium dierum. Inuisibilia dei a creatura mundi per

4 Les renseignements concernant ce manuscrit et le sui\·ant nous ont été fournis par M. Hubertus Neuhausen. Conscnatcur à la Landes- und Stadtbihliothck de Düsseldorf.

PRÉSENTATION DES TÉMOINS

ea que facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei... ... considerate que dicturus sum. Incipit tractatus. Quando nichil erat facere ut aliquid esset ... - ... quia sextus (ad) laborem, septimus ad requiem. octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit tractatus magistri Hugonis de opere trium dierum. » D'après Patricia Stirncmann, la main qui a copié le De tribus die/ms semble rhénane. peut-être des enYirons de Liège, et date de la fin du XIIe ou du début du XIIIe S. 2

35. ERLANGEN, Universitatsbibliothek, 227 (Ac. V.23 - H. m. 229. - Irm. 265). Recueil factice du XIIe s. provenant de l"abbaye cistercienne de Heilsbronn. 168 ff. de parchemin. Ff. 81v-102r: Incipit opusculum domini Hugonis de operibus trium dierum. Inuisibilia dei a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei ... - ... considerate que dicturus sum. Incipit opus magistri hugonis de operibus trium dierum. Quando nichil erat facere ut aliquid esset ... - ... quia sextus ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit tractatus magistri Hugonis de opere trium dierum. »

F2

36. FIREI\ZE, Biblioteca Medicea Laurenziana, Santa Croce Plut. XXI dext. IV. XIIIe s., provient du couvent franciscain de Santa Croce de Florence. 279 ff. de parchemin. Ff. 143r-151v: «Incipit liber de tribus d(iebus) (blanc). Verbum bonum et uita sapiens que mundum fecit, contemplato mundo conspicitur... - ... diu ibidem stare hanc sue mutabilitatis fluxus non permittit. »

Er

Le De tribus diebus s'interrompt à la ligne no6.

F3

37. FIRENZE, Biblioteca Medicea Laurenziana, Santa Croce Plut. XXII dext. VII. XIIIe s .. provient du com,ent franciscain de Santa Croce de Florence. 88 ff. de parchemin. Manuscrit composé de deux fragments. Le premier au moins (f. 1-80), du début du XIIIe s., a appartenu au frère Jllwninatus, franciscain de la province de Toscane. Ff. 48v-69r: «Incipit expositio magistri hugonis de uerbis apostoli ubi ait Inuisibilia enim dei a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur. Inuisibilia enim ipsius a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta conspitiuntur. Tria sunt inuisihilia dei. potencia, scientia, benignitas ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem.,,

INTRODCCTIO:'-J

F7

38. FIRENZE, Biblioteca Medicea Laurenziana, Santa Croce, Plut. XXIII dext. IV XIII'-' s .. provient du couvent franciscain de Santa Croce de Florence. 136 ff. de parchemin. Ff. 61va-68rb: «Incipit liber de tribus diebus, pro ea que in meditacione constat speculatio rerum, et post lectionem secundam. Verbum bonum et uita sapiens que mundum fecit contemplato mundo conspicitur... ... quia sextus dies ad laborem, septimus ac! requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit de tribus diebus. »

F4

39. FIRE."JZE, Biblioteca Medicea Laurenziana, Santa Croce, Plut. XXXIV sin. III. XIII'-' s., provient du couvent franciscain de Santa Croce de Florence. 208 ff. de parchemin. Ff. 16u-172va: «Incipit liber de tribus diebus pro ea que in meditatione constat speculatione rerum et post lectione secunda. Isti tres dies sunt, timor, ueritas, cuitas, et quilibet habet solem suum, timor, potenciam, ueritas, sapienciam, caritas, benignitatem, ut patet infra. Verbum bonum et uita sapiens que mundum fecit. contemplato mundo conspicitur ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit liber de tribus diebus. »

F'

40. FIRE'.\JZE, Biblioteca Medicea Laurenziana. Fiesole 65. X\'c s. 260 ff. de parchemin. Ff. 142r;:H48rb: «Incipit liber de tribus diebus per ea que in meditatione constat speculatio. Verbum bonum et uita sapiens que mundum fecit contemplato munclo conspitient... - ... cliu ibidem stare hanc sue mutabilitatis fluxus non permittit. » ( pa) Ff. 152va-159vb: «Inuisibilia enim ipsius a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem ( resurrectionis a. corr.) » (Ph) Le De tribus diehus est copié deux fois dans le même manuscrit. d'après deux modèles différents. La première transcription (F'{/) s'interrompt :1 la ligne uo6. La seconde (FIi') est précédée au f. r53rb-va par une phrase détachée du traité: "Cur ergo homo inuisibilia esse dubitet qui in (sic) ipsum quod uere homo est de cuius existentia nequaquam duhitat inuisibile esse uidet. » Oignes 6ro-612 du De tribus dielms). Cne main contemporaine de la copie a mis en rapport les deux copies: «Vicies que (sequuntur(; post XI. chartas ad hoc signum:,, (f. r48rb) et: «Lege hune libellurn. qui contemplandi uias desyderas. quere ante .XI. chartas. » ( f. r52va).

PRÉSENTATION DES TÉMOil'\S

Ff'

41. FRAI\KffRT A:\I MAIK, Stadt- und Universitatsbibliothek, Barth. ni. Fin du XIIe s., originaire de la France du nord ou de l'est. 108 ff. de parchemin. Ff. 3rb-9ra: « Incipit liber magistri Hugonis de operibus trium dierum. Inuisibilia dei per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei... - ... Quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. »

Le manuscrit omet une importante portion du texte, de «uidemus rubentes rosas» (ligne 422) à «ucl secundum augmentum aliquid» Oigne 743).

Gw'

42. GoTT\'ÇEIG, Stiftsbibliothek, 74. XIIL' s. (v. 1170-n80). Provient

de l'abbaye bénédictine de Gottweig. 165 ff. de parchemin. Ff. 52r79v: « Incipit argumentum in opusculum domini Hugonis de operibus trium dierum. Hoc argumentum iustis facit experimentum (hex. léonin). Inuisibilia Dei a creatura per ea quae facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia Dei ... - ... quia sextus ad laborem, septimus ad requiem, octaws pertinet ad resurrectionem. Explicit tractatus magistri Hugonis de opere trium dierum. » A la fin du De tribus dielnts est copié le poème «Ecce dies Domini ... ,, qui en reprend les thèmes principaux, éd. D. Poircl. LiLre de la nature ... , p. 463-464.

Gw

2

43. GôTT\VEIG, Stiftsbibliothek, 76. Dernier quart du XIIL' s. Originaire de l'abbaye bénédictine de Gottweig. 108 ff. de parchemin. Ff. 88r-107r: «Magister Hugo De inuisibilibus dei Inuisibilia dei a creatura mundi per ea qua:.'. facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibila dei... - ... quia sextus ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. » A la fin du

De tribus diebus est copié le poème «Ecce dies Domini... "·

cf.Gv,· 1 •

Gz

2

Gr

44. GRAZ, Universitatsbibliothek, 820. XIIe s., ongmaire de l"abbaye de chanoines réguliers Sainte-Marie de Seckau. 75 ff. de parchemin. Ff. 13rb-26rb: « Hugo ariensis (sic) de opere trium sequentium dierum. Inuisibilia dei a creatura mundi per ea que facta sunt, intellecta conspitiuntur. Tria sunt inuisibilia dei ... - ... quia sextus ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. » 45. GRENOBLE, Bibliothèque municipale, 246. Troisième quart

1

du

XIIe

s., originaire de la Chartreuse de Portes. 182 ff. de parche-

l:'\TRODUCTIO.'\

min. Ff. 123vb-134ra: «Incipit liber septimus De tribus diebus pro ea quce in meditatione constat speculatio rerum et post lectionem secunda. Verbum bonum et uita sapiens que mundum fecit contemplato mundo conspicitur ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit de tribus diebus.,, Le De tribus diebus est transcrit comme une partie du Didascalicon quïl suit.

Gg 2

46. GRONINGEN, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, IO. x'\,c s., originaire de l'église Sainte-Walburge de Groningen. 251 ff. de papier. Ff. CLXX:XIvb-CXCIIIIra: «Incipit liber eiusdem de tribus dietis. Verbum (Verboum a. corr.) bonum et ,·ita sapiens que mundum fecit contempto mundo concipitur... - ... quia sextus ad laborem, septimus ad requiem. octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit liber magistri hugonis de tribus dietis.,,

Hk 2

47. HEILIGENKREL1Z, Bibliothek des Zisterzienserstifts, 299. XIII,.. s., provient de l'abbaye cistercienne de Heiligenkreuz. 86 ff. de parchemin. Ff. 22r-46r: «Hugo driensis de operibus trium dierum sequentium» (main du xrv,.. s.). «Hugo de operibus trium diernm» (main du x'\·rrL' s.?). Inuisibilia dei a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei ... - ... quia sextus ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Finit tractatus de tribus diebus. »(main du xrvL· s.). Précédé du poème: , Fcce dies clomini ... .,

Kl1

48. KLOSTERNECBLRG, Bibliothek des Chorherrenstifts, 1128. xrvc s., provient de l'abbaye de chanoines réguliers de Klosterneuburg. 126 ff. de parchemin. Ff. ffa-16vb: «Incipit liber magistri hugonis de tribus diebus. Verbum bonum et uita sapiens. que mundum fecit, contemplato mundo intellecta conspiciuntur... - ... quia sextus ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit hugo de tribus diebus.,, Surtout vers la fin, le copiste a fait quelques coupures clans le texte du De tribus die/ms.

Kb'

49. K0RENHAVN, Kongelige Biblioteket, Gl. Kgl 2 3395. xvc s., provient au monastère Saint-Jean de Cismar (dioc. de Lübeck). 160 ff. de papier. Ff. 42r-8u: «Verbum bonum et uita sapiens que mun-

PRÉSENTATION DES TÉMOINS

dum fecit contemplato mundo conspicitur... stare hanc sue mutabilitatis fluxus non permittit. »

... diu ibidem

Le De tribus dielms s'interrompt au f. 1006. Au f. n2v on lit une phrase détachée du traité hugonien: «Cuur homo inuisibilia esse dubitet qui idipsum quod uere homo est id est anima de cuius exhistencia nequaquam dubitat inuisibile esse uidet. Explicit.,, Oignes 610-6r2).

Kn 3

50. KôLI\, Stadtarchiv, G B 4° 164. :x•vl' s., vers 1470 d'après les filigranes, provient des Croisiers de Cologne. 258 ff. de papier. Ff. 182v-202v: «Continuando subiungam librum eiusdem magistri hugonis des. uicto. qui dicitur De operibus trium dierum. Cuius initium sic et tale repertum est. Verbum bonum uita sapiens que mundum istum fecit contemplato mundo conspicitur ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. »

Kw 3

51. KRAKôw, Biblioteka Jagellonska, 1383 (CC VI 32). :xv(.' s., a appartenu à Lucas de Magna Cosmin. 363 ff. de papier. Ff. ro8vII7v: «Incipit liber hugonis de tribus diebus. Verbum bonum et uita sapiens que mundum fecit contemplato mundo de conspicitur ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit liber de tribus diebus. »

Kr

1

52. KREMSMÜNSTER, Bibliothek des Chorherrenstifts, 139. xn(.'-xm(.' s., provient de l'abbaye canoniale de Kremsmünster. 331 ff. de parchemin. Ff. II5r-136r: «Tractatus eiusdem de uisibilibus creaturis per quas ad inuisibilia uia datur (Tractatus eiusdem de tribus diebus a. corr.). Inuisibilia enim ipsius a creatura mundi per ea quze facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei ... - ... quia VIus_ ad laborem, .vnus_ ad requiem, .vmus_ pertinet ad resurrectionem. Explicit (Explicit 01n. a. corr.) Tractatus. »

Ln

2

53. LAON, Bibliothèque municipale, 178. Troisième quart du XII(.' s., provient de l'abbaye cistercienne de Vauclair. 188 ff. de parche-

min. Ff. 73rb-94rb: «Incipit liber de tribus die bus pro ea quze in meditatione constat speculatio rerum et post lectionem secunda. Verbum bonum et uita sapiens qu~e mundum fecit contemplato mundo conspicitur ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit liber magistri hugonis de sancto uictore. »

INTRODCCTIO~

Ls 1

54. LEEDS. Uni\·ersity Library. Ripon Cathedral 5. xrt·-.\m'--· s. roo ff. de parchemin. Ff. 2r-8v: «Incipit trac(ta)tus de tribus diebus.

Inuisibilia enim ipsius a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta sunt conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei ... - ... amor oritur, de sola mente intellectus, quia mens de se intellectum genuit. Amor uero [ ... l de inde mens et r ... l Le De tribus diehus sïnterrompt par perte cfun cahier ou cl'au moins trois feuillets. peu après la ligne 918. Les derniers mots sont à peu près illisibles.

Ld'

55. LEIDEN, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, Periz. 4° 2. lVIilieu XIIe s., vers n40-n50, pro\'ient de Cha11res ou des environs. 206 ff. de parchemin. Ff. 162r-175v: «Incipit liber magistri hugonis de tribus diebus. Inuisibilia enim ipsius a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei ... ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octaus pertinet ad resurrectionem. Explicit liber magistri hugonis de tribus diebus.,, ·

du

Li

1

56. LIÈGE, Bibliothèque de l'Université, 155 (ro6C). XYr'--· s., provient du couvent des Croisiers de Liège. 345 ff. de papier. Ff. 28ovb-287rb ( autre foliotation: 28ffb-288rb): «Incipit liber septinrns de tribus diebus pro ea que in meditatione constat speculatio rerum et post lectionem secunda. Ca. I. Verbum bonum et uita sapiens que mundum facit, contemplato mundo conspicitur... ... quia sextus dies ad laborem septimus ad requiem octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit.,, Le De tribus diebus est copié comme septième livre du Didascalicon.

Lz

2

57. LIKZ, Bundesstaatliche Studienbibliothek n9 (neu 458). XI\·'-· s., pro\'ient de l'abbaye bénédictine de Garsten. 161 ff. de parchemin. Ff. 25ra-29rb: «Tractatus eiusdem de tribus diebus. Inuisibilia enim ipsius a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisihilia dei... - ... quia 6u~ ad lahorem. i 1~ ad requiem, gu~ pertinet ad resurrectionem."

Lettre ornée

La 2

~l

dessin zoomorphe sur le I initial.

58. Lrsl3ôA. Biblioteca nacional. Alcob. LXXIX1 155. xrw·-x1\·'--· s .. origine française. 143 ff. de parchemin. Ff. 54rh-75vb: «Incipit liber de tribus diebus pro ea que in meditatione constat speculatio re-

PRÉSE~TATIO'.\I DES TÉMOIKS

rum et post lectionem secunda. Verbum bonum et uita sapiens que mundum fecit contemplato mundo conspicitur ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit de tribus diebus. »

L9

59. LONDOI\. British Library. Egerton 629. XI\'c s., provient de l'abbaye cistercienne de Cambron dans le Hainaut. 275 ff. de parchemin. Ff. 6orb-69vb: "Incipit liber magistri Hugonis de operibus trium dierum. Inuisibilia dei a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem. octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit de operibus trium dierum. ,

L3

60. Lo'rnO'.'s;. British Library. Royal 5.B.I. Début du xml· s., pro,·ient de la bibliothèque du prieuré de Llanthony. 130 ff. de parchemin. Ff. n8r-13ova: "Incipit liber magistri Hugonis de operibus trium dierum. Inuisibilia dei a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur. Desideria sunt inuisibilia dei... ... quia sextus dies ad laborem. septimus ad requiem. octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit. »

L4

61. LONDON. British Library. Royal 8.D.VI. xml· s., a appartenu en 1661 à John. Lord Lumley. 106 ff. de parchemin. Ff. ir-8rb: «Incipit liber magistri Hugonis de operibus trium dierum. Inuisibilia dei a creatura mundi, etc. Tria sunt inuisibilia dei ... - ... quia sextus dies ad laborem. septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit de operibus trium dierum. »

Le De tribus die/ms est découpé en 29 chapitres. sans titres.

Lx 1

62. LL'XDIBOLRG, Bibliothèque Nationale, 143 (74). xml· s., originaire de l'abbaye cistercienne Sainte-Marie d'Orval. 154 ff. de parchemin. Ff. 53ra-62rb: «Incipit liber de tribus diebus pro ea que in meditatione constat speculatio rerum et post lectionem secunda. Verbum honum et uita sapiens que mundum fecit contemplato mundo conspicitur ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem. octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit de tribus diebus. »

Ly'

63. Lrn:"J. Bibliothèque municipale, 624 (541). X\·L' s., 1469. 252 ff. de parchemin. Ff. 7IYa-82va: "Incipit liber de tribus diebus, pro

Il\TRODCCTIO~

ea que in meditatione constat speculatio rerum, et post lectionem secunda. Verbum bonum et uita sapiens que mundum fecit contemplato mundo conspicitur... - ... diu ibidem stare banc sue mutabilitatis fluxus non permittit. Finis. Laus Deo. » Le De tribus diebus sïnterrornpt à la ligne no6.

McP

64. MADRID, Biblioteca Nacional, 4289. :>-,.c s. 292 ff. de parchemin et de papier. Ff. 148r-171: « Incipit tractatus hugonis de sancto uictore de tribus dietis. Verbum bonum et uita sapiens que mundum fecit contemplato mundo conspicitur ... - ... quia VP 1" dies ad laborem, VII ad requiem, VIII Lis pertinet ad resurrectionem. ad quam nos perducat qui sine fine uiuit et regnat. » LIS

L'encre a traversé certains ff.. rendant ainsi leur lecture malaisée. Découpé en chapitres. le texte est en outre abrégé ici et là.

Mz 3

65. MAI:'.'JZ, Stadtbibliothek. I 23- Fin du XI\.c s., provient de la chartreuse de Mayence. 239 ff. de papier. Le manuscrit se compose de cinq parties, le De tribus diebus étant copié dans la IW (ff. 65187 ). Ff. 128ra-136va: "Libellus Magistri Hugonis quomodo per uisibilia cognoscantur siue intelligantur inuisibilia dei. Inuisibilia dei a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. »

Mz+

66. MAI:'.'JZ, Stadtbibliothek, II 250. x,•e s., a appartenu au collège des Jésuites de Mayence. 240 ff. de papier. Ff. 215r-229r: "Hugo de sancto Victore de Tribus dietis. Verbum bonum et uita sapiens que mundum fecit contemplato mundo de (de om. p. corr.) conspicitur ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. »

Mk 1

67. MELK, Bibliothek des Benediktinerstifts, 405. xmL' s., provient de l'abbaye bénédictine de Melk. 173 ff. de parchemin. Ff. 19rb-36v: ,, Incipit argumentum in opusculum domni hugonis de operibus trium dierum. Inuisibilia dei a creatura mundi per ea quae facta sunt intellecta conspiciuntur ... - ... quia sextus ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. » Lettre ornée à dessin zoomorphe sur le I initial.

PRÉSENTATION DES TÉMOINS

Mc

1

68. MONTECASS!l'-O, Biblioteca della Badia, 410 LL. XIIIe S., provient de l'abbaye bénédictine du Mont-Cassin. 248 p. de parchemin. Pp. 7oa-89a: «Incipit liber de tribus diebus de eaque in meditatione constat speculator rerum, et post lectionem secunda. Verbum bonum, et uita sapiens que mundum fecit, contemplato mundo conspicitur ... - ... quia sextus dies ad laborem. Septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem."

Mp

1

69. MONTPELLIER, Bibliothèque interuniversitaire, Section de Médecine, 413. XIIIe s., provient de la bibliothèque de Bouhier. 126 ff. de parchemin. Ff. L:XXXVIIIra-XCVva: «Hugo sancti uictoris qualiter inuisibilia dei per uisibilia intelligantur. Hug. à S. Victore Eruditionum Didascalicarum liber VII. Qualiter uisibilium cognitione ad inuisibilium assurgamus cognitionem. Edit. instar ejus opera Tom. III. pag. 41 (:x:vnrt-· s.). Hugo s. uictoris qualiter inuisibilia dei per uisibilia intelligantur. Inuisibilia dei a creatura mundi per ea que facta sunt, intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei ... - ... quia sextus dies ad laborem, vnus ad requiem, vmus pertinet ad resurrectionem. Explicit. »

M5

70. MüNCHEK, Bayerische Staatsbibliothek, dm 2574a. Fin du ou début du XIIIe s. Provient de l'abbaye cistercienne d'Adelsbach. 61 ff. de parchemin. Ff. 33r-52r: «Tractatus eiusdem [magistri hugonis] de tribus diebus. Inuisibilia enim ipsius a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei... - ... quia sextus ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. »

XIIe

M6

71. MCNCHEK, Bayerische Staatsbibliothek, dm 7697. X\'c s., 1444 et 1436, originaire de l'abbaye de chanoines réguliers d'Indersdorf. 208 ff. de parchemin et de papier. Ff. rr-2rr: "Incipit tracta tus hugonis predicatoris (sic) de opere trium dierum. Inuisibilia dei, a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei... - ... quia sextus ad labo rem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Amen. Explicit Tractatus [Expositio a. c.] Reuerendissimi Magistri Hugonis de Ordine Sancti Vietoris [de ordine predicatorum a. c.] de opere trium dierum [super Ecdesiastem a. c.], finitum per fratrem Iheronimum in Vndens. professum in uigilia sebastiani martiris. »

lvF

72. MüNCHEl's, Bayerische Staatsbibliothek, dm 18209. ~ve s., provient de l'abbaye bénédictine de Tegernsee. 350 ff. Ff. 206v-

I.\TRODCCTIOI\

228,·: «Incipit opus trium dierum magistri hugonis. De operibus dei (a/. rnan.) magistri hugonis de sancto uictore ( al. man.). Inuisibilia enim ipsius (dei p. corr. pro enim ipsius) a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei ... - ... quia sextus ad laborem. septimus ad requiem. octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit. » Quelques diuisimzes sont notées dans les marges.

M8

73. MüNCHE'\J, Bayerische Staatsbibliothek, clm 21570. xrrL· s., originaire de l'abbaye bénédictine de Weihenstephan. 126 ff. de parchemin. Ff. 10or-126r: «Incipit Opus Trium Dierum J\lagistri Hugonis. Inuisibilia dei a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei ... - ... quia sextus ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit opus trium dierum magistri hugonis. »

Np 3

74. NAPOLI, Biblioteca Nazionale Vittorio Emanuele III, VII. A. 37 (214). xmL·-xffc s .. provient du couvent franciscain de Saint-Nicolas de Sulmona. 193 ff. de parchemin. Ff. 92ra-94rb: «Incipit liber de tribus diebus pro ea que in meditatione constat speculatio rerum et post lectionem secundam. Verhum bonum et uita sapiens que mundum fecit contemplato mundo conspicitur... ... nullus sensuum esse potest. Videte etiam quomodo in humano corpore ./ 1. »

Lettre ornée à dessin zoomorphe sur le I initial. Le De tribus diebus se conclut abruptement à la ligne 285. au bas d'un recto. et un texte nouveau commence sur le \'erso du même feuillet.

Nh'

75. NE\',;- HAH:\. Beinecke Rare Book and Manuscript Library. Marston 248. XIIIe s., originaire de France. 355 ff. de parchemin. Ff. CCCXXIXc-CCCXX__,ï(IXa: «Incipit liber de tribus diehus pro ea que in meditatione constat speculatio rerum et post lectionem secunda. Verbum bonum et uita sapiens. que mundum fecit, contemplato mundo conspicitur ... - ... quia sextus dies ad laborem. septimus ad amorem requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit de tribus diebus. » La foliotation étant portée en haut 11 gauche des n:rsos. nous notons a et h les deux colonnes d'un \·erso. c et d les deux colonnes du recto qui suit.

PRÉSE>JTATION DES TÉMOINS

Oz

1

76. ÜLOMOL1c, Stàtnî Vedecké Knihovna, M II 421 (353 ). Première moitié du x·vc· s., originaire du couvent dominicain SaintMichel d'Olomouc. 302 ff. de papier. Ff. 293v-302v: «Incipit liber de tribus die bus hugonis de sancto uictore... Verbum bonum et uita sapiens ... - ... primo gradu ad imaginem //. » Par suite d'une lacune matérielle. le texte du De trilms diebus sïnterrompt à la ligne 1083.

0

13

77. OXFORD, Boclleian Library, Lat. th. cl. 27. wc· s., ongmaire d'Angleterre. 129 ff. de parchemin. Ff. mr-123r: «// non queant. Capitulum .8rn. de dispositione rerum. Post compositionem sequitur ut de dispositione rerum qualis sit consideremus. Neque enim minima fiet admiratio ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem, etc. Explicit liber hugonis de sancto uictore de tribus diebus. » Le texte est divisé en 44 chapitres dont manquent les huit premiers. suite à une lacune matérielle. Le De tribus diebus commence donc à la ligne 190 de notre édition.

0

6

78. OXFORD, Bodleian Library, Boclley 807 (West. 2689 ). XIIe-XIIIe s., vers 1200, originaire des Pays-Bas? 169 ff. de parchemin. Ff. 22r23r: "Incipit tractatus magistri hugonis de tribus die bus. Pos(t)quam igitur nos quantum deus largiri dignatus est ... ... quia sextus dies ad laborem. septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem ». Fragment du De tribus dielms correspondant aux lignes rro7-1253.

0'

79. OXFORD, Bodleian Library. Laud. Mise. 277. Début de la deuxième moitié du XIIe· s., pro\'ient de la cathédrale de Durham. 198 ff. de parchemin. Ff. 98rb-1m'b: "Inuisibilia enim ipsius a creatura mundi per ea qu::e facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisihilia dei ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem. octauus pertinet ad resurrectionem. » Ff. n3va-vb: "Vtilitas rerum quattuor complectitur. Necessaria. Commoda, apta, et grata. Necessarium unicuique rei ... - ... quicl aliud quam super hahundantes diuicias bonitatis suze notas facit?» (De trihus diebus, lignes 466-505)

0

80. OXFORD, Bodleian Library. Laud. Mise. 370. Fin du XIIe s., provient de l'abbaye bénédictine de Saint-Albans. 229 ff. de par-

7

INTRODCCTIOI\

chemin. Ff. 58r-6or: « De opere trium dierum. Inuisibilia enim ipsius a creatura mundi per ea qu;:e facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei ... - ... Potentiam manifestat creaturarum immensitas, sapientiam decor, benignitatem utilitas. De die diem. Sicut oculus corporis habet diem suam et noctem sua, ita quoque oculus cordis habet diem suam et noctem suam... ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. » Le manuscrit ne transmet que deux brefs fragments du De tribus diebus, lignes 5-15 et n25-1252.

0

5

81. OXFORD, Bodleian Library, Laud. Mise. 409. Début du xm'--' s., provient de l'abbaye bénédictine de Saint-Albans. 126 ff. de parchemin. Ff. 5Ir-5rr: « Inuisibilia en(im i)psius a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur ... - ... Potentiam manifestat creaturarum immensitas, sapientiam clecor benignitatem utilitas. » et ff. 5Ir-53r: "Sicut oculus corporis habet diem suam et noctem suam, ita quoque... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. » Deux fragments du De tribus dielms ont été transcrits, les mêmes que ceux du manuscrit 0 3 (lignes 5-15 et n25-1252).

4

82. OXFORD, Bodleian Library, Rawlinson A 388. XIII'-' s. 76 ff. de parchemin. Ff. 37vb-5ora: « Incipit tractatus magistri hugonis sancti uictoris de tribus diebus. Inuisibilia enim ipsius a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur ... - ... Quia sextus dies ;:id hborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit liber magistri hugonis de tribus diebus. »

Pa'

83. PARIS, Bibliothèque de l'Arsenal, 244 (400 T.L.). XII'--' s., pro-

0

vient des Feuillants de Paris. 210 pp. cle parchemin. Pp. 168-210: « Incipit liber magistri h. de operibus trium dierum. Inuisibilia dei a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei ... - ... quia sextus dies ad la ho rem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit liber magistri hugonis de operibus trium dierum. » Pa

2

84. PARIS, Bibliothèque de !'Arsenal, 323. XII'-. s., provient de l'abbaye cistercienne de Fontenay. 155 ff. de parchemin. Ff. VCrb-

CXIIIrb: « Incipit de tribus diebus ea qu;:e in meditacione constat

PRÉSENTATION DES TÉMOINS

speculatio rerum et post lectionem secunda est. Verbum bonum et uita sapiens, qua: mundum fecit, contemplato mundo conspicitur ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit de tribus diebus. » Pm

1

85. PARIS, Bibliothèque Mazarine, 717. xn'--' s., n40-n50, originaire de l'abbaye de chanoines réguliers de Saint-Victor de Paris. 212 ff. de parchemin. Ff. 13 5vb-144ra: « Incipit liber de tribus die bus pro ea que in meditatione constat speculatio rerum et post lectionem secunda. Verbum bonum et uita sapiens que mundum fecit, contemplato mundo conspicitur ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit de tribus diebus. » Dans la marge. en tête du De tribus diebus, "Incipe,, et "Scribe quarto folio ista octo usque ihi: "Dilccto fratrî' »: à la fin: «Finis» et: «Vsque hic scribe.,,

Pm

2

86. PARIS, Bibliothèque Mazarine, 729. XI(' s., vers n40-n55, provient du couvent dominicain de Saint-Jacques de Paris. 292 ff. de parchemin. Ff. 249vb-26ova: « Liher hugonis de tribus die bus. Inuisibilia enim ipsius a creatura muncli per ea qua: facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, VIW s pertinet ad resurrectionem. » 1

Double foliotation. l'une moderne en chiffres arabes. l'autre médiévale. en chiffres romains. La numérotation en chiffres romains est erratique: elle omet le f. LXVII, passe de CXVIIII (f. n8) à C.1111'' (f. n9), revient de CIIII''XIX (f. 138) à V('' (f. 139 ). numérote deux ff. consécutifs par le même nombre VII(''IX (f. 188 et 189): après le f. IX"IIII (f. 214) elle cède la place à une seconde numérotation moderne en chiffres romains: de f. 215 / 195 à f. 292 / 272. Aussi s'est-on servi exclusivement de la première numérotation moderne de 1 à 292.

Pm 3

87. PARIS, Bibliothèque Mazarine, 732. Début du XIIIe s., origine parisienne. 228 ff. de parchemin. Ff. 17v-24r: « Verbum bonum et uita sapiens que mundum fecit, contemplato mundo conspicitur ... - ... quia vnus dies ad laborem, vnmus ad requiem, VIIP s pertinet ad resurrectionem. Exp(l)icit de tribus diebus. » 1

P 17

88. PARIS, Bibliothèque nationale de France, lat. 2527. XI(-· s., n80-1200, provient de l'abbaye cistercienne de Foucarmont. no ff.

J_\iTRODCCfIQ'(

de parchemin. Ff. 79r-87r: «Incipit tracta tus lrngonis de tribus diebus. Inuisibilia enim ipsius a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem. octauus pertinet ad resurrectionem. , 2

89. PARIS, Bibliothèque nationale de France. lat. 2531. Première moitié ou milieu du XII'-' s .. originaire de l'abbaye bénédictine de la Sainte-Trinité de Fécamp. n2 ff. de parchemin. Ff. u-2ov: «Incipit tractatus de tribus diebus. Inuisihilia enim ipsius a creatura mundi per ea qua:' facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei... - ... quia sextus dies ad labo rem septimus ad requiem. octauus pertinet ad resurrectionem. Liber de tribus diebus explicit.,,

Pi

90. PARIS, Bibliothèque nationale de France. lat. 2532. X\ c· s. A appattenu à Charles d'Orléans. 167 ff. de parchemin. Ff. 63r-78r: «Incipit liber de tribus pro ea que in meditacione stat speculacio rerum post lectionem secundam. Verbum bonum et uita sapiens que mundum fecit contemplato mundo conspicitur ... - ... quia sextus dies ad laborem. septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit de (opere?) trium (?) diern(m).,,

P

Les ff. 37-167. qui comprennent le De tribus diebus. sont de la main de Jean. comte· d'Angoulême. le frère de Charles d'Orléans.

P' 8

91. PARIS. Bibliothèque nationale de France, lat. 2566. xrrc· s .. provient des Célestins de Marcoussis. 159 ff. de parchemin. Ff. 145vb-159vb: «Incipit de tribus diebus ea que in meditione [meditatione p. corr.] const~H speculatio rernm et post lectionem secunda est. Verburn bonum et uita sapiens qua'. mundum fecit. contemplato munclo conspicitur ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem. octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit de tribus diebus.,,

P 19

92. PARIS. Bibliothèque nationale de France. lat. 2839. xnc· s., originaire de Normandie. 207 ff. de parchemin. Ff. 19ora-20orb: «Hugo de tribus diebus. Verbum bonum, uita sapiens, que mundum istum fecit. contemplato mundo conspicitur ... - ... quia sextus dies ad laborem. septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit liber de tribus diehus.,,

PRÉSE:\!TATION DES TÉMOINS 10

93. PARIS, Bibliothèque nationale de France, lat. 13422. XIIe s., 1170-u80, originaire de l'abbaye bénédictine Saint-Pierre de Corbie. 173 ff. de parchemin. Ff. 66v-82v: «De opere trium dierum hugonis (tracé à la mine de plomb, dans la marge sup. ). Inuisibilia dei a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei ... - ... quia sextus dies ad laborem. septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. »

P 28

94. PARIS, Bibliothèque nationale de France, lat. 14303. XIIIe s. (vers 1200), originaire de l'abbaye de chanoines réguliers de SaintVictor de Paris. 189 ff. de parchemin. Ff. 53rb-65rb: «Incipit liber de tribus diebus pro ea que in meditatione constat speculatio rerum, et post lectionem secunda. Verbum bonum et uita sapiens, que mundum fecit, contemplato mundo conspicitur ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit de tribus diebus. ,

P

prr

95. PARIS, Bibliothèque nationale de France, lat. 14506. XIIe et s. (vers 1200), originaire de l'abbaye de chanoines réguliers de Saint-Victor de Paris. 260 ff. de parchemin. Ff. 53rb-65rb: «Incipit liber de tribus diebus pro ea que in meditatione constat speculatio rerum et post lectionem secundam. Verbum bonum et uita sapiens que mundum fecit contemplato mundo conspicitur ... ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. »

XIIIe

P

21

96. PARIS, Bibliothèque nationale de France, lat. 14856. XIIe s., u6o-u8o, provient de l'abbaye de chanoines réguliers de SaintVictor de Paris, mais originaire de l'abbaye cistercienne de Chaalis. 123 ff. de parchemin. Ff. mv-123V: «Incipit liber Magistri .H. de operibus trium dierum. Inuisibilia dei a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit liber magistri .H. de operibus trium dierum. »

P 14

97. PARIS, Bibliothèque nationale de France. lat. 15682. xmc· s., provient du Collège de Sorbonne. où il a été légué par Maître Godefroid de Fontaines ( t ap. 1306). 256 ff. de parchemin. Ff. 136ra145ra: « Incipit tractatus magistri hugonis de tribus die bus. Inuisibilia dei a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta conspi-

Il\TRODUCTIO'.\

ciuntur. Tria sunt inuisihilia dei ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. » P

15

Bibliothèque nationale de France, lat. 15692. XIIe s., provient de l'abbaye cistercienne de Morimond. 160 ff. de parchemin. Ff. n8va-129vb: «Incipit liber de tribus diebus pro ea qux in meditatione constat speculatio rerum, et post lectionem secunda. Verbum bonum et uita sapiens que mundum fecit. contemplato mundo conspicitur ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit de tribus diebus.»

P

22

99. PARIS, Bibliothèque nationale de France, lat. 15693. xmv s., provient du Collège de Sorbonne, auquel il été légué par Maître Géraud d'Abbeville. 151 ff. de parchemin. Ff. 145vb-15Irb: «Hugo de operibus trium dierum. Verbum bonum et uita sapiens que mundum fecit contemplato mundo conspicitur... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem. octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit liber hugonis de operibus trium dierum. »

98.

PARIS,

Des corrections dans les marges témoignent d"une collation à peu près contemporaine avec un témoin d'une autre famille textuelle, sans doute le lat. 16369.

P

23

Bibliothèque nationale de France, lat. 15695. Début s., provient du Collège de Sorbonne. 148 ff. de parchemin. Ff. 12va-20va: «Incipit liber de tribus diebus. (V)erbum bonum et uita sapiens que mundum fecit, contemplato mundo conspicitur ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit de tribus diebus. » 100. PARIS,

du

P 24

XIIIe

101. PARIS, Bibliothèque nationale de France, lat. 16369. XIIIe s .. provient du Collège de Sorbonne, auquel il été légué par Maître Géraud d'Abbeville. 105 ff. de parchemin. Ff. 33vb: «Hinc incipit liber h. de operibus trium dierum. (V)erbum bonum et uita sapiens que mundum fecit, contemplato mundo conspicitur... ... et fecit quod uideri potuit, et uisum est per id quod fecit. » Ff. 34ra-5orb: "Incipit liber magistri hugonis de operibus trium dierum. Inuisibilia dei a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei ... - ... quia sex (sic) dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. »

PRÉSENTATION DES TÉMOINS

À l'origine, le texte commençait au f. 34ra sans les lignes 2-4, qui ont été transcrites ensuite d'une main contemporaine au has du f. 33vh d'après un témoin d'une autre famille textuelle, sans doute le lat. 15693.

Pu 1

102. PARIS, Bibliothèque de la Sorbonne, 172. XIIIe s., provient du Collège de Chalets. 246 ff. de parchemin. Ff. 99v-108v: «Incipit trac(ta)tus magistri hugonis, theologi parisiensis. de operibus trium dierum. Inuisibilia dei a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit liber de operihus trium dierum. Explicit de tribus diebus. »

2

103. PARIS, Bibliothèque de la Sorbonne, 584. XI\'c s., provient du Collège de Chalets. 112 ff. de parchemin. Ff. 64v-66rb: «De tribus diebus pro ea que in meditatione constat speculatio rerum et post lectionem secunda est. Verbum bo(n)um et uita sapiens que mundum fecit contemplato mundo conspicitur ... - ... membrum cuius officium alteri non uideatur prestare adminiculum //. »

Pu

Le De tri/Jus dieb11s sïnterrompt à la ligne 166.

Pf1

104. PŒ\L\IERSFELDE'.'J, Schlossbibliothek, 172. xnc-xmc· s., provient de l'abbaye de chanoines réguliers de Saint-Jean Baptiste de Rebdorf. 109 ff. de parchemin. Ff. 88ra-109vb: «Incipit opusculum domini hugonis de operibus trium dierum. Inuisibilia dei a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia ... - ... quia sextus ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. ,

Ri 1

105. RIMINI, Biblioteca Civica Alessandro Gambalunga, 74. Troisième quart du XIt· s., originaire de l'abbaye bénédictine de Telese près de Bénévent. 90 ff. de parchemin. Ff. 48v-72r: «Hugonis Sancti Vietoris Tractatus De tribus diebus. Inuisibilia Dei a creatura mundi per ea que facta sunt, intcllecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei ... - ... quia sextus dies ad lahorem, septimus ad requiem. octauus pertinet ad resurrectionem. »

Un colophon de quarante-six hexamètres léonins enseigne que le manuscrit a été transcrit par le copiste «Iohannes » à l'abbaye de Telese, près de Bénévent. sous l"abbatial de "Stephan us,, et pour un certain "Ebulus "· Or. l'ahhé Etienne entre en charge vers II42.

Il'\TRODUCTIO:\

Rc 1

106. RŒIA, Bihlioteca Casanatense, 12. XffL. s. 94 ff. de parchemin. Ff. 76r-94r: «Tractatus magistri hugonis de sancto uictore, de tribus dietis misticis. Verbum bonum, uita sapiens, que mundum fecit, contemplato mundo conspicitur ... - ... quia sextus dies ad laborem, septinrns ad requiem, octauus pertinet ad resurrectione1n. »

Sm

107. SAII\T-MIHIEL, Bibliothèque Municipale 40. x",c s., provient de l'abbaye bénédictine de Saint-Mihiel. 155 ff. de papier. Ff. 62r67r: «De cognitione dei per creaturas. Tria sunt inuisibilia dei, potentia, Sapientia, benignitas. Potentiam manifestat creaturarum immensitas ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. »

1

Le texte du De tribus diehus est présent sous la forme d'un large choix d'extraits légèrement remaniés.

S Lo I

108. SAI:-JT-O:VIER, Bibliothèque municipale, 379. XII'-' s., provient de l'abbaye bénédictine de Saint-Bertin. roo ff. de parchemin. Ff. 34v-5ov: «Tractatus domni hugonis (une main du Xffc s. ajoute: «de s. uictore de tribus die bus»). Inuisibilia ipsius a creatura mundi per ea qu~ facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. »

Sb 1

109. SALZBrnG, Benediktiner-Erzabtei Sankt-Peter. Stiftsbibliothek, a.V.43. XI\'c s., provient de l'abbaye bénédictine Saint-Pierre de Salzburg. 173 ff. de parchemin. Ff. 121v-17rr: «Hugo driensis de operibus trium dierum sequentium. Inuisibilia dei a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei ... - ... quia sextus ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Finit tractatus de tribus diebus. » (d'une main un peu plus tardive). Le De tribus diehus est précédé au f. 12rr du poème: "Ecce clics domini ... », et suivi aux ff. 172v-173V du poème "Optimus ille sator ... ". éd. D. PoireL Lil·re de la nature .... p. 463-466.

Sb 2

no. SALZBrnG, Benediktiner-Erzabtei Sankt-Peter, Stift:sbibliothek, a.V.46. Milieu du xnL· s., provient de l'abbaye bénédictine Saint-Pierre de Salzburg. 85 ff. de parchemin. Ff. 25r-42r: «Tractatus de tribus diebus. Inuisibilia enim ipsius a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia

PRÉSENTATION DES TÉMOI:'-JS

dei... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. » SP

111. SANKT FLORIAN, Bibliothek des Augustiner Chorherrenstifts. XI. 58. xmL· s., provient de l'abbaye de chanoines réguliers de Sankt Florian. 288 ff. de parchemin. Ff. 89r-n8,·a: « Hugo de operibus trium dierum. Inuisibilia dei a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei ... - ... quia sextus ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit de operibus trium dierum. »

Le De tribus dichus est suivi du poème "Ecce clics clomini ... » copié à sa suite au f. n8v. cf. G\\·· En outre. comme les textes précédents, il est entouré clans les marges de poèmes divers, mais sans rapport direct a\·ec son contenu. 1



Sc 1

112. SCHAFFHAUSEN, Ministerialbibliothek, Min. 68. xuc-xrw· s., provient de Schaffüausen. 156 ff. de parchemin. Ff. 144vb-156rb: "De inuisibilibus rebus in mundo. Inuisibilia enim ipsius a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei... - ... quia sextus ad laborem, septimus ad requiem. octauus ad resurrectionem pettinet. »

Ss 2

SorssoKs, Bibliothèque municipale, 120 (m). Quatrième quart du xuL· s .. provient de l'abbaye de chanoines réguliers de Prémontré. 207 ff. de parchemin. Ff. 165r-195r: "Item idem de tribus diebus. Compendiosa tocius operis retractatio. Capitulum primum. Inuisibilia dei a creatura mundi per ea qua:: facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit tractatus magistri hugonis de sancto uictore de tribus diebus. 113.

»

Su 1

114.

STl'TTGART, Württembergische Landesbibliothek, HB I 32.

xmc s., provient de l'abbaye bénédictine de Weingarten. 66 ff. de parchemin. Ff. r7r-24v: «Inuisibilia enim ipsius a creatura m. per ea quae f. sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei ... - ... quia sextus ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. » Lettre ornée à dessin zoomorphe sur le I initial.

INTRODCCTION

To

1

115. ToRIN0, Biblioteca Nazionale universitaria, 664 (D.V.27. olim D.I.31). XIVe s. 132 ff. de parchemin. Ff. 106v-nov: "Incipit liber Vgonis de 3hus die bus uel 3hus dietis. Verbum bonum, et uita sapiens que mundum fecit, contemplato mundo conspicitur ... ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem. Octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit liber magistri Vgonis de sancto uictore, qui intitulatur de 3bus dietis. Deo gratias. Amen. Post quem legatur liber eiusdem de arra sponse.,,

Tu'

116. TOURS, Bibliothèque municipale, 85. xnl' s., provient de l'abbaye bénédictine de Marmoutier. 196 ff. de parchemin. Ff. 17orb-174rb: «Hugonis Victorini liber de Trinitatis summae per uisibilia agnitione siue de tribus diebus. (I)nuisibilia enim ipsius a creatione mundi per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Tractatus de tribus diebus explicit. » Aux ff. 17ova, 17ua, rb et \·b, des diagrammes récapitulent dans la marge des diuisiones du De tribus diehus.

Tu

2

117. Tm,Rs, Bibliothèque municipale, 247. x·y'-' s., provient de l'abbaye bénédictine de la cathédrale Saint-Gatien de Tours. 514 ff. de parchemin. Ff. CCCLXIXra-vb: «(titre illisible). Verbum (bonum add. sup. lin.) et uita sapiens que mundum fecit et infra. Quoniam unum diuersis modis accipitur considerandum quomodo creator unus esse dicatur ... - ... quia dies sextus ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Tractatus de tribus diebus explicit. Explicit liber hugonis de tribus diebus.» Transcrit des framents du De tribus diehus correspondant aux lignes r. 699-709, 715-730, 735. 752-754, 801-804. 860-861, 842-851, 861-866, 867-880, 882-884, 895. 899-905. 914-916, 920-934. 935-948. 985-992, 996-1013, no7-mo, m2-m4, m6-n32, n91-II98, 1226-1230, 1242-1252.

Tr

2

118. TRIER, Stadtbibliothek. 529. Deuxième moitié du s., provient des chanoines réguliers d'Eberhardts Clausen. 233 ff. de papier. Ff. 135r~H5ora: "Incipit argumentum operis sequentis. Inuisibilia dei a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei... - ... Diligenter igitur au dite et considerate que dicturus sum. Incipit tractatus hugonis de opere trium dierum. Quando nichil erat facere ut aliquid esset qualis X\,L•

PRÉSENTATION DES TÉMOINS

potentia erat?... - ... quia sextus ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit tractatus domini hugonis de opere trium dierum. » T'

119. TROYES, Bibliothèque municipale, 301. XIIe s., originaire de l'abbaye cistercienne de Clairvaux. 206 ff. de parchemin. Ff. 48va-

66vb: «Incipit liber de tribus diebus pro ea quze in meditatione constat speculatio rerum, et post lectionem secunda. Verbum bonum et uita sapiens, quze mundum fecit, contemplato mundo conspicitur... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit de tribus diebus. » T4

Ut

2

120. TROYES, Bibliothèque Municipale, 860. XIIIe s., originaire de l'abbaye cistercienne de Clairvaux. m ff. de parchemin. Ff. 16ira165va: «Incipit liber magistri hugonis de sancto uictore de opere trium dierum. Inuisibilia dei a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia dei ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit liber magistri hugonis de operibus trium dierum. » 121. UTRECHT, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, 94. X\'e s., originaire de la Chartreuse d'Utrecht. n2 ff. de parchemin. Ff. 9or-nov: «Incipit tractatus hugonis de sancto victore de opere trium dierum. Verbum bonum et uita sapiens, que mundum fecit, contemplato mundo concipitur... - ... quia sextus ad laborem, septimus ad requiem. Octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit tractatus hugonis de sancto uictore intytulatus de tribus dietis. »

Au f. mr. diuisio du De tribus diehus.

V4

122. VATICANO, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 320. XIVe s. 83 ff. de parchemin. Ff. 68ra-83r: «Incipit liber hugonis de tribus. Inuisibilia dei a creatura mundi per ea que facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Finit tractatus bene de tribus hugo diebus. » (hex. léonin).

V5

123. VATICANO, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reg. lat. 253. xve s., originaire d'Allemagne. 72 ff. de parchemin. Ff. 13v-31v: «Prefacio magistri hugonis. Inuisibilia dei, a creatura mundi per ea que

l'.\TRODUCTIO'.\

facta sunt intellecta conspiciuntur. Tria sunt inuisibilia ... - ... et considerate, que dicturus sum. Incipit opus magistri hugonis de operibus trium dierum. Quando nichil erat, facere ut aliquid esset ... - ... Quia sextus ad laborem. Septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Explicit opusculum domini hugonis de operibus trium dierum. » V6

VATICANO, Biblioteca Apostolica Vaticana, Urbin. lat. 103s., a appartenu à Frédéric. duc d'Urbino, puis à Alexandre VII. 290 ff. de parchemin. Ff. 235ra-245v: «Pro ea que in meditatione constat speculatio rerum, et post lectionem secundam. Verbum bonum et uita sapiens que mundum fecit, contemplato mundo conspicitur ... - ... quia sextus dies ad laborem, septimus ad requiem, octauus pertinet ad resurrectionem. Hugo de tribus diebus exit feliciter. » 124.

.\.,.L'

V7

125. VATICANO, Bihlioteca Apostolica Vaticana, Vat. lat. 12994. xrw·-xrv'-' s. 221 ff. de papier. Ff. 142va-149vb: «Incipit de tribus diebus pro ea que in meditatione constat speculatio rerum et post lectionem secunda est. Verbum bonum et uita sapiens que mundum fecit contemplato mundo conspicitur ... - ... quia .Viu". ad laborem, VIJL 1s ad requiem, VIII us pertinet ad resurrectionem. »

Ce témoin a sans cloute été copié sur un manuscrit dont les ff. étaient reliés en désordre. On saute plusieurs fois d'une portion de texte à une autre, sans que ces anomalies coïncident an:c des changements de feuillets: - F. r44ra: de « •.. ipso suo munimine protecti possint doloris [doloris exponctué] illcsi permanere ;/,, ( 266) à «;; doloris retorquctur quod omnino non fieret ... , ( 760) - F. 144\a: de « ... quomoclo uicissitudinem recipere possit sapicntia que onmia simul //,, (862) à " pbsmatio quantum ah humana ratione aliena est tanto lcuius ... , (374) - F. r46vb: de" ... pars leclitur unus est ad quem sensus omnis / ',, ( 760) à « / Similiter terrena ista ad similitudinem unguium ... , ( 266) - F. 148\ a: de « ... monstruosa quodammodo sunt ud ridicula quorum quidcm //,, (374) à «// et semcl sub uno uisionis radio comprehendit...,, (862) 1



Autrement dit. pour retromer le bon ordre du D