Üniversiteler ve Felsefe 9789754687255 [PDF]

Zitiervorschau

ÜNİVERSİTELER VE FELSEFE

Arthur Schopenhauer

(d. 1788, Danzig - ö. 1860, Frankfurt am Main) Ünlü Alman filozofu. 181.3'te Jena'da Über die vierfache Wurzel des Satzes vom Zureichender Orunde (Yeterli Sebebin Dörtlü Kö­ kü) adlı bir tez savundu ve 1818'de büyük eseri Die Welt als Wille und Vorstellung'u (istenç ve Tasanın Olarak Dünya) yayımlandı. Berlin Ünivesitesi'nde doçent oldu (1820); 18.3l'de ögretim üye­ liğinden aynlarak Frankfurt'ta münzevi bir hayat yaşadı; alaycı ve nükteli eserleri arasında, Über den Willen in der Natur ("Tabiatta irade Üstüne) (18.36), Über die Freiheit des Menschlichen Willens (insan iradesinin Hürriyeti Üstüne) (18.39), Die beiden Orund­ probleme der �thik (Ahlakın iki Temel Meselesi) ( ı 84 ı ), Parerga und Paralipomena ( 1851 l yer alır. iki eseri ise ölümünden sonra yayımlandı: Yaşam Bilgeligi Üzerine Aforizmalar, Düşünceler ve Fragmanlar. Schopenhauer felsefesi, hem Kant idealizmine hem de Hint fılo­ zoflanna dayanır. Bütün doktrinini, özneyi de nesneyi de kapsa­ yan tasavvur (Vorstellung) ve irade gücü kavramı üstüne kurar. Dünya bir tasavvurdur, yani o. akılda tasavvur edildiğinden başka bir şekilde düşünülemez (idealizm). Schopenhauer, bu fenomen­ ler dünyasının dayanağına, #irade# (istenç) adını verir ve her kuv­ veti bir irade olarak görür (iradecilik). Bu irade varlıklarda, yaşama isteği veya yok etme sebeplerine karşı direnme ve onlara ha­ kim olma eğilimi olarak belirir. Zeka bile yaşama isteğinin hizme­ tindedir; bununla birlikte, insan, her yaşantıda ve çabada kötülük ve acının bulunduğunu anlayınca, yaşama isteğinden kendini ge­ ne zeka yoluyla kurtarabilecektir. Bu, hayat şartlarının karamsar bir analizidir ve Schopenhauer,. kendisine ün sağlayan keskin ze­ kasını ve acı belagatini bu konuda ortaya koymuştur. Schopen­ hauer'in ahlakı, insanların özdeşliğinden ileri gelen acıma duygu­ suna dayanır.

·

Arthur Schopenhauer

Üniversiteler ve Felsefe

Çeviren:

Ahmet Aydoğan

9IY

lstanbul

·Say

Yayınlan

Schopenhauer / Toplu Eserleri 5

Üniversiteler ve Felsefe ISBN 978-975-468-725-5 Ö zgün adı: Parerga und Parallpomena, Bd. il. Kap. 1: Über Phllosophie und ihre Methode Bd. 1. Kap. ili: Über d/e Unlversitats-Philosophie Çeviren: Ahmet Aydogan Baskı : Engin Ofset 2. Matbaacılar Sitesi A Blok l NA:5:5 Topkapı-lstanbul Tel .: (0212) 612 05 5:5 1. baskı: Say Yayınlan, lstanbul, 2008 12 1 l O Say

5 4 :5 2 1

10 09 08

Yayınlan

Ankara Cad. 54/12

•

TR-:5441O Sirkeci-lstanbul

Telefon: (0212) 512 21 58 ·Faks: (0212) 512 50 80 e-posta: sayyayinlari@ttmail. com web: www. sayyayincilik.com Genel Dağıtım: Say

Dağıbm

Ankara Cad. 54/4

TR-:54410 Sirkeci-lstanbul

•

Telefon: (0212) 528 1 7 54

•

Ltd.

Faks: (02 ı 2) 5 ı 2 50 80

e-posta: [email protected] onllne satış: www saykltap co m .

.

Şti.

İÇiM>EKİLEK FELSEFE VE YÖNTEMi ÜZERiNE

................................

ÜNiVERSiTELERDE FELSEFE ÜZERiNE

............... . .......

11 37

insan dışında hiçbir varlık varoluşuna hayret etmez; hepsi için bu öylesine doğal bir şeydir ki ona dikkat bi­ le etmezler. Doğanın bilgelil}i hayvanlann sakin bakışla­ nnda herkese konuşur, çünkü onlarda irade ve akıl, tek­ rar karşılaştıklannda birbirlerine şaşırabilecek kadar ay­ nlmamıştır. Dolayısıyla onlarda bütün fenomen çıktıkla­ n

doğa köküne hala sal}lam biçimde bal}lıdır ve büyük

ananın her şeyi bilinçsiz bilirlil}lnden pay alır. Ancak do­ ganın iç varlıl}ı (nesnelleşmesi içinde yaşama iradesi) bin bir güçlükle ve neşeyle, bilinçsiz varlıkların iki alanı, ardından hayvanlann uzun ve geniş dizisinden geçip yükseldikten sonra, en sonunda aklın ortaya çıkışıyla ilk kez düşünmeye, yani insana ulaşır. işte o zaman kendi işlerine hayret eder ve kendisinin ne oldul}unu kendisi­ ne sorar. Ne var ki burada ilk defa ölümle bilinçli olarak karşı karşıya kaldıgı ve ayrıca her türlü varoluşun sınırlılıl)ı, her türlü çabanın beyhudeligi ve verimsizligi üzerine az ya da çok yüklendil}i için hayreti daha ciddidir. Dolayı­ sıyla bu düşünme ve hayret ile birlikte sadece insana özgü olan metafizik ihtiyacı doğar; bu yüzden o bir ani­ mal metaphysicumdur. Bilincinin başlangıcında kesin­

likle o da kendisini doğal bir şey olarak görür. Ne var ki bu uzun sürmez, çok erken bir dönemde, düşüncenin ilk şafal}ıyla birlikte, bu hayret çoktan ortaya çıkmıştır bile ve o bir gün metafizil}in anası olacaktır. Aristoteles'in 7

Arthur Schopenhauer

•

Üniversiteler ve Felsefe

Metafizikine girişinde buna uygun olarak dediği gibi: L1la yap to GauµtA.ocrocj>ia µtcr0ocj>6poçun * ·* beyleri gayet so. ğukka n l ı biçimde öğrencilerine zorla bir "Tan rı fi kri"ni, genel olarak metafizik konuların akıl melekesiyle doğru­ dan bir bilgisini ya da an laşılmasını benimsetmektedir­ ler. Kant'ın ender rastlanır bir kes kin zeka ve düşünce deri n l iği sergileyerek teorik aklın her türlü tecrü be i m ka­ nının ötesinde yer alan konulara asla ulaşamayacağın ı kanıtlamış olmasının h i ç b i r faydası yoktur. Bu beyler bu tür şeylere aldırmazlar; o nlar elli yıldır kestirmeden akıl melekesinin kesinlikle doğrudan ve mutlak bilgiye sahip olduğu nu, gerçekte kökensel olarak metafiziğe dayalı bir m eleke olarak bunun, her türlü tecrübe imkanının ötesinde yer alan, sözüm ona d uyumüstü, mutlak, hayır­ hah Tanrı'yı, bunun dışında her ne deniyorsa onu, doğ­ rudan bilip, kesin biçimde kavradığını öğretmeyi sürd ü­ rüyorlar. Fakat aklnnızın metafiziğin gerekli konuları n ı

sonuçlar ya da çıkanmlar aracılığıyla değil, fakat doğru­ dan doğruya bilecek mahiyette bir meleke olduğu hiç kuşkusuz bir peri masalıdır ya da açıkçası aşikar bir ya­ landır. Çünkü böyle bir iddianın temelsizliğine kendimi­ zi inand ırmak için kendi kendimizi dürüstçe sınamamız • • •

(: Bir isimle niteleyen sıfatı arasındaki mantıksal uyumsuzluk. ) (: Ücret karşılığı hizmet eden felsefe . )

Üniversitelerde felsefe Üzerine

yeterlidir ve bunun güç bir yanı yoktur; aynca metafizik söz kon usu olduğunda durum ister istemez farklı ola­ caktı. Ancak üniversitelerdeki felsefenin en kötü son uç­ larından biri , ne yanından bakılırsa bakı lsın felsefe için tehlikeli olan ve yayıcısının kafa kanşı kl ığı ve kurnazca niyetleri hariç her türlü amaçtan yoksun olan böyle bir yalanın, en büyük d üşünürlerin kanıtlanna karşın, yarım yüzyıldan beri kürsünün daimi dogması olmuş ve binler­ ce kez tekrarlanarak genç öğrencileri n beyin lerine ka­ zınmış olmasıdır. Ne var ki böyle bir eğitimle uyum içinde, kürsü filo­ zofları için metafiziğin gerçek ve temel izleği, Tanrı ile d ünya arasındaki ilişkinin ele alınıp tartışılmasıdır; onla­ rın ders kitaplannı bunun en ayrıntılı temellendirmeleri doldurur. Her şeyden evvel onlar bu meseleyi çözü me kavuşturmak için atandıklarını ve kendilerine bunun için ücret verildiğin i d üşünürler ve o zaman M utlak ya da Tanrı hakkında, sanki gerçekten bir şey bll lyorlarmış gi bi, gayet ciddi pozlar takınarak nası l da ukalaca ve bil­ giççe kon uştuklann ı görmek eğlendiricidir; on ların bu halini görünce çocukların oyun oynarken takındıkları ciddiyeti hatırlamadan edemeyiz. Çünkü her fuarda te­ melini hayırhah Tanrı hakkında en ayrıntılı açıklamanın oluşturduğu ve gerçekte meselelerin onun bakım ından ne kadar farklı göründüğünü ve aynca onun d ünyayı na­ sıl yaratmaya başladığın ı ya da doğurduğu n u veya mey­ dana getirdiğin i açıklayan yeni bir metafizik sistemi or­ taya çıkar; böylece her altı ayda bir sanki onun hakkın­ da en son haberleri alır gibi oluruz. Ne var ki bu çerçeve içerisi nde çokları şimdi, netice­ si fevkalade gülünç olan belli bir güçlü kle karşılaşıyor. Nitekim on lar farkın dalar ki Eski Ahit'te görün d üğü biçi-

Arth ur Schope nhauer

•

Üniversiteler ve Felsefe

miyle, keyfi hareket etmeyen kişisel bir Tan rı'yı öğret­ mek zorundalar. Diğer yandan Tanrı sözcüğünün d ünya i le ayn ı anlama geldiği Spinoza kamutanrıcılığı yaklaşık kırk yıldır bilginler, hatta sıradan eğitim görmüş kimse­ ler arasında mutlak olarak baskın ve evrensel d üşünce tarzı haline geldi . Fakat onlar bunu bütünüyle terk etme­ yi istemiyor, ama bu yasak tabağa uzanmayı da göze alam ıyorlar. Şimdi kendilerini acınacak biçimde içinde kıvrandı kları ve sıyrılmaya çalıştıkları bir konumdan, hep olageldiği üzere, karanlık, çapraşık ve belirsiz de. yimler ve boş laf kalabalığı ile kurtarmaya çabalıyorlar. Kimisinin Tanrı'nın dünyadan kesi nlikle, sınırsızca ve ta­ mamen, gerçekten tamamen, farklı olduğunu, ama he­ men ardından da, bütünüyle ve her bakımdan onunla birleşik ve özdeş, esasen her şeyiyle onun içinde oldu­ ğunu ileri sürdüklerini görüyoruz. Bu bana Bir Yaz Gecesi RüyasI'ndaki, korkunç bir aslan gibi gürlemeye söz ve­ ren, ama aynı zamanda bir bülbül kadar yum uşak biçi m­ de şarkı söyleyebilen dokumacı Bottom'ı hatırlatır. Dola­ yısıyla bu gösteride onlar hiç görü lmed i k güçlükle karşı­ laşırlar; çünkü onun için d ü nyanı n dışında yer olmadığı­ nı ileri sürerler, ancak dünyan ın içinde de ondan yarar­ lanamaz ve ne yapacakların ı bilemez halde iki iş arası n­ da bocalayarak onu bir o yana bir bu yana fırlatıp durur­ lar. * •

Zevki selimleri n i n o n u ru n u koru mak için şimdi içlerinden ki misi n i n bana yöneltti kl e ri övgü de benzer bir sıkı ntıdan �leri gelmektedi r, çünki ışığım artık başkaları ndan gizli saklı deği l . Ama atılga n l ı k gös­ teri p temel m eselede yan ıldığı mı ilave etmekte acele ediyorlar, çün­ ki cafcaflı laf kalabalığı içinde saklı ve tuhaf biçimde, de rigueur (beklentiler doğru ltusunda) kesi l i p biçilerek amaca uygun hale geti­ ri lmiş Yah udi m itolojisinden tamamen farklı bir şey olan bir felse­ feyle fi ki r birliği içinde olmamaya büyük özen gösteriyorlar.

Üniversitelerde Felsefe Üzerine

Diğer yandan her tü rlü Tan rı bilgisinin imkansızlığının

a priori delilleriyle birlikte Saf Aklın Eleştirisi onlar için kafalarının karışmasına izin vermeyecekleri bir boş laf kalabalığıdır; çü nkü onlar varoluşlarının amacı nı bilirler. Bunlara herhangi bir delile dayalı olarak varoluşu hakkın­ da bilgi sahibi olmadığımız, gerçek doğası hakkında mut­ lak olarak hiçbir tasavvurumuzun bulunmadığı bir şey­ den söz etmekten daha felsefe dışı bir şey düşü nüleme­ yeceği cevabını vermek kendi adımıza küstahça bir mü­ dahale olur; çünkü onlar varoluşlarının amacını bilirler. Onlar beni ilgi ve d ikkatleri nin çok altında birisi ola­ rak bilir ve eserlerime tam bir aldırmazlıkla benim ne tür biri olduğumu açığa çıkardıklarını sanırlar (her ne kadar tam da bu şekilde han9'1 kıratta adamlar olduklan nı açı­ ğa vurmuş olurlarsa da) . Dolayısıyla eğer onlara Kant' ı n felsefenin gerçekten v e gayet ciddi biçimde Tanrıbilim olmadığın ı ve asla olamayacağı nı, tersine tamamen fark­ lı bir şey olduğunu söylerken şaka yapmad ığı nı anlalır­ sam bu, tıpkı son otuz beş yılda vücuda getird iğim her şey gibi, boşuna nefes tüketmek olacaktı r. Asl ında nasıl ki başka her bilim dalı Tanrı bi l i m i n karışmasıyla bozul­ muşsa, felsefenin de böyle ve tari h i n i n gösterdiği üzere bunun hepsinden daha fazla böyle olduğunu biliyoruz. Bu aynı zamanda ahlak hakkında da geçerl idir ve bunun böyle olduğunu " Über die Orundlage der Moral" başl ıklı denememde çok açık biçimde göstermişti m . Bu yüzden edilgen d i rence dayalı ayak oyunlarına sa­ dık kalarak bu beyler bu eserle ilgili olarak da fareler ka­ dar sessiz lmldılar. Do layısıyla Tanrıbilim felsefenin so­ ru nları n ı n tümü üzeri ne şalını örter ve böylece sadece on ların çözümleri n i değil , hatta an laşılmasın ı dahi im­ kansız hale getiri r. Bun dan dolay ı , dediği m gi b i , Saf Ak-

Arthur Schopenhauer

•

Üniversiteler ve Felsefe

im Eleştirisi gayet ciddi biçimde, emekl iye ayrılan ancil­

la theologiae nın, * son defa olarak l ütufkar hanımının dik­ katini çektiği mektubuyd u . Tanrıbilim o zamandan beri ara sıra sırf görünümü kurtarmak uğruna eski uşağın ıs­ kartaya çı karılmış üniformasını üstüne geçiren paragöz · bir hizmetçiyle yetinmektedir; nasıl ki i talya'da benzer yedekler ö z e l l i kle Pazar günleri sık sık görün üyor

ve

do­

layısıyla Domenichini adıyla biliniyorlarsa. Fakat Kant'ın Eleştirileri ve temellendirmeleri elbette üniversite felsefesinin kayalıklarına ister istemez bindi­ · ri p parçalan acaktı . Çünkü orada şöyle denir: sic volo,

sic jubeo, sit pro ratione voluntas. * * Yirmi tan e Kant çı­ kıp bu işin i m kansızlığın ı gösterecek olsaydı bile, felse­ fe yine de Tann b ilim olacaktı; varoluşumuzun amacın ı biliyoruz; in majorem Dei gloriam* * * varız. H e r felsefe profesörü, tıpkı VIII . Henry gibi, bir defensor fideidir; * * * * temel ve asl i mesleğini b ununla idrak eder. Bu yüzden Kant'ı n spekülatif Tan n b i l i m i n mümkün her temellen­ dirmesinin sinir ve kas tellerin i bir daha kimsenin tamir etmeyi üstle nem eyeceği biçimde kesip parçalara ayır­ masından sonra neredeyse elli yıldan beri felsefi çaba sessizce ve el altından Tan rıbilimin kuyruğuna takılma girişimleri nden i barettir v e felsefi yazılar da çoğu kez cansız bir bedeni boş yere yen iden diri ltme girişimlerin­ den başka bir şey değildir. Sözgelimi bu karlı felsefenin beyleri i nsanda şimdiye dek bütün dünyanın dikkatinden kaçmış olan bir Tann • • •

( : Tan nbilimin hizmetçis i . ) ( : Dilerim öyle olsu n; dilek b e n i sebepleri göstermek (istidlal) yü­ kümlülüğünden kurtanr. J

• • • • • • •

( : Tan n'nın şanını yüceltme k için . ) ( : i nancı n savu n ucusu . )

Üniversitelerde Felsefe Üzerine·

fikri keşfetti ler ve karşılıklı uzlaşmalarıyla ve kendilerine kulak kesilen kamuoyu nun masumiyetiyle cesaretlene­ rek bunu uzun boylu düşünmeden ve arsızca ortaya attı­ lar ve böylece sonu nda namuslu Leiden Üniversitesinde­ ki Hollandal ıları bile yoldan çıkardıl � r. felsefe profesör­ lerinin hile ve oyunlarını sam imi bir şeki lde bilimde iler­ leme olarak görerek Hollandalılar 1 5 Şu bat 1 844'te aşa­ ğıdaki ödüllü sorµyu gayet ustaca ortaya attı lar; Quid sta­ tuendum de Sensu Dei, qui dicitur, menti l) umanae indito, *

ve benzeri . Kant'a kadar bütün filozofların böyle bir Tan­ n

fikri aracılığıyla kanıtlamak için büyük uğraş verdiklen

şey doğrudan bilirıen bir şey olacaktı . Bütün hayatlarını, kesinlikle düşüfımeyi gerektiren, i ki kere ikinin dört etti­ ğinden bile daha doğrudan bildiğimizi ima ederek, doğ­ rudan bilincinde olduğumuz bir şey için kan ıt sağlamak­ la tü ketmiş olan daha önceki bütün filozoflar kim bilir ne kadar zavallıydı . Böyle bir şeyt kanıtlamak istemek, gö­ zün gördüğünü, ku lağın işittiği ni, bumun koku aldığını kanıtlamak istemek gi bi bir şey olmalıdır. Buna göre, eğer kabul edenlerin sayısıyla değerlendirilecek olursa, Budacılar, yani yeryüzündeki belli başlı dinlerden birinin takipçileri, kim bilir ne kadar akıl almaz vahşiler olmal ı . Onfarın di nsel coşkuları o kadar büyüktür k i Ti bet'te ne­ redeyse her altı kişiden biri kutsal tari katlardadır ve bun---'

tarın mensuplarından talep ettiği eylenme yasağına uymaktadır. Öğretileri fevkalade saf, ytic , müşfi k ve katı

�

biçimde çileci (Hıristiyan lık gibi, hayvanları unutmamış olan) bir ahlakı destekler. Bu öğreti belirgin biçimde Tan­ rıtanımaz bir öğreti olmakla kalmaz, Tanrıcı lığı da redde­ der. Dolayısıyla kişilik bizim ancak h �yvansal doğamızla •

(: Zihinlerimizde doğuştan mevcut olan Tannsa! bilinçle ilgili şünüz nedir?)

görü­

Arth ur Schopenhauer

•

Üniversiteler ve Felsefe

bildiğimiz, dolayısıyla ondan ayrıldığında artık açı k seçik kavranılamayan bir fenomendir. Şimdi böyle bir fenome­ ni dünyan ın kökeni ve ilkesi haline getirmek her zaman , kökleri ve dayanağı nın akılda olması bir tarafa, kola)'. ko­ lay kimsenin aklına gelmeyecek bir iddiadır. Diğer yan­ dan kişilik fi kri nden yoksun bir Tanrı , felsefe profesörle­ rinin bulduklan bir kaçamak, bir contradictio in adjecto, * düşüncesizleri susturmak ya da kulağı kirişte olanları ya­ tıştırmak için kullanılan boş bir ifadedir. Dolayısıyla bizim üniversite profesörlerimizin yazıları Tanrıbilim için en canlı coşkuyu, ama hakikat için çok küçük bir arzuyu dışa vurur. Hakikate zerrece saygı d u­ yu lmaksızın görülmedik bir utanmazlıkla safsatalar, ka­ çamak yöntemler, yanlış yorumlar, hatta sahte iddialar kullanılmakta, hatta bir araya getirilmektedir. Daha ön­ ce ifade edildiği gi bi, dolaysız, d uyum üstü bi lgi ve dola­ yısıyla doğuştan gelen düşünceler akıl melekesine izafe edilir ya da daha doğrusu yanlış yere üstüne yı kılır; bü­ tün bunlar sırf Tan rıbilimi, yalnızca Tan rıbilimi, ne paha­ sına olursa olsun Tan rıbilimi ortaya çıkarmak içi n yapı­ lır. Gereken saygıyı göstererek bu beyleri kendi halleri­ ne bırakıp Tan rıbilimin çok büyük bir değere sahip old u­ ğun u düşünmeye devam etmelerin i isterdim, ama ben her halde daha büyük değere sahip olan bir şeyi, yani dürüstl üğü , işte old uğu gibi düşünmede ve öğretimde de dürüstl üğü biliyoru m . Dünyadaki bütün Tan rıbi liniler için ondan ayrılmak istemem. Fakat hali hazırda her kim Saf Aklın Eleştirisini ciddiye almış ve onun hakkı nda dürüst bir tutum takınmış ve do­ layısıyla teklif edecek bir Tanrıbilime sahi p değilse, bun•

(: Bir isimle niteleyen sıfatı arasındaki mantıksal uyumsuzluk. )

Üniversitelerde Felsefe Üzerine

dan sonraki en iyi yol ister istemez bu beylerle yüz yüze gelmekten uzak durmak olacaktır. O d ü nyanın görü p gö­ rebileceği en kusursuz ve hayranlık uyandı ncı şeyi geti­ recek ve yerin göğü n bütün bilgeliğini ortaya koyacak ol­ saydı bile, Tanrıbilim yoksa, bu adamlar yine gözlerini ve kulaklarını başka tarafa çevirirlerdi. Aslı nda onun davası ne kadar büyü k bir değere sahipse o kadar fazla, hayran­ lık değil, kırgı nlık ve küskünlük uyandıracaktır; ona kar­ şı edilgen dirençleri o kadar kararlı ve dolayısıyla onu boğmaya çalıştıkları sessizlikleri o kadar art niyetli ola­ caktır; aynı zamanda bu çıkar birliğinin fikir bakımından böylesi ne verimli olan nefis düşü nsel ürünü üzerine o öl­ çüde pervasızca övgü ler düzeceklerdir. Bu nu sırf kendi­ lerinin böylesi ne nefret ettiği derin kavrayış ve samimi­ yet başkalarını bastı np sesini duyuramasın diye yaparlar. Dolayısıyla bu kuşkucu Tannbilimciler ve ortodoks fi­ lozoflar çağı nda böyle bir şeyi bu beylerin güttüğü siya­ set talep eder. Onlar kanları ve çocuklarıyla, ben im uzun bir hayat boyunca olanca gücümle bütün varlığımı ada­ dığım, bilgi dalından geçinirler. Onlar için liek sorun üst­ lerinin tavsiye ve öneri leriyle uyum içinde olan Tannbi­ lim soru nudur; geri kalan her şey i kinci derecede önem­ lidir. Daha başından her biri felsefeyi kendi diliyle, anla­ tım tarzı ve örtülü ifadelerle, spekülatif Tan rıbilim olarak tan ımlar ve gayet çocu ksu bir tarzda felsefenin temel amacının Tan rıbilimi kovalamak olduğunu ifade ederler. Varoluş sorununa özgür ve tarafsızca yaklaşmamız ve onda kendisini sergileyen bil inçle birl i kte dünyayı te k ve­ ril i şey, sorun, karşısı na cesurca çıktığı mız yaşlı sfenksin muamması olarak düşünmemiz gerektiği konusunda hiç­ bir şey bilmezler. Eğer Tanrı bilim felsefeye kabul edil­ mek istiyorsa, diğer bütün öğretiler gibi, önce giriş belge-

Arth ur Schopenhauer

•

Üniversiteler ve Felsefe

si n i ol uşturmalıdır, ard ı n dan bu belge bütün düşünürler ara sında hala en yü ksek saygınl ığa sahip olan ve bu say­ g ı n l ığı gü nü müzün kürsü filozoflannın takı nmaya çalıştı k­ lan gülünç yüz ekşitmelerinden zerrece zarar görmemiş olan Saf Aklın Eleştirisinin bürosunda i ncelenir. Dolayı­ sıyl a kendine ait güven belgesi olmaksızın Tannbilim gi­ riş izni elde edemez; bunu tehdit, kurnazlık, hatta kürsü­

n ü n satılık başka bir şeyinin olmadığını gösterip yalvara­ rak da elde edemezler. Öyleyse d ü kkanı kapatsın lar! Çünkü felsefe bir ki l ise ya da bir din değildir. O dün­ ya daki fevkalade az kimsenin girebildiği küçük bir yerdir ki orada her zaman her yerde nefret edilip eziyet gören haki kat her tü rlü zevk ve zorlamadan bir kerecik olsun ö zgür olacaktır; orada kölelerin bile özgürce konuşması­ na izi n verild iği haki katin satumaliası * kutlanacak, ulula­ nacak, hatta ayrıcalıklı olup son sözü o söyleyecektir; orada mutlak olarak tek başına hakikat hüküm sürecek ve beraberinde başka hiçbir şeyi kabul etmeyecektir. Dolayısıyla bütün dünya ve onun içindeki her şey gizli

niyetle, ve çoğu kez alçak, bayağı ve kötü niyetle dolu­ d u r. Doğal olarak sadece bu küçücük yer bundan özgür kalacak ve sadece derin kavrayışa, her şey için son dere­ ce önemli olan ilişkilerle ilgili derin kavrayışa açık olacak­ tır. Bu küçücük yer felsefedir; yoksa onu farklı bir şekil­ de mi anlayacağız? Eğer öyleyse, o zaman her şey bir şa-· ka ve bir güldürüdür-"Muhtemelen ara sıra olduğu gi bi . " Elbette b u kürsü fılozoflann ı n muhtasar (özet) kitap­ ları ndan hareketle değerlendirilecek olursa, felsefenin sofuluk için bir kılavuz ya da kiliseye gidenler için bir eğitim kurumu olduğu sanılacaktır. Çünkü çoğu kez ga•

(: Saturnus onuruna kutlanan bir ekim şenligi . J

Üniversitelerde Felsefe Üzerin e

yet açık biçimde asıl amacın ve te mel hedefin speküla­ tif Tannbilim old uğu varsayılır ve bu amaç için her çare denenir, her yola başvurulur. Fakat her inanç umdesi felsefenin kesin yıkımına katkıda bulunur. Bunlar bir za­ manlar Skolastikte olduğu gi bi, şimdi felsefeye açı kça ve alenen dahil edilebilir ya da günümüzde artık kanık­ sandığı üzere, petitiones principii, * yanlış mütearife(be­ lit) ler, uydurma içsel bilgi kaynaklan, Tannsa! bilinçler, göz boyayıcı temellendirmeler, tantanalı deyimler ve caf­ caflı zırvalarla yutturulur. Bu türden her şey felsefenin yı­ kımı olur, çünkü bu her türlü hakikat araştırmasın ı n ilk koşulu olan , d ü nya ve varoluşum uza ilişkin açık, taraf­ sız, bütünüyle nesnel kavrayışı imkansız hale getirir. Felsefe adı altında ve yabancı kılıkta yerleşik dinin te­ mel dogmaları, şimdi Hegel'in değerli ifadelerinden biri­ ne göre "mutlak din" payesi verilen dogmalar üzerine ders vermek belki çok kazançlı bir iş olabilir. Çünkü bu öğrencileri devletin amaçlarına daha uygun hale getir­ mekte ve okur kamuoyun u n inancı nı güçlendirmekte� dir; fakat bunu herkese felsefe diye d uyurmak gerçekte bir şeyi olmadığı bir şey olarak pazarlamaktan farksız­ d ı r. Eğer bu ve yukarıda sözü edilen tüm şeyler hiçbir engelle karşılaşmadan yoluna devam edecek olursa o zaman üniversitelerdeki felsefe ister istemez hakikati n giderek daha da fazla remorası * * haline gelecektir. Çünkü ona yöneltilecek eleşti rinin belirleyici ölçütü, hatta onun önermeleri n i n yol gösterici i l kesi olarak saf hakikatin , hiçbir eksiği olmayan dürüst bir araştırmayla ve en yü ksek zihinsel güçlerin yoğu nlaşmasıyla bile eriş•

(: Tartışılacak ko n udan kaçınma; mantıksal yan ı lgı : bir temellendir­ m e n i n öncüllerinde bizzat -kan ıtlanacak sonucu varsayma . )

• •

( : Engel . )

Arth ur Schopenhauer

•

Üniversiteler ve Felsefe

menin böyl esi ne güç old uğu haki kati n dışında başka bir şey kabul edi lecek olursa felsefenin işi biter. Yozlaşır ve üzerinde doğru d iye uzlaşılan bir masala, ya da Fontenel­ le'nin tari h için dediği gibi, bir fable con ven ueye * döner. Eğer önceden düzenlenmiş bir hedefe göre felsefe yaparsak ne yana dönsek, son derece esrarlı varoluşumu­ zun karşımıza çıkardığı sorunların çözümünde bir adım bile ilerleyemeyiz. Elbette böyle bir felsefe yapman ın gü­ nümüz üniversite felsefesinin değişi k türleri n i n tümüne özgü ayırt edici özelliği olduğunu kimse i n kar etmeye­ cekti r; çünkü hepsinin sistemleri n i ve önermelerini tek bir hedef noktasına göre hizaladıkları apaçık bellidir. Ayrıca bu gerçek anlamda Yen i Ahit Hıristiyanlığı, ya da onlar için ruh u çok yüce, çok ulvi, çok tuhaf, çok az bu dü nyalı ve dolayısıyla kötümser ve bu yüzden devle­ tin Tanrı laştınlması için bütün üyle elverişsiz olan Hıristi­ yanlık b i le deği ldir. Tersine bu safi Yahudiliktir, d ünya­ nın varlığını üstün seçki n bir kişisel varlıktan aldığını ve bu yüzden en hoş, en güzel şey ve 1tav-ra KaA.a A.i.av * * olduğu nu öne süren öğretidir. Onlar için bu her türlü bil­ geliğin özüdür; felsefe buna götürmeli, eğer d i renç gös­ terecek olursa, (ken disi kol undan tutulup) buna götürül­ melidir. Hegelciliği n çöküşünden bu yana bütün profe­ sörlerin , daha iyi yaparak birbirleri n i geçmeye çalıştı kla­ rı tek sesli eleştiriyle, kam utanrıcılığa karşı verdikleri sa­ vaşın sebebi de budur. Böyle bir gayret ona karşı inan­ dırıcı, ikna edici sebeplerin bulunmasından kaynaklan­ mış olabilir mi? İlk baştaki kuvvetiyle sakin biçimde d u­ ran ve on lara gülü mseye n bu m uhalefete karşı nasıl bir sıkı ntı ve telaş içinde sebepler aradıkların ı görm üyor • • •

[: Doğru diye üzerinde uzlaşılan bir masal . ) [: Her şey çok güzel old u ! (Te kvin, 1 : .3 1 ) )

·

Üniversitelerde Felsefe Üzerine

muyuz? Dolayısıyla tüm doğa bin lerce ağızdan bunu d u­ yursa bile, "mutlak din" ile salt bağdaşmazlığının bu öğ­ retin i n doğru olmadığının, olamayacağının sebebi ola­ rak gösteri lmesinden herkes hala kuşku duyabil ir. Yah u­ dilik söyleyeceğini söyleyebilsin d iye doğa sessiz kalma­ lıdır. İmdi eğer "mutlak din"in dışında onlann göz önünde bulundurd uğu bir şey varsa o da profesörl ükleri bahşet­ me ve geri alma gücü ne sahip önemli bir bakanlığın başka arzulan olacaktır elbette . Aslında onlann ilham kaynağı olan, büyük emek ve gayretle ortaya koydukları eserleri yönlendiren esin perisi budur; dolayısıyla d ü­ zenli olarak, söze başlarken bir ithaf biçiminde ona ya­ kanlır. Bana kalırsa hakikati kuyudan çekip çı karacak, aldanışın şalını yırtacak ve her türlü . karanl ığa meydan okuyacak adamlar işte bun lard ır. İşin doğası gereği başka hiçbir bilgi dalında içleri bil­ gi aşkı ve haki kat iştiyakıyla dolu üstün yetenek sahibi adamlar, i nsan zihninin en önemli mesele üzeri ne en yüksek çabalarının sonuçlarını yeni bir neslin seçkinleri­ ne sözle aktarmakta, ya da bu nesilde araştırma ruhu­ n u n uyandırılmasında old uğu kadar kesin gerekli değil­ dir. Diğer yandan bakan lıklar hiçbir bilgi dalının gelece­ ğin bilginleri n i n , dolayısıyla devleti ve toplumu yöneten sınıfın en ayrıntılı görüşleri üzeri nde bu bilgi dalı kadar büyük bir etkiye sahi p olmadığı nı düşün ürler. Bu yüz­ den o öğretisi n i bakanlığın iradesi ve haki m görüşleri doğrultusunda düzelti p denkleştiren en sad ık adamların elinde olmalıdır. Doğal olarak bu i ki gereklilikten i ki nci sı raya alınması gereken ilkid ir. Şimdi bu duruma yaban­ cı olan birisine bazen öyle görünebilir ki , kendileri n i Platon v e Aristoteles araştırmasına adamış olanlar sanki

Arth u r Schopenhauer • ·üniversiteler ve Felsete

tuhaf bir şekilde ahmakl ığı ndan en küçük bir kuşku d u­ yulamayacak kimselerdir. Burada yeri gel mişken özel öğretmenlik gi bi görevle­ ri n bir felsefe profesörl üğü için çok tehlikeli bir hazırlık olduğuna işaret etmekten 'kendimi alamıyorum; ve üni­ versitedeki öğrenimlerinden son ra bu tür görevlerde bu­ l unmuş olanların neredeyse tamamı bu olguyu görmez­ den geldiler. Çünkü bu tür görevler uysallık ve itaatkar­ lık için uygun bir eğitim zeminidir. Böyle bir konumda bulunan bir insan özellikle öğretileri n i işvereninin irade­ sine bütün üyle uydu rma ve efendisininkilerden başka hedef tanımama alışkanl ığı içindedir. Erken yaşlarda ka­ zanılan bu alışkanlık kök salar ve i kinci tabiat haline ge­ lir, ' böylece o kimse ardından felsefe profesörü olduğu n­ da felsefeyi bile profesörlüklerden sorumlu bakanlığın isteklerine tam uygu n olarak kesip biçmeyi gayet doğal biI' şey olarak görür. Sonuçta sanki si pariş üzere hazır­ lanmış gibi görünen felsefi görüşler hatta sistemler orta­ ya çıkar. Demek ol uyor ki hakikat üzeri ne i nce bir oyun oynanmaktadır! El bette burada haki kate mutlak saygı göstermek ve gerçekten felsefe yapmak için yerine getirilmesi gere­ ken birçok şartın yanı sıra bir tanesinin neredeyse vaz­ geçi lmez old uğu açıktır. O şudu r: kendi ayaklarım ızın üzerinde durmak ve efend i tanımamak; dolayısıyla ô6cr

µoı �oü cr-r& *

belli bir anlamda burada da geçerlid ir. Her

halde · felsefede büyük şeyler başarm ış olan ların çoğu benzer bir konumdaydı. Spinoza bunun o kadar açı k bi­ çimde farkı ndayd ı ki kendisine önerilen profesörlü k tek­ lifini geri çevi rm işti . ' (: Bana bir isti rtatgah ver. . . (dü nyayı yeri nden oynatayı m , Syrakuza­ lı Archimedes . ) )

Üniversitelerde Felsefe Üzerine

"Hµıcm yap 't'apc't t'i ç aıtoaivumı cüpl>oıta Zcuç 'Avf:poç, c 1 h'