Naturalne leczenie boreliozy [PDF]

Zitiervorschau

NATURALNE LECZENIE

Wolf-Dieter Storl Naturalne leczenie boreliozy

W oddechu znajdziesz dwa łaski rodzaje, Gdy tchu zaczerpujesz i gdy go oddajesz, Ów napiera, ten chłodu odświeża strumieniem, Tak cudownym być może życie połączeniem. Kiedy cię przyciska, ty Boga wychwalaj I dziękuj mu wtedy, kiedy cię wyzwala. Johann Wolfgang Goethe

Wolf-Dieter Storl

Naturalne leczenie boreliozy Wiedza etnomedyczna, terapia holistyczna i zabiegi praktyczne

P rzełożyła A gata Janiszew ska

purana

WROCŁAW 2012

Informacja Zawarte w niniejszej książce informacje zostały przedstawione według najlepszej wiedzy i sumienia oraz zweryfikowane z najwyższą możliwą starannością. Ponieważ nie m ogą one zastąpić porady kompetentnego fachowca, lecz tylko ją uzupełniają zaleca się w każdym przypadku zwrócenie się do zaufanego lekarza bądź bioterapeuty. Autor i wydawnictwo nie ponoszą żadnej odpowiedzialności za szkody wynikające z niewłaściwego wykorzystania przedstawionych tu informacji.

Tytuł oryginału Wolf-Dieter Storl, Borreliose natiirlich heilen © 2007 AT Verlag, Baden und Miinchen

Redakcja Małgorzata Grochocka

Opracowanie typograficzne Alicja M. Lewińska

Fotografia na okładce: Biopix (kleszcz); Nikolaus Schwenn. Siegsdorf (Karde) Litografie: Vogt-Schild Druck, Derendingen

Copyright © for the Polish edition by PURANA 2012

ISBN 978-83-60170-41-0

Wydawnictwo PURANA ul. Agrestowa 11 55-330 Lutynia tel.: 71/3592701, 603 402 482 e-mail: [email protected] www.purana.com.pl

SPIS TREŚCI

9 9 16

Przedmowa: upadek z wysokiego konia Medycyna etniczna Przewodnictwo duchowe nie zawsze jest przyjemne

23 25 33

Spotkanie z demonem Koniec ery antybiotyków Zbiorowa dusza bakterii

39 40 43 46 47 48 49

Mały stawonóg napędza światu stracha Złoczyńca Choroby przenoszone przez kleszcze Naturalne środki w przypadku podejrzenia o FSME

55 57 60 61 65 69 71

Nowa zaraza Dlaczego wyniki testów nie są miarodajne Stadia choroby Skąd się nagle wzięła borelioza? Samy i myszy: czynniki ekologiczne Choroba-alibi? Niezbędna notka na temat polio

75 75 77 79

Strach przed przyrodą Im bardziej odległa jest natura, tym wydaje się groźniejsza

U kąszenie p rze z kleszcza - środki ostrożności

Inne możliwości zakażenia Krętki boreliozy

A m brozja bylicolistna

Modne choroby

85 85

Środki medycyny naturalnej

86

Dostatecznie dużo snu Świeże powietrze i promienie słońca Ruch fizyczny

88

91 92 94 96

Doksycyklinci

Chłonka

Rozsądne odżywianie się Rodzime zioła wzmacniające odporność

98 99

Radość życia, sens życia Urlop: czas na zadumę

103

Doktor z krwi i kości

104 107 107 110 113

Misja: uzdrowiciel Leczenie boreliozy przez Ortha

121 122 126 130 131 134

139

M ultiplasan

Liv-52 Trucizna dla nerwów i tłuste szczątki bakterii

Na każdą chorobę jest jakieś ziele Szukajcie, a znajdziecie Sarnia kiła P rzygotow anie nalew ki ze szczeci (wg M atthew Wooda)

Rytuały dewy szczeci Autoeksperymenty ze szczecią

Uzdrawiająca roślinna dewa: szczeć

140 Inne nazwy szczeci 141 Przynależność gatunkowa 142 Cechy botaniczne szczeci 143 Sygnatura 145 Substancje czynne 145 D la fachow ców : substancje czynne chińskiej szczeci 146 Przynależność planetarna 147 Tradycyjne wskazania do leczenia 150 Sposoby przyrządzania 152 Dawkowanie 153 Czas zażywania 153 Czas zbiorów 154 Błogosławieństwo przodków

159

Środki terapeutyczne wspomagające leczenie szczecią

160 168 171 172 174 176

Terapia przegrzaniem Właściwe odżywianie się podczas kuracji Rozsądna zmiana stylu życia Doświadczenia z kuracji szczecią R eakcja Jarischa-H erxheim era

Trądycyj na kuracj a korzenna

179 179 180 182 182 183 184 190 194

Inne koncepcje bioterapetyczne leczenia boreliozy „Droga borelli” R. Mullera Metoda Klinghardta Yilcacora Terapia Clark Terapia S/C: sól i witamina C Fitoterapia boreliozy metodą Stephena H. Buhnera Rdestowiec ostrokończysty Inne leki na boreliozę

197 198 203 209 211

Hahnemann i miazma syfilityczna Siła życiowa i teoria miazm Merkury i nowy syfilis Cud słowa Leki homeopatyczne w leczeniu boreliozy

213 213 217 218 220 223 225 226 232

Klątwa boga słońca Pod złą gwiazdą Święte drzewo czy rtęć? Gwajakowiec Narodziny antybiozy chemicznej Przełom kulturowy spowodowany przez krętki King s Grace Oyntement Zmiana paradygmatu Powrót ziół

237 237 238 244 244 246

Aneks Rośliny działające na chłonkę i śledzionę Występujące u nas rośliny wzmacniające odporność Zioła napotne i odtruwające Zioła odtruwające i oczyszczające chłonkę Indiańskie zioła na syfilis

251

Bibliografia

PRZEDMOWA: UPADEK Z WYSOKIEGO KONIA

W książce jest mowa o nowej endemicznej chorobie, która zdaje się stopniowo przybierać rozmiary epidemii: o boreliozie. Borelioza jest modna. M nożą się publikacje na jej temat. Najczę­ ściej są to rozprawy medyczne, analizy zgodne ze współczesną kul­ turową konstrukcją rzeczywistości, niewykraczające poza naukowe ramy obiektywizmu. Pokazuje się wektory - ukąszenie kleszcza i następujące po nim zakażenie bakteriami Borrelia, stawia się dia­ gnozę, a na koniec oferuje akceptowane z punktu widzenia nauki rozwiązanie. Są nim antybiotyki. Niestety, owe cudowne środki na boreliozę niemal nie działają. Te sprytne bakterie um ieją sobie ra­ dzić z naszą najgroźniejszą bronią, antybiotykami. A może te drobne żyjątka wcale nie są tak nieinteligentne i prymitywne jak myślimy? Tam, gdzie pomaga niewiele, tam może pomóc więcej. Hasło brzmi: wzmocnienie oddziałów. Jeszcze większe ilości i jeszcze dłuższe stosowanie bakteriobójczych substancji zdaje się jedynym rozwiązaniem, jakie przychodzi do głowy klasycznej medycynie. Ciężko jej przyznać, że borelioza może być kolejnym znakiem tego, iż dotarliśmy do kresu epoki antybiotyków. Także medycyna kom­ plementarna ma trudności z zajęciem stanowiska. Niczym Sancho Pansa wlecze się na swym „alternatywnym” ośle za dumnym naukowo-medycznym Don Kichotem. Kierunek jest ten sam. W sa­ kwach wiezie oszałamiające ilości „naturalnych” środków. Ale oba punkty widzenia: medycyny klasycznej i medycyny alternatywnej, nie m ogą się uwolnić od oficjalnie usankcjonowanego naukowego obrazu świata. Ta sytuacja to doskonała pożywka dla szarlatanów i oszustów oferujących wszelkiego rodzaju cudowne środki. Naj­ wyższy czas, by nastąpił prawdziwy przełom.

Medycyna etniczna Etnolodzy i antropolodzy kultury m ają świadomość, że istnieją również inne modele wyjaśniające choroby i inne metody leczenia niż te, które oferuje klasyczna medycyna, zwana obecnie biom e­ dycyną. Długi czas nikt nie wątpił w to, że nowoczesna zachód-

9

Przedmowa: upadek z wysokiego konia

10

nia medycyna klasyczna w swej metodologii jest „obiektywna”, wolna od metafizyki, niepodważalna i w sposób niepozostawiający wątpliwości udowodniona naukowo (Pfleiderer 1995: 45). W przeciwieństwie do niej metody leczenia ludów spoza zachod­ niej Europy - „plemion tradycyjnych”, „aborygenów”, „dzikich” - były postrzegane jako oparte na zabobonie, niemożliwe do udo­ wodnienia w sposób empiryczno-naukowy i naznaczone irracjo­ nalnymi wyobrażeniami i działaniami. Przy bliższym przyjrzeniu się pogląd ten okazuje się jednak etnocentrycznym uprzedzeniem, kulturową pychą karm ioną niewiedzą. Prowadzący badania tere­ nowe etnolodzy wielokrotnie udowadniali, że nie tylko lekarze spoza zachodnich kręgów kulturowych - tradycyjni uzdrawiacze chińscy lub hinduscy terapeuci ajurwedyjscy - pracują skutecznie, stosując metody niezrozumiałe w zachodnim pojęciu, lecz także zielarki, indiańscy szamani, tańczący i bijący w bębny afrykańscy czarownicy, warzący trujące napary i zaklinający duchy przodków, południowoamerykańscy curanderos eksperymentujący z roślina­ mi zmieniającymi świadomość, ekstatyczni syberyjscy szamani i inni uzdrowiciele „ludów niepiśmiennych” m ogą się pochwalić znaczącymi sukcesami w leczeniu. Obecnie uznaje jc także Świa­ towa Organizacja Zdrowia (WHO) oraz UNESCO. Już w 1976 roku UNESCO doceniła istotną rolę, jak ą tradycyjni uzdrawiacze odgrywają w profilaktyce medycznej obejmującej ponad połowę ludności Ziemi (Foster/Johnson 2006: 10). Podczas konferen­ cji w Ałma Acie (Kazachstan, 1978) WHO opowiedziała się za wzrostem znaczenia medycyny tradycyjnej i zintegrowaniem jej ze w spółczesną m edycyną (Heinrich 2001: 2). Z punktu widzenia etnomedycyny nauka uniwersytecka nie jest bowiem w zakresie leczenia i medycyny ostatnią instancją. Nie ma monopolu na słuszność, lecz stanowi tylko jeden z wielu punktów widzenia. Także ona podlega wpływom kultury, jest konstruktem kulturowym, produktem określonych procesów historycznych i spo­ łecznych. Nasze badania medyczne nie „odkrywają” określonych, istniejących obiektywnie faktów, lecz „produkują” owe fakty w wy­ niku interakcji między badaczem i przedmiotem. Medycyna klasycz­ na nieświadomie opiera się a priori na podstawowych definicyjnych założeniach, które same nie podlegają sprawdzeniu.

Szamańscy uzdrowiciele

Przedmowa: upadek z wysokiego konia

11

Zaliczają się do nich na przykład: • Zestawianie sprzeczności: natura kontra kultura, ciało kontra duch, jednostka kontra społeczeństwo, pasja (uczucia) kontra roz­ sądek, zdrowie kontra choroba, naturalny kontra nadprzyrodzony, obiektywny kontra subiektywny. • Założenie, że posługując się logiką i metodami naukowymi, moż­ na zrozumieć procesy naturalne, takie jak przebieg choroby lub zdrowienia. • Założenie, że za pom ocą metod technologicznych można zmani­ pulować świat naturalny i nad nim zapanować, również nad ciałem. Kryje się za tym współczesne podejście, zgodnie z którym człowiek jest właściwie maszyną - choć jest to inteligentna biomaszyna wy­ posażona w sieć cybernetyczną ze swego rodzaju komputerem jako mózgiem, na którego twardym dysku zapamiętywane są dane. Do takiej wizji pasują także powiedzenia w rodzaju: „skończyła mu się energia”, „być wyczerpanym” czy „wykończonym”, „roz­ ładowane akumulatory”, „zepsuła się pompa”, „rury się zatkały”.

Przedmowa: upadek z wysokiego konia

12

Bioniczne humanoidy, jak Terminator grany przez Arnolda Schwarzeneggera, są tak samo częścią tego obrazu świata jak pomysł, że osoby ze stwierdzoną śmiercią m ózgową albo klony mogłyby słu­ żyć jako magazyny części zamiennych oraz że nerki i wątroby moż­ na wymieniać tak samo jak gaźnik czy świece w samochodzie. • Założenie, że wiara w duchy przodków i sprawy nadprzyrodzo­ ne jest zbędna i powinna zostać zarzucona, jeśli chcemy zrozumieć przebieg choroby. „Jakiego ciała potrzebuje społeczeństwo, państwo?” - pyta fran­ cuski filozof Michel Foucault. Za jego pytaniem kryje się stwierdze­ nie, iż ciało nie jest czymś, co zostało po prostu biologicznie zapro­ gramowane. Jest ono - podobnie jak leki, nazwy chorób, diagnozy i przebieg terapii - tworem kultury. Dotyczy to także pojmowania ciała przez medycynę uniwersytecką która od czasów oświecenia oddzielała ciało fizyczne od duszy i traktowała je jako mechanizm. Dopiero w XX wieku spróbowano, w ramach psychiatrii i psychosomatyki, z powrotem zakleić pęknięcie między ciałem i duszą. Ale i w tych dziedzinach poszukuje się wciąż jeszcze „rzeczywistych”, to znaczy materialnych, organicznych przyczyn, przede wszystkim w mózgowej przemianie materii. Istnieje tak wiele modeli ciała, jak wiele jest sposobów leczenia. Tradycyjne ludy nie wyobrażają sobie ciała, wnętrza organizmu i funkcjonowania narządów w sposób mechaniczny. Nie redukują również „rzeczywistości” do tego, co da się zmierzyć i zważyć. Nie znaczy to, że starannie i uważnie nie obserwują. Często postrzegają zjawiska naturalne dokładniej niż my (Levi-Strauss 1977: rozdz. I). Ale z góry nie wykluczają aspektów energetycznych, duchowych i umysłowych jako „nierealnych” bądź „subiektywnych”. Swój model myślenia czerpią nie z komputera czy mechanizmu zegaro­ wego, lecz z krajobrazu, klimatu, rytmu pór roku czy ruchu planet. Analogicznie do zmian pór roku, zgodnie z rytmem natury rozu­ m ieją co dzieje się w ludzkim mikrokosmosie. Wielka przyroda, makrokosmos, sama w sobie jest oddychającym, żywym ciałem. To „Matka Ziemia”, „Pra-Olbrzym” czy też pierwotna, pozbawio­ na płci istota, która sama złożyła się w ofierze i stała się stworze­ niem. M a tak jak my kości (formacje skalne), żyły i tętnice (rze­ ki, jeziora), serce (słońce), mózg (księżyc), skórę (ziemia), włosy (lasy, trawy), waginę (źródła, mokradła), piersi, kończyny, oddech (wiatr) i tak dalej. Dla większości współczesnych ludzi metafora ta

Drewno

przechodzi\ \ przez

Woda

Ziemia

Metal powoduje kondensację wody

Model chiński: jin-jang i pięć elementów

jest mocno naiwna i prymitywna. Ale o tym, że takie metafory uła­ tw iają myślenie i pom agają zbudować sensowne związki, świad­ czy na przykład tradycyjna medycyna chińska. Kręgi funkcjonalne i fazy przemiany łączą ze sobą pięć elementów, pięć pór roku, pięć smaków, pięć nastrojów duszy i pięć części ciała: drewno (wątroba, żółć, gniew, wiosna) płonie ogniem; ogień (serce, radość, lato) sta­ je się ziem ią lub popiołem; ziemia (śledziona, zmartwienie, późne lato) zmienia się w metal; metal (płuca, smutek, jesień) topi się i przybiera postać płynną (woda); woda (nerki, bojaźń, zima) z ko­ lei żywi drewno. Podobnym schematem posługiwali się uzdrowiciele w starożyt­ nej Grecji. Cztery pory roku z czterema rozmaitymi stopniami upału i wilgotności odpowiadają czterem sokom życia (krew, żółć, czarna żółć, śluz), czterem elementom, czterem porom dnia, czterem fazom życia, czterem typom osobowości i innym zjawiskom. Posługując się tą m etaforą leczono przez ponad tysiąc lat, aż do schyłku rene­ sansu.

Przedmowa: upadek z wysokiego konia

13

Schemat humoralno-patologiczny

Przedmowa: upadek z wysokiego konia

14

Boliwijscy Indianie Qollahuya przyrównują ciało do góry, z gło­ w ą sercem (wioską), żołądkiem, wnętrznościami, piersiami, stopa­ mi i tak dalej. Źródła i strumienie to jego krew, zmieniające się pory roku to rytm życia. Wyrąb i wydobycie narażają na niebezpieczeń­ stwo jego zdrowie; trzęsienia ziemi, osuwiska, nagłe powodzie to choroby. Ludzkie patologie leczy się, odprawiając rytuały na cześć świętej góry w pobliżu wioski (Loc/Scheper-Houghes 1996: 57). Starożytni Egipcjanie porównywali ludzkie ciało do zielonej doliny Nilu, otoczonej pylistą pustynią. Życiodajny Nil, nanosząc żyzną glebę, pobudzając wegetację i odprowadzając zgniłą zainfe­ kowaną wodę w kanałach nawadniających, był przyrównywany do układu trawienia, sięgającego od ust do ujścia jelita grubego. Należy wprowadzić równowagę między suszą spiętrzeniami wody, zmia­ nami, zaburzeniami i blokadą kanałów. Dlatego w egipskiej sztuce medycznej ważną rolę odgrywały przede wszystkim środki prze­ czyszczające i wymiotne, lewatywy i upuszczanie krwi. W Indiach za wzorzec posłużyły trzy charakterystyczne pory roku: czyż człowiek nie przeżywa stanów gorąca (pitta), przypomi­ nających gorący, suchy i pylisty okres przedmonsunowy? Czyż nie doznaje stanów wilgotnych, gorących, śluzowatych, zaraźliwych (,kapha), podobnych do pory monsunowej, i chłodnych, wietrznych (waja/wata), jakich doświadczamy w przyrodzie późną jesienią (Storl 2004a: 30)?

Koziorożec

Strzelec ___ X*

Ryby X

Wschód i Baran

Bliźnięta

I

#Rak

Ludzki embrion w Zodiaku

15 Przedmowa: upadek z wysokiego konia

U niektórych ludów, także europejskich ery przedchrześcijań­ skiej, przedstawiano ciało jako dom: ciepły piec pośrodku, paleni­ sko - to było serce; znajdująca się w tym samym budynku stajnia ze wszystkimi zwierzętami stanowiła podbrzusze. Zgodnie z tą wizją choroba była nieczystością niedostatkiem paszy lub drewna albo niepożądaną wizytą (duchów, demonów). W średniowieczu, a przede wszystkim w okresie renesansu, ludzkie ciało zostało włączone w kosmiczno-astrologiczno-energetyczną sieć relacji. Uważano je za mikrokosmiczne odbicie całego wszechświata. Znajdowały się w nim wszystkie znaki zodiaku, od sił Barana w głowie aż po siły Ryb w stopach. Planety panowały nad narządami i samopoczuciem; energetyczne tory planet przeci­ nały całe ciało. Lekarz musiał być astrologiem, musiał wiedzieć, ja ­ kie planety skutecznie oddziałują na narządy oraz na lecznicze zioła i jak należy je ze sobą łączyć. W tradycyjnej Afryce człowiek i jego ciało są częścią życia społecznego. Choroba nie ogranicza się do jednostki. Choroby są spowodowane napięciami w obrębie plemienia czy w sąsiedztwie, łamaniem tabu, obrazą przodków itp. Zawiść, nienawiść, złe my­ śli zakłócają harmonię społeczną i są uznawane za czary. Diagno­ za choroby oznacza znalezienie źródła zaburzeń, to zaś nie wynika z zakłóceń funkcjonowania organizmu czy bakterii, lecz z zaburzeń stosunków międzyludzkich. Rytuałem leczniczym obejmuje się społeczeństwo, całą wioskę.

Przedmowa: upadek z wysokiego konia

16

Kolejne przykłady mogłyby wypełnić całą książkę. Ale wystar­ czy. Nas interesuje to, iż każdy system medyczny, każdy model my­ ślenia ma swoją ważność i może wykazać skuteczne uzdrowienia. Dlatego w tej książce nie będziemy się ograniczać do ortodoksyj­ nych badań i tworów biomedycznych, lecz uwzględnimy także źró­ dła etnomedyczne i etnobotaniczne.

Przewodnictwo duchowe nie zawsze jest przyjemne Książka ta nie została napisana z próżnego pędu do wiedzy czy naukowej ciekawości, lecz w związku z niebezpieczną sytuacją zdrowotną, która miała miejsce, kiedy sam zostałem zaatakowany przez boreliozę. Jest to więc książka bardzo osobista, opisująca dłu­ g ą pełną przygód drogę, która doprowadziła mnie do znalezienia właściwego leku i odpowiedniej dla mnie metody leczenia. Na tej drodze przydało mi się to, czego jako etnolog mogłem się nauczyć od rozmaitych ludów. Jednocześnie mogłem czerpać z przekazy­ wanej od wieków wiedzy i doświadczenia zachodniego zielarstwa. Od czejeńskich uzdrowicieli, hinduskich lekarzy i starego górnika Arthura Hermesa nauczyłem się ufać swej intuicji. Nauczyłem się, że znamy swoje ciało lepiej, niż chciałby to uznać nasz lękliwy ro­ zum. Dusza w akcie medytacji i wejrzenia w siebie może lepiej zba­ dać i wysondować ciało niż najbardziej skomplikowane tomografy komputerowe, skanery i ultrasonografy. Nawet powierzchowny ro­ zum nie bardzo może to pojąć, dusza wie, co nas dręczy, a co nam sprzyja. Starałem się więc, prócz dokładnych obserwacji zewnętrz­ nych objawów somatycznych, skierować świadomość do wewnątrz. Od Indian nauczyłem się zwracać uwagę na obrazowe przesłania snów. Pierwotni mieszkańcy Ameryki są przekonani, że wiele wizji, snów, uzdrawiających inspiracji, ale również wiele chorób jest nam przesyłanych przez nasze współstworzenia, naszych „krewniaków” - zwierzęta, kamienie, chmury, góry i rośliny - oraz przez przod­ ków, którzy w dosłowny sposób przekazują nam właściwe inspira­ cje. Przodkom zawdzięczam to, że znalazłem właściwy leczniczy korzeń przeciw boreliozie, szczeć sukienniczą; tymi przodkami byli bowiem tkacze, oni zaś od wieków mieli do czynienia z tą rośliną. Z biegiem czasu wieść się rozniosła: coraz więcej chorych do­ wiadywało się o kuracji z zastosowaniem szczeci, docierało do mnie

coraz więcej zapytań za pośrednictwem poczty e-mail, listów czy telefonu. Stało się dla mnie jasne, że przyszedł czas, by napisać na ten temat książkę. Ostatnio zgłosił się do mnie biofizyk z Wetterau. Napisał, że sam cierpiał na boreliozę. Dręczyły go chroniczne zmęczenie, bóle mięśni, drętwienie kończyn, zaniki pamięci, aż po stany przypominające psychozę. Kiedy spróbował kuracji z uży­ ciem szczeci, objawy znikły. „Zasłużył się Pan dla medycyny tym leczeniem” - napisał i zaproponował wypożyczenie mi w ramach podziękowania swojej dokumentacji z badań nad boreliozą na tak długo, jak długo będę ich potrzebował. Potem w skrzynce na listy znalazła się paczka z grubym segregatorem. Segregator zawierał wybór najnowszych raportów medycznych i literatury fachowej. Z zaciekawieniem przejrzałem teksty i natknąłem się na dżunglę pełną ezoterycznego, medycznego żargonu: cerfuroksyma, Humań Granolocytic Ehrlichiosis, Western Biot, lipopolisacharydy, cytokiny, a do tego wszędzie skróty: CPK1, ELISA2, ESR3, EMC4, JHR5, IgM i IgG6, PCR7 itp., które nie były wyjaśniane. O święty Pschyremblu8, pomocy! Potrzebowałbym tygodni, żeby przeorać ten ugór. Ale nie było mi to potrzebne. Poza tym musiałem jeszcze narąbać całą masę drewna, zająć się ogrodem przed zim ą przenieść kompostownik, naprawić płoty i wysprzątać stajnię. Odłożyłem segregator na bok i postanowiłem wziąć się do pracy fizycznej w domu i stajni, wieczorami pisać i zapomnieć o tym segregatorze. 1 Kinaza fosfokreatynowa. 2 Chodzi tu nie o imię żeńskie, lecz o „enzyme-linked immuni sorbent assay”. 3 Współczynnik sedymentacji erytrocytów, inaczej: reakcja Biernackiego. 4 Rumień wędrujący. 5 Reakcja Jarischa-Herxheimera. 6 IgM i IgG to klasy immunoglobulin. 7 Reakcja łańcuchowa polimerazy. 8 Pschyrembel to licząca ponad sto lat encyklopedia medycyny klinicznej, cią­ gle aktualizowana; do tej pory ukazało się około 260 wydań - przyp. tłum.

17 Przedmowa: upadek z wysokiego konia

Uprzedzając dalszy ciąg: Nalewka ze szczeci sukienniczej, stosowana przez kilka tygodni, do tego codzienna terapia przegrzaniem (sauna, gorące kąpiele, łaźnia inipi, z temperaturą ponad 42 stopnie Celsjusza) pozwala wyleczyć boreliozę (dokładne informacje na ten temat s. 150 nn. i 160 nn.).

Przedmowa: upadek z wysokiego konia

18

Nim usiadłem do komputera, żeby znowu zabrać się do tego projektu, chcieliśmy jeszcze pojeździć konno. To był piękny sło­ neczny dzień. Osiodłaliśmy konie i ruszyliśmy w teren leśną drogą między świerkami. Psy, dysząc, biegły za nami. Po chwili prze­ jażdżka przekształciła się w wyścigi. Najczęściej przegrywam, ale tym razem zwietrzyłem szansę na to, by pierwszy dotrzeć do skrzyżowania dróg, które było naszą metą. Lecz nagle, w pełnym galopie, mój koń pod ostrym kątem skręcił z drogi. Siodło zsu­ nęło się, a ja uderzyłem głową w pień drzewa i spadłem. Czułem się tak, jakby duch gór zdzielił mnie po twarzy pałką. Na szczę­ ście uderzenie trafiło poniżej kości nosa, w przeciwnym razie zła­ małbym nos. Miałem jednak naruszone przednie zęby i przecięte wargi. A potem, kiedy chciałem z powrotem wsiąść na konia, za­ uważyłem, że coś jest nie tak z m oją lewą ręką. Przegub napuchł - był złamany. Indianie, których poznałem w Montanie, zapytali­ by najpierw, jaki duch wstąpił w mojego konia. Ale tu, w Europie, nikt nie pyta o takie rzeczy. Arthur Hermes, który zapoznał mnie z bóstwami i duchami natury, powiedziałby zapewne, że uderzenie przyszło „z innego wymiaru”, że miało coś wspólnego z „ducho­ wym przewodnictwem”. I jako ilustrację wygrzebałby historię, jak to w styczniu 1945 roku zjeżdżał na nartach po polu w swej zaśnie­ żonej górskiej posiadłości w Szwarcwaldzie i przewróciwszy się, złamał sobie nogę. Było dla niego zagadką jak to się mogło stać, był bowiem wprawnym narciarzem i zawsze jeździł ostrożnie. Gdy tego samego dnia powrócił do domu, w skrzynce na listy czekało na niego powołanie do wojska. Wystawiano jednostkę kawalerii na froncie wschodnim i potrzebowano ludzi, którzy umieli obchodzić się z końmi. Hermes miał już wtedy 55 lat, ale sytuacja była po­ ważna. Nim noga mu się zrosła, wojna zdążyła się skończyć. „Oto duchowe przewodnictwo! Na pewno nie wróciłbym żyw do domu. Bogowie mieli co do mnie inne plany”. Nie miałem już co myśleć o rąbaniu drewna, przekopywaniu ogródka, sprzątaniu stajni. Mogłem też zapomnieć o pisaniu na kla­ wiaturze komputera. Nawet nie mogłem sobie obrać pomarańczy, założyć butów, otworzyć słoika z dżemem czy zapiąć kurtki. Abso­ lutnie nic, poza jedzeniem, spaniem i... czytaniem. Teraz miałem czas na czytanie, dużo czasu. Wziąłem więc ten segregator naukow­ ca i zagłębiłem się w nim, aż głowa zaczęła mi dymić. Stopniowo uświadamiałem sobie, że bez tych wstępnych badań nie mógłbym ł

19 Przedmowa: upadek z wysokiego konia

napisać tej książki. To była pouczająca lektura. Stało się dla mnie jasne, jak wiele sprzeczności i niepotwierdzonych teorii kryje się za wszystkimi tymi cyframi i liczbami w raportach z badań i za tymi skomplikowanymi pojęciami. Za fasadą naukowości odkryłem wiele bezradności, zagubienia, ale także silnej potrzeby ukierunkowania. Przytoczone statystyki często były ze sobą sprzeczne. Na przykład: jaki jest procent zakażenia bakterią boreliozy wśród kleszczy? Każ­ dy z naukowców podawał inne liczby. Jak szybko krętki rozprze­ strzeniają się w organizmie? Czy trwa to kilka tygodni, jak utrzy­ m ują eksperci, czy zaledwie parę godzin? Czy jest to lekka infekcja, którą można zwalczyć trzytygodniową kuracją antybiotykową? Czy może jest to modne schorzenie, po prostu zbyt często diagnozowa­ ne? Czy też chodzi o epidemię o zasięgu światowym, która zatacza coraz szersze kręgi i skrywa się za zmieniającymi się nieustannie objawami? Jak twierdzą niektórzy fachowcy, procent chorych na boreliozę wyleczonych przez klasyczną medycynę wynosi 90, inni m ówią o 25^15 procentach, niektórzy zaś podają że jest to choroba nieuleczalna. Naukowcy spierają się na temat wartości badań krwi (diagnostyki serologicznej) i co jakiś czas okazuje się, że te badania właściwie nie pozwalają sformułować miarodajnej opinii. Czy tylko kleszcze przenoszą krętki, czy może także końskie muchy, koma­ ry, roztocze i inne stawonogi, a może zakażenie przenosi się nawet przez ślinę i inne płyny ustrojowe, przez nasienie (spermę) i mleko matki? A może nawet przez preparaty krwiopochodne w szpitalach? Tego nie wiadomo. Ile jest nowych zachorowań? Oficjalne szacunki w USA m ów iąo 18 000-1 800 000 rocznie. Czy jest to nowa choro­ ba, czy istniała ona zawsze? Dlaczego wtedy, w 1907 roku, gdy Borrell, lekarz ze Strasburga, odkrył bakterie w kształcie korkociągu, nie stanowiła problemu? He istnieje szczepów bakterii boreliozy? I czy to prawda, że w Ameryce u kleszczy i pacjentów znajduje się przede wszystkim Borrelia burgdorferi, w Europie zaś istnieją także inne szczepy (B . afzelli, B. garinii, B. lusitanae, B. valaisiana)l Jak to możliwe? Czy bakterie nie wiedzą jeszcze, że m ogą bez trudu przebyć morza na pokładzie samolotu lub statku? Niezliczone pyta­ nia i niewiele jednoznacznych odpowiedzi. Im więcej czytałem, tym bardziej fascynująca stawała się lektura. Zapewne to faktycznie „przewodnictwo duchowe” wyłączyło mnie z gry, abym mógł podejść do sprawy poważniej. Duchowe przewodnictwo nie zawsze jest takie przyjemne i miłe, jak utrzy-

Przedmowa: upadek z wysokiego konia

20

m ują to moi przyjaciele z kręgów New Age. Może też dać nieźle popalić. Czasem angażuje złośliwego górskiego skrzata z pałką albo wysyła chochlika do końskiego mózgu. Nawiasem mówiąc, złamane przedramię - kość promieniowa i łokieć - szybko się zrosło. Gdy medytując, pozwoliłem memu du­ chowi wędrować przez rękę i zorientowałem się, że w złamaniu nie ma odłamków, a ścięgna pozostały całe, wiedziałem, że nie muszę iść do lekarza. Mogłem sobie darować prześwietlenie, gips i tabletki przeciwbólowe. Założyłem na rękę okład ze świeżo startego żywokostu lekarskiego, który reguluje proces granulacji9 oraz tworzenie modzelu kostnego, a przy tym działa przeciwbólowo, i piłem duże ilości wywaru ze skrzypu polnego. Zawarty w nim kwas krzemo­ wy także wspomaga proces budowania kości. Dodawałem do niego działający przeciwzapalnie napar z krwawnika. Szyny służące do unieruchomienia stawu moja żona zrobiła z cienkich, elastycznych witek wierzbowych. Łatwo było je zdejmować do zabiegów z uży­ ciem ziół leczniczych. Z gipsem byłoby to niemożliwe i proces le­ czenia trwałby znacznie dłużej. Po upływie trzech tygodni mogłem znowu zasiąść do komputera i pisać.

9 wienia.

Tworzenie się nowej, miękkiej, bogatej w komórki tkanki w procesie zdro­

i

Przedmowa do wydania drugiego

21 Przedmowa: upadek z wysokiego konia

Dzieło to zebrało nie tylko pochwały, lecz także krytykę: nieostroż­ nością jest utrzymywać, że antybiotyki nie pomagają na boreliozę, a dotknięci nią ludzie, idąc za tymi radami, wystawiają się na ryzyko kalectwa. Nie mówię, że antybiotyki nie pom agają lecz że często nie pomagają. Napisałem tę książkę między innymi dlatego, że otrzyma­ łem kilkaset listów i e-maili od chorych, którzy mimo leczenia anty­ biotykami nie wyzdrowieli, a słyszeli, że istnieją inne możliwości. W początkowym stadium zatrzymanie infekcji za pomocą antybio­ tyków jest bardziej prawdopodobne. Ale czasem mijają trzy, a nawet sześć tygodni, nim po zakażeniu wytworzą się przeciwciała, które można wykryć w badaniu krwi; często zakażeni nawet nie w iedzą że zostali ukąszeni przez kleszcza. Także rumień wędrujący, jeden z pierwszy widocznych objawów, występuje tylko u około połowy zakażonych. W tej fazie jest za późno na doksycyklinę, ponieważ bak­ terie boreliozy zdążyły się już rozprzestrzenić w organizmie i skryć w słabo ukrwionych tkankach (chrząstkach, bliznach, śródbłonku). Poza tym jeśli znajdą się w sprzyjającym środowisku, mogą się otorbić na okres nawet dziesięciu miesięcy i dopiero później uaktywnić. Ze względu na te wszystkie trudności w leczeniu boreliozy za­ sadne wydało mi się uwzględnienie etnomedycznych inspiracji spoza zachodniego kręgu kulturowego oraz medycyny ludowej, od wieków przekazywanej z pokolenia na pokolenie. Tak dotarłem do szczeci i na własnej skórze przekonałem się, że wydatnie pomogła mi w mojej boreliozie. Oczywiście lek ten należy poddać dalszym badaniom, by móc obiektywnie ocenić jego wartość. Jako zagrażającą życiu krytykowano również terapię polegają­ cą na przegrzewaniu ciała w temperaturze ponad 40 stopni Celsju­ sza, zainspirowaną metodami stosowanymi na Karaibach. Istotnie, może ona być niebezpieczna, ale tylko dla osób o wyjątkowo słabym zdrowiu, ze schorzeniami układu krążenia lub epilepsją. Ale o tym piszę dalej. Łaźnie inipi czy normalne temperatury w dolinie Gange­ su w porze przedmonsunowej są przecież jeszcze wyższe (45 stopni Celsjusza). Na koniec chciałbym podkreślić, że mimo okazjonalnych ostrzej­ szych sformułowań nie chodzi mi w żadnym wypadku o naigrawanie się z lekarzy, nie prowadzę też kampanii przeciw medycynie uniwersyteckiej. Zdaję sobie sprawę ze stresu i obciążenia, jakim poddawany jest lekarz. Niniejsza książka ma zawierać nie dogmaty, lecz inspiracje.

22

Nie dopuść, by doszło do tego, Byś pogodził się z diagnozą, Gdyż wtedy twój los zostanie przypieczętowany. Clemens Kuby, Untwerwegs in die ndchste Dimension

Wiemy, że borelioza z Lyme je s t odporna na antybiotyki. Mówienie, że ktoś został wyleczony, dlatego że otrzymał określoną ilość antybiotyków, nie ma sensu. Willi Burgdorfer, odkrywca krętków boreliozy, 2001

Terapia antybiotykowa może wyrządzić poważne szkody pacjentom z objawami przewlekłej choroby z Lyme oraz pacjentom z zespołem poborełiozowym. Henry M. Feder et al. i Ad Hoc International Lyme Disease Group, „New England Journal of Medicine” 357 (14), 4 października 2007

SPOTKANIE Z DEMONEM

W nocnym rytuale w łaźni inipi, w którym uczestniczyłem przed dziesięciu laty, brakowało dobrego ducha. Po części miało to zwią­ 23 zek ze mną: byłem przemęczony pracą i niewyspany. Denerwowa­ ło mnie siedzenie w kucki, zupełnie nago, stłoczony, ze spoconymi długowłosymi Indianami, których właściwie nie znałem, w ciem­ nym „brzuchu matki Ziemi”. Rozgrzane do czerwoności kamienie pośrodku okrągłego, obwieszonego kocami i filcowymi matami wi­ klinowego szałasu promieniowały przygniatającym żarem, z tyłu natomiast przez szczeliny szałasu mocno wiało mi po plecach. Medytacja, uroczyste przywołanie boskiego orła, bizona i innych indiańskich bogów w zwierzęcych postaciach przez Indianina pro­ wadzącego rytuał niespecjalnie do mnie przemawiały. Byliśmy w dolinie rzeki Neckar, gdzieś między winnicami przesiąknięty­ mi chemikaliami i bezdrzewnymi polami uprawnymi w okolicach Heidelbergu, należało więc raczej zaakcentować boskie zwierzęta i duchy tutejszej, otaczającej nas bezpośrednio natury, a nie odwoły­ wać się do jakichś abstrakcji. Chodziło o to, by połączyć się z ziemią tutaj, z jej roślinami, zwierzętami i duchami. Gdy wezwano kosmicz­ nego łobuza, kojota Shawnodese, który panuje nad południem i przy­ nosi ciepłe deszcze, prowadzący ceremonię zwrócił się do mnie. - Wolf, z pewnością pamiętasz tego oszusta, boskiego hultaja z czasu, który spędziłeś w Górach Skalistych. Wtedy odezwało się moje ego, które nastroszyło się i poszukało ważnego tonu światłego mędrca. - Tak, oczywiście, dobrze znam Shawnodese! - odpowiedziało. O świtaniu, gdy rytuał inipi dobiegł końca, zacząłem się tarzać w trawie mokrej od rosy, aby się ochłodzić. Wtedy w podbrzusze wgryzł mi się kleszcz. Zauważyłem to jednak dopiero dwa dni póź­ niej. Pajęczak dopadł mnie w stanie obniżonej odporności. Ale być może to Shawnodese mnie dopadł, odpłacając mi się za wycieczki mojego ego. Nie wolno wyzywać bogów i nie wolno igrać ze świętościami - czejeńscy czarownicy wciąż mi to powtarzali. Wkrótce od miejsca ukąszenia zaczął się tworzyć czerwony, wę­ drujący krąg, tak zwany Erythema migrans. Poza tym ogólnie nie czułem się dobrze, byłem zmęczony i rozdrażniony, bolała mnie gło-

Spotkanie z demonem

24

wa, źle sypiałem, widziałem nieostro, a węzły chłonne w pachwinie nieco nabrzmiały. Zaprzyjaźniony lekarz, nawiasem mówiąc wielki zwolennik ziołolecznictwa, zdiagnozował boreliozę i zaczął prze­ mawiać mi do rozsądku. Przy boreliozie kończą się zioła, tu pomogą jedynie antybio­ tyki, i to dużo! W dramatycznych wizjach odmalował mi przebieg zakażenia bakterią Borrelia burgdorferi przenoszoną przez kleszcze: jeśli na­ tychmiast nie zostaną włączone antybiotyki, to w drugim stadium zakażenia dochodzi do paraliżu, zwyrodnienia stawów, wędrują­ cego zapalenia stawów, uszkodzenia mięśnia sercowego i w końcu także do zaburzeń neurologicznych lub zapalenia opon mózgowych. W trzecim stadium człowiek ląduje na wózku inwalidzkim, ponie­ waż stawy odmawiają mu posłuszeństwa, może również dojść do zaburzeń koordynacji ruchu (ataksji), uszkodzenia nerwów czaszko­ wych, a nawet do ciężkiej psychozy. Bakteria ta to krętek spokrew­ niony z krętkiem bladym. I podobnie jak ta straszna choroba wene­ ryczna, tak i ta infekcja ma charakter nawrotowy, choroba przebiega falami; pacjent wierzy już, że znajduje się na drodze do wyzdrowie­ nia, a wtedy objawy powracają ze zdwojoną siłą. Cóż za diagnoza! We wszystkich innych przypadkach leczyłem swoje choroby przede wszystkim naparami ziołowymi, okłada­ mi, termoforem, gorącymi kamieniami, które sobie przykładałem, i dużą ilością snu. Co jednak miałem zrobić w tym wypadku? Prze­ cież musiałem zapewnić byt rodzinie. Przed laty w wyniku kuracji antybiotykowej doszło u mnie do nadkażenia, którego skutki dawały o sobie znać jeszcze wiele lat. Poza tym miałem świadomość, że an­ tybiotyki należy przyjmować wyłącznie z zachowaniem najwyższej ostrożności, ponieważ stanowią one gwałtowną ingerencję w nasz układ immunologiczny: niszczą symbiotyczną florę jelitow ą będącą istotnym elementem systemu odpornościowego organizmu; wytwa­ rzają w ciele warunki sprzyjające grzybom, wzmacniając działanie Candida albicans czy innych infekcji grzybicznych; m ogą wywołać reakcje alergiczne łącznie z rzadko spotykanym, niebezpiecznym dla życia wstrząsem anafilaktycznym. Zaburzony zostaje natural­ ny wewnętrzny „ekosystem”, normalnie chroniący nasz organizm przed zakażeniami. Targały m ną sprzeczne uczucia i robiłem sobie wyrzuty. Czyżbym był opętany paranoją wzbraniając się przed przyjmowaniem antybio-

Koniec ery antybiotyków Antybiotyki, podobnie jak kortyzon i sterydy, są - i tego jestem cał­ kowicie świadomy - świętymi krowami współczesnej medycyny. Nie wolno ich ruszyć. Także krytycy zawsze rozpoczynają swoje dywagacje od przyznania, że ta najpotężniejsza broń uznanej medy­ cyny uratowała życie milionów ludzi i że w koniecznych przypad­ kach antybiotyki są niezbędne. Być może. Czyż to nie penicylina uratowała życie mojego ojca, gdy będąc w niewoli w Egipcie w cza­ sie wojny, omal nie umarł na czerwonkę? Tymczasem jednak uzasadnione stało się pytanie, czy kosz­ ty stosowania antybiotyków nie są wyższe niż wynikające z nich korzyści. A wszystko zaczęło się tak optymistycznie. W 1928 roku bakteriolog Aleksander Fleming zauważył, że zarodniki pleśni z ga­ tunku Penicillinum, które przypadkowo dostały się do szalki Petriego z hodowlą gronkowca, zahamowały rozwój tych bakterii. To było genialne odkrycie: trujące grzyby zabijają bakterie chorobotwórcze. Niedługo potem, w roku 1935, patolog Gerhard Domagk odkrył antybakteryjne działanie sulfonamidów, skutecznych w walce z bakte­ riami gram-dodatnimi i gram-ujemnymi, a także z chlamydią i pier­ wotniakami.

25 Spotkanie z demonem

tyków? Czy naprawdę na tę chorobę nie wyrosło jeszcze żadne ziele? Czułem na sobie presję czasu. Każdego dnia - tak to sobie wyobraża­ łem - krętki rozprzestrzeniają się w moim ciele, atakując stawy, mózg i inne istotne dla życia narządy. Przeczytałem wszystko, co udało mi się znaleźć na ten temat. W lekarskim podręczniku dotyczącym dia­ gnozy i terapii Consilium Cedip Practicum (1995) natknąłem się na statystyki, które mówiły, iż 23,8 procent przebadanych robotników leśnych w Niemczech wykazywało obecność przeciwciał boreliozy, nie wiedząc nawet, że zostali zainfekowani. Badania American Medica Association (AMA, 1995) wykazały, że jedynie połowa pacjen­ tów ze zdiagnozowanąboreliozą rzeczywiście odczuła jej objawy. To natchnęło mnie nadzieją. Jeśli układ odpornościowy faktycznie ma zdolność wytworzenia przeciwciał, należałoby go w tym wesprzeć wszelkimi dostępnymi środkami. Ponieważ antybiotyki m ogą mieć działanie immunosupresyjne, doszedłem do wniosku, że nie stanowią niezbędnego i odpowiedniego środka terapeutycznego.

Spotkanie z demonem

26

Koniec II wojny światowej to czas pełnego zwycięstwa anty­ biotyków. Zdawało się, że plagi, które dotychczas dziesiątkowały żołnierzy - infekcje ran, choroby weneryczne - na zawsze znikną z powierzchni Ziemi. Zapanował nastrój euforii. Hitlerowcy zostali pokonani, a wkrótce pokonane zostaną również bakterie. Autoryte­ ty naukowe zapowiadały nawet koniec wszelkich chorób ludzkości. Lekarz amerykańskiego sztabu generalnego William Steward pod koniec lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku w wystąpieniu przed Kongresem Stanów Zjednoczonych obwieścił: „Epoka chorób za­ kaźnych skończyła się raz na zawsze. Ospa i polio zostały wyelimi­ nowane; malaria i gruźlica są na najlepszej do tego drodze” (Buhner 2002: 117). Dobrze pamiętam, że dzięki penicylinie na przełomie tysiącleci w roku 2000 miało już nie być chorób, a dzięki energii atomowej miały zniknąć wszelkie problemy energetyczne. Nikt nie podawał w wątpliwość dogmatu, zgodnie z którym to bakterie wywołują choroby i zarazy. Oficjalny sposób myślenia tamtej epoki miał czysto darwinistyczną naturę: w przyrodzie na wszystkich płaszczyznach toczy się zażarta walka o przeżycie i do­ minację: ludzie walczą z bakteriami, szkodniki z roślinami, pasoży­ ty ze zwierzętami użytkowymi. Walka ta była walką manichejską10, rywalizacją dobra ze złem. Bakterie stały bez wątpienia po stronie zła, podobnie jak jadowite węże, wilki czy wrogowie demokracji i postępu. W coraz bardziej zeświecczonej kulturze zachodniej owe niewidoczne dla ludzkiego oka drobnoustroje zajęły miejsce szatana i orszaku jego demonów. Ten zaś, kto stoi po stronie dobra, nie idzie na układ z szatanem! Takie myślenie zdobywało również coraz więcej zwolenników w zakresie zwalczania szkodników w rolnictwie: DDT, malathion, lindan i inne chemiczne trucizny miały chronić pożyteczne uprawy, inne trucizny - herbicydy - miały niszczyć chwasty. Taki model ro­ zumowania obowiązywał także w polityce: w czasie I wojny świa­ towej obie strony używały trujących gazów do zwalczania „szkod­ ników”, czyli przeciwnika, w II wojnie światowej do niszczenia

10 Manicheizm, nazwany tak od swego twórcy Maniego (Manesa, 216— 277 n.e.), reprezentował radykalny dualizm dobra i zła, światła i ciemności. Teo­ ria ta wywarła wpływ na naukę św. Augustyna i do dziś pobrzmiewa w islamie, kalwinizmie oraz niektórych prądach filozoficznych. Zob. Storl, Shiva, rozdz. 9, KOHA-Yerlag, 2002.

Bakterie jako małe diabełki. Rycina wiktoriańska, Londyn 1858

Spotkanie z demonem

27

zła służyły naloty dywanowe, obozy zagłady i bomba atomowa. W czasie zimnej wojny unowocześniano broń jądrową, biologiczną i chem iczną aby zlikwidować zarazki kapitalizmu bądź, zależnie od punktu widzenia, zarazki komunizmu. Dziś, podobnie jak bakte­ rie i wirusy w ciele, w globalnym świecie zdradziecko, podstępnie i z ukrycia tę nieuczciw ą nierówną wojnę prowadzą nieobliczalni terroryści. Zgodnie z takim modelem myślenia wojna antybiotykowa z mi­ kroorganizmami posługuje się niemal wyłącznie terminologią mili­ tarną: ostrzeliwuje się objawy, odbywa się inwazja zarazków, ciało jest polem bitwy, zabójcze komórki atakują obce komórki, fagocyty zajmują się sprzątaniem po udanej bitwie, a lekarze znajdują się na pierwszej linii frontu. Odbywają się kontrataki i zwycięskie wypra­ wy; zarazki napromieniowuje się, bombarduje, niszczy, wzmacnia układ odpornościowy, a przy dostatecznym wsparciu (finansowym) pewnego dnia uda się całkowicie wyplenić choroby zakaźne. Rzekomy wróg, mikroorganizmy, to największa grupa żywych organizmów na Ziemi, a także najstarsza. Żyją na tej planecie już od

Spotkanie z demonem

28

3,5 miliarda lat. Nadzwyczaj dobrze się przystosowują, są wszech­ stronne i wcale nie tak prymitywne, jak nam się wydaje. Dzięki nim gleba pozostaje żyzna i nie byłoby bez nich życia na Ziemi. Są przod­ kami organizmów wielokomórkowych. Są również naszymi przod­ kami. Najprawdopodobniej chloroplasty, niewielkie czerwone ciałka zawarte w komórkach roślinnych, które potrafią wchłaniać energię promieni słonecznych, także były niegdyś wolno żyjącymi organi­ zmami. Również mitochondria, odpowiedzialne w komórkach zwie­ rzęcych i roślinnych za oddychanie tlenowe, oraz plazmidy, przekazu­ jące część informacji genetycznej, były pierwotnie bakteriami, które w pewnym momencie stały się częścią komórek (Dixon 1998: 27). W szędzie na Ziemi bakterie i inne drobnoustroje trawią groma­ dzącą się nieustannie biomasę - około 400 miliardów ton rocznie - i uwalniają zgromadzoną w niej energię. Bez bakterii przetwa­ rzających celulozę w żołądkach bawoły, owce i bydło nie mogłyby trawić pokarmu roślinnego. Drobnoustroje atakują wszystko, co ob­ umiera i skąd uchodzą siły życiowe: jesienne liście, łajno, padlinę, chore tkanki. To ich najważniejsza rola w całej strukturze przyrody: dokonują procesu rozpadu (Storl 2001: 203). Także człowiek nie uniknie tego nieuchronnego procesu; my również jesteśm y częścią naturalnego krwiobiegu życia i śmierci, budowania i rozpadu. Gdy pod wpływem niekorzystnych okoliczności życiowych (wiek, złe odżywianie, trucizny zawarte w otoczeniu, promieniowanie, działa­ nia uboczne leków, stres czy - bo to również zaburza pracę układu odpornościowego - utrata radości i sensu życia) słabnie nasza siła życiowa, wtedy powstaje podatny grunt dla rozkładających bakterii, które pomagają nam pozbyć się naszej inkamacji. Nasze ciało zamieszkują biliony bakterii - więcej niż kiedykol­ wiek na Ziemi istniało i będzie istnieć ludzi. Na każdą komórkę ludzkiego organizmu przypada dziesięć mikroorganizmów (Blech 2000: 23). Ponieważ z reguły okazują się spokojnymi i pożyteczny­ mi współlokatorami, nawet nie uświadamiamy sobie ich obecności. Na ich konto idzie nawet kilogram masy ciała. Ochoczo zasiedlają skórę, usta, gardło, układ trawienny i pochwę, gdzie tworzą warstwę zapobiegającą wniknięciu zarazków chorobotwórczych. W XIX wieku w ramach rozwoju mikroskopii i później, pod wpływem łowców mikrobów, stwierdzono, że większość bakterii znajduje się w jelicie. „Śmierć czyha w jelicie” - mawiano wów­ czas; lekarze diagnozowali u pacjentów „zatrucie jelitowe”, popu-

11 Limfocyty B (limfocyty szpikozależne) tworzą wysoko wyspecjalizowane przeciwciała (immunoglobuliny) przeciw nieznanym intruzom (bakteriom, grzy­ bom, wirusom) i gromadzą informacje („komórki pamięci”). 12 Limfocyty T (limfocyty grasicozależne) jako limfocyty-zabójcy niszczą ko­ mórki obce dla organizmu; mogą też powstrzymać reakcję immunologiczną, gdy obrona okaże się skuteczna albo, jako „komórki pamięci”, gromadzą cechy intru­ zów.

29 Spotkanie z demonem

lam ością cieszyło się „oczyszczanie jelit” . Dziś wiemy, że bez dzie­ siątków miliardów wygłodniałych „gości”, bez około 500 gatunków bakterii zasiedlających jelita w ogóle nie moglibyśmy żyć. Błona śluzowa jelit o łącznej powierzchni około 200 metrów kwadrato­ wych to największy narząd układu odpornościowego. Tu, w śluzów­ ce jelit, organizm napotyka wiele rozmaitych bakterii: wchłania­ nych, rozpoznawanych, ponownie wydalanych i zapamiętywanych przez komórki odpornościowe - limfocyty B 11 i limfocyty T 12. W ten sposób nasi mikroskopijni przybysze ćwiczą i pobudzają nasz układ odpornościowy. W ten sposób dochodzi do tworzenia naturalnych przeciwciał przekazywanych do układu krwionośnego oraz limfatycznego i chroniących organizm (Blech 2000: 37). Flora bakteryjna jelit pomaga również w trawieniu pożywienia i dostar­ cza organizmowi istotnych substancji: witaminy K, wspomagającej krzepnięcie krwi, witaminy B (ryboflawiny), B6 (pirydoksyny) i B 12 (kobalaminy), biotyny, kwasu tłuszczowego, kwasu pantotenowe­ go i innych. Dziś wiemy też, że korzystne „środowisko jelitowe”, wspomagane przez bakterie kwasu mlekowego i probiotyki, chroni przed bakteriami chorobotwórczymi i namnażającymi się zwyrod­ niałymi komórkami. Również pochwa kobiety ma różnorodną florę. Kiedy dziecko rodzi się w sposób naturalny, przechodząc przez bra­ mę życia, wchłania matczyne bakterie, które szybko się rozmnaża­ ją. Cesarskie cięcie niesie ze sobą ryzyko osiedlenia się w jelitach dziecka bakterii chorobotwórczych (Cannon 1994: 169). Flora jeli­ towa niemowlęcia jest przyswajana przez immunoglobuliny (IgA) w mleku matki i mikroorganizmy zasiedlające sutki. Dzięki temu rozwija się układ odpornościowy niemowlęcia. Bakterie towarzyszą nam od setek milionów lat. W tym długim czasie wykształciły się symbiozy, które dla obu stron m ają życiowe znaczenie. Większość bakterii zamieszkujących nasze organizmy to nie zarazki chorobotwórcze, lecz, jak powiada Jórg Blech, zarazki „zdrowotwórcze”.

Spotkanie z demonem

30

Zdrową florę jelitow ą zaburzają i niszczą następujące czynniki: metale ciężkie, ekotoksyny, kortyzon, szczepienia, niewłaściwe ży­ wienie (nadmiar cukru i białek, śmieciowe pożywienie), czynniki psychiczne (stres, depresja, tłumiona złość) oraz antybiotyki. Antybiotyki, jak wynika z nazwy, są skierowane przeciw (anty) życiu (bio). Ich stosowanie oznacza wypowiedzenie wojny światu mikroorganizmów; zostały wynalezione, aby go zniszczyć. Ponie­ waż jednak dzielimy środowisko życia z organizmami, które roz­ winęły się razem z nami, takim atakiem przynosimy szkodę samym sobie. Straty, jakie ponosimy, to między innymi: • Powtarzające się kuracje antybiotykowe szkodzą niezwykle złożonej wewnętrznej ekologii ludzkiego organizmu, powodu­ ją tworzenie się procesów chorobowych, które m ogą skutkować stwardnieniem rozsianym, cukrzycą lub nowotworami (McTaggart 2000: 217). • Możliwe są reakcje alergiczne - od wysypki po śmiercionośny wstrząs anafilaktyczny. • Ekosystem flory jelitowej zostaje zaburzony, szczególnie w wy­ padku stosowania antybiotyków o szerokim spektrum działania. • Dziesiątkują one bakterie, które normalnie dominują w zdrowych jelitach, i sprzyjają bardziej niebezpiecznym mikroorganizmom, które także żyją w jelitach, lecz w innych okolicznościach są utrzy­ mywane w ryzach. Częstym skutkiem jest tzw. zespół jelita wrażli­ wego, wrzodziejące zapalenie jelita grubego i inne schorzenia jelit. • Może powstać nadkażenie. To znaczy, że większość symbiotycznych organizmów jednokomórkowych zostaje zniszczona, ustępu­ jąc miejsca szczególnie agresywnemu gatunkowi. Jest to przyczyna wielu trudnych w leczeniu infekcji dróg moczowych. • W ciągu ostatnich pięćdziesięciu lat od wprowadzenia antybioty­ ków (i masowych szczepień) nastąpił dramatyczny wzrost chorób autoimmunologicznych i alergii. Są powody, by sądzić, że istnieje tu jakiś związek. • Podstawą wielu antybiotyków, takich jak penicylina, są trucizny, które wydzielają grzyby, aby bronić się przed bakteriami. Antybio­ tyki tworzą korzystny dla grzybów klimat w organizmie, co z kolei sprzyja zakażeniu grzybami, na przykład Candida albicans. • Zażywając antybiotyki, stajemy się bardziej podatni na infekcje, ponieważ leki te tworzą w jelitach przestrzeń możliwą do zasiedle­ nia przez zarazki, które wniknęły z zewnątrz (Cannon 1994: 156). Organizm jest również słabiej chroniony przed wirusami.

31 Spotkanie z demonem

Rzekoma cudowna broń od samego początku była stosowana zbyt często i zbyt powszechnie. Wystarczyło tylko przyjść do ga­ binetu, a lekarz już zapisywał zastrzyki z penicyliny. Nowoczesne lekarstwo na każdą chorobę! Katar, naciągnięcie mięśni, bóle brzu­ cha, stany zapalne - penicylina była dobra na wszystko. W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych cudowny środek zapisywano więc bez żadnych ograniczeń nie tylko u nas, w Spencer, w stanie Ohio, lecz właściwie wszędzie. Aplikowano go przeciw grzybicom i chorobom wirusowym także wówczas, gdy infekcja znikłaby sama z siebie i prawdopodobnie lepsze okazałyby się proste domowe środki, takie jak napar z ziół czy leżenie w łóżku. Ocenia się, że od 40 do 70 procent antybiotyków zapisywano niepotrzebnie. Dziś na całym świecie produkuje się 50 milionów ton antybio­ tyków, przeważnie syntetycznych (Cannon 1994: 15). Większość z nich trafia do masowych hodowli zwierząt. Krowy i świnie dostają trzydzieści razy więcej antybiotyków niż ludzie. Antybiotyki mają zapobiec śmierci umęczonych zwierząt przed osiągnięciem wy­ maganej masy rzeźnej. Dzięki dodatkowi antybiotyków zwierzęta szybciej przybierają też na wadze. Tetracyklina uchodzi za skutecz­ ny środek wspomagający przybór wagi. Ponieważ wszystko to skła­ da się na obieg zamknięty, takie działania nie są obojętne również dla człowieka: tylko w samych Stanach Zjednoczonych 6,5 miliona przypadków zatruć jest powodowanych przez odporne bakterie sal­ monelli. Stosowanie antybiotyków jest opłacalne wyłącznie dla przemy­ słu. Drobne wytwórnie leków przekształciły się w międzynarodo­ wych gigantów. Na Zachodzie na leki i cele medyczne wydaje się tyle samo, co na zbrojenia. Chodzi o setki miliardów dolarów. Jedno i drugie, wojny i choroby - to elementy przemysłu strachu, strachem zaś można doskonale manipulować. Dziś obywatele USA w ydająna leki więcej niż na mieszkania i żywność razem wzięte. Ale wcale nie są przez to zdrowsi. Na początku nikt nie wierzył, że mikroorganizmy potrafią się bronić ani że m ogą wykształcić nowe, odporne formy. Naukow­ cy nie dostrzegali żadnego zagrożenia, ponieważ zgodnie z teorią ewolucji Darwina zmiany kodu genetycznego zachodzą nadzwy­ czaj rzadko. Obliczono, że częstotliwość przypadkowych mutacji wynosi jeden do miliarda na każde pokolenie. Bakterie rozmnażają się bardzo szybko: jedna bakteria dziennie wydaje na świat około 17 000 córek, każda z nich też ma 17 000 córek i tak dalej (bakterie

Spotkanie z demonem

32

boreliozy rozmnażają się znacznie wolniej). Ale także w tej błyska­ wicznej zmianie pokoleń nie widziano zagrożenia, ponieważ więk­ szość owych mutacji genetycznych to zwyrodnienia; w żaden spo­ sób nie zwiększają one szans na przeżycie, lecz kończą się śmiercią zmutowanego organizmu (Buhner 2002: 119). Rzeczywistość wyglądała jednak inaczej. Okazało się, że te mi­ kroskopijne organizmy nadzwyczaj szybko przystosowują się do zmieniających się warunków otoczenia. Antybiotyki oznaczają dla nich ogromny stres środowiskowy i presję selekcyjną. Już rok po pierwszym komercyjnym zastosowaniu penicyliny 14 procent bak­ terii gronkowca złocistego (Staphyllococcus aureus) było na nią od­ pornych. Obecnie w samych Stanach Zjednoczonych do szpitali trafia rocznie około trzech milionów pacjentów, którym antybiotyk już nie pomaga. Dwa miliony Amerykanów zapadają na trudne do wyle­ czenia infekcje szpitalne i mimo 14 000 oficjalnie zarejestrowanych substancji bakteriobójczych w wyniku takich infekcji umiera rocznie 100 000-150 000 ludzi (Garret 2001: 264). W Niemczech infekcje szpitalne dotykają rocznie 450 000-900 000 osób (Blech 2000: 186). Infekcje znowu atakują szerokim frontem. Jeden na siedem przy­ padków gruźlicy nie reaguje na antybiotyki. Nowa rasa pneumokoków z południowej Afryki, która prócz zapalenia płuc wywołuje również zakażenie ran, zapalenie uszu i zapalenie opon mózgo­ wych, jest odporna na leczenie antybiotykami. Światowa Organiza­ cja Zdrowia mówi o ośmiu milionach nowych przypadków gruźlicy: rocznie w wyniku zarazy uważanej za już dawno pokonaną um ierają trzy miliony ludzi. Rzeżączka, kiła, zapalenie opon mózgowych, za­ palenie płuc i inne plagi znów przybierają na sile. Przegraliśmy wojnę z mikrobami. Zażarta walka, jak ą leka­ rze prowadzą z zarazkami, zagraża pożytecznym, chroniącym nas bakteriom i sprawia, że jesteśmy bardziej podatni na schorzenia (Cannon 1994: 125). Nowe zarazki są bardziej niebezpieczne niż te z ery przedantybiotykowej: wyhodowaliśmy sobie superzarazki. Nieszkodliwi niegdyś współmieszkańcy naszych ciał stają się nagle zajadłymi kilerami - tak jak Escherichia coli, należąca do prawidło­ wej flory bakteryjnej i niestanowiąca problemu, która jednak zmuto­ wała do postaci E. coli 0157:H7. Również grzyby z rodzaju Candida są właściwie nieszkodliwe i problemem stają się dopiero wtedy, gdy następuje osłabienie sił obronnych organizmu i gdy zakłócona zo­ staje jego wewnętrzna ekologiczna równowaga.

Zbiorowa dusza bakterii To prawdziwie hiobowe wieści. Jak mogło do tego dojść? Jak drob­ noustroje dają sobie z tym radę? Naukowcy stopniowo odkryw ają że mikroorganizmy te są wprawdzie pozbawione mózgu i nie posiadają układu nerwowego, to jednak okazują się sprytnymi mistrzami sztu­ ki przetrwania, rejestrują to, co się wokół nich dzieje, nadzwyczaj inteligentnie reagują na antybiotyki i są w stanie przekazać swoje „doświadczenia” innym mikroorganizmom. Cytowany w „Newsweeku” mikrobiolog zdobył się nawet na nienaukowe stwierdzenie, jakoby owe „germs” były „clever little devils” (małymi sprytnymi diabełkami). Jak bakterie uodpamiają się na antybiotyki? Gdy ich otoczenie zostaje zatrute toksynami, nie czekają na przypadkowe mutacje, lecz podejmują działania w postaci celowych mutacji dostosowa­ nych do warunków otoczenia (Sheldrake 1993: 166). Lam arck13 się kłania! Amerykańscy naukowcy byli zdumieni, gdy stwierdzili, że do mutacji bakterii dochodzi często jeszcze, zanim zetkną się z no­ wym antybiotykiem, jakby w jakiś sposób potrafiły to przewidzieć (Buhner 2002: 123). Sheldrake tłumaczy ten zaskakujący fakt tym, 13 Jean-Baptiste de Lamarck, badacz przyrody, sformułował tezę, zgodnie z którą gatunki ulegają zmianom, ponieważ reagują na bezpośrednie bodźce ze śro­ dowiska i owe reakcje mają wpływ na materiał genetyczny. Ta ewolucyjna teoria została uznana za przestarzałą i zastąpiona teorią Darwina.

33 Spotkanie z demonem

Wylęgarnie zabójczych zarazków znaj dują się wszędzie tam, gdzie antybiotyki napotykająna nienaturalnie mocno zagęszczone skupiska ludzi i zwierząt: kurniki, tuczamie, fermy rybne, domy starców, żłob­ ki, więzienia, slumsy, schroniska dla zwierząt. Tu procent mutacji jest szczególnie wysoki. W USA krowom mlecznym wstrzykuje się genetycznie zmieniony hormon wzrostu BGH (Bovine Growth Hormone), który ogromnie zwiększa produkcję mleka, ale jednocześnie powoduje wzrost liczby ropnych zakażeń, co z kolei wymaga zwięk­ szenia dawek antybiotyków i w konsekwencji prowadzi do jeszcze większych mutacji bakterii. Odpady i ścieki z takich wylęgami prze­ dostają się do gleby i wód, a ponieważ większość antybiotyków roz­ kłada się bardzo powoli lub prawie wcale, zabijają tam pożyteczne mikroorganizmy bądź powodują ich mutację.

„ Choroba jako zakładnik boży Drzeworyt z Feldtbuch der Wundartzney H. v. Gersdorffa, 1530

Spotkanie z demonem

34

że mikroby są częścią pól morfogenetycznych, a pola te wykraczają poza granice przestrzeni i czasu. W obecności antybiotyków prędkość wymiany informacji między drobnoustrojami wzrasta stokrotnie. Odporne bakterie wymieniają się materiałem genetycznym (pierścieniami kwasów nukleinowych, plazmidami) nie tylko w drodze kopulacji z innymi przedstawicie­ lami swego gatunku, lecz przekazują informację również innym gatunkom bakterii. Przeskakujące bądź przemieszczające się geny (transpozony) są wydzielane do otoczenia i zbierane przez inne bak­ terie. Takie zjawisko wśród bardziej złożonych organizmów nie jest możliwe, chyba że zostanie wymuszone skomplikowaną manipula­ cją genetyczną. Odporne na wankomycynę14 enterokoki przekazały

14 Wankomycyna, antybiotyk o działaniu bakteriobójczym wnikający do błon komórkowych bakterii gram-dodatnich; przez długi czas był ostatnią nadzieją cho­ rych przeciw niebezpiecznym dla życia infekcjom.

w ten sposób swoją odporność bakteriom paciorkowca i gronkowca (Garrett 2001: 266). Także wirusy atakujące bakterie przenoszą in­ formacje dotyczące odporności na swych żywicieli. Niektóre bakte­ rie nauczyły się w taki sposób zmieniać swoją strukturę zew nętrzną aby trudniej było j ą zaatakować, inne nauczyły się szybciej usuwać toksyny ze swego systemu, neutralizować antybiotyki na drodze chemicznej czy wręcz wykorzystywać je jako pożywienie. Przypisując tym jednokomórkowym organizmom inteligencję, niebezpiecznie zbliżamy się do starych, dawno już nieaktualnych mistycznych wyobrażeń, na przykład myśli Paracelsusa, który po­ strzegał choroby jako „byty” duchowe, jako istoty pochodzące od gwiazd, od przyrody, od ducha czy nawet od Boga, których nie da się zabić ani wyplenić. To, co określamy mianem bakterii, zgodnie z tym punktem widzenia byłoby siłą czy też bytem w obrębie fizy­ kalnego pola działania. Tak zwane patogeny oraz przebieg choroby zawsze m ają tło duchowo-psychiczne. Szczepy bakterii - w rozumieniu Rudolfa Steinera - to niezwykle inteligentne istoty, zbiorowe „ja” czy też zbiorowa dusza. Jednak w odróżnieniu od jednostki ludzkiej ich komórki nie budują stałych narządów i nie tworzą organizmu. Ich niezliczona liczba wiedzie amorficzny tryb życia, są wolne i swo­ bodne. Można powiedzieć, że ich cielesność rozprzestrzenia się na całe regiony, kontynenty, a nawet na całą Ziemię. A mimo to kieruje nimi niewidzialna, typowa dla tego gatunku inteligencja, takie „ja” paciorkowca złocistego czy te ż ,j a ” bakterii boreliozy. Ich bezpostaciowo przemieszczające się „ciała” rozchodzą się niczym obłok czy też opary (miazma) i dokonują dzieła zniszczenia wyłącznie tam, gdzie znajdą właściwy teren i odpowiednią pożywkę. Jeśli zarazki występują masowo w jakimś narządzie lub części ciała człowieka, naturalne jest, że wywołują wszelkiego rodzaju stany zapalne, tak jak każde ciało obce wywołuje reakcję obronną(Steiner 1961: 329). Ale stany zapalne same w sobie nie są chorobą lecz tylko „dymem, który idzie od ognia” (Paracelsus 1942: 78), w skazów ką że na tym terenie dzieje się coś niedobrego. Chrześcijanie m ogą interpreto­ wać to inteligentne czy wręcz rozumne zbiorowe „ja” bakterii jako boskich serafinów zemsty, demonów bądź upadłe anioły, wysyłane wtedy, gdy człowiek nie żyje w zgodzie ze wszechświatem. Te anioły, demony czy przynoszące chorobę duchy bywają do­ strzegane przez obdarzonych odpowiednimi zdolnościami ludzi w innych stanach świadomości - we śnie, w przypadku utraty przy­

35 £a;

c o

£CL) ■D

N

.Si C (O 4->

O a

to

Spotkanie z demonem

36

tomności, w stanie psychodelii czy szamańskim transie. W czasie swej wędrówki przez Czechy do Wiednia Ryszard Wagner dostrzegł w pewnym gościńcu ducha cholery i rozmawiał z nim. Następnego ranka dowiedział się, że noc wcześniej w tym samym łóżku inny gość zmarł na cholerę. On sam się nie zaraził. Z relacji szamanów słyszeliśmy wielokrotnie, że świadome rozpoznanie i pozbawiony lęku kontakt z takimi nadprzyrodzonymi bytami często pozwala uniknąć cierpienia. Przerażające często formy objawiania się tych astralno-eterycznych bytów nie są rezultatem dowolnych, subiektywnych fantazji. To faktyczne transcendentalne doznania. Używając pięciu zmysłów i sprzętu technicznego, poszerzającego i wzmacniającego możliwo­ ści zmysłów, człowiek postrzega świat zewnętrzny, empiryczny. Ale innymi zmysłami - w proroczych snach, wizjach, w czasie szamań­ skich podróży - postrzegamy „wewnętrzną stronę rzeczy”, niemate­ rialny „świat astralny”, świat duszy, w których znajdują się też dusze zbiorowe, archetypy roślin, zwierząt i mikroorganizmów. Pierwotne ludy na całym świecie znają owe stworzenia zaludniające wewnętrz­ ną płaszczyznę zjawisk. Opowiadają o nich bajki i legendy, obrazowo przedstawiają je rzeźbione maski - irokeskie fałszywe twarze, tybe­ tańskie maski demonów, afrykańskie maski wudu, alpejskie berchty. A ponieważ choroby są bytami, tradycyjny szamański uzdrowiciel umie z nimi postępować, potrafi z nimi negocjować - jak zrobił to Ryszard Wagner - i uwolnić chorego z ich okowów. To do nich, a nie do ludzi będących obserwatorami - etnografów, strzelających fotki turystów czy ciekawskich dziennikarzy - skierowane są zaklęcia, okadzanie, rytuały i modlitwy. Na tym właśnie polega uzdrawianie przez szamana - na sporze z „duchem”, z chorobą. Objawy są wpraw­ dzie dokładnie obserwowane, lecz mają drugorzędne znaczenie. Problem z tym jest taki - jak sformułował to przed wieloma laty John Denton, mój profesor antropologii na Ohio State University że to wszystko wymaga rzadko spotykanych umiejętności, zdolności jasnowidzenia, którą nie każdy posiada. Tego nie da się sprawdzić naukowo. I w gruncie rzeczy jest to niedemokratyczne. Jeśli jakie­ goś twierdzenia nie da się sprawdzić albo, jak sformułował to filozof Karl Popper, nie da się go sfalsyfikować, jak w takim razie odróżnić prawdziwych wizjonerów od szarlatanów? Profesor Denton ma oczywiście rację. A jednak istnieją ludzie, którzy widzą rzeczy niedostępne dla innych, chyba że dopadnie ich

37 Spotkanie z demonem

uzdrawiający szok, inicjująca choroba, jak na przykład borelioza, i potrząśnie nimi, wyrwie ich z codziennego otępienia, wyostrzy im zmysły i obdarzy większą wrażliwością To właśnie ma być jeden z trwałych skutków boreliozy. Choro­ ba ta, nawet jeśli została wyleczona, pozostawia u dotkniętego nią człowieka podwyższoną wrażliwość. Staje się on Highly Sensitive Person (HSP), osobą nader wrażliwą (Aron 1999). Do tego aspektu zespołu poboreliozowego zaliczają się także większa intuicja i wy­ czucie przyrody. Tacy ludzie nie znoszą elektrosmogu emitowanego przez telefony bezprzewodowe, komórki i kuchenki mikrofalowe, nie cierpią też promieniowania niskiej częstotliwości pochodzącego od telewizora, komputera czy gniazdka elektrycznego. Wykańczają ich metale ciężkie i obciążenia geopatyczne. Cenią natomiast spo­ kój, medytację i pobyt w naturalnym otoczeniu. Kto wie, być może zadaniem bytu boreliozy jest uwrażliwienie współczesnego człowieka?

38

Przyroda zawsze ma rację, A błędy i pomyłki są zawsze sprawą człowieka. Johann Wolfgang von Goethe

I każdego żuczka, Każdego marnego żuczka, Pozwól mi j e wszystkie mocno trzymać, Niech mi żaden nie wypadnie, Niech moje dzieci znajdą drogę, Do całkowitego spełnienia... Pieśń zaklinacza deszczu z plemienia Zuni

MAŁY STAWONÓG NAPĘDZA ŚWIATU STRACHA

Małe miasteczko Old Lyme, liczące siedem tysięcy mieszkańców, leży nad cieśniną Long Island, oddzielającą stan Connecticut od Nowego Jorku. Miasteczko, pełne eleganckich białych drewnianych domków i starych kościołów z czasów kolonialnych, otaczają pod­ mokłe łąki i porośnięte lasami pagórki, które w czasie indian summer rozbłyskują jaskrawymi barwami. Pierwsi biali osadnicy poja­ wili się tu już w 1665 roku - dla Ameryki jest to kawał historii. Ale sławę temu miasteczku przyniosło coś zupełnie innego. Na początku lata 1975 roku jedna z matek zaczęła się zastana­ wiać, dlaczego miasteczko nawiedziła dziwna „epidemia zapalenia stawów”. Dwanaścioro dzieci zapadło na reumatoidalną postać tej choroby. Jak to możliwe, skoro reumatyzm jest przede wszystkim chorobą ludzi starszych? A przede wszystkim przecież reumatyzm nie jest chorobą zakaźną! Poza tym atak wydarzył się na początku lata, a przecież kości i stawy bolą raczej przede wszystkim w czasie chłodnej jesiennej pluchy. Dokładne obserwacje wykazały, że cho­ roba zaczynała się przeważnie od czerwonej, poszerzającej się pla­ my na skórze. Plama ta powstawała po ukąszeniu przez kleszcza15. Dziwna choroba otrzymała nazwę od nazwy miasteczka: mówiono teraz o chorobie z Lyme (Lyme disease). W lasach Nowej Anglii zdarzały się dotychczas ukąszenia przez kleszcze, choć nie tak często jak w ostatnich latach. Ugryzienie czy raczej ukłucie było wprawdzie uciążliwe, ale nigdy nie uważano go za problem. Nieproszonego gościa pozbywano się, przypalając go zapałką lub smarując odrobiną lakieru do paznokci. Teraz jed­ nak okazało się, że kleszcz wcale nie jest taki niegroźny. Sprawą zajął się pochodzący ze Szwajcarii Willy Burgdorfer, bakteriolog zatrudniony w Rocky Mountains Laboratories (Montana): przeba­ dał stawonogi i odkrył w ich żołądkach krętka, bakterię w kształcie korkociągu, która od tej pory nosi jego imię: Borrelia burgdorferi. W marcu 1983 roku opublikował w „New England Journal o f Scien­ ce” raport ze swych badań.

15 Kleszcz jeleni, Ixodes scapularis, dawniej: I. dammini.

39

Złoczyńca

Mały stawonóg napędza światu stracha

40

Kleszcze żyją także u nas. Ich naukowa nazwa to Idoxes ricinus {ricinus nawiązuje do nasion cudownego drzewa, rycynowca, przy­ pominających napęczniałego dojrzałego kleszcza). Słowo „kleszcz” pochodzi od czeskiego klist’ ‘kleszcz’, ros. kleść ‘ts.’, słoweń. klesć ‘chrząszcz jelonek’ < psłow. *kle set ‘kleszcz’ - nazwa wykonawcy czynności utworzona od psłow. czasownika *klestiti ‘ściskać, zgnia­ tać, np. kleszczami’ (poświadczone w staropolszczyźnie kleścić, kleśnić i nowszym kleszczyć); podstawą *kleik' - ‘ściskać boleśnie, uciskać, zgniatać, szczypać’16. Niemieckie Zecke oraz angielskie tick m ają pochodzenie starogermańskie i oznaczają „szczypacz”, „szczypiący owad” . Jako takie należały to „łabskich uciążliwców”, do „robactwa” sprowadzanego na ludzi i zwierzęta domowe przez złośliwych czarowników i jędze, powodujących wszelkie możliwe choroby. Germanie uważali, że robactwo tak samo jak ludzie i bydło żeruje na drzewach; złośliwi czarownicy udawali się więc do lasu i strząsali je z drzew (Mannhardt 1875: 14). Kleszcz to pajęczak długości 1-2 milimetrów, spokrewniony z roztoczami i świerzbowcem ludzkim. Na całym świecie istnieje około 650 gatunków kleszczy17. Większość gatunków kleszczy po wykluciu się z jaja przechodzi trzy stadia: larwy, nimfy i dorosłego osobnika. Drobniutkie larwy oraz mierzące od półtora do dwóch mi­ limetrów nimfy mają sześć odnóży, dorosłe osobniki - osiem. Klesz­ cze nie lubią bezpośredniego światła słonecznego; czają się w wilgot­ nych, cienistych zaroślach i czekają na przechodzący „posiłek”. Małe wampirki nie wspinają się jednak, jak się powszechnie uważa, na drzewa i nie spadają stamtąd na swoje ofia­ ry. W zaroślach wspinają się na wysokość do półtora metra, co odpowiada przeciętnej wysokości żywicie­ la, i czekają aż pojawi się człowiek lub zwierzę. Są wprawdzie ślepe, lecz dzięki specjalnym narządom na pierwszej parze kończyn rejestrująnajmniejsze zmiany otoczenia. Wyczuwają najlżejszy wstrząs spowodowa­ ny ruchem potencjalnego żywiciela, wyczuwają jego oddech zawierający dwutlenek węgla, jego wyziewy, 16 Źródło: Wikipedia - przyp. tłum. 17 www.wikipedia.org./wiki/Zecken.

woń potu (kwas mlekowy, kwas masłowy, amoniak), rejestrują zmia­ ny oświetlenia spowodowane jego cieniem; potrafią wyczuć zmiany temperatury nieprzekraczające kilku setnych stopnia, a potem szyb­ kim ruchem pełzającym udają się w obiecującym kierunku. Najbar­ dziej pociągają je ludzie z „kwaśnym potem”, czyli zestresowani lub odżywiający się nieracjonalnie, spożywający zbyt wiele mięsa i cu­ krów zakwaszających organizm. Drobniutkie larwy, nie większe od kropki na końcu zdania, żywią się krw ią przede wszystkim drobnych ssaków, myszy, szczurów, jeży, popielic, okazjonalnie także jaszczurek i ptaków. Jaja klesz­ czy nie zawierają krętków boreliozy. Kleszcze zarażają się dopiero od tych drobnych stworzeń, przede wszystkim od gryzoni, stano­ wiących swego rodzaju rezerwuar bakterii boreliozy. Krętki żyją­ ce w ciałach tych zwierząt natychmiast zauw ażają że do ciała ich żywiciela przyssała się larwa kleszcza. Zawarte w ślinie odurzające substancje chemiczne o działaniu immunosupresyjnym i antyhistaminowym, które kleszcze wstrzykują swemu żywicielowi, stano­ w ią dla bakterii sygnał do tego, by natychmiast podążyć w kierunku miejsca wkłucia, niczym opiłki żelaza w stronę magnesu. Stamtąd zarażają larwę lub nimfę kleszcza i opanowują jej jelita. W ten sposób bakteriami boreliozy zarażonych zostaje około 1 procent larw. Wśród nimf, które również wysysają krew zwierząt (w Europie), zakażonych jest prawdopodobnie około 10 procent po­ pulacji. Niemal 20 procent dorosłych kleszczy, które żerująna więk­ szych ssakach - samach, jeleniach, koniach, psach, ludziach - jest zarażonych boreliozą a około 1,5 procenta wirusem FSME (klesz­ czowego zapalenia mózgu). Te dane statystyczne należy jednakże traktować z wielką ostrożnością ponieważ stopień zarażenia różni się znacząco w zależności od regionu i badania nie są reprezentatyw­ ne. Według ostatnich szacunków w Stanach Zjednoczonych wśród samych nimf, w zależności od regionu, zarażonych jest 30 do 100 procent populacji (Buhner 2005: 19). Cykl od larwy do osobnika dojrzałego płciowo trwa od dwóch do trzech lat. Dorosła samica potrzebuje wiele krwi, aby około 3000 jaj, które złoży, mogło dojrzeć. Samce, które giną zaraz po zapłodnie­ niu, spożywają mniej krwi. Znalazłszy ciepłokrwistego żywiciela, kleszcz przestaje się spieszyć. Nim znajdzie odpowiednie do wkłu­ cia miejsce, może minąć kilka godzin. Zaprzyjaźniony lekarz homeopata dr Roland Giinther przypuszcza, że wybór miejsca wkłucia

Aparat kłujący kleszcza (w dużym powiększeniu)

Mały stawonóg napędza światu stracha

42

nie jest dziełem przypadku, lecz że miejsce, w które kleszcz wpija się w skórę aparatem kłującym zaopatrzonym w skierowane prze­ ciwstawnie haczyki, jest punktem akupunkturowym. Jego zdaniem należy kleszczowi na to spokojnie pozwolić i oddać mu parę kropli krwi, traktując to jako zabieg akupunkturowy. Pogląd tego nieortodoksyjnego lekarza diametralnie różni się od badań, według których niebezpieczeństwo zakażenia rośnie wraz z czasem, w którym mały wampir wysysa krew. Według wyników amerykańskich badań po dwunastu godzinach wysysania krwi nie ma niebezpieczeństwa za­ każenia, po 24 godzinach prawdopodobieństwo przeniesienia zaraz­ ków wynosi 30 procent, zaś po upływie 48-72 godzin sięga niemal 100 procent (Lósch et al. 2006: 16). Kiedy ciepła krew z ukąszonego ssaka lub człowieka wpływa do ciała kleszcza, w jego brzuchu rośnie temperatura i obniża się po­ ziom pH. Krętki natychmiast odbierają to jako sygnał: wiedzą teraz, że m ogą zasiedlić nowy organizm. Wykorzystując informację gene­ tyczną plazmidów, analizują wsysaną krew i rozpoznają czy jest to krew myszy, psa, samy czy człowieka. W krótkim czasie dostosowują swoją przemianę materii i błony komórkowe do danego organizmu. Zależnie od żywiciela zmieniają powierzchnię powłok białkowych, aby przechytrzyć komórki jego układu odpornościowego. Potem, za­ maskowane i opancerzone, wędrują z jelita, gdzie przede wszystkim przebywają do ślinianek kleszcza. To wymaga nieco czasu. A zatem to prawda: im dłużej kleszcz ssie krew, tym atakująca armia krętków ma większą szansę na zasiedlenie nowego organizmu. Ukąszony najczęściej nie zauważa ukłucia, ponieważ ślina klesz­ cza zawiera substancje przeciwbólowe i obniżające krzepliwość

Choroby przenoszone przez kleszcze Prócz boreliozy (choroby z Lyme) kleszcze mogą przenosić także cały szereg dość nieprzyjemnych infekcji. Czasami, choć bardzo rzadko, występują one równolegle z boreliozą. Według szacunków ekspertów istnieje od 120 do 800 chorób, które m ogą być przeno­ szone przez ukąszenie kleszcza. Są wśród nich: • Gorączka powrotna (Febris recurrens), której zarazki są rów­ nież krętkami. Objawy to nawracające ataki gorączki, powiększo­ na śledziona, plackowate krwawienie skóry i błon śluzowych, bóle mięśni i kończyn oraz rozmaite powikłania; • Babeszjoza (piroplazmoza), malariopodobna infekcja wywoły­ wana przez pierwotniaki, występująca przede wszystkim u zwierząt, czasami także u ludzi. W wyniku rozpadu komórek dochodzi do wy­ stępowania takich objawów, jak krwiomocz, anemia i żółtaczka; • Tyfus plamisty, dur plamisty, gorączka Q, gorączka okopowa, gorączka plamista to grupa schorzeń tyfusopodobnych (riketsjoz), wywoływanych przez bakterie o nazwie riketsja. Bakterie atakują

43 Mały stawonóg napędza światu stracha

krwi. Dopiero gdy zadziałają, kleszcz wprowadza swój aparat kłują­ cy, wyposażony w ustawione przeciwstawnie haczyki, w znieczulo­ ną skórę i dostaje się do drobnych naczyń krwionośnych. Przy uży­ ciu swego rodzaju kleju aparat gębowy zostaje przymocowany do skóry. Kleszcz pije krew przez dwa, trzy dni, czasem dłużej. W tym czasie zwiększa masę swojego ciała stu-, a nawet dwustukrotnie. Dopiero gdy jego rozciągliwy, skórzasty odwłok całkowicie się na­ pełni, odpada, składa jaja i obumiera. Kleszcze wytrzymują temperatury ujemne. Ale aktywne stają się dopiero wtedy, gdy wiosną temperatury przekroczą dziesięć stopni. Środek lata jest dla nich zbyt upalny, wtedy się skrywają. Dlatego do większości zakażeń boreliozą a także kleszczowym zapaleniem mózgu (FSME) dochodzi na początku lata. Kleszcze m ają również naturalnych wrogów: bardzo mroźne zimy dziesiątkują ich szeregi. Mrówki i pająki zjadają ich jaja i larwy Może je zaatakować kilka gatunków larw mączniaka, a także nicienie. Istnieją ptaki, dla któ­ rych kleszcz stanowi przysmak. Są też drobniutkie pasożytnicze osy {Ixodiphagus hookeri), które składają jaja na kleszczach: wylęgłe larwy os pożerają wtedy kleszcze od wewnątrz.

Mały stawonóg napędza światu stracha

44

wyściółkę naczyń krwionośnych (śródbłonek) i wywołują wysoką gorączkę, bóle głowy i kończyn, wysypkę plackow atą m ogą także wywołać zapalenie opon mózgowych i omdlenie kardiogenne. Spo­ krewniona z nimi jest gorączka Gór Skalistych (Rocky Mountain Spottet Fever), mniej niebezpieczna gorączka pięciodniowa i kilka innych infekcji; • FSME (kleszczowe zapalenie mózgu), kolejna choroba przeno­ szona przez kleszcze, wywołana prawdopodobnie przez wirusa, we wstępnym stadium daje objawy podobne do grypy (bóle głowy, bóle kończyn, gorączka). W rzadkich przypadkach rozwija się z niego, szczególnie u osób starszych, zapalenie opon mózgowych, które przenosi się na mózg. Żyjemy w czasach, w których mózg i inteligencja są otaczane bałwochwalczą czcią. Wizja szkodliwego dla mózgu kleszczowego zapalenia wywołuje więc niemal histerię. W Austrii zorganizowano kampanię, w ramach której zalecono mieszkańcom obszarów ryzy­ ka18 niezwłoczne przyjęcie szczepionki wynalezionej przez pew­ nego wiedeńskiego profesora. Rozklejone w całym kraju plakaty, przedstawiające w groteskowym powiększeniu uzbrojoną w chitynowy pancerzyk głowę monstrualnego kleszcza wraz ze szczypca­ mi i złowrogo wyciągniętymi do przodu kończynami, nie reklamo­ wały najnowszego thrillera rodem z Hollywood, lecz „szczepionkę przeciw kleszczom”. Skutkiem kampanii było zaszczepienie niemal 90 procent społeczeństwa w Austrii. W ciągu ostatnich lat sprzedano 35 milionów dawek szczepionki, co z pewnością cieszy udziałow­ ców producenta. Szczepionka markuje skuteczność w odniesieniu do wszystkich schorzeń przenoszonych przez kleszcze, ale działa jedynie na wirusa kleszczowego zapalenia mózgu. Nie uodparnia na boreliozę. Na te sprytne krętki do tej pory nie wynaleziono szczepionki (podobno istnieje już szczepionka przeciw boreliozie u psów. Przypuszczam jednak, że chodzi tu o szeroko zakrojony eksperyment bez informo­ wania o tym właścicieli czworonogów). W roku 1998 roku gigant farmaceutyczny GlaxoSmithKline obwieścił, że dostępna jest bezpieczna szczepionka (LYMErix). 18 Za obszary ryzyka uważa się regiony, w których w latach 1985-2005 w cią­ gu jednego roku co najmniej dwie osoby albo w ciągu pięciu lat co najmniej pięć osób zachorowało na FSME.

19 Pamela Weintraub, The bitter Feud over LYMErix, „HMS BeagleL: The BioMedNet Magazine” 106, 6 (2001), www.astralgia.com/magazine/bitterfeud.htm 20 www.impfschaden.info

45 Mały stawonóg napędza światu stracha

Szczepionka, opracowana na bazie jednego z bakteryjnych białek powierzchniowych (OspA), miałaby skłaniać układ odpornościowy do produkcji przeciwciał. Jak się wkrótce potem okazało, LYMErix miał tak wiele katastrofalnych skutków ubocznych, że już w 2002 roku musiano wycofać preparat z rynku z powodu powodzi pozwów o odszkodowanie. Wśród efektów szczepionki wymieniano wywo­ łanie bądź reaktywację gwałtownych objawów boreliozy. Własne komórki odpornościowe organizmu (komórki T) wariowały i zaczy­ nały atakować chrząstki stawów, jakby były one wrogą substancją. Kilka spośród zaszczepionych osób wylądowało na wózku inwa­ lidzkim, u kobiet w ciąży nastąpiły poronienia19. W ramach szczepień przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu jako ochronę podstawową zaleca się trzy zastrzyki w ciągu roku, a następnie po trzech latach i potem co pięć lat dawki przypomi­ nające. Prócz nieaktywnych, niezdolnych do rozmnażania wirusów FSME, wyhodowanych w tym celu w komórkach drobiu, szcze­ pionka zawiera wodorotlenek glinu, thiomersal, formaldehyd i, za­ leżnie od producenta, śladowe ilości antybiotyków. Jak głosi rekla­ ma, szczepionka jest niezbędna dla leśników i robotników leśnych, rolników, urlopowiczów, biegaczy, piechurów, a nawet dla bawią­ cych się dzieci. Za rezerwuar wirusów uważa się myszy, zwierzynę płow ą a także zakażone mleko kozie i owcze. W obliczu takiej mobilizacji można byłoby pomyśleć, że mamy do czynienia z prawdziwą epidemią kleszczowego zapalenia mó­ zgu. A jak jest w rzeczywistości? Na tak zwanych obszarach ryzyka, takich jak Austria, północna Szwajcaria i niektóre tereny na połu­ dniu Niemiec, znaleziono wirusa FSME u jednego na 900 kleszczy. U 60-70 procent zakażonych osób wirus nie wywołał żadnych skut­ ków; przeważnie nie wiedzieli nawet, że zostali ukąszeni. U 2 0 30 procent skończyło się na grypopodobnych objawach, jedynie u 5-10 procent wystąpiły objawy neurologiczne, które - głównie u dzieci - niemal zawsze ustępują samoistnie20. Ryzyko trwałego uszkodzenia wynosi 1 do 78 000. Natomiast uszkodzenia układu nerwowego występują u jednej na 32 000 zaszczepionych osób. Są to więc uszkodzenia, którym właściwie szczepionka powinna była

Mały stawonóg napędza światu stracha

46

zapobiec21. Ryzyka związanego ze szczepionką nie da się zatem uzasadnić! W Niemczech, kraju zamieszkanym przez 82 miliony ludzi, w ciągu roku odnotowuje się przeciętnie 261 przypadków klesz­ czowego zapalenia mózgu, w tym jeden ze skutkiem śmiertelnym. Oznacza to, że ryzyko śmierci wynosi 1 do 82 milionów. W Szwaj­ carii (7 milionów mieszkańców) według szacunków na FSME za­ pada 100 osób rocznie. W Austrii zaś (ponad 8 milionów mieszkań­ ców) w okresie od 1999 do 2004 roku odnotowywano od 41 do 82 przypadków rocznie. Mimo powszechnych szczepień w 2003 roku liczba ta wzrosła do 100, z trzema przypadkami śmiertelnymi. Epi­ demia? Ryzyko uderzenia pioruna jest większe! Należałoby uwzględnić coś jeszcze: krytycy szczepionki słusznie zauw ażają że objawy zachorowania na FSME m ogą zostać przy­ porządkowane wielu innym możliwym przyczynom, na przykład zatruciu pestycydami lub lekami. Badania wirusologiczne nie dają całkowitej pewności diagnozy FSME. W nikłym stopniu uwzględ­ nia się także wyjściowy stan zdrowia pacjenta (www.impfkritik.de. stan 23 maja 2006).

Naturalne środki w przypadku podejrzenia o FSME Tak jak w przypadku każdej innej choroby wirusowej - grypy, prze­ ziębienia, odry, opryszczki, gorączki Denga, świnki czy ospy wietrz­ nej - aby wspomóc proces zdrowienia, należy przede wszystkim żyć rozsądnie i wezwać na pomoc naturę: przebywać na świeżym po­ wietrzu i w promieniach słońca, odżywiać się w sposób racjonalny i zbilansowany, jeść dużo owoców i warzyw zawierających wita­ minę C. Także czosnek i cebula wzmacniają odporność organizmu. Do tego dochodzą kuracje ziołami leczniczymi i sokami o działaniu przeciwwirusowym (zob. także s. 244): • Napar z kwiatów czarnego bzu (Sambucus niger) oraz sok z doj­ rzałych owoców czarnego bzu. Sok jest szczególnie skuteczny w le­ czeniu takich chorób wirusowych jak półpasiec czy opryszczka. • Napar z krwawnika pospolitego działa napotnie, moczopędnie, odtruwaj ąco oraz wzmacnia odporność organizmu.

21 www.imptkritik.de

Ukąszenie przez kleszcza - środki ostrożności

• Wybierając się na łono przyrody: nasmarować nogi olejkiem ce­ drowym, olejkiem z goździków, z drzewa herbacianego, mięty pieprzo­ wej albo innym olejkiem eterycznym. Tak postępowali Indianie. Duży stopień ochrony osiągniemy, mieszając olejek z drzewa herbacianego, olejek z goździków i olejek z geranium z innym olejkiem do skóry. • Szybko usunąć kleszcza: do tej pory najczęściej używano specjal­ nych szczypiec, którymi chwytano małego krwiopijcę za kark i - jak to najczęściej czytamy w instrukcjach - wyciągano, kręcąc w stronę prze­ ciwną do kierunku ruchu wskazówek zegara. Kręcić w lewo czy w pra­ wo - te dyskusje możemy spokojnie pozostawić politykom, gdyż ani jedno, ani drugie nie jest prawidłowe (Konz 2000: 1337). Kleszcze nie wkręcają się w skórę, lecz się w nią wbijają. Dlatego najlepiej je po pro­ stu wyciągnąć. Dziś wiemy również, że tamte specjalne szczypce były zbyt duże. Zgniatały kleszcza, skutkiem czego opróżniał on zawartość swoich jelit do miejsca wkłucia. Jeszcze gorsze skutki pociągało za sobą praktykowane niegdyś powszechnie smarowanie kleszcza lakierem do paznokci, oliw ą klejem czy też przypalanie zapałką. Większość infekcji była właśnie konsekwencją takich prób pozbycia się kleszcza lub jego wyciskania. Drobniutkie larwy i nimfy najlepiej wyłuskać ostrym nożem albo odciąć golarką. Dorosłego kleszcza można chwycić pęsetą i wyciągnąć zdecydowanym ruchem. Następnie należy zdezynfekować miejsce ukłucia olejkiem z drzewa herbacianego albo jakimś innym olejkiem eterycznym (Borreliose SHG Kassel, marzec 2006). • Mieszkańcy regionów, gdzie występuje dużo zakażonych kleszczy, na przykład okolic Jeziora Bodeńskiego, mogą profilaktycznie przez trzy dni zażywać po trzy dawki homeopatycznej nozody boreliozy D3022. 22 Nozody (od gr. nosus = choroba) to substancje przygotowane według pro­ cedur homeopatycznych, produkowane z „chorego” lub patologicznego materiału, takiego jak krew, ropa, zarazki chorobotwórcze, komórki nowotworowe, w tym zaś przypadku z zainfekowanych kleszczy.

47 Mały stawonóg napędza światu stracha

• W śród innych roślinnych środków wzmacniających odporność i działających przeciwwirusowo wymienić można melisę cytryno­ wą w postaci naparu, nalewki czy ziół do kąpieli, dziurawiec zwy­ czajny w postaci naparu oraz jeżówkę w postaci nalewki. • Oczyszczająco i odtruwająco przy infekcjach wirusowych działa­ ją napar z pokrzywy, nawłoci pospolitej oraz sałatki ze świeżych wiosennych ziół (Storl 200b: 15).

Inne możliwości zakażenia

Mały stawonóg napędza światu stracha

48

Bakterie boreliozy znaleziono również u innych kłujących i wysysa­ jących krew owadów: pcheł, komarów, bąków; najprawdopodobniej one także m ogą przenosić boreliozę. Choć są nosicielami krętków, niebezpieczeństwo zakażenia nie jest wysokie, ponieważ nie do­ chodzi u nich do opróżniania jelit. Jednak mówi się o udokumen­ towanych przypadkach - w Connecticut oraz w Niemczech - zaka­ żenia przez pchły, a w Rosji przez roztocze. Kilku amerykańskich naukowców wierzy nawet, że możliwe jest zakażenie wypasanych zwierząt, krów i koni przez mocz, ponieważ okazało się, że krętki bez problemu przechodzą przez pęcherz moczowy i narządy układu moczowego (Buhner 2005: 17). Ponieważ jednak są one zdane na środowisko wewnętrzne organizmu, nie sądzę, żeby bakterie te mo­ gły przeżyć na zewnątrz, poza organizmem żywiciela. Pozostaje pytanie, czy borelioza, wbrew obiegowej opinii, może się przenosić z człowieka na człowieka. Jest to z pewnością możliwe w drodze transfuzji krwi, prawdopodobne jest również przeniesie­ nie bakterii wraz z przeszczepianym narządem bądź z matki na em­ brion. Istnieją badania dowodzące występowania krętków boreliozy w wydzielinach płciowych, spermie, łzach, moczu, a także w mleku matki. Niektórzy eksperci utrzymują nawet, że istnieją dowody na przenoszenie boreliozy drogą płciową oraz że partnerzy osób zaka­ żonych okazują się w czasie badania również seropozytywni (Harvey, W.T. i P. Salvato 2003: 746). Dr Lidia Mattmann, absolwentka uniwersytetu Yale i dyrektorka instytutu badań medycznych w Mi­ chigan, wierzy nawet, że wystarczy zwykły dotyk, aby przenieść zarazki boreliozy: niebezpieczny może być długopis, uścisk ręki czy dotknięcie klamki - prawdopodobnie mamy w tym wypadku do czynienia z typową amerykańską obsesją (Patricia Kane, Detoxifyin g Lyme, 2004, www.springboard4health.com). Raz jeszcze wi­ dzimy: dużo spekulacji, mało wiedzy. Krętki mogą zaatakować także nasze zwierzęta domowe: psy, koty, bydło, konie i krowy. Badania23 przeprowadzone w Szwajca­ rii wykazały, że u około jednej trzeciej badanych krów stwierdzono obecność przeciwciał boreliozy. Seropozytywne krowy nie miały jednak żadnych objawów. Także mleko zawierało przeciwciała. Stąd 23 Novartis Foundation, projekt 99A18.

Krętki boreliozy Przyjrzyjmy się dokładnie temu drobnemu żyjątku, przenoszonemu przez kleszcze na ludzi i ssaki. Wężowata bakteria, nazwana od Willy’ego Burgdorfera Borrelia burgdorferi, to krętek spokrewniony z krętkiem bladym, wywołującym kiłę (Treponema pallidum). Jego nazwa gatunkowa Borrelia pochodzi od strasburskiego bakteriologa Amedee Borrelia, który odkrył go w roku 1905. Borelie24, tworzące na całym świecie około 300 szczepów, sta­ nowią biologiczny cud. Są bardziej złożone od swych kuzynów: krętków bladych, krętków pinty25 oraz krętków frambezji26. To prawdziwi partyzanci, którzy z punktu widzenia Pentagonu medy­ cyny klasycznej prowadzą z nami nierówną walkę terrorystyczną. Oto kilka zaskakujących, typowych dla nich cech: • W ścianie komórkowej borelii znajduje się 21 plazmidów, nie­ wielkich owalnych tworów wyposażonych we własne geny i potra­ fiących przekazać bakterii informacje o układzie odpornościowym żywiciela oraz - w coraz większym stopniu - odporność na anty­ biotyki. Tak dużej ilości plazmidów nie znajdziemy w żadnej innej bakterii. • Borelie są wysoko wyspecjalizowane, w zasadzie nie da się ich wyhodować w warunkach laboratoryjnych, dlatego tak ciężko je zbadać. 24 http://www.wikipedia.org/wiki/Lyme_disease (04.12.2006; s. 5), 25 Pinta, endemiczna choroba tropikalnych rejonów Ameryki, wywoływana przez krętki (Treponema), pod względem serologicznym nieróżniąca się od syfilisu. 26 Frambezja, zwana też malinicą albo jagodzicą (ang. yaws, buba) to wywo­ ływana przez krętki tropikalna infekcja o przebiegu przypominającym syfilis, ale nieprzenoszona drogą płciową. Pod względem serologicznym nieróżniąca się od syfilisu.

49 Mały stawonóg napędza światu stracha

pojawiło się pytanie, czy boreliozą można się zarazić, spożywając mięso lub mleko? Wydaje się zatem, że w ostatnich latach borelie rozszerzyły krąg swej aktywności z saren i gryzoni na kolejne gatunki ssaków. Bo­ relie istnieją już od dawna, od setek milionów lat. Dziś jednak pod wpływem presji selekcyjnej wydają się znacznie szybciej mutować i zasiedlać kolejne organizmy żywicielskie.

Mały stawonóg napędza światu stracha

50

Borelia: wężykowaty krętek (zdjęcie: M.A. Pabst, Graz)

Krętki borelii potrafią się wkręcić w każdą tkankę ciała (zdjęcie: M.A. Pabst, Graz)

27 Gram-ujemne, gram-dodatnie: klasyfikacja bakterii według metody barwie­ nia Grama (Hans Gram, 1853-1938), bakterie gram-ujemne zabarwiają się na czer­ wono, gram-dodatnie natomiast na ciemnoniebiesko. 28 Dr Scott Taylor (2004), www.autoimmunityresearch.org/lyme-disease. 29 www.angelfire.com/me2/StarShar/Spiros.html

51 Mały stawonóg napędza światu stracha

• M ają trzy powłoki, przy czym zewnętrzna ściana komórkowa, podobnie jak u innych gatunków bakterii, składa się ze śluzowatej warstwy białek powierzchniowych (lipoproteiny bakteryjne BLP). Ten „śluzowy płaszcz” chroni je przed limfocytami T układu odpor­ nościowego. Płaszcz spełnia rolę czapki niewidki: przeciwciała i fagocyty nie rozpoznają ich jako ciała obcego (antygenu). U zwykłych bakterii gram-ujemnych27 te białka powierzchniowe są zakodowa­ ne tylko w trzech genach, u borelii zaś uczestniczy w tym 150 ge­ nów28. Geny te pozwalają im nieustannie i błyskawicznie zmieniać ich cechy rozpoznawcze, antygeny. Tych 150 genów sprawia także, że borelie potrafią się przystosować do rozmaitych uwarunkowań otoczenia (np. różnicy temperatur, wahań poziomu pH, środowiska wewnętrznego różnych organizmów, które zasiedlają). • Zależnie od warunków otoczenia borelie mogą przybierać rozma­ ite kształty. Obok normalnego kształtu korkociągu potrafią jeśli ich otoczenie jest skażone antybiotykami, odrzucić ściany komórkowe i przybrać kształt kulisty. Forma kulista (zwana także formą L) nie jest rozpoznawana przez komórki układu odpornościowego; można powiedzieć, że krętki tracą w ten sposób cechy rozpoznawcze, nie mają antygenów, po których można by je było poznać. Potrafią się też w ciągu jednej minuty otorbić. W postaci takiej torbieli czy zarodka (icystic form ) m ogą przetrwać niczym Śpiąca Królewna, czekając na bardziej sprzyjające warunki. Otorbione borelie, bez przemiany ma­ terii i podziału, mogą przetrwać co najmniej dziesięć miesięcy • Borelie m ogą się przyczepić do komórek ciała, a także do komórek odpornościowych (limfocytów B), za pom ocą enzymów wydrążyć otwór w ich ścianach komórkowych, uśmiercić jądro, a następnie użyć powłoki komórkowej jako „przebrania” albo „maski” . W ten sposób owym małym terrorystom Al Kaidy mikroświata udaje się uniknąć rozpoznania przez komórki układu odpornościowego29. • Borelie kopiują (replikują) fragmenty swych genów, wbudowująje potem w ścianę komórkową i wysyłają te odłamki, tzw. blebs, w po­ dróż po organizmie żywiciela. W ten sposób wprowadzają w błąd komórki układu odpornościowego żywiciela i odwracają ich uwagę.

Mały stawonóg napędza światu stracha

52

• Posiadają zatem umiejętność oszukiwania układu odpornościo­ wego na różne sposoby i wykorzystywania go do swoich celów. W przypadku borelii pewną rolę odgrywa przypuszczalnie mimikra cząsteczkowa. To znaczy, że borelie w taki sposób zmieniają cząsteczki na swej powierzchni, że przypominają one cząsteczki własne organizmu, maskując je przed komórkami układu odporno­ ściowego. Jeśli mimo to organizm rozpozna je jako antygeny, reak­ cja immunologiczna może się zwrócić nie tylko przeciw zarazkom, lecz także przeciw tkankom organizmu żywiciela. Skutkiem są cho­ roby autoimmunologiczne: to znaczy, że komórki układu odporno­ ściowego atakują komórki własnego ciała, na przykład chrząstki lub osłonki mielinowe. • Sterują i manipulują swoim żywicielem, wydzielając peptydy oraz produkty przemiany materii i tworząc korzystne dla siebie śro­ dowisko. W ten sposób oddziałują również na uczucia i nastrój swe­ go żywiciela; być może m ogą nawet wpływać na jego myśli i de­ cyzje. Znamy to zjawisko z grzybów (Candida), które w ludzkim organizmie m ogą wywoływać wilczy głód na słodycze. • Potrafią się wprawdzie ukryć także w komórkach, lecz ich prze­ strzeń życiowa znajduje się przede wszystkim między komórkami. W koloidalnych, galaretowatych substancjach (chrząstce, płynach oka, komórkach śródbłonka30, mielinowych osłonkach nerwów, tkance bliznowej) czują się lepiej niż w rzadkiej krwi czy limfie. Mimo więc że są obecne, często nie stwierdza się ich występowania w osoczu. • Są bardzo ruchliwe. Za pom ocą biczyków i rozciągliwego włók­ na osiowego wwiercają się niczym korkociąg w tkankę ciała i za­ siedlają płyny ustrojowe. W ten sposób w ciągu kilku dni potrafią przewędrować przez całe ciało i wniknąć do głębiej położonych tka­ nek, gdzie nie dotrą do nich antybiotyki. Krętki mogą przeniknąć do wszystkich tkanek, oczu, wątroby, śledziony, stawów, pęcherza moczowego, naczyń włosowatych itd. W ciągu dziesięciu dni od zakażenia przekraczają barierę krew-mózg, co nie udaje się nawet białym ciałkom krwi (Grier 2000). • Aby przeżyć, potrzebują niewiele tlenu. M ogą się ukryć przed ko­ mórkami układu odpornościowego w chrząstce, tkance bliznowej,

30 Śródbłonek: warstwa komórek wyścielająca naczynia krwionośne i limfa tyczne, serce, żebra i otrzewną.

53 Maty stawonóg napędza światu stracha

włóknach nerwowych, środbłonkowej wyściółce naczyń krwiono­ śnych i innych słabo ukrwionych, ubogich w tlen tkankach. • W przeciwieństwie do większości innych bakterii, takich jak bak­ terie gronkowca czy paciorkowca, które dzielą się raz na 20 minut, borelie rozmnażają się niezwykle powoli. Dzielą się raz na 12-14 godzin. Dzięki temu są mniej podatne na antybiotyki, ponieważ większość antybiotyków atakuje tworzące się ściany komórko­ we w trakcie fazy dzielenia i namnażania. Jeśli środowisko im nie sprzyja, borelie potrafią także przetrwać dłuższy czas w stanie spo­ czynku, nie dzieląc się. Ogólnie biorąc, cykl rozmnażania następuje u nich w rytmie księżycowym, raz na 28 dni. Bakterie, które dzielą się co dwadzieścia minut, można zwalczyć antybiotykami w ciągu tygodnia lub dwóch; aby uzyskać ten sam efekt w przypadku borelii, trzeba byłoby zażywać antybiotyk codziennie nawet przez półtora roku (Grier 2000). • M ają wysoką wrażliwość chemotaktyczną. Posiadają zdolność bardzo szybkiego wydalania toksyn antybiotykowych ze swych or­ ganizmów. • M ogą znieść temperatury do -5°C . Borelie występują nawet w Oceanie Arktycznym i zarażają żyjące tam ssaki morskie. Nie wytrzymują natomiast temperatur powyżej 42 stopni Celsjusza. Cóż można na to powiedzieć? To naprawdę godne podziwu. Mamy do czynienia z prawdziwym nadmikroorganizmem.

Borelioza - czy w ogóle istnieje?

54

„Medical Times”, 16.4.2000

Nowicjusza w leczeniu boreliozy można poznać po tym, że uparcie przepisuje antybiotyki, które ogólnie działają jedynie krótkoterminowo i przynoszą niewiele długofalowych korzyści. Zaobserwowaliśmy poważne i trwałe skutki uboczne [na skutek dłuższego zażywania antybiotyków], na przykład załamanie nerwowe, szumy w uszach, osłabienie układu odpornościowego i inne. Dr med. D. Klinghardt, specjalista od boreliozy, 2005

Wyniki trzykrotnych badań prowadzonych metodą randomizowaną podwójnie ślepej próby z placebo wykazały, że dodatkowe kuracje antybiotykowe u pacjentów z utrzymującymi się długo objawami subiektywnymi - p o odbytej odpowiedniej terapii w początkowym stadium boreliozy - wiążą się z istotnym ryzykiem i niewielkimi bądź żadnymi korzyściami. „New England Journal of Medicine” 357 (14), 4 października 2007

NOWA ZARAZA

Chyba żadna inna choroba nie wodzi lekarzy za nos tak bardzo jak borelioza. Często pozostaje nierozpoznana. Większość ukąszeń nie wywołuje żadnych skutków, nawet jeśli kleszcz był zarażony krętkiem. Sprawnie funkcjonujący układ odpornościowy we wczesnym stadium szybko radzi sobie z intruzem. Czasem jednak powstaje stan zapalny. Czerwony, owalny rumień rozszerza się odśrodkowo od miejsca ukąszenia i po kilku dniach lub tygodniach znika. Ów ru­ mień wędrujący jest uważany za najważniejszą diagnostyczną ozna­ kę zarażenia krętkiem, lecz nie występuje on w każdym przypadku. Następujące po nim schorzenia, objawiające się setkami rozmaitych symptomów, najczęściej są przez lekarzy błędnie diagnozowane. Właściwie nie istnieją objawy główne. Borelioza jest mistrzem ka­ muflażu i potrafi naśladować niemal każdą chorobę: może wywołać wędrujące bóle stawów, mięśni i ścięgien, szumy w uszach, bóle głowy, problemy z oczami, drętwienie kończyn, zmęczenie, zabu­ rzenia rytmu serca, paraliż mięśni twarzy, gorączkę, sztywnienie karku, zaburzenia autonomicznego układu nerwowego, bóle żołąd­ ka i jelit, drżenie kończyn, bóle w klatce piersiowej i wiele innych zaburzeń. Może również dojść do załamania nerwowego, zaburzeń pamięci krótkotrwałej, przygnębienia, lęków i napadów agresji. Jak lekarz ma sobie poradzić z taką wielością możliwych objawów? Diagnozuje fibromialgię, CFIDS (zespół chronicznego zmęczenia), stwardnienie rozsiane, toczeń, chorobę Parkinsona, chorobę Alzhei­ mera, reumatoidalne zapalenie stawów, stwardnienie słupów bocz­ nych zanikowe, stan minimalnej świadomości (MCS) albo zabu­ rzenia psychiczne i leczy je odpowiednio według przyjętych metod i środków. Mylne diagnozy prowadzą jednak do błędnego leczenia, co do­ datkowo komplikuje sprawę. Pacjent, który zgłasza się do gabinetu z bólem stawów, jest leczony preparatami zawierającymi kortyzon, działającymi przeciwbólowo i przeciwzapalnie (glukokortykosterydami). Problem z tymi cudownymi lekami polega jednak na tym, że jednocześnie zmniejszają odporność organizmu, ułatwiając działa­ nie krętkom. Stosując przez dłuższy czas preparaty kortyzonu, nale­ ży się spodziewać również innych, nadzwyczaj niepożądanych skut­

55

Nowa zaraza

56

ków ubocznych: zaniku mięśni i kości, zaburzeń przemiany materii, „księżycowej twarzy” w wyniku odkładania się tłuszczu i wody na twarzy, podwyższonego ciśnienia krwi, zwiększonego ryzyka zakrzepicy, ścieńczenia skóry (zapalenia zanikowego skóry), depresji, zaburzeń snu, u kobiet zaburzeń cyklu miesiączkowego. Niedawne badania wykazały, że u 60 procent pacjentów, u których zdiagnozowano stwardnienie rozsiane, stwierdzono obecność krętka boreliozy (Klinghardt 2005), zatem to krętki lub ich toksyny uszkodziły mielinę, czyli osłonę włókien nerwowych. Często pacjenci, u których choroba zaatakowała mózg i układ nerwowy, są kierowani na lecze­ nie psychiatryczne. Właścicielka sklepu papierniczego w naszym mieście, miła, spokojna kobieta, roztrzaskała w drobny mak szafę. „Sama siebie nie poznawałam” - powiedziała. Są to zjawiska typo­ we dla neuroboreliozy. Jeśli jednak u pacjenta wystąpi rumień wędrujący, Erythema migrans, zorientowany w tematyce lekarz najczęściej zleca wykona­ nie badań serologicznych krwi. Najpierw testu pod nazwą ELISA (Enzyme Linked Immune Sera Assay), a jeśli wypadnie on dodat­ nio, przeprowadza się dokładniejszy test Western Biot. Jeśli ten test nie wykaże u pacjenta obecności przeciwciał boreliozy, pacjent jest w dalszym ciągu leczony objawowo metodami konwencjonalnymi. Jeśli jednak wynik testu jest dodatni albo surowica zawiera przeciw­ ciała, wtedy z reguły na kilka tygodni włączane są antybiotyki. Jeśli, co się często zdarza, owa kuracja antybiotykowa „przy użyciu śrutówki” nie przynosi rezultatu, nie pozostaje najczęściej nic innego, jak podać jeszcze więcej antybiotyków. Jest wielu pacjentów, którzy otrzymywali antybiotyki przez wiele miesięcy, także dożylnie. Gdy po przeprowadzonej (rzekomo skutecznej) kuracji antybio­ tykowej objawy pojawią się ponownie, mówimy o zespole poboreliozowym (Post-Lyme-Syndrome, PLS) albo pacjent usłyszy zarzut, że jest symulantem lub hipochondrykiem, który tylko wmawia sobie chorobę. Zanim borelioza zostanie zdiagnozowana, upływają prze­ ciętnie 22 miesiące, a pacjent odwiedza siedmiu lekarzy31.

31 www.reimerhbo.com/lyme_dis.htm

Dlaczego wyniki testów nie są miarodajne

Jak to możliwe, że wyniki są tak rozbieżne? • Badania surowicy, na przykład ELISA czy Western Biot, określa­ ją jedynie miano przeciwciał33. Przeciwciała IgM rozwijają się do­ piero w trzecim tygodniu po ukąszeniu kleszcza, maksymalną war­ tość osiągają między czwartym a szóstym tygodniem, zanikają zaś po upływie ośmiu tygodni. Jeśli więc test zostanie wykonany zbyt wcześnie, wynik jest przeważnie ujemny, mimo że organizm został zaatakowany. Także zbyt wczesne zastosowanie antybiotyków może zmniejszyć immunologiczną odpowiedź organizmu. • Z drugiej strony przeciwciała IgG, które rozwijają się później, po­ zostają we krwi przez wiele lat; nawet gdy pacjent jest już dawno wyleczony i w jego organiźmie nie ma krętka boreliozy, wynik testu jest dodatni. • Błędne reakcje dodatnie mogą wystąpić również przy schorze­ niach autoimmunologicznych, infekcjach bakteryjnych (zwłaszcza kile) i niektórych infekcjach wirusowych, takich jak opryszczka czy zakażenie wirusem Epsteina-Barr34. 32 Porównanie wyników badań diagnostycznych w kierunku boreliozy w 516 laboratoriach (uczestnicy Wisconsin State Laboratory of Hygiene/College of Ame­ rican Pathologists Proficiency Testing Program) w „Journal of Clinical Microbiology” 1997, 35 (3): 537-543. 33 Lyme-Borreliose. Merkblatt fiir Arzte, B g W i RKI, Koln 1996. 34 Przy miareczkowaniu (titracji) określenie ilości przeciwciał lub antygenów, które w rozcieńczeniu powodują mierzalną pozytywną reakcję.

57 Nowa zaraza

Wielu lekarzy wierzy, że ELISA i Western Biot dostarczają konkret­ nych, pewnych danych. Ale kiedy zweryfikowano te testy, okazało się, że ilość błędnych wyników sięgała 55 procent32 - były to wyni­ ki błędnie ujemne (osoby niezarażone uznano za zarażone) lub błęd­ nie dodatnie (osoby zarażone uznano za niezarażone). Testy te nie są więc miarodajne. Poza tym z różnych laboratoriów przychodziły różne wyniki, czasem nawet identyczne próbki krwi były interpreto­ wane w odmienny sposób. Skoro sprawa tak się przedstawia, równie dobrze lekarz, aby się dowiedzieć, czy pacjent jest zarażony, mógłby rzucić m o n etą - orzeł czy reszka? Lekarz zajmujący się tą tematyką stwierdził, że najlep­ szym testem jest zapytanie pacjenta, jak się czuje.

Nowa zaraza

58

• Kolejnym problemem diagnostycznym jest wielość szczepów i rodzajów borelii o odmiennych wzorcach serologicznych. • Jak widzieliśmy w poprzednim rozdziale, borelie są mistrzami kamuflażu i manipulacji. Chowają się w komórkach ludzkich oraz słabo ukrwionych tkankach i maskują swoje antygeny, w związku z czym przeciwciała czasem w ogóle się nie wytwarzają. • Gdy przeciwciała przylgną do antygenu bakterii, aby zneutrali­ zować nieproszonego gościa, nie można już ich zidentyfikować jako przeciwciał. Są teraz częścią kompleksu przeciwciało/antygen. Współczesne metody badawcze nie umożliwiają jednakże analizy takich kompleksów. To znaczy, że jeśli istnieje wiele antygenów, ilość przeciwciał może się zmniejszyć: wprawdzie były, ale teraz, jako element akcji obronnej organizmu, są związane z antygenami. Może się więc zdarzyć, że pacjenci z największymi zakażeniami m ają w testach niskie miano przeciwciał. • W ogóle miano przeciwciał nieustannie się zmienia i w rozmaitych stadiach choroby może być niskie bądź nie występować w ogóle. Nikt nie potrafi powiedzieć, czy infekcja jest jeszcze aktywna, czy została już wyleczona. Prócz testów ELISA i Western Biot istnieją jeszcze inne testy, jed­ nak są one równie problematyczne: • Badanie płynu mózgowo-rdzeniowego polegające na wkłuciu igły do punkcji w kręgosłup nie tylko daje 30 procent błędnych wy­ ników, ale także jest bolesne i ryzykowne. • Test łańcuchowej reakcji polimerazy (PCR) wykrywa sekwen­ cje genetyczne, drobne strzępki DNA krętka we krwi, skórze, moczu lub płynie stawowym i pomnaża je wiele milionów razy. Wykazuje jednak podobne słabości co Western Biot i ELISA. • Tak zwany LTT-Borelioza (test transformacji limfocytów) ma na celu określenie aktywności zarazków, ale i on jest niewystarczający. • Opracowany przez dr Jo Anne W hitaker (Bowen Research Institure, Floryda) test RIBb (Rapid Identification o f Borrelia burgdorferi) jest badaniem fluorescencyjnym na obecność przeciwciał-antygenów w płynach ustrojowych. Od roku 1999, jak donosi badaczka, wszyst­ kie testy mają wynik dodatni, ani jeden nie był negatywny. Doszła do wniosku, że „problem nie tylko nie jest endemiczny, lecz obecnie osiągnął rozmiary epidemii” (Whitaker 2003: 11).

Ponieważ uzyskanie miarodajnych wyników badań nastręcza tyle trudności, nikt nie wie dokładnie, ile jest przypadków zakażeń bo­ reliozą. Szacunki ekspertów znacznie się od siebie różnią. Ile przy­ padków jest błędnie diagnozowanych albo wręcz niezgłaszanych? A może lekarze diagnozująboreliozę zbyt często? Szwajcarski Fede­ ralny Urząd Zdrowia (BAG) informuje o 3000 nowych przypadków boreliozy w Szwajcarii rocznie, twierdząc jednocześnie, że są one łatwe do wyleczenia35. Amerykańska instytucja Center for Disease Control (CDC, Atlanta, Georgia) podaje szacunkowo dla Stanów Zjednoczonych 20 000 zachorowań rocznie; badania prowadzone na Harvardzie mówią natomiast o 200 000 nowych zakażeń (Buhner 2005: 4). CDC szacuje ogólną liczbę zakażonych w samych Stanach Zjednoczonych na 1,8 miliona. Dr Kinderlehrer (2002) zakłada na­ wet 18 milionów. Według statystyk Borreliose Bund w Niemczech, Nationales Referenz-Zentrum Borrelien (Monachium) i Instytutu im. Roberta Kocha (Monachium) co roku odnotowuje się w Niemczech 60 000-100 000 nowych przypadków boreliozy. Tym samym bore­ lioza jest drugą po salmonellozie najczęstszą chorobą zakaźną w tym kraju (Stephan Górisch, Echo Online, Darmstadt, 22.3.2006). Eksperci od boreliozy, dr Harvey i dr Sarvati (Diversified Medical Practices, Houston, Texas) oceniają, że 15,5 procent ludności świata, a więc niemal miliard ludzi, jest zainfekowanych krętkiem. Lekarz Lee Clowden wierzy zaś, że połowa przewlekle chorych cierpi na boreliozę z Lyme („Nutra News”, październik 2003). Jak

35 Hans-Peter Zimmermann w „Tagesanzeiger” Zurych, 25.2.2007.

59 Nowa zaraza

• Visual Contrast Sensivity Test (VCS) mierzy stopień zakażenia układu nerwowego, w szczególności nerwów wzrokowych, przy użyciu neurotoksyn lipofilowych. Zakłada się, że rozpuszczalne w tłuszczu toksyny bakteryjne przyczepiają się do nerwów wzroko­ wych, co prowadzi do tego, że zakażony człowiek słabiej odróżnia odcienie szarości. Leczenie polega na uśmierceniu najpierw borelii antybiotykami, a następnie usunięciu toksyn cholestyraminą obni­ żającą zawartość tłuszczu we krwi (zob. s. 114). Wyniki badań kon­ trolnych każą wątpić, czy zaburzenia postrzegania odcieni szarości są w ogóle typowe dla borelii.

już powiedzieliśmy, te statystyki to tylko szacunki. Ci eksperci, któ­ rzy m ają do sprzedania jakiś cudowny środek albo nową terapię, przeważnie przedstawiają większe liczby

Nowa zaraza

60

Stadia choroby 36 Podobnie jak w przypadku kiły, w przebiegu boreliozy można wyróż­ nić trzy stadia. Choć nie istnieją miarodajne objawy główne, podej­ muje się próby ich ustalenia. W pierwszym stadium byłby to rumień wędrujący (Erythrea migrans). W drugim stadium jest to „paraliż twarzy” - zamknięta powieka, opadający kącik ust - oraz zespół Bannwartha (towarzyszące zapalenie opon mózgowych), a w trze­ cim stadium chroniczne zapalenie stawów (artretyzm z Lyme) i za­ nikowe zapalenie skóry (Akrodermatitis chronica atrophicans), skutkujące tak zwaną pergaminową skórą. Podobnie jak kiła, także borelioza ma charakter nawrotowy. Po ustąpieniu objawów i pozornym wyleczeniu może wybuchnąć na nowo. Oto niektóre objawy wraz z bliższym opisem: 1. Rumień wędrujący, czerwonawy krąg rozszerzający się od miejsca ukąszenia, w środku bledszy, przez wielu lekarzy jest uważany za naj­ ważniejszą wskazówkę diagnostyczną świadczącą o zakażeniu borelio­ zą. Ale występuje on u mniej niż połowy zakażonych. Rumień uchodzi za znak działającego układu odpornościowego. Inne objawy tego sta­ dium to gorączka, wyczerpanie, sztywnienie pleców, bóle głowy, bóle kończyn, obrzmiałe węzły chłonne. 2. Po kilku tygodniach lub miesiącach: nawrotowe bóle stawów (artre­ tyzm z Lyme, artralgia), często przechodzące ze stawu na staw, bóle mięśni (mialgie), paraliż twarzy, zapalenie opon mózgowych (neuroborelioza), ból zębów, drżenie, paraliż Bella. 3. Późne stadium przewlekłe: borelioza z Lyme, wielki „naśladowca” wielu różnych chorób, może w tym stadium zostać błędnie zdiagnozowana jako stwardnienie rozsiane, reumatoidalne zapalenie stawów, ze­ spół chronicznego zmęczenia, późne stadium kiły, choroba Alzheimera, zespół jelita wrażliwego, toczeń, sklerodermia, fibromialgia itp. 36 disease.

Taylor Scott, Lyme Disease 2004, www.autoimmunityresearch.org/lyme-

Skąd się nagle wzięła borelioza? Borelioza z Lyme to nowa choroba. Odkryto ją w małym miastecz­ ku Lyme dopiero w 1975 roku. W literaturze medycznej pojawia się po raz pierwszy w 1982 roku. Wprawdzie w połowie XX wieku odnotowano sporadyczne relacje dotyczące na przykład rumienia wędrującego, rozprzestrzeniającego się wokół miejsca ukąszenia przez kleszcza; w 1902 roku niemieccy lekarze Herxheimer i Hartmann opisali odbarwioną, pomarszczoną bibułkową skórę (Akro­ dermatitis chronica atrophicans) w postaci obserwowanej dziś jako jeden z podstawowych objawów boreliozy. W 1930 roku pewien szwedzki lekarz zaobserwował, jak rumień skórny przekształcił się w chroniczne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Poza takimi pojedynczymi przypadkami nawracająca choroba wielonarządowa wywoływana przez ten gatunek krętka była nieznana. Jak powstała i skąd się nagle wzięła? Istnieje wiele przypuszczeń. Przyjrzyjmy się krótko kilku najbardziej rozpowszechnionym teo­ riom: • Czy borelioza jest starą chorobą, której istnienia sobie po prostu nie uświadamiano?

61 Nowa zaraza

Najczęstszymi objawami są: • Zapalenie stawów, najczęściej kolanowych, przy czym u 11 procent chorych dochodzi do zniszczenia chrząstki. • Zanikowe zapalenie skóry (Akrodermatitis chronica atrophicans), które równie dobrze może zostać zinterpretowane jako efekt długotrwa­ łego stosowania kortyzonu: skóra jest cienka jak bibułka od papierosów, o niebieskawym zabarwieniu, pomarszczona, z obrzękami lub zanikiem podskórnej tkanki tłuszczowej. • Zapalenie mięśnia sercowego (karditis) • Paraliż, zaburzenia psychiczne (neuroborelioza) • Zespół chronicznego zmęczenia CFIDS (Chronićfatigue immime dysfunction syndrom) • Psychoza Mimo właściwego leczenia biomedycznego (kuracji antybiotyko­ wej) 50 procent chorych uskarża się na późne powikłania.

Nowa zaraza

62

Brytyjskie czasopismo medyczne „Lancet” (październik 1995) opublikowało informację o wyschniętych kleszczach na lisach, któ­ re wypchano w Austrii w 1854 roku i przechowywano w muzeum. Dwa spośród zakonserwowanych kleszczy zawierały ślady DNA borelii. W uszach zakonserwowanych myszaków z Massachussetts, pochodzących z roku 1894 roku, także znaleziono genetyczne ślady tych krętków. Czy w tamtym czasie bakterie te nie były aż tak zja­ dliwe? A może poszczególne objawy były po prostu interpretowane jako różne choroby? • Czy jest to mutacja, która poszerzyła krąg ewentualnych żywi­ cieli? Między innymi także o ludzi? • Czy jest to mutacja, kontrofensywa owych bakterii i mikrosko­ pijnych żyjątek, którym wypowiedzieliśmy zmasowaną wojnę an­ tybiotykową? Czyż te drobne żyjątka nie dysponują inteligentnym, wszech­ stronnym duchem, mszczącym się za gwałt zadany naturze? Czy to Gaja, matka Ziemia, przywołująca do porządku rozhukaną ludz­ kość, która wyrwała się spod kontroli? • Czy może chodzi wręcz o organizm, który wydostał się z pracowni genetycznej lub laboratorium jakiegoś producenta broni biologicz­ nej? W USA szerzy się pogłoska, że borelioza została stworzona przez nazistów jako broń biologiczna. Podobnie jak konstruktorzy rakiet (np. pionier podróży kosmicznych Werner von Braun) oraz sa­ molotów odrzutowych, również eksperci od broni biologicznej mieli zostać uprowadzeni do Ameryki w ramach tajnego przedsięwzięcia Operation Paperclip. Podobno Pentagon zlecił im dalsze prowadze­ nie doświadczeń na bakteriach i wirusach na wyspie Plumb Island, oddalonej od Lyme o dziewięć mil. W latach pięćdziesiątych mieli eksperymentować z zarażonymi kleszczami, które potem miały zo­ stać zrzucone z samolotów na Rosjan albo rządzoną przed Fidela Castro Kubę. Niestety, zdarzały się awarie i przecieki. Co jakiś czas obserwowano, że w czasie odpływu na wyspę prze­ pływają z Connecticut samy i się tam pasą. Czyżby zaraziły się od zmodyfikowanych genetycznie kleszczy? Ptaki wędrowne regular­ nie odpoczywały na Plumb Island. I tak w roku 1967 z wyspy wy­ szła prawdopodobnie tak zwana Dutch Duck Plague, pomór dzikie­ go ptactwa, który ujawnił się najpierw na położonej nieopodal Long Island. Mniej więcej w tym samym czasie prawdopodobnie rozprze­ strzeniły się boreliozowe mutanty, które tymczasem wymknęły się spod kontroli.

37 www.ww4report.com.

63 Nowa zaraza

Plumb Island nie jest już dziś używana, ale za to wybudowano nowe „Centrum Badawcze Bioterroryzmu” przy University o f Texas w San Antonio, w którym prowadzi się badania nad wąglikiem, tularem ią (gorączką zajęczą), cholerą, boreliozą z Lyme, Desert Valley Fever - według opinii ekspertów to wszystko potencjalna broń biologiczna - oraz innymi zarazami powodowanymi przez pasożyty i grzyby (Bionia, World War 4 Report, luty 2007)37. Takie zagma­ twane informacje, masowo krążące w Internecie, m ają oczywiście więcej wspólnego z Hollywood niż z rzeczywistością i są doskonałą pożywką dla wszelkiego rodzaju paranoików. • Czy choroba spowodowana ugryzieniem przez kleszcza stała się problemem dopiero wskutek masowego zachwiania naturalnej równowagi w wyniku ingerencji człowieka w ekosystem? Dietrich Klinghardt, lekarz specjalizujący się w boreliozie, przy­ puszcza, że z powodu wzrostu temperatury wskutek efektu cieplar­ nianego populacja owadów kłujących i pasożytów, działających jako wektory tej choroby, gwałtownie rośnie. W wyniku wyrębu lasów ciśnienie cząstkowe tlenu na Ziemi w ciągu ostatnich 150 lat spadło z 30 do 19 procent. Jak przypuszcza Klinghardt, w atmosferze uboż­ szej w tlen organizmy beztlenowe rozwijają się lepiej, zaś rozwój or­ ganizmów bardziej złożonych jest zaburzony (Klinghardt 2005: 10) (zob. także s. 65: „Samy i myszy: czynniki ekologiczne”). • Czy może krętek boreliozy nie powoduje zachorowania, lecz jest jedynie oportunistycznym mikroorganizmem, który pojawia się, gdy układ odpornościowy tak czy inaczej cierpi na skutek przewlekłego zatrucia - metale ciężkie, amalgamat, zatrucie lekami, elektrosmog, późne skutki szczepionek itp.? Być może w ten sposób można wyjaśnić, dlaczego wśród zwie­ rząt szczególnie atakowane są psy, krowy i konie. Układy odporno­ ściowe tych zwierząt są bowiem nieustannie osłabiane przez ciągłą dezynfekcję, szczepienia, odrobaczanie i stosowanie antybiotyków. A może borelia jest wręcz symbiontem, który do tej pory spokojnie sobie żył w naszych organizmach, a teraz obarcza się go odpowie­ dzialnością za rozmaite schorzenia? • A może boreliozowa panika jest wręcz spiskiem możnych po­ pleczników establishmentu farmaceutyczno-medycznego? Choć niektórzy lekarze widzą w boreliozie jedynie zwykłą in­ fekcję bakteryjną, którą stosunkowo łatwo zwalczyć antybiotykami,

Nowa zaraza

64

inni eksperci z dziedziny medycyny m ówią o nierozpoznanej pan­ demii, która dotknęła już setek milionów ludzi. Wykazują, iż borelie potrafią zmylić nie tylko układ odpornościowy, lecz także lekarzy, markując inne choroby i nie dając się wykryć w testach. 50 pro­ cent chorób - sarkoidoza, toczeń, stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona, stwardnienie zanikowe boczne (ALS), autyzm, zespół chronicznego zmęczenia, fibromialgia, zespół chemicznej wrażli­ wości (MCS), zwyrodnienie stawów, obniżona odporność, choroba Alzheimera, schizofrenia i wiele innych chorób psychicznych - to w rzeczywistości zamaskowane boreliozy. Według opinii profeso­ ra L.H. Mattmanna u ponad 80 procent wszystkich Amerykanów stwierdza się w badaniu mikroskopowym obecność we krwi kręt­ ków boreliozy (Klinghardt 2005: 2). Pandemia, której w zasadzie nie da się jednoznacznie stwier­ dzić za pom ocą dostępnych testów i która przywdziewa niezliczone maski, to potencjalny miliardowy interes. Rak, AIDS, SARS i inne przerażające inscenizacje powoli tracą efekt szoku. Nowiutka, pod­ stępna, niemal niewytłumaczalna inwazja krętków to świetna okazja, by napędzić ludziom stracha i wyciągnąć od nich trochę pieniędzy. Działacze państwowej służby zdrowia i właściciele koncernów far­ maceutycznych zaznaczają właśnie teren, rozpoczyna się medialna propaganda skierowana przeciw tym obrzydliwym kleszczom i złej, podstępnej bakterii, cwani lekarze wskakują do odjeżdżającego po­ ciągu. • A może w przypadku tej nowej choroby chodzi wręcz o nieroz­ poznaną inwazję przybyszy z kosmosu, na przykład z Marsa albo z Plutona, albo nawet z odległej galaktyki, jak utrzymuje kilku mo­ ich „odjechanych” przyjaciół, fantastów i technoświrów. Niemal niewykrywalne obce cywilizacje wykorzystują krętki jako pojazdy, aby dostać się do naszych ciał oraz umysłów i nimi się posłużyć. Potrafią przechytrzyć układ odpornościowy, przeprogramowują przemianę materii, co z kolei zmienia uczucia i emocje człowieka. Najeźdźcy atakują ludzki system informacyjny (układ nerwowy) i w ten sposób niechybnie wpływają na myślenie czło­ wieka. Ludzie, którzy zostali w ten sposób opanowani i nie m ają psychicznej i moralnej siły, by wytrwać i zmienić swoje życie aż po najgłębiej położone jądro, stają się instrumentami w rękach tych stworzeń - jak ci, którzy zostali ukąszeni przez wampira i sami stają się wampirami.

Sarny i myszy: czynniki ekologiczne Zarazy i epidemie nie powstają w pustej przestrzeni. Czynniki spo­ łeczne i duchowe, gęstość zaludnienia, higiena, życiowe nawyki 1 odżywianie się odgrywają istotną rolę jako wektory chorób zakaź­ nych. Do najistotniejszych powodów powstawania epidemii zali­ czane są jednak czynniki środowiskowe. Kiedy w okresie neolitu ludzie zamknęli zwierzęta w zagrodach i zaczęli wysiewać nasiona, powstały problemy, o jakich wędrujący myśliwi i zbieracze nie mie­ li nawet pojęcia. Nowe zjawisko osadnictwa umożliwiło dziesięcioa nawet stukrotny wzrost liczby ludności. Nadwyżki można było gromadzić w formie zapasów, nowe struktury władzy regulowały ich rozdział. Spichrze i magazyny przyciągały jednak szczury i my­ szy, razem z przywleczonymi przez nie wszami, pchłami i innym robactwem przenoszącym bakterie. Rosnąca ilość odpadów i nie­ czystości stała się wylęgarnią much, pleśni i bakterii. Już w czasach

65 Nowa zaraza

Także Riidiger Dahlke, znany psychosom atyk leczący głodów­ ką i terapeuta reinkarnacji, mówi w kontekście zakażenia boreliozą 0 M arsie i Plutonie, ale nie w znaczeniu odległych wrogich planet, lecz w formie praobrazów bądź prazasad, które działają z głębi naszego psychosomatycznego jestestwa. W swoich książkach, Krankheit ais Symbol (2007) i Aggression ais Chance (2006), mówi o wewnętrznym świecie, wewnętrznej przestrzeni psychicz­ nej, w której Mars reprezentuje męską, Pluton zaś żeńską zasadę agresji. Kleszcze, owe „podstępne małe wampiry”, i krętki, choć tak odrażające i bezlitosne, dają nam szansę, byśmy we własnym wnętrzu stanęli z ow ą agresją oko w oko. W zywają nas, byśmy skonfrontowali się z w łasną podstępnością i bezwzględnością. M amy sprawdzić, „jak dalece siedzimy jak kleszcz w czyimś fu­ trze lub pozwalamy innym przyssać się do kogoś jak kleszcz. Jaka trucizna zmienia wtedy właściciela? W jakim zakresie przepływa, jaki zaburza? W jaki sposób cierpi na tym również własna ruchli­ wość?”. Dla Dahlkego choroba ta pełni więc w dzisiejszych czasach funk­ cję pedagogiczną i jest dla nas szansą, byśmy duchowo wznieśli się ponad siebie samych. Aby to uczynić, musimy przywołać moc i od­ wagę dzielnego Marsa, a także bezwzględność Plutona.

Nowa zaraza

66

przedhistorycznych rolnicy z plemienia Bantu w środkowej Afryce stworzyli idealne warunki komarom przenoszącym malarię, wyci­ nając część pierwotnych lasów. Do dziś nieczystości wpływające do strumieni, stawów i kanałów nawadniających powodują takie cho­ roby, jak wirusowe zapalenie wątroby, cholerę i - przede wszystkim w Egipcie, afrykańskich tropikach i południowej Afryce - bilharcjozę (schistosomatozę), która stała się drugą po malarii najbardziej rozpowszechnioną chorobą tropikalną. Ślimaki wodne żywiące się nieczystościami są pośrednimi żywicielami przywr z rodzaju Schistosoma, które wpijają się w skórę kąpiących się lub brodzących w wodzie ludzi i przenikają do narządów wewnętrznych, wątroby i mózgu. Od czasów neolitu udomowione zwierzęta dzielą bezpośrednią przestrzeń życiow ą z człowiekiem. Wiele mikrobów żyjących na zwierzętach domowych przystosowało się do organizmu ludzkiego i znalazło w człowieku nowego żywiciela. Na przykład wirus za­ razy bydlęcej przekształcił się w wirus masowy i złagodzoną tym ­ czasem postać choroby Ospa i gruźlica wydają się kolejnym pre­ zentem od bydła. Grypę zawdzięczamy prawdopodobnie kaczkom, brucellozę krowom, owcom i kozom, a nasz najlepszy przyjaciel, pies, podarował nam krztusiec (Diamond 1999: 207). Dla organi­ zmu ssaki są potężnym poligonem, jeśli nie żyją na wolności zgod­ nie z zasadami danego gatunku, lecz ciasno stłoczone, źle żywione i otoczone własnymi nieczystościami. Ekolodzy są przekonani, że zmiany środowiska naturalnego ode­ grały istotną rolę w powstawaniu i rozprzestrzenianiu się boreliozy. Około roku 1990 uświadomiono sobie, że choroba z Lyme, odkry­ ta w latach 1975-1976 najpierw w Nowej Anglii, rozprzestrzeniła się jako epidemia na wszystkie stany USA, a także na Europę. 90 procent przypadków boreliozy stwierdzono jednakże w Nowej An­ glii, i to na terenach wiejskich, które wcześniej zostały całkowicie wykarczowane. W latach 1982-1990 podwoiła się liczba zakażeń w tym regionie, położonym na wybrzeżu między Nowym Jorkiem a stanem Maine. Profesor Harvardu Art Spielman wraz z kolega­ mi zajęli się tym zaskakującym odkryciem; odpowiedzialnością za now ą chorobę obarczyli zdegradowane przez człowieka środowisko naturalne (Garrett 1995: 554). Pod koniec XVIII wieku wykorzystywano lasy jako źródło ener­ gii dla przemysłu metalowego i rezerwuar materiałów budowlanych.

67 Nowa zaraza

W XIX wieku rozwój poszedł tak daleko, że trzeba było wprowadzić drewno opało­ we. Pierwotne puszcze znikły na zawsze, a wraz z nimi wil­ ki, kojoty i pumy. Stopniowo Myszak odrastały zarośla, które nie dają tyle cienia. Ogołocone niegdyś pagórki pokrył rzadki strup klonów i brzóz. Samy, oposy (dydelfy) i gryzonie, takie jak wiewiórka szara, wiewiórka ziemna, nornice i myszaki, które stały się nieomal plagą, rozmnażały się, nie obawiając się drapieżników. Wkrótce bez oporów wdarły się do miast. Bambi i słodkie wiewióreczki żerowały teraz bez przeszkód na rozległych, wypielęgnowanych trawnikach, w ogrodach, na łą­ kach i polach golfowych przedmieść rozrastających się w kierun­ ku wolnej niegdyś przestrzeni. W tym samym biotopie szaleją psy i koty, raczkują dzieci, młodzież gra w piłkę nożną i softball, a ro­ dziny urządzają niedzielne pikniki. Kleszcze jelenie (Ixodes dammini lub I. scapularis), wczepione w sarny i gryzonie, wdzierają się w ten sposób w ludzką przestrzeń życiową. Nawet gdyby zamknąć wszystkie samy, jak twierdzi profesor Spielman, nic by to nie dało, ponieważ długofalowym rezerwuarem borelii są myszaki, które słu­ żą za źródło pożywienia przede wszystkim larwom i nimfom klesz­ cza. Znikły nie tylko drapieżniki, które niegdyś trzymały te gryzonie w szachu, lecz także potężne dęby i modrzewie, które latem rzucały tak głęboki cień, że kleszcze nie mogły się dobrze rozwinąć. Poważną rolę odegrało także masowe stosowanie od lat pięćdzie­ siątych tak zwanych środków ochrony roślin w ogrodach i na po­ lach. Rozpryskiwane bez umiaru insektycydy i pestycydy zabijały mrówki, pająki i osy, ale także ptaki żywiące się jajami, larwami, nimfami i kleszczami w wieku rozrodczym. Choroba z Lyme nie ogranicza się już do wiejskich terenów w N o­ wej Anglii. Od lat osiemdziesiątych do zakażeń borelioząu ludzi do­ chodzi także w Kalifornii. Tam, nad Pacyfikiem, nie ma ani kleszczy jelenich, ani myszaków, które mogłyby pełnić funkcję rezerwuaru krętków, jest za to gatunek szczura drzewnego o ciemnych łapkach, który służy jako żywiciel pośredni dla dwóch różnych gatunków kleszcza. W Teksasie i na południowym wschodzie USA nosicielem krętka boreliozy jest natomiast kleszcz z gatunku Amblyomma ame-

Nowa zaraza

68

ricanum (lone-star-tick). W Australii natomiast odpowiedzialnością za wywoływanie objawów przypominających boreliozę obarcza się innego żywiciela, inny gatunek kleszcza (/. holocyclus) oraz inny szczep bakterii. W Japonii jest to Borrelia japonica, B. tanukii, B. myamoto i B. turdae, w Chinach B. sinica. Wszystkie one są uwa­ żane za B. burgdorferi w szerszym rozumieniu (sensu lato). W Europie nosicielem boreliozy jest nie kleszcz jeleni, lecz, jak już widzieliśmy, kleszcz pastwiskowy (Ixodes ricinus), a krętki nie­ koniecznie m uszą należeć do gatunku Borrelia burgdorferi. M ogą to być także B. afzelii, B. garinii, B. spielmani, a w Portugalii B. lusitaniae. Również w Europie istotną rolę odgrywają czynniki środowi­ skowe. Według obiegowej teorii kleszcz pastwiskowy znosi wpraw­ dzie dobrze niskie temperatury, ale długie, bardzo mroźne zimy powodują śmierć większości osobników. Ocieplenie klimatu, które w ostatnich latach obdarza nas łagodnymi zimami, prawdopodobnie przyczyniło się do skokowego wzrostu populacji kleszczy. Łagod­ ny klimat przenosi dalej na północ zarazki chorobotwórcze, które występowały niegdyś tylko na południu. Sztucznie utrzymywana zimowym dokarmianiem wysoka populacja saren i jeleni, ulubio­ nych żywicieli kleszczy w wieku rozrodczym, sprzyja rozmnażaniu się tych stawonogów. Prócz nadmiernej populacji dzikiej zwierzyny istotnym czynnikiem może być także zdziesiątkowanie populacji li­ sów, żywiących się przede wszystkim drobnymi gryzoniami. Przeciwko przytoczonej powyżej teorii przemawiają obserwacje „kleszczowego papieża”, dra Norberta Satza: w czasie ciepłych zim kleszcze padają z głodu. Kleszcze potrzebują zamarzniętego pod­ łoża, aby zapaść w zimowe odrętwienie i zaoszczędzić energię. Po łagodnych zimach było faktycznie mniej kleszczy i mniej zgłoszo­ nych przypadków FSME („Neue Zurcher Zeitung” 7 maja 2008). Co pewien czas słychać narzekania, że tak dużo kleszczy jak dziś nie było jeszcze nigdy. W okolicach Jeziora Bodeńskiego nie moż­ na się już beztrosko położyć na łące lub pod drzewem. Od jednego z leśników słyszałem, że widział sarnę, do której przyczepionych było kilkaset kleszczy.

Choroba-alibi?

38 Zob. przypis 33.

69 Nowa zaraza

Mimo to pewną zagadką jest, dlaczego choroba wywoływana przez kleszcze, przed rokiem 1980 właściwie nieznana, rozprzestrzeniła się, przybierając rozmiary epidemii jednocześnie w Europie, Ame­ ryce i Australii. M onika Falkenrath, sama ciężko doświadczona przez chorobę, nie bardzo wierzy, że winne są jedynie czynniki środowiskowe. W godnej polecenia książce Volkskrankheit Borreliose (2003) była nauczycielka opisuje swoją drogę przez mękę, która zaprowadziła ją na przedwczesną emeryturę. Pyta, kiedy i gdzie znaleziono choć je ­ den niepodważalny naukowo dowód, że krętki faktycznie wywołują wszystkie objawy przypisywane boreliozie (Falkenrath 2005: 34). Istnieją ludzie, w których organizmach stwierdzono obecność krętków lub przeciwciał, a którzy jednak nigdy nie mieli żadnych objawów boreliozy. Jednocześnie istnieją pacjenci, którzy cierpią na paraliż, bóle mięśni, problemy ze stawami, schorzenia neurolo­ giczne i całe spektrum innych dolegliwości, u których zdiagnozowano boreliozę, choć wyniki testów na obecność krętka wcale nie są jednoznaczne. Z drugiej strony, jeśli przy identycznych objawach stwierdzono nie krętki boreliozy, lecz inne bakterie lub wirusy, albo też nie stwierdzono żadnej przyczyny schorzenia, mówiono 0 zespole chronicznego zmęczenia, fibromialgii, MS, chorobie Epsteina-Barr albo erlichozie albo... albo... A jeśli takie objawy wystąpią u nauczyciela, nagle schorzenie zmienia się w syndrom wypalenia zawodowego (Falkenrath 2005:34). Autorka pyta dalej, jak w ogóle wytłumaczyć nagłe pojawienie się tak wielu trudnych do zdiagnozowania „nowych” chorób i ich identycznych objawów? Kiedy w 1993 roku zgłosiła się do lekarza z częściowym paraliżem, skurczami mięśni, bólami stawów oraz poważnymi zaburzeniami pamięci i koncentracji, zdiagnozowano u niej chorobę Heinego-Medina. Rzeczywiście, miano polio prze­ kraczało u niej wartość graniczną38. Jak to możliwe? Czyż nie zo­ stała jako dziecko zaszczepiona przeciw paraliżowi dziecięcemu? 1 gdzie mogła nabawić się tego wirusa? W zakażonej wodzie? Jak wiadomo, do 1998 roku w Niemczech szczepiono żywymi wirusami, które następnie, prawdopodobnie z kałem, trafiały do oczyszczalni

Nowa zaraza

70

ścieków, a stamtąd do zbiorników wodnych. Później jednak, mimo wysokiego miana wirusa polio u byłej nauczycielki, ośmiu lekarzy, do których udała się na konsultację, zdiagnozowało boreliozę. Cho­ roby Heinego-Medina nie brali już pod uwagę. Według statystyk WHO w zachodnim świecie dzięki oszałamiającemu sukcesowi m a­ sowych szczepień paraliż dziecięcy nie występuje. Czy ogłoszony sukces w walce z polio był w rzeczywistości oszustwem? Nie dawało jej to spokoju. W Instytucie im. Roberta Kocha do­ wiedziała się, że w 1998 roku zrezygnowano z doustnej szczepionki zawierającej żywe bakterie, między innymi dlatego, że po dwudziestu-trzydziestu latach od zaszczepienia zbyt wiele osób zapadało na chorobę Heinego-Medina. Kiedy to usłyszała, przemknęło jej przez myśl: w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych - pod koniec lat pięćdziesiątych w USA, na początku lat sześćdziesiątych w Euro­ pie - dzieci w całym zachodnim świecie otrzymywały szczepionki doustne. Teraz, po trzech czy pięciu dekadach, a zatem od lat osiemdzie­ siątych, pojawiają się choroby nowego rodzaju, takie jak borelioza, zespół chronicznego zmęczenia, stwardnienie rozsiane, fibromialgia itp. Dotykają one przede wszystkim osoby w wieku od czterdziestu do sześćdziesięciu lat, a więc właśnie pokolenia, którym w wyniku masowej kampanii podano doustne szczepionki. Podobne objawy daje tak zwany zespół poporażenny (post-polio, PPS), który wy­ stępuje również po upływie trzydziestu do pięćdziesięciu lat jako opóźniony skutek dawnego porażenia dziecięcego: zmęczenie, bóle mięśni, osłabienie i zanik mięśni, artrozy, bóle stawów, nietolerancja na zimno, przygnębienie, trudności ze snem i z oddychaniem oraz neuropatie39. Te same objawy wystąpiły również u wielu weteranów wojny w Zatoce Perskiej, cierpiących na tak zwany zespół chorobo­ wy Zatoki Perskiej (GulfW ar Syndrome). Przed wyjazdem na front żołnierze musieli się poddać masowym szczepieniom. M onika Fal­ kenrath przypuszcza, że w rzeczywistości oni wszyscy m ogą mieć jeden obraz kliniczny choroby: zatrucie chemikaliami, szkody wy­ wołane stosowaniem leków i szczepionek, w szczególności opóź­ nione skutki szczepionki przeciw polio. Gdyby udało się to udowodnić, przemysł farmaceutyczny zapew­ ne nie zdołałby się uratować przed lawiną pozwów o odszkodowa­ 39 de.wikipedia.org/Post-Polio-Syndrom.

Niezbędna notka na temat polio Osobiście dobrze pamiętam masową kampanię na rzecz szczepień, zdjęcia dzieci o kulach, dzieci w „żelaznym płucu” i strach wiążący się z porażeniem dziecięcym. W mojej klasie wszyscy pilnie łykali­ śmy szczepionkę, a ja się cieszyłem, że nie piecze i nie boli w prze­ ciwieństwie do innych szczepionek albo zastrzyków penicyliny. Dr Jonas Salk, który hodował wirusy polio na siekanych ner­ kach małp - według jego własnych informacji zużył tylko w swoim laboratorium 17 000 rezusów - uchodził za wybawcę dzieci i bo­ hatera medycyny. Mniej znany był fakt, że liczba zachorowań na polio spadła jeszcze przed wprowadzeniem doustnej szczepionki, i to o 46 procent w USA i 55 procent w Wielkiej Brytanii (Engelbrecht 2006: 57). Do XX wieku polio było schorzeniem niegroźnym, przebiegają­ cym we wszystkich przypadkach bez porażenia, które wzbudza tak wielki strach. W czasie I wojny światowej w pobliżu Nowego Jorku rozpoczęła się masowa produkcja chlorobenzolu. Ta trująca substan­

71 Nowa zaraza

nie! A więc wpływowe lobby farmaceutyczne kieruje uwagę opinii publicznej w inną stronę: za pom ocą ofensywy medialnej i kampa­ nii reklamowej skupia się uwagę lekarzy i opinii publicznej na scho­ rzeniach wielonarządowych, wywołanych przez rozmaite „zarazki”. „To, o czym na początku wiedzą tylko wtajemniczeni i specjaliści, stopniowo się roznosi, aż w końcu każdy chory ze sw ą mnogością własnych, wielowarstwowych i złożonych dolegliwości znajduje dla siebie odpowiednią szufladkę: CFS, MS, fibromialgia albo borelioza. Winne są te ohydne kleszcze! Pokazuje się je ludziom do znudzenia i w najgorszym świetle, to zapada w świadomość, napa­ wa lękiem, a sprytnie rozpętana kleszczowa histeria powstrzymuje ludzi od kontaktu z naturą i od myślenia” (Falkenrath 2005: 37). Być może hipoteza Moniki Falkenrath jest słuszna. Być może to zatrucie metalami ciężkimi, szkody wywołane zażywaniem leków lub szczepionkami są odpowiedzialne za złożone objawy nowych schorzeń wieloukładowych, a nie te czy inne mikroorganizmy. Być może one po prostu są obecne, gdy układ odpornościowy tak czy inaczej jest osłabiony. Tak jak w brudnym pokoju jest wiele much, choć to nie one spowodowały ten bałagan i brud.

Nowa zaraza

72

cja stanowiła podstawę kwasu pikrynowego, gazów trujących uży­ wanych na froncie, a następnie środków do zwalczania chwastów, środków bakteriobójczych i owadobójczych w rolnictwie i gospo­ darstwach domowych. Nagła, masowa produkcja trucizny dokładnie zbiega się w miejscu i czasie z epidemią, która zaatakowała ośrod­ kowy układ nerwowy wielu mieszkańców okolic Nowego Jorku40, przede wszystkim dzieci. W 1942 roku wybuchła epidemia polio, znów po masowej produkcji chlorobenzolu jako podstawowego składnika DDT. Nadwyżki potężnych ilości trucizny, które zosta­ ły wyprodukowane z m yślą o ewentualnym użyciu broni chemicz­ nej, po II wojnie światowej rząd przekazał rolnictwu do zwalczania szkodników, spryskiwania obór w walce z muchami, do komplek­ sowego zastosowania na bagnach i w zbiornikach wodnych w celu wytrzebienia widliszków roznoszących malarię, a także na wolny rynek jako rozpylacz stosowany w domu do zwalczania prusaków, moli i much. Szczytowy okres stosowania DDT w Stanach Zjedno­ czonych w latach 1950-1955 pokrywa się ze szczytem zachorowań na polio. W tamtych latach uważano DDT za cudowny środek, za część nie­ powstrzymanego postępu technicznego, który wprowadzi ludzkość w złotą erę: kiedy cała nasza rodzina wybierała się na cotygodniowe większe zakupy, zanim wyjechaliśmy z domu, zamykano wszystkie okna i rozpryskiwano DDT z rozpylacza we wszystkich pokojach. Gdy kilka godzin później wracaliśmy do domu, w pokojach unosiła się wprawdzie nieprzyjemna chemiczna woń, ale wszystkie robaki i muchy były martwe. Sąsiedzi spowijali całe swoje ogrody m głą z DDT, żeby pozabijać całe to pełzające dziadostwo, które podgry­ zało im owoce i warzywa. DDT używano bez ograniczeń i bezpo­ średnio: spryskiwano kołdry i ubrania, spryskiwano nawet ludzi, aby uchronić ich przed wszami i komarami, psy, koty i zwierzęta gospodarskie były dokładnie obsypywane DDT, aby ochronić je przed pchłami, bąkami i innym robactwem, aż wyglądały tak, jakby były pokryte cukrem pudrem. Z dzisiejszej perspektywy jest jasne, że przyczyną rozpowszech­ nienia się porażenia dziecięcego po II wojnie światowej w świecie zachodnim - krajów rozwijających to nie dotyczyło - było masowe zatrucie. A przecież można się było tego domyślać. W połowie lat 40 www.initiative.cc/Artikel/2004 08 23%20Polio%20und%20Pestizide.htm

73 Nowa zaraza

czterdziestych amerykański urząd do spraw zdrowia (National Institute of Health) wykazał, że DDT najwyraźniej uszkadza tę samą część rdzenia kręgowego u zwierząt, która ucierpiała u dzieci z po­ rażeniem dziecięcym (Engelbrecht 2006: 63). W latach 1952-1953 opublikowano w USA i w Szwajcarii badania, które dowodzą, że przyczyną paraliżu cieląt było DDT zawarte w mleku. Stopniowo uświadamiano sobie, że DDT jest toksyczne, zaczęto ograniczać jego stosowanie, zastępując je organofosforanami. Ale nie łączono porażenia dziecięcego z tą trucizną: nie ustawano w poszukiwaniu zarazka tej choroby, wirusa, który mógłby ją powodować. Pamiętam podniecenie i ogólną radość, jaka wybuchła, gdy 12 kwietnia 1955 roku Jonas Salk ogłosił wynalezienie szczepionki przeciw polio. Wynalazca otrzymał z rąk samego prezydenta Eisen­ howera najwyższe honorowe odznaczenie. Wojna z zarazą została wygrana. Nie minęło jednak wiele czasu, gdy wśród zaszczepionych dzieci nastąpił dramatyczny wzrost zachorowań na polio. Doustna szczepionka polio nie była właściwie niczym innym jak cieczą od­ filtrowaną z posiekanych, zakażonych wirusem polio małpich nerek. Filtr był wystarczająco gęsty, by wyłapać bakterie, lecz nie na tyle, by oddzielić inne wirusy. Przez przeoczenie doszło do kontaminacji szczepionki doustnej z małpim wirusem (Simian Virus 40) (Buhner 2002: 133). W latach 1955-1963 setki milionów ludzi, wśród nich 98 milionów Amerykanów, otrzymało szczepionkę zakażoną SV40. U 30 milionów Amerykanów doszło do zakażeń i rozmaitych cho­ rób, między innymi nowotworów.

Nie znajdziesz książki, gdzie bardziej mógłbyś się zbliżyć do boskiej mądrości, niż gdybyś poszedł na zieleniącą się, kwitnącą łąkę, tam ujrzysz cudowną moc Boga, powąchasz j ą i posmakujesz. Jakob Bóhme

Borelioza musi być diagnozowana klinicznie, gdyż obecnie nie istnieje choćby jeden test, który mógłby jednoznacznie dowieść bądź wykluczyć infekcję tym patogenem albo odpowiedzieć na pytanie, czy przyczyną objawów u pacjenta je s t infekcja. Joseph J. Burrscano Jr. MD, 2000

STRACH PRZED PRZYRODĄ

Wojna się skończyła, ale nienasycony głód pchał mieszczuchów na wieś, po zapasy. My też jeździliśmy podmiejskim pociągiem do rolników i uprawialiśmy handel wymienny: srebrne sztućce i suk­ no za mąkę, jaja i kiełbasę. Dobrze znaliśmy rodzinę Dienertów. Mieli niewielkie, podupadłe gospodarstwo, kilka krów i kur, zboże z pola. A na weekend zawsze było u nich saksońskie ciasto drożdżowe. Na pierwszy rzut oka nie było najczęściej widać, czy na blasze jest ciasto z kruszonką czy ze śliwkami, a może sernik, bo jego powierzchnię pokrywała warstwa much. Gdy kawa zbożowa była już gotowa, gospodyni przeganiała muchy, kroiła ciasto na kawałki i rozdzielała je. Smakowało wspaniale. Nie pamiętam, żeby muchy komukolwiek przeszkadzały. Dzieci tłukły się wtedy często i w czasie takich dzikich zabaw czasami polała się krew. Otarte kolano czy skaleczenia nie należały do rzadkości. Dziś zaraz w ruch poszedłby zastrzyk przeciwtężcowy i leki antyseptyczne, ale wtedy dzieci brały kilka liści tamującej krwawienie babki lancetowatej, przeżuwały ją i okładały ranę ni­ czym plastrem. I tyle. Może były też wtedy kleszcze, ale nie pamię­ tam, nie byłoby to bowiem nic, co mogłoby kogoś zaniepokoić.

Im bardziej odległa jest natura, tym wydaje się groźniejsza Dziś jest inaczej. Dla współczesnych ludzi natura w coraz większym stopniu oznacza zagrożenie. Ostatnio byłem z wizytą w Vorarlbergu. Gdy mój gospodarz zauważył, że kleszcz wpił mu się w skórę, pospiesznie wskoczył do auta i pojechał do miasta, do lekarza, na zastrzyk z antybiotyku. Jeden z koryfeuszy naszych czasów Carl Djerassi, ojciec pigułki antykoncepcyjnej, twórca nowych procedur zwalczania szkodników i pionier badań nad kortyzonem, przed kilku laty powiedział w wy­ wiadzie dla gazety, że nie potrafi zrozumieć ludzi, którzy zachwycają się przyrodą czy też tak zwanym naturalnym stylem życia. Przecież

75

Strach przed przyrodą

76

nie ma nic bardziej niebezpiecznego od natury! Należy się przed nią chronić i trzeba uzyskać nad nią absolutną kontrolę. Niewiele osób ma odwagę jeść pyszne owoce, jakie oferuje nam las: maliny, jeżyny, jagody czy borówki. Gdy w trakcie spaceru po lesie z pewną kobietą i jej m ałą córeczką dziecko, promieniejąc ze szczęścia, sięgnęło po dojrzałe truskawki rosnące na skraju drogi, jej matka krzyknęła z paniką w głosie: „Zostaw to! Tasiemiec!”. Łzy nie pomogły, mała musiała zrezygnować ze słodkich przysmaków. Biedne dziecko, pomyślałem, zabiera mu się tę pierwotną ufność, dając w zamian zaburzony stosunek do natury. Przy tym prawdopo­ dobieństwo, że na czyjś dom spadnie samolot jest większe niż to, że ten ktoś zarazi się tasiemcem. W całej Europie, którą zamieszkuje około 700 milionów ludzi, rocznie zdarza się 28 przypadków zaka­ żenia tasiemcem. W latach 1982-2000 w całej Europie odnotowano 559 przypadków. Nie udokumentowano ani jednego przypadku za­ rażenia się przez człowieka bąblowicą (chorobą przenoszoną przez tasiemce) po zjedzeniu dzikich ziół lub owoców. Las, w którego szumiących wierzchołkach nasi przodkowie sły­ szeli szept bogów i doświadczali wizji i inspiracji, stał się dla nas obcy. Nie zbiera się już jagód i leczniczych ziół, grzybów już dawno nie, bo przecież są skażone od czasu katastrofy w Czarnobylu, praw­ da? A co jeśli na drodze stanie nam wściekły lis? Od czasu histerii związanej z ptasią grypą, w trakcie której zmarło prawdopodobnie 61 osób (ludność świata liczyła wówczas ponad sześć miliardów), przede wszystkim we wschodniej Azji, i nie dało się w ich przypad­ ku jednoznacznie stwierdzić, czy na pewno była to ptasia grypa, lu­ dzie stali się jeszcze ostrożniejsi. Profilaktycznie zażywamy tamiflu i na spacerze nie podnosimy z ziemi piór zgubionych przez ptaki. Kiedy mass media rzuciły się na ten temat, wiele osób oddało koty do schronisk lub wręcz kazało je uśpić. Bo przecież koty jedzą ptaki, te zaś mogły być zarażone wirusem H 5N 1. Przy tym wszystkim do dziś nie ma faktycznego dowodu na istnienie tego wirusa albo na jego chorobotwórcze działanie (Engelbrecht/Kóhnlein 2006: 190). Przyczyną chorób kaczek i kurcząt jest raczej ich masowa hodow­ la. Wyłożone trutki na gryzonie powodują śmierć dzikich ptaków; a mimo ptasiej grypy śmiertelność łabędzi i kaczek nie była do tej pory wyższa niż w poprzednich latach.

A m b ro z ja bylico listn a

(.Ambrosia artemisifolia, ang. ragweed) Ta szczególnie mocno zwalczana roślina pochodzi z Ameryki Północnej. Często towarzyszyła mi w dziecięcych latach spędzo­ nych w Ohio. Dziś zaś rząd Bawarii, po udanej kampanii przeciw niedźwiedziowi-szkodnikowi Brunonowi, wzywa, by przystąpić do tępienia ambrozji bylicolistnej. Jej pyłki uchodzą za jedną

77 Strach przed przyrodą

Ludzie upatrują też rosnące zagrożenie ze strony roślin. Barszcz kaukaski czy mantegazyjski powoduje oparzenia. Gatunki inwazyj­ ne, takie jak niecierpek gruczołowaty czy rdestowiec ostrokończysty, tłamszą rpiejscową florę; nawłoć kanadyjska i ambrozja byli­ colistna wywołują katar sienny - takie wieści codziennie słyszymy w mediach. W walce z tymi chwastami pomaga jedynie konsekwen­ cja w stosowaniu herbicydów i miotaczy ognia.

Strach przed przyrodą

78

z podstawowych przyczyn kataru siennego. Dla ludzi zdrowych nie stanowią wprawdzie problemu, ale żyjemy w czasach, w któ­ rych coraz więcej osób ma obniżoną odporność i cierpi na reakcje autoimmunologiczne - prawdopodobnie dlatego, że ze względu na rozpowszechnienie masowych szczepionek i antybiotyków ludzki układ odpornościowy przestał prawidłowo działać. Dziko rosnąca ambrozja występuje u nas w niektórych miejscach już od około 2 0 0 lat i do tej pory nikt nie zwrócił na nią szczególnej uwagi. We wschodniej Europie, gdzie panuje klimat kontynental­ ny i zimy są chłodne, a lata gorące, można j ą spotkać częściej niż w zachodniej Europie, gdzie przeważa wilgotny klimat atlantyc­ ki. Często widywałem ambrozję na Węgrzech i nie wydaje się, by stanowiła tam jakiś problem. To, że roślina ta rozpowszech­ nia się teraz w zachodniej Europie, jest zapewne oznaką zmian klimatycznych. Nawiasem mówiąc, Indianie uważają ją za ziele lecznicze: pierwotni mieszkańcy prerii przyrządzali z niej wywar stosowany przeciw skurczom żołądka i jelit oraz krwi w kale. Na problemy skórne, wrzody i czyraki stosowano okłady ze sparzo­ nych liści.

To, że co roku pojawia się jakaś szczególnie tępiona roślina lub zwierzę, zdaje się częścią współczesnej, wrogiej życiu strategii ma­ nipulacji świadomością ludzi w majestacie prawa. Przed ambrozją mieliśmy do czynienia z histerią wywołaną przez starca jakubka (Senecio jacobea). To odcina ludzkość od jej korzeni i od natury. Poczucie bezpieczeństwa i pewności m ająnam dawać jedynie insty­ tucje państwowe - ubezpieczenia, renty, policja, opieka społeczna, urzędnicy, szkoły itp. - ale nie osadzenie się, zakorzenienie i zado­ mowienie w naturalnym otoczeniu, które nas żywi, i w gronie rodzi­ ny, która jest naszym oparciem. Jeśli chodzi o nowe dzikie rośliny, które darowuje nam Ziemia: chcąc się dowiedzieć, co m ająnam do powiedzenia, lepiej byłoby usiąść i pomedytować z nimi. Im bardziej odsuwamy się od natury, tym wydaje się nam groź­ niejsza. W szczególności dotyczy to lasu. Dla większości ludzi las jest ekranem projekcyjnym ich podświadomych lęków. To, co dzi­ kie, nie podlega kontroli. To, co nie podlega kontroli, napawa stra­ chem. Zaufanie jest dobre, ale kontrola jest lepsza - czyż nie tak

Modne choroby Borelioza jest modna. Na temat nowej choroby zakaźnej było w 2007 roku w Internecie 800 000 wpisów. Borelioza jest popu­ larnym tematem czatów internetowych - tu każdy ma możliwość publicznego przedstawienia „swojej” boreliozy. Napisano już całe stosy książek poważnych i pseudonaukowych oraz uczonych ar­ tykułów. Lekarze coraz częściej diagnozują tę chorobę. Niektórzy szczycą się przynależnością do elity, jak ą stanowią znawcy bo­ reliozy41. W przeciwieństwie do zwykłych, nieznających się na boreliozie kolegów uważają, że m ają uprzywilejowany dostęp do złożonej wiedzy dotyczącej nowej choroby i potrafią rozpoznać jej prawdziwe przyczyny w tej mnogości objawów. Jednocześnie m nożą się oferty terapii, coraz więcej środków i leków walczy o ni­ szę rynkową. Czy może jest tak, że borelioza stanowi przede wszystkim modne zjawisko? Tak się przecież już zdarzało, że jakieś, najczęściej nie­ jasno zdefiniowane choroby awansowały do miana modnych. Cho­ roba to nie tylko procesy biologiczne, lecz także zjawisko kulturowe. Medycyna etniczna co rusz styka się ze zjawiskiem polegającym na tym, że schorzenia, które w jednym społeczeństwie leczy się jako poważne choroby, w innych po prostu się ignoruje. Także w naszej 41 W literaturze amerykańskiej są oni określani jako Lyme Wise Medical Doctors, LWMD.

79 Strach przed przyrodą

powiedział niegdyś „naprawiacz” ludzkości Włodzimierz Lenin? W lesie czają się wścieklizna, tasiemiec, napromieniowane grzyby, robactwo wszelkiej maści - a teraz atakują nas kleszcze roznoszące boreliozę. Przecież lepiej uciec w wirtualny świat rozrywki. Jeszcze nigdy ludzie nie bali się tak bardzo przyrody jak dziś. Dlaczego? Dlatego że jeszcze nigdy tak bardzo się od niej nie odda­ lili. Czy podsycany obecnie lęk przed boreliami i kleszczami nie jest przypadkiem nieco przesadzony? A może to histeria? Może kleszcze i bakterie dostarczają nam dziś jedynie ogniskowej, na której zawi­ sają liczne, rozproszone, inaczej niedefiniowalne, nieuświadomione lęki, które nękają nas w niepewnych czasach? A może znowu mrów­ ka stała się słoniem?

Strach przed przyrodą

80

kulturze pojawiają się choroby, które osiągają, można powiedzieć, status kultowych, stają się modne, nowe zespoły objawów, które - jak otyłość (adipositas), menopauza, uzależnienie od Internetu albo ze­ spół nadpobudliwości ruchowej u dzieci w wieku szkolnym (ADHD) - zostają zdefiniowane jako choroby wymagające leczenia. Historia medycyny zna wiele takich modnych chorób i modnych diagnoz. W średniowieczu było to opętanie przez demony i „złe soki”, w XVII wieku dominujący temat stanowiły grypa i choroby jelit, w XIX wieku hipochondria, histeria i neurastenia jako „ogólna słabość nerwowa kobiet”. W XIX wieku, do wybuchu I wojny świa­ towej, w wyidealizowany sposób przedstawiano suchoty (gruźlicę) jako chorobę artystów, osób „uduchowionych i wrażliwych”. Po­ służyła ona Tomaszowi Mannowi za temat powieści Czarodziejska góra. Po I wojnie światowej, przede wszystkim w Ameryce, często diagnozowano anemię niedobarwliwą (syderopeniczną). Kiedy bla­ dy, bardzo chudy pacjent zgłaszał się do lekarza, uskarżając się na chroniczne zmęczenie, brak apetytu, napady mdłości, brak energii i nie towarzyszyły temu żadne inne objawy kliniczne, przyczyną mógł być jedynie niedobór żelaza. Szczególnie zagrożone były ko­ biety, ponieważ w trakcie comiesięcznej menstruacji traciły z krwią dużo żelaza. Także młodzież ze względu na częstą masturbację po­ trzebowała żelaza; również ciężarne kobiety, ponieważ płody w ich brzuchach wysysały z nich żelazo niczym małe wampirki. Pan doktor zawsze w takich przypadkach przepisywał preparaty żelaza i naka­ zywał jeść dużo szpinaku z puszki. Za żelazowym i chlorofilowym szaleństwem stał przemysł hodowli roślin, który akurat zainwestował setki milionów dolarów w nawadniane pola uprawne i fabryki kon­ serw. Muskularny marynarz Popeye42, czerpiący swą siłę z puszek ze szpinakiem, miał motywować dzieci dojedzenia szpinaku. Jedno­ cześnie zlecono laboratoriom wykonanie badań, które miały dowieść, jak bardzo zdrowy jest szpinak. Pozytywne skutki stwierdzone na szczurach pasionych szpinakiem w laboratoriach nie dały na siebie długo czekać. Wiara w to, że szpinak zawiera dużo żelaza, wzięła się z błędu w przepisywaniu, który sprawił, że przecinek przesunął się o jedno miejsce w prawo, co spowodowało dziesięciokrotny wzrost

42 Bohater komiksu i postać z amerykańskiego filmu animowanego o tym sa mym tytule, znany w Polsce jako marynarz Kubuś - przyp. tłum.

Popeye - marynarz Kubuś pochłaniający szpinak

Strach przed przyrodą

81

zawartości żelaza. W rzeczywistości szpinak, ze względu na wysoką zawartość kwasu szczawiowego, niemal nie zawiera żelaza w postaci przyswajalnej przez człowieka (Storl 2005c: 198). W latach pięćdziesiątych modna diagnoza brzmiała „zakażenie ogniskowe” czy też bardziej popularnie „ognisko zapalne”. Infek­ cja tliła się ukryta gdzieś w ciele, najczęściej pod zębami albo na migdałkach, wydzielając nieustannie toksyny bakteryjne, skutkiem czego człowiek stawał się osowiały, zmęczony, blady i bez humoru, miał zimne dłonie i stopy i ogólnie czuł się niedobrze. Profilaktycz­ nie usuwano migdałki, wyrywano zęby i aplikowano penicylinę. Kiedy chodziłem do liceum, magiczne słowo brzmiało: mononukleoza (choroba Pfeiffera, gorączka gruczołowa). Koszmar dla nastolatków, ponieważ przenosiła się przez pocałunek. Choroba Pfeiffera - z naukowego punktu widzenia choroba zakaźna, którą wywołuje wirus Epsteina-Barr - sprawia, że człowiek jest pozba­ wiony energii i wiecznie zmęczony. Przez pojęcie przewlekłego ze­ społu zmęczenia (CFS, Chronić Fatigue Syndrom) choroba ta wciąż należy do ulubionych diagnoz, ponieważ obecność wirusa można stwierdzić u 90 procent ludzi (Blech 2000: 27). W latach osiem­ dziesiątych i dziewięćdziesiątych nastąpiła w medycynie prawdzi­ wa histeria cholesterolowa (Langbein et al. 2004: 651). Problemy z układem krążenia - udar, zawał serca i schorzenia nerek wywołane nadciśnieniem - są uważane za główną przyczynę śmierci w krajach zachodnich, a odpowiedzialnością za to obarcza się tłuszcz we krwi (cholesterol). Aby zapobiec „zwapnieniu naczyń krwionośnych”, próbowano doprowadzić u ludzi starszych do zdrowego poziomu

Strach przed przyrodą

82

cholesterolu, aplikując im rutynowo lekki obniżające zawartość tłuszczu we krwi - dla przemysłu farmaceutycznego oznaczało to miliardowe zyski. Wiele z tych środków miało nieprzyjemne skutki uboczne, poczynając od bólu głowy i zaburzeń snu, przez problemy z mięśniami i stawami, po uszkodzenie wątroby i nerek (Langbein et al. 2004: 654). Nie tylko obniżają one poziom „złego” cholesterolu LDL43, lecz także dobrego, HDL, i wypłukują witaminy rozpusz­ czalne w tłuszczu. Nowsze badania wykazały, że nie istnieje żaden związek między cholesterolem i zawałem serca (Pollmer/Warmuth 2003: 83). Po­ twierdza to także zestawienie etnologiczne: Eskimosi jedzą przede wszystkim tłuste mięso, a mimo to m ają niski poziom cholesterolu. Ogromne ilości tłuszczów zwierzęcych spożywają również wschodnioafrykańskie ludy pasterskie, lecz o ile trzym ają się swej tradycyj­ nej diety - nie m ają problemów z sercem i układem krążenia. Ale to nie wszystko. Organizm potrzebuje cholesterolu i sam go produ­ kuje. Zadaniem tej tłuszczopodobnej substancji jest stabilizowanie membrany komórkowej. Chroni czerwone ciałka krwi przez roz­ płynięciem się, jest potrzebna do budowy komórek układu odpor­ nościowego, utrzymuje warstwę izolacyjną komórek nerwowych i jest istotnym składnikiem mleka matki; cholesterol uczestniczy w produkcji ważnych substancji: hormonów płciowych i hormonów stresu, witaminy D, żółci wspomagającej trawienie i lipoprotein transportujących tłuszcz we krwi (Pollmer/Warmuth 2003: 69). Nic dziwnego, że ludy pierwotne uważają tłuszcz za najcenniejszy spo­ śród wszystkich rodzajów żywności. Zatem może to nie cholesterol niszczy nasz układ krążenia, lecz przewlekły stres, pośpiech w krę­ cącym się coraz szybciej kołowrotku społeczeństwa konsumpcyjne­ go, który wybija nas z naturalnego rytmu?

43 LDL = Low density lipoproteins, lipoproteiny o niskiej gęstości.

83 Strach przed przyrodą

Można by przytoczyć dalsze przykłady modnych schorzeń i dia­ gnoz. Odkryta niedawno borelioza świetnie nadaje się do roli mod­ nej choroby. Jest niezwykle trudna do zdiagnozowania. Może zostać stwierdzona właściwie jedynie w badaniach klinicznych przez spe­ cjalistę od tej choroby. Nie istnieją jednoznaczne testy, wiele wyni­ ków badań jest błędnych lub sprzecznych ze sobą; krętek maskuje się i potrafi się objawiać na nieskończenie wiele sposobów. Może faktycznie jest to modna choroba, którą w końcu spotka los każdej mody - czyli popadnie w zapomnienie?

84

Antybiotyki rozczarowały jako monoterapia w leczeniu chronicznej boreliozy z Lyme. Antybiotyki nie pom ogą nam w poradzeniu sobie w walce z zarazami, które nadchodzą. Dr med. D. Klinghardt, specjalista od boreliozy, 2005

Niewskazane je s t powtarzanie terapii antybiotykowej w przypadku utrzymywania się objawów po boreliozie, łącznie ze związanym z nią zmęczeniem i dysfunkcją poznawczą. L.B.Krupp et al., Study and treatment o f post Lyme disease, „Neurology” 60, 2003

Szukaj iskry, która rozpali Siłę uzdrowicielską w tobie! Paracelsus

ŚRODKI MEDYCYNY NATURALNEJ

Dla mnie borelioza nie była ani m odną chorobą, ani urojeniem. Była całkowicie realna. Miałem prawdziwe objawy. Wysypka przemiesz­ czała się, poszerzając się koliście, po brzuchu i tułowiu. Czułem się źle, jak przy grypie. Do tego doszły silne bóle głowy; ja, który unikałem wszelkich nakryć głowy, zacząłem nosić wełnianą czapkę. Męczyły mnie bóle stawów, zaburzenia widzenia i bezsenność. Co miałem robić? Wtedy niewiele jeszcze wiedziałem o tej chorobie zakaźnej. Nie wiedziałem na przykład, że - przynajmniej teoretycznie - istnie­ j ą duże szanse na wyeliminowanie krętków boreliozy, jeśli zaraz, w ciągu pierwszych dni, kiedy tylko pojawi się rumień wędrujący, zażyje się doksycyklinę44. Doksycyklina to antybiotyk z grupy tetracyklin, o szerokim spektrum działania. Tetracykliny mają działanie bakteriostatyczne. Nie atakują ścian komórkowych bakterii w trakcie fazy podziału, nie uśmiercają także bakterii natychmiast, lecz hamują produkcję białek i bakterie nie mogą się rozmnażać. Doksycyklina prze­ nika przez tkanki i pozostaje na długo w organizmie (Maxen et al. 2000: 97). Większość ekspertów zakłada, że w przypadku boreliozy nie wystarczy dwuczy trzytygodniowa kuracja, lecz że antybiotyk trzeba przyjmować co najmniej przez dwa miesiące. Terapia powinna się rozpocząć zaraz po pojawieniu się ru­ mienia wędrującego. Jako dawkę skuteczną wymienia się do 600 mg dziennie. Tak jak inne antybiotyki, tetracykliny powodują skutki uboczne w postaci grzybicy i biegunki - to znak, że symbiotyczna flora bakteryjna została naru­ szona. Inne możliwe alergiczne reakcje na ten lek to gorączka oraz wysypka, a także nadwrażliwość na światło słoneczne (wysypka na tych partiach ciała, które są wystawione na działanie słońca). Najczęściej odpowiedzialnością za te objawy obarcza się jednak krętki borelii. Długotrwałe zażywanie zalecane w ra­ zie choroby odkleszczowej prowadzi także do przebarwienia zębów. Szkliwo zębów zostaje uszkodzone, zęby stają się bardziej podatne na próchnicę. Dlate­ go tych antybiotyków nie powinno się podawać dzieciom poniżej dwunastego roku życia (Maxen et al. 2000: 98). U cierpiących na cukrzycę, leczonych tymi

44 W przypadku boreliozy skuteczna jest, oprócz doksycykliny, ponoć także minocyklina (łatwo wnika w tkankę tłuszczową i dlatego stosuje się ją w leczeniu trądziku) oraz amoksylina.

85

antybiotykami, pojawia się lekka hipoglikemia. U pacjentów z chorobami serca przyjmujących preparaty z naparstnicy (Digitalis) tetracykliny powodują pod­ wyższenie poziomu digoksyny we krwi. U kobiet w ciąży i karmiących piersią dochodzi do uszkodzenia kości i zawiązków zębów nienarodzonego dziecka.

Środki medycyny naturalnej

86 Ale dla mnie antybiotyki nie wchodziły w rachubę. Miałem złe doświadczenia z tymi bakteriobójcami, można powiedzieć, że zdą­ żyłem się na nich sparzyć. W Indiach pewien lekarz wykształcony według zachodnich standardów zaaplikował mi na gorączkę Denga chloramfenikol z takim skutkiem, że ponad dwa lata musiałem się zmagać z nadkażeniem (Storl 2003: 211). Zaufałem swojej intui­ cji i byłem przekonany, że najlepszą kuracją będzie maksymalne wzmocnienie sił obronnych własnego organizmu. Pomocne przy tym okażą się z pewnością wymienione niżej zabiegi.

Dostatecznie dużo snu Sen to człowieka roślinny czas, Gdzie pokarm, wzrost królują wraz, Ze nawet dusza dniem zmęczona Jest ja k nowo narodzona. Christoph Wilhelm Hufeland, Lebensregeln45

Sen regeneruje, buduje, pozwala zaczerpnąć sił do życia. Dlatego w czasie ciężkich chorób, gojenia się ran, w okresie rekonwalescen­ cji, po trudach, a także wysiłku psychicznym i fizycznym potrzeba snu wzrasta. Dzieci, których narządy wewnętrzne znajdują się w fa­ zie wzrostu i rozwoju, potrzebują więcej snu niż dorośli, małe dzieci i niemowlęta jeszcze więcej, a embrion w łonie matki najwięcej. Sen to balsam dla duszy i ciała, zmuszanie do bezsenności to jedna z najokrutniejszych tortur. 45 Christoph Wilhelm Hufeland, Lebensregeln. Eine Makrobiotik in Merkversen, spisane na łożu śmierci w sierpniu 1836 roku (Kurth 1974: 188).

87 Środki medycyny naturalnej

Świadomość na jawie, ciągłe bombardowanie niezliczonymi bodźcami zmysłowymi wyczerpuje i nadszarpuje nasze siły. Także nieustanny proces myślowy towarzyszący temu zalewowi bodźców trawi nas jak płomień świecę. Dusza musi przetworzyć wrażenia i przeżycia, w przeciwnym razie zachoruje i nie będzie w stanie utrzymać się w ciele. Jak mawiał Paracelsus, to, co niestrawione, staje się trucizną. W czasie snu dusza odwraca się od świata ze­ wnętrznego, pogrąża się w wewnętrznej otchłani, opada do świata snów, do świata duchowego, wraca do praźródeł. Duchowy świat wewnętrzny staje się środowiskiem duszy. Jak dziecko bezpieczne w łonie matki, chronione przed wpływami zewnętrznymi, czerpie now ą siłę do życia. W tym czasie w organizmie zachodzą rejestro­ wane w naukowo stwierdzony sposób procesy wegetatywne w po­ staci postępującego rozluźnienia mięśni, obniżenia ciepłoty ciała, spowolnienia przepływów mózgowych, oddechu i rytmu pracy ser­ ca, zmiany pracy gruczołów dokrewnych. Zmęczona, chora tkanka regeneruje się. Trawestując słowa Rudolfa Steinera: „w nocy anioły pracują nad eterycznym ciałem człowieka”. We śnie człowiek zapada w stan, w którym przypomina roślinę. Tak jak roślina biernie przyjmuje odżywcze światło słońca i życio­ dajną moc ziemi, tak ludzki organizm przyjmuje światło prawzorców (bogów). Twórczo i uzdrawiająco oświetla go także prawizerunek zdrowego archetypicznego ciała. Z głębin świata wewnętrznego świecą mu gwiazdy mądrości. Rosyjskie przysłowie mówi: „ranek jest mądrzejszy od wieczora”, to znaczy, że nie tylko ciało odnawia się i odpoczywa, lecz także dusza znajduje niezbędne wskazówki i rady. Rytm snu i czuwania harmonizuje z kosmicznym rytmem dnia i nocy, biegiem Słońca i Ziemi. 1 choć w pewnym stopniu unieza­ leżniliśmy się od rytmu natury i stworzyliśmy sobie pewne pole ma­ newru, spanie nocą i czuwanie dniem jest rozsądne i zdrowe. Należy tego przestrzegać szczególnie w okresie choroby. „Najlepszy sen to ten przed północą” - mawiała moja babcia. Także popołudniowa drzemka, czyli sjesta, to naturalna reakcja psychofizyczna na ko­ smiczny rytm, zaznaczająca moment, w którym słońce przechodzi przez swój dzienny zenit. Wyzdrowienie oznacza zawsze powrót do harmonii ze swymi korzeniami, ze snującym się rytmem makrokosmosu.

Świeże powietrze i promienie słońca

88

Powietrze, człecze, żywioł twój, Ty zawsze przy nim stój; Przeto codziennie idź na dwór Najlepiej na wierzchołek gór.

Środki medycyny naturalnej

Christoph Wilhelm Hufeland, Lebensregeln

Nazywam Słońce porządkującą ręką życia. Hans Peter Diirr, fizyk w Instytucie im. Maxa Plancka

Bieg Słońca decyduje o rytmie dnia i roku całej przyrody. Określa i porządkuje także nasze życie biologiczne oraz kulturowe. Rytuały - codzienne i właściwe poszczególnym porom roku - chwile zadu­ my czy modlitwy, posiłki, święta są ustalane głównie według biegu Słońca. Nasza dzienna gwiazda nadaje takt, wprowadza porządek. Nadaje rytm życia nie tylko nam, lecz wszystkim stworzeniom. Roślinom daje siłę, by mogły się wyprostować, liściom i kwiatom nadaje harmonijny, geometryczny kształt. Wystarczy się przyjrzeć choćby ziemniakom kiełkującym na wiosnę w piwnicy: blade pędy wiją się bezkształtnie (amorficznie), aż natrafią na promień świa­ tła, wtedy natychmiast zielenieją, prostują się i nabierają kształtu właściwego temu gatunkowi. Większość zwierząt żyje w harmonii z dziennym i rocznym rytmem Słońca. Trzymany w pomieszczeniu królik, który nigdy nie widuje światła słonecznego, umiera. Moc słońca i jego twórcze oddziaływanie na życie zasługują na miano boskich. We wszystkich pierwotnych kulturach słońce ota­ czano boską czcią. Celtowie mieli boga słońca Bhela albo Belenosa, Skandynawowie - Baldura. Jest on towarzyszem bogini roślin: każ­ dej wiosny wywabia ją z głębin, sprawia, że się zazielenia, kwitnie i rośnie, budzi leczniczą moc w ziołach. Jego światło było uważane za zasadę, która nadała materialnemu chaosowi kształt i formę (Storl 2004b: 21). Również Zbawiciel, który uśmierza wszelkie nasze cier­ pienie i wszelkie choroby i z którego imieniem na ustach zbierano w średniowieczu lecznicze rośliny, pojawia się w ludowych wie­ rzeniach jako „słońce, które przepędza ciemność”. U nawróconych ludów celtyckich i germańskich Chrystus przybiera postać słonecz­ nego cielca. Megalityczni rolnicy uważali słońce za kochającą mat­ kę stworzenia.

Apollo, starożytny bóg słońca

Środki medycyny naturalnej

89

Światło słoneczne leczy. Ciało potrzebuje bezpośredniego świa­ tła słonecznego w jego pełnym spektrum, nieprzefiltrowanego przez szyby w oknie, okulary przeciwsłoneczne czy wielkomiejski smog. Przez oczy, będące oknami duszy, światło oddziałuje na podwzgó­ rze. Podwzgórze, czyli „mózg w mózgu”, to miejsce połączenia kory mózgu, odpowiedzialnej za zachowania wyuczone (kultura, czas, ego) i zmysły zewnętrzne, oraz dawnego mózgu gadów, kontrolu­ jącego odruchy i instynkty (agresja, popęd płciowy, głód, kontrola terytorialna). Podwzgórze łączy wnętrze z zewnętrzem, koordynuje reakcje duchowe i cielesne. Reguluje temperaturę ciała, ciśnienie krwi, uczucie głodu i pragnienia, popęd, rytm snu i czuwania, steru­ je pracą wegetatywnego układu nerwowego (współczulnego/przywspółczulnego) oraz przekazuje instrukcje do przysadki mózgowej, która z kolei kontroluje pracę gruczołów dokrewnych. Podwzgórze uczestniczy w produkcji neurohormonów, na przykład oksytocyny, wywołującej między innymi euforię w czasie aktu płciowego, oraz w utrzymywaniu poziomu serotoniny (hormonu szczęścia). Impulsy z siatkówki oka są przekazywane przez przysadkę mó­ zgową do szyszynki: wraz z zapadającą ciemnością gruczoł ten wydziela melantoninę, która sprawia, że czujemy się zmęczeni. Około trzeciej nad ranem - o tej porze większość umierających żegna się z życiem - koncentracja melantoniny jest najwyższa.

kora mózgowa układ limbiczny

Środki medycyny naturalnej

wzgórze płat potyliczny

ciało modzelowate

90

podwzgórze

płat czołowy hipokamp jądro migdałowate

przysadka mózgowa móżdżek szyszynka

rdzeń przedłużony jądro pnia mózgu most rdzeń kręgowy

Podwzgórze i międzymózgowie

Zimą, kiedy dni są krótkie, a noce długie, dochodzi często do nad­ miaru melantoniny objawiającego się zim ową depresją, zmęczeniem i zaburzeniami snu. Tu także pomoże spacer w południe i ogrzanie się na słońcu. Można też napić się naparu z dziurawca (Hypericum perforatum), ponieważ ta roślina lecznicza pośredniczy w przekazy­ waniu światła słonecznego. Obficie kwitnie w środku lata i zamie­ nia wchłonięte światło słoneczne w czerwony olejek, hiperycynę, zatrzymując je w liściach. Krótko mówiąc, światło słońca daje chęć do życia. Słońce działa zbawiennie nie tylko przez oczy, lecz także bez­ pośrednio na skórę. Pobudza produkcję witaminy D, istotnej dla wchłaniania wapnia wzmacniającego kości i zęby. Dlatego kąpie­ le słoneczne pomagają zapobiegać złamaniom kości, osteoporozie, gruźlicy i krzywicy. Promieniowanie ultrafioletowe światła dzien­ nego sprzyja zdrowiu skóry; działa antybakteryjnie, przeciwwirusowo i przeciwgrzybicznie; poprawia odporność, wzmacnia hor­ mony tkankowe i pobudza limfocyty. „Badania wykazały: ten, kto pracuje na świeżym powietrzu, jest mniej zagrożony niż ktoś, kto cały czas siedzi w pomieszczeniu. Światło słoneczne obniża poziom cholesterolu, ciśnienie krwi oraz poziom cukru we krwi, poprawia wytrzymałość, pomnaża hormony płciowe i podnosi odporność na

Ruch fizyczny Ciało twe codziennie ruchu potrzebuje, Kiedy odpoczywasz i kiedy pracujesz, Bagno z ciebie zrobi zbyt wiele bezruchu, Stępi twe ciało, ja k i twego ducha. Christoph Wilhelm Hufeland, Lebensregeln

Ruch dobrze robi. Spacery, bieganie czy pływanie wzmacniają i rozluźniają napięte mięśnie, koją nerwy, wzmacniają serce i płu­ ca. Szczególnie jednak układ limfatyczny - grasica, śledziona, migdałki, węzły chłonne i układ naczyń limfatycznych - tworzący anatomiczną podstawę naszego układu odpornościowego, korzysta na aktywności fizycznej. Układ limfatyczny, w przeciwieństwie do układu krwionośnego, nie ma bowiem własnej „pompy”. Przepły­

91 Środki medycyny naturalnej

infekcje wirusowe” (Konz 2000: 726). Dlatego Franz Konz radzi, by jak najczęściej przebywać nago na świeżym powietrzu (sztuczne światło solarium nie zastąpi światła naturalnego). Ale dziś lekarze raczej przed tym ostrzegają. Podsyca się strach, jakoby wystawianie się na mocne promienie słoneczne sprzyjało rozwojowi raka skóry. Tak jest w istocie, ale tylko u ludzi, którzy nie odżywiają się wła­ ściwie, m ają zaburzony układ odpornościowy albo takich, którzy na wakacjach od razu kładą się na plaży na cały dzień, bez stopniowej aklimatyzacji. Substancje chemiczne zawarte w nowoczesnych kre­ mach do opalania (blokerach) są prawdopodobnie znacznie bardziej niebezpieczne niż samo słońce. Chorobę możemy pojmować jako bałagan, brak porządku w funkcjonowaniu organizmu, zaburzenie rytmu życia. Słońce jest porządkującą siłą w przyrodzie zewnętrznej tak samo jak w naszym ciele i w naszej duszy. Ową porządkującą siłę możemy wchłaniać bezpośrednio przez skórę i oczy: możemy j ą także przyjmować wraz z pokarmem, żywiąc się warzywami i zbożami z upraw ekolo­ gicznych. Możemy też pośrednio wchłaniać światło słońca w czasie snu, sypiając na słomianych matach lub siennikach. Berneński le­ karz Jórg Reinhard powiada bowiem: „słoma to nic innego jak złote światło słońca, złote promienie słońca” (Reinhard 1992: 111).

wem chłonki steruje nasza aktywność fizyczna. W przypadku bo­ reliozy ruch fizyczny, rąbanie drewna, grabienie ogrodu, wędrówki i inna aktywność, podczas której można się porządnie spocić, to prawdziwe błogosławieństwo.

Środki medycyny naturalnej

92

Chłonka Pochodzący od tłuszczu jasny, żółtawy płyn limfatyczny (chłon­ ka) wchłania tłuszcz i białka z jelit i niestrawione resztki pokarmu z krwi. Transportuje substancje odpadowe, martwe mikroorgani­ zmy, uszkodzone komórki - na przykład nieżywe krętki i trujące bakteryjne lipoproteiny, które przy boreliozie m ogą wywoły­ wać stany zapalne wszystkich narządów - i je usuwa. Chłonka zawiera limfocyty, komórki układu odpornościowego, rozpo­ znające i wyszukujące antygeny, które wdarły się do organizmu (zarazki chorobotwórcze, obce białka mobilizujące do tworzenia antyciał). M ają one „pamięć immunologiczną”, to znaczy „pa­ miętają” nieproszonych gości. Potrafią rozróżnić ponad sto milio­ nów antygenów. Do limfocytów, będących elementem reakcji immunologicznych, należą: • Limfocyty B (limfocyty szpikozależne): te białe ciałka krwi tworzą przeciwciała i na powierzchni mają immunoglobuliny. Funkcjonują także jako immunologiczne komórki pamięci. Roz­ poznają przeciwników, tak jak klucz „rozpoznaje” odpowiedni zamek. • Limfocyty T (limfocyty grasicozależne): te komórki odporno­ ściowe powstają w szpiku kostnym i w grasicy są przygotowywa­ ne do wykonania swoich zadań. Jako komórki-zabójcy (makrofagi), niektóre z nich niszczą chore, zainfekowane wirusami czy bakteriami komórki, także komórki nowotworowe, które sponta­ nicznie powstają w każdym żywym organizmie. M ogą jednak reagować zbyt drażliwie i nie rozróżniać komórek własnych i obcych: dochodzi wtedy do reakcji autoimmunologicznych, jak na przykład w przypadku reumatoidalnego zapale­ nia stawów, gdzie układ odpornościowy atakuje chrząstki i kości, albo w przypadku stwardnienia rozsianego, gdzie mielina jest po­ żerana przez własne komórki odpornościowe.

Do narządów układu limfatycznego należy grasica. Jest ona „mó­ zgiem obrony immunologicznej”. Podobno pobudza ją bicie się w piersi, tak jak robią to goryle. Co ciekawe, woreczki z leczniczy­ mi ziołami czy kamienne amulety nosimy często właśnie na tym gruczole, położonym za mostkiem. W zaawansowanym wieku, wskutek stresu, radioterapii czy chemioterapii grasica się kurczy. W latach pięćdziesiątych, zanim poznano jej rolę jako części układu immunologicznego, kiedy sądzono jeszcze, że jest nieznaczącym re­ liktem ewolucji, u dzieci ze szczególnie dużą grasicą diagnozowano „przerost grasicy” i stosowano radioterapię, aby j ą zmniejszyć. Bez żadnych zahamowań usuwano również dzieciom migdałki, co miało zapobiegać stanom zapalnym. Z układem odpornościowym związa­ ne są ponadto: śledziona, węzły chłonne i jelito grube. Przy zaburzeniach układu limfatycznego, a także jako wsparcie dla zestresowanego układu odpornościowego, na przykład w przy­ padku boreliozy, można sięgnąć po środki pochodzenia roślinnego oczyszczające limfę. Do najważniejszych substancji o takim dzia­ łaniu należą: jemioła, trędownik bulwiasty, przytulia właściwa,

93 Środki medycyny naturalnej

Borelioza często przypomina chorobę autoimmunologiczną. Zdarza się również, że zaburzony układ odpornościowy nadmier­ nie wrażliwie reaguje na nieszkodliwe substancje w pokarmie albo w powietrzu (na przykład na pyłki kwiatów) i dochodzi do alergicznego kataru, kataru siennego, pokrzywki, świerzbiączki, wyprysków i alergii pokarmowych. W dzisiejszych czasach jedno i drugie - reakcje autoimmunologiczne i alergie, dramatycznie przybierają na sile. Układ odpornościowy współczesnego czło­ wieka jest mocno zaburzony. Przyczyny są wielorakie: nienatu­ ralny tryb życia, elektryfikacja, mikrofalówki, stres, szkodliwe substancje i dodatki do produktów żywnościowych, także anty­ biotyki i szczepionki, które czynią układ odpornościowy „bezro­ botnym”. • Limfocyty pomocnicze T kontrolują syntezę przeciwciał, a tak­ że reakcje zapalne, na przykład wydzielanie cytokin, które sterują intensywnością i długością trwania obrony immunologicznej. • Tak zwane limfocyty T regulatorowe kończą obronę immu­ nologiczną.

śledziennica skrętolistna i jarząb po­ spolity (zob. Aneks I: Rośliny działają­ ce na chłonkę i śledzionę). Pod pachami znajduje się ważny ośrodek układu limfatycznego. Produkty chemiczne, takie jak dezodoranty, są tam łatwo wchłania­ ne przez układ limfatyczny i wędrują do wszystkich miejsc ciała, gdzie w połą­ czeniu z białkami m ogą tworzyć zespo­ ły cząsteczek, które z kolei m ogą do­ prowadzić do zatorów chłonki i innych dolegliwości. Chorzy powinni w ogóle ostrożnie stosować dezodoranty, spraye, makijaże, lakiery do włosów itp. (Mauch 2007: 47).

Środki medycyny naturalnej

94

Naczynia limfatyczne

Rozsądne odżywianie się Prostota na stole twym winna królować, Jadło siły dostarczać i dobrze smakować, Jedz bez pośpiechu i bez nadmiaru, Byś nigdy nie czuł żołądka ciężaru; Gdy z przyjemnością zasiędziesz Do stołu, krew zdrową mieć będziesz. Christoph Wilhelm Hufeland, Lebensregeln

Jedzenie ma sprawiać przyjemność. Stół powinien być pięknie na­ kryty, może też być ozdobiony bukiecikiem kwiatów albo świecz­ ką. Jedzenie stanowi nawiązanie kontaktu z kosmosem, to nie tyl­ ko tankowanie zbiorników maszyny, jak ą jest ciało. „Jedzenie jest brahmanem. Tylko ten, który świadom jest, że spożywa Boga, ten je naprawdę” - czytamy w upaniszadzie Tajttirija. Właściwie jedzenie jest dla chorego jednym z najważniejszych elementów leczenia. Istnieją oczywiście poważni dietetycy zaciekle broniący żywie­ niowej ascezy. W wiosce terapeutycznej pod Genewą, gdzie praco­ wałem kiedyś jako ogrodnik, przestrzegano ściśle tabel kalorycz­ nych i zasad żywienia. Mimo to ludzie cierpieli tam na zaburzenia

46 Więcej o tym: Hans-Ulrich Grimm, Die Suppe liigt (Rnaur 1999) oraz Ans Teufels Topf (Klett-Cotta 1999), Volker Angres et al., Futter fiirs Volk (Knaur 2002 ).

95 Środki medycyny naturalnej

trawienia i wzdęcia. Przybył tam kiedyś z wizytą wiejski filozof Ar­ thur Hermes i się roześmiał: „na szczęście istnieją jeszcze instynkty, które nam m ów ią co nam smakuje i czego potrzebujemy. Czasami brzuch jest mądrzejszy od rozumu”. Dotyczy to także diety boreliozowej. Należy jeść, co komu sma­ kuje i co komu służy. Naturalnie trzeba zrezygnować z gotowych potraw, fast foodów i dań z mikrofalówki, z jedzenia przed telewi­ zorem, z designerskich potraw i pokarmów zawierających antybio­ tyki, pozostałości środków owadobójczych, sztucznych aromatów i konserwantów, żywności modyfikowanej genetycznie i „paszy” reklamowanej w środkach masowego przekazu46. Najlepiej zawsze wiedzieć, skąd pochodzi żywność, na przykład z własnego ogród­ ka i własnego kurnika. Produkty żywnościowe zawierają informa­ cje dla naszego ciała i naszej duszy. Chore i słabe, naszprycowane nawozami sztucznymi i środkami owadobójczymi warzywa, bulwy i zboża, albo takie, w których w drodze manipulacji genetycznych wprowadzono chaos i zniekształcenia, przekazują naszym narządom fałszywe, mylne informacje. Takie same skutki wywołuje spożywa­ nie mięsa, mleka czy jaj dręczonych i niekochanych zwierząt trzy­ manych w nienaturalnych warunkach. Informacja o ich cierpieniu przechodzi na nas. Ich cierpienie staje się naszą chorobą. Naturalna żywność natomiast przekazuje nam uzdrawiające in­ formacje: „Spożywając naturalne pokarmy, nawiązujemy kontakt z kosmicznym porządkiem” - powiada Albert Popp, fizyk, któremu udało się zmierzyć kwanty światła (fotony) w żywności (Popp 1999). Pełne jasnej energii życiowej i niezafałszowanych informacji są dzi­ kie rośliny i zioła. Hodowla nie pozbawiła ich sił witalnych. Zbierane i spożywane o odpowiedniej porze roku, w zgodzie z rytmem Słońca i Księżyca, pomagają odzyskać harmonię w relacjach z wszechogar­ niającą przyrodą. Wszystkie jadalne dzikie zioła są ziołami leczni­ czymi. Wiele ludów tradycyjnych nie rozróżnia roślin leczniczych i jadalnych, ponieważ wszystkie w jakiś sposób oddziałują na nasze narządy i samopoczucie (Storl 2005c: 10). Gdy porównamy zawar­ tość substancji odżywczych i witalnych - witamin, w szczególności witaminy C albo prowitaminy A, minerałów (wapń, potas, magnez,

Środki medycyny naturalnej

96

sód, żelazo) i pierwiastków śladowych - w roślinach hodowlanych i dzikich, dzikie rośliny wypadną znacznie lepiej. Poza tym zawiera­ j ą także cenne garbniki pobudzające przemianę materii, stymulujące wydzielanie soków żołądkowych, produkcję żółci i funkcjonowanie wątroby, a także olejki eteryczne hamujące rozwój grzybów oraz bakterii i wspomagające na różne sposoby procesy odbywające się w ludzkim organizmie, jak również błonnik zapewniający zdrowie jelitom. Dzikie zioła pobudzają gruczoły i czyszczą krew (Fleischhauer 2004: 11). Większość chwastów ogrodowych i polnych jest jadalna; ludzie zbierali je i spożywali od wieków. Dla chorych na boreliozę ważna jest przede wszystkim zbilanso­ wana dieta, zawierająca dużo świeżych owoców i warzyw, głównie marchwi i buraków o wysokiej zawartości karotenoidów, odgry­ wających istotą rolę w zwalczaniu infekcji, a także dużo czosnku, czosnku niedźwiedziego i cebuli zawierających olejek eteryczny pod nazwą allicyna, działający bakteriobójczo, a jednocześnie sty­ mulujący aktywność komórek-zabójców. Należy zrezygnować z po­ karmów wysoko przetworzonych i cukru.

Rodzime zioła wzmacniające odporność Twój duch i mój duch Razem możemy stworzyć ducha uzdrowienia Siowa uzdrowiciela z plemienia Odżibwejów do rośliny leczniczej

Gdy zachorowałem na boreliozę, uznałem, że sensowne będzie wzmocnienie układu odpornościowego przez zastosowanie kura­ cji ziołowej z wykorzystaniem roślin poprawiających odporność. Znany amerykański fitoterapeuta dr James A. Duke przepisuje prócz diety i odpowiednich środków medycyny naturalnej jako te­ rapię wspomagającą w początkowym stadium zakażenia boreliozą trzytygodniową kurację z zastosowaniem jeżówki (Echinacea). Dziennie należy przyjmować do sześciu kapsułek zawierających po 450 mg sproszkowanego korzenia tej wzmacniającej odporność rośliny (Duke 1997: 90). Kuracja nie może trwać dłużej niż trzy ty­ godnie, w przeciwnym razie działanie ulega odwróceniu i następuje osłabienie odporności.

97 Środki medycyny naturalnej

Odporność organizmu wzmacnia też gorzki napar z liści i ko­ rzeni rodzimego sadźca konopiastego (Eupatorium cannabinum). Napar pobudza układ odpornościowy, działa moczopędnie, napotnie i wspomaga produkcję żółci. Ponieważ ostatnio znaleziono w nim szkodzące wątrobie alkaloidy pirolizydynowe, komisja Federalnego Urzędu Zdrowia zajmująca się kontrolą narkotyków pochodzenia ro­ ślinnego ostrzega przed jego stosowaniem. Tacy eksperci jak profe­ sor dr Rudolf Fritz WeiB uważają jednak, że w dawce terapeutycznej alkaloidy te w ogóle nie stanowią problemu. Podobnie, ale znacz­ nie mocniej, działa północnoamerykański krewniak europejskiego sadźca konopiastego, sadziec przerośnięty (Eupatorium perfoliatum, ang. bonseset). Indianie stosowali gorzki napar z tej rośliny do leczenia grypy i innych schorzeń połączonych z gorączką. Ja sam przy różnorodnych schorzeniach miałem z tym działającym mocno napotnie, tonizującym naparem zaskakująco dobre doświadczenia. Za wspomagające odporność działanie odpowiadają prawdopodob­ nie polisacharydy (wielocukry); stymulują one aktywność limfocy­ tów B i T i pobudzają produkcję interferonu, substancji wytwarzanej przez własne komórki ciała, która blokuje rozmnażanie się wirusów, guzów, a także bakterii i pierwotniaków. Również rośliny lecznicze i dzikie owoce, takie jak dzika róża, dziki bez czarny, czarna porzeczka {Ribes nigrum) czy rokitnik zwyczajny (.Hippophae rhamnoides), zawierające dużo witaminy C, wspomagają układ odpornościowy. Rokitnik, nazywany „multiwitam iną z krzaka”, wyłapuje także wolne rodniki, wspomaga oddy­ chanie komórkowe i działa przeciwutleniająco (Buhring 2005: 204) (inne rośliny wspomagające odporność, zob. Aneks, s. 238). Moczopędne, „oczyszczające krew” napary ziołowe, odtruwa­ jące organizm i wypłukujące toksyny, wydają się rozsądną terapią wspomagającą. Na pierwszym miejscu znajduje się tu napar z po­ krzywy ( Urtica dioica). Także napar z krwawnika, wywar ze skrzy­ pu polnego czy napar z liści brzozy albo wyciąg z brzozy (Weleda) oddają nieocenione usługi (zob. Aneks, s. 244).

Radość życia, sens życia

Środki medycyny naturalnej

98

Najlepiej jest wtedy, gdy potrafisz przyjąć to, co się stało, z radością w sercu jako dar od Boga. Przez modlitwę osiągniesz wszystko, modlitwa to uniwersalny lek. Novalis, Im Eimerstandnis mit dem Geheimnis

Afirmacja życia i radość życia wpływają pozytywnie na układ od­ pornościowy. Pokazują to nawet badania kliniczne. Ale radości ży­ cia nie da się przepisać czy wymusić; trzeba j ą wymodlić. Spada na człowieka niczym łaska Boga i trzeba j ą tylko do siebie dopuścić. Najlepiej udać się na łono natury, poczuć zapach kwiatów, wypu­ ścić duszę, by pofruwała z myszołowem po błękitnym niebie albo wśród białych obłoków, nastroić się na świergot ptaków, symfonię świerszczy albo szemranie strumyka, przejść się boso i poczuć sto­ pami matkę Ziemię. Nie spiesz się, nie pozwól odebrać sobie czasu na życie. Wśród tych wszystkich uroków przyrody działają uzdra­ wiające praobrazy, rozbrzmiewa śpiew bogów, harmonia stworze­ nia. Szczególnie człowiek chory potrzebuje nastrojenia się na tę harmonię bytu, by odnaleźć w nim swoje miejsce. Aby wyzdrowieć, niezbędna jest wola wyzdrowienia. Nie pom o­ gą najlepszy lekarz ani najlepsze leki, jeśli pacjent naprawdę nie bę­ dzie chciał wyzdrowieć. Często choroba jest „językiem”, w którym niezadowolony człowiek czegoś się domaga lub się skarży, sposo­ bem zademonstrowania frustracji, lęku lub gniewu, jeśli nie da się ich wyrazić w inny sposób. W ten sposób zaniedbywany współmał­ żonek, samotna babcia, sfrustrowane, nierozumiane dziecko doma­ gają się uwagi, której inaczej nie otrzym ają W ten sposób choroba się opłaca, staje się narzędziem nacisku, zyskuje znaczenie w spo­ łeczeństwie. Zachorowanie może też być buntem, rebelią skierowaną przeciw niegodnej, nudnej rutynie i bezsensownej pracy, przeciw presji. Jest sposobem odmowy. Uczeń po prostu nie wstaje z łóżka, chcąc w ten sposób uniknąć szkolnego stresu, kobieta przeżywa zespół napię­ cia przedmiesiączkowego, gdy życie wymyka się jej spod kontroli, ucieka, zapewne nieświadomie, w stan choroby przewlekłej, takiej jak zanik mięśni, stwardnienie rozsiane, zespół chronicznego zmę­

Urlop: czas na zadumę Podróże: jest z nich nieopisana korzyść. Najzdrowiej i najsensowniej jest podróżować pieszo albo jeszcze lepiej konno. Christoph Wilhelm Hufeland, Hausarzneimittel

47 Ślady chemiczne (ang. chemtrails) powstają wskutek dodawania do paliwa lotniczego przede wszystkim pyłu aluminium i baru. Drobne cząsteczki unoszące się w powietrzu podobno odbijają promienie słoneczne i pomagają w ten sposób ograniczyć ocieplenie klimatu.

99 Środki medycyny naturalnej

czenia, problemy z kręgosłupem („już nie mogę tego wytrzymać”) albo nie pozbywa się boreliozy, ponieważ może na niej skorzystać. Krętki są wtedy gotowe jej służyć. Warunkiem wyzdrowienia jest sens życia, powód, dla którego się żyje, zadanie, prawdziwe powołanie. Nie zawsze łatwo je znaleźć. Szczególnie w kulturze, która neguje istnienie metafizyki i zakłada, że sensem życia jest wyłącznie praca w celu gromadzenia pieniędzy i zdobywania władzy, posiadania dóbr konsumpcyjnych oraz samej konsumpcji, zabawa, bycie sexy i cool - i to wszystko w świecie, w którym wymierają gatunki zwierząt i roślin, gdzie toczą się woj­ ny surowcowe, topnieją lodowce, rosną podatki, ślady chemiczne47 zakrywają niebo, rozpadają się rodziny, szerzy się bezrobocie, deka­ dencja trawi kulturę. Jak tu nie chorować? Kiedy człowiek otoczony jest obojętnością i brakiem sensu, gdy przestaje kusić karnawał społeczeństwa konsumpcyjnego, wtedy z pom ocą przychodzi choroba. Zmusza nas do zajrzenia w głąb sie­ bie, do powrotu do korzeni, by w ciemności odnaleźć gwiazdę, która wskaże nam drogę, własną dharmę, która pozwoli dostrzec nasze życiowe prazadanie. W tym znaczeniu choroba jest uzdrawiająca. Boreliozę można więc rozumieć jako apel duszy, by stała się ważna, by na powrót odnaleźć głęboką boską przyczynę. Jest wy­ konawcą karmy i może być dla zbłąkanych dusz niezrównanym mi­ strzem, guru. „Choroby są czasem nauki sztuki życia i kształtowa­ nia charakteru”, powiada światły poeta Novalis (Novalis 1980: 98). Żyć prawdziwym bytem - oto czym jest zdrowie.

Środki medycyny naturalnej

100

Poszedłem za rozsądnym głosem bioterapii i trzymałem się jej za­ sad. Wprawdzie udawało mi się wypełniać obowiązki, lecz ciągle byłem wyczerpany i zmęczony, ból niczym mały diabełek przeska­ kiwał z jednego stawu na drugi i nieustannie wpadałem w głębokie, ciemne doliny depresji. Wtedy mój wewnętrzny głos powiedział mi: odpręż się zupełnie, daj sobie czas na zadumę, jedź na słoneczne wakacje na plaży. Wewnętrznego głosu należy zawsze słuchać, poszukałem więc w Internecie lotu last-minute w stronę południowych Indii - na In­ die można sobie pozwolić; są niczym matka, a bogowie są tu blisko. Wkrótce znalazłem się w skromnym pokoju u prostych chłopów, pod palmami kokosowymi, bezpośrednio na gorącej plaży nad mo­ rzem z wysokimi turkusowymi falami, z dala od wszelkiego zgiełku. Pierwszej nocy miałem intensywny sen. Śniło mi się, że do mojej skóry przyczepiony jest niemal niewidoczny pasożyt o barwie skóry. Tylko po jego konturach mogłem dostrzec, że na mnie żeruje. Próbo­ wałem zdrapać go paznokciem, co mi się w końcu udało. Upadł na plażę i zniknął w piasku. Pierwszy sen na nowym miejscu, w którym się nigdy przedtem nie było, ma przeważnie proroczy charakter. I tak też go zinterpretowałem. To, co mnie dręczy, opuści mnie, niezależ­ nie od tego, czym jest. Przyjazd tutaj to było prawdziwe olśnienie! Dzień po dniu, pocąc się, leżałem na gorącym piasku pod tro­ pikalnym słońcem. Ponieważ dzięki pracy w ogrodzie byłem przy­ zwyczajony do światła słonecznego, mogłem się na to odważyć, nie ryzykując poparzenia słonecznego i towarzyszącego mu schodzenia skóry, które zwykle dotyka turystów. Dobroczynny gorąc co dzień przenikał moje ciało. Jak to powiedział Franz Konz: „nawet nie podejrzewamy, ile słonecznej energii zgromadziły ziarenka piasku w ciągu tysiącleci, jakie spędziły, leżąc na brzegu morza, i ile nam jej przekazują. Zatem ruszajmy zażyć słonecznej kąpieli!” (Konz 2000: 727). Gdy upał stawał się nie do zniesienia, wskakiwałem do chłodne­ go morza i pełen ekstazy igrałem z morskimi syrenami. Pływanie, unoszenie się na falach to masaż całego ciała, pieszczota. Wzmacnia serce, wspomaga krążenie i poprawia obieg chłonki. Słona, bogata w minerały morska woda oczyszcza i odżywia skórę. Morze jest m atką życia. Zapłodnione światłem kosmosu, przeniknięte fallicznymi promieniami słońca, wydało na świat wszystkie te niezliczone żywe stworzenia, bakterie, rośliny i zwierzęta, które dziś zasiedlają

101 Środki medycyny naturalnej

Ziemię. Do dziś stężenie soli w morzu jest podobne do stężenia soli we krwi. Nosimy morze w sobie, sami jesteśmy morzem, na które morze spogląda z zewnątrz. Elementem morskiej kuracji była także lekka, zdrowa dieta. Ży­ wiłem się tylko mlekiem kokosowym, rybami, ryżem i owocami. To rozsądny sposób odżywiania się, bardzo podobny do diety, jaką karaibscy Indianie stosują w przypadku kiły, choroby powodowa­ nej również przez krętki (zob. s. 168 nn., 218). Mleko kokosowe jest skuteczne w przypadku nadmiernego zakwaszenia tkanki ciała, działa moczopędnie, podwyższa napięcie nerkowe, pobudza prze­ mianę materii i - o czym wówczas nie wiedziałem - dzięki zawar­ tym w nim polisacharydom (glikogenom) zwiększa odporność na gruźlicę i inne zarazki bakteryjne. Wczesnośredniowieczni ojcowie Kościoła na leczenie ludzkich ułomności zalecali przede wszystkim modlitwę, komunię i pielgrzy­ mowanie. Jeśli chodzi o zioła lecznicze, długo zachowywali wstrze­ mięźliwość, ponieważ uchodziły one za domenę ich przeciwników, pogańskich kapłanów i czarownic. W czasie synodu w Liftinae (743 r.) anglosaski misjonarz Winfried (św. Bonifacy) wręcz zaka­ zał zbierania tradycyjnych ziół leczniczych. Później mnisi w przy­ klasztornych ogrodach uprawiali śródziemnomorskie zioła będące elementami innych biotopów. Ale powrót rodzimych ziół - nie tylko tych wymienionych w Biblii - do zachodniej medycyny zawdzię­ czamy dopiero Hildegardzie z Bingen. W tamtych czasach, aby powrócić do zdrowia, chodzono na piel­ grzymki. Te pątnicze podróże prowadziły do miejsc łaski, gdzie żyli niegdyś święci lub gdzie wydarzyły się cuda. Już na długo przed tym, nim wybudowano w tamtych miejscach kościoły, kaplice czy wręcz katedry, były one miejscami świętymi dla pogańskich Celtów i Germanów, a przed nimi budowniczych megalitów jako miejsca oddziaływania bóstw. Chodzi tu mianowicie o miejsca mocy. W tych miejscach, w okolicach świętych gór, jezior czy źródeł, działają naj­ częściej siły geomantyczne, związane z magnetyzmem Ziemi, które dziś możemy zmierzyć za pom ocą przyrządów i które energetyzująco ożywczo bądź uspokajająco oddziałują na nasz organizm, a także na ciało eteryczne (duszę, ciało astralne) i na naszą świadomość. Także człowiek chory na boreliozę może w takich miejscach doznać wzmocnienia. Tak samo jak morze i wysokie góry, miejsca te mają zdolność wynoszenia nas poza nasze własne granice.

102

To nie doktor w długiej szacie, który poucza nas z wysokości katedry; to człowiek, który wędruje, nadstawia ucha, dziwi się i przekazuje nam to w sposób pełen pasji. Johann Wolfgang von Goethe, Gesamtwerk, t. 16: 400

DOKTOR Z KRWI I KOŚCI

Podejmowane zabiegi z zakresu medycyny naturalnej były rozsąd­ ne i przyniosły poprawę. A jednak nie czułem się jeszcze całkiem 103 w formie. Czegoś mi brakowało. Dlatego udałem się do mojego przyjaciela i sąsiada, raczej nieortodoksyjnego, acz odnoszącego sukcesy lekarza medycyny naturalnej, dra rer. nat. Gerharda Ortha. Mieszka on w zagrodzie na skraju maleńkiego przysiółka w dolinie. Jego gabinet przypomina laboratorium doktora Fausta: „Te zakop­ cone skroś szpargały./ Ówdzie dziwaczne znów narzędzie./ I pradziadowski stary grat,/ Puszki i szklanki tylko wszędzie”48. Książki, nabazgrane notatki, pęczki leczniczych ziół, przyrządy wszelkiego rodzaju, probówki i mikroskopy pokrywały w jego gabinecie sto­ ły i półki. Wziął do ręki biotensor dra Oberbacha i poruszał nim nad moim ciałem. Ten „biotensor” to rodzaj nowoczesnej różdż­ ki; nad żyłami wodnymi kręci się w lewo, a nad wszelkimi innymi zaburzeniami w prawo. Doktor Orth używa biotensora do poszu­ kiwania zakłócających pól magnetycznych w otoczeniu ludzkim, w pomieszczeniach mieszkalnych i pracowniach. Ponieważ jednak również ludzkie ciało ma słabe pole elektromagnetyczne, używa tego przyrządu także do poszukiwania chorób i zaburzeń w narzą­ dach. Nauka akademicka oczywiście sprzeciwia się diagnozom ra­ diestezyjnym. U mnie, jako etnologa, sceptycyzm ten był jednak nieco łagodniejszy. Czyż nie widziałem na własne oczy indiańskich seansów uzdrawiających, podczas których szaman, używając orle­ go skrzydła, badał ciało pacjenta, przywracał tym piórem i śpiewem porządek w zaburzonych wzorcach i kładł w ten sposób kres dłu­ gotrwałym cierpieniom? Południowoamerykańscy curanderos „wi­ dzą” takie zaburzone pola przy użyciu ayahuasca i innych substancji poszerzających świadomość i potrafią zaprowadzić w nich porządek śpiewem, dotykiem i ewentualnie właściwym zielem leczniczym. Dlaczego u nas miałoby to być niemożliwe? Tak - powiedział, przepytawszy mnie i zbadawszy mnie biotensorem - jednoznacznie borelioza. Tu antybiotyki nie pomogą. Miałem już wielu pacjentów, którzy mimo dużych dawek tetracykli48 W przekładzie Władysława Kościelskiego - przyp. tłum.

ny, amoksycykliny, erytromycyny, cefalosporyny i czego tam jesz­ cze trafiali do mojego gabinetu na wózkach inwalidzkich. Niektórzy nawet dostawali antybiotyki dożylnie! Kiedy spostrzegł, jak jestem wystraszony, dodał: - Nie martw się, nie musi do tego dojść. Pokonamy te bestie.

Doktor z krwi i kości

104

Misja: uzdrowiciel Doktor Gerhard Orth nie jest lekarzem z wykształcenia, lecz bio­ terapeutą z powołania. Jego los, jego dharma, czy, jak sam mówi: „pan Bóg”, powołał go do tego. Do początku lat osiemdziesiątych pracował w zakładach Siemens jako chemik na kierowniczym sta­ nowisku. Kierował laboratorium i badał nowe produkty. Jako miło­ śnik przyrody chętnie wędrował i z pasją przemierzał kajakiem dzi­ kie rzeki. I właśnie ze względu na ten związek z naturą denerwowała go wszechobecna dewastacja przyrody, zanieczyszczenie wód i ra­ bunkowe wydobycie sterowane przez gospodarkę, która wymknęła się spod kontroli. Zaprzyjaźniony z Herbertem Gruhlem, autorem przełomowej książki Ein Planet wird gepliindert (1978), przyłączył się do ruchu Zielonych i został działaczem ekologicznym. Jako „bo­ jownik ekologiczny” wyruszał nocą w przebraniu. Ale nie po to, by ścinać maszty energetyczne albo dopuszczać się aktów sabotażu, lecz by pobierać próbki z jezior i rzek, które oficjalnie uznawano za „czyste”. Analizował próbki wody w swoim laboratorium i publiko­ wał wyniki badań. Ale jego nocne wyprawy nie pozostały niezauwa­ żone. Przecież wyniki badań mogły pochodzić jedynie z jego labo­ ratorium. W firmie dano mu do zrozumienia, że powinien zaniechać swoich działań niezwiązanych z p racą gdyż w przeciwnym razie zostanie skłoniony do złożenia wypowiedzenia. Ale ekologiczny chemik działał dalej i nastąpiło to, co nastąpić musiało. Stracił pracę i wskutek tego wpędził swoją rodzinę w kryzys, byli bowiem wtedy w trakcie zakupu domu na wsi, w Allgau, gdzie chcieli uprawiać pozbawione toksyn zdrowe warzywa i owoce. Jak mówi przysłowie, nieszczęścia zwykle chodzą parami. I tak też było: pewnego dnia w lipcu 1983 roku poczuł lekki ból gło­ wy połączony z uciskiem w tylnej części czaszki, który narastał, aż stał się nie do wytrzymania. Następnego ranka, jak opowiada, czołgał się wpółślepy, po podłodze w swym pokoju, gdzie znalazł

49 Książka ukazała się w roku 1958 pod tytułem Folk Medicine i w ciągu za­ ledwie roku osiągnęła nakład pół miliona egzemplarzy. W tamtych czasach była to na rynku amerykańskim jedyna dostępna książka na temat medycyny naturalnej. W czasach niewzruszonej wiary w postęp medycyna ludowa, podobnie jak zioło­ lecznictwo, określane lekceważąco jako „Indian medicine”, uchodziła za przesta­ rzałe, prymitywne medyczne przesądy. Będąc żądnym wiedzy licealistą, kupiłem sobie natychmiast kieszonkowe wydanie tej książki, za które, nawiasem mówiąc, trzeba było wówczas zapłacić 50 centów.

105 Doktor z krwi i kości

go syn. Wezwany natychmiast lekarz pogotowia stwierdził „zapale­ nie opon mózgowych”. Wkrótce znalazł się w szpitalu podłączony do kroplówki z antybiotykiem. Środki przeciwbólowe, którymi go nafaszerowano, nie przynosiły skutku. „Choroba, niczym potężna pięść, wyciskała ze mnie życie” - pisze w swej książce Unheilbare Krankheiten (Orth 1996: 26). Dziesiątego dnia opiekujący się nim neurolog przyznał, że lekarze zrobili wszystko, co było w ich mocy; więcej zrobić nie mogą. Orthowi nie pozostało nic innego, jak poprosić pana Boga o radę. Wtedy nagle przypomniała mu się książka 5 x 2 0 Jahre leben, w któ­ rej wiejski lekarz dr D.C. Jarvis zapisał medycynę ludową swojego ojczystego Vermont (Nowa Anglia, USA)49. W tamtejszej ludowej medycynie i weterynarii centralną rolę odgrywa ocet jabłkowy. Pije się go i stosuje w kompresach przy bólach stawów, zanikach pa­ mięci, wypadaniu włosów, egzemach, bólach głowy, żylakach, bólu żołądka, krwotokach z nosa, urazach, na plamy starcze, pocące się nogi, grzybicę stóp i wiele innych dolegliwości; octu jabłkowego używa się do płukania gardła w zapaleniu gardła i stanach zapal­ nych dziąseł. Orth jako chemik bez trudu dostrzegł korzyści, jakie może mu dać ocet. To było logiczne: zażywając ocet jabłkowy po­ wodujemy przesunięcie wewnętrznej równowagi kwasów i zasad. W naszym ciele kwasy organiczne rozpadają się na dwutlenek wę­ gla i zasadową resztę. W ten sposób nadajemy kwasom odczyn za­ sadowy (alkaliczny). Krew robi się słodka i zmienia się tym samym środowisko dla bakterii. Drobnoustroje i grzyby w kwaśnej tkance rozwijają się lepiej niż w zasadowej. Natychmiast wysłał żonę, by kupiła butelkę octu jabłkowego. Tego wieczora, do późna w nocy, mył się octem jabłkowym i pięć razy wypił po jednym kubku ciepłej wody z dwiema łyżeczkami octu jabłkowego i odrobiną miodu. Zauważył przy tym, że w jego organizmie zachodzą zmiany. W całym pokoju czuć było ocet win­

Doktor z krwi i kości

106

ny, wszędzie wisiały ściereczki nasączone octem. Rano w drzwiach stanęły pielęgniarki i lekarze, którzy gapili się na niego bez słowa. - Wychodzę ze szpitala, nic mi nie jest! - oznajmił zaskoczonym lekarzom. Oczywiście minęło parę dni, zanim całkowicie wróciły mu siły. Razem z rodziną przeprowadził się do kupionego właśnie domu na wsi i rozpoczął swoje ekouprawy. Gdy zostaliśmy jego sąsiadami, swym starym jak świat ciągni­ kiem, z którego rury wydechowej wydobywał się czarny dym i któ­ ry bez przerwy się psuł, pomógł mi przeorać gąszcz pokrzyw rosną­ cych wokół domu, abym mógł założyć ogród na własne potrzeby. - Pokażemy miejscowym, jak prawidłowo i bez trucizn upra­ wiać ogród - oświadczył śmiało. Krótko potem przyszedł ze wsi sąsiad i obejrzał mój planowany ogród. - Tu na górze nic nie uro­ śnie. Wiem to, jestem stąd. Lepiej kupujcie sobie warzywa w Aldi, są tańsze i nie trzeba się narobić. Powtórzyłem to Gerhardowi Orthowi. - Moje ziemniaki sprzedają się jak ciepłe bułeczki. - A gdzież ty masz kartoflisko? - spytałem. - Jak to, nie widzisz? Stoimy na nim - odparł. Rozejrzałem się wokół, ale wszędzie były tylko chwasty. Wtedy wziął szpadel i wykopał kilka malutkich ziemniaczków. Zaśmiał się i dorzucił jeszcze dobrą w swoim mniemaniu radę. - Tu, w tym klimacie i na tej wysokości, nie da się wyżyć z ogrodu. Miejscowy miał rację. Gerhard Orth nie odniósł wielkiego suk­ cesu ze swą ekologiczną uprawą; w końcu stwierdził, że musi sobie dać spokój. Tym większe sukcesy odnosił jako uzdrowiciel. Jego doświadczenie z ostrym zapaleniem opon mózgowych było czymś w rodzaju oświecenia. Było to przeżycie-iluminacja, jak to się czę­ sto zdarza u szamanów i uzdrowicieli u tradycyjnych ludów albo też u słynnych bioterapeutów, jak Sebastian Kneipp, zielarka Maria Treben czy odkrywca esencji kwiatowych Edward Bach (Scheffer/ Storl 2007: 20). Ból, bliskość śmierci oczyszczają i wypalają z du­ szy to, co nieistotne, czynią człowieka wrażliwym i otwierają go na światło inspiracji, na natchnienie poza granicami racjonalizmu. Wkrótce z bliskiego otoczenia, a potem również z daleka zaczęli przybywać do niego chorzy, pytali go o radę, a on im pomagał. Na koniec byli to przede wszystkim chorzy na AIDS i nowotwory, u któ­ rych zaprzestano terapii, którzy mieli za sobą całą tę gonitwę związa-

Leczenie boreliozy przez Ortha Kuracja Ortha obejmowała następujące środki: 1. Przyjmować dwa raz dziennie po 5 tabletek multiplasanu® H 33 i dwa razy dziennie po 5 tabletek multiplasanu® G 117 z dużą ilością płynów. Między posiłkami dużo pić - napar z nawłoci, zioła wątrobowe lub czystą wodę - ponieważ zioła zawarte w tabletkach działają silnie odwadniaj ąco. 50 Więcej o tym w książce Gerharda Ortha, Lebenssaft reiner Blut - Vorbeugung von Ubersauerung und Yerpilzung, Ritterhude: Fit furs Leben Yerlag 1998.

107 Doktor z krwi i kości

n ą z chemioterapią, operacjami i antybiotykami i którym nie można już było pomóc. Zajął się nimi. Jego inicjacyjna choroba zdjęła z nie­ go lęk przed piekłem, chorobą śmiercią i szatanem. Sam dotarł na skraj życia, mógł więc wesprzeć swych pacjentów psychicznie i na­ tchnąć ich odwagą. Nie ma chorób nieuleczalnych! Procesy patolo­ giczne można odwrócić! Był o tym przekonany. To przekonanie było zaraźliwe, działało bardzo przekonująco. Swoim pacjentom zalecał radykalną zmianę przyzwyczajeń żywieniowych, przestawienie łó­ żek w miejsca wolne od promieniowania, kuracje wodą i powietrzem w celu pobudzenia sił uzdrawiających, przyjmowanie preparatów ziołowych i naparów. Jego ziołowe tabletki, stymulujące przemianę materii w wątrobie i odtruwające organizm, szczególnie multiplasan, odniosły ogromny sukces. Wyprodukowany z wielu sproszkowanych i sprasowanych ziół multiplasan był pierwotnie - mówię to tylko w tajemnicy - lekiem weterynaryjnym, służącym do leczenia zabu­ rzeń trawienia u koni. Ponieważ byłem sceptyczny, dokładnie przyj­ rzałem się składowi owego „końskiego leku”. Tabletki składały się niemal wyłącznie z roślin pobudzających przemianę materii w wą­ trobie i usuwających toksyny z krwi. Taka terapia z pewnością ma sens: w przypadku infekcji należy wspomagać wątrobę w jej funkcji odtruwającej, wspomagającej przemianę materii. Orth zbudował laboratorium, badał plazmę i krew pod mikrosko­ pem w ciemnym polu, pracował nad rozmaitymi preparatami natural­ nymi i stosował biorezonans50. W ten sposób udało mu się przedłużyć życie wielu ludzi, a życiu niektórych z nich nadał nawet nowy sens.

Doktor z krwi i kości

108

Multiplasan® H 33 (wypłukujący, odtruwający, pobudzający przemianę materii) zawiera: • Jałowiec (Juniperus communis): jagody działają antyseptycznie, moczopędnie i odwadniaj ąco (Uwaga! M ogą podrażniać ner­ ki!). • Wilżynę ciernistą (Ononis spinosa): korzeń działa moczopęd­ nie (nie wypłukując elektrolitów), zastosowanie w przypadku dny moczanowej, dolegliwości reumatycznych, chorób skóry, ka­ mieni moczowych. • Pokrzywę ( Urtica dioica): używa się jej do przepłukiwania i usuwania z organizmu związków chloru i mocznika, w leczeniu dolegliwości reumatycznych i chorób skóry. • Miętę pieprzową (Mentha piperita): działa rozkurczowo, de­ zynfekująco, pobudza przepływ żółci. • Tatarak zwyczajny (Acorus calamus): korzeń działa uspokaja­ jąco, napotnie, obniża gorączkę i stymuluje pracę trzustki. • Biedrzeniec anyż {Pimpinella anisum): olejki eteryczne nasion działają łagodnie rozkurczowo, zapobiegają wzdęciom i regulują pracę gruczołów, przede wszystkim pęcherzyka żółciowego. • Kminek (Carum carvi): nasiona pobudzają gruczoły trawien­ ne, działają rozkurczowo i zapobiegają wzdęciom. • Koper włoski (Foeniculum vulgare): nasiona rozrzedzają śluz, działają wykrztuśnie, rozkurczowo, łagodzą wzdęcia, dzia­ łają łagodnie moczopędnie i antybakteryjnie, stymulują produk­ cję żółci. Do tego dochodzą zasadowe sole mineralne stabilizujące go­ spodarkę elektrolitową i pH krwi na poziomie 7,35 (Orth 1998: 107): • Siarczan sodu: tak zwana sól glauberska w naturze występu­ je w wodzie morskiej oraz w leczniczych źródłach w czeskich Karlovych Varach; stosowana wewnętrznie działa przeczyszczająco. • Wodorowęglan sodu: soda oczyszczona, zawarta również w proszku do pieczenia czy sproszkowanej lemoniadzie, to lek zobojętniający kwasy, przeciwdziałający nadmiernemu zakwa­ szeniu żołądka. • Węglan magnezu: ten biały proszek neutralizuje kwasy i dzia­ ła przeczyszczająco; pobudza oddawanie stolca. • Chlorek sodu: sól kuchenna.

109 Doktor z krwi i kości

Multiplasan® GL 17 (przeczyszcza, wspomaga pracę trzustki, wątroby i woreczka żółciowego), zawiera: • Korzeń i nać mniszka lekarskiego (Tarcaacum officinale): korzeń i nać działają siłnie moczopędnie, pobudzają trawienie, chronią wątrobę, pobudzają woreczek żółciowy i trzustkę. • Rzępik pospolity (Agrimonia eupatoria): korzeń działa ściągająco i przeciwzapalnie, jest tradycyjnie stosowany w schorze­ niach wątroby i pęcherzyka żółciowego; nazwa pochodzi od sta­ rożytnego króla Pontu Eupatora, który uchodził za znawcę ziół leczniczych. • Ostropest plamisty (Silybum mariamim): nasiona uchodzą za najlepszy lek przy zatruciu wątroby toksynami, w przewlekłych stanach zapalnych wątroby, schorzeniach woreczka żółciowego i marskości wątroby. • Drapacz lekarski (Cnicus benedictus): korzeń o gorzkim sma­ ku stymuluje produkcję żółci, produkcję śliny i soków żołądko­ wych i jest uważany za świetny środek na schorzenia wątroby. Wieki temu poświęcono tę roślinę św. Benedyktowi, który rzeko­ mo chroni przed zatruciami (Storl 2005d: 14). • Arcydzięgiel litwor (Angelica archangelica, A. sylvestris): ko­ rzeń pobudza trawienie, działa rozkurczowo i wzmacnia odporność. Stosuje się go przy grypie, mononukleozie, stanach zapalnych jelit, żołądka, schorzeniach pęcherzyka żółciowego i wątroby, grzybicy jelitowej i problemach z trzustką (Storl 2005d: 55). • Liście karczocha (Cynara scolymus): wyciąg z liści tej rośliny działa silnie przeciwutleniająco na wątrobę; doskonały środek na zaburzenia pracy wątroby i pęcherzyka żółciowego, obniża po­ ziom cholesterolu i trój glicerydów (Schónfelder 2001: 276). • Liście mięty pieprzowej (por. wyżej). • Krwawnik pospolity (Achillea millefolium): kwiaty i nać leczą zaburzenia wątroby, niedrożności żółciowe, wrzody jelit, dystonię wegetatywną miednicy małej (zbyt skąpe lub zbyt obfite mie­ siączki), działa moczopędnie, odtruwająco, hemostatycznie (przy urazach zewnętrznych i wewnętrznych), wzmacnia odporność i zwalcza wirusy (Storl 2005d: 1818). • Glistnik jaskółcze ziele (Chelidonium majus): najważniejsze ziele słynnego fitoterapeuty M aurice’a Messegue jest szczegól­ nym lekiem na wątrobę. Leczy żółtaczkę, stany zapalne wątroby, skurcze i zaflegmienie dróg żółciowych (Messegue 1994: 265).

Doktor z krwi i kości

110

• Koper włoski (por. wyżej) • Napar z bobrka trój listkowego (Menyanthes trifolia): ten gorzki specyfik pobudza soki trawienne i stymuluje przemianę materii w wątrobie. • Kwiat rumianku (Matricaria recutita): kwiaty, stosowane ze­ wnętrznie i wewnętrznie, działają przeciwzapalnie, przyspieszają gojenie się ran, działają antybakteryjnie i przeciwskurczowo. Na­ par działa szczególnie skutecznie na żołądek i jelita. • Korzeń goryczki żółtej (Gentiana lutea): ten goryczkowy spe­ cyfik pobudza pracę całego układu trawiennego. • Korzeń tataraku (zob. wyżej) • Kozłek lekarski ( Yaleriana officinalis): korzeń działa uspo­ kajająco w stanach napięcia nerwowego, w schorzeniach serca o podłożu nerwowym i skurczach żołądkowo-j elitowych. • Cukier gronowy (glukoza). Dostępny obecnie także w Szwajcarii hinduski preparat ajurwedyjski Liv-52, wyprodukowany ze wspomagających pracę wątroby ziół pochodzących z wyższych partii Himalajów, nadaje się moim zda­ niem równie dobrze co multiplasan. Także napar z krwawnika po­ spolitego (3 filiżanki dziennie), napar z mniszka lekarskiego, napar z łodyg cykorii podróżnika (Cichorium intybus) czy też preparaty ostropestu plamistego dobrze działają na wątrobę.

Liv-52, preparat ajurwedyjski Preparat ajurwedyjski (według receptury Himalaya Drug Co., Bangalore) uchodzi za „tajnąbroń pijaków”, ponieważ zapobiega marskości wątroby i świetnie działa w przypadku wirusowego za­ palenia wątroby. Zawiera on następujące zioła, kory i korzenie: 65 mg Capparis spp., kapar (hindi kanthari lub kapra) 65 mg Cichorium intybus, cykoria podróżnik (hindi kasni): na­ siona, korzenie w postaci nalewki działającej na wątrobę 32 mg Solanum nigrum, psianka czarna (hindi makoi), świeży ekstrakt w marskości wątroby 32 mg Terminalia arjuna, arjuna (hindi arjun), kora obniża ci­ śnienie krwi, działa moczopędnie i reguluje pracę wątroby

Raphanus sativus, Phillanthus emblica, Plumbago zeylandica, Embelia ribes, Terminalia chebula, Fumaria officinalis. Dokład­ ne ilości tych roślin leczniczych prawdopodobnie ze względu na ochronę tajemnicy producenta nie są ujawniane.

2. Oprócz tabletek wątrobowych pacjent powinien codziennie pić nawet 1 litr naparu z nawłoci - najlepiej mieszanki nawłoci euro­ pejskiej (Soldiago virgaurea) i nawłoci kanadyjskiej (S. canadiensis albo S. gigantea). Preparat (1 łyżka na litr) zalewa się wrzątkiem albo przed wypiciem pozostawia na osiem godzin w zimnej wodzie. Pobudza nerki i chroni tkankę nerek przed podrażnieniami, które m ogą wywołać jagody jałowca zawarte w multiplasanie. 3. Rano 5 kropli mucokehl® D5 Zgodnie z ideą Claude’a Bernarda, rywala Ludwika Pasteura, terapia ta zakłada, że istotne jest przede wszystkim środowisko własne organizmu: „Le microbe n ’est rien, le terrain est tout”, i że wirusy, bakterie i grzyby atakują ciało tylko wtedy, gdy odpowiada­ ją im warunki środowiskowe organizmu. Preparat ten opiera się na kontrowersyjnej dziś teorii, opubli­ kowanej w latach 1915-1916 przez profesora Gunthera Enderleina: odkrył on pod mikroskopem w ciemnym polu drobniutkie „roślinne endobionty”, same w sobie nieszkodliwe, które jednak w sprzyjających warunkach otoczenia (obniżenie pH krwi, toksy­ ny, niedotlenienie itp.), w połączeniu z niewłaściwym odżywianiem się, nadmiarem tłuszczu i cukru oraz nienaturalnym trybem życia, sklejają się ze sobą, mutują, tworząc inne formy (bakterie, grzy­ by) i m ogą wywoływać choroby. Ale endobionty są także w stanie zneutralizować patogenne, pasożytnicze mikroorganizmy, łącząc się

111 Doktor z krwi i kości

16 mg Cassia occidentalis, kasamarda (hindi kasondi): kora działająca na wątrobę 16 mg Achillea millefolium , krwawnik pospolity (hindi gandana ); gorzkie substancje działające na wątrobę 16 mg Tamaris gallica, tamaryszek (hindi jhau) 33 mg Mandur bhasma, popiół medyczny Składniki te są połączone z Eclipta alba, Phyllanrus amarus, Boerhaevia diffusa, Tinospora cordifolia, Berberis aritata,

Doktor z krwi i kości

112

z nimi (kopulując). Powstają tak zwane chondryty, usuwane z or­ ganizmu z moczem i stolcem, a także wydzielane przez skórę. Mucokehl zawiera prymitywne endobionty w postaci spreparowanej farmakologicznie, dzięki której patogenne mutanty są nieszkodliwe. Preparat, zawierający także kwas mlekowy, poprawia stan płynów ustrojowych oraz tkanki łącznej i działa odtruwająco (Rosen 1993: 2). Mucokehl sprawdza się najlepiej wtedy, gdy terapii towarzyszy dieta wegetariańska (Rosen 1993: 2-5). 4. Trzy razy dziennie nacierać ciało, przede wszystkim w zgięciach kolan i łokci, aromatycznym olejkiem H-14. Preparat składa się w trzech częściach z oliwy z oliwek i w dwóch częściach z olejków eterycznych (jałowiec, mięta pieprzowa, tata­ rak, anyż, rozmaryn, geranium, kminek, koper włoski, eukaliptus, cytryna, melisa, szałwia, citronella, tymianek, cynamon, goździ­ ki, lawenda). Doktor Orth stworzył ten olejek na podstawie badań francuskiego lekarza i pioniera aromaterapii dra Jeana Valneta. Wchłaniane przez skórę olejki eteryczne działająw organizmie bakteriostatycznie (hamują rozwój mikroorganizmów) (Valnet 1992). Zatrzymują również namnażanie się borelii. Nawiasem mówiąc, olejek ten jest także dobrym środkiem zapobiegającym infekcjom u osób podróżujących do stref tropikalnych. 5. Dodatkowo dr Orth przepisuje 0,5 g sproszkowanego propolisu (żywicy pszczelej bogatej w kwasy benzoesowe i fenyloakrylowe, alkohole benzylowe i fenylowe, jak również flawonoidy) z 0,5 g cy­ namonu, przyjmowane ze startym jabłkiem albo wymieszane z jo ­ gurtem. Również ten środek hamuje rozwój mikroorganizmów. Poszedłem za radami dra Ortha i zauważyłem, że mój stan wkrótce się poprawił. Dolegliwości zniknęły. A jednak wciąż miałem wra­ żenie, że krętki boreliozy przyczaiły się we mnie i tylko czekają na właściwy moment, gdy moja odporność będzie osłabiona, by znowu się rozprzestrzenić. Ciało jest mądrzejsze od rozumu. Wie, czy coś mu dolega i czy czai się w nim jeszcze demon choroby.

Trucizna dla nerwów i tłuste szczątki bakterii

51 BLP uaktywniają toll-like receptors (TLR2) i powodują syntezę wywołują­ cej stan zapalny cytokiny pod nazwą interleukina-lB (II-1B). Zob. www.autoimmunityresearch.org/lyme-disease.

113 Doktor z krwi i kości

Kiedy później dotarłem do pouczającej książki Moniki Falkenrath (por. s. 69) Yolkskrankheit Borreliose, w której autorka opisuje swoje doświadczenia związane z boreliozą i jej naturalnym leczeniem, moje intuicyjne wątpliwości wobec kuracji antybiotykowej potwierdziły się. Falkenrath cytuje amerykańskiego lekarza Richiego C. Shoemakera, który twierdzi, że to niekoniecznie borelie wywołują rozmaite objawy i dolegliwości, lecz wydzielane przez nie produkty przemia­ ny materii, tak zwane bio- lub neurotoksyny. Neurotoksyny urucha­ m iają nadmierne wydzielanie cytokin sprzyjających stanom zapal­ nym (protein, które sterują intensywnością i czasem trwania obrony) (Shoemaker 2001: 3). Biotoksyny wchodzą w organizmie w synergiczne reakcje z metalami ciężkimi i substancjami szkodliwymi dla środowiska naturalnego i wywołują reakcje alergiczne (Klinghardt 2005: 5). Jeśli to prawda, to terapie odtruwające - środki pochodzenia roślinnego pobudzające przemianę materii w wątrobie, takie jak mul­ tiplasan dra Ortha, Liv 52, a przede wszystkim szczeć, do której jesz­ cze wrócimy - byłyby faktycznie bardzo rozsądną metodą leczenia. Shoemaker pisze, że antybiotyki wprawdzie zwalczają borelie, ale nie produkowane przez nie neurotoksyny. Dlatego wizja wyle­ czenia boreliozy w toku trzytygodniowej kuracji antybiotykowej nie ma według niego sensu (Shoemaker 2001: 10). Zakłada on, że neurotoksyny gromadzą się w tłuszczu i uczestniczą w obiegu wątrobowo-jelitowym, to znaczy, że są resorbowane do jelita przez przemianę tłuszczu w pęcherzyku żółciowym (Klópfer 2006: 21). Innymi słowy, ciężko jest się pozbyć neurotoksyn z organizmu: po prostu krążą i krążą w nim, wywołując reakcje zapalne. Neurotoksyny składają się głównie z białek peryferyjnych (BLP), a gdy bakterie obumrą - z ich szczątków. Te rozpuszczalne w tłuszczu toksyny wywołują kaskadę reakcji immunologicznych i nadmiernie stymulują wydzielanie cytokin, co z kolei powoduje złożone reakcje zapalne w tkankach i narządach: bóle mięśni i ko­ ści, jak również deficyty neurologiczne, endokrynologiczne i im­ munologiczne51. Są to przede wszystkim te lipoproteiny, które

Doktor z krwi i kości

114

odpowiadają niemal za wszystkie objawy boreliozy (Scott Taylor, Lyme Disease, 2004)52. Toksyny te zaburzają porządek wśród neurotransmiterów, neurony są pobudzane, ale niedokładnie przekazują komunikaty; powodowane przez nie stany zapalne m ogą blokować naczynia włosowate, w tkankach może więc dojść do niedotlenie­ nia. Jeśli wskutek działania antybiotyków lub pod wpływem innych środków więcej krętków boreliozy zostanie uśmierconych, następu­ je wzmożone uwalnianie się toksycznych BLP; krążą one we krwi, co z kolei prowadzi do dalszego zaostrzenia objawów. To pogor­ szenie nazywamy reakcją Jarischa-Herxheimera albo herksem (zob. s. 174). Jeśli prawdziwa jest teoria, zgodnie z którą za objawy te odpo­ wiadają toksyny rozpuszczalne w tłuszczu, to najlepszą terapią by­ łoby usunięcie zakażonych lipoprotein z organizmu w ramach zma­ sowanych działań oczyszczających. Do takiego wniosku doszedł specjalista od boreliozy dr Richie Shoemaker. Zaproponowany przez niego i przez jego uczniów środek to cholestyramina, żywica jonowymienna, która obniża poziom cholesterolu nawet o 20 pro­ cent. Wiąże ona kwasy żółciowe w jelitach, wydziela zaś chlorek. Normalnie kwasy żółciowe przenoszące cząsteczki tłuszczu (lipidy) są w 80-90 procentach ponownie wchłaniane w jelitach. Przy zasto­ sowaniu cholestyraminy jednakże wiążą się z żywicą i zostają wy­ dalone wraz ze stolcem. Skutkami ubocznymi tej terapii mogą być wymioty, wzdęcia, zaparcia, bóle głowy i mięśni (Langbein et al. 2004: 655). Razem z nimi z organizmu wydalane są oczywiście tak­ że rozpuszczalne w tłuszczu witaminy A, D, E i K, które trzeba uzu­ pełnić preparatami witaminowymi. Podobno efekty takiej terapii są zadowalające. Poddani jej pacjenci osiągali lepsze wyniki również w teście czułości kontrastu wzrokowego (VCS). Użycie substancji obniżających poziom tłuszczu, które razem z lipoproteinami wypłu­ kują z organizmu żółć - to brzmi genialnie. Obawiam się jednak, że łączy się z niemożliwymi do przewidzenia skutkami i ryzykiem. Istnieją oczywiście naturalne środki o niewielkich skutkach ubocz­ nych i raczej te należy wybierać. Podobno do usunięcia rozpuszczal­ nych w tłuszczu bakteryjnych toksyn wystarczy multiplasan albo Liv-52.

52 Neurotransmitery, takie jak acetycholina, adrenalina, dopamina, serotonina, to substancje przewodzące bodźce na styku neuronów.

115 Doktor z krwi i kości

Lepszą alternatywą dla syntetycznych statyn są następujące sub­ stancje naturalne: • Substancje goryczkowe i błonnik. Gorycz zawarta na przykład w szczeci wspomaga wydzielanie kwasów żółciowych (Buhring 2004: 397). • Karczoch (Cyanara cardunculus, C. scolymus): ta stara roślina uprawna z rodziny ostów zawiera substancje goryczkowe, które nie tylko pobudzają produkcję żółci, lecz także regulują gospodarkę li­ pidową. Obniżają poziom cholesterolu i trój glicerydów o 10 do 15 procent. Hamują biosyntezę cholesterolu w wątrobie. Poza tym kar­ czoch, dzięki silnemu działaniu przeciwutleniającemu, chroni wą­ trobę przed wolnymi rodnikami (Schónfelder 2004: 161). • Ostropest plamisty (Siłybum marianum): ta stara roślina leczni­ cza o biało żyłkowanych, usianych plamami liściach także należy do ostów. Dawniej wierzono, że te plamy to ślady mleka, które skapywało z nieba z piersi Matki Boskiej, i przypisywano im szczególną moc uzdrawiającą. Stosuje się dojrzałe nasiona, zmiażdżone w moździe­ rzu i zalane wrzątkiem (1 łyżeczka na filiżankę, 3 x dziennie). Zestaw substancji czynnych sylimaryny chroni wątrobę przed uszkodzeniem przez toksyny, zatruciem, lipotoksynami i szkodami spowodowany­ mi przez leki. Zastosowany odpowiednio szybko ostropest pomaga nawet w zatruciach muchomorem sromotnikowym. Tak jak każdy oset, także ostropest plamisty reguluje przemianę materii w wątrobie i funkcjonowanie woreczka żółciowego.

Doktor z krwi i kości

116

• Kurkuma (Curcuma longa): bez żółtego sproszkowanego korze­ nia tej indyjskiej rośliny spokrewnionej z imbirem, wchodzącego na przykład w skład curry, trudno sobie wyobrazić kuchnię hindu­ ską. Podobnie wszechobecna jest kurkuma w medycynie ludowej, w której uchodzi za lek niemal uniwersalny. Rozgotowana na maść w sklarowanym maśle (ghee) błyskawicznie leczy czyraki. Kurku­ mę poświęcono żółtoskórej, dosiadającej lwa bogini Durdze, która swym mieczem ścina głowę każdemu demonowi choroby, jaki tylko stanie na jej drodze. Kurkuma wspomaga pracę pęcherzyka żółcio­ wego i trawienie tłuszczu, obniża poziom tłuszczu we krwi i wyka­ zuje ogólne właściwości przeciwzapalne, wzmacniające odporność i hamujące rozwój mikroorganizmów. • Glistnik jaskółcze ziele (Chelidonium majus): to nieco toksyczne ziele z rodzi­ ny makowatych jest najważniejszą ro­ śliną leczniczą M aurice’a Messegue. To zrozumiałe, gdy weźmiemy pod uwagę, że Messegue pochodzi z Gaskonii, gdzie uprawia się winorośl i gdzie mężczyźni piją głównie winiak. Już sama sygna­ tura wskazuje na lek wątrobowy: żół­ ty syrop ma posmak żółci, liście, które przypom inają małe płatki wątroby, roz­ tarte w palcach, wydzielają woń wątroby. Rzeczywiście, jest to jeden z najbardziej skutecznych środków odtruwających wą­ trobę. Poza tym działa przeciwskurczowo na drogi żółciowe, żółtym syropem m oż­ na też usuwać brodawki. • Łopian większy (Arcticum lappa): Ger­ manie i Celtowie przypisywali tej roślinie o zakończonych „rzepami” kwiatostanach szczególną moc. Miała ona odstraszać de­ mony chorób. Nasion używa się podobnie jak nasion ostropestu. Korzeń, w postaci sproszkowanej lub jako na­ par, przede wszystkim oczyszcza krew i chłonkę. Łopian wspomaga pracę wątroby i pęcherzyka żółciowego. Jako środek odtruwający, działający moczopędnie i napotnie, był stosowany w leczeniu kiły. Świeży lub suszony korzeń, rozgnieciony i zastosowany jak plaster,

53 Obieg wątrobowo-jelitowy: wydzielanie i powtórne wchłanianie kwasów żółciowych i substancji tłuszczowych w jelicie.

117 Doktor z krwi i kości

pomaga na bóle stawów, a także zapalenie stawów w przebiegu boreliozy. • Chlorella: te zielone jednokomórkowe glony, które można kupić jako produkt spo­ żywczy, są dziś bardzo modne. W dużych dawkach działają przeciwutleniająco i ob­ niżają poziom cholesterolu. Wiążą tłuszcze, także lipoproteiny bakteryjne oraz inne tok­ syny i usuwaj ąje z jelita. Niektórzy tw ierdzą że glony te są zanieczyszczone metalami ciężkimi i toksynami. Franz Konz uważa, że my, jako ssaki naczelne, nie jesteśmy zapro­ gramowani na spożywanie glonów w więk­ szych ilościach; poza tym glony zawierają Łopian zbyt wiele jodu (Konz 2000: 483). • Kolendra (Coriandrum sativum): ziele to, o nieco nieprzyjem­ nej woni pluskiew, pobudza przede wszystkim trawienie, stymulu­ je produkcję soków żołądkowych i działa przeciwskurczowo przy wzdęciach i kolkach. Według dra Klinghardta kolendra wykazuje również - nieudowodnione jeszcze - działanie odtruwające. • Babka płesznik, babka śródziemnomorska, babka jajowa­ ta (Psyllium afrum, Plantago ovata, P. ispaghula): nasiona niemal wszystkich gatunków babki, także naszej babki zwyczajnej, za­ wierają śluz, który pęcznieje pod wpływem wilgoci. Dzięki temu przyklejają się do podeszew stóp ludzi i zwierząt, zasiedlają drogi i ścieżki. Najwięcej pęczniejących substancji zawiera indyjska bab­ ka płesznik, dlatego jest ona najbardziej godna polecenia dla ludzi ze słabą perystaltyką jelit. Papka z nasion działa rozmiękczająco w razie zagrożenia zaparciami i wiąże luźny stolec przy czerwonce i rozwolnieniu. Jednocześnie obniża poziom tłuszczu w organizmie. „15 procent kwasów żółciowych i cholesteryny wiąże się ze śluzem, wydalanym wraz ze stolcem i tym samym usuwanym z obiegu wątrobowo-jelitowego53 (Buhring 2005: 131). Chroni błonę śluzow ą wiąże bakterie i toksyny, przyczyniając się do zachowania zdrowej flory bakteryjnej.

Doktor z krwi i kości

118

• Owies zwyczajny (Avena sativa): otręby, produkt uboczny po­ wstający przy produkcji płatków owsianych, działa podobnie jak babka. Beta-głukan, rozpuszczalny składnik błonnika, przerywa obieg wątrobowo-j elito wy, wiążąc kwas żółciowy. Jednocześnie wydalone zostają także bakteryjne lipoproteiny (neurotoksyny) krętków boreliozy (Buhring 2004: 4000). • Czosnek (Allium sativum) i czosnek niedźwiedzi (A. ursinum): oba gatunki czosnku o silnym zapachu od wieków uważano za „oczyszczające krew”. Działają nie tylko dezynfekująco i zabójczo na pasożyty, wspomagają trawienie, lekko obniżają ciśnienie krwi, lecz także, jak dowiedziono, redukują lipidy i działają przeciwutleniająco. • Topinambur, słonecznik bulwiasty (Helianthus tuberosus): ten gatunek słonecznika pochodzący z północnoamerykańskich prerii nie tylko jest najbardziej odżywczą rośliną uprawną, lecz także ob­ niża poziom tłuszczów. W jelicie topinambur wiąże kwas żółciowy, cholesterol, trój glicerydy, fosfolipidy i inne wolne kwasy tłuszczo­ we i usuwa je z organizmu. Coś dla tych, którzy chcieliby schudnąć (Buhring 2005: 400). Korzeń zawiera sporo inuliny, cukru dobrze tolerowanego przez cukrzyków. Inulina jest rozkładana przez mi­ kroorganizmy żyjące w jelitach, przy czym następuje namnażanie własnych bifidobakterii organizmu, co z kolei przyczynia się do utrzymania właściwego stanu jelit (Schonfelder 2004: 228).

Topinambur

119 Doktor z krwi i kości

• Vilcacora, koci pazur ( Uncaria tomentosa): to nowo odkryte po­ łudniowoamerykańskie pnącze podobno ma zdolność blokowania neurotoksyn (więcej o tym na s. 182). • Chitosan: ten suplement diety został wyprodukowany nie z su­ rowców roślinnych, lecz z odpadów rybackich, a dokładniej z chitynowych pancerzyków zwierząt morskich. Chitosan jest sprzeda­ wany w USA jako substancja „blokująca tłuszcz”, jako „magnes dla tłuszczu, który daje tłuszczowi bilet w jedną stronę”. Oczywiście, redukuje także ilość witamin rozpuszczalnych w tłuszczu. • Lecznicza ziemia, zielona ziemia lub mielona glina ze sklepu ze zdrową żywnością to jedna z najlepszych statyn. Zielona glina wchłania tłuszcz w ilościach sięgających 20 procent własnej masy i przez jelita usuwa go z organizmu (Konz 2000: 485). Także elek­ trolity o ładunku dodatnim w bentonicie, koloidalnej, pęczniejącej glinie (krzemian aluminium) powodują koagulację lipidów.

120

Idź do jodły, jeśli chcesz się dowiedzieć czegoś o jodle, i do bambusowego kija, jeśli chcesz się dowiedzieć czegoś o bambusie. Basho, japoński mistrz haiku

NA KAŻDĄ CHOROBĘ JEST JAKIEŚ ZIELE

Nie da się żyć bez roślin. Świat roślin umożliwia naszą egzystencję i w każdym kulturowym kosmosie odgrywa centralną rolę: rośliny żywią nas i ubierają są dla nas ozdobą i domostwem, ogrzewają nas i służą nam do przyrządzania posiłków, ofiarowują nam najlepsze leki. Są wplecione w symbolikę i język. Ze wszystkich tych powo­ dów traktuje się je jak bóstwa, jako anielskie wcielenia, jako dewy i „matki o trzy światy starsze od bogów” (Atharwaweda). W obliczu faktów z zakresu antropologii kultury nie dziwi, że wszędzie, prak­ tycznie u wszystkich ludów endogenicznych, istnieje przekonanie, że na każdą chorobę jest jakieś ziele. Przekonany o tym był również stary szaman z plemienia Czej enów, Bill Tallbull, z którym wędrowałem przez prerię w poszukiwaniu ziół, wzdłuż dolin rzek oraz przez góry Big Horn Mountains. Opowiedział mi następującą legendę, znaną wśród wielu ludów indiańskich ży­ jących w lasach Ameryki Północnej, o początkach chorób i leków: w pradawnych czasach ludzie i zwierzęta żyli razem w pokoju. Mó­ wili tym samym językiem. Ale z biegiem czasu dla dwunożnych istot wykorzystywanie zwierząt stało się oczywistością. Nie zważając na nic i bez słowa podzięki, ludzie brali to, czego potrzebowali: mięso, futra, pióra, pazury, rogi. Często z zabitych zwierząt odcinali jedy­ nie najlepsze kawałki, resztę zaś pozostawiali. W końcu miarka się przebrała. Niedźwiedź, przywódca zwierząt, zażądał przeprosin. Ale ludzie go nie posłuchali. W odpowiedzi na to każdy gatunek zwie­ rząt - poza psami, które zasmucone wymknęły się ze zgromadzenia - obłożył ludzi klątw ąi zesłał na nich jedną określoną chorobę. Samy zesłały reumatyzm i bóle stawów kolanowych, myszy - gorączkę, węże śniły się ludziom w nocy i sprowadzały na nich choroby. Szcze­ gólnie rozwścieczone były małe stworzenia: robaki, komary i pełza­ jące owady. Ludzie bezwzględnie deptali je i rozgniatali. Im mniejsze były to stworzenia, tym gorsze były choroby zsyłane przez nie na ludzi. Na pewno wszyscy ludzie pomarliby, gdyby całej tej sprawie nie przysłuchiwały się rośliny. „Zielony lud”, sam nawiedzany przez zwierzęta zjadające liście, wysysające soki, podgryzające korzenie, współczuł człowiekowi. Duchy roślin objawiły się uzdrowicielom w snach i powiedziały im, że mają moc zdolną wyleczyć każdą cho­

121

Na każdą chorobę jest jakieś ziele

122

robę. Gdy zacznie się szerzyć jakaś zaraza, wystarczy do nich przyjść i poprosić o ujawnienie uzdrowicielskiej mocy. Za każdą chorobę od­ powiadała jedna roślina. Nie tylko wśród naszych pogańskich przodków: Celtów, Ger­ manów, Słowian, Bałtów czy Latynów, panowało przekonanie, że na każdą chorobę jest jakieś ziele. Podzielali je także uczeni i le­ karze epoki średniowiecza. Ze słynnej szkoły lekarzy w Salerno w południowych Włoszech, gdzie trafiali uczeni chrześcijańscy, arabscy i żydowscy, pochodzi zbiór Sentencje salerneńskie. W je d ­ nej z nich czytamy: „Cur moriatur homo, cui salvia crescit in horto?”. Najczęściej tłumaczy się to następująco: „Dlaczego umrzeć ma człowiek, u którego szałwia rośnie w ogrodzie?”. Jednak szał­ wia (łac. safous = zdrowy) niekoniecznie musiała oznaczać szałwię ogrodow ą lecz ogólnie rośliny lecznicze. Dlaczego więc, pytali lekarze z Salerno, umrzeć ma człowiek, którego ogród pełen jest roślin leczniczych? Odpowiedź znajdujemy w następnym zdaniu. „W rzeczy samej na każdą chorobę jest jakieś ziele, lecz nie ma ziela na truciznę śmierci”54.

Szukajcie, a znajdziecie Wiara w to, że Pan Bóg na wszystko stworzył jakieś ziele, została zachwiana w zachodnim świecie, gdy przywleczona przez Kolumba z Karaibów „sekretna choroba”, syfilis, zaczęła błyskawicznie sze­ rzyć się w Starym Świecie. Spustoszeniom poczynionym przez tę straszliwą zarazę nie potrafiły zaradzić ani zioła obeznanych w swo­ im fachu zielarek, ani zioła zakonnych braciszków. Ani rozmiękcza­ jące i łagodzące „rośliny Wenus”, takie jak malwa, pażytnik, babka czy krwawnik, ani stosowane przeciwstawnie „rośliny Marsa”, na przykład działająca ściągającą kora dębu, narcyz czy oczyszczająca pokrzywa nie potrafiły powstrzymać choroby wenerycznej. W końcu sięgnięto po trujące preparaty rtęciowe z arabskich pracowni alche­ micznych - i tak narodziła się medycyna chemiczna. Ta „saraceńska (muzułmańska) maść”, którą początkowo zwalczano pasożyty i grzy­ bice skóry, zdołała przezwyciężyć syfilis, lecz jej skutki uboczne były niemal tak straszliwe jak sama choroba (Storl 2005e: 147). 54 „Contra vim mortis non est medicamen in hortis”.

Na każdą chorobę jest jakieś ziele

123

Kolumb i kąpiący się Indianie. Drzeworyt z Geographiae errationes Ptolemeusza, Strasburg 1525

Nie było jednak rzeczywistego powodu, by odrzucić terapie ro­ ślinne, bo Indianie karaibscy leczyli kiłę i spokrewnioną z nią malinicę, z powodzeniem stosując połączenie: • bardzo gorących kąpieli parowych • intensywnego wysiłku fizycznego, pobudzającego obieg chłonki i krążenie krwi • szczególnie lekkiej diety • wywaru z żywicy gwaj akowca lekarskiego (Guajacum officinale). W Wenezueli do tego samego celu używano sarsaparilli (Smilax aristo loch iaefo lid). Badania wykazały, że kąpiele parowe, podnoszące temperaturę ciała do 42 stopni Celsjusza, oraz picie dużej ilości wywaru z żywi­ cy gwajakowca są w stanie uśmiercić krętki kiły w organizmie czło­ wieka (Griggs 1997: 37)55. Choć Indianie karaibscy z takim powo­ dzeniem leczyli chorobę wywołaną przez krętki, w Europie kuracje najczęściej pozostawały bezowocne. Powody były następujące: 55 Barbara Griggs, historyk medycyny: „It was shown in 1932 that raising the patienfs temperature to 42°C was partially succesful in destroying the syphilis spirochaete”.

Na każdą chorobę jest jakieś ziele

124

Kuracja napotna Indian Rouguouyennes, wg Creveaux, Brunszwik 1881

Łaźnie parowe w Europie: z lewej miedzioryt, za: Blondel, Thermarum Aąuisgranensium et Porcetanamorum elucidatio, Akwizgran 1688. Z prawej łoże potów dla chorych na syfilis, Amsterdam 1696. Interesujący je st wizerunek krętkopodobnych węży na ścianie

125 Na każdą chorobę jest jakieś ziele

• Leczenie przegrzewaniem w gorących indiańskich łaźniach zastą­ piono pobytem w gorących, niewietrzonych pomieszczeniach. • Intensywny wysiłek fizyczny nie wydawał się specjalnie sensow­ n y Nie chciano też zrezygnować zarówno z dobrego jedzenia, jak i z alkoholu oraz rozkoszy obcowania płciowego. • Wprowadzone na rynek przez firmę handlową rodziny Fuggerów drewno gwaj akowca nie zostało spreparowane właściwie pod ką­ tem farmakologicznym i brakowało w nim zawierającej substancje czynne zielonkawobrązowej, ziołowogorzkiej żywicy. W ogóle owe indiańskie metody leczenia wydawały się zbyt skomplikowane i za bardzo „pogańskie”. Nic więc dziwnego, że ostatecznie pożegnano się z lekami pochodzenia roślinnego. Temat ten omówimy nieco dalej (zob. s. 213: „Klątwa boga słońca”). Teoretycznie biorąc, sposób, w jaki leczono kiłę, to znaczy za po­ m ocą leku pochodzenia roślinnego, na przykład gwaj akowca, oraz wysokiej temperatury i lekkiej diety, można byłoby również zasto­ sować przy boreliozie, ponieważ jest to podobna, nawracająca, spo­ wodowana przez krętki infekcja. Także krętki boreliozy, rozwijające się najlepiej w temperaturze 36 stopni Celsjusza, stają się nieak­ tywne, gdy temperatura ciała przekroczy 42 stopnie Celsjusza. Nie bez racji Amerykanie m ówią o „sarniej kile” (deer syphilis). W zio­ łolecznictwie stosuje się jeszcze czasem gwaj akowiec w reumaty­ zmie stawów, dnie moczanowej i chorobach skóry (dawkowanie: 1 g żywicy na 250 ml wody, pić łyczkami, albo codziennie zażywać 20-30 kropli nalewki). Żywica gwajakowca dobrej jakości jest jed­ nak trudna do zdobycia. Zastanawiałem się, czy jest może jakaś inna roślina, która leczy tę chorobę, roślina spotykana u nas i łatwiejsza w stosowaniu.

Sarnia kiła

Na każdą chorobę jest jakieś ziele

126

Znalazłem j ą w fachowej książce The Book ofH erbal Wisdom (1997) amerykańskiego ziołolecznika Matthew Wooda. Wood jest paramedykiem, który równie dobrze zna się na zachodnim ziołolecznic­ twie, jak i na homeopatii i tradycyjnej chińskiej fitoterapii. Dokonał on odkrycia związanego z leczeniem „sarniej kiły”. Zauważył, że w przypadku zespołu objawów, które w dużej mierze przypomina­ j ą obraz boreliozy, Chińczycy stosują szczeć (Dipsacus asperoides lub D. japonica). Przekazywana z pokolenia na pokolenie chińska wiedza ziołolecznicza określa tę spokrewnioną z driakwią roślinę jako xu duan („przywrócenie tego, co się rozpadło”) i zaleca jej stosowanie na uszkodzone stawy i mięśnie. Szczeć uchodzi więc za jeden z najlepszych środków wzmacniających „esencję nerek” (jin) i krew wątrobową. W tradycyjnej medycynie chińskiej jin oznacza ilość pierwotnej energii życiowej, odziedziczony stan zdrowia, który otrzymaliśmy od naszych rodziców. Siedzibą jin jest nerka, „korzeń życia”. Jin przez całe życie wspomagane jest przez jakość naszego żywienia, wody i powietrza, którym oddychamy. Działanie tej energii można porównać do prądu z akumulatora samochodowego: jeśli zbyt dłu­ go zostawimy włączone światła albo radio, akumulator w końcu się ■wyczerpie. Tak samo nasza energia życiowa jest rozrzedzana przez stres, nierozsądny tryb życia, przemęczenie p racą niedożywienie, marnowanie nasienia (na przykład przez onanizm), wybujałe nocne życie i wszystko, co jeszcze nam może zaszkodzić. W miarę upływu lat człowiek ma do dyspozycji coraz mniejy7«, energia zostaje zużytawłosy siwieją i w ypadają kości robią się łamliwe, mięśnie wiotczej ą plecy i kolana robią się sztywne i bo lą energia seksualna maleje, ustaje miesiączka, zanika płodność, zęby stają się łamliwe i wypada­ j ą pogarsza się słuch i zaczyna świszczeć w uszach (szumy uszne), siły mentalne słabną pogarsza się pamięć (Hicks 1997: 34). Według medycyny chińskiej wątroba spełnia dwojaką rolę: sty­ muluje przepływ energii chi, a także gromadzi i rozprowadza krew. Jeśli nie spełnia tego zadania prawidłowo albo jeśli krew wątrobowa jest nieodpowiednia, mięśnie, więzadła i ścięgna nie są odżywione, kurczą się, napinają i stają się podatne na stany zapalne. Również paznokcie robią się łamliwe, pogarsza się także wzrok (Kaptchuk 2006: 74).

Karczoch hiszpański (xu duań) ma następujące właściwości empi­ ryczne: • Temperaturę (xing) „dość ciepły” (wie wen), to znaczy, że przy­ spiesza przemianę materii i pobudza energię chi. • Smak (wei): uchodzi za gorzki (inferencyjny, odtruwający, prze­ ciwzapalny, wysuszający, w małych dawkach pobudzający trawie­ nie), słodki (tonizujący, wyrównujący) i ostry (napotny, rozpraszają­ cy i rozpuszczający blokady, stymulujący chi i krew, tak by energia życiowa przepływała na powierzchnię, czyli do skóry. • Obiegi funkcjonalne: nerki, wątroba.

127 Na każdą chorobę jest jakieś ziele

Zgodnie z chińską medycyną kiła niszczy esencję nerek. To z kolei prowadzi do zniszczenia kości, stawów i chrząstki. W sferze psychicznej powoduje utratę stabilności, człowiek „załamuje się”, występują problemy natury psychicznej. To samo dzieje się w przy­ padku postępującej boreliozy, choroby spokrewnionej z kiłą. Według Matthew Wooda nawiązującego do teorii miazm Samu­ ela Hahnemanna borelioza z Lyme, nazywana przez Amerykanów również deer syphilis, jest współczesną postacią „miazmy syfilitycznej” (zob. s. 197: „Hahnemann i miazma syfilityczna”) - i tak też należy j ą leczyć. Według Wooda krętki przenoszone przez klesz­ cze powodują u kozłów samy wzrost poroża, natomiast u człowie­ ka działają jak zakażenie krętkami kiły: wywołują przewlekły stan zapalny mięśni i stawów (Wood 1997: 237). Gdy w chińskiej medycynie naturalnej jest mowa o nerkach, wątrobie czy innych narządach, nie chodzi o stałe struktury ana­ tomiczne, które w naszym kręgu kulturowym określa się mianem narządów lub organów. Chodzi raczej o połączone ze sobą fizycz­ ne, energetyczne, duchowe i emocjonalne obiegi funkcjonalne i re­ gulacyjne, których centralny punkt znajduje się w danym narządzie i które są połączone drogami przewodzącymi (meridianami). Korzeń karczocha hiszpańskiego wspomaga jang - aktywny, „męski”, zapładniający, jasny, ciepły, wypełniający aspekt uniwer­ salnej energii chi. Przez wzmocnienie obiegu funkcjonalnego nerek wzmacniane są kości i stawy, zapobiega się przedwczesnym po­ rodom; pobudzając obieg funkcjonalny wątroby, lecznicza roślina wzmacnia także mięśnie i krwiobieg (stojąca krew jest obarczana odpowiedzialnością za gwałtowne bóle).

Na każdą chorobę jest jakieś ziele

128

Ale w tradycyjnym ziołolecznictwie chińskim roślin leczniczych rzadko używa się pojedynczo, lecz niemal zawsze w kombinacji z innymi. Najczęściej są to cztery komponenty: lek podstawowy („cesarz”), lek uzupełniający („minister”), lek pomocniczy („po­ mocnik”) i lek informujący („posłaniec”) (Suwanda/Tian 2005: 16). Na przykład w krwawieniach z macicy albo bólach brzucha stoso­

Medycyna chińska: meńdiany, kręgi funkcjonalne, punkty akupunkturowe

Na każdą chorobę jest jakieś ziele

wany jest karczoch hiszpański w kombinacji z piołunem (Artemisia argiji), krwiściągiem (Sanguisorba), tragankiem (Astragalus) i dzięglem (Angelica). Również w medycynie świata zachodniego, nawiązującej do nauki grecko-rzymskiego lekarza Galena (129-199) i kontynuowanej w postaci medycyny klasztornej oraz przez apte­ karzy, często stosowano leki, w których mieszano rozmaite nasiona, 129 kory, korzenie, zioła i substancje. Powidełka, teriak czy eliksiry ży­ cia zawierały czasem nawet sto składników. Ale w medycynie ludo­ wej było inaczej: uczone zielarki, a potem Paracelsus preferowali stosowanie pojedynczych ziół (specifica lub simplicia, ang. i hiszp. simples). Proste, niezłożone środki pozwalały dokładniej ocenić ich specyficzne działanie. Kiedy opowiedziałem pewnej lekarce praktykującej tradycyjną ludową medycynę chińską (TCM), że Matthew Wood używa kar­ czocha hiszpańskiego w leczeniu boreliozy, zareagowała dość gwał­ townie. Po pierwsze, TCM nie leczy chorób, lecz wzorce: słabość nerek jang, wznoszącą wątrobę chi, wilgotny żar w dolnym podgrzewaczu itd., a po drugie w zasadzie nie stosuje monoterapii ziołowych. Radix dipsaci56 „tylko” wzmacnia ja n g nerek i wątroby, a więc jedynie kości, mięśnie oraz układ odpornościowy, i pobudza zastałą krew, odpowiedzialną za ból. Ale co z pozostałymi objawami, takimi jak stany zapalne narządów wewnętrznych albo wysypka skórna? Na te problemy potrzebne są przecież zupełnie inne zioła! A ponieważ każdy człowiek wykazuje inne wzorce, każdy potrzebuje też indywi­ dualnej recepty - wyjaśniła mi i na koniec dodała, iż może się nawet zdarzyć, że terapeuta chińskiej medycyny ludowej nie zgodziłby się na Radix dipsaci w „terapii boreliozy”, póki główną rolę odgrywają wzorce gorąca, czyli zapalenia, bo korzeń karczocha hiszpańskiego również działa rozgrzewaj ąco! Zapewne miała rację. Ale Matthew Woodowi bliżej do tradycyj­ nego zachodniego ziołolecznictwa z jego simplicia, pojedynczo sto­ sowanymi roślinami leczniczymi. Wood, zainspirowany medycyną chińską, przygotował zawierającą alkohol nalewkę z korzenia ro­ dzimej szczeci (Dipsacus sativa, D. fullonum, D. sylvestris) i zaczął w swoim gabinecie leczyć nią przypadki boreliozy.

56 Radix dipsaci = korzeń karczocha hiszpańskiego.

Na każdą chorobę jest jakieś ziele

130

Przygotowanie nalewki ze szczeci (wg Matthew Wooda) Korzeń dwuletniej rośliny należy zbierać pod koniec pierwsze­ go roku jesienią, zimą lub w iosną nim wypuści pędy. Trzeba go oczyścić, dokładnie rozdrobnić, włożyć do słoika i zalać wódką. Po trzech tygodniach macerowania w ciepłym miejscu wyciąg jest gotowy. Dawkowanie: trzy razy dziennie 3 krople57. Czas trwania kuracji: 3 do 4 tygodni Korzystnie jest kontynuować przyjmowanie w ciągu kolej­ nych 12 miesięcy, przy czym wyciąg zażywa się raz w miesiącu przez okres trzech dni (ma to zapobiec ewentualnemu miesięcz­ nemu przyrostowi krętków). Pierwszy przypadek, którym zajął się Wood, miał dramatyczny przebieg. Kobieta w średnim wieku, która pięć lat po zakażeniu utra­ ciła zdolność do pracy i stała się inw alidką po dwóch tygodniach przyjmowania wyciągu zareagowała najpierw wysypką w okolicach genitalnych. Po upływie trzech i pół tygodnia poczuła się znacznie lepiej. Wszystkie kolejne badania krwi dały wynik ujemny: innymi słowy, nie stwierdzono już obecności krętków. Pacjentka przypusz­ cza, że działanie szczeci uruchomiło jej układ odpornościowy. W drugim przypadku także chodziło o kobietę, która utraciła zdolność do pracy. Miała rozmaite objawy: od gwałtownych bólów mięśniowych po zapalenie pochwy i depresję. Również w jej wy­ padku wyciąg wywołał najpierw wysypkę, a potem nastąpiło wy­ zdrowienie. Trzecim przypadkiem była kobieta, która została zakażona sześć lat wcześniej i miała typowe objawy: bóle mięśni i kończyn, prze­ wlekłe zmęczenie i zanik jasności umysłu. Zażywanie wyciągu spowodowało najpierw zaostrzenie objawów, potem pojawiła się gorączka, a następnie jej stan się poprawił. Kolejne leczone przez Matthew Wooda przypadki miały podobny przebieg.

57 Uwaga: podanie dawki trzy razy dziennie po trzy krople jest hipotetyczn Osobiste doświadczenie pokazuje, że nie chodzi jedynie o informację homeopa­ tyczną, lecz także o ilość. Można ją bez obawy zwiększyć do jednej łyżki trzy razy dziennie.

Rytuały dewy szczeci

131 Na każdą chorobę jest jakieś ziele

Raport Wooda zafascynował mnie. Późnym latem 2001 roku w Szko­ le Naturalnej Medycyny Stosowanej w Zurychu prowadziłem kurs ziołolecznictwa na węgierskich obszarach wiejskich. Ponieważ tam na sięgających głęboko, urodzajnych glebach lessowych rośnie wie­ le mocnej szczeci, kazałem studentom j ą wykopywać i sporządzać ów wyciąg. Nie pomijaliśmy przy tym drobnych spraw „drugorzęd­ nych”. Według ajurwedy i innych tradycji uzdrawiających ważne jest, by leki były wytwarzane w dobrym nastroju, połączonym ze śpiewem i ofiarami. Dziękowaliśmy „duchowi” rośliny i okadza­ liśmy j ą dymem starej szamańskiej rośliny - bylicy. Taki rytuał można porównać z posiłkiem. Jedzenie składa się z określonych chemicznych substancji odżywczych i z punktu widzenia fizjologii żywienia jest zupełnie obojętne, czy spożywa się je bez specjalnej przyjemności z plastykowych talerzyków, gapiąc się przy tym w te­ lewizor, czy też pięknie przyrządzone, przy odświętnie nakrytym stole, w urokliwym otoczeniu. Nie jesteśmy przecież maszynami, którym trzeba tylko wlać paliwo, lecz stworzeniami z duchem i du­ szą. Przyjmujemy nie tylko budulec materialny i paliwo. Posiłek to święty rytuał, komunia, która dostarcza również pokarmu naszej duszy oraz umysłowi i wpływa na stan naszego zdrowia. W spół­ czesnemu człowiekowi o typowo konsumpcyjnym nastawieniu ry­ tuał związany z roślinami leczniczymi wydaje się w gruncie rzeczy pozbawiony sensu, niczym powrót do prymitywnych, dziecięcych zabaw. Równie dobrze można by pisać listy do Świętego Mikołaja albo w wielkanocny poranek wypatrywać zajączka. W najlepszym razie rytuałom można przypisać pozytywne działanie psychologicz­ ne, swego rodzaju autosugestywny efekt placebo. Przy takim na­ stawieniu faktycznie pozostaje człowiekowi jedynie pył, substancje chemiczne. „To nie substancje nas leczą, lecz duch rośliny” - oznaj­ mił czejeński uzdrowiciel Tallbull. Dla szamanów i uzdrowicieli, którzy tak jak on „widzą” i potrafią przemieszczać się świadomie w trakcie snu, rytuał jest oczywistością. Jest to technika pozwalają­ ca wezwać ducha rośliny, aby poprosić go o pomoc. Taki rytuał przebiega mniej więcej tak: usiądź obok rośliny, z twarzą zwróconą ku wschodzącemu słońcu, i popatrz na nią. Od­ suwając na bok wszystkie zbędne myśli, opuść powszedni dzień i wejdź do „świętej przestrzeni”. Zapal przy tym święte ziele i wsłu­

chaj się głęboko w jego istotę. Jeśli będziesz przy tym dostatecznie cicho, we własnej duszy usłyszysz pieśń, którą można jej zaśpiewać i j ą tym uradować. Na przykład coś takiego:

Na każdą chorobę jest jakieś ziele

132

Kwiat kolczysty dobry i czysty, niecka bogini miłości, Myśmy ubodzy, ty siłą masz, Swój sok, swój korzeń dziś nam dasz, Oczyścisz każdą naszą rzecz, Robaki pójdą precz. Kiedy poczujesz, że połączyłeś się z duchem rośliny, możesz wyko­ pać korzeń i podziękować, pozostawiając duchowi rośliny kawałe­ czek korzenia, kolorowe piórko, nieco mąki, monetę lub coś innego. Najlepszą porą na zbieranie leczniczych roślin jest czas nowiu. Naj­ lepsza pora dnia to ta przed świtem. W nocy wszystkie substancje, które w ciągu dnia wytworzyły się w liściach, wzbogacają korzenie (Wachsmuth 1945: rozdz. VI). N ocą korzeń kipi życiową energią i następuje wzmożony podział komórek. Zdaniem Rudolfa Steinera nocą roślina wdycha kosmiczną energię, w dzień zaś j ą wydycha. Dla poszukiwacza korzeni ważne jest zatem, aby wykopać korzeń, zanim „odda” swoją energię. Często roślina sama wyszukuje człowieka, któremu chce się po­ kazać albo którego chce użyć jako tuby. I tak szczeć przywędrowała do Heidi M., młodej matki z Zurychu, po tym, jak odwiedziła ona starego mnicha zen we francuskiej Jurze i doznała stanu ogromnej wrażliwości. Jej uwagę przyciągnęła kłująca roślina, której nazwy nawet nie znała; poczuła się poruszona. Kilka miesięcy później odkryła kłującą kwitnącą roślinę w swoim ogrodzie. Przyjaciel wyjaśnił jej, że to szczeć, z której można przyrządzić nalewkę na wypadek ukąszenia przez kleszcza. Choć sama nie chorowała na boreliozę, była przekonana, że powinna przyrządzić tę nalewkę. Przestrzegała przy tym wszelkich reguł - okadzania, podziękowań, uwzględnienia faz księżyca - tak jak usłyszała od swego przyjaciela i jak jej samej wydawało się właściwe. Zanim wykopała korzeń, do głowy przyszły jej następujące słowa: Szczeci piękna, szczeci miła, Obym twoją częścią była!

133 Na każdą chorobę jest jakieś ziele

Tej nocy przyśniła jej się szczeć. Intuicyjnie wiedziała, że musi teraz zażyć nałewkę. Przygotowała potencję homeopatyczną i zażywała krople przez pięć dni z rzędu. W liście do mnie napisała: „Efekt jest genialny. Zażywałam j ą przez pięć dni z rzędu i wyraźnie odczułam jej działanie. Jestem bardziej zrelaksowana, radośniejsza, pełniejsza energii. »Kolce«, które mam w środku i które zwracają się przeciw mnie, m ogą się rozpuścić. Tę wewnętrzną cierniową koronę, jaką w sobie nosiłam, określiłabym mianem autoagresji. Jak twierdzi mój mąż, działanie (nalewki) było wyraźnie widoczne także na ze­ wnątrz” (Heidi M., list z 29 września 2006). R. Muller, stolarz ze Szwabii, latem 2004 roku został ukąszony przez kleszcza, którego sam usunął. Ponieważ jego lekarz był na wakacjach, mógł udać się do gabinetu dopiero po trzech tygodniach. Wyniki próbki krwi nadeszły po tygodniu: dodatnie, we krwi znaj­ dowały się przeciwciała. Wtedy namówiono pana Mullera na szcze­ pionkę. Jak opowiada, pierwsza szczepionka wywołała gwałtowny stan zapalny, który cofnął się po tygodniu. W styczniu 2005 roku na­ stąpiło drugie szczepienie. Dwa tygodnie później dostał silnych bó­ lów głowy, a w trzecim tygodniu została sparaliżowana prawa ręka. Dostał wtedy doustnie tabletki Doxycyclin-Stada. Nie minęło wiele czasu, a paraliżem została dotknięta także lewa ręka, bóle objęły obie strony miednicy, dolną część tułowia, okolice mostka, kości guzicznej oraz żebra i przekształciły jego życie w piekło. Szczepionka, jak mu powiedziano, jest bezpieczna poza jednym przypadkiem na mi­ lion. „Tak szybko zostałem milionerem” - zauważył lakonicznie. Czuł się uwięziony w medycznym ślepym zaułku, ale się nie poddał, koniecznie chciał wyzdrowieć. Przypadkowo natknął się na artykuł napisany przez dra Storla na temat szczeci i jej zastoso­ wania w leczeniu boreliozy. Natychmiast zaczął poszukiwania tej leczniczej rośliny i kiedy już ją znalazł, wykopał siedem korzeni. Nie chciał czekać trzech tygodni, aż nalewka będzie gotowa. Chciał wyzdrowieć, i to natychmiast. Oczyścił korzenie i razem z liścio­ wymi rozetkami wrzucił je do miksera, wymieszał otrzymaną pap­ kę z pięcioma litrami wódki, nalał sobie tego całą szklankę i wy­ chylił jednym haustem. Teraz codziennie pił już eliksir ze szczeci, przygotowywał sobie gorące okłady z błota na stawy, nacierał się solą him alajską a potem oliwą z oliwek, do której dodał uprzednio 103 dzikie zioła. I tak majstrował przy swoim zdrowiu, że już po pierwszym tygodniu dostrzegł znaczną poprawę. Jak powiedział,

Na każdą chorobę jest jakieś ziele

h -i

czuł się o 30 procent lepiej. Po czterech tygodniach czuł się już 90 procent lepiej. Na początku piątego tygodnia zrobił sobie badanie krwi i przesłał mi wyniki, wykazujące jedynie nieliczne przeciwcia­ ła. Wkrótce czuł się już doskonale. „Dziękuję Bogu i kleszczowi, w ten sposób otworzyły się moje oczy i moje serce” - napisał i od tej pory nazywa siebie „przyjacielem borelii” . Stworzył też dzięk­ czynną modlitwę dla duszy tej rośliny: 0 najświętsza, miła szczeci, Tyś jednością je s t w mym świecie, Twa kolczasta suknia mą chorobę utnie. Stwórcę będę za to czcił, Uprawiając, dalej żył. Obecnie pomaga innym chorym na boreliozę oraz pilnie uprawia 1 rozmnaża roślinę, która pospieszyła mu z pomocą.

Autoeksperymenty ze szczecią Wróciwszy do domu, dałem nalewkę ze szczeci tym znajomym i są­ siadom, którzy również cierpieli na boreliozę i pytali mnie, czy nie mogliby jej spróbować. Później potwierdzili, że ich stan wyraźnie się poprawił. Przede wszystkim jednak wypróbowałem nalewkę w ramach ajurwedyjskiego autoeksperymentu. W medycynie ajurwedyjskiej leku nie bada się na zwierzętach, lecz na własnym orga­ nizmie, przez bardzo dokładną autoobserwację. Podobnie postępują homeopaci testujący swoje leki. Jeden z moich przyjaciół, również zakażony boreliozą i cierpią­ cy na bóle stawów, przyłączył się do eksperymentu. Ponieważ jest mistrzem medytacji, szczegółowa autoobserwacja przyszła mu bez najmniejszego trudu. Przez tydzień jedliśm y niewiele, codziennie zaś przyjmowaliśmy po łyżeczce bardzo gorzkiej nalewki wraz z nasączonymi wódką kawałkami korzeni. W spokojnym miejscu, gdzie nikt nam nie przeszkadzał, pogrążyliśmy nasze dusze w me­ dytacyjnej obserwacji, kierując przy tym świadomość całkowicie na ciało oraz na reakcje psychosomatyczne i energetyczne. Każda roślina, którą zażywamy, pozostawia bezpośrednie wra­ żenia zmysłowe. Jest ziołowa, gorzka, słodka, śluzowata, soczysta,

Wrażenia fizyczne: Niezwykle gorzki smak odczuwany był jako szok pobudzający odruchowo gruczoły trawienne. Wrażenia energetyczne: Na płaszczyźnie energetycznej zdawało się jakby z centrum, od­ środkowo rozchodziła się silna energia sięgająca aż po górną war­ stwę skóry. Jakby ostre energetyczne strzały zostały wystrzelone z ciała we wszystkich kierunkach. Także mój towarzysz potwierdził to wrażenie na swym przykładzie. Wydawało się, jakby szkodliwe zarazki zostały dosłownie wypchnięte z ciała. Nagle przypomnia­ 58 To, co Steiner określał mianem „ciała eterycznego”, odnosi się do energii bądź siły życia, witalizującej i organizującej substancje i będącej tym samym pod­ stawą procesów życiowych.

135 Na każdą chorobę jest jakieś ziele

ściągająca itp. Poza tym ma wymiar „energetyczny” albo, jak nazy­ wa to antropozofia, „eteryczny”58, który można dostrzec, starannie wczuwając się w ciało. Na przykład kiedy rozetrzemy kwiat bylicy i zaczniemy wdychać jego aromat albo gdy będziemy zielem tym okadzać, w kierunku sklepienia czaszki wystrzeliwuje świetlisty promień energii i „otwiera głowę” - nawiasem mówiąc, jest to po­ wód, dla którego roślina ta wszędzie tam, gdzie rośnie, jest używa­ na do szamańskich okadzań. Witania ospała ( Withania somnifera) wysyła mocny, trwały strumień energii do narządów rozrodczych. Przymiotno ostre (Erigeron acer), w którego wywarze kąpano dzieci „wybrane”, a więc „zaczarowane”, ma palący, pieprzny po­ smak: jego energia krąży przez serce i jelita po całym ciele, oży­ wiając je. Każda roślina ma charakterystyczny rodzaj energii: nie­ które są mocne, inne łagodne, jeszcze inne „jasne” i przyjemne, inne „ciemne” i raczej niemiłe. Dla ziołolecznictwa istotne byłoby zbadanie nie tylko cząsteczkowych substancji czynnych, lecz tak­ że ich żywej energii i ich oddziaływania na nasze ciało „eterycz­ ne” . Tego nie da się przeprowadzić w doświadczenia na szczurach czy małpach, badacz musi to poczuć na własnej skórze. Najlepsze efekty przynosi praca w grupach wyćwiczonych w świadomej me­ dytacyjnej autoobserwacji, które będą potem mogły między sobą porównać wyniki. A oto rezultaty doświadczeń medytacyjnych ze szczecią:

Na każdą chorobę jest jakieś ziele

136

ło mi się, jak wygląda szczeć z zewnątrz: łodyga, spodnia strona żyłek liściowych, nawet kwiaty są usiane ostrymi, zrogowaciałymi wypustkami. Zdaniem botaników-antropozofów kolce i ciernie są widomą oznaką zgromadzonych, promieniujących na zewnątrz eterycznych sił: „czasami owo ciało eteryczne w tworzących się kolcach czy cierniach kurczy się i to, czego nie wpuściło w two­ rzące się liście czy pędy, zachowuje w sobie w postaci wolnych sił eterycznych. Leki z takich roślin m ogą więc silnie pobudzać ludz­ ką strukturę eteryczną i dzięki temu działają witalizująco” (Pelikan 1975: 222). Zdawało się, że tak to właśnie przebiegało: medytując i obser­ wując samych siebie, doświadczyliśmy, jak owa eteryczna energia uwolniła się w mikrokosmosie ciała i - promieniując na zewnątrz wypchnęła z niego organizmy patogenne. Prawdopodobnie to owa wędrująca od środka na zewnątrz energia odpowiada za wspomnia­ ną przez Wooda wysypkę będącą zapowiedzią poprawy. Z doświad­ czeń chińskiego ziołolecznictwa wynika, że u niektórych pacjen­ tów może wystąpić lekka wysypka lub swędzenie. Ale tak wcale nie musi być. R. Muller, przyjaciel borelii, opowiada, że wyciąg ze szczeci miał dla skóry jeszcze jeden skutek uboczny, a mianowicie zniknęły z niej plamy starcze. Co ciekawe, w leczeniu boreliozy znajdują zastosowanie rów­ nież koci pazur, łopian i różne gatunki ostów - wszystko to rośliny o kolczastej fizjonomii. We wszystkich tych roślinach gromadzą się siły eteryczne, które potem w ludzkim organizmie mogą rozwinąć swoją moc. Znajomy, który chciał się pozbyć boreliozy za pomocą nalewki, ale nie wiedział, jak wygląda szczeć, przez nieuwagę na­ zbierał korzeni ostu. Miał szczęście, bo wszystkie osty zawierają życiodajne substancje goryczkowe i poprawiają przemianę materii w wątrobie. Po zażyciu własnoręcznie przyrządzonej nalewki z ostu faktycznie poczuł się lepiej. Wrażenie duchowe (astralne) Nie jest łatwo świadomie wejść w kontakt z duszą rośliny. Czę­ sto wymaga to długiego postu i oderwania się od codziennych spraw. Dusza rośliny żyje „po tamtej stronie”, w wymiarze „nie z tego świata”, do którego może wejść człowiek z jasnym duchem, w jasnym śnie, w wizji lub w trakcie szamańskiej podróży. Jest to jednak możliwe tylko wtedy, gdy istota rośliny na to zezwoli. Takie­

137 Na każdą chorobę jest jakieś ziele

go kontaktu nie można wymusić, a nie ma sensu kreować go w wy­ obraźni. Dusza rośliny pojawia się w wybranym przez siebie czasie. Często trwa to, z ludzkiej perspektywy, bardzo długo. Gdy objawia się naszej świadomości, może przyjmować właściwie niemal dowol­ ny kształt. Często dusza rośliny pojawia się w postaci zwierzęcej, czasem w osobie zmarłej lub jako duch przyrody i przekazuje nam swoje przesłanie. Często człowiek w ogóle nie zauważa, że to, co mu się objawia, jest rośliną. W przypadku szczeci w naszych ducho­ wych doznaniach w czasie eksperymentu nie było niczego, o czym można by opowiedzieć, gdyż tak daleko nie dotarliśmy.

138

Szczeci piękna, szczeci mila, Obym twoją częścią była! Heidi Mettler, Zurych

Pokaż teraz, drogie ziółko, moc, ja ką dał ci Bóg. Powiedzenie zbieraczy ziół wygłaszane podczas wykopywania korzeni

UZDRAWIAJĄCA ROŚLINNA DEWA: SZCZEĆ

Rośliną, która pomogła mnie i wielu innym, jest szczeć leśna (Dipsacus syfoestris). Ogólnie do grupy szczeciowatych należy dwana­ ście gatunków. Najbardziej znana jest szczeć pospolita (Dipsacus fullonum, D. sativus) i używana dawniej do czesania wełny upraw­ na szczeć leśna (D. syfoestris albo południowoeuropejska D. ferox). Kolejne szczeciowate to porośnięta włoskami, kwitnąca na biało szczeć owłosiona (D . pilosus), Dipsacus strugosus, wschodnioeu­ ropejska szczeć wykrawana (D. laciniatus), której białawe kwiato­ stany są używane na Kaukazie do filtrowania wina, oraz wschodnioazjatycka D. asperoides. Przypuszczam, że w przypadku boreliozy wszystkie gatunki szczeci m ają podobne działanie. W medycynie ludowej, opierającej się na tysiącletnim doświadczeniu, zakłada się, że rośliny z tej samej grupy bardzo często działają mniej czy bardziej podobnie. Także wśród roślin istnieją swego rodzaju ro­ dzinne podobieństwa: wszystkie malwy zawierają rozmiękczający, ochronny śluz, poszczególne gatunki nawłoci (Solidago) działają moczopędnie i leczniczo na tkankę nerek, wszystkie jasnotowate są

139

Uzdrawiająca roślinna dewa: szczeć

140

mistrzami olejków eterycznych; wilczomlecze produkują ostry sok mleczny; rośliny goryczkowate dostarczają substancji goryczko­ wych; wszystkie różowate zaw ierają głównie w korzeniach, sporo garbników itp. „Można powiedzieć, że rośliny m ają »rodzinną duszę«, a zatem każda rodzina specjalizuje się w swojej chemii, po­ dobnie iak każda wykształca w łasną postać kwiatową” (Jean-Marie Pelt 1983: 151).

Inne nazwy szczeci Mądrość ludowa powiada, że władzę nad stworzeniem zyskujemy, poznając jego nazwę. Nazwa jest nie tylko składnikiem stworzenia, lecz - nomen est omen - mówi nam coś o jego naturze. Rodzime ro­ śliny często m ają wiele nazw. Poznając je wszystkie, dowiadujemy się naprawdę wiele na temat ich historii, ich leczniczego działania oraz roli, jak ą odgrywają w życiu człowieka. Etnobotanik Heinrich Marzell przytacza rozmaite nazwy szczeci (Marzell 1972: 142). 1. Niem. Raukarde, Walkerdistel, Weberdistel, Strahl, Weberstrahl, Igelkopf Kratzkopf, Tuchkart, Kamme, Krempeltestel, Kaddatschendistel; ang. Teasel (od tease = czesać wełnę), brushes and combs; franc. chardon a foulon (oset sukiennika), peigne de loup (wilczy grzebień); wł. cardo de lanajoli, scardinacciolr, ros. worsjanka (grzebień do wełny); irl. lus an ueaire (ziele sukiennika). Większość tych nazw nawiązuje do zastosowania suszonych kwia­ tostanów w dziewiarstwie. Naukowa nazwa gatunku uprawnego, fullonum , pochodzi od łacińskiego fu llo = sukiennik (Brondegard 1985: 93). Kwiatostany szczeci używane były do wyczesywania wełny i innych materiałów oraz gręplowania, przede wszystkim jednak do szorstkowania (bruzdkowania) materiałów płaszczowych i tweedów, które dzięki temu stają się bardziej sfilcowane i cieplejsze. Roślinę tę uprawia się na polach w Europie od ponad tysiąca lat. Zielarz Hieronymus Bock w 1539 roku pisał, że tkacze uprawiają szczeć w swych ogrodach. W herbie angielskiego cechu sukienni­ ków widnieją trzy skrzyżowane szczeci. Na podstawie znalezisk archeologicznych można wywnioskować, że szczeć była używana przez tkaczy i sukienników już w epoce żelaza (Hallstadt).

Przynależność gatunkowa Szczeć należy do rodziny szczeciowatych (Dipsacaceaej. Jest spo­ krewniona ze świerzbnicą (Knautia), czarcikęsem (Succisa) i driakwią (Scabiosa). Swierzbnicę stosowano niegdyś w leczeniu przewlekłych chorób skóry, grzybicy wapiennej i schorzeń dolnych dróg oddechowych (Hiller/Melzig 2003: 451). Zielarz Nicolas Culpeper (1616-1654) pisze o świerzbnicy: „Wywar z korzenia zażywany przez czterdzie­

141 Uzdrawiająca roślinna dewa: szczeć

2. Yenusbecken, Frau Venus Bad, Immerdurst, Unserer lieben Frau Waschbecken. Już starożytni Rzymianie znali tę roślinę jako lavacrum veneris (wannę Wenus). Nazwy te nawiązują do faktu, że przeciwstawne, zrośnięte parami przy ziemi liście łodygowe tworzą swego rodzaju nieckę, w której zbiera się woda deszczowa. 3. Mieszkańcy Siedmiogrodu nazywali szczeć Spraunzegekreidich, ponieważ woda z owej wanny Wenus była używana do wybielania piegów (w dialekcie bawarskim Spranzl czy też Sprinzl to pieg). Au­ tor książek o ziołolecznictwie Hieronymus Bock pisze o tym (1551): „Woda, która znajduje się w liściach [...], zmywa także wszystkie brązowe plamy spod oczu, niektóre kobiety dobrze um ieją to wyko­ rzystać”. 4. Ze względu na kolce często jest zaliczana do „ostów”: Kardendistel, Kartetschendistel, Pferdedistel. Niemiecka nazwa Karde wy­ wodzi się faktycznie od łacińskiego carduus (= oset). 5. Szczeć leśna (D. silvestris) bywa nazywana po niemiecku tak­ że Schuttkarde (Schutt = gruz), ponieważ często jest znajdowana na gruzowiskach i ugorach. Inne nazwy to Wilde Chratzerli, Herrgottskamm, Wolfsstrahl, Biirste, Gutterebutzer, Glasbiirstli, ponie­ waż używano jej do czyszczenia butelek; Spatzenkletten, Stieglitzenburste - „Zim ąprzyw iązuje się do owocników pętle z końskiego włosia i chwyta w nie szczygły”; nasiona są ulubionym przysma­ kiem szczygłów (niem. Stieglitz, Distelfink) (Marzell 1972: 149). W Rudawach był to Ansprengdistel, w Luksemburgu zaś - Weihwassersehnert, ponieważ kwiatostany przypominały kropidło. Inna nazwa to Zeisel (od średniowysokoniemieckiego zeisen = skubać, rozrywać, spokrewnione z anglosaskim toesel, ang. teasle).

Uzdrawiająca roślinna dewa: szczeć

142

ści dni albo dram 5 9 sproszkowanego korzenia w serwatce przynosi - jak pisze Mattioli6 0 - cudowną ulgę tym, których dotknął postę­ pujący świerzb, liszaj albo pierścieniowata grzybica skóry, nawet jeśli wzięły się one z francuskiej ospy (kiły)”. Doktor Withering, któremu sławę przyniosła zbawienna dla serca naparstnica, opisuje mocny odwar ze świerzbnicy jako „empiryczny tajemny środek na rzeżączkę” (Coffey 1993: 236). Korzeń czarcikęsa (Morsus diaboli radix) w medycynie ludo­ wej był także używany do „oczyszczania krwi”, jako środek mo­ czopędny, odrobaczą) ący, leczący choroby płuc, a także zewnętrz­ nie w chorobach skóry. Nazwa Scabiosa pochodzi od łacińskiego scabies, świerzb, ponieważ czarcikęsa używano do zwalczania tej choroby. Szczeciowatym, wśród których wszystkie zawierają po­ dobne przeciwzapalne irydoidy, ogólnie przypisuje się więc działa­ nie oczyszczające.

Cechy botaniczne szczeci Szczeć, która występuje na gruzowiskach, nasypach kolejowych, na skraju dróg, na łąkach, gliniastych glebach i w nasłonecznionych zaroślach jako roślina ruderalna mimo swych kolców nie należy do ostów, jak sądzą niektórzy. Jej krótkie kolce są też zupełnie inne niż u ostów, nie tak szpiczaste i ostro zakończone, lecz przypominają raczej ostre ząbki. Rodzima szczeć jest rośliną dw uletnią w pierwszym roku ro­ zeta gromadzi energię, by w drugim osiągnąć wysokość jednego lub dwóch metrów. Na łodygach porośniętych kolcami znajdują się ułożone przeciwstawnie liście, zrośnięte ze sobą podstawami i two­ rzące w ten sposób nieckę, w której zbiera się deszczówka lub rosa. Główna żyłka liści na spodniej stronie również ma rząd małych rekinich ząbków. W lipcu i sierpniu w połowie wysokości jajowato-walcowatego kwiatostanu pojawia się pierścień z krótkich, rurkowatych, czerwonawoliliowych kwiatów zaopatrzonych w cztery rożki. Pierścień

59 Dram - aptekarska jednostka masy 3,888 g. 60 Piętro Andrea Mattioli (1500-1577), osobisty lekarz cesarza Maksymiliana, pisał komentarze do Dioskurydesa i innych dzieł botanicznych.

Sygnatura Szczeć ma następujące cechy (sygnatury), które zdają się doskonale pasować do boreliozy:

Wędrujący pierścień kwiatów

143 Uzdrawiająca roślinna dewa: szczeć

dzieli się, kontynuując kwitnienie w górę i w dół. Główka kwiato­ stanu, chętnie odwiedzana przez trzmiele, motyle i owady o długich ryjkach, ma suche, długie, zakrzywione haczykowato do przodu li­ ście wspierające. Biologiczne znaczenie tych liści, które roślina za­ chowuje jeszcze długo po zakończeniu dojrzewania, polega na tym, że dotknięte przez przechodzące obok zwierzęta elastycznie spręży­ nują, a nasiona są przy tym wyrzucane z główki kwiatu jak z katapulty na odległość kilku metrów. Stąd popularna niemiecka nazwa tej rośliny „Schleuderklette” (niem. schleudern = ciskać, miotać). Jesienią i zim ą do kwiatostanów przylatują szczygły. Nasiona szcze­ ci do zakiełkowania wymagają światła - ogrodnik zamierzający ją uprawiać powinien uwzględnić ten fakt.

Uzdrawiająca roślinna dewa: szczeć

144

1. Niezwykły jest przebieg przekwitania niezliczonych małych, liliowoczerwonych kwiatów złożonej główki kwiatu: w poło­ wie wysokości jajowatej główki tworzy się kwitnąca strefa. Ten czerwonawy pierścień dzieli się i w toku przekwitania wędruje równomiernie w górę i w dół. Pokazuje się wyraźna sygnatura, dokładne odbicie rumie­ nia wędrującego, Erythema migrans, który jest pierwszym objawem boreliozy! 2. Łacińska nazwa gatunkowa Dipsacus nawiązuje do greckiego dipsan = „spra­ Niecka Wenus gniony”, ponieważ wypełnione wodą liście służyły ptakom za poidło. Zebranej w nich wody, o ile nie została zatruta przez utopione w niej owady, używa­ no jako środka upiększającego, do przemywania twarzy, oczu, jako środka na piegi i plamy starcze. Podobnie jak inni lekarze epoki śre­ dniowiecza i renesansu Nicolas Culpeper wierzył w „oczyszczającą jakość” {cleansing faculty) owej „wody Wenus” . Moim zdaniem tę oczyszczającą jakość należy raczej rozumieć na płaszczyźnie ener­ getycznej (eterycznej) niż mechaniczno-fizykalnej. Tak jak w przy­ padku esencji kwiatowych Bacha, woda otrzymuje ładunek energe­ tyczny i dzięki temu działa oczyszczająco na osobistą emanację. Matthew Wood widzi w „niecce Wenus” sygnaturę nerki. „Na­ rząd Wenus” jest niezbędny do życia, usuwa bowiem między innymi z organizmu niestrawione resztki pokarmu i toksyny. Ale jak już mówiliśmy - według medycyny chińskiej nerki produkują „esencję nerkową”, która tonizuje pracę nerek i wątroby oraz odżywia kości, tkankę łączną i chrzęstną. Biolog zada zapewne pytanie, po co szczeć tworzy taki swoisty pojemnik na wodę. Przypuszcza się, że roślina uzupełnia w ten spo­ sób zapas azotu albo zniechęca owady, przede wszystkim mrówki, do wspinania się w górę łodygi. 3. Również subiektywne przeżycia, jakie występują w trakcie próby na samym sobie, można interpretować jako sygnaturę. Po zażyciu esencji ma się wrażenie, jakby od środka na zewnątrz przebijały się ostre kolce. To medytacyjne doświadczenie potwierdzają również inne osoby, które w ten sam sposób badały tę roślinę.

Substancje czynne

Dla fachowców Substancje czynne chińskiej szczeci (Dipsacus asteroides C. Y. Cheng et T.M.Aj) 61 1. [Hederagenina], saponina akebii D, [3-0-[4-0-acety l] -a lfa - L - a r a b in o p y r a n o z y l- h e d e r a g e n in a - 2 8 - 0 - b e ta D -glukopyranozyl-[l-> ]-beta-D -glukopyranozydy, [3-O-alfa-L-arabinopyranozyl-kwas oleanolowy 28-O-betaD - g l u c o p y r a n o z y l - l ( l -> 6 ) - b e t a - D - g l u k o p y r a n o z y d y ] , [3 -O-beta-D-glukopyranozyl (1-^3 -alfa-L-ramnopyranozy 1 (1-^2-) alfa-L-arabinopyranozol hederagenina28-0-betaglukopyranozylu], D-glukopyranozyl (1 -> 6 )-beta-D-estr [3-O-alpha-ramnopyranozyl (1 -> 3 )-bcta-D-glukopyranozy 1 (1 ->3)-alfa-L-ramnopyranozyl) (1 ->2)-alfa-L-rabinopyranozyl hedragenina28-I-beta-D-glukopyranozyl (1 -> 6 )-beta-D-estr glukopyranozylu], [3-0[beta-D-ksylopyranozyl (1 ->4)-beta-Dglukopyranozyl (l->4)-[alpha-L-ramnopyranozyl (l->3)-betaD-glukopyranozyl (1-^3)-alfa-L-ramnopyranozyl (1 ->2) alfaarabinopyranozyl-hederagenina], [28-O-beta-glukopyranozyl (1 ->6)-beta-D-estrglukopyranozylu,3-)-[beta-D-glukopyranozyl) l->4)] [alfa-ramnopyranozul (l->3)]-beta-D-glukopyranozyl (1-^3 )-alfa-L-ramnopyranozyl (1-^3)] -beta-D-glukopyranozyl 61 Źródło: Joe Hing Kwok Chu, Complemetary and Altemative Healing University, Xu Duan, 18.1.2007. http://altemativehealing.org/su_duan.htm

145 Uzdrawiająca roślinna dewa: szczeć

Substancje czynne szczeci nie zostały dobrze zbadane. Roślina za­ wiera irydoidy, saponiny, pochodne kwasu kawowego, sole potaso­ we, inulinę, substancje goryczkowe oraz glukozyd Scabiosid. Scabiosid znajduje się także w innych roślinach z tej rodziny. Trudno było mi znaleźć bliższe informacje na temat tego glukozydu, po­ nieważ zbadano go przede wszystkim w Japonii i Chinach, a wyni­ ki badań albo są zaszyfrowane, albo dostępne jedynie po chińsku. Kilku autorów amerykańskich wspomina o rzekomym alkaloidzie o nazwie lamina, ale na ten temat także nie udało mi się znaleźć żadnych danych (Tierra 1999: 307).

Uzdrawiająca roślinna dewa: szczeć

146

(1 3 )-alfa-L-ramnopyranozy 1 (1 2) arabinopyranozyl-hederagenina], [28-O-beta-D-glukopyranozyl (l-^6)-beta-D -estr glukopyranozylu], [3-0-[beta-D-ksylopyranozyl (1 ->4)-bcta-Dglukopyranozyl (1 ~>4)] [alfa-L-ramnopyranozyl (1 ->3)]-betaD-glukopyranozyl (l-^3)-alfa-L-arabnopyranozyl (l->2-alfa-Lramnopyranozyl-kwas oleanolowy 28-O-beta-D-glukopyranozyl (1-6) beta-D-estr glukopyranozylu), (asperosaponina A,C, E, F, G, H ,, H2). 2. Propioniany etylu, 2-metyl-3propyl-transoksirany, tolu­ eny, eter izobutylowy, alfa-pineny, beta-pineny, 2,4-dimetyl-2, 3-heptadien-5-yne, fenol, 1, 3, 3, -trimetyl-2-oksabicyklo oktany, 1-metyl-4-(metyletemyl)-(S)-cyklohekseny,2-metylfenol, 3-metyl-fenol, 4-metyl-fenol, 1, 2-dimetoksyl-benzeny, 2-4-dimetyl-fenol, naftaleny, 4-m etyl-l-(l metyl-etyl)-®-3cyklheksen-l-ol, 4-etyl-l, 3-benzenediol, a, a, 4-trimetyl-3-cyklohekseny-1-metanol 14-decyl resorcinol,3-etyl-5-mety 1-phenol, 2, etyl-04-metyl-fenol,4etyl-2-metoxy-fenol, 4-allyl-2-metoxyfenol, 4-cyklpenteny-l,3-diony 4-(3-metyl-2-butenyl)-, bicyklo 2 2 oct -2-ene, 2 ’-hydroksy-4-metoksyaeetofenony, dibenzofuran, 2, 6-bis (1, 1-dimetyl etyl)-4-m4tyl-fenol, 2,4 6-tri-t-butyl-fenol, 9H-fluoreny, 3-etyl-tridekany, carvotanecaneton, heptadekany, fenantreny, 6,9-kwas eleostearynowy]; estr, 8, 13—Epoxy-5beta, 8beta, 9beta, H,10alfa-labd-14-ene, 3, 7, ll-trim etyl-14-(l-m etyl etyl)-S-(E, A, E, E )-l, 3, 6, 10-cyklotertksadekatetreny, 1, 2, 3, 4, 4A, 9, 10, 10A-oktanhydro-l, 1, 4A-trimetyl-7-(l-metyl etyl)-, (4AS transe)-fenantreny, (Z, Z)-9, 12-kwas eleostearynowy,N-fenyl-2-naftalenaminy. 3. [Gencjany], [beta-sitosterol], [daukosterol].

Przynależność planetarna Kiedy mówimy tu o bóstwach planet dominujących w określonych roślinach, ma to niewiele wspólnego z ezoteryką. Przynależność planetarna odnosi się do powszechnej w epoce średniowiecza takso­ nomii, która zaliczała rośliny i inne zjawiska przyrodnicze do jednej z siedmiu kategorii. U podstaw tego podziału leżała idea, zgodnie z którą całe widzialne stworzenie istnieje wskutek dynamicznej in-

147

Wenus

Tradycyjne wskazania do leczenia Korzeń ma działanie moczopędne i napotne, pobudza produkcję żółci, działa oczyszczająco i pobudza trawienie. Jest stosowany tradycyjnie w leczeniu artretyzmu, dny moczanowej, reumatyzmu, puchliny, żółtaczki, schorzeń pęcherzyka żółciowego, a ostatnio także boreliozy; poza tym w chorobach skóry, takich jak dermatoza, czyraczność, trądzik i tym podobne, przede wszystkim wtedy, gdy schorzenia te są spowodowane nieprawidłowym działaniem ukła­ du trawiennego. Zewnętrznie stosuje się szczeć na przetoki, liszaje, brodawki i szczeliny okołoodbytnicze. Już grecki lekarz Dioskurydes (I w.), autor pierwszego podręcznika zielarstwa w Europie, powiada: „korzeń rozgnieciony z winem lub octem, tak by nabrał konsystencji woskowej maści, przyłożony, leczy pęknięcia odbytu oraz przetoki”. Hildegarda z Bingen pisze w swej Księdze roślin {Li­ ber simplicis medicinae, rozdz. CCXVI): „Cardo jest ciepła i sucha. Człowiek, który zjadł łub wypił truciznę, niech sproszkuje główkę, liście i korzenie szczeci i niech zażyje ten proszek albo w jakiejś potrawie, albo w napoju. Wypędzi ona truciznę z jego ciała. A jeśli ma ktoś na ciele wysypkę {urslech), niech wymiesza ten proszek ze świeżym tłuszczem i tym się natrze. Zostanie wyleczony” . Leonhard Fuchs, jeden z ojców botaniki, pisze w swoim New Kreiiterbuch (1543): „Namoczony korzeń w winie, potem rozgnieciony aż

Uzdrawiająca roślinna dewa: szczeć

terakcji, przecinania się i wzajemnego prze­ nikania siedmiu planetarnych wpływów mocy (Storl 2004a: 166). Był to system ho­ listyczny, łączący aspekty botaniczne, lecz­ nicze, ekologiczne i astrologiczne. Zgodnie z tą systematyką szczeć z jej kolcami i czerwonawym pierścieniem kwia­ tów zawiera wiele spośród formatywnych mocy wojowniczego Marsa. Jednakże, jak pisze genialny angielski zielarz i astrolog Nicolas Culpeper, w tej roślinie aktywna jest przede wszystkim Wenus. Siły Wenus dają urodę, młodość i czystość oraz łagodzą ognisty gniew Marsa.

^artcii&iftel/ Dipfacus. ffap . 22. fT S p Ś frfe n b ifle l / cj!ft SSSetefatten / SBufcnfireel/

/ G racS , A łs f /a z o c , L a tin i, Labrum V en eris, & C arduus V cncris > V ulgó C ard ofullon u m , lal.

9 y ^ ,S B e tó | łf e e l

Biffaco. Gall. Cardon a carder.

Cardencha.

O n fetmjraeętrlep®e|t&[ee& SJBeibKn. 8 aHaSinlin Jat cinen fangen ©fumm / soa ©om / tle

Szczeć sukiennicza. Za: Lonicerus, Kreuterbuch, 1679

» tó «etgW t& enb rm taffl§ /r< |M jf|u fam m en gesog en /

aI|o M g fle aUtwg SegemMfTerin i(mn £afcn / unb btn

Ą a u . 3 m ©ipffliit ljaf eSSnapfita/bie feęnf ftfearff uut> (angilbt rt glug beg SEKafftarmtf / barcon bie gag* Haffctn iba^fen/unb ntmmf auc§ bie *1krtscn Jmroeg. Ratfenblitter in Gffiggefefttlt/WttSęerotigwimifĄf / unb aufbtn SSaue>legf/ flcptff ben 5Utfjber£5fu!gćing. 2)aS SBiSrmlin / roelcfceiSrnan im Kopffbtt Sawenbiflel / inntKtibig im ®farcf f!n< bet/in ein gebetfie! grt^an / uub ange^eneff / *eKrerKb«fit>ifr«tgige§itłe[ / fcittitf Oicfcctibrt.

©cfjcrfartm 'Baffer. 4,in ® ajfer ton bm SSBtfem tefliU fctf / i(ł gut fit Jdule im SWunb / benftlWant bflrmif geroafc&tn. Oiefe