Napoleon a Polska 2. Bonaparte a legiony [Tom 2] [PDF]


141 23 18MB

Polish Pages 358 Year 1918

Report DMCA / Copyright

DOWNLOAD PDF FILE

Napoleon a Polska 2. Bonaparte a legiony [Tom 2] [PDF]

  • 0 0 0
  • Gefällt Ihnen dieses papier und der download? Sie können Ihre eigene PDF-Datei in wenigen Minuten kostenlos online veröffentlichen! Anmelden
Datei wird geladen, bitte warten...
Zitiervorschau

-i'

NAPOLEON A POLSKA II

^

Szymon Askenazy III

Napoleon a Polska II

Bonaparte a Legiony

WARSZAWA

1918

KRAKÓW W WARSZAWIE

TOWARZYSTWO WYDAWNICZE MAZOWIECKA

12,

STARE MIASTO

U,

MARSZAKOWSKA

14S,

Przedruki, nieuprawnione przez autora, wzbronione. Wszelkie prawa autorskie co do tómacze i przeróbek zastrzeone. Copyright by Szymon Askenazy nineleen hundred eighteen

Drukarnia Nauliowa. Gepriift

und

Warszawa. Rynek S&

9174. Dr. J^ 312.

-

TEGO AUTORA (1894) wydanie

Studya historyczno-krytyczne.

2.

Warszawa

1897 (wyczerpane). Die letzte polnisehe Konigswahl. Gottingen 1894,

Przymierze polsko-pruskie.

Lwów Sto lat

zarzdu w Królestwie Polskiem.

Lwów Dwa

2.

Warszawa

(1900) wydanie

2.

1903.

Stulecia XVIII

wa - Kraków

XIX.

i

(1901)

I.

wydanie

2.

Warsza-

1903.

Wczasy historyczne. ków 1903. Wczasy historyczne.

Ksie

(1900) wydanie

1901. (wyczerpane).

(1901) wydanie

I.

II.

Warszawa

Józef Poniatowski.

Kraków 1910. wydanie

-

Kra-

Kraków 1904. Warszawa 2. Warszawa Pozna 1913.

(1904) 3.

Warszawa

2.

-

wydanie



Joseph Poniatowski. Gotha 1912. Uniwersytet warszawski. Warszawa 1905. Fiirst

Uwagi z powodu ków 1905. Observations

listu

Polaka do ministra rosyjskiego.

Kra-

politiues a propos de la lettre d'un Polonais

a un ministre russe. Paris 1905.

Rosya—

Polska.

Lwów

1907.*)

Sprawa gubernii chemskiej. Kraków 1907. Documents relatifs a la uestion du gouvernement de Chem. CracoYie 1908.

ukasiski.

I.

II.

Warszawa 1908 (wyczerpane).

Dwa Stulecia XVIII XIX. IL Warszawa - Kraków Nowe Wczasy. Warszawa - Kraków 1910. i

Przekad rosyjski, p. t. Carstwo polskoje. Moskwa wydany zosta bez wiedzy autora. *)

jony,

1910.

1915, okro-



o sprawie polskiej

w

r.

1812.

Odczyt na publicznem posie-

dzeniu Alsademii Umiejtnoci. Ks. Józef Poniatowski.

w setn

kowie

Kraków 1912.

Przemówienie na obchodzie

w

Lwów

rocznic zgonu. Warszawa -

Kra1913.

Le prince Joseph Poniatowski. Paris 1915. Prince Joseph Poniatowski. London 1915. New Partitions of Poland. London 1916.

Uwagi I. Geneve 1916. La Pologne et TEurope. Geneve 1916. Poland and Europ. London 1916. La Pologne et la paix. Lausanne 1917. L'Angleterre et la Pologne. Lausanne 1917.

Thaddeus Kociuszko,

centenary of his death. London

for the

1917.

w

Monografie

zakresie dziejów

nowoytnych

Wydawca Szymon Askenazy

Bojasiski.

Tom

I.

Józef

Tom

II.

Maciej Lor et.

w

Rzdy

Tymczasowe

Królestwie Polskiem. 1815. 1902.

Midzy Jena

a

Tyl.

1806

1807. 1902. (wyczerpane).

Tom

Jan Leszczyski. Rzdy

III.

rosyjskie

w

Kraju

Tarnopolskim 1809—1815. 1903.

Tom

Adam Skakowski.

IV.

Jan Henryk Dbrowski.

1755—1795. 1904.

Tom

Kazimierz Rudnicki.

V.

tyk.

Tom

1715

— 1788.

Aleksander-Jan Rodkiewicz.

VI.

politechnika polska

Tom

VII

Tom

IX.

Biskup Kajetan So-

1906.



Pierwsza

1825—1831. 1904.

Wadysaw Konopczyski. Polska w dobie wojny siedmioletniej. 1. 1755 — 1758. 1908. Janusz Iwaszkiewicz. Litwa w r. 1812.

VIII.

1912.



Tom

XI.

Micha

Tom

XII.

XIII.

M.

Genera Micha Sokol-

Koció

Maciej Loret. II.

Tom

Sokolnicki.

1760—1815. 1912.

nicki

katolicki a

Katarzyna

1772—1784. 1910.

ubieska.

Cecylia

Sprawa dysydencka

1764—1766. 1911

Tom XV. Emil Kipa.

1794—

Fryderyk Gentz a Polska.

1831. 1911.

Tom

XVI.

Wadysaw bie

Konopczyski.

wojny siedmioletniej.

2.

1759

w

Polska

— 1763.

Tom XVIII. Eugeniusz Wawrzkowicz. Anglia wa polska 1813—1815. 1918. Tom XIX. Maryan Kukie. Próby powstacze

do-

1911. spra-

a

po trze-

cim rozbiorze. 1795—1797. 1912.

Tom XXI. Kazimierz-Maryan Potocki.

Morawski.

Ignacy

1750—1788. 1911.

1.

Tom XXIII. Natalia Gsiorowska-Grabowska. Wol-

no

w

druku

Królestwie Kongresowem.

1815

1830. 1917.

W Tom

X.

przygotowaniu

Henryk Mocicki. Rzdy dzie Biaostockim.

rosyjskie

Tom XIV. Antoni Derkacz. XVII.

Obwo-

Polityka wschodnia Rosyi

za ministeryum Czartoryskiego. 1802

Tom

w

1807—1842.

Marya Jarosiewiczówna.

— 1807.

Galicya a spra-

wa polska. 1806—1809. (w druku). Tom XX. Wiktor Kochanowski. Idea sowiaska ministeryum Czartoryskiego. 1803

Wo dzi m

za

— 1807.

er z Dzwonkowski. Powstanie Kociuszkowskie a Rewolucya francuska. 1794. a Tom XXIV a w Mejbaum. Galicya a sprawa polska. 1810—1815.

Tom

XXII.

i

W c

Tom XXV. Zbiorowy. TomXXVI. Bruno Staw 1789.

no.

Rada Nieustajca. 1775



7

BONAPARTE A LEGIONY

KOZDZIAL PiKRWSZY.

GENERA

BONAPARTE.

Napoleon Bonaparte liczy podówczas lat skoczodwadziecia siedm. Urodzony w Ajaccio na Korsy((\ w poudnie wita Wniebowzicia Maryi, czczonej przez tuziemców jako „królowa krainy korsykaskiej", nycli

wzi

pocztek

czysto

w

rodowisku przyrody, krwi, obyczaju swoicie nawskro wyodrbnionem. uboga, z kolei wzgardzony up punicki,

woskiem

Wyspa rzymski,

dzika,

a

wandalski, langobardzki,

saraceski,

pizaski,

pod koniec wasno republiki genueskiej, przez ni Francyi Ludwika XV ustpiona, po daj-emnym pod wodz Paolego oporze, uledz musiaa orowi francuskiemu w tym samym roku 1769, kiedy najwikszego swego na

wiat wydaa syna. „Urodziem si, — wasne jego jdrne s sowa — gdy konaa moja ojcz3rzna".

Bya mu ni

pierwotnie Korsyka pod wieloma naj-

duchowemi wzgldy. Nieporodzicielsk wycisna na nim mnogie rysy typowe gniedcego si na niej szczepu wyspiarzygórali, maego wzrostu, silnej budowy, cery oliwkowej gadko - i ciemnowosych, wielkookich i ostrowzrocznych,

istotniejszemi, cielesnemi

yt

moc

Napoleon

a

Polsky

II.

1

i

10

osobliwego umiarkowania w pokarmie i spoczynku, nadzwyczajnej pamici, ywego poczucia lionoru, susznoci, wdzicznoci, a wraz niepomiernej mciwoci, dumy, dysymulacyi, milczcych i skupionych, a znów dziwnie wymownych i czynnych, przesdnych, zapalczyw^^ch

wyrachowanych, przemylnych i i-ozprónoby i niedorzecznie w samem tylko tropnych. Ale korsykastwie szuka zarodu tej duszy ogromnej, która w^szak adnej sobie podobnej ród tutejszego nie miaa i

vv^ojowniczych, a

krewniactwa, której jeden zaledwo w oderwanej latoroli wyspiarskiej tkwi spóczynny pierwiastek, inne

za wyrastay z wielkiej gazi tnego pnia kultury aciskiej

rdzennej italskiej,

z

po-

Zachodu, z najgbszych

konarów dziejowych powszechnoci europejskiej. Po ojcu Karolu, gadkim, uksztaconym, doktorze praw wszechnicy pizaskiej, zrazu obok Paolego walczcym, lecz wnet z now wadz francusk pogodzonym, sabowitego charakteru i zdrowia, przedwczenie na dziedziczn w domu chorob raka zmarym, wywodzi si pono z gibeliskiej rodziny florenckiej, jawnej

w

aktach wie-

ku XIII, przeniesionej od XVI na Korsyk, odtd ród patrycyatu miejscowego wydatnej, cho cakiem zbiedniaej. Ze staroytnego równie rodu toskaskiego wywodzi si po matce, Letycyi z Ramolinów, niewiecie mskiego hartu, towarzyszcej mowi w wyprawach przeciw Francuzom, i w^tedy nocami, po górach, ród strzaów, nioscej ju pod sercem przyszego cesarza Francuzów, prostackiej zreszt, nieokrzesanej, chciwej, Woszce dorodnej, wytrzymaej i bardzo dugowiecznej.

Rodzestwa mia

siedmioro, czterech braci, trzy siostry,

okazy fizycznie poczci rasowe, duchowo pospolite, mizerne lub wrcz nikczemne, spite swojsk klanow bezwzgldnego jego fortuny wyzysku, i bdce

dz

te dozgonnym dla ciarem i kltw. Chopcem dziewicioletnim wywieziony zosta przez ojca do Francyi, na edakacy wojskow z aski królew-

11 skiej.

Oddany by iiasampierw do prowadzone^-o

])rzez

ksiy

wieckich kolegium eksjezuickiego w Autuii, dla nauczenia si obcego sobie jzyka. Ju po trzech miesicach poradzi od biedy z francusczyzn. Nigdy jednak, cho tak potnie i subtelnie póniej sowem i pismem wada francuskiem, ani grubych bdów ani italianizmów jaskrawych ustrzedz si nie potrafi. Zaraz potem umieszczono go w szkole wojskowej w Brienne, niszy)n internacie kadeckim dla synów ubogiej szlachty na sumpcie królewskim, kierowanej przez franciszkanów, lichej pod wzgldem nauki a nawet dozoru obyczajowego. Tutaj nieosobliwj^ch spotka kolegów, jak póniejszego swego sekretarza, sprzedajnego Bourrienna; nieosobliwych nauczycieli, jak póniejszego spózawodnika, zdrajc Pichegru. Tutaj, sam niby zakadnik nieletni, nieoswojony ród wrogów, w ponurem trzyma

do

si odosobnieniu. Ale pracowa pilnie, rwc si gównie do historyi, rozczytany zwaszcza w Plutarchu, do geoi matematyki. Po picioletnim w Brienne pobydosta si szczliwie do Szkoy Wojskowej paryskiej, najwyszej kadeckiej, bdcej wzorem podobnych zakadów zagranicznych a równie i spóczesnego warszawskiego, zorganizowanej ju czysto militarnie sposobem zbytkownie, z najpukowym, urzdzonej wspaniale, wiksz kadetów wygod, a co gówna, z nader obszernym i wybornie obsadzonym programem wykadowym. Boczy si tu zrazu podawnemu na kolegów. ród nich z pierwszym tu zetkn si Polakiem, mieszacem zreszt, Jabonowskim Wadysawem. By przez tych kolegów za nieprzejednane swe korsykastwo wymiewany bez miosierdzia. By przez jednego z nich skarykaturowany pociesznie, jak wyrywa si przytrzymujcemu go za warkocz profesorowi, by „bied na ratunek Paolemu". Nieraz te, przechadzajc si milczco po sali fechtunkowej, zwykle w ty zaoonemi, rozjuszony poz rkoma dobnemi kpinkami, chwyta nagle za floret i z fu-

grafii cie,

a

12

i'y na

ca

jednak,

w

Av

cliiuar naciera artownisitnY.

otoczeniu

czyna

Bdcobd

poniylnycli warunkach szkolnych, stoecznycli,

wawej

zywa

sie

i

tgiej

modziey

szlacliecliiej,

potrosze z nowenii dla

siel>ie

po-

stosun-

kami francuskiemi. Z paroma towarzys/ami bliej nawet si zaprzyjani. A pracowa wci zaw^zicie, z uoouem ju postanowieniem powicenia sie subie artyleryjskiej, w kierunku waciwych tej broni przedmiot(5w cisycli. Istotnie, po upywie roku niespena, móg stan przed uczonym Laplacem, w szkole artyleryi w Metzu, do wymaganego egzaminu konkursowego, a po zdaniu go zyska prawo do szary oficerskiej w armii francuskiej'.

Przeznaczony zosta do konsystnjcego na gbokiej w zapadej miecinie \'a lence, puku artynajp]*acowitszych. leryi La Fere, jednego z na.jh^ps/ycli a Musia tu wedle przepisów od samego zaczyna dou, su])rzez kilka miesicy jako prosty kanonier, podofiprowincyi,

i

y

cer,

kapral

cersk

w

liwrów

i

sierant.

Potem dopiero

obj czynno

ofi-

pensy niecaych stu miesic, ledwo na najskromniejsze starczc

stopniu podporucznika,

na

W

z

cho religijnie chowany, znienacka zaskoczony wieci, zmimowolnem „Jezus!" przeegna si konsul i cesarz, wczenie przecie wyzby si wiary ród towarzyszów szkolnych w Brienne i Paryu. Teraz, w Yalence, wprowadzony zosta do loy Avolnomularskiej. Niezawile od obowizkowych w regimencie zaj subowych, ksztaci si dalej na wasna i'k w zakresie ogólnym wiedzy wojskowej i zawodowym artyleryi praktycznej. Zaczytywa si zarazem w nowoczesnem pimiennictwie utrzymanie.

zreszt

i

potem

domu bardzo

nieraz,

z

wci

francuskiem, szczególniej

politycznych fesyacli".

i

w

poetyckich,

Roussie,

Przejmowa si do

dni doktrynersk

i

w

jego utworach

w wieo wyszych

gbi

jego bezlitosn autoanaliz

Straciwszy wczenie ojca, czujc si

,,Kon-

surow wyka-

w

uczuciow. opuszcz-

biedzie,

vs

na obczynie, a cz3''sty zupenie, bez adnej jeszcze skazy, okryty by nieuskromion jeszcze przez ycie, chmurn szlachetnoci modziecz, i^rzedewszystkiem za zgoryczony by do gbi serdecznym bólem patryotycznym i tsknot za ziemi rodzinn. Przeywa chwile zwtpienia i mki, skd niedaleko byo do samobójtakie dla samego stwa. „Zawsze samotny porckl ludzi, niu,



oficerek

siebie

Od

...(marz) o mierci..

zdaa od mej

s

nikczemni

nie?

rk,

spisywa rozmylania

siedmnastdlcliii

szeciu

lat

siedmiu jestem

cz}^

Jake ndzni, czog-ajcy si, Jaki widok uj'r/f^ w mej ojczy-

ojczyzny... ludzie...

w

mych

Spórodak('i\v

która ich jarzmi...

(t(Iv

kajdanach

zgiua

i

caujcycli dobi'v

(ojczyzna.

powinien uuirzci... Zyt-ie mi jest ciarem". Cokolwiekby mdrkowa, znajc póniejsze jeiid lliicyjnej

rk

s^kazówkoiu

Rzymu

Wiednia.

W

tern wszystkieni peno uderzajcych tkwio anado spóczesnych i póniejszych kotajowców, kociuszkowców, majowxów, ugodowców, prostych wreszcie zaprzaców polskich, do caej skali polskich ludzi, rzeczy i stoi^unk(')vv porozbiorowych, jak ksztatoway log-ii

w kraju i na emigracyi, i jak w dziesiMedyolanie odnajdzie je ywxem w Warszawie Napoleon. Z góry niejako mia Polski uczy si tyra sposobem nasampierw w Lombardyi Bonaparte. A oryentow^a si on tutaj, na bliszym i pokrewnj-m terenie woskim, z waciw sobie genialn bystroci, z dziwnie dojrzaym w^ modzieczej gowie zdrowym rozsdkiem. sam dzie swego wjazdu do stolicy lombardzkiej, w przemówieniu wygoszonem na bankiecie powitalnym, da upust swoim szczerym i wielkim inteiicyom w3^zwoleczym. Otwiera widoki na niepodleLombardyi, wasn armi, pótysica armat, wylot do dwóch mórz. Ale zarazem zaleca zgod, jedno, umiarkowanie. Ostrzega przed walk domow, przed zawzitoci stronnicz, przed ultraradykaln, w^ywrotow burz spoeczn. Albowiem mówi „zawsze l)ogaci i biedni"; albowiem zreszt nie czas po temti si podówczas

ciolecie po

W

go





bd

w

obliczu nieprzyjaciela. Wprawdzie sam dopiero co jakobiskiej, robespierrowskiej wychodzi szkoy. Wprawdzie teraz jeszcze mia przy swym boku takich jakobinów z

zdeklarowanych a drapieców arcyprzewrotnych, jak komisarz rzdow}^ Korsykanin Saliceti, póniejszy szef policyi neapolitaskiej, jak administrator wojenny Szwajcar Haller,

suga austryacki i jezuicki, spizawodowymi jakobinami medyola-

póiiiejszy

knitych obecnie

z

najpodejrzaszego gatunku i forytujcych ich u naczelnego wodza. Jednakowo przejrza on niebawem, na tych mtnych ywioach budowa nie skiini

usilnie

e

sposób.

Przenikn

ma

warto

i-ealn narzucanego so-

32

natrtnie sukursu ich rzekouicj potgi spiskowo-cle-

bie

inagogicznej.

Wyczu nawet w

najgorliwszych do

agitatorach

niektór^^ch

skryt, podstpn,

pchajc rozmylnie

rk

prowokazgubnych wybrj^^ków anarchicznych, austryack. Natomiast rzeczywistego poszuka

toi'sk

wycze

bez adnych stronniczych ani stanowych, w jaknajszersz^^ch od góry do dou czynnikach narodowych woskich, i to wanie przedewszystkiem w umiarkowa szych, majcA^ch wiele do stracenia metod rodkujc, do ofiarowania. i wiele sobie oparcia,

T mdr

trzjana si bdzie kiedy w oswobodzonej Warszawie, teraz, po krótkich wahaniach dowiadczaln3'ch, wyrobi sobie, wypróbowa i zastosowa w oswobodzo-

jakiej

nym Medy olanie. Co

rzdu

wicej,

za

nhccnie do swego samych niemal AvyraWarszawie Józef Poniatowski

p]'zema\\i:it

Wochami w

siajl

tych

zach, w jakich potem w bdzie do niego przeniaNvia za ]'()lsk „Ludno lomz dniem kadym coraz bardzka— pisa Dyrektoryatowi Ale jest tutaj klasa bardziej (za nami) si owiadcza.



bardzo wybitna, która pragnaby, zanim rzuci rkawic do tego wezwan przez proklamacy rzdu (francuskiego), stanowic rodzaj porki tego zacesarzowi, zosta

interesowania, jakie Francya

pokoju po\vszechn3'm".

dziwego arcybiskupa przód do jego paacu,

paacu

Serbellonich.

okae temu

krajowi przy

Przyj

uprzejmie powitanie smedyolaskiego; zajeclial nasam-

skd

przeniós si do

ksicego

W pierwszej zaraz proklamacyi

swojej

do ludu lombardzkiego zapowiedzia poszanowanie wasnoci, osób, religii. Obok wadzy wojskowej zachowa zrazu cywilny Kongres Stanu, zaprowadzi municypalno

tymczasow,

a ustanowi nastpnie, od* pocztku jesieni czternastoosobowa Administracy Generaln Lombardyi. Ale pomimo krzyków i denuncyacyi klubowych, wprowadzi do tej Administracyi ludzi znacznych, 179r»

r.,

jak Serbelloni, Yisconti, Porro. Raz po razie,

w

ostrych

odezwach,

owiadcza

si