Leksykon zwierzat terraryjnych 8370734006, 9788370734008 [PDF]

Zitiervorschau

Marcin Jan Gorazdowski, Michał Kaczorowski

Leksykon zwierząt terraryjnych

MULTICO Oficyna Wydawnicza

4 Tekst: Marcin Jan Gorazdowski, Michał Kaczorowski Zdjęcia: Marcin Jan Gorazdowski Zdjęcie na okładce przedstawia: pytona psiogłowego, na str. tytułowej: boa amazoński (z lewej), żaba rogata (z prawej) © Copyright by MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2005 Wszelkie prawa zastrzeżone MULTICO Oficyna Wydawnicza e-mail: [email protected] www.multicobooks.com.pl Redaktor merytoryczny: Aleksandra Zduńska Redaktor techniczny: Hanna Owczarek Korektor: Elżbieta Kijewska ISBN 83-7073-400-6 Skład, łamanie, skanowanie i montaż elektroniczny: MULTICO O.W. Druk i oprawa: Vychodoslovenske Tlaćarne, Kośice, Słowacja

Zapraszamy do zakupów w internetowej księgarni MULTICO Oficyna Wydawnicza. Atrakcyjne promocje, prezenty, miłe niespodzianki dla Czytelników, przyjazna obsługa. Pełna oferta tytułów na www.multicobooks.com.pl Mają Państwo pytania, propozycje, uwagi? Czekamy na Państwa telefony pod numerami: 0 509 809 517, 0 509 809 519 i maile pod adresem: [email protected]

5

Spis treści Wstęp 7 Terrarium 7 Ustawienie terrarium 8 Ogrzewanie 8 Oświetlenie 8 Wentylacja 9 Bezpieczeństwo w hodowli zwierząt 10 Niektóre prawne aspekty hodowli zwierząt egzotycznych 11 Opisy gatunków Ślimaki (Gastropoda) 12 Afrykański ślimak olbrzymi - Achatina fulica 12 Wstężyk - Cepaea sp. 13 Ślimak winniczek - Helix pomatia 14 Skorupiaki (Crustacea) 15 Krab tęczowy - Cardisoma armatum 15 Pajęczaki (Arachnida) 16 Skorpion cesarski - Pandinus imperator 16 Skorpion włoski i skorpion karpacki - Euscorpius italicus i E. carpaticus 16 Buthus occitanus 17 Hadogenes troglodytes 18 Heterometrus longimanus 19 Centruroides vittatus 19 Centruroides margaritatus 20 Opisthacanthus validus 21 Opistophtalmus wahlbergii 21 Hadrurus arizonensis 22 Mesobuthus gibbosus 22 Scorpio maurus 23 Ptasznik metaliczny - Avicularia metallica 23 Ptasznik wielobarwny - Avicularia versicolor 24 Aphonopelma caniceps 24 Ptasznik żebrowany - Aphonopelma seemanni 25 Ptasznik kędzierzawy - Brachypelma albopilosa 25 Brachypelma auratum 26 Ptasznik czerwononogi - Brachypelma boehmei 26 Brachypelma emilia 27 Ptasznik czerwonokolanowy (meksykański) - Brachypelma smithi 27 Ptasznik czerwonoodwłokowy -

Brachypelma vegans 28 Ceratogyrus darlingi 29 Chromatopelma cyaneopubescens 29 Ptasznik tygrysi - Cyclosternum fasciatum 30 Ptasznik chilijski - Grammostola spatulata (G. rosea, G. cala) 30 Hysterocrates gigas 31 .Ptasznik olbrzymi - Lasiodora parahybana 32 Ptasznik wenezuelski - Psalmopoeus irminia 32 Psalmopoeus reduncus 33 Ptasznik trynidadzki - Psalmopoeus cambridgei 33 Poecilotheria regalis 34 Ptasznik słoneczny - Pterinochilus murinus 34 Prządki - Nephila sp. 35 Wije (Myriapoda) 36 Krocionogi - Diplopoda 36 Owady (Insecta) 37 Drewnojad - Zophobas morio 37 Mącznik młynarek - Tenebrio molitor 38 Karaczan brazylijski - Blaberus giganteus 38 Karaczan madagaskarski Gromphadorhina portentosa 39 Karaczan zielony - Panchlora nivea 40 Kruszczyca afrykańska, kruszczyca obrzeżona, kruszczyca aemula Pachnoda marginata peregrina (P. m. marginata) Pachnoda aemula 40 Rohatyniec sumatrzański Xylotrupes gideon 41 Świerszcz domowy - Acheta domestica 42 Szarańcza wędrowna - Locusta migratoria 43 Szarańczak nadobny - Aularches milliaris 44 Tropidacris collaris 44 Motyle - Lepidoptera 45 Pluskwiak dwuplamy (i pokrewne gatunki) - Platymeris biguttatus (P. rhadamanthus, P. mombo) 46 Patyczak zwyczajny (indyjski) Carausius morosus 47 Straszyk nowogwinejski Eurycantha calcarata 48 Straszyk australijski - Extatosoma tiaratum 49 Heteropteryx dilatata 49 Diapherodes gigantea (D. gigas) 50 Liściec dwuoki - Phyllium bioculatum 51

Modliszka gwinejska Sphodromantis gastrica 52 Modliszka oczkowana Pseudocreobotra ocellata 53 Ryby (Pisces) 54 Poskoczek mułowy Periophthalmus barbarus

54

Płazy (Amphibia) 55 Ropucha aga - Bufo marinus 55 Żaba byk - Pyxicephalus adspersus 55 Żaba rogata - Ceratophrys ornata 56 Żaba pomidorowa - Dyscophus antongilii, D. insularis, D. quineti 57 Termitówka indyjska (żaba wół) Kaloula pulchra 57 Platan na pospolita (żaba szponiasta) Xenopus laevis 58 Kumak dalekowschodni - Bombina orientalis 58 Karlik szponiasty - Hymenochirus sp. 59 Bambusowa żaba latająca Polypedates leucomystax (Rhacophorus leucomystax) 59 Żaba czerwonopręga (zwrotnogłowa) - Phrynomantis bifasciatus (Phrynomerus bifasciatus) 61 Rzekotka australijska - Litoria caerulea 61 Rzekotka żabia (arlekin) - Phrynohyas resinifictrix 62 Afrixalus sp. 63 Kassina maculata 64 Leptopelis mozaikowy - Leptopelis vermiculatus 64 Leptopelis christyi 65 Hyperolius sp. 66 Hyperolius marmoratus 66 Mantella madagascariensis 67 Chwytnica czerwonooka (kolorowa) Agalychnis callidryas 67 Drzewołazy, liściołazy — Dendrobates sp., Phyllobates sp. 68 Aksolotl meksykański - Ambystoma mexicanum 69 Traszka Waltla - Pleurodeles waltl 70 Traszka japońska (ognista) - Cynops pyrrhogaster 71 Gady (Reptilia) 72 Żółw stepowy - Agrionemys horsfieldii 72 Żółw grecki, żółw śródziemnomorski (marokański) - Testudo hermanni, Testudo graeca 72 Żółw egipski - Testudo klei n man ni 73 Żółw pajączkowy - Pyxis arachnoides 73 Żółw leśny - Chelonoidis (Geochelone) carbonaria 74

6 Żółw lamparci - (Geochelone) pardalis 74 Żółw promienisty - Astrochelys (Geochelone) radiata 75 Terapena karolińska - Terrapene carolina 76 Żółw czerwonolicy (ozdobny) Trachemys scripta 76 Żółw sundajski (kuora) - Cuora amboinensis 77 Matamata - Chelus fimbriatus 78 Żółw jaszczurowaty - Chelydra serpentina 78 Żółw wielkogłowy - Platysternon megacephalum 79 Żółwik malowany - Chrysemys picta 80 Żółw kilowaty - Graptemys pseudogeographica kohnii (Graptemys kohnii) 80 Pseudemys concinna 81 Żółw zębobrzegi - Cyclemys dentata 82 Żółw hełmogłowy - Pelomedusa subrufa 82 Żółw miękkoskóry (dwupazurzasty) - Carettochelys insculpta 83 Żółwiak chiński - Pelodiscus sinensis 84 Gekon lamparci - Eublepharis macularius 84 Gekon gruboogonowy - Hemitheconyx caudicinctus 85 Paroedura picta 86 Gekon murowy - Tarentola mauritanica 86 Gekon leśny (gekon bibroni) Pachydactylus bibroni i 87 Gekon Ulikowskiego - Gekko ulikovskii 88 Gekon toke - Gekko gecko 88 Felsuma madagaskarska - Phelsuma madagascariensis 89 Felsuma dubia - Phelsuma dubia 90 Felsuma Standinga - Phelsuma standingi 91 Kameleon jemeński - Chamaeleo calyptratus 91 Kameleon pospolity - Chamaeleo chamaeleon 92 Kameleon Fischera - Bradypodion fischeri 93 Kameleon Mellera - Chamaeleo melleri 93 Agama brodata - Pogona vitticeps 94 Agama kołnierzasta Chlamydosaurus kingii 95 Agama błotna - Physignathus cocincinus 95 Agama czerwonogłowa - Agama agama 96 Hardun - Laudakia stellio 97

Anolis zielony - Anolis carolinensis 97 Anolis brązowy - Narops (Anolis) sagrei 98 Anolis kubański - Anolis equestris 98 Legwan zielony - Iguana iguana 99 Legwan obrożny - Crotaphytus collaris 100 Bazyliszek płatkogłowy - Basiliscus plumifrons 100 Bazyliszek pręgowany (paskowany) Basiliscus vittatus 101 Jaszczurka perłowa - Timon lepidus, Timon pater 102 Jaszczurka długoogonowa Takydromus sexlineatus 103 Jaszczurka zrosłożebra - Holaspis guentheri, Holaspis laevis 103 Żółtopuzik bałkański - Pseudopus (Ophiosaurus) apodus 104 Ameiwa - Ameiva sp. 105 Mabuja - Mabuya sp. 105 Ostajnica nakrapiana - Chalcides ocellatus 106 Scynk (algierski, berberyjski) Eumeces schneiderii, Eumeces algeriensis 106 Scynk ognisty - Mochlus (Lygosoma) fernandi 107 Szyszkowiec zwyczajny - Cordylus cordylus 108 Czakuela - Sauromalus obesus 108 Tarczołusk mocny - Gerrhosaurus validus 109 Tarczołusk żółtogardły Gerrhosaurus flavigularis 110 Tarczołusk sudański - Gerrhosaurus major 110 Biczogon malijski - Uromastyx maliensis 111 Biczogon oczkowany - Uromastyx ocellata 112 Waran stepowy - Varanus exanthematicus 112 Waran białogardły - Varanus albigularis 113 Waran nilowy - Varanus niloticus 114 Pyton tygrysi ciemnoskóry - Python molurus bivittatus 115 Pyton siatkowy (siatkowany) - Python recitulatus 116 Pyton skalny - Python sebae 116 Pyton królewski - Python regius 117 Pyton krwisty (krótkoogonowy) Python curtus 118 Pyton zielony - Morelia viridis 118 Pyton rombowy - Morelia spilota 119 Liasis mackloti (Liasis fuscus) 120 Boa dusiciel - Boa constrictor 121

Boa psiogłowy (wąż psiogłowy) Corallus caninus 121 Boa amazoński - Corallus hortulanus 122 Boa tęczowy - Epicrates cenchria 123 Boa kubański - Epicrates angulifer 124 Boa Dumerila -Acrantophis dumerili 125 Boa madagaskarski - Acrantophis madagascariensis 125 Sanzinia madagaskarska - Sanzinia madagascariensis 126 Anakonda żółta - Eunectes notaeus 127 Strzelec kenijski - Gongylophis (Eryx) colubrinus 128 Wąż domowy (mahoniowy) Lamprophis fuliginosus 129 Wąż diademowy - Spalerosophis diadema 129 Wąż trawny - Opheodrys aestivus 130 Wąż pończosznik - Thamnophis sirtalis 131 Thamnophis proximus 132 Nerodia florydyjska - Nerodia fasciata 132 Nerodia taxispilota 133 Wąż byczy - Pituophis melanoleucus 134 Połoz zielony - Gonyosoma oxycephala 135 Wąż zbożowy - Pantherophis guttatus (Elaphe guttata) 136 Wąż amurski - Elaphe schrenckii 137 Wąż chiński (tajwański) - Orthriophis taeniurus (Elaphe taeniura) 138 Wąż smugowy - Pantherophis alleghaniensis, Pantherophis obsoletus, Pantherophis spiloides (Elaphe obsoleta) 139 Wąż śmierdziel - Elaphe carinata 140 Wąż dwu plamy - Elaphe bimaculata 141 Wąż hieroglifowy - Coelognathus radiatus (Elaphe radiata) 141 Wąż Diony - Elaphe dione 142 Wąż lisi - Pantherophis vulpinus (Elaphe vulpina) 143 Wąż królewski (lancetogłów królewski) - Lampropeltis getula 143 Lancetogłów mleczny Lampropeltis triangulum 144 Lancetogłów szary - Lampropeltis alterna 145 Lancetogłów meksykański Lampropeltis mexicana 146 Lancetogłów arizoński Lampropeltis pyromelana 147 Malpolon europejski - Malpolon monspessulanus 148 Literatura 149 Skorowidz 150

7

Wstęp Żyjemy w świecie coraz bardziej oderwanym od naturalnego środowiska, ogarniętym coraz większym pośpiechem cywilizacyjnym. Dziką przyrodę najczęściej oglądamy w telewizji, w programach ukazujących ciekawe gatunki zwierząt gdzieś na sawannach Afryki czy w tropikalnych lasach Ameryki Południowej. Znakomita większość z nas nie dysponuje środkami finansowymi umożliwiającymi samodzielny wyjazd w tropiki w celu obserwowania i poznawania fauny w warunkach naturalnych. A zainteresowanie egzotycznymi zwierzętami rośnie. Okazuje się jednak, że czasem gdy góra nie może przyjść do Mahometa, może Mahomet przyjść do góry. Innymi słowy, można obserwować wiele gatunków niewielkich zwierząt w domowych terrariach, jeśli stworzy się im warunki zbliżone do naturalnych. Wiele zwierząt czuje się w nich dobrze, dochowuje się potomstwa i dożywa sędziwej starości. W zależności od tego, jakie zwierzęta najbardziej się nam podobają lub nas fascynują, można trzymać bezkręgowce (od ślimaków i niewielkich chrząszczy po kilkunastocentymetrowe wije czy wielkie pająki ptaszniki), płazy w wilgotnych akwaterrariach lub gady (od kilkucentymetrowych jaszczureczek po kilkumetrowe węże). Wszystkie one są już dostępne w sklepach zoologicznych bądź u krajowych hodowców. Wybór gatunków przedstawionych w tym leksykonie jest związany z osobistymi preferencjami autorów i z pewnością nie wyczerpuje ogromu zagadnienia. Przy odrobinie dobrej woli, wiedzy, umiejętności, a także poświęcając dużo wolnego czasu i pieniędzy, w odpowiednim pomieszczeniu można trzymać wiele rozmaitych zwierząt, począwszy od mikroskopijnych bezkręgowców, poprzez płazy i gady, na ptakach i ssakach skończywszy (wszak wiele pomieszczeń w zoo, w tym wybiegi, można uznać za specyficzną formę terrarium). Ponieważ jednak zdecydowana większość hobbystów utrzymuje, a nawet hoduje w warunkach zbliżonych do naturalnych bezkręgowce, płazy i gady, właśnie na

tych gromadach skupiliśmy swoją uwagę. Zanim jednak zdecydujemy się na sprowadzenie do domu nowego lokatora, warto zapoznać się bliżej z wymaganiami danego gatunku i dogłębnie przemyśleć kwestię, czy jesteśmy w stanie tym wymaganiom sprostać nie tylko w dniu zakupu, ale przez następnych kilka czy kilkanaście (a czasem kilkadziesiąt, jak w przypadku długowiecznych żółwi) lat. Dopiero wtedy decyzja powiększenia rodziny o kolejnego zwierzęcego członka będzie odpowiedzialna. A przecież tylko taka naprawdę ma sens.

Terrarium Określenie to pochodzi od łacińskiego słowa terra - ziemia i pierwotnie oznaczało pomieszczenie z ziemnym podłożem wewnątrz, w odróżnieniu od akwarium - zawierającego wodę. Obecnie potocznie nazywamy w ten sposób wszelkie zamknięte pomieszczenia i pojemniki służące do chowu i hodowli zwierząt w sztucznie stworzonym środowisku. W zależności od przyjętego kryterium istnieje wiele różnych podziałów terrariów. Ze względu na proporcje zbiornika rozróżnia się terraria horyzontalne, czyli po-

ziome, dość niskie, ale za to długie, dzięki czemu trzymane w nich zwierzęta mogą dość swobodnie poruszać się po podłożu. Terraria tego typu idealnie nadają się na przykład dla żółwi lądowych czy niektórych pustynnych jaszczurek. Terraria wertykalne, czyli pionowe, są przeznaczone głównie dla nadrzewnych węży oraz jaszczurek chętnie poruszających się po pionowych powierzchniach. Istnieją również zbiorniki pośrednie o proporcjach zbliżonych do sześcianu. Kryterium rodzaju środowiska, jakie ma imitować zbiornik, pozwala na rozróżnienie terrariów typu suchego, nadających się przede wszystkim dla pustynnych jaszczurek lub niektórych skorpionów, oraz terrariów wilgotnych i gorących, odpowiadających klimatem tropikalnej dżungli, i wilgotne chłodne (znacznie mniej popularne z uwagi na wysoką temperaturę w naszych ogrzewanych zimą mieszkaniach), przeznaczone dla zwierząt żyjących w klimacie umiarkowanym. Coraz częściej, hodując węże, terraryści polscy na wzór amerykańskich rezygnują z urządzania terrariów biotopowych, których wystrój zarówno mikroklimatem, jak i wyglądem ma być zbliżony do na-

Ropucha aga potrzebuje akwaterrarium

8 turalnego środowiska, na rzecz hodowli pojemnikowej, polegającej na utrzymywaniu zwierząt w plastikowych pojemnikach zawierających jedynie absolutnie niezbędne dla zwierzęcia przedmioty: naczynie z wodą, kryjówkę, kawałek gałęzi. Pojemniki ustawia się na specjalnych regałach, zwanych rakami. Jest to zapewne rozwiązanie funkcjonalne i higieniczne, ale jako element dekoracyjny w mieszkaniu, terrarium biotopowe prezentuje się znacznie lepiej. Zawiera ono podłoże, które musi być dostosowane do wymagań zwierząt, oraz elementy wystroju zarówno ważne dla zwierzęcia, jak i pełniące funkcje dekoracyjne. Utrzymywanym w nim zwierzętom podaje się pokarm najczęściej w pojemnikach albo poza terrarium, aby zapobiec przypadkowemu zjadaniu ściółki, które może być przyczyną poważnych zaburzeń zdrowotnych. Ponadto należy zadbać o to, aby wszelkie elementy wystroju były umocowane tak stabilnie, by zwierzęta nie mogły ich poruszyć ani przesunąć; pozwoli to zapobiec zranieniom lub przygnieceniom naszych podopiecznych.

Ustawienie terrarium Wybór miejsca, w którym ma być ustawione terrarium w mieszkaniu, jest bardzo istotną rzeczą. Przede wszystkim miejsce to nie może być narażone na duże zmiany temperatury, co w praktyce oznacza, że wykluczone są parapety okienne, zwłaszcza te nasłonecznione. W zamkniętej przestrzeni bowiem kilka minut ostrego słońca jest w stanie spowodować tak drastyczny wzrost temperatury, że kończy się to śmiercią zwierząt. Ze względu na ryzyko niekontrolowanych skoków temperatury niewskazane jest również ustawianie terrariów w miejscach narażonych na przeciągi. Lokalizacja terrarium jest uzależniona również od charakteru zwierząt, które zamierzamy w nim umieścić. Dla wielu z nich to, co się dzieje poza granicami ich świata, jest całkowicie nieistotne. Są jednak i takie, dla których każde pojawienie się ruchomego obiektu w polu wi-

dzenia (czyli również za szybą) wywołuje reakcję, a niejednokrotnie jest przyczyną stresu. Najlepsze jest więc takie miejsce, w którym nie chodzi zbyt wiele osób (dzięki czemu jest również mniejsze ryzyko uszkodzenia terrarium), ale zarazem można wygodnie obserwować zwierzęta wewnątrz i oczywiście swobodnie je obsługiwać, zarówno podczas karmienia, jak i sprzątania.

Ogrzewanie Wiele zwierząt utrzymywanych w terrariach jest zmiennocieplnych, co oznacza, że temperatura ich ciała jest uzależniona od temperatury otoczenia. W naturze zwierzęta mają pewną (choć ograniczoną) możliwość regulowania temperatury organizmu za pomocą zajmowania miejsc chłodniejszych lub cieplejszych czy przyjmowania odpowiedniej postawy (np. rozpłaszczania ciała, dzięki czemu zwiększa się powierzchnia skóry wystawionej na działanie promieni słonecznych). Nosi to nazwę termoregulacji behawioralnej. Konstruując i urządzając terrarium, trzeba więc nie tylko zamontować urządzenia grzewcze, utrzymujące temperaturę na właściwym poziomie, lecz również zapewnić wewnątrz zbiornika co najmniej kilkustopniową różnicę temperatury między różnymi miejscami, aby umożliwić zwierzętom korzystanie z właściwych im mechanizmów termoregulacyjnych. Do ogrzewania terrariów można użyć urządzeń grzewczych różnych rodzajów. Bardzo często stosuje się jednocześnie kilka z nich w rozmaitych kombinacjach. Dzięki temu można zróżnicować temperaturę w terrarium oraz zapewnić naszym podopiecznym właściwe warunki zarówno w ciągu dnia, jak i w godzinach nocnych, gdy powinno robić się chłodniej, aczkolwiek jedynie do określonego poziomu. Najczęściej stosuje się żarówki, ceramiczne promienniki ciepła, przewody i maty grzejne oraz grzejne sztuczne skałki i kable. Do wielu spośród tych urządzeń warto podłączyć termostat. Zapobiegnie on przegrzaniu zwierząt, a jed-

nocześnie zapewni utrzymanie stałej temperatury w terrarium. Dobowe jej zmiany z kolei pozwoli osiągnąć zegar sterujący, który można ustawić na stałe i który w określonych godzinach doby będzie włączał jedne, a wyłączał inne elementy grzejne (dotyczy to również urządzeń oświetleniowych). Dzięki tym urządzeniom zdołamy precyzyjnie ustawić cykl dobowy dla mieszkańców zbiornika. Całą instalację elektryczną musimy oczywiście starannie zabezpieczyć przed dostępem zwierząt, zarówno hodowlanych, jak i karmowych.

Oświetlenie Zarówno rodzaj, jak i sposób oświetlenia mają bardzo duże znaczenie i dla samopoczucia zwierząt, i dla nas, a to z uwagi na walory estetyczne terrarium. Bez względu na to, z jakiego źródła światła chcemy korzystać, ważne jest to, aby było zamontowane w bezpieczny sposób. Chodzi nie tylko o to, by zwierzęta nie były w stanie uszkodzić go mechanicznie (np. zbić żarówki), przy czym mogłyby się pokaleczyć lub porazić prądem, lecz również o to, by nie mogły się poparzyć, zbliżywszy się zanadto do rozgrzanego elementu. Rodzaj zastosowanego oświetlenia zależy głównie od nas. Można użyć żarówek zwykłych lub halogenowych, klasycznych świetlówek albo żarówek energooszczędnych. Dokonując wyboru, należy jednak pamiętać o tym, że poza światłem urządzenia te emitują również ciepło, co trzeba uwzględnić podczas montowania ogrzewania. Intensywność oświetlenia reguluje się przeważnie, dobierając żarówki lub świetlówki odpowiedniej mocy. W razie stosowania żarówek można również zamontować ściemniacz, dzięki któremu można płynnie zmieniać moc. Jeśli terrarium ma wyglądać efektownie, to punkty świetlne powinny być tak zainstalowane, aby nie było ich widać bezpośrednio z zewnątrz z wysokości wzroku człowieka. W przeciwnym razie na tle jarzących się żarówek będzie widać jedynie sylwetki zwierząt, nie zaś całą ich urodę.

9 znaleźć zarówno świetlówki i żarówki emitujące promienie UVA i UVB w różnych proporcjach, jak i lampy kwarcowe, emitujące tylko określone pasmo UV. Wybór rodzaju oświetlenia zależy więc od gatunku zwierząt, konstrukcji zbiornika oraz obecności roślin i ich wymagań.

Wentylacja

Kameleon jemeński najpiękniej wygląda w pełnym świetle

Jedną z funkcji oświetlenia terrarium jest dostarczenie odpowiedniej ilości światła roślinom, które się w nim znajdują. Fakt, że rośliny są dostatecznie oświetlone, byśmy je widzieli, nie jest równoznaczny

z tym, że mają dość światła do wzrostu i rozwoju. Konieczne jest więc doświetlenie zbiornika, do czego najlepiej użyć specjalnych świetlówek, dających światło o spektrum optymalnym dla roślin. Wiele zwierząt pochodzących ze stref gorącego klimatu potrzebuje do wzrostu i właściwego wybarwienia się ultrafioletu w widmie światła. W handlu można

Każde terrarium powinno być tak skonstruowane, by w jego wnętrzu sprawnie przebiegała wymiana powietrza. Dobra wentylacja pozwala zmniejszyć niebezpieczeństwo przegrzania zwierząt w lecie (zwłaszcza jeżeli terrarium przez pewien czas zostaje nasłonecznione). Chcąc odpowiednio umiejscowić otwory wentylacyjne w zbiorniku, należy wziąć pod uwagę ruchy konwekcyjne powietrza, które w miarę ogrzewania wznosi się do góry. Zazwyczaj otwory te umieszcza się na jednej ze ścianek bocznych, jeden rząd blisko dna, a drugi u góry tej ścianki. Można też zamiast górnych otworów wentylacyjnych zastosować pokrywę z siatki. Wszystkie otwory wentylacyjne trzeba zabezpieczyć dobrze umocowaną drobną siatką (najlepiej przybitą, jeśli terrarium jest z drewna, lub przyklejoną żywicą epoksydową albo silikonem, jeżeli jest szklane). Uniemożliwi ona ucieczkę zwierzętom. Najlepiej stosować siatki miedziane lub mosiężne, gdyż są trwałe i nie korodują. Ich wadą jest wprawdzie wysoka cena, ale siatki plastikowe mogą łatwo zostać zniszczone (np. przez zwierzęta karmowe), a stalowe nie są odporne na wilgoć. W dużych terrariach i wolierach w celu usprawnienia wymiany powietrza montuje się odpowiednio zabezpieczone wentylatory elektryczne (dotyczy to zbiorników o pojemności co najmniej 2 m3). W mniejszych na ogół wentylacja wymuszona nie jest konieczna. Jeśli jednak zachodzi taka potrzeba, to w otworze wlotowym lub wylotowym (w zależności od ich konstrukcji) montuje się wiatraczek. Zwykle do tego celu wystarczają wentylatorki przeznaczone do schładzania procesorów w komputerach.

10

Bezpieczeństwo w hodowli zwierząt Większość opisanych w naszej książce zwierząt nie zagraża zdrowiu człowieka. Czy jednak oznacza to, że hodowla jest bezpieczna? Oczywiście tak, ale... nie do końca. Ukąszenie nawet małego i niejadowitego węża lub jaszczurki jest nieprzyjemne i bolesne, podobnie jak uszczypnięcie żuwaczkami czy ukłucie kolcami pokrywającymi ciało niektórych bezkręgowców. Również wielkość zwierzęcia ma wpływ na ewentualne zagrożenie z jego strony - ugryzienie dużego pytona można wręcz przyrównać do pogryzienia przez psa, a ponadto wielka siła tego zwierzęcia każe traktować je z należytą ostrożnością. Przyjmuje się, że wąż z rodziny dusicieli, który osiągnął długość powyżej 3 metrów, może stanowić zagrożenie nie tylko dla zdrowia, ale nawet dla życia człowieka. Ugryzienie warana, gekona toke czy nawet anolisa kubańskiego, jakkolwiek są to zwierzęta mniejsze od wyrośniętych pytonów, też nie należy do przyjemności, a w dodatku może spowodować groźne powikłania wskutek zakażenia. Nawet duże żółwie potrafią wykorzystać chwilę nieuwagi opiekuna

Pyton zielony nie jest jadowity, ale może boleśnie ugryźć

i chwycić go swoim rogowym dziobem (ukąszenie żółwi niektórych gatunków może być równoznaczne nawet z amputacją palca - tak wielka bywa siła nacisku ich szczęk). Osobnego rozważenia wymaga kwestia działania jadu, który mogą wytwarzać

niektórzy z naszych podopiecznych. Nie należy demonizować tego problemu, ale też nie można go lekceważyć. Wiele płazów na przykład ma skórę pokrytą toksyczną wydzieliną gruczołów skórnych, toteż bardzo ważne jest dokładne mycie rąk po kontakcie z nimi. Jakkolwiek większość niżej opisanych gatunków pajęczaków nie dysponuje silnym jadem, należy pamiętać, że reakcja na jad jest cechą indywidualną. Zależy od wielu czynników, między innymi masy ciała osoby poszkodowanej, jej odporności, wystąpienia ewentualnej reakcji alergicznej, wielkości jadowitego zwierzęcia, ilości oraz działania wprowadzonego jadu, miejsca ukąszenia itd. Oznacza to, że nawet zwierzę stosunkowo mało jadowite może stanowić śmiertelne zagrożenie, czego najlepiej dowodzi fakt, iż na całym świecie do dziś dziesiątki osób umierają od użądleń pszczół lub os (najczęściej na skutek reakcji alergicznej) - zwierząt powszechnie uznawanych za niegroźne. Dlatego też przy obsłudze wszelkich zwierząt jadowitych należy zachować dużą ostrożność, posługiwać się odpowied-

Gekon toke także bywa niebezpieczny

11 nimi przyrządami (np. długą pęsetą) lub używać grubych rękawic, a samo terrarium szczelnie zamykać i zabezpieczyć przed dostępem osób trzecich. Trzeba trzeźwo oceniać sytuację, trzymając się głównej zasady zapewnienia sobie maksymalnego bezpieczeństwa, co przekłada się również na bezpieczeństwo zwierząt. Zakładanie, że „jakoś to będzie" na ogół kończy się tym, że jest, ale źle. W razie ukąszenia zawsze należy zasięgnąć porady lekarskiej.

Niektóre prawne aspekty hodowli zwierząt egzotycznych Podstawowym dokumentem regulującym zagadnienia obrotu zwierzętami jest pochodząca z 1973 roku Konwencja Waszyngtońska - Convention on International Trade in Endangered Species of Flora and Fauna (CITES). Zawiera ona normy prawne dotyczące międzynarodowego obrotu zagrożonymi gatunkami roślin i zwierząt, a więc reguluje kwestie handlu, ochrony, restrykcji eksportowych i importowych itp. Integralną częścią konwencji są corocznie aktualizowane listy gatunków nią objętych. Gatunki te są wymienione w jednym z trzech załączników.

Załącznik I obejmuje wszystkie gatunki zagrożone wyginięciem, które są lub mogą być przedmiotem handlu, przy czym warunkiem obrotu nimi jest spełnianie pewnych określonych kryteriów. Przede wszystkim okazy tych gatunków muszą pochodzić z hodowli i legitymować się wymaganymi dokumentami. Handel nimi jest poddany szczególnie ścisłej reglamentacji w celu zapobieżenia ich wyginięciu na wolności. Załącznik II obejmuje wszystkie gatunki, które wprawdzie jeszcze nie są zagrożone wyginięciem, ale mogłyby zostać zaliczone do tej kategorii, jeżeli handel okazami tych gatunków nie zostanie poddany ścisłej reglamentacji, mającej zapobiec eksploatacji ich dzikich populacji. Obrót nimi jest więc dozwolony za odrębnym zezwoleniem. Załącznik III obejmuje wszystkie gatunki uważane za niezagrożone wyginięciem i dopuszczone do obrotu na mocy prawa krajowego. Mimo to istnieje możliwość objęcia handlu nimi reglamentacją, jeśli dany kraj uzna konieczność ograniczenia ich eksploatacji wymagającej współpracy międzynarodowej. Wszelka działalność dotycząca wymienionych zwierząt, tzn. ich utrzymanie, hodowla i handel nimi, wymaga specjalnych zezwoleń i licencji wydawanych tylko na osobniki pozyskane w legalny sposób. Na przykład przewóz zwierzęcia podlegającego CITES z jednego państwa do innego wymaga posiadania m.in. CITES eksportowego oraz importowego, wymieniającego dokładnie gatunki i liczbę eksportowanych/importowanych zwierząt. Każde zwierzę objęte Konwencją Waszyngtońską musi posiadać stosowny

dokument stwierdzający jego pochodzenie. Jest z tym związana rejestracja potomstwa tych zwierząt urodzonego w niewoli - o fakcie ich rozmnożenia należy powiadomić lekarza weterynarii, który powinien skontrolować hodowlę, a następnie wystawić dokument pozwalający na rejestrację. Osobną kwestią jest posiadanie zwierząt wymienionych w załącznikach CITES, ale niepodlegających obowiązkowi rejestracji (np. niektórych bezkręgowców) oraz zwierząt niepod legających ograniczeniom CITES, ale takich, nad którymi obrotem państwo z innych względów chce mieć kontrolę (np. potencjalnie inwazyjnych lub jadowitych). Te ostatnie są często wymieniane w załączniku IV (D), jak np. żółw czerwonolicy i żółwik ozdobny. Należy również pamiętać, że w handlu znajdują się także zwierzęta nieobjęte normami CITES, lecz chronione w poszczególnych państwach, a więc na ich posiadanie trzeba mieć odpowiednie zezwolenia. Obrót przychówkiem tych zwierząt jest dozwolony, pod warunkiem zaopatrzenia go w zaświadczenie stwierdzające, że dane zwierzęta legalnie urodziły się w naszej hodowli. W praktyce oznacza to, że mając np. kokon od zapłodnionej samicy ptasznika, należy zgłosić ten fakt stosownemu lekarzowi weterynarii, który powinien go sprawdzić i zarejestrować. Następna kontrola weterynaryjna powinna nastąpić po przyjściu na świat młodych pajączków. Otrzymujemy wówczas stosowne zaświadczenie o ich legalnym pochodzeniu. W książce gatunki podlegające CITES odpowiednio oznakowaliśmy.

Opisy gatunków Ślimaki (Gastropoda) Afrykański ślimak olbrzymi Achatina fulica Wygląd. Należy do największych lądowych ślimaków; dorosłe osobniki mają muszlę wrzecionowatego kształtu, dochodzącą do 15 cm długości. Osiągają masę 400 g, ubarwienie mają zmienne, od ciemnobrązowego do szarego wszelkich odcieni, z ciemniejszymi pasami. Występowanie. Pochodzi z tropikalnych rejonów Afryki, został zawleczony do Azji i Ameryki Południowej, gdzie się zadomowił. Wymagania. Potrzebuje sporego terrarium o warstwie podłoża (najczęściej ziemi ogrodniczej) grubości około 10 cm, urządzonego kawałkami kory, gałązkami i kamieniami. Roślin nie zaleca się umieszczać w zbiorniku, ze względu na duży apetyt tego ślimaka. Temperatura pokojowa jest dla niego całkowicie wystarczająca, a właściwą wilgotność zapewni mu spryskiwanie podłoża letnią wodą kilka razy dziennie. Pokarm. Wszelkie zielone części roślin, a także owoce i warzywa. Dietę można

Afrykański ślimak olbrzymi w całej okazałości

Portret afrykańskiego ślimaka olbrzymiego

wzbogacać gotowymi granulowanymi preparatami dla żółwi. Każdy podawany pokarm powinien być wilgotny. Rozród. Samica składa w wilgotnym podłożu do 300 jaj. Z uwagi na to hodowli amatorskiej nie poleca się, gdyż z otrzymywanymi corocznie w olbrzymiej liczbie młodymi nie ma co robić. Młode dobrze żywione ślimaki szybko rosną i wymagają bardzo dużo miejsca. Uwagi. Zbliżoną wielkość ma pokrewny ślimak Achatina marginata, a Achatina achatina, nazywany olbrzymim ślimakiem tygrysim, osiąga masę aż 500 g i buduje

Afrykański ślimak olbrzymi

muszlę średnicy do 20 cm. Ślimaki te od dawna wykorzystywali w celach konsumpcyjnych mieszkańcy Afryki, toteż obecnie są hodowane na fermach jako zwierzęta konsumpcyjne, a w domach trzymane jako ozdoba terrarium. Dzikie osobniki tych gatunków mogą być nosicielami nicienia groźnego dla ludzi, toteż w niektórych państwach (np. USA)

ich trzymanie jest zabronione. Ślimaki, które uciekły z hodowli amatorskich, stały się protoplastami dzikich populacji w wielu miejscach świata, gdzie niszczą znaczne powierzchnie upraw.

Wstężyk Cepoea sp.

Wygląd. Średniej wielkości ślimak o muszli ozdobionej przeważnie kilkoma spiralnymi paskami barwy ciemnobrunatnej, czarnej lub czerwonawej. Muszla ku-

listo-stożkowata, średnicy nieprzekraczającej 27 mm, w wyraźne podłużne pasy. Ciało beżowooliwkowe, czasem u osobników ciemniejszych szarobeżowe. Stopa dorosłego osobnika osiąga około 4 cm długości. Występowanie. Ślimak ten jest pospolicie spotykany na łąkach, w ogródkach działkowych, parkach, ogrodach i cmentarzach, sporadycznie także w wilgotnych lasach na terenie Europy środkowej. Wymagania. Zwierzę roślinożerne, nadaje się do trzymania nawet w niewielkich terrariach. Można je utrzymywać ja-

Wstężyk

ko gatunki uzupełniające w terrariach biotopowych. Warstwa podłoża powinna być średniej grubości, wystrój można dopełnić gałązkami i kawałkami kory. Wszelkie rośliny w terrarium mogą paść ofiarą upodobań pokarmowych tego ślimaka. Wymaga temperatury pokojowej oraz umiarkowanej wilgotności, toteż wskazane jest zraszanie terrarium kilka razy w tygodniu. Pewną trudność może sprawiać usuwanie śluzu pozostawionego przez zwierzęta wędrujące po szybach terrarium.

Wstężyki różnych gatunków różnią się ubarwieniem muszli

Pokarm. Wszelkie zielone części roślin, warzywa i owoce. Rozród. W warunkach amatorskich nie prowadzi się jego hodowli, gdyż ślimak ten jest u nas pospolity i prościej pozyskiwać młode z natury. Uwagi. W Polsce występuje kilka gatunków wstężyków: wstężyk ogrodowy (Cepaea hortensis), wstężyk gajowy (C. nemoralis) oraz wstężyk austriacki (C. vindobonensis, syn. Octadenia vindobonensis). Do terrariów amatorskich trafia przeważnie pozyskiwany z natury i bywa czasowo przetrzymywany jako zwierzę karmowe dla gadów i płazów.

Ślimak winniczek

Helix pomado

Wygląd. Największy oskorupiony ślimak Europy; muszla osiąga wysokość 55 mm i jest kulisto-stożkowata. Ciało kremowe, muszla beżowa lub jasnobrązowa, często z niewyraźnymi spiralnymi ciemniejszymi pasami. Występowanie. Spotykany w wilgotnych lasach, parkach i ogrodach na terenie środkowej Europy, na zachód do Belgii, Holandii i wschodniej Francji, na południe po Bułgarię, środkowe Włochy i Grecję, na północ po środkową Danię i południową Szwecję, a na wschód po Litwę, Białoruś i Ukrainę. Występuje także w Afryce północnej i Azji Mniejszej. Wymagania. Wymaga średniej wielkości terrarium o podłożu z torfu, mielonej kory lub ziemi leśnej. Odpowiada mu temperatura pokojowa, a podłoże powinno być stale lekko wilgotne, co można uzyskać dzięki częstemu zraszaniu terrarium letnią wodą. Wnętrze powinno być urządzone kawałkami kory, gałęziami, kamieniami i łupkiem skalnym. Żeruje głównie nocą, w niewoli dożywa 7 lat. Pokarm. Wszelkie zielone części roślin, także warzywa i owoce. Rozród. Do terrariów amatorskich raczej pozyskiwany z natury, rozród natomiast przeprowadza się na fermach produkujących winniczki do celów kulinarnych. Ślimak ten, jak większość ślimaków, jest obojnakiem. Kopulację dojrzałych osobników poprzedza gra miłosna, w czasie

której oba osobniki delikatnie dotykają się czułkami i okolicami gębowymi. Otoczone wapienną skorupką jaja wielkości ziarna grochu (około 50 sztuk) składa przeważnie w czerwcu i lipcu do niewielkiej jamki w podłożu, którą następnie zasypuje. Młode ślimaki wylęgają się niespełna miesiąc później, a dojrzałość płciową osiągają w czwartym roku życia. Uwagi. Ślimak ten zasłynął jako przysmak i przez wiele lat uważano, że wykorzystanie go do celów kulinarnych zapoczątko-

Ślimak winniczek jest największym polskim ślimakiem oskorupionym

wali w Polsce cystersi w okresie średniowiecza. Badania archeologiczne wykazują jednak, iż winniczka spożywano na terenie południowej Polski już w czasach prehistorycznych.

Ślimak winniczek

Skorupiaki (Crustacea) Krab tęczowy

Cardisoma armatum Wygląd. Podstawową barwą pancerza jest ciemny granat, jaśniejący ku przodowi i bokom, odnóża są czerwone z ciemniejszymi znaczeniami, szczypce jasnoniebieskie. Osiąga 10-12 cm szerokości pancerza, w naturze spotyka się osobniki o pancerzu szerokości nawet 20 cm. Występowanie. Spotykany w lasach namorzynowych Brazylii, a według niektórych źródeł zawleczony również na wybrzeże Afryki. Krab ten dość sprawnie porusza się po lądzie, i można go spotkać również na polach uprawnych w odległości nawet kilku kilometrów od zbiorników wodnych. Wymagania. Potrzebuje obszernego akwaterrarium, o wymiarach co najmniej 80x40x40 cm. Podłożem powinien być wilgotny piasek, na części lądowej należy umieścić kamienie i kawałki drewna, na które mógłby wchodzić i wśród których znajdzie kryjówki. Część wodna powinna zajmować co najmniej połowę powierzchni zbiornika. Woda o pH około 7, może być lekko zasolona, ale dodatek

soli nie jest konieczny. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 25-30°C, w nocy spadać do 22-24°C. Wskazane jest doświetlanie zwierząt ultrafioletem. Należy zrezygnować z dekoracji roślinnej, gdyż zostanie zniszczona. Pokarm. Zjada ryby, owady i ich larwy, a także liście szpinaku lub sałaty. Jako do-

Krab tęczowy chętnie zjada ryby

datek można stosować mięso drobiowe, płatkowane mrożone pokarmy dla ryb i okazjonalnie owoce: jabłka i banany. Należy podawać wapń i witaminy, np. stosując preparaty przeznaczone specjalnie dla gadów. Rozród. W terrariach amatorskich raczej nie rozmnaża się. Uwagi. Młode osobniki tego gatunku linieją co 1-2 miesiące, lecz gdy osiągną wielkość 8 cm, wzrost ich spowalnia się do jednej lub dwu wylinek na rok. Nowy pancerz jest początkowo miękki, ale twardnieje po 2-3 dniach. Należy zachować daleko idącą ostrożność podczas wszelkich manipulacji w terrarium, gdyż potężne szczypce tego kraba mają dużą siłę nacisku i mogą boleśnie zranić. Trzeba też mieć na uwadze fakt, że jest to zwierzę, które potrafi bardzo szybko się poruszać.

Portret kraba tęczowego

16

PAJĘCZAKI

Pajęczaki (Arachnida) Skorpion cesarski (CITES) Pondinus imperator Wygląd. Należy do najczęściej hodowanych, a przy tym największych skorpionów. Osiąga długość 20 cm i masę nawet 50 g, co czyni go masywnym zwierzęciem. Charakterystyczne są bardzo duże szczypce oraz mocna budowa ciała. Jest błyszcząco czarny, niekiedy spotyka się także osobniki oliwkowe lub ciemnobrązowe. Odwłok jest zakończony kolcem jadowym - czerwonym u osobników dorosłych, białym u młodych.

Występowanie. Zamieszkuje lasy deszczowe oraz sawanny zachodniej części Afryki, m.in. na terytorium Gabonu, Togo, Senegalu, Kamerunu, Wybrzeża Kości Słoniowej, a także Ghany, Sierra Leone i Gwinei. Występuje także w Azji, na terenie Arabii Saudyjskiej i Jemenu. Wymagania. Potrzebuje terrarium średniej wielkości: dla pary wystarcza zbiornik o wymiarach 60x30x30 cm. Warstwa podłoża powinna mieć grubość 15 cm, aby zwierzęta mogły w nim kopać norki. Najczęściej stosuje się torf lub ziemię z piaskiem, ale można wykorzystać także włókno kokosowe lub dowolny inny materiał. Na powierzchni należy położyć

Osobnikom dorosłym można podawać także noworodki mysie. Rozród. Jest jednym z najłatwiej rozmnażających się skorpionów Samica rodzi do 32 młodych po ciąży trwającej od 7 miesięcy do ponad roku. Młode przynajmniej do czasu pierwszej wylinki pozostają na grzbiecie matki. Uwagi. Ten łagodny skorpion używa kolca tylko w ostateczności, znacznie częściej broni się szczypcami, którymi potrafi boleśnie uszczypnąć. Z uwagi na dużą popularność (przyczyniły się do tego znaczne rozmiary i słaby jad) był masowo odławiany ze środowiska naturalnego. Na szczęście pomyślne rozmnażanie go w niewoli znacznie ograniczyło ten proceder. Dożywa nawet 10 lat.

Skorpion włoski i skorpion karpacki Euscorpius italicus i E. carpaticus

Skorpion cesarski, podobnie jak inne skorpiony, w promieniach ultrafioletowych świeci intensywnie niebieską barwą...

kawałki kory lub łupki skalne, które także dostarczają zwierzętom kryjówek. Konieczna jest płytka miseczka z wodą. Zalecana temperatura w ciągu dnia wynosi 25-32°C, a wilgotność 75-90%. Pokarm. Zjada wszelkie owady o rozmiarach stosownych do swojej wielkości.

...choć w normalnym oświetleniu jest smoliście czarny

Wygląd. Skorpiony te są zaliczane do najmniejszych na świecie. Ciało samic jest stosunkowo krępe, samce są smuklejsze, szczypce stosunkowo duże. Skorpion włoski jest największym przedstawicielem swojego rodzaju, choć osiąga zaledwie 3-5 cm długości. W jego ubarwieniu dominują różne odcienie brązu, ale odnóża i kolec jadowy są często żółte, a końcówki szczypiec czerwone. Blisko z nim spokrewniony skorpion karpacki osiąga zaledwie 3 cm długości i jest bardzo podobny do większego krewniaka, choć czasami nieco jaśniejszy, a nawet ciemnożółty. Występowanie. Oba gatunki zamieszkują zróżnicowane tereny, od lasów do ruin, rumowisk skalnych i siedzib ludzkich. Ich obszar występowania rozciąga się od Afryki (obejmuje m.in. Egipt, Libię, Tunezję, Maroko), poprzez południowo-zachodnią Azję (m.in. Gruzję, Syrię i Turcję) aż po południową część Europy (np. Maltę, Hiszpanię, Rumunię, Bułgarię, Czarnogórę, Węgry, Czechy, Szwajcarię, Włochy, Grecję i Francję). Wymagania. Grupę tych skorpionów można trzymać w małym terrarium, np. 30x20x20 cm, pod warunkiem zapew-

Buthus occitanus

Skorpion włoski

nienia im dostatecznej liczby kryjówek z łupków skalnych i kawałków kory. Jako podłoże najczęściej stosuje się torf, piasek lub korę mieloną, należy na nim postawić płytką miseczkę z wodą. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 22-26°C, w nocy nieco niższa, a wilgotność w granicach 60-70%. Skorpion ten jest aktywny w ciągu dnia. W celu pobudzenia go do rozrodu trzeba na 2-3 mie-

Skorpion karpacki

siące obniżyć temperaturę w terrarium do 10-12°C. Pokarm. Różne niewielkie owady. Rozród. Po okresie obniżenia temperatury jej ponowny wzrost sprawia, że skorpiony ożywiają się i przystępują do godów. Samica po ciąży trwającej kilka miesięcy (nawet do roku) rodzi do 20 młodych, które przez pierwsze tygodnie życia pozostają na jej grzbiecie. Uwagi. Dzięki niewielkim rozmiarom, słabej toksyczności jadu oraz temu, że kilka osobników można trzymać w jednym terrarium, przedstawiciele rodzaju Euscorpius należą do najpopularniejszych skorpionów w amatorskiej hodowli.

Wygląd. Średniej wielkości skorpion, dorastający do 7-10 cm, przy czym samce zazwyczaj są nieco mniejsze od samic. Ciało ma stosunkowo krępe, szczypce długie i cienkie. Ubarwienie jasnożółte, na odwłoku liczne brązowe prążki, a płytki grzbietowe przybierają niekiedy odcień jasnobrązowy. Występowanie. Spotykany na terenie Afryki (m.in. Algieria, Egipt, Etiopia, Libia, Maroko, Nigeria, Somalia, Tunezja), Europy (południowa część Francji, Malta, Hiszpania i Portugalia) oraz Azji (Cypr, Irak, Iran, Jordania, Liban). Zazwyczaj zamieszkuje tereny suche, kamieniste, w miękkim podłożu kopie niewielkie jamki. Wymagania. Można go trzymać nawet w niewielkim terrarium: dla pary wystarczy zbiornik 30x30x20 cm. Podłożem powinna być mieszanka piasku z torfem, a na nim należy ułożyć gałązki i łupki skalne, między którymi skorpion znajdzie kryjówki. Konieczne jest płytkie naczynko z wodą. Jest to gatunek aktywny w ciągu dnia, przy czym wymaga temperatury około 25°C (osobniki populacji afrykańskich 27-35°C), w nocy spadającej do 18-20°C (populacje afrykańskie 18-25°C). Zima jest dla tych skorpionów okresem

Buthus occitanus

zmniejszonej aktywności, toteż należy obniżyć temperaturę w terrarium mniej więcej do 15°C (dla populacji afrykańskich do 18-20°C). Wilgotność powietrza (zwłaszcza dla osobników z Afryki) powinna być niska: w granicach 40-60%. Pokarm. Rozmaite owady. Dorosłe osobniki najczęściej karmimy świerszczami, a młode muszką owocową lub kilkudniowymi świerszczami. Rozród. Po ciąży trwającej 5 miesięcy samica rodzi 25-40 (niekiedy nawet 70) młodych. Śmiertelność wśród nich podczas pierwszych wylinek jest znaczna, a dojrzałość płciową osiągają po 7 miesiącach. Uwagi. Rozróżniamy kilka podgatunków tego skorpiona, przy czym te występujące w Afryce mają znacznie silniejszy jad (groźny nawet dla życia człowieka) niż ich krewniacy z południa Europy. W hodowli najczęściej spotyka się Europejski podgatunek Buthus occitanus occitanus, nieco rzadziej afrykański, bardziej jadowity B. o. tunetanus. Jest to skorpion agresywny i szybki, nie polecany początkującym hodowcom, gdyż niełatwo go utrzymywać, zwłaszcza że wykazuje skłonności kanibalistyczne.

Hadogenes troglodytes Wygląd. Jest jednym z najdłuższych skorpionów: może osiągnąć nawet 21 cm długości. Zwłaszcza samce mają długi zaodwłok oraz szczupłą budowę ciała, co odróżnia je od samic, które są bardziej krępe i mają krótszy zaodwłok. Ciało i szczypce są mocno spłaszczone, co stanowi przystosowanie do życia w środowisku (patrz niżej), a sam zaodwłok jest nieproporcjonalnie cienki w stosunku do reszty ciała. Podstawowym ubarwieniem jest ciemny brąz, ale odnóża i odwłok są nieco jaśniejsze, a końce szczypiec czarne. Występowanie. Zamieszkuje szczeliny skalne i stepy w południowej Afryce, m.in. Botswanie, Mozambiku, Zimbabwe i RPA. Wymagania. Wymaga terrarium w typie suchym, dobrze zabezpieczonego przed jego ewentualną ucieczką. Dorosłą parę można trzymać w zbiorniku o wymiarach

Hadogenes troglodytes

75x30x30 cm. Podłoże, grubości 5-10 cm, powinien stanowić torf zmieszany z piaskiem w proporcji 1 : 1 . Wnętrze zbiornika trzeba zaopatrzyć w kryjówki z łupków skalnych lub cegły dziurawki. Temperatura powinna wynosić 26-33°C w ciągu dnia. Terrarium zraszamy mniej więcej co 2 tygodnie, ale wiosną i latem, gdy w ojczyźnie tego skorpiona panuje pora deszczowa, należy czynić to częściej i jednocześnie obniżyć temperaturę o 3°C. W terrarium trzeba umieścić płytkie naczynko z wodą.

Pokarm. Zjada rozmaite owady, zazwyczaj podstawą diety są świerszcze. Młode osobniki karmimy muszkami owocowymi. Rozród. Podobnie jak wszystkie skorpiony, jest żyworodny. Ciąża trwa 8-10 miesięcy (czasami nawet do 18), a w jednym miocie samica rodzi do 30 młodych. Maluchy, przynajmniej do czasu pierwszej wylinki, przebywają na grzbiecie matki. Uwagi. W niewoli nierzadko dożywa 20 lat. Z uwagi na łagodne usposobienie i słaby jad jest doskonałym skorpionem dla początkujących hodowców.

Wyraźnie widać, jak cienki zaodwłok ma Hadogenes troglodytes

Heterometrus longimanus Wygląd. Jest to jeden z większych skorpionów, osiągający długość 12 cm, choć zdarzają się osobniki długości nawet 15 cm. Cały jest czarny, rzadziej ciemno-zielonkawo-oliwkowy, jedynie kolec jadowy ma brązowoczerwony. Jego cechą charakterystyczną są potężne szczypce, które największe rozmiary osiągają u samic. Występowanie. Spotykany na dnie tropikalnego lasu deszczowego, gdzie chowa się pod powalonymi drzewami, kamieniami oraz kopie jamki w ziemi. Występuje na terenie Malezji, Singapuru i Indonezji. Wymagania. Można go trzymać nawet w stosunkowo niewielkich terrariach: najmniejszy zbiornik dla pary powinien mieć wymiary 30x20x30 cm. Warstwa podłoża, które zazwyczaj stanowi mieszanina torfu, piasku i ziemi, powinna mieć grubość co najmniej 10 cm (co umożliwi zwierzętom kopanie jamek) i być stale lekko wilgotna. Wystrój stanowią kawałki kory, gałązki i łupki skalne, konieczny jest także płytki basen. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 26-28°C, miejscami nawet 35°C, w nocy 20-25°C. Zaleca się utrzymywanie wysokiej wilgotności powietrza (75-80%), więc terrarium należy często zraszać. Gatunek raczej skryty, w niewoli dożywa nawet 8 lat. Pokarm. Wszystkie owady odpowiedniej wielkości; dietę dorosłych osobników można wzbogacać o noworodki mysie. Rozród. Ciąża trwa 5-6 miesięcy, a młode szybko rosną - w wieku 6 miesięcy mają już 5-6 cm, a dojrzałość płciową uzyskują po roku. Uwagi. Mimo pokaźnych rozmiarów tego skorpiona, jego jad nie jest groźny (z wyjątkiem alergików), a do obrony zwierzę zazwyczaj wykorzystuje potężne szczypce. Skorpiony z rodzaju Heterometrus żyją gromadnie, więc w odpowiednio dużym terrarium z licznymi kryjówkami można mieć ich większą grupkę. Zwierzęta oferowane w sklepach pochodzą najczęściej z odłowu, a z powodu podobieństwa poszczególnych gatunków często podaje się jedynie nazwę rodzajową. Należy jednak pamiętać, że niektóre mają jad dość silny.

Heterometrus

longimanus

Centruroides vittatus Wygląd. Niewielki skorpion, osiągający zaledwie 6 cm długości. Ciało ma smukłe, szczypce drobne, bardzo długi zaodwłok. Ubarwienie piaskowożółte lub jasnobrązowe z dwoma rzędami ciemniejszych plam na grzbiecie. Występowanie. Spotykany na terenie Ameryki Północnej, zamieszkuje Meksyk oraz Stany Zjednoczone (Arkansas, Kolorado, Illinois, Luizjanę, Nowy Meksyk, Oklahomę i Teksas). Występuje na tere-

Centruroides vittatus

nach skalistych, w suchych lasach (często znajdowany na drzewach) oraz w pobliżu ludzkich domostw. Jest uważany za najpospolitszego skorpiona na terenie USA. Wymagania. Grupkę tych skorpionów można trzymać nawet w niedużym terrarium, np. o wymiarach 30x40x50 cm. Jako podłoża najczęściej używa się mieszanki torfu z piaskiem, wystrój stanowią kawałki kory, gałązki do wspinaczki i kamienie. Konieczne jest płytkie naczynko z wodą. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 23-26°C, w nocy nieco niższa. Wilgotność powietrza na poziomie 50-70% zapewnia się zwierzętom, zraszając terrarium. W celu pobudzenia ich do godów należy na kilka tygodni obniżyć temperaturę i skrócić dzień świetlny. Pokarm. Pożywienie stanowią wszelkie owady odpowiedniej wielkości.

się piasku z torfem lub z ziemią leśną, a na nim układa się łupki skalne, kawałki kory i niewielkie gałązki do wspinaczki. Konieczne jest też płytkie naczynko z wodą. Temperatura w ciągu dnia wynosi 25-27°C, w nocy o kilka stopni mniej. Wilgotność w granicach 50-70% zapewnia okresowe zraszanie terrarium letnią wodą. Skorpion ten, podobnie jak większość innych, prowadzi nocny tryb życia. Pokarm. Wszelkie owady odpowiedniej wielkości; najczęściej podaje się świerszcze. Rozród. Warunki rozrodu, długość ciąży i liczba młodych zbliżona do innych gatunków z rodzaju, np. Centruroides vittatus. Uwagi. Rozróżniamy kilka podgatunków o różnym zasięgu występowania. Jest to Skorpiony Centruroides vittatus można trzymać w grupie

Rozród. Ciąża trwa około 8 miesięcy, samica rodzi zazwyczaj 30 młodych (choć spotyka się mioty liczące nawet 50), które co najmniej do pierwszej wylinki przebywają na jej grzbiecie. Uwagi. Skorpion ten jest odporny na nagłe zmiany temperatury i może żyć w dużym jej przedziale. Polecany tylko dla hodowców z pewnym doświadczeniem. Aczkolwiek jego jad nie jest zbyt silny, należy zachować dużą ostrożność, co dotyczy zwłaszcza alergików.

Centruroides

margaritatus

Wygląd. Skorpion średniej wielkości, osiągający 6-12 cm długości. Ciało ma smukłe, szczypce drobne i cienkie, uwagę zwraca bardzo długi, lecz dość cienki zaodwłok. Ubarwienie rudobrązowe, brązowe, szare lub ciemnobrązowe. Grzbiet ma ciemniejszy, odnóża jaśniejsze, a ostatnie segmenty zaodwłoka niekiedy czarne. Występowanie. Spotykany na terenach skalistych, w suchych lasach (często znajdowany na drzewach) oraz w pobliżu ludzkich domostw. Występuje w Ameryce Środkowej i w północnej części Ameryki Południowej - na terenie Meksyku,

Centruroides margaritatus

Kostaryki, Kuby, Kolumbii i kilku innych państw. Wymagania. Można utrzymywać grupę złożoną z kilku osobników, ale wówczas należy zapewnić zwierzętom odpowiednio dużo kryjówek. Jako podłoża używa

gatunek tylko dla doświadczonych hodowców. Jego obsługa wymaga wyjątkowej ostrożności, gdyż skorpiony z rodzaju Centruroides dysponują stosunkowo silnym jadem i szybko się poruszają.

Skorpiony Centruroides margaritatus mogą mieć czarne szczypce i część zaodwłoka

Opisthacanthus validus Wygląd. Średniej wielkości skorpion, osiągający 10-12 cm długości. Szczypce ma średniej wielkości, ciało dość wąskie i grzbietobrzusznie spłaszczone. Podstawowe ubarwienie jest brązowe lub ciemnobrązowe, niekiedy przechodzące w różne odcienie szarości lub czerni. Kolec jadowy jest jasny, wyraźnie odróżniający się od reszty ciała. Występowanie. Zamieszkuje wilgotny podszyt lasów, a także rumowiska skalne i sterty kamieni w południowej części Afryki. Spotykany do wysokości 2400 m n.p.m. Wymagania. Można trzymać jednego osobnika, choć lepiej utrzymywać grupkę tych skorpionów nawet w niewielkim terrarium, o wymiarach 40x40x30 cm. Ważne jest wówczas zapewnienie odpowiednio dużej liczby kryjówek, na które najlepiej nadają się kawałki kory lub łupki skalne. Jako podłoża najczęściej używa się mieszanki piasku i torfu, tworzącej warstwę grubości co najmniej 6-8 cm. Konieczne jest niewielkie naczynko z wodą, a wymaganą wilgotność 80-90% uzyskuje się dzięki częstemu zraszaniu terrarium. Należy także pamiętać, by podłoże stale było lekko wilgotne. Tem-

Opisthacanthus validus

peratura w ciągu dnia wynosi 26-29°C, w nocy nieco mniej. Pokarm. Wszelkie owady odpowiedniej wielkości. Rozród. Pajęczaki te pobudza do rozrodu przetrzymanie przez kilka tygodni w temperaturze 16-20°C podczas lata. Z tego też powodu sporadycznie udaje się je rozmnożyć w niewoli - trudno latem uzyskać tak niską temperaturę. Uwagi. Skorpion ten dysponuje słabym jadem, niestanowiącym zagrożenia dla dorosłej zdrowej osoby (o ile nie wykazuje uczulenia na jad). Niezbyt duża szybkość ruchów i spokojne usposobienie sprawiają, że można go polecić nawet początkującym hodowcom.

Opistophtalmus wahlbergii Wygląd. Średniej wielkości skorpion, dorasta do 10-13 cm. Ciało ma krępe, szczypce mocne, wydłużone, a zaodwłok długi i stosunkowo cienki. Jest żółtobrązowy, przy czym grzbiet przybiera odcień ciemnobrązowy lub czerwonobrązowy. Końce szczypiec są ciemnobrązowe lub czarne, a pośrodku grzbietowej strony ciała biegnie wyraźnie widoczny rząd ciemnych plam. Występowanie. Spotyka się go na suchych terenach, takich jak sawanny, stepy i suche, widne lasy, gdzie w podłożu kopie norki do 1,5 m długości i sięgają-

Opistophtalmus wahlbergii w kryjówce z doniczki

ce ponad metr w głąb gruntu. Zamieszkuje południową Afrykę. Wymagania. Należy go trzymać w obszernym terrarium, o wymiarach 30x30x x40 cm. Warstwa podłoża powinna mieć co najmniej 20 cm grubości (choć oczywiście lepiej, gdy jest grubsza), aby skorpion mógł kopać norki. Najczęściej używa się w tym celu mieszanki torfu z piaskiem lub leśną ziemią. Wystrój stanowią niewielkie gałązki, kawałki kory i nieduże płaskie kamienie. Koniecznie trzeba wstawić do wnętrza płytkie na-

Opistophtalmus wahlbergii

czynko z wodą. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 25-29°C, w nocy 20-22°C. Wilgotność powietrza należy utrzymywać na poziomie 50-70%. Pokarm. Podajemy temu skorpionowi rozmaite owady odpowiedniej wielkości. Jest on bardzo żarłoczny, choć czasami podejmuje wielomiesięczny post. Rozród. Szczypce samców są dłuższe i smuklejsze. Zwierzęta te prowadzą skryte życie, a samica w okresie ciąży oraz wychowu młodych zakopuje się w norce, gdzie spędza czasem nawet 8 miesięcy. Uwagi. Jest to skorpion bardzo agresywny: w razie zagrożenia błyskawicznie atakuje za pomocą szczypiec i kolca jadowego. Jad ma średnią moc, ale ukłucie jest bardzo bolesne. Nie poleca się go więc początkującym hodowcom. Zaniepokojony osobnik wydaje syczące dźwięki, pocierając o siebie szczękoczułki.

Hadrurus arizonensis Wygląd. Największy skorpion żyjący w Ameryce Północnej, osiąga nawet 14 cm długości. Ma ubarwienie brązowożółte, przy czym szczypce, odnóża i zaodwłok są jasnożółte. Kolec jadowy jest brązowoczerwony, a cały stosunkowo długi zaodwłok porośnięty czerwonymi włoskami. Szczypce wąskie i długie. Występowanie. Występuje w Ameryce Północnej i Środkowej, na terenie północno-zachodniej części Stanów Zjednoczonych (Utah, Arizona, Newada, Kalifornia) oraz w Meksyku. Najczęściej spotykany na pustyniach oraz terenach suchych, kamienistych i jałowych, z rzad-

ka porośniętych ubogą roślinnością, gdzie zwykle przebywa pod kamieniami. Wymagania. Należy go utrzymywać pojedynczo, przy czym wystarcza mu terrarium o wymiarach 30x20x30 cm. Konieczna jest płytka miseczka z wodą. Podłoże, które najczęściej stanowi piasek lub jego mieszanka z torfem, powinno tworzyć warstwę grubości co najmniej 10 cm, ponieważ skorpion ten lubi kopać norki. Zbiornik urządza się kawałkami kory i płaskimi kamieniami. Temperatura w ciągu dnia wynosi 25-30°C, w nocy około 22°C. Wilgotność powietrza powinna być niska, w granicach 35-60%, w wyższej wilgotności zwierzę to łatwo choruje. Jest aktywne nocą. Pokarm. Rozmaite owady odpowiedniej wielkości. Czasami podejmuje okresowe posty, co jest naturalnym zjawiskiem. Rozród. Ciąża samic tego gatunku trwa 6-8 miesięcy, ale sporadycznie udaje się rozmnożyć go w niewoli. Być może pobudzenie go do rozrodu wymaga czasowego przetrzymania go w niższej temperaturze. Po godach zdarza się, że większa samica zjada mniejszego od siebie partnera. Uwagi. Jest to skorpion o stosunkowo słabym jadzie, który jednak potrafi rozpylić nawet na odległość 25 cm, a ponadto jest szybki i agresywny. Jad, w razie dostania się do oczu lub na błony śluzowe, może spowodować bardzo silne podrażnienie. Ponieważ zwierzę to chętnie zjada skorpiony, w tym także własnego gatunku, powinno się je trzymać pojedynczo. Hadrurus arizonensis

Mesobuthus gibbosus Wygląd. Jest to jeden z mniejszych skorpionów, osiągający zaledwie 6-8 cm długości. Podstawowe ubarwienie jest piaskowożółte z niewielkimi brązowymi plamkami na grzbiecie. Szczypce stosunkowo długie i cienkie, ogon dość krótki. Występowanie. Spotykany na terenie Europy (w Albanii, Grecji, Macedonii, Czarnogórze i południowej części Ukrainy), Azji (m.in. w Afganistanie, Armenii, na Cyprze, w Gruzji, Indiach, Iranie, Iraku, Izraelu, Japonii, Korei, Mongolii, Pakistanie, Turcji, Chinach, Syrii, Singapurze) i zachodniej części Afryki. Zazwyczaj występuje na gorących i suchych, kamienistych obszarach, choć bywa spotykany również na terenach bardziej wilgotnych. Wymagania. Można go trzymać w grupkach po kilka osobników nawet w niewielkim terrarium, o wymiarach 30x30 Mesobuthus gibbosus

x30 cm. Jako podłoże najczęściej stosuje się mieszankę piasku i torfu, na wierzch kładąc kawałki kory i kamienie. Konieczna jest przynajmniej 10-centymetrowa warstwa podłoża, aby zwierzęta mogły w niej kopać jamki. Wilgotność powietrza niska, na poziomie 40-60%, ale konieczne jest płytkie naczynko z wodą. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 27-33°C, w nocy 20-25°C. Skorpion ten jest aktywny w nocy. Pokarm. Wszelkie owady odpowiedniej wielkości. Rozród. Zdarza się w niewoli, aczkolwiek większość zwierząt oferowanych na rynku pochodzi z odłowu. Uwagi. Jad tego skorpiona ma średnią moc, i u osób podatnych może wywołać zaburzenia krążenia, toteż w obsłudze zwierząt należy zachować dużą ostrożność. Jako że są szybkie, agresywne i dysponują stosunkowo silnym jadem (należą do najniebezpieczniejszych skorpionów Europy), nie poleca się ich początkującym hodowcom. W handlu bywa dostępny także skorpion M. martensii, zbliżony wielkością i wymaganiami.

Scorpio maurus Wygląd. Skorpion średniej wielkości, osiąga 6-10 cm długości. Szczypce ma silne, grube, zaodwłok stosunkowo krótki, zakończony niewielkim kolcem jadowym. Ubarwienie żółte w różnych odcieniach, niekiedy na stronie grzbietowej ciemnobrązowe, co jednak zależy od podgatunku: S. m. fuscus może być cały czarny, podczas gdy S. m. palmatus ma jedynie ciemniejsze szczypce. Występowanie. Zamieszkuje Azję (Irak, Iran, Izrael, Kuwejt, Jordanię, Katar, Liban, Syrię, Turcję, Jemen i Arabię Saudyjską) oraz Afrykę (m.in. Egipt, Libię, Mauretanię, Maroko, Senegal i Tunezję). Spotykany zarówno na terenach suchych i piaszczystych, zazwyczaj w pobliżu samodzielnie wykonanych norek, jak i w suchych i widnych lasach. Wymagania. Można go utrzymywać w niewielkich grupach, nawet w stosunkowo małych terrariach, o wymiarach 30x20x30 cm. Ważne, by warstwa pod-

Scorpio maurus

Ptasznik metaliczny

Avicularia metallica łoża, które najczęściej stanowi suchy torf lub włókno kokosowe zmieszane z piaskiem, była gruba (15-25 cm), ponieważ skorpion ten kopie norki. Na wierzchu należy umieścić niewielkie gałązki i kawałki kory. Temperatura w granicach 25-29°C, nocą spadająca do 22°C, a wilgotność na poziomie 50-70%. Wymaga 2-3-miesięcznego obniżenia temperatury (do 16-18°C) w celu pobudzenia do rozrodu. Pokarm. Wszelkie owady odpowiedniej wielkości. Rozród. Samica rodzi 8-13 młodych. W niewoli jest rozmnażany raczej rzadko, a większość zwierząt niestety pochodzi z odłowu. Uwagi. W obrębie gatunku rozróżnia się kilkanaście podgatunków, wszystkie podobnych rozmiarów. Jest to skorpion szybki, zwinny i agresywny, choć na szczęście nie dysponuje silnym jadem, a do obrony używa najczęściej szczypiec. Mimo to należy zachować dużą ostrożność w jego obsłudze. Jest to pierwszy opisany gatunek skorpiona, a opisu tego dokonał Linneusz w 1758 roku.

Ptasznik metaliczny

Wygląd. Dorasta do 8 cm (licząc z rozpostartymi odnóżami - do 15 cm). Jest cały czarny lub ciemnogranatowy. Całe ciało gęsto pokrywają długie włoski o białych lub szarych końcach. Stopy są różowe lub czerwone. Występowanie. Występuje w północnej części Ameryki Południowej i Środkowej, m.in. na terenie Surinamu, Brazylii i Kolumbii. Jest to pająk nadrzewny, zamieszkujący dziuple i szczeliny w korze drzew rosnących w lesie deszczowym. Młode spotyka się w niższych partiach lasu, a dorosłe w jego średnim piętrze. Często widuje się go na plantacjach bananów i ananasów. Wymagania. Terrarium powinno być wysokie: zbiornik o wymiarach 30x30x40 cm wystarcza dla pary zwierząt. Jako podłoże stosuje się kilkucentymetrową warstwę torfu. W zbiorniku koniecznie trzeba umieścić konar lub kawałki kory. Można też w nim posadzić storczyki lub inne rośliny wilgociolubne. Temperatura w dzień powinna wynosić 25-28°C, w nocy 22°C, a wilgotność około 80% - konieczne jest zraszanie terrarium letnią wodą. Pokarm. Podstawę diety stanowią świerszcze lub karaczany, podawane kilka razy w tygodniu. Młode należy karmić

codziennie kilkudniowymi świerszczami lub muszką owocową. Rozród. Około 3 miesiące po kopulacji samica składa kokon. Jego inkubacja trwa około półtora miesiąca, po czym wylęga się do 150 młodych. Dorosłe pająki można trzymać parami (chociaż najlepiej pojedynczo), a młode nawet po kilkanaście sztuk. Młode rosną szybko i w wieku około 2 lat dojrzewają płciowo. Uwagi. Jest to pająk bardzo spokojny i często hodowany. Moc jego jadu nie jest duża, ale jak każde zwierzę jadowite, wymaga traktowania z należytym respektem. Bardzo przypomina kilka innych pająków z rodzaju Avicularia i często jest z nimi mylony. Samice dożywają 8-15 lat.

Ptasznik wielobarwny

Ptasznik wielobarwny

Wygląd. Osiąga wielkość 6 cm i jest atrakcyjnie ubarwiony. Głowotułów ma zielononiebieski, a odwłok i odnóża czarne. Włoski porastające jego ciało są czerwone. Młocie pająki są turkusowoniebieskie, a ubarwienie typowe dla dorosłych zyskują po kilku wylinkach. Występowanie. Pająk ten zamieszkuje teren Martyniki i Gwadelupy oraz wyspy Morza Karaibskiego. Przebywa w koronach drzew lasu deszczowego, jest aktywny o zmierzchu i nocą. Wymagania. Jako pająk nadrzewny, wymaga wysokiego terrarium, o wymiarach 25x25x40 cm. W większym zbiorniku,

pod warunkiem zapewnienia dostatecznej obfitości pokarmu, można trzymać grupkę tych pająków. Jako podłoże stosuje się włókno kokosowe lub torf. Wystrój zbiornika powinny stanowić wysoki konar i mniejsze gałązki, a wzbogacić go można kawałkami kory. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 26-27°C, w nocy o kilka stopni mniej, a optymalna wilgotność wynosi około 70%. Pokarm. Podstawowym pokarmem tego ptasznika są świerszcze, przy czym młodym podajemy osobniki kilkudniowe lub muszki owocowe. Dietę dorosłych zwierząt można urozmaicać karaczanami i szarańczą. Rozród. Samce dojrzewają po 8, a samice po 9 wylince. Dwa - trzy miesiące po kopulacji samica sporządza kokon, do

Avicularia versicolor

Ptasznik wielobarwny, podobnie jak większość innych, chętnie zjada świerszcze

którego składa kilkadziesiąt, zwykle około 40 jaj. Nimfy opuszczają jaja po inkubacji trwającej około półtora miesiąca. Uwagi. Jest to pająk spokojny, ale bardzo szybki i potrafiący skakać, więc często zdarza się, że podczas obsługi terrarium ucieka z niego. Jad ma słaby, ale należy unikać ukąszenia. Żyje stosunkowo krótko: samice około 6 lat po ostatniej wylince. Zwierzę to nadaje się dla osób mających już pewne doświadczenie.

Aphonopelma

caniceps

Wygląd. Średniej wielkości ptasznik, dorastający do 6 cm, o rozpiętości odnóży do 15 cm. Głowotułów ma brązowy, a odwłok i kończyny czarne. Świeżo po wylince zielononiebiesko opalizuje. Występowanie. Występuje na terenie Ameryki Północnej, gdzie zamieszkuje południowe stany USA, oraz Ameryki Środkowej, m.in. w Meksyku i Kostaryce. Zamieszkuje tereny suche, porośnięte skąpą roślinnością, gdzie chroni się w samodzielnie wykopanych jamkach. Jest aktywny o zmierzchu i w nocy. Wymagania. Można go trzymać nawet w niewielkich terrariach, o wymiarach 20x30x20 cm. Podłożem powinna być 10-centymetrowa warstwa torfu zmieszanego ze żwirkiem. Ponadto pająk potrzebuje niewielkich kamieni i płatów kory, które wykorzystuje do zamaskowania swo-

Aphonopelma caniceps

jej kryjówki, oraz niewielkiego naczynka z wodą. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 26-30°C, nocą może spadać o kilka stopni. Wilgotność niska, w granicach 40-50%, choć niektórzy autorzy zalecają wyższą, na poziomie 75-80%. Pokarm. Podstawę pożywienia stanowią owady odpowiedniej wielkości. Młode karmimy młodymi świerszczami i muszkami owocowymi. Rozród. Nie należy do najłatwiejszych, gdyż samica jest bardzo agresywna i bywa, że zjada samca. Młode wylęgają się po upływie 2 miesięcy, w kokonie jest ich stosunkowo niedużo: 80-120 sztuk. Uwagi. Niektóre osobniki mogą być dość agresywne. Pająk ten w poczuciu zagrożenia zazwyczaj wyczesuje sobie tylnymi odnóżami włoski z odwłoka, co może powodować reakcję alergiczną. Mimo niewielkiej mocy jadu należy unikać ukąszenia i wszelkie manipulacje w terrarium wykonywać ostrożnie. Jak na ptasznika, pająk ten żyje krótko: samica zaledwie 4 lata.

Ptasznik żebrowany

Aphonopelma

seemanni

Wygląd. Duży ptasznik, dorastający do 8 cm. Ma atrakcyjne ubarwienie: jest czarny lub ciemnoszary, a na każdej nodze od rzepki w dół biegną dwa wąskie kremowe paski. Odwłok ma porośnięty długimi jasnobrązowymi lub kremowymi włoskami, od spodu jasnobrązowy. Ubarwienie

tego gatunku jest zmienne i zależy od rejonu geograficznego pochodzenia osobnika. Młode są początkowo jasnoszare, z wiekiem ciemnieją. Dorosłe samce są najczęściej brązowawe lub szarawe i z wiekiem tracą rysunek na odnóżach. Występowanie. Zamieszkuje południową część Stanów Zjednoczonych (Kalifornię i Teksas) oraz Amerykę Środkową: Meksyk, Panamę, Nikaraguę, Gwatemalę, Salwador i Kostarykę. Spotykany na dnie tropikalnych lasów deszczowych. Wymagania. Można go trzymać w terrarium o wymiarach 30x20x20 cm. Jako podłoże stosuje się co najmniej 10-centymetrową warstwę torfu lub mieszankę torfu z piaskiem. Wystrój stanowią niewielkie kamienie i płaty kory, a kryjówkę - połówka łupiny orzecha kokosowego. Niezbędne jest niewielkie naczynko z wodą. Temperatura w ciągu dnia 25-27°C, w nocy nieco mniej. Wymaganą wilgotność na poziomie 70-80% utrzymamy regularnie zraszając terrarium. Pokarm. Wszelkie owady odpowiedniej wielkości. Rozród. Trudny z powodu agresji samicy. Kokon, zazwyczaj pozostawiony przez samicę własnemu losowi, zawiera do 100 jaj, z których młode wylęgają się mniej więcej po 2 miesiącach. Uwagi. W środowisku naturalnym pająki te występują najczęściej w grupkach po kilka osobników, ale każdy ma własną jamkę, której broni. Słaba siła jadu nie idzie w parze z temperamentem - pająk jest bowiem agresywny i często atakuje, toteż podczas manipulacji w terrarium należy zachować ostrożność. W razie zaniepokojenia wyczesuje sobie włoski z odwłoka.

Ptasznik żebrowany

Ptasznik kędzierzawy (CITES)

Brachypelma

albopilosa

Wygląd. Pająk ten dorasta do 8 cm. Jest ciemnobrązowy, a całe jego ciało porastają poskręcane brązowawe lub złote, długie włoski. Występowanie. Zamieszkuje Amerykę Środkową i północną część Południowej, występuje m.in. w Kostaryce, Panamie, Gwatemali i Hondurasie. Spotykany na dnie wilgotnych lasów tropikalnych, gdzie zajmuje samodzielnie wykopane norki lub nory gryzoni. Wymagania. Można go utrzymywać nawet w niewielkim terrarium, o wymiarach 20x30x20 cm. Jako podłoże wystarcza kilkucentymetrowa warstwa torfu lub włókna kokosowego, ale na wierzchu należy położyć kawałek kory lub np. połówkę

Ptasznik kędzierzawy

skorupy orzecha kokosowego, aby pająk miał kryjówkę. Nie należy zapominać o niewielkim naczynku z wodą, a ponadto terrarium trzeba od czasu do czasu zraszać, tak by wilgotność wynosiła 75-80%. Optymalna temperatura w dzień wynosi 25-27°C, w nocy trochę mniej. Pokarm. Młode karmimy niewielkimi świerszczami, dorosłe zaś różnymi owadami odpowiedniej wielkości (zazwyczaj dorosłymi świerszczami, karaczanami lub szarańczą), a od czasu do czasu można im także podawać mysie noworodki. Rozród. Jest to jeden z najczęściej rozmnażanych ptaszników. Samica około 10 tygodni po kopulacji sporządza kokon, w którym może być do 700 jaj. Nimfy wylęgają się po 10 tygodniach inkubacji. Młode rosną szybko i już w wieku około roku osiągają dojrzałość płciową. Uwagi. Ptasznik ten należy do odpornych i mało wymagających. Jest spokojny, więc można go polecić nawet początkującym. Zaniepokojony, wyczesuje sobie włoski z odwłoka. Jest długowieczny: samice żyją do 15 lat. Dysponuje słabym jadem, który nie stanowi zagrożenia dla osób nie cierpiących na alergię.

Brachypelma auratum (CITES) Wygląd. Ptasznik ten dorasta do 7-8 cm, a rozpiętość jego kończyn sięga 16 cm. Należy do atrakcyjniej ubarwionych pająków. Podstawową barwą jego ciała jest czerń, ale głowotułów otacza jasnobrązowa obwódka, a odwłok porastają długie brązowe włoski. Na kończynach widnieją jasnobrązowe oraz pomarańczowe lub jasnoczerwone plamy. Występowanie. Zamieszkuje teren Meksyku, gdzie jest spotykany nawet w górach na wysokości ponad 2000 m n.p.m., choć preferuje raczej tereny umiarkowanie wyżynne, stosunkowo suche i kamieniste. Wymagania. Można go trzymać w niewielkim terrarium, o wymiarach 30x20x x20 cm. Podłoże najczęściej stanowi kilkucentymetrowa warstwa torfu lub mieszanki piasku i torfu, a wystrój składa się z kawałków kory lub stabilnie umieszczonych łupków skalnych. Konieczna jest też

Brachypelma auratum

niewielka miseczka z wodą. Temperatura w granicach 23-25°C, miejscowo może wynosić nawet 30°C, w nocy powinna lekko spadać. Wilgotność niska, na poziomie 50-65%. Pokarm. Wszelkie owady odpowiedniej wielkości. Od czasu do czasu dietę można wzbogacić mysimi noworodkami. Rozród. W niewoli rzadko się udaje, przy czym najprawdopodobniej jest stymulowany przez czasowe obniżenie temperatury. Uwagi. Jest to pająk płochliwy, a w razie zaniepokojenia często wyczesuje sobie włoski z odwłoka. Przez długi czas był uznawany za formę barwną ptasznika czerwonokolanowego (Brachypelma smithi). Jest spokojny, dysponuje słabym jadem, ale we wszelkich manipulacjach w terrarium należy zachować ostrożność.

Ptasznik czerwononogi (CITES)

Brachypelma

boehmei

Wygląd. Jest to ptasznik średniej wielkości, dorastający do 6 - 7 cm i osiągający rozpiętość kończyn 16 cm. Głowotułów, podobnie jak pięta, goleń i rzepka odnóży są pomarańczowe, natomiast odwłok jest brunatny, porośnięty pomarańczowymi lub jasnobrązowymi włoskami. Występowanie. Występuje w Meksyku, gdzie zasiedla tereny suche, jałowe, z rzadka porośnięte skąpą roślinnością. Wymagania. Można go utrzymywać w niewielkim terrarium o wymiarach 30x20x20 cm. Jako podłoże najczęściej stosuje się kilkucentymetrową warstwę piasku, rzadziej zmieszanego z torfem lub korą mieloną. Wystrój stanowią niewielkie,

Ptasznik czerwononogi

PAJĘCZAKI

stabilnie ułożone kamienie oraz kawałki kory. Niezbędna jest nieduża miseczka z wodą. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 24-28°C, w nocy nieco mniej. Wilgotność niska, w granicach 50-60%, okresowo może być nawet niższa. Pokarm. Podstawę diety stanowią rozmaite owady odpowiedniej wielkości podawane 1-2 razy w tygodniu. Rozród. Nie sprawia trudności. Po 50-115 dniach od kopulacji samica sporządza kokon, w którym może się znajdować 200-600 (rzadko więcej) jaj. Nimfy wylęgają się mniej więcej po 2 miesiącach, a ich rozwój jest powolny. Samice nie zawsze opiekują się kokonem, toteż warto go sztucznie inkubować. Uwagi. Pająk ten rzadko kąsa, ale jest dość pobudliwy i często wyczesuje sobie włoski z odwłoka. Dysponuje słabym jadem (który jednak może być niebezpieczny dla alergików), lecz podczas manipulacji w terrarium należy zachować ostrożność. Niekiedy bywa mylony z innymi podobnie ubarwionymi ptasznikami. Jest często oferowany w handlu, polecany początkującym hodowcom. Samice mogą żyć nawet 20 lat. Brachypelma

emilia

(CITES)

Wygląd. Dorasta do 7 cm i jest jednym z atrakcyjniej ubarwionych ptaszników. Głowotułów ma pomarańczowy z czarnym trójkątem zwróconym podstawą ku szczękoczułkom, a wierzchołkiem ku tyłowi ciała. Odwłok czarny, porośnięty długimi czerwonawymi włoskami. Odnóża czarne, z wyjątkiem pomarańczowych goleni. Występowanie. Występuje w Ameryce Środkowej od Meksyku i Kostaryki aż po Panamę. Zasiedla suche tereny półpustynne, porośnięte rzadką roślinnością. Wymagania. Jest to pająk naziemny, a wystarczy mu niewielkie terrarium, o wymiarach 30x20x20 cm. Podłożem może być kilkucentymetrowa warstwa torfu, torfu zmieszanego z piaskiem lub włókna kokosowego. W zbiorniku należy umieścić kawałki kory, które mogą stanowić kryjówki, oraz niewielką miseczkę z wodą. Temperatura w ciągu dnia

27

Brachypelma emilia

powinna wynosić 25-27°C, w nocy o kilka stopni mniej. Wilgotność na poziomie 70% jest dostateczna, nie może jednak być mniejsza, aby nie doszło do przesuszenia pająka. Zarówno młode, jak i dorosłe osobniki należy trzymać pojedynczo. Pokarm. Młode karmi się małymi świerszczami i muszką owocową, dorosłe powinny otrzymywać odpowiednio duże owady kilka razy w tygodniu. Rozród. Pająk ten jest często rozmnażany w hodowlach amatorskich. Między 7 a 17 tygodniem po kopulacji samica sporządza kokon, do którego składa 200-900 jaj. Nimfy wykluwają się po 8 tygodniach inkubacji, a młode pająki osiągają dojrzałość płciową w wieku około 3 lat. Uwagi. Jest to spokojny ptasznik, polecany początkującym hodowcom; zagrożony wyczesuje sobie włoski z odwłoka. Jad ma słaby, nie należy jednak bagatelizować ukąszenia. Samice mogą dożyć nawet 20 lat.

Ptasznik czerwonokolanowy (meksykański) (CITES)

Brachypelma smithi

Wygląd. Pająk ten dorasta do 8 cm. Ubarwienie ma głównie czarne, ale głowotułów otacza jasnobrązowa obwódka, a rzepki i dolna część goleni odnóży są pomarańczowe. Odwłok i odnóża porastają długie pomarańczowe włoski.

Występowanie. Występuje na terenie Meksyku. Dzień spędza w samodzielnie wykopanych norach, chroniąc się przed upałem, nocą wychodzi z kryjówki na polowanie. Zamieszkuje tereny suche, łącznie z pustynnymi. Wymagania. Jest to pająk naziemny, można go trzymać w terrarium o wymiarach 30x20x20 cm, przy czym w jednym zbiorniku powinien mieszkać tylko jeden osobnik. Jako podłoże stosuje się kilkucentymetrową warstwę torfu zmieszanego z piaskiem lub włókna kokosowego. W zbiorniku powinny się też znaleźć kawałki kory, zapewniające zwierzęciu kryPtasznik czerwonokolanowy

jówki, oraz mała miseczka z wodą. Temperatura w ciągu dnia wynosi 27-30°C, nocą może spadać nawet do 20°C, a wilgotność powinna mieścić się w granicach 60-80%. Pokarm. Młode należy karmić muszkami owocowymi co drugi dzień, a dorosłe odpowiedniej wielkości owadami kilka razy w tygodniu, czasami zaś można im podać noworodka mysiego. Dorosłe niekiedy okresowo odmawiają przyjmowania pożywienia. Rozród. Samica tworzy kokon 4-6 tygodni po kopulacji i składa w nim 200-600 jaj (rekordowa liczba przekraczała 1000). W temperaturze 25°C młode wylęgają się po upływie 2,5 miesiąca. Zaraz po kopulacji samca należy oddzielić od samicy, ponieważ może go ona potraktować jako posiłek. Młode początkowo można trzymać razem; stosunkowo późno osiągają dojrzałość płciową. Uwagi. Spokojny i łagodny pająk, którego można polecić początkującym. Jad ma słaby, ale należy unikać ukąszenia. Zagrożony, wyczesuje sobie włoski z odwłoka. Samica może żyć nawet ponad 20 lat.

Ptasznik czerwonoodwłokowy (CITES) Brachypelma vegans Wygląd. Ptasznik ten dorasta do 7 cm. Jest czarny, przy czym włoski porastające odwłok ma czerwone, a porastające odnóża - czarne. Występowanie. Występuje na terenie Ameryki Środkowej i Południowej: w Meksyku, Gwatemali, Kolumbii i Hondurasie. Zasiedla środowiska wilgotne, zazwyczaj dno tropikalnego lasu deszczowego. Wymagania. Można go trzymać w niewielkim terrarium, np. o wymiarach 30x20x20 cm. Dobrym podłożem będzie 5-7-centymetrowa warstwa torfu lub mielonej kory. Na wierzch należy położyć kawałki kory, a na kryjówkę najlepiej się nadaje połowa łupiny orzecha kokosowego. Niezbędna jest niewielka miseczka z wodą. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 23-26°C, a w nocy spadać do

Ptasznik czerwonoodwłokowy

20°C. Wilgotność na poziomie 60-70% zapewni regularne zraszanie terrarium letnią wodą. Pokarm. Wszelkie owady odpowiedniej wielkości, a okazjonalnie dietę dorosłych osobników można wzbogacić noworodkami mysimi. Rozród. Udaje się łatwo. Samica sporządza kokon 1-1,5 miesiąca po kopulacji.

Nimfy wylęgają się po kolejnych 2- 2 , 5 miesiącach, są bardzo żarłoczne i szybko rosną. W jednym kokonie może ich być 300-500. Uwagi. Pająk ten jest pobudliwy: wprawdzie najczęściej w razie zaniepokojenia wyczesuje sobie włoski z odwłoka, ale zdarzają się również przypadki ataku bez ostrzeżenia, toteż mimo że dysponuje słabym jadem, należy zachować dużą ostrożność podczas wszelkich manipulacji w terrarium.

Ceratogyrus darlingi Wygląd. Samice tego gatunku dorastają do 8 cm, samce natomiast osiągają najwyżej 5 cm. Cechą charakterystyczną pająków z tego rodzaju jest występowanie na głowotułowiu wyrostka w kształcie rogu. Ptasznik ten jest brązowo-beżowy, o nieco jaśniejszym, szarym głowotułowiu oraz z pojedynczymi ciemnymi plamami na odwłoku. Samce z reguły są ciemniejsze niż samice. Kończyny pokrywają długie, pomarańczowe włoski. Występowanie. Zamieszkuje głębokie nory wykopane w podłożu suchych widnych lasów oraz sawann. Występuje w Zimbabwe oraz Mozambiku w Afryce. Wymagania. Wystarczy mu niewielkie terrarium, o wymiarach 30x20x25 cm, gdzie należy go trzymać pojedynczo. Podłoże, którego warstwa powinna mieć grubość co najmniej 10 cm, może stanowić torf, torf zmieszany z piaskiem lub włókno kokosowe. Na nim należy umieścić kawałki kory oraz płytką miseczkę z wodą. Zalecana temperatura w ciągu dnia wynosi 25-28°C, w nocy o kilka stopni mniej. Wilgotność powinna być niska, na poziomie 50%, jedynie w ciągu około dwóch miesięcy sztucznie wywołanej „pory deszczowej" może wzrosnąć do 80%. Pokarm. Rozmaite owady odpowiedniej wielkości.

Ceratogyrus darlingi

Chromatopelma cyaneopubescens

Chromatopelma cyaneopubescens

Rozród. Dwa tygodnie przed planowaną kopulacją zwiększamy wilgotność w terrarium. Samica powinna być najedzona, gdyż często jest bardzo agresywna wobec partnera i mogłaby go zjeść. Po 4-6 tygodniach od kopulacji sporządza kokon, w którym nimfy wylęgają się po 3-5 tygodniach inkubacji. Młode są bardzo żarłoczne, a ich pierwszym pokarmem są zazwyczaj kilkudniowe świerszcze lub muszki owocowe. Ponieważ w naturze wylęg następuje już w porze suchej, podłoże dla młodych pająków powinno być stosunkowo suche. Uwagi. Jak większość pająków żyjących w norkach ziemnych, ptasznik ten jest bardzo szybki i agresywny. Dysponuje silnym jadem, toteż jest godny polecenia tylko doświadczonym hodowcom, a w jego obsłudze należy zachować dużą ostrożność.

Wygląd. Jest to ptasznik średniej wielkości, dorastający do 5-6 cm i osiągający rozpiętość odnóży 15 cm, o bardzo atrakcyjnym ubarwieniu. Zarówno odnóża, jak i głowotułów ma niebieskozielone z pięknym połyskiem. Brunatnej barwy odwłok jest porośnięty pomarańczowymi włoskami. Młode mają czarne odnóża i głowotułów, a na odwłoku widoczne czarne i pomarańczowe paski. Występowanie. Występuje w Ameryce Południowej na terenie Wenezueli, gdzie zamieszkuje sawanny i rzadkie zarośla, spędzając dzień w norach lub samodzielnie sporządzonych gniazdach przy korzeniach i kamieniach. Wymagania. Można go trzymać w niewielkim terrarium, o wymiarach np. Ptasznik Ceratogyrus darlingi w pozycji odstraszającej

30x20x20 cm, z kilkucentymetrową warstwą podłoża, na które najczęściej używa się torfu. Wystrój stanowią korzenie i kawałki kory. Niezbędna jest niewielka miseczka z wodą. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 24-26°C, w nocy nieco mniej. Wilgotność na poziomie 60-80% zapewni regularne zraszanie terrarium letnią wodą. Pokarm. Podstawę pożywienia stanowią wszelkie owady odpowiedniej wielkości, najczęściej świerszcze lub szarańcza, podawane raz lub dwa razy w tygodniu. Rozród. Samica sporządza kokon po upływie miesiąca od kopulacji, nimfy wylęgają się po upływie następnego 1,5 miesiąca. W kokonie może być ich do 250, rosną bardzo szybko, młode osiągają dojrzałość płciową już po 14-16 miesiącach życia. Uwagi. Pająk ten nie jest agresywny, choć często przybiera postawę odstraszającą lub wyczesuje sobie włoski z odwłoka. Porusza się natomiast bardzo szybko, więc zdarza się, że ucieka podczas normalnej obsługi terrarium. Mimo że dysponuje stosunkowo słabym jadem (nie dla alergików), należy zachować ostrożność. Samice żyją nawet kilkanaście lat.

Ptasznik tygrysi Ptasznik tygrysi w swoim gnieździe

Ptasznik tygrysi

Cyclosternum fasciatum Wygląd. Jest to jeden z ładniej ubarwionych ptaszników. Samice dorastają do 5 cm, samce są mniejsze: osiągają 3-4 cm. Odwłok mają brunatnoczarny z widoczną pośrodku pomarańczową plamką, od której odchodzi kilka poprzecznych pasków w tym samym kolorze. Głowotułów również jest pomarańczowy, odnóża natomiast są czarne. Występowanie. Żyje w poszyciu leśnym tropikalnych lasów deszczowych. Występuje na terenie Ameryki Środkowej i Południowej od Kostaryki po Gwatemalę. Wymagania. Wystarczy mu niewielkie terrarium, o wymiarach 20x20x20 cm i podłożu z kilkucentymetrowej warstwy torfu, wermikulitu lub włókna kokosowego. W zbiorniku powinny się znaleźć płaty kory oraz gałązki, warto też umieścić doniczkę lub połówkę łupiny orzecha kokosowego, która posłuży za kryjówkę. Ko-

nieczna jest płytka miseczka z wodą. Optymalna temperatura wynosi 25-28°C, a wilgotność 75-90%. Utrzymanie wysokiej wilgotności wymaga regularnego zraszania terrarium. Pokarm. Rozmaite owady odpowiedniej wielkości. Młodym, które są bardzo żarłoczne, podaje się początkowo małe świerszcze lub muszki owocowe. Rozród. Pająki przed kopulacją należy nakarmić (samica jest agresywna i niekiedy zjada samca) i lekko podnieść temperaturę w terrarium. Zapłodniona samica po 5-6 tygodniach formuje kokon, do którego składa nawet 700 jaj (najczęściej jednak nie więcej niż 300). Po upływie 2 miesięcy wylęgają się nimfy, które należy trzymać pojedynczo, podobnie jak dorosłe osobniki. Uwagi. Pająk ten ma słaby jad (nie dla alergików), ale podczas manipulacji w ter-

rarium należy zachować ostrożność. Jest bowiem dość pobudliwy, bardzo szybki i agresywny, a przypadki ukąszeń nie należą do rzadkości.

Ptasznik chilijski

Grammostola spatulato (G. rosea, G. cala) Wygląd. Ptasznik ten dorasta do 6-7 cm. Charakterystyczna dla niego jest duża zmienność ubarwienia, związana z obszarem występowania. Głowotułów porastają krótkie różowe włoski, na odwłoku i odnóżach włoski są dłuższe i ciemniejsze. Podstawowe ubarwienie jest brązowe. Na odnóżach występują słabo widoczne jaśniejsze paski. Występowanie. Występuje w Ameryce Południowej, m.in. na terenie Chile, Bo-

Ptasznik chilijski

liwii i Argentyny. Zamieszkuje stepy, gdzie kopie płytkie norki, oraz stoki górskie porośnięte rzadką roślinnością. Wymagania. Można go trzymać w niedużym terrarium, o wymiarach np. 30x20x20 cm, z grubą warstwą torfu lub włókna kokosowego na dnie. Wystrój stanowią kawałki kory, służące jako kryjówki, oraz płytkie naczynko z wodą. Właściwa temperatura w ciągu dnia wynosi 22-25°C, w nocy o kilka stopni mniej. Wilgotność niska, na poziomie 65-70%. Pokarm. Młode powinny otrzymywać małe świerszcze i muszki owocowe co drugi dzień, dorosłe - większe owady, a także noworodki mysie. Dorosłe osobniki co jakiś czas podejmują długi post. Rozród. Wiele zwierząt na rynku pochodzi z odłowu, ale prowadzi się też hodowlę. Młode wylęgają się po 1-2 mie-

Hysterocrates gigas

siącach od złożenia jaj przez samicę. Dorastają bardzo powoli, dojrzałość płciową osiągają dopiero w wieku 6-8 lat. Uwagi. Niektóre gatunki z rodzaju Grammostola są do siebie tak podobne, że ostatnio podaje się w wątpliwość ich odrębność i wręcz uznaje się je za odmiany barwne jednego gatunku. Są spokojne, polecane dla początkujących, aczkolwiek niektóre osobniki pochodzące z odłowu mogą być bardzo agresywne. Mimo niewielkiej siły jadu należy je traktować z należytym respektem. Pająk ten jest długowieczny: samice często żyją ponad 20 lat. Niektóre osobniki w razie zagrożenia wyczesują sobie włoski z odwłoka.

Hysterocrates

gigas

Wygląd. Jest to duży ptasznik: samice osiągają 8 cm, a rozpiętość ich nóg sięga nawet 20 cm, choć samce są dużo mniejsze. Nie ma długich włosków, które wobec podziemnego trybu życia nie są mu potrzebne. Ubarwienie ma ciemnobrązowe.

Występowanie. Zamieszkuje samodzielnie wykopane głębokie jamki lub nory gryzoni, prowadząc skryte życie na dnie tropikalnego lasu. Występuje na terenie Kamerunu, Kongo, Gwinei i Gabonu w zachodniej części Afryki. Wymagania. Należy go trzymać pojedynczo, przy czym wystarcza mu terrarium o wymiarach 30x30x30 cm, ale warstwa podłoża powinna mieć grubość co najmniej 20 cm. Jako podłoże najczęściej stosuje się włókno kokosowe lub torf, a na wierzch należy położyć płaty kory. Konieczna jest też niewielka miseczka z wodą. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 28-30°C, nocą około 24°C. Terrarium trzeba regularnie spryskiwać letnią wodą, aby utrzymać wilgotność na poziomie 80%. Pokarm. Rozmaite owady odpowiedniej wielkości. Dorosłym osobnikom można także podawać oseski mysie, a nawet nieco podrośnięte myszy. Dorosłe pająki karmi się mniej więcej co tydzień, a młode co 3-4 dni. Rozród. Samica jest bardzo agresywna, więc przed kopulacją powinna być najedzona. Samiec padnie też jej ofiarą, jeżeli nie zostanie szybko zabrany po kopulacji. Trzy miesiące później samica sporządza kokon, a nimfy opuszczają jaja po 6-7 tygodniach inkubacji. W jednym kokonie jest zazwyczaj do 250 jaj. Młode są wrażliwe na przesuszenie, toteż podłoże w ich terrarium powinno być zawsze lekko wilgotne. Uwagi. Pająk ten dysponuje jadem o znacznej sile i przejawia dużą agresję.

Samica Hysterocrates gigas jest bardzo agresywna

Zaniepokojony, błyskawicznie atakuje, więc podczas jego obsługi należy zachować dużą ostrożność. Powinni go trzymać tylko hodowcy z dużym doświadczeniem.

Ptasznik olbrzymi

Lasiodora parahybana

Wygląd. Jest to jeden z największych ptaszników: dorasta do 10 cm, a rozpiętość jego odnóży sięga nawet 28 cm. Jest brunatnoczarny, porośnięty długimi jaśniejszymi, brązowawymi włoskami. Występowanie. Występuje na terenie Ameryki Południowej, w Brazylii, gdzie zasiedla dno deszczowego lasu. Wymagania. Średniej wielkości terrarium, o wymiarach 40x30x30 cm, jest wystarczające dla dorosłego osobnika. Jako podłoże najczęściej stosuje się torf, torf zmieszany z piaskiem lub mieloną korę, przy czym jego warstwa powinna mieć grubość 7-8 cm. Do zbiornika należy włożyć korzenie i płaty kory, konieczna jest też obszerna kryjówka oraz miseczka z wodą. Właściwa temperatura w ciągu dnia wynosi 22-26°C, w nocy nieco mniej. Wilgotność powinna być wysoka, na poziomie 75-80%, więc konieczne jest regularne zraszanie terrarium letnią wodą. Pokarm. Młode początkowo karmi się muszkami owocowymi i niewielkimi świerszczami, potem stopniowo podaje się coraz większe owady. Dorosłe zjadają duże owady, noworodki mysie, a nawet niewielkie myszy. Rozród. Samica dojrzewa dopiero po 3 latach życia, samiec po 2. Kokon pojawia się 4-5 tygodni po kopulacji. Po kolejnych 3 miesiącach wylęgają się nimfy. Jest ich dużo, zazwyczaj 500-700, choć rekordowe wylęgi liczyły 2500 młodych. Uwagi. Charakter tych pająków bywa zróżnicowany - trafiają się osobniki spokojne i agresywne. Najczęstszą formą obrony jest jednak wyczesywanie sobie włosków z odwłoka. Mimo to z uwagi na wielkość tego pająka oraz wytwarzanie znacznej ilości jadu, należy zachować szczególną ostrożność. Samice mogą żyć ponad 20 lat. Młode osobniki są niekiedy mylone z ptasznikiem kędzierzawym (Brachypelma albopilosa).

Ptasznik olbrzymi

Ptasznik wenezuelski

Psalmopoeus irminia

Wygląd. Jest to ptasznik średniej wielkości, dorastający do 5-6 cm, jeden z atrakcyjniej ubarwionych. Głowotułów i odwłok ma intensywnie czarne, przy czym na odwłoku widać dwa rzędy pomarańczowych lub czerwonych plam. Odnóża są również czarne, gęsto porośnięte długimi włoskami, na końcach mają pomarańczowe plamy. Dorosłe samce są najczęściej szarobrązowe lub brunatnobrązowe. Występowanie. Występuje w Ameryce Południowej na terenie Wenezueli, gdzie zamieszkuje wysokie piętra deszczowego lasu tropikalnego. Wymagania. Wymaga wysokiego terrarium o wymiarach 30x20x40 cm, z kilkucentymetrową warstwą torfu lub włókna kokosowego na dnie. Jako wyposażenie jest niezbędny wysoki konar, do którego można dołożyć płaty kory oraz niewielkie naczynko z wodą. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 25-28°C, w nocy być nieco niższa. Dużą wilgotność, 75-80%, można uzyskać, regularnie zraszając terrarium letnią wodą. Należy go trzymać pojedynczo, podobnie jak większość ptaszników.

Pokarm. Wszelkie owady odpowiedniej wielkości, najczęściej świerszcze. Rozród. Mniej więcej dwa miesiące po kopulacji samica sporządza kokon, który warto zabrać, ponieważ może zostać zjedzony. Nimfy wylęgają się po upływie 5-7 tygodni, przy czym z jednego kokonu wychodzi ich do 200 sztuk. Uwagi. Jest to szybko poruszający się nadrzewny pająk. Obsługując terrarium, należy zachować ostrożność, choć dysponuje

Ptasznik wenezuelski

Psalmopoeus

reduncus

słabym jadem. Samice żyją do 15 lat. Gatunek ten można polecić hodowcom, którzy mają już pewne doświadczenie.

Psalmopoeus reduncus Wygląd. Ptasznik ten jest średniej wielkości: osiąga długość 6 cm. Ubarwienie ma ciemnobrązowe, przy czym głowotułów zazwyczaj nieco jaśniejszy niż resztę ciała. Występowanie. Zamieszkuje Amerykę Środkową: Kostarykę, Panamę i Wenezuelę, gdzie zazwyczaj zasiedla niskie piętra i dno tropikalnego lasu deszczowego. Wymagania. Wystarczy mu niewielkie terrarium, o wymiarach 25x20x30 cm. Jako podłoże najczęściej stosuje się torf lub włókno kokosowe, zazwyczaj stanowiące warstwę około 5-centymetrową, stale lekko wilgotną. Konieczny jest też wysoki konar, a ponadto kawałki kory i niewielki pojemnik z wodą. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 24-27°C, w nocy o kilka stopni mniej. Wilgotność musi być wysoka, na poziomie 75-80%, więc konieczne jest regularne zraszanie terrarium letnią wodą. Pokarm. Podstawą pożywienia są owady odpowiedniej wielkości. Młode karmi się muszkami owocowymi i młodymi świerszczami, dorosłe najczęściej dorosłymi świerszczami, szarańczą, a także larwami mącznika. Rozród. Nie należy do najłatwiejszych, gdyż samice są bardzo agresywne w stosunku do samców, a ponadto w razie zaniepokojenia często zjadają kokon. Uwagi. Ptasznik ten szybko się porusza i często jest agresywny, więc można go polecić tylko doświadczonym hodowcom. Mimo stosunkowo słabego jadu (niebezpiecznego jednak dla alergików), podczas obsługi terrarium, z uwagi na szybkość ruchów i możliwość wykonywania długich skoków, należy zachować szczególną ostrożność. Samica może dożyć 15 lat.

Ptasznik trynidadzki

Ptasznik trynidadzki

Psalmopoeus cambridgei

Wygląd. Ten duży ptasznik dorasta do 8 cm i osiąga rozpiętość odnóży 20 cm. Jak większość pająków nadrzewnych, długie odnóża ma gęsto owłosione. Głowotułów jest oliwkowoszary, a odwłok szary z kilkoma ciemnymi plamami oraz czarną pręgą pośrodku. Kończyny są szarobrązowe z pomarańczowymi lub czerwonymi plamami na stopach. Dorosłe samce są zazwyczaj całe szare. Występowanie. Zasiedla korony drzew w tropikalnych lasach deszczowych Trynidadu. Wymagania. Potrzebuje przestronnego, wysokiego terrarium o wymiarach 30x x20x50 cm, wysypanego kilkucentymetrową warstwą podłoża z torfu lub włókna kokosowego. W zbiorniku musi się znaleźć duży płat kory albo solidna gałąź,

niezbędne jako podstawa do budowy gniazda. Można również umieścić tam niewielką miseczkę z wodą, aczkolwiek pająk najczęściej spija krople wody wprost z pajęczyny. Wskazana temperatura w ciągu dnia wynosi 26-30°C, w nocy nieco niższa, a wilgotność w granicach 75-80%. Należy go trzymać pojedynczo. Pokarm. Ptasznik ten jest bardzo żarłoczny. Młode trzeba karmić co drugi dzień, a dorosłe osobniki raz lub dwa razy na tydzień, w zależności od rodzaju pokarmu. Pożywienie stanowią wszelkie owady odpowiedniej wielkości, dietę dorosłych można wzbogacać także noworodkami mysimi. Rozród. Samica buduje kokon około 2 miesięcy po kopulacji (czasem jednak już po miesiącu), a nimfy wylęgają się po kolejnych 4-8 tygodniach. W jednym kokonie samica składa do 200 jaj, przeważnie jednak poniżej 150.

Ptasznik słoneczny

Uwagi. Długie, gęsto owłosione odnóża pozwalają temu pająkowi na wykonywanie lotów ślizgowych i długich skoków. Porusza się on bardzo szybko, a samce bywają agresywne, więc choć dysponuje stosunkowo słabym jadem, z uwagi na jego wielkość (a zatem także ilość trucizny) należy zachować ostrożność. Samice żyją do 20 lat.

Pterinochilus murinus

Poecilotheria regalis Wygląd. Średniej wielkości nadrzewny ptasznik, osiągający długość 7-8 cm. Odnóża ma długie (ich rozpiętość dochodzi do 20 cm), obficie porośnięte włoskami, odwłok wydłużony. Ubarwienie szaro-brązowe lub brązowo-czarne z licznymi jasnożółtymi lub kremowymi plamami na odnóżach oraz szerokim pasem biegnącym przez środek odwłoka. Występowanie. Występuje na terenie południowo-zachodnich Indii, gdzie zasiedla wysokie piętra lasu tropikalnego. Wymagania. Należy go trzymać w terrarium średniej wielkości, np. o wymiarach 30x30x40 cm. W zbiorniku jest niezbędny pionowy konar lub odpowiednio duży płat kory oraz niewielka miseczka z wodą. Jako podłoża używa się kilkucentymetrowej warstwy torfu, włókna kokosowego lub mielonej kory. Ptasznik ten wytwarza duże ilości pajęczyny, którą zasnuwa terrarium. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 24-28°C, w nocy nieco mniej. Wilgotność na poziomie 65-75% można zapewnić, regularnie zraszając terrarium letnią wodą. Niektórzy zalecają trzymanie grupy tych pająków w dużym terrarium, ale wydaje się, że najlepiej utrzymywać je pojedynczo, z uwagi na skłonności do kanibalizmu. Pokarm. Rozmaite owady odpowiedniej wielkości. W naturze najczęściej poluje na motyle, także nocne. Rozród. Kilka miesięcy po kopulacji samica sporządza kokon, w którym składa od kilkudziesięciu do nawet 150 jaj. Nimfy opuszczają go po upływie około miesiąca. Samce dojrzewają po półtora roku, a samice o rok później. Uwagi. Ptasznik ten bardzo szybko się porusza i dysponuje stosunkowo silnym

Poecilotheria regalis

jadem. Podczas jego obsługi należy więc zachować szczególną ostrożność, zwłaszcza że niektóre osobniki są agresywne. Samice tego gatunku mogą dożyć kilkunastu lat.

Wygląd. Ptasznik ten osiąga 7 cm długości i rozpiętość odnóży do 14 cm. Ubarwienie ma zmienne, najczęściej pomarańczowe lub pomarańczowo-brązowe. Na głowotułowiu widnieją ciemne paski, rozchodzące się promieniście od środka, a na odwłoku są widoczne drobne ciemne plamki. Występowanie. Spotykany na terenie Tanzanii, Kenii, Mozambiku i Zambii. Zamieszkuje sawanny, gdzie między gałęziami lub kamieniami buduje rozległe tunele z pajęczyny, niekiedy zasiedla opuszczone norki gryzoni lub jaszczurek. Często spotykany w pobliżu domostw, dokąd zwabia go obfitość pokarmu. Wymagania. Można go trzymać nawet w niewielkim terrarium, o wymiarach 30x20x25 cm. Jako podłoże najczęściej stosuje się kilkucentymetrową warstwę torfu, ale może to być także włókno kokosowe lub wermikulit. Wystrój stanowią kawałki kory i gałązki, ale wkrótce i tak całe terrarium pokryje sieć tuneli pająka. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 25-27°C, w nocy 20-23°C. Wilgotność umiarkowana, na poziomie 40-80%, przy czym tę wyższą utrzymuje się przez mniej więcej trzy miesiące,

Ptasznik słoneczny

Ptasznik słoneczny szybko buduje korytarze z pajęczyny

aby symulować porę deszczową. Pająk ten spija krople wody z pajęczyny, więc wystarczy zraszać terrarium, a naczynko z wodą nie jest konieczne. Pokarm. Wszelkie owady odpowiedniej wielkości, od czasu do czasu także noworodki mysie. Młode karmi się kilkudniowymi świerszczami. Rozród. Samica około 45 dni po kopulacji buduje kokon, w którym składa do 150 jaj. W tym czasie wilgotność powinna nieco wzrosnąć, a nimfy wykluwają się po upływie miesiąca. Młode szybko rosną i powinny być trzymane pojedynczo; po roku dojrzewają płciowo. W okresie budowania kokonu i opieki nad nim samica jest bardzo agresywna. Uwagi. Ptasznik słoneczny jest agresywny, a zagrożony przyjmuje postawę obronną, pokazując szczękoczułki i wydając syczące dźwięki. Z uwagi na usposobienie oraz dużą moc jadu może stanowić zagrożenie dla życia człowieka, więc może być utrzymywany wyłącznie przez doświadczonych hodowców, i to z zachowaniem należytej ostrożności. Samica dożywa do 7 lat.

Prządki

Nephila sp. Wygląd. Rodzaj Nephila skupia kilkadziesiąt gatunków pająków. Samice osiągają 7 cm długości, samce są małe, rzadko przekraczające 1 cm długości. Ich charakterystyczną cechą jest wydłużony odwłok oraz bardzo długie odnóża, których

rozpiętość sięga niekiedy 20 cm. Ubarwienie mają różne, w zależności od gatunku. Najczęściej są czarne lub ciemnobrązowe, ale na odwłoku często występują plamy białe, czerwone, pomarańczowe lub żółte. Występowanie. Najczęściej zamieszkują sawanny lub tropikalne lasy deszczowe w klimacie tropikalnym i subtropikalnym. Wymagania. Należy je trzymać w przestronnych, dobrze wentylowanych terrariach o rozmiarach co najmniej 80x40x100 cm, przy czym dwie ściany powinny być zbudowane z cienkiej siatki, by ułatwić pająkom budowę pajęczyny. W odpowiednio ciepłym mieszkaniu można je trzymać poza terrarium, gdyż pająk po zbudowaniu sieci niemal nigdy jej nie opuszcza. Optymalna temperatura dla większości gatunków wynosi 24-30°Cz niewielkim nocnym spadkiem. Wilgotność powinna się utrzymywać na poziomie 60-75%, więc koniecznie trzeba regularnie zraszać otoczenie pajęczyny letnią wodą. Pokarm. Wszelkie owady odpowiedniej wielkości. Młode karmi się mszycami i muszkami owocowymi. W naturze łupem tych pająków padają najczęściej motyle dzienne i nocne, choć niekiedy nawet niewielkie ptaki. Rozród. Nie należy do najłatwiejszych. Samce, które są znacznie mniejsze od samic, szybciej też osiągają dojrzałość płciową i szybciej giną, więc chcąc uzyskać młode, należy trzymać samce w niższej temperaturze (20-25°C) i skąpo karmić, samice natomiast karmić obficie i trzymać w temperaturze 25-30°C. Przed połączeniem samicę należy nakarmić, gdyż w przeciwnym razie potraktuje partnera jako posiłek. Kilka tygodni po kopulacji sa-

Pająk z rodzaju Nephila prawie nigdy nie opuszcza pajęczyny

mica sporządza kokon, w którym znajduje się kilkaset jaj, i zawiesza go w sieci. W temperaturze 26-30°C i wysokiej wilgotności nimfy wylęgają się po 4-20 tygodniach (zależnie od gatunku i warunków). Uwagi. Prządki są znane z wytwarzania mocnych, kolistych pajęczyn, które często mają średnicę 1,5 m, a u niektórych gatunków nawet ponad 4 m. Ludność z rejonu południowego Pacyfiku za pomocą sieci prządek łapie ryby, a w innych rejonach świata sieci te wykorzystywano m.in. jako bandaże. Przędza ta służy także do wyrobu różnych materiałów, w tym stosowanych w wojsku. W razie zaniepokojenia pająki te spadają na ziemię. Jad ich nie należy do silnych, ale lepiej unikać ukąszeń.

Wije (Myriapoda) Krocionogi

Diplopoda

Wygląd. Charakteryzują się wydłużonym, walcowatym, segmentowanym ciałem, zaopatrzonym w nieproporcjonalnie drobne w stosunku do masy ciała odnóża, których może być nawet kilkaset. Dymorfizm płciowy bardzo nieznaczny: samce mają nieco większe czułki, a 7 par odnóży przekształcone w gonopody odnóża kopulacyjne. W hodowli spotykamy przeważnie gatunki tropikalne, 0 znacznie większych rozmiarach niż krajowe (długość naszych krocionogów nie przekracza 3 cm, podczas gdy niektóre tropikalne są od nich aż 10-krotnie dłuższe). Ubarwienie mają zróżnicowane, w zależności od gatunku: bywają beżowe, brązowe, czarne. Niektóre są ubarwione jednolicie, inne mają odnóża innej barwy niż reszta ciała. Występowanie. Krocionogi występują w strefie klimatu umiarkowanego, subtropikalnego i tropikalnego. Zasiedlają wierzchnie warstwy gleby oraz ściółkę. Wymagania. Dla grupy hodowlanej potrzebne jest terrarium średniej wielkości, np. 60x40x40 cm, z dobrą wentylacją. Spodnią warstwę podłoża powinno stanowić kilka centymetrów grubego żwiru lub keramzytu, zapewniających drenaż 1 zapobiegający nadmiernemu zawilgoceniu środowiska życia zwierząt. Na wierzch należy położyć 10-15-centymetrową warstwę mieszanki ziemi ogrodniczej i liści. Można dodać również trochę większych kawałków kory z drzew iglastych. Wymagane warunki mikroklimatu są następujące: temperatura 20-28°C, Charakterystyczny dla chodu krocionogów jest falujący ruch odnóży

Krocionogi mają na większości segmentów ciała po dwie pary odnóży

dzień świetlny trwający około 12 godzin, wilgotność umiarkowana. Pokarm. Podstawą diety wijów są liście drzew (buka, klonów, dębów, brzozy) oraz warzywa i owoce. Jako pokarm uzupełniający można podawać płatkowane pokarmy dla ryb, a nawet drobne skrawki mięsa. Pokarm, z wyjątkiem liści, powinien być świeży, a niezjedzone resztki należy często usuwać, by nie dopuścić do ich gnicia. W związku z dużym zapotrzebowaniem tych zwierząt na sole wapnia, którymi jest przesycony ich oskórek, wskazane jest podawanie preparatów wapniowych, np. sepii. Rozród. Oferowane w handlu wije pochodzą najczęściej z odłowu, choć niektóre udaje się rozmnożyć w niewoli. W okresie godowym samce jednych gatunków przekazują samicy spermatofor za pomocą gonopodów, a innych - składają go na ziemi, skąd podejmuje go samica.

Samice składają jaja w podłożu, a w sprzyjających warunkach atmosferycznych młode (mające wtedy zaledwie kilka segmentów) wylęgają się mniej więcej po 6 tygodniach. Początkowo szybko rosną, przechodząc wylinki nawet co kilka dni, ale z wiekiem tempo wzrostu maleje. Młode mogą przebywać w jednym zbiorniku razem z dorosłymi. Uwagi. Charakterystyczna jest reakcja obronna krocionogów, polegająca na ciasnym zwinięciu się, tak by chronić delikatną stronę brzuszną. Najpopularniejsze w hodowli są dwa gatunki Archispirostreptus gigas i Ephibolus pulchripes.

W razie zagrożenia krocionogi zwijają się stroną brzuszną do wewnątrz

Owady (Insecta) Drewnojad

Zophobas morio Wygląd. jest to czarny chrząszcz, osiągający około 3,5 cm długości. Larwy są złocistobrązowe, nieco ciemniejsze w tylnej części ciała, masywne, mają 3-4 mm średnicy i 50-60 mm długości. Występowanie. Zamieszkuje tropikalne lasy Ameryki Środkowej i Południowej. Wymagania. Najczęściej hoduje się go w dość dużych pojemnikach. Jako podłoże stosuje się kilkucentymetrową warstwę torfu, często zmieszanego z trocinami z drewna drzew liściastych i próchnicą. Na podłożu należy umieścić gałęzie i spróchniałe kawałki drewna. Optymalna temperatura wynosi 24-30°C, podłoże powinno być stale lekko wilgotne. Owady te, żyjące w zbytnim zagęszczeniu, często przejawiają zachowania kanibalistyczne. W celu zwiększenia ich powierzchni życiowej i zapewnienia dostatecznej liczby kryjówek można wstawić do pojemnika poukładane warstwami wytłocz ki po jajkach. Pokarm. Drewnojady są wszystkożerne. Najczęściej żywi się je odpadkami mię-

Larwy drewnojada stosuje się jako zwierzęta karmowe

Dorosły drewnojad

snymi, resztkami warzyw i owoców. Można także stosować suchą karmę dla psów. Rozród. Samice składają jaja w spróchniałych kawałkach drewna. Z jaj po niecałych dwóch tygodniach wylęgają się larwy, które obficie żywione, przepoczwarzają się mniej więcej po 2 miesiącach. Warto wewnątrz terrarium umieścić ciężki kawałek litego drewna lub kamień. Ułatwi to larwom linienie, ponieważ w zbyt luźnym podłożu mają trudności z pozbyciem się starego oskórka, co może nawet doprowadzić do ich śmierci. Poczwarka przekształca się

w imago (postać dorosłą chrząszcza) w przybliżeniu po 20 dniach. Uwagi. Przedmiotem zainteresowania terrarystów są głównie larwy, używane jako zwierzęta karmowe. Można je przechowywać przez dłuższy czas w temperaturze 14-18°C w podłożu z próchnicy. Najczęściej podaje się je świeżo po wylince, ponieważ są miększe, a więc chętniej zjadane przez zwierzęta.

Larwy drewnojada

Mącznik młynarek Tenebrio molitor Wygląd. Jest to czarny chrząszcz o wydłużonym ciele, przeważnie osiągający wielkość 12-18 mm. Dorosłe osobniki nie są jednak obiektem zainteresowania terrarystów, gdyż jako zwierzęta karmowe wykorzystuje się larwy, które są żółtawe lub żółtobrązowe, o walcowatym ciele średnicy do 3 mm i długości do 20 mm. Występowanie. Owad ten jest jednym z najgroźniejszych szkodników magazynowych, niszczy głównie mąkę i wyroby mączne. Razem z produktami spożywczymi rozprzestrzenił się w magazynach produktów żywnościowych niemal na całym świecie. Jest uważany za gatunek kosmopolityczny. Wymagania. Przeważnie hoduje się go w podłużnych pojemnikach zabezpieczonych od góry siatką (dorosłe chrząszcze potrafią latać). Jako podłoże stosuje

Mącznik młynarek - dorosłe chrząszcze i larwy

Larwy mącznika młynarka powszechnie wykorzystuje się jako zwierzęta karmowe

się w zasadzie pokarm, naprzemiennie ułożony ze szmatami lnianymi, a całość przykrywa się kilkoma warstwami grubego materiału. Optymalna temperatura wynosi 22-30°C, wilgotność powinna być umiarkowana. Pokarm. Wszelkie produkty mączne i zbożowe, przede wszystkim suchy chleb i otręby. W charakterze dodatków można podawać również niewielkie ilości innego pokarmu roślinnego i zwierzęcego. Rozród. Samice mącznika składają jaja bezpośrednio w produktach stanowiących pokarm ich przyszłego potomstwa. Wykluwające się z nich larwy intensywnie żerują i w okresie rozwoju przechodzą 10-16 wylinek. Faza rozwoju larwalnego, w zależności od warunków środowiskowych, a zwłaszcza temperatury, może trwać 4-18 miesięcy. Stadium poczwarki trwa krótko, zazwyczaj 2-3 tygodnie. Uwagi. Często popełnianym błędem hodowlanym jest zbyt duży udział larw mącznika w diecie gadów, które wskutek tego zbytnio się otłuszczają. Larwy są odporne na niską temperaturę i brak pokarmu, więc np. w pojemniku w lodówce można je przechowywać długi czas.

Karaczan brazylijski Blaberus giganteus Wygląd. Duży karaczan o masywnym ciele, osiągający 5,5-8 cm długości. Osobniki obu płci mają dobrze wykształcone skrzydła, sięgające poza odwłok. Ubarwienie mają szarobrązowe, przy czym na skrzydłach i przedpleczu są widoczne duże ciemne, brunatne lub czarne, plamy. Larwy są brunatne, podobne do osobników dorosłych, ale bez skrzydeł. Występowanie. Zasiedla dno wilgotnych lasów tropikalnych na terenie Ameryki Południowej i Środkowej. W y m a g a n i a . Należy go utrzymywać w możliwie przestronnych zamkniętych terrariach, o wymiarach co najmniej 20x30x20 cm. Jako podłoże najczęściej stosuje się torf i jego mieszanki z piaskiem lub ziemię leśną. Warto zwiększyć owadom dostępną powierzchnię życiową, umieszczając w terrarium korzenie i kawałki kory, a ściany wyklejając korkiem. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 22-27°C, w nocy nieco mniej, a wilgotność w granicach 75-80% zapewni regularne zraszanie terrarium. Pokarm. Jak większość karaczanów, jest to owad w zasadzie wszystkożerny, ze wskazaniem na pokarmy roślinne. W hodowli karmi się go przeważnie rozdrobnionymi świeżymi warzywami i owocami.

Karaczan brazylijski - osobniki dorosłe i młodociane

ne lub prawie czarne, a kolejne segmenty tułowia brązowe z czarną obwódką. Odwłok jasnobrązowy, na każdym segmencie są widoczne dwa rzędy czarnych plamek. Odnóża czarne. Larwy, podobne do osobników dorosłych, są początkowo czarne z jaśniejszymi plamkami na stronie grzbietowej. Występowanie. Endemiczny gatunek zamieszkujący Madagaskar; żyje na dnie tropikalnego lasu deszczowego. Wymagania. Minimalne wymiary terrarium wynoszą 20x40x20 cm, wskazane jest jednak większe. Warto tak je urządzić, aby tylne i boczne ściany mogły zostać zasiedlone przez zwierzęta. Owady te dość dobrze znoszą nawet duże zagęszczenie, ale w miarę możliwości należy im stworzyć jak najwięcej dostępnej powierzchni w terrarium. Do środka można więc włożyć wytłaczanki do jaj, ściany wykleić korkiem, a na dno położyć kawałki kory. Jako podłoże najczęściej stosuje się torf i jego mieszanki, a także mieloną korę lub włókno kokosowe. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić W okresie letnim dietę można urozmaicać mniszkiem lekarskim, a jako dodatek stosować niewielkie ilości mięsa. Można także podawać suche pokarmy granulowane dla psów i kotów oraz wszelkie produkty zbożowe (płatki, otręby, chleb). Rozród. Jest to owad jajożyworodny: w pakiecie zwanym ooteką, który samica nosi za odwłokiem, jest do 20 jaj. Młode „rodzą się" po 1,5-3 miesiącach, mają 6 - 7 mm długości, a ich rozwój, w zależności od warunków utrzymania, trwa do 7 miesięcy. Uwagi. Podobnie jak większość karaczanów, jest aktywny nocą, imagines żyją do roku. Jest często spotykany w hodowlach, zwłaszcza jako zwierzę karmowe.

Karaczan madagaskarski Gromphadorhina portentosa Wygląd. Jest to masywny, pozbawiony skrzydeł karaczan, osiągający 7,5-9 cm długości. Głowę i przed piecze ma czar-

Karaczan madagaskarski — osobniki dorosłe i larwy

Dorosły karaczan madagaskarski

25-28°C, a umiarkowaną wilgotność, w granicach 60-70%, zapewnimy, zraszając terrarium letnią wodą. Pokarm. Jest to owad wszystkożerny, chętnie zjadający owoce i warzywa, a także wszystkie produkty zbożowe (płatki,

otręby, pieczywo). Jako dodatek można mu podawać niewielkie ilości mięsa. Rozród. Karaczany te są jajożyworodne. Młode opuszczają ootekę mniej więcej 2 miesiące po zapłodnieniu samicy. Larwy których może być do 50, mają 6-9 mm długości, a ich rozwój, w zależności od warunków, może trwać do 8 miesięcy. W normalnym zagęszczeniu młode można trzymać razem z dorosłymi. Uwagi. Dorosłe karaczany, w zależności od warunków, mogą żyć 6-12 miesięcy. Są mało ruchliwe, często hodowane jako zwierzęta karmowe, zaniepokojone, wydają syczące odgłosy (stąd druga nazwa: karaczan syczący).

Karaczan zielony

Panchlora niveo

Wygląd. Jest to niewielki karaczan: samice dorastają do 20 mm, samce do 15 mm. Osobniki obu płci mają przezroczyste skrzydła i dobrze latają. Ubarwienie ich stanowi zieleń w różnych odcieniach, na boku ciała biegnie wąski żółty pasek. Występowanie. Zamieszkuje deszczowe lasy tropikalne i plantacje na terenie

Karaczan zielony

Ameryki Środkowej i północnej części Ameryki Południowej. Jest aktywny nocą, podobnie jak większość karaczanów. Wymagania. Należy go trzymać w średniej wielkości terrarium (najlepiej 30x40x40 cm) z grubą warstwą podłoża (nawet do 20 cm), które może stanowić torf, mieszanka torfu z piaskiem lub ziemia leśna. W celu zwiększenia powierzchni życiowej owadów można na wierzchu położyć kawałki kory, niewielkie kamienie i korzenie, a ściany terrarium wykleić korkiem lub płatami kory. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 28-32°C, w nocy nieznacznie mniej. Bardzo ważne jest zachowanie w terrarium wysokiej wilgotności, która powinna utrzymywać się stale w granicach 80-100%. Pokarm. Podstawę pożywienia stanowią wszelkie świeże, soczyste i słodkie owoce. Można podawać także miód, nektar oraz granulowane pokarmy dla psów i kotów Rozród. Dojrzałość płciową owady uzyskują w ciągu 3 miesięcy. Larwy aż do ostatniego stadium żyją w podłożu. Uwagi. Osobniki dorosłe żyją około roku. Podobnie jak większość karaczanów, i tego najczęściej hoduje się dodatkowo, jako zwierzę karmowe. Można go utrzymywać w jednym, dekoracyjnym terrarium z niektórymi chrząszczami, np. z kruszczycami.

Kruszczyca afrykańska, kruszczyca obrzeżona, kruszczyca aemula

Pochnoda marginata peregrina (P m. marginata), Pachnoda aemula Wygląd. Jest to niewielki chrząszcz, osiągający 20-32 mm długości, często pięknie, kontrastowo ubarwiony. Kruszczyca afrykańska jest złotożółta lub żółto-jasno-brązowa. Na tym tle na przedpleczu widnieje ciemna, brunatna, trójkątna plama. Pokrywy skrzydeł do połowy są ciemnobrunatne, w tylnej części ozdobione niewielką rozmytą brązową plamą. Spód ciała i odnóża są czarne. Kruszczyca obrzeżona jest cze rwo nawo-brązowo-czarna, ale zewnętrzne krawędzie przedplecza i pokryw ma ciemnożółte, a głowę, spód ciała i odnóża czarne. Kruszczyca aemula jest czarna, ale na stronie grzbietowej obrzeżona jasnożółto, z licznymi czarnymi, symetrycznie ułożonymi plamami. Odnóża ma brązowo-żółte. Larwy wszystkich trzech są biało lub kremowo ubarwione. Występowanie. Chrząszcze te zamieszkują tropikalną Afrykę. Kruszczyca afrykańska jest spotykana na terenie Czadu,

Kruszczyca afrykańska

Larwa kruszczycy Kruszczyca obrzeżona

Zairu, Sudanu, Republiki Środkowoafrykańskiej, Kenii i Kongo, a obrzeżona zasiedla Ghanę, Nigerię, Gwineę, Sierra Leone, Wybrzeże Kości Słoniowej, Togo i Gambię. Pozostałe kruszczyce, w tym kruszczyca aemula, zamieszkują środkową i zachodnią część Afryki. Wymagania. Hodujemy je w terrariach średniej wielkości. Jako podłoże najczęściej stosuje się torf zmieszany z włóknem kokosowym i liśćmi dębowymi. Na

wierzch należy położyć kawałki kory, gałązki lub korzenie. Optymalna temperatura dla większości gatunków wynosi 22-30°C, zalecana jest umiarkowana wilgotność, ale podłoże powinno być stale lekko wilgotne. Dorosłe owady świetnie latają, toteż terrarium należy zabezpieczyć od góry siatką. Pokarm. Zarówno dorosłe chrząszcze, jak i larwy żywi się owocami, warzywa-

Kruszczyca aemula

mi, kwiatami i zielonymi częściami roślin. Dietę należy urozmaicać otrębami pszennymi, płatkami owsianymi, suchymi liśćmi dębowymi, a także miodem i pyłkiem pszczelim. Rozród. Samice składają jaja w podłożu, rozwój larw zajmuje, w zależności od gatunku i warunków środowiskowych, od 3 do ponad 6 miesięcy. Wśród owadów trzymanych w zbytnim zagęszczeniu może dochodzić do kanibalizmu. Uwagi. Chrząszcze te można polecić początkującym hodowcom. W handlu spotyka się kilka gatunków kruszczyc, ale wszystkie mają podobne wymagania. Larwy niektórych dużych gatunków są tradycyjnie użytkowane kulinarnie i stanowią cenne źródło białka zwierzęcego, mające nawet większą wartość odżywczą niż wołowina.

Rohatyniec sumatrzański

Xylotrupes gideon

Wygląd. Jest to masywny chrząszcz, którego samice dorastają do 4,5 cm, a samce do 8 cm. Rozpiętość skrzydeł sięga 12 cm. Ubarwienie jest zmienne, w zależności od podgatunku, najczęściej jednak brązowe, czerwonawe, brunatnobrązowe lub czarne. Jedynie u samców z przed piecza i z głowy wyrastają dwa

Rozród. Samica składa do 50 białych jaj, z których larwy wylęgają się po upływie 3 tygodni. Jedzą one gnijące drewno i cały 10-12-miesięczny rozwój przechodzą w ziemi. Przepoczwarczanie się trwa do 2 miesięcy, a osobniki dorosłe żyją do 6 miesięcy. Uwagi. Jest to jeden z atrakcyjniejszych chrząszczy (w handlu spotyka się kilka jego podgatunków), ale w utrzymaniu go należy pamiętać, że samce są terytorialne i jeśli dwa umieści się w jednym terrarium, to będą ze sobą toczyć zacięte boje, które mogą skończyć się zranieniem lub nawet śmiercią jednego z rywali.

Świerszcz domowy

Samiec rohatyńca sumatrzańskiego

Samica rohatyńca sumatrzańskiego

masywne rogi (rozwidlone na końcach), osiągające pełną wielkość w stadium imago. Zarówno wielkość, jak i kształt rogów należą do cech taksonomicznych.

Występowanie. Zamieszkuje ściółkę leśną oraz drzewa na terenie Tajlandii, Wietnamu, Birmy, Sumatry, Borneo i Indonezji oraz północnej części Australii. Wymagania. Terrarium średniej wielkości, o wymiarach 50x40x30 cm, jest wystarczające dla jednego samca i kilku samic. Jako podłoże stosuje się warstwę wilgotnego torfu zmieszanego z ziemią leśną, butwiejącymi liśćmi i drewnem, grubości 10-15 cm. Na wierzch należy położyć kawałki kory, korzenie i gałęzie do wspinaczki. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 24-30°C, w nocy nieco mniej. Wilgotność na poziomie 80%; podłoże stale powinno być lekko wilgotne, co można zapewnić, regularnie je zraszając. Pokarm. Podstawę pożywienia stanowią wszelkiego rodzaju owoce, zarówno dojrzałe, jak i już przejrzałe. Larwy żywią się gnijącym drewnem i liśćmi (najlepiej dębu lub buka). Poczwarka samca rohatyńca sumatrzańskiego

Acheta domestica

Wygląd. Jest to żółtobrązowy lub oliwkowobrązowy owad, osiągający 2,5 cm długości. Dorosłe samice można rozpoznać po długim, czarnym pokładełku, które wygląda jak długa rurka, wystająca poza odwłok. Samce natomiast są wyposażone w aparat strydulacyjny, umożliwiający wydawanie dość głośnych dźwięków. Występowanie. Pierwotnie prawdopodobnie pochodził z południowo-zachodniej Azji oraz północnej Afryki. Obecnie,

Larwa świerszcza domowego

OWADY

43

Szarańcza wędrowna - pośrodku osobnik dorosły, u dołu widoczna bezskrzydła larwa Dorosły świerszcz domowy

jako owad synantropijny, jest rozpowszechniony już na całym świecie (w strefie gorącej i umiarkowanej) i uważany za gatunek kosmopolityczny. Wymagania. Do hodowli używa się przeważnie średniej wielkości plastikowych pojemników z dopasowanymi pokrywami z drobnej siatki, uniemożliwiającej ucieczkę młodym osobnikom. Wewnątrz w celu zwiększenia powierzchni dostępnej dla owadów przeważnie umieszcza się poukładane jedna na drugiej wytłaczanki od jajek. Owady te wymagają stałego dostępu do wody pitnej, którą trzeba podawać w pojemnikach wyłożonych gąbką, aby zwierzęta, zwłaszcza młode, mogły pić bez ryzyka utopienia się. Zalecana temperatura wynosi 25-28°C. Pokarm. Świerszcz domowy jest w zasadzie wszystkożerny. Żywi się go warzywami i owocami oraz mniszkiem lekarskim, jako dodatek podając witaminizowane pokarmy dla ryb, psów i kotów, a także sporadycznie niewielkie ilości mięsa. Rozród. W celu uzyskania młodych do zbiornika należy wstawić naczynie głębokości kilku centymetrów, wypełnione mieszanką piasku i torfu, która powinna być stale lekko wilgotna. Samica składa do 200 jaj, z których po upływie 2 tygodni wylęgają się młode, szybko rosnące larwy. Dojrzałość płciową młode świerszcze osiągają po kolejnych 6 tygodniach.

Uwagi. Jest to owad aktywny nocą, a głośne „koncerty" godujących samców mogą być uciążliwe i przeszkadzać hodowcy spać. W hodowlach spotyka się także inne gatunki świerszczy o podobnych wymaganiach, np. świerszcza śródziemnomorskiego (Gryllus bimaculatus). Najczęściej owady te hoduje się jako zwierzęta karmowe.

Szarańcza wędrowna

Locusta migratoria

Wygląd. Jest to najpopularniejszy gatunek szarańczy; dorosłe samce osiągają około 4 cm długości, samice są większe i mają 6, a nawet 8 cm. Larwy są podob-

ne do osobników dorosłych, ale w odróżnieniu od nich są bezskrzydłe. Skrzydła owadów doskonałych są beżowe z ciemnymi cętkami. Ubarwienie całego ciała jest beżowe lub jasnobrązowe z drobnymi plamkami. W naturze występują dwie fazy życiowe szarańczy: samotna (phasis solitaria) i stadna (phasis gregaria). W hodowli, z uwagi na zagęszczenie osobników na małej powierzchni, występuje wyłącznie faza stadna. Występowanie. Zamieszkuje Afrykę, południową Azję i południowo-wschodnią

Samiec jest nieco mniejszy od samicy

Europę. Zasiedla krzaczaste zarośla, lecz liczebność owadów w fazie stadnej sprawia, że zjadają one szybko rośliny na danym obszarze i ogromnymi stadami migrują w poszukiwaniu pokarmu. Wymagania. Najlepiej trzymać owady w przewiewnej, dużej wolierze z umieszczonymi wewnątrz siatkami, tworzącymi dodatkową powierzchnię życiową. Niezbędna jest wysoka temperatura, co najmniej 25°C, a miejscami nawet 40°C. Ponadto są wskazane długi dzień świetlny (12-16 godzin) oraz niska wilgotność powietrza. Pokarm. Trawy różnych gatunków, kapusta pekińska, sałata, a także trzcina i pędy zbóż. Dietę uzupełnia się produktami mącznymi, np. płatkami, oraz owocami i warzywami, granulowanymi pokarmami dla psów i kotów, a także płatkowanymi karmami dla rybek akwariowych. Ważna jest obfitość pożywienia, gdyż w razie jego niedoboru może dochodzić do kanibalizmu. Rozród. Samice składają jaja w głębokich naczyniach, wypełnionych stale wilgotną mieszanką torfu i piasku. Larwy przychodzą na świat po 10-90 dniach, zależ-

nie od temperatury. W odpowiednich warunkach i dość wysokiej temperaturze cykl rozwojowy jest bardzo krótki i wynosi 5-8 tygodni. Owad doskonały żyje dość krótko, zaledwie 2-3 miesiące. Uwagi. Jeszcze w XIX wieku stada szarańczy wędrownej pojawiały się na terenie Polski. Obecnie owady te najczęściej hoduje się jako zwierzęta karmowe. Sporadycznie w hodowlach występują inne gatunki szarańczy, które jednak zazwyczaj są trudniejsze w utrzymaniu.

Szarańczak nadobny Aularches milliaris Wygląd. Jest to jeden z ładniejszych szarańczaków spotykanych w terrariach. Samice osiągają 7 cm długości, samce są nieco mniejsze, do 5 cm. Ubarwienie ich jest szarobrązowe, niekiedy czarne, a na tym tle na odnóżach i bokach ciała występuje szereg drobnych jaskrawożółtych plamek. Głowa po bokach jest jaśniejsza, Szarańczak nadobny

często biała lub kremowa, odwłok natomiast czarny z czerwonymi poprzecznymi paskami. Występowanie. Zamieszkuje krzewy i suche zarośla na całym terenie Archipelagu Malajskiego i Indonezyjskiego. Wymagania. Grupę tych szarańczaków należy trzymać w dobrze wentylowanym terrarium o wymiarach co najmniej 50x40x50 cm. Jako podłoże stosuje się kilkucentymetrową warstwę torfu zmieszanego z piaskiem. Wystrój stanowią niewielkie gałązki. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 25-30°C, a w nocy 23-25°C. Wilgotność na poziomie 50-70% można zapewnić, okresowo zraszając terrarium. Pokarm. Podstawę pożywienia stanowią liście malin i jeżyn. Można także podawać liście takich roślin, jak leszczyna, dąb, róża, a także pędy zbóż i traw. Rozród. Chcąc kontrolować rozród, trzeba wstawić do terrarium naczynie wypełnione 10-15-centymetrową warstwą wilgotnego torfu zmieszanego z piaskiem. Samice złożą tam jaja, z których larwy wylęgną się mniej więcej po 4 miesiącach inkubacji w temperaturze 22-25°C. Po dalszych 3 miesiącach intensywnego żerowania osiągną dojrzałość płciową. Uwagi. Imago (owad dorosły) żyje około pół roku. Hoduje się je jako zwierzęta zarówno ozdobne, jak i karmowe. Zaniepokojony szarańczak wydziela substancję o nieprzyjemnym zapachu.

Tropidacris collaris Wygląd. Jest to jeden z największych szarańczaków. Owad formy samotnej (osiadłej) dorasta do 7 cm, a jego podstawowe ubarwienie jest czarne. Głowę i odnóża ma brązowe, czerwonawe lub zielonobrunatne, na odwłoku poprzeczne jaskrawożółte lub jasnozielone pierścienie. Przez część tułowia biegnie jaskrawy wzór w kształcie litery V. Owady formy stadnej (migrującej) dorastają do 12-16 cm i są szare lub brązowe z niebieskimi refleksami na skrzydłach. Występowanie. Forma osiadła zamieszkuje suche i wyżynne obszary na terenie Gujany Francuskiej. Forma stadna pusto-

produktami zbożowymi, np. płatkami, oraz warzywami i owocami. Rozród. W ciągu roku samice nawet pięciokrotnie składają jaja w podłożu, każdorazowo do 100 sztuk. Owad dorosły żyje 10-12 miesięcy. Uwagi. Owady te w swojej ojczyźnie są traktowane jak szkodniki, gdyż niszczą wielkie obszary plantacji. Zwalcza się je głównie metodami biologicznymi, przy pomocy muchy pewnego gatunku, składającej jaja u nasady głowy szarańczaka. Młode larwy żerują w jego ciele, początkowo powodując jego paraliż, a później śmierć, po czym z jego ciała wylatuje kolejne pokolenie muchówek.

Motyle

Lepidoptera Dziedziną, która na świecie jest już w dużym stopniu rozwinięta, a w Polsce dopiero zaczyna znajdować amatorów, jest hodowla motyli. Wbrew pozorom ich hodowla, a przynajmniej niektórych gatunków, nie jest tak trudna, jak się wydaje. Największym jej mankamentem jest mała długość życia owadów doskonałych (imagines), które mogą żyć zaledwie kilkanaście dni.

szy zarówno zarośla, jak i plantacje w północnej części Ameryki Południowej. Wymagania. Grupę tych szarańczaków trzyma się w dobrze wentylowanym terrarium o wymiarach co najmniej 70x x40x60 cm. Jako podłoże stosuje się kilkucentymetrową warstwę torfu zmieszanego z piaskiem. W zbiorniku należy umieścić niewielkie gałązki. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 23-28°C, a w nocy 22-25°C. Wilgotność na poziomie 50-60% można zapewnić, okresowo zraszając terrarium. Pokarm. W naturze owad ten zjada rozmaite trawy i liście krzewów oraz rośliny uprawne, zwłaszcza maniok i trzcinę cukrową. W hodowli podajemy mu różne liście: malin i jeżyn, leszczyny, dębu, róży, pędy zbóż. Dietę można wzbogacić

Do hodowli nadają się zarówno niechronione gatunki krajowe, jak i importowane. Materiał do hodowli motyli rodzimych gatunków można uzyskać od hodowców lub samemu odłowić w terenie. Jaja lub poczwarki owadów egzotycznych można kupić w wyspecjalizowanych firmach zagranicznych. Przykładem wykorzysta-

Poczwar ki motyli

nia takich importowanych poczwarek były motyle utrzymywane w dużym pomieszczeniu z krokodylami w herpetarium warszawskiego zoo. Wymagania. Pomieszczenia do hodowli motyli noszą miano lepidoterrariów. Najlepsze są przewiewne woliery; hodowcy często budują z dużych tekturowych pudeł i delikatnej siatki (np. firanki) pomieszczenia, gdzie trzyma się poczwarki i dorosłe motyle. Jaja, a później otrzymane z nich gąsienice, można utrzymywać w plastikowych faunaboksach, a nawet przeciętych dużych butelkach po wodzie mineralnej. Motyle krajowe doskonale nadają się do hodowli w wolierach zewnętrznych, ale większość gatunków egzotycznych wymaga temperatury w zakresie 23-30°C, z niewielkim nocnym spadkiem. Wymagania co do wilgotności zależą od gatunku, lecz przeważnie powinna ona wynosić 70-90%, w związku z czym jest niezbędne regularne zraszanie podłoża. Dzień świetlny dla imagines wielu gatunków powinien być długi i trwać nawet 14-16 godzin, jeśli chce się uzyskać dużą liczbę jaj. Rozród. W rozwoju motyli ze strefy klimatu umiarkowanego często niezbędne jest schłodzenie niektórych postaci larwalnych, aby mogły się przepoczwarczyć. Larwom niektórych gatunków wystarczy kilkudniowe przechowanie w lodówce, aby pobudzić je do dalszego rozwoju i przyśpieszyć chwilę uzyskania dorosłego osobnika.

Pokarm. Larwy karmi się liśćmi roślin różnych gatunków, przy czym preferencje żywieniowe zależą od gatunku zwierzęcia. Dorosłe motyle żywi się mieszanką miodu, pyłku kwiatowego i nektaru, którą najczęściej umieszcza się w szklanych płytkich naczynkach na kawałku szkła z namalowanymi płatkami kwiatu, co ułatwia owadom znajdowanie pokarmu. Imagines niektórych gatunków w ogóle nie przyjmują pokarmu.

Wygląd. Smukły drapieżny pluskwiak o silnej budowie ciała i smukłych odnóżach. Platymeris biguttatus osiąga 4 cm długości, jest czarny z dwiema dużymi białymi plamami na skrzydłach i kremową lub żółtą opaską na każdej nodze. Podobny do niego P. rhadamanthus ma na skrzydłach czerwone plamy, a na odnóżach czerwone opaski. Niemal identyczny jest P. mombo - o żółtych plamach na skrzydłach. Zaraz po wylince owady są czerwonopomarańczowe, a dorastające nimfy brunatnoczerwone.

Występowanie. Wszystkie wymienione gatunki zasiedlają dno tropikalnego lasu deszczowego w Afryce, przy czym R rhadamanthus występuje bardziej na wschód niż pozostałe pluskwiaki, spotykane w Tanzanii i Kenii. Wymagania. Można utrzymywać całe grupy tych owadów nawet w niewielkim terrarium, o wymiarach 30x20x20 cm, ale pod warunkiem, że zapewnimy im dużo kryjówek z kawałków kory, gałęzi czy łupków skalnych. Niezbędna jest płytka miseczka z wodą. Jako podłoże najczęściej stosuje się kilkucentymetrową warstwę torfu lub ziemi z piaskiem. Temperatura w granicach 24-30°C i wilgotność 60-80% stworzą pluskwiakom optymalne warunki. Pokarm. Rozmaite owady odpowiedniej wielkości. Pluskwiak paraliżuje je za pomocą jadu, a następnie wysysa. Rozród. Potrafią się rozmnażać zarówno płciowo, jak i w drodze partenogenezy (dzieworództwa). Samica codziennie składa do kilku jaj w wilgotnym podłożu. Młode wylęgają się po upływie 2 tygodni i przez kilka pierwszych wylinek pozostają brunatnobrązowe. Uwagi. W razie niedoboru pokarmu może dochodzić do kanibalizmu. Hodując te piękne pluskwiaki, należy zachować ostrożność. Ukłucie ich jest bolesne i mo-

Platymeris biguttatus: o w a d doskonały

Platymeris biguttatus: nimfa

Pluskwiak dwuplamy (i pokrewne gatunki) Platymeris biguttatus (P. rhadamanthus, P. mombo)

wynosi 22-26°C / z niewielkim nocnym spadkiem. Wilgotność powinna być wysoka, w granicach 70-80%, więc konieczne jest regularne zraszanie terrarium letnią wodą. Pokarm. Podstawę pożywienia stanowią liście różnych roślin, najczęściej róży, jeżyny, maliny, dębu, drzew owocowych, buka. W okresie zimowym przeważnie podaje się owadom liście dzikiej jeżyny, które można pozyskiwać nawet spod grubej warstwy śniegu. W razie braku takiego pokarmu można użyć liści roślin doniczkowych, zwłaszcza trzykrotki Tradescantia sp. Rozród. Owad ten rozmnaża się z udziałem osobników obu płci oraz dzieworodnie, przy czym ten drugi sposób rozrodu jest znacznie częstszy (zarówno na terenach później skolonizowanych, jak i w terrarium). Samice zaczynają znosić

Platymeris rhadamanthus: owady doskonałe Platymeris rhadamanthus: nimfa

że spowodować infekcję, a ponadto owad może strzyknąć jadem w stronę oczu człowieka. Obsługując terrarium, należy zatem posługiwać się pincetą, a oczy chronić okularami.

Patyczak zwyczajny (indyjski)

Corausius morosus

Wygląd. Średniej wielkości patyczak o wydłużonym, bardzo smukłym ciele. Samce osiągają 5-6 cm długości, samice 6,5-10 cm. Osobniki obu płci nie mają skrzydeł. Ubarwienie ich jest zmienne: od brązowawego poprzez zielonkawe aż do brunatnego lub prawie czarnego. Zależy ono m.in. od temperatury, wilgotności i urządzenia terrarium. Występowanie. Pierwotnie owad ten występował jedynie na terenie południowych Indii, lecz został zawleczony m.in. do Afryki (RPA), USA i południowej Europy. Najczęściej spotykany w gęstych suchych zaroślach (Indie). Wymagania. Należy go trzymać w średniej wielkości terrarium. Jako podłoże wykorzystuje się kilkucentymetrową warstwę torfu, piasku lub włókna kokosowego. W zbiorniku umieszcza się też gałązki i kawałki kory. Optymalna temperatura

Patyczak zwyczajny

Straszyk nowogwinejski

Eurycantha calcarata

Wygląd. Jest to masywny straszyk o stosunkowo szerokim ciele. Samice osiągają 12-16 cm długości, samce są mniejsze i mają 10-14 cm. Na całym ciele, a zwłaszcza na odnóżach i bokach, sterczą liczne twarde kolce. Ubarwienie jest brązowe, niekiedy ciemnobrązowe, brunatne, rzadziej zielonkawe. Larwy są podobne do owadów dorosłych, ale zielonkawe lub brązowe z delikatnym czarno-brązowym wzorem. Zarówno samce, jak i samice nie mają skrzydeł. Występowanie. Zamieszkuje Nową Gwineę, gdzie żyje na drzewach i krzewach w lesie tropikalnym, szczególnie często w dolinach górskich i w pobliżu potoków. Wymagania. Średniej wielkości terrarium, o wymiarach 30x20x50 cm, jest wystarczające dla grupy tych zwierząt. Podłoże powinno być torfowe, kilkucentymetrowej grubości, ponadto do zbiornika trzeba włożyć liczne gałązki i kawałki kory. Wymagana temperatura to 23-27°C, miejscowo do 30°C, z niewielkim nocnym spadkiem. Wysoką wilgotność, na poziomie 70-80%, można uzyskać dzięki regularnemu zraszaniu terrarium letnią wodą. Na dnie terrarium warto także umieścić niewielką miseczkę z wodą. Patyczaki na szybie terrarium do złudzenia przypominają nieporządną plątaninę gałązek

jaja mniej więcej 2 tygodnie po osiągnięciu stadium imago. Składają jedno jajo na dobę (w ciągu całego życia mogą ich złożyć nawet ponad 400). Inkubacja jaja trwa 70-120 dni, a rozwój larwy do 6 tygodni. Młode mają niecałe 1,5 cm długości. Uwagi. Samice mogą żyć do roku w postaci imago, podczas gdy samce żyją najwyżej 3 miesiące. Patyczak zwyczajny należy do najczęściej hodowanych patyczaków, gdyż jest bardzo łatwy w utrzymaniu. Pod koniec XIX wieku został importowany do Europy, gdzie badano m.in. na jego przykładzie zjawisko partenogenezy, od tego też czasu rozpoczęła się jego hodowla w terrariach, także amatorskich.

Dorosły straszyk nowogwinejski

Pokarm. Owad ten najchętniej zjada liście dębu, jeżyn, malin oraz róży, ale można próbować podawać także liście innych roślin, np. gruszy, buka, jabłoni, olchy, leszczyny, wiązu, wiśni lub jarzębiny. Rozród. Samce mają odwłok prostokątnie ścięty, a samice szpiczasty. Najczęściej jednak rozmnaża się partenogenetycznie, a dojrzała samica składa w ciągu życia 140-220 jaj. Po 3-6 miesiącach inkubacji z jaj wylęgają się młode, które przez kolejne miesiące rozwijają się, aż osiągną stadium imago. Uwagi. Jest to straszyk popularny w hodowlach amatorskich, choć jego hodowla nie jest tak prosta jak straszyka australijskiego. Dorosła samica może żyć ponad rok. Dorosłe samce są wobec siebie agresywne.

Larwa straszyka nowogwinejskiego

Straszyk australijski

Extatosomc tiaratum

Wygląd. Samice mają ciało masywne i grube, mogą osiągać masę do 20 g i długość 16 cm, mają też małe pokrywy skrzydłowe, ale brak im skrzydeł. Samce są znacznie smuklejsze, w przeciwieństwie do samic wyposażone w duże skrzydła, osiągają długość 10 cm. Całe ciało owadów obu płci jest pokryte drobnymi kolcami i wyrostkami. Zarówno dorosłe, jak i młode osobniki są brunatnobrązowe, brązowożółte lub szare. Rozróżnia się kilka podgatunków nieco różniących się ubarwieniem i wielkością. Występowanie. Zamieszkuje Australię i Nową Gwineę, gdzie zasiedla zróżnicowane biotopy: od suchych lasów, poprzez stepy, aż po wilgotne lasy tropikalne. Wymagania. Średniej wielkości terrarium, o wymiarach 30x20x50 cm, wystarcza grupie tych zwierząt. Jako podłoże najczęściej stosuje się kilkucentymetrową warstwę torfu. Do zbiornika należy włożyć liczne gałązki i kawałki kory. Temperatura powinna wynosić 22-26°C, miejscowo do 30°C, z niewielkim nocnym spadkiem, a wilgotność 65-75%. Konieczne jest regularne zraszanie terrarium letnią wodą. Pokarm. Straszyk ten najchętniej zjada liście dębu, malin, jeżyn, poziomek i ró-

Straszyk australijski

ży. Można też podawać mu liście innych roślin, takich jak brzoza, buk, wiąz, leszczyna lub jabłoń. Rozród. Możliwe jest zarówno rozmnażanie partenogenetyczne, jak i z udziałem obu płci. Dojrzała samica składa

Młode straszyki australijskie

w ciągu życia 250-1000 jaj. Młode wykluwają się z nich po upływie 3-8 miesięcy, choć w niesprzyjających warunkach inkubacja może trwać nawet rok. Uwagi. Jest to jeden z najpopularniejszych straszyków w hodowli amatorskiej, polecany początkującym hodowcom. Dorosła samica może żyć nawet pół roku, samiec jedynie około 3 miesięcy. Nimfy przypominają wyglądem mrówki, podczas gdy dorosłe osobniki są podobne do skorpionów.

Heteropteryx

dilatata

Wygląd. Jest to duży straszyk o masywnym ciele. Samica osiąga 17 cm długości, samiec 9-13 cm. Dymorfizm płciowy jest wyraźny także dlatego, że samice są żółtozielone lub zielone, podczas gdy znacznie smuklejsze samce - brązowe. Osobniki obu płci mają duże skrzydła, które u samców zdobią jasnobrązowe pasy, a tylna ich część jest czerwona z czarnym użytkowaniem. W zależności od pory dnia ubarwienie może zyskiwać lub tracić na intensywności. Występowanie. Zamieszkuje zarośla i lasy zachodniej części Malezji. Wymagania. Średniej wielkości terrarium (40x40x50 cm) jest odpowiednie dla grupy tych zwierząt. Jako podłoże stosuje się kilkucentymetrową warstwę torfu, piasku

Heteropteryx dilatata ma aparat gębowy typu gryzącego

Samica Heteropteryx dilatata

lub włókna kokosowego. Wystrój stanowią gałązki, kawałki kory, a także suche liście, wśród których nimfy znajdują kryjówki. Optymalna temperatura wynosi 23-28°C, z niewielkim nocnym spadkiem. Jako że wilgotność powinna wyno-

Samiec Heteropteryx dilatata

sic 70-85%, konieczne jest regularne zraszanie terrarium letnią wodą. Pokarm. Owady te nie są wybredne: zjadają liście rozmaitych roślin, najchętniej jeżyny, maliny, dębu, róży, buka, wiązu, gruszy, jabłoni, śliwy, leszczyny i jarzębiny oraz wszelkich roślin tropikalnych. Rozród. Straszyk ten rozmnaża się z udziałem obu płci. Po kopulacji samica składa jaja, z których po kilku miesiącach (w optymalnych warunkach 8-12, w niekorzystnych nawet 40) wylęgają się 2-3-centymetrowe nimfy. Są one żółtobrązowe, przy czym koniec odwłoka samców jest biały. Rozwój ich trwa do 12 miesięcy. Samice wybarwiają się na zielono podczas 3 ostatnich wylinek przed osiągnięciem stadium imago. Dorosłe samice żyją do roku, a samce tylko około 5 miesięcy. Uwagi. Jest to jeden z najcięższych owadów: samica w stadium imago może osiągać masę ponad 60 g. W razie zagrożenia owady trzepoczą skrzydłami, a gdy to nie pomaga, gwałtownie zwierają tylne odnóża, co może dla człowieka oznaczać bolesne uszczypnięcie.

Diapherodes gigantea (D. gigas) Wygląd. Straszyk ten jest duży: samce osiągają 11 cm długości, samice są większe, znacznie masywniejsze i dorastają do 19 cm. Dymorfizm płciowy jest więc wyraźny, zwłaszcza że samce są zazwyczaj jasno brązowe i mają czerwonawe skrzydła, podczas gdy samice są soczyście zielone. Występowanie. Zasiedla zarośla i widne lasy w Ameryce Środkowej (m.in. w Dominikanie, Kostaryce i na Jamajce). Wymagania. Grupę tych zwierząt można trzymać w terrarium o wymiarach 50x40x50 cm. Jako podłoże stosuje się kilkucentymetrową warstwę torfu, włókna kokosowego lub mielonej kory. W zbiorniku umieszcza się kawałki korzeni, gałązki do wspinaczki i płaty kory. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 24-30°C, w nocy nieco mniej. Konieczną dla owadów wysoką wilgotność, na poziomie 80-90%, zapewnia się, regularnie zraszając terrarium letnią wodą. Pokarm. W naturze straszyk ten żywi się przeważnie liśćmi eukaliptusa. W hodowli amatorskiej z uwagi na brak naturalnego pokarmu stosuje się liście jeżyny, maliny, buka, dębu oraz roślin innych ga-

Samica Diapherodes gigantea

Rozród. W rozrodzie biorą udział osobniki obu płci. Samica codziennie składa w podłożu 1-2 jaja długości 6 mm. Nimfy są wrażliwe na niekorzystne warunki środowiska, a w pożywieniu preferują eukaliptus. Uwagi. Gatunek ten jest trudniej dostępny i nieco bardziej wymagający niż inne, lecz atrakcyjny, zwłaszcza z uwagi na imponujące rozmiary samic.

Liściec dwuoki

Phyllium bioculatum

tunków. Podobnie jak inne duże straszyki, Diapherodes gigantea dużo pije, toteż podawane liście powinny być zawsze zroszone letnią wodą.

Wygląd. Liściec do złudzenia przypomina zielony liść zwisający z gałązki. Samce są nieco mniejsze niż samice i dorastają do 5 cm, podczas gdy ich partnerki osiągają nawet 8,5 cm. Głowa jest mała, tułów i niektóre partie odnóży są silnie spłaszczone. Osobniki dorosłe mają ubarwienie soczystozielone, larwy są początkowo pomarańczowoczerwone. Występowanie. Zamieszkuje deszczowe lasy tropikalne w górskich rejonach Borneo, Jawy, Sumatry i kilku mniejszych okolicznych wysp. Wymagania. Zaleca się utrzymywać te owady w dobrze wentylowanym terrarium z licznymi gałązkami do wspinacz-

Liściec dwuoki ma silnie spłaszczone ciało

Samiec Diapherodes gigantea

Liściec dwuoki na gałązce do złudzenia przypomina liść

ki. Jako podłoże najczęściej stosuje się torf lub zmieloną korę. Właściwa temperatura w ciągu dnia wynosi 20-25°C, a w nocy około 20°C. Liśćce wymagają wysokiej wilgotności powietrza, nawet około 90%, co można im zapewnić, często zraszając terrarium letnią wodą. Do tego, by zwierzęta ładnie się wybarwiły, konieczne jest intensywne oświetlenie. Pokarm. Pokarmem tych owadów są zielone liście drzew, ale liśćce są wybredne i jedzą tylko niektóre gatunki. Najchętniej zjadają liście dębu oraz jeżyny, choć można także próbować podawać leszczynę. W naturze żerują głównie na guajawie.

Rozród. Rozmnażają się zarówno z udziałem osobników obu płci, jak i partenogenetycznie. W pierwszym przypadku, ponieważ samce dojrzewają o 2 wylinki wcześniej niż samice, po czym żyją tylko kilkanaście dni, należy do czasu osiągnięcia dojrzałości przez samice trzymać je w niższej temperaturze: 18-20°C. Rozmnażanie przez partenogenezę nie wymaga tyle troski; samice w sprzyjających warunkach składają jaja w wilgotnym torfie. Po upływie około pół roku (zależnie od warunków w terrarium) z jaj wylęgają się larwy. Uwagi. Liśćce można trzymać w grupach, ale trzeba im zapewnić dostateczną ilość pokarmu, gdyż w przeciwnym wypadku dochodzi do kanibalizmu.

Występowanie. Występuje na terenie Afryki zachodniej, gdzie zamieszkuje zarośla. Wymagania. Modliszkę tę można trzymać w niewielkim terrarium, o wymiarach 20x20x30 cm. Jako podłoża najczę-

Modliszka gwinejska Sphodromontis

gastrica

Wygląd. Duża modliszka o masywnym ciele: samice osiągają 8-11 cm, samce są mniejsze i dorastają do 6,5-8,5 cm. Larwy są szarozielone, a osobniki dorosłe soczyście zielone, przy czym odnóża pierwszej pary mają od spodu żółte. Spotyka się jednak także osobniki brązowawe lub żółte.

Niezwykle silne, kolczaste odnóża pierwszej pary i potężne żuwaczki stanowią śmiercionośną broń modliszki

Modliszka gwinejska Modliszka w typowej „modlitewnej" postawie

ściej używa się piasku lub torfu. Do zbiornika należy włożyć gałązki, kawałki kory, a także żywe rośliny. Niezbędna jest przynajmniej jedna gałązka ustawio-

na pionowo. Wymagana temperatura w ciągu dnia wynosi 24-30°C, w nocy nieco mniej. Wilgotność powinna wynosić 50-65%, co można uzyskać, zraszając terrarium letnią wodą 2-3 razy w tygodniu.

Pokarm. Młode karmi się muszkami owocowymi i młodymi świerszczami. Dorosłym podaje się wszystkie dostępne owady najczęściej świerszcze, muchy i larwy mącznika. Rozród. Samica przed połączeniem z samcem musi być najedzona, w przeciwnym razie może go zjeść jeszcze przed kopulacją. Około 20 dni po kopulacji sporządza ona pierwszą ootekę, a jeśli jest dobrze karmiona i utrzymywana we właściwych warunkach, to może ich złożyć do końca życia jeszcze 5-8. Młode wylęgają się po 32-38 dniach. Z pierwszego kokonu może wyjść 200-250 larw, z kolejnych wychodzi ich coraz mniej. Ponieważ zarówno larwy, jak i dorosłe owady są kanibalami, należy trzymać je pojedynczo. Uwagi. Jest to jedna z najczęściej hodowanych modliszek, polecana początkującym hodowcom. Larwa rozwija się przez 6-8 miesięcy, a dorosła samica może dożyć roku. Owady te potrafią doskonale latać, a w razie zagrożenia rozkładają skrzydła i trzepoczą nimi oraz rozpościerają odnóża chwytne. Podobnie jak większość owadów, są bardzo wrażliwe na dym papierosowy.

Modliszka oczkowana

Pseudocreobotro ocellata

Wygląd. Jest to niewielka modliszka: samice dorastają do 5-5,5 cm, samce do 3-4 cm. Ciało ma masywne, barwy żółtozielonej z licznymi białymi plamkami, często ciemniej obwiedzionymi. Strona grzbietowa ciała jest intensywnie zielona, z białym szerokim pasem w górnej części, a za nim dużą żółtą plamą z czarnym środkiem i obrzeżeniem, imitującą oko. Często na grzbiecie występują także brunatne plamki. Koniec odwłoka jest żółty. Młode są początkowo ciemniej ubarwione niż dorosłe, często noszą odwłok zadarty do góry. Występowanie. Występuje na terenie Afryki zachodniej, gdzie zamieszkuje głównie zarośla, zwłaszcza w pobliżu kwitnących roślin. Wymagania. Modliszka ta potrzebuje niewielkiego terrarium, o wymiarach 13x15x25 cm, z piaszczystym lub torfo-

wym podłożem. Wystrój stanowią gałązki, żywe rośliny oraz kawałki kory. Niezbędna jest przynajmniej jedna gałązka ustawiona pionowo. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 25-32°C, w nocy o kilka stopni mniej. Wymaganą wysoką wilgotność, na poziomie 70-80%, można uzyskać dzięki codziennemu zraszaniu terrarium letnią wodą. Pokarm. Wszelkie owady odpowiedniej wielkości. Dla młodych pierwszym pokarmem są muszki owocowe i kilkudniowe świerszcze.

Modliszka oczkowana, podobnie jak wszystkie inne, jest drapieżna

Fantastyczne ubarwienie i kształty ciała czynią z modliszki oczkowanej niezwykle dekoracyjnego owada

Rozród. Młode wylęgają się i opuszczają kokon po 35-42 dniach inkubacji jaj. W jednym kokonie może ich być 20-80. Ponieważ zarówno larwy, jak i dorosłe owady są kanibalami, trzeba trzymać je pojedynczo. Uwagi. Modliszka oczkowana jest dość popularna w amatorskiej hodowli. Podobnie jak większość owadów, jest bardzo wrażliwa na dym papierosowy. Potrafi doskonale latać, więc trzeba zabezpieczyć terrarium siatką.

Ryby (Pisces) Poskoczek mułowy

Periophthalmus barbarus

Wygląd. Poskoczek mułowy ma ciało lekko spłaszczone grzbietobrzusznie oraz bardzo silnie rozwinięte i umięśnione płetwy piersiowe. Duża głowa z szerokim pyskiem oraz dużymi kulistymi oczami osadzonymi na wierzchołku głowy. Ryba ta osiąga około 15 cm długości. Jest zazwyczaj oliwkowobrunatna z drobnymi niebieskimi lub czerwonawymi plamkami. Występowanie. Występuje w przybrzeżnej, zalewowej strefie wód tropikalnych Azji, Afryki i Australii, w lasach namorzynowych. Wymagania. Potrzebuje średniej wielkości akwaterrarium, którego część wodna w najgłębszym miejscu nad dnem ma około 15 cm wody i płynnie przechodzi w część lądową. Zbiornik należy urządzić gałęziami oraz kamieniami i kawałkami martwych korali, można także wstawić odporne rośliny w doniczkach. Temperatura powietrza nad częścią lądową powinna wynosić około 27°C, wskazane jest zachowanie wysokiej wilgotności powietrza. Jako podłoże najczęściej stosuje się piasek. W większych akwaterrariach czę-

sto trzyma się te ryby razem z krabami. Właściwa temperatura wody wynosi 26-29°C. Woda powinna mieć lekko alkaliczny odczyn (pH około 8) i zawierać dodatek soli morskiej (w ilości 8 g/l, aby zasolenie wynosiło 7,6-14%o). Co praw-

Poskoczek mułowy ma duże, kuliste oczy osadzone na wierzchołku głowy

da, można go trzymać także w wodzie słodkiej, ale w słonawej czuje się lepiej. Pokarm. Ryby te odżywiają się na lądzie, po którym poruszają się, wykorzystując płetwy piersiowe i silny ogon. Odżywiają się pokarmem zwierzęcym, przeważnie rozmaitymi owadami, które są w stanie upolować. Rozród. W niewoli przeważnie nie rozmnażają się, a dostępne na rynku osobniki pochodzą przeważnie z importu z ferm tropikalnych. Uwagi. Poskoczek jest rybą znajdującą się na „pograniczu" akwarystyki i terrarystyki, toteż umieszczenie go w naszym zestawieniu jest uzasadnione. Można go trzymać w grupach w dostatecznie dużym terrarium.

Poskoczek mułowy porusza się po stałym podłożu szybko i sprawnie, wspierając się na silnie umięśnionych płetwach piersiowych i ogonie

Płazy (Amphibia) Ropucha aga

Bufo marinus

Wygląd. Jest to jedna z największych i najpopularniejszych ropuch występujących w hodowlach amatorskich. Osiąga 24 cm długości, przy czym szerokość jej tułowia dochodzi do 12 cm; samica może być nawet dwa razy większa od samca. Ciało agi jest krępe, pokryte skórą o wyraźnie zaznaczonych brodawkach oraz dużych parotydach (gruczołach zausznych). Ubarwienie ma zmienne: od zielonego do brązowego, z licznymi ciemnymi plamkami, niekiedy także z jasnymi cętkami. Tęczówki oczu ma żółtozielone. Występowanie. Pierwotnie występowała w Ameryce Środkowej aż do centralnej części Ameryki Południowej. Jako tępiciel szkodliwych owadów i gryzoni została jednak wprowadzona również do innych rejonów świata, na przykład Australii, w której znalazła doskonałe warunki bytowania i dziś stanowi zagrożenie dla miejscowej fauny. Wymagania. Jest to płaz łatwy w hodowli. Z racji rozmiarów wymaga dość dużego akwaterrarium. Zbiornik może być obsadzony roślinnością, ale tylko odporną na zgniecenie, ponieważ ropucha ma znaczną masę ciała. Wymaga w ciągu dnia temperatury w zakresie 23-27°C, w nocy nieco niższej. Podłoże stanowi najczęściej torf lub różne mieszanki ziemi z piaskiem, torfem lub innymi materiałami, a na wystrój składają się korzenie i kryjówki z kory. Zaleca się codziennie spryskiwać terrarium letnią wodą. Pokarm. Pożywieniem dorosłych osobników są myszy, oseski szczurze, mączniki, drewnojady oraz szarańcza. Dietę można wzbogacić dżdżownicami, nagimi ślimakami, a także paskami mięsa wołowego. Rozród. W naturze rozmnaża się przeważnie po okresie suszy. W hodowli zazwyczaj przystępuje do rozrodu na skutek stymulacji hormonalnej. Samica składa jaja w postaci długich sznurów i może ich złożyć do 35 000. Rozwój kijanki trwa niespełna trzy miesiące, a młode agi szybko rosną, osiągając dojrzałość płciową w wieku pięciu lat.

Ropucha aga

Uwagi. Jaja ropuchy agi (a także osobniki we wszystkich stadiach rozwojowych) są silnie trujące i niebezpieczne dla wielu zwierząt, w tym psów i kotów. Z uwagi na jej wielkość należy również unikać ugryzienia, które powoduje głębokie i trudno gojące się rany.

Żaba byk

Pyxicephalus adspersus Wygląd. Jest to jeden z tych nielicznych płazów bezogonowych w hodowli terrarystycznej, którego samiec jest wyraźnie, prawie dwukrotnie większy od samicy. Dorosły męski osobnik osiąga nawet 24 cm długości. Ubarwienie samca i samicy jest jednakowe: od strony grzbietowej ciało jest oliwkowozielone do jasnobrązowego, a od strony brzusznej białokremowe, sporadycznie tylko jasnopomarańczowe. Występowanie. Występuje w środkowej i południowej Afryce, gdzie zamieszkuje

Samiec żaby byka jest prawie dwukrotnie większy od samicy

stepy i sawanny w sąsiedztwie zbiorników wodnych. Wymagania. Przeważnie trzyma się ją w akwaterrarium o dużej części lądowej. Podłoże, którym najczęściej jest torf lub substrat kokosowy, powinno być głębokie, nawet do 20 cm, aby żaba mogła się w nim zagrzebywać. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 25-28°C, w nocy nieco mniej. Wilgotność powietrza w okresie symulującym porę deszczową musi wynosić ponad 80%, a w pozostałym okresie roku około 60%.

Pokarm. Żaby byki zalicza się do największych płazów bezogonowych, a przy tym odznaczają się one dużym apetytem, co sprawia, że ich żywienie nie nastręcza większych trudności. Jedzą prawie wszystko, co zmieści się im do pyska. W miarę dorastania zjadają coraz większe owady, noworodki i oseski mysie, a dorosłe osobniki bez trudu radzą sobie z dojrzałymi myszami i oseskami szczurzymi. Rozród. W warunkach naturalnych rozród jest związany z porą deszczową, ale w hodowli nawet drastyczne zwiększenie wilgotności nie zawsze przynosi zamierzony skutek, w związku z czym przeważnie zazwyczaj stosuje się także stymulację hormonalną. Samica składa kilka tysięcy jaj, z których już po 24 godzinach wylęgają się kijanki. Młode są bardzo żarłoczne i już po 20 dniach mogą przejść metamorfozę. Uwagi. W okresie godowym samce wydają donośny głos, słyszalny w promieniu kilkunastu metrów. Dorosłe żaby należy trzymać pojedynczo, ponieważ potrafią zjeść mniejsze osobniki. Są wrażliwe na brak higieny utrzymania, toteż podłoże trzeba zawsze utrzymywać w czystości.

Żaba rogata

Ceratophrys omota Wygląd. Żaba ta ma dość charakterystyczny wygląd. Samica dorasta do 15 cm, a sporadycznie spotyka się nieco większe Młoda żaba rogata

okazy, samce są mniejsze i osiągają zaledwie 6-7 cm długości. Ciało tego płaza jest krępe, z dużą, lecz niewyodrębnioną głową. Nad oczami widać niewielkie trójkątne wyrostki skórne, nadające jej głowie charakterystyczny wygląd. Nie ma ona błony pławnej między palcami. Jest bardzo ładnie ubarwiona: zielona w brązowe plamy, ale z wiekiem ciemnieje i w jej ubarwieniu przeważają różne odcienie brązu. Ubarwienie ma zmienne, a młode żaby rogate należą do najefektowniej ubarwionych płazów. W hodowli często spotyka się osobniki albinotyczne. Występowanie. Występuje w Środkowej części Ameryki Południowej, w wilgotnych tropikalnych lasach Argentyny i południowej części Brazylii. Wymagania. Odpowiednie dla tej żaby jest akwaterrarium z głębokim, luźnym torfowym podłożem. Ważne jest zachowanie czystości, ponieważ żaba rogata jest bardzo wrażliwa na zanieczyszczenia. Wystrój zbiornika stanowią kawałki kory i odporne rośliny. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 22-26°C, w nocy niewiele mniej. Woda w części wodnej powinna mieć głębokość 6-7 cm i trzeba ją często wymieniać. Pokarm. Żaba ta zjada dżdżownice i różne owady, a także paski mięsa wołowego i ryby. W naturze poluje także na żaby innych gatunków i gryzonie. Rozród. Odbywa się w porze deszczowej; samica składa do 1000 jaj, z których w ciągu doby wykluwają się drapieżne kijanki. Są one bardzo żarłoczne i po upływie około 35 dni przechodzą meta-

Spód ciała żaby rogatej jest prawie biały

morfozę. Młode żabki mają wtedy około 2,5 cm długości. Uwagi. W jednym terrarium można trzymać kilka osobników, ale muszą one być zbliżonej wielkości, ponieważ żaba rogata jest kanibalem.

W ubarwieniu dorosłych osobników przeważają brązy

Żaba pomidorowa (CITES)

Dyscophus ontongilii, D. insularis, D. quineti

Wygląd. Należy ona do najpiękniejszych żab utrzymywanych w terrariach. Ciało ma zwarte, lekko spłaszczone grzbietobrzusznie, głowę niedużą, tęczówki złote, kończyny krótkie. Samce dorastają do 6 cm, samice są znacznie większe i mogą osiągnąć długość nawet ponad 10 cm. Ubarwienie mają zmienne: samice są pomarańczowoczerwone lub nawet purpurowoczerwone z żółtawym spodem ciała. Na bokach niektórych osobników występują po dwa czarne pasy, biegnące od oczu do połowy długości ciała. Samce są zazwyczaj ciemniejsze, intensywnie pomarańczowe lub brązowopomarańczowe. Młode są jaśniejsze od dorosłych osobników. Występowanie. Żaba ta zasiedla lasy, a także plantacje i ogrody. Jest aktywna nocą. Obszar jej występowania ogranicza się do północno-zachodniego wybrzeża Madagaskaru. Wymagania. Wymaga średniej wielkości terrarium z grubą warstwą podłoża, w którym lubi kopać nory. Jako ściółki najczęściej używa się torfu lub mielonej kory. Terrarium powinno być wilgotne, bogato obsadzone roślinami, obfitujące w kryjówki, a także wyposażone w płytki basen z wodą. Optymalna temperatura w ciągu dnia wynosi 24-30°C, w nocy zaś zaledwie 17-20°C, a wymaganą wysoką wilgotność można uzyskać za pomocą częstego zraszania terrarium. Pokarm. Wszelkie odpowiedniej wielkości owady, a dorosłym osobnikom można podawać także noworodki mysie. Rozród. W hodowli amatorskiej rozmnażana sporadycznie. Uwagi. Pod jedną potoczną nazwą w istocie kryją się trzy bardzo podobne gatunki żab, określane po angielsku nazwą tomato frog, co znaczy właśnie „żaba pomidorowa". Gatunek Dyscophus antongilii z powodu intensywnego odłowu znalazł się w I załączniku Konwencji Waszyngtońskiej (CITES), ale pozostałe dwa gatunki również są zagrożone wyginięciem. Ich gruczoły skórne wytwarzają toksyczną białą wydzielinę, która mo-

Żaba pomidorowa

że powodować reakcje alergiczne, więc w ich pielęgnacji trzeba zachować ostrożność. W niewoli żaba pomidorowa dożywa nawet 20 lat.

Termitówka indyjska (żaba wół) Kaloula pulchra

Wygląd. Jest to niewielka, osiągająca 8 cm długości, żaba o zwartej budowie ciała. Jej krótkie, silne kończyny są przeznaczone raczej do grzebania w wilgotnym podłożu niż do pływania. Ubarwienie ma kawowe z wyraźną ciemniejszą i czarno obrzeżoną dużą plamą na grzbiecie. Strona brzuszna ciała jest utrzymana w różnych odcieniach beżu i brązu. Samce, o ciemniejszym podgardlu, są mniejsze od samic.

Występowanie. Żaba ta żyje w wilgotnej ściółce leśnej, sporadycznie spotyka się ją również w płytkich zbiornikach wodnych. Obszar jej występowania obejmuje Azję południowo-wschodnią od południowych Chin, poprzez Indie, aż do Indonezji. Wymagania. Potrzebuje średniej wielkości akwaterrarium, po większej części lądowego niż wodnego. Jako ściółkę w części lądowej najlepiej zastosować mieszankę piasku i substratu torfowego. Wskazane jest, aby była ona stale wilgotna (a nawet prawie mokra). Część wodna powinna mieć niezbyt dużą, kilkucentymetrową głębokość z wyraźnymi wypłyceniami. Odpowiednia dzienna temperatura w terrarium wynosi około 25°C, w nocy powinna być nieznacznie niższa. Termitówka indyjska

Pokarm. Termitówka chętnie przyjmuje wszelki żywy pokarm, od rureczników, poprzez dżdżownice, aż do rozmaitych niewielkich owadów (np. świerszczy). Sporadycznie można wzbogacać dietę mięsem wołowym. Rozród. Rozmnożenie jej w niewoli udaje się sporadycznie, a większość zwierząt pochodzi z importu ze środowiska naturalnego. Uwagi. Samce w okresie godowym wydają zadziwiająco donośny głos, jak na niepozorne rozmiary ciała. Od tego właśnie głosu pochodzi druga, mniej popularna nazwa gatunku - żaba byk. W ostatnich latach ten gatunek jest mniej popularny, ale zasługuje na bliższe zainteresowanie terrarystów, zwłaszcza lubiących płazy.

Platanna pospolita (żaba szponiasta)

Xenopus laevis

Wygląd. Żaba ta ma charakterystyczny wygląd; można stwierdzić, że jest tak niezgrabna, że aż ładna. Głowa jej jest zdecydowanie nieproporcjonalnie mała w stosunku do tułowia. Oczy małe, bez powiek, zwrócone ku górze. Płaz ten nie ma języka. Na trzech palcach tylnych kończyn, które spina duża błona pławna, występują pazury, stąd też druga polska nazwa gatunku. Samica dorasta do 12,5 cm, samce są mniejsze i osiągają zaledwie 7 cm długości. Ubarwienie jest zmienne, częściowo zależne od otoczenia, w jakim żyje dany osobnik, oliwkowozielone z licznymi ciemnymi, nieregularnie rozmieszczonymi plamami. Strona brzuszna ciała jest jaśniejsza. W handlu występuje także odmiana albinotyczna, o kremowożółtym ubarwieniu. Występowanie. Platanna zamieszkuje rozmaite obficie porośnięte roślinnością wodną wody stojące na terenie południowej i środkowej Afryki. Wymagania. Należy ją trzymać w akwarium średniej wielkości, przy czym zaleca się obsadzenie go roślinnością. Jako podłoże najczęściej stosuje się piasek lub drobny żwir, który należy ułożyć tak, by woda miała strefy różnej głębokości. Temperatura wody, wynosząca przez większą

Platanna pospolita

część roku 24-28°C, w okresie spoczynkowym może spaść poniżej 20°C. Pokarm. Podstawę diety stanowią rureczniki, larwy owadów oraz siekane mięso wołowe, zwłaszcza serca. Rozród. W hodowli przeważnie dochodzi do niego dzięki stymulacji hormonalnej, a jeśli się jej nie stosuje, to żaby wymagają trwającego około 3 miesięcy okresu spoczynkowego ze znacznie niższą temperaturą. Po podniesieniu temperatury samica składa kilka tysięcy jaj, które należy zabezpieczyć przed zjedzeniem przez dorosłe osobniki. Kijanki wylęgają się po upływie 48 godzin, a ich rozwój do chwili pełnego przeobrażenia trwa około 50 dni. Uwagi. Do terrarystyki platanna pospolita trafiła z laboratoriów medycznych, w któ-

rych przez wiele lat w XX wieku stanowiła z racji łatwej hodowli idealny obiekt doświadczalny. Używano jej przede wszystkim do badania ludzkich testów ciążowych.

Kumak dalekowschodni Bombina orientalis

Wygląd. Kumak ten ma ciało silnie spłaszczone i ochronne czarno-zielone ubarwienie grzbietowej strony ciała. Strona brzuszna jest jaskrawa, pomarańczowolub czerwono-czarna. To niecodzienne ubarwienie ma związek z charakterystyczną dla kumaków reakcją obronną, zwaną refleksem kumaka i polegającą na tym,

Kumak dalekowschodni

że w razie zagrożenia zwierzę błyskawicznie przewraca się na grzbiet, ukazując jaskrawe barwy ostrzegawcze. Dorosłe osobniki osiągają 4-6 cm długości. Palce tylnych kończyn mają połączone dużą błoną pławną. Występowanie. Zamieszkuje wolno płynące rzeki oraz niewielkie, obficie zarośnięte sadzawki w rejonie Korei Północnej i północno-wschodniej części Chin. Wymagania. Można go trzymać w akwaterrariach średniej wielkości, z częścią wodną głębokości co najmniej 5 cm (choć niekoniecznie znacznie więcej) i częścią lądową. Kumaki nie niszczą roślin, ani wodnych, ani lądowych, toteż wystrój zbiornika zależy jedynie od inwencji właściciela. Optymalna temperatura wody wynosi około 24°C, powietrza musi być nieco wyższa, z nieznacznymi nocnymi spadkami. Pokarm. Płaz ten jest łatwy w utrzymaniu, gdyż nie jest wybredny w doborze pokarmu. Kumaki chętnie jedzą zarówno larwy owadów (ochotek, wodzieni) i rureczniki, jak i siekane mięso wołowe lub rybie. Rozród. Po okresie przetrzymywania w niższej temperaturze (10-15°C od końca listopada do lutego) kumaki przystępują do godów. Samica składa do 100 jaj,

L

które rozrzuca po całym terrarium. Kijanki wylęgają się mniej więcej po 10 dniach. Po następnych 4-6 tygodniach, w zależności od temperatury i warunków, młode przeobrażają się w formę ostateczną. Należy je oddzielić od dorosłych, gdyż w przeciwnym razie zostaną zjedzone. Uwagi. Kumaki czują się lepiej w grupie liczącej kilka osobników, które jednak muszą być podobnej wielkości, z uwagi na ich skłonność do kanibalizmu.

Karlik szponiasty

Hymenochirus sp.

Wygląd. Ta brązowa żabka ma na grzbiecie ciemniejsze brodawki i jasno ubarwiony spód ciała. Podobnie jak płatana (żaba szponiasta), na trzech palcach tylnych nóg ma niewielkie pazury. Dorosłe osobniki osiągają zaledwie 3-4 cm długości, w handlu zazwyczaj spotyka się jedynie osobniki młode. Występowanie. Zamieszkuje sadzawki, stawy i jeziora bujnie zarośnięte roślinnością na terenie zachodniej Afryki.

Karlik szponiasty

Wymagania. Z racji niewielkich rozmiarów nawet dorosłe karliki nie wymagają dużych zbiorników i na jednego osobnika może przypadać zaledwie kilka litrów wody. Akwarium można obsadzić roślinami i koniecznie trzeba zabezpieczyć od góry siatką lub szybą, aby zapobiec ucieczce zwierząt. Wymagają one wody o temperaturze w granicach 20-24°C. Pokarm. Wszelkie drobne organizmy wodne, począwszy od planktonu, a skończywszy na larwach owadów i rurecznikach. Dietę można wzbogacać siekanym mięsem wołowym. Rozród. Karliki stymuluje do rozpoczęcia godów wymiana znacznej części wody oraz nieznaczne podniesienie temperatury, do 25-27°C. Składanie jaj, wielkości 1,2-1,5 mm, trwa do ośmiu godzin i w tym czasie duża dorosła samica może ich złożyć nawet kilkaset. Bezpośrednio po godach należy usunąć ze zbiornika dorosłe osobniki. Po niespełna dwóch dniach wykluwają się kijanki, które początkowo odżywiają się bardzo drobnymi organizmami wodnymi. W odpowiednich warunkach przeobrażenie następuje mniej więcej po 6 tygodniach. Uwagi. Karliki są silnie uzależnione od wody, a pozostawione bez niej szybko wysychają i giną. Często są utrzymywane przez terrarystów jako zwierzęta karmowe dla wielu węży żywiących się płazami.

Bambusowa żaba latająca

Polypedates leucomystax (Rhacophorus leucomystax)

Wygląd. Przypomina wyglądem krajowe żaby, ale w przeciwieństwie do nich ma łapy przystosowane do wspinania się po gałęziach. Wszystkie palce są zakończone przylgami, a na tylnych łapach spięte dużą błoną pławną. Głowa jej jest płaska, ostro zakończona, o charakterystycznych dużych, wyłupiastych oczach. Samice dorastają do 10 cm, samce zaledwie do 6. Ubarwienie ma zmienne, zależne m.in. od nastroju i otoczenia, z reguły jednak dominują w nim różne odcienie brązu. Na tym tle mogą się pojawiać nieregularne niewielkie ciemne plamki lub smugi.

Bambusowa żaba latająca sprawnie porusza się po roślinach dzięki przylgom na palcach

Występowanie. Zamieszkuje korony drzew rosnących w wilgotnych lasach tropikalnych na terenie południowych Chin, Indii, Nepalu oraz Filipin i Borneo. Wymagania. Dla tej żaby odpowiednie jest wysokie terrarium o mikroklimacie właściwym dla tropikalnego lasu deszczowego, z licznymi gałęziami i bujną roślinnością. Jako podłoże najczęściej stosuje się grubą warstwę żwiru, uformowanego tak, by w zagłębieniach terenu zawsze stała woda. Temperatura powietrza powinna wynosić 25-30°C, a wody około 26°C,

nocą musi być nieznacznie niższa. Z uwagi na konieczność utrzymania wysokiej wilgotności powietrza trzeba często zraszać terrarium. Chcąc pobudzić żaby do godów, należy podnieść wilgotność niemal do 100%, a temperaturę do 28-30°C. Pokarm. Dorosłe osobniki zjadają rozmaite owady, począwszy od muszek owocowych, a skończywszy na świerszczach. Kijanki karmi się płatkowanymi pokarmami dla ryb akwariowych, rurecznikami i ochotkami. Rozród. Podczas godów samica buduje pieniste gniazdo, do którego składa naW obrębie gatunku istnieje duża zmienność ubarwienia

W wyglądzie tej żaby zwracają uwagę wielkie, wyłupiaste oczy

wet 70 jaj. Po upływie około tygodnia wylęgają się kijanki, które spadają wprost do wody i na dno zbiornika. W naturze pomaga im w tym deszcz, a w terrarium obfite zraszanie. Młode intensywnie żerują i mniej więcej po 3 miesiącach są już przeobrażone. Uwagi. Żaby te potrafią daleko skakać, a dzięki dużej powierzchni błony pławnej skoki te przypominają loty ślizgowe, podczas których zwierzę do pewnego stopnia kontroluje nie tylko miejsce lądowania, ale także długość lotu.

Żaba czerwonopręga (zwrotnogłowa) Phrynomantis bifasciatus (Phrynomerus bifasciatus)

Wygląd. Niewielka żaba, dorastająca do 4-5 cm, choć rekordowe osobniki mogą osiągnąć 7 cm długości. Głowę ma niedużą, tułów spłaszczony i w przedniej części znacznie smuklejszy, co umożliwia jej zwracanie głowy na boki (stąd nazwa żaby zwrotnogłowej). Przylgi na palcach pozwalają jej wspinać się po gładkich powierzchniach. Podstawowe ubarwienie jest czarne, rzadziej oliwkowobrązowe, a na nim, począwszy od oczu aż do końca grzbietu biegną dwa szerokie jasnoczerwone lub pomarańczowe pasy, które u niektórych osobników mogą zlewać się w dużą plamę. Kontrastowe jasnoczerwone plamy występują również na kończynach. Brzuch jest szarawy z licznymi jasnymi plamkami. Występowanie. Zasiedla ona niskie dziuple drzew, krzaki oraz wilgotną ziemię, w której kopie jamki. Występuje na terenie środkowej i południowej Afryki. Wymagania. Można ją trzymać parami w terrariach o wymiarach 50x25x25 cm. Jako podłoże stosuje się kilkucentymetrową warstwę torfu. Wystrój stanowią niewielkie kamienie, gałęzie i płaty kory. Wskazane jest obsadzenie zbiornika roślinnością i urządzenie płytkiego basenu z wodą, która stale musi być czysta. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 24-26°C, a w nocy 20-22°C. Terrarium należy codziennie zraszać letnią wodą i doświetlać świetlówkami emitującymi prócz światła widzialnego promienie UV. Pokarm. Wszelkie owady odpowiedniej wielkości, a ponadto warto podawać dodatki mineralno-witaminowe. Rozród. W okresie godowym samce wydają donośny gwizd, słyszalny nawet z kilometra. Samice składają jaja w małych oczkach wodnych, a nawet w kałużach, przyklejając je do roślin. Uwagi. Należy uważać podczas chwytania tych żab. Wydzielina ich gruczołów skórnych jest silnie trująca i może wywołać ostry stan zapalny, objawiający się silnym pieczeniem i zaczerwienieniem skóry. Nie należy łączyć jej z innymi płazami,

Żaba czerwonopręga (zwrotnogłowa)

Rzekotka australijska

Litoria caerulea gdyż dla większości z nich wydzielina skórna tej żaby jest zabójcza. Po ziemi żaba czerwonopręga najczęściej szybko biega, a skacze tylko w wyjątkowych wypadkach. Jest podatna na stres i nieodporna na zanieczyszczenia, toteż trzeba troskliwie dbać o higienę terrarium.

Wygląd. Jest to jedna z największych rzekotek, osiągająca do 10 cm długości. Ubarwienie ma jasnozielone, często przechodzące w oliwkowe, a nawet jasnobrązowe, sporadycznie również turkusowe. Ciało dorosłej rzekotki australijskiej, w porównaniu z naszą rzekotką

sprawdza się mieszanka liści, substratu torfowego i piasku. Zwierzę to wymaga dość wysokiej temperatury, około 30°C w ciągu dnia, a w nocy o 4-6°C niższej. Wskazane jest codzienne spryskiwanie terrarium. Pokarm. Żywienie rzekotki australijskiej nie nastręcza większych kłopotów. Łatwo akceptuje duże owady, dżdżownice, a nawet noworodki mysie. Rozród. Okres godowy tych rzekotek poprzedza w naturze pora sucha, podczas której wilgotność środowiska spada nieomal do 50%. Ponowny wzrost wilgotności wyzwala u nich zachowania rozrodcze. W hodowli uzyskuje się takie

warunki głównie poprzez regularne kilkakrotne w ciągu dnia spryskiwanie (lub włączanie deszczowni) terrarium. Dzięki temu już po kilku dniach płazy przystępują do godów, podczas których samica składa ponad 500 jaj. Po kilku dniach wylęgają się z nich kijanki, które intensywnie żerują i po 40-70 dniach przeobrażają się w małe rzekotki. Czas rozwoju kijanek zależy od warunków środowiskowych, w tym dostępności pokarmu i temperatury. Uwagi. Rzekotka ta wydala znaczne ilości odchodów, więc terrarium powinno być tak urządzone, aby łatwo było je czyścić.

Rzekotka autralijska, podobnie jak nasza, może przystosowywać ubarwienie do otoczenia

Phrynohyas resinifictrix

Rzekotka żabia (arlekin) Wygląd. Jest to rzekotka średniej wielkości, o stosunkowo krępym ciele i palcach zakończonych przylgami i spiętych błoną pławną. Osiąga około 7 cm długości. Ubarwienie ma jasnopopielate, czasem jasnobrązowawe. Na tym tle przez grzbiet i uda biegną dwa szerokie poprzeczne ciemne pasy. Mniejsze ciemne pręgi występują na palcach i kończynach, a drobniejsze plamy na całym ciele. Brzuch jest jasny, kremowy lub biały. Młode są ubarwione jeszcze bardziej kontrastowo niż dorosłe: na białym tle mają czarne plamy.

Rzekotka żabia jest wyjątkowo uroczym zwierzęciem

drzewną (Hyla arborea) robi wrażenie nieco napuchniętego. Występowanie. Rzekotka ta występuje w północno-wschodniej Australii, na Nowej Gwinei i Nowej Zelandii. Zasiedla lasy, przeważnie silnie wilgotne, w pobliżu zbiorników wodnych. Wymagania. Jako zwierzę nadrzewne wymaga dość dużego i wysokiego terrarium. Stadko złożone z kilku osobników wymaga zbiornika o wymiarach co najmniej 40x60x70 cm. Z uwagi na stosunkowo dużą masę ciała dorosłych osobników rośliny muszą być stosunkowo mocne, aby zwierzęta mogły się utrzymać na ich liściach. W charakterze ściółki najlepiej

Kontrastowe ubarwienie w naturalnych warunkach okazuje się maskujące

Młode rzekotki żabie

Występowanie. Zamieszkuje korony drzew w deszczowym lesie tropikalnym na terenie Brazylii, Ekwadoru i Gujany w Ameryce Południowej. Wymagania. Potrzebuje wysokiego terrarium w typie tropikalnej dżungli, obficie obsadzonego roślinami, z licznymi gałęziami i kryjówkami z kory. Podłoże powinno być stale lekko wilgotne, więc najczęściej stosuje się mech lub zmieloną korę, choć może to być także substrat kokosowy lub torf. Konieczny jest również basen, który nie musi być duży. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 26-28°C, w nocy nieco mniej. Wilgotność jest zmienna i zależy od miesiąca. Chcąc naśladować naturalne pory deszczowe i suche, powinniśmy ją utrzymywać w granicach 60-70% od grudnia do lutego i od czerwca do sierpnia, a na poziomie 80-100% w pozostałych miesiącach. Wysoką wilgotność można uzyskać dzięki częstemu zraszaniu lub zamgławianiu terrarium. Pokarm. Rozmaite owady odpowiedniej wielkości. Rozród. Odbywa się podczas pory deszczowej, gdy woda tworzy kałuże i płytkie sadzawki. Samica składa nawet 2000 jaj w pakietach, kijanki wylęgają się już po upływie 24 godzin i rozpoczynają intensywne żerowanie. Zjadają wszelkie drobne organizmy i średnio po upływie dwóch miesięcy przechodzą metamorfozę. Uwagi. Rzekotka żabia jest aktywna nocą. Jeśli terrarium jest dostatecznie obszerne i ma sporo kryjówek, to najlepiej trzymać razem kilka osobników.

Afrixalus sp. Wygląd. Rodzaj Afrixalus skupia ponad 30 gatunków żab, przeważnie niewielkich, osiągających 20-35 mm długości. W ich ubarwieniu dominują różne odcienie żółci, beżu lub brązu, przedstawiciele niektórych gatunków mają na grzbiecie podłużne ciemniejsze paski, a innych - jaśniejsze łapy i grzbietową część ciała, często także liczne niewielkie plamki na bokach ciała lub grzbiecie. Występowanie. Żaby te zamieszkują Afrykę, przeważnie jej południowo-wschodnią część, ale niektóre gatunki występują także w zachodniej oraz środkowej części. Zasiedlają zazwyczaj lasy oraz sawanny, gdzie żyją wśród wysokich traw Wymagania. Terrarium średniej wielkości, z licznymi gałązkami, kawałkami kory i korzeniami, jest odpowiednie dla grupy tych żab. Wystrój należy uzupełnić odpornymi roślinami, niezbędny jest też płytki basen. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 24-28°C, miejscowo nawet 30°C, w nocy nieco mniej. Wilgotność na poziomie 50-60% można uzyskać, zraszając terrarium letnią wodą. Warto stosować świetlówki emitujące promienie UV. Pokarm. Wszelkie owady odpowiedniej wielkości. Żaby niektórych gatunków w środowisku naturalnym zjadają jaja tych gatunków, które wcześniej odbywają gody. Rozród. Niektóre żaby z tej grupy składają jaja na trawach, w górnej części po-

chwy liściowej. Inne składają jaja wprost na liściach zwisających nad wodą. Samica składa zazwyczaj 10-50 jaj, zależnie od gatunku. Uwagi. Samce niektórych gatunków w okresie godowym wydają donośne głosy.

Żaba z rodzaju Afrixalus

Kassina maculata Wygląd. Jest to żaba średniej wielkości: samce osiągają 6,5 cm, a samice 7,5 cm długości. Ubarwienie ma zmienne, w zależności od środowiska życia. Zazwyczaj jest zielonkawoszara, brązowoszara lub brązowawa z licznymi ciemniejszymi plamkami na grzbiecie. U osobników dorosłych plamy stają się czekoladowe, a kończyny zdobią liczne czerwone plamki. Tęczówka oka jest jasnobrązowa. Występowanie. Występuje na terenie południowo-zachodniej Afryki, prowadzi nocny tryb życia. Zazwyczaj zasiedla

Leptopelis mozaikowy

zarośla w pobliżu wody. Dzień spędza ukryta w norkach lub gęstych zaroślach. Wymagania. Potrzebuje średniej wielkości terrarium o kilkucentymetrowej warstwie torfu lub mielonej kory jako podłożu. Wystrój stanowią kawałki kory, korzenie i niewielkie gałązki, a także odporne rośliny. Konieczny jest również basenik. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 24-27°C, miejscowo do 30°C, a w nocy 22-23°C. Wilgotność, wynosząca w ciągu dnia 50-70%, powinna wzrastać nocą do 70-80%, co można uzyskać dzięki regularnemu wieczornemu zraszaniu terrarium letnią wodą. Żabę tę można też trzymać w akwaterrarium z dużą częścią wodną o zróżnicowanej głębokości. Zazwyczaj jednego samca umieszcza się razem z 2-3 samicami. Gody stymuluje 2-3-miesięczny okres niższej temperatury, na poziomie 19-22°C. Należy stosować świetlówki emitujące promienie UV. Pokarm. Podobnie jak żaby innych gatunków, karmimy ją rozmaitymi owadami odpowiedniej wielkości. Rozród. Samica składa do 400 jaj, z których młode wylęgają się po 2-3 miesiącach. Uwagi. Ostatnio coraz częściej spotyka się ten gatunek w sklepach zoologicznych. W większym terrarium można trzymać grupę żab, pamiętając jednak, że wykazują one terytorializm.

Wygląd. Samce tej niewielkiej żaby osiągają 4-5 cm długości, samice są nieznacznie większe i dorastają do 6-8,5 cm. Głowa jest stosunkowo duża, tęczówka oka złota lub jasnobrązowa, palce zakończone przyIgami. Rozróżnia się dwie odmiany barwne. Pierwsza jest soczyście zielona z mozaiką czarnych i niebieskawych plamek, o błękitnym spodzie ciała, druga zaś ciemnobrązowa z licznymi rozmytymi i nieregularnymi czarnobrązowymi pierścieniami. Występowanie. Zasiedla terytorium Tanzanii, gdzie sprawnie skacze w górskich lasach. Wymagania. Grupę tych żab należy trzymać w przestronnym terrarium z kilkucentymetrową warstwą podłoża z włókna kokosowego, torfu lub mielonej kory. Wystrój stanowią liczne gałązki i licznie posadzone wilgociolubne rośliny. Do dekoracji można użyć niewielkich kamieni i płatów kory, a koniecznie trzeba umieścić w zbiorniku niewielkie naczynko z zawsze świeżą wodą. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 24-28°C, a w nocy 20-22°C. Zaleca się regularne zraszanie terrarium, aby wilgotność w ciągu dnia wynosiła 50-70%, a nocą wzrastała do 70-80%, i stosowanie świetlówek emitujących promienie UV.

Kassina maculata

Leptopelis mozaikowy

Leptopelis vermiculatus

Leptopelis christyi Wygląd. Ta średniej wielkości nadrzewna żaba osiąga 3,6-6,2 cm długości, przy czym samce są mniejsze od samic. Ubarwienie stanowią różne odcienie zieleni, czasem także szarości, brązu lub beżu, na grzbiecie często są widoczne szeregi jaśniejszych, jaskrawożółtych lub pomarańczowych plamek. Końce palców, a także stawy kończyn są białe. Tęczówka oka jest niebieska, złotawa lub szmaragdowa, a źrenica pionowa.

Występowanie. Zamieszkuje Afrykę, między innymi Ugandę i wschodnią część Zairu. Żyje wśród drzew i krzewów porastających rozlewiska wód, a także w lasach z okresowymi ciekami wodnymi oraz na sawannach. Wymagania. Potrzebuje wysokiego terrarium z licznymi gałązkami, obsadzonego roślinami, gdzie można trzymać grupkę kilku osobników. Jako podłoże najczęściej stosuje się kilkucentymetrową warstwę torfu, który powinien być stale lekko wilgotny. Niezbędne są płytki basen oraz kawałki kory. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 24-28°C, miejscowo do 30°C, a w nocy 18-20°C. Wilgotność na poziomie 60-80% można zapewnić, regularnie zraszając terrarium letnią wodą. Warto pomyśleć o stosowaniu lamp emitujących promienie UV. Pokarm. Wszelkie owady odpowiedniej wielkości. Rozród. W naturze samice składają żółtawe jaja w wilgotnej glebie w pobliżu wody. Kijanki przepełzają po ziemi do pobliskich kałuż, gdzie przechodzą dalszy rozwój, który trwa stosunkowo długo. Uwagi. Jest to płaz aktywny nocą. Ostatnio coraz częściej dostępny w sklepach zoologicznych.

Leptopelis christyi

Leptopelis mozaikowy doskonale porusza się po roślinach

Pokarm. Wszelkie owady odpowiedniej wielkości oraz niewielkie ślimaki. Wskazane jest stosowanie dodatków mineralno-witaminowych. Rozród. Samce w okresie godowym donośnie śpiewają. W niewoli żabę tę rozmnaża się sporadycznie. Uwagi. Jest to atrakcyjny płaz, coraz częściej spotykany w handlu, podobnie jak inni przedstawiciele rodzaju Leptopelis.

Hyperolius sp. Wygląd. Rodzaj Hyperolius skupia ponad 100 gatunków żab, osiągających długość 2,5-4,5 cm. Ubarwienie ich jest zmienne, przy czym zależy nie tylko od gatunku i odmiany, ale także zasiedlanego obszaru, bezpośredniego otoczenia, a także wieku i nastroju zwierzęcia. Zazwyczaj są to różne odcienie brązu, beżu, szarości, zieleni lub żółci, często z mozaiką ciemniejszych czarnych, niebieskich, białych lub czerwonych plam o różnym kształcie i ułożeniu. Spotyka się także osobniki pasiaste o różnym położeniu, szerokości i kolorystyce pasów. Występowanie. Żaby te występują na terenie południowej i środkowej Afryki, na południe od Sahary, zazwyczaj wśród wysokich zarośli i traw sawann oraz w lasach, często w pobliżu zbiorników wodnych. Wymagania. Grupę żab (kilka samców i nieco mniej samic) należy trzymać w przestronnym, wysokim terrarium o wymiarach co najmniej 40x25x50 cm. Jako podłoże stosuje się kilkucentymetrową warstwę torfu lub mielonej kory. W zbiorniku powinny się znaleźć korzenie, spora liczba gałęzi oraz żywe rośliny. Konieczne jest też płytkie, ale obszerne naczynie z wodą. Właściwa temperatura w ciągu dnia wynosi 24-32°C, a w nocy 18-22°C. Wilgotność w ciągu dnia powinna wynosić do 60%, a nocą wzrastać mniej więcej do 80%, co można osiągnąć dzięki regularnemu zraszaniu terrarium. Zaleca się stosowanie świetlówek emitujących promienie UV. Żaba z rodzaju Hyperolius

Pokarm. Wszelkie owady odpowiedniej wielkości, przy czym kijanki zazwyczaj karmi się płatkowanymi pokarmami dla ryb. Zaleca się stosowanie dodatków mineralno-witaminowych. Rozród. Samce w czasie godów wydają piękny, donośny głos. Samice składają jaja w pakietach po 100-400 sztuk tuż nad powierzchnią wody, zazwyczaj na zwieszających się liściach roślin lub korzeniach. Uwagi. Żaby z rodzaju Hyperolius słyną z bardzo zróżnicowanego ubarwienia, zmiennego nawet w obrębie jednego gatunku lub jednej populacji zamieszkującej stosunkowo mały obszar. Systematyka tego rodzaju wciąż jest sporna i wymaga dalszych, szczegółowych badań.

Hyperolius marmoratus Wygląd. Żaba ta jest niewielka, osiąga 3 cm długości. Ubarwienie ma zmienne, zależne od zasiedlanego obszaru, bezpośredniego otoczenia, odmiany, a także wieku i nastroju osobnika. Zazwyczaj jest brązowe, beżowe, szare lub żółte, często z mozaiką czarnych lub czerwonych plam różnego kształtu i rysunku. Spotyka się także osobniki pasiaste. Występowanie. Występuje w części południowej Afryki (Tanzanii, Namibii i Kenii), zazwyczaj wśród wysokich zarośli i traw sawanny. Jest aktywna w ciągu nocy. Wymagania. Grupę żab tego gatunku (kilka samców i nieco mniej samic) można trzymać w przestronnym, wysokim terrarium o wymiarach co najmniej 40x x25x50 cm. Jako podłoże stosuje się kilkucentymetrową warstwę torfu lub mielonej kory. Wystrój stanowią korzenie, liczne gałęzie oraz żywe rośliny, a także płytkie, lecz obszerne naczynie z wodą. Wymagana temperatura w ciągu dnia wynosi 24-28°C, w nocy 18-22°C. Wilgotność, w ciągu dnia sięgająca 60%, nocą powinna wzrastać do 80%, co można uzyskać, regularnie zraszając terrarium. Zaleca się stosowanie świetlówek UV. Żywienie. Dorosłym osobnikom podaje się wszelkie owady odpowiedniej wielkości, a kijankom zazwyczaj płatkowane pokarmy dla ryb. Zaleca się też stosowanie dodatków mineralno-witaminowych.

Hyperolius marmoratus

Rozród. Samce pięknie, donośnie śpiewają w czasie godów. Samice składają pakiety jaj, liczące po 300-400 sztuk, tuż nad powierzchnią wody, zazwyczaj na zwieszających się liściach i korzeniach roślin. Po 10-21 dniach z jaj wylęgają się kijanki, które wpadają do wody, najczęściej z deszczem. Są bardzo żarłoczne i stosunkowo szybko się rozwijają (krócej niż 6 miesięcy). Ich metamorfoza dokonuje się w ciągu 6-8 tygodni. Uwagi. Żaba ta ma bardzo zmienne ubarwienie, co zresztą sugeruje jej angielska nazwa ( Painted reed frog, tj. „ma-

lowana żaba trzcinowa"). W obrębie gatunku rozróżnia się kilka odmian (lub

podgatunków - systematyka wciąż sporna). Jej wydzielina skórna jest silnie toksyczna, więc może stanowić zagrożenie dla innych płazów.

Mantella madagascariensis

(CITES)

Wygląd. Jest to niewielka żaba, osiągająca 2,5-3,2 cm długości. Ubarwienie ma zmienne, przeważnie czarne lub ciemnobrązowe, przy czym przednie kończyny są zazwyczaj jasnożółte bądź jasnozielone i tą samą barwą jest obrzeżona głowa. Kończyny tylne są żółte lub pomarańczowe z licznymi czarnymi plamami. Niekiedy żółte, pomarańczowe, zielone lub czerwone mogą być także boki ciała. Występowanie. Zamieszkuje wschodnią oraz zachodnią cześć Madagaskaru, gdzie zasiedla zarośla i lesiste obszary położone na wysokości 500-1200 m n.p.m. Wymagania. Obszerne terrarium (80x x40x50 cm) nadaje się do trzymania kilku dorosłych żab. Jako podłoże stosuje się kilkucentymetrowej grubości warstwę torfu lub włókna kokosowego. Zbiornik urządza się korkiem, płatami kory, gałęziami do wspinaczki i niewielkimi otoczakami oraz korzeniami. Należy go też gęsto obsadzić wilgociolubnymi roślinami i umieścić wewnątrz niewielki płytki basen ze stale czystą wodą. W naturze od kwietnia do października temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 20-28°C, a w nocy 16-22°C. Od listopada do marca temperatura musi być nieco niższa, w granicach 15-20°C w dzień i 10-12°C w nocy. Konieczne jest regularne zraszanie terrarium letnią wodą Mantella madagascariensis

(zwłaszcza od października do czerwca, kiedy w ojczyźnie żab trwa pora deszczowa) oraz stosowanie świetlówek emitujących promienie UV. Pokarm. Rozmaite drobne owady, przy czym zazwyczaj są to muszki owocowe i niewielkie świerszcze. Należy także podawać płazom preparaty mineralno-witaminowe. Rozród. Dymorfizm płciowy u tego gatunku jest słabo zaznaczony: samice zazwyczaj są nieco okrąglejsze niż samce. Samica składa 20-100 jaj pod skałami, korzeniami lub w norach ziemnych, tak by miały osłonę przed promieniami słońca. W terrarium po kilku dniach należy zanurzyć je w płytkiej wodzie o temperaturze 20-23°C. Kijanki są wszystkożerne, a mniej więcej po 2 miesiącach rozwoju następuje ich metamorfoza. Uwagi. Jako zwierzę terytorialne, żabę tę trzeba trzymać w dużych terrariach. Jest ona również podatna na stres. Podobnie jak inne gatunki z rodzaju Mantella podlega wymaganiom CITES.

Chwytnica czerwonooka (kolorowa)

Agalychnis callidryas

Wygląd. Jest to jeden z najpiękniejszych płazów trzymanych w niewoli. Smukła budowa ciała i długie kończyny kontrastują z dużą głową i olbrzymimi, rubinowoczerwonymi oczyma. Samice osiągają zaledwie 7 cm długości, zaś samce są jeszcze mniejsze, i dorastają do 5,5 cm. Dominującą barwą ciała jest szmaragdowa zieleń, która na bokach ciała i wewnętrznej stronie ud przechodzi w intensywny błękit. Na bokach ciała widnieje kilka pionowych czarnych plam, czasami żółto obrzeżonych. Palce wszystkich kończyn są pomarańczowe i zakończone przylgami, zaś brzuch biały. Występowanie. Żyje w koronach drzew i wśród porastających je epifitów tropikalnego lasu deszczowego od Panamy do Meksyku w Ameryce Środkowej. Wymagania. Zaleca się trzymanie jej w wysokim terrarium o mikroklimacie

Ciało chwytnicy czerwonookiej gra jaskrawymi barwami...

w typie tropikalnego lasu deszczowego, obficie obsadzonym roślinami, z dużą liczbą gałęzi i kryjówek. Podłoże najczęściej stanowi mech lub torf, konieczny jest też odpowiedni basen. Temperatura podczas pory suchej powinna wyno...ale gdy skuli się na liściu, staje się niemal niewidoczna

68

PŁAZY

sic 28-32°C, z nocnymi spadkami do 18-2 2 °C, a wilgotność 50-70%. Chcąc pobudzić zwierzęta do godów, trzeba stworzyć im warunki typowe dla pory deszczowej, z temperaturą 24-28°C w ciągu dnia i 16-20°C w nocy oraz wilgotnością w granicach 90-100%, co można osiągnąć, często zraszając terrarium oraz podnosząc poziom wody w basenie. Pokarm. Rozmaite owady odpowiedniej wielkości. Kijanki filtrują odpowiednio drobny pokarm z wody. Rozród. W warunkach zbliżonych do naturalnej pory deszczowej intensywnie karmione chwytnice przystępują do godów. Samica składa jaja w pakietach liczących nawet ponad 60 sztuk, na dużych liściach zwieszających się nad wodą. Po 48-72 godzinach kijanki uwalniają się z osłonek jajowych i spadają wprost do wody, gdzie intensywnie żerują. Metamorfoza następuje mniej więcej po 100 dniach. Uwagi. Chwytnica jest bardzo wrażliwa na nieodpowiednie warunki utrzymania, zwłaszcza w razie braku odpowiedniej higieny staje się podatna na choroby.

Drzewołazy, liściołazy (CITES) Dendrobates sp., Phyllobates sp. Wygląd. Do drzewołazów zalicza się niewielkie żaby o kontrastowym, bardzo żywym ubarwieniu. Do najczęściej hodowanych należą przedstawiciele gatunku Dendrobates azureus, o lazurowobłękitnym grzbiecie z licznymi ciemnoniebieskimi, granatowymi lub niemal czarnymi plamkami. Kończyny ich są ciemnoniebieskie lub granatowe. Często spotykany w hodowlach drzewołaz złocisty (Dendro-

Dendrobates auratus

bates auratus) jest czarny, ozdobiony licznymi żółtymi lub jasnozielonymi, wydłużonymi plamami tworzącymi swoistą mozaikę. Inny popularny gatunek - Dendrobates leucomelas jest także czarny, z trzema żółtymi poprzecznymi pasami na grzbiecie: na wysokości głowy i obu par kończyn. Na pasach tych są widoczne liczne czarne plamki. Bardzo atrakcyjne ubarwienie ma Dendrobates lehmanni, o naprzemiennie ułożonych czarnych i jasnoczerwonych poprzecznych pasach. W hodowlach spotyka się także Dendrobates fantasticus, o pomarańczowej głowie i czarnej reszcie ciała, pokrytej mozaiką połączonych ze sobą żółtych i jasnozielonych plam. Równie atrakcyjne są liściołazy, czyli gatunki z rodzaju Phyllobates, spośród których najczęściej spotykany jest Phyllobates vittatus o zielonkawobrązowym lub zielonkawoczarnym ciele z dwoma pomarańczowymi pasami biegnącymi od nosa przez cały grzbiet. Niekiedy tylko grzbiet jest czarny z 2 jasnymi pasami, a reszta ciała zielonkawa z licznymi plamkami. Inny gatunek - Phyllobates terribilis jest cytrynowożółty z ciemniejszym spodem ciała. Trzeba jednak pamiętać, że ubarwienie tych żab jest bardzo zmienne, nawet w obrębie jednego gatunku. Ich barwy nie mają charakteru maskującego, ale wręcz przeciwnie, są wyraźnym sygnałem ostrzegawczym

Dendrobates azureus

dla potencjalnych napastników, oznaczającym „nie ruszaj mnie - jestem trująca i niejadalna". Występowanie. Występują w deszczowych lasach tropikalnych Ameryki Środkowej oraz północnej części Ameryki Południowej. Wymagania. Te małe żabki, nazywane czasami żywymi klejnotami lasów tropikalnych, należy trzymać w terrarium średniej wielkości. Z uwagi na konieczność utrzymywania bardzo wysokiej wilgotności (80-100%) w charakterze podłoża można użyć keramzytu, na wierzchu układając torf i mech. Jako że te drobne żabki nie niszczą roślinności, można obficie obsadzić zbiornik roślinami tropikalDendrobates leucomelas

Aksolotl meksykański (CITES)

Ambystoma mexiconum

Phyllobates vittatus

nymi, wilgocio- i ciepłolubnymi, tak by urodą dorównywał akwarium holenderskiemu. Na podłożu należy położyć kawałki kory, aby zwierzęta miały liczne kryjówki. Dla większości gatunków optymalna temperatura w ciągu dnia wynosi 22-27°C, w nocy nieco mniej. Ponieważ jednak każdy gatunek może mieć trochę inne preferencje termiczne, chcąc trzymać je razem, powinniśmy dokładnie sprawdzić wymagania każdego z nich. Wysoką wilgotność pozwala utrzymać częste zraszanie lub zamgławianie terrarium. Samce są silnie terytorialne, toteż w jednym terrarium można trzymać grupę złożoną z jednego samca i kilku samic. Można również stworzyć terrarium kilkugatunkowe, ale wówczas trzeba dobrać takie gatunki, które w naturze zasiedlają nieco odmienne siedliska (na przykład nadrzewny i naziemny), by zwierzęta nie konkurowały ze sobą. Pokarm. Pożywieniem ich są rozmaite drobne owady, przy czym w praktyce często podaje się muszki owocowe, mszyce i niewielkie świerszcze. Rozród. Jeszcze kilkanaście lat temu drzewołazy stanowiły „mroczny przedmiot pożądania" wielu terrarystów, ponieważ możliwość pozyskania zwierząt do hodowli, uważanej za bardzo trudną, graniczyła z cudem. W tej chwili przynajmniej

kilka podstawowych gatunków jest stosunkowo łatwo dostępnych, a osobniki znajdujące się w handlu nie pochodzą z odłowu, lecz z wielopokoleniowych hodowli terraryjnych. Dzięki temu są lepiej przystosowane do życia w terrarium, a ponieważ warunki utrzymania stale się doskonali, ich rozmnożenie nie przedstawia już tak wielkich trudności. Samice składają kilka do kilkunastu jaj, w naturalnym środowisku głównie w rozetach liściowych ananasowatych (bromelii). W terrarium jednak wystarczą im płytkie szklane szalki lub inne płytkie naczynka (na przykład plastikowe pojemniki po kliszach fotograficznych). Kijanki wylęgają się po 10-15 dniach, po czym samiec przenosi je na grzbiecie do najbliższego miejsca z wodą, w której po 2-4 miesiącach rozwoju przeobrażają się. W ciągu roku - półtora osiągają dojrzałość płciową. Uwagi. Wydzielina gruczołów skórnych większości gatunków w środowisku naturalnym jest bardzo silnie trująca, ale tylko u nielicznych oddziałująca na ssaki. Mimo to według niektórych źródeł wydzielina skórna tylko jednego małego osobnika Phyllobates terribilis jest w stanie uśmiercić kilka osób. Niebezpieczne są jednak tylko zwierzęta pochodzące ze środowiska naturalnego, ponieważ wytwarzanie toksyn jest związane ze specyficzną dietą tych żab, w dużej mierze opartą na mrówkach i termitach różnych gatunków. Osobniki znajdujące się w hodowli amatorskiej nie są w stanie jej wydzielać.

Wygląd. Płaz ten osiąga 30 cm długości. Ciało ma dość masywne, głowę spłaszczoną oraz (u neotenicznych larw) 3 pary skrzeli zewnętrznych. Ogon jest silny, bocznie spłaszczony, z wyraźnie zaznaczoną płetwą grzbietową. Ubarwienie ciemnopopielate lub brązowe z licznymi czarnymi plamami. W hodowli bardziej popularne od osobników o naturalnym ubarwieniu są zwierzęta albinotyczne, bladokremowe z intensywnie różowymi skrzelami. Występowanie. Zamieszkuje wyłącznie kilka meksykańskich jezior: Xochimilco, Chalco, Mixqvic.

Aksolotl meksykański formy albinotycznej

Osobnik albinotyczny z dwoma ubarwionymi normalnie

Wymagania. Minimalne wymiary akwarium wynoszą 50x40x40 cm, aczkolwiek zbiornik powinien być w miarę możności obszerniejszy. Dno należy wysypać piaskiem lub drobnym żwirem, na którym powinny spoczywać kamienie i korzenie. Akwarium obsadza się roślinami wodnymi. Jako że wymagana temperatura wody wynosi 15-22°C, przeważnie nie jest potrzebne dodatkowe ogrzewanie. Pokarm. Aksolotle żywimy skrobanym mięsem wołowym, można im także podawać dżdżownice. Wylęg jest bardzo żarłoczny, karmimy go planktonem wodnym i siekanymi rurecznikami, z czasem podając coraz większy pokarm. Trzymając razem więcej zwierząt, należy zwrócić szczególną uwagę na ich regularne karmienie, ponieważ głodne osobniki atakują się wzajemnie, uszkadzając sobie kończyny i płetwy ogonowe. Rozród. Samica składa do 500 jaj w postaci galaretowatych kłębów, które przyczepia do roślin wodnych. Młode larwy pojawiają się po upływie 2-3 tygodni i mają wtedy niewiele ponad centymetr długości. Dobrze żywione, szybko rosną i po roku osiągają wielkość 16-20 cm, a zdolne do rozrodu stają się przed osiągnięciem wieku 2 lat. Uwagi. Aksolotl należy do zwierząt neotenicznych, to znaczy takich, których larwy są zdolne do rozrodu. Za pomocą zmiany warunków środowiskowych lub (i) stymulacji hormonalnej można wywołać przeobrażenie larw w zwierzęta do-

rosłe, oddychające płucami jak inne płazy. Dożywa 25 lat. W Meksyku aksolotl jest zwierzęciem konsumpcyjnym.

Traszka Waltla Pleurodeles walti

Wygląd. Traszka ta dorasta nawet do 30 cm. Ma charakterystyczny wygląd: głowę stosunkowo płaską, tułów krępy, kończyny dość krótkie, a ogon nieznacznie bocznie spłaszczony, długością zbliżony do reszty ciała. Ubarwienie szare lub brą-

Traszka Waltla widziana z góry prezentuje specyficzne kształty ciała

zowe, spód ciała jaśniejszy z licznymi plamkami. Na bokach ciała widać 8-10 niewielkich pomarańczowych guzków, będących w istocie gruczołami jadowymi. Występowanie. Zamieszkuje zbiorniki wodne na terenie Hiszpanii, Portugalii i północnej części Maroka.

Osobnik widziany z boku wygląda dość typowo

Wymagania. Wymaga akwarium, choć niektórzy utrzymują ją w paludarium. Zbiornik powinien mieć pojemność co najmniej 70 I i głębokość około 40 cm. Woda, o temperaturze 17-23°C, powinna być czysta i dobrze natleniona. W temperaturze ponad 26°C traszka stara się wyjść na ląd, toteż należy jej urządzić część lądową, a przynajmniej zadbać o to, aby po powierzchni wody pływały kawałki kory lub styropianu. Zbiornik powinien być gęsto obsadzony roślinami, które zapewnią zwierzętom naturalne kryjówki. Pokarm. Dorosłe traszki zjadają larwy ochotek, dżdżownice, niewielkie ryby, a także paski mięsa. Młode karmi się dafniami oraz larwami solowca, a także siekanymi rurecznikami. Rozród. Po zakończeniu zimowania traszki przystępują do godów, których widoczną oznaką są m.in. tańce godowe. Samica składa 200-500 jaj w ciągu kilku tygodni. W zależności od temperatury wody po 6-14 dniach inkubacji młode opuszczają osłony jajowe i zaczynają intensywnie żerować. Kijanki są bardzo żarłoczne, toteż nierzadko dochodzi do wzajemnych okaleczeń, które jednak szybko się goją. Po upływie 3-6 miesięcy, kiedy osiągną długość około 8 cm, młode przechodzą metamorfozę. Uwagi. Można trzymać kilka osobników w jednym akwarium, ale muszą one być zbliżonej wielkości, ponieważ mają skłonności do kanibalizmu.

Traszka japońska (ognista)

Traszka japońska

Cynops pyrrhogaster

Wygląd. Jest to niewielka traszka: samce osiągają 8-14 cm, a samice 10-13 cm długości. Ubarwienie ma brązowo-czarne, przy czym spód ciała jest pomarańczowy lub czerwony z licznymi ciemnymi plamkami, tworzącymi mozaikowy wzór. W zależności od miejsca występowania danej populacji, wzór na spodzie ciała jest nieco odmienny. Występowanie. Zamieszkuje stawy, pola ryżowe, bagna i strumienie, a także wszelkie wody stojące i wolno płynące wysp południowej części Japonii.

Wymagania. Grupę tych zwierząt należy trzymać w akwaterrarium lub akwarium, z którego będą mogły wyjść na ląd. Zbiornik powinien być obsadzony licznymi roślinami, jako podłoże najczęściej stosuje się żwir lub piasek. Wystroju mogą dopełniać korzenie częściowo wystające nad powierzchnię wody oraz stabilnie umocowane kamienie. Woda powinna być czysta i dobrze natleniona, a część lądowa obsadzona mchem, z kawałkami kory i wilgociolubną roślinnością. Właściwa temperatura wody wynosi 14-20°C.

Chcąc pobudzić zwierzęta do godów, trzeba na kilka tygodni obniżyć im temperaturę do 5-10°C, a nawet przetrzymać je przez ten czas w lodówce. Pokarm. Larwy ochotek, dżdżownice, niewielkie ryby, a także paski mięsa. Młode karmi się dafniami oraz larwami solowca, a także siekanymi rurecznikami. Rozród. Samica składa nawet 200 jaj, które przyczepia do roślin wodnych. Larwy wylęgają się po 2-4 tygodniach, a przeobrażają po kolejnych 12-16. Uwagi. Traszka ta jest łatwa w hodowli, polecana początkującym. W handlu często spotyka się także traszkę chińską (Cynops orientalis), o podobnym ubarwieniu i wymaganiach, lecz nieco mniejszą.

Gady (Reptilia) Żółw stepowy (CITES)

Agrionemys horsfieldii

Wygląd. Żółw ten osiąga 28 cm długości i 2 kg masy ciała. Karapaks ma raczej płaski, jest żółtawobrązowy (ale może być także oliwkowożółty lub ciemnobeżowy) z pojedynczą ciemną plamą pośrodku każdej tarczki. Ma po 4 palce na wszystkich kończynach. Samce mają dłuższy i nieco wklęsły plastron. Występowanie. Występuje w Azji południowo-zachodniej i centralnej (na terenie byłych południowych republik Związku Radzieckiego oraz Iranu, Afganistanu, Pakistanu i części Indii). Jest aktywny w ciągu dnia - zazwyczaj wczesnym rankiem i o zmroku. Zamieszkuje suche, stepowe obszary oraz piaszczyste obrzeża pustyń o skąpej roślinności. Często spotykany także na terenach uprawnych. Wymagania. Należy go trzymać w przestronnym terrarium o grubej warstwie piaszczystego podłoża, z korzeniami i kamieniami. Konieczna jest także kryjówka i niewielki basen z wodą. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 25-30°C (miejscowo więcej), nocą około 20°C. Latem można tego żółwia trzymać w wolierze ogrodowej. Może on zimować w temperaturze około 10°C przez okres około 2 miesięcy. Pokarm. W naturze zjada rozmaite rośliny, z dodatkiem owadów różnych gatunków. W niewoli żywi się wszelkimi owocami i warzywami. Okresowo podaje się mu biały ser, mięso wołowe, podroby kurze oraz jaja na twardo. Rozród. W naturze samica składa 2-3 razy w roku po 5-12 jaj. W niewoli rozmnaża się go sporadycznie, z powodu niemożności zapewnienia mu odpowiednich do tego warunków. Inkubacja jaj w wymaganej temperaturze 27-30°C i wysokiej wilgotności trwa 60-110 dni. Uwagi. W środowisku naturalnym w czasie gorących letnich miesięcy żółw stepowy zapada w sen letni (tzw. estywację, trwającą do 3 miesięcy), a w miesiącach zimowych w sen zimowy (do 6 miesięcy).

Żółw stepowy

Żółw grecki, żółw śródziemnomorski (marokański) (CITES)

Testudo hermanni, Testudo graeca Wygląd. Przedstawiciele tych dwu gatunków różnią się bardzo nieznacznie: wyglądem tarczki nadogonowej, która u żółwia greckiego jest podwójna, a u śródziemnomorskiego pojedyncza, oraz tym, że żółw grecki ma kolec na końcu ogona. Oba dorastają do 25 cm. Karapaks mają silnie wypukły, plastron płaski, tylko u samców nieco wklęsły w tylnej części. Głowa jest masywna, szyja długa, wszystkie kończyny zakończone pięcioma palcami o mocnych, prostych pazurach. Karapaks jest jasnożółty, jasnobrązowy lub nawet oliwkowy, na środku każdej tarczy widnieje czarna lub ciemnobrązowa plama. Występowanie. Żółw grecki występuje na Półwyspie Bałkańskim, w południowych i centralnych Włoszech, południo-

wej Francji, wschodniej Hiszpanii oraz na Korsyce i Sardynii, a śródziemnomorski w północno-zachodniej i północnej Afryce, południowej części Półwyspu Iberyjskiego oraz na Bliskim Wschodzie: w Iranie i północno-zachodniej Turcji. Oba zamieszkują suche tereny trawiaste z usypiskami skalnymi. Aktywne w dzień. Wymagania. Należy je trzymać w przestronnym terrarium w suchym typie, o piaszczystym podłożu. W zbiorniku muszą się znajdować kamienie i korzenie, można także wprowadzić odporne rośliny. Konieczna jest kryjówka i niewielki pojemnik z wodą. Temperatura powinna wynosić 25-30°C w dzień, nieco mniej w nocy. Latem żółwie te można trzymać w wolierze ogrodowej. Zaleca się poddawanie ich kąpielom słonecznym, a w zimie stosowanie świetlówki UV. Pokarm. Pożywienie obu tych żółwi stanowią rośliny, a sporadycznie także drobne owady. W niewoli zjadają wszelkie Żółw grecki

Uwagi. Żółw ten jest stosunkowo rzadki w hodowli amatorskiej, polecany jedynie doświadczonym hodowcom. Według niektórych źródeł może żyć nawet ponad 20 lat.

Żółw pajączkowy (CITES) Pyxis arachnoides

Żółw śródziemnomorski

soczyste owoce oraz warzywa, liście mlecza, kwiaty koniczyny, kiełki. Dietę wzbogaca się serem białym, surowym mięsem, podrobami kurzymi, gotowanym na twardo jajkiem. Zaleca się podawanie dodatków mineralno-witaminowych. Rozród. Oba żółwie rozmnaża się sporadycznie; młode wylęgają się po 53-92 dniach inkubacji w temperaturze 29-30°C. Uwagi. Po żółwiu stepowym są to najpopularniejsze w Polsce żółwie lądowe.

Żółw egipski (CITES) Testudo kleinmanni

Wygląd. Jest to żółw średniej wielkości o mocno wysklepionym karapaksie, długości 10-12 cm, przy czym samice są większe od samców Ubarwiony jest jednolicie bladożółto lub żółtobrązowo. Osobniki z Libii są jaśniejsze od pochodzących z Egiptu i mają czarno obwiedzione płytki karapaksu. Osobniki młode są jednolicie żółte. Występowanie. Spotykany na terenach suchych i porośniętych ubogą roślinnością w północnej Afryce od Libii do południowego Izraela, a także w Egipcie.

Wymagania. Można go trzymać nawet w niedużym terrarium, o wymiarach 60x30x30 cm. Jako podłoże stosuje się 4-5-centymetrową warstwę piasku. W zbiorniku należy umieścić niewielkie kamienie, korzenie i kryjówkę, a także płytki basen z wodą. Temperatura w lecie powinna wynosić 28-32°C, miejscowo nawet do 40°C, z nocnym spadkiem o kilka stopni, w zimie 25-28°C, przy czym trzeba skrócić dzień świetlny. Wskazana jest niska wilgotność, na poziomie 50-60%, choć co roku na kilka tygodni podwyższa się ją mniej więcej do 70%, co odpowiada porze wilgotnej w naturalnym środowisku tych żółwi. Pokarm. Pożywienie stanowią wszelkiego rodzaju warzywa i owoce, a sporadycznie także jaja i niewielkie ilości mięsa. Ważna jest wysoka jakość produktów, gdyż żółw egipski jest wrażliwym zwierzęciem. Warto również stosować dodatki mineralno-witaminowe. Rozród. W naturze samice składają jaja, które są stosunkowo małe, od maja do czerwca, a młode wylęgają się w październiku lub listopadzie. Jaja inkubuje się w wysokiej temperaturze i niskiej wilgotności przez 12-16 tygodni. Żółw egipski

Wygląd. Długość karapaksu tych żółwi nie przekracza 10 cm, wskutek czego zalicza się je do najmniejszych żółwi lądowych świata. Na ciemnym tle pancerza mają żółty siatkowy wzór. Boczne płytki karapaksu są od dołu obwiedzione żółtym paskiem. Cały plastron jest jednolicie żółtawy i co stanowi wyjątek wśród żółwi lądowych, zaopatrzony w ruchomy przegub. Występowanie. Gatunek ten zasiedla południowo-zachodni Madagaskar w nadbrzeżnym pasie, sięgającym do 15 km Żółw pajączkowy

74

GADY

w głąb lądu. Zamieszkuje słabo porośnięte wydmy piaskowe oraz rejony stepowe pokryte niską roślinnością. Na tych ekstremalnie suchych terenach większe opady deszczu są rzadkością. Wymagania. Żółwia pajączkowego można trzymać jedynie w bardzo suchym terrarium średniej wielkości. Temperatura dzienna powinna wynosić 25-32°C, a miejscami nawet około 40°C. Konieczne jest doświetlanie promieniami UV. Pokarm. W naturze jego pokarmem są trawy i młode listki, ale w razie braku lepszego pożywienia, żółw nie gardzi nawet wysuszonymi odchodami krowimi, zawierającymi larwy owadów. W niewoli podajemy mu świeże owoce i warzywa z niewielkim dodatkiem mięsa. Wskazane jest wzbogacenie diety w wapń i podawanie preparatów mineralno-witaminowych. Rozród. O biologii, a zwłaszcza rozrodzie tych zwierząt wiemy niewiele. Z nielicznych obserwacji godów w naturze wiadomo, że przypadają one na okres od czerwca do sierpnia. Samica składa tylko jedno jajo. W terrariach raczej nie rozmnaża się tych żółwi. Uwagi. Żółw pajączkowy jest aktywny we wczesnych godzinach rannych i późnym popołudniem, jedynie w czasie deszczu wykazuje aktywność również w godzinach południowych. W chłodniejszej porze roku, od grudnia do maja, zwierzęta zakopują się w ziemi i odbywają zimowy spoczynek. Opisano trzy podgatunki: na południowym skraju zasięgu żyje P. a. oblonga, w rejonie Tulear P. a. arachnoides, a w okolicy Morombe P. a. brygooi. Jest to gatunek trudny w utrzymaniu, polecany jedynie doświadczonym terrarystom.

Żółw leśny (CITES) Chelonoidis (Geochelone) carbonaria Wygląd. Jest to duży żółw, którego karapaks osiąga 60 cm. Tarczki są czerwonobrunatne lub ciemnobrązowe, tylko środkowe jaśniejsze i mogą mieć barwę żółtawą. Głowa i szyja, a także kończyny są ciemnobrązowe lub czarne z niewielkimi czerwonymi albo pomarańczowymi plamkami.

Żółw leśny

Występowanie. Rozprzestrzeniony w Ameryce Południowej na wschód od Andów: w Kolumbii, Wenezueli, Gujanie, Surinamie, Gujanie Francuskiej, a także we wschodniej Brazylii aż po Paragwaj i północną Argentynę. Sporadycznie spotykany również na zachód od Andów, w zachodniej Kolumbii i wschodniej Panamie. Zamieszkuje głównie lasy, jest aktywny w ciągu dnia, bardzo ruchliwy i podejmuje dalekie wędrówki. Wymagania. Z uwagi na duże rozmiary wymaga bardzo przestronnego terrarium. Potrzebuje dużej wilgotności powietrza. Na podłoże najlepiej nadaje się torf, choć może być także piasek lub drobny żwir. Wystrój zbiornika powinny stanowić kamienie, kawałki kory i mchu (dość liczne) oraz duży, ale płytki basen. Zalecana temperatura w dzień wynosi 28-32°C, a w nocy o 1-4°C mniej. Należy stosować świetlówki emitujące promienie UV. Pokarm. Żółw leśny żywi się pokarmem roślinnym: pędami, liśćmi i owocami. W naturze zjada także owady, ślimaki, grzyby, a nawet padlinę. W niewoli oprócz rozmaitych warzyw i owoców trzeba mu więc czasami podawać również surowe mięso. Zaleca się stosowanie dodatków mineralno-witaminowych.

Rozród. W naturze samica składa 10-12 jaj, które zagrzebuje w liściach, w niewoli tego żółwia raczej się nie rozmnaża (przynajmniej w terrariach amatorskich). Uwagi. Jest to zwierzę wrażliwe i polecane tylko doświadczonym hodowcom.

Żółw lamparci (CITES) Geochelone pardalis Wygląd. Jest to jeden z najpiękniejszych żółwi, o silnie wypukłym karapaksie. Podstawowe ubarwienie jest żółte lub kremowe, a na tym tle występują liczne czarne plamy, czasami zlewające się w paski. Pośrodku niektórych płytek widnieje brązowa plama o regularnym kształcie, ciemniejąca ku środkowi. Żółw lamparci osiąga około 35 cm długości, choć literatura zawiera wzmianki o rekordowych egzemplarzach, dorastających nawet do 60 cm. Rozróżnia się dwa podgatunki (G. p. pardalis i G. p. babcocki) o nieco innym układzie plam. Występowanie. Występuje w zachodniej oraz południowo-wschodniej części Afryki: Sudanie, Somalii, Etiopii, Kenii, Ugandzie, Tanzanii oraz w kilku innych państwach. Podgatunek G. p. babcocki zasiedla tereny położone dalej na południe i jest rzadszy w hodowlach amatorskich. Oba zamieszkują tereny suche, sa-

Żółw lamparci - osobnik młody (po lewej) i dorosły (po prawej)

wanny pokryte krzaczastą roślinnością i trawami. W górach spotykane do wysokości 1800 m n.p.m. Wymagania. Dla żółwia lamparciego najlepiej nadaje się duża woliera lub przestronne terrarium, zapewniające mu odpowiednią ilość ruchu. Podłoże powinno być piaszczyste, z płaskimi kamieniami, niewielkimi korzeniami oraz płytkim pojemnikiem z wodą. Zalecana temperatura wynosi w ciągu dnia 28-33°C, miejscami nawet więcej, w nocy zaś około 25°C. Pokarm. W diecie przeważają trawy i inne dostępne rośliny; sporadyczny dodatek stanowią owoce i nasiona. Częstym błędem pielęgnacyjnym jest podawanie mu w niewoli zbyt dużej ilości soczystych owoców i warzyw. Powinien otrzymywać głównie liście i pędy (w tym różne zioła, np. mlecz), a sporadycznie można mu podawać owoce oraz niewielkie ilości

mięsa. Zaleca się stosowanie dodatków mineralno-witaminowych. Rozród. W naturze samica składa do 30 jaj (zazwyczaj jednak 5-15). W temperaturze 30-31°C ich inkubacja trwa 120-150 dni. W hodowli rzadko dochodzi do rozrodu. Uwagi. Żółw lamparci jest aktywny w ciągu dnia, ale w zbyt wysokiej temperaturze zapada w letnie odrętwienie (estywację). Jest to zwierzę dla doświadczonych hodowców.

Żółw promienisty (CITES) Astrochelys (Geochelone) radiata Wygląd. Żółw ten należy do najbardziej efektownych. Osiąga 50 cm długości, karapaks ma mocno wysklepiony, podstawowej barwy ciemnobrązowej lub czarnej. Na tym tle na każdej płytce pancerza

Żółw promienisty

występują żółte paski, rozchodzące się promieniście od środka lub dolnego brzegu płytki. Młode zaraz po wylęgu są jednolicie czarne, wkrótce jednak zyskują wzór charakterystyczny dla dorosłych. Występowanie. Występuje w suchym buszu oraz na trawiastych stepach, tylko w południowej części Madagaskaru i na okolicznych wysepkach. Wymagania. Wymaga obszernego terrarium, ponieważ osiąga duże rozmiary i lubi spacerować. Jako podłoża najczęściej używa się zmielonej kory lub mieszaniny piasku z torfem. Na wierzchu należy umieścić kamienie lub kawałki kory. Konieczny jest też pojemnik z wodą. Zalecana temperatura w dzień wynosi 30-32°C, nocą 25-26°C. Pokarm. W diecie tego żółwia przeważają trawy i inne dostępne rośliny, sporadycznie zjada owoce i nasiona. Często w niewoli otrzymuje zbyt dużo soczystych owoców i warzyw, podczas gdy w jego diecie powinny dominować liście i pędy (w tym różne zioła, np. mlecz).

Sporadycznie można mu podawać owoce oraz niewielkie ilości mięsa. Zaleca się stosować dodatki mineralno-witaminowe. Rozród. Samica składa 3-15 jaj, młode wylęgają się mniej więcej po 115 dniach inkubacji. W naturze samice składają jaja w okresie od lutego do kwietnia, a młode pojawiają się około 10 miesięcy później. Uwagi. Żółw promienisty jest aktywny w godzinach rannych i wieczornych. Można go polecić tylko bardzo doświadczonym hodowcom. Obecnie jest w środowisku naturalnym tak rzadki, że podlega ścisłej ochronie (CITES). Był bowiem wybijany w celach konsumpcyjnych, wskutek czego w ciągu ostatnich 10 lat jego populacja zmniejszyła się aż o 20%.

Terapena karolińska (CITES) Terropene carolina

Wygląd. Terapenę karolińską zalicza się do grupy żółwi pudełkowych, które na skutek specyficznej budowy pancerza mogą go szczelnie zamknąć. Karapaks jest silnie wysklepiony, może osiągać 15 cm długości. Ubarwienie jest ciemnobrązowe z jaskrawymi żółtymi paskami i plamkami. Rozróżnia się kilka podgatunków, o nieco odmiennym układzie plam i pasków. Samce mają tęczówki oczu czerwone, a samice brązowe. Występowanie. Występuje w Ameryce Północnej na terenie południowo-wschodniej Kanady oraz we wschodnich stanach USA. Podobnie jak inne terapeny, jest żółwiem błotnym, który zaadaptował się do życia w środowisku suchym. Często przebywa w lasach, w pobliżu rzek i strumieni, czasami wchodzi do wody. Rzadziej spotykana na terenach otwartych, takich jak łąki czy słabo porośnięte wzgórza. Jest aktywna rano i wieczorem. Wymagania. Wymaga przestronnego terrarium o torfowym podłożu. W zbiorniku należy umieścić niewielkie kamienie i kawałki kory oraz mech, a także płytki basen. Temperatura w dzień powinna wynosić 26-30°C, w nocy nieco mniej. Wskazana jest umiarkowana wilgotność powietrza. Pokarm. W środowisku naturalnym żywi się owadami, dżdżownicami, ślimakami, a także owocami, nasionami i grzy-

Terapena karolińska

bami. W niewoli podstawą jej diety są różne soczyste części roślin (warzywa i owoce) z dodatkiem mięsa. Warto także podawać jej owady. Rozród. W naturze zimuje gromadnie w samodzielnie wygrzebanych jamach. Wiosną odbywa gody, po czym samice składają w czerwcu lub lipcu po 2-7 jaj. W terrariach amatorskich jest rzadko rozmnażana. Uwagi. Jest to zwierzę delikatne, wymagające pewnego doświadczenia od hodowcy.

Żółw czerwonolicy (ozdobny) (CITES) Trachemys scripta

Wygląd. Osiąga długość 28 cm, karapaks ma stosunkowo mało wypukły. Ubarwienie zmienne, uzależnione od wieku zwierzęcia. Młode są zielone z żółtawozielonym obrzeżeniem każdej płytki pancerza, jaśniejącej do środka. Na ciele występują naprzemiennie jasne i ciemne wąskie pasy. Osobniki dorosłe są brązowe, z mniej widocznym wzorem. W handlu są dostępne żółwie podgatunku Trachemys scripta elegans, o szerokim poma-

rańczowoczerwonym pasie na bokach głowy i szyi (biegnącym od oka), od którego pochodzi nazwa gatunkowa. Występowanie. Występuje w północno-wschodnim Meksyku oraz w środkowych i wschodnich stanach USA. Zawleczony do Europy, wskutek nieodpowiedzialnych działań terrarystów, wypiera obecnie z siedlisk rodzimego żółwia błotnego i niszczy rodzimą faunę. Zamieszkuje wszelkiego rodzaju stojące wody (stawy, jeziora), a także rzeki o wolnym nurcie oraz mo-

Młody żółw czerwonolicy (karapaks i plastron) i dorosły osobnik podgatunku T. s. elegans

Żółw sundajski (kuora)

(CITES)

Cuora amboinensis

czary i bagniska. Potrafi doskonale pływać i nurkować, ale lubi wychodzić na ląd, gdzie zażywa kąpieli słonecznych. Wymagania. Należy go trzymać w akwaterrarium o dużej części wodnej, gdzie warto ułożyć korzeń częściowo wystający nad powierzchnię wody. Jeżeli nad nim umieścimy promiennik, stanie się to ulubionym miejscem żółwia, który będzie się tam wygrzewał. Podłoże w części lądowej (która jest konieczna, a chowanie tego żółwia w akwariach w całości wypełnionych wodą jest powszechnym błędem) powinna stanowić mieszanina piasku z torfem. Zbiornik należy obsadzić roślinami błotnymi i umieścić w nim kamienie. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 25-30°C, w nocy nieco mniej, temperatura wody 22-27°C. Woda musi być dobrze filtrowana. Pokarm. W niewoli podaje się młodym osobnikom owady (początkowo np. larwy ochotki), a także rureczniki, z czasem

wzbogacając dietę o ryby, dżdżownice, mięso wołowe itp. Pokarm ten powinny uzupełniać rośliny (zwłaszcza dla młodych osobników), np. sałata lub rośliny akwariowe, a także suche pokarmy dla żółwi wodnych oraz preparaty mineralno-witaminowe. Rozród. W niewoli rozmnażany raczej sporadycznie. W naturze samica składa 4-20 jaj, których inkubacja w temperaturze 28-30°C trwa do 103 dni. Uwagi. Jest to najpopularniejszy żółw wodny dostępny w handlu. Ma on dość duże tempo wzrostu. Rozróżnia się kilkanaście podgatunków. Wiele tych zwierząt dostało się do środowiska naturalnego w Europie, wypuszczone przez pseudoterrarystów, i obecnie stanowi duże zagrożenie dla rodzimych gatunków zwierząt. Właśnie z powodu potencjalnej inwazyjności, mimo że nie jest to gatunek ginący, w wielu państwach podlega obowiązkowi rejestracji. (CITES, załącznik D).

Wygląd. Żółwie sundajskie dorastają do 30 cm. Karapaks mają dość silnie wysklepiony, czarny i lśniący, ciało szarożółte, z żółtymi paskami na głowie. Ciemnobrązowy plastron ma budowę umożliwiającą szczelne zamknięcie skorupy. Występowanie. Zamieszkuje południowo-wschodnią Azję: stojące i wolno płynące wody, tereny bagienne i pola ryżowe. Wymagania. Wymaga obszernego terrarium z dużym basenem lub przestronnego akwaterrarium. Temperatura wody powinna wynosić 25-26°C, powietrza w granicach 25-30°C, miejscami więcej. Zwierzę to jest bardzo wrażliwe na przechłodzenie: już spadek temperatury do 18°C może być dla niego groźny w skutkach. W basenie powinny znajdować się płaskie kamienie i kawałek korzenia wystający nad wodę. Nad korzeniem lub nad częścią lądową należy zainstalować promiennik ciepła, a wówczas będzie to miejsce wypoczynku gada.

Żółw sundajski

Pokarm. Jest to żółw wszystkożerny, więc dieta powinna składać się w połowie z pokarmów mięsnych (małe ryby słodkowodne, ślimaki, dżdżownice, wołowe serce i wątroba) i z roślinnych (liście mniszka lekarskiego i cykorii, pomidory, banany). Rozród. W naturze gody odbywają się w listopadzie, a samica składa 2-5 jaj od kwietnia do czerwca. Podstawą sukcesu hodowlanego jest trzymanie oddzielnie samca i samicy. Przed okresem rozrodu należy nieznacznie podnieść temperaturę w terrarium, po czym przenieść samicę do samca. Złoży ona jaja 3 miesiące później. Po inkubacji w temperaturze 28-29°C trwającej 70-75 dni wylęgają się młode kuory. Uwagi. Duże wysklepienie karapaksu sprawia, że żółw ten nie jest dobrym pływakiem. Jest aktywny w ciągu dnia. W niewoli do niedawna był raczej rzadko rozmnażany, ale w ostatnich latach udaje się to coraz częściej, również polskim hodowcom.

Matamata

Chelus fimbriatus Wygląd. Ten duży żółw osiąga nawet 45 cm długości i masę prawie 11 kg. Trudno go pomylić z jakimkolwiek innym. Pancerz ma oliwkowobrązowy, z trzema rzędami rogowych guzów, palce kończyn spięte błoną pławną, głowę całkowicie trójkątną, o niewielkich oczach, zakończoną sterczącym do góry wyrostkiem z otworami nosowymi. Umożliwia to zwierzęciu oddychanie w niemal całkowitym zanurzeniu. Na bokach zarówno głowy, jak i szyi ma liczne frędzlowate wyrostki, które służą do wabienia potencjalnych ofiar. Młode osobniki są różowoczerwone. Występowanie. Zamieszkuje północne rejony Ameryki Południowej: Brazylię,

Wenezuelę i Gujanę. Zasiedla wolno płynące rzeki (np. Orinoko i Amazonkę) oraz bagniste rozlewiska, w których nieruchomo czatuje na nadpływające ofiary. Wymagania. Z racji osiąganych wymiarów wymaga bardzo dużego terrarium. Część lądowa może być niewielka, natomiast wodna powinna być obszerna, o różnej głębokości wody, przynajmniej częściowo takiej, aby żółw, spoczywając na dnie, mógł swobodnie oddychać powietrzem atmosferycznym. Odpowiednia temperatura wody wynosi 24-27°C. Pokarm. W naturze matamata poluje na ryby, płazy, okazjonalnie także na niewielkie ssaki i ptaki wodne. Czyhając na ofiarę, leży na dnie zbiornika, poruszając wyrostkami skórnymi, podobnymi do opadłych liści. Kiedy pojawi się potencjalna zdobycz, gwałtownie otwiera pysk, zasysając ją razem z wodą. Rozród. W terrariach amatorskich rozród udaje się sporadycznie. Samica skła-

Młody żółw matamata

Głowa dorosłego osobnika matamata

da 12-28 jaj od października do grudnia, a mniej więcej po 200 dniach inkubacji wylęgają się młode. Uwagi. Matamata jest agresywna, więc należy strzec się ugryzienia. W niewoli dożywa 15 lat. Jeszcze kilkanaście lat temu była żółwiem często spotykanym w naturalnym środowisku, ale na skutek wzrostu jego zanieczyszczenia jej liczebność zmniejszyła się i nadal maleje.

Żółw jaszczurowaty Chelydra serpentina

Wygląd. Jest to duży żółw, osiągający długość karapaksu 35 cm i masę nawet 15 kg. Karapaks ma silnie spłaszczony, z trzema rzędami rogowych guzów, z tyłu głęboko powcinany, plastron zredukowany do 10 tarcz. Ma dużą, masywną głowę i ostro zakończony pysk o bardzo silnych szczękach. Przednie kończyny ma-

ją po 5 palców, tylne po cztery. Wszystkie palce są połączone błoną pławną i zakończone długimi, silnymi pazurami. Charakterystyczny jest ogon, osiągający ponad 20 cm długości, ze spłaszczonym grzebieniem na powierzchni grzbietowej. Karapaks i całe ciało są brązowe lub oliwkowobrązowe w różnych odcieniach. Występowanie. Występuje w Ameryce Północnej (od Kanady), Środkowej i na północnych krańcach Ameryki Południowej. Najczęściej zamieszkuje płytkie muliste rzeki lub bagniska. Wymagania. Zaleca się utrzymywać tego żółwia w akwaterrarium o dużej części wodnej. Podłoże w części lądowej powinno być torfowe i zaopatrzone w kamienie lub kawałki korzeni. W części wodnej, o piaszczystym dnie, powinien się znajdować korzeń wystający częściowo nad powierzchnię wody. Woda powinna być filtrowana, o temperaturze 22-26°C. Pokarm. Jest to żółw drapieżny, o szerokim spektrum pokarmowym: poluje na ryby, żaby, jaszczurki i węże, a także niewielkie ptaki i pisklęta. Zjada również padlinę, a dietę uzupełnia roślinami. W niewoli młode karmi się początkowo owadami, a w miarę wzrostu dodaje się stopniowo dżdżownice, ryby, noworodki mysie, a także mięso wołowe i rybie. Rozród. W naturze samica składa 25-40 jaj w pobliżu wody i starannie przykrywa

Żółw jaszczurowaty

gniazdo ziemią i liśćmi. W niewoli gadów tych raczej się nie rozmnaża. Uwagi. Żółw jaszczurowaty nie jest dobrym pływakiem i zazwyczaj przebywa na dnie, nieruchomo czatując na zdobycz. Okresowo w poszukiwaniu pokarmu podejmuje wędrówki, często znacznie oddalając się od wody. Jest bardzo agresywny, a zaatakowany nie ucieka, lecz zaciekle się broni. Z uwagi na siłę nacisku jego szczęk ugryzienie może być groźne, toteż trzeba zachować dużą ostrożność, chwytając go (należy go trzymać za ogon i tylną cześć karapaksu). Ciekawe, że Indianie wykorzystywali go, uwiązanego na lince, do odnajdywania zwłok topielców.

Żółw wielkogłowy (CITES) Platysternon megacephalum

Żółw jaszczurowaty

Wygląd. Żółw ten ma charakterystyczny, bardzo atrakcyjny wygląd, ale w handlu jest rzadko spotykany. Dorasta do 18 cm. Ma nieproporcjonalnie dużą głowę, któ-

rą pokrywa jedna duża rogowa tarcza. Górna szczęka z przodu jest zakończona potężnym hakiem, co nadaje mu groźny wygląd. Ogon jest długi, pokryty gładkimi łuskami, kończyny zakończone długimi pazurami, karapaks średnio wypukły. Ubarwienie ciemnobrązowe lub oliwkowe, miejscami z nielicznymi jaśniejszymi plamkami. Młode mają piękny pomarańczowy plastron i zielony karapaks. Występowanie. Występuje w południowych Chinach, Birmie, Wietnamie, Laosie i na Półwyspie Indochińskim. Zamieszkuje zimne i szybko płynące strumienie oraz niewielkie rzeki o kamienistym dnie, przepływające przez zalesione wzgórza.

Wymagania. Wymaga obszernego akwaterrarium z dużą częścią wodną. Podłoże w części lądowej powinno być torfowe, wyposażone w kamienie lub kawałki korzeni. Część wodna musi mieć dno żwirowe i kamieniste oraz korzeń wystający nad wodę. Woda powinna być filtrowana, o temperaturze 13-23°C. Zalecana temperatura powietrza 15-22°C. Pokarm. W naturze żółw wielkogłowy poluje na rozmaite niewielkie zwierzęta: mięczaki, bezkręgowce, ryby. W niewoli młode karmi się początkowo owadami, później podaje im się dżdżownice, ryby, noworodki mysie, a wreszcie mięso wołowe i rybie. Warto stosować dodatki mineralno-witaminowe. Rozród. Samica składa w sezonie tylko 2 jaja. W niewoli sporadycznie udaje się go rozmnożyć, zazwyczaj gdy odłowione zapłodnione samice złożyły jaja.

Uwagi. W naturze w ciągu dnia żółw kryje się pod kamieniami w płytkiej wodzie lub wygrzewa się na słońcu, zawsze jednak w bezpośrednim sąsiedztwie wody. Jest aktywny o zmierzchu i w nocy, kiedy poluje. Zimuje na lądzie, w samodzielnie wykopanych jamach. Z uwagi na siłę nacisku szczęk jego ugryzienie może być groźne, więc zaleca się zachowanie dużej ostrożności w razie chwytania gada (należy go trzymać za ogon i tylną część pancerza).

Żółwik malowany (CITES) Chrysemys picta

Wygląd. W zależności od podgatunku (rozróżnia się cztery) osiąga od 18 nawet do 25 cm długości. Pancerz ma raczej płaski. Podstawowe ubarwienie jest oliwkowozielone lub oliwkowe w różnych odcieniach (aż do czarnego), z żółtymi lub pomarańczowymi plamami o różnym układzie na karapaksie i głowie. Występowanie. Obszar jego występowania sięga od południowej Kanady do Północnego Meksyku. Zasiedla on wody stojące (jeziora, stawy), także rzeki o powolnym nurcie. Preferuje spokojne zbiorniki, obficie porośnięte roślinnością wodną. Podejmuje niewielkie wędrówki w okolicach zbiornika, często wygrzewa się na słońcu. Osobniki na północnych krańcach zasięgu zimują na dnie wód (zagrzebane w mule) przez 4-6 miesięcy. Wymagania. Należy go trzymać w akwaterrarium o dużej części wodnej, która powinna mieć na dnie warstwę piasku

Żółwik malowany

i korzeń częściowo wystający nad powierzchnię (umieściwszy nad nim promiennik, stworzymy miejsce, gdzie żółw będzie się wygrzewał). Podłoże części lądowej powinien stanowić torf lub jego mieszanka z piaskiem, a wystrój - kamienie i rośliny błotne. Odpowiednia temperatura powietrza w dzień wynosi 22-28°C, w nocy nieco mniej. Temperatura wody 22-26°C. Zwierzę powinno zażywać kąpieli słonecznych lub być doświetlane świetlówką UV. Pokarm. Podobnie jak inne żółwie wodne, powinien otrzymywać w miarę wzrostu rozmaite owady wodne i ich larwy, dżdżownice, noworodki mysie, mięso rybie i wołowe. Dietę dopełnią rośliny (liście sałaty, rośliny wodne) oraz dodatki mineralno-witaminowe. Rozród. W środowisku naturalnym samica w czerwcu lub lipcu składa 6-20 jaj, które zakopuje w pobliżu wody. Wylęg następuje mniej więcej po 3 miesiącach. W niewoli raczej nie rozmnaża się tego żółwia. Uwagi. Oprócz żółwia czerwonolicego, jest najpopularniejszym żółwiem w chowie amatorskim. Z uwagi na potencjalną inwazyjność w wielu państwach podlega obowiązkowi rejestracji (CITES, załącznik D).

Żółw kilowaty

Graptemys pseudogeographica kohnii (Graptemys kohnii)

Wygląd. Samce dorastają przeważnie do 9-13 cm, a samice do 15-25 cm. Osobniki obu płci mają karapaks oliwkowy do brązowego, z ciemnobrązowymi guzkami pośrodku szczytowych płytek i niewyraźnym rysunkiem na pozostałych płyt-

Żółw kilowaty

kach, zanikającym z wiekiem. Ciało ich jest jasnoszare z licznymi kremowymi paskami na kończynach i szyi, na głowie zaś paski są jasnożółte i obwiedzione czarnym konturem.

Występowanie. Występuje na terenie Stanów Zjednoczonych w zachodniej części biegu rzeki Missisipi, głównie w stanach Iowa i Illinois, Arkansas, Montanie i Luizjanie, aż po Zatokę Meksykańską. Zamieszkuje rzeki, wolno płynące strumienie i jeziora z mulistym dnem, silnie porośnięte roślinnością wodną. Wymagania. Potrzebuje średniej wielkości akwaterrarium z niewielką częścią lądową, nad którą znajdzie źródło ciepła, pozwalające mu się wygrzewać. Temperatura wody powinna wynosić 25-26°C, a powietrza 24-28°C, pod promiennikiem zaś nawet 35°C. Wskazane jest umieszczenie nad wodą konaru, z którego żółwie będą mogły schodzić wprost do wody. Wskazane jest filtrowanie wody, ponieważ żółwie silnie ją zanieczyszczają. Można je utrzymywać w całorocznej aktywności, ale chcąc doprowadzić je do godów, należy im zapewnić 3-miesięczne zimowanie, obniżając temperaturę do 15°C i skracając dzień świetlny. Pokarm. W naturze poluje na owady, skorupiaki słodkowodne i ślimaki, zjada także rośliny wodne. W terrarium karmi się go gotowymi pokarmami dla żółwi, owadami i rurecznikami, wzbogacając dietę niewielką ilością pokarmu roślinnego.

Rozród. W naturze samica składa w czerwcu około 10 jaj. Ich inkubacja w temperaturze 28°C i wilgotności 80-90% trwa 57-63 dni. Uwagi. Jest to jeden z gatunków, których rola w terrarystyce będzie sukcesywnie wzrastać w miarę ograniczania dopływu do Polski żółwia czerwonolicego (Trachemys scripta elegans).

Pseudemys concinno Wygląd. Ten duży żółw w naturze dorasta nawet do 40 cm, choć w terrarium rzadko przekracza długość 20-30 cm. Dla samców są charakterystyczne długie pazury na przednich kończynach. Karapaks jest brązowy lub oliwkowy z kremowożółtymi znaczeniami. Ciało oliwkowozielone z kremowymi, a na głowie jasnożółtymi lub pomarańczowymi paskami. Karapaks młodych osobników jest niezwykle efektowny: zielony z intensywnie żółtym, wyraźnym rysunkiem. Występowanie. Występuje na terenie Stanów Zjednoczonych, we wszystkich stanach leżących na północ od Zatoki Dorosły osobnik Pseudemys concinna

Żółw kilowaty ma niezwykle atrakcyjnie ubarwiony spód ciała

Rozród. W naturze samice składają do 20 jaj od maja do lipca, a młode wylęgają się od sierpnia do września. W hodowli jaja inkubuje się w temperaturze 28°C przez 66-114 dni. Uwagi. W niewoli żółw Pseudemys concinna może dożyć nawet 40 lat. Jest atrakcyjnie ubarwiony i zyskuje coraz większą popularność.

Żółw zębobrzegi Cyclemys dentata

Młody żółw Pseudemys concinna

Meksykańskiej, od strony Oceanu Atlantyckiego od Florydy aż po Południową i Północną Karolinę, a także w Meksyku. Poszczególne podgatunki różnią się nieco zasięgiem. Zamieszkuje rzeki, strumienie i jeziora o mulistym dnie, bujnie porośnięte wodną roślinnością. Wymagania. Należy go trzymać w przestronnym akwaterrarium z niewielką częścią lądową. Temperatura powietrza powinna wynosić 24-30°C, pod promiennikiem nawet ponad 35°C, a wody 22-28°C. Dno zbiornika musi być piaszczyste, wystrój stanowią kamienie i korzenie, z których żółw może bezpośrednio schodzić do wody. Wskazane jest filtrowanie wody, ponieważ żółwie silnie ją zanieczyszczają. Pokarm. W naturze żółw ten poluje na owady, słodkowodne skorupiaki i ślimaki oraz zjada rośliny wodne. W niewoli otrzymuje gotowe pokarmy dla żółwi, owady i rureczniki, z niewielkim dodatkiem pokarmu roślinnego.

Wygląd. Jest to średniej wielkości żółw, osiągający 25 cm długości, o słabo wysklepionym karapaksie barwy brązowozielonej, oliwkowej lub niemal czarnej. Tylne brzegi skrajnych tarczek karapaksu wystają poza krawędzie sąsiednich, tworząc wrażenie ząbkowania. Plastron jest brązowy w różnych odcieniach, z czarnym rysunkiem. Ciało szarozielone. Występowanie. Jego zasięg obejmuje południowo-wschodnią Azję, m.in. Indie, Malezję, Indonezję, Tajlandię i Filipiny. Żółw zamieszkuje strumienie, rzeki o wolnym nurcie oraz silnie zarośnięte jeziorka. Wymagania. Należy go trzymać w akwaterrarium o dużej części wodnej, która powinna mieć na dnie warstwę piasku i korzeń częściowo wystający nad powierzchnię (nad nim trzeba zawiesić promiennik). Podłoże części lądowej powinien stanowić torf lub jego mieszanka z piaskiem, należy tam umieścić kamienie i posadzić rośliny błotne. Właściwa temperatura powietrza w dzień wynosi 22-28°C, w nocy nieco mniej. Temperatura wody 22-26°C. Woda powinna być dobrej jakości, stale filtrowana. Należy stosować świetlówki emitujące promienie UV. Żółw zębobrzegi

Pokarm. W naturze żółw poluje na owady, słodkowodne skorupiaki, ślimaki, ryby, a także rośliny wodne. W hodowli podaje mu się gotowe pokarmy dla żółwi, owady i rureczniki, wzbogacając dietę niewielką ilością pokarmu roślinnego. Jako nieduży dodatek można sporadycznie dawać mu słodkie owoce i warzywa. Rozród. Osobniki oferowane w sklepach pochodzą najczęściej z ferm w Azji południowej, gdzie żółwie są rozmnażane półdziko. Uwagi. Od chwili ograniczenia importu żółwia czerwonolicego do Polski gatunek ten zyskuje coraz większą popularność.

Żółw hełmogłowy (CITES) Pelomedusa subrufa

Wygląd. Przeważnie żółwie te dorastają do 25 cm, choć największe znane osobniki osiągały 30 cm i ważyły ponad 2 kg. Ubarwienie mają od ciemnooliwkowego poprzez szaro-brązowe i brązowawe aż do prawie czarnego, w zależności od podgatunku. Karapaks ich jest umiarkowanie wypukły, plastron zazwyczaj jaśniejszy pośrodku, często brunatny z lekkim rozjaśnieniem. Występowanie. Gatunek ten występuje niemal w całej Afryce na południe od Sahary, w rzekach i wodach stojących. Poszczególne podgatunki zasiedlają różne części zasięgu. Żyje nie tylko w wodzie, ale także w jej bezpośrednim sąsiedztwie, często na widnych leśnych polanach w bliskości strumienia lub stawu śródleśnego. Wymagania. Należy go trzymać w akwaterrarium z niewielką częścią lądową. Dno części wodnej powinien stanowić piasek, a wystrój - płaskie kamienie i korzenie. Odpowiednia temperatura wody wynosi 24-27°C, a jej głębokość powinna być

zbiornik dla młodych osobników może nawet być pozbawiony części lądowej. Temperatura wody powinna wynosić 26-30°C. Woda musi być dobrej jakości, dobrze filtrowana, a także doświetlana promieniami UV. Pokarm. Żółw dwupazurzasty jest zwierzęciem wszystkożernym, a w jego diecie pokarm roślinny i zwierzęcy zajmuje mniej więcej tyle samo miejsca. W naturze chętnie zjada dojrzałe figi, kiwi, a także owoce pandanu i innych tropikalnych roślin. W chowie sztucznym można je zastąpić bananami, gruszkami, jabłkami i drylowanymi śliwkami. Pokarm zwierzęcy stanowią ryby, owady i skorupiaki. Rozród. Biologia tego gatunku jest jeszcze mało poznana, a z racji dużych wymagań większych osobników rozród w terrariach amatorskich jest raczej mało realny. Wiadomo, że w warunkach naturalnych dojrzałe samice od września do listopada składają na lądzie od 7 do prawie 40 jaj w godzinach nocnych. Młode

Żółw miękkoskóry Żółw hełmogłowy

zmienna, aby żółw mógł w niej i całkowicie się zanurzyć, i leżeć prawie wynurzony. Wodę trzeba dobrze filtrować lub często zmieniać, aby stale była świeża. Pokarm. W naturze żółw hełmogłowy żeruje najchętniej wieczorem i zjada owady, ślimaki, ryby, płazy, małe gady, a okazjonalnie także niewielkie ssaki i rośliny wodne. W niewoli najczęściej karmi się go kawałkami ryb, owadami, a także noworodkami mysimi. Dietę można urozmaicać ślimakami, dżdżownicami, a także niekiedy wołowiną i gotowymi pokarmami granulowanymi oraz pokarmem roślinnym. Warto stosować dodatki mineralno-witaminowe. Rozród. Samica składa 5-16 jaj (aczkolwiek odnotowana rekordowa liczba wynosiła 42), młode wylęgają się mniej więcej po trzech miesiącach. Uwagi. Rozmnażanie w niewoli jest rzadkie, a osobniki oferowane w handlu najczęściej pochodzą z tropikalnych ferm, gdzie żyje i jest rozmnażany półdziko.

Żółw miękkoskóry (dwupazurzasty) (CITES) Carettochelys insculpta Wygląd. Jest to stosunkowo duży (osiągający długość nawet 55 cm i masę ponad 20 kg) wodny żółw. Charakterystyczną cechą jego budowy jest brak rogowej warstwy pancerza. Jej miejsce zajmuje gruba, mięsista skóra, pokrywająca płytki kostne. Głowa jest zakończona mięsistym ryjkiem, na którego końcu znajdują się otwory nosowe. Szeroko rozstawione palce (z których pierwszy i drugi, zarówno na przednich, jak i tylnych kończynach, jest zakończony pazurem) są połączone błoną pławną. Ubarwienie może być od oliwkowego poprzez jasno-szaro-brązowe do szarobrunatnego, z jaśniejszymi owalnymi plamkami na karapaksie. Występowanie. Zasiedla rzeki Nowej Gwinei i północno-wschodniej Australii. Młode osobniki spotyka się również na otwartym morzu w rejonie ujścia rzek. Wymagania. Potrzebują dużego basenu pozwalającego im swobodnie pływać;

wylęgają się po upływie 3-4 miesięcy Ich wzrost jest bardzo powolny. Uwagi. Osobniki trafiające do handlu pochodzą głównie z półdzikich hodowli w Azji południowo-wschodniej.

Żółwiak chiński Pelodiscus sinensis Wygląd. Jest to jeden z większych żółwiaków, dorastający do 33 cm i osiągający masę nawet 10 kg. Pancerz ma owalny i silnie spłaszczony, pokryty grubą, miękką skórą - podobnie jak u żółwiaków innych gatunków (a nie substancją rogową, jak u żółwi). Jego głowa jest wydłużona, pysk zakończony rodzajem ryjka. Karapaks i ciało są barwy oliwkowozielonej z żółtymi plamami. Kończyny wiosłowate, zakończone 3 pazurami. Samce mają nieco dłuższy ogon niż samice. Występowanie. Występuje we wschodnich Chinach, Japonii, Korei, na Tajwanie oraz w Rosji. Zasiedla rzeki i jeziora o piaszczystym dnie i poszarpanych brzegach. Potrafi doskonale pływać i nurkować. Aktywny w zależności od warunków, w dzień lub nocą, na ląd wychodzi sporadycznie. Zimuje zagrzebany w dnie zbiornika wodnego. Żółwiak chiński

Wymagania. Należy go trzymać w akwaterrarium z dużą częścią wodną. Część lądowa powinna mieć podłoże z piasku, z niewielkimi kamieniami. W części wodnej (która powinna być dość płytka) na dnie musi się znajdować kilkucentymetrowa warstwa piasku, aby zwierzę mogło się zagrzebywać. Odpowiednia temperatura wody wynosi 23-26°C, a powietrza 26-30°C z kilkustopniowym nocnym spadkiem. Niezbędne jest stałe filtrowanie wody. Pokarm. W naturze żółwiak chiński poluje przeważnie na ryby (które wybiera nawet z sieci), skorupiaki, mięczaki, a także wszelkie owady. W terrarium karmi się go owadami wodnymi i larwami owadów, rurecznikami, dżdżownicami, rybami (a także ich mięsem), noworodkami mysimi oraz mięsem wołowym. Warto stosować dodatki mineralno-witaminowe. Rozród. Poza okresem rozrodczym należy go trzymać pojedynczo. W naturze składa do 70 jaj w jamach wygrzebanych w piaszczystym brzegu wody. W warunkach sztucznych raczej nie jest rozmnażany. Uwagi. W niektórych częściach swojego zasięgu jest uważany za zwierzę święte. Jest dość agresywny i potrafi dotkliwie pogryźć, toteż zaleca się ostrożność w kontaktach z tym gadem (należy go chwytać za pancerz skórny od strony ogona).

Gekon lamparci

Eublepharis macularius Wygląd. Gekon lamparci jest jednym z większych gekonów, gdyż największe osobniki osiągają długość nawet 27 cm.

Głowę ma dużą, ogon gruby. Ubarwienie zależy od wieku zwierzęcia. Młode na żółtym tle mają duże czarne plamy. U dorosłych barwa tła zmienia się w żółtokremową, a duże czarne plamy rozpadają się na rzędy małych plamek. Samce są nieco smuklejsze od samic i mają wyraźne pory i wyrostki za kloaką, ich ogon jest też szerszy u nasady. Palce są zakończone pazurkami, nie przylgami. Ma ruchome powieki, jak większość jaszczurek. Rozróżnia się kilka podgatunków, a także różne odmiany barwne. Występowanie. Występuje w Turkmenii, Iranie, Iraku, Afganistanie, Pakistanie, a także w części Indii. Najczęściej zasiedla tereny suche: kamieniste zbocza górskie, a także stepy i kamieniste pustynie.

Gekon lamparci: u dołu dorosły, u góry młody

Młody osobnik odmiany amelan¡stycznej

Prowadzi nocny tryb życia, dzień spędza ukryty wśród kamieni, korzeni, rumowisk skalnych. Wymagania. Potrzebuje terrarium średniej wielkości, z piaszczystym podłożem o licznych kamieniach i korzeniach służących za kryjówki. Warto na jednej z bocznych ścian zrobić imitację skały, po której zwierzę chętnie będzie się wspinać. Temperatura w dzień powinna wynosić 22-29°C, w nocy 20-22°C. Zazwyczaj jednego samca trzyma się z dwoma - trzema, a nawet sześcioma samicami (dorosłe samce nie mogą przebywać razem, ponieważ toczą ostre walki). W celu pobudzenia gadów do rozrodu należy zraszać terrarium letnią wodą i na miesiąc obniżyć temperaturę do 16-18°C, co stymuluje ich układ rozrodczy. Pokarm. Podstawę pokarmu stanowią wszelkie owady: świerszcze, larwy mącznika (choć w ograniczonej ilości), młoda szarańcza i ewentualnie „plankton łąkowy". Dietę można też wzbogacać noworodkami mysimi, a latem owocami (jagodami, malinami, bananami). Rozród. Samica składa w okresie letnim po 1-2 jaja (jeśli dwa, to w miesięcznym odstępie). W temperaturze 27-28°C wylęg następuje po 45-50 dniach (regulując temperaturę, można uzyskać różne proporcje między płciami, a nawet młode tylko jednej płci). Uwagi. Gekon lamparci jest łagodny, łatwo się oswaja i pozwala brać na ręce.

Gekon gruboogonowy

Hemitheconyx caudicinctus

Wygląd. Jest to gekon średniej wielkości, dorastający do 21-25 cm. Budową ciała przypomina nieco gekona lamparciego. Podobnie jak on, nie ma przylg na palcach. Ogon ma gruby i krótki. Jest beżowobrązowy, z dużymi ciemnobrązowymi lub czekoladowymi plamami na grzbiecie. Istnieje także odmiana barwna o białym pasku na grzbiecie. Samce w okolicach kloaki mają wyraźne pory. Jak większość jaszczurek, ma ruchome powieki. Występowanie. Zamieszkuje Afrykę zachodnią: Senegal, Maroko, Mauretanię i Mali. Występuje na terenach suchych

i kamienistych, w tym na kamienistych zboczach górskich, w suchych lasach i na sawannach. Wymagania. Potrzebuje obszernego terrarium o dużej powierzchni piaszczystego podłoża oraz z wieloma kamieniami i korzeniami, które dostarczą mu licznych kryjówek. Zazwyczaj jednego samca trzyma się w towarzystwie jednej do trzech samic (ponieważ samce walczą ze sobą, nie można ich trzymać w jednym terrarium). Temperatura w ciągu dnia w granicach 24-30°C (lokalnie pod promiennikiem do 35°C), nocą 16-18°C, mała wilgotność powietrza oraz długość dnia świetlnego około 8 godzin odpowiadają

Gekon gruboogonowy

warunkom panującym w porze suchej (grudzień-luty). W pozostałym okresie roku temperatura powinna wynosić 28-32°C w dzień, lokalnie więcej, długość dnia świetlnego 12-14 godzin, a terrarium należy codziennie zraszać ciepłą wodą.

86

GADY

Pokarm. Poluje na różne owady i pajęczaki odpowiedniej wielkości. W niewoli podstawę jego pokarmu stanowią świerszcze i młoda szarańcza, sporadycznie larwy mącznika. Warto podawać preparaty mineralno-witaminowe. Pokarm można wzbogacać noworodkami mysimi oraz niewielkimi myszami (zwłaszcza gdy chcemy gekony rozmnożyć). Rozród. Samica składa 5-7 razy w roku po 2 jaja. Inkubacja w temperaturze 27-30°C trwa 49-57 dni, w niższej temperaturze odpowiednio dłużej. Uwagi. W razie zagrożenia gekon ten unosi się na wyprostowanych łapach, nadyma całe ciało i syczy, a może też ugryźć. Mimo to w chowie amatorskim doskonale się oswaja i pozwala brać na ręce.

Paroedura picta Wygląd. Ten niewielki gekon osiąga 14-18 cm długości. W jego wyglądzie charakterystyczna jest duża, trójkątna głowa z wielkimi oczyma o pionowych źrenicach. Podstawowe ubarwienie jest szare lub ciemnobrązowe, przy czym na bokach barwa ta ulega rozjaśnieniu do żółtej. Na grzbiecie i bokach ciała widnieje szereg drobnych żółtych lub jasnoszarych, ciemno obrzeżonych plamek,

Gekon Paroedura picta

które niekiedy układają się w mozaikę pasów i plam. Ogon jest ciemniejszy, czasami jednolicie czarny. Występowanie. Występuje w południowo-zachodniej części Madagaskaru, na terenach suchych, wśród skał, kamieni i krzaczastej, niskiej roślinności. Wymagania. Można go trzymać parami lub w grupie złożonej z jednego samca i 2-3 samic. Minimalne wymiary terrarium powinny wynosić 50x30x30 cm, jako podłoże najczęściej stosuje się torf zmieszany z piaskiem lub włókno kokosowe. Wystrój stanowią kawałki kory, gałęzie i niewielkie kamienie. Wymagana temperatura w ciągu dnia wynosi 27-32°C, miejscami nawet do 33°C, w nocy 22-25°C. Codziennie wieczorem należy zraszać terrarium letnią wodą. Żywienie. Podstawą pożywienia tego gekona są wszelkie bezkręgowce odpowiedniej wielkości, przy czym w chowie amatorskim zazwyczaj są to świerszcze i karaczany, nieco rzadziej larwy mącznika lub noworodki mysie. Jako dodatek można mu podawać słodkie i miękkie owoce. Należy także pamiętać o dodatkach mineralno-witaminowych. Rozród. Samice składają 1-2 jaja 1-3 razy do roku. Inkubacja w temperaturze 30°C i wilgotności 60-70% trwa około 2 miesięcy. Młode początkowo trzyma się w grupach. Uwagi. Gekon ten nie nastręcza kłopotów w hodowli, ale należy unikać trzy-

mania razem osobników młodych i dorosłych, a także dwu samców w jednym terrarium.

Gekon murowy Tarentola mauritanica

Wygląd. Jest największym europejskim gekonem, osiąga nawet 12-18 cm długości, z czego jednak połowa przypada na ogon. Ciało ma wyraźnie spłaszczone. Jest żółtobrązowy do ciemnobrązowego, u niektórych osobników występują na skórze rzędy drobnych ciemniejszych plamek. Ubarwienie częściowo zależy od warunków otoczenia, zwłaszcza od oświetlenia. Występowanie. Zamieszkuje południe Półwyspu Pirenejskiego, południową Francję, Sardynię, Korsykę, wybrzeża Półwyspu Apenińskiego, byłej Jugosławii i wyspy greckie, a także północną Afrykę. Zasiedla tereny skaliste, stare mury, rumowiska i domy. Wymagania. Zaleca się dla niego stosunkowo wysokie, suche terrarium o wymiarach 60x40x40 cm. Przynajmniej jedna, tylna ściana powinna imitować ścianę skalną lub fragment muru, po którym zwierzę chętnie się wspina. Podłoże głównie z piasku, na nim należy umieścić ka-

Gekon murowy

Uwagi. Należy go trzymać w parach; większe grupy wymagają dużych terrariów, ponieważ zwierzęta te wykazują terytorializm.

Gekon leśny (gekon bibroni)

Pachydactylus bibronii

Gekon murowy

mienie i niewielkie gałązki oraz basen. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 25-30°C, a nocą nawet 18-20°C. Wskazane jest zimowanie gekonów przez 1-2 miesiące w temperaturze 11-15°C. Od czasu do czasu warto zrosić terrarium letnią wodą w celu podniesienia wilgotności. Gekony murowe dożywają 20 lat, co jest rekordem długości życia tak małych jaszczurek. Pokarm. Wszelkie owady i niewielkie pająki, a w niewoli podstawą pożywienia są najczęściej świerszcze i mączniki. Osobniki młocie karmimy kilkudniowymi świerszczami i muszkami owocowymi. Rozród. Samica w kilku kolejnych rzutach składa po 2 sklejone ze sobą jaja otoczone wapienną skorupką, długości 10-12 mm. Złożone jaja należy zabrać do inkubacji albo pozostawić w terrarium, zabierając z niego dorosłe osobniki. Temperatura inkubacji wynosi 28-30°C, a po 2-4 miesiącach wylęgają się młode, długości 4 cm. Dojrzałość płciową osiągają w wieku 4-5 lat.

Wygląd. Gekon ten może osiągnąć długość ponad dwudziestu centymetrów, ale przeważnie nie przekracza 16-18 cm. Podobnie jak większość gekonów, głowę ma wyraźnie wyodrębnioną od reszty ciała. Łuski na grzbietowej stronie ciała tworzą guzki, tak że ciało sprawia wrażenie szorstkiego. Gekony leśne charakteryzują się dość dużą zmiennością ubarwienia, od jasnokremowej aż po prawie brązową. Na tym tle występują ciemniejsze plamy, układające się w kilka podłużnych pasów. Łapy są zakończone przylgami, podobnie jak u gekona toke, dzięki czemu gekony leśne bez trudu chodzą po pionowych powierzchniach oraz po suficie terrarium. Występowanie. Zamieszkuje różne biotopy w całej południowej Afryce. Najczęściej można go spotkać na granicy obsza-

rów leśnych, w rumowiskach skalnych. Często zamieszkuje również środowiska synantropijne. Wymagania. W naturalnym środowisku jest zwierzęciem społecznym, niemniej silnie terytorialnym. W związku z tym w terrarium należy trzymać tylko jednego samca i jedną lub dwie samice. Wymagają średniej wielkości suchego zbiornika z piaszczysto-kamienistym podłożem, korzeniami, gałęziami do wspinaczki i licznymi kryjówkami oraz niewielkim basenem. Nie niszczą roślin. W celu utrzymania właściwej wilgotności trzeba dwa - trzy razy w tygodniu spryskiwać terrarium wodą. Właściwa temperatura wynosi 27-30°C (miejscami nawet do 35°C) z nieznacznym nocnym spadkiem. Wskazane jest naświetlanie zwierząt promieniami UV. Pokarm. Rozmaite drobne owady, a nawet noworodki mysie. Rozród. Samica składa 1-3 jaja, które inkubuje się w temperaturze około 27°C w ciągu dnia, a w nocy nawet

Gekon leśny

ym*

i

-mm

Gekon leśny może mieć ciemne ubarwienie

Gekon Ulikowskiego

0 6-8°C niższej. Młode wylęgają się po upływie 60-80 dni. Uwagi. Gekon leśny jest płochliwy i trudno się oswaja.

letnią wodą, gdyż gekony najczęściej spijają krople wody z własnego ciała lub z różnych przedmiotów, niechętnie korzystając z baseniku. Pokarm. Niewielkie owady, głównie świerszcze, sporadycznie można podawać noworodki mysie. Dietę wzbogaca się pokarmem roślinnym - przejrzałymi bananami i innymi miękkimi owocami. Rozród. W ciągu roku samice kilkakrotnie (3-5 razy) składają po dwa jaja, które przylepiają do podłoża. Temperatura ich inkubacji wynosi 25-30°C. Młode przychodzą na świat w zależności od temperatury inkubacji po 2-3 miesiącach. Uwagi. Dawniej gatunek ten był oznaczany jako Gekko auratus. Obecną nazwę nadano mu na cześć jednego z rosyjskich herpetologów.

Gekon Ulikowskiego

Gekko ulikovskii

Wygląd. Osiąga 25 cm długości, przy czym samice są wyraźnie mniejsze od samców. Ubarwienie ma szarozielonkawe, płowożółte lub beżowe, przy czym na głowie występują ciemniejsze pasy, a na reszcie ciała jaśniejsze, bardziej widoczne u samic. W terrariach jednak raczej rzadko tak ładnie się wybarwia i zazwyczaj ma ubarwienie płowe, choć odcień jest w pewnym stopniu zależny od nastroju zwierzęcia. Występowanie. Jego zasięg obejmuje Wietnam oraz część Laosu i Kambodży. Na tych terenach zasiedla obszary leśne, zwłaszcza wyżynne i górskie. Wymagania. Wymaga dość przestronnego terrarium, o wymiarach 70x40x80 cm, obficie obsadzonego roślinnością i zawierającego liczne kryjówki z kawałków kory. Dzięki specyficznej budowie łap swobodnie porusza się po pionowych szybach i suficie. Z uwagi na silny terytorializm samców w jednym terrarium można trzymać tylko jednego samca wraz z 2-3 samicami. Zaleca się stosować świetlówki emitujące promienie UV. Optymalna temperatura wynosi 24-30°C, a wilgotność 70%. Ważne jest zraszanie terrarium

Gekon toke

Gekko gecko

Wygląd. Jest największym gekonem, gdyż dorasta do 36 cm. Podobnie jak inne gekony, ma dużą głowę i dość muskularne ciało, którego strona grzbietowa jest bladoszara, czasami kremowa, z licznymi czerwonymi i niebieskimi małymi plamkami. Spód ciała jest jaśniejszy i również plamisty. Intensywność barw zależy od nastroju zwierzęcia, od podłoża, na jakim się znajduje, i od oświetlenia. Samce są większe od samic i mają za kloaką widoczne pory. W odróżnieniu od większości jaszczurek, gekon ten nie ma rucho-

mych powiek, lecz podobnie jak węże, okular, czyli zrośniętą przezroczystą powiekę. Przylgi na palcach umożliwiają mu wspinaczkę po gładkich powierzchniach. Występowanie. Występuje w zróżnicowanych środowiskach, często w bezpośrednim sąsiedztwie ludzi (gdzie zwabia go obfitość owadów) i w rumowiskach skalnych. Zamieszkuje cały obszar południowo-wschodniej Azji (północno-wschodnie Indie, Bangladesz, Birmę, Tajlandię, Wietnam, południowe Chiny, Indonezję, Filipiny). Wymagania. Należy go trzymać w dużym, przestronnym terrarium o skalistej dekoracji i piaszczystym podłożu. Można tam także umieścić korzenie, gałęzie i mocne, odporne rośliny. Temperatura w dzień powinna wynosić 25-33°C,

Gekon toke

Gekon toke może przystosowywać się ubarwieniem do otoczenia

na głowie ma dwa wyraźne czerwone paski. W zależności od nastroju może nieco zmieniać odcień ubarwienia. Samiec jest większy i ma grubszą nasadę ogona. Rozróżniamy kilka podgatunków. Występowanie. Felsumy występują na Madagaskarze oraz leżącej przy północno-wschodnim wybrzeżu wyspie Nosy Boraha, zwanej również Nosy Sante Marie. Całe życie spędzają w koronach drzew i palm kokosowych. Wymagania. Trzyma się je parami (lub samca z dwoma samicami) w dość obszernych i wysokich terrariach. Dno może być torfowe lub piaszczyste. Konieczne są liczne gałęzie do wspinaczki oraz bujna roślinność. Często stosuje się jako element wystroju pędy bambusowe. Zalecana temperatura w dzień wynosi 25-30°C, miejFelsuma madagaskarska

w nocy 22-25°C, a codziennie trzeba zraszać terrarium ciepłą wodą. Pokarm. W naturze gekon toke poluje na owady i pajęczaki, a także niewielkie ptaki, gryzonie i małe jaszczurki (nawet własnego gatunku). W niewoli podstawą diety są świerszcze, ponadto otrzymuje szarańczę, ostatecznie „plankton łąkowy", a także od czasu do czasu noworodki mysie (podawanie kręgowców zwiększa szansę uzyskania młodych). Rozród. W niewoli często się rozmnaża. Samica jednorazowo składa jaja i przykleja je do szyb lub elementów dekoracji. Inkubacja trwa w zależności od temperatury 70-230 dni. Jaja należy zabezpieczyć siatką przed dorosłymi osobnikami, a młode przenieść do innego terrarium.

Uwagi. Gekon ten raczej trudno się oswaja i zazwyczaj na kontakt z człowiekiem reaguje próbami pogryzienia.

Felsuma madagaskarska (CITES)

Phelsuma madagascariensis

Wygląd. Jest to niewielka jaszczurka o dość krępym ciele i grubym ogonie oraz kończynach zakończonych przyIgami, podobnie jak u gekonów. Głowę ma ostro zakończoną, szyję grubą i słabo odgraniczoną od reszty ciała. Felsuma madagaskarska dorasta do 30 cm. Jest intensywnie zielona z kilkoma pomarańczowymi lub czerwonymi plamkami na grzbiecie,

Felsuma dubia (CITES)

Phelsuma dubia

Dzięki przylgom na palcach felsuma madagaskarska może chodzić po pionowych szybach

scami nawet 32-40°C, w nocy 22-24°C, a wymaganą wysoką wilgotność uzyskuje się dzięki kilkakrotnemu codziennemu zraszaniu terrarium ciepłą wodą. Należy stosować świetlówki o pełnym spektrum światła dziennego lub dodatkowe naświetlanie świetlówką UV. Pokarm. Pokarm tej jaszczurki stanowią różne owady, w niewoli najczęściej świerszcze, karaczany, sporadycznie larwy mącznika, a dorosłe osobniki mogą otrzymywać także noworodki mysie. Dietę wzbogaca się miodem, soczystymi i słodkimi owocami. Koniecznie należy stosować dodatki mineralno-witaminowe. Rozród. Samice składają kilka razy w roku po 2 jaja, których inkubacja w temperaturze 27-30°C trwa 60-65 dni. Uwagi. W przeciwieństwie do gekonów, wszystkie felsumy są aktywne w ciągu dnia. Stąd też pochodzi ich inna, mniej popularna nazwa - „dniówki". W naturze żyją parami i zaciekle bronią swojego terytorium przed intruzami własnego gatunku. Jako zwierzęta terraryjne są popularne, ale ich utrzymanie wymaga od hodowcy pewnego doświadczenia.

Wygląd. Jest to niewielka felsuma, dorastająca do 15 cm. Ubarwienie ma zmienne, w zależności od oświetlenia i temperatury brązowoszare lub zielononiebieskie. Ogon najczęściej jasnoniebieski, niekiedy na grzbiecie występują brązowe lub czerwonawe plamki. Młode są jasnobrązowe z licznymi jasnoniebieskimi cętkami i żółtym ogonem. Występowanie. Gad ten ma jeden z najrozleglejszych obszarów występowania, obejmujący Madagaskar, Komory oraz wschodnią część Afryki. Zasiedla rozmaite środowiska, od plantacji i lasów po zabudowania. Na Madagaskarze jest spotykana najczęściej na endemicznym bananowcu Ravenda madagascariensis. Wymagania. Należy ją trzymać parami (lub samca z dwoma samicami) w dość obszernych i wysokich terrariach. Podłoże może być torfowe lub piaszczyste. Konieczna jest duża liczba gałęzi (bez chropowatej kory) do wspinaczki oraz obfitość roślin. Często jako element wystroju stosuje się pędy bambusowe różnej średnicy, dostępne w hipermarketach budowlanych i ogrodniczych. Zalecana temperatura w dzień wynosi 25-30°C, miejscami nawet 32-40°C, a w nocy 22-24°C. Wilgotność powinna być niska, w granicach 50-60%, ale co jakiś czas należy zraszać terrarium letnią wodą. Do oświetlenia zbiornika trzeba stosować Felsuma dubia w trakcie wylinki

świetlówki o pełnym spektrum światła dziennego lub dodawać do zwykłych świetlówki UV. Pokarm. Pokarm stanowią rozmaite owady, w niewoli najczęściej świerszcze, karaczany, sporadycznie larwy mącznika, a dla dorosłych osobników także noworodki mysie. Dietę można wzbogacić miodem, soczystymi i słodkimi owocami. Konieczne jest stosowanie dodatków mineralno-witaminowych. Rozród. Samice składają po 2 jaja, które inkubuje się w warunkach podobnych jak dla innych gatunków z rodzaju Phelsuma. Uwagi. Jest to dniówka najczęściej dostępna na rynku zoologicznym w Polsce, ale podobnie jak pozostałe felsumy, wymaga od hodowcy pewnego doświadczenia w chowie i hodowli gadów. Felsuma dubia

Felsuma Standinga (CITES)

wzrosnąć do 90%, jak w porze deszczowej w środowisku naturalnym. Pokarm. Pokarm tej felsumy, podobnie jak pozostałych, stanowią różne owady, w niewoli najczęściej świerszcze i karaczany, sporadycznie larwy mącznika. Dorosłym osobnikom można podawać także noworodki mysie. Dietę uzupełnią miód oraz soczyste i słodkie owoce. Koniecznie trzeba stosować dodatki mineralno-witaminowe. Rozród. Samice chętnie składają jaja w otwartych od góry rurkach bambusowych. Jeśli temperatura inkubacji wynosi 28°C, to młocie wylęgają się mniej więcej po 2 miesiącach. Uwagi. Podobnie jak wszystkie felsumy, wymaga bardzo intensywnego oświetlenia. Samce są silnie terytorialne.

Phelsuma standingi

Wygląd. Felsuma Standinga dorasta do 28 cm. Jest biała lub szarawa z licznymi drobnymi, zielonymi, niebieskimi i brązowymi plamkami, tworzącymi zwykle pewien deseń. Czasem plamy te zlewają się w brązowe paski na soczystozielonym tle. Występowanie. Zamieszkuje lasy nad rzeką Onilahy w okolicy Maroamalona, w południowo-zachodniej części Madagaskaru. Najczęściej występuje w ubogich w wodę, bardzo suchych rejonach. Wymagania. Felsumę Standinga trzyma się parami (lub samca z dwoma samicami) w dość obszernym i wysokim terrarium o podłożu torfowym lub piaszczystym. Należy jej zapewnić dużo gałęzi do wspinaczki oraz żywych roślin. Często jako element wystroju stosuje się pędy bambusowe. Zalecana temperatura w dzień wynosi 25-30°C, miejscami nawet 32-40°C, a w nocy 22-24°C. Wilgotność powinna wynosić 40-55%. W oświetleniu należy zastosować świetlówki o pełnym spektrum światła dziennego lub dodatkowo świetlówki UV. Od czerwca do sierpnia temperatura w nocy może spadać nawet poniżej 15°C, wilgotność natomiast powinna

Kameleon jemeński (CITES)

Chamoeleo calyptratus

Felsuma Standinga

Wygląd. Jest to duży kameleon: samice osiągają 35 cm, a samce nawet 50 cm. Ciało ma bocznie spłaszczone, dość masywnie wyglądające, u samców na głowie zwraca uwagę hełm, który może osiągać nawet 6 cm wysokości. Ubarwienie jest zmienne, w zależności od temperatury,

Głowa samca kameleona jemeńskiego z charakterystycznym hełmem

barw otoczenia i nastroju zwierzęcia. Najczęściej jest żółtozielone z brązowymi podłużnymi plamami na całym ciele. Występowanie. Występuje na terytorium Jemenu i Arabii Saudyjskiej. Podobnie jak pozostałe kameleony jest nadrzewnym zwierzęciem. Całe życie spędza na gałęziach niskich drzew i krzewów, gdzie chwyta owady za pomocą swojego długiego języka. Wymagania. Potrzebuje przestronnego terrarium z wieloma gałęziami do wspinaczki i gęstą roślinnością. Podłoże powinno być z torfu i mchu. Dla jednego samca z dwoma - trzema samicami odpowiednie jest terrarium o pojemności około 1 m3. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 28-30°C, pod promiennikiem wyższa, w nocy około 24°C, wilgotność umiarkowana. Zaleca się kąpiele słoneczne lub stosowanie świetlówki UV. Terrarium należy codziennie spryskiwać ciepłą wodą. Pokarm. Podobnie jak inne kameleony żywi się rozmaitymi owadami i pajęczakami, a dietę większych osobników można wzbogacić noworodkami mysimi, gdyż w naturze żywią się również jaszczurkami i ptasimi pisklętami. Wymaga także dodatków witaminowo-mineralnych (z uwagi na szybkie tempo wzrostu). Dieta powinna też zawierać owoce, liście i kwiaty roślin.

Kameleon jemeński, podobnie jak inne kameleony, dostosowuje się ubarwieniem do barw otoczenia

Rozród. Rozród w niewoli jest trudny. Samica składa 20-90 jaj, z których po 168-220 dniach inkubacji w temperaturze 26°C wylęgają się młode. Uwagi. Kameleon jemeński jest aktywny w ciągu dnia. Samice są raczej płochliwe, ale samce agresywne i mogą dotkliwie pokąsać. Jest to więc zwierzę, które wymaga pewnego doświadczenia od hodowcy, zresztą podobnie jak inne kameleony, toteż nie można go polecić początkującym terrarystom.

Kameleon pospolity (CITES)

Chamaeleo chamaeleon

Wygląd. Ten kameleon osiąga 30 cm długości, ciało, podobnie jak inne kameleony, ma bocznie spłaszczone, ogon chwytny. Głowę dużą, kanciastą, z parą oczu, które mogą poruszać się niezależnie od siebie (co jest cechą wszystkich kameleonów). Ubarwienie jego jest zmienne i zależy od temperatury, barwy otoczenia i nastroju zwierzęcia. Przeważnie jest żółtozielone (choć może być czerwone, rdzawe lub szarobłękitne) z szere-

giem ciemniejszych i jaśniejszych plamek na grzbiecie. Z tyłu głowy sterczy rogowy hełm, który u samców jest znacznie większy niż u samic. Występowanie. Występuje na terytorium Hiszpanii, Afryki północnej, Izraela, Syrii, Azji Mniejszej, Indii i Cejlonu. Całe dnie spędza na krzewach i drzewach, gdzie poluje na owady (za pomocą dłuKameleon pospolity

giego, lepkiego języka). Bywa jednak spotykany także na terenach suchych, porośniętych skąpą roślinnością. Wymagania. Wymaga przestronnego, wysokiego terrarium, o licznych gałęziach do wspinaczki i obfitej roślinności. Temperatura powinna wynosić 24-27°C, wilgotność umiarkowana. Kameleon pospolity potrzebuje naświetlania świetlówką UV, a latem kąpieli słonecznych. Zaleca się codziennie zraszać terrarium letnią wodą, gdyż zwierzę spija krople wody z dużych liści. Można go zimować w temperaturze 15-18°C. Pokarm. W niewoli podstawowym pokarmem są świerszcze, szarańcza i inne owady, także larwy mącznika. Zaleca się podawanie odpowiednich dodatków mineralno-witaminowych. W środowisku naturalnym oprócz owadów, zjada również jaszczurki i inne drobne kręgowce. Rozród. W terrarium rzadko udaje się go rozmnożyć. Samica składa 20-40 jaj, młode wylęgają się po 5-9 miesiącach inkubacji (w zależności od temperatury). Uwagi. Jest on jedynym kameleonem występującym w Europie, powolnym i aktywnym w dzień. Podobnie jak inne kameleony, wymaga pewnego doświadczenia od hodowcy, więc nie poleca się go początkującym terrarystom.

Kameleon Fischera (CITES)

Bradypodion fischeri

Wygląd. Samce tego dużego kameleona osiągają 36 cm długości. Nad pyskiem mają róg, który może osiągać długość nawet 2 cm, podczas gdy u samic, jeżeli występuje, jest znacznie mniejszy, rzadko długości 1 cm. Ubarwienie jest zmienne, przeważnie zielone, szarozielone lub brązowe z delikatnym niebieskim wzor-

kiem na bokach ciała oraz brązowymi, żółtymi i niebieskimi plamami na bokach i grzbiecie. Występowanie. Występuje we wschodniej części Afryki, na terytorium Tanzanii i Kenii. Zasiedla zazwyczaj śródleśne polanki. Wymagania. Należy go trzymać pojedynczo w terrarium średniej wielkości, o wymiarach co najmniej 40x40x60 cm. Jako podłoże najczęściej stosuje się torf lub różne jego mieszanki. W zbiorniku muszą się znajdować gałęzie do wspinaczki, kawałki kory i korzenie, a także odporne rośliny. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 26-27°C, miejscami do 30°C, w nocy może spadać nawet do 17-20°C. Wilgotność powietrza, utrzymująca się na poziomie 50-70% w dzień, pod wieczór powinna wzrastać, co można uzyskać, regularnie zraszając terrarium letnią wodą. Pokarm. W niewoli podstawowym pokarmem są świerszcze, szarańcza i inne owady, także larwy mącznika. Zaleca się stosowanie odpowiednich dodatków mineralno-witaminowych. W środowisku naturalnym oprócz owadów, zjada również jaszczurki i inne drobne kręgowce. Rozród. Samce są agresywne wobec samic, więc zaraz po kopulacji należy je rozdzielić. Po godach zapłodniona samica zmienia barwę na ciemnozieloną. Po 50-55 dniach od kopulacji kopie w podłożu głęboki dołek i składa w nim 8-20 jaj. Młode, które wylęgają się po upływie 6-9 miesięcy, trzeba odchowywać pojedynczo. Uwagi. Jest to zwierzę, które podobnie jak inne kameleony, wymaga od hodowcy niejakiego doświadczenia. Nie należy go polecać początkującym terrarystom.

Kameleon Fischera

Kameleon Fischera

Kameleon Mellera (CITES)

Chamaeleo melleri

Wygląd. Jest to duża jaszczurka o bocznie spłaszczonym ciele, dorastająca do 60 cm. Na głowie ma rodzaj hełmu skórnego (podobnie jak inne kameleony), a pysk zakończony niewielkim rogiem. Na grzbiecie sterczy grzebień skórny. Ubarwienie jest jaskrawożółte z czarnymi poprzecznymi, dość szerokimi pasami. Głowa i kończyny mają barwę zieloną. Występowanie. Występuje w południowej Afryce (Mozambiku, Tanzanii). Po-

Kameleon Mellera

94

GADY

dobnie jak wiele innych kameleonów, żyje na drzewach, często występuje na terenach górzystych. Wymagania. Trzyma się go w obszernym terrarium z licznymi gałęziami do wspinaczki, bogato obsadzonym roślinami, o podłożu z torfu z dodatkiem mchu. Odpowiednia dla niego jest temperatura dzienna w granicach 24-30°C, pod promiennikiem wyższa, nocą zaś 22-24°C, i umiarkowana wilgotność. Należy mu zapewniać kąpiele słoneczne lub stosować świetlówkę UV. Terrarium trzeba codziennie spryskiwać ciepłą wodą. Pokarm. W naturze kameleon Mellera poluje na owady i pajęczaki odpowiedniej wielkości, a także na jaszczurki, niewielkie ptaki (pisklęta) i małe gryzonie. W niewoli karmi się go różnymi owadami (szarańczą, świerszczami, sporadycznie larwami mącznika), z dodatkiem noworodków mysich i innych niewielkich gryzoni. Zaleca się stosowanie dodatków mineralno-witaminowych. Rozród. Rozród w niewoli jest trudny. Samica około 3 miesiące po kopulacji składa od 25 do ponad 40 jaj, których inkubacja w temperaturze 23°C trwa 140-180 dni. Zarówno młode, jak i dorosłe osobniki trzeba utrzymywać pojedynczo. Uwagi. Jest aktywny w ciągu dnia, kiedy poluje na owady i różne małe kręgowce. Podobnie jak większość kameleonów, jest trudny w hodowli i polecany tylko doświadczonym hodowcom. Jest rzadko dostępny nawet w obrocie zoologicznym, i bardzo podatny na stres.

Agama brodata Pogona vitticeps

Wygląd. Jest to jaszczurka o zwartej budowie, dorastająca do 60 cm, z czego prawie połowa przypada na ogon. Ciało jej pokrywają liczne szorstkie łuski, które w niektórych miejscach (na bokach tułowia, grzbiecie) tworzą rodzaj kolców. Liczne kolce sterczą także na bokach głowy oraz podgardlu. Na skutek silnego podniecenia jaszczurka może nadymać podgardle, a sterczące na wszystkie strony kolce odstraszają wówczas ewentualnego napastnika. Ubarwienie ma żółtosza-

Agama brodata

re, brązowoszare lub oliwkowobrązowe, ale w chwilach podniecenia może zmieniać kolor na jaskrawożółty z pomarańczowymi paskami. Podgardle w okresie spoczynku jest bladoszare, ale u samca przyjmującego postawę imponującą staje się czarne, a u samic w okresie godowym białe lub żółtoczerwone. Występowanie. Występuje w Australii (od środkowego Queenslandu po południowo-wschodnie tereny Terytorium Północnego). Najczęściej jest spotykana wśród niskich krzaczastych zarośli, na terenach dość suchych, często na półpustyniach i obrzeżach pustyń oraz stepach, a także na porośniętych skałach i w buszu. Wymagania. Wymaga przestronnego terrarium w typie suchym, gdzie zazwyczaj trzyma się parę tych zwierząt (lub jednego samca z dwoma samicami). Na pod-

łoże najlepiej nadaje się piasek (gruba warstwa, nawet do 15 cm), a wystrój stanowią płaskie kamienie, niewielkie gałęzie i kawałki kory. Konieczny jest nieduży, płytki basen, a wieczorem można terrarium zraszać ciepłą wodą. Zalecana temperatura wynosi 28-32°C, miejscowo pod promiennikiem do 40°C, z nocnym spadkiem do 22°C. W zimie temperatura powinna być nieco niższa. W oświetleniu należy stosować świetlówki o pełnym spektrum światła dziennego lub dodatkowo świetlówkę UV. Pokarm. W niewoli podstawą pożywienia tej jaszczurki są owady, z dodatkiem roślin (ziół doniczkowych, kiełków, pędów, owoców itd.), a okresowo także noworodków mysich i niewielkich myszy. Rozród. Samica składa 10-26 jaj, których inkubacja w temperaturze 29-30°C trwa 60-72 dni. Uwagi. Jaszczurka ta doskonale się oswaja.

Agama kołnierzasta Chlcmydosaurus kingii

Wygląd. Jaszczurka ta jest krępej budowy, dorasta do 80 cm, przy czym, podobnie jak u innych agam, ponad połowa tej długości przypada na ogon. Wyróżnia ją obszerny fałd skórny, który wyrasta z boków szyi i spod żuchwy. Wspiera się on na promieniście ułożonych włóknach chrzęstnych i zwierzę może go rozpościerać na kształt wachlarza wokół głowy. Kiedy „wachlarz" ten jest rozłożony, jego szerokość może dochodzić do kilkunastu centymetrów, złożony zaś tworzy pomarszczone fałdy przylegające do ciała. Ubarwienie jest szarobrązowe z licznymi czarnymi plamami. Kołnierz pokrywa deseń w kolorze niebieskim, pomarańczowym i jasnobrązowym. Samice są nieco mniejsze od samców. Występowanie. Występuje w północno-zachodniej Australii. Jest aktywna w ciągu dnia i aczkolwiek prowadzi częściowo nadrzewny tryb życia, można ją spotkać także na suchych stepach. Wymagania. Trzyma się je parami w przestronnych terrrariach o podłożu najlepiej z piasku, choć może też być torf. Konieczny jest niewielki, płytki basen, a wieczorem można terrarium zraszać ciepłą wo-

Agama kołnierzasta

dą. Wystrój stanowią nieduże kamienie oraz gałęzie do wspinaczki. Temperatura pod promiennikiem powinna wynosić 35-40°C, w innych miejscach 28-32°C / a nocą może spadać do 21-24°C. W oświetleniu będą potrzebne świetlówki o pełnym spektrum światła dziennego lub oprócz zwykłych, świetlówka UV. W celu pobudzenia zwierząt do godów w miesiącach zimowych należy utrzymywać w ciągu dnia temperaturę około 20°C, a nocą obniżać ją do 17°C.

Pokarm. W naturze agama kołnierzasta poluje na rozmaite owady i inne drobne bezkręgowce. W niewoli podstawą jej pożywienia są owady, a dietę wzbogacają rośliny (zioła doniczkowe, kiełki, pędy itd.). Rozród. Samica składa 3 razy w roku po 10-15 jaj, których inkubacja w temperaturze 28,5°C trwa 85-90 dni. Uwagi. Agama ta potrafi bardzo szybko biegać na tylnych kończynach, z uniesionym ogonem. Zaatakowana, rozkłada kołnierz, a jeśli to nie zniechęca napastnika, może go dotkliwie pokąsać. Mimo to w chowie amatorskim łatwo się oswaja.

Agama błotna

Physignathus cocincinus

Wygląd. Agama błotna może dorastać nawet do 100 cm, z czego jednak ponad połowa przypada na ogon. Ciało ma smukłe, barwy oliwkowozielonej. Jego spodnia strona jest jaśniejsza, grzbietowa ciemniejsza. Ogon bocznie spłaszczony i podobnie jak u bazyliszka, paskowany. Na grzbiecie sterczy kolczasty grzebień. W poprzek tułowia biegną niebieskie paski, najlepiej widoczne u młodych osobników. Występowanie. Zasięg tego gatunku obejmuje południowe Chiny i Indochiny. Agama ta zasiedla zarośla nadwodne, gdzie wygrzewa się w słońcu. Chętnie też wchodzi do wody i potrafi nurkować. DoskoMłoda agama błotna

bardzo dużego pomieszczenia (najlepiej woliery w typie lasu tropikalnego). Podłoże powinna stanowić mieszanina torfu, piasku i mchu. Pomieszczenie dla tej jaszczurki musi zawierać dużą liczbę mocnych gałęzi, a także okazały basen. W celu stworzenia warunków podobnych do panujących w środowisku naturalnym - gałęzie trzeba umieścić tak, by zwieszały się nad wodą, a nad nimi zawiesić promiennik. Temperatura w dzień powinna wynosić 25-30°C (miejscami nawet więcej), w nocy około 24°C. Terrarium należy doświetlać świetlówką UV i codziennie zraszać ciepłą wodą. Pokarm. Podstawę jej wyżywienia w niewoli stanowią duże owady, dżdżownice, noworodki mysie, niewielkie żaby, mięso, wszelkie owoce i zielone części roślin. Jak wiele jaszczurek, początkowo jest niemal wyłącznie mięsożerna, z wiekiem znacznie zwiększa udział roślin w swojej diecie. Rozród. Rozród w sztucznych warunkach jest trudny, także ze względu na zbytnią ciasnotę pomieszczeń. W naturze okres godów przypada na grudzień i styczeń. Inkubacja jaj w temperaturze 24-30°C trwa 2-3 miesiące. Uwagi. Osobniki tego gatunku żyją w grupach złożonych z jednego samca i kilku samic. Są płochliwe.

Agama czerwonogłowa

Agama agama

Wygląd. Jest to jaszczurka średniej wielkości, osiągająca 35-40 cm długości, z czego 2/3 przypada na ogon. Samice

Dorosła agama błotna

nale i sprawnie porusza się również na lądzie, umie biegać na tylnych kończynach. Wymagania. Należy ją trzymać w dużych, przestronnych terrariach, pojedynczo lub w grupie złożonej z jednego samca i kilku samic, przy czym grupa wymaga

i niedojrzałe samce są szare lub szarobrązowe, często z ornamentem drobnych plamek. Dominujące samce są turkusowoniebieskie lub granatowe, z wyjątkiem głowy, która jest ciemnożółta, pomarańczowa lub jasnoczerwona. Występowanie. Występuje na terenie Afryki, gdzie zamieszkuje rozmaite środowiska, od suchych i kamienistych półpustynnych terenów, poprzez sąsiedztwo siedzib ludzkich, aż po nadbrzeżne zarośla. Aktywna w ciągu dnia. Wymagania. Grupę tych zwierząt (samca i 2-3 samice) należy trzymać w przestronnym suchym terrarium. Jako podłoże najczęściej stosuje się kilkucentymetrową warstwę piasku, piasku zmieszanego z torfem lub włókna kokosowego. W zbiorniku trzeba umieścić stabilnie umocowane łupki skalne, gałęzie i płaty kory, a także niewielki basenik z wodą. Ponadto terrarium codziennie wieczorem należy zraszać letnią wodą, tak by wilgotność wynosiła około 60%. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 26-33°C, miejscami więcej, a w nocy 22-24°C. Latem można trzymać tę jaszczurkę w wolierze zewnętrznej, a do oświetlenia terrarium warto stosować lampy zawierające w widmie światła promienie UV. Pokarm. Poluje na wszelkie owady, a większym osobnikom można także podawać noworodki mysie. Niezbędne jest stosowanie dodatków mineralno-witaminowych. Rozród. W niewoli sporadycznie udaje się ją rozmnożyć. Większość osobników Samiec dominujący agamy czerwonogłowej

oferowanych w handlu pochodzi z odłowu. W środowisku naturalnym samica składa kilka jaj tuż przed nastaniem pory deszczowej, a po 2-3 miesiącach wylęgają się z nich młode. Uwagi. Gady te wykazują silny terytorializm, toteż jednego samca należy trzymać z 2-3 samicami; w naturze żyją w grupach złożonych z jednego samca i kilkunastu samic. Łatwo się oswajają, lecz często na skutek trudności adaptacyjnych żyją krótko.

Hardun

Loudakia stellio Wygląd. Jest to jaszczurka średniej wielkości, osiągająca 35 cm długości, choć zazwyczaj nieco mniej. Całe ciało, prócz głowy, osłoniętej gładkimi tarczkami, pokrywają kolczaste, odstające łuski. Ubarwienie jest zmienne: grzbiet ciemnobrązowy lub szarobrązowy z rzędami jasnych, żółtych plamek, ogon żółto pomarańczowy, podgardle u samców niebieskawe. Osobniki obu płci, a zwłaszcza samce, mają zdolność do częściowej zmiany barwy i mogą przybierać ubarwienie od ceglastoczerwonego do czarnego. Występowanie. Zamieszkuje południową Europę, północną Afrykę i Azję Mniejszą. Występuje na suchych, kamienistych i skalnych terenach. Często występuje także w pobliżu opustoszałych siedzib ludzkich lub na skraju gajów. Aktywny w ciągu dnia.

Hardun

Wymagania. Średniej wielkości terrarium utrzymane w typie pustynnym wystarczy dla pary zwierząt lub samca i dwóch samic. Jako podłoże najlepiej stosować piasek, a wystrój skomponować z niewielkich gałązek, kamieni i łupków skalnych, służących zwierzętom za kryjówki. W ciągu dnia temperatura powinna wynosić 27-30°C, w nocy nieco mniej. Harduny pobudza do godów dwumiesięczne przebywanie w temperaturze obniżonej do 18-20°C, połączone ze skróceniem dnia świetlnego. Pokarm. Podstawą wyżywienia harduna są wszelkie owady odpowiedniej wielkości, a jako dodatek podaje się mu zielone części roślin, słodkie owoce i warzywa. Rozród. W naturze gody odbywają się w marcu lub kwietniu, a samica składa jaja w sierpniu lub we wrześniu. W hodowli samica kilkakrotnie w ciągu roku składa do 10 jaj, których inkubacja w temperaturze 27-29°C w ciągu dnia i 20-24°C nocą trwa 65-75 dni. Uwagi. W zależności od terenu występowania rozróżnia się kilka podgatunków.

Anolis zielony

Anolis carolinensis

Wygląd. Ta smukła jaszczurka, o wyraźnie zaznaczonym dymorfizmie płciowym, dorasta do 22 cm. Dzięki specyficznej budowie kończyn potrafi doskonale poruszać się po gładkich powierzchniach. Ubarwienie ma zmienne i zależne od wielu czynników, takich jak wilgotność, oświetlenie, barwa i temperatura otoczenia, a także nastrój zwierzęcia. Dominu-

Anolis zielony

jącą barwą jest zieleń, w okresie godów silnie błyszcząca i mieniąca się, ale ubarwienie może być także brązowe, żółtawe lub srebrzysto białe. Zmiana jednej barwy w drugą jest szybka, trwa około 3 minut. U samców występuje worek podgardzielowy (który mogą nadymać, a wówczas przyjmuje on barwę czerwoną), a także skórny grzebień na grzbiecie. Występowanie. Występuje w lasach, parkach, zagajnikach, na plantacjach, często także w żywopłotach w Stanach Zjednoczonych, na terenie Luizjany, Karoliny Północnej i Południowej. Wymagania. Wymaga terrarium w typie wilgotnym, obsadzonego roślinami, z licznymi kryjówkami i gałęziami do wspinaczki. Temperatura powinna wynosić 23-26°C dni w ciągu dnia, a nocą 18-20°C. Konieczne jest codzienne spryskiwanie terrarium wodą, zalecane jest także naświetlanie lampą kwarcową. Pokarm. Zjada wszelkie owady, przy czym w niewoli najczęściej podaje się mu świerszcze, mączniki, muchy, koniki polne, a także „plankton łąkowy" i niewielkie dżdżownice. Rozród. W terrarium można od niego uzyskać młode; samica składa w czerwcu lub lipcu 1-2 jaja w samodzielnie wygrzebanej jamce w podłożu. Inkubacja przebiega w temperaturze 30°C, młode wylęgają się po 5-7 tygodniach. Uwagi. Podobnie jak inne anolisy, i ten jest aktywny w ciągu dnia. W jednym ter-

rarium można trzymać jednego samca i kilka samic. Samce muszą być rozdzielone - w przeciwnym razie walczą między sobą o terytorium tak zaciekle, że mogą się nawet pozabijać.

Anolis brązowy

Narops (Anolis) sagrei

Wygląd. Jest to niewielka, smukła jaszczurka o wyraźnym dymorfizmie płciowym, dorasta do 20 cm. Ubarwienie ma brązowe, u samców z ciemnoczerwonym, żółto obwiedzionym gardłem (kryjącym nadymany niekiedy worek podgardzielowy), u samic z plamą w kształcie rombu na grzbiecie. U wszystkich osobników na grzbiecie widać delikatną białą linię. Podobnie jak inne anolisy (i niektóre inne jaszczurki), zmienia barwę ciała w zależności od nastroju i podłoża, na którym się znajduje. Występowanie. Najczęściej zasiedla ruiny i stosy kamieni, także w pobliżu siedzib ludzkich, na terenie Ameryki Środkowej (łącznie z Kubą, Jamajką i Wyspami Bahama), na północy aż do Florydy. Wymagania. Potrzebuje terrarium w typie stepowym, dość obszernego, z licznymi półkami skalnymi. Wystroju powinny dopełniać gałęzie i rośliny. Zaleca się codziennie spryskiwać terrarium wodą i utrzymywać w nim dzienną temperaturę 25-28°C (miejscami nawet do 30°C), nocą zaś około 20°C. Pokarm. Poluje na rozmaite owady i niewielkie pająki. W niewoli podstawą jego diety są: świerszcze, mączniki, młoda szarańcza, pająki, ćmy, a także koniki polne. Rozród. Anolis ten łatwo się rozmnaża; zazwyczaj jednego samca trzyma się z 2-3 samicami. Samica składa wielokrotnie w ciągu roku 1-2 jaja w wilgotnych miejscach. Uwagi. Anolis brązowy jest jaszczurką naziemną, aktywną w ciągu dnia, kiedy zażywa kąpieli słonecznych. Samców nie można utrzymywać razem, ponieważ toczą ze sobą ostre walki. Zasady chowu i hodowli są podobne jak w przypadku innych anolisów. Można go trzymać w jednym biotopowym terrarium razem z anolisem zielonym, który zajmuje inny

Anolis brązowy

poziom w zbiorniku, ale trzeba wówczas zadbać o to, by jaszczurki miały do dyspozycji odpowiednio dużo kryjówek.

Anolis kubański

Anolis equestris

Wygląd. Ten największy spośród anolisów osiąga nawet 40 cm długości. Podobnie jak inne, wykazuje wyraźny dymorfizm płciowy - samce mają worek podgardzielowy, samice krótszy i grubszy ogon. Ubarwienie osobników obu płci jest intensywnie

zielone, z żółtymi liniami na głowie i nad przednimi kończynami. Spód ciała jaśniejszy. Rozróżnia się osiem podgatunków o nieco odmiennym ubarwieniu. Występowanie. Występuje w bardzo zróżnicowanych środowiskach, zazwyczaj na niskich krzewach i w zaroślach na Kubie. Wymagania. Należy go trzymać w przestronnym terrarium z mocnymi roślinami i gałęziami do wspinaczki. Jako podłoże najczęściej stosuje się włókno kokosowe, torf lub korę mieloną. Terrarium dla jednego samca trzymanego z dwoma - trze-

Anolis kubański

ma samicami powinno mieć pojemność około 1 m3. Temperatura w dzień powinna wynosić 26-30°C, w nocy 22-24°C. Zaleca się utrzymywanie umiarkowanej wilgotności, co oznacza, że najlepiej raz dziennie wieczorem zrosić terrarium letnią wodą. Pokarm. Pokarm tego anolisa w niewoli stanowią karaczany, świerszcze, szarańcza, a nawet dżdżownice lub małe myszy. Dietę wzbogaca się słodkimi owocami, a także zielonymi częściami roślin. Rozród. W maju lub kwietniu odbywają się gody, a po ich zakończeniu samica składa i zakopuje w ziemi do 20 jaj. Inkubacja w warunkach terraryjnych trwa około 3 miesięcy, młode w kilka dni po wylęgu, podobnie jak rodzice, zaczynają prowadzić życie nadrzewne. Uwagi. Jest to dość spokojna jaszczurka, i w naturze pozwala się obserwować z bliska. Kiedy jednak poczuje się zagrożona, potrafi się bronić, dotkliwie gryząc. Podobnie jak u innych anolisów, wykluczone jest utrzymywanie dwóch samców w jednym terrarium.

Legwan zielony (CITES) Iguana iguana

Wygląd. Na wolności legwan ten osiąga 2 m długości, z czego ponad połowa przypada na ogon, lecz w niewoli nie przekracza zazwyczaj 170 cm. Głowę ma du-

żą, ze zwisającym pod żuchwą obszernym fałdem skórnym. Tułów, a zwłaszcza ogon, ma silnie bocznie spłaszczony. Przez środek grzbietu i cały ogon biegnie wysoki i głęboko wycinany grzebień skórny. Kończyny są o długich palcach, silnie umięśnione. Ubarwienie przeważnie jest intensywnie zielone z poprzecznymi ciemniejszymi pasami na ogonie i tułowiu. Występowanie. Prowadzi życie nadrzewne, potrafi bardzo szybko poruszać się po gałęziach, a także sprawnie i szybko pływać. Najczęściej zasiedla tropikalne lasy deszczowe, gdzie mieszka na drzewach rosnących nad wodą. Występuje w Ameryce Południowej (dorzeczach Amazonki i Orinoko) oraz Środkowej (aż po południowy Meksyk). Wymagania. Wymaga bardzo przestronnego, wysokiego terrarium (w istocie do jego hodowli lepiej nadaje się woliera). Zalecana temperatura w dzień wynosi 26-30°C, a pod promiennikiem ciepła może dochodzić nawet do 36°C, nocą zaś 22-24°C. Wymaganą wysoką wilgotność pozwala utrzymać obszerny basen w terrarium oraz codzienne zraszanie wnętrza ciepłą wodą. Terrarium powinno być oświetlone świetlówkami o pełnym widmie światła dziennego lub zwykłymi z dodatkiem świetlówki UV.

Legwan zielony

Legwan zielony wyglądem przywodzi na myśl chińskiego smoka

Pokarm. Dieta tego legwana jest niemal w 100% roślinna i zawiera głównie warzywa, do których jako dodatek można dołączyć do 20% owoców Nie należy mu podawać sałaty, która ma znikomą wartość odżywczą, ani zapominać o dodatkach mineralno-witaminowych. Niektórzy autorzy zalecają również podawanie niewielkich ilości pokarmu zwierzęcego (noworodków i osesków mysich). Rozród. Samica składa 20-80 jaj, których inkubacja w wysokiej wilgotności i temperaturze 28-32°C trwa 65-115 dni. Uwagi. Gad ten jest powszechnie dostępny w handlu, ale w utrzymaniu i hodowli wymaga od hodowcy znacznego doświadczenia. Brak praktyki w hodowli gadów mści się rozlicznymi problemami, z którymi właściciele nie zawsze sobie radzą, a koniec końców, zawsze cierpią na tym ich podopieczni.

Legwan obrożny

Crotaphytus collaris

Wygląd. Ta piękna jaszczurka dorasta do 25-36 cm i ma budowę ciała typową dla legwanów: dużą głowę, długi ogon (nawet do 2/3 długości ciała), silne umięśnienie. Ubarwienie jej jest zmienne: głowa brązowa, a reszta ciała intensywnie zielona lub niebieska. Na tym tle występują poprzeczne żółte pasy oraz niewielkie białe plamy na całym grzbiecie. Tuż za głową przebiega szeroki czarny poprzeczny pas, przedzielony białym pasmem pośrodku (stąd nazwa „legwan obrożny"). Samce są ubarwione znacznie jaskrawiej niż samice, które są dość blade, często bardziej żółte lub pomarańczowe. Występowanie. Występuje na obszarze Stanów Zjednoczonych i Meksyku. Najczęściej zamieszkuje suche i skaliste tereny w pobliżu skał oraz suchsze partie lasów. Wymagania. Legwan ten potrzebuje przestronnego terrarium o grubej warstwie piaszczystego podłoża i zawierającego liczne kamienie oraz pojedyncze korzenie lub gałęzie. Zalecana temperatura podłoża wynosi 30-35°C, miejscami nawet 45°C. Terrarium można obsadzić różnymi roślinami, przystosowanymi

Legwan obrożny

Bazyliszek płatkogłowy

Basiliscus plumifrons do tak wysokiej temperatury. Zbiornik należy zraszać ciepłą wodą nad ranem lub wieczorem. Pokarm. W naturze legwan ten poluje na owady, pająki, małe węże i jaszczurki. W niewoli karmimy go różnymi owadami (np. świerszczami, karaczanami), noworodkami mysimi oraz małymi myszami. Jako dodatek podaje się mu owoce, zioła i zielone części roślin. Rozród. Powinien być trzymany w parach. Samica składa 3-4 razy w roku 10-20 jaj, które inkubuje się w temperaturze 30°C. Młode wylęgają się po 50-55 dniach. Uwagi. Legwan ten bardzo szybko się porusza, przy czym potrafi biec na tylnych kończynach, unosząc ogon nad ziemię. Kiedy nie ma możliwości ucieczki przed zagrożeniem, może dotkliwie pogryźć, więc trzeba się z nim ostrożnie obchodzić.

Wygląd. Ta smukła jaszczurka o bocznie spłaszczonym ciele może osiągać długość ponad 50 cm (niektóre osobniki dorastają nawet do 80 cm), z czego spora część przypada na ogon. Dymorfizm płciowy jest wyraźny: samce mają na głowie trójkątny płat skórny (od którego pochodzi nazwa gatunku) oraz grzebienie na tułowiu i ogonie. Podstawowe ubarwienie jest jasnozielone, a na jego tle występują jasnożółte lub niebieskawe plamki, układające się w pasma. Na grzebieniach widać ciemniejsze pręgi, a na ogonie szerokie ułożone naprzemiennie jasne i ciemne paski. Występowanie. Występuje w deszczowych lasach tropikalnych, bardzo często w pobliżu wody, gdzie wygrzewa się na nadwodnych gałęziach. Jego zasięg obejPłat skórny na głowie samca bazyliszka

muje Amerykę Środkową od wschodniej części Hondurasu, przez Nikaraguę i Kostarykę, do Panamy. Wymagania. Zalecane dla niego jest duże, przestronne i wysokie terrarium (a najlepiej woliera). W wystroju zbiornika powinny się znajdować mocne gałęzie i spora liczba roślin. Terrarium musi także zawierać okazały basen, w którym zwierzę może zażywać kąpieli. Na podłoże najlepiej nadaje się mieszanina torfu, mchu i ziemi ogrodowej. Zalecana temperatura w dzień wynosi 28-30°C, miejscami nawet 40°C, nocą 22-25°C, a temperatura wody 24-28°C. Zwierzęta trzeba dodatkowo naświetlać kwarcówką lub lampą UV, a w lecie zapewniać im kąpiele słoneczne. W czasie naturalnej pory deszczowej - od maja do listopada - konieczne jest codzienne kilkakrotne zraszanie terrarium ciepłą wodą. Przez pozostałą część roku zraszanie można ograniczyć do kilku razy w tygodniu. Pokarm. W niewoli bazyliszek żywi się rozmaitymi owadami, noworodkami mysimi i szczurzymi, dżdżownicami i rybami. Dietę należy wzbogacać owocami, warzywami, zielonymi częściami roślin i kwiatami, a także dodatkami mineralno-witaminowymi. Rozród. Po godach samica składa 4-18 jaj (3-7 razy w ciągu roku). Jaja inkubu-

Samica (po lewej) i samiec (po prawej) bazyliszka płatkogłowego

je się w temperaturze 28-30°C, młode wylęgają się po 55-60 dniach. Uwagi. Dzięki specyficznej budowie palców jaszczurka ta potrafi biegać po powierzchni wody, od czego pochodzi jej lokalna nazwa „jaszczurka Jezusa Chrystusa". Woda jest jej drugim środowiskiem życia, toteż potrafi ona doskonale nurkować. W handlu bywają dostępne także dwa inne gatunki o podobnych wymaganiach: opisany poniżej bazyliszek pręgowany (B. vittatus) oraz bazyliszek zwyczajny (B. basiliscus).

Bazyliszek pręgowany (paskowany)

Basiliscus vittatus

Wygląd. Ta smukła jaszczurka o bocznie spłaszczonym ciele może dorastać do 75 cm, choć najczęściej nie przekracza długości 50 cm, z czego spora część przypada na ogon. Ma na grzbiecie i ogonie grzebień, podobnie jak inne bazyliszki, lecz mniejszy. Podstawowe ubarwienie jest brązowe, oliwkowe lub beżowe, a na tym tle po bokach wzdłuż ciała biegną po dwa kremowe paski. Na grzbiecie

Bazyliszek pręgowany

i kończynach widać ciemne poprzeczne pręgi. Występowanie. Zamieszkuje Amerykę Środkową od południowej części Meksyku aż po Kostarykę oraz zachodnią Kolumbię. Izolowana populacja występuje na południu Florydy, ale powstała ona z jaszczurek wprowadzonych tam przez człowieka. Najczęściej zasiedla lasy, zarówno suche, jak i deszczowe, a także ogrody i zarośla, zawsze jednak w pobliżu wody. Wymagania. Zaleca się dla niego duże, przestronne i wysokie terrarium (o wymiarach co najmniej 150x80x180 cm), urządzone mocnymi gałęziami i dość obficie obsadzone roślinami. Powinno też zawierać okazały basen, w którym zwierzę będzie mogło się kąpać. Na podłoże najlepiej nadaje się mieszanina torfu, mchu i ziemi ogrodowej. Zalecana temperatura w dzień wynosi 27-30°C, miejscami więcej, w nocy 20-25°C, a temperatura wody 24-28°C. W okresie, gdy w ojczyźnie bazyliszka panuje pora deszczowa, wilgotność powinna wynosić 80-90%, co można osiągnąć dzięki codziennemu kilkakrotnemu zraszaniu terrarium ciepłą wodą. Przez pozostałą część roku terrarium można zraszać tylko kilka

razy w tygodniu. Konieczne jest dodatkowe naświetlanie zwierząt kwarcówką lub lampą UV. Żywienie. W niewoli bazyliszek pasiasty żywi się rozmaitymi owadami, noworodkami mysimi i szczurzymi, dżdżownicami i rybami. Dietę należy uzupełniać owocami, warzywami, zielonymi częściami roślin i kwiatami, a także dodatkami mineralno-witaminowymi. Rozród. Po godach samica składa 3-15 jaj (3-7 razy w ciągu roku), których inkubacja w 28-30°C trwa 50-70 dni. Młodych nie można trzymać razem z dorosłymi, aby nie zostały zjedzone. Uwagi. Bazyliszka pręgowanego powinno się trzymać parami lub w grupach złożonych z samca i kilku samic, co jednak jest rzadsze ze względu na wielkość wolier, jakich taka grupa wymaga.

Jaszczurka perłowa Timon lepidus, Timon pater

Wygląd. Ta duża, smukła jaszczurka dorasta do 50-60 cm (choć rekordowe osobniki osiągały nawet 90 cm długości), z czego 2/3 zajmuje ogon. Ubarwienie ma soczyście zielone z żółto-czarnym

wzorem na grzbiecie, nie zawsze jednak występującym. Po bokach ciała widać kilka rzędów niebieskich plam z jaśniejszą lub ciemną obwódką, a samce mają niebieskie podgardle. Młode są brązowawe lub brązowozielone z licznymi białymi, ciemno obwiedzionymi plamkami na bokach ciała i grzbiecie. Jaszczurki pokrewnego gatunku, Lacerta pater, są niezwykle podobne i niemal identycznie ubarwione, lecz nieco mniejsze, ponadto tylne kończyny i ogon często mają brązowe, a plamy na bokach mniej wyraziste. Występowanie. Oba gatunki zamieszkują zróżnicowane środowiska, obrzeża gajów oliwnych, rumowiska skalne, winnice i nasłonecznione polany. L. lepida występuje na Półwyspie Pirenejskim, w południowej Francji, północno-zachodniej części Włoch oraz w północno-zachodniej Afryce. L. pater jest spotykana w Algierii, Maroku oraz Tunezji. Wymagania. Należy ją trzymać w przestronnym terrarium o podłożu z grubego piasku, torfu lub mielonej kory. W zbiorniku trzeba umieścić kawałki kory, łupki skalne, a także posadzić odporne rośliny. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 25-30°C, miejscami 35°C, w nocy nieco mniej. W lecie można trzymać jaszczurki w wolierze ogrodowej. Do godów pobudza je 2-3-miesięczne zimowanie w temperaturze 8-15°C. Pokarm. W naturze jaszczurka perłowa poluje na niewielkie kręgowce (w tym jaszczurki własnego gatunku) oraz owady i ślimaki. W terrarium karmimy ją różnymi owadami, dżdżownicami, ślimakami bezskorupowymi, a także oseskami mysimi. Dietę wzbogacamy słodkimi owocami i warzywami oraz stosujemy dodatki mineralno-witaminowe. Rozród. Samica składa 6-20 jaj, z których młode wylęgają się po 3 miesiącach. W hodowli amatorskiej jaja przekłada się do inkubatora, gdzie w temperaturze 29°C i wilgotności 80% dochodzi do wylęgu po 76-90 dniach. Uwagi. Jest to jedna z największych europejskich jaszczurek, a w obrębie gatun-

Jaszczurki gatunku Timon pater - dwa osobniki dorosłe i jeden młodociany

ku rozróżnia się kilka podgatunków. Dożywa 20 lat. Z uwagi na jej terytorializm w jednym terrarium można trzymać jednego samca i kilka samic. Między obydwoma gatunkami dochodziło do spontanicznych kojarzeń, a L. pater przez wiele lat uważano za podgatunek L. lepida.

Jaszczurka długoogonowa Takydromus sexlineatus

Wygląd. Jaszczurka ta ma nieproporcjonalnie długi ogon, stanowiący ponad 2/3 całkowitej długości ciała, która dochodzi do 35 cm. Głowę ma smukłą, o szerokości zbliżonej do wysokości, tułów smukły i płynnie przechodzący w długi, cienki ogon. Podstawowe ubar-

wienie jest brązowe, a na tym tle występują ciemniejsze podłużne paski; spód ciała jest jaśniejszy, zielonkawy lub kremowy. Samce mają nieco szerszą nasadę ogona oraz dwa łatwo dostrzegalne pasy na grzbiecie. Występowanie. Zamieszkuje południowo-wschodnią Azję (od Indonezji, poprzez Birmę, Tajlandię, Kambodżę, Laos i Wietnam, aż po południowo-wschodnią część Chin). Najczęściej spotyka się ją na leśnych polanach w widnych lasach, ale występuje także na plantacjach. Jest aktywna w ciągu dnia, kiedy poluje na owady lub wygrzewa się na słońcu. Bardzo zwinnie i szybko się porusza. Wymagania. Odpowiednie dla niej jest terrarium średniej wielkości. Na podłoże najlepiej nadaje się torf lub mieszanka ziemi i gliny, tworzące kilkucentymetrową warstwę. Zbiornik należy urządzić kawałkami mchu i kory, niewielkimi gałęziami i korzeniami oraz obficie obsadzić roślinami. Zalecana temperatura w ciągu dnia wynosi 26-28°C, pod promiennikiem do 35°C, wilgotność dość wysoka (trzeba często spryskiwać terrarium ciepłą wodą). Nocą temperatura powinna spadać do 22-24°C. Wskazane jest oświetlenie terrarium świetlówką o pełnym spektrum światła dziennego lub dodatkowe stosowanie świetlówki UV. Do godów pobudza zwierzęta zwiększenie wilgotności po trwającym około 3 miesięcy okresie suszy, który naśladuje się, obniżając temperaturę mniej więcej do 24°C i rzadko zraszając terrarium. Pokarm. Podstawą diety są wszelkie owady i pajęczaki, przy czym w niewoli są to zazwyczaj świerszcze, karaczany, larwy mącznika itp. Zaleca się stosowanie dodatków mineralno-witaminowych. Rozród. Samica składa kilkakrotnie w ciągu roku, począwszy od wiosny, do pięciu jaj, które zagrzebuje w podłożu. Ich inkubacja trwa do dwóch miesięcy. Uwagi. Jaszczurka ta jest łagodna i łatwo się oswaja. W jednym zbiorniku można trzymać kilka sztuk razem, gdyż samce nie są wobec siebie agresywne.

Jaszczurka zrosłożebra

Holaspis guentheri, Holaspis laevis

Wygląd. Są to niewielkie i bardzo zwinne jaszczurki, dorastające do 12 cm. Głowę i całe ciało mają silnie spłaszczone grzbietobrzusznie. Są przepięknie ubarwione: na czarnym grzbiecie od oczu aż po nasadę ogona ciągną się dwa pasy, które są początkowo żółte, potem turkusowozielone, a na ogonie stają się błękitne i zlewają w jeden. Po bokach tułowia, a także na głowie występują pojedyncze jaśniejsze paski. Boki ogona są pomarańczowe, a spód ciała szary do pomarańczowego. Występowanie. H. Iaevis (do niedawna traktowana jako podgatunek H. g. Iaevis) występuje w Tanzanii, Malawi i Mozambiku, a H. guentheri w Ghanie, Nigerii, Kamerunie, Kongo, Ugandzie i kilku innych państwach. Jaszczurki te są aktywne w ciągu dnia i zamieszkują tropikalne lasy deszczowe, gdzie zasiedlają górne piętro roślinności, najczęściej korony drzew. Wymagania. Odpowiednie dla tych jaszczurek jest wysokie terrarium średniej

Jaszczurka zrosłożebra

wielkości w typie lasu deszczowego. Musi w nim być dużo gałęzi do wspinaczki, kryjówek (np. kawałków kory) oraz roślin. Na podłoże najlepiej nadaje się torf. Zalecane jest codzienne spryskiwanie wnętrza ciepłą wodą. Terrarium musi być szczelne, gdyż jaszczurka zrosłożebra potrafi przeciskać się przez najmniejsze szpary i otwory. Zazwyczaj trzyma się jednego samca z dwoma - trzema samicami, ale jeśli zbiornik ma dostatecznie dużą pojemność, można utrzymywać w jednym terrarium nawet dwa samce. Zalecane jest stosowanie silnego oświetlenia i świetlówek UV. Temperatura powinna wynosić w dzień 22-27°C (miejscowo pod promiennikiem nawet do 35-40°C), a w nocy 17-22°C. Pokarm. W naturze jaszczurki te polują na wszystkie niewielkie owady i pajęczaki. W niewoli zazwyczaj karmi się je mącznikami (w ograniczonej ilości) i świerszczami, a latem pokarm wzbogaca się „planktonem łąkowym". Ponadto należy im podawać odpowiednie dodatki mineralno-witaminowe. Rozród. Uzyskanie młodych nie jest specjalnie trudne. Gody trwają prawie cały rok, z przerwą od listopada do stycznia. Samica składa jednorazowo 1-2 jaja, które wymagają inkubacji w temperaturze 27-29°C przez 10-12 tygodni. Uwagi. Jaszczurki te mają zdolność lotu ślizgowego, co ułatwia im rozszerzający się tułów. W środowisku naturalnym potrafią odbywać loty ślizgowe długości nawet 30 metrów.

Żółtopuzik bałkański

Żółtopuzik bałkański

Wygląd. Jest to największa europejska jaszczurka, dorastająca do 120 cm, z czego ponad połowa przypada na ogon. Ciało ma obłe, bez kończyn, tułów płynnie przechodzi w ogon. Dorosłe osobniki są jednolicie brązowe lub żółte, młode natomiast są szaropopielate lub oliwkowe z ciemnymi poprzecznymi paskami. Występowanie. Występuje w południowej Europie (na Półwyspie Bałkańskim), a także w Azji Mniejszej i części Półwyspu Arabskiego. Zasiedla nizinne tereny

obficie porośnięte trawą, niskimi zaroślami i krzewami, często przebywa w pobliżu stosów kamieni. Spotyka się go także na polach uprawnych, łąkach i w dolinach rzek. Jest aktywny w ciągu dnia i wtedy poluje i wygrzewa się na słońcu, a czasami wchodzi do wody. Zagrożony ucieka, a schwytany, wyrzuca z gruczołów analnych cuchnącą ciecz. Wymagania. Należy go trzymać w przestronnym terrarium z torfowym lub piaszczysto-torfowym podłożem, licznymi kry-

Pseudopus (Osphiosaurus) apodus

jówkami (np. kawałkami kory), gałęziami i kamieniami. Podobnie jak węże, żółtopuzik linieje, zrzucając skórę w jednym kawałku, do czego wymaga odpowiedniej wilgotności. Potrzebny mu jest basen i okresowe zraszanie terrarium ciepłą wodą. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 24-30°C, w nocy 20-22°C. Pokarm. W naturze poluje na rozmaite owady, zjada także ślimaki, ptasie jaja, a okazyjnie jaszczurki, węże i drobne gryzonie. W niewoli w zależności od wielkości podajemy mu świerszcze, szarańczę, dżdżownice, larwy mącznika (niezbyt często), „plankton łąkowy", a także no-

worodki mysie i niewielkie myszy (sporadycznie mięso z dodatkami mineralno-witaminowymi). Rozród. W naturze samice w czerwcu składają 6-10 jaj, w warunkach sztucznych raczej nie jest rozmnażany. Uwagi. Ta sympatyczna jaszczurka jest niestety stosunkowo rzadko dostępna w handlu.

Ameiwa

Ameiva sp.

Wygląd. Rodzaj Ameiva skupia ponad 30 gatunków jaszczurek o silnej budowie ciała, określanych wspólną nazwą teid. Są to zwinne zwierzęta o stosunkowo dużej głowie, długich, umięśnionych kończynach i długim ogonie. Ich ubarwienie zależy od gatunku, zazwyczaj jest brązowe w różnych odcieniach z podłużnymi paskami. Wiele z nich ma ogon oraz część grzbietu kontrastowo ubarwioną, barwy niebieskiej albo zielonej z białymi lub czarnymi plamkami. Dorastają do kilkunastu centymetrów. Występowanie. W zależności od gatun ku jaszczurki te zasiedlają rozmaite typy środowisk. Spotykane w Ameryce Południowej, Środkowej i Północnej. Wymagania. Terrarium powinno być dostosowane do wymagań danego gatunku, a więc może być różnie urządzone (niektóre gatunki zasiedlają tereny suche, inne - wilgotne). Przedstawicielom wielu gatunków odpowiada zbiornik średniej wielkości z piaszczystym lub torfowym podłożem i odpowiednią liczbą skałek oraz korzeni, obsadzony roślinami. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 24-28°C, miejscami nawet 30°C, a w nocy około 22°C. Teidy wymagają wilgotności umiarkowanej, w granicach 50-65%, którą pozwoli uzyskać okresowe spryskiwanie terrarium letnią wodą. Dla większości gatunków wskazane jest oświetlenie świetlówkami emitującymi oprócz światła widzialnego także promienie UV. Pokarm. W naturze rozmaite owady i niewielkie pajęczaki. W niewoli podstawą diety są świerszcze, karaczany i inne dostępne owady, z dodatkiem preparatów mineralno-witaminowych.

Jaszczurki z rodzaju Ameiva

Rozród. Osobniki niektórych gatunków pobudza do godów okresowe obniżenie temperatury. Inkubacja złożonych jaj trwa przeciętnie 3 miesiące. Uwagi. Teidy co jakiś czas pojawiają się na rynku zoologicznym i zazwyczaj niestety pochodzą z odłowu. Niektóre dobrze się oswajają i można je nauczyć np. pobierania pokarmu z pęsety. Są aktywne w dzień, kiedy polują na owady.

Mabuja

Mabuya sp. Wygląd. Rodzaj Mabuya skupia ponad 90 gatunków jaszczurek o zwartej budowie ciała, zaliczanych do scynków. Ciało ich jest smukłe, wężowate, głowa ostro

zakończona, kończyny pięciopalczaste, stosunkowo długi ogon. Ubarwienie jest zmienne, zależne od gatunku, zazwyczaj w różnych odcieniach brązu z podłużnymi jaśniejszymi pasami. Zwierzęta niektórych gatunków zdobią kontrastowe plamki lub pasy barwy niebieskiej, zielonej lub żółtej. Dorastają mniej więcej do 25 cm, choć większość z nich jest mniejsza. Występowanie. Jaszczurki te, w zależności od gatunku, zasiedlają różne obszary Afryki, Ameryki Południowej i Środkowej. Nieliczne gatunki występują w południowej Europie i w Azji. Zasiedlają środowiska rozmaitych typów. Wymagania. Terrarium może być różnie urządzone (np. dla gatunku zasiedlającego tereny suche lub wilgotne), stosownie do wymagań danego gatunku. Wielu ga-

Jaszczurki z rodzaju Mabuya

tunkom tych jaszczurek odpowiada terrarium średniej wielkości z piaszczystym lub torfowym podłożem, licznymi skałkami oraz korzeniami. Właściwa temperatura wynosi 24-28°C, miejscami do 32°C, z kilkustopniowym nocnym spadkiem. Wilgotność, zależnie od wymagań gatunku, przeważnie mieści się w granicach 60-80%, a więc konieczne jest okresowe zraszanie zbiornika letnią wodą. Większość jaszczurek potrzebuje oświetlenia zawierającego w widmie promienie UV. Pokarm. W naturze mabuje polują na rozmaite owady i niewielkie pajęczaki. W niewoli podstawą ich diety są świerszcze, karaczany i inne dostępne owady. Pokarm należy wzbogacać dodatkami mineralno-witaminowymi. Rozród. Samice, w zależności od gatunku i kondycji, składają 2-10 jaj. Niektóre gatunki są żyworodne. Większość ich jest rzadko rozmnażana w niewoli. Uwagi. Jaszczurki z rodzaju Mabuya bywają niekiedy dostępne w handlu, choć najczęściej pochodzą z odłowu. Z uwagi na terytorializm wielu gatunków nie powinno się trzymać dwóch samców w jednym terrarium.

Ostajnica nakrapiana

Chclcides ocellatus

Wygląd. Jaszczurka ta ma wydłużone obłe ciało, stosunkowo krótki ogon oraz małe, kikutowate kończyny zakończone pięcioma palcami. Dorasta do 20-25 cm (rekordowe okazy mogą osiągać nawet 30 cm długości), ubarwienie ma jasnobrązowe, żółtawe lub szarobrązowe z ciemniejszymi nieregularnymi plamkami na grzbiecie. Rozróżniamy kilka podgatunków, mających nieco inny wygląd i teren występowania. Występowanie. Występuje w południowej Europie (w Grecji, na Sardynii, Sycylii, w Turcji) oraz na Półwyspie Arabskim i w północnej Afryce. Zamieszkuje suche tereny o ubogiej roślinności, a także usypiska skalne. Wymagania. Grupę tych jaszczurek (zazwyczaj jednego samca i kilka samic) trzyma się w przestronnym terrarium, o dużej powierzchni dna. Odpowiednim

Ostajnica nakrapiana

podłożem jest kilkucentymetrowa warstwa piasku, piasku zmieszanego z torfem lub włókna kokosowego. Wystrój stanowią liczne kawałki kory, korzenie i niewielkie, stabilnie umocowane płaskie łupki skalne. Można także posadzić odporne rośliny, ale należy je zabezpieczyć przed kopiącymi lokatorami terrarium. Niezbędny jest niewielki basen z wodą. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 25-30°C, miejscowo nawet więcej, a w nocy 20-24°C. Ostajnica wymaga wilgotności umiarkowanej, na poziomie 60%, którą można utrzymać, okresowo zraszając terrarium letnią wodą. Zaleca się stosowanie oświetlenia zawierającego w widmie promienie UV. Pokarm. W naturze jaszczurka ta poluje na rozmaite drobne owady, więc w niewoli podstawą jej pokarmu są świerszcze, karaczany i sporadycznie larwy mącznika. Dla urozmaicenia można jej okresowo podawać słodkie owoce. Zaleca się stosować dodatki mineralno-witaminowe. Rozród. Ostajnica nakrapiana jest żyworodna, gody odbywa 2-3 razy w roku. Samica w jednym miocie rodzi 3-12 młodych długości około 4 cm. Dojrzałość płciową osiągają one w wieku 2 lat. Uwagi. W naturze jaszczurki tego gatunku często żyją gromadnie. Mimo krótkich

kończyn, potrafią się sprawnie poruszać, a zaniepokojone, błyskawicznie zakopują się w podłożu.

Scynk (algierski, berberyjski)

Eumeces schneiderii, Eumeces olgeriensis Wygląd. Ten duży scynk osiąga 40 cm długości, z czego ponad połowę stanowi ogon. Ciało ma obłe, kończyny stosunkowo krótkie. Ubarwienie jest utrzymane w różnych odcieniach żółci, niekiedy pomarańczo wożółte. Grzbiet jest ciemniejszy, szarobrązowy, z licznymi czarnymi lub pomarańczowymi plamkami, a po bokach ciała biegnie wyraźny żółty pasek. Występowanie. Występuje na terenie północno-wschodniej Afryki i północno-zachodnich Indii. Zasięg różnych podgatunków jest nieco odmienny. Zamieszkuje tereny suche, przeważnie piaszczyste, porośnięte skąpą roślinnością, niekiedy także w pobliżu usypisk skalnych. Wymagania. Należy go utrzymywać pojedynczo lub parami w przestronnym terrarium, o dużej powierzchni dna. Jako podłoże stosuje się 10-15-centymetrową warstwę dość grubego piasku. Zbiornik trzeba urządzić niewielkimi gałęziami, płaskimi łupkami skalnymi lub płatami kory, dostarczającymi gadowi kryjówek. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 25-32°C, miejscami nawet ponad 40°C, w nocy 18-24°C. Wilgotność ni-

Scynk Eumeces Schneiderii

Scynk ognisty

Mochlus (Lygosoma) fernandi ska, na poziomie 60%, powinna wzrastać wieczorem. Koniecznie należy w oświetleniu zamontować świetlówki emitujące prócz światła widzialnego także promienie UV. Do godów pobudza scynki kilkutygodniowy okres niższej temperatury, 10-15°C, i krótszego dnia świetlnego (do 8 godzin). Pokarm. Scynki żywi się rozmaitymi owadami, a większym osobnikom podaje się także noworodki mysie. Jako pokarm uzupełniający można podawać im słodkie, soczyste owoce, kwiaty mlecza, a sporadycznie także suche pokarmy granulowane. Warto stosować dodatki mineralno-witaminowe. Rozród. Po okresie chłodu scynki przystępują do godów. Po upływie 6-7 tygodni od kopulacji samica składa kilkanaście jaj. Młode wylęgają się po 2,5-3 miesiącach inkubacji w temperaturze 28-30°C. Uwagi. W Polsce oficjalnie nazwą scynka berberyjskiego określa się gatunek E. algeriensis, a drugi nie ma polskiej nazwy. W nazewnictwie nieoficjalnym nazywa się je odpowiednio scynkiem algierskim i berberyjskim. Zwierzęta obu gatunków są łagodne i łatwo się oswajają, a w razie zaniepokojenia błyskawicznie zagrzebują w piasku. Wymagają identycznych warunków utrzymania.

Wygląd. Jest to smukły scynk o obłym ciele i krótkich kończynach. W naturze dorasta do 37 cm, lecz w terrarium zazwyczaj osiąga mniejsze rozmiary. Grzbiet ma miedzianobrązowy lub żółtobrązowy, kończyny i boki czarne lub brunatne. Na bokach ciała występują duże, trójkątne plamy barwy czerwonej lub pomarańczowej i szeregi plamek białych lub kremowych. Występowanie. Zamieszkuje Afrykę, od Sierra Leone na zachodnim wybrzeżu, poprzez Ugandę na wschodzie, po Angolę na południu. Zasiedla wilgotne lasy

tropikalne, gdzie jest aktywny o zmierzchu, a dzień spędza ukryty pod korzeniami i w ściółce leśnej. Wymagania. Potrzebuje obszernego terrarium z grubą, co najmniej 10-centymetrową warstwą podłoża z torfu, mielonej kory, włókna kokosowego lub ziemi leśnej. Wystrój należy skomponować z niewielkich kamieni, korzeni oraz kawałków kory. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 23-28°C, miejscami nawet 35°C, a w nocy 20-23°C. Wilgotność trzeba utrzymywać na poziomie 65-80%, a podłoże stale lekko wilgotne, co można uzyskać, regularnie zraszając terrarium. Przed godami scynki ogniste wymagają kilkutygodniowego obniżenia temperatury do 20°C i skrócenia dnia świetlnego. Pokarm. Rozmaite owady odpowiedniej wielkości. Dietę można wzbogacać dżdżownicami, nagimi ślimakami, a także noworodkami mysimi i kawałkami mięsa. Sporadycznie można również podawać soczyste, słodkie owoce. Rozród. Około 6 tygodni po zapłodnieniu samica składa 8-12 jaj. Młode wylęgają się mniej więcej po 2 miesiącach inkubacji w temperaturze 28-32°C i wysokiej wilgotności. Dojrzewają płciowo w wieku 3 lat. Uwagi. Jest to spokojna jaszczurka, prowadząca skryte życie. Łatwo się oswaja. Systematyka jej jest sporna, do niedawna zaliczano ją do rodzaju Lygosoma.

Scynk ognisty

Szyszkowiec zwyczajny (CITES)

Cordylus cordylus

Wygląd. Dorasta do 20 cm, z czego prawie połowa przypada na ogon. Ubarwienie ma ciemnoszare, czasami brązowe lub niemal czarne. Na szyi po obu bokach ciała występuje ciemna pręga. Całe ciało, a zwłaszcza grzbiet i ogon, jest pokryte kolczastymi łuskami, co nadaje tej jaszczurce groźny wygląd. Występowanie. Zamieszkuje cały obszar południowej Afryki. Jest aktywny w ciągu dnia. Zasiedla wybitnie suche środowiska: stepy i skalne rumowiska, gdzie znajduje odpowiednią liczbę kryjówek. Wymagania. Wymaga terrarium średniej wielkości o piaszczystym podłożu z licznymi kamieniami. Można dodać odporne rośliny, które znacznie poprawią wygląd zbiornika. Zaleca się również dodać gałęzie do wspinaczki lub zrobić imitację skały na jednej ze ścianek terrarium, najlepiej pod promiennikiem, gdzie zwierzę będzie mogło się wygrzewać. Basen nie jest konieczny, gdyż jaszczurka czerpie wodę z codziennego spryskiwania terrarium, czego w związku z tym nie można zaniedbać. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 25-30°C, w miejscu pod promiennikiem nawet do 35°C, w nocy 17-20°C. Pokarm. W niewoli podstawą jego diety są świerszcze, ale podaje mu się także inne owady, np. larwy mącznika (w ograniczonej ilości). Latem warto wzbogacić menu „planktonem łąkowym". Zaleca się również podawać dodatki mineralno-witaminowe. Rozród. Szyszkowiec zwyczajny jest żyworodny, a w odpowiednich warunkach utrzymania można od niego uzyskać młode. Ciąża trwa 2-3 miesiące, w jednym miocie rodzą się 1-3 jaszczurki. Młode trzeba oddzielić od rodziców i do czasu podrośnięcia trzymać w oddzielnym terrarium. Uwagi. Hodowla i utrzymanie tych jaszczurek są proste, nawet dla początkujących terrarystów. Łatwo się one oswajają i można trzymać kilka osobników razem (najlepiej jednego samca z 2-3 samicami) w odpowiednio większym terrarium.

Szyszkowiec zwyczajny

Czakuela

Sauromalus obesus Wygląd. Jest to średniej wielkości jaszczurka o silnej budowie ciała, osiągająca 40 cm długości. W jej ubarwieniu dominują różne odcienie żółci, beżu, brązu i szarości. Dorosłe samce mają czarną głowę i ciemniejszy grzbiet, a czasem pomarańczowe lub żółte pasy na bokach ciała. Występowanie. Zamieszkuje południowo-zachodnią część USA oraz północną

część Meksyku. Występuje na suchych terenach, często na kamienistych i skalistych półpustyniach. Wymagania. Najczęściej utrzymuje się parę tych zwierząt w przestronnym terrarium. Jako podłoże stosuje się kilkucentymetrową warstwę piasku lub włókna kokosowego, a wystrój stanowią stabilnie umocowane kamienie i łupki skalne oraz gałęzie. Wymagana temperatura w ciągu dnia wynosi 25-33°C, miejscami nawet ponad 40°C, w nocy 20-24°C. Wilgotność w ciągu dnia powinna być niska, do 50%, a wieczorem wzrastać mniej więcej do 80%, co można uzyskać dzięki cowieczornemu zraszaniu terrarium

Samica (po lewej) i samiec (po prawej) czakueli

letnią wodą. Niezbędne jest używanie do oświetlenia terrarium świetlówek o pełnym spektrum światła dziennego. Żywienie. Młode osobniki polują na rozmaite owady, a także niewielkie kręgowce (na przykład noworodki mysie), z wiekiem natomiast wzrasta udział roślin w diecie. Dorosłe są już niemal wyłącznie roślinożerne, więc podaje się im warzywa, liście, kwiaty i zioła, a jako dodatek można stosować owoce. Niezbędne jest podawanie im dodatków mineralno-witaminowych. Rozród. Po mniej więcej 3-miesięcznym zimowaniu w temperaturze 10-15°C para przystępuje do godów (przy czym samice czynią to co 2-3 lata). Samica składa 4-14 jaj, z których młode wylęgają się po 70-95 dniach inkubacji w temperaturze 28-30°C. Dojrzewają płciowo dopiero w czwartym roku życia. W terrariach amatorskich do rozrodu dochodzi sporadycznie. Uwagi. Czakuela dożywa nawet 20 lat. Wykazuje terytorializm, przy czym terytorium samca obejmuje kilka terytoriów samic.

Tarczołusk mocny

Tarczołusk mocny Gerrhosaurus volidus

Wygląd. Ta masywna jaszczurka osiąga 60-75 cm długości. Jest ciemnobrązowa lub oliwkowa, podgardle ma kremowe, a spód ciała jasnobrązowy. Młode osobniki są ubarwione czarno z żółtymi paskami na grzbiecie i bokach ciała. Występowanie. Występuje na terenie południowej i środkowej Afryki, przy czym rozróżnia się dwa podgatunki o nieco innym zasięgu. Najczęściej zasiedla skaliste, suche środowiska.

Wymagania. Tarczołusk ten potrzebuje obszernego terrarium, o wymiarach co najmniej 140x80x80 cm. Na podłoże, którego warstwa powinna mieć grubość 15-20 cm, najlepiej nadaje się piasek, mielona kora lub włókno kokosowe. W zbiorniku należy umieścić konary i niewielkie kamienie, a także basen. Właściwa temperatura w ciągu dnia wynosi 22-26°C (miejscami nawet 35°C), a w nocy 15-20°C. Wilgotność niska w ciągu dnia, na poziomie 50-60%, powinna wieczorem wzrastać, co można uzyskać, zraszając terrarium. W oświetleniu ko-

niecznie trzeba zainstalować świetlówkę UV lub doświetlać zwierzęta kwarcówką. Żywienie. Jaszczurki te żywi się przede wszystkim różnymi owadami, w lecie warto urozmaicić ich dietę „planktonem łąkowym". Ponadto można podawać zwierzętom noworodki mysie lub szczurze i jako dodatek czasami słodkie owoce lub warzywa. W naturze tarczołusk mocny poluje na wszelkie drobne bezkręgowce i kręgowce (najczęściej jaszczurki, a nawet młode żółwie). Rozród. Samica składa 2-5 jaj, których inkubacja w warunkach terraryjnych trwa 75-80 dni. Uwagi. Jest to największy przedstawiciel rodzaju, stosunkowo łatwo się oswaja.

Tarczołusk żółtogardły Gerrhosourus flavigularis

Wygląd. Jaszczurka ta ma ciało masywne i stosunkowo długie, w niewoli dorasta do 45 cm, z czego znaczna część przypada na ogon. Kończyny ma dość krótkie, tęczówki oczu brązowe. Podstawowe ubarwienie jest brązowe, ciemnobrązowe lub czarne, przy czym z reguły samice są jaśniejsze, a samce ciemniejsze, często czarne. Przez grzbiet biegną dwa żółtawe lub białawe wąskie paski, a boki ciała są pomarańczowoczerwonawe. Strona brzuszna jest kremowa lub biała. Występowanie. Występuje na terenie południowej i wschodniej Afryki, gdzie zasiedla tereny suche i kamieniste, sporo czasu spędzając w samodzielnie wykopanych norach. Wymagania. Potrzebuje średniej wielkości terrarium z grubą warstwą podłoża, w którym mógłby kopać jamki. Najczęściej stosuje się piasek, ale może to być także mielona kora. Wystrój stanowią niewielkie kamienie, kawałki kory i gałęzie, można także dodać rośliny, które zniosą suchy upał w terrarium. Potrzebny jest też niewielki basen. W oświetleniu muszą się znajdować świetlówki UV, w przeciwnym razie zbiornik trzeba doświetlać kwarcówką. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 24-28°C, miejscami nawet ponad 30°C, w nocy nieco mniej. Do godów pobudza zwierzęta kilkutygo-

Tarczołusk żółtogardły

Tarczołusk sudański Gerrhosaurus major

dniowe obniżenie temperatury do 18-20°C i skrócenie dnia świetlnego. Tarczołuski można trzymać w parach. Pokarm. Podaje się im przede wszystkim różne owady, w lecie warto zastosować „plankton łąkowy". Jako dodatek czasami można dać słodkie owoce lub warzywa oraz od czasu do czasu noworodki mysie. Rozród. Samica składa 2-6 jaj, które inkubuje się w temperaturze 28°C w dzień i 22°C nocą i wilgotności dochodzącej do 100%. Młode wylęgają się po 120-155 dniach. Uwagi. Jest to spokojna jaszczurka, która daje się oswajać.

Wygląd. Jest to masywna jaszczurka o zwartej, mocnej budowie ciała, dorastająca do 40 cm, z czego prawie połowa przypada na ogon. Grzbiet ma brunatny o metalicznym połysku, spód ciała żółtawy. Występowanie. Występuje w południowej Afryce. Zamieszkuje suche, piaszczyste i skaliste tereny. Często zasiedla sawanny, gdzie ukrywa się w norach, lub na usypiskach skalnych, gdzie chowa się pod kamieniami. Rozróżnia się kilka podgatunków o nieco odmiennym zasięgu. Wymagania. Duże terrarium o piaszczystym podłożu i wymiarach 150x100x x80 cm (ważna jest duża powierzchnia

Tarczołusk sudański

dna) jest absolutnym wymaganym minimum dla pary zwierząt. Jako podłoże stosuje się piasek lub włókno kokosowe, przy czym musi być go gruba warstwa, ponieważ jaszczurka ta lubi kopać nory. W zbiorniku trzeba umieścić dużo kamieni oraz korzeni, aby zwierzęta miały

kryjówki na różnej wysokości. Konieczny jest też niewielki basen. Temperatura, wynosząca 24-28°C w ciągu dnia (pod promiennikiem nawet ponad 32°C), w nocy powinna spadać do 21-23°C. Wilgotność powietrza powinna być niska. Zaleca się stosowanie świetlówek o pełnym spektrum światła dziennego lub doświetlanie świetlówką UV. Pokarm. Podstawę wyżywienia stanowią rozmaite owady (w niewoli świerszcze, karaczany, larwy mącznika), ale podaje się też słodkie owoce, kwiaty i liście, a także noworodki mysie. Zaleca się stosowanie dodatków mineralno-witaminowych. Okazjonalnie można podawać tym jaszczurkom karmę dla psów lub kotów. Rozród. Samica składa 2-3 jaja, których inkubacja powinna przebiegać w wilgotności 90-100% i temperaturze 25-28°C. Uwagi. Gatunek ten można polecić początkującym hodowcom, gdyż bardzo łatwo się oswaja i łatwo pozwala brać się na ręce. Trzeba jednak pamiętać, że ta jaszczurka jest terytorialna, więc nie można dwóch samców trzymać razem. Jest aktywna w ciągu dnia. W niewoli dożywa 15 lat.

Biczogon malijski (CITES) Uromastyx maliensis

Wygląd. Jest to jaszczurka średniej wielkości, osiągająca 40 cm długości. Ubarwiona jak większość biczogonów: domi-

nują różne odcienie brązu i zieleni, przy czym z wiekiem ubarwienie ciemnieje, stając się ciemnobrunatne, a nawet prawie czarne. Występowanie. Występuje na terenie Afryki, m.in. w Mali i południowo-zachodniej Algierii. Zamieszkuje tereny suche, w tym stepowe. Wymagania. W obszernym terrarium o dużej powierzchni dna należy trzymać parę tych jaszczurek. Jako podłoże najczęściej stosuje się piasek lub żwirek, ale można też użyć włókna kokosowego lub kory. W zbiorniku należy umieścić dobrze przymocowane łupki skalne, z których też należy wykonać kryjówkę dla gada. Trzeba mu też dać niewielką miseczkę z wodą. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 27-32°C, miejscami nawet do 40°C, a w nocy 22-24°C. Wilgotność w ciągu dnia bardzo niska, poniżej 40%, nocą może wzrastać do 60-70%. Konieczne jest stosowanie świetlówek UV. Pokarm. W zależności od wieku skład diety tego biczogona jest różny. Młode polują na owady i pajęczaki, dorosłe natomiast żywią się wyłącznie roślinami (w tym zeschłymi i twardymi łodygami). W terrarium młode karmi się owadami (świerszczami, mącznikami, karaczanami), a dorosłe warzywami, owocami, kwiatami koniczyny, ziołami i kiełkami. Biczogon malijski

Rozród. W niewoli biczogony malijskie rozmnaża się sporadycznie, zawsze poprzedzając rozród okresem niższej temperatury i skróconego dnia świetlnego. Uwagi. Jaszczurka ta jest spokojna, dożywa nawet 20 lat. Podobnie jak inne gatunki z tego rodzaju, trudno się aklimatyzuje, więc powinni ją trzymać ludzie mający spore doświadczenie w hodowli gadów. Do niedawna uznawano ją za podgatunek Uromastyx acanthinura.

Biczogon oczkowany (CITES)

Uromastyx ocellata

Występowanie. Zasiedla kamieniste tereny pustynne w północno-zachodniej Arabii Saudyjskiej, południowym Izraelu i wschodnim Egipcie. Wymagania. Potrzebuje dużego, przestronnego, piaszczysto-kamienistego terrarium z grubą warstwą podłoża, najlepiej składającego się po części z piasku, a po części z piaszczystej gliny. Pozwoli to zwierzętom na wykopywanie sobie nor. Biczogony potrzebują bardzo niskiej wilgotności i temperatury wynoszącej w ciągu dnia 28-39°C, a w nocy 18-24°C. W takim zbiorniku można trzymać jednego samca z jedną bądź kilkoma sami-

cami. Konieczne jest zastosowanie świetlówek UV lub kwarcówek. Pokarm. Skład diety biczogonów zależy od ich wieku. Młode polują na owady i pajęczaki, dorosłe natomiast żywią się wyłącznie roślinami (w tym zeschłymi i twardymi łodygami). W hodowli młode karmi się więc świerszczami, mącznikami i karaczanami, a dorosłe warzywami, owocami, kwiatami koniczyny, ziołami i kiełkami. Rozród. Dojrzałość płciową osiągają w 3.-4. roku życia. Do rozrodu nie wymagają przerwy zimowej. Samica składa 2-8 jaj w suchym piasku, którego warstwa nie powinna być cieńsza niż 20 cm.

Wygląd. Jest to krępa jaszczurka o silnych nogach i grubym, pokrytym pierścieniami ostrych łusek ogonie, który służy jej do obrony. Głowę ma masywną, wyraźnie odgraniczoną od reszty ciała, oczy niewielkie. Dorasta do 38 cm, choć w terrarium zazwyczaj jest mniejsza. Samice są nieco mniejsze i drobniejsze niż samce, u samców także pory na udach są większe i wyraźniej zaznaczone, a ubarwienie jest intensywniejsze. Biczogon oczkowany jest szary, brązowoszary lub żółtoszary, na grzbiecie ma jasne, kremowe plamy, zbiegające się w poprzeczne pasy. Plamy biegnące przez środek grzbietu mają ciemne, najczęściej czarne obwódki. Z wiekiem ubarwienie może przyjmować odcień żółty, czerwony, zielony lub niebieskawy. Biczogon oczkowany

Uwagi. Podobnie jak inne biczogony, wymaga od hodowcy dużego doświadczenia, jest bowiem wrażliwy i podatny na stres. Charakteryzuje się dzienną aktywnością ze szczytem w godzinach południowych.

Waran stepowy (CITES) Varanus exanthematicus

Wygląd. Ta masywna jaszczurka osiąga w naturze 2 m długości, ale w hodowli przeważnie 120-130 cm. Ubarwienie ma ciemnooliwkowe lub szare, przy czym na

ba zapewnić kąpiele słoneczne lub okresowo stosować świetlówkę UV. Pokarm. W niewoli młode karmi się różnymi owadami, okresowo wzbogacając dietę noworodkami mysimi. Dorosłe jedzą myszy, niewielkie szczury i chomiki, a także sporadycznie jaja kurze i przepiórcze oraz mięso. Rozród. W naturze samica składa 20-50 jaj po godach, które odbywają się od czerwca do września. Ich inkubacja w temperaturze 32°C trwa 125-135 dni. Zimowanie gadów przed rozrodem nie jest konieczne, ale naśladując warunki środowiska naturalnego, można na 2-3 miesiące (najlepiej między grudniem a kwietniem) obniżyć temperaturę do 22°C i zaprzestać karmienia. Uwagi. Mimo imponujących rozmiarów jest to łagodne zwierzę, które można oswoić.

Waran białogardły (CITES) Varanus olbigularis

Waran stepowy

grzbiecie występują liczne żółte lub pomarańczowe plamki. Występowanie. Występuje w środkowej i południowej części Afryki oraz południowej części Półwyspu Arabskiego, najczęściej na suchych, stepowych obszarach (na obrzeżach pustyń i półpustyń). Jest gadem wybitnie naziemnym i lądowym. Zamieszkuje także sawanny i suche, widne lasy. Wymagania. Potrzebuje przestronnego terrarium, o powierzchni dna 300x x150 cm i piaszczystym podłożu. Wszystkie elementy wystroju i sam zbiornik muszą być solidnie wykonane, gdyż jaszczurka ma ostre pazury, a jej temperament sprawia, że potrafi wyrządzić szkody. Wymaga kryjówki odpowiedniej wielkości, aczkolwiek dostatecznie ciasnej, by niemal ściśle obejmowała zwierzę. Terrarium powinno mieścić również niewielki pojemnik z wodą, kamienie i korzenie lub

kawałki kory. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 29-32°C (miejscami więcej), nocą 22-24°C. Zwierzętom trzeWaran białogardły

Wygląd. Ten masywny, duży waran może w naturze dorastać nawet do 2 m i ważyć ponad 3 kg. W niewoli jednak zazwyczaj jest mniejszy, rzadko przekracza 170 cm. Ubarwienie ma płowe, brązowe, szare lub nawet żółtawe, często z licznymi drobnymi ciemniejszymi plamkami. Dwa białawe paski biegną wzdłuż całego ciała.

Waran białogardły

Występowanie. Zasiedla suche, kamieniste obszary stepowe, sawanny oraz widne lasy w Afryce na terytorium Rwandy i Ugandy. Wymagania. Z uwagi na swoje pokaźne rozmiary wymaga obszernej woliery, ale młodym osobnikom może wystarczyć duże terrarium z kilkucentymetrową warstwą podłoża z mieszanki ziemi leśnej i piasku. W zbiorniku muszą się znaleźć mocne konary, kryjówka, kora, gałęzie, konieczny jest też basen. Wymagana temperatura wynosi 24-30°C, miejscami nawet ponad 35°C, z niewielkim nocnym spadkiem. Stymulacja do godów polega na kilkutygodniowym obniżeniu temperatury do 16-18°C. Wilgotność w terrarium powinna być niska. Pokarm. W naturze waran ten jest oportunistą, polującym na wszystkie zwierzęta odpowiedniej wielkości: od owadów i pajęczaków, poprzez płazy i gady (nie wyłączając żółwi i jadowitych węży), aż po ptaki i ssaki. W niewoli podstawą jego wyżywienia są początkowo owady i noworodki mysie, zastępowane w miarę wzrostu dorosłymi myszami, niewielkimi szczurami, jajami przepiórczymi i kurzymi oraz podawaną sporadycznie wołowiną. Rozród. Jest możliwy w dużych wolierach (o powierzchni około 10 m2). Samica w dwóch zniesieniach składa do 65

jaj. Młode wylęgają się po 116-180 dniach. Mimo to większość osobników oferowanych w handlu pochodzi z odłowu lub półwolnej hodowli na farmach. Uwagi. Dopiero na początku lat 90. XX wieku waran białogardły został uznany za osobny gatunek, poprzednio był uznawany za podgatunek warana stepowego (Varanus exanthematicus). W naturze w poszukiwaniu pokarmu często odbywa wielokilometrowe wędrówki.

Waran nilowy (CITES) Varanus niloticus Wygląd. Jest to jeden z większych waranów, osiąga 170 cm długości, a rekordowe osobniki przekraczały nawet 200 cm. Ubarwienie jego jest zmienne, najczęściej szarozielone lub oliwkowozielone z licznymi żółtymi oraz czarnymi plamkami. Występowanie. Występuje we wschodniej Afryce, od Egiptu po Republikę Południowej Afryki. Najczęściej zasiedla brzegi rzek, także Nilu, od którego wziął nazwę. W razie zagrożenia ucieka do wody, w której świetnie pływa i nurkuje. Jest aktywny w ciągu dnia, ale ukrywa się przed słońcem w najgorętszych godzinach. Żyje do wysokości 2000 m n.p.m., także w lasach i na terenach porośniętych bujną roślinnością, zawsze jednak w pobliżu wody.

Waran nilowy

Wymagania. Wymaga bardzo przestronnego terrarium (w zasadzie, z uwagi na rozmiary waranów, najlepiej dla nich nadają się woliery) z przestronnym basenem.

Na podłoże najlepiej nadaje się piasek lub torf, wystrój stanowią mocne gałęzie oraz niewielkie kamienie. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 26-32°C (miejscami więcej), nocą 22-24°C. Waranowi trzeba zapewnić kąpiele słoneczne lub okresowe doświetlanie świetlówką UV. Pokarm. Podobnie jak inne warany, ma szerokie spektrum pokarmowe: w naturze poluje na żaby, młode żółwie, jaszczurki, węże, ptaki, owady, ślimaki, skorupiaki i pająki oraz ssaki (nie wyłączając nietoperzy oraz... kotów w pobliżu siedzib ludzkich). Zjada także jaja ptaków, krokodyli i jaszczurek. W niewoli młode karmi się różnymi owadami, okresowo wzbogacając dietę noworodkami mysimi. Dorosłe warany nilowe jedzą myszy, niewielkie szczury i chomiki, a sporadycznie także jaja kurze i przepiórcze oraz mięso. Rozród. Samica składa do 60 jaj, których inkubacja w temperaturze 27-30°C trwa 120-150 dni. Uwagi. Gad ten jest agresywny i trudno się oswaja.

Pyton tygrysi ciemnoskóry Python molurus bivittatus Wygląd. Jest to jeden z najłagodniejszych, a zarazem największych węży trzymanych w niewoli. Osiąga imponującą długość 8 m, ale zazwyczaj jest nieco mniejszy i dorasta mniej więcej do 6 m. Samce są mniejsze i smuklejsze od samic, rzadko przekraczają 5 m długości. Wąż ten jest pięknie ubarwiony: na żółtym lub kremowym tle ma stosunkowo duże, nieregularne jasno- lub ciemnobrązowe plamy o ciemniejących brzegach. Z uwagi na łączną powierzchnię plam, tło jest widoczne zaledwie w postaci siatki. Oprócz formy o tzw. dzikim ubarwieniu, w handlu spotyka się także odmianę amelanistyczną, o pięknej kremowożółtej barwie tła, pokrytą ciemniejszymi, żółtymi plamami na grzbiecie. W handlu niekiedy spotyka się dwa pozostałe podgatunki, o nieco innym wzorze plam i dorastające do 3-5 m. Występowanie. Zamieszkuje zróżnicowane środowiska, od bardzo wilgotnych, gorących lasów tropikalnych po znacznie

Pyton tygrysi ciemnoskóry

chłodniejsze rejony podgórskie. Zasięgiem występowania obejmuje Birmę, południowe Chiny, wyspy Archipelagu Sundajskiego, w tym Borneo, Celebes i Jawę. Wymagania. Wymaga bardzo przestronnego terrarium z dużym basenem i solidnym konarem do wspinaczki (dorosły wąż może ważyć nawet ponad 100 kg). Temperatura w dzień powinna wynosić 24-32°C, a w nocy 22-26°C. Jako pod-

łoże najczęściej stosuje się torf lub różne jego mieszanki. Pokarm. Podstawą diety dorosłych pytonów są szczury, świnki morskie, a także króliki i kury. Młode karmi się myszami i oseskami szczurzymi. Rozród. Pyton tygrysi jest jednym z nielicznych węży, które opiekują się złożonymi jajami. Samica owija się wokół nich, a za pomocą rytmicznych skurczów mię-

Pyton tygrysi odmiany amelanistycznej

śni jest w stanie podnieść temperaturę ciała (a więc także temperaturę inkubacji) o kilka stopni. Składa od kilku do ponad 100 jaj, których inkubacja w temperaturze 28-34°C trwa ponad dwa miesiące. Uwagi. Wąż ten jest łagodny i łatwo się oswaja, lecz z uwagi na swoją siłę, rozmiary i wielkość pyska może zagrażać zdrowiu, a nawet życiu (!) człowieka. W razie konieczności przeniesienia tego zwierzęcia na każdy metr jego długości powinien przypadać przynajmniej jeden dorosły mężczyzna. Już 3-metrowy pyton jest uznawany za zwierzę potencjalnie niebezpieczne.

Pyton siatkowy (siatkowany) (CITES)

Python recitulatus

Wygląd. Pyton siatkowy jest największym pytonem, a zarazem największym współcześnie żyjącym wężem. W niewoli zazwyczaj nie przekracza 8 m długości, ale w naturze spotykano większe osobniki. Jego nazwa pochodzi od charakterystycznego ubarwienia: na oliwkowobrązowym lub oliwkowożółtym tle widnieje szary wzór przypominający siatkę o romboidalnych lub owalnych oczkach. Młode osobniki mają ubarwienie bardzo kontrastowe, z wiekiem bledną.

Występowanie. Zamieszkuje wilgotne tropikalne lasy południowo-wschodniej Azji, od Birmy poczynając, a na Indonezji i Filipinach kończąc. Wymagania. Potrzebuje przestronnego i solidnego terrarium o stabilnym wystroju. Niezbędny jest duży basen, aby wąż mógł swobodnie się kąpać, oraz mocny konar do wspinaczki. Jako podłoże najczęściej stosuje się torf lub mieszankę torfu z piaskiem. Temperatura powinna wynosić 25-32°C. Wskazana jest duża wilgotność powietrza. Pokarm. Podstawą diety młodych są dorosłe myszy i młode szczury, które w miarę wzrostu węża zastępuje się dorosłymi szczurami, następnie drobiem, królikami, a nawet kozami i owcami. Rozród. Samica składa do 100 jaj i owija się wokół nich. Dzięki regularnym skurczom mięśni (podobnie jak pyton tygrysi) podwyższa temperaturę swojego ciała, a więc i inkubacji jaj. Wylęg następuje po dwóch - trzech miesiącach, a młode mają wtedy długość 60-70 cm. W okresie opieki nad jajami samica jest bardzo agresywna. Uwagi. Największy opisany dotychczas osobnik miał ponad 12 m długości. Pyton siatkowy jest świetnym pływakiem, który

Pyton siatkowy

drogą morską dostaje się na kolejne kolonizowane wyspy Archipelagu Sundajskiego. Z uwagi na agresywne usposobienie, a także ogromną siłę stanowi realne zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia człowieka. Istnieją udokumentowane relacje o zjedzeniu człowieka przez tego węża.

Pyton skalny (CITES)

Python sebae

Wygląd. Jest to także wielki pyton, w hodowli przeważnie osiągający 3-5 m długości, a w naturze spotyka się ponad 6 m, przy czym największy zmierzony okaz miał 7,62 m. Samce są mniejsze od samic. Ciało pytona skalnego jest masywne, muskularne, głowa słabo wyodrębniona od szyi. Ubarwienie śniade oraz w różnych odcieniach beżu i brązu, z licznymi wydłużonymi ciemnobrązowymi plamami na grzbiecie i bokach ciała. Strona brzuszna jest jasnoszara. Występowanie. Występuje na terenie niemal całej Afryki, z wyjątkiem jej północnych krańców i Sahary. Młode osobniki często żyją w pobliżu wody, ale z wiekiem zaczynają preferować tereny suchsze, takie jak stepy, sawanny i lasy, a także tereny skaliste. Wymagania. Potrzebuje przestronnego terrarium z licznymi konarami i dużym

Pyton skalny

basenem, umożliwiającym mu kąpiel. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 25-32°C, a w nocy 18-22°C. Osobniki z Afryki środkowej są aktywne cały rok, a pochodzące z południowej przebywają mniej więcej dwumiesięczny okres spoczynku i zmniejszonej aktywności. Mimo to w warunkach terraryjnych nie muszą odbywać takiego spoczynku. Pokarm. Młode węże karmi się myszami, w miarę wzrostu szczurami, a dorosłe królikami i drobiem. Rozród. Do godów przystępuje od listopada do marca, a zapłodniona samica składa 20-80 jaj, wokół których owija się, zapewniając im wyższą temperaturę inkubacji, nawet do 30°C. W praktyce jednak jaja odbiera się matce i przetrzymuje w stabilnej temperaturze inkubatora. Młode wylęgają się po 70-80 dniach, a dojrzałość płciową osiągają przed czwartym rokiem życia. Uwagi. Podobnie jak inne pytony, wąż ten ma jamki wargowe w postaci rzędu wgłębień na dolnej i górnej części pyska. Ułatwia mu to lokalizowanie zdobyczy w nocy, ponieważ są to receptory temperatury, a ciepły ssak wyraźnie różni się temperaturą ciała od otoczenia. Pyton skalny jest agresywny, więc podczas jego obsługi należy zachować ostrożność. W niewoli dożywa 25 lat.

Pyton królewski (CITES)

Python regius

Wygląd. Jest to niewielki wąż, dorastający do 120-150 cm. Dzika forma jest ubarwiona następująco: na ciemnoczerwonym lub ciemnobrązowym tle występują duże żółtobrązowe plamy, brązowo cętkowane. Hodowcy tego gatunku za pomocą odpowiednich kojarzeń otrzymali wiele odmian barwnych (np. albinotyczną, pastelową - o bledszych kolorach, o złotym lub czarnym pasie na

Pyton królewski

grzbiecie oraz o nieregularnych plamach), które jednak są bardzo drogie i rzadko dostępne w Polsce. Występowanie. Występuje zarówno w gęstych, tropikalnych wilgotnych lasach, jak na sawannie i w buszu, lecz zawsze w pobliżu wody. Jego zasięg obejmuje zachodnią Afrykę od Kamerunu i Nigerii do Senegalu. Wymagania. Odpowiednie dla niego jest przestronne terrarium z dużym basenem, stosownym do jego wielkości, gałęziami do wspinaczki oraz dostateczną liczbą kryjówek. Jest delikatniejszy w utrzymaniu od pozostałych pytonów. Wymaga temperatury 28-30°C, z niewielkim nocnym spadkiem, oraz dużej wilgotności. Pokarm. W naturze poluje głównie na myszoskoczki z rodzaju Gerbillus. W niewoli podstawą jego żywienia są myszy i szczury.

Rozród. W niewoli rzadko bywa rozmnażany, z wyjątkiem wyspecjalizowanych ferm. Samica składa 2-8 jaj, z których po ponaddwumiesięcznej inkubacji w temperaturze około 27°C wylęgają się młode. Uwagi. Jest to jeden z najpiękniejszych i najłagodniejszych dusicieli, doskonale nadający się do chowu w warunkach domowych. W razie zagrożenia zwija się w kulę, chowając głowę pod splotami ciała. Jest aktywny nocą. W wyniku specyficznych upodobań pokarmowych w naturze oraz faktu, że wiele oferowanych okazów pochodzi z odłowu, dość często zdarza się, że nowo kupiony osobnik uporczywie odmawia przyjmowania pokarmu. Dlatego też przed zakupem należy się upewnić, czy zwierzę bez oporu pobiera pokarm. Naturalnym zachowaniem, które nie powinno wzbudzać niepokoju hodowcy, jest natomiast podejmowanie okresowych głodówek, przy czym nie trwają one długo.

Pyton krwisty (krótkoogonowy) (CITES)

Python curtus

Wygląd. Osiąga długość nawet 2,5-3 m, ale w niewoli zazwyczaj jest krótszy, niespełna 2-metrowy. Ciało ma krępe, głowę stosunkowo małą, wyraźnie odgra-

niczoną od reszty ciała, ogon krótki. Podstawowe ubarwienie tworzą różne odcienie różu, beżu i brązu, na których występują rozlane ciemnobrązowe i szare plamy. W obrębie gatunku występuje ogromna zmienność ubarwienia. Występowanie. Różne podgatunki zamieszkują Sumatrę, Borneo oraz niektóre wyspy Indonezji i Malezji. Zazwyczaj bytuje w bezpośredniej bliskości wody, często na terenach bagnistych. Wymagania. Potrzebuje terrarium średniej wielkości, z basenem umożliwiającym mu swobodną kąpiel, głębokości co najmniej 30 cm. Zaleca się utrzymywanie w obrębie terrarium zróżnicowania temperatury od około 30°C w pobliżu źródła ciepła do 24°C w oddalonej części zbiornika. Wskazany jest też nieznaczny nocny spadek temperatury. Pokarm. W naturze poluje na niewielkie ssaki i ptaki, w hodowli jego żywienie nie nastręcza trudności, gdyż chętnie zjada on myszy i szczury, a z wiekiem także świnki morskie i króliki. Rozród. Gody odbywają się od listopada do marca i w tym okresie przeważnie węże odmawiają przyjmowania pokarmu. Do rozrodu można je pobudzić, skracając dzień świetlny do 8 godzin i obniżaPyton krwisty

jąc temperaturę do 22°C, następnie zaś przywracając pierwotne warunki i podnosząc wilgotność. Zapłodniona samica składa 8-30 jaj, wokół których owija się, aby zapewnić im optymalną temperaturę inkubacji, trwającej do 80 dni. Młode osiągają dojrzałość płciową w wieku 4 lat. Uwagi. Wąż ten jest agresywny, więc w jego obsłudze należy zachować wyjątkową ostrożność. W naturze bywa często obiektem polowań dla skóry i mięsa. Rozróżnia się kilka podgatunków o nieco odmiennym wzorze ubarwienia.

Pyton zielony (CITES)

Morelia viridis

Wygląd. Jest to jeden z najpiękniejszych dusicieli trzymanych w terrariach amatorskich. Dorasta do 200 cm, choć zazwyczaj jest mniejszy. Ciało ma muskularne, trójkątne w przekroju, głowę dużą (z bardzo długimi zębami), osadzoną na cienkiej szyi. Ma także chwytny ogon, co znacznie ułatwia mu poruszanie się wśród gałęzi. Jest intensywnie jasno-żółto-zielony z jasnymi poprzecznymi wydłużonymi plamami oraz małymi białymi plam-

Pyton zielony w charakterystycznej pozycji spoczynkowej

Młody pyton zielony

kami ułożonymi wzdłuż kręgosłupa. Młode wykazują ogromną zmienność ubarwienia: mogą być żółte z licznymi ciemniejszymi, brązowymi, czerwonymi, niebieskimi, pomarańczowymi lub czarnymi plamami, czerwone z plamami białymi (także żółtymi, niebieskimi), pomarańczowe ze znaczeniami żółtymi, białymi lub brązowymi. Spotyka się także osobniki niemal brunatne lub żółtozielone z plamami w wyżej podanych barwach. Ubarwienie dorosłe uzyskują po upływie roku do trzech lat. W handlu spotyka się także osobniki odmiany niebieskiej, a w naturze również wyodrębnia się kilka odmian geograficznych, różniących się nieco ubarwieniem i wielkością. Występowanie. Jest to nadrzewny wąż tropikalnych lasów deszczowych Nowej Gwinei i północnej Australii (półwyspu Jork), wysp Aru i Wysp Salomona. Wymagania. Wymaga obszernego, wysokiego terrarium o mikroklimacie w typie tropikalnego lasu deszczowego. Musi mieć dość dużo konarów do wspinaczki (ułożonych też poprzecznie, by mógł z nich zwisać). Terrarium powinno być także obficie obsadzone roślinami odpowiednich gatunków i mieścić spory basen (który pomaga zachować odpowiednio wysoką wilgotność). Najlepsze jest podłoże torfowe. Zalecana temperatura w ciągu dnia wynosi 27-33°C, a w nocy 22-25°C. W celu utrzymania wymaganej wysokiej wil-

gotności terrarium należy codziennie zraszać ciepłą wodą, a nawet warto zainstalować system zamgławiający. Pokarm. Podstawą jego wyżywienia są myszy, czasem zamieniane na niewielkie przepiórki. W naturze podstawą diety pytona zielonego są ptaki. Rozród. Jest jajorodny, przy czym podobnie jak u kilku innych pytonów, samica ogrzewa jaja za pomocą rytmicznych skurczów mięśni. Jednorazowo znosi do 30 jaj, z których mniej więcej po 2 miesiącach wylęgają się młode. Uwagi. Wąż ten jest aktywny o zmierzchu i nocą. W ciągu dnia leży zwinięty na gałęzi z głową spoczywającą pośrodku splotów. Nie poleca się go początkującym terrarystom, jego utrzymanie wymaga pewnego doświadczenia. Jest bardzo podobny do węża psiogłowego (Corallus caninus): oba są identycznie ubarwione i mają bardzo zbliżoną budowę ciała, ale pyton ma znacznie mniejsze tarczki na głowie i wokół pyska.

Pyton rombowy (CITES) Morelia spilota Wygląd. W niewoli dorasta zazwyczaj do 180-210 cm, choć w naturze spotykano osobniki podgatunku M. s. variegata długości nawet 270 cm, a rekordowy osobnik miał 400 cm. Ubarwienie tego pytona jest różne w zależności od podgatunku, np. M. s. variegata jest brązowy w różnych odcieniach, z licznymi po-

przecznie rozlanymi jasnymi plamami z ciemniejszą obwódką, a spód ciała ma kremowy z szarymi znaczeniami. Osobniki podgatunku M. s. cheynei są ciemnobrązowe lub czarne z kontrastowym wzorem złożonym z jasnych, kremowożółtych plam na grzbiecie. Występowanie. Pyton ten jest szeroko rozprzestrzeniony w Australii: występuje w całej części północno-wschodniej oraz na krańcach południowo-zachodnich, a także na Nowej Gwinei. Zasiedla rozmaite środowiska, od lasów deszczowych aż po tereny pustynne. Jako kryjówki często wykorzystuje dziuple starych drzew, poza tym w ogóle jest zazwyczaj spotykany na drzewach, znacznie rzadziej na ziemi. Wymagania. Potrzebuje średniej wielkości, wysokiego terrarium z mocnymi gałęziami do wspinaczki, w tym takimi,

Pyton rombowy podgatunku M. s. cheynei

Pyton rombowy podgatunku M. s. variegata

nei i M. s. variegata. Ostatnio w naszym kraju pyton rombowy zyskuje coraz większą popularność.

Liasis mackloti (Liasis fuscus)

(CITES)

z których mógłby zwisać. Wymaga wysokiej wilgotności, którą można uzyskać, regularnie spryskując zbiornik ciepłą wodą. Basen nie musi być duży. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 25-30°C. Pokarm. Młode osobniki karmi się myszami, które w miarę wzrostu węży zastępuje się szczurami i kurczętami. Rozród. Po godach samica składa 13-37 jaj, które owija splotami ciała, zapewniając im odpowiednią temperaturę inkubacji. W zależności od temperatury młode wylęgają się po 37-93 dniach. Dojrzałość płciową osiągają już w pierwszym roku życia. Uwagi. Wyodrębniono kilka podgatunków, spośród których w Polsce w chowie amatorskim spotyka się dwa: M. s. chey-

Wygląd. Jest to duży wąż o muskularnym ciele i silnie odgraniczonej od niego, wydłużonej głowie. Osiąga 200 cm długości, a sporadycznie nawet 300 cm. Ubarwienie ma w różnych odcieniach brązu,

od jasnego do niemal czarnego, przy czym głowa jest żółta lub jasnobrązowa, a dalej ciało ciemnieje, stając się czarne w okolicach ogona. Niekiedy na grzbiecie widać rzędy jaśniejszych, żółtawych plamek. W odpowiednim oświetleniu łuski pięknie opalizują. Strona brzuszna jest kremowa. Występowanie. Występuje na Nowej Gwinei i w północnej Australii. Zamieszkuje strefę monsunową, zróżnicowane biotopy, często przebywa na pniach i drzewach porastających brzegi rzek i strumieni. Wymagania. Wymaga przestronnego terrarium. Jako podłoże można stosować torf, piasek, włókno kokosowe lub dowolny inny materiał. W zbiorniku musi się znaleźć solidny konar, stabilna kryjówka i basen, w którym wąż mógłby zażywać kąpieli. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 26-28°C, a wilgotność 60-70%. Pokarm. W naturze poluje na wszelkie kręgowce odpowiednich rozmiarów. Podstawą jego wyżywienia w niewoli są także ssaki, poczynając od myszy, a na dużych szczurach kończąc, ale można mu także podawać kurczęta. Rozród. Samica składa kilkanaście jaj, których inkubacja trwa 60-70 dni. W naturze młode wylęgają się wczesną wiosną i mają wtedy około 30 cm długości.

Liasis mackloti

Uwagi. Wąż ten jest agresywny i pobudliwy, więc podczas jego obsługi należy zachować ostrożność. Rozróżnia się dwa podgatunki, ale należy pamiętać, że systematyka australijskich pytonów stale ulega zmianom i wymaga dalszych badań.

Boa dusiciel (CITES) Boa constrictor

Wygląd. Wbrew groźnej nazwie, jest on jednym z najłagodniejszych i najchętniej hodowanych węży tej grupy. W zależności od podgatunku może dorastać nawet do 5 m, choć w niewoli zwykle nie przekracza 2,5 m długości. Podstawowe ubarwienie ma w różnych odcieniach beżu lub jasnego brązu, a na nim występują duże ciemnobrązowe plamy. U najefektowniej u maszczonych osobników (nazywanych często czerwonoogonowymi

lub czerwonoogoniastymi) ciemne plamy w części ogonowej przybierają barwę wiśniowoczerwoną. Brzuch jest jasny. Występowanie. Jest to wąż nadrzewny, spotykany zarówno w lasach deszczowych, jak i na plantacjach na znacznych obszarach Ameryki Środkowej i Południowej. W zależności od podgatunku zamieszkuje różne rejony, np. Boa constrictor constrictor występuje w Brazylii, Peru, Kolumbii, Wenezueli i Gujanie; a B. c. imperator na terenie Ameryki Środkowej. Wymagania. Odpowiednie dla niego jest duże terrarium z basenem, umożliwiającym mu swobodną kąpiel. Silne rośliny mogą stanowić element dekoracji jedynie w zbiorniku dla młodych zwierząt starsze bardzo szybko zniszczą wszelką zieleń. Dla dorosłych boa jedynym elementem wystroju powinien być stabilnie zamontowany konar, na który będą mogły się wspinać i gdzie chętnie odpoczywają („polują"). Odpowiednia temperatura w ciągu dnia wynosi 25-32°C, w nocy o 5-8°C mniej. W okresie zimowym dorosłym zwierzętom warto na 2-3 miesiące obniżyć temperaturę mniej więcej do 20°C, jednocześnie ograniczając ilość pożywienia. Będzie to odpowiadało warunkom pory suchej w ich ojczyźnie i pobudzi je do godów.

Boa dusiciel

Pokarm. Podstawę diety boa dusiciela stanowią szczury, ale można mu podawać także niewielkie króliki lub drób. Młode osobniki karmimy myszami i oseskami szczurzymi. Rozród. Nie sprawia kłopotów. Boa jest wężem jajożyworodnym, więc zarodki przez cały okres do wylęgu rozwijają się w ciele matki. Długość ciąży, w zależności od temperatury i kondycji samicy, wynosi 120-300 dni. Młode po urodzeniu mają 40-50 cm długości. W jednym miocie rodzi się ich od kilkunastu do ponad 60. Uwagi. Wyhodowano wiele odmian barwnych tego popularnego dusiciela, lecz z uwagi na wysokie ceny są one rzadko dostępne w Polsce.

Boa psiogłowy (wąż psiogłowy) (CITES)

Corollus coninus

Wygląd. Należy on do najpiękniejszych węży trzymanych w niewoli. Osiąga długość 200 cm, choć sporadycznie trafiają się okazy nawet ponadtrzymetrowe. Ciało ma muskularne, głowę dużą, cienką szyję i chwytny ogon. Jest zielony (w różnych odcieniach) z drobnymi białymi plamkami na bokach. Strona brzuszna jest intensywnie żółta. Młode osobniki są intensywnie pomarańczowe, czerwone lub żółte, a ubarwienie dorosłych uzyskują po upływie roku. Rozróżnia się kil-

Boa psiogłowy

ka populacji geograficznych o nieco odmiennych ubarwieniu i wielkości. Występowanie. Zamieszkuje tropikalne lasy deszczowe na terytorium Brazylii, Gujany, wschodniego Peru oraz północnej Boliwii. Wymagania. Potrzebuje wysokiego terrarium o mikroklimacie w typie tropikalnego lasu deszczowego, z licznymi konarami do wspinaczki i obsadzonego bujną roślinnością. Jako podłoże najczęściej stosuje się torf lub jego różne mieszanki. Konieczny jest też obszerny basen, który pomoże utrzymać wysoką wilgotność, ale i tak zaleca się codzienne spryskiwanie lub zamgławianie terrarium letnią wodą. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 25-32°C, w nocy o kilka stopni mniej. Pokarm. Podstawę jego wyżywienia stanowią myszy i inne niewielkie ssaki. Wbrew powszechnemu przekonaniu, w naturze jego głównym pokarmem są ssaki, a nie ptaki. Rozród. Boa psiogłowy jest żyworodny i amatorzy rozmnażają go sporadycznie. Samica rodzi do 8 młodych po mniej więcej 7-miesięcznej ciąży. Nowo narodzone węże mają niecałe 50 cm długości. Uwagi. Wąż ten jest delikatny i nadaje się dla doświadczonych hodowców. Zarówno pokrojem i ubarwieniem, jak zachowaniem bardzo przypomina pytona

zielonego (Morelia viridis), zamieszkującego Australię, co jest przykładem niezależnego wykształcenia podobnych cech jako przystosowania do zbliżonego trybu życia. Jest aktywny o zmierzchu i nocą.

Boa amazoński (CITES)

Corallus hortulanus

Wygląd. Ten smukły, dorastający do 160-180 cm wąż ma mocno wyodrębnioną głowę i muskularne ciało. Charakteryzuje się dużą zmiennością ubarwienia, od

barwy kremowej, poprzez żółtą, szarą, czerwoną, brązową, aż do czarnej. U niektórych osobników jest widoczny wzór w postaci ciemniejszych plam i pasków. Występowanie. Zamieszkuje korony drzew tropikalnych lasów deszczowych w północnej części Ameryki Południowej, m.in. w Boliwii, Peru, Gujanie, Kolumbii i Brazylii, w pasie wybrzeża szerokości do 300 m, a także na okolicznych wyspach. Wymagania. Potrzebuje pionowego terrarium z licznymi gałęziami do wspinaczki. Konary najlepiej umieścić wysoko, jako że wąż ten najczęściej zwisa z gałęzi, rzadko schodząc na ziemię. Właściwa temperatura w ciągu dnia wynosi 25-32°C, a w nocy nieco mniej. Konieczną wysoką wilgotność powietrza, na poziomie 80%, można uzyskać, rano i wieczorem zraszając terrarium letnią wodą. Pokarm. W niewoli podstawą wyżywienia tego węża są myszy i jednodniowe kurczęta, młode karmimy noworodkami mysimi, a potem oseskami szczurzymi. Dorosłym podaje się pokarm co dwa tygodnie, młodym co 5-7 dni. Rozród. Dojrzałe osobniki przystępują do godów wczesną wiosną, przy czym najlepsze wyniki uzyskuje się, trzymając

Boa amazoński

cym i prawie niewidocznym. Nazwa gatunku pochodzi od pięknych tęczowych, opalizujących odblasków skóry węża w odpowiednim oświetleniu. Występowanie. Zasiedla tereny leśne i skaliste, a także plantacje na dużym obszarze Ameryki Południowej i Środkowej. Wymagania. Odpowiednie dla niego będzie przestronne terrarium z licznymi ga-

Boa amazoński

węże w grupie złożonej z dwóch samców i dwóch samic albo dwóch samców i jednej samicy, gdyż dominujący samiec wymaga stymulacji ze strony rywala. Po trwającej około 220 dni ciąży przychodzi na świat kilka lub kilkanaście młodych, każde około 50 cm długości i ważące około 20 g. Z uwagi na żywy temperament lepiej karmić je oddzielnie, w przeciwnym razie łatwo może dojść do wzajemnych okaleczeń. Uwagi. Wąż ten jest agresywny i chętnie kąsa, zadając głębokie rany długimi zębami. Do niedawna nie był dostępny w Polsce, ale ostatnio staje się coraz popularniejszy.

Boa tęczowy (CITES)

Epicrates cenchria

Wygląd. Jest to boa średniej wielkości, dorastający do 120-180 cm, czasem nawet ponad 200 cm. Ubarwienie podstawowe ma brązowe w różnych odcieniach. Na tym tle widać ułożone wzdłuż grzbietu ciemniejsze pierścienie, u niektórych podgatunków zanikające z wiekiem. Podgatunek nominatywny E. c. cen-

chria ma rysunek bardzo ciemny - na prawie wiśniowobrązowym tle widnieją duże czarne owalne pierścienie i plamy. Większość zwierząt hodowanych w Polsce to mieszańce różnych podgatunków, o rysunku widocznym w zasadzie tylko w młodym wieku, później zaś zanikają-

Boa tęczowy

łęziami do wspinaczki oraz niewielkim basenem. Temperatura przez większą część roku powinna wynosić w ciągu dnia 22-28°C, a punktowo dochodzić nawet do 32°C, w nocy nieco mniej. Zimowanie nie jest konieczne, ale jeśli planujemy rozmnożenie zwierząt, wskazane jest sezonowe obniżenie temperatury w zimie do 20-22°C i skrócenie dnia świetlnego do mniej więcej 8 godzin. Optymalna wilgotność powietrza wynosi 75-80%. Pokarm. Młode żywi się myszami, w miarę wzrostu przechodząc na niezbyt wyrośnięte szczury. Rozród. Po zimowym okresie obniżenia i ponownym podniesieniu temperatury oraz wydłużeniu długości dnia świetlnego węże przystępują do godów. Są jajożyworodne, więc młode przychodzą na świat po 115-180 dniach ciąży. W jednym miocie rodzi się 10-30 młodych długości 33-55 cm. Uwagi. Wyodrębnia się kilka podgatunków różniących się nieco ubarwieniem i zasięgiem występowania. W niewoli dożywają ponad 20 lat.

Boa kubański (CITES)

Epicrates angulifer

Wygląd. Przeważnie boa kubański dorasta do 3-3,5 m, ale spotyka się osobniki nawet 4,5-metrowe. Ciało ma muskularne, głowę wydłużoną, ale wyraźnie odgraniczoną od reszty ciała. Ubarwienie jest utrzymane w różnych odcieniach beżu i brązu z ciemniejszymi plamami o nieregularnym kształcie. Występowanie. Jak sama nazwa wskazuje, zamieszkuje Kubę, a poza tym wyspy z pobliskiego Archipélago de los Canarreos oraz Isla de la Juventud w pobliżu zachodniego krańca Kuby. Występuje w środowisku leśnym, a także na skałach, gdzie często w poszukiwaniu pokarmu zapuszcza się do jaskiń, aby polować na nietoperze. Często bywa spotykany również na plantacjach tytoniu, gdzie poluje na ptaki. Wymagania. Zaleca się dla niego obszerne terrarium (120x100x100 cm) z mocnymi konarami do wspinaczki, dużym

Boa kubański

basenem umożliwiającym mu kąpiel i kryjówką. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 25-30°C, a w okolicach źródła ciepła nawet 35°C, w nocy zaś może spadać nawet do 20°C. Wąż ten wymaga bardzo dużej wilgotności powietrza, co oznacza konieczność przynajmniej dwukrotnego zraszania terrarium w ciągu dnia. Pokarm. Młode karmi się myszami, oseskami szczurzymi i jednodniowymi kur-

czętami, dorosłe osobniki natomiast szczurami, kurczętami i gołębiami. Rozród. Uzyskanie przychówku nie jest trudne. Do kopulacji dochodzi przeważnie wiosną. Samica po mniej więcej 7-miesięcznej ciąży rodzi 2-8 młodych długości około 60 cm, ważących około 200 g. Uwagi. Boa kubański jest największym przedstawicielem rodzaju Epicrates, a w odpowiednim oświetleniu na jego skórze można dostrzec tęczowe odblaski, podobnie jak u blisko z nim spokrewnionego boa tęczowego (Epicrates

cenchria). Jest to wąż agresywny, nie przyzwyczajający się do człowieka, toteż w jego obsłudze należy zachować wyjątkową ostrożność.

Boa Dumerila (CITES)

Acrantophis dumerili

Wygląd. Wąż ten osiąga 1 50-180 cm długości, aczkolwiek spotyka się też osobniki długości nawet 270 cm. Głowę ma klinowatą, wyraźnie odgraniczoną od silnie umięśnionego tułowia. Ubarwienie przeważnie kawowe lub beżowe z ciemnobrązowymi plamami o różnym kształ-

Boa Dumerila (powyżej i obok)

cie, często obwiedzionymi jaśniejszą barwą. Spodnia strona ciała jest beżowa lub beżowożółta. Występowanie. Zamieszkuje południową i zachodnią część Madagaskaru oraz wyspę Reunion, należącą do archipelagu Maskarenów, położoną na wschód od Madagaskaru. Zazwyczaj występuje na suchych obszarach leśnych, zarówno w koronach drzew, jak i wśród gęstego podszytu. Wymagania. Potrzebuje terrarium średniej wielkości, najlepiej o podstawie 60x120 cm, zawierającego kryjówkę, gałęzie do wspinaczki i duży basen. Wyma-

ganą wysoką wilgotność uzyskuje się, często zraszając lub zamgławiając terrarium. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 26-29°C, miejscami nawet 32°C, a w nocy około 22°C. W naturze od kwietnia do czerwca węże przechodzą okres mniejszej aktywności, co w terrarium można im zapewnić, zmniejszając temperaturę mniej więcej do 17°C oraz skracając dzień świetlny. Pokarm. Podstawę wyżywienia tego węża w niewoli stanowią myszy, szczury i jednodniowe kurczęta. Rozród. Gody odbywają się od listopada do lutego. Po trwającej 4-6 miesięcy ciąży rodzi się od kilku do 20 młodych. W ra-

zie trwania niesprzyjających warunków klimatycznych ciąża może się przedłużyć nawet do 8 miesięcy. Samce dojrzewają w 3-4 roku życia, a samice rok później. Uwagi. Węże tego gatunku spotyka się w krajowych hodowlach od niedawna, ale znajdują coraz więcej amatorów. Jakkolwiek większość osobników jest dość łagodna, zdarzają się również agresywne.

Boa madagaskarski (CITES)

Acrantophis

madagascariensis

Wygląd. Jest to potężny wąż o silnym, muskularnym ciele, osiągający nawet 250-340 cm długości. Głowę ma wydłużoną, wyraźnie odgraniczoną od reszty ciała, ubarwienie czerwonawe, szarobrązowe lub brunatne, na głowie niekiedy z odcieniem miedzianym. Po bokach ciała widać duże czarne plamy nieregularnego kształtu, z żółtawą otoczką na górze i dole. Występowanie. Występuje w północnej, północno-zachodniej i centralnej części Madagaskaru. Przebywa zazwyczaj w lasach, zarówno w koronach drzew, jak i na dnie lasu zagrzebany w ściółce. Często bywa spotykany w pobliżu wody, do której chętnie wchodzi. Jest aktywny wieczorem i nocą. Wymagania. Wymaga przestronnego terrarium z solidnym konarem do wspinaczki oraz dużym basenem. Jako podłoże najczęściej stosuje się torf, mieloną korę

Boa madagaskarski

lub włókno kokosowe. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 27-32°C, w nocy 22-24°C. Wilgotność na poziomie 60-75% można zapewne, regularnie zraszając terrarium letnią wodą. Gody można wywołać, okresowo obniżając temperaturę, ale nie jest to bezwzględnie konieczne. Pokarm. W naturze ten boa poluje na wszelkie niewielkie kręgowce, głównie ptaki i ssaki. W hodowli amatorskiej podstawą jego wyżywienia są myszy, szczury i kurczęta. Rozród. Jest to wąż żyworodny; samice po ciąży trwającej 8-9 miesięcy rodzą 3-4 młode, które są stosunkowo duże, gdyż mają do 70 cm długości. Uwagi. Boa madagaskarski jest największym dusicielem występującym na Madagaskarze. Temperament ma spokojny, ale rzadko jest spotykany w obrocie terrarystycznym. Można go polecić tym hodowcom, którzy mają już pewne doświadczenie w hodowli gadów.

Sanzinia madagaskarska (CITES)

Sanzinia

madagascariensis

Wygląd. Jest to wąż dorastający do 180 cm, choć zdarzają się osobniki długości nawet 250 cm. Ciało ma masywne,

głowę dużą, w ubarwieniu tło w odcieniach zielonkawych, szarozielonych i oliwkowych zdobią brązowe plamy z białym środkiem. Znana jest także odmiana żółta tego węża, występująca w naturze jedynie w niektórych częściach wyspy. Młode osobniki są czerwonawe, a dorosłe ubarwienie uzyskują w pierwszym roku życia. Występowanie. Zamieszkuje wschodnią część Madagaskaru, żyje na drzewach, schodząc na ziemię głównie nocą. Preferuje tereny suchsze, choć można ją spotkać także w pobliżu rzek.

Wymagania. Zaleca się dla niej obszerne terrarium o wymiarach podstawy co najmniej 80x80 cm oraz wysokości 150 cm. Jako podłoże stosuje się włókno kokosowe, torf, wermikulit lub nawet wiórki drzewne. Odpowiednia temperatura w ciągu dnia wynosi 21-25°C, w nocy zaś powinna być mniej więcej o 3°C niższa. W naturze od maja do lipca sanzinia przechodzi okres spoczynku, toteż w hodowli zaleca się w tym czasie zapewnić jej trwające co najmniej miesiąc obniżenie temperatury w przybliżeniu do 17°C, skrócenie dnia świetlnego i ograniczenie ilości pokarmu. Pokarm. Podstawą jej wyżywienia w niewoli są myszy, szczury i jednodniowe kurczęta. Sanzinia ma tendencje do tycia, w związku z czym nie należy jej przekarmiać. Rozród. Gody w środowisku naturalnym odbywają się od listopada do stycznia, a po ciąży trwającej 6-8 miesięcy samica rodzi do 16 młodych, długości 30-45 cm. Uwagi. Jest to jedyny gatunek z rodzaju Sanzinia, przy czym ostatnio w jego obrębie wydzielono drugi podgatunek. Wąż ten jest rzadko spotykany w hodowli

Sanzinia madagaskarska

Sanzinia madagaskarska ma trójkątną głowę, wyraźnie odgraniczoną od reszty ciała

amatorskiej, stanowi raczej ozdobę herpetariów niektórych ogrodów zoologicznych. Dożywa 20 lat. W niewoli trudno się oswaja i istnieje opinia, że osobniki

Anakonda żółta ma bardzo efektowne ubarwienie

pochodzące z zachodniej części Madagaskaru są mniej agresywne niż ich pobratymcy odłowieni dalej na wschód wyspy.

Anakonda żółta (CITES) Eunectes notoeus Wygląd. Ten duży wąż ma masywne, silne ciało i mocną, nieco wydłużoną głowę. Dorasta do 350 cm (rekordowe okazy nawet do 500 cm), ale w niewoli

zazwyczaj jest mniejszy. W ubarwieniu podstawowym kolorem jest żółty lub żółtoszary, na którego tle występują nieregularne, dość duże czarne plamy. Istnieje jednak również odmiana barwna o kremowobrązowym tle z ciemnobrązowymi plamami. Występowanie. Występuje w Ameryce Południowej na terenie Paragwaju, północnej Argentyny oraz w południowej Brazylii. Podobnie jak anakondy innych gatunków, jest bardzo silnie związana ze środowiskiem wodnym, potrafi świetnie pływać i może długo nurkować. Najczęściej można ją spotkać w pobliżu rzek, strumieni oraz wód stojących. Wymagania. Zalecane dla niej jest obszerne terrarium z dużym basenem, gdzie wąż może w całości się zanurzyć. Konieczny jest także solidny, gruby konar (dorosłe zwierzę nie jest lekkie) umieszczony nad wodą. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 25-30°C, a w nocy 18-22°C. Pokarm. Młode żywi się początkowo myszami, które w miarę wzrostu węży zastępuje się szczurami, królikami i drobiem. Dietę należy wzbogacać słodkowodnymi rybami. Rozród. Do godów pobudza anakondy kilkutygodniowe obniżenie temperatury

Ciemno ubarwiony młody osobnik anakondy żółtej

szarym do szarobrązowego z dużymi ciemnobrązowymi lub czarnymi plamami na grzbiecie. Plamy te występują w takim układzie, że na środku grzbietu widać rodzaj zygzaka o barwie tła lub w kolorze pomarańczowym. Spód ciała jest jaśniejszy. Występowanie. Zamieszkuje suche obszary stepowe i pustynne na terenie północnej i środkowej Afryki. Wymagania. Zaleca się trzymać go w niskim terrarium o dużej powierzchni dna. Podłoże powinno być piaszczyste (warstwa grubości 10-30 cm), wystrój skomponowany z niewielkich gałęzi i kamieni. Mimo że wąż ten pochodzi z suchych terenów, terrarium powinno zawierać basen takiej wielkości, by strzelec mógł się cały zanurzyć. Odpowiednia temperatura w ciągu dnia wynosi 25-30°C, w nocy 18-20°C. Wąż ten jest aktywny w no-

Strzelec kenijski Anakonda bardzo dobrze i chętnie pływa

(do kilkunastu, a nawet 10°C). Ciąża trwa 225-270 dni, młode w chwili narodzin mają 40-70 cm długości. W jednym miocie rodzi się ich 5-35. Uwagi. Anakondy są agresywne i rzadko oswajają się z obecnością opiekuna. Z uwagi na swoją wielkość, siłę i rozmiary pyska mogą być niebezpieczne. Potocznie anakondę żółtą często myli się z jej większą krewniaczką, anakondą zieloną (Eunectes murinus), która jest jednym z największych, a z pewnością najcięższym wężem na Ziemi.

Strzelec kenijski (CITES) Gongylophis (Eryx) colubrinus Wygląd. Wąż ten, aczkolwiek należy również do dusicieli, osiąga długość tylko 100 cm. Głowę ma małą i słabo wyodrębnioną od reszty ciała, ogon gruby i kształtem zbliżony do głowy. Podgatunkiem spotykanym w handlu jest E. c. loveridgei, o ubarwieniu pomarańczowo-

cy oraz wieczorami, a dzień spędza zagrzebany w piasku, tak że na powierzchnię wystają jedynie oczy. Pokarm. Podstawę jego diety stanowią dorosłe myszy, młode karmi się noworodkami mysimi. Rozród. Podobnie jak inne dusiciele, jest żyworodny, do godów przystępuje w czerwcu i lipcu. Po ciąży trwającej 3-4 miesiące samica rodzi do 20 młodych. Uwagi. Obecnie gatunek ten jest mniej popularny w hodowli, ale na terenie Stanów Zjednoczonych hodowcy uzyskali kilka odmian barwnych, niestety niedostępnych na naszym rynku. Zwierzę to jest przystosowane do dużych dobowych zmian temperatury, charakterystycznych dla jego naturalnego środowiska.

rysunek, rozpoczynający się pasami przebiegającymi przez oczy. Te jasne pasy na głowie są najlepiej widoczne, potem wzór stopniowo traci wyrazistość. Strona brzuszna jest jaśniejsza. Występowanie. Gatunek jest rozprzestrzeniony od środkowo-wschodniej Afryki na południe aż do RPA. Zamieszkuje rejony suche, półpustynne, suchsze partie lasów, choć bywa także spotykany na terenach uprawnych. Wymagania. Można go trzymać w niezbyt dużym terrarium o piaszczystym podłożu. Wystrój stanowią niewielkie gałęzie i kawałki kory, kamienie i mały ba-

sen. Temperatura w dzień powinna wynosić 24-29°C, miejscami (np. pod promiennikiem) nawet ponad 30°C, w nocy 20-22°C. Pokarm. Młode w pierwszym okresie życia karmi się noworodkami mysimi, a dorosłe osobniki myszami lub oseskami szczurzymi. Rozród. Po godach, pod koniec lata, samica składa 8-10, rzadziej do 16 jaj. Inkubacja w temperaturze 30°C trwa 56 dni. Uwagi. Wąż ten jest często widywany w pobliżu siedzib ludzkich i ceniony jako tępiciel gryzoni. Aktywny nocą. Bar-

Wąż domowy (mahoniowy) Lamprophis fuliginosus

Wygląd. Ten niewielki, smukły wąż ma pionowe źrenice. Samice dorastają do 130 cm, samce są znacznie mniejsze, osiągają 70-90 cm długości. Rozróżnia się dwa podgatunki o odmiennym ubarwieniu: jeden mahoniowobrązowy (może być także czerwonawy lub brązowoczarny), a drugi oliwkowy. Na tym tle wzdłuż całego ciała po stronie grzbietowej przebiega delikatny, nieco jaśniejszy Wąż domowy

dzo łagodny, polecany początkującym hodowcom. W krajach zachodnich wyhodowano kilka odmian barwnych.

Wąż diademowy Spalerosophis diadema

Wygląd. Jest to smukły wąż, dorastający do 150-170 cm. Głowę ma wyraźnie szerszą od szyi, trójkątnego kształtu, oczy duże z okrągłą źrenicą. Podstawowe ubarwienie jest żółtobrązowe, brązowawe lub szarawe, a na tym tle występują wzdłuż grzbietu ciemnobrązowe oraz jasne, szare plamki. Na głowie widać rysunek z nieco ciemniejszych tarczek.

Wąż trawny

Opheodrys aestivus

Wąż diademowy

Występowanie. Występuje w północnej Afryce, na Bliskim Wschodzie i w środkowej Azji. Zasiedla tereny suche, pustynne, oraz skaliste pustkowia. Jest to wąż naziemny, aktywny w ciągu dnia (nawet w czasie największych upałów). Wymagania. Należy go trzymać w terrarium o piaszczystym podłożu, z nielicznymi płaskimi kamieniami oraz niewielkimi gałęziami. Prócz tego trzeba mu zapewnić kryjówkę oraz niewielki basen. Temperatura w dzień powinna wynosić 25-30°C (pod promiennikiem do 35°C), w nocy 22-24°C. Terrarium należy zraszać wieczorami ciepłą wodą. W celu pobudzenia zwierząt do godów zaleca się na 6-10 tygodni obniżyć temperaturę w zbiorniku do 15-18°C. Pokarm. W naturze wąż ten poluje na niewielkie ssaki, ptaki, jaszczurki oraz węże. W niewoli młode osobniki karmi się noworodkami mysimi, a dorosłe myszami, szczurami, sporadycznie innymi niewielkimi kręgowcami. Rozród. Po urządzonym przez hodowcę „zimowaniu" samica składa do 8-16 jaj, wydłużonych i bardzo dużych w stosunku do jej wielkości. Niekiedy dochodzi do składania jaj dwukrotnie w ciągu ro-

ku. Młode wylęgają się po 90 dniach inkubacji w temperaturze wynoszącej 28°C w dzień i 23°C w nocy. Uwagi. Zaniepokojony wąż diademowy głośno syczy i nadyma się, a jeśli to nie odstrasza przeciwnika, błyskawicznie zwija się w kształt litery S i atakuje, raptownie prostując ciało. Takie zachowanie czyni z niego postrach okolicznej ludności, mimo że nie jest jadowity.

Wygląd. Ten smukły wąż ma niewielkie rozmiary: dorasta do 110 cm, a w terrarium rzadko przekracza 85 cm. Jest trawiastozielony na grzbietowej stronie ciała, a białawożółty na brzusznej. Ma duże oczy o okrągłych źrenicach. Występowanie. Zasiedla południowo-wschodnią część USA (niewielkie terytorium od Connecticut do Florydy, od Ohio, Illinois i Indiany do Kansas i Teksasu) oraz północno-wschodni Meksyk. Najczęściej występuje na gęsto zarośniętych wysepkach wśród bagnisk Florydy, gdzie aktywny w ciągu dnia, prowadzi nadrzewne życie. Doskonale potrafi się wspinać i świetnie pływa, toteż w razie zagrożenia może uciec do wody. Najczęściej spotyka się go w zaroślach i wśród roślin tuż nad wodą lub w bezpośrednim jej sąsiedztwie. Wymagania. Wymaga terrarium średniej wielkości, wysokiego, ciepłego i wilgotnego. Powinno ono mieścić duży basen, a także gałęzie i rośliny, po których wąż

Wąż trawny

Występowanie. Jest szeroko rozprzestrzeniony: od południowej Kanady, poprzez Stany Zjednoczone aż do północnego Meksyku. Występuje w okolicach wilgotnych - nad brzegami rzek, na mokradłach i bagniskach, a także w wilgotnych lub podmokłych lasach. Wymagania. Potrzebuje terrarium średniej wielkości z obszernym basenem, a niektórzy hodowcy wręcz polecają trzymać go w akwaterrariach (co jednak wielu innych uważa za niewłaściwe). Mimo wielkości basenu wilgotność powietrza nie może być zbyt duża, gdyż węże te

Węża pończosznika cechuje duża zmienność ubarwienia Wąż trawny

może się wspinać. Niektórzy hodowcy polecają utrzymywać go w akwaterrarium, z uwagi na to, że wymaga wysokiej wilgotności i obszernego basenu. Odpowiednia temperatura wynosi 24-28°C, miejscami do 30°C, z kilkustopniowym spadkiem nocą. Długość dnia świetlnego powinna wynosić do 14 godzin, zaleca się też codziennie zraszać terrarium wodą i naświetlać promieniami UV. Wąż ten potrzebuje 3-4-miesięcznego okresu zimowania. Pokarm. W naturze podstawą jego diety są wszelkie drobne bezkręgowce, głównie koniki polne i świerszcze (stąd jego druga nazwa: wąż świerszczożer), a poza tym skorpiony, karaczany, wije, krocionogi i pająki oraz rozmaite gąsienice. W niewoli żywi się go głównie świerszczami, szarańczą i innymi hodowanymi owadami. Latem warto wzbogacić dietę owadami złapanymi na łąkach. Rozród. Samica składa 3-12 jaj, z których mniej więcej po 50 dniach inkubacji wylęgają się młode, lecz udany rozród w niewoli należy do rzadkości. Uwagi. Bywa dostępny w handlu, ale wobec trudności, jakie nastręcza jego hodowla, niestety wiele osobników pochodzi z odłowu.

Wąż pończosznik Thamnophis sirtalis

Wygląd. Niewielki, smukły wąż, dorastający w zależności od podgatunku do 45-125 cm (zazwyczaj około 70 cm). Samce są nieco mniejsze i szczuplejsze niż samice. W obrębie gatunku rozróżnia się sporo podgatunków, różniących się ubarwieniem, a niektóre spośród nich czasami bywają dostępne w sklepach zoologicznych. Pomimo dużej zmienności ubarwienia (może być oliwkowe, brązowe, zielonkawe lub czarne), charakterystycznym znakiem są trzy jasne pasy (białe, żółte lub czerwone) biegnące wzdłuż całego ciała.

bardzo łatwo zapadają na grzybicze infekcje skóry, które trudno wyleczyć. Wymagana temperatura wynosi 20-28°C i nie musi być niższa w nocy. Zaleca się natomiast zapewnić wężom 2-3-miesięczny okres zimowania w temperaturze 8-10°C. Pokarm. W naturze wąż pończosznik ma szerokie spektrum pokarmowe, w niewoli zaś zjada noworodki mysie lub szczurze, żaby, kijanki (np. karlika szponiastego, gdyż krajowe gatunki płazów są pod ochroną), niewielkie rybki akwariowe, kawałki większych ryb, ślimaki wyjęte ze skorupy i dżdżownice. Rozród. Do godów zazwyczaj potrzeba dwóch lub nawet więcej samców na jedną samicę. Wąż ten jest żyworodny - samica po 80-100-dniowej ciąży rodzi nawet do 40 młodych. Uwagi. W naturze zimuje w bardzo dużych skupiskach (nawet do 15 tysięcy osobników w jednym miejscu). W żywieniu tych węży trzeba brać pod uwagę fakt, że surowe mięso niektórych ryb (głównie słodkowodnych) zawiera enzym tiaminazę, rozkładający tiaminę (witaminę B1). Podawanie zwierzęciu dużych ilości ryb może więc doprowadzić do niedoboru tej witaminy, a wskutek tego do zaburzeń ruchowych, a nawet śmierci węża. Tiaminaza traci aktywność w temperaturze 80°C, ale pokarm poddany obróbce termicznej staje się mało wartościowy, toteż warto podawać ryby morskie i w ograniczonej ilości.

Thamnophis proximus Wygląd. Jest to smukły i niewielki wąż, dorastający do 90-125 cm. Podstawowe ubarwienie ma czarne lub ciemnobrązowe, a na tym tle wzdłuż grzbietu i boków ciała biegną trzy zielononiebieskie, żółte, czerwone lub jasnobrązowe paski. Rozróżnia się kilka podgatunków o nieco innym obszarze występowania, wielkości i ubarwieniu. Występowanie. Zamieszkuje zarośnięte brzegi rzek, jezior, strumieni, stawów i wszelkich wód od środkowej części USA aż po Kostarykę. Występuje na terenach położnych na wysokości do 2400 m n.p.m., zawsze jednak w pobliżu cieku lub zbiornika wodnego. Wymagania. Potrzebuje terrarium średniej wielkości z obszernym basenem, a niektórzy hodowcy są zdania, że należy go trzymać w akwaterrarium (co jednak spotyka się ze sprzeciwem innych). Wilgotność powietrza nie może być zbyt duża, aby nie doszło do grzybiczych infekcji skóry, na które węże te są bardzo podatne i które są trudne w leczeniu. Wymagana temperatura wynosi 22-28°C, w nocy może być taka sama jak w dzień. Zaleca się poddać węże 2-3-miesięcznemu zimowaniu w temperaturze 8-10°C.

Thamnophis

proximus

Pokarm. W naturze poluje przeważnie na żaby, kijanki oraz niewielkie ryby. W niewoli podstawą jego wyżywienia są noworodki mysie, dżdżownice, nagie ślimaki, a także kijanki żab egzotycznych gatunków. Rozród. Chcąc doprowadzić do godów, trzeba mieć co najmniej dwa razy więcej samców niż samic. Po godach samica rodzi 5-25 młodych. W naturze następuje to późnym latem lub wczesną jesienią i młode mają wtedy 12-20 cm długości. Uwagi. Wąż ten jest aktywny w ciągu dnia, można go trzymać w grupach. Należy uważać z żywieniem go rybami, gdyż niektóre zawierają tiaminazę, która rozkłada witaminę B1, co może być groźne dla jego zdrowia.

Nerodia florydyjska Nerodia fasciata Wygląd. Rodzaj Nerodia jest amerykańskim odpowiednikiem europejskich zaskrońców (Natrix), a nerodia florydyjska jest najczęściej spotykanym w handlu jego reprezentantem. Wyodrębnia się kilka podgatunków, różniących się długością ciała (od 50 do 150 cm) i ubarwieniem, w którym zwraca uwagę duża różnorodność barw i deseni. Najczęściej jest ono rdzawoszare w poprzeczne ciemnobrązowe lub czarne plamy o kształcie zbli-

winna wynosić 23-26°C (miejscami nawet do 30°C), w nocy nieco mniej. Należy zapewnić wężom kilkumiesięczne zimowanie w temperaturze 6-15°C (zależnie od podgatunku). Pokarm. W środowisku naturalnym poluje głównie na płazy i ryby. W niewoli podstawą jej wyżywienia są ryby, młode zaś karmi się dżdżownicami. Rozród. Jest to wąż żyworodny, którego ciąża trwa około 100 dni i w jednym miocie rodzi się 20-50 młodych (jedynie u podgatunku N. f. cyclopion liczba młodych dochodzi nawet do 100). Uwagi. Aczkolwiek jest to wąż stosunkowo łagodny, w razie zagrożenia potrafi mocno i boleśnie ugryźć.

Nerodia taxispilota

Nerodia florydyjska

żonym do rombu. Samice są dłuższe i szersze niż samce, mają też krótszy ogon. Występowanie. Zamieszkuje wschodnie wybrzeże Stanów Zjednoczonych, od Północnej Karoliny aż do Florydy, na zachód zaś tereny aż do Teksasu. Na południe obejmuje zasięgiem obszary do północnego Meksyku, a jeden z podgatunków N. f. compressicauda - występuje w północnej części Kuby. Podobnie jak zaskrońce, nerodia jest silnie związana ze środowiskiem wodnym. Zazwyczaj żyje w zaroślach nad brzegami wód oraz na bagnach. Aktywna głównie o zmierzchu i nocą. Wymagania. Wymaga terrarium średniej wielkości z obszernym basenem. Podłoże powinna stanowić mieszanina piasku

z torfem lub z ziemią, a wystrój - kamienie, niewielkie gałęzie oraz wilgociolubne rośliny. Temperatura w ciągu dnia po-

Wygląd. Jest to smukły wąż dorastający do 78-140 cm, choć rekordowy okaz miał 176,5 cm długości. Ubarwienie ma śniade, beżowoszare, z licznymi brązowymi plamami na grzbiecie. Podobne plamy znajdują się także po bokach ciała. Występowanie. Występuje w południowo-wschodniej części Stanów Zjednoczonych, na terenie Florydy, a także od południowej Alabamy po południowo-wschodnią Wirginię. Przebywa w pobliżu rzek i zbiorników wodnych, jest świetnym pływakiem. Okazjonalnie wspina się

Nerodia

taxispiIota

Nerodia taxispilota

jącym jej pływanie, i z częścią lądową, imitującą brzeg rzeczny z licznymi kamieniami, kryjówkami i konarem. W charakterze podłoża można zastosować mieszankę piasku z torfem. Z uwagi na to, że woda w basenie szybko się brudzi, warto zastosować rozwiązania konstrukcyjne umożliwiające łatwe jej spuszczanie i wymianę. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 23-26°C (miejscami nawet 30°C), nocą nieco mniej. Pokarm. W naturze nerodia ta poluje głównie na ryby i żaby. W niewoli z uwagi na brak płazów karmowych bazę pokarmową stanowią niewielkie ryby słodkowodne, filety rybne, a sporadycznie

Mimo niewielkich rozmiarów nerodia może połykać stosunkowo duże ofiary

na drzewa, zwłaszcza w bagiennych okolicach. Wymagania. Potrzebuje średniej wielkości akwaterrarium z basenem, umożliwia-

także młode myszy (choć niektóre osobniki zdecydowanie odmawiają przyjmowania takiego pokarmu). Rozród. Do kopulacji dochodzi wczesną wiosną, a jesienią samice rodzą 15-60 żywych młodych, mających w chwili przyjścia na świat długość ponad 20 cm. Jako że u tego gatunku występuje kanibalizm,

należy jak najszybciej oddzielić młode od matki. Warto również przed spodziewanym porodem dodać w terrarium kilka niewielkich kryjówek, gdzie mogłyby się schować nowo narodzone młode. Uwagi. Wąż ten bardzo trudno się oswaja. W hodowli często odmawia przyjmowania pokarmu, a wówczas staje się konieczne sztuczne karmienie.

Wąż byczy Pituophis

melonoleucus

Wygląd. Jest to duży, silny wąż o masywnym ciele i stosunkowo krótkiej głowie, osiągający do 250 cm długości. W naturze występuje kilka podgatunków, różniących się ubarwieniem, np. R m. catenifer jest żółtoszary z licznymi brązowoczerwonymi plamami na grzbiecie. Podgatunek ten w niektórych polskich publikacjach jest traktowany jako osobny gatunek i występuje pod nazwą węża żarłocznego. P. m. affinis ma przednią część ciała pokrytą czerwonobrązowymi plamami, które w tylnej części ciała stają się ciemniejsze. Spotyka się także osobniki albinotyczne. Występowanie. Występuje w południowej Kanadzie, na większości powierzchni Stanów Zjednoczonych i w północnym Meksyku. Zasiedla zazwyczaj suche lasy iglaste, pola uprawne lub prerie, w górach można go spotkać do wysokości 2750 m n.p.m. Jest aktywny w ciągu dnia, często przebywa na drzewach. Wymagania. Wymaga obszernego suchego terrarium, choć z niewielkim basenem, a ponadto wieloma gałęziami do wspinaczki i kryjówką. Powinien mieć dość grubą warstwę podłoża. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 24-27°C, a w nocy 19-24°C. Zaleca się poddać zwierzęta 2-3-miesięcznemu zimowaniu w temperaturze około 10°C. Pokarm. W naturze poluje przeważnie na różne gryzonie, a także ptaki, żaby i jaszczurki. W niewoli podstawą jego wyżywienia są myszy; młode karmi się noworodkami mysimi. Rozród. Samica składa 4-25 jaj, z których po 65-80 dniach inkubacji w temperaturze 26-29°C wylęgają się młode.

Wąż byczy ma kilka podgatunków o różnym ubarwieniu

W przyrodzie zdarza się, że w ciągu roku samica składa jaja aż trzykrotnie (P. m. catenifer). Uwagi. Systematyka węży z rodzaju Pituophis wciąż ulega zmianom, ostatnio część podgatunków P. melanoleucus jest klasyfikowana jako podgatunki P. catenifer, traktowanego jako odrębny gatunek.

Połoz zielony

Gonyosoma oxycephala Wygląd. Połoz zielony dorasta zazwyczaj do 160-190 cm, choć rekordowe osobniki osiągają do 240 cm długości. Ma masywne, nieco bocznie spłaszczone ciało z długim ogonem. Głowa jest wyraźnie odgraniczona od reszty ciała, a tarczki brzuszne mają odstające krawędzie, które ułatwiają zwierzęciu wspinaczkę. Ubarwienie jest piękne: soczyście zielone z czerwonym, buroceglastym lub szaroczarnym ogonem i żółtym spodem ciała. Przez oczy biegnie czarna pręga. Spotyka się także osobniki w całości żółte, brązowe, szare, a nawet pomarańczowobrązowe. Połoz zielony

Występowanie. Występuje na terenie Birmy, Kambodży, Indonezji, Malezji, Laosu, Singapuru, Filipin, Tajlandii, Wietnamu i części Indii. Jego naturalnym sie-

dliskiem są lasy deszczowe Azji, a także inne biotopy o podobnym charakterze: wilgotne, zarośnięte niziny, zarośla bambusowe i namorzynowe.

torfie w temperaturze 28°C, co trwa 98-119 dni (według niektórych źródeł 95-125 dni). Uwagi. Wąż ten bywa dość agresywny i potrafi bardzo szybko atakować, trudno natomiast się oswaja. Można go więc polecić tylko doświadczonym hodowcom. Niestety spora część osobników oferowanych w handlu pochodzi z odłowu i nie nadaje się właściwie do domowego terrarium. Najczęściej giną one po pewnym czasie na skutek odwodnienia, stresu i zarażenia pasożytami.

Wąż zbożowy

Pantherophis guttatus (Elaphe guttata)

Połoz zielony

Wymagania. Wymaga obszernego terrarium w typie lasu deszczowego, z licznymi gałęziami do wspinaczki i sporym basenem w celu zapewnienia optymalnej wilgotności. Temperatura w dzień powinna wynosić 27-32°C, a w nocy nieco mniej, ale nie poniżej 22°C. Optymalna wilgotność wynosi 80-90% (nawet do 100%), więc oprócz zapewnienia basenu, konieczne jest codzienne spryskiwanie terrarium letnią wodą. W ten sposób nie tylko utrzymujemy odpowiednią wilgotność, ale także umożliwiamy zwierzę-

ciu pobieranie wody, gdyż pije ono wodę jedynie w postaci kropli na liściach i swoim ciele. Pokarm. W naturze połoz zielony żywi się żabami, jaszczurkami, niewielkimi ssakami (w tym nietoperzami) oraz ptakami. W niewoli w zależności od populacji, z jakiej się wywodzi, może mieć różne preferencje. Niektóre osobniki jedzą tylko myszy, inne zaś odmawiają przyjmowania innego pokarmu niż ptaki (w niewoli można im dawać jednodniowe kurczęta). Rozród. Gatunek ten sporadycznie udaje się rozmnożyć w niewoli. Jaja, w liczbie 8-12 sztuk, inkubuje się w wilgotnym

Wygląd. Ubarwienie węża zbożowego jest bardzo zróżnicowane i obejmuje wszelkie odcienie barwy pomarańczowej aż po ceglastoczerwoną. Na tym tle występują ciemniejsze, przeważnie czerwonobrązowe plamy z delikatnym czarnym obrzeżeniem. Strona brzuszna jest jaśniejsza, często z drobnymi ciemnymi kropkami. W hodowli spotyka się dziś wiele odmian barwnych, różniących się od formy wyjściowej zarówno kolorystyką, jak i rysunkiem, np. odmiana striped ma zamiast plam podłużne pasy.

Wąż zbożowy ma w hodowli wiele odmian barwnych

Występowanie. Wąż ten występuje na bardzo dużym obszarze: od środkowej części Stanów Zjednoczonych aż do północnego Meksyku. Wymagania. Potrzebuje terrarium średniej wielkości, w którym jako podłoże stosuje się zazwyczaj torf z korą, choć może to być także piasek lub inny materiał. Wymaga też basenu średniej wielkości, chętnie bowiem wchodzi do wody, zwłaszcza w upalne letnie dni. Warto umieścić w terrarium kilka półek na różnej wysokości, a także parę gałęzi. W dzień temperatura podłoża powinna wynosić 22-28°C, powietrza 20-28°C, w nocy 18-22°C. Pokarm. Młode karmi się noworodkami mysimi, a w miarę wzrostu pokarm ten zastępuje się dorosłymi myszami. Można im podawać również jednodniowe kurczęta. Rozród. W celu otrzymania młodych najczęściej stosuje się zimowanie węży przez 2-3 miesiące. Czasem wystarcza nieznaczny spadek temperatury i skrócenie dnia świetlnego. Po ponownym wzroście temperatury i wydłużeniu dnia świetlnego węże przystępują do godów. Po 6-8 tygodniach od kopulacji samica składa jaja (zazwyczaj 12-14), z których po 60-75 dniach inkubacji wylęgają się młode. Uwagi. Od wielu lat wąż ten jest zdecydowanie najpopularniejszy na polskim rynku i właśnie na nim nasi terraryści zdobywali pierwsze doświadczenia. Z czasem, gdy pojawiło się w naszym handlu

więcej węży, zainteresowanie wężami zbożowymi nieco spadło. Nastąpiło to w chwili, gdy do Polski trafiły różne odmiany barwne - albinotyczne, snow i wiele innych. Dziś dzięki nim gatunek odzyskał popularność.

Wąż amurski Elaphe schrenckii

Wygląd. Jest to dorastający przeważnie do 180 cm dość dobrze umięśniony wąż z wyraźnie odgraniczoną od tułowia głową. Ubarwienie ma czarne z wyraźnymi poprzecznymi żółtymi lub kremowymi

pasami, choć zdarzają się również osobniki całkowicie czarne. Młode są szarobrązowe z szarokremowym rysunkiem. Występowanie. Zasiedla leśne tereny południowo-wschodniej Rosji, Mongolii, Korei oraz zachodnich prowincji chińskich. Zwabiony obfitością gryzoni, często gości również na terenach uprawnych. Wymagania. Wąż amurski jest mało wymagający, więc doskonale nadaje się nawet dla początkujących terrarystów. Bez uszczerbku na zdrowiu i kondycji znosi nawet dość duże zmiany temperatury

Dorosły (góra) i młody (dół) wąż amurski

w terrarium. Najlepiej jednak czuje się w temperaturze pokojowej, tj. około 24°C, z miejscowym dogrzaniem do 28°C. W godzinach nocnych należy temperaturę obniżyć o kilka stopni. Terrarium musi być dość przestronne, gdyż jest to wąż nadrzewny, wymagający gałęzi do wspinania. Chętnie też korzysta z kąpieli, toteż wskazany jest również spory basen. Pokarm. Młode węże amurskie chętnie zjadają noworodki mysie, z wiekiem zmieniając je na dorosłe myszy lub młode szczury. Dietę można wzbogacać małymi kurczętami. Niektóre osobniki chętnie jedzą również jaja przepiórcze, a nawet małe jaja kurze. Rozród. Przeważnie nie nastręcza większych trudności, ale trzeba wężom zapewnić 2-4 miesięczny okres zimowania w niższej temperaturze w celu podtrzymania naturalnego cyklu hormonalnego. Po zakończeniu zimowania zwierzęta przeważnie chętnie przystępują do godów i kopulacji, a po kilku miesiącach samice składają jaja, z których po niespełna dwóch miesiącach inkubacji (przeważnie 48-55 dni) wylęgają się młode, zazwyczaj w liczbie kilkunastu. Uwagi. Wąż ten był bardzo popularny w Polsce w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku na skutek licznych importów zza naszej wschodniej granicy. Ostatnio ponownie wraca w sferę zainteresowań naszych terrarystów.

Wąż chiński (tajwański) (CITES) Orthriophis taeniurus (Elaphe taeniura) Wygląd. Wąż chiński jest dość duży: w zależności od podgatunku osiąga 130-250 cm długości. Głowę ma dość dużą, trójkątną, wyraźnie odgraniczoną od reszty ciała. Rozróżnia się kilka podgatunków, spośród których najpopularniejsze w niewoli (i spotykane w Polsce) są dwa. Węże podgatunku O. t. taeniurus są szarożółte, przy czym na grzbiecie i po bokach ciała mają regularne czarne plamy, a za okiem czarny pas. W tylnej

Wąż chiński podgatunku O. t. friesei

części ciała plamy zlewają się i tworzą ciemnoszare tło, na którym po bokach występują nieregularne poprzeczne białe paski, a na stronie grzbietowej doskonale widoczny jaskrawożółty podłużny pas. Zwierzęta podgatunku O. t. friesei mają największe rozmiary ciała, czasami można je spotkać w handlu. Są intensywnie żółte w czarne plamy. Głowę mają żółtą z czarnym paskiem za oczami. W tylnej części ciała na ciemnym tle widnieje podłużny żółty pas. Występowanie. Podgatunek O. t. taeniurus występuje w zróżnicowanych środowiskach do wysokości 1000 m n.p.m. w Chinach, a E. t. friesei jedynie na Tajwanie. Oba występują w zróżnicowanych środowiskach, zazwyczaj na polach uprawnych, ale także w lasach i na górskich zboczach, często spotyka się je w jaskiniach. Wąż ten jest aktywny przeważnie w ciągu dnia. Potrafi doskonale się wspinać i dużą część życia spędza na drzewach. Wymagania. Terrarium powinno być duże, ze sporą liczbą konarów do wspinaczki, odpowiednimi kryjówkami i basenem. Wymagana temperatura w ciągu dnia wynosi 24-28°C, w nocy nieco mniej. Większość podgatunków wymaga zimowania, a przynajmniej przetrzymania przez pewien czas w niższej temperaturze. Pokarm. W niewoli zazwyczaj karmi się go myszami lub jednodniowymi kurczę-

tami, ale duże dorosłe osobniki radzą sobie również ze szczurami. Rozród. Gody odbywają się wiosną, a samica składa jaja od czerwca do lipca, zazwyczaj w mchu lub pod liśćmi (w naturze). Z jaj po mniej więcej 60-dniowej (choć może trwać 55-88 dni) inkubacji wylęgają się młode. Uwagi. Jest to jeden z najpopularniejszych węży, łagodny i szybko się oswajający. Mimo to należy zachować ostrożność w czasie karmienia. Być może z powodu potencjalnej inwazyjności podlega obowiązkowi rejestracji (załącznik D).

Wąż smugowy Pantherophis alleghaniensis, Pantherophis obsoletus, Pantherophis spiloides (Elaphe obsoleta) Wygląd. Wąż ten ma silne, muskularne ciało i dorasta do 180 cm, choć zdarzają się osobniki długości nawet 250 cm. Rozróżnia się trzy gatunki, których kilka podgatunków jest dostępnych w Polsce. Węże podgatunku P. o. obsoletus są niemal całkowicie czarne, z wyjątkiem białej lub jasnoszarej plamy na podgardlu. Młode wszystkich gatunków są ubarwione jednakowo: na szarym tle mają wzdłuż

Dorosły osobnik R. alleghaniensis

Młody wąż smugowy

grzbietu ciemne plamy, które w miarę wzrostu węża ciemnieją i nabierają barw typowych dla osobników dorosłych. Węże podgatunku P. o. lindheimeri mają głowę ciemnoszarą z wierzchu i białą po bokach, a na grzbiecie 25-38 ciemnobrązowych lub czarnych plam, czasem także plamy na bokach. Barwa tła może być brązowa, ciemnoszara, żółta lub pomarańczowa. R. alleghaniensis są żółte lub żółtozielone z czterema ciemnymi pasami biegnącymi wzdłuż ciała. Występowanie. Występuje na terenie USA: od Florydy, Georgii i Alabamy, poprzez Missisipi i Teksas, aż po Luizjanę, Oklahomę i Wisconsin, a także na południu Kanady. Gatunki różnią się terenem występowania i preferują nieco odmienne biotopy. Najczęściej żyją w lasach sosnowych, dębowych, w nadbrzeżnych zaroślach i na cyprysach rosnących na bagnach. Wymagania. Terrarium dla tego węża musi być przestronne, urządzone różnie, w zależności od podgatunku. Konieczne są mocne konary do wspinaczki, a także basen i kryjówka. Temperatura powietrza w dzień powinna wynosić 22-28°C, a w nocy 18-20°C. Zimowanie nie jest

konieczne, ale chcąc uzyskać młode, warto przetrzymać węże przez miesiąc w niższej temperaturze (nawet 15-18°C), jednocześnie skracając im dzień świetlny. Pokarm. W niewoli podstawą jego diety są myszy i szczury. Rozród. Gody w naturze odbywają się w maju lub czerwcu, a jaja w liczbie 5-44 samica składa do lipca w opuszczonych norach, pod stertami liści, zazwyczaj w ukryciu. Inkubacja w temperaturze 25-27°C trwa około 90 dni (w zależności od podgatunku 53-109 dni). Uwagi. Jeden z popularniejszych węży, łatwo się oswaja. Dotychczasowy gatunek P. obsoletus (Elaphe obsoleta) został podzielony na trzy: P. alleghaniensis, obecnie zwany wężem smugowym, P. obsoletus i P. spiloides.

Wąż śmierdziel (CITES) Elaphe carinata Wygląd. Jakkolwiek wąż ten jest średniej wielkości, do 1 5 0 - 1 7 0 cm, niektóre osobniki osiągają nawet 240 cm długości. Ma masywną głowę i silną budowę ciała. Podstawowe ubarwienie jest intensywnie żółte z regularnymi czarnymi plamami, miejscami zlewającymi się w nieregularne pasy. W hodowlach czasem spotyka się także osobniki albinotyczne. Występowanie. Występuje w Chinach, północnym Wietnamie, w Japonii i na Tajwanie. Żyje w bardzo zróżnicowanych środowiskach, m.in. na licznych japońskich wyspach. Spotyka się go w zaroślach bambusowych, w pobliżu skał i domostw, na polach, a zasiedla tereny na wysokości 0 - 3 2 0 0 m n.p.m. Wymagania. Należy go trzymać w przestronnym terrarium z gałęziami do wspinaczki i basenem, który jednak nie musi być zbyt duży. Nie sprawia kłopotów w utrzymaniu, w dzień wymaga temperatury w granicach 22-28°C, w nocy niższej, nawet 1 7°C. Zaleca się poddawanie go z i m o w a n i u przez 1 - 4 miesiące w temperaturze 8-15°C. Pokarm. W pożywieniu tego węża dominują gryzonie, ale zjada także ptaki i ich jaja, płazy oraz gady, przy czym słynie z tego, że potrafi zjadać węże, nawet

Wąż śmierdziel jadowite. W niewoli podstawą jego diety są myszy i szczury. Rozród. Samica składa 12-15 jaj, z których po 4 1 - 5 8 dniach inkubacji w temperaturze 25-28°C wylęgają się młode.

Uwagi. Jako że węże wchodzą w skład jego jadłospisu (znane są nawet przypadki kanibalizmu), trzeba go trzymać pojedyńczo lub jedynie ze zwierzętami podobnej wielkości. Zaniepokojony, może ugryźć lub uwalnia wydzielinę o bardzo nieprzyjemnym zapachu, od czego po-

chodzi zarówno jego nazwa polska, jak i jedna z angielskich nazw zwyczajowych („Stinking Goddess", co oznacza „śmierdząca bogini"). Być może z powodu potencjalnej inwazyjności podlega obowiązkowi rejestracji (CITES, załącznik D).

Wąż dwu plamy Elaphe bimaculata

Wygląd. Należy on do mniejszych węży: osiąga 60-80 cm długości, jedynie nieliczne okazy dorastają do 120 cm. Ubarwienie ma szare z ciemnobrązowymi lub czarnymi plamami albo pasami, zależnie od odmiany. Odmiana plamista występuje powszechniej, a ponadto można spotkać także osobniki mające plamy w przedniej, a pasy w tylnej części ciała. Występowanie. Występuje w pięciu chińskich prowincjach: Anhuej, Hupej, Jiangu, Jiangxi i Zhejiang. Zasiedla dość zróżnicowane środowiska, można go spotkać na skraju lasów, a także na polach uprawnych. Preferuje tereny o wyższej wilgotności i niższej temperaturze, położone na wysokości 50-1000 m n.p.m. Wymagania. Potrzebuje niewielkiego terrarium z basenem i gałęziami do wspinaczki. Jako podłoże najczęściej stosuje się torf zmieszany z piaskiem lub włókno kokosowe, ale można też użyć dowolne-

Wąż dwu plamy

go innego materiału stosowanego w terrarystyce. W zbiorniku należy także umieścić kawałki kory, kamienie oraz niewielką kryjówkę. Temperatura w dzień powinna wynosić 22-27°C, w nocy 18-20°C. Wąż ten wymaga zimowania przez 2-3 miesiące w temperaturze 10-15°C.

Pokarm. W naturze poluje na drobne ssaki. W niewoli młode węże karmi się noworodkami mysimi, a dorosłe niewielkimi gryzoniami, głównie myszami. Rozród. Późną wiosną samica składa 3-10 jaj, z których po 35-48 dniach inkubacji (w temperaturze 25-28°C) wylęgają się młode. Uwagi. Obserwacje zwierząt trzymanych w terrariach wykazały, że samice więcej jedzą, a także szybciej rosną niż samce. Także jako dorosłe samice są większe i cięższe niż samce.

Wąż hieroglifowy (CITES)

Coelognathus radiatus (Elaphe radiata)

Wygląd. Wąż hieroglifowy osiąga długość 150-180 cm, maksymalnie 230 cm. Jest masywnym gadem o silnej, muskularnej budowie. Ubarwienie ma żółtobrunatne z podłużnymi czarnymi pasami, rozpoczynającymi się tuż za głową. Ma także rozsiane na ciele białe plamy. Występowanie. Występuje w Bangladeszu, Birmie, Kambodży, Malezji, Singapurze, Nepalu, Tajlandii i Wietnamie. Można go spotkać na plantacjach i w laWąż hieroglifowy: osobnik młody

Pokarm. W środowisku naturalnym poluje na małe ssaki, ptaki i jaszczurki. W niewoli podstawą jego diety są myszy i szczury. Pierwszym pokarmem młodych są noworodki mysie. Rozród. W terrariach był rozmnażany sporadycznie; składa 4-15 jaj (maksymalnie 23), z których po 70-95 dniach (niektóre źródła podają 64-68 dni) inkubacji w temperaturze 27-30°C i wilgotności 100% wylęgają się młode, długości 20-25 cm. Uwagi. Wąż ten szybko się porusza i jest dość agresywny. W razie zagrożenia rozpłaszcza szyję i otwiera pysk, co upodabnia go nieco do kobry. Ostatnio młode osobniki coraz częściej są dostępne w sklepach. Być może z powodu potencjalnej inwazyjności podlega obowiązkowi rejestracji. Wąż hieroglifowy: osobnik dorosły

sach deszczowych, zazwyczaj w pobliżu wody. Jest dość skryty, w górach występuje do wysokości 1500 m n.p.m. Wymagania. Należy go trzymać w przestronnym terrarium z dużym basenem i gałęziami do wspinaczki. Jako podłoże

stosuje się najczęściej seramis, włókno kokosowe, torf lub nawet piasek. Na wierzchu trzeba umieścić kamienie i kawałki kory, które mogą stanowić kryjówki dla zwierzęcia. Wymaga temperatury 25-29°C w dzień i 20°C w nocy oraz wilgotności na poziomie 75-90%. Terrarium codziennie należy spryskiwać letnią wodą.

Wąż Diony Elaphe dione Wygląd. Jest to nieduży wąż: osiąga zwykle 70-120 cm, wyjątkowo 150 cm. Ubarwienie ma zmienne, tło od jasnoszarego do brązowawego, a na nim cztery ciemne pasy i liczne plamy, które jednak nie są zbyt wyraźne. Niektóre osobniki są bardzo zbliżone barwą i rysunkiem do węża dwuplamego (Elaphe bimaculata), więc odróżnienie tych dwóch gatunków czasem może nastręczać sporo kłopotów. Spotyka się także osobniki ciemno-ceglasto-czerwone. Występowanie. Zamieszkuje Rosję, Ukrainę, północną część Chin, Afganistan i część byłych azjatyckich republik ZSRR. Występuje na pustyniach, w opuszczonych domostwach, na polach uprawnych, w lasach i wilgotnych zaroślach nad zbiornikami wodnymi. Potrafi doskonale pływać i wspinać się. Wymagania. Wymaga suchego terrarium z piaskowym podłożem, kamieniami i korzeniami, a także basenem, kryjówką i gałęziami do wspinaczki. Temperatura w dzień powinna wynosić 22-26°C, a w nocy spadać nawet do 17°C. Potrze-

Wąż Diony

buje zimowania nawet do 4-5 miesięcy (chociaż zazwyczaj jest to tylko miesiąc) w temperaturze 5-15°C. Pokarm. Wąż Diony ma dość szerokie spektrum pokarmowe, na które składają się: małe ssaki, ptaki i ich jaja, żaby, jaszczurki i węże oraz ryby, a nawet owady. W niewoli podstawą jego wyżywienia są myszy, przy czym młode karmi się noworodkami mysimi. Rozród. Wiosną odbywa gody, po czym samica od czerwca do sierpnia składa jaja w liczbie 5-16 sztuk. Młode wylęgają się po 2-4 tygodniach. Ich rozwój w dużym stopniu przebiega w drogach rodnych samicy, dlatego też inkubacja jest tak krótka. Według danych z literatury w temperaturze 25-28°C w dzień i 20-25°C w nocy trwa ona 14-35 dni. Świeżo wyklute młode mają 20-24 cm długości. Uwagi. Należy go trzymać pojedynczo lub z innymi wężami takiej samej wielkości, by im nie zagroził. W chwilach pobudzenia bardzo szybko uderza ogonem w podłoże, wskutek czego powstaje dźwięk nieco podobny do tego, jaki wydaje grzechotnik.

Wąż lisi

Pantherophis vulpinus (Elaphe vulpina)

Wygląd. Wąż ten ma mocną budowę ciała, dorasta do 100-140 cm (sporadycznie może osiągnąć nawet 180 cm długości). Przeważnie jest żółty lub żółto brązowy z licznymi brązowymi lub brązowoczerwonymi plamami na grzbiecie i bokach. Niekiedy tło jest szare, a plamy czarne lub ciemnobrązowe. Ogon jest stosunkowo krótki. Młode węże są szare, pokryte licznymi czarnymi lub brązowymi plamami, a ubarwienie to sprawia, że bardzo łatwo je pomylić z młodymi wężami smugowymi. Występowanie. Występuje w północnej części Stanów Zjednoczonych (w okolicy Wielkich Jezior) i w południowej Kanadzie. Jest rozprzestrzenionym najdalej na północ (45° szerokości geograficznej północnej) wężem z rodzaju Elaphe na kontynencie amerykańskim. Wykazuje bardzo duże zdolności adaptacyjne,

Wąż lisi

w związku z czym zasiedla bardzo zróżnicowane środowiska. Występuje na prerii i w gęstych lasach, ale najczęściej można go spotkać na terenach uprawnych, a także na gruntach podmokłych w pobliżu rzek. Wymagania. Należy go utrzymywać w przestronnym terrarium z gałęziami do wspinaczki i basenem. Jako podłoże stosuje się włókno kokosowe, torf lub inne materiały. Na wierzchu trzeba umieścić kawałki kory, łupki skalne. Wymaga temperatury 20-27°C w dzień i 17-20°C w nocy. Zaleca się poddawać go zimowaniu przez 3-4 miesiące w temperaturze około 10°C. Wilgotność powinna być umiarkowana. Pokarm. W niewoli podstawą jego diety są myszy i szczury, młodym podaje się noworodki mysie. W środowisku naturalnym żywi się małymi ssakami, ptakami i ich jajami, a także żabami i salamandrami. Rozród. Samica składa 6-30 jaj, z których młode wylęgają się po 35-65 dniach (w temperaturze 23-29°C). Uwagi. Jest to atrakcyjny wąż, ostatnio częściej dostępny w obrocie handlowym niż dawniej.

Wąż królewski (lancetogłów królewski) Lampropeltis getula

Wygląd. Podobnie jak inni przedstawiciele tego rodzaju, ma głowę słabo wyodrębnioną. W naturze występuje kilka podgatunków, a w hodowli kilkanaście odmian barwnych. W Polsce bywają dostępne dwa podgatunki. Pierwszy - L. g. californiae - jest czarny lub ciemnoczekoladowy w regularne białe lub kremowe poprzeczne pasy, przy czym istnieje kilka odmian barwnych, np. z podłużnym żółtym paskiem lub albinotyczna. Osiąga 90-150 cm długości. Węże drugiego podgatunku - L. g. holbrooki - są ciemnobrązowe lub czarne, biało lub żółto nakrapiane. Na spodniej stronie ciała mają biało-czarną szachownicę, dorastają do 90-120 cm, choć rekordowy okaz miał 180 cm. Występowanie. Występuje od południowego Oregonu przez Kalifornię aż do wschodnich stanów USA i Meksyku, przy czym poszczególne podgatunki różnią się nieco zasięgiem. Zamieszkuje zróżnicowane środowiska: od terenów jałowych i suchych do podmokłych. Często zasiedla wilgotne lasy iglaste z piaszczystymi polankami, brzegi rzek i bagien oraz łąki i pobocza dróg.

Uwagi. Węże królewskie trzeba utrzymywać pojedynczo, gdyż podobnie jak inni przedstawiciele rodzaju Lampropeltis, żywią się m.in. wężami (w tym również mniejszymi osobnikami własnego gatunku).

Lancetogłów mleczny

Lampropeltis triangulum

Węże królewskie podgatunku L. g. californiae. Odmiana nominalna i albinotyczna

Wymagania. Potrzebuje terrarium średniej wielkości, najlepiej o piaszczystym podłożu, z niewielkimi gałęziami, basenem i kryjówką. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 24-30°C, w nocy około 20°C, wilgotność umiarkowana. Wymaga miesięcznego spoczynku zimowego w temperaturze około 10°C. Pokarm. W niewoli podstawą jego wyżywienia są myszy i niewielkie szczury, młode karmi się noworodkami mysimi.

W naturze poluje na drobne gryzonie, jaszczurki, niewielkie ptaki, a także węże, nawet jadowite (np. grzechotniki). Rozród. Po zimowaniu dochodzi do godów, zazwyczaj w marcu lub kwietniu. Po 4-6 tygodniach od kopulacji samica składa 5-24 jaja, których inkubacja powinna przebiegać w temperaturze 26-28°C i wysokiej wilgotności. Mniej więcej po 60 dniach (w zależności od podgatunku i warunków inkubacji) wylęgają się młode.

Wąż królewski podgatunku L. g. holbrooki

Wygląd. Lancetogłów mleczny ma smukłe ciało o słabo wyodrębnionej głowie. Dorasta mniej więcej do 130 cm, a w zależności od podgatunku (jest ich ponad 20) ma różne ubarwienie, przy czym istnieje także wiele zróżnicowanych odmian hodowlanych. W handlu najczęściej spotyka się podgatunek L t. sinaloe, o ubarwieniu intensywnie czerwonym z wąskimi poprzecznymi białymi pierścieniami, obwiedzionymi czarną barwą. Osiąga długość 90-110 cm. Podgatunkiem sporadycznie pojawiającym się u polskich hodowców jest L t. hondurensis, ciemnoczerwony z wąskimi czarnymi pierścieniami, przepołowionymi wąskim czerwonym pierścieniem. Występuje także odmiana o pomarańczowych pierścieniach. Dorasta do 95-120 cm i jest uznawany za największy podgatunek. Występowanie. Występuje w środkowych i wschodnich stanach USA i w Ameryce Środkowej (m.in. w Meksyku, Hondurasie, Nikaragui i Kostaryce). Zasiedla zróżnicowane środowiska, w zależności od podgatunku preferując tereny suche lub bardzo wilgotne. Wydaje się, że woli obszary nizinne, często można go spotkać na wybrzeżu morskim na kamienistych plażach i w zaroślach. Wymagania. Potrzebuje terrarium średniej wielkości o piaszczystym podłożu, z licznymi dużymi kamieniami, niewielkim basenem i kryjówką. Zalecana temperatura wynosi 25-30°C z kilkustopniowym nocnym spadkiem. Trzeba go utrzymywać pojedynczo, gdyż może zjadać inne węże, nie gardząc przedstawicielami własnego gatunku. Wymaga co najmniej miesięcznego spoczynku zimowego, w temperaturze około 10°C. Pokarm. W niewoli podstawą jego wyżywienia są niewielkie myszy; młode kar-

mi się noworodkami mysimi. W naturze poluje na małe gryzonie, ptaki, jaszczurki, żaby i węże (także jadowite). Rozród. Po wiosennych godach samica składa 3-18 jaj, choć rzadko więcej niż 6. Młode wylęgają się po 55-68 dniach inkubacji w temperaturze około 28°C. Uwagi. Nazwę potoczną, pochodzącą z języka angielskiego (milksnake) zawdzięcza błędnemu przekonaniu farmerów, że wysysa mleko z krowich wymion. Z tego powodu bywał niestety tępiony.

Lancetogłów szary

Lampropeltis alterna

Wygląd. Jest to niewielki wąż, osiągający 60-90 cm długości. Głowę ma słabo wyodrębnioną, oczy stosunkowo duże, ciało dość krępe. Odmiana Blair ma ubarwienie szare z szerokimi pomarańczowymi, czarno obwiedzionymi pierścieniami. Jego głowa i ogon są szare, na ogonie występują dodatkowe czarne pierścienie. Odmiana Alterna jest szara z ciemnymi, niemal czarnymi plamami, miejscami tworzącymi niepełne pierścienie. Część osobników może mieć także pierścienie pomarańczowe. Niektóre z tych plam mają białe lub jasnoszare obwódki.

Lancetogłów szary odmiany Blair

Lancetogłów mleczny podgatunku L. t. hondurensis i L. t. sinaloe

Występowanie. Występuje na terytorium północnego Meksyku i w południowej części USA. Zamieszkuje tereny pustyń-

ne i półpustynne, a także górskie kaniony i skaliste, kamieniste zbocza porośnięte lasem iglastym. Wymagania. Wymaga terrarium średniej wielkości z niewielkimi gałęziami, basenem i kryjówką. Za podłoże może służyć

po 60-80 dniach inkubacji wylęgają się młode. Inkubacja powinna przebiegać w temperaturze 26-28°C i wilgotności 90-100%. Młode w chwili wylęgu mają 17-30 cm długości. Uwagi. Największy znany osobnik miał 146,5 cm długości i został znaleziony na pustyni Edwards. Odmiana Blair układem plam oraz kolorystyką do złudzenia przypomina jeden z podgatunków mokasyna miedziogłowca (Agkistrodon contortix), podczas gdy odmiana Alterna jest bardzo podobna do grzechotnika skalnego (Crotalus lepidus).

Lancetogłów meksykański

Lampropeltis mexicana

Lancetogłów szary odmiany Blair

seramis, torf, piasek lub inny materiał powszechnie stosowany w terrarystyce. Wystrój można wzbogacić kawałkami kory lub niewielkimi kamieniami, a także roślinami, które będą się dobrze czuły w takich warunkach. Zalecana temperatura w ciągu dnia wynosi 24-28°C (do 32°C pod promiennikiem), a w nocy 20-22°C. W naturze przebywa kilkutygodniowy okres odrętwienia, w związku z czym w niewoli zaleca się poddawać

go 2-3-miesięcznemu zimowaniu w temperaturze 10-12°C. Lancetogłowy muszą mieć stały dostęp do świeżej wody; zwłaszcza samica po złożeniu jaj jest silnie odwodniona. Pokarm. W naturze poluje na jaszczurki i płazy, w niewoli karmi się go oseskami mysimi i niewielkimi myszami. Rozród. Na wiosnę przystępuje do godów. Samica składa 4-13 jaj, z których

Lancetogłów szary odmiany Alterna

Wygląd. Jest to niewielki wąż, osiągający do metra długości. Rozróżnia się trzy podgatunki o nieco innym ubarwieniu. Podstawowa barwa jest białoszara, a na tym tle występują bladoczerwone podłużne plamy otoczone czarnymi pierścieniami. Plamy te niekiedy znacznie się wydłużają, tworząc pierścienie zmiennej szerokości. Występowanie. Występuje na terenie Meksyku. W zależności od podgatunku zasiedla tereny podmokłe, zalesione zbocza górskie lub obszary pustynne i kamieniste. Wymagania. Odpowiednie dla niego będzie terrarium średniej wielkości o piaszczystym podłożu, z niewielkimi kamieniami, basenem oraz odpowiednią kryjówką. Wystrój można wzbogacić korą i niewielkimi gałęziami, a także odpornymi roślinami. Temperatura w ciągu dnia powinna wynosić 24-28°C, a w nocy około 22°C. Zaleca się poddawać węże trzymiesięcznemu zimowaniu w temperaturze 10-15°C, ale wielu hodowców skraca ten okres do miesiąca lub sześciu tygodni. Pokarm. W naturze poluje przeważnie na jaszczurki i żaby, sporadycznie także na węże oraz niewielkie gryzonie. W niewoli podstawą jego diety są myszy, a w przypadku młodych - noworodki mysie. Rozród. Samica składa 4-8 jaj. Ich inkubacja w temperaturze 27°C trwa 59-80 dni. Młode mają 15-25 cm długości.

Występowanie. Występuje w Stanach Zjednoczonych, od Utah i Arizony aż do północnego Meksyku. Preferuje suche lasy iglaste, w górach żyje w pobliżu skał, na wysokości 900-2800 m n.p.m. Często bywa obserwowany w pobliżu potoków. Wymagania. Potrzebuje terrarium średniej wielkości o piaszczystym podłożu, z kamieniami i niewielkimi gałęziami, ba-

Lancetogłów arizoński

Lancetogłowy meksykańskie

Lancetogłów arizoński

Lampropeltis pyromelana Uwagi. Lancetogłów meksykański ubarwieniem przypomina jadowite węże, z którymi dzieli środowiska występowania. Podgatunki L. m. mexicana i L. m. greeri układem plam i kolorystyką upodabniają się do jednego z grzechotników - Crotalus triseriatus. Podgatunek L. m. thayeri z racji występowania na suchszych terenach zbliżył się wyglądem do koralówek, np. koralówki arlekina (Micrurus fulvius) oraz koralówki M. nigrocirictus. Wprawne oko zauważy jednak, że u węży koralowych czarne pasy są znacznie szersze niż u lancetogłowa. Ponadto u tego drugiego barwa czerwona graniczy z czarną, podczas gdy u koralówek pierścień czerwony jest oddzielony od czarnego żółtym pasmem.

Wygląd. Ten niewielki wąż osiąga 110 cm długości i ma kilka podgatunków nieco różniących się ubarwieniem. Wygląd ma bardzo efektowny - całe ciało pokrywają pierścienie (od 28 do ponad 80) czerwone, białe i czarne. Najszersze i najbardziej widoczne są jaskrawoczerwone, z obu stron otoczone przez wąski biały pierścień. Pierścienie czarne mają postać wydłużonych plam, okalających (zazwyczaj tylko na grzbiecie) biały pierścień i tylko nieliczne są wydłużone do tego stopnia, że zamykają się po stronie brzusznej. U niektórych osobników redukcja czarnej barwy jest posunięta tak dalece, że czarne pierścienie są bardzo wąskie lub zanikają zupełnie, a jedynym czarnym akcentem pozostaje plama na głowie.

senem i kryjówką, której wymaga ze względu na skryty tryb życia. W naturze preferuje temperaturę w granicach 18-22°C, choć jest aktywny także w nieco wyższej. W terrarium w ciągu dnia powinna więc panować temperatura 24-27°C, a w nocy około 20°C i nieco większa wilgotność. Wąż ten wymaga zimowania przez 2-3 miesiące w temperaturze 10-15 °C. Pokarm. W niewoli podstawą jego diety są myszy, młode karmi się noworodkami mysimi. Rozród. Samica składa 1-8 jaj, których inkubacja w temperaturze 27°C trwa 54-67 dni. Według niektórych źródeł w temperaturze 28-30°C w dzień i 20-24°C w nocy młode wylęgają się po upływie 76-82 dni. Młode węże w chwili wylęgu mają 18-28 cm długości. Uwagi. Podobnie jak inne lancetogłowy, jest on spokojnym, skrytym zwierzęciem, ale należy go trzymać pojedynczo z uwagi na to, że poluje na węże, także własnego gatunku, więc może pożerać młodsze osobniki.

Malpolon europejski

Malpolon monspessulanus

Wygląd. Oprócz węża Eskulapa (Zamensis longissima syn. Elaphe longissima) jest największym europejskim wężem, osiągającym nawet 200 cm długości, choć przeważnie nie przekracza 170 cm. Głowę ma słabo wyodrębnioną, oczy duże, ubarwienie grzbietu gliniastobrązowe, oliwkowobrązowe lub ciemnobrązowe, a nawet czarne, jednolite lub pokryte drobnymi ciemnymi plamkami układającymi się w 5-7 rzędów Brzuch ma kremowy lub czerwonawy. Występowanie. Występuje w południowej Europie, północno-wschodniej Afryce i Azji Mniejszej. Zazwyczaj zasiedla tereny suche, kamieniste i piaszczyste, porośnięte ubogą roślinnością. Wymagania. Wymaga dużego terrarium z licznymi kryjówkami, basenem i konarami do wspinaczki. Jako podłoże najczęściej stosuje się mieszankę piasku i torfu, ale może być też kora lub włókno kokosowe. Temperatura w ciągu dnia powin-

na wynosić 25-32°C, a od listopada do końca stycznia wskazane jest zimowanie w temperaturze 10-15°C. Pokarm. W naturze chętnie poluje na małe ssaki, ptaki, węże i jaszczurki. Jest bardzo żarłoczny: literatura przytacza m.in. przypadek zjedzenia żółwia lądowego. W niewoli podstawą jego wyżywienia są dorosłe myszy i niewielkie szczury. Rozród. Gody odbywają się od końca lutego do kwietnia, a od czerwca do sierpnia samica składa kilkanaście jaj, z których młode wylęgają się po 2-3 miesiącach. Uwagi. Jest to wąż jadowity, choć dla człowieka nie stanowi specjalnego zagrożenia, ponieważ zęby jadowe ma osadzone głęboko w tyle szczęki i zazwyczaj podczas ukąszenia nie sięgają ciała. Mimo to, ze względu na wyjątkowo agresywne usposobienie, można go polecić tylko doświadczonym hodowcom.

Malpolon europejski

149

Literatura Aquaria - the Macdonald encyclopedia. Macdonald Orbis, London 1987 Bielecka J., Budziszewski A.: Owady. Egros, Warszawa 1998 Bruins E.: Encyklopedia terrarystyki. Galaktyka, Łódź 2003 Cieślak R: Pająki ptaszniki. Egros, Warszawa 2002 Coborn J.: Atlas węży świata. Muza, Warszawa 1993 Cerha V., Kocian M.: Scinkove, varani a jesterky. Polaris, Brno 1999 Cerha V., Kocian M.: Uzovky. Polaris, Praha 2001 Dobrowolska H.: Gady. PWN, Warszawa 1981 Draco - terraristik themenheft nr 5 (2) 2001; 17 (5) 2004 Engelmann W. E. i wsp.: Lurche und Kriechtiere Europa. Neuman, Leipzig 1985 Frankhauser G.: Mutants. Reptiles Magazine 9, 10-32, 2000 Friederich U., Volland W.: Futtertierzucht - Lebendfutter fur Vivarientiere. Eugen UI mer, Stuttgart 1981 Gady i płazy galicyjskie. Z drukarni Karola Budweisera, Lwów 1872 Gajownik M., Gromek M., Hryniewicz A.: Żółwie lądowe i wodne. MG PUH, Białystok 1995 Gorazdowski M. J.: Węże. Egros, Warszawa 1995 Gorazdowski M. )., Kaczorowski M.: Amatorska hodowla gadów. Multico, Warszawa 2003 Gosławski J., Hryniewicz A.: Żółwie w domu. Wydawnictwo Spółdzielcze, Warszawa 1992 Gruber U.: Płazy i gady - gatunki środkowoeuropejskie. Multico, Warszawa 1997 Gunter D., Reichholf J.: Płazy i Gady leksykon przyrodniczy. GeoCenter, Warszawa 1997 Henkel F. W., Schmidt W.: Amphibien und Reptilien Madagaskars. Eugen Ulmer, Stuttgart 1995 Henkel F. W, Schmidt W: Terrarien - Bau und Einrichtung. Eugen Ulmer, Stuttgart 1997 Hunziker R.: Wąż. Zoo-Anex, Warszawa 1993 Juszczyk W: Mały słownik zoologiczny gady i płazy. Wiedza Powszechna, Warszawa 1978 Kaczorowski M.: Monografia rodzaju Elaphe ze szczególnym uwzględnieniem ga-

tunków popularnych w terrarystyce. praca magisterska, SGGW, Warszawa 2001 Kaczorowski M., Gorazdowski M. J.: Wąż zbożowy, amurski, chiński... Egros, Warszawa 2005 Klatil L.: Obrazowy atlas gekonu. Peter Esterka FORSAZ, Vizovice 1999 Kocian M.: Hroznysi a krajty. Polaris, Brno 2000 Kocian M.: Leguani a agamy. Polaris, Praha 1998 Kocian M.: Sladkovodni krabi a raci. Polaris, Brno 2002 Kocourek L: Nejadovati hadi v pfiirodu a v terariich. Ratio, Uvaly 2001 Kraus R.; Kocian M.: Chameleon i a gekoni. Polaris, Brno 2000 Kudriawcew S. W., Frołow W. E., Korolew A. W.: Terrarium i jego obitatieli. Lesnaja Promyszlennost', Moskwa 1991 Kudriawcew S. W, Mamed S. W., Frołow W. E.: Reptilii w terrariumie. Hobbikniga, Moskwa 1995 Mahendra B. C.: Handbook of the snakes of Indiai, Ceylon, Burma, Bangladesh and Pakistan. The Anals of Zoology XXII, 275-285, 1984 Marais J.: Snakes of southern Africa. Struik Publishers, Cape Town 2004 Mattison C.: A-Z of keeping snakes. Chancellor Press, London 1997 McEachern M. J.: A Color Guide to Corn Snakes. Advanced Vivarium Systems, Lakeside 1991 Messonnier S. R: Powszechnie występujące choroby gadów i ich terapia. SIMA WLW, Warszawa 1998 Morelia. Biuletyn PST nr 1, 2003; 2, 2004 Nietzke G.: Die Terrarientiere. (vol. 1, 2) Eugen Ulmer, Stuttgart 1989 Obst F. J.: TurtlesTortoises and Terrapins. Edition Leipzig, Leipzig 1986 Obst F. J., Richter K., Jacob U.: Atlas of Reptiles and Amphibians for the Terrarium. TFH, Neptune City 1988 Parsons H.: The Nature of frogs. Greystone books, Vancouver 2001 Paxton J. R., Eschmeyer W. N.: Encyklopedia zwierząt Ryby. Elipsa, Warszawa 1994 Przybyszewski C: Zwierzęta w terrarium. Glob, Szczecin 1986 Reichholf J.: Obserwujemy motyle. PWRiL, Warszawa 1993 Rimpp K.: Das Terrarium. Eugen Ulmer, Stuttgart 1990 Rogner M.: Moje pierwsze terrarium. Multico, Warszawa 1995 Rogner M., Philippen H. D.: Żółw ozdobny. PWRiL, Warszawa 1993

Sander H.: Zwierzęta świata - Owady. PWN, Warszawa 1989 Schmitz S.: Zwierzęta w terrarium. Multico, Warszawa 1998 Schulz K. D.: A Monograph of the Colubrid Snakes of the Genus Elaphe FITZINGER. Koeltz Scientific Books, Havlickuv Brod 1996 Scott P W.: Wszystko o akwarium. Muza, Warszawa 1998 Schleich H., Kastle W.: Amphibians and reptiles of Nepal. ARG Ganter Verlag K. G., Ruggell 2002 Schmidt D.: Riesenschlangen. BEDE, Ruhmannsfelden 1996 Smart P: Encyklopedia - Motyle dzienne świata. Muza, Warszawa 1993 Sosnowski L: Redkie i izczezajuszczyje żywotny je. Lesniaja Promyszlennost', Moskwa 1987 Soszka G., Teisseyre K.: Moje hobby Akwarium. Watra, Warszawa 1990 Stefańscy A., R.: Gekony w terrarium. Hoża, Warszawa 1997 Steward J. W: The snakes of Europe. David & Charles, Newton Abbot 1971 Sura P: Encyklopedia współczesnych płazów i gadów. Fundacja, Nowy Sącz 2005 Szalay F., Senk B.: Chovame gekony. Kontakt Plus, Bratislava 1998 Szapkarow-Orłowscy E., M.: Żółwie, moje hobby. Zoo-Market, Warszawa 1993 Terrarium - magazyn specjalistyczny pilot., 1 2002; 2, 3, 4, 2003 The Audubon Society Field Guide to North American Reptiles & Amphibians. Adubon Society, New York 1988 Trepka A.: Fenomeny przyrody. Śląsk, Katowice 1981 Trutnau L.: Schlangen im Terrarium. Eugen Ulmer, Stuttgart 1981 Vergner J., Vergnerova O.: Chov terarijnich zvifiat. SZN, Praha 1986 Wąsowski R., Penkowski A.: Ślimaki i małże Polski. Multico, Warszawa 2003 Wiejski-Wolschendorf R.: Skorpiony. Egros, Warszawa 2002 Winkler J. R.: Mały atlas chrząszczy. PWRiL, Warszawa 1977 Wysocki Ł.: Legwan zielony. Egros, Warszawa 2003 Zahradnik J.: Przewodnik Owady. Multico, Warszawa 1996 Zim H. S., Smith H. M.: Reptiles and Amphibians - a guide to familiar American species. Golden Press, New York 1956

150

Skorowidz Pismem półgrubym zostały wyróżnione numery stron zawierających szersze omówienie hasła, gwiazdką zaś numery stron, na których znajdują się ilustracje związane z hasłem. A Achatina achatina 12 - fulica 12 - marginata 12 Acheta domestica 42 Acrantophis dumerili 125 - madagascariensis 125 Afrixalus 63, 63* afrykański ślimak olbrzymi 12,12* Agalychnis callidryas 67 Agama agama 96 agama błotna 95, 95*, 96* — dorosła 96* - - m ł o d a 95* - brodata 94, 94* - czerwonogłowa 96, 96* - kołnierzasta 95, 95* Agkistrodon contortix 146 Agrionemys horsfieldii 72 aksolotl meksykański 69, 69*, 70* akwarium 7 akwaterrarium 15 Ambystoma mexicanum 69 Ameiva 105, 105* ameiwa 105 Amphibia 55 anakonda zielona 128 -żółta 127, 127*, 128* - - o d m . brązowej 127* Anolis carolinensis 97 - equestris 98 - sagrei 98 anolis brązowy 98, 98* - kubański 98, 98* —, ukąszenie 10 -zielony 97, 97* aparat strydulacyjny 42 Aphonopelma caniceps 24, 25* -seemanni 25 Arachnida 16 Archispirostreptus gigas 36 Astrochelys radiata 75 Autarches milliaris 44 Avicularia metal lica 23 - versicolor 24 B bambusowa żaba latająca 59, 60* Basilicus basilicus 101 - plumifrons 100

-vittatus 101 bazyliszek paskowany 101 - płatkogłowy 100, 100*, 101 * - pręgowany 101, 101* -zwyczajny 101 bezpieczeństwo 10 biczogon malijski 111,111* - oczkowany 112, 112* Blaberus giganteus 38 Boa constrictor 121 — constrictor 121 — imperator 121 boa amazoński 122, 122*, 123* - Dumerila 125, 125* -dusiciel 121, 121* -kubański 124, 124* - madagaskarski 125, 126* -psiogłowy 121, 122* -tęczowy 123, 123*, 124 Bombina orientalis 58 Brachy pel ma albopilosa 25, 32 -auratum 26, 26* - boehmei 26 - emilia 27, 27* - smithi 26, 27 - vegans 28 Bradypodion fischeri 93 Bufo marin us 55 Buthus occitanus 16, 16* - - occitanus 18 — tunetanus 18 C Carausius morosus 47 Cardisoma armatum 15 Carettochelys insculpta 83 Centruroides marginatus 20, 20* -vittatus 19, 19*, 20* Cepaea 13 - hortensis 14 - nemoralis 14 - vindobonensis 14 Ceratogyrus darlingi 29, 29* Ceratophrys ornata 56 Chalcides ocellatus 106 Chamaeleo calyptratus 91 - chamaeleon 92 - melleri 93 Chelonoidis carbonaria 74 Chelus fimbriatus 78 Chelydra serpentina 78 Chlamydosaurus kingii 95 Chromatopelma cyanopubescens 29, 29* Chrysemys pieta 80 chwytnica czerwonooka 67, 67* - kolorowa 67 CITES 11 Coelognathus radiatus 141 ^

Convention on International Trade in Endangered Species of Flora and Fauna 11 Corallus caninus 119, 121 - hortulanus 122 Cordylus cordylus 108 Crotalus lepidus 146 - triseriatus 147 Crotaphytus collaris 100 Crustacea 15 Cuora amboinensis 77 Cyclemys dentata 82 Cyclosternum fasciatum 30 Cynops orientalis 71 - pyrrhogaster 71 czakuela 108, 109* D Dendrobates 68 -auratus 68, 68* -azureus 68, 68* - fantasticus 68 - lehmanni 68 - leucomelas 68, 68* Diapherodes gigantea 50, 51 * - - , samica 51* —, samiec 51 * -gigas 50 Diplopoda 36 dniówki 90 drewnojad 37, 37* -, larwy 37* drzewołaz złocisty 68 drzewołazy 68 Dyscophus antongilii 57 - insularis 57 - quineti 57 dzieworództwo 46, 47 E Elaphe bimaculata 141, 142 - carinata 140 - dione 142 -guttata 136 - longissima 148 -obsoleta 139, 140 -radiata 141 - schrenckii 137 - taeniura 138 - vulpina 143 Ephi bolus pulchripes 36 Epicrates angulifer 124 -cenchria 123,124 - - cenchria 123 Eryx colubrinus 128 Eublepharis macularius 84 Eumeces algeriensis 106 -schneiderii 106, 107* Eunectes murinus 128 -notaeus 127

Eurycantha calcarata 48 Euscorpius carpaticus 16 - italicus 16 Extatosoma tiaratum 49 F felsuma dubia 90, 90* - madagaskarska 89, 89*, 90* - Standinga 91, 91 * G gady 72 Gastropoda 12 Gekko auratus 88 - gecko 88 - ulikovskii 88 gekon bibroni 87 - gruboogonowy 85, 85* - lamparci 84, 84* — odm. amelan ¡stycznej 85* - leśny 87, 87*, 88* - murowy 86, 86*, 87* - t o k e 1 0 * , 88, 89* —, ukąszenie 10 - Ulikowskiego 88, 88* Geochelone carbonaria 74 - pardalis 74 - - babcocki 74 — pardalis 74 - radiata 75 Gerrhosaurus flavigularis 110 - major 110 -validus 109 Gongylophis colubrinus 128 - - loveridgei 128 Gonyosoma oxycephala 135 Grammostola cala 30 - rosea 30 - spatulata 30 Graptemys kohnii 80 - pseudogeographica kohnii 80 Gromphadorhina portentosa 39 gruczoły skórne 10 Gryllus bimaculatus 43 grzechotnik skalny 146 H Hadogenes troglodytes 18, 18* Hadrurus arizonensis 22, 22* hardun 97, 97* Helix pomatia 14 Hemitheconyx caudicinctus 85 Heterometrus longimanus 19,19 : Heteropteryx dilatata 49, 50* —, samica 50* samiec 50* hodowla pojemnikowa 7 Holaspis guentheri 103 --laevis 103 -laevis 103

151 Hyla arborea 61 Hymenochirus 59 Hyperolius 66, 66* - marmoratus 66, 66* Hysterocrates gigas 31, 31 * Iguana ¡guana 99 Insecta 37 J jad 10 jamki wargowe 117 jaszczurka długoogonowa 103, 103* -perłowa 102, 102* -zrosłożebra 103, 103* K kable grzejne 8 Kaloula pulchra 57 kameleon Fischera 93, 93* -jemeński 9*, 91, 91*, 92* -Mellera 93, 93* -pospolity 92, 92* karaczan brazylijski 38, 39* -madagaskarski 39, 39* -syczący 40 -zielony 40, 40* karlik szponiasty 59, 59* Kassina maculata 64, 64* Konwencja Waszyngtońska 11 koralówka arlekin 147 koralówki 147 krab tęczowy 15, 15* krocionogi 36, 36* kruszczyca aemula 40, 41 * -afrykańska 40, 40* -obrzeżona 40, 41 * - l a r w a 41 * kumak dalekowschodni 58, 58* kuora 77 L Lampropeltis alterna 145 -getula 143 -californiae 143, 144* -holbrooki 143, 144* -mexicana 146 -greeri 147 -mexicana 147 -thayeri 147 -pyromelana 147 -triangulum 144 -hondurensis 144 -sinaloe 144 Lamprophis fuliginosus 129 lampy kwarcowe 9 lancetogłów arizoński 147, 147* -królewski 143, 144*

- meksykański 146, 147* - mleczny 144, 145* -szary 145, 145*, 146* - - odm. Alterna 145, 146, 146* - - o d m . Blair 145, 145*, 146, 146* Lasiodora parahybana 32 Laudakia stellio 97 legwan obrożny 100, 100* -zielony 99, 99* Lepidoptera 45 lepidoterrarium 46 Leptopelis christyi 65, 65* - vermiculatus 64 leptopelis mozaikowy 64, 64*, 65* Liasis fuscus 120 -macloti 120, 120* licencje 11 Iiściec dwuoki 51, 51 * liściołazy 68 Litoria caerulea 61 Locusta migratoria 43 lokalizacja terrarium 8 Lygosoma fernandi 107

- - compressicauda 133 - cyclopion 133 - taxispilota 133, 133*, 134* nerodia florydyjska 132, 133* O Octadenia vindobonensis 14 ogrzewanie 8 okular 88 olbrzymi ślimak tygrysi 12 ooteka 39 Opheodrys aestivus 130 Ophisaurus apodus 104 Ophisthacanthus validus 21, 21 * opieka nad jajami 115, 116 Opistophtalmus wahlbergii 21, 21*

Orthriophis taeniurus 138 - friesei 138*, 139 --taeniurus 138, 139 ostajnica nakrapiana 106, 106* oświetlenie 8 otwory wentylacyjne w terrarium 9 owady 37

M P mabuja 105 Pachnoda aemula 40 Mabuya 105, 105* -marginata marginata 40 malpolon europejski 148, 148* -peregrina 40 Malpolon monspessulanus 148 Pachydactylus bibronii 87 Mantella madagascariensis 67, 67* Painted reed frog 66 matamata 78, 78* pajęczaki 16 maty grzejne 8 Panchlora nivea 40 mącznik młynarek 38, 38* Pandinus imperator 16 - - , larwy 38* Pantherophis alleghaniensis 139, Mesobuthus gibbosus 22, 22* 139*, 140 - martensii 23 -guttatus 136 Micrurus fulvius 147 -obsoletus 139, 140 - nigrocinctus 147 -lindheimeri 139 milksnake 145 -obsoletus 139 Mochlus fernandi 107 -spiloides 139, 140 modliszka gwinejska 52, 52* -vulpinus 143 - oczkowana 53, 53* parapet okienny 8 mokasyn miedziogłowiec 146 Paroedura pieta 86 Morelia spilota 119 partenogeneza 46, 48, 49, 52 -cheynei 119, 119*, 120 patyczak indyjski 47 -variegata 119, 120, 120* -zwyczajny 47, 47*, 48* -viridis 118, 122 Pelodiscus sinensis 84 motyle 45, 45* Pelomedusa subrufa 82 -, poczwarki 45* Periophthalmus barbarus 54 Myriapoda 36 phasis gregaria 43 - solitaria 43 N Phelsuma dubia 90 Narops sagrei 98 - madagascariensis 89 Natrix 132 - standingi 91 neoteniczne zwierzęta 70 Phrynohyas resinifictrix 62 Nephila 35, 35* Phrynomantis bifasciatus 61 Nerodia 132 Phrynomerus bifasciatus 61 - fasciata 132 Phyllium bioculatum 51

Phyllobates 68 - terribilis 68, 69 - vittatus 68, 69* Physignathus cocincinus 95 Pisces 54 Pituophis melanoleucus 134 -affinis 134 - - catenifer 134, 135 platanna pospolita 58, 58* Platymeris biguttatus 46, 46* —, nimfa 46* —, owad doskonały 46* - mombo 46 - rhadamanthus 46 - - , nimfa 47* —, owad doskonały 47* Platysternon megacephalum 79 Pleurodeles waltl 70 pluskwiak dwuplamy 46, 46* płazy 55 Poecilotheria regalis 34, 34* Pogona vitticeps 94 Polypedates leucomystax 59 połoz zielony 135, 135*, 136* poskoczek mułowy 54, 54* prawne aspekty hodowli 11 promienniki ciepła ceramiczne 8 prządki 35 przewody grzejne 8 Psalmopoeus cambridgei 33 - irminia 32 -reduncus 33, 33* Pseudemys concinna 81, 81 *, 82* - - dorosły 81 * - - m ł o d y 82* Pseudocreobotra ocellata 53 Pseudopus apodus 104 ptasznik chilijski 30, 31* - czerwonokolanowy 26, 27, 27* - czerwononogi 26, 26* - czerwonoodwłokowy 28, 28* -kędzierzawy 25, 25*, 32 - meksykański 27 - metaliczny 23, 23* -olbrzymi 32, 32* - słoneczny 34, 34*, 35* - trynidadzki 33, 33* - tygrysi 30, 30* -wenezuelski 32, 32* -wielobarwny 24, 24* - żebrowany 25, 25* Pterinochilus murinus 34 Python curtus 118 - molurus bivittatus 115 - regius 117 - reticulatus 116 - sebae 116 pyton królewski 117, 117* - -, odmiany barwne 117 - krótkoogonowy 118

152 -krwisty 118, 118* - rombowy 119, 119* - siatkowany 116 - siatkowy 116, 116* -skalny 116, 117* - tygrysi ciemnoskóry 115, 115* odm. amelan¡stycznej 115* -, ukąszenie 10 -zielony 10*, 118, 118*, 119*, 122 - - m ł o d y 119* Pyxicephalus adspersus 55 Pyxis arachnoïdes 73 - - arachnoides 74 - - brygooi 74 - - oblonga 74 R raki 8 Ravenda madagascariensis 90 rejestracja potomstwa zwierząt 11 Reptilia 72 Rhacophorus leucomystax 59 rohatyniec sumatrzański 41, 42* —, poczwarka 42* —, samica 42* —, samiec 42* ropucha aga 7*, 55, 55* ryby 54 rzekotka arlekin 62 - australijska 61, 62* - drzewna 61 -żabia 62, 62*, 63* - młoda 63* S Sanzinia madagascariensis 126 sanzinia madagaskarska 126, 126*, 127* Sauromalus obesus 108 Scorpio maurus 23, 23* --fuscus 23 --palmatus 23 scynk 106 -algierski 106,107 -berberyjski 106, 107 -ognisty 107, 107* scynki 105 siatka 9 skorpion cesarski 16, 17* - karpacki 16, 17* -włoski 16, 17* skorupiaki 15 Spalerosophis diadema 129 Sphodromantis gastrica 52 Stinking Goddess 141 straszyk australijski 49, 49* - nowogwinejski 48, 48* --dorosły 48* —, larwa 48*

strzelec kenijski 128, 128* szarańcza wędrowna 43, 43* - -, faza samotna 43 - -, faza stadna 43 - fazy życiowe 43 szarańczak nadobny 44, 44* sztuczne skałki grzejne 8 szyszkowiec zwyczajny 108, 108* Ś ściemniacz 8 ślimak winniczek 14, 14* ślimaki 12 świerszcz domowy 42, 42*, 43* --dorosły 43* —, larwa 42* - śródziemnomorski 43 świetlówki 8, 9 - UV 9 T Takydromus sexlineatus 103 tarczołusk mocny 109, 109* -sudański 110, 111* -żółtogardły 110, 110* Tarentola mauritanica 86 teidy 105 Tenebrio molitor 38 terapena karolińska 76, 76* termitówka indyjska 57, 57* termoregulacja behawioralna 8 Terrapene carolina 76 terrarium biotopowe 7, 8 - horyzontalne 7 - pionowe 7 - poziome 7 - typu suchego 7 - ustawienie 8 - wertykalne 7 - wilgotne chłodne 7 - gorące 7 Testudo graeca 72 - hermanni 72 - kleinmanni 73 Thamnophis proximus 132, 132* -sirtalis 131 Timon lepidus 102 -pater 102, 102* Trachemys scripta 76 - elegans 76, 77* traszka chińska 71 -japońska 71, 71* - ognista 71 - Waltla 70, 70* Tropidacris collaris 44, 44* U ukąszenie anolisa kubańskiego 10 - gekona toke 10

- pytona 10 - warana 10 - żółwia 10 Uromastyx acanthinura 112 - maliensis 111 - ocellata 112 urządzenia grzewcze 8 V Varan us albigularis 113 - exanthematicus 112, 114 - niloticus 114 W waran białogardły 113,113*, 114* - nilowy 114, 114* -stepowy 112, 113*, 114 -, ukąszenie 10 wąż amurski 137, 137* -byczy 134, 135* -chiński 138, 138* -diademowy 129, 130* -Diony 142, 142* -domowy 129, 129* -dwuplamy 141, 141*, 142 - Eskulapa 148 - hieroglifowy 141, 141 *, 142* --dorosły 142* -- młody 141* - królewski 143 -lisi 143, 143* - mahoniowy 129 -pończosznik 131,131* - psiogłowy 119, 121 -smugowy 139, 139*, 143 -śmierdziel 140, 140* - świerszczożer 131 - tajwański 138 -trawny 130, 130*, 131* -zbożowy 136, 136* - - o d m . striped 136 - żarłoczny 134 wentylacja 9 wentylator elektryczny 9 wije 36 wstężyk 13, 13* - austriacki 14 - gajowy 14 - ogrodowy 14 wymagania roślin 9 X Xenopus laevis 58 Xylotrupes gideon 41 Z Załączniki CITES 11 - I I CITES 11 - I I I CITES 11 - IV (D) CITES 11

Zamensis longissima 148 zaskroniec 132 zezwolenia 11 Zophobas morio 37 zwierzęta chronione 11 -zmiennocieplne 8 Ż żaba byk 55, 55* - czerwonopręga 61,61* - pomidorowa 57, 57* - rogata 56, 56* - dorosła 56* - - m ł o d a 56* - szponiasta 58 - wół 57 - zwrotnogłowa 61,61* żarówki 8 - energooszczędne 8 - halogenowe 8 żółtopuzik bałkański 104, 104* żółw czerwonolicy 11, 76, 77* - dwupazurzasty 83 -egipski 73, 73* -grecki 72, 72* - hełmogłowy 82, 83* - jaszczurowaty 78, 79* - kilowaty 80, 81 * - lamparci 74, 75* - leśny 74, 74* - marokański 72 -miękkoskóry 83, 83* - ozdobny 76 - pajączkowy 73, 73* - promienisty 75, 75* - stepowy 72, 72* - sundajski 77, 77* -śródziemnomorski 72, 73* - wielkogłowy 79, 79* -zębobrzegi 82, 82* żółwiak chiński 84, 84* żółwie pudełkowe 76 żółwik malowany 80, 80* - ozdobny 11

Bezkręgowce, gady i płazy. Budzą wiele emocji i fascynują. Oglądamy je w telewizji, pokazujemy dzieciom w ZOO, rzadko możemy obserwować je w naturze. A może warto poznać je lepiej, obserwować ich zwyczaje? Jak to zrobić? Zaprośmy egzotyczny świat zwierząt do własnego domu, czyli załóżmy terrarium lub akwaterrarium. W zależności od tego, jakie zwierzęta najbardziej nas fascynują, nowych domowników możemy wybrać spośród setek gatunków. Obserwacja zwierząt uczy nas i nasze dzieci odpowiedzialności, zbliża do natury, pozwala nabrać dystansu do życia codziennego i ... jest modna. Gorąco polecamy! „Leksykon zwierząt terraryjnych" to ilustrowany przegląd 190 gatunków, wraz z opisem i wymaganiami hodowlanymi. • Jakie gatunki niewielkich zwierząt można obserwować w domowych terrariach? • Jak stworzyć im warunki zbliżone do naturalnych? • Jaki gatunek wybrać, spośród setek dostępnych w sklepach zoologicznych bądź u hodowców? Odpowiedzi na te i 1000 innych pytań znajdziesz w tym leksykonie.