KROMATOGRAFSKO NAZIVLJE - IUPAC preporuke 1993. i 1998. [1 ed.] 953-97716-3-3 [PDF]

Zitiervorschau

Štefica Cerjan-Stefanović, Vlasta Drevenkar Blaženka Jurišić, Marica Medić-Šarić Mira Petrović, Nikola Šegudović Vladimir Švob, Srećko Turina

KROMATOGRAFSKO NAZIVLJE IUPAC preporuke 1993. i 1998.

HINUS 1

Sekcija za kromatografiju HDKI

KROMATOGRAFSKO NAZIVLJE

Izdavači

HINUS d.o.o. Miramarska 13 b Zagreb Tel. 615 41 96, 611 55 18

Hrvatsko društvo kemijskih inženjera i tehnologa (HDKI) Sekcija za kromatografiju Berislavićeva

6

Zagreb Prevoditelji i urednici

Dr.sc. Dr.sc. Dr.sc. Dr.sc.

Štefica Cerjan-Stefanović Vlasta Drevenkar Blaženka Jurišić Marica Medić-Šarić

Dr.sc. Mira Petrović Dr.sc. Nikola Šegudović Dr.sc. Vladimir Švob Dr.sc. Srećko Turina

Recenzenti

Prof.dr.sc. Marija Kaštelan-Macan Prof.dr.sc. Tomislav Cvitaš Mr.sc. Antun Di.irrigl

ISBN 953-97716-3-3 CIP - katalogizacija u publikaciji Nacionalna i sveučilišna knjižnica, Zagreb UDK

811.163.42'276.6:543 543 .544:811.163.42

KROMATOGRAFSKO nazivlje: IUPAC preporuke 1993. i 1998. I Štefica Cerjan-Stefanović ... - Zagreb : HINUS : Sekcija za kromatografiju HDKI, 1999. - 130 str. : graf. prikazi; 24 cm Bibliografija: str. 121-123. - Kazalo. ISBN 953-97716-3-3 (HINUS) 1.

Cerjan-Stefanović, Štefica

991105020

Copyright za hrvatski prijevod© prevoditelji i urednici Sva prava pridržana. Niti jedan dio ove knjige ne smije se umnožiti, pohraniti ili prenijeti u bilo kakvom obliku, fotokopiranjem, elektronski, mehanički, presnimavanjem ili nekim drugim načinom, bez prethodne pismene privole izdavača.

KROMATOGRAFSKO NAZIVLJE Preveli i uredili

dr.sc. Štefica Cerjan-Stefanović dr.sc. Vlasta Drevenkar dr.sc. Blaženka Jurišić dr.sc. Marica Medić-Šarić dr.sc. Mira Petrović dr.sc. Nikola Šegudović dr.sc. Vladimir Švob dr.sc. Srećko Turina

HINUS 1

Sekcija za kromatografiju HDKI

Zahvaljujemo tvrtkama BA YER PHARMA, Ljubljana, Slo., DUNA VLAB, Zagreb, HERMES PLUS, Zagreb, KEMOLAB, Zagreb i SHIMADZU, Zagreb na potpori za izdavanje ove vrijedne i potrebne knjige.

PREDGOVOR HRVATSKOM IZDANJU Grupa znanstvenika s područja kromatografije, a svi su članovi Sekcije za kromatografiju HDKI, prevela je i uredila IUPAC-ove preporuke za nazivlje u kromatografiji (Nomenclature far Chromatography, Pure Appl. Chem. 65 (4)1993., 819-872, Compendium ojAnalytical Nomenclature, Blackwell Science, 1998, Chapter 9, pp 57-62.) Tako je nastao prvi prijevod kromatografskog nazivlja na hrvatskom jeziku. Knjiga je namijenjena studentima prirodoslovlja, tehnike, farmacije i medicine, kao i stručnjacima koji se bave kromatografijom. Djelo je podijeljena na sedam poglavlja. Prema području svojega znanstvenog rada, pojedini znanstvenik obradio je određeno poglavlje kromatografije. Dr. se. Srećko Turina i dr. se. Mira Petrović obradili su tankoslojnu kromatografiju. Plinsku kromatografiju obradili su dr. se. Vlasta Drevenkar i dr. se. Vladimir Švob. Tekućinsku kromatografiju i fluidnu kromatografiju pri superkritičnim uvjetima prevele su i priredile dr. se. Marica Medić-Šarić i dr. se. Blaženka Jurišić. Kromatografiju isključenjem obradio je dr. se. Nikola Šegudović, a ionsko izmjenjivačku kromatografiju dr. se. Štefica Cerjan-Stefanović. Nakon pojedinačnog prijevoda i obrađivanja teksta, sva poglavlja u knjizi zajednički su usuglašena. Korištena je zajedničko nazivlje, definicije i oznake u cijeloj knjizi, što nije bio slučaj u originalnom tekstu. Korigirani su neki nazivi, koji nisu bili ispravni u originalnom tekstu, o čemu je obaviještena i IUPAC-ovo povjerenstvo za nomenklaturu. Anglizmi kao i neki neprikladni izrazi zamijenjeni su boljima, postignut je dogovor o većini naziva, a kada to nije bilo moguće ostavljena su dva ravnopravna naziva. Vrijeme će pokazati koliko su neki nazivi prihvatljivi, koliko ih treba mijenjati ili nadopunjavati novim riječima, ali ovom knjigom je ipak stvoren temelj hrvatskih naziva u kromatografiji. Štefica Cerjan-Stefanović Predsjednica Sekcije za kromatografiju HDKI

SADRŽAJ UVOD .. .... .. ..... .... .... .. ... ....... ......... ...... ......... ................ .. ........ ..... ... ..... ............... .... 9 A. OPĆA PRAVILA .................. ........ ......................... ... „

.... . . „ . . . . . . . . .. . . . . . . .. . .... . .

11

1. OPĆI POJMOVI .... ..... .. .... .. ... .......... ........... .. .................. .. ..... ........ ....... ....... . 13 13 1.1. TEMELJNE DEFINICIJE ............ .. .... ........... ...... ..... .... .. . 1.2. GLAVNE METODE ... .......................... .................. ............................... 16 1.3 . PODJELA PREMA OBLIKU KROMATOGRAFSKE PODLOGE .... .. 16 1.4. PODJELA PREMA FIZIKALNOM STANJU POKRETNE FAZE ..... . 17 1.5. PODJELA PREMA MEHANIZMU SEPARACIJE .................. ...... .. .... 18 1.6. POSEBNE TEHNIKE ...... .. ..... .... ............. ......... .......... .......... .......... ........ 19 „

.. .. . ..• . ..• • • •• : •• • •

2. POJMOVI VEZANI UZ KROMATOGRAFSKI SUSTAV ............. .... ... . 23 2.1. UREĐAJI U KOLONSKOJ KROMA TO GRAFIJI.. .. . „ . . . . . .... ... . . . . . . .. • . . . . 23 2.2 . UREĐAJI U PLOŠNOJ KROMATOGRAFIJI ............ ..... ................. ... . 25 3. POJMOVI VEZANI UZ KROMATOGRAFSKI PROCES I TEORIJU KROMATOGRAFIJE .......... ................. ................................................. ..... 29 3.1. KROMATOGRAFSKI MEDIJ ... ........... .. .... ..... ........................ .. ............ 29 3.2. KOLONA ... ..... ............. ........... ................... ........ .... ....................... .... ... ... 30 3.3 . KROMATOGRAM ..................... ......................... ................... ............... 35 3.4. DIFUZIJA .................. ... .... .. ........ ... .. ................ ....... .. ......... ... .... ... ........... 41 3.5. TEMPERATURA ....... .. ......... .. ............... .... .... ... ... ............. ......... ........... . 42 3.6. POKRETNA FAZA .......... ............ ... ..... .. ........ .. ........ ..... ...... ................... 43 3.7. PARAMETRI ZADRŽAVANJA U KOLONSKOJ KROMATOGRAFIJI. ........ .. ..... ...... .. .. ..... ....... ........ .... ............. ............ ... 4 7 3.8. PARAMETRI ZADRŽAVANJA U PLOŠNOJ KROMATOGRAFIJI .54 3.9. KONSTANTE RAZDJELJENJA ..... ................ .......... ....... .......... ... .. ...... 56 3.10. POJMOVI KOJIMA SE IZRAŽAVA DJELOTVORNOST SEPARACIJE ... ... ................ ........ ....... .. ...... ...... .................... ........ ... ..... 58

4. POJMOVI VEZANI UZ DETEKCIJU ....................................................... 63 4.1. PODJELA DETEKTORA ........................................ ........ ........ .. ............ 63 4.2. ODZIV DETEKTORA ... .. ..... ................... ... ........................ ........ ........... 64 4.3. ŠUM I POMAK ....... .. ................................ ............................................. 66 4.4. GRANICA DETEKCIJE ................... ..................................................... 67 4.5. LINEARNO I DINAMIČKO PODRUČJE ............ ................................ 67 5. POSEBNI POJMOVI U IONSKO-IZMJENJIVAČKOJ KROMATOGRAFIJI ................................................................... ................ 71 5 .1. OSNOVNI POJMOVI ...................................... ............... .. ....... .............. 71 5.2. POKRETNA FAZA ................................................................................ 72 5.3. KROMATOGRAFSKI MEDIJ ...................... .......... .......................... ..... 73 5.4. VRIJEDNOSTI KAPACITETA ............................................................. 75 5.5. DIFUZIJA, SELEKTIVNOST I SEPARACIJA. .................... ................ 76 5.6. KONSTANTE RAZDJELJENJA ........................................................... 77 6. POSEBNI POJMOVI U KROMATOGRAFIJI ISKLJUČENJEM .......... .... ... ....................... ............................................... .. 79 6.1. KOLONA ................................................................................................ 80 6.2. PARAMETRI ZADRŽAVANJA .................................. .. ....... .. .............. 81 6.3. IZRAZI DJELOTVORNOSTI.. ........................ .............................. ... ..... 83 7. POSEBNI POJMOVI U FLUIDNOJ KROMATOGRAFIJI PRI SUPERKRITIČNIM UVJETIMA .. ......................................... ................... 85 7.1. OSNOVNI POJMOVI .......................................... .................................. 85 . 7 .2. POKRETNA FAZA .................. ..................................................... .... .. .. . 86 7.3. UREĐAJI ................................................................................... ......... .... 87 7.4. KROMA TOGRAFSKI MEDIJ ........................ ........ ........... ...... .... .......... 89 7.5. POJMOVI VEZANI UZ KROMATOGRAFSKI PROCES ................... 89 PRILOZI .............................................................................................. ....... ...... . 91 ENGLESKO-HRVATSKIRJEČNIKPOJMOVA ........................................ 91 TABLICA 1. POPIS OZNAKA ................................................................... 109 TABLICA 2. POPIS SIMBOLA (GRČKE OZNAKE) ............................... 118 TABLICA 3. POPIS KRATICA ........................................................... .. ..... 119 LITERATURA ................................................ .................... .. .......................... 121 KAZALO ......................................................................................................... 125

UVOD IUPAC-ovo Povjerenstvo za tical Nomenclature)

već

analitičko

se duže bavi

nazivlje (Commission on Analy-

utvrđivanjem

kromatografskog nazivlja.

Nakon predlaganja nazivlja za plinsku kromatografiju [1-2] i ionsku izmjenu [3-4] predložilo je

ujednačeno

kromatografsko nazivlje [5-6]. Usporedno s tim

druga su se tijela za standardizaciju i znanstvenici bavili nazivljem za plinsku kromatografiju [7-15], fluidnu kromatografiju pri

superkritičnim

tekućinsku

isključenjem

kromatografiju [17-20], kromatografiju

uvjetima [16],

[21-23] i plošnu

kromatografiju [24]. Djelatnost IUPAC-ova Povjerenstva za stvaranje

ujednačenog

započela je

odlučeno

nazivlje, usmjerena na

nazivlja primjenjivog na sve kromatografske tehnike,

prije 20 godina.

napredovale

analitičko

Budući

da su od tada kromatografske tehnike znatno

je pripremiti novo, dopunjeno jedinstveno kromatografsko

nazivlje, uzevši u obzir preporuke koje su

ugrađene

u drugo nazivlje.

Ovo je nazivlje za Povjerenstvo za analitičko nazivlje pripremio dr. L. S. Ettre. Nakon reorganizacije Povjerenstva na

Općoj

skupštini u Lundu 1989. za

taj je projekt bilo odgovorno Povjerenstvo za kromatografiju i druge

analitičke

separacije (Commission on Chromatography and Other Analytical Separations LLTC). Ovo nazivlje uzima u obzir sva prethodna, gore navedena nazivlja, kao i četiri

publikacije koje

obuhvaćaju

tu problematiku [25-28].

9

KROMATOGRAFSKO N A Z I V L J E - - - - - - - - - - - - - -

Predloženo nazivlje koji se upotrebljavaju u tekućinska

obuhvaća

većini

sve kromatografske pojmove i definicije

kromatografskih tehnika kao što su plinska i

kromatografije, fluidna kromatografija pri

superkritičnim

kolonska i plošna kromatografija, razdjelna, adsorpcijska, kromatografija i kromatografija

isključenjem. Međutim,

ionsko-izmjenjivačka

ono ne

move vezane uz rezultat kromatografskih podataka kao što su npr. za molekulske mase isključenjem.

re ili odnose

10

Ne

izračunati

uključuje

između

uvjetima,

uključuje različiti

poj-

izrazi

iz osnovnih podataka dobivenih kromatografijom

ni detaljne informacije vezane uz detekciju i detekto-

kemijske strukture i kromatografskog zadržavanja.

------------------------Opća

pravila

A. OPĆA PRAVILA U ovom su nazivlju primijenjena pravila i preporuke IUPAC-ova Odjela za fizikalnu kemiju [28). Prema tim pravilima, za osnovne su fizikalne i fizikalnokemijske jedinice i količine korištene sljedeće oznake:

Površina

A

Polumjer

r

Gustoća

p

Konstanta brzine

k

Promjer

Temperatura (u kelvinima)

T

Vrijeme

t

Konstanta ravnoteže

d D K

Brzina

u

Masa

• m

Viskoznost

1J

Tlak

p iliP

Volumen

V

Koeficijent difuzije

Jedino odstupanje od pravila IUPAC-ova Odjela za fizikalnu kemiju jest korištenje oznake L za dužinu umjesto oznake /. Razlog je česta zamjena u štampanim tekstovima slova I s brojem 1. Prihvaćena je oznaka F za brzinu volumnog protoka i w za širinu kromatografske krivulje. Napravljena je i razlika između p (tlak) i P (relativni tlak). Uz osnovna pravila uvedena su i sljedeća dodatna pravila: a) S izuzetkom korištenja nekoliko eksponenata, oznake se uvijek razlikuju dodatkom indeksa, a ne korištenjem složenih oznaka

* U IUP AC-ovim preporukama oznaka za masu, koja se pojmovno izjednačava s

težinom (weight), jest W. U hrvatskom se nazivlju

preporučuje

uporaba oznake m.

11

KROMATOGRAFSKO NAZIVLJE -

-

-

-----------

b) Za različita vremena i volumene zadržavanja koriste se eksponenti, kao i za označavanje podataka dobivenih u uvjetima programirane temperature. c) Indeksi koji se odnose na fizikalne uvjete ili na faze pišu se velikim slovima, npr. "M" i "S" za pokretnu, odnosno nepokretnu fazu, ili u plinskoj kromatografiji "G" za plinsku i "L" za tekuću fazu. Dakle, npr. koeficijent difuzije u pokretnoj fazi je DM, a ne Dm. d) Uz gore navedene, još se nekoliko indeksa piše velikim slovom, kao što su "R" za "zadržavanje" UR i VR), "N" za "čisti" UN i VN) i "F" u RF - faktor zaostajanja koji se koristi u plošnoj kromatografiji. e) Izbjegavaju se indeksi za označavanje spojeva. Ako je određeni spoj naveden, a već postoji indeks, i kad je spoj označen više nego s jednostavnim brojem ili slovom, tada novi indeks treba biti u zagradi . Dakle, dok je tRi , , sljedeće oznake treba pisati: fR(st) ili fR(z+l)· f)

U brojnim pojmovima koji označavaju osnovne veličine na izlazu iz kolone, koristi se i indeks "o". Slično tome indeks "i" ima različita značenja, ovisno o pojmu u kojem se koristi.

g) Fizikalni dijelovi sustava općenito se označavaju indeksima "c" za kolonu, "p" za čestice ili pore i "f" za film (debljinu sloja tekuće faze) .

12

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 1.

Opći

pojmovi

1. OPĆI POJMOVI 1.1. TEMELJNE DEFINICIJE 1.1.01. KROMATOGRAFIJA Kromatografija je fizikalna metoda separacije u kojoj se sastojci raspodjeljuju između dviju faza, od kojih je jedna nepokretna, dok se druga kreće u određe­ nom smjeru (pokretna faza). 1.1.02. KROMATOGRAM Grafički prikaz odnosa odziva detektora, koncentracije analita u eluatu ili druge veličine koja se koristi kao mjera koncentracije eluata, prema volumenu eluata ili vremenu. U plošnoj kromatografiji pojam kromatogram može se odnositi na papir ili na tanki sloj na kojemu su razdvojene zone. 1.1. 03. KROMATOGRAFIRATI Razdvojiti kromatografijom.

1.1.04. KROMATOGRAF Uređaj kojim se izvodi kromatografsko razdvajanje. 1.1.05. NEPOKRETNA FAZA Nepokretna faza je jedna od dviju faza koje čine kromatografski sustav. Ona može biti čvrsta, gel ili tekuća. Ako je tekuća može biti raspoređena na čvrstoj fazi , koja može, ali ne mora, sudjelovati u separacijskom procesu. Tekuća faza

13

KROMATOGRAFSKO N A Z I V L J E - - - - - - - - - - - - -

može biti kemijski vezana na čvrstu fazu (vezane faze) ili imobilizirana na nju (imobilizirane faze). Pojam kromatografska podloga (sloj) ili sorbens može se koristiti kao opći pojam koji označava bilo koji od različitih oblika nepokretne faze.

Napomena: U plinskoj kromatografiji, gdje je nepokretna faza najčešće tekućina, koristi se pojam tekuća faza. Međutim, na početku razvoja tekućinske kromatografije, pojam tekuća faza bio je korišten za pokretnu fazu. Zbog te dvosmislenosti, smanjena je uporaba pojma tekuća faza. Ako se želi označiti fizikalno stanje nepokretne faze predlaže se uporaba pridjevskih oblika kao što su tekuća nepokretna faza ili čvrsta nepokretnafaza, vezana faza ili imobiliziranafaza.

1.1.05.1. Vezanafaza Nepokretna faza koja je kovalentnom vezom vezana na unutrašnju stijenku kolone.

čestice nosača

ili na '

1.1.05.2. Imobilizira nafaza Nepokretna faza koja je imobilizirana na čestice nosača ili na unutrašnju stijenku kolone npr. in situ polimerizacijom (umreženjem) nakon nanošenja.

1.1.06. POKRETNA FAZA Fluid koji prolazi kroz ili uzduž nepokretnog sloja u određenom smjeru. To može biti tekućina (tekućinska kromatografija) ili plin (plinska kromatografija) ili tekućina pri superkritičnim uvjetima (fluidna kromatografija pri superkritičnim uvjetima). Za pokretnu fazu u plinskoj kromatografiji može se koristiti pojam plin noslac. U kromatografiji ispiranjem (eluiranjem) pokretna faza se naziva eluens.

1.1.07. ISPIRATI -ELUIRAT I-RAZVIJA TI Kromatografirati kromatografijom ispiranjem. Proces ispiranja ( eluiranja) može biti zaustavljen dok su svi sastojci uzorka još na kromatografskoj podlozi ili se može nastaviti dok svi sastojci ne napuste kromatografsku podlogu.

14

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 1.

Opći

pojmovi

Napomena: Daje se prednost pojmu ispirati (eluirati) u odnosu na pojam razviti (razvijati) koji se koristio u starom nazivlju plošne kromatografije.·

1.1.08. ELUAT Pokretna faza koja izlazi iz kolone.

1.1.09. UZORAK Smjesa koja se sastoji od sastojaka koji se želi razdvojiti na kromatografskom sloju (podlozi) eluiranjem s pokretnom fazom.

1.1.10. SASTOJCI UZORKA Kemijski čisti sastojci uzorka. Oni mogu biti nezadržani na nepokretnoj ·fazi , djelomično zadržani (npr. eluirani u različitom vremenu) ili potpuno zadržani. Mogu se rabiti i izrazi eluit ili anali!.

1.1.11. OTOPLJENA TVAR Pojam koji označava sastojke uzorka u razdjelnoj kromatografiji.

1.1.12. OTAPALO Pojam koji se ponekad koristi za grafiji.

tekuću

nepokretnu fazu u razdjelnoj kromato-

Napomena : U tekućinskoj kromatografiji pojam otapalo retnu fazu. To se ne preporučuje.

često

se koristi za pok-

1.1.13. ZONA Područje kromatografskog sloja (podloge) na kojemu se nalazi jedan ili više sastojaka uzorka. Može se koristiti i pojam vrpca.

• Premda IUPAC ne preporučuje uporabu pojma razvijati kromatogram, u hrvatskom se nazivlju plošne kromatografije taj pojam ustalio, pa mislimo da se može zadržati i ravnopravno upotrebljavati s pojmovima ispirati i eluirati.

15

KROMATOGRAFSKO N A Z I V L J E - - - - - - - - - - - - - -

1.2. GLAVNE METODE 1.2.01. FRONTALNA KROMATOGRAFIJA Postupak u kojemu se uzorak (tekućina ili plin) kontinuirano unosi u kromatografski sloj (podlogu). U frontalnoj se kromatografiji ne koristi dodatna pokretna faza.

1.2.02. KROMATOGRAFIJA ISTISNUĆEM Postupak u kojemu pokretna faza sadržava spoj (tvar za istiskivanje) koji se na nepokretnoj fazi jače zadržava nego sastojak uzorka koji se ispituje. Uzorak se unosi u sustav u ograničenoj količini.

1.2.03. KROMATOGRAFIJA ISPIRANJEM Postupak u kojemu pokretna faza neprekidno prolazi kroz ili uzduž kromatografskog sloja (podloge), a uzorak se unosi u sustav u ograničenoj količini .

1.3. PODJELA PREMA OBLIKU KROMATOGRAFSKE PODLOGE 1.3.01. KOLONSKA KROMATOGRAFIJA" Separacijska tehnika u kojoj se nepokretna faza nalazi unutar cijevi (kolone). Čestice čvrste nepokretne faze ili nosač prekriven tekućom nepokretnom fazom

mogu popunjavati cijelu unutrašnjost cijevi (punjene kolone) ili mogu biti koncentrirani na ili uzduž unutrašnje stijenke kolone ostavljajući otvoreni put za pokretnu fazu u srednjem dijelu cijevi (kolone otvorenog tipa)

1.3. 02. PLOŠNA KROMATOGRAFIJA Separacijska tehnika u kojoj je nepokretna faza ploha ili se nanosi na plohu. Ploha može biti papir, koji se koristi kao takav ili je impregniran (papirna kromatografija, PC) ili sloj čvrstih čestica nanesen na nosač npr. staklenu ploču

• Dopušta se uporaba izraza kromatografzja na stupcu

16

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 1.

Opći

pojmovi

(tankoslojna kromatografija, TLC). Plošna se kromatografija ponekad naziva kromatografzja otvorene podloge.

1.4. PODJELA PREMA FIZIKALN OM STANJU POKRETN E FAZE 1.4.01. PODJELA PREMA FIZIKALNOM STANJU OBIJU FAZA Kromatografske se tehnike često dijele prema fizikalnom stanju obiju faza. U uporabi su sljedeći pojmovi: plinsko-tekućinska kromatografija (GLC) plinsko-čvrsta kromatografija (GSC) tekućinsko-tekućinska kromatografija (LLC) tekućinsko-čvrsta kromatografija (LSC) U literaturi može se naći pojam plinsko-tekućinska razdjelna kromatografija (GLPC). Međutim, često nije laka razlikovati o čemu je riječ. Na primjer, u plinskoj kromatografiji, tekućina se može koristiti i za modifikaciju adsorbensa čvrste nepokretne faze.

1.4.02. PLINSKA KROMATOGR AFIJA (GC) Separacijska tehnika u kojoj je pokretna faza plin. Plinska se kromatografija uvijek odvija u koloni. 1.4.03. TEKUĆINSKA KROMATOGR AFIJA (LC) Separacijska tehnika u kojoj je pokretna faza tekućina. Može se odvijati i u koloni i na plohi. Napomena: Danas se u tekućinskoj kromatografiji općenito koriste vrlo sitne čestice i relativno visoki ulazni tlakovi te se ona često označava pojmom tekućinska kromatografzja visoke djelotvornosti (visokih tlakova) (HPLC).

17

KROMATOGRAFSKO N A Z I V L J E - - - - - - - - - - - - - -

1.4.04. FLUIDNA KROMATOGRAFIJA PRI SUPERKRITIČNIM UVJETIMA (SFC) Separacijska tehnika u kojoj je pokretna faza fluid, temperature i tlaka iznad i relativno blizu njegove kritične temperature i tlaka. Napomena: Pojmovi i definicije koji se koriste u plinskoj i tekućinskoj kromatografiji primjenjivi su i u fluidnoj kromatografiji pri superkritičnim uvjetima.

1.5. PODJELA PREMA MEHANIZMU SEPARACIJE 1.5.01. ADSORPCIJSKA KROMATOGRAFIJA Separacija temeljena uglavnom na razlici u afinitetu adsorpcije sastojaka uzorka prema površini aktivne čvrste tvari.

1.5. 02. RAZDJELNA KROMATOGRAFIJA Separacija se uglavnom temelji na razlici u topljivosti sastojaka uzorka u nepokretnoj fazi (plinska kromatografija) ili na razlici u topljivosti sastojaka uzorka u pokretnoj i nepokretnoj fazi (tekućinska kromatografija). 1.5.03. IONSKO -IZMJENJIVAČKA KROMATOGRAFIJA Separacija se uglavnom temelji na razlici u afinitetu sastojaka uzorka prema ionskoj izmjeni. Napomena: Danas se ionska izmjena odvija u kolonama sa sitnim česticama visoke djelotvornosti, uz korištenje konduktometrijskih ili spektroskopskih detektora i naziva se ionska kromatografija (JC).

1.5. 04. KROMATOGRAFIJA ISKLJUČENJEM Separacija se temelji na učincima isključenja kao što su razlike u veličini i/ili obliku molekula ili naboju. Izraz kromatografzja isključenjem po veličini također se može koristiti kada je odvajanje temeljeno na veličini molekula. Izrazi gelfiltracijska i gel-propusna kromatografzja (GPC) su ranije korišteni za opis pro-

18

----------------------1.

Opći

cesa kada je nepokretna faza nabubreni gel. Izraz kromatograflja iona specifično se koristi za odvajanje iona u vodenoj fazi.

pojmovi

isključenjem

1.5.05. AFINITETNA KROMATOGRAFI JA Taj pojam označava posebnu vrstu kromatografije u kojoj se koristi jedinstvena biološka interakcija analita i liganda.

1.6. POSEBNE TEHNIKE 1.6.01. KROMATOGRAFI JA OBRNUTIH FAZA Postupak ispiranja (eluiranja) koji se koristi u tekućinskoj kromatografiji u kojemu je pokretna faza polamija od nepokretne faze (npr. mikroporozni materijal na bazi silikagela s kemijski vezanim alki Inim lancima). 1.6.02. KROMATOGRAFI JA NORMALNIH FAZA Postupak ispiranja ( eluiranja) u kojemu je nepokretna faza polarnija od pokretne faze. Pojam se koristi u tekućinskoj kromatografiji da bi se naglasila razlika prema kromatografiji obrnutih faza.

1.6.03. IZOKRATNA ANALIZA Postupak u kojemu sastav pokretne faze ostaje stalan tijekom ispiranja. 1.6.04. GRADIJENTNO ISPIRANJE Postupak u kojemu se sastav pokretne faze kontinuirano mijenja tijekom ispiranja.

1.6.05. STUPNJEVITO ISPIRANJE Proces ispiranja u kojemu se sastav pokretne faze mijenja u koracima tijekom kromatografskog postupka.

19

KROMATOGRAFSKO N A Z I V L J E - - - - - - - - - - - - - -

1.6.06. DVODIMENZIONALNA KROMATOGRAFIJA Postupak u kojemu se dio ili svi razdvojeni sastojci smjese podvrgavaju dodatnim separacijskim koracima. To se može, primjerice, provesti uvođenjem određene frakcije eluirane iz kolone u drugu kolonu (sustav) koja ima različita separacijska svojstva. Uvođenje dodatnih separacijskih koraka može se nazvati i višedimenzionalnom kromatografijom. U plošnoj kromatografiji izraz dvodimenzionalna kromatografija odnosi se na kromatografski proces u kojemu se sastojci uzorka pokreću u jednom smjeru, a zatim u drugom, okomitom na prvi. Ta se dva eluiranja provode s dva različita eluensa.

1.6.07. IZOTERMNA KROMATOGRAFIJA Postupak u kojemu je tijekom separacije stalna temperatura u koloni.

1.6.08. KROMATOGRAFIJA UZ PROGRAMIRANJE TEMPERATURE Postupak u kojemu se temperatura u koloni sustavno mijenja tijekom dijela ili tijekom cijelog separacijskog procesa.

1.6.09. KROMATOGRAFIJA UZ PROGRAMIRANJE PROTOKA Postupak u kojemu se protok pokretne faze sustavno mijenja tijekom dijela ili tijekom cijelog separacijskog procesa.

1.6.10. KROMATOGRAFIJA UZ PROGRAMIRANJE TLAKA Postupak u kojemu se ulazni tlak pokretne faze sustavno mijenja tijekom dijela ili tijekom cijelog separacijskog procesa.

1.6.11. REAKCIJSKA KROMATOGRAFIJA Tehnika u kojoj se identitet sastojaka uzorka namjerno mijenja između unošenja uzorka i detekcije. Reakcija se može odvijati na ulazu u kolonu, pa su kemijska svojstva pojedinih sastojaka koji prolaze kroz kolonu različita od onih u originalnom uzorku, ili između kolone i detektora, pri čemu se originalni sastojci uzorka separiraju u koloni, ali se njihova svojstva mijenjaju prije ulaska u detektor.

20

-----------------------1. 1.6.11.1. Pirolitičko - plinska kromatografija Vrst reakcijske kromatografije u kojoj se uzorak stavnije fragmente prije ulaska u kolonu.

Opći

pojmovi

termički razgrađuje

u jedno-

1.6.11.2. Poslijekolonska derivacija (obradba) Vrsta reakcijske kromatografije u kojoj se razdvojeni sastojci uzorka eluiraju s kolone i obrađuju prije ulaska u detektor. Derivacijski proces se općenito odvija tijekom prijenosa sastojaka iz kolone u detektor. Derivacija se može provesti i prije ulaska uzorka u kolonu ili na plohu - to je onda prijekolonska derivacija.

21

- - - - - - - - - - - - 2. Pojmovi vezani uz kromatografski sustav

2. POJMOVI VEZANI UZ KROMATOGRAFSKI SUSTAV 2.1.

UREĐAJI

U KOLONSKOJ KROMATOGRAFIJI

2.1.01. CRPKA (SISALJKA) Naprava koja omogućava protiskivanje pokretne faze kod kontroliranog protoka u sustav za razdvajanje. Crpke se općenito koriste u tekućinskoj kromatografiji. 2.1.01.1. Ubrizgavajuće crpke Crpke s klipom, koje kod kontrolirane brzine unutar glatkog cilindra protiskuju pokretnu fazu.

2.1.01.2. Naizmjenične crpke Crpke s jednim ili više prostora iz kojih se pokretna faza protiskuje izmjeničnih klipova ili dijafragmi .

2.1.01.3. Pneumatske crpke Crpke koje koriste plin za protiskivanje klipa.

2.1.02. INJEKTOR Uređaj pomoću kojega se čvrsti, ili na kromatografsku podlogu.

tekući

tekuće

pomoću

na-

pokretne faze izravno ili putem

ili plinoviti uzorak unosi u pokretnu fazu

23

KROMATOGRAFSKO N A Z I V L J E - - - - - - - - - - - - - -

2.1.02.1. Izravni injektor Uređaj koji omogućava izravno unošenje uzorka u struju pokretne faze.

2.1.02.2. Premosni injektor lnjektori s petljom predstavljaju injekcijske ventile koji omogućavaju unošenje uzorka kod atmosferskog tlaka u tzv. petlju (pretprostor). Pokretanjem ventila struja pokretne faze se trenutno usmjerava preko pretprostora i tako se uzorak izravno unosi u kolonu. Pri tome se protok pokretne faze ne zaustavlja. Premosni injektor naziva se još i injektorski ventil ili ventil za uzorkovanje (vidi 2.1.02 .7 .)

2.1.02.3. Kolonski injektor Uređaj koji omogućava izravno unošenje uzorka u kolonu. U plinskoj kromatografiji ovakav uređaj omogućava unos tekućeg uzorka u kolonu bez prethodnog· . . 1sparavanJa.

2.1.02.4. Isparivač Grijani uređaj koji se koristi u plinskoj kromatografiji. Ovdje se tekući uzorak unosi u struju plina nosioca uz istovremeno isparavanje i miješanje s plinom nosiocem prije ulaska u kolonu.

2.1.02.5. Djelomično unošenje uzorka Pojam se odnosi na tehniku unošenja uzorka, koja se koristi u plinskoj kromatografiji. Uzorak isparava uz neprekidno miješanje s plinom nosiocem, struja se razdvaja u dva dijela od kojih se jedan dio unosi na kolonu, a drugi odbacuje.

2.1.02.6. Isparivač s programiranje m temperature Uređaj koji se koristi u plinskoj kromatografiji. Tekući uzorak se unosi, najčešće brizgalicom (špricom), u uređaj sličan isparivaču, koji se održava na temperaturi nižoj od vrelišta sastojaka uzorka. Nakon što je uzorak unesen, uređaj se vrlo brzo i kontrolirano zagrijava da bi uzorak ispario u stalnoj struji plina nosioca. Ovaj uređaj se također može koristiti uz djelomični unos uzorka: u ovom slučaju struja plina nosioca sadržava isparene sastojke uzorka, koji su razdvojeni u dva dijela, od kojih se jedan dio prenosi u kolonu, a drugi odbacuje.

24

- - - - - - - - - - - - - 2. Pojmovi vezani uz kromatografski sustav

2.1.02. 7. Ventil za plinovite uzorke Premosni injektor koji omogućava unošenje željenog volumena plinovitog uzorka u plinski kromatograf.

2.1.03. UREĐAJ ZA GRIJANJE KOLONE Termostatski nadzirana peć u kojoj se nalazi kolona, mijenjati u širokom rasponu.

čija

se temperatura može

2.1.04. SKUPLJAČ FRAKCIJA Uređaj za prikupljanje odvojenih volumena eluata.

2.1.05. DETEKTOR Uređaj koji mjeri promjene u sastavu eluata mjerenjem fizikalnih ili kemijskih svojstava.

2.2. UREĐAJI U PLOŠNOJ KROMATOGRAFIJI 2.2.01. UREĐAJ ZA NANOŠENJE UZORKA Brizgalica (šprica) ili mikropipeta koja se koristi za nanošenje mena uzorka u obliku točke ili vrpce na papir ili tanki sloj.

određenog

volu-

2.2.02. KOMORA ZA RAZVIJANJE Zatvorena posuda čija je svrha spriječiti hlapljenje pokretne faze te da održi stalne uvjete u parnoj fazi.

2.2.02.1. Sendvič-komora Komora u kojoj su stijenke vrlo blizu papiru ili tankom sloju što lativno brzo uravnoteženje.

omogućava

re-

25

KROMATOGRAFSKO N A Z I V L J E - - - - - - - - - - - - - -

2.2.02.2. Uzlazno razvijanje Postupak u kojemu su papir ili ploča u uspravnom ili kosom položaju, a pokretna faza se dovodi s donjeg ruba; uzlazno kretanje ovisi o kapilarnim silama.

2.2.02.3. Horizontalno razvijanje Postupak u kojemu se papir ili ploča nalaze u horizontalnom položaju, a kretanje pokretne faze ovisi o kapilarnim silama.

2.2. 02.4. Silazno razvijanje Postupak u kojemu se pokretna faza dovodi na gornji rub papira ili no je kretanje uglavnom uvjetovano gravitacijom.

ploče,

a silaz-

2.2.02.5. Kružno razvijanje Postupak u kojemu se uzorak nanosi kao točka u sredini plohe i putuje kružno s pokretnom fazom koja se također dovodi u sredinu plohe.

2.2.02.6. Protukružno razvijanje Obrnuto od 2.2.02.5. Ovdje se uzorak i pokretna faza nanose na rub kruga i oboje putuju prema sredini .

2.2. 02. 7. Zasićenje komore (razvijanje u zasićenim uvjetima) Pojam se odnosi na jednoliku razdiobu para pokretne faze u komori za razvijanje prije kromatografskog procesa.

2.2.02.8. Razvijanje u nezasićenim uvjetima Pojam se odnosi na kromatografiranje u komori u kojoj nije postignuto nje.

zasiće­

2.2.02.9. Uravnoteženje Pojam se odnosi na stupanj zasićenja kromatografskog sloja (podloge) s pokretnom fazom prije kromatografskog procesa.

26

- - - - - - - - - - - - - 2. Pojmovi vezani uz kromatografski sustav

2.2. 03. KOMORA ZA VIZUALIZACIJU (PREGLEDAVANJE) Uređaj pomoću kojega se ploha može pregledati pod svjetlom određene valne duljine, ili u nekim slučajevima nakon prskanja s kemijskim reagensima koji razdvojene sastojke čine vidljivim pod određenim uvjetima. 2.2.04. DENZITOMETAR Uređaj koji omogućava pretraživanje dijelova papira ili tankog sloja sa zrakom svjetla određene valne duljine radi mjerenja apsorpcije UV zračenja, svjetla u vidljivom području ili fluorescencije, pri čemu se dobivaju vrijednosti koje se mogu koristiti za kvantitativno određivanje razdvojenih sastojaka.

27

- - - - - - - - - 3. Pojmovi vezani uz kromatografski proces i teoriju

3. POJMOVI VEZANI UZ KROMATOGRAFSKI PROCES I TEORIJU KROMATOGRAFIJE 3.1. KROMATOGRAFSKI MEDIJ 3.1.01. AKTIVNA ČVRSTA TVAR Čvrsta tvar sa sorpcijskim svojstvima. 3.1.02. MODIFICIRANA AKTIVNA ČVRSTA TVAR Aktivna čvrsta tvar čija su sorpcijska svojstva promijenjena obradbom. 3.1.03. ČVRSTI NOSAČ Čvrsta tvar koja nosi nepokretnu fazu, i u idealnom slučaju ne pridonosi separacijskom procesu.

3.1.04. VEZIVO Dodatak koji se koristi za vezivanje čvrste nepokretne faze na neaktivnu podlogu u tankoslojnoj kromatografiji.

3.1.05. GRADIJENTNI SLOJ Kromatografska podloga korištena u tankoslojnoj kromatografiji postupno mijenjaju.

čija

se svojstva

29

KROMATOGRAFSKO N A Z I V L J E - - - - - - - - - - - - - -

3.1.06. IMPREGNIRANJE Modifikacija separacijskih svojstava kromatografske podloge u tankoslojnoj kromatografij i pogodnim dodacima.

3.1.07. PUNILO Aktivna čvrsta tvar, nepokretna faza koja se sastoji od ili nabubreni gel koji služe za punjenje kolone.

tekućine

i

čvrstog nosača

3.1.07.1. Potpuno porozno punilo Punilo je nepokretna faza koju čine porozne čestice.

3.1.07.2.. Pelikularno (presvučenoj punilo U ovom slučaju nepokretna faza čini porozni vanjski sloj na nepropusnoj

čestici .

3.1.08. PROMJER ČESTICE (dp) Prosječni

promjer čvrstih

čestica.

3.1.09. POLUMJER PORA (rp) Prosječni

polumjer pora unutar

čvrstih čestica.

3.1.10. UDJEL TEKUĆE FAZE Pojam koji se koristi u razdjelnoj kromatograftji za izražavanje relativnog udjela tekuće nepokretne faze u punjenju kolone. Jednak je masenom udjelu(%) tekuće nepokretne faze u ukupnom punjenju (tekuća nepokretna faza i nosač) .

3.2.KOLONA 3.2.01. KOLONA Kolonu čini cijev i nepokretna faza unutar nje, kroz koju prolazi pokretna faza.

30

3.Pojmovi vezani uz kromatografski proces i teoriju

3.2.02. PUNJENA KOLONA Cijev koja sadržava čvrsto punilo.

3.2.03. KOLONA OTVORENOG TIPA Kolona najčešće malog promjera, u kojoj je nepokretna faza unutarnja stijenka cijevi ili tekućina ili aktivna čvrsta tvar nanesena na unutarnju stijenku cijevi, a put pokretnoj fazi je otvoren i ništa ga ne priječi.

3.2.03.1. Kolone otvorenog'tipa s obloženim stijenkama (WCOT) Kod ovih kolona tekuća nepokretna faza nanesena je na unutarnju nemodificiranu glatku stijenku cijevi.

3.2. 03.2. Kolona otvorenog tipa s poroznim slojem (PLOT) Kod ovih je kolona na unutarnje stijenke nanesen porozni sloj. Poroznost se postiže kemijskim putem Uetkanjem) ili nanošenjem propusnih čestica iz suspenzije na stijenke. Porozni propusni sloj može služiti kao nosač tekuće nepokretne faze ili sam čini nepokretnu fazu.

3.2.03.3. Kolona otvorenog tipa s obloženim nosačem (SCOT) To je podtip kolone otvorenog tipa s poroznim slojem koji se sastoji od nosača koje su nanesene iz suspenzije.

čestica

3.2.04. KAPILARNA KOLONA Opći naziv za kolone malog promjera. Kapilarna kolona može sadržavati punilo ili je nepokretna faza nanesena na unutarnju stijenku. U prvom se slučaju radi o punjenim kapilarnim kolonama, a u drugom o kolonama otvorenog tipa. Zbog ke.

višeznačnosti

pojma ne

preporučuje

se njegova uporaba bez dodatne ozna-

3.2.05. VOLUMEN KOLONE (VJ Volumen dijela cijevi u kojemu se nalazi punilo :

31

KROMATOGRAFSKO N A Z I V L J E - - - - - - - - - - - - - -

gdje Ac predstavlja površinu unutarnjeg punjenog dijela kolone.

poprečnog

presjeka cijevi, a L je duljina

U slučaju kolona otvorenog tipa s obloženim stijenkama, volumen kolone odgovara geometrijskom volumenu čitave cijevi, koja sadržava tekuću ili čvrstu nepokretnu fazu na svojoj unutarnjoj stijenci.

3.2.06. VOLUMEN PODLOGE (SLOJA) Sinonim volumenu kolone kod punjenih kolona. 3.2.07. PROMJER KOLONE (dJ To je unutarnji promjer cijevi. 3.2.08. POLUMJER KOLONE (rJ To je unutarnji polumjer cijevi.

3.2.09. DULJINA KOLONE (L) To je duljina dijela kolone koji sadržava nepokretnu fazu. 3.2.10. POVRŠINA POPREČNOG PRESJEKA KOLONE (AJ To je površina poprečnog presjeka prazne cijevi: 2

Ac =7rrc =n (

2

dc

2

)

3.2.11. MEĐUČESTIČNI VOLUMEN KOLONE (ViJ To je volumen kojeg zauzima pokretna faza između čestica u punjenom dijelu kolone. Naziva se još i međuprostorni volumen ili prazni volumen kolone.

32

- - - - - - - - - - 3.Pojmovi vezani uz kromatografski proces i teoriju

3.2.11.1. Međučestični volumen u tekućinskoj kromatografiji U tekućinskoj je kromatografiji međučestični volumen, u idealnom slučaju, jednak zadržanom volumenu pokretne faze (VM), zanemarujući bilo kakav dodatni volumen kolone.

3.2.11.2. Međučestični volumen u plinskoj kromatografiji U plinskoj kromatografiji oznaka VG označava međučestični volumen kolone. U idealnom slučaju jednak je korigiranom, zadržanom volumenu plina (VM 0 ), zanemarujući bilo kakav do4atni volumen kolone (vidi 3.6.03. i 3.7.04.): VG = VM

0

= VM · j

3.2.12. MEĐUČESTIČNA POROZNOST (8) To je međučestični volumen punjene kolone po jedinici volumena kolone:

Naziva se također i međuprostorni udjel kolone.

3.2.13. DODATNI VOLUMEN KOLONE To je volumen između točke injektiranja i točke detekcije, izuzevši dio kolone u kojem se nalazi nepokretna faza. On se sastoji od volumena injektora, spojnih cijevi i detektora.

3.2.13.1. Mrtvi volumen kolone Ovaj pojam također obiiježava dodatni volumen kolone. Točnije rečeno, pojam mrtvi volumen odnosi se na onaj volumen unutar kromatografskog sustava kroz koji ne protječe pokretna faza. Međutim, pokretna faza protječe kroz glavninu dodatnog volumena kolone. Zbog višeznačnosti pojma, ne preporučuje se uporaba izraza mrtvi volumen. 3.2.14. DEBLJINA SLOJA (FILMA) TEKUĆE NEPOKRETNE FAZE (dr) Ovaj pojam vezan je uz kolone otvorenog tipa, a označava prosječnu debljinu sloja tekuće nepokretne faze na unutarnjoj stijenci cijevi.

33

KROMATOGRAFSKO N A Z I V L J E - - - - - - - - - - - - - -

3.2.15. VOLUME N NEPOKR ETNE FAZE (Vs) Odnosi se na volumen tekuće nepokretn e faze ili čvrste aktivne tvari kao nepokretne faze u koloni, a isključuje volumen bilo kojeg čvrstog nosača. U razdjelnoj kromatogr afiji s tekućom nepokretn om fazom jednak je volumenu tekuće faze

(VL).

3.2.16. MASA NEPOKR ETNE FAZE (ms) To je masa tekuće nepokretn e faze ili čvrste aktivne nepokretn e faze u koloni i ne uključuje masu čvrstog nosača. U razdjelnoj kromatogr afiji s tekućom nepokretnom fazomjed nakaje masi tekuće faze (mL).

3.2.17. OMJER FAZA (/3) Omjer volumena pokretne faze i nepokretn e faze u koloni:

U kolonama otvorenog tipa Vo se zamjenjuj e s unutarnjim volumeno m cijevi (Vc)·

3.2.18. SPECIFIČNA PROPUS NOST (Bo) Pojam označava otpor prazne cijevi ili punjene kolone protoku pokretne faze. Za punjene kolone: d2.c;3

Bo = __P_ _ _ 180 . (1 - c: ) 2 Za kolone otvorenog tipa:

Bo

34

rc

2

=-

8

~

d2 _P_

1000

3.Pojmovi vezani uz kromatografski proces i teoriju

3.2.19. PARAMETAR OTPORA PROTOKU (r/J) Pojam se koristi za usporedbu gustoće punjenja i propusnosti u kolonama punjenim različitim česticama; veličina bez dimenzije.

d 2

r/J=-pBo gdje je dp prosječni promjer čestica. U kolonama otvorenog tipa rjJ = 32.

3.3. KROMATOGRAM

~

f

Unos uzorka

O'

I

nezadržanog sastojka

I

I

· I

C K .B LP

: i\ I I

I I

I I I I I I I

lB. Integralni kromatogram

I I

I I I I

I I

~ Korak nezadržanog

Korak sastojka uzorka

sastojka

Slika 1. Tipični kromatogram: A - ispis dobiven diferencijalnim detektorom B - ispis dobiven integralnim detektorom

35

KROMATOGRAFSKO N A Z I V L J E - - - - - - - - - - - - - -

3.3.01. DIFERENCIJALNI KROMATOGRAM Kromatogram dobiven diferencijalnim detektorom (slika lA).

3.3.02. INTEGRALNI KROMATOGRAM Kromatogram dobiven integralnim detektorom (slika lB).

3.3.03. POČETNA TOČKA ILI LINIJA (START) Točka

ili linija na kromatografskom papiru ili sloju gdje je nanesen uzorak koji se kromatografira (P na slici 2). ·

3.3.04. MRLJA Zona na papiru ili tankom sloju približno kružnog oblika.

3.3.04.1. Promjer mrlje (ST na slici 2) Širina mrlje sastojka uzorka prije ili nakon kromatografiranja.

Fronta pokretne faze

Startna točka (linija)

Slika 2.

36

Tipični plošni

kromatogram

- - - - - - - - - - 3.Pojmovi vezani uz kromatografski proces i teoriju

3.3.05. OSNOVNA LINIJA (OSNOVICA) Dio kromatograma koji bilježi odziv detektora kada samo pokretna faza izlazi iz kolone. 3.3.06. KROMATOGRAFSKA KRIVULJA - PIK* Dio diferencijalnog kromatograma koji bilježi odziv detektora pri ispiranju (eluiranju) jednog sastojka iz kolone (slika lA). Ako je razdvajanje nepotpuno dva ili više sastojka mogu biti eluirana u jednoj nerazlučenoj krivulji. 3.3.06.J. Osnovica kromatografske krivulje (pika) Interpolacija osnovne linije između krajnjih točaka kromatografske krivulje (pika) (CD na slici IA). 3.3.06.2. Površina kromatografske krivulje (pika) Površina koju kromatografska krivulja (pik) omeđuje sa svojom osnovicom (CHFEGJD na slici 1). 3.3. 06.3. Maksimum kromatografske krivulje (pika) (E na slici JA) Najviša točka na kromatografskoj krivulji (piku) u kojoj je najveća udaljenost od osnovice kromatografske krivulje mjerena paralelno s osi koja označuje odziv detektora. 3.3.06.4. Visina kromatografske krivulje (pika) (EB na slici JA) Udaljenost između maksimuma kromatografske krivulje (pika) i njezine osnovice mjerena paralelno s osi koja označuje odziv detektora. 3.3.06.5. Standardno odstupanje (a) Veličina u eksponentu jednadžbe koja daje odnos visine i širine Gaussove krivulje y = Yo · exp

-[L] 2lT 2

• Uz naziv pik, doslovno preuzet iz engleske literature (peak), neki autori koriste naziv kromatografska krivulja. U ovom se nazivlju predlaže ravnopravna uporaba oba naziva.

37

KROMATOGRAFSKO N A Z I V L J E - - - - - - - - - - - - - -

gdje je y visina kromatografske krivulje (pika) u bilo kojoj točki krivulje, YO je visi na kromatografske krivulje (pika) pri maksimumu, x je udaljenost od ordinate, a a je standardno odstupanje krivulje. U praksi se standardno odstupanje računa s pomoću jedne od vrijednosti širine krivulje navedene na slici 3.

3.3.06.6. Varijanca kromatogra fske krivulje (pika) 2 Kvadrat standardnog odstupanja ( a ) kromatografske krivulje (pika).

3.3.07. ŠIRINE KROMATO GRAFSKE KRIVULJE - PIKA Širine kromatografske krivulje (pika) su dimenzije zadržavanja (vrijeme ili volumen) paralelne s osnovicom. Ako osnovica nije paralelna s osi koja predstavlja vrijeme ili volumen, tada se širine kromatografske krivulje (pika) crtaju paralelno s tom osi. U kromatografiji se koriste tri vrijednosti širina kromatografske krivu lje (pika) (vidi sliku lA i sliku 3). 3.3.07.1. Širina kromatogra fske krivulje (pika) pri osnovici (wiJ Dio osnovice kromatografske krivulje (pika) određen tangentama povučenim iz točaka intleksije s obje strane kromatograf ske krivulje (pika) (udaljenost KL na slici lA i slika 3). 3.3.07.2. Širina kromatogra fske krivulje (pika) pri polovici visine (wtJ Duljina linije paralelne s osnovicom kromatografske krivulje (pika) pri 50 % visine krivulje koja je određena spajanjem dvaju krakova kromatograf ske krivulje (pika) (udaljenost HJ na slici lA i slika 3). Napomena: Širina kromatografske krivulje (pika) pri polovici visine ne smije se nazivati poluširinom budući da to ima potpuno drugo značenje. Stoga se ni umjesto wh ne smije koristiti oznaka w112.

38

3.Pojmovi vezani uz kromatografski proces i teoriju

Tangente povučene - - - iz točaka infleksije

1.000 ::l

0.812

s::l s ·r;;

Točke

...:.: VR1'):

Po definiciji vrijednost separacijskog faktora uvijek je veća od 1. Separacijski faktor je također jednak omjeru pripadajućih konstanti razdjeljenja. Napomena : Separacijski faktor (faktor razdvajanja) ponekad se naziva selektivnost, ali se uporaba tog izraza ne preporučuje.

relativno zadržavanje (rG ili aG) Za računanje relativnog zadržavanja koristi se ukupni volumen (vrijeme) zadržavanja umjesto prilagođenog odnosno ukupnog volumena (vremena zadržavanja):

3. 7.14.3.

Neprilagođeno

Indeks G danje u čast E. Glueckaufa koji je prvi predložio ovaj izraz.

52

- - - - - - - - - - 3.Pojmovi vezani uz kromatografski proces i teoriju

3. 7.14.4. Vrijednosti za relativno zadržavanje (r) i za separacijski faktor (a) Vrijednosti se trebaju uvijek mjeriti u izotermnim uvjetima, dok se neprilagođe­ no relativno zadržavanje (ra ili aa) može odrediti u uvjetima programirane temperature ili postupnog ispiranja. Pod ovim se uvjetima, oznaka RRT (za relativno vrijeme zadržavanja) može koristiti za izražavanje vrijednosti neprilagođenog relativnog zadržavanja. Vrijednosti relativnog zadržavanja i separacijskog faktora ponovljive su ako se u više kromatografskih sustava koriste iste nepokretne i pokretne faze i temperature. Nasuprot tome, vrijednosti neprilagođenog relativnog zadržavanja (i relativnog vremena zadržavanja) ponovljive su jedino unutar istog kromatografskog sustava.

3.7.15. INDEKS ZADRŽAVANJA; KOVATSEV INDEKS (I) Indeks zadržavanja sastojka nekog uzorka jest broj dobiven interpolacijom (najčešće logaritamski). On povezuje prilagođeni volumen (vrijeme) zadržavanja ili faktor zadržavanja sastojka s korigiranim volumenima (vremenima) zadržavanja dvaju standarda ispranih prije i nakon sastojka uzorka. U plinskoj kromatografiji, za računanje Kovatsevog indeksa, odnosno Kovatsevog indeksa zadržavanja, kao standardi služe n-alkani, a za logaritamsku interpolaciju koristi se izraz:

1 =100 [ logXi -logXz + z] logX(z+l) - logXz gdje je X prilagođeni volumen (vrijeme) zadržavanja, z je broj ugljikovih atoma u n-alkanu eluiranom prije, a (z + 1) je broj ugljikovih atoma u n-alkanu eluiranom nakon ispitivanog sastojka:

Kovatsev indeks zadržavanja izražava se kao broj ugljikovih atoma (pomnožen sa 100) pretpostavljenog normalnog alkana koji bi mogao imati prilagođeni volumen (vrijeme) zadržavanja jednak ispitivanom sastojku ako se analizira pod identičnim uvjetima.

53

KROMATOGRAFSKO N A Z I V L J E - - - - - - - - - - - - - -

Kovatsev indeks zadržavanja uvijek se mjeri u izotermnim uvjetima. U slučaju plinske kromatografl)e uz programiranje temperature slična vrijednost može se dobiti izravnim računanjem bez logaritmiranja. Budući da i brojnik i nazivnik sadržavaju razliku dviju vrijednosti, ovdje se može koristiti ukupni volumen (vrijeme) zadržavanja. Ponekad se ova vrijednost zove linearni indeks zadržavanja:

gdje jet~ ukupno vrijeme zadržavanja mjereno pod uvjetima programirane promjene temperature. Vrijednost l razlikuje se od vrijednosti I izračunate za isti , sastojak pod izotermnim uvjetima uz korištenje istih dviju faza.

3.8. PARAMETRI ZADRŽAVANJA U PLOŠNOJ KROMATOGRAFIJI 3.8.01. FRONTA POKRETNE FAZE Vodeći rub pokretne faze koja putuje plohom. U svim načinima razvijanja, osim u kružnom, fronta pokretne faze ravna je crta paralelna s površinom pokretne faze. Naziva se ifrontom tekućine ilifrontom otapala.

3.8.02. POMAK POKRETNE FAZE Udaljenost koju je prešla pokretna faza retne faze (udaljenost a na slici 2).

putujući

od

početne

linije do fronte pok-

3.8.03. POMAK OTOPLJENE TVARI Udaljenost koju je prešao ispitivani sastojak, mjerena od početne točke do sredine mrlje ispitivane tvari. Ako mrlja ispitivane tvari nije kružnog oblika, koristi se imaginarni krug čiji je promjer najmanja širina mrlje (udaljenost b na slici 2).

54

- - - - - - - - - - 3.Pojmovi vezani uz kromatografski proces i teoriju

3.8.04. FAKTOR ZAOSTAJANJA (RF)

Omjer pomaka središta mrlje i pomaka fronte pokretne faze. b RF=a

Po definiciji RF-vrijednost je uvijek manja od 1. Obično se izražava s dva dec imalna mjesta. Radi pojednostavljenja koristi se hRF vrijednost: RF pomnožen sa 100. U idealnom slučaju RF-vrij~dnostjednakaje R vrijednosti (3.7.13.)

3.8.05. RM VRIJEDNOST

Logaritamska funkcija RF-vrijednosti

l

1-RF [ -1- 1 RM =log--=log RF RF

3.8.06. RELATIVNO ZAOSTAJANJE (RreV

Pojam je ekvivalentan relativnom zaostajanju u kolonskoj kromatografiji . To je omjer RF-vrijednosti sastojka i RF-vrijednosti poredbene tvari. Budući da je fronta pokretne faze ista za oba sastojka, vrijednost Rrel može se izravno izraziti kao omjer pomaka mrlje ispitivanog spoja (bi) i pomaka poredbene tvari (bst)

Napomena: U starom nazivlju za označavanje relativnog zaostajanja u plošnoj kromatograftji koristila se oznaka R 5 • Budući da je ona jednaka oznaci za razlučivanje kromatografskih krivulja (pikova) (3.10.01.), za označavanje relativnog zaostajanja u plošnoj kromatografiji predložena je oznaka Rrel·

55

KROMATOGRAFSKO N A Z I V L J E - - - - - - - - - - - - --

3.9. KONSTANTE RAZDJELJENJA Konstanta razdjeljenja je omjer koncentracije sastojka u ili na nepokretnoj fazi i koncentracije sastojka u pokretnoj fazi . Budući da u kromatografiji sastojci mogu biti u više oblika (npr. disocirani ili asocirani oblici) veličine opisane u ovom poglavlju odnose se na njihovu ukupnu količinu bez obzira na prisutnost različitih oblika. Ovi se pojmovi nazivaju i koeficijentima razdjeljenja. ziv prilagođeniji je općenitoj uporabi u znanosti.

Međutim ,

predloženi na-

Koncentracija u pokretnoj fazi uvijek se računa po volumenu faze . Ovisno o načinu izražavanja koncentracije u nepokretnoj fazi postoje različiti oblici konstante razdjeljenja.

3.9.01. KONSTANTA RAZDJELJENJA (KcJ IZRAŽENA PO VOLUMENU U općenitom slučaju, koncentracija u nepokretnoj fazi izražena je po volumenu faze. Taj se izraz uglavnom primjenjuje u razdjelnoj kromatografiji s tekućom nepokretnom fazom, ali se može koristiti i za čvrste nepokretne faze. ni(S)

K-~ c ni(M)

VM

gdje su ni(S) i ni(M)° količine sastojka i u nepokretnoj i pokretnoj fazi dok su Vs i VM volumeni nepokretne, odnosno pokretne faze. Pojmu Konstanta razdjeljenja i oznaci Kc dana je prednost pred pojmom Razdjelni koeficijent koji se koristi u razdjelnoj kromatografiji s tekućom nepokretnom fazom . Vrijednost Kc odnosi se na volumen zadržavanja ( VR) sastojka i na volumen nepokretne (Vs) i pokretne faze (VM) u koloni

• Koncentracija sastojka i u nepokretnoj i pokretnoj fazi može se izraziti i pomoću masa: mi(S) i mi(Ml· Isto vrijedi i za konstante opisane u 3.9.02 . i 3.9.03.

56

- - - - - - - - - - 3.Pojmovi vezani uz kromatografski proces i teoriju

U plinskoj kromatografiji i VR i VM moraju biti korigirani za stlačivost plina; stoga se umjesto VR koristi VR 0 , a Va=VM 0 umjesto VM (vidi 3.2.11.2.):

3.9.02. KONSTANTA RAZDJELJENJA (Kg) IZRAŽENA PO MASI Kada je nepokretna faza suhe čvrste faze:

čvrsta,

konstanta razdjeljenja može se izraziti po masi

ni(S)

K g

=~ ni(M)

VM

gdje su ni(S) i ni(M) količine sastojka i u nepokretnoj, odnosno u pokretnoj fazi . ms je masa suhe nepokretne faze, a VM volumen pokretne faze u koloni.

3.9.03. KONSTANTA RAZDJELJENJA (KJ IZRAŽENA PO JEDINICI POVRŠINE U adsorpcijskoj kromatografiji gdje se koristi sorbens poznate specifične površine, koncentracija u nepokretnoj fazi može se izračunati po jediničnoj površini: ni(S)

K-~ s ni(M)

VM

gdje su ni(S) i ni(M) količine sastojka i u nepokretnoj fazi, odnosno pokretnoj fazi. As je specifična površina nepokretne faze, a VMje volumen pokretne faze u koloni. Napomena: Oznake korištene u 3.9.01. do 3.9.03. su

općenite.

57

KROMATOGRAFSKO N A Z I V L J E - - - - - - - - - - - - - -

3.10. POJMOVI KOJIMA SE IZRAŽAVA DJELOTVORN OST SEPARACIJE 3.10.01. RAZLUČIVANJE KROMATOGRAF SKIH KRIVULJA -PIKOVA (RJ Razlučivanje dviju kromatografskih krivulja (pikova) izražena pomoću prosjeka širina njihovih osnovica (tR2>tR1): R - tR2 - tRI s -

Wb]

2(tR2 - tRl)

+ Wb2

Wb]

+ Wb2

2 U slučaju dviju susjednih kromatografskih krivulja (pikova), uz pretpostavku da je Wb1=wb2 širina druge kromatografske krivulje (pika) može zamijeniti prosječ­ nu vrijednost: (tR2 -tRl)

Rs=--'-"-'~~"-'-

wb2

3.10.02. SEPARACIJSKI BROJ (SN) Pokazuje broj kromatografskih krivulja (pikova) koje se mogu razlučiti u danom dijelu kromatograma između kromatografskih krivulja (pikova) dva susljedna n-alkana sa z iz+ I atoma ugljika u njihovoj molekuli : SN = fR(z+l) - tRz - I Whz

+ Wh(z+l)

literaturi obično se, umjesto SN, koristi oznaka TZ (Trennzahl). Budući da separacijski broj ovisi o korištenim n-alkanima, oni uvijek moraju biti navedeni uz izračunatu SN-vrijednost.

U

njemačkoj

58

- - - - - - - - - - 3.Pojmovi vezani uz kromatografski proces i teoriju

3.10.03. BROJ TAVANA (ODSJEČAKA) (N)• Broj koji označava djelotvornost kolone, a računa se prema sljedećim jednadžbama, ovisno o izboru izraza za širinu kromatografske krivulje (pika) (vidi 3.3 .07 .):

N=16(::r =16(::)' N

=5,545( ::

r

=5 545 ( : : )'

Vrijednost 5,545 odgovara 8 ln 2 (vidi 3.3.07.4.). Ti izrazi vrijede u simetričnih kromatografskih krivulja (pikova).

slučaju

Jedinice za veličinu unutar zagrada moraju biti ujednačene tako da je njihov omjer bezdimenzijski (npr. ako je brojnik volumen, tada i širina kromatografske krivulje (pika) mora biti izražena u jedinicama volumena).

Napomena: U starom nazivlju pojmovi Broj teorijskih tavana (odsječaka) ili Teorijski broj tavana (odsječaka) korišteni su kao isti pojam. Radi pojednostavljenja predložen je sadašnji naziv. 3.10.04. BROJ EFEKTIVNIH TAVANA (ODSJEČAKA) (NerrJ Broj, koji naznačuje djelotvornost kolone, izračunan pomoću prilagođenih volumena (vremena) zadržavanja umjesto ukupnih volumena (vremena) zadržavanja.

• U hrvatskom nazivlju uz izraz teorijski tavan uobičajio se i izraz odsječak pa se dopušta uporaba oba izraza.

59

KROMATOGRAFSKO N A Z I V L J E - - - - - - - - - - - - - -

N,ff =16(::J =16( ~J N,ff =5,545(::J =5545( ~~r Broj tavana i broj efektivnih tavana u međusobnom su odnosu:

~=Neff [k+1]2 k gdje jek faktor zadržavanja (vidi 3.7.12.) Napomena: U starijoj literaturi često je korišten pojam broj efektivnih teorijskih tavana (odsječaka). To nije pravilno budući daje to broj ili teorijskih ili efektivnih tavana, ali ne oboje.

U prijašnjem nazivlju oznake n i N korištene su za broj tavana i broj efektivnih tavana. Međutim, često je dolazilo do zabune u ispravnom odabiru malih i velikih slova, stoga je danas u uporabi oznaka za efektivni tavan u indeksu.

3.10.05. VISINA TAVANA -ODSJEČKA (H) Duljina kolone podijeljena s brojem tavana (odsječaka).

H=~ N

Naziva se i visinom ekvivalentnom teorijskom tavanu (HETP).

3.10.06. VISINA EFEKTIVNOG TAVANA -ODSJEČKA (Hen) Duljina kolone podijeljena s efektivnim brojem efektivnih tavana: L

Heff = - Neff

Naziva se i visinom ekvivalentnom efektivnom tavanu.

60

- - - - - - - - - - 3.Pojmovi vezani uz kromatografski proces i teoriju

Napomena: U starijoj je literaturi korišten pojam visina ekvivalentna efektivnom teorijskom tavanu, što nije ispravno budući da tavan može biti ili teorijski ili efektivni ali ne i oboje. Prije su korištene oznake h i H za visinu tavana i vtsmu efektivnog tavana. je dolazilo do zabune u ispravnom odabiru malih i velikih slova i zbog činjenice da se oznaka h koristi za označavanje reducirane visine tavana (vidi 3.10.07.). Uporabom sadašnjih oznaka izbjegava se zabuna. Međutim, često

3.10.07. REDUCIRANA V(SINA TAVANA - ODSJEČKA (h) Pojam koji se koristi u tekućinskoj kromatografiji. To je omjer visine tavana i prosječnog promjera čestica:

Za kolone otvorenog tipa:

61

- - - - - - - - - - - - - - - - - 4. Pojmovi vezani uz detekciju

4. POJMOVI VEZANI UZ DETEKCIJU 4.1. PODJELA DETEKTORA 4.1.01. PODJELA PREMA OBLIKU ODZIVA

4.1.01.1. Diferencijalni detektori Mjere trenutačnu razliku u sastavu eluata iz kolone.

4.1.01.2. Integralni detektori Mjere ukupnu količinu sastojka koji dolazi u detektor.

4.1.02. PODJELA PREMA TEMELJU ODZIVA

4.1.02.1. Detektor osjetljiv na koncentraciju Uređaj čiji je odgovor proporcionalan koncentraciji sastojka u eluatu.

4.1.02.2. Detektor osjetljiv na prijenos mase Uređaj čiji je odziv proporcionalan količini sastojka koja dolazi u detektor u jedinici vremena.

63

KROMATOGRAFSKO N A Z I V L J E - - - - - - - - - - - - - -

4.1.03. PODJELA PREMA SELEKTIVNOSTI DETEKTORA

4.1.03.J. Univerzalni detektor Detektor koji daje odziv za svaki sastojak u eluatu osim za pokretnu fazu.

4.1.03.2. Selektivni detektor Detektor koji daje odziv za određene grupe sastojaka u eluatu.

4. I. 03.3. Specifični detektor Detektor koji daje odziv samo za pojedini sastojak ili za ka sličnih kemijskih karakteristika.

ograničeni

broj sastoja-

4.2. ODZIV DETEKTORA 4.2.01. OSJETLJIVOST DETEKTORA (S) Intenzitet signala po jedinici koncentracije ili mase sastojka koji u pokretnoj fazi dolazi u detektor. 4.2.01.1. Jedinice za izračunavanje intenziteta signala detektora Pri izračunavanju osjetljivosti detektora intenzitet je signala detektora prikazan kao površina u mV min, A s ili AU min (AU - jedinica apsorbancije). Ove se vrijednosti dobivaju iz integrirane površine kromatografske krivulje (pika) pretvorene u specificirane jedinice. Alternativno, površina pika (kromatografske krivulje) se može izračunati i množenjem visine u maksimumu (u mV, A ili AU) sa širinom na polovici visine (u vremenskim jedinicama). Površina pika izračunata na ovaj način bit će 6% manja od integrirane površine ako je riječ o Gaussovoj raspodjeli.

64

- - - - - - - - - - - - - - - - - - 4. Pojmovi vezani uz detekciju 4.2.01.2. Izračunavanje osjetljivosti detektora osjetljivih na koncentraciju Osjetljivost se izračunava po jedinici koncentracije u pokretnoj fazi: S= AiFc mi

=_§_ ci

gdje je Ai integrirana površina kromatografske krivulje (pika) (u mV min ili AU min), E je visina kromatografske krivulje (u mV ili AU), Cj je koncentracija određenog sastojka u pokretnoj fazi u detektoru (u g cm- 3), Fcje protok pokretne faze korigiran na temperaturu kolone (u cm3 min- 1) , a mi je masa ispitivanog sastojka (u mg). Dimenzije osjetljivosti detektora su mV cm3 mg- 1 ili AU cm 3 -1 mg . Kod detektora toplinske vodljivosti osjetljivost se naziva i Dimbat-Porter- Strossova osjetljivost detektora.

4.2.01.3. Izračunavanje osjetljivosti detektora osjetljivih na prijenos mase Osjetljivost se izračunava po jedinici mase sastojka u pokretnoj fazi koja dolazi u detektor:

gdje je Ai integrirana površina kromatografske krivulje (pika) (u A s), Ei je visina pika (u A), Mjje protok mase sastojka koji dolazi u detektor (u g s- 1) , a mi je masa prisutnog sastojka (u g). Dimenzije osjetljivosti detektora su A s g- 1 ili -I Cg .

4.2.02. FAKTOR RELATIVNOG ODZIVA DETEKTORA(/) Faktor relativnog odziva detektora izražava osjetljivost detektora u odnosu na standard. Može se izraziti u molovima, volumenu ili masi:

Ji

A· =-jfst st

gdje je A površina kromatografske krivulje (pika) ispitivanog spoja (i) i standarda (st), a.fsde faktor odziva standardnog spoja. Obično se za.fst uzima proizvoljna vrijednost (npr. 1 ili 100). Izražavanjem relativnih molarnih odziva uz kori-

65

KROMATOGRAFSKO NAZIVLJE---

-----------

štenje n-alkana kao standarda, pripisana vrijednostfsde atoma n-alkana množen sa 100 (npr. 600 za n-heksan).

obično

broj ugljikovih

Ako je faktor relativnog odziva detektora izražen kao masa, vrijednost određene osjetljivosti može se zamijeniti s površinom kromatografske krivulje (pika).

4.3. ŠUM I POMAK

Pomak za jedan sat je dvostruko

veći

----~--~f-;;~-------------~----=-r--1--

POMAK

ŠlJM

~-----

-~~~----------------------------,-I

112 sata

Vrijeme

Slika 4. Mjerenje šuma i pomaka osnovne linije kromatograjskog detektora

4.3.01. ŠUM (N) (Slika 4) Amplituda krivulje osnovne linije, izražena u voltima, amperima ili jedinici apsorbancije, uključuje sve slučajne promjene odziva detektora čija je učestalost reda veličine jedne ili više promjena u minuti . Kod fotometrijskih detektora amplituda se može izraziti u jedinicama apsorbancije po jedinici duljine ćelije.

66

- - - - - - - - - - - - - - - - - - 4. Pojmovi vezani uz detekciju

4.3.02. POMAK (Slika 4) Prosječni nagib krivulje šuma izražen u voltima, amperima ili jedinici apsorbancije na sat. U realnosti može biti mjeren pola sata i ekstrapoliran najedan sat.

4.4. GRANICA DETEKCIJE Koncentracija ili prijenos mase sastojka u pokretnoj fazi za koje je odziv detektora jednak dvostrukom intenzitetu šuma. Može se izračunati iz izmjerene osjetljivosti (S) i šuma (N): D=2N

s gdje je D granica detekcije izražena ili kao koncentracija ili kao prijenos mase ispitivane tvari u pokretnoj fazi na detektoru. I osjetljivost i granica detekcije moraju biti određeni za istu tvar. ,

4.5. LINEARNO I DINAMIČKO PODRUČJE

±x%

I

!----.----:---:--=---:-1\;-:--:---.----:-------\--.--

L---------------------------------------~--· Linearno

Granica detekcije

područje

Gornja gramca linearnosti

Koncentracija ili prijenos mase sastojka u pokretnoj fazi Slika 5. Linearnost odziva kromatografskog detektora. Podjela na ordinati j e linearna, podjela na apscisi može biti ili linearna ili logaritamska

67

KROMATOGRAFSKO N A Z I V L J E - - - - - - - - - - - --

-

4.5.01. LINEARNO PODRUČJE

4.5.01.1. Linearno područje kromatografskog detektora Linearno područje kromatografskog detektora je raspon koncentracija ili prijenosa mase sastojka u pokretnoj fazi u detektoru u kojem je osjetljivost detektora unutar specificiranih vrijednosti (uobičajeno± 5 %) konstantna.

4.5.01.2. Način prikazivanja li11:earnog područja detektora Najbolji način prikazivanja linearnog područja detektora jest pravac koji pokazuje ovisnost odziva detektora o injektiranoj količini , koncentraciji ili prijenosu mase. Gornja granica linearnosti može se odrediti grafički kao količina, koncentracija ili prijenos mase kod kojih odstupanje prelazi specificiranu vrijednost (±x % u zadanom području na krivulji). Donja granica linearnosti je granića detekcije istog sastojka koja je zasebno određena .

4.5.01.3. Alternativno, linearno područje detektora Prikazuje se kao dijagram ovisnosti površine (visine) kromatografske krivulje (pika) o koncentraciji ili prijenosu mase sastojka u eluatu u detektoru (vidi sliku 6). Ovaj dijagram može biti ili linearan ili log/log. Gornja granica linearnosti je ona koncentracija (prijenos mase) kod koje je odstupanje od idealne linearnosti veće od specificiranog odstupanja(± x % u zadanom području).

linearno područje detektora Numerički se linearno područje detektora može izraziti kao omjer gornje granice linearnosti dobivene iz grafičkog prikaza linearnosti i donje granice detekcije mjerene za isti sastojak. 4.5.01.4.

Numeričko,

4.5.01.5. Prikaz linearnog područja detektora Kada se prikazuje linearno područje detektora ili kao dijagram ili kao numerička vrijednost uvijek treba navesti poredbenu tvar, donju granicu detekcije i specificirano odstupanje.

68

-------------------4.

Pojmovi vezani uz detekciju

4.5.02. DINAMIČKO PODRUČJE

Dinamičko područje

detektora Dinamičko područje detektora je područje koncentracije ili brzine prijenosa mase tvari u kojemu stupnjevita promjena koncentracije ili brzine prijenosa mase proizvodi stupnjevitu promjenu odziva detektora. Slika 6 predstavlja dijagram koji se koristi za određivanje dinamičkog područja detektora.

4.5.02.1.

4.5.02.2. Granice dinamičkog područja Donja granica dinamičkog područja je granica detekcije. Gornja granica je najviša koncentracija kod koje daljnji porast koncentracije (brzine prijenosa mase) još uvijek daje primjetljivi porast odziva detektora, a dinamičko područje je omjer gornje i donje granice. Dinamičko područje veće je od linearnog područja. ·

Dinamičko područje

Granica detekcije Koncentracija ili maseni protok ispitivane tvari u pokretnoj fazi

Slika 6.

Određivanje

linearnog i dinamičkog područja odziva kromatografskog detektora.

Najčešće je

ovakav prikaz na log I log skali

69

KROMATOGRAFSKO N A Z I V L J E - - - - - - - - - - - - - -

izražavanje dinamičkog područja detektora Numerički se dinamičko područje detektora može izraziti kao omjer gornje granice dinamičkog područja dobiveno iz dijagrama i donje granice detekcije mjereno za istu tvar. 4.5.02.3.

Numeričko

4.5.02.4. Prikaz dinamičkog područja detektora Kada se izražava dinamičko područje detektora uvijek mora biti ispitivana tvar i granica detekcije.

70

naznačena

- - - - - - - 5. Posebni pojmovi u ionsko-izmjenjivačkoj kromatografiji

5. POSEBNI POJMOVI U IONSKO-IZMJENJIVAČKOJ

KROMATOGRAFIJI Osnovni pojmovi i definicije obrađeni u prethodnim poglavljima vrijede i u ionsko-izmjenjivačkoj kromatografiji. Sljedeći nazivi i definicije specifični su za ionsko-izmjenjivačku kromatografiju.

5.1. OSNOVNI POJMOVI 5.1.01. IONSKA IZMJENA Proces izmjene iona između otopine i ionskog izmjenjivača.

5.1.02. PROTU/ONI Pokretni i izmjenljivi ioni u ionskom

izmjenjivaču.

5.1.03. NEPOKRETNI IONI Neizmjenljivi ioni u ionskom izmjenjivaču, koji imaju suprotan naboj od pokretnih iona.

5.1.04. IZOTERMA IONSKE IZMJENE Odnos koncentracije protuiona u ionskom izmjenjivaču i u vanjskoj otopini pri određenim uvjetima i pri stalnoj temperaturi. 71

KROMATOGRAFSKO N A Z I V L J E - - - - - - - - - - - - - -

5.1.05. SORPCIJA Vezanje elektrolita ili neelektrolita na ionski ključuju ionsku izmjenu.

izmjenjivač

5.1.06. SORPCIJSKA IZOTERMA Odnos koncentracija vezanih vrsta u ionskom određenim uvjetima i pri stalnoj temperaturi.

izmjenjivaču

mehanizmima koji is-

i vanjskoj otopini pri

5.1.07. IONOGENE SKUPINE--IZMJENLJIVE SKUPINE Fiksne skupine na ionskom izmjenjivaču koje mogu ionizirati ili disocirati na nepokretne ione i pokretne protuione.

5.1.08. KO/ONI (SU/ONI) Pokretne ionske vrste u ionskom 10n.

izmjenjivaču

istoga naboja kao i nepokretni

5.1.09. KATIONSKA IZMJENA Proces izmjene kationa između otopine i kationskog 5.1.10. ANIONSKA IZMJENA Proces izmjene aniona između otopine i anionskog

izmjenjivača.

izmjenjivača.

5.2. POKRETNA FAZA 5.2.01. OTAPALO Naziv korišten u klasičnoj ionskoj izmjeni, a označava pokretnu fazu.

5.2.02. VANJSKA OTOPINA Otopina u kontaktu s ionskim izmjenjivačem, koja sadrži ionizirane vrste prije i poslije izmjene s ionskim izmjenjivačem.

72

- - - - - - - 5. Posebni pojmovi u ionsko-izmjenjivačkoj kromatografiji

5.3. KROMATOGRAFSKI MEDIJ 5.3.01. IONSKI IZMJENJIVAČ Čvrsta ili tekuća, anorganska ili organska tvar, koja sadrži ione izmjenljive s ionima istog naboja iz otopine u kojoj je ionski izmjenjivač netopljiv. Napomena: U slučajevima, kada se koriste tekući ionski izmjenjivači, teško je razlučiti temelji li se separacija na ionskoj izmjeni ili na razdiobi između dviju tekućina. Navedene definicije odnose se na najčešće korištene ionske izmjenjivače.

5.3.01.1. Matrica smole Molekularna mreža ionskog

izmjenjivača

koja nosi izmjenljive skupine.

5.3.01.2. Monofunkcionalni ionski izmjenjivač Ionski izmjenjivač koji sadrži samo jednu vrstu izmjenljivih skupina.

5.3.01.3. Difunkcionalni ionski izmjenjivač Ionski izmjenjivač koji sadrži dvije vrste izmjenljivih skupina.

5.3.01.4. Polifunkcionalni ionski izmjenjivač Ionski izmjenjivač koji sadrži više vrsta izmjenljivih skupina.

5.3.01.5. Makroporozni ionski izmjenjivač Ionski izmjenjivač čije su pore velike u usporedbi s dimenzijama atoma.

5.3.01.6. Ionski izmjenjivač u obliku soli Ionski oblik ionskog izmjenjivača čiji protuion nije ni vodikov niti hidroksidni ion. Kada je protuion jednovalentan, ili je njegova točna valencija nepoznata, koristi se oznaka ili naziv pokretnog iona bez naboja npr. natrijev - oblik ili Na - oblik, tetrametilamonijev - oblik, ortofosfatni - oblik. Kada je prisutan

73

KROMATOGRAFSKO N A Z I V L J E - - - - - - - - - - - - -

jedan od dva ili više mogućih oblika, oksidacijska stanje se može skim brojem npr. FeII - oblik ili Fem - oblik.

označiti

rim-

5.3.01. 7. Redoks polimeri Polimeri koji sadrže funkcionalne skupine koje se mogu reverzibilna reducirati ili oksidirati. Kao sinonim se može koristiti naziv izmjenjivač elektrona.

5.3.01.8. Redoks ionski izmjenjivači Ionski izmjenjivači u kojima je reverzibilni redoks par sorpcijom ili kompleksiranjem uveden kao izmjenljivi protuion. Svojstva su im vrlo slična redoks polimerima. 5.3.02. KATIONSK I IZMJENJIVAČ Ionski izmjenjivač u kojemu je izmjenljivi ion kation. Naziv kationska ionsko izmjenjivačka smola koristi se kadaje riječ o čvrstim organskim polimerima. 5.3.02.1. Kiseli oblik kationskog izmjenjivača Ionski oblik kationskog izmjenjivača, u kojemu je izmjenljivi ion vodikov ion (H-oblik) ili izmjenljiva skupina koja dodatkom protona daje nedisociranu kiselinu. 5.3.03. ANIONSKI IZMJENJIVAČ Ionski izmjenjivač u kojemu je pokretni protuion anion . Naziv anionska ionsko izmjenjivačka smola koristi se kadaje riječ o čvrstim organskim polimerima. 5.3.03.1. Lužnati oblik anionskog izmjenjivača Ionski oblik anionskog izmjenjivača u kojemu je izmjenljiv ion - hidroksidni ion (OH-oblik) ili izmjenljiva skupina koja daje nedisociranu bazu, npr. - NH2 . 5.3.04. IONSKO-IZMJENJIVAČKE MEMBRAN E Tanki list ili ionsko - izmjenjivački film koji se koristi za separaciju iona, kationa (kationska izmjenjivačka membrana) ili aniona (anionska izmjenjivačka membrana). Membrane napravljene samo od ionskog izmjenjivača se nazivaju

74

- - - - - - - 5. Posebni pojmovi u ionsko-izmjenjivačkoj kromatografiji

homogene ionsko - izmjenjivačke membrane. Heterogene ionsko - izmjenjivačke membrane napravljene su od ionsko - izmjenjivačkog materijala vezanog na inertnu podlogu.

5.3.04.1. Propusna selektivnost Naziv se koristi za definiciju prioritetnog propuštanja kroz ionsko - izmjenjivačku membranu.

određenih

ionskih vrsta

5.3.05. MASENI ODNOS BUBRENJA IONSKOG IZMJENJIVAČA U OTAPALU Masa otapala vezana po jedinici mase suhog ionskog izmjenjivača. Uvijek treba navesti otapalo.

5.3.06. VOLUMNI ODNOS BUBRENJA Odnos volumena suhog nabubrenog izmjenjivača prema volumenu suhog izmjenjivača.

5.4. VRIJEDNOSTI KAPACITETA 5.4.01. TEORIJSKI SPECIFIČNI KAPACITET Količina izmjenljive skupine (mmol) po masi (g) suhog ionskog izmjenjivača . Ako nije drukčije određeno, kapacitet se može izraziti kao masa (g) H - oblika kationskog izmjenjivača i CI - oblika anionskog izmjenjivača .

5.4.02. VOLUMNI KAPACITET (Qv) Količina izmjenljive skupine (mmol) po volumenu (cm3) nabubrenog ionskog izmjenjivača. Treba navesti ionski oblik ionskog izmjenjivača i medij.

5.4.03. VOLUMNI KAPACITET PODLOGE (SLOJA) Količina izmjenljive skupine (mmol) po volumenu sloja (cm 3), uz definirane uvjete koje treba navesti (vidi 3.2.06.).

75

KROMATOGRAFSKO N A Z I V L J E - - - - - - - - - - - - - -

5.4.04. RADNI SPECIFIČNI KAPACITET(QA) Ukupna količina iona (mmol) vezanih na masu (g) suhog ionskog kod određenih uvjeta, koje treba navesti.

izmjenjivača,

5.4.05. KAPACITET PROBOJA IONSKOG IZMJENJIVAČA (QB) Radni kapacitet ionskog izmjenjivača, određen propuštanjem otopine, koja sadrži određene ionske ili molekularne vrste, kroz kolonu ionskog izmjenjivača. Kapacitet se, pod definiranim uvjetima, određuje mjerenjem količine ionske ili molekularne vrste vezane na ionski izmjenjivač u trenutku kada se u eluatu detektira prva količina tih iona ili kada koncentracija iona u eluatu postigne unaprijed definiranu vrijednost. Kapacitet proboja može biti izražen kao količina ili masa po masi suhog ionskog izmjenjivača ili po volumenu sloja.

5.5. DIFUZIJA, SELEKTIVNOST I SEPARACIJA 5.5.01. KOEFICIJENT DIFUZIJE U IONSKOM IZMJENJIVAČU ( Dex) Značenje ovog pojma objašnjeno je u poglavljima 3.4.01. i 3.4. 02. 5.5.02. KOEFICIJENT SELEKTIVNOSTI ( kAtW Koeficijent ravnoteže određen primjenom zakona o djelovanju masa na ionsku izmjenu koji je kvantitativni pokazatelj sposobnosti ionskog izmjenjivača da izdvoji jedan od dva iona iz otopine. Ioni uključeni u izmjenu moraju biti označeni u indeksu. U primjeru je prikazana ta izmjena:

Mg2+ - Ca2+ . IzmJena:

kMg/Ca =

76

(Mg] s [ca] s (Mg] M [ca]M

5. Posebni pojmovi u

Izmjena: SO/- -

ionsko-izmjenjivačkoj

kromatografiji

cr (S04] s [c1] §

kso41c1

=

[so 4] M [c1] ~

U navedenim jednadžbama oznaka "S" odnosi se na ionski izmjenjivač (nepokretna faza), a "M" na otopinu (pokretna faza). Za izmjenu protuiona s različitim nabojem, brojčana vrijednost kAJB ovisi o načinu izražavanja koncentracije u ionskom izmjenjivaču i otopini (molalna, molama, molni udjel). Koncentracijske jedinice moraju biti jasno navedene za izmjenu iona različitih naboja.

5.5.03. KORIGIRANI KOEFICIJENT SELEKTIVNOSTI (KAIB

3 )

Računa se kao i koeficijent selektivnosti, osim što se koncentracija u otopini zamjenjuje aktivitetom.

5.5.04. SEPARACIJSKI FAKTOR (FAKTOR RAZDVAJANJA) (aAIW Definicija ovoga pojma ista je kao i definicija u poglavlju 3.7.14.2. U izmjeni pokretnih iona istog naboja, separacijski faktor jednak je koeficijentu selektivnosti (vidi 5.5 .02.), uz uvjet da samo jedna vrsta iona čini analitičku koncentraciju (npr. izmjena K+ i Na+ ), ali se ne odnosi na sustave u kojima nekoliko različitih ionskih vrsta čini analitičku koncentraciju. ·

5.6. KONSTANTE RAZDJELJENJA Konstanta razdjeljenja je omjer koncentracije sastojka u ionskom izmjenjivaču (nepokretna faza) i koncentracije u vanjskoj otopini (pokretna faza). Koncentracija u vanjskoj otopini uvijek se računa po jediničnom volumenu. Ovisno o načinu prikazivanja koncentracije u ionskom izmjenjivaču postoje tri oblika konstante razdjeljenja. U poglavljima 5.6.01. do 5.6.03. mi(IE) i mi(sol) su mase sastojaka u ionskom izmjenjivaču i u vanjskoj otopini, Vs(IE) i Vo(IE) su volumeni nabubrenog i suhog ionskog izmjenjivača, V(sol)je volumen vanjske otopine.

77

KROMATOGRAFSKO N A Z I V L J E - - - - - - - - - - - - - -

5.6.01. KONSTANTA RAZDJELJEN JA (KJ IZRAŽENA KAO MASA PO VOLUMENU Koncentracija u ionskom izmjenjivaču se računa kao masa po volumenu, a odnosi se na nabubreni ionski izmjenjivač . mi(IE) Vs(IE)

Kc=--mi(sol) V( sol)

5.6.02. KONSTANTA RAZDJELJEN JA (Kg) IZRAŽENA KAO MASA PO MASI Koncentracija u ionskom izmjenjivaču računa se kao masa po masi i odnosi se na suhi ionski izmjenjivač . mi(IE)

= Vo(IE)

K g

mi(sol) V( sol)

5.6.03. KONSTANTA RAZDJELJEN JA (Kv) IZRAŽENA KAO VOLUMEN PO VOLUMENU Koncentracija u ionskom izmjenjivaču računa se kao volumen po volumenu i odnosi se na suhi ionski izmjenjivač Vi(IE)

_ Vo(IE) K v-

mi(sol) V( sol)

Ako je gustoća sloja (podloge) jednaka p, izražena kao masa suhog po volumenu sloja, slijedi daje Kv=Kgp

78

izmjenjivača

- - - - - - - - - - - 6. Posebni pojmovi u kromatografiji isključenjem

6. POSEBNI POJMOVI U KROMATOGRAFIJI ISKLJUČENJEM A

B

c

D

Unos uzorka Granica isključenja

~

Vo

-r-"A

~ ~

Q)

~

I

•

8 MWs . 2 ·- ·2--------;()'

~ '3

"0

o o.. o

~

.::t:

~

o 8 _.

MWc

OJ)

/MWn

Q)

Q) >(.)

.::;

-

= - ~ ----------r---------------

- "O

~

0

"'"'

C

I I

_t ___ ~---------J----------------T----------SelektiVnO propuštanje

Potpuno propuštanje

Volumen (vrijeme) zadržavanja

Slika 7. Karakteristike zadržavanja u kromatografiji

isključenjem

79

KROMATOGRAFSKO N A Z I V L J E - - - - - - - - - - - - - -

Osim izraza i definicija korištenih općenito u kromatografiji, postoje brojni izrazi koji se pojavljuju u kromatografiji isključenjem. Štoviše, zbog različite prirode kromatografskog odvajanja neki opći kromatografski izrazi imaju ovdje drukčije značenje. Objašnjen je nekih izraza je uz sliku 7. Analizira se standardna smjesa (gornji dio slike), te se grafički prikazuje ovisnost vremena zadržavanja o logaritmu odgovarajućih molekulskih masa. Krivulja (pik) A odgovara sastojku koji se ne zadržava, jer su njegove molekule veće od najvećih pora čestica gela (potpuno isključenje); pik D odgovara sastojku čije su molekule manje od najmanjih pora čestica gela (potpuno propuštanje). U daljnjem tekstu navedeni su samo kromatografski izrazi. Za raspravu izraza molekulskih masa izračunatih iz kromatografskih podataka treba pogledati specijaliziranu nomenklaturu [15-18].

6.1. KOLONA 6.1.01. MEĐUČESTIČNI VOLUME N KOLONE (Vo) To je volumen pokretne faze u prostoru između čestica gela. Naziva se i prostorni volumen kolone.

među­

U kromatografiji isključenjem, međučestični volumen kolone jednak je volumenu zadržavanja nezadržanog sastojka, ali nije jednak ukupnom volumenu pokretne faze (Vi; vidi' 6.1.03.). Razlog za ovo je što su u praksi molekule pokretne faze uvijek manje od najmanjih pora punila kolone. Zato će one ulaziti u sve dostupne pore u punilu i izlaziti posljednje. Nasuprot tome, u općoj tekućinskoj kromatografiji zadržani volumen pokretne faze (vidi 3.7.03.) i volumen zadržavanja nezadržanog sastojka gotovo su jednaki.

6.1.02. UNUTARČESTIČNI VOLUME N KOLONE (VJ To je volumen pokretne faze unutar pora čestica gela. Zove se još unutarprostorni volumen kolone ili volumen nepokretne pokretne faze.

80

- - - - - - - - - - - 6. Posebni pojmovi u kromatografiji

isključenjem

Vrijeme zadržavanja koje odgovara Vjje fj: V:

{·=-I I

F

c

6.1.03. UKUPNI VOLUMEN POKRETNE FAZE U KOLONI (VJ To je zbroj međučestičnog i unutarčestičnog volumena:

U definiciji Vi zanemaren je dodatni volumen kolone (Vext; vidi 3.2.13.). Ako nije zanemariv on mora biti također dodan:

6.2. PARAMETRI ZADRŽAVANJ A 6.2.01. VOLUMEN (VRIJEME) ZADRŽAVANJA NEZADRŽANOG SPOJA (Vo, to)

To je volumen zadržavanja sastojka uzorka čije su molekule veće od najvećih pora čestica gela. One će se prve eluirati s kolone. Odgovarajuće vrijeme zadržavanja je to:

Zanemarujući

dodatni volumen kolone, Vo je jednak kolone (vidi 6.1.01.).

međučestičnom

volumenu

81

KROMATOGRAFSKO NAZIVLJE -

-

-

-

-

---------

6.2.02. VOLUMEN (VRIJEME) ZADRŽAVAN JA (VRt tR) To je volumen (vrijeme) zadržavanja sastojka uzorka čije su molekule manje od najvećih pora čestica gela, ali su veće od najmanjih pora. Odgovarajuće vrijeme zadržavanja je lR:

6.2.03. PRILAGOĐENI VOLUMEN(V RIJEME) ZADRŽAVAN JA (VR', IRJ To je ukupni volumen zadržavanja umanjen za volumen zadržavanja nezadržanog sastojka.

Odgovarajuće vrijeme zadržavanja je tR':

6.2.04. UKUPNI VOLUMEN (VRIJEME) POKRETNE FAZE (Vi:, tt) To je volumen (vrijeme) zadržavanja sastojka uzorka čije su molekule manje od najmanjih pora čestica gela. Odgovarajuće vrijeme zadržavanja je t(

6.2.05. FAKTOR ZADRŽAVAN JA (keJ To je omjer prilagođenog volumena (vremena) zadržavanja i volumena (vremena) zadržavanja nezadržanog sastojka:

Naziva se i faktor kapaciteta, ali predloženi izraz bolje definira njegovo realno značenje (vidi 3.7.12.).

82

- - - - - - - - - - - 6. Posebni pojmovi u kromatografiji

isključenjem

6.2.06. KONSTANTA RAZDJELJENJA U KROMATOGRAFIJI ISKLJUČENJEM (Ko) To je dio unutarčestičnog volumena (volumena pora) u koji mogu difundirati molekule određenog sastojka uzorka.

Za nezadržani spoj, VR=Vo pa je Ko=O. S druge strane za spoj čije su molekule manje od najmanjih pora, VR=Vi pa je Ko=l. Drugim riječima, vrijednosti za Ko se kreću između nule i jedinice. U kromatografiji isključenjem odnos Ko i volumena zadržavanja sastojka uzorka te među- i unutarčestičnog volumena kolone (Vo i Vi) jednak je odnosu u općoj tekućinskoj kromatografiji (vidi 3.9.01.):

6.3. IZRAZI DJELOTVORNOSTI 6.3.01. RAZLUČIVANJE KROMATOGRAFSKIH KRIVULJA (PIKOVA) (R112) Ovaj izraz de.finiran je

identično

izrazu 3.10.01.:

Ovdje se VR1 i VR2 odnose na kromatografske krivulje (pikove) koje odgovaraju spojevima s molekulskim masama M1 i M2; po definiciji M2>M1 . U kromatografiji isključenjem, velike molekule eluiraju ranije i zbog toga je VR1 > VR2 · Zbog

uvođenja

novog izraza za

specifično razlučivanje

(vidi 6.3 .02 .), oznaka

Ri12 predložena je za razlučivanje kromatografskih krivulja (pikova) u kromato-

grafiji

isključenjem.

83

KROMATOGRAFSKO N A Z I V L J E - - - - - - - - - - - - - -

6.3.02. SPECIFIČNO RAZLUČIVANJE (Rsp) To je razlučivanje kromatografskih krivulja (pikova) koje uzima u obzir molekulske mase dvaju poredbenih spojeva.

Ispitivani spojevi korišteni za određivanje specifičnog razlučivanja moraju imati usku raspodjelu molekulskih masa (molekulska uniformnost) (omjer masenog i brojčanog prosjeka molekulskih masa mora biti jednak ili manji od 1.1), a njihove molekulske mase moraju se razlikovati 1O puta.

Napomena: U nekim nomenklaturama, specifično razlučivanje označava se oznakom Rs. Zbog mogućeg podudaranja s općim izrazom razlučivanja (vidi 3.10.01.) ovdje se predlaže oznaka Rsp·

6.3.03. BROJ TAVANA (ODSJEČAKA) I VISINA TAVANA (N, H) Definicije ovih izraza su

identične

onima pod 3.10.03. i 3.10.05.

6.3.04. BROJ EFEKTIVNIH TAVANA I VISINA EFEKTIVNIH TAVANA (Nerr, HerrJ Definicije ovih izraza identične su onima pod 3 .10.04. i 3 .10.06., osim što se u računanju koris.ti volumen zadržavanja nezadržanog sastojka (Vo: vidi 6.2 .01.):

N,ff

N,ff

r r

=16[VRw~Vo =5.54{VRw~Vo

=16['Rw~to =5.545['Rw~lo L

Heff = - Neff

6.3.05. REDUCIRANA VISINA TAVANA (h) Definicije izraza

84

identične

onim pod 3.10.07.

r

r

- - - 7. Posebni pojmovi u fluidnoj kromatografiji pri superkritičnim uvjetima

7. POSEBNI POJMOVI U FLUIDNOJ KROMATOGRAFIJI PRI SUPERKRITIČNIM UVJETIMA Istraživači

koji se bave fluidnom kromatografijom pri superkritičnim uvjetima uvode u literaturu brojne nove pojmove, koji su općenito prihvaćeni. Ovi novi pojmovi opisani su u ovom poglavlju i prihvaćeni kao općenito nazivlje za ovu vrstu kromatografije.

7.1. OSNOVNI POJMOVI 7.1.01. KRITIČNA TEMPERATURA (TJ Najviša temperatura kod koje se plin uz porast tlaka može prevesti u tekućinu .

7.1.02. KRITIČNI TLAK (pJ Najniži tlak koji omogućava ukapljenje tvari kod njezine kritične temperature. Iznad kritičnog tlaka porast temperature neće omogućiti fluidu da isparava i dovede do dvofaznog sustava.

7.1.03. KRITIČNA TOČKA temperatura (Te) i tlak (pc) iznad kojih se plin ne može ukapljiti.

Karakteristična

85

KROMATOGRAFSKO N A Z I V L J E - - - - - - - - - - - - - -

7.1.04. FLUID PRI SUPERKRITIČNIM UVJETIMA Fluid pri superkritičnim uvjetima predstavlja stanje spoja, smjese ili elementa iznad njegovog kritičnog tlaka (pe) i kritične temperature (Te) .

7.1.05. REDUCIRAN A TEMPERATU RA (Tr) Omjer temperature (1) u sustavu i kritične temperature (Te). T'.

r

=I_ T, e

7.1.06. REDUCIRAN I TLAK (Pr) Omjer tlaka (p) u sustavu i kritičnog tlaka (pe). Pr

_ _.!!_

-

Pe

7.2. POKRETN A FAZA Pokretna faza je definirana u poglavlju 1.1.06.

7.2.01. IZLAZNI TLAK (po) Definicija za izlazni tlak nalazi se u poglavlju 3.6.02.2. Međutim za razliku od plinske i tekućinske kromatografije, izlazni tlak u fluidnoj kromatografiji pri superkritičnim uvjetima, mora se održavati iznad tlaka okoline pomoću granič­ nika protoka ili regulatora povratnog tlaka.

7.2.02. PAD TLAKA UZDUŽ KOLONE (f:..p) Definicija za pad tlaka uzduž kolone je u poglavlju 3 .6.02.3 .

86

- - - 7. Posebni pojmovi u fluidnoj kromatografiji pri superkritičnim uvjetima

7.2.03. PROTOK VOLUMENA POKRETNE FAZE Protok volumena pokretne faze definiran je u poglavlju 3.6.04. U fluidnoj kromatografiji pri superkritičnim uvjetima on uglavnom predstavlja brzinu kojom sustav crpki dovodi pokretnu fazu.

7.2.04. PROTOK CJELOKUPNE POKRETNE FAZE Protok cjelokupne pokretne faze je brzina ukupnog protoka kroz kolonu. Uglavnom se određuje mjerenjem protoka plina (ili protoka tekućine) na izlasku pokretne faze izvan sustava u uvjetima okoline. Ako pokretna faza sadrži tekući modifikator potrebno je unijeti odgovarajuću korekciju.

7.2.05. SASTAV POKRETNE FAZE To je sastav pokretne faze koja se unosi na kolonu. On mora biti opisan na takav način da može biti ponovljivu različitim laboratorijima, a može biti izražen kao maseni, volumni i molni udjel. U svakom slučaju tlak i temperatura moraju biti definirani. Ako se pojedini sastojci pokretne faze unose odvojeno, protok pojedinog sastojka mora biti definiran. Gotove smjese eluensa koje se češće upotrebljavaju mogu biti definirane prema njihovom masenom sastavu, kako ih označava i proizvođač. Međutim , sastav smjese pokretne faze može ovisiti o relativnoj hlapljivosti sastojaka i može se mijenjati kao funkcija volumena ubrizgavajuće crpke i vremena.

7.2. 06. MODIFIKATORI POKRETNE FAZE Modifikatori pokretne faze su najčešće organski spojevi kao npr. metanol ili acetonitril, dodani u superkritični fluid koji se koristi kao pokretna faza da bi se promijenila svojstva eluiranja.

7.3.

UREĐAJI

Većina

dijelova opreme u fluidnoj kromatografiji pri superkritičnim uvjetima i za tekućinsku i plinsku kromatografiju, a definirana je u poglavlju 2.1. Uređaji u kolonskoj kromatografzji. zajednička je

87

KROMATOGRAFSKO N A Z I V L J E - - - - - - - - - - - - - -

7.3.01. GRANIČNIK PROTOKA To je uređaj koji ograničava protok pokretne faze na izlasku iz kolone, a koristi se za održavanje tlaka u kromatografskoj koloni. 7.3.02. KAPILARN I GRANIČNIK To je kapilarna cijev koja može biti sužena ili stisnuta tako da može nadzirati sveukupni protok. Tlak kolone nadzire se crpkom podešavanjem protoka. 7.3.03. POROZNI GRANIČNIK To je porozna pločica smještena na kraju kolone otvorenog tipa koja djeluje kao graničnik protoka. Ponekad se označava kako cjeloviti porozni graničnik.

7.3.04. REGULAT OR POVRATNO G TLAKA To je uređaj koji se nalazi iza kolone, a koristi se za podešavanje tlaka u koloni pomoću tlakom podesive dijafragme ili nadziranog pipca (slavine) tako da se izlazni tlak kolone održava neovisno o protoku pokretne faze iz crpke.

7.3. 05. INJEKTOR Injektor je definiran u poglavlju 2.1.02. Najčešći oblik u fluidnoj kromatografiji pri superkritičnim uvjetima je premosni injektor (vidi 2.1.02.2.). U kapilarnoj fluidnoj kromatografiji pri superkritičnim uvjetima često se koristi vremenski podesivi injektor.

7.3.06. PODESIVI INJEKTOR Podesivi injektor je oblik premosnog injektora koji se okretanjem ventila može podesiti tako da samo dio sadržaja uzorka iz petlje može ući na kolonu. 7.3.07. VISOKOTLAČNA PROTOČNA ĆELIJA To je protočna ćelija (najčešće spektroskopska) oblikovana za rad kod visokih tlakova tako da uzorak ostaje otopljenu pokretnoj fazi tijekom detekcije.

88

- - - 7. Posebni pojmovi u fluidnoj kromatografiji pri superkritičnim uvjetima

7.4. KROMATOGRAFSKI MEDIJ Razdvajanje u fluidnoj kromatografiji pri superkritičnim uvjetima odvija se u kapilarnim ili punjenim kolonama koje su slične onima koje se koriste u plinskoj ili tekućinskoj kromatografiji (vidi poglavlje 3.2.). Nepokretne faze su obično kemijski vezane na nosač. Faze koje nisu kemijski vezane najčešće su neprikladne kao nepokretne faze jer mogu biti topljive u pokretnoj fazi.

7.5. POJMOVI VEZANI UZ KROMATOGRAFSKI PROCES 7.5.01. IZOBARNO RAZDVAJANJE Izobarno razdvajanje je kromatografsko razdvajanje koje se provodi u uvjetima stalnog ulaznog i izlaznog tlaka. 7.5.02.RAZDVAJANJE PRI STALNOJ GUSTOĆI POKRETNE FAZE To je kromatografsko razdvajanje koje se provodi u uvjetima stalne gustoće . Temperatura i tlak se mogu mijenjati tijekom analize (izvorno se koristio pojam "isoconjertic" razdvajanje, koji se ne preporučuje) .

7.5. 03. PROGRAMIRANO ISPIRANJE Programiran,o ispiranje je postupak u kojem se uvjeti razdvajanja programirano mijenjaju. Suprotno od plinske ili tekućinske kromatografije mogu se programirati i tlak i temperatura. Pojam gradijentna ispiranje treba se ograničiti na promjene sastava pokretne faze s vremenom (vidi 1.6.04.). 7.5.04. ISPIRANJE UZ PROGRAMIRANJE GUSTOĆE Ispiranje uz programiranje gustoće jest razdvajanje koje se provodi uz programiranje tlaka i/ili temperature, tako da se gustoća pokretne faze mijenja tijekom razdvajanja s vremenom, na prethodno određeni način.

89

KROMATOGRAFSKO N A Z I V L J E - - - - - - - - - - - - - -

7.5.05. ISPIRANJE UZ PROGRAMIRANJ E TLAKA Ispiranje uz programiranje tlaka je razdvajanje koje se provodi uz programirani porast tlaka s vremenom. 7. 5. 06. ISPIRANJE UZ PROGRAMIRANJ E TLAKA/TEMPERA TURE Ispiranje uz programiranje tlaka/temperature je razdvajanje koje se provodi uz istovremeno programiranje promjene i tlaka i temperature. Temperatura može rasti ili padati ovisno o uvjetima programiranja.

90

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Prilozi

PRILOZI ENGLESKO-HRVATSKI RJEČNIK POJMOVA Engleski naziv

Hrvatski naziv

Poglavlje

A Active solid Adjusted retention time

Aktivna

čvrsta

Prilagođeno

tvar vrijeme

zadržavanja Adjusted retention volume Adsorption chromatography Ambient pressure Ambient temperature An ion-exchange Anion-exchange membrane Anion-exchanger - basic form Anion-exchange resin Anticircular development Application point (line) Ascending elution ( development)

Prilagođeni

volumen

zadržavanja Adsorpcijska kromatografija Tlak okoline Temperatura okoline Anionska izmjena

3.1.01. 3.7.07.; (EC*) 6.2 .03 .' 3.7.07.; (EC) 6.2.03 . 1.5 .01. 3.6.02.2. 3.5.01. (IEC**) 5.1. l O.

Anionsko-izmjenjivačka

membrana Anionski izmjenjivač - lužnati oblik

(IEC) 5.3.04. (IEC) 5.3.03 . 5.3.03.1.

Anionsko-izmjenjivačka

smola Protukružno razvijanje Točka (linija) nanošenja uzorka Uzlazno ispiranje (razvijanje)

(IEC) 5.3 .03. (Pc***) 2.2.02.6.

Regulator povratnog tlaka Vrpca

7.3.04. 1.1.13.

(PC) 3.3 .03 . (PC) 2.2.02.2.

B Back-pressure regulator Band • EC •• IEC *** PC

- Exclusion chromatography - Kromatografija isključenjem - Ion-exchange chromatography- Ionsko-izmjenjivačka kromatografija - Planar chromatography- Plošna kromatografija

91

KROMA TOGRAFSKO NAZIVLJE

3.3.05 . (IEC) 5.6.03 . 3.2.06.

Bifunctional ion exchanger

Osnovica (osnovna linija) Gustoća sloja (podloge) Volumen sloja (podloge) Volumni kapacitet sloja (podloge) Difukcionalni ionski izmjenjivač

Binder Bonded phase Break-through capacity Bypass injector

Vezivo Vezana faza Kapacitet proboja P,remosni injektor

(IEC) 5.3.01.3. (PC) 3.1 .04 . 1.1.05 .1. (IEC) 5 .4.05. 2.1 .02.2.

Baseline Bed density Bed volume Bed volume capacity

(IEC) 5.4.03 .

c Capacity - bed-volume - break-through - practical specific - theoretical specific - volume Capacity factor

Kapacitet - volumni, sloja (podloge) - proboja - radni specifični - teorijski specifični - volumni Faktor kapaciteta

Capacity ratio Capillary column - open-tubular - packed Capillary restrictor Carrier gas - velocities Cation exchange Cation-exchange membrane

Omjer kapaciteta Kapilarna kolona - otvorenog tipa - punjena Kapilarni graničnik Plin nosilac - brzine Kationska izmjena

Cation exchanger - acid form Chamber saturation Chromatogram - differential - integral Chromatograph Chromatographic bed

92

(IEC) 5.4.03 . 5.4.05. 5.4.04 . 5.4.01. 5.4.02. 3.7.12.; (EC) 6.2.05. 3.7.12. 3.2.04. 3.2.03. 3.2.04. 7.3.02 . 1.1.06. 3.6.05.2. (IEC) 5.1.09.

Kationsko-izmjenjivačka

membrana Kationski izmjenjivač - kiseli oblik Zasićenje komore Kromatogram - diferencijalni - integralni Kromatograf Kromatografska podloga (sloj)

(IEC) 5.3.04. (IEC) 5.3.02. 5.3.02.1. (PC) 2.2.02.7. 1.1.02. 3.3.01. 3.3 .02 . 1.1.04. 1.1.05.

Prilozi

Chromatography - adsorption - affinity - column - displacement - elution - exclusion - fronta) - gas - gas-liquid - gas-solid - gel-permeation - ton - ion-exchange - ion-exclusion - isothermal - liquid - liquid-liquid - liquid-solid - normal-phase - open-bed - paper - partition - planar - programmed-flow - programmedtemperature - pyrolysis-gas - reaction - reversed-phase - supercritical-fluid - thin-layer - two-dimensional Circular elution (development) Co-ions Column - capillary

Kromatografija - adsorpcijska - afinitetna - kolonska - istisnućem . . . - 1sp1ranjem - isključenjem - frontalna - plinska - plinsko-tekućinska - plinsko-čvrsta - gel-propusna - ionska - ionsko-izmjenjivačka - isključenjem iona - izotermna - tekućinska - tekućinsko-tekućinska - tekućinsko-čvrsta - normalnih faza - otvorene podloge - papirna - razdjelna - plošna - uz programiranje protoka - uz programiranje temperature - pirolitičko-plinska - reakcijska - obrnutih faza - fluidna pri superkritičnim uvjetima - tankoslojna - dvodimenzionalna Kružno ispiranje (razvijanje) Koioni (suioni) Kolona - kapilarna

1.1.01. 1.5 .01. 1.5.05 . 1.3.01. 1.2.02 . 1.2.03. 1.5.04. 1.2.01. 1.1.06.; 1.4.02. 1.4.01. 1.4.01. 1.5.04. 1.5.03 . 1.5.03. 1.5 .04. 1.6.07. 1.1.06. ; 1.4.03. 1.4.0 I. 1.4.01. 1.6.02. 1.3 .02. 1.3.02. 1.5 .02 . 1.3 .02. 1.6.09.

1.6.08 . 1.6.11.1. 1.6.11. 1.6.01. 1.4.04. 1.3.02. 1.6.06. (PC) 2.2.02.5. (IEC) 5 .1.08. 3.2. 3.2.04.

93

KROMATOGRAFSKO N A Z I V L J E - - - - - - - - - - - - -

- diameter - interparticle porosity - interparticle volume

- površina poprečnog presjeka - promjer - međučestična poroznost - međučestični volumen

- interstitial fraction - interstitial volume

- međuprostorni udjel - međuprostorni volumen

- cross-sectional area

- intraparticle volume - intrastitial volume - length - open-tubular - packed - radius - temperature - void volume - volume Column oven Compression correction factor (Compressibility) Concentration-sensitive detectors Corrected gas hold-up volume (time) Corrected retention volume (time) Corrected selectivity coefficient Counter-ions Critical point Critical pressure Critical temperature

- unutarčestični volumen - unutarprostorni volumen - duljina - otvorenog tipa - punjena - polumjer - temperatura - prazni volumen - volumen Uređaj za grijanje kolone Korekcijski faktor stlačivosti

Detektori osjetljivi na koncentraciju Korigirani zadržani volumen (vrijeme) plina Korigirani volumen (vrijeme) zadržavanja Korigirani koeficijent selektivnosti Izmjenljivi ioni (protuioni) Kritična točka Kritični

tlak Kritična temperatura

3.2.10. 3.2.07. 3.2.12. 3.2.11.; (EC) 6.1.01. 3.2.12. 3.2.11.; (EC) 6.1.01. (EC) 6.1.02 . (EC) 6.1.02. 3.2.02 . 3.2.03. 3.2.02. 3.2.08. 2.1.03. 3.2.11. 3.2.05. 2.1.03 . 3.6.03 . 4.1.02 .1. 3.7.04. 3.7.08. (IEC) 5.5.03. (IEC) 5.1 .02. 7.1.03. 7.1.02. 7.1.01.

D Dead volume Density-programmed elution Densitometer

94

Mrtvi volumen Ispiranje uz programiranje

3.2.13.1.

gustoće

7.5.04. (PC) 2.2.04.

Denzitometar

Prilozi

Derivatisation - post-column - pre-column Descending elution ( development) Detector - concentration sensitive - differential - dynamic range - integral - linearity plot - linear range - mass-sensitive - minimum detectability - relative response factor - selective - sensitivity - specific - universal Develop Developing chamber Development (PC) - anticircular - ascending - circular - descending - horizonta! - radial - saturated - unsaturated Differential chromatogram Diffusion Diffusion coefficient - in ion exchanger - in mobile phase - in stationary phase Diffusion velocity Dimbat-Porter-Stross sensitivity Direct injector

Derivacija - poslijekolonska - prijekolonska Silazno ispiranje (razvijanje) Detektor - osjetljiv na koncentraciju - diferencijalni - dinamičko područje - integralni - prikaz linearnosti - linearno područje - osjetljiv na masu - granica detekcije - faktor relativnog odziva - selektivni - osjetljivost - specifični - univerzalni Razvijati Komora za razvijanje Razvijanje - protukružno - uzlazno - kružno - silazno - horizontalno - kružno - zasićeno - nezasićena Diferencijalni kromatogram Difuzija Koeficijent difuzije - u ionskom izmjenjivaču - u pokretnoj fazi - u nepokretnoj fazi Brzina difuzije Dimbat-Porter-Strossova osjetljivost Izravni injektor

1.6.11.2. 1.6.11.2. (PC) 2.2.02.4. 2.1.05 . 4.1.02.1. 4.1.0 I. I. 4.5.02. 4.1.01.2. 4.5.01.2 . 4.5.01. 4.1.02.2. 4.4. 4.2.02. 4.1.03 .2. 4.2.01. 4.1.03.3. 4.1.03.1. (PC) 1.1.07. (PC) 2.2.02. 2.2 .02.6 . 2.2.02.2. 2.2.05 .5. 2.2 .02.4 . 2.2 .02.3. 2.2.02.5 . 2.2.02 .7. 2.2.02.8 . 3.3.01. 3.4. (IEC) 5.5.01. 3.4.03. 3 .4.02. 3.4.04. 4.2.01 .2. 2.1.02.1.

95

KROMA TOGRAFSKO NAZIVLJE

Displacement chromatography Displacer Distribution constants Dri ft Dynamic range (of detector)

Kromatografija

istisnućem

1.2.02. 1.2.02. 3.9.; (IEC) 5.6 .; (EC) 6.2.06 . 4.3.02. 4.5.02.

Tvar za istiskivanje Konstante razdjeljenja Pomak Dinamičko područje

(detektora)

E Effective plate height

Visina efektivnog tavana (odsječka)

Effective plate number

Broj efektivnih tavana

Effluent Electron exchanger Elute Eluent Elution - anticircular - ascending - chamber - descending - horizonta! - radial, circular - unsaturated Elution chromatography Equilibration Exclusion chromatography

Eluat

(odsječaka) Izmjenjivač elektrona Ispirati ( eluirati) Eluens Ispiranje ( eluiranje) - protukružno - uzlazno - komora za razvijanje - silazno - horizontalno - kružno - u nezasićenim uvjetima Kromatografija ispiranjem Uravnoteženje Kromatografija isključenjem

Extemal solution Extemal standard Extracolumn volume

Vanjska otopina Vanjski standard Dodatni volumen kolone

3.10.06.; (EC) 6.3 .04. 3.10.04.; (EC) 6.3.04. 1.1.08. (IEC) 5.3.01.7. 1.1.07. 1.1.06. 2.2.02.6. 2.2.02.2. 2.2.02 . 2.2 .02.4. 2.2.02.3. 2.2.02.5 . 2.2.02.8 . 1.2.03. (PC) 2.2.02.9. 1.5 .04. (IEC) 5.2.02. 3.3.12. 3.2.13.

F Film thickness (of the liquid phase) Fina! isothermal period

Debljina filma Konačno

razdoblje

96

(tekuće

faze)

3.2.14.

izotermno 3.5.04.5.

Prilozi

Fina! isothermal temperature Fina! temperature Fixed ions Flash vaporizer Flow programming Flow-rates Flow-resistance parameter Flow restrictor Fraction collector Frit restrictor Fronta! chromatography Fronting

Konačna izotermna temperatura Konačna temperatura Nepokretni ioni

Isparivač

Programiranje protoka Protoci Parametar otpora protoku Graničnik protoka Sakupljač frakcija Porozni graničnik Frontalna kromatografija

3.5.04.5 . 3.5.04.4. (IEC) 5.1.03. 2.1.02.4. 1.6.09. 3.6.04. 3.2.19. 7.3 .01. 2.1.04 . 7.3.03. 1.2.01.

Početno razvlačenje

(pružanje)

3.3.09.

Plinska kromatograftja Zadržano vrijeme plina Zadržani volumen plina - korigirani

1.4.02. 3.7.03. 3.7.03. 3.7.04.

G Gas chromatography Gas hold-up time Gas hold-up volume - corrected Gas-liquid chromatography Gas phase Gas sampling valve Gas-solid chromatography Gel-permeation chromatography Gradient elution Gradient layer

Plinsko-tekućinska

kromatografija Plinska faza Ventil za plinovite uzorke PI insko-čvrsta kromatografija Gel-propusna kromatografija Gradijentno ispiranje Gradijentni sloj

1.4.01. 1.1.06. 2.1.02.7 . 1.4.01. 1.5.04. 1.6.04. 3.1.05.

H Height equivalent to one effective plate

Visina ekvivalentna efektivnom tavanu (odsječku)

Height equivalent to one theoretical plate Heterogeneous ionexchange membrane

Visina ekvivalentna teorijskom tavanu

3.10.06.; (EC) 6.3.04.

(odsječku)

3.10.05.; (EC) 6.3.03.

Heterogena ionskoizmjenjivačka membrana

(IEC) 5.3.04.

97

KROMATOGRAFSK O NAZIVLJE - - - - - - - - - - - - -

High-performance - liquid chromatography

- thin-layer chromatography High-pressure flow cell Hold-up time Hold-up volume - corrected Homogeneous ion-exchange membrane Horizonta) elution ( development)

- tekućinska kromatografija visoke djelotvornosti - tankoslojna kromatografija visoke djelotvornosti Visokotlačna protočna ćelija

Zadržano vrijeme Zadržani volumen - korigirani Homogena ionskoizmjenjivačka membrana Horizontalno ispiranje (razvijanje)

1.4.03.

1.4.03 . 7.3.07. 3.7.03 . 3.7.03. 3.7.04. (IEC) 5.3.04. (PC) 2.2.02.3.

I Immobilized phase Impregnation Initial isothermal period Initial isothermal temperature Initial temperature Injection temperature Injector - bypass - direct - flash vaporizer - on-column - programmedtemperature vaporizer - split - timed - valve Inlet pressure Integral chromatogram Integral detector Interna) standard

98

!mobilizirana faza Impregnacija Početno izotermno razdoblje Početna izotermna temperatura Početna temperatura Temperatura injektiranja Injektor (uređaj za unošenje uzorka) - premosni - 1zravm - isparivač - kolonski - isparivač s program1ranJem temperature - za djelomično unošenje uzorka - vremenski podesivi - ventil Ulazni tlak Integralni kromatogram Integralni detektor Unutarnji standard

1.1.05.2. (PC) 3.1.06. 3.5.04.1. 3.5.04.1. 3.5.04.1. 3.5.02. 2.1.02. 2.1.02.2 . 2.1.02.1. 2.1.02.4. 2.1.02.3.

2.1.02.6 . 2.1 .02.5 . 7.3.06 . 2.1.02.2 . 3.6.02.1. 3.3.02. 4.1.01.2 . 3.3.11.

Prilozi

Interparticle porosity Interparticle volume

Međučestična

Interstitial fraction Interstitial volume

Međuprostomi odsječak

Intraparticle volume Intrastitial volume Ion chromatography Ion-exchange chromatography Ion exchange - isotherm Ion-exchange membrane

Unutarčestični volumen Unutarprostorni volumen Ionska kromatografija

Ion exchanger - anion - bifunctional - cation - macroporous - monofunctional - polyfunctional - redox - salt form Ion-exclusion chromatography Ionogenic group Isobaric sepa'ration Isocratic analysis Isopycnic separation Isothermal chromatography Isothermal period - fina] - initial - mid-analysis

Međučestični

poroznost volumen

Međuprostomi

volumen

3.2.12. 3 .2.11.; (EC) 6.1.01. 3.2.12. 3.2.11.; (EC) 6.1.01. (EC) 6.1.02. (EC) 6.1.02. 1.5.03.

Ionsko-izmjenjivačka

kromatografija Ionska izmjena - izoterma

1.5.03. (IEC) 5.1.01. (IEC) 5.1.04.

Ionsko-izmjenjivačka

membrana Ionski izmjenjivač - anionski - difunkcionalni - kationski - makroporozni - monofunkcionalni - polifunkcionalni - redoks - u obliku soli Kromatografija isključenjem iona Izmjenljiva skupina, ionogena skupina Izobarno razdvajanje Izokratna analiza Razdvajanje pri stalnoj gustoći pokretne faze Izotermna kromatografija Izotermno razdoblje - konačno - početno - u sredini analize

(IEC) 5.3.04. (IEC) 5.3.01. 5.3.03. 5.3 .01.3 . 5.3.02. 5.3.01.5. 5.3.01.2. 5.3.01.4. 5.3.01.8. 5.3.01.6.

3.5.04.5. 3.5.04.1. 3.5.04.3.

Kovatsev indeks zadržavanja

3.7.15.

1.5.04. 5.1.07. 7.5.01. 1.6.03. 7.5.02. 1.6.07.

K Kovats Retention Index

99

KROMATOGRAFSKO N A Z I V L J E - - - - - - - - - - - --

L Linearity plot (of detector) Linear range (of detector) Linear retention index Liquid chromatography Liquid-liquid chromatography Liquid phase - film thickness - loading - mass (weight) - volume Liquid-solid chromatography Liquid stationary phase

Prikaz 1inearnosti (odziva detektora) Linearno područje (detektora) Linearni indeks zadržavanja Tekućinska kromatografija

4.5 .01.2. 4.5.01. 3.7.15 . 1.4.03 .

Tekućinsko-tekućinska

kromatografija Tekuća faza - debljina filma - punjenje - masa (težina) -volumen

1.4.01. 1.1.05 . 3.2.14 . 3.1.10. 3.2.16. 3.2.15 .

Tekućinsko-čvrsta

kromatografija nepokretna faza

Tekuća

1.4.01. 1.1.05.

M Macroporous ion exchanger

Makroporozni ionski izmjenjivač

Marker Mass distribution ratio Mass-flow sensitive detector Mid-analysis isothermal period Mid-analysis isothermal temperature Minimum detectability Mobile phase - compression correction factor - distance - flow-rates - front - modifier - reduced velocity - velocities

100

Obilježivač (marker) Omjer razdjeljenja mase Detektor osjetljiv na prijenos mase Izotermno razdoblje u sredini analize Izotermna temperatura u sredini analize Granica detekcije Pokretna faza - korekcijski faktor

stlačivosti

- udaljenost - protoci - fronta - modifikator - reducirana brzina - brzine

5.3.01.5 . 3.3 .13 . 3.7.12. 4.1.02.2. 3.5.04.3 . 3.5 .04.3 . 4.4 . 1.1.06. 3.6.03 . (PC) 3.8.02. 3.6.04 . (PC) 3.8.01. 7.2 .06. 3.6.05.3 . 3.6.05 .1.; 3.6.05.2 .

-

Prilozi

- viscosity Modified active solid

- viskoznost Modificirana aktivna tvar

Monofunctional ion exchanger Multi-dimensional chromatography Multiple programming

Monofunkcionalni ionski

čvrsta

3.6.01. 3.1.02.

izmjenjivač

5.3.01.2.

Višedimenzionalna kromatografija Višestruko programiranje

1.6.06. 3.5.04.2.

N No ise Normal-phase chromatography Number of effective plates

Cisti volumen (vrijeme) zadržavanja Šum Kromatografija normalnih faza Broj efektivnih tavana

Number of theoretical plates

Broj teorijskih tavana

Net retention volume (time)

(odsječaka) (odsječaka)

3.7.09. 4.3 .01 . 1.6.02 . 3.10.04; (EC) 6.3 .04. 3.10.03.; (EC) 6.3.03.

o Kolonski injektor Kromatografija otvorene podloge Kolona otvorenog tipa - s propusnim slojem - s obloženim nosačem - s obloženim stijenkama Izlazni tlak Uređaj za grijanje

2.1.02.3.

Packing - pellicular

Punilo - pelikularno

3.1.07.

- totally porous Packed capillary column Packed column Paper chromatography Particle diameter

(presvučen o) - potpuno porezno Punjena kapilarna kolona Punjena kolona Papirna kromatografija Promjer čestice

3.1.07.2. 3.1.07.1. 3.2.04. 3.2.02. (PC) 1.3.02. 3.1.08.

On-column injector Open-bed chromatography Open-tubular column - porous-layer - support.-coated - wall-coated Outlet pressure Oven

1.3.02. 3.2.03. 3.2.03 .2. 3.2.03 .3. 3.2.03 .1. 3.6.02.2. 2.1.03.

p

101

KROMATOGRAFSKO NAZIVLJE - - - - - - - - - - - - -

Partition chromatography Partition coefficient Partition ratio Peak - area - base - fronting - height - max1mum - resolution - standard deviation - tailing

Razdjelna kromatografija Razdjelni koeficijent Razdjelni omjer Pik (kromatografska krivulja) - površina - osnovica - početno razvlačenje (pružanje) - visina - maksimum - razlučivanje - standardno odstupanje - završno razvlačenje (povlačenje)

- variance - widths Peak elution volume (time) Pellicular packing

- varijanca - širine Volumen (vrijeme) ispiranja sastojka Pelikuliirno punjenje (presvučeno)

Permeability, specific Perm-selectivity Phase - immobilized - mobile - stationary Phase ratio Planar chromatography Plate height

Propusnost, specifična Propusna selektivnost Faza - imobilizirana - pokretna - nepokretna Omjer faza Plošna kromatografija Visina tavana (odsječka)

- effective

- efektivnog

- reduced

- reducirana

- theoretical

- teorijskog

102

1.5 .02 . 3.9.01. 3.7.12 . 3.3.06 . 3.3 .06.2. 3.3 .06.1. 3.3.09. 3.3 .06.4. 3.3.06.3. 3.10.01.; (EC) 6.3.01. 3.3.06 .5. 3.3.08. 3.3 .06.6 . 3.3 .07 . 3.7.06. 3.1.07.2. 3.2.18. (IEC) 5.3.04.1. 1.1.05.2. 1.1.06.; 3 .6. 1.1.05 . 3.2.17. 1.3.02. 3.10.05.; (EC) 6.3.03 . 3.10.06.; (EC) 6.3 .04. 3.10.07.; (EC) 6.3.05. 3.10.05 .; (EC) 6.3.03 .

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Prilozi

Plate number

Broj tavana (odsječaka)

- effective

- efektivnih

- theoretical

- teorijskih

Pneumatic pump Pore radius Porous-layer open-tubular column Post-column derivatization Practical specific capacity Pre-column derivatization Pressure - ambient - drop - inlet - outlet - programming - relative Pressure-programmed elution Programmed elution Programmed-tlow chromatography Programmed pressure chromatography Pro gram med-temperature chromatography Programmed-temperature vaponzer Program rate Pumps - pneumatic - reciprocating - syringe Pyrolysis-gas chromatography

Pneumatska crpka (sisaljka) Polumjer pora Kolone otvorenog tipa s poroznim slojem Poslijekolonska derivacija Radni specifični kapacitet Prijekolonska derivacija Tlak - okoline - pad - ulazni - izlazni - programiranje - relativni Ispiranje uz programiranje tlaka Programirano ispiranje Kromatografija uz programiranje protoka Kromatografija uz programiranje tlaka Kromatografija uz programiranje temperature Isparivač s programiranjem temperature Brzina programa Crpke (sisaljke) - pneumatske - naizmjenične - ubrizgavajuće

3.10.03. ; (EC) 6.3.03 . 3.10.04.; (EC) 6.3 .04. 3.10.03.; (EC) 6.3.03 . 2.1 .01.3. 3.1.09. 3.2.03.2. 1.6.11.2. (IEC) 5.4.04. 1.6.11.2. 3.6.02. 3.6.02 .2. 3.6.02.3. 3.6.02.1. 3.6.02.2 . 7.5.05 . 3.6.02.4. 7.5.05. 7.5.03 . 1.6.09. 1.6.10. 1.6.08. 2.1.02.6. 3.5.04.2. 2.1.01. 2.1.01.3. 2.1.01.2 . 2.1.01.1.

Pirolitičko-plinska

kromatografija

1.6.11.1.

103

KROMATOGRAFSKO NAZIVLJE - - - - - - - - - - - - -

R Radial elution ( development) Reaction chromatography Reciprocating pump Redox ion exchanger Redox polymers Reduced plate height

Kružno ispiranje (razvijanje) Reakcijska kromatografija Naizmjenična crpka Redoks ionski izmjenjivač Redoks polimeri Reducirana visina tavana

Reduced pressure Reduced temperature Reduced velocity ( of mo bile phase) Relative pressure Relative response factor ( of detector) Relative retardation Relative retention - unadjusted Relative retention time

Reducirani tlak Reducirana temperatura Reducirana brzina (pokretne faze) Relativni tlak Faktor relativnog odziva (detektora) Relativno zaostajanje Relativno zadržavanje - neprilagođeno Relativno vrijeme zadržavanja RM-vrijednost Matrica smole

(odsječka)

RMvalue Resin matrix Resolution

Razlučivanje

Retardation factor

Faktor zaostajanja

Retention factor

Faktor zadržavanja

- logarithm Retention index Retention parameters Retention temperature Retention time - adjusted

- logaritam Indeks zadržavanja Parametri zadržavanja Temperatura zadržavanja Vrijeme zadržavanja - prilagođeno

- corrected - net - peak elution - total

104

- korigirano - čisto - ispiranja sastojka - ukupno

(PC) 2.2.02.5. 1.6.11. 2.1.01.2. (IEC) 5.3 .01.8. (IEC) 5.3.01.7. 3.10.07.; (EC) 6.3.05. 7.1.06. 7.1.05. 3.6.05.3. 3.6.02.4. 4.2.02. (PC) 3.8.06. 3.7.14. 3.7.14.3. 3.7.14.4. (PC) 3.8.05. (IEC) 5 .3.O1.1. 3.10.01.; (EC) 6.3.01. 3.7. 13 .; (PC) 3.8.04. 3.7.12.; (EC) 6.2.05. 3.7.12.1. 3.7.15. 3.7.; (PC) 3.8. 3.5.04.6. 3.7.07.; (EC) 6.2 .03. 3.7.08. 3.7.09. 3.7.06. 3.7.05.; (EC) 6.2 .02 .

Prilozi

- tata! mobile-phase - unretained compound Retention volume - adjusted

- ukupne pokretne faze - nezadržanog sastojka Volumen zadržavanja - prilagođeni

- corrected - net - peak elution - specific - tata!

- korigirani - čisti - ispiranja sastojka - specifični - ukupni

- total mobile phase - unretained compound

- ukupne pokretne faze - nezadržanog sastojka

Reversed-phase chromatography

Kromatografija obrnutih faza

6.2.04. 3.7.03.; (EC) 6.2.01. 3.7.07.; (EC) 6.2.03. 3.7.08. 3.7.09. 3.7.06. 3.7.11. 3.7.05.; (EC) 6.2 .02. (EC) 6.2.04. 3.7.03.; (EC) 6.2.01. 1.6.01.

s Salt form of ion exchanger Sample - component - injector Sampling valve Selective detectors Selectivity coefficient - corrected Sensitivity of detectors - Dimbat-Porter-Stross Separation factor Separation number Separation temperature Solid stationary phase Solid support Solute Solute distance Solvent

Ionski izmjenjivač u obliku soli Uzorak - sastojak - injektor Ventil za uzorkovanje Selektivni detektori Koeficijent selektiviteta - korigirani Osjetljivost detektora - Dimbat-PorterStrossova Separacijski faktor (faktor razdvajanja) Separacijski broj Temperatura razdvajanja Čvrsta nepokretna faza Čvrsti nosač Otopljena tvar Udaljenost otopljene tvari Otapalo

(IEC) 5.3.01.6. 1.1.09. 1.1.10. 2.1 .02. 2.1 .02.2 . 4.1.03.2. (IEC) 5.5.02. 5.5.03. 4.2.01. 4.2 .01 .2. 3.7.14.2.; (IEC) 5.5.04. 3.10.02. 2.1.03. 1.1.05. 3.1.03. 1.1.11. (PC) 3.8.03. 1.1.12.; (IEC) 5.2.01. 105

KROMATOGRAFSKO N A Z I V L J E - - - - - - - - - - - - - -

Sorbent Sorption - isotherm Specific capacity (IEC) - practical - theoretical Specific detectors Specific permeability Specific resolution Specific retention volume Split injection Spat - diameter Spotting device Standard deviation Starting point Stationary mobile-phase vol ume Stationary phase - volume - mass (weight) Step - height Stepwise elution Supercritical fluid Supercritical-fluid chromatography Support Support-coated open-tubular column Syringe pump

Sorbens Sorpcija - izoterma Specifični kapacitet - radni - teorijski Specifični detektori Specifična propusnost Specifično razlučivanje Specifični volumen zadržavanja Djelomično unošenje uzorka Mrlja - promjer Uređaj za nanošenje uzorka Standardno odstupanje Početna točka

Volumen nepokretne pokretne faze Nepokretna faza - volumen - masa (težina) Korak - v1sma Stupnjevito ispiranje Fluid pri superkritičnim uvjetima Fluidna kromatografija pri superkritičnim uvjetima Nosač

Kolone otvorenog tipa s obloženim nosačem Ubrizgavajuća crpka (sisaljka)

1.1.05. (IEC) 5.1.05. (IEC) 5.1.06. 5.4.04. 5.4.01. 4.1.03.3 . 3.2.18. (EC) 6.3.02 . 3.7.11. 2.1.02.5. (PC) 3.3 .04 . 3.3.04.1. (PC) 2.2 .01. 3.3 .06 .5. (PC) 3.3 .03. (EC) 6.1.03. 1.1.05 . 3.2.15 . 3.2.16. 3.3.10. 3.3.10.1. 1.6.05. 7.1.04. 1.4.04 . 3.1.03. 3.2.03.2 . 2.1.01.1.

T Tailing Temperature - ambient - column

106

Završno

razvlačenje

(povlačenje)

3.3.08.

Temperatura - okoline - kolone

3.5.01. 2.1.03.; 3.5 .03.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Prilozi

- program rate - retention - separation Theoretical plate height

- detektora - konačna - konačna izotermna - početna - početna izotermna - injektiranja - izotermna u sredini analize - brzina programa - zadržavanja - razdvajanja Visina teorijskog tavana

Theoretical plate number

Broj teorijskih tavana

Theoretical specific capacity

Teorijski specifični kapacitet Tankoslojna kromatografija Vremenski podesivi injektor Ukupno vrijeme pokretne faze Ukupni volumen pokretne faze Potpuno porazno punilo Separacijski broj Dvodimenzionalna kromatografija

- detector - final - final isothermal - initial - initial isothermal - injection - mid-analysis isothermal

(odsječka) (odsječaka)

Thin-layer chromatography Timed injector Total mobile-phase time Total mobile-phase vo lume Totally porous packing Trennzahl Two-dimensional chromatography

3.5 .05 . 3.5.04.4 . 3.5.04.5 . 3.5.04.1. 3.5.04.1. 3.5.02. 3.5.04.3. 3.5.04.2. 3.5.04.6. 3.5.03 . 3.10.05 .; (EC) 6.3 .03. 3.10.03 .; (EC) 6.3.03 . (IEC) 5.4.01. 1.3 .02. 7.3 .05 . (EC) 6.2.04 . (EC) 6.1.03.; 6.2.04. 3.1.07.1. 3.10.02 . 1.6.06 .

u Unadjusted relative retention Universal detectors Unsaturated elution ( development)

Neprilagođeno

relativno zadržavanje Univerzalni detektori Nezasićena ispiranje (razvijanje)

(PC) 2.2.02 .8.

Injektorski ventil Varijanca Brzine (pokretne faze) Viskoznost (pokretne faze)

2.1.02.2. 3.3.06 .6. 3.6.05 .1. 3.6.01.

3.7.14.3. 4.1.03 .1.

V Valve injector Variance Velocities (of mobi le phase) Viscosity ( of mo bile phase)

107

KROMATOGRAFSKO N A Z I V L J E - - - - - - - - - - - - - -

Vizualization chamber Void volume Volume capacity Volume swelling ratio

Komora za vizualizaciju Prazni volumen Volumni kapacitet Volumni odnos bubrenja

(PC) 2.2 .03 . 3.2.11. (IEC) 5.4.02. (IEC) 5.3.06.

w Wall-coated open-tubular column Weight-swelling ratio in solvent

Kolona otvorenog tipa s obloženim stijenkama Maseni odnos bubrenja u otapalu

(IEC) 5.3 .05.

Zona

1.1.13 .

3.2.03.1.

z Zone

108

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Prilozi

TABLICA 1. POPIS OZNAKA

Oznaka

Engleski n.aziv

a

Mobile phase distance in PC

A

Peak area

Ac As

Cross-sectional area of a column Surface area of stationary phase in column

b

Solute distance in PC

Bo

Specific permeability Concentration of a test substance in the mobile phase at the detector Column inside diameter Thickness of liquid phase fi'lm Particle diameter Minimum detectability of a detector Diffusion coefficient in general Diffusion coefficient in an ion exchanger Diffusion coefficient in the gas phase Diffusion coefficient in the liquid stationary phase

ci dc df

dp D D

Dex Da DL

Hrvatski naziv Udaljenost pokretne faze u PC Površina pika (kromatografske krivulje) Površina poprečnog presjeka kolone Površina nepokretne faze u koloni Udaljenost otopljene tvari uPC Specifična propusnost Koncentracija ispitivane tvari u pokretnoj fazi u detektoru Unutarnji promjer kolone Debljina sloja (filma) tekuće faze Promjer čestice Granica detekcije detektora Koeficijent difuzije (općenito)

Koeficijent difuzije u ionskom izmjenjivaču Koeficijent difuzije u plinskoj fazi Koeficijent difuzije u tekućoj nepokretnoj fazi

Poglavlje 3.8.02. 3.3.06.2. 3.2.1 O. 3.9.03 . 3.8.03. 3.2.18. 4.2.01.2 . 3.2.07. 3.2.14. 3.1.08. 4.4 . 3.4. 5.5.01. 3.4.03. 3.4.02.

109

KROMATOGRAFSKO N A Z I V L J E - - - - - - - - - - - - - -

Oznaka

DM Ds E

f F

Fa Fc

Engleski naziv Diffusion coefficient in the mobile phase Diffusion coefficient in the stationary phase Peak height Relative detector response factor Mobile-phase flow rate (measured at column outlet under ambient conditions with a wet flowmeter) Mobile phase flow rate at ambienttemperatur e Mobile phase flow rate at column temperature

Hrvatski naziv Koeficijent difuzije u pokretnoj fazi Koeficijent difuzije u nepokretnoj fazi Visina pika (kromatografske krivulje) Faktor relativnog odziva detektora Protok pokretne faze (mjeren na izlazu iz kolone pri uvjetima okoline) Protok pokretne faze pri temperaturi okoline Protok pokretne faze pri temperaturi kolone Reducirana visina tavana

h

Reduced plate high

hRF

RFxIOO

RFxIOO

H

Plate height (height equivalent to one theoretical plate (HETP)

Heff

Effective plate height (height equivalent to one effective plate)

I

Retention index: Kovats (retention) index

Visina tavana (odsječka) (visina ekvivalentna teorijskom tavanu) Visina efektivnog tavana (odsječka) (visina ekvivalentna efektivnom tavanu) Indeks zadržavanja, Kovatsev indeks zadržavanja Indeks zadržavanja u analizi s programiranjem temperature, linearni indeks zadržavanja

l

i k

110

Retention index obtained in programmed temperature analysis; Linear retention index Mobile phase compression ( compressibility) correction factor Retention factor (capacity factor)

(odsječka)

Poglavlje 3.4.03 . 3.4.02. 4.2.01.2. 4.2.02.

3.6.04.1.

3.6.04.1. 3.6.04.2. 3.10.07. 3.8 .04. 3.10.05. 3.10.06 (EC) 6.3.04. 3.7.15.

3.7.15.

Korekcijski faktor stlačivosti pokretne faze

3.6.03.

Faktor zadržavanja (faktor kapaciteta)

3.7.12.

Oznaka

ke kAJB kAJB

K

Kc

Kg

Ks

Kv

Ko

a

Engleski naziv

Hrvatski naziv

Retention factor (capacity factor in EC) Selectivity coefficient in IEC Corrected selectivity coefficient (IEC) Distribution constants in general Distribution constant in which the concentration in the stationary phase is expressed as mass of substance per volume of the phase; in IEC it refers to unit vol ume of the swollen ion exchanger Distribution constant in which the concentration in the stationary phase is expressed as mass of substance per mass of the dry solid phase; in IEC it refers to unit mass of the dry ion exchanger Distribution constant in which the concentration in the stationary phase is expressed as mass of substance per surface area of the solid phase Distribution constant in which the concentration in the stationary phase is expressed as mass of substance per volume of the dry ion exchanger Distribution constant in EC

Faktor zadržavanja (faktor kapaciteta u EC) Koeficijent selektivnosti u IEC Korigirani koeficijent selektivnosti Konstante razdjeljenja (općenito)

Konstanta razdjeljenja (izražena po volumenu nepokretne faze - u IEC po volumenu nabubrenog

Poglavlje 6.2.05 . 5.5.02. 5.5.03 . 3.9.

3.9.01. IEC 5.6.01.

izmjenjivača)

Konstanta razdjeljenja (izražena po masi nepokretne faze - u IEC po masi suhog

3.9.02. IEC 5.6.02.

izmjenjivača)

Konstanta razdjeljenja (izražena po jedinici površine nepokretne faze)

Konstanta razdjeljenja (izražena kao masa po volumenu suhog ionskog

3.9.03.

5.6.03 .

izmjenjivača)

Konstanta razdjeljenja u EC

6.2. 06 .

111

KROMATOGRAFSKO NAZIVLJE - - - - - - - - - - - - -

Oznaka L

m mi mi(IE) mi(M) mi(S) mL

ms M

Engleski naziv Column length Mass in general Mass of a test substance present Mass of the component i in the ion exchanger Mass of the component i in the mobile phase Mass of the component i in the stationary phase Mass of the liquid phase in the column Mass of the stationary phase in the column

Duljina kolone Masa- općenito Masa ispitivane tvari

in EC; molecular mass

Pi

Mass rate of the test substance entering the detector Amount of the component i in the mobile phase Amount of the component i in the stationary phase Noise of a detector Plate number (number of theoretical plates) Effective plate number (number of effective plates) Relative pressure Pressure in general Ambient pressure Critical pressure Inlet pressure

Po

Outlet pressure

Mi ni(M)

ni (S) N N Neff

p p

Pa Pc

112

Hrvatski naziv

Masa sastojka i u ionskom izmjenjivaču

Masa sastojka i u pokretnoj fazi Masa sastojka i u nepokretnoj fazi

Poglavlje 3.2.09. 4.2.01.2. 5.6. 3.9. 3.9.

Masa tekuće faze u koloni

3.2.16.

Masa nepokretne faze u koloni

3.2.16.

u EC; molekulska masa

6.3.01. 6.3.02.

Protok mase ispitivane tvari koja dolazi u detektor

4.2.01.3.

Količina

sastojka i u pokretnoj fazi Količina sastojka i u nepokretnoj fazi Šum detektora Broj tavana (odsječaka) (broj teorijskih tavana)

Broj efektivnih tavana (odsječaka)

Relativni tlak Tlak (općenito) Tlak okoline Kritični tlak Ulazni tlak Izlazni tlak

3.9.01. 3.9.01. 4.3.01. 3.10.03 . 3.10.04 EC 6.3.04. 3.6.02.4. 3.6.02. 3.6.02.2. 7.1.02. 3.6.02.1. 3.6.02.2. 7.2.01.

Oznaka

Engleski naziv

Hrvatski naziv

Po

Outlet pressure

Izlazni tlak

Pr Pw

Reduced pressure Partial pressure of water at ambienttemperature

Reducirani tlak Parcijalni tlak vodene pare pri temperaturi okoline

!ip

Pressure drop

Pad tlaka

Practical specific capacity of an ion exchanger Break-through capacity of an ion-exchange bed Volume capacity of an ion exchanger

Radni specifični kapacitet ionskog izmjenjivača Kapacitet proboja ionskog

QA

Qs Qv

izmjenjivača

Volumni kapacitet ionskog izmjeni ivača Relativno zadržavanje

r

Relative retention

rc

Inside column radius Unadjusted relative retention Pore radius Retardation factor in column chromatography; fraction of a sample component in the mobile phase Fraction of a sample cbmponent in the stationary phase in column chromatography

Unutarnji polumjer kolone Neprilagođeno relativno zadržavanje Polumjer pora

Retardation factor in PC Logarithmic function of RF(PC)

Faktor zaostajanja u PC Logaritamska funkcija RF vrijednosti (PC) Relativno zaostajanje u PC Razlučivanje pikova (kromatografskih krivulja) Specifično razlučivanje u EC

rG

rp

R

(R-1)

RF RM

Rrel

Relative retardation in PC

Rs

Peak resolution

Rsp

Specific resolution in EC

Poglavlje 3.6.02.2. 7.2.01. 7.1.06. 3.6.04.1. 3.6.02.3 . 7.2.02. 5.4.04. 5.4.05. 5.4.02. 3.7.14.1. 3.2.08. 3.7.14.3 . 3.1.09.

Faktor zaostajanja u kolonskoj kromatografiji; udjel sastojka u pokretnoj fazi

3.7.12. & 3.7.13 .

Udjel sastojka u nepokretnoj fazi u kolonskoj kromatografiji

3.7.12. 3.8.04. 3.8.05. 3.8.06. 3.10.01. 6.3.02 .

113

KROMATOGRAFSKO N A Z I V L J E - - - - - - - - - - - - -

Oznaka

Engleski naziv

Hrvatski naziv

R112

Peak resolution in EC

s

Detector sensitivity

Razlučivanje pikova (kromatografskih krivulja) uEC Osjetljivost detektora

SN

Separation number

Separacijski broj

t

Vrijeme

lN

Time in general Retention time corresponding to the interparticle volume (Vi) of the column (EC) Retention time corresponding to the total mobile phase volume (Vi) in the column (EC) Retention time of an unretained compound in EC Mobile-phase hold-up time; except in EC, it is also equal to the retention time of unretained compound Net retention time

fR

Total retention time

(

I

ft

to

fM

?R

Total retention time in temperature-programmed analysis

tR

Peak elution time

fR'

Adjusted retention time

fRo

Corrected retention time

114

Poglavlje

6.3.02. 4.2.01. 3.10.02.

(općenito)

Vrijeme zadržavanja koje odgovara unutarčestičnom volumenu (Vi) kolone (EC)

6.1.02.

Vrijeme zadržavanja koje odgovara ukupnom volumenu pokretne faze (Vi) u koloni (EC)

6.2.04.

Vrijeme zadržavanja nezadržanog spoja u EC

6.2.01.

Vrijeme zadržavanja pokretne faze; osim u EC, jednako vremenu zadržavanja nezadržanog spoja Čisto vrijeme zadržavanja Ukupno vrijeme zadržavanja Ukupno vrijeme zadržavanja u analizi s programiranjem temperature Vrijeme ispiranja sastojka Prilagođeno vrijeme zadržavanja Korigirana vrijeme zadržavanja

6.1.01. 3.7.03. 3.7.09. 3.7.05. (EC) 6.2.02. 3.7.15. 3.7.06. 3.7.07. 6.2.03. 3.7.08.

Prilozi

Oznaka

T Ta Te Te

Tr TZ u

u uo Uo

V Ve Vo(IE) Vext

Vg

vag ViI

VG VL

VM

VMo

Engleski naziv Temperature in general (K) Ambient temperature Column temperature Critical temperature Reduced temperature Trennzahl number (separation number) Mobile phase velocity Average linear carrier gas velocity Diffusion velocity Carrier gas velocity at column outlet Volume in general Column volume Volume of dry ion exchanger Extra-column volume Specific retention volume at 0°C Specific retention volume at column temperature Intraparticle volume of column in EC Interparticle volume of column in GC Liquid-phase volume Mobile phase hold-up volume; except in EC, it is also equal to the retention volume of an unretained compound Corrected gas hold-up vol ume

Hrvatski naziv

Poglavlje

Temperatura (općenito) u K Temperatura okoline Temperatura kolone Kritična temperatura Reducirana temperatura

3.5 .0l. 3.5 .03 . 7. l.Ol. 7.l.05.

Separacijski broj

3.10.02.

Brzina pokretne faze Prosječna linearna brzina plina nosioca Brzina difuzije Brzina plina nosioca na izlazu iz kolone Volumen (općenito) Volumen kolone Volumen suhog ionskog

3.6.05.l.

izmjenjivača

Dodatni volumen kolone Specifični volumen zadržavanja pri O °C Specifični volumen zadržavanja pri temperaturi kolone Unutarčestični volumen kolone u EC Međučestični volumen kolone u GC Volumen tekuće faze Zadržani volumen pokretne faze; osim u EC, jednakje volumenu zadržavanja nezadržanog spo i a Korigirani zadržani volumen plina

3.5.

3.6.05.2. 3.4.04. 3.6.05.2. 3.2.05. 5.6. 6. l.03. 3.7.l l.2. 3.7.l l.l. 6.l.02. 3.2.1 l.2. 3.2.15. 3.7.03. (EC) 6. l.O I. 3.7.04.

115

KROMATOGRAFSKO NAZIVLJE - - - - - - - - - - - - - -

Oznaka VM

VN Vo

Engleski naziv

Hrvatski naziv

Volume of mobi le phase in column Net retention volume Interparticle volume of column; in EC, it is also equal to the retention volume of an unretained compound

Volumen pokretne faze u koloni Cisti volumen zadržavanja

Poglavlje 3.9.01. 3.7.09.

Međučestični volumen kolone; u EC, jednakje volumenu zadržavanja nezdržanog spoja

3.2.11. 6.2.01.

VR

Total retention volume

Ukupni volumen zadržavanja

3.7.05. (EC) 6.2.02.

VR

Peak elution volume

Volumen ispiranja sastojka

3.7.06 .

VR'

Adjusted retention volume

VRo

Vi

Corrected retention vol ume Volume of stationary phase in column Volume of swollen ionexchanger Volume of external solution Total mobile phase volume in the column (the mobile phase hold-up volume)

Wb

Peak width at base

Wh

Peak width at half height

W'I

Peak width at the inflection points

Vs Vs(IE)

V( sol)

116

Prilagođeni

volumen

zadržavanja

3.7.07. (EC) 6.2 .03 .

Korigirani volumen zadržavanja Volumen nepokretne faze u koloni Volumen nabubrenog ionskog izmjenjivača

3.2.15. 3.9.01.

Volumen vanjske otopine

5.6.01.

Ukupni volumen pokretne faze u koloni (volumen zadržavanja pokretne faze) Širina pika (kromatografske krivulje) pri osnovici Sirina pika (kromatografske krivulje) pri polovici visine Širina pika (kromatografske krivulje) u točki infleksije

3.7.08

5.6.

6.1.03. 6.2.04. 3.3.07.1.

3.3.07.2.

3.3.07.3.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Prilozi

Oznaka

z

(z+ 1)

Engleski naziv

Hrvatski naziv

Number of carbon atoms of a n-alkane eluted before the peak of interest Number of carbon atoms of a n-alkane eluted after the peak of interest

Broj ugljikovih atoma u nalkanu koji se ispire prije ispitivanog sastojka Broj ugljikovih atoma u nalkanu koji se ispire nakon ispitivanog sastojka

Poglavlje

3.7.15 .

3.7.15.

117

KROMATOGRAFSKO NAZIVLJE - - - - - - - - - - - - -

TABLICA 2. POPIS SIMBOLA (GRČKE OZNAKE)

Oznaka Engleski naziv

a a

aa fJ &

17 K

u p ()

d r/J

118

Separation factor (relative retention) Separation factor in IEC Unadjusted separation factor (relative retention) Phase ratio Interparticle porosity Mobile Phase Viscosity logk Reduced Mobile Phase Velocity Bed density in IEC Standard deviation of a Gaussian peak Varim;ice of a Gaussian peak Flow resistance parameter

Hrvatski naziv Separacijski faktor (relativno zadržavanje) Separacijski faktor u IEC Neprilagođeno relativno zadržavanje Omjer faza Međučestična poroznost Viskoznost pokretne faze log k Reducirana brzina pokretne faze Gustoća sloja (podloge) u IEC Standardno odstupanje Gaussove krivulje Varijanca Gaussove krivulje Parametar otpora protoku

Poglavlje 3.7.14.2. 5.5.04. 3.7.14.3. 3.2.17. 3.2.12. 3.6.01. 3.7.12.1. 3.6.05.3. 5.6.03 . 3.3.06.5. 3.3.06.6. 3.2.19.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Prilozi

TABLICA 3. POPIS KRATICA

Kratica

Engleski naziv

Hrvatski naziv

EC GC

Exclusion chromatography Gas chromatography Gas-liquid chromatography

Kromatografija isključenjem Plinska kromatografija

GLC

IC

Gas-liquid partition chromatography Gel permeation chromatography Gas-solid chromatography Height equivalent to one theoretical plate High-performance liquid chromatography Ion chromatography

IEC

Ion-exchange chromatography

LC

Liquid chromatography

GLPC GPC GSC HETP HPLC

LLC LSC PC PLOT PTV RRT SCOT

Plinsko-tekućinska

kromatografija

· Liquid-liquid chromatography Liquid-solid chromatography Paper chromatography Planar chromatography Porous-layer open-tubular (column) Programmed-temperature vaporizer Relative retention time Support-coated open-tubular (column)

Plinsko-tekućinska razdjelna kromatografij a Gel-propusna kromatografija Plinsko-čvrsta kromatografiia Visina ekvivalentna teorijskom tavanu (odsječku) Tekućinska kromatografija visoke djelotvornosti Ionska kromatografiia Ionsko-izmj enj ivačka kromatografiia Tekućinska kromatografiia Tekućinsko-tekućinska

kromatografiia Tekućinsko-čvrsta

kromatografija Papirna kromatografija Plošna kromatografija Kolone otvorenog tipa s poroznim slojem Isparivač s programiranjem temperature Relativno vrijeme zadržavanja Kolona otvorenog tipa s obloženim nosačem

119

KROMATOGRAFSK O NAZIVLJE - - - - - - - - - - - - -

Kratica

Engleski naziv

Hrvatski naziv

Wall-coated open-tubular column

Fluidna kromatografija pri su erkritičnim uv·etima Tankoslo·na kromato raff a Kolona otvorenog tipa s obloženim sti"enkama

SFC TLC WCOT

120

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Literatura

LITERATURA 1. Preliminary Recommendations on Nomenclature and Presentation of Data in Gas Chromatography, Pure Appl. Chem. 1, 177-186 (1960). 2.

Recommendations on Nomenclature and Presentation of Data in Gas Chromatography, Pure Appl. Chem. 8, 553-562 (1964).

3.

Recommendations on Nomenclature for Ion Exchange. lnformation Bulletin Appendices on Tentative Nomenclature, Symbols, Units and Standards, No. 5. IUPAC Secretariat, Oxford, 1970.

4. Recommendations on Ion-Exchange Nomenclature. Pure Appl.Chem. 29, 619-624 (1972). 5.

Recommendations on Nomenclature for Chromatography. Information Bulletin Appendices on Tentative Nomenclature, Symbols, Units and Standards, No. 15. IUPAC Secretariat, Oxford, 1972.

6.

Recommendations on Nomenclature for Chromatography, Pure Appl. Chem . 37, 447-462 (1974).

7. Glossary ofTerms to Gas Chromatography. British Standard 3382. British Standard.s Institution, London, 1969. 8.

Gas Chromatography Terms and Relationships. ASTME 355. American Society for Testing & Materials, Philadelphia, PA, 1989.

9.

Packed Column Gas Chromatography. ASTME 260. American Society for Testing & Materials, Philadelphia, PA, 1991.

1O. Calculation of Gas Chromatography Response Factors. ASTM D 4626. American Society for Testing & Materials, Philadelphia, PA, 1990. 11. Thermal Conductivity Detectors Used in Gas Chromatography. ASTM E 516. American Society for Testing & Materials, Philadelphia, PA, 1991.

121

KROMATOGRAFSKO N A Z I V L J E - - - - - - - - - - - - - -

12. Flame Ionization Detectors Used in Gas Chromatography. ASTME 594. American Society for Testing & Materials, Philadelphia, PA, 1977. 13. Electron Capture Detectors Used in Gas Chromatography. ASTME 697. American Society for Testing & Materials, Philadelphia, PA, 1991. 14. Nitrogen/Phosphorus Thermoionic Ionization Detectors for Use in Gas Chromatography. ASTME 1140. American Society for Testing & Materials, Philadelphia, PA, 1986. 15. Flame Photometric Detectors Used in Gas Chromatography. ASTME 840. American Society for Testing & Materials, Philadelphia, PA, 1991. 16. Supercritical-Fluid Chromatography Terms and Relationships. ASTME 1449. American Society for Testing & Materials, Philadelphia, PA, 1992. 17. Liquid Chromatogrqaphy Terms and Relationships. ASTME 682. American Society for Testing & Materials, Philadelphia, PA, 1979. 18. Refractive Index Detectors Used in Liquid Chromatography. ASTME 1303. American Society for Testing & Materials, Philadelphia, PA, 1989. 19. Fixed-Wavelength Photometric Detectors Used in Liquid Chromatography. ASTME 685. American Society for Testing & Materials, Philadelphia, PA, 1979. 20. Ion Chromatography Terms and Relationships. ASTM 1151 . American Society for Testing & Materials, Philadelphia, PA, 1987. 21. Use of Liquid Exclusion Chromatography Terms and Relationships. ASTM D 3016. Af11erican Society for Testing & Materials, Philadelphia, PA, 1986. 22. Molecular Weight Averages and Molecular Weight Distribution by Liquid Exclusion Chromatography (Gel-Permeation Chromatography GPC) ASTM D 3536. American Society for Testing & Materials, Philadelphia, PA, I 991 . 23. Molecular Weight Averages and Molecular Weight Distribution of Certain Polymers by Liquid Size Exclusion Chromatography (Gel-Permeation Chromatography GPC) Using Universal Calibration ASTM D 3593. American Society for Testing & Materials, Philadelphia, PA, 1986. 24. E. Stahl, Nomenclature in Chromatography, Chromatographia 1, 338-342 (1968).

122

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Literatura

25. L.S.Ettre, The Nomenclature of Chromatography. I. Gas Chromatography, J. Chromatogr. 165, 235-256 (1979). 26. L.S.Ettre, The Nomenclature of Chromatography. II. Liquid Chromatography, J. Chromatogr. 220, 29-63 (1981 ). 27 . L.S.Ettre, The Nomenclature of Chromatography. III. General Rules for Future Revisions. J. Chromatogr. 220, 65-69 (1981). 28. I.Mills, T.Cvitaš, K.Homann, N.Kallay, K.Kuchitsu, Quantities, Units, and Symbols in Physical Chemistry, Blackwell Scientific Publications, Oxford, UK, 1988.

123

KAZALO

A Adsorpcijska kromatografija, 1.5.01. Aktivna čvrsta tvar, 3.1.01. Anionska izmjena, 5. I . I O. Anionska izmjenjivačka membrana, 5.3.04. Anionska ionsko-izmjenjivačka smola, 5.3.03. Anionski izmjenjivač, 5.3.03. - lužnati oblik, 5.3.03.1.

B Broj efektivnih tavana (odsječaka), 3.10.04. ; 6.3.04. Broj teorijskih tavana (odsječaka), 3.10.03.; 6.3.03. Brzina difuzije, 3.4.04. Brzina programa, 3.5.04.2. Brzina pokretne faze, 3.6.05.1.

c Crpka, 2.1.01. - pneumatska, 2.1.01.3 . - naizmjenična, 2.1.01.2. - ubrizgavajuća, 2.1.01. l.

č

Čisti volumen (vrijeme) zadržavanja, 3.7.09. Čvrsta nepokretna faza, 1.1.05. Čvrsti nosač, 3.1.03.

D Debljina filma (tekuće faze), 3.2.14. Denzitometar, 2.2.04. Derivacija, - poslijekolonska, 1.6.11.2.

- prijekolonska, 1.6.11.2. Detektor, 2.1.05 . - osjetljiv na koncentraciju, 4.1.02.1. - diferencijalni, 4.1.01.1. - dinamičko područje, 4.5.02. - integralni, 4.1.01.2. - prikaz linearnosti, 4.5.01.2. - linearno područje, 4.5.01. - osjetljiv na prijenos mase, 4.1 .02.2. - granica detekcije, 4.4. - faktor relativnog odziva, 4.2.02. - selektivni, 4.1.03 .2. - osjetljivost, 4.2.0 I. - specifični, 4.1.03.3 . - univerzalni, 4.1 .03.1. Diferencijalni kromatogram, 3.3.01. Difunkcionalni ionski izmjenjiwič , 5.3.01.3. Difuzija, 3.4. Dimbat-Porter-Strossova osjetljivost, 4.2.01.2. Dinamičko područje (detektora), 4.5.02. Djelomično unošenje uzorka, 2.1.02.5. Dodatni volumen kolone, 3.2.13. Dvodimenzionalna kromatografija, 1.6.06.

E Eluat, 1.1.08. Eluens, 1.1.06.

F Faktor kapaciteta, 3.7.1 2; 6.2.05. Faktor relativnog odziva (detektora), 4.2.02. Faktor zadržavanja, 3.7.12.; 6.2.05. - logaritam, 3.7 .12.1. Faktor zaostajanja, 3.7.13.; 3.8.04. Faza, - imobilizirana, 1.1.05.2. - pokretna, 1.1.06.

125

KROMATOGRAFSKO N A Z I V L J E - - - - - - - - - - - - - - nepokretna, 1.1.05. Fluid pri superkritičnim uvjetima, 7.1.04. Fluidna kromatografija pri superkritičnim uvjetima, 1.4.04. Frontalna kromatografija, 1.2.0 I.

G Gel-propusna kromatografija, 1.5 .04. Gradijentno ispiranje, 1.6.04. Gradijentni sloj, 3.1.05. Granica detekcije, 4.4. Graničnik protoka, 7.3.0 I. Gustoća sloja (podloge), 5.6.03.

H Heterogena ionsko-izmjenjivačka membrana, 5.3.04. Homogena ionsko-izmjenjivačka membrana, 5.3 .04. Horizontalno razvijanje, 2.2.02.3.

I Imobilizirana faza, 1.1.05 .2. Impregniranje, 3 .1.06. Indeks zadržavanja, 3.7.15. Integralni detektor, 4.1.01.2. Integralni kromatogram, 3.3.02. Injektor (uređaj za unošenje uzorka) , 2.1.02. - djelomično unošenje uzorka, 2.1.02.5. - isparivač, 2.1.02.4. - isparivač s programiranjem temperature, 2.1.02.6. - izravni, 2.1.0z'. I. - kolonski, 2.1.02.3. - podesivi, 7.3.06. - premosni, 2.1.02.2. - ventil, 2.1.02.2. - vremenski podesivi, 7.3.05 . Injektorski ventil, 2.1.02.2. Ionska izmjena, 5.1.01. - izoterma, 5.1.04. Ionska kromatografija, 1.5.03. Ionski i zmjenjivač, 5.3.01. - anionski, 5.3.03 . - difunkcionalni, 5.3.01.3. - kationski, 5.3.02. - makroporozni, 5.3.01.5. - monofunkcionalni, 5.3.01.2.

126

- polifunkcionalni, 5.3.01.4. - redoks, 5.3.01.8. - u obliku soli, 5.3.01.6. Ionsko-izmjenjivačka kromatografija, 1.5.03 . Ionsko-izmjenjivačka membrana, 5.3.04. Isparivač, 2.1.02.4. Isparivač s programiranjem temperature, 2.1.02.6. Ispiranje (eluiranje), - horizontalno, 2.2.02.3. - komora za ispiranje, 2.2.05.5. - kružno, 2.2.02 .5. - protukružno, 2.2.02 .6. - silazno, 2.2.02.4. - u nezasićenim uvjetima, 2.2.02.8. - uz programiranje tlaka, 7.5.05 . - uz programiranje tlaka/temperature, 7.5.06. - uz programiranje gustoće, 7.5 .04. - uzlazno, 2.2.02.2. Ispirati (eluirati, razvijati), 1.1.07. Izlazni tlak, 3.6.02.2. Izmjenjivač elektrona, 5.3 .01.7. Izmjenljive skupine - Ionogene skupine, 5.1.07. Izmjenljivi ioni (protuioni), 5.1.02. Izokratna analiza, 1.6.03 . Izotermna kromatografija, l.6.07. Izotermna temperatura u sredini analize, 3.5.04.3. lzotermno razdoblje, - konačno, 3.5 .04.5. - početno , 3.5.04.1. - u sredini analize, 3.5.04.3. Izravni injektor, 2.1.02 .1.

K Kapacitet, - volumni kapacitet sloja (podloge), 5.4.03 . - proboja, 5.4.05. - radni specifični, 5.4.04. - teorijski specifični, 5.4.0 I. - volumni, 5.4.02. Kapilarne kolone, 3.2.04. - otvorenog tipa, 3.2.03. - punjene, 3.2.02 . Kapilarni graničnik, 7.3.02. Kationska izmjena, 5.1.09.

Kationska izmjenjivačka membrana, 5.3.04. Kationski izmjenjivač, (IEC) 5.3 .02. - kiseli oblik, 5.3 .02.1. Koeficijent difuzije, 3.4.01. - u ionskom izmjenjivaču, 5.5.01. - u nepokretnoj fazi, 3.4.02. - u pokretnoj fazi, 3.4.03. Koeficijent selektivnosti, 5.5.02. - korigirani, 5.5.03 . Koioni, 5.1.08. Kolona, 3.2. - duljina, 3.2.02. - kapilarna, 3.2.04. - medučestična poroznost, 3 .2.12. - medučestični volumen, 3.2.11.; 6.1.01. - meduprostomi udjel, 3.2.12. - meduprostomi volumen, 3.2.11.; 6.1.0 I. - otvorenog tipa, 3.2.03. - polumjer, 3.2.08. - poprečni presjek, 3.2.10. - prazni volumen, 3 .2.11 . - promjer, 3.2.07. - punjena, 3.2.02. - temperatura, 2.1.03. - unutarčestični volumen, 6.1 .02. - unutarprostomi volumen, 6.1.02. - volumen, 3.2.05 . Kolone otvorenog tipa, 3.2.03. - s poroznim slojem, 3.2.03.2. - s obloženim nosačem, 3.2.03 .3. - s obloženim stijenkama, 3.2.03.1. Kolonska kromatografija, 1.3.01. Kolonski injektor, 2.1.02.3. Komora za razyijanje, 2.2.02. Komora za vizualizaciju, 2.2.03. Konačna izotermna temperatura, 3.5.04.5. Konačna temperatura, 3.5.04.4. Konačno izotermno razdoblje, 3.5.04.5. Konstante razdjeljenja, 3.9.; 5.6.; 6.2.06. Korak, 3.3.10. - visina, 3.3.10.1. Korekcijski faktor stlačivosti, 3.6.03. Korigirani koeficijent selektivnosti, 5.5.03. Korigirani volumen (vrijeme) zadržavanja, 3.7.08. Korigirani zadržani volumen plina, 3.7.04. Kovatsev indeks zadržavanja, 3.7.15. Kritična temperatura, 7.1.01. Kritični tlak, 7.1.02. Kritična točka, 7.1.03.

Kromatograf, 1.1.04. Kromatografija, 1.1.01. - adsorpcij ska, 1.5. OI. - afinitetna, 1.5 .05. - dvodimenzionalna, 1.6.06. - fluidna pri superkritičnim uvjetima, 1.4.04. - frontalna, 1.2.0 I. - gel-propusna, 1.5.04. - ionska, 1.5.03 . - ionsko-izmjenjivačka, 1.5.03. - isključenjem , 1.5.04. - isključenjem iona, 1.5.04. - ispiranjem, 1.2.03. - istisnućem , 1.2.02. - izotermna, 1.6.07. - kolonska, 1.3.01. - normalnih faza, 1.6.02. - otvorenog sloja (podloge), 1.3.02 : - obrnutih faza, 1.6.0 I. - papirna, 1.3.02. - pirolitičko-plinska, 1.6.11 .1. - plinska, 1.1.06.; 1.4.02. - plinsko-čvrsta, 1.4.0 I. - plinsko-tekuća, 1.4.0 I. - plošna, 1.3 .02 . - razdjelna, 1.5.02. - reakcijska, 1.6.11. - tankoslojna, 1.3.02. - tekućinska, 1.1.06.; 1.4.03. - tekućinska-čvrsta, 1.4.0 I. - tekućinska-tekućinska, 1.4.0 I. - uz programiranje protoka, 1.6.09. - uz programiranje temperature, 1.6.08. Kromatografski sloj (podloga), 1.1.05. Kromatogram, 1. 1.02. - diferencijalni, 3.3 .01. - integralni, 3.3.02. Kružno razvijanje, 2.2.02.5.

L Linearni indeks zadržavanja, 3.7. 15. Linearni prikaz (odziva detektora), 4.5.01.2. Linearno područje (detektora), 4.5.0 I.

M Makroporozni ionski izmjenjivač, 5.3.01.5. Maseni odnos bubrenja u otapalu, 5.3 .05. Matrica smole, 5.3 .01 .1. Medučestična poroznost, 3.2.12.

127

KROMATOGRAFSKO N A Z I V L J E - - - - - - - - - - - - - Međučestični

volumen, 3.2.11.; 6.1.01. udjel, 3.2.12. Međuprostorni volumen, 3.2.11.; 6.1.0 I. Modificirana aktivna čvrsta tvar, 3.1.02. Modifikatori pokretne faze, 7.2.06. Monofunkcionalni ionski izmjenjivač, 5.3 .01.2 . Mrlja, 3.3.04. - promjer, 3.3.04.1. Mrtvi volumen, 3.2.13.1.

- završno 3.3.08.

Međuprostomi

N Naizmjenična

crpka, 2.1 .01 .2. Nepokretna faza, 1.1.05. - masa (težina), 3.2.16. - volumen, 3 .2.15. Nepokretni ioni, 5.1.03. Neprilagođeno relativno zadržavanje, 3.7.14.3. Nezasićeno razvijanje, 2.2.02.8. Nosač, 3. l.03.

o Obilježivač

(marker), 3.3 .13. Obložena kolona otvorenog tipa, 3.2.03.1. Omjer faza, 3.2.17. Omjer kapaciteta, 3.7. 12. Omjer razdjeljenja mase, 3.7.12 . Osjetljivost detektora, 4.2.01. - Dimbat-Porter-Strossova, 4.2.01.2. Osnovica (osnovna linija), 3.3.05. Otapalo, 1.1.12.; 5.2.01. Otopljena tvar, 1.1.11.

p Papirna kromatografija, 1.3.02. Parametar otpora protoku, 3 .2.19. Parametri zadržavanja, 3.7.; 3.8. Pik (kromatografska krivulja), 3.3.06. - maksimum, 3.3 .06.3 . - osnovica, 3.3.06.1. - početno razvlačenje (pružanje), 3.3.09. - površina, 3.3.06.2. - razlučivanje, 3.10. 1.; 6.3.01. - standardno odstupanje, 3.3.06.5. - širine, 3.3 .07. - varijanca, 3.3.06.6. - visina, 3.3.06.4.

128

razvlačenje (povlačenje),

Pirolitičko-plinska kromatografija, 1.6.11.1. Plin nosilac, 1.1.06. - brzina, 3.6.05.2. Plinska faza, 1.1.06. Plinska kromatografija, 1.4.02. Plinsko-čvrsta kromatografija, 1.4.01 . Plinsko-tekućinska kromatografija, 1.4.0 I. Plošna kromatografija, 1.3.02. Pneumatska crpka (sisaljka), 2.1.01.3 . Početna izotermna temperatura, 3.5.04.1. Početna temperatura, 3.5.04.1. Početno izotermno razdoblje, 3.5.04.1. Početno razvlačenje (pružanje), 3.3.09. Pokretna faza, 1. l.06. - brzina, 3.6.05.1.; 3.6.05.2. - fronta, 3.8.01. - korekcijski faktor stlačivosti , 3.6.03. - pomak, 3.8.02. - protoci, 3.6.04. - reducirana brzina, 3.6.05.3 . - viskoznost, 3.6.01. Polumjer pora, 3.1.09. Pomak, 4.3.02. Porozni graničnik, 7.3.03. Poslijekolonska derivacija, 1.6.11.2. Prazni volumen, 3.2.11. Premosni injektor, 2.1.02.2. Prijekolonska derivacija, 1.6.11.2. Prilagođeni volumen zadržavanja, 3.7.07.; 6.2.03. Prilagođeno vrijeme zadržavanja, 3.7.07.; 6.2.03. Programiranje protoka, 1.6.09. Programirano ispiranj e, 7.5.03. Promjer čestice, 3.1.08. Propusna selektivnost, 5.3.04.1. Propusnost, specifična, 3.2.18. Protok, 3.6.04. Protukružno razvijanje, 2.2.02.6. Punjene kapilarne kolone, 3.2.04. Punjena kolona, 3.2.02. Punilo, 3.1.07. - pelikularno (presvučeno) , 3. l.07 .2. - potpuno porozno, 3.1 .07.1.

R Radni specifični kapacitet, 5.4.04. Razdjelna kromatografija, 1.5.02.

Razdjelni koeficijent, 3.9.01. Razdjelni omjer, 3.7.12. Razdvajanje, - izobamo, 7.5.01. . pri stalnoj gustoći pokretne faze, 7.5 .02. Razlučivanje, 3.1O.OI.; 6.3.0 I. Razvijanje , - horizontalno, 2.2.02.3. - komora za, 2.2.02. - kružno, 2.2.02.5. - protukružno, 2.2.02.6. - silazno, 2.2.02.4. - u nezasićenim uvjetima, 2.2.02.8 . - u zasićenim uvjetima, 2.2.02.7. - uzlazno, 2.2.02.2. Razvijati, 1.1.07. Reakcijska kromatografija, 1.6.11 . Redoks ionski izmjenjivač, 5.3.01.8. Redoks polimeri, 5.3 .01.7. Reducirana brzina (pokretne faze), 3.6.05 .3. Reducirana visina tavana (odsječka) , 3.10.07.; 6.3.05. Reducirana temperatura, 7.1 .05 . Reducirani tlak, 7 .1.06. Regulator povratnog tlaka, 7.3 .04. Relativni tlak, 3.6.02.4. Relativno vrijeme zadržavanja, 3.7.14.4. Relativno zadržavanje, 3.7.14. - neprilagođeno , 3.7.14.3 . Relativno zaostajanje, 3.8.06. RM vrijednost, 3.8.05.

s Skupljač frakcija, 2.1.04. Selektivni detektor, 4.1.03.2. Separacijski broj, 3.10.02. Separacijski faktor (faktor razdvajanja), 3.7.14.2. ; 5.5.04. Silazno razvijanje, 2.2.02.4. Sorbens, 1.1.05. Sorpcija, 5.1.05. - izoterma, 5.1.06. Specifična propusnost, 3.2. l 8. Specifični detektori, 4.1.03 .3. Specifični kapacitet, - radni, 5.4.04. - teorijski, 5.4.01. Specifični volumen zadržavanja, 3.7.11. Specifično razlučivanje, 6.3 .02. Standardno odstupanje, 3.3.06.5.

Startna točka, 3.3.03 . Stupnjevito ispiranje, 1.6.05 .

š Šum, 4.3 .01.

T Tankoslojna kromatografija, 1.3 .02. Tekuća faza, 1.1.05. - debljina filma, 3.2.14. - punjenje, 3.1.1 O. - masa (težina), 3.2.16. - volumen, 3.2. l 5. Tekuća nepokretna faza, 1.1.05. Tekućinska kromatografija, 1.4.03. Tekućinsko-čvrsta kromatografija, 1.4.01. Tekućinsko-tekućinska kromatografija, 1.4.0 I. Temperatura, 3.5. - brzina programa, 3.5.04.2. - detektora, 3.5.05. - injektiranja, 3.5.02. - izotermna u sredini anali ze, 3.5.04.3. - kolone, 3.5.03 . - konačn a, 3.5.04.4. - konač n a izotermna, 3.5.04.5. - okoline, 3.5.01. - početna, 3.5.04.1. - početna izotermna, 3.5.04.1. - razdvajanja, 3.5.03. - zadržavanja, 3.5.04.6. Teorijski specifični kapacitet, 5.4.01. Tlak, 3.6.02. - okoline, 3.6.02.2. - pad tlaka, 3.6.02.3. - ulazni, 3.6.02.1 . - izlazni, 3.6.02.2. - programiranje, 7.5.05. - relativni, 3.6.02.4. Trennzahl, 3. l 0.02. Tvar za istiskivanje, 1.2.02.

u Ubri zgav ajuća

crpka, 2.1.01 .1. Udaljenost otoplj ene tvari, 3.8.03 . Ukupni volumen pokretne faze, 6.1.03.; 6.2.04. Ukupno vrij eme pokretne faze, 6.2.04. Ulazni tlak, 3.6.02.1.

129

KROMATOGRAFSKO N A Z I V L J E - - - - - - - - - - - - - Univerzalni detektori, 4. l.03. l. Unutarčestični volumen, 6.1.02. Unutarnji standard, 3.3.11. Unutarprostomi volumen, 6.1.02. Uravnoteženje, 2.2.02.9. Uređaj za grijanje kolone, 2.1.03 . Uređaj za nanošenje uzorka, 2.2.0 l . Uzlazno razvijanje, 2.2.02.2. Uzorak, l.1.09. - sastojak, 1.1.10. - injektor, 2.1.02.

V Vanjska otopina, 5.2.02. Vanjski standard, 3.3.12. Varijanca, 3.3.06.6. Ventil za plinovite uzorke, 2.1.02.7. Ventil za uzorkovanje, 2. l.02.2. Vezana faza, l. l.05 . l. Vezivo, 3. l.04. Visina ekvivalentna efektivnom tavanu (odsječku), 3.10.06.; 6.3.04. Visina ekvivalentna teorijskom tavanu (odsječku) , 3.10.05.; 6.3.03 . Visina tavana (odsječka) , 3.10.05.; 6.3.03. - efektivnog, 3.10.06.; 6.3.04. - reducirana , 3.10.07.; 6.3 .05. - teorijskog, 3.10.05 .; 6.3.03. Viskoznost (pokretne faze), 3.6.01. Visoka djelotvornost , - tekućinska kromatografija visoke djelotvornosti, l .4.03. - tankoslojna kromatografija visoke djelotvornosti, 1.4.03 . Visokotlačna protočna ćelija, 7.3.07. Višedimenzionalna kromatografija, 1.6.06.

130

Višestruko programiranje, 3.5.04.2. Volumen (vrijeme) ispiranja sastojka, 3.7.06. Volumen nepokretne pokretne faze, 6.1.02 . Volumen sloja (podloge), 3.2.06. Volumen zadržavanja, - čisti , 3.7.09. - ispiranja sastojka, 3.7.06. - korigirani, 3.7.08. - nezadržanog sastojka, 3.7.03 .; 6.2.0l. - prilagođen, 3.7.07.; 6.2.03. - specifični, 3. 7. 11 . - ukupni pokretne faze, 6.2.04. - ukupni, 3.7.05 .; 6.2.02. Volumni kapacitet, 5.4.02. Volumni kapacitet sloja (podloge), 5.4.03. Volumni odnos bubrenja, 5.3 .06. Vrijeme zadržavanja, 3.7.03. Vrijeme zadržavanja, - čisto , 3.7.09. - ispiranja sastojka, 3.7.06. - korigirano, 3.7.08. - nezadržanog sastojka, 3.7.03.; 6.2.01. - prilagođeno, 3.7.07.; 6.2.03. - ukupno, 3.7.05.; 6.2.02. - ukupno pokretne faze, 6.2.04. Vrpca, l. l.13.

z Zadržani volumen, 3.7.03. Zadržano vrijeme, 3.7.03. Zasićenje komore, 2.2.02.7. Završno razvlačenje (povlačenje) , 3.3.08. Zona, l. l. 13.

~PILU.N®_ ...

u

idućem