Historia naturalis & experimentalis de ventis 9781493304004 [PDF]

Zitiervorschau

lUuflriJlimo, & Exctl1entijfimo PRIN CIPI)

CA R

J

0

Se,enijJimi Regu

A

L

COB

Filiol & Hzredi.

0, I

lllujlrijil1Je, & Ex,eUelJtijiime

II .

PRIN CEPS ,

rinlitia s Hiflor i4 no-

firz N41ur4liJ Celficu-

dini tux humil lime of-

ferae Rem mole perpufillam. veluti Gr4nlJm Sinapu: Sed tamen pignus corum , qua: Deo valente feauentur. Obfiril1ximus enim nos ipfos tanquam voto) fingulis IIOS menfibus ) ad quos Dei bonita s ~

•

2,

(CU-

~~.

~. . .

. .

~'.

_

.

'.

'

.. ~.

.~ .'~

....',.

. " . ' . lJ

.

.

Q:

0:

.......!

~

..

,

.".

.

.

HISTO'RlA

VENTORU~1. ADIT'US, S I V E

B

PR

1£ FAT J

o.

tnti h1411111". Gmti .IM 4ddjdtTWlt. . . . Eorum en;rn dono t feruntllr Hominel, 'I . &1Iolant; nO"fer Aertmcertt ,fedpe,. N.. _ . Maria; arque"Iugens patet janua Com-tntrcii, 6- fit 11!u"dfU parTlJU. Terr4 auum (If'!~ Gentu Huma". Sedes en, t!J. DDmici[ium) ScfJr~ ["1ft: E4mque , atqllt ftmHl Acrem ;p[um , twr-runt 6- mUlldant. "Arrame,. & ],.fare ,-"famant • • Iioqu; tranqu;/Lum • & innox:'um ; 1ztque aliM fine maleficio runt. Motum, ab[que opera human., ,;ent magnum. & Tlehemtntem; "nde & Ad NaTl;' gandum. & 4d It!olendum t Tlelut; Operar;; condulfi funt; &- Ad multI) plur. a4hiberi pnffunt , ft Humam. 7lon ,effee D,ligent;a. ~·atura ,r[.JrunJ ;nter /tereta, &- abdita rtpon; fllet; Nee mi",m J cUllS "ee .Atr;' NaturA, & Pott/fM , CO .magis mutabiles. 3I. Flante Euro vifibiJia omnia major3 apparent. At fiance Zephyro Audibilia. Edam Iongius deferunrur Soni. 31". Creciam nuhcs ad Ie trahere apud Gr£cos in proverbium traouic, con1parao" do ei F~ncratores, qui pecttllias erogan... Jo J {orbcnt: yehcmcns eft VC1iIUS, .& lat

tuS,

V

E N T 0 It 11 M.

53"

ur non poffit fummovere nubes tam cuo, quam il1~ reni cantur, & Ie vertanti -'itlod fit etiam in majoribus inccndiis.. qua: (ontra Ventt1m invalefcunt. 33- Venti CA."di1/~les)aut etianl SemitRrdinales , non fun t tam proceUoli ) '1 U~1T\ ~s,

.A1ediani. ~"1-. Mediani, BoreaadEuro.boreapl) ll1agis fereni : ab Eztro- borea- ad Eurttm) 1l1agis procelloli. Similiter ab Buro ad Eu"'~.auftrum, magis [ereni, ab Et~ro-aujlr9 -ad Auf/run} , magis procellofi. Sioli1irer) ab :A.uftro , ad Zephyro-lIl-lflrum, magis r~lli , Zephyro-aujlro ad Zephyrt~m, ma-gIS procelloli. Simillter, a Zeph)'fO ad Zephyr-o. bM!eltm) magis fereni) azephJrobO reA ad 13oream, magis procellofi: Ita uc progr~djendo fecundum ordinenl c~li, kmper MediAn; prioris SCJn1cardinis, dik pooanrur ad Serenitatenl; p'cfterioris" ad

a

a

"'rempefiares.

3y- Tooitrua ,& fuJgura, & Ecnephi~ 6unt , fpirant-jbus Venlis frigidis, quiqlle participant ex Borea, quales (unt Carul, 1'hraffeiM, Circius, Mefes, CxociJU:ldeo-

'lQe fuJgura fzpius comitatur grando. 36. Etiam N ivales Vel1ti,a SeptefJtrio1fe \'elliunt , fed ab iis Medianis , qui noafunt P~ocello!i, veluti COTUSt & lrlefes.

13 5

;7·0 mci...

34

HIS TOll 1 A.

37. Omnioo.Venti quinql1emodis oaturas fuas & proprietates nanci(cuntur. Vel ab abfentia aut pr~[entja Solis: vel conrenfu & d.jffenfu cum nacurali motU Aeris: vela. dlverfitate Materiz fomirunt fuorunl aquibus generantur; l\1aris) Nivis, Paludum, &c. vel atJoctura regionurn per quas pertranfeuot: vel ab originibuS localibus fuis, in alto, Cub terra, in tnedio: qu~ omnia ftquentes articuli meIius ex~ pJanabunt. 3~ Vent; omnes habent poreftatem de" bccandi) etiam nlagis quam ipfe Sol; quia Sol vapores elicit; fed nill admodum fer... "Yens fueric) non diffipat; at ventus eos & elicit) &. abd·u.cit: Arramen Aufter Inini... me omnium hoc facit quin etiam (jxa, 8£ tr~bes fudal1t) nlagis flanre nonnihll Aufl10, quam in rranquillo. 39. Mardi magis lange dr-liccant, quam zfl:ivi: adeo ut ArtIfices Infirumentorull1 Muficorum Martios e'xpeClent , ad Mate.. riam Infirumenrorum (uorum dtficc~l1' d.am , ·eamque reddendam porolam , & fo..

a

t

l1oram..

40. Venti omnis generis purganr Ae' eumqu~ a putr~djne vindic3nt ) uC Anni in qUJbus venti fre'luentiusfpircpC' 1iDt maxime lalubles.

rem,

.

4LS~

V E N TOR U

1.{.

.T~

Sol Principum fortuna1l1 (ubit; ql1ibUfcum ita f~l)e • aO'itur, Ut prxfides in Pro. . b ~lnciis renl0tis, ll1agis obnoxios habtanr ubditos , & qUibus~ ob(eql1ta prxfienrur lbag i s,quatTl Principi ipfi. Cerre Venti qui POtefiate-ol, & orjninenl habcnr a Sele, xq~le, aut plus gubernant temperJtll13S rc~lOoum , & attl:.'ctus Aeris ) quam iple Sol, 1~ tantuUl ) llt Peruvia ( qnx propter proP1nquitatem Oceani, vafiitatem Alnnium, ~altiffimos, & maximos montes nivales, l'l1aximam habet copiarn Ventorum) & autarum [?i~·Jntium) ~l1m Europa, de tcmpel'arnento, & clementia Aeris ceTter. . 42.. Nil mirum fi Ventorf/m tanrus lie~rnpetus, quantus invenirur , quandoquiern Ventivehementes , lint tanquanl Inllndationes, argue Torrentes) & Flud:us ll1agni Aeris. N eque ra-rnen, fi arrentius ad~ertas, lTI1gnum quiddam efleorum po.. t~l tia. PofE1nt dejicere arboles) qux ca~.\l1ninum onere, tJoquam velis expanfis lifdem commodirarenl prxbent, & fe ipfa: Onerant; poHunt etlaol..&dificia infirmiol'a.; red fin~auras {oIidiores, nifi fi:lor cum terr~ rnotibus , non fubverrunt. Nives ~andoque ran quam inrcgras dejiciunt e~ fc Ontlbus ut planitiem fubjacentem fere peliaot, quod accidit S()/ymllnno in can:~t.

~

J

pIS

:;'6 H r S TOR I A pis Sultani£: Etiam 111agnas quaudoqu e in1mirrunt Inundationes aquaruln. 43. Amncs qual1doque tanquam in ficco ponul1t venti,& funclos ipforum di(coop'" l"iunt: Si enim poll magnaln {iccit~HeIl1' l'-entus robul1:us in con{ecutione £iIi JquJ:' pluribus diebus fpirJrir,ira utaquas Jl11nis, tanquam everrendo devexer'i[ in p.Jar C' Aquas marinas prohibuerit) fit Siccatio J

Alnnis in ffiultis locis infoliris.

IV! 0 NIT U M. Vfrle Polos) & vertl. Jimul Objer'fJ.ationes, qttaftn!(,s ad .Aufhu 1J1 & Boream. Cum enim &bjentia, & Prj,'

I

fentia Solis in caufafit, 'Uayi:.'u pro ration' polorum. At iUttd, conftans res eIre poJfi~' 'Juodplus fit .Jvlaru verJits Aufirunl, plus}J Terr£ ver!us Boream , quod etiam ad"V en' (OS non parul1J, facit. lYi 0 NIT 11 M. J.\lille modu fun! Vel1' ti, ttt ex Inqui./itionefequentipatebit: IllS' que in re tam 'Uaria , jig~re obfervation CS' haudfacile ell. Attlt1nen qua- nobispoji:J'

a

'fun! J pro c.ertop!erumqueobtinel'U

a

V

l7

E N TOR U M.

Origines locales Ven. torum• .Ad Artie. S. CON N E X I o~

rcnrOrunl Origines IOCl2Ics noIre, It'}.dus- rjl InquiJition u, cum illudtrnde, & ~ V'el'Jtorttm, ttt reJabditll., etiam:n \

I

Scripruris notlUajit. Neque loquimur;am de Fontibus \T enrorum particulariztm , ( de quibuspoftea ) Jed de Matricibus Veororllm in ge;J,.ere. .Alii ex alto ea-l petunt) Alii in

profundo rimanttlr; in medio autem, ubi ut

pfu.rimum generantttr; vix eas qu£runt; ut eft mos hominum)qu~ ante pedes pojita flInt, pr~terire, & obfcuriora ma/le. I llltd liquet.

Ventos aut InJigena.j", aut .Advenlu effi;

funt enim 'Venti tan·1uam.l\.1erratores Vaporum, eo./que in ?zubes co!!eetos , & importAnt in regionfs, & exportant, unde iterum \'eoti:, tanql/tHnper permutationein. Sed 1J1quirlJmtl$ jam de Nativt-;. ~i

enim aliundt Adven£ , alibi Nativi. Tres igitllr Origines JocJ]es: Aut expirant & featuriu~t terra; aut de;icillntur ex fublimi; aut cOI/ftant fir hie in C;rpore.A eru. ~i Autem dejicj!~ntur ex alto, dl/pticu gener.i-

e

tionu :.

;"8. HIS TOR. I .4tionu: A.rtt enim dejiciflnt//r,antequam for. mentur in ntf,be-s~aut poflta ex nublb.us ra~ refaRis, & diffip~tu. VidearlJlfIS qZI£jit htl~/tm rerum hinoria. 1. Finxerunt Fo~t£ t Regnum .lEoli , in Aotris & Cavcrnis t foo rerram fuille col]ocatum, ubi Carclr e!l([ Tlentorum, qui fitbinde emittebantur. 2. Etiam Theologos quo(dam)eordemque Philofophos) movent Scriptur£ verba = ~i producit VITltus de thefauru luis; tanquanl Venti prodirenr ex locis thc:faurariis t fubterraneis [cilicet , ubi func l\liner~ : fed hoc nihil eft. Nclm loquitur etiam Scriptura, de Thebllris l\Jivis, & grandinis, quas in filblimi generari, Demo dubitat. 3. In fubrerrancis proculdubio m~gna. exifiir Aeris Coria, eJmqne & ~xpjrare ftnfim verifimile) & eInitti conferrirna!i"q\l~ndo, urgcntiblls callfis, needle cil:.

P

H A E NOM E NON

In magnisjr·ceittJtibm,

0 BLr ~

u M.

& m8din, ttflate,

tllm magu rimola fit terra, foict erumperfJ in loci5 aridu, & arenojis, magna 'Vi; aq:uJ. ,tIm ~odft [aciant Aqu4. (CO,,!W Craf fum) raro; Aerem (Ccrpu~ te'IJue, & fubli .. le) hoc frequenter[aeere, probahile efl. 4. Si expirat Aer eterra, fenfitn & fpar-

iim j. parum pc!cipitur primo; fed poil:QUJlll

V

39'ilIius emanationes mulr~ ll1inurz confluxerint , tunl fit VenfY,u; ut ~x fcaturi~inibus Aquarum Rivus : Hoc· \' eto Ha . fiberi videtuf; quoniam notatum eQ ab Antiquis, Ventos complures in orcu fu?) & in 10(IS;i qUlbus oriunrur, primo fPlrare exiguos) delnde in progreffu in\?alefcert prorfus, lnore Fluviorum. ~. lnveniuatur qU(Edam IDea in Mad, at etiam 1acus, qui Dul1is Baotibus ventis J • ll1ajor-em in madum tumefcullt, ut hoc fUbterraneofLtu fien appareat. 6. 1viJ~na VIS requiritur fpirirus tllbter.. ranei, ut Terra concuriatur, aut fcinda.. tUt: levior, ur Aqua fublevetur. Iraque tl emores terrx ral i ; tumores & fublevationes Aquarum, frequentiores . . 7· Etiam ubique notatum ell:, nonnihil attoIJi ) & tunle1cere Aqua5 ante ttmpeftJtes.

quam Aeris

E N T 0 Jl U M.

a

J

8. Spiritus fubterr2neus exilis qui fparlim effiatur, non percipitur (uperterram, donee coierir in Velltum ob porofitatem terrCE ; fcd exiens fubter ~quas) ob CODtinuitarem aquz, ftatim percipitul: ex· tuIllore Donnullo. 9. .AffielJt1 etfe Ve"t{)$ terrarum cavernofarum, antea po[oimus; ur prorfus videantnr Venti illi habcIC: ~"jgines fuas [0-. J

"lJleJ eterLa..

l,o.1o

+0

HrSTORIA

10.

In montibus magois & ftxeis, iove.-

niuntlll" Venti, & citius (pirare; (antequarJ1 fcilicc:c percipiantur in va1!ibus, ) & frequentius, (curn fcilicet valles finc ill tranquil1o: ) At onll1csA1.ontes, & E.upes cavernofi [unto II. In Con1~tatu Dfnbighin IYritannia, Inonto[a regionc & lapidofi, ex cavernis quibufdam, ram vebenlentes (ait Gilher" tus) runt Ventorum eruptiones , ur injecra vcflioltnta , panniql1e , rurCus magna vi efficntur) & altiusin Aerenl cfferanttlr. 12.. In Aber Barry ju~ta sabrinam in JlVa!lia, in quodanl eli vo laxofo) in quo funt fOl'Jnlina, fi ql1is aurenl oppotucri:, Sonitus varios , & luurmur Raruunl 1ub terra exaudiet. PH if: N O·M EN 0 NOB I.. I Q!.! U ~~. Notavit Acofl:a. oppida Pbtx &Porof~, in PeruviJ , nO'J !o'lga rJfediflantia, & u-t'rttmque jitU1lJ. eJ{e, in terra ele'vata) alit l1')ontai2a, ut ill hoc differant; & nihilo'!,;·';.. ,nus habere PotoCliTI Icmperau/ram aeris frigidam & hyemaltm,PJatarn clemeruem, & vernarn: id quo~ videtur ArgeiJ!tfodi.. '!tis, ;llxta Porolan1, attribuipoffi; quod de.. m{Jnftrat eJTe lPirllcula terrI" qUlltenUJ a"l ,alidum, & frigid:t1n. 1.3. Si terra fit primum frigidum, ut vo" a

luit

V

E N T 0 :R U M.

4.1

Juir Parm enides ). ( non contemnenda al~s fenteotia, cum frigus, & denfiras, ard:o

copuleDtur vinculo) non minus probabile en:, ejici halitus calidiores) a· frigore cenquam dejici frigore Aeris fub~ ~~i terr~J hmioris. 14. SUDt quidare putei in Dalmatia, & Rcgione C)'renai ca, ut quidam ex ADti~ memora nt, in quibus iidejiciatur laq~is pIS) excitanrur paulo pofi tempcfiates, ac 1i lapis perfringeret operculum aliquod ) ill loco, ubi vis Ventorum erat incarcerata.

a

,

PH.lEN OMENO N

OBLI~UM .

FlammaJ$ evomunt lErna, & complurl'4 Montes; jimiliter 6'.A erem erumpere poJIB c°nftntaneum eft, pr&ftrtim &alore in fub.. terraneu dilatattlm, & in l1Jotu pojiiUln. I). In terra:mo tibus , Ventos- quofdam lloxios, &. peregrinos, & aDte erupc.ioDcm, & pofiea flare) obfervat um en : ut fumi quidam minores [olent emitti,ante,& poa Incendia mdgOJ. Mo NIT U ~l. Aer in terra conclufu;" .rumpere ob 'tJariM tau/1M compellitur. MlJffJlterr£ m;t,le coagmentlltfj ~/andoque In Cavum terrI, decidit: quandoque Aqu£ Ie ingt-trgitant : quandoque expanditur A eO, pe;- ignesjubterrllneos , Itt Rmptio1'e1n locu m ,u",."t: quandoqlte TerriJ,qu& anteliJjoli iii er~t.fj

,,2,

HIs

T 0 It

r

A

erAt , (,- eoncamerlltll ,per ignes, in ein",s #fler!a, , Ie "rnplilM [uRinere non poteft) fell deeiJit: 6' tomp/urll idgenlM. Arque de 'prima O,iginelotAli Pento."lIm, videlicet efubterraneis , ha=c inquifi. ta funr; Sequitur origo kcunda , ex (ubli... mi ; nempe media, quam appellant, regiaJlC Aeris.

M

0 N I ., U M.

At ntmo tAm mAle,

intelligat,quaft negemll4, & f'eliquos Ventos , eterra, & mAri, pe, 1)11-pores ,duei ; Sed hoe prj," genus erat Ventorum, qui exeunt eterr. jam Venti f01· 'lUI, dill" fl-ent,

111/1t;.

16. Increbrekere murmur lilvarnm,anrequam manifefropercipiantur Vent;) no.. tatum eft;, eX quo conjicitur VenJlI11J afitperiore loco defcendere; quod etiam ob ... krvatur in Montibus (ut dictum tft) fed (aUra magis arnbigua, propter cava mon-

tium.

J7. StelJas 'Ggittantes, (utloquimur) & vibratas, fequitur VenflM; atque etialn ex ea parte) ex quo fit jaculatio; ex quo patet, aerem in alto C,ommotum etIe Jantequam ilJe mOlUS perveniatad nos. 18·. Apertio erell, &difgregatio nubium, prxmonllrat 'Ventos , anteqllam lIent i~ terra;quod itidem ofi:cDdit Y,n/os iochoarl

ioalro.

1,. Ste)·

V

! N

-r

0 It. U M.

43

19. Stellz exiguz, antequam oriatur ~'' t'"' non cernUD-tur, lieee nOat ferena;.

C~rn fcilicet ( ut videtur) denfetur, & ftC 1rl1nus diaphanus Aer, pr.opter mateIiam, ~q~ pofiea folvitur in Vtnt's. 20. Circuli apparent circa corpus Luiob;t; Sol quandoque Occidens confpi'itur fanguiacus; Luna rubicuDdior ell: in orttl qUarto; & complura alia inveniuntur pro. ~~Qfiica Vcntorum in fublimi : ( de qui;Js faa loco diccmus ) quz indicant matel'lam Ventor.", ibi iochoari) lk przparari. d ~I. In ifl:is PhzDomenis,norabis il ain~ e qua dixlmus ) diHercntiam, de duplici generarionc VtnttWNm , in fublimi; nimiIn ante congregationem vaporum in ubem, & poft. Nam prognoftica Halo~ llurn, Be colorum Solis, &: Lunz) habenf aliquid ex nube: at laculatio illa, lk Oc-

o

N

Cllltatioftcllarumexiguarum J fiunr in £C.

reno.

2.1. Cum V'entlM prodit anube for1l1a~ ta J aUt totalitcr ddlipatur nubes, & verti-

tUr in Ventum; atH fcinditur, & frumpie "'tnt,", ut in procella. . ~3. Plurima funt ph6,'IJ{)mlna obli'ftlA t

\lh1que in natura rerum, de repf'rcuffione pet frigidum; Itaque cum confiet e{fe in ntedia regione AeIis) fl'igora valde ioten-

fa,.

~

4-

HIs

T 0 ,R I A.

Ia , plal1um fit J vapores maxilna ex p3rte" ea ]oca perfrillgere non pofie, quiD atJ',

coagulencur) aut vibrentur ; fecundu 01 opinionem vcterum, in h3C parte lananl. Tenia Origo lcealis ventorum ell: eO' rum , qui hie in inferiore Aere generall' tur, quos etiam turnores five Super-oo e' l'ationcs Aeris appellamus. Res maIii1l' familiaris; & tamen filentio tran1mi{fa. COM: MEN T A 'I I 0, HOt'um VentO' rum) qt~i confhJntur in aere injimo, Gen l ' 1'(II/io) abftrttjicr IIliqulJ res non eft ; qu~~ h"c ip/II. §)fJod fcilicet .A e'r noviter fall¢ exaqua, & vaporibu~ attenuatu, &refr lUlU, con;unc1us cUln aere priore, non poteft tontineri iifdem, quibtu antea, fPatiis: ftJ .xereftit, & vol'TJilur, & Hlterior~loca ot &upat. HU;U1 tamen 'rei duo Junt Affit"'ptll. Vnum,quodgutta ..4.qu£ in ae'rem ver" f~ (quicquid de deciLna proporrione Elf' l

n1entorum fabulcntur) (entuplo ad 1ninaJ

piMA!patti dejiderat, qutlm priU'!i Alteru"" quod farum A~'ru now', & mati ,It,ttJ'af

ditum Ac'ri veteri) totum &oncutit) & i1l Motu poni!: utvidere eft ex pujilJo VentO~ qui e." follibU!, aut rima feneflr£ efflat, qfl l 'tamen totum Aeretn in cubiculo in mot; ponere po.f!it: ut ex fiammu lu&ernarumf~"

,iI, apparel.

~.1~.

,r

E N TOR U M.

~emadmodumrores,

4f Be nehuJce.

f: Ie In acre infima generanrur) llunquam. aa:~ nttbes,nec ad· mediam rcgionem pe~etrantes i eodem modo J &: complurci ~~.

tr·

~uas

Us• •2.~.

~l1ltma

-

.A.ura continua fpirar circa maria, & • qua: eft VentIU puGIJus, novirer fa-

Iris, .qua: efi: ex Meteoris quafi hu, & generatur in pr.oximo.: quao-

o non confpicitur integra, fed curata, &: ~~G frufia ejus tantuol in cornibus , (01~Jtur in Ventos : ~que ac in pluviam, Be Illagis. • 2. 7. N otatum ell, eife quofdam VenloJ 11) regionibus ,qua: difierminantur, & (eP~rantur per 1vloores intermcdios: qui ex adera patte Monrium {pirant familiaresJ ~ alteram non-perveniul1c. Ex quo,mani.~Qum , eos generari, infra altirudinem JPfo rum Monrium. h 2.8. Infiniri funfVenti, qui fpirant dic~~ ferenis, atque etialn in Regionibus ~ ~ I nunquam p!uit: qui generantur ubi d~nt 1 nec unquatn erant l1ubes, aut in melaIn r('etionem a(cenderllnr. h p H 4-I N 0 -M E N A 0 B !. I Q..9 A• .' ~icunlJJ norit,quam["tile vapor fl lv"," ""'n A. crcm . & qt~lIm ingens fit copiA 1)aporut1J,'

~6 H t S T 0 It I A porum: & quantumJiu.tium oeeupet gutl~ Aqu£ verfa in A.erem, pr£eoquoda1Jtl~ occupabat (ut diBum eft) & quam mo~~ tum Juftineat Ie eomprimi Ae, ; non dubl~ lab;t quin npceJfefit, etiam [uperfic;e te" "£, uJque adJubltmia ae'ru)ub,,/ue generslfl Ventos. Neque en,mjieripotejf, ut tnlJg"J. copia va-porum, cum (a!perint expand; , ~ medillm A eru reglonem Attollanr"r ,ab/qS# Super· oneratione Aeru,& tumultu in IfJ;;'

a

Acc.identale~

generationes

Vento(um . .Ad .Art. 9~

A

CON N E XI

o.

ccidentales Generationes Ventordo'

eM vocamtu. quI, non efficiunt, II; gignunt Motum impuljivum Ventoru[1J' fed eum compreJlione aCNunt» repercuJfic~ vertunt, Jinulltione agitant. 6' volvu 1lt· quod fit per cauJIu extrinftc,", & poJitur~

Corporum adjunaorum.

I. In locis , ubi funt colles minus ele ft ti) & ci rca hos fubfidunt vanes, & ult~ ipfos, rur[us colJes altiores, major ell agl~ ~atio Aeris? & te~[us Ventorum , quam a~

10 montaolS, aut 10 pJanis.

~6 H t S T 0 It I A porum: & quantumJiu.tium oeeupet gutl~ Aqu£ verfa in A.erem, pr£eoquoda1Jtl~ occupabat (ut diBum eft) & quam mo~~ tum Juftineat Ie eomprimi Ae, ; non dubl~ lab;t quin npceJfefit, etiam [uperfic;e te" "£, uJque adJubltmia ae'ru)ub,,/ue generslfl Ventos. Neque en,mjieripotejf, ut tnlJg"J. copia va-porum, cum (a!perint expand; , ~ medillm A eru reglonem Attollanr"r ,ab/qS# Super· oneratione Aeru,& tumultu in IfJ;;'

a

Acc.identale~

generationes

Vento(um . .Ad .Art. 9~

A

CON N E XI

o.

ccidentales Generationes Ventordo'

eM vocamtu. quI, non efficiunt, II; gignunt Motum impuljivum Ventoru[1J' fed eum compreJlione aCNunt» repercuJfic~ vertunt, Jinulltione agitant. 6' volvu 1lt· quod fit per cauJIu extrinftc,", & poJitur~

Corporum adjunaorum.

I. In locis , ubi funt colles minus ele ft ti) & ci rca hos fubfidunt vanes, & ult~ ipfos, rur[us colJes altiores, major ell agl~ ~atio Aeris? & te~[us Ventorum , quam a~

10 montaolS, aut 10 pJanis.

V E N TOR. U M. ~7 In urbibus J 6 lit aliquis locus paulo Jauor, & exitus anguftiores , aut AngipOrt us , & Platez 1C inviccm fecantes j fcrcipiuDtur ibi Flatus,& Aurz. 3· In..m dlbus refrigeratoria per V'entol ~unt J aut occurrunt; ubi Aer eft perBatilIS, & ex una parte introit Aer) ex ad verfo ~~it.; Sed multo magis, Ii Aer intrat ex dlverfis partibus, & facie concur(um aurz ad ADgulos , & habet exirum iJli Angulo ~.

COll1munem: Etiam Concameratio ereOacuJorum , & rocunditas, plurimum fa-

tit ad Auras; quia repercutitur Aer com-

mOtas ad cmnes ]ineas) Etiam Sinuatio porticuum magis juvat, quam li exporrigantur in recto; Flatus enim in recto, Ii-

tet non concludatur • f~d liberum habeat eXitunl , ramen Don reddie Aerem , tam inzqualem , Be voJumino{um t & undan-

tern, quam coofluxus ad Angulos) & an-

fradus, & glomerationes in rotu odo, & huJu[modi. 4. Po!1: magnas rempefiates in Mari J COntJnuarur Ventm ..tfccidentAll4 ad tempus 1 pofiquam Originalu retederit ; fadus tl coJ1ifione, & percuffione Acris, per undUlationem fluctuum.

r.

Re'pcrirur vulga in hortis. repercuf:

110 Vent; ) aparietibus, & aggenbu5; ita

ur

HIS TOll I A.

~s

ut puraret quis , V.entum in contraria01 parte·m Cpirare ejus, aqua revera ipitat. 6. Si Montes regionem,aliqua ex parte, cingal1t J &. Vent 1M) paulo diutius, ex plano contra montcm fpiraverit, fit, ur ipla repercuffione m0ntis , aut contrahatur Yen'" t;UA in pluviam , fi fucrit hUlnidioI ; aut vertatur in Ventum cOl1trarium, fed qui brevi tempore durer. 7. In flexiol1ibu5 Promontoriorum ex'" perjuntuI N autre fxpius mutationes Veni

tQrum.

\'en ti extraordinarii·&

Flatus repentini. JIdAI'tie. I'O~

D

CONNEXIO.

e Ventis extraordinariis je,mocinaIJ. tur quidam , & c"ufant"r ; Ecnepbi$l five praedIa, Vonice ) Ty.phone , Prc.. . fiere: Sed rem non na"ant, quI, eerte ~ chronicu, & hifior;a f}lIrfa, peti debet. I. Retell.tin; j/4tus. nunquam co:lo (e... reno fiunt) fed femper Dubiio, & cunl im bre: ut eruptionenl quandam fieri, &: f1Jtum excijti 1 aquas concuti, Ie·etC pure'"

cur.

2.P,,-

HIS TOll I A.

~s

ut puraret quis , V.entum in contraria01 parte·m Cpirare ejus, aqua revera ipitat. 6. Si Montes regionem,aliqua ex parte, cingal1t J &. Vent 1M) paulo diutius, ex plano contra montcm fpiraverit, fit, ur ipla repercuffione m0ntis , aut contrahatur Yen'" t;UA in pluviam , fi fucrit hUlnidioI ; aut vertatur in Ventum cOl1trarium, fed qui brevi tempore durer. 7. In flexiol1ibu5 Promontoriorum ex'" perjuntuI N autre fxpius mutationes Veni

tQrum.

\'en ti extraordinarii·&

Flatus repentini. JIdAI'tie. I'O~

D

CONNEXIO.

e Ventis extraordinariis je,mocinaIJ. tur quidam , & c"ufant"r ; Ecnepbi$l five praedIa, Vonice ) Ty.phone , Prc.. . fiere: Sed rem non na"ant, quI, eerte ~ chronicu, & hifior;a f}lIrfa, peti debet. I. Retell.tin; j/4tus. nunquam co:lo (e... reno fiunt) fed femper Dubiio, & cunl im bre: ut eruptionenl quandam fieri, &: f1Jtum excijti 1 aquas concuti, Ie·etC pure'"

cur.

2.P,,-

V E N TOR U M. 4' Procell", qua: flunr cum nebula, aut ~ali~ine, quas Belluas vocant, quzque fe ulh oent , infiar Columnz J vchemenc~9 adlllodum [ant, & dine Davigantibus• . J. Typhones majores J qui per latitu... dl nem aliguam l1ot3bilem corripiunt J &: torrepta forbent in [urrum) raro fillot; at ~?rt~ces , fi ve Turbines exigui I & quaii 111letl, frequenter. 1.

~.

Omnes Procel1£, & TJph,nes, &:

:turbines majores, habentmanlfCfium mo-

tUrn przcipiui ~ut vihrationis deoIfum ~ lllagis quam alii Venti ; ut torfentum tllodo ruere videantur , & quafi per ca!laJes deHuere ) & pofica a terra [(:verbca fari. d s. Fit in pratis , uc cumuli freni , qU311oque in altum feraDtUr, Be tum il1fi:ar Conopad fparganrur; etiam in agris, uC

taules pi!~uum

tUrn clemefl~,

~andu!n

in voluree ) & arifiz kgeqUiD eriam lintea ad exfic-

expofira) artol1antur

aTu,bini.

full!, ufque ;td alrirudiocm Arboruol, aut

pra fafiigia JEdium; ha=cquefiunt, abC. ~ue aliquo majorc Venti impetu, aut ve. tlllentia.

c!c 6. At quandoque hunt Turbines leves, \l admodum angufii, etiam in kreno ; ita t Equitans) videat pulveres , 'Vel paJe~s

C

,orn..

HIS ToR I A

JO

corri pi , & verti prope (e , neque tamell ipfe magnopere Veilturn !Cotiat; qu~ prO' euldublO fluot hie prope, ex auris coD' trariis fe mutua repelJentibus , & eire': t11 hriooem aeris ex concuffione facien bus. eIfe quofdam ) qui IIla' 7. Certum niFcfia vefiigia Ielinquunt AduHio nis, 8 TorrefaC1:ionis in ptantis. At Preflere11Jf en: tanquam fulgur ececnm , atqt1' ~ui

ea,

Acr fervens fed fine flamma) ad Inquib' j

tiouem de FuIgure rejicimus.

Confacientia ad Vento s; ad' £inlles fcilicet; nam de Acei.. Cupra inquifitum eft.

. clcntalib~s

Ad Artie. 11.11.13 .14. I). eribsts , de Yen tis, to,umqlJ 'Qt4£.cau.fisa'VetdiEta[ttn plane t, CON N E X I O.

J

conft~jA

l

/141111

incerta) nee, maxim" IX partt, verI. Nequc IlJirttm Ii non ccrnant clare, qJP LOlJf,unt ur) at Ii Ve~~ pr~pe: nJn jpe~iant tus a/zud qu:pptam ej[et ) ./tparAttltn P A. ere MolD ; atque ae ji exlh,1,lationes gt' nerarent , & conjicerent lorpus integrtJ' VentO' -'Veutorum; iltque IfC ji ~l;iterilJ

&

rl1 at

HIS ToR I A

JO

corri pi , & verti prope (e , neque tamell ipfe magnopere Veilturn !Cotiat; qu~ prO' euldublO fluot hie prope, ex auris coD' trariis fe mutua repelJentibus , & eire': t11 hriooem aeris ex concuffione facien bus. eIfe quofdam ) qui IIla' 7. Certum niFcfia vefiigia Ielinquunt AduHio nis, 8 TorrefaC1:ionis in ptantis. At Preflere11Jf en: tanquam fulgur ececnm , atqt1' ~ui

ea,

Acr fervens fed fine flamma) ad Inquib' j

tiouem de FuIgure rejicimus.

Confacientia ad Vento s; ad' £inlles fcilicet; nam de Acei.. Cupra inquifitum eft.

. clcntalib~s

Ad Artie. 11.11.13 .14. I). eribsts , de Yen tis, to,umqlJ 'Qt4£.cau.fisa'VetdiEta[ttn plane t, CON N E X I O.

J

conft~jA

l

/141111

incerta) nee, maxim" IX partt, verI. Nequc IlJirttm Ii non ccrnant clare, qJP LOlJf,unt ur) at Ii Ve~~ pr~pe: nJn jpe~iant tus a/zud qu:pptam ej[et ) ./tparAttltn P A. ere MolD ; atque ae ji exlh,1,lationes gt' nerarent , & conjicerent lorpus integrtJ' VentO' -'Veutorum; iltque IfC ji ~l;iterilJ

&

rl1 at

VE

N TOR U M.

l'U1ll eIfet Exhalatio lantum CAlidll,

Jt

& Jic-

IItque 1ft Ji origo Motus Ventorum e~t tantummoao dejeE1io , 6- percuJlio A .f"'gore mediI, regionu; omnia phantafticJ. pro II' bit rio• .A.ttlimen ex hll; IIfmodi ft. 1$) magnlU eonfteiunt telM: Operas fiilittt Aranearum. .At omnu lmpulfio .A eris, '~Ventus ,& ExhAlationes permift£ Aetl ) I l1-1s tonferunt Ad Motum) quam ad t4 i

f

4t4teriam ;& 'VApores hu·midi, ex calore P"oPOrtionAto, -eti"m fAcilius folvuntur in Vtbtum, qUAmexhlflationesJicel; &comIl~.res Venti generantur in Regione injimJ' :~~i4, & ex terril ,xpirAnt, pr£ter illo!, 'lui. e/tc;untur, &- repercutiuntur. Videamus 'I4A/U fit ferllJO rerilm ipjArum. I: Roratio naturalis Aeris (ur diClum tG: In .Articulo de ventu Generidibtts ) abG. ~Ue caufa alia exteroa • gjgnit ventum Ptrceptibilem intra tropicos , ubi Aeris

converGo firper Circulos majores. 2-. Poil r..lotum Aeris naturalem, anttquam inquiramus de Sole, qui ell GcnitOt.'tJentorum przcipuus , videndum , Dum qUId lit tribuendum LUDZ , & aliis Afiris, ~ experien ria clara. 3. Excitantur venti magni, & fortes, I1OQnUlIis, ante Eclipfin Ltln£ , horis ; ita 't) Ii LunA deficiat media noClis , £lent C

2.

'tIenti

)~

HIS T 0 It r A

venti vefperi prcrcedente; fi Luna defivia' fl1ane) flent venti medio DoCtiS przC'''' dcnte. 4. In Per:evia, qu~ regia eft aden o' dum flltilis, notat ACtlla) maxime Bare vcntos in Ptenituniu. MAN D AT U M. "Dignum certeeffit dU' fervatio ne, quid poJltnt fuper \lenros ,1v!O' tus & tempora Lunx, cum aliquid p~/fil1t fNper Aqua-s. Veltui) ttt,ttm Venti non in Pleniruniis)&No~J' paulo c~rlJ1notiores, luniis,qttallJ indimidi is, quemadmodurnjJ in .l£Jlibu5 Aquartt m: licet sninJ q:tidt1~ r01nlnodefingant, Imperiunj Lunz eJfe lIP per Aquas ; Solis verc , & Aftrorum,filp~.(' j\crem; tamence rtumeji, AquanJ & .Ae~ rem effi corpora 'Valda homogen ea; & Ltl' Ilan1, poft Solem, plurimum hie apud "os po/fe, in om'i~ibvA. ~. Circa Con;wnltiones PlanetartJtl1,nO~ fugit homi num obkrvat ionem Hare y"c7l' tos n1a jores. 6. Exortu Orionu) filrgunt pierumqt1' videndurtJ' .''tJe1'Jti, & tempefiares var!x;f~d ann011 hoc fiat) quia exoftUS ejl1s fit, eO ett1 tempore Anni , quod ad generatioo F~' {it U[ ; el11c:lx 'T)enlorum eft maxin1e tius Concon1itans quidcfam )quam c~u{J! quod etianl de ortu H}adum ) & pki~1

ji"!

-

atllt/1

V

~"""

I ~ TOR U M.

~j

quoad imbres ) & .Arl1uri, q,uoad ternp~fiates , flmilirer merito dubitaIi Poflit. De LU1Ja, 8l..StelJU, haclenus. , 7· Sol proculdubio c£lEfficiens prima.. !lUS Ventbf'Um plurimorum ) operans per ~l~r~m, in Materiam duplicem: Corpus ~lhcet Aeris, & Vaporcs ) live Exhala. 'lones. 8. Sol cum potentior , Aerem , lieet ~rum , & abfque immifiione ulla , dilatat

en

tralre ad tertiam parrem, quz res haud

P,arv 3 eft. Itaque per fimplicem ciIata· llonem ) nece1Te eft ut oriarur Aura ali~lla J in viis Solu; przfeltim in magnis

rvoribus; idque potrus duas aut rres hotas, palt exortum ejus, quam ipfo mane. it 9. In Europa, noctes fUDt 1£f1uoIOres ~ in Peruvia, tres harz M3tufi. Il:t S ob unam eaodemqne caufam; vide1i~et celfaoonem Aurarum, & ventorHm., dlis horis. d 10. In vitro 'Illenditri , Aer dilatatus ~primir aquam) tanqnam flatu. Atin'Vi'''? pileAto Aere tanrummodo impleto, ./\.er dilatatus inflat veficam, ut 'Uent~ tklao ife fius. , 11. Experimtntum fecimus in turri 1'0~nda) uDdique claura, hujus gen~ri5 'tJcnNam foculum in media ejus Jocavimus, C ,

I,.

~4

HIS T () Il I A

,

mus, cum prunis penitus ignitis). ut: rt1~" nus elfet fumi ; at a latere foculi in dl'" ftantia nonnulla, filum fllfpendimus ) cuJ1l cruce ex plumis, ut facile moyeretUC, Jtaque pon: parvam moram, auCl:o calor" & dilatato Aere, agirabatur crux plum e3 cum filo Cuo , hine inde, motu vario; quin etiam fatto forarnine, in fenefir~ turds, exibat flatus calidus, neque iU~ continuus, ted per vices, & undulans. , 12.. Edam receptio Aeris per frigus,a dl" latatione, createj ufmodi 'TJentum) fed de" biliorem, ob minores vires frigoris ; adeO ut in Peru'tJill, fub quavis pa.rva umbra,' non [olum majus percipiatur refrigeriu~ ~uam aplld nos, (per Antiperiftafin, ) (e manifefia Aura ex receptione Aeris, quaIl" do Cubit umbram. Atque de Vento, per meram dilatatio"

oem, aut receptionemAeris facto.) hatlc:"

DUS.

IJ. Vlntiex meris motihus Aeris) ab~ que inlmif1:io~e Vaporum ,lenes , & mol" les funt. Videndum de Ventu VapoYAriil, (eos dicimus qui generanrur vaporibuS) Ciui tanto iBis alceris poiTune eife veh~ mentiores) quanro dllatatio guttz aqu~' verfx in Aerem, excedit aliquam dil~" ~tionc:m Aeris) jam facti : quod muJ;

a

I

, tIS

V E N 'r Oll U l.l. ~, partibus facit, ut fuperius monA:ravi-

III Us•

• •14, 'ventorUmVIJpOrllr;Orlim (

qui (unt

lIlt qui comlllunitcr Hant) Efficiens eft ~ol) & calor ejus proportionatus: MaterIa) Vapores , & Exhalationes, qui ver. tUntur, & refolvuntur in Aerem ; re~ inquam (non aliud quippian1 ab ~ere ) fed tamen ab initio minus fynce-

lQrn• . 1 S. Sol" calor exiguus nOb excjtat vaPOres, itaque nec ventll11J. : 16. Soli; calor medius excirat vapores,

bee tamen eos continuo diffipat. Iraql1e ipforum copia, coeunt in ~ll1viam, aut {impJicem , aut cum vento tonjunfum : fi minor) vertuntur in vena rUin fim plic~m. 17. So!i& calor in incremento inclinar Illagis ad generatio.nem ventorr-tm; ill deClemento, Pluviarum. 18. Soli; calor inrcnfils ,'& continua .. tus) attenuat, & diflipat vapores, cofque ~tlblimat :I arque interim Aeri xqualiteI . Iltlrnifcet, & incorporat; uncle Aer quietQsfit, & ferenus . • 1.9. Calor Solu magis a=qualis, & contJllu us , minus aptus ad generationem "entoruTJI .. magis inzquaJis & alterDan~. C "1magIS

Ii Jllagna fuerit

J

j6 HIS 'I' 0 R r A magis aptus. Itaque in navigatione ad Ruffiam) minus affiid:antur Ventu, quall1 in MAr; :6r;IAnn;co, propter longos dies: ~t in Peruvia fub £quinotl:io, crebr1 Yenti; ob magnam iD~qualitatem caloris. alternaDtem Dottu, & interdiu. 2.0. In Vaporibus, & Copia rpectacur, Be Qualitas: Copia parva gignit auras Ie... J1CS ; media Vlntos fortiores; magna ag'" gravat Aerem , & gignir pluvias, vel nao'" onte rurfus decidanr ad planum: e~ 'quo 6t~~(:quicquid dicant Poet£ exag" gerando·tempefiates, quod Undl,Attolltlll

tl

&

deflendAnt in T"rllS~ rum ) ramen defcenfus undarum , noll INr in CQ!/Nm,

multuui

pr~cipitetur

, ultra planum , 8t

fupclJiciem Aqu3Ium. At in "nduilltio~' Aeris, ubi deefi motns gravitaos, dept1' mitur , & attoHitur Aer , fere ex zquo,

De undulatione hatlenus : jam de Mot; ConfliElus inquirendum ell.

19. De Conflillu vento,um, & compCY litis Currentibus) jam partim inqui{jru(l1'

eft. Plane con'frat, libi'1uetA,ios eife ve»'" tos, pr~rertim leniores ~ id quod manife'"

Rum etiam ex hoc, quod pauci funt dies, aut hora: I in quibus non fpirent Aura: ali'" qu~ lenes , in locis liberis, idque latis in" confianter) & varic. N am venti) qui Doll provt:niunt ex Fomitibus majoribus, va:

gab un d1

V

E N TOll U M.

,.

gabundi runt, & volubiles, aJrero cum al. :oquafiludente~ modoimpellente, mo-

fUglcnre. 2.0. Virum efi DODDonquam in Mari, adteDilfe duos ventos limul ex contrariis Ea~t~bus , id quod ex perturbatione Cuper. cl.el.Aqua: ab utraque parte, atque rraD,udhtate Aqu~ in medio inter ens, facile trat .conCpicere: poftquam aurem contUtrdfent illi V4nti contrarii , alias Ceeu.

taln elfe tranquillit3tem , in Aqua nodi~Ue) cum fcilicet'Venti fe ex zquo fregie. tent) alias conrinuatam eife perrurbatioAquz ) cum fcilicer fortior ventus

11~1ll

Pt~valuilret.

.

Certum ell:, in MontibusPeruvi.'Zu) r~pe accidere, llt venti) eadem rempore) fupc:r Montes ex una patte CpirC:Dt, • 11.

In vallibus in contrarium. , 2.2-. Itidem certum apud nos, N ubes

In unam partem ferri) cum ventus acon-

tlaria parte tier, hie in proximo. 2.3 QEin & illud ~ertum , aliqu30do 'htrni Nubes altiores, fupeIvolare N ubes ~ll1iljores j atque ita ut in diver~s, aut etlarn in cOQtrarias partes abeant» tan.. ~Uam Curreotibus adverGs. 2..4. Itidem certum, quandoque in fu..

.

·perl0re AeIe, 1Jentos nec dillrahi , nee promoveIi;

71. H 1 .$ T 0 Jl I A moveri ; cum hie iafra ad Semimil1iarel infano ferantur impetu. , 2. ~, Certum eti3m e contra, ~h' quando tranquilJiratem infra, cum fupc:t" ne DubesfcIantur latis aJacriter; fed id f'" lius eft.

cae

PH OB NOM EN 0

NOB L I

Q.E

U M.

E/;am influlij/;1f4 , qUilndoque[upernA" tAns Aqua, qUllndoque demerfA ) inti/at;ot

eft; quine/iam fiurlt (fed raro) vaTii cpr ,.entls .Aqlt&, qu. voJ'fJitur fupr~, .& qlll IAbi!ur in imo.

2.6. N cque proteus concemnenda j1J' refiimonia 'f-'irgilii) cum Naturalis Phil,: tOphiz non fueric ipfe omnino impefl" tus.: Vna EurU4 NotufqUB ruunt, creber'1f11 procel!i~

~r

.AfriclI4. rur{lls:

Omnia ventorum eonturrereprA-li" 'VjJi~

De MotibH4 Ventoruln, in Natura re-ru{11t inquifitunl ell:: Videndum de MotiblU~ lum in Jvlachinu h/~llJanis ; ante omoiJ in '1,/1/" ~1I'TJittm.

V

7;

E N T 0 It U Mit

Matus Ventorum in velis navium.

I.

In Na'Vibtl4 majoribus Britannicu (cas

enim ad exemplum delegimus, ) quafunt Mali, ;lliquando quinque; 0~lIes in Iinca rcc1a per medium Navis dul l~) alteri pafialteIos , eredi. Eosficno. lQabimus,. .~. MAlumprincipem,qui in Medio NatUor

~Js eft : Milium Pror& .. J,1alftm Pltppis

~qllialiquando

dl:gemiaus : ) & Malum

.\ojlri.

L.>

). Habe,?t finguli Mali plures portio-

~~; qu~ fufioIJi, & per ceItos Nodos, aut ~~ICUlo's

figi, & fimilitcr aufcIIi poifunri

U tres, alii

dbas tautum.

, 4. Jt4.JUI·Roflri fiat ab inferiori

NtJd(J~

~c1iDatus verfus mare , a fupcriori , Ie\-tlls, reliaui omnes lvlali fiant recti. ~. His"1vlalis 1upcrimpendent Vela dc~trn) & quando MalU4 Pttppu geminatur, t Uodecim. Ma/IM Princeps, & MaIm Prottl. tres habent Ordines veloru1lJ. Eas lie f, Qtl1inabimus: Velum ab infra, 'Velum g d"Ptll J & velum a!u1TJma. Reliqui habent Uos tantum, carentes veto AJummo. . 6. l7'elA exreQduntur) in tranfverfum;

D

juxta

HIST" ORIA

t;4

verticcln ctljufque Nodi AlII!; , pet ligna qux .Antenncu, vel virgas dici111 US' a{fuuntur , iI1lI guibus fuprema v~lorum tantum-; 'tI1~ 3ngulos ad fun~bus ligalltur fcilicet ab infra, nd latera Navis) velA. fllpra, attt a fummo) ad Rntennas COl1.~I' guas. Tl'ahuntur etiam aut vcrtuntur 11{clem funibus, iu alterutrum latus) ad plr

ju~ta

citum. 7. Al1te11na

fire virga cUjufque

,

MI

in tr:lnCver[um porrigitur. Sed in JJ~~ puppis, ex obliquo , altero fine ejtis ele~' _.to ) altero depretlo ; in creteris in Ied~ Tau. a.d fimilirudinem liter~ 8. VelAab injrtJ, quatenus ad vela Prill' .·cipu Pror&, & Roftri runt figura: QJJ' dranguJaris, ParalIeJ ogramm z: 'Veltl) t1 JutYII) & a!U1Jzm0 , nonnihil acumin3 ' ~ ptl vilis ex at ardum; five (urgentia in pl-$ , quod fupra, acurninatum, quod J

a

in/rll) triangula re. fll 9. In Navi , qux er3t ·mille centU

'arnphorarunl) atque habebat in IongittJ" dine) j-n carina, pedes I I 2.. in IatitudiD~! in atveO 40, 'Vclf/1n ab infra, Mali Prifl~' pu,cont inebat in altitudine pedes 41.' . • latitudine, pedes 87.

I'

t

J

~bebJt

1 Q.

.

"velttm afupra eit~fdem

in altitudine ped~s

Mali, e 50. in latitudil1 Ilf

peJ~

\r

E N T 0 1t U M.

7r

p:des 84. ad baiim ; pedes 41. ad fafii-

glum.

H. Velum afummo , in altirudine des 2.7. inlatitudine, pedes 42-. ad bafil 1~ '-tad faftioium. b h It. In Malo Pror", 'Velum ah infra, ha. d~ha~iu a~ritu.dine, pedes 40. cum dimi... 10; In Iatltudlne pedes 7 2 • 13. T/'elum afllprll in al tituciine pedes i 6. cum dimidio ; in Jatitudine re des ~ d bafim; 36. ad tafiigium. 14. Velum a fummo , in altitudine re~ des 2. 4. in latirudine , pedes 36. ad bafim; lS.ad fafl:io-ium. b h I ~. In Malo Puppu , velum ab infr1t) ahebat in altitudine, aparte antenn£ eIe"~ta, pede-s rr. in la:itudine, qua jungitul "lltenn£ , pedes 72.. reliquo definente in

'9.

~CUtum. 16.

a

Velum ["pra , in altitudine ped es 30. in btirudinc, pedes Y7. ad bafim; 30

t.

~dcacum~n. 17. Si geminerur l~ltJ!1M

p1lppis, in po .. fl:eriore, vela minuuntul' ab 31)[eriore , ad Pattern circircr quintan1. b 18. In Malo Roftri, velum ab ;'lfr.1, had~bat in altirudine, pedes :.8. cum dimi. 10; in latitudine, pedes 6 o. I~t Ve!t4m a, [uprA, in altitudil1C, ~e& D 2i ccs

76

HIs TOR I A

des 1f. cum dimidiQ; in laticodine) p~~ 4cs 6 o. .ad bafim; 30. ad fafrigium. 2.0. Variant proportioncs Malo-rtl1» S 4VeloTum J non tantum ) pro magnitudioe ~a'Vium·, verum edam pro variis earutJ1 ufibus ad quos·~dificaDtur; ad pagna fIJ1 ad nlercaturam , ad velocitatem , & c~" cera. "erum nullo modo, convenic prO' portio dimenfionis 'fJ,lorum ad numeru(1l amphorarllffi, cum Navu quingcn"" tum 'AlnphorJrUnl , aut circiter , porte' 'JJelt4.11J Ilb infraprintjpu Mtlli, paucos p~ des minuscndiquc, quam illaaltera, qu~ erat duplicis magnitudinis...Unde fit., uC minores Naves longe pr~fi:elit celerit3t~ majoribus, non tan tum propter levit3'" ~cm , fed. edam propter amplicudinem 'f}1" 10r"m, habiro- refpeClu ad corpus NJI'fJi4: nam propartianem ilbnl cantinuare jD Navihus majoribu5 , nimis valla ICS e(fc:C, .& inhabilis. 21 •. Cum ungula .'VelA, per fumma e'$' tendantur ). per irna ligentur taD tum ad ~11" gulos; VeJ'ltu~ Dcceifario facie 'Uela int t1" mefcere) pra:ferti01 ver[us ima) ubi fUll' J

laxiora.

1~. Longe auremmajorefrrumor 'Vel!, in veli& ab infra, quam in c~tcris; qu~ jlOl1 [alum parallelogramma fUDt, cxtC:~ .

acu~

V! N l' 0 RUM; 77 ;ennlinara; verum etiam , quia Jaritudo IIntenn£ tanto c:reedit latitudinem late~ nun nA'tlU, ad quz alligantur: un de neceffe eft, propterlaxiratem , magnum dari receptum ventu: adeo at) in illa magna, ~uam exempli loco filrnpfimus, navi, tu..; 1l1or in J7ento reBo pofIit elfe ad 9. aut lOa' pedes intror(um. 13. Fit etiam ) ob eandem caufam,l 9'I od 'Vela' omnia a ~ento tuo1efacta, ad

lrnum collicrant fe in arcus, adeo ut mnl-

turn Venti pr~terIabi, neceife fit: in tantUrn) ut in.illa, quam diximus, navi, arCUs dIe ad fiaturam homiois accedat. 2.4. At in Velo puppis ilia triangnbri ~ . l1e~e{fe eft ur minor fit tumor, quam in ~nadraognlari ; tum propter figuram mi: ll~s capacem , tum qni:l in qtTadrangulau trIa latera laxa funt, in rrianguJati duo lantum : unde fequitur quod Yentus excipiatur magis rigide• • 2.). Motus Ventorum in veli5 , quo maglsaccedat ad Rofirttm Navis, etl: fonior, ~ promovet magis, tum quia fit in loco, ~bi ulJd~, propter acumen pror4. ) faciI~Jlne kCJotur; tun1 maxirne, quia l\1otus a />'orll , trahir navem; Motus alet/pi,

ttudit. 2.6.

Matus 'Ventarum in velis fi,perio-. D J rum

78

HIS TOR I A

1'um ordinum) promovec magis, quam)n 1-/elis ordinis inferioru, qui Matus violentus maxime c:tbcax eft, ubi plurimum. Ie; movetur a refifl:enria , ur in veCl:ibus &. ~elu mt,lendinorum. Sed periculum ell: de... merlionis, aut everfionis navu ; itaque 8' acuminatJ filnt iUa, ne Ventos uimios ex" cipianc, & in u[u pra:cipue, cum [pirant

17en ti leniores. 2-7. Cum vela col1ocentur in reela Ji... ~ea, aItera poHaltera) necelTe ur qua:

en,

pofierius cOl?fiituuntur) futturentur Ven'" tum prioribus, cum Ven~U1 flet ret1a: itaque fi omnia fimul fuerint ereCl:a , ramen vis Venti fere rantum locum habet in· -peli& Mali prineipu) cum parvo aUIHio veli JIb infrA) in Millo Raftr;. 2. 8. F ~liciffima & comnlodiffima di{: pofitio velorum) .in Vento r~ao, ea eft, ut vela duo inferiora mali pTJr£ eri~antur i ibi coim, ( ur dictum efi) Mot"us eft 013Xi... me efficax : erigatur eciam velum afilpr" J:4aU prinGipis: relinquitur enim fpatiunl t.antunl fubrer , ut Venlu~ fQfficere potlit velis prxdl~lis Prcr&, abfque fuffuratione llotabiJi. . 19· Propter illam, quam diximus, fut.. furationcm Ventorum, celerior eft navi... gatio, cum Vento /lJter~!i, quam cunl reCio,

a

VE

N TOR U !Yf.

79

teClo. Laterl!!i eninl flante , omnia "Jela III ~pere rani po{funt; quia latera fibi invi. t~ obvert~nt , nec aItera aItera inlpedl uer, n,:qu~ fit furtum. 30. Etia:l1 flanre vento latera!i , 'Vc!vJ tigidius in adv.erfum Venti cxtenduntl!r) ~uod ~TentJtm cornprimit nonnibil, & ilnll1ittit in e~m parte~, ubi flare debet: unde nonnihil fonirl.1dinis acouirir. Ven~fts autern maxin1e propirius· eft, qui fla~' ~n ql1:idra, inter rectum & lateralem. 3r, rdum ab infra Mali ROj7ri vix 'Uarn poifet cffe inutile, neql1c enin1 paUt ftJrrum, quando colligat 'VenJttm qu.i at Uodequaque, circa la-tera navis, & fub. ter-vela c~tera . •32.. Spectatur in Motu Ventorum in na'" ~I.bu~ tum Irnpulfio , tum Dil'ettio. At: bUeCl:io ilIa qure fit per claVI/tn, non m lll-

u,,-

;:t

tum pertinet ad Inquifirionem tem , niil ql1atenus hJbe~t connexicl1em tUnl ~\1ot!t J7 e;zt:itirn in rv·e!is. CONNEXIQ. rt .Alcim Injoul!ionls in

,?igore eft in Prora, ita molm 'DireCl:ionis 'n P~ppi, itaque ad eum, velUIU ab infra l1alz pllpis , cjrl'naximi mOflJenti; &'1 ua(i topiam prtXbet Ituxiliarem clava. . . 33. Cum Pyxis nanrica in plagas 3l~' d1firibuatur, adeo ut iemicirculi ejl1s fint D ~

rbg;e

80

HIS TOll I A

, poteft fieri N avigatio pr~" greffi va ( Don angulata) qu~ fieri Coler t.o 'tJentis plane. contrariis») etiamfi ex illJ! fedecim partibus) decem fuerint adver(ot, fed fe~ tantum favorabiles;. at ea Navjga~ tio multum pender ex velo ab infra m~li -puppi~: Cunl enim venti partes contrarl~ itineti, quia funt .pr~potentes , & clavI folo regi non po!lunt, alia vela obver(ul'~ forent , una cutn Navi ipf3 .~ in partetO cOlltrariam irineris, illud 7JelUl1J rigide p]ag~-tedecim

extenfum, ex oppofito favens clav~, ~ ejus morUOl fortificans , vertic J & qua circumfert Proram in viam icineris. 34. Omnis venltls in velu nonnihil agg~avat, & deprimit Na'TJem; tantoqLJe magis, quo Baverit magis defuper. I~q1Je tempefiatibus rna joribus J primo devol' vunt .Actennas, & aurerunt velA fuped o' la, deindc t fi opus fuerit, omnia; eti2(11 Matos ipfos incidunt; quin & projiciu nt onera mercium) tormentorum , &c. uc al" Jevenr NtJvem, ad-[upernatandum,& pJ~' fiaodum obfequia uDdis. ~ f. Patefi fieri per motum i Gum vent'-,.um in velu n.1vi/411J ( Ii Ventus fueriral~'" cris, & fecund us,) progrelfus in itinere, 120. Milliarium Italico,um intra fpatil1f11

2.4. horarunl; idque in

Na'1,:'t 111er&atori~;

[Ul1~

rllntenin1l\~aves ~llicil m

V

8f QUXdan1 Nttncitl, qua::ld

! N TOR U M.

ceieritaiis oppolite extrucbe

n.t, ( quas CaruvellM vacant) qux edam

lnaJora (paria vincere potrunt. At cum 'trtntiplane contrarii fint, Icmedio ad iter prornovendum UIuntur hoc u]tin10 , & PUGlIa; ur procedant lareraliter , prout yenrus permittit extra viam itineris, deIn de Refuot fe verfus iter, atqueangulal'es ifios progrelfus repetant; Ex quo g6~ere progrelfus ( quod ell: minus qu~m ~P!um (erpere:) nanl ferpenres finu~nt, Qt JJIt angulos faciunt ) poterunt fortalfe intra, ),,4. horas, vincere milliaria 15.

Obfervariones majores·.·.

1.

Morus ifleVentornm, in Velis OJ": vium , habet Impulfio1Jis .ftl", trill .

~"'£(ipua

CApitll) & Fontes) undefite:"t; un-'

tie etiam pr£ceptafi/171i p~f/int , lid elnJJ auJ. ltndum, (..~ Jcrti;fca;ldttm. 1. ,Primta l'ons Cj1 ex Quanrd venti,

tIP

excipjtur. K"nJ nnnini. dubitu1'J "'e'nti magi,; conferat, "IRm n,;nu4. l!t!-fJue ~~lntum ipftlm Y~nti procurandl-lm diligenter : id ftet , ft '~fl4r pAtrumfamili.:u prttdnltiorum , & ft' NtilimU4, &a fur/v taVeamU1. fJ.!!arcj' ! 1t4ntum fieri p~tefl ,nil Venti diJperdc;--

"~i

POffir, quin pl~

D )

1111'>

rllntenin1l\~aves ~llicil m

V

8f QUXdan1 Nttncitl, qua::ld

! N TOR U M.

ceieritaiis oppolite extrucbe

n.t, ( quas CaruvellM vacant) qux edam

lnaJora (paria vincere potrunt. At cum 'trtntiplane contrarii fint, Icmedio ad iter prornovendum UIuntur hoc u]tin10 , & PUGlIa; ur procedant lareraliter , prout yenrus permittit extra viam itineris, deIn de Refuot fe verfus iter, atqueangulal'es ifios progrelfus repetant; Ex quo g6~ere progrelfus ( quod ell: minus qu~m ~P!um (erpere:) nanl ferpenres finu~nt, Qt JJIt angulos faciunt ) poterunt fortalfe intra, ),,4. horas, vincere milliaria 15.

Obfervariones majores·.·.

1.

Morus ifleVentornm, in Velis OJ": vium , habet Impulfio1Jis .ftl", trill .

~"'£(ipua

CApitll) & Fontes) undefite:"t; un-'

tie etiam pr£ceptafi/171i p~f/int , lid elnJJ auJ. ltndum, (..~ Jcrti;fca;ldttm. 1. ,Primta l'ons Cj1 ex Quanrd venti,

tIP

excipjtur. K"nJ nnnini. dubitu1'J "'e'nti magi,; conferat, "IRm n,;nu4. l!t!-fJue ~~lntum ipftlm Y~nti procurandl-lm diligenter : id ftet , ft '~fl4r pAtrumfamili.:u prttdnltiorum , & ft' NtilimU4, &a fur/v taVeamU1. fJ.!!arcj' ! 1t4ntum fieri p~tefl ,nil Venti diJperdc;--

"~i

POffir, quin pl~

D )

1111'>

8z,

HIS TOR I A

, tlllt eJfundAtur ; nit eliam f.rrJpiA"

tf~r tltr.

3. Ventus aut [tlpra ["terR, Naviu[l1 flat, aut infra ) ufque ad Aream lttlaris• .A/que tit hC1nines pro'Uidi , Jolent eti~pJ. cirCrl minima qu£q:te magis CtlrR,re, (quj~ majora nemo non curarepoteft, ) ita de iftlS inferioribsu ventis ( qui proculdubio no 1l ianttem pcffitnt )quantum[fJperiores) primU I""v id ci~dum. 4 .. Ad vcntos, qui circum latera

Na'"

vium, & [ubte,. vela ipfa,um pot~ifimu"'. flant; plane eft officiutn veIi ab infra Ma~l Iofiri, qll£ inclinata eft) &depreffa, ut excr

pianttlr j ne fiat dif}endium, & 1ac1t~rj venti. ldque & per fe prodeft) &- venriS1 qui reliqflis I"f)eli! mini/trant, nil obeft: cir" fa boe) non video quid ttlterius per dilig en .. hUl}')anamlieri.p~ffit, niJi forte elitotl ex me4io Na 'tlis,jiITJUia vela !JulniLiaad;)j ..

~iam

bea1'lfUr ,,inftar Pinna1'um,aut ..Alarum, t~ 'Utroq!Je l~tere gerl1inlJ, 'U'1) ventus eft re'"

Cl:us.

. S.· At quod ad. ct!.'Ve12dum de furta l t~ tinet, quod fit, ct-tm ve1apofteriora ventU rt1 abanterioribus fttrripi!4nt , in vento Rec1o; (nam·in Lare.l'ali omnia vela (ooperanlur;l) 'Jon video quid add; poffit diligentil, h1tm~'" 11£; nifi forte, ut janie vento reao, ~t

fClltt'

83

VENTORU·M.

!cilia qU£dam velorum , tit pofleriora vela tJ t1.alo puppisjint humiflim~)mediali 1 lalo Pt10cipis mediocria, antertora alvlalo pro.. t~ celJiffimlil; ttt alterum velum Itltertlm Ploh impediat, fed pot JIM adjtt'vet , & ven.. tUtn tradat, &tranfiJJittat. Atquede pritho 'Fonte Impulfionis, h£co~(cr'VataJint. t

6. Secundtf~ fons IfnpU lJion is, efi ex .Alo-' tio percuffionis "eli, per ventunl ; qu£ Ii PrOpter ventum centraElum fit acuta, & r4pidtJ, mo'Vebit l11agis ; ji obt·u!a, & tartl'tida, minf,f,S. 7, ~od Ad hoc attinet, plurimum ;ntet'eft Ut vela mediocrem extenjionem & ~orem recipiant: nam ji extendantur rigZde, inftar PMietis Yenrum reper&utiunt Ii laxe, debil~s fit ImpulJio. 8. Circa hoc, bene Ie expeJivit in a!i'11 ibw induflria hZ/manit" licet magis ex t4Jtt quarlJ ex judicio. Nam in Vento La~ terali, cCi'2tfahuiltpartnn veli, qt~~ 'Vento °pponiittr, quantum !(j[unt ; tuque l)~s 7hodo Ventnm immittunt in caIn t\ar/~";, 'lila flare debet. Ata:ie hoc a'!unt~ r'tr' 'voJ

lt~n;. Sed interi1J~ J)~cJeq1iit;r (quod fort"f!e non 'Vide;;!) tIt "-corns fit contr~1li (lr~ ~'' eddat percui"Iionf'm rrJ/:gis tlc!!tam. . ,. ~id addi pOJpt it:du/iri£ ht!1n:tn~"I ~n !;'4& Iilrle J non '1,.'i~ifO) ?lij7IJZutC:1lY Fl-

z;tr;J'

84

HIS TOR 1 A

gttra in velis, 6- ftant Aljqu~ vela non til" mentitf in rotundo,fed inftar CIII,aris, A!~I Tr:iRnguli cum Malo) ~ut ligno, irl illo an" gulo verticis, ut & Ventum mAgis cont,A~ hant in acutum, & fecent Aeremexter num potentius. JOe autem Angulus ( #1 -arbitramur ) non debet effi omnino a.tutlIS, fed tanquam Triangullf,s curtatus, ut h14' heat· latitudinem. Neque etiam nov;mllJ' quidprofuturum foret, fi fiat tanquam vC' . ]um in velo, hoc eft, Ii in medio vcli Alic#1uS mll;oris,jit brlr[1I qu~dam, non omnin' lllxA ex carhafo, fed cum coftis, ex lignis, quit Ventum in medio v~Ii ,x&ipiat, & coglft iMuttlm.

10. Teytius fins Impulfionis, eft ex toed, ubifttpercllffio: ifque duplex. Namex all" t'r;ore pArte Navis facilior ea fortior eft ImpuljilJ, quam expofleriore: &exfttperilJ're p"rte lVlali, 6'- veli, quam lib inferiore•.

II-. Neque ho~ ignorllj{e Vi/II eft iRdullrl~ humana, cum & flante vento rea() , plurj.. ~lJam in 'Velis Mali Prora: Jl;em pontUJt ; if in malAciis t & tranquiOit4tibllS t 'f)ela Ii fummo erigere non negligant. Neque nohis tn pr£fei2tiaoccurrit, quid human8,J t~ hll' parte; i11.dttftri£ addi po/fit ) niJi fOrte quoJJ. prillJU1n,tlt cJnflitl/Antur duo,aut tr.es ~{Jh in PrarJ (medius retius) reliqui inel;nll!i) '1110~

V E N' or 0 R ti :M. 8$ ,uorum vela propendeant : & quoad jtCtln.. r.lum. t ut IJmplientur vela pror~ infummo'}

e.fint minus) quam[olent ef{e) acumina.

'4. ,Sed in utroqz,te cavendum incommoJ,

leri'"Ii, e'F nimia'depreffione Navis.

Motus Ventorum·in aIiis l\1achinis humanis.

I,

Morns Molendinorum ad VentI/in)

nibil habet fubtilitatis, & nihilo. ~inus non bene demon/han , & explicaIi lee. Vela confiituuntur retta in oppo{h urn Venti flantis. Profiat autem in Ven't~m unum latus ve!i, alterum latus paulatIll) Bettit [e, & fubducir a Vento. Conlerfio autem, five conCecutio Motus) fit fe 1l1peI a latere inferiore, hoc.eft eo, quod tenl0rius eft a.Vento. At J;"enttts fuperfun-

dens le, in adverfunl Machinx, aquatuoI 'tJ.elis arttatur, & in ouatuor iot~rvallis) \Pia:n 1uam inire cogit.Lur. Earn comprerfi onem non bc:ne rolerat 'ventus ; itaque llece{fe eft , ut tan quam. cubito percutiat latera 'tie/arum, & proinde v..errat) quemadmodum ludicra venibuIa digito impclli

&: verti [alent.

:.. ~.od·{i vela ex crquoexpanla dabit Serenitatem. . 9. Si rub Occafum Solis, apFareatcirc~ elun circulus candidu5, levem denota C tempeflatenJ , cadeol nacre; {i ater, alIt, fubfll{CUS, vcntum magnun1 in dielu (C:" ql1entcm. 10. Si Nubes rubefcant e~oriente SufI, prx.:iicunt v~ntttm: (i occid\;;l1tC J SerenllffJ in'pofieruin. II. Si fub Exortum Solis) nlobabunt [e Nubes prope So!en~)denur.cia~t eodcnl die tempeftatenJ afpcram; quod fi ab Ortu i'e." pelJanrur, & ad Occa[um abibunt, [trent:

,"terlJ.

It..

51

,r

E N T. 0 RUM.

.9%

~ It. ~i in .Exortu,.Solis,' di[pergantur fl)'Ub es a,!,Jtcnbus SO,It!, alIx yere!1tes A:~_ 8.lItn) alia: ScttentrZC1'tetn; 11cc:t iIt ,~lum erel . 11. 'b lUln cuc~ lp urn SOtellJ, pr~mon.rHat i..

{"

e~tos.

)1 ~3:

Si Sol fub Nube cond~tur occidensp ' G't'fJ'4m dCilotat in pofierum diem; quod t' plaue pIuet occideote Sole) 'tJentos pol~s S·:u!'\ ,. ., . ubes , VI'd cantuI' quaur. tra h'1 veI~ f\ls' .. [clem, & veruos, & tempefiatem. ~ 14· Si Nubes) exoriente Sole, videanru:

f on a1l1bire Solem, fed incumbere ei deu dper) tanquam Ec!ipfim factt!rx, perren"1 ~ \lilt £e'rJentos , ex ea parte ont~uos ) qua ' 1 i~ ttl" ,s ~ncliDaverinr. Q!!.o~ ii hoc faciant Cl'ldl e,

& 'Wenti fient) & tmbres.

~ I r. Si Nubes Solem circun1cluferinr,t~nto minus luminis relinquetur. & mat1$ pufillus apparebit 0 rbis Solis, tan-, Q turbidior erit templ'ftliU: Si vera duPle~, aut triplex Orbis erit, lIt ap.parean:

duo, aut tres Soles, tanto eric 'ell) PCUJ5 f1. ' 1 l' 3trOC!Or" per p.ur~s.ales.

~al1quanl

~ ~6. Novilunia difpo.fitionum Aeris fi~ ~ll licativa runt; fed magis adhuc Ortus l t!artus, tanquan1 No'tJilunium confirma.. ~"': Plenilul'lia autem ipfa pta:fagiune. gJs) quam diesaliquiabipfis. Ii. Diuturna obfe~vatiol e, ~intJl

Lun£

92,

HIS TOR I A

Lun£ fufpecta eft Nautis ) ob rempe/lf

S.I Luntf a'N·I· · .J;ed OVI unto " ante O! qn;lItum non apparuerir, tUIbiduDl ae!e~ res.

I S.

per tatum Menlem prxdicir. rJ 19. Si LUiza nareens. aut intra pritJ1 dies, cornu habuerir ioferius, mao-is o~ r c. r '~ o~ Jcurutn, aut r~lCl1m ). aut qUOVlS rn O 'non purum; dIes turbldos, & tem-pe l1' res dabir, ante pleniluni:tr,.,: fi circa J11( & Pctrelzo.& SJlibus~ (poll" quanl n1JteriJ cruda eruperit ,'; & in ho'" lUln con1Pofi~i0nibus, vehni pe~verc

pit

~

To~

C' A L I 1).. I. 119 Igue Grzeo) (quem vulgo· OQem fenun vacant) Be diverfis ejus ge~eribus, qua: tam obfiinatum habel1t Ca~ OreIn) ut ab aquis nOD· facile extinguan~

~OrmeDfario)

tur.

Exifiilnamus etiaJn, Rammam,qua: e~ nonnulJis merallis imperfdl:is. . e valde robufiam & acrem. Verum de I1ts omnibus inquirarur ulterills. "3. Viderur autem flamma fulminum ~()teOtiorum has omnes flanlm:lS fupera~t; adeo ur ferrum ipfllm perfeCl:um ali... ~uando colliquaverit ill gutras }. quod ~nlnlx iPx a!ter~ facere non pailunr. 14. III Iglliris atltem divedi hInt edam &radus Cal~[is, de qnibus etian1 nOD fa~'2.

~i.Ultat

~ eft diligensinqui1itio. Caloremn13x:. ~e deb~ ie:n C'xiHimamus effc ex linteo

qual! 3d :1:l!~mx ex-citatioilem uti ; 8: fiml!irer ('x ligno iIJa fpon. t1aro, al1t funiculis :ucfacbs, qni ad tor~eOto~un1 accenGonem adhibentnr. Poit llnc f. :q~irur caroo igni:us ex l i gnis) & ~ll.th r~c: °b U ~qux, Olei, Aeris, &'reliquorum Jex ap~toximatione [ala ad Ignem, aut aliud Corpus calidum ; Re;ict OInnenl Varieratell1, five fubtiliorem Texturam corpo. 1.

tUrn.

4· Per Ferrum &. MetaIJa ignita , quce talefaciunt alia corpora, nec ramen non °ll1nino pondere aut fubfiantia minuuntnr; Re;iee inditionem five mixruram cubQanti~ alcerius Calidi. r. Per .A.quam ferventem ) arque Ae-

H :.

l~m"

D E FOR M A rem, atque etjam per l'vleraJla) & alia ~(Y lida calefaCla, fed non u{que ad igoinO' Dem) five Iubore'm; Reji,e Lucem, aut Lumen. 6. Per radios Lun~ , & aliarum SrelJa' rum, ( exccpto Sole; ) Rcjicc etian1 La" cem&Lumen. 7. Per ComparAtivam Ferri igoiti, 8t J7'"

Flalnrnx fpiritus vini (ex quibus, Ferru~

.ignitum plus habet calidi & minus lucid" flamma autem fpiritus vini plus lucidi Bl minus calidi) Rejice etiam lucem & L\l" men. 8. Per aurum & alia Metalla igni t3 ' qucc denfilIimi runt corporis fecundutt1 totum; RejiceTenuitarem. , 9- Per Aerem

, qui invenitur Dr plu rt "

mum frigidus ) &. tamen manet tenuis i Re;iceetiam Tenuitatem. 10. Per Ferrum ignitum, quod noll intumekir mole, fed rnaner intra eanderJl dimenlionem vifibilem; Rejice Morum 10'" calem, autexpanfivum fecundum totUm" II. Per dilatationcm Acris in Virr 1S Calendariis & fimilib~s, qui fi10vetUr 10' caliter & expanfi ve manifcfio, ncque (3'men colligit manifefium augmentum ca" loris; Rejice etiarri Motum Localem , aU'

espal1ll VUln feC'undum totU01.

173 CAL I D T." 11. Per facilem Tepefac1ionem omnium

COtporum, abfque aliqua deftructione aut notabili ; Rejice Naturam de~teratione Itfucl:ivJm, aut inditionen1 violentamali_ CUjus N aturx oovx. 13- Per Confcnfum & Conformirarem llmilium ) qux eduntur Calore o~rum tam ExpanRe;ice M~tum Frigare; ~ 'lIm quam Contrachvum·, fecundum tatum • • 14. Per Acccnfionem Caloris ex nttr!- . tl one corporum 7 Reiice Naturan1 PrinciPalem. Natllram Principalem vocamus. qux Pafitiva reperitur in Natura; ~rn) l1e e can1atur Natura l)rxcedente. neque enirn TaSunt & ali~ Natur~: hUlas cooficimus perfectas, ted Exeo1pla tant:lm. Omnes &. Gnf:u!x Natura: prxdith~ Arql1e ab omnil10n !unt ex fonna Cahdi.~ Hcmo·i n 1iber~tur bus NJtur;s p:"~dlttis ()peratione Cu·per CJlidum.

a

a

a

A P H 0 R. IX. A tque in EXCz.,jiV:-1 ja :1.~ runt [undl-C'\ menta Induetioilis verx ; qux tamen

nOn pedicirur donee {ifhnur in AR1rma-

f l\Pa. · N eque vera ipfa Exclufil.,~a

ullo mo-

do perftctaelt) neque adeo efie porefi rub iDitiis. H ,

174

D

En en;m E

FOR M: A

ExclujivA (ut plane Ji.quet ) Rf;eC1io Narurarum SimpIidu rt1 : ~lod fi non habeamus adhnc bon3S Sf, veras N otiones Naturarum fimpliclu llH quomodo ret1:ificari pc ieH Exclujiva! ~, nonnulIa: ex fupraditlis (veluti N ocio Na" tura: Elementaris, Notio Natura: C~l~'" flis , Norio Tenuiratis) funt Noriones va:

lDl::iis.

gx , nec bene t~nniDatx. Itaque 110S, qlJt nec ignari fumus ) nec obliti , quaotU J11

opus aggrediamur ; (vid. ut faciamus 10" teIled:um humanum Rebus & Natur~ pa'" rem) nullo modoacquiefcimus in his q~~ adhuc prcecepimus: fed & rem in ulter lUS

provehimus , & fortlora auxilia in IntelleCllls nlachinamur & minifl:ran1U~'

ufuO\

qua: nunc fubjungemus. Et ccree in

1~'"

terfJretatione Na!tir£ :lnimus omoino ra ll" ter' efi prxparand us & formandus) tIC ~

full:ineat (e in gradibus dcbitis ccrtirud!'" nis , & ranlcn cogitct (prxrertin1 {lIb j~~' tiis} ea)qu~ adfil0t,nluli:unl pendcre exItS quz [up~dul1t.

x.

A P H 0 R. rrameD quia cirius emcrgir VeIj~jS es errore quam ex confulione, utIle putatnus urfiJt per~if io IuteJIeCl:ui , poll tres Tab ula.s Comparentj£ prim", (qn~.l~S

A

poiU t '

Pof'l1imus ) fa~1as

r D r. 17f & penfitatas, accingendi

10 affi:'matiya;

tam ex Ioftantiis Tabula-

CAL

~e & tentaodi OpUS lnterpretationu Natur&

rUm, quam ex iis qu~ alias occurrent. ~od £!e'nus Tentamenti , Permiffionem

1nte!lefim, fi ve Interpretationem inchr'tI:~m , fi ve Vindemiationem-primam appelQre confuevimus.

ri;;demiatio prima de

Fornla Calidi. nimadvertendum autern eft , for·... mam rei inefre (ut ex iis) qua: dicla. rUnt, plane liquet) Infianriis univerfis & fioguliS , in quibus Res ipfa ineIl:; aliter tnim Forma non eifet: Itaque nulia plane dati potell: Inftantia contradit1:oria. At-

A

tamen longe m~gis confpicua invenirur Forma evidens in aliql1ibus Inftantiis ~ ~ 11=1n1 ~ n J 1~ ~ s; i n ii s v j del ice t, ubi n1 j nus CohlbitJ Natura Forrnx , & imDedita, & redacta in ordincnl , per N~tura~ alias. litlj~1rmodi aurenl Inft3nt::ls, ElfJce/cenlitH vel InJ?antia5 OJle'i}fvtU appe!lare cOr:r~( .. vin~ljs. Pcrgendum iraque efi ad J?endemiruionem ipC1m primam de Forma {':::idi. Per univrrfas & finOllbs Injla1'lti~1S, N :1tnra , cujns limitJt~ eft Calor> \'idttLlr dE· !\1ottls. Hoc Jutem maximc 1-1 4 often-

en

J7~

D

Ii

FOR M A

oficndirur in Flamma , qux prrpetllo roO" vctur, & in Liquoribus fervenribus alit bullientibus) qui etiJm perperuo mov~n" rur. Atque ofl:cndirur etiam in incicatl0" nc fi ve incremento Caloris faclo per IUO" totn; l1t in Follibus, & venris; de quo vi?,' Inflant. 2.9. Tab.3. Arque (ilniJiter in alIl S nl0dis Motus, de quibl1s vide Inflant. :,8. & 31. Tab. 3. Rurfus oHenditur in exril1' llione lonis lk Clloris per omnem for'" tern co~preffionem) qux frxnat & ce(" fire facit Motum : de quo vide lnftant.;o, & 32.. Tab. 3. Ofiendicur etitlnl in hoc, quod arone corpus deRruitur aut !altern infignirer alterarur ab omni Igne '&Ca' lore forti ac vehementi: Vnde liquid o conl1:at) fieri Calore tllmultu~ & per'" [uroationem) & morunl Jcrem in pJrtib US illtcrnis Corporis; qui (enuln vergit ,ad dj{folurionem. IorcIligatur hoc quod diximus de ~to" tu, (ne'rnpe, ut {it iufi..u Gencrisad Cal o'" rem ) non quod Calor gent'ret l\:lotu:'11.' aut quod Motus generec CJIorem; l h" cet & hxc ill a)iquibus vera fiat) (Cd CJuod ipfiffimus Calor) live G)uid ipjilfll Caloris fit Motus) & nihil aI~: Iill1iej" tus tamen per Diffircnti.u, quas n10X [ub.. jungemus J pofiquam llonnuJlas caurioneS adjc"

a

CAL I D I.

1~'"

adjecerinlus ad c:virandum JEqnivocu~. Calidum ad (en(um, res Re!i>cchva ell, & in ordine ad Honlinem, Don ad UniverfUm 3 & panicur reCl:e Ht EffeClus Caioris ~antunl in fpirirum Animalenl : ~in ctlarn ill (e iofo res varia eft) cum idetn corpUs ( pro~t Sen[us przdifponitur ) inducat Perceptionem tam Calidi quanl Frigidi: Ut pater per Infiant. 41. Ta/;. 3· Neque vero conlnlUllicatio Caloris t fi\7e Natura ejus Tran{itiT~, per quam corpus adn10tum corpori calido ir"'alefcit, confllndi debet cum forma Calidi. Aliud enim eft Calidum , alind C~lcbairum. 1\J am per motuln Attrit:onis inducitur Calor abf"'1ue aliquo Calida prxcedente, Und: exc1udirur Calef::4ttivum a Formil C~l;Ji. Atque eriam ubi Calidum cfficirur pc:r JPproxln1at}oDem CalIdi, hoc ipru:n 110n fir ex f01 m:: CJJ!d~; {~d em nino pend::: t N .HLl:a 3~ticre & n1agis communi; )lid. ex ~J ..:tura Awrni1ati.ol~·~S five 1v1uhip.1icatioois Cui: de qua£1cienda eil fcparatlrn inquiu!lo. At ootiD I~nis plebeia en:, & nihil valC-t : ccrnpofi~a enlIn (n ex concurfu qui fit Calidi & LuciJi in aliol!o corpore; ut: • 1 In Fbmma communi, & corporibu5 actenus l~[cn~ ~d iuborcm. Rcmo-

a

~

178 D £ Remota i~aque

F

0 It Ai A

omni .£q lli voco , ~e" niendum jan) tandem ttl: ad Differentli~j ,'eras • qua: ]imirant 1vlotum , & coo[tI" tuunt eunl in Formam CaliJi.

ri~a

igirur Diffi:rentia ea efi;

quod

~alor fit i\.lotus Expanfivus, per quefll Pcorpus nititlJr ad dibrationen1 fiIi, & r~"

cipiendi [e in D1Jjorcm fph~ran1 live dt.. Jl1enfionem, quam prius occupav~r;H. H~' aurem D~1erentitl Inaxirnc cfiendirur 1!1 flalnma ; ubi fnn1us live halitus pingulS maoifefio dilat~tur & aperit Ie in flarnInam. Ofienditur edam in omDi Liquore r~r" "ent.:e, qui manifcf10 intumefcir, initH~l!' & emittit bulla:; : argue urger proc~lrur1l expandendi fe, donee vertltur in corpus longe magis exreu!tlm & diJdt~rum, quam ·11 t ipfe liq uor; v idehcet in V il porcel , aU' }'uml1m, aut Aerenl. O£tendittir etjanl in omni Ligno !:t' Combufilbili ; ubi fit ali quando exuda.. tio, at femper eVdpOrat:o. Ollenditureriam in ('ol1iqu~tiC'De l\,Ie" tallorunl; qu~ (cum fint corporis com" pacl:ifIimi) non facile intun~efcuct 8: fe diJatJrt: fed er!am S~ir;:LiS ec!"t~m, Felt.. ~ nJ m 0.1 t.: ri tin fe di ~ j ~ ~ ~ quid ibi. ibid. ; in Peru1Jia vellt; qua'.'! ntt ()/tativa cum proximi.r, maxime;ll plenilu : circa ventos. 110. & I jli1.lit. 5" feCJCJ. \ Ph411omen4 Db!iJUA qll'·

O

ltum Origttni • SuI

~j'udOrielltales

inv,.,,;tur :

16

ex a- ! Ph~hificis nDCet B,rt'* 'lJium p!umag;l1e f~37 811m ~ quod tli il111t1ta Picus de Te",:rjph.60~ 1;4butJrum{olv.%t. 153 Pinnacul4 ttiam in~'" Origints locales ventoximis rranquilJittit': rum. 31 • eM llojJe arbUJ perpetUtJ verfUS " textile qu()dd_~m

41_. 17·

~l4nt'iue

,idtntem.tl"nt. Pift~

M

£. M 0 R. A B I L I U M.

Pifets I'n inttr;,rA mi"ru pttll.. 49 cA/idi{unt. 15 f Pr..;fttrt/l tlJnqlUm 114 /Piflium {tJuml. putTergur CI,Cl4m. SO centesj}Lendtnt noau. ProceU" qu~ cum ntbul4 )40 fiunt, d;r.[l41It nAv;in P;feib~ 1HJfatuT m,,~u gantiblU. 4' gtdlU caloru quam Prognofli'a Ventorum. prit'ati,. I 47 ~8 eircll Pla1Jetarum conjun- in PrQmontortorumjltx;. tJionesjlant lIl1lti mabllS Tlmtati,;nes 7Jentojc·ru. p. rum rtptriuntur. 48 PieiAdum & HJadum, PrfJportj,mes mAloTum &0exorwm ftqu"mv.r im- I T:e/oH4m variAnt. 76 b!'N. 94 ' r~fl Pm;/Uu .;tque N;TllS p/'t'Ili!u,ilia qUDad c%res non alilld fere vent," &- na/flnts eadem forte quam .A~jfer Ijir4t. dtnot411t ~ qu" GrtlU iO ':putrtu&, 93 ,pT4:fa,tt,iunt Pl4/mo mariml4 qt:id iIi;' 'mag.u quam dies t;Liq;,.;i pafl~. I ~ 9 Illl1j{'s.

9i 63 PI"mA i7tMJuu ;n7JIJtantts Vtntos adt.De nl4n-

Pimiu; rerTel1tnf~.

Ctaut.

Pluv:a quando fi.zt.

104-

P:~'l)iJ}~ni!M.

Pure; quidam

[Milt

in

Da/m:J.tia, & Re,flJO-

nt CJrenaica~.in

quibUl

~0

d~;~tlo /api~e tempe/fates oriuntur. 41)

2.7 9

homogC1JCOTUm !undlJfur. .204-

100

Poct£ jingunt ttmporf di112 lut;ii Br;Tedm in careere D11JnU Pzarrjat!io in ji cDnci"[l4m , Au/i-rum calorem exiJem habet. 1)3. ill cDl1a [pat;c. 61. Se2.8. generationes 4";mic.rdinales, II. 8tadentaLes.;. ;m;tamtnti. I, 18 Pllt; cum affi,a 10, qui peT immidis nOll confundendi. j/ionem vaporum fiun~ 15' Tro/,£i. 16. Vapo,au14.107. limites.6. r4Tii. 54. tDrum cal'fa I particularum matritjftciens. f 5- & alti- I ees unde petendte. 37tudo. Go. Vehementes; mot~ di1)erJi. 7. nofUllt tanquam inund.mina. 1, 11. originu ,iones. 3S locales. ~. pote/lates.9_ 'Vent; amnis ~~ntris ae- prog1Jo/fica. la. qualiTem rurgailt. ,4. i;J t.:lieS d£ver[l,. 1.. pr.inferi6-Te atre ut gene,if"'s reditus Hon invertntur. 44 miDe modu "itur. 1.1. fuccefio71esfil.mt. J6. tanqrum ,. Vndu,[a.tzQ) $ulcamerClltores 1Japorum tiD. 8 [unto ~7. naturaA fUM ad Vento! conf4Citntia) quinque modis 11an",! & t),:citallti~ ~ & ft .. 'Jjntl~r. 34. e~: Ni,ro da11t;a. 4) 5 facti. 104-. 'ex reJoiu- V4r l"14vio[um A.f1arem tionibu§ njTJjum qU4firenam pT£mlm/lrat. Ie;. 56. triblU te1l.po98 ribtu frume'l'1to & fl- Verticita,s vcntoTum un. g,etibU6 nocent. ~ J. fid~. 66. & fcqq. dantltT quinqtu modis. VilJofa habellt '~071 nihil 58, 108. fpiranr ex fepcris. 130, 143 partefomitll.mfi-forum. Virgilius nell. ~m1lillD 109 camp/ures ill ort" PhJ/icu jmr~Tit;,JC [uit_ fuofpirant exi::