Expositio super Librum generationis 3528200644, 9782503052410 [PDF]

Zitiervorschau

HA

n He M

Hn

RARE

HER

IE arte

U Bl

Em

see i inETT

res

IRI)

LI

ri nm

Digitized by the Internet Archive in 2024

https://archive.org/details/expositiosuperli0000chri

CORPVS

CHRISTIANORVM

Continuatio

Mediaeualis

224

CORPVS

CHRISTIANORVM

Continuatio

Mediaeualis

224

CHRISTIAN DIT DE STAVELOT

Commentaire sur l'évangile selon Matthieu

TURNHOUT BREPOLS & PUBLISHERS 2008

CHRISTIANVS DICTVS STABVLENSIS

EXPOSITIO SVPER

LIBRVM

GENER ATIONIS

Édition critique par RADIO

OEIUYGENS

TURNHOUT BREPOLS & PUBLISHERS 2008

CORPVS

CHRISTIANORVM

Continuatio Mediaeualis in ABBATIA

SANCTI

PETRI

a reuerendissimo Domino

STEENBRVGENSI

Eligio DEKKERS

fundata nunc sub auspicus Vniuersitatum UNIVERSITEIT ANTWERPEN VRIJE UNIVERSITEIT BRUSSEL UNIVERSITEIT KATHOLIEKE UNIVERSITEIT LEUVEN UNIVERSITÉ

CATHOLIQUE

GENT

DE LOUVAIN

edita

editionibus curandis praesunt Rita BEYERS Georges DECLERCQ Jeroen DEPLOIGE Paul-Augustin DEPROOST

Albert DEROLEZ

Willy EVENEPOEL

Guy GULDENTOPS Mathis LAMBERIGTS Paul ToMBEUR Marc VAN UvrrANGHE

Jean GOOSSENS Gert PARTOENS Wim VERBAAL

parandis operam. dant Luc JOCQUÉ Bart JANSSENS Paolo SARTORI Christine VANDE VEIRE

This book has been printed on paper according to the prevailing ISO-NORMS.

O 2008

BREPOLS & PUBLISHERS

(Turnhout — Belgium)

All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without the prior permission of the publisher.

AVANT - PROPOS

Le titre de la présente édition demande un mot d’explication. Aucun n'a été transmis: les manuscrits, même les plus anciens,

n'en portent pas, et Christian commence son commentaire par l'observation que ce que son propre manuscrit de l'évangile avait pour titre n'était pas celui que Matthieu lui-même lui avait donné (2-3). Il explique alors que ce titre authentique devait être: Liber generationis (3-10). Le mot expositio se trouve deux fois dans la lettre-dédicace (Ep. 26-27) pour indiquer le commentaire, dont l'auteur,

lui-méme,

y est désigné par expositor. Je

pense donc que le titre choisi ne manque pas plus dejustification que n'importe quel autre que j'aurais pu imaginer. L'auteur n'était pas un moine de Stavelot, mais mettre Christianus sans aucune précision pour désigner quelqu'un qui a toujours été distingué de ses nombreux homonymes par le nom de cette abbaye, où 1l enseignait, aurait été maladroit du point de

vue bibliographique. Ne sachant choisir entre doctor, magister ou praeceptor, j'ai eu recours à l'incolore dictus — comme je l'avais déjà fait dans mon étude préliminaire mentionnée ci-dessous (Introduction, n. 1). Comme de nos jours le coüt de la reproduction des manuscrits et des visites aux bibliothèques s'éléve inexorablement d'une facon vertigineuse, je mentionne avec gratitude les subventions qu'ont bien voulu m'accorder les Fondations “Dr Hendrik Muller's Vaderlandsch Fonds" (La Haye) et "Encyclopédie bénédictine" (Louvain) pour participer à mes frais initiaux. Hilarem datorem diligit deus.

T nq D

Nm

suite "ind LIU

SD at MAC Arenegl ug "

Qj

LÉ

AT

- vate bl 694 ool

u qmi isi

Mesi

ya

TO

edi aS TIT

|

MI

CHER

Emus

gcn di

24M

a

v nl

Taupe LN

:

=

E

"m.

IT

pow W

EU

n

EA * tire

ami

Hit

oui

v^ fen A il

E

TDI

NS À

tib dés dn MTIUERE wi

=

5

actu

4400 ub -

iip ME

"dbi iftud IM

N -

2

|

QE X

ic

INTRODUCTION

À l’époque actuelle, il est communément admis que l’évangile de Matthieu est largement tributaire de celui de Marc, mais les commentateurs médiévaux lui ont accordé une préférence marquée sur son

modèle,

et de tout temps,

le commentaire

édité

dans le présent volume a été reconnu comme étant l'un des plus remarquables écrits de ce genre de la "Renaissance carolingienne" et de l'avant-scholastique ("). Son auteur est couramment appelé Christian de Stavelot, mais il n'était pas moine de cette abbaye ardennaise. Certes, il y a enseigné, mais il parle de ses élèves comme de iuuenibus uestris (Ep. 13), non pas nostris (^). Evidemment, il doit y avoir vécu pendant un certain temps (Ep. (1) Le regretté Bernhard Bischoff l'appelait "der kluge Christian von Stablo, der zur historischen Erklärung vieles selbständig beigetragen hat" (Mittellateinische Studien 1, 1966, no. 22: Wendepunkte in der Geschichte der

lateinischen Exegese im Fnühmittelalter, p. 228), C. Spicq, Esquisse d'une histoire de l’exégèse latine au moyen âge (Paris 1944) : “l’un des meilleurs esprits de son temps" (p. 49-50). Pour une rapide orientation, voir toujours Manitius I, p. 431-433 (no. 60); F. Brunhólzl, Geschichte der lateinischen Literatur des Mittelalters I, p. 383-384; F. Rädle, Lexikon des Mittelalters IT, 1983, cols. 1912-1913 (n° 5); F. J. Worstbrock, Verfasserlexikon 1, 1978,

cols. 1223-1225. Les études les plus importantes concernant Christian sont toujours celles de E. Dümmler, Uber Christian von Stavelot und seine Auslegung zum Matthäus, dans les Sitzungsberichte de l'Académie de Berlin, 1890, p. 935-952 (compte rendu par C. Weyman, Historisches Jahrbuch (der Górres-Gesellschaft) 11, 1890, p. 805-806) et de M. L. W. Laistner, A ninth-century commentator on the Gospel according to Matthew, dans Harvard Theological Review 20, 1927, p. 129-149 (réimprimée dans son The Intellectual Heritage of the Early Middle Ages, 1957, p. 216-236); la remarquable synthèse de A. d'Haenens, Druthmar, dans le Dictionnaire d'histoire et de géographie ecclésiastiques 14, 1960, cols. 1519-1524, et P. Tombeur, Christian de Stavelot et le monde de la Bible au IX siècle. Apports pour notre temps, dans Les moines à Stavelot-Malmedy du Vif au XXT siècle, Stavelot 2003, p. 33-52. Voir aussi F. Stegmüller, Repertorium biblicum 2, 1950, p. 238-239 (n^ 1926-1928) et 8 (Supplément), 1976, p. 375-376, et L. Genicot et P. Tombeur, Index scriptorum operumque Latino-Belgicorum medii aevi 1, 1973, p. 37-39. — R.. B. C. Huygens, À propos de Christian dit de Stavelot et son

explication

de l'évangile selon Matthieu,

dans

Sacris Erudiri

44, 2005,

| p. 247-273 (étude préliminaire). (2) nostris ne se lit que dans les éditions. Chez Christian, nos (cf. 1,16 apud nos (=) ...apud Latinos) signifie ceux qui se servent du latin: nostra lingua (4, 174-175, et passim), cf. 9, 480-482 in greca lingua, in qua euangelia scripta fuerunt, sunt multae differentiae quae non sunt apud nos. Voir aussi la note 5.

8

'

INTRODUCTION

55-56), mais certaines nuances de l’adresse (1-7) et la fin de sa lettre-dédicace (58-79) suggèrent plutôt quelqu'un venu d’ailleurs. Aussi ne me semble-t-il pas impossible que Trithemius (voir plus loin) avait raison en faisant de lui un moine de Corvey — même si le nom de Christian ne figure pas parmi les fratres mentionnés plus loin (n. 8) et que, de toute façon, son nom a toujours été trop commun pour qu'on puisse en tirer des conclusions. Abstraction faite de ce qu'il dit dans sa lettre-dédicace, il ne nous livre qu'un seul détail personnel: dans 3, 286-288, il prend position en disant: sic audiui tradere eum qui mihi primus euangelium exposuit — sed nec Hieronimus neque Beda de hoc quicquam dicunt. On aimerait savoir qui était ce maître (irlandais, je suppose), et si c'est lui qui avait appris le grec à son éléve; mais Christian nous laisse sur notre faim. Quae cum ita sint, je doute qu'il soit identique au doyen Christian qui signe un acte de l'abbé Hildebald (?). Mais il est peut-être mentionné dans la Vita Hadelini (*) (laquelle ne date d'ailleurs que du 10° siècle) : ...sicuti in catalogo uirorum illustrium, qui ibidem [à l'abbaye de StavelotMalmedy] super altare apparet assidue, habetur insertum : Haec sunt, inquit, nomina eorum qui cum b. Remaclo monasterium Stabulaus prius inhabitare coeperunt : s. Remaclus [abbé fondateur, 647-648], s. Hadelinus...Christianus. quoque sapientissimus et ceteri multi. A la p. 372E, Bolland et Henschen jettent le doute sur l'identification, faisant observer que Christianus vero...multo est aetate S. Remacli posterior. Or, s'il s'agit vraiment de notre auteur, ce qui n'a rien d'inconcevable, rien n'empéche que son nom ait vraiment figuré — ajouté peut-être — sur telle table (elle-même non datée). Sigebert de Gembloux (ca. 1030-1112) le mentionne dans son Catalogus de uiris illustribus : Christianus, ab Aquitania in Galliam ueniens, nomen suum scribendo notificauit. Exposuit enim euangelium Mathei, promittens se etiam de aliis euangeliis tractaturum (°).

(3) J. Halkin et C.-G. Roland, Recueil des chartes de l'abbaye de StavelotMalmedy 1, 1909, no. 40 (880/881 au plus tard) : S(ignum) Cristiani decani. (4) BHL

(p. 374 F).

3733,

3 février:

AA

SS, vol.

1 de février,

1658,

ch. 2, 8

(5) Ed. R. Witte, Frankfurt/M. 1974, p. 73, ch. 72. Christian était-il vraiment francais de souche, originaire d' Aquitaine, comme le dit Sigebert et — sûrement d’après lui — Trithemius? Il y a quelques passages qui pointent dans cette direction. Il mentionne les Basques, voisins de l'Aqui-

INTRODUCTION

9

Wolfger de Prüfening (5), l'"Anonyme de Melk"', le connaît également, méme s'il le confond avec Guitmond d'Aversa

(p. 84 [n° 90] et 90 [n° 102] :

Christianus pontifex Apulorum, vir clarus scientia et sanctitate, contra eandem heresim disseruit invictissime. Gwimundus, qui et Christianus, primo in monasterio Stabulaus monachus fuit, ubi dum abbas constitui atque ad alterum locum regendum mitti debuisset, aufugit ignotamque provinciam

appetens, ne posset agnosci, nomen mutavit videlicet Christianitatis vocabulum cunctis Tandem vero requisitus et repertus sub Averse est factus episcopus scripsitque

in melius, assumens commune fidelibus. Gregorio septimo fratribus supradicti

monasterii explanationem egregiam super ewangelium secunMattheum, in cuius explanationis prologo super dum Iohannem quoque se scripturum pollicetur, sed utrum minime scripserit an certe scripserit quidem, quod ad nos minime pervenerit, adhuc a nobis ignoratur. Scripsit tamen explanationem super ewangelium secundum Lucam.

taine: Saltare in conuiuiis multae gentes pro honore habent, quasi appareat quis mobilior sit. Nam Wascones et Ispaniarum populi adhuc retinent, apud Francos autem inproperium est (14, 65-68), mais aussi 17, 21-22 (Matth. 17, 1 in montem) excelsum pro ‘valde celsum', sicut nostri (au masculin) Alpes sunt in Burgundia, cf. 14, 226-227 sicut uiderunt qui in nostris Alpibus conuersati sunt. De méme 2, 478-479 Vienna, quae est in Burgundia ciuitas et 14, 140 Lugduno,

quae

Burgundiae

est

ciuitas

(Jéróme

sur

Matth.

2,22,

CC

77,

p. 16, 205: Lugdunum, quae Galliarum est ciuitas). Laistner, l.c. (n. 1), p. 136, a attiré l'attention sur la mention de saint Léger, évéque d'Autun (sanctus Leodegarius : 5, 97), lequel “had played a prominent part in Burgundian politics". Cf. également 15, 68-72: in totis libris nostris nec ad deum nec ad imperatorem inuenietis plurali numero dici, quamuis in communi nostra lingua (cf. ci-dessus, n. 2) usus sit, sed tamen est causa pro qua in nostra terra hic usus inoleuit ad unum hominem quasi ad duos loqui (cf. 16, 120-121 ex hac re consuetudo increuit in hac Gallia ut dominos plurali numero appellent), et, à titre de curiosité, je cite encore 22, 28-29 altilia... (quasi alitilia uocamus ab alendo) pastaeque [páté(e)s] uulgo uocantur. Une fois seulement (11, 92-94) Christian se sert d'un mot vernaculaire, pour traduire le mot cannae: ...et crescunt. in palud& estrz ibus (ma correction, paludosis Migne, paludibus codd.) locis in modum herbae quae apud nos ror uocatur (ros codd. edd., corr. Laistner, /.c. (n. 1), p. 138), mais je suis incapable d'expliquer comment l'unique mot allemand a pu étre — et continué d'étre — transmis sous une forme corrompue dans tous mes manuscrits d'origine allemande. Dans le manuscrit M (voir plus loin) le mot materterae (14, 13) a été glosé muama (tante). (6) Ed. E. Ettlinger, 1896.

10

*

INTRODUCTION

Dans plusieurs publications et catalogues, l’auteur est également appelé Druthmarus, et cela sur la foi de la notice que lui avait consacrée Jean Trithemius (1462-1516), le célèbre abbé de Sponheim (1483-1506), dans son De scriptoribus ecclesiasticis (7) : Christianus, qui et Druthmarus, beiensis,

ordinis

sanctae

monachus et presbyter Cor-

memoriae

Benedicti

Cassinensis,

natione Aquitanicus, vir in divinis scripturis doctus, Graeco et Latino sermone imbutus, veniens ab Aquitania in Galliam, nomen suum scribendo notificavit. De cuius opusculis ego tantum videre hucusque merui opus grande et praeclarum ad monachos Stabulensis et Malmondariensis coenobiorum, sub uno abbate consistentium in dioecesi Leodiensis ecclesiae,

aperto sermone conscriptum : In evangelium Matthaei lib. 1 Hunc titulum non fecit evan[gelista]. De aliis nihil vidi. In. prologo expositionis evangelii secundum Matthaeum, etiam in alios Evangelistas se scripturum promisit :quod et fecisse dicitur, sed a nobis ignoratur.

On a toujours cru que ce nom de Druthmar(us) était le produit de l'imagination de Trithemius, dont les informations sont souvent sujettes à caution. Or, le manuscrit N(uremberg, Cent. III, 61), dans le titre écrit de la méme main qui a écrit et daté le

manuscrit, le mentionne également: Christianus ipse est Druthmarus Corbeiensis ecclesie abbas in Greco et Latino preditus (f. 2; voir cidessous, n. 41) ...Explicit glosa super Matheum domini Christiani abbatis Corbeyensis (f. 77). Les mots ipse...abbas sentent la glose et peuvent bien remonter à un manuscrit plus ancien. De toute facon, en l'absence de toute information indépendante sur l'auteur d'un travail si considérable, quelques éléments peuvent bien avoir entrainé une identification erronée. L'abbaye de Corvey (sur la Weser, en Westphalie, fille de Corbie en Picardie) a bien eu un abbé du nom de Druthmar (1014-1046) (‘), et un autre nommé Wibald de Stavelot (!) (1146-1158: p. 277, 38). (7) Je cite d'aprés l'édition parue à Cologne, 1546, p. 122. La méme notice, légérement abrégée, se lit dans son De viris illustribus Ordinis sancti Benedicti, éd. Cologne 1575, livre 2, p. 451, ch. 67: De Christiano monacho.

Les éditions du commentaire (1514 = E et 1530 = E?) la reproduisent également, celle de 1530 avec l'ajout Floruit, ut ex eius scriptis liquet, circa annum Domini DCCC (f. 4°), précision reprise dans les manuscrits V et P. L'édition de 1530 présente également la forme Malmondariensis. (8) Catalogus abbatum et nomina fratrum Corbeiensium, MGH, SS 13, po276 055.

INTRODUCTION

11

Trithemius a-t-il connu le manuscrit de Nuremberg (ou son modèle) ? Ce manuscrit est daté du 1° juin 1473, l'édition princeps du De scriptoribus ecclesiasticis parut en 1494. Toujours est-il que le manuscrit ne contient pas les brefs commentaires sur saint Luc et saint Jean que Trithemius avoue ne pas avoir vus, mais qui, dans quelques manuscrits (WVM) — sans attribution d'ailleurs — font suite au commentaire sur Matthieu (). Somme toute, abstraction faite du peu que l'auteur révéle dans sa lettredédicace, et implicitement ailleurs (voir l'Index général s.v. Christianus), les détails de son existence, dans la seconde moitié

du neuvième siècle ('*), restent inconnus. L'édition du commentaire dans la Patrologie latine (106) est la simple reproduction (1) de l'édition princeps (Strasbourg 1514), due à lhumaniste Jakob Wimpfeling de Sélestat (14501528) (?): Christiani Druthmari Grammatici Expositio in Matheum euangelistam, familiaris, luculenta et lectu iucunda. Cum epithomatibus (9) Le manuscrit sur lequel est basée l'édition princeps (E, 1514) les contenait également: f. 93-97 et 97-99. Outre ces témoins-là, il y a encore le manuscrit Trèves 187, xv° s. (1472), voir plus loin :Les soi-disant

commentaires sur Luc et Jean (p. 43 et suiv.). (10) Charlemagne était mort (814): 27, 96: tempore Karoli. Il y a peut-étre une allusion à la situation politique sous Charles le Chauve (840-877) dans les mots neque reges de regno certare debent, quia pro certo deus habet ordinatum. quicumque reges esse debent in hoc saeculo (14, 304-306). Je considére comme une coincidence le fait que, dans sa discussion de Pâques, Christian dit et tunc celebrabatur VIII Kal. Aprilis Pascha (24, 395396) : Pâques tomba le 25 mars en 848. Si cette année eût été (proche de) celle où Christian écrivit son commentaire, il serait étonnant qu'il eût manqué de le souligner. Comme l’évidence interne indique la seconde moitié du neuvième siècle, c’est donc probablement plusieurs années après 848 que fut écrit le commentaire, et la date avancée par Dümmler (p. 939: “864 oder 865, aber auch nicht viel spáter") semble bien être correcte. Cf. 16, 345-347: Quid profuit illis imperatoribus qui istum mundum habuerunt per viginti annos, ut Octavianus per LVI annos, cum iam per DCCC annos iaceat in inferno ? ; Bulgarii quoque, qui et ipsi ex ipsis VII gentibus sunt, cotidie baptizantur (24, 129-130). (11) Par l'intermédiaire de M. de la Bigne, Magna Bibliotheca veterum Patrum,

vol.

16, Paris

1654,

p. 277-380,

et Maxima

Bibliotheca

veterum

Patrum, vol. 15, Lyon 1677, p. 86-175. (12) Voir sur lui Contemporaries of Erasmus 3, 1987, p. 447-450. La date de l'édition tombe dans la période où il vivait à Strasbourg (1501-1515), et bien qu'il ne mentionne pas la provenance du manuscrit qu'il reproduit, celui-ci peut bien avoir compté parmi ceux de la Cathédrale, collection avec laquelle il était familier (cf. P. Lehmann, Johannes Sichardus und die von ihm benutzten Bibliotheken und Handschriften, Munich

1911, p. 180

(124, 184). On connaît deux listes de manuscrits de la Cathédrale, totali-

*

12

INTRODUCTION

in Lucam et Ioannem. — (£. 99-100) Homelia in caput XIII Mathei, inc. Cumque dormirent homines uenit. inimicus...et abiit (= Matth. 13,25). Cum uero negligentius agerent prepositi ecclesie... (non impri-

mée dans la Patrologie et non mentionnée par Stegmüller (n. 1) ou par J. B. Schneyer, Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters) — San[cti] Martini [de Braga] ad Mironem regem [= De quatuor virtutibus] Formula honestae vitae, f. 100-102]. Une deuxième édition, due à Menrad Molther, parut seize ans plus tard (Haguenau

1530): Christiani Druthmari,

Euangelium |Matthaei

Theologi vetustissimi, in

expositio, per Menradum |Moltherum

resti-

tuta (©). Dans son introduction, l'éditeur fait remarquer qu'il avait emprunté son manuscrit à la bibliothéque de Saint-André

(OSB) de Worms. Avec la presque-totalité des manuscrits de Worms (5, ce manuscrit a disparu. Voici ce qu'en dit Moither (f. 37-4): Restitui autem eum [scriptorem] ad exemplar vetustissimum] quod nobis ex Divi Andreae apud Vangionum Vormatiam Bibliotheca mutuo datum est, non parvis certe laboribus: quippe quod non vetustate modo, verumetiam quod sciolorum quorundam inemendatissimis mendis, liber erat depravatus, atque adeo diversis a nostris characteribus, ut legere illum non potuissem, nisi iam frequenti studio fuissem assuetus...veterem hunc scriptorem a me restitutum expolitumque, tibi...volo consecratum.

sant 42 numéros, qui s'y trouvaient encore du vivant de Wimpfeling. Elles ont été reproduites par P. Wentzcke, Regesten der Bischôfe von Strassburg, I, 1908, p. 249 (Erchenbald) et 261-262 (Werner I) ;on y cherche en vain le nom de Christian. Je dois ce renseignement à l'obligeance de Madame Catherine Otten, professeur à l'Université de Strasbourg. L'édition de 1514 est devenue trés rare, je me sers de l'exemplaire de la Bayerische Staatsbibliothek à Munich. Le commentaire sur Matthieu y occupe les ff. 7-93, précédé d'une liste de chapitres (f. 4) et d'un index

général alphabétique (f. 4'-6"). Comme les historiens de l'art ne l'y chercheront sürement pas, je signale qu'une gravure de la Passion occupe tout le ti32; (13) Petit in-octavo, f. 5-343. Je me sers de l'exemplaire de la Württembergische Landesbibliothek à Stuttgart. (14) Cf. Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz : Sigrid Krämer, Ergánzungsband 1, 2, 1989, p. 847; Lexikon des gesamten Buchwesens 3, 1937, p. 598: "vóllig zerstreut und groBenteils vernichtet". Je dois ce renvoi à l'obligeance jamais défaillante de Mme le D' Ursula Winter à Berlin.

INTRODUCTION

13

On peut voir comment il faut interpréter ces derniers mots dès le début du commentaire proprement dit, où, après les mots Euangelium grecum nomen est (1, 12-19), l'explication et dicitur Latine ‘bonum nuncium ...quiía ‘eu’ bonum dicitur à été remplacée par: et dicitur praemium datum pro relatione, atque fausto nuncio. Sic Homerus bis [x 152 et 166] usus est, Odyss. XIII:

EUX YYEALOV 86 por Éovo, | adtix’ &rel xev xeivoc iv cà à 8oux0' bwvxt | Écout pe yAxivkv re qyvcOv& ve cluaca xa& [152-154]. Id est: Praemium pro nuncio mihi esto, statim ubi domum redierit ille uestire me chlena et tunica pulchris uestibus. Significat et solenne factum, quod adcepto fausto nuncio fiebat: edxyYy£AuX Overv apud Aristophanem in Equitibus [656] et Isocrates de Pace [7 (Areopagiticus), 10]. Apud Plutarchum in nescio cuius uita [Demetrius 17, 6, cf. Sertorius 11, 8]

inuenimus simpliciter usurpatam uocem, pro fausto nuncio. Vide ergo quam celebri uocabulo Apostoli signarunt nouum Testamentum (f. 8°-9) (1).

En revanche, Molther supprime souvent les explications de mots grecs données par Christian lui-méme. L'ampleur de ses interventions est, certes, considérable; toutefois, même l'édition

de 1530 a conservé force legons et constructions qu'un humaniste eüt pu étre tenté de corriger. Ce qui est étonnant, c'est qu'un érudit comme Wimpfeling ne souffle mot de son manuscrit, dont il savait pourtant qu'il n'avait jamais été imprimé. Plus étonnant encore, Molther ne semble pas avoir connu l'édition princeps, parue juste seize ans auparavant et à une trentaine de km. seulement de Haguenau, où il faisait paraître la sienne — laquelle, du point de vue typographique, marque un grand pas en avant par rapport à l'édition de 1514. Comme les manuscrits ayant servi de base à ces deux éditions sont inconnus, j'ai collationné celles-ci avec l'ensemble des manuscrits que j'ai réussi à dépister. (1$).

(15) Dümmler avait déjà soupçonné que ce passage ne pouvait être de la main de Christian (l.c., p. 940-941). Voir aussi, rien que dans 1, 45-46

Appellata sunt autem animalia] apud Ezechielem add.; 1, 52 in ueteri] testamento add. ; 1, 53 Quod dicit] Propheta add., ou encore 1, 245 (deus... filium

suum) immolandum] unigenitum. Mais il n'est que juste d'ajouter que malgré un grand nombre de leçons comparables, en général l'édition de i R Molther est de bon aloi. (16) L'édition de 1514 a reçu le sigle E, celle de 1530 E^, et les cas où

14

INTRODUCTION

Si saint Jérôme, à qui nous devons cette belle prose latine de la Vulgate, avait distribué son commentaire sur Matthieu (7) sur quatre livres, Raban Maur (*) sur huit et Ps.-Béde (7) également sur quatre, Christian échelonne son texte sur 77 capitula pour l'ensemble des 28 chapitres de l'évangéliste (7). Tous mes manuscrits sont d'origine allemande, comme l'est aussi un manuscrit du début du 11° siècle, actuellement à Londres, British Library, Harley 3213, dans lequel H. Glunz, lors de ses recherches sur la Glossa Ordinaria et Interlinearis, découvrit deux commentaires (toujours inédits), l'un sur Matthieu, l'autre sur

Marc (?). Dans le premier il reconnut que l'auteur — qu'il crut pouvoir identifier avec Remi d'Auxerre — avait utilisé le commentaire de Christian, constatation qui souligne combien de découvertes il pourrait y avoir encore à faire dans les innombrables compilations de ce genre. Je remercie M. le D' Justin Clegg, Curator of Manuscripts, d'avoir bien voulu m'en procurer des photocopies, qui m'ont permis d'examiner le texte. J'en cite deux passages, l'un dans ma note sur 1, 111-116, où il est

question d'un évangile en grec qui passait pour avoir appartenu à saint Hilaire, l'autre qui servait d'entrée en matière:

leurs textes s'accordent: edd. — La liste des rubriques ne figure pas dans Migne. Quant à la préface sous forme de lettre-dédicace (Ep.), celle-ci a été rééditée par Karl Hampe d'aprés le texte établi par Ernst Dümmler (mort en 1902), et cela d'aprés mes manuscrits V et M, les éditions E et

E^, et une transcription de cette partie du texte faite à Cheltenham d'aprés un manuscrit ayant appartenu à Sir Thomas Phillipps (mon ms. H): MGH, Epp. 6, 1925, p. 177-178, n? 24. (17) Clavis Patrum latinorum (CPL), n? 590, Corpus Christianorum (CC) 77; avec traduction: Sources Chrétiennes, vols. 242 et 259.

(18) Ed. Bengt Lófstedt, Continuatio mediaevalis (CCCM)

174-174A.

(19) MPL 92, cols. 9-132. (20) Il n'est peut-étre pas inutile de rappeler que la division en chapitres, telle que nous la pratiquons, est attribuée à Etienne Langton, archevéque de Cantorbéry (m. en 1228), et que celle en versets ne remonte qu'aux éditions de la Vulgate de Robert Estienne (Genève 1551 et 1555). (21) History of the Vulgate in England, from Alcuin to Roger Bacon, Cambridge 1933, p. 312-315, incipits non enregistrés dans Stegmüller (ci-dessus, n. 1). Le commentaire du manuscrit Harley 3213 est différent de celui communément attribué à Remi d'Auxerre (cf. L'école carolingienne d'Auxerre, Paris 1991, p. 467-471: Colette Jeudy, Liste des œuvres, n? 3), comme a bien voulu me le confirmer le professeur Tax (ci-dessous, 1959)!

INTRODUCTION

15

Harley 3213, f. 19

Christian, 1, 39-47

Incipiunt excerpta. Quaeritur quare, cum multa euangelia ordinata fuisse legamus et in nomine duodecim apostolorum et etiam

Requirendum uero quare, cum multa euangelia ordinata fuisse legamus et in nomine XII apostolorum et etiam

aliorum doctorum, sicut Lucas

aliorum doctorum, sicut Lucas

refert, nullum illorum placuit deo legi uel suscipi in aecclesia sua nisi haec quatuor, neque plus neque minus. Solutio. Haec quatuor euangelia propter quatuor climata mundi a deo ordinata sunt et ante multa saecula ostensa a prophetis. Appellata sunt autem animalia, quoniam propter animam hominis praedicantur euangelia.

refert, nullum illorum placuit deo legi uel suscipi in ecclesia sua nisi haec quatuor, neque plus neque minus. Nam et haec quatuor euangelia propter quatuor climata mundi a deo ordinata sunt et ante multa saecula ostensa a prophetis. Appellata sunt autem animalia,

quoniam propter animam hominis euangelium praedicatur.

Voici maintenant les manuscrits dont j'ai pu me servir (à noter que la grande majorité d'entre eux provient d'abbayes bénédictnes: apparemment, le commentaire circulait surtout dans un milieu bien délimité). Ces manuscrits sont les suivants (à noter

qu'aucun d'entre eux ne transmet le titre que Christian a donné à son commentaire ;de même, le titre de l'évangile, auquel il fait

allusion (1, 2), n'a été conjecturé que par moi: 1, 1): W Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek, Weissenburg 42. H.

Butzmann,

Die

Weissenburger Handschriften,

166, fin du 1x° siècle, provenance

1964,

Weissenburg

p. 165-

(Wissem-

bourg) (?) (OSB), écrit à 25 lignes par page: (f. 1, sine titulo; exlibris Codex monasterii sanctorum Petri et Pauli apostolorum in Wifen-

burg) — (2") Amen. Incipiunt capitula de euangelio secundum Mattheum (sic: en général, le nom est orthographié Matheus) — (3-3") Expliciunt capitula. Incipit euangelium secundum Mattheum — (261) Explicit commentum Christiani (?) in euangelium Mathei. Pax legenti. [In Lucam, sine titulo] — (271*) Secun-

dum

Iohannem

[-276"]. L'encre ayant pâli et le parchemin

(22) Cf. E. Lesne, Les livres, "scriptori" et bibliothèques du commencement du Vif à la fin du Xf siècle = t. IV de I Histoire de la propriété ecclésiastique en France, 1938, ch. 35, 2: Bibliothèque de Wissembourg (p. 705-706). — Le manuscrit devra figurer dans B. Bischoff- B. Ebersperger, Katalog der festländischen Handschrifien des neunten Jahrhunderts, vol. 3 (pas encore paru). (23) Dans W, V et M, le nom Christianus a été écrit avec la contraction grecque xpc ou xpic.

16

INTRODUCTION

bruni, le manuscrit est difficilement lisible par endroits, et je suis reconnaissant à M. le D' Helmar Härtel, Conservateur-en-chef

de cette extraordinaire collection de manuscrits, de ne pas s’être lassé de vérifier des dizaines de mes lectures. On observe plusieurs changements de main (ff. 66, 69", 141, 201") et une main également contemporaine a apporté force corrections tant orthographiques que grammaticales. V Vienne (Wien), Osterreichische Nationalbibliothek 724. "Tabulae codicum manu scriptorum I, 1864, p. 120; M. Denis, Codices

manuscripti Theologici Bibliothecae Palatinae Vindobonensis latini I, 1793, n° CX

(122), cols. 297-303;

H. Menhardt,

Das álteste

Handschrifienverzeichnis der Wiener Hofbibliothek von Hugo Blotius 1576, Vienne 1957, p. 42 (N 4061), X^ siècle, origine et provenance Lorsch (Saint-Nazaire, OSB), cf. B. Bischoff, Die Abtei

Lorsch im Spiegel ihrer Handschriften, ^1989, p. 120. Ecrit à deux colonnes de 27 lignes par page. Changement de main trés net au f. 32, au f. 36", et plusieurs fois de suite. Au f. 187", ex-libris de

l'abbaye: Codex de monasterio Sancti Nazarii, et les vers Gramma legendo ticum Christi lector sapis anum | lectum Nazarius me repetit dominus | sit mala uita sibi qui me subtraxerit illi (= MGH, Poetae 5,

p. 391, n^ 32a, c£ 32) :(T, sine mtalo, mais 'd'üne miam. du xr. siécle: Exposicio Cristiani super Matheum) — (2) Incipiunt capitula de euangelio secundum Matheum — (2") Expliciunt capitula. Incipit euangelium secundum Matheum — (177) Amen. Explicit commentum Christiani. [In Lucam, sine titulo] — (183*) Secun-

dum Iohannem — (186") (?*) Explicit. M

Munich, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 14066.

Elisabeth Wunderle, Katalog der lateinischen |Handschriften der Bayerischen Staatsbibliothek München (Clm 14000-14130), 1995, p. 153-155, première moitié du xi^ siècle, provenance Ratisbonne (Sankt Emmeram, OSB) (f. 192"(a) Iste liber pertinet ad sanctum Emmerammum (s. XI, voir plus loin, p. 23). Ecrit à 28 lignes par page. — (1) Incipit prologus Christiani — (2) Incipiunt capitula de euuangelio secundum Matheum — (2°) Expliciunt capitula. Incipit euangelium secundum Matheum — (3) — (1827) Explicit commentum Christiani super Matheum. Incipit aliud . (24) Par erreur (désormais rectifiée), l'ancienne foliotation sautait du f. 143 à 244.

INTRODUCTION

super Lucam — (189) Secundum commentum super Lucam (sic).

17

Iohannem

— (192") Explicit

H "Codex Hesketh", manuscrit appartenant à Lord Hesketh, Londres.* Habent sua fata libelli! Ce beau manuscrit a fait parte de l'immense collection de Sir Thomas Phillipps : Catalogus librorum manuscriptorum in Bibliotheca Phillippica, éd. A. N. L. Munby, Londres 1968, p. 15, n° 1148 (n?? 1143-1178 Ex Biblioth. Bibliopo-

lae Varrentrap (?) apud Frankfort super Maenum), catalogue 81 de W. H. Robinson, Londres 1950: A Selection of precious manuscripts, historic documents and rare books, the majority from the renowned collection of Sir Thomas Phillipps, Bt. (1792-1872) (non paginé, n^ 40); Karin Dengler-Schreiber, Scriptorium und Bibliothek des Klosters Michelsberg in Bamberg, Graz 1979, p. 27-28, 95 (n? 17) et

117-118, seconde moitié du x1° siècle, provenance Michelsberg à Bamberg (*?). Ecrit à 31 lignes par page. Une collation de la lettre-dédicace avait été faite par K. Hampe, cf. Neues Archiv 22,

* Lord Hesketh a bien voulu me rendre l'inappréciable service de donner l'autorisation de faire photographier le manuscrit à mon intention. Ma gratitude n'est pas moins grande à l'égard de Christian Lady Hesketh sa défunte

mére,

de M.

le D' B. C. Barker-Benfield,

Senior

Assistant

Librarian à la Bodleian Library, et de mon éminent collégue Jonathan Riley-Smith à Cambridge. Comme toujours, la maison éditrice Brepols m'a été d'un soutien des plus précieux, cette fois-ci dans les personnes de MM Paul De Jongh, directeur général, Luc Jocqué et Jean Verstraete. Et last but not least, je tiens à remercier mon fils Hans de m'avoir prêté son support 'logistique' à toute épreuve. (25) Sic, lire Varrentrapp ; sur cette librairie, importante à l'époque, voir R.

Schmidt,

Deutsche

Buchhändler

—

Deutsche

Buchdrucker,

Eberswalde

1908 (Hildesheim 1979), Nachtráge, p. 1077 (1080)-1081. (26) Paul Lehmann a avancé qu'il devait s'agir de l'Augustinerchorherrenstift Wengen (— Michelsberg prés d'Ulm), où l'on possédait encore un manuscrit de Christian entre 1754 et 1765, cf. Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz I, 1918, p. (388 et) 389,

n. 1. Pourtant, un ex-libris au f. 1 (s. xv), mentionne explicitement Codex monasterii sancti Michaelis prope B(a)b(en)berge (montismonachorum add. m?), et vu la date du manuscrit, on pencherait plutót en faveur d'une provenance bénédictine. Deux catalogues du Michelsberg/Bamberg mentionnent d'ailleurs un tel manuscrit, l'un au xir^ siècle: (Crisostomus [cf. ms. G] super Matheum). Item commentum super Matheum (catalogue du bibliothécaire Burchard (ca. 1140) : Dengler-Schreiber, l.c., p. 166, n° 54), l'autre en 1483:

Christianum super Matheum (H. Bresslau,

Bamberger Studien, dans Neues Archiv 21, 1896, p. 145, n° (53 et) 54, et p. 175-176: B n? 16). — Je signale l'édition récente, par J. Nospickel e.a.,

Das Nekrolog des Klosters Michelsberg in Bamberg (MGH, Libri memoriales et

necrologia, N.S. 6, 2004).

18

*

: INTRODUCTION

1897, p. 677, et ci-dessus, n. 16. — (1) Toute en belles onciales rouges, sur 18 lignes, la salutation, reproduite dans le catalo-

gue de Robinson (lignes 1-7) — (2°) Incipiunt capitula de euangelio secundum Matheum — (3°) Incipit euangelium secundum Matheum — (152") (?) Amen, et en dessous, d'une autre main contemporaine, encore huit fois amen (la huitiéme fois traces de grattage). Le manuscrit a perdu plusieurs folios: un entre f. ye 8, un entre f. 8° et 9, deux entre f. 58" et 59, un entre f. 59" et 60, un entre f. 88" et 89, deux entre f. 129" et 130 et un entre

f£. 149" et 150. Le nom de l'auteur n'est mentionné qu'une seule fois, et cela par la même main qui a écrit l'ex-libris (f. 1): Cristianus super ewange< lium>

Mathei ;en dessous, d'une main du

x11° siècle: probatio penne sive incausti. — Quatre feuillets de garde (fragments liturgiques neumés) du x11° siècle. — Depuis 2006, le manuscrit a été déposé en prêt à la Bibliothèque universitaire de Lancaster.

P Paris, Bibliothèque Sainte-Geneviève 71. Ch. Kohler, Catalogue des manuscrits de la Bibliothèque Sainte-Geneviève I, 1893, p. 50, XII* siècle, provenance Amiens (Célestins : s. Xv, f. 1517), mais origine allemande. Ecrit à deux colonnes de

40 lignes. — (49, sine titulo) — (49°) Cap(itula) — (50) Expliciunt capitula. Incipit expositio Cristiani grammatici (*) in euangelium secundum Matheum — (151") Amen. Explicit commentum Christiani grammatici in euangelium secundum Matheum. N Nuremberg, Stadtbibliothek, Cent. III, 61.

Karin Schneider, Die Handschriften der Stadtbibliothek Nürnberg, 1, 1967 (Theologische Handschriften), p. 207-208, daté 1473, origine et provenance Saint-Gilles (Sanctus Egidius, OSB) à Nuremberg. Ecrit à deux colonnes de (43-)44 lignes: (2) Christianus ipse est Druthmarus Corbeiensis ecclesie abbas in Greco et Latino preditus. Incipit prologus Christiani super Matheum euangelistam — (2") Incipiunt capitula de euangelio secundum Matheum — (3) Expliciunt capitula. Iste liber est monasterii Sancti Egidii in Nurmbergk Ordinis Sancti Benedicti Bamber(27) En réalité f. 154": il y a eu deux erreurs de foliotation: 124, 124bis (non numéroté), 125 et 147, 147bis (non numéroté), 148. (28) Cf. l'ex-libris du manuscrit V et ci-dessous (p. 22), le catalogue de Saint-Laurent de Liége.

INTRODUCTION

1

gensis diocesis. (”) Fur luat et pereat vel eum qui tollere temptat. Incipit Euangelium secundum Matheum — (77) Amen. Explicit glosa super Matheum domini Christiani abbatis Corbeyensis. Anno domini millesimo quadringentesimo septuagesimo tercio. In die Sancti Nicomedis martiris Christi [le 1** juin]. Deo gracias. Le manuscrit a perdu une vingtaine de ses folios: deux entre f. 55" et 56, six entre f. 61" et 62, six entre f. 65" et 66 et six

entre f. 69 yer 70. M? Munich, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 4527.

G. Glauche, Katalog der lateinischen Handschriften der Bayerischen Staatsbibliothek München (Clm 4501-4663), 1994, p. 42-43, xiv^/xv* siècle, provenance Benediktbeuern (OSB), écrit à 31 lignes par page: (1) Incipit prefacio super ewangelium Mathei — (17) Amen. Explicit prefacio. Incipiunt capitula (?) in ewange-

lium secundum Matheum

— (2°) Incipit prologus in ewange-

lium secundum Matheum super euangelium Mathei.

— (174) Amen. Explicit [...grattage]

G Graz, Universitätsbibliothek 700. A. Kern, Die Handschriften der Universitätsbibliothek Graz, 1, 1942,

p. 424, daté 1331 par la main méme qui a écrit le texte du commentaire (f. 200") (), provenance Chorherrenstift Seckau (au sud-ouest de Leoben en Haute-Styrie), écrit à 26-30 lignes par page: (1) Incipit prefacio super ewangelium Mathei — (1°) Amen. Explicit prefacio — (2) Incipiunt capitula in euuangelium secundum Matheum — (2") Incipit prologus in « e» uuangelium secundum Matheum — (200") Explicit Crisostomus (*) super euangelium Mathei. De jolis petits dessins enjolivent les

bas de quelques ff., figurant des animaux (f. 4", 12°, 16", 27) ou/ (29) Mittelalterliche |Bibliothekskataloge

Deutschlands:

und

der Schweiz

III, 3, 1939, p. 485, 5 (fin du 15° siècle): Cristianus, id est Drutmarus, super

Matheum, abbas Corbeyensis (no. G 58), et encore (p. 569, 23) Christianus, id est Drutmarus, super Matheum. (30) Les capitula 3, 4 et 35-77 ont été écrits d'une autre main, et sur

grattage. (31) Anno domini millesimo .CCC'.

XXX'.I' comparatus est liber iste a

Petro notario domini Ulrici de Walse in Grecz in Stiria ("Ulrich IIl. von Wal-

see war 1328 bis 1359 Landeshauptmann in der Steiermark" : catalogue cité, p. 424). | (32) Dans la marge supérieure du f. 2" il y a également: Chrisostomus super Matheum. Cf. le manuscrit G^ et le catalogue de Bamberg cité cidessus, n. 26.

20

]

INTRODUCTION

et des hommes (f. 5, 16 [homme avec faucon], 25 [deux hommes indiquant le numéro du cahier (IIII)], 35° et 38 [chasseur sonnant de la trompe avec chien et cerf]). G? Graz, Universitätsbibliothek 382. A. Kern, catalogue cité, p. 226, ca.

1400, provenance

Sankt

Lambrecht (OSB, au sud-ouest de Judenburg en Styrie), écrit à deux colonnes de 29 lignes: (1) Incipit prefacio super euangelium Mathei — (1") Amen. Explicit prefacio — (2) Incipiunt capitula in ewangelium secundum Matheum — (2") Incipit prologus in ewangelium secundum Matheum — (176") Amen. Explicit Chrisostomus [cf. G] super euangelium Mathei, et en dessous de ces mots un conseil, écrit de la méme main: Noli per cras, cras, longas tibi ponere metas |Nam per cras et cras omnis consumitur etas (= J. Werner, Lateinische Sprichwôrter und Sinnsprüche des Mittelalters, 1966, p. 76: 99 (differre tuas, rogo, metas) ;H. Walther, Versanfánge 17109-1093). A tous ces manuscrits complets 1l faut ajouter un témoin tardif, le manuscrit no. 5 de Biberach an der R.18, du début du 14°

siècle (B) (?). Il ne contient

que des extraits, écrits en deux

colonnes de 44-46 lignes, mais dans un bon texte qui l'apparente au groupe « (voir plus loin) et surtout au manuscrit Voici ce qu'il contient:

f.67(a)-68(b) = 6,53-191 68(b)-69'(b) 17,1-139 69*(b)-76'(b),. 20.1221,401. 76'(b)-95"(b) 26,6-28,341 96(3)-97'(a) 9,128-282 97*(3)-98 (bye

M (?).

6,53-191 = f. 67-68 91285285 96-97" 10418-14117 07106 17,1-139 68-69" 20.124. 401 69*-76*

"10411-1517 2026, 0-29: 3T

76.2057

Pour E et E?, les éditions de 1514 et 1530, voir plus haut (p. 11-13). (33) H. Boese, Die Handschriften und Inkunabeln des Spitalarchivs zu Biberach, Wiesbaden 1979, p. 17-19 (troisiéme partie, p. 18). En cette méme année 1979, Boese éditait Eine lateinische Fassung des miraculum sanctae Eufemiae vom Konzil zu Chalcedon (voir la note sur 28, 235 et suiv.), sans se rendre compte que ce texte, qui constitue également la fin du commentaire de Christian, se lisait aussi dans le manuscrit de Biberach qu'il venait

de décrire! — Le manuscrit n'est pas mentionné dans P. Lehmann, Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz 1, 1918, p. 7-11. (34) Quelques leçons qui pointent en cette direction: 21, 311 uerba] uerbum MB et 313 autem omnis] omnis autem — 26, 61 in uilla] in om. — 74 crassam] grassam M, grossam B et 202 nocte fugit] fugit nocte.

INTRODUCTION

21

Il doit encore avoir existé un manuscrit à Wengen (ci-dessus, n. 26), ainsi qu'un autre dont on aurait perdu toute trace, si Sixte de Sienne O.P. ne l'avait pas mentionné dans sa discussion de Matthieu 26, 26-27 (Bibliotheca sancta, livre VI, adnotatio 112, éd. Cologne, 1626, p. 596, et Francfort, 1675, p. 516-517). en

cite le texte en entier: Christianus Druthmarus recensetur a Sacramentariis haereticis in numero veterum Patrum, quos illi falso et impudenter impietatis suae defensores esse iactant, quia in commentariis super Matthaeum ita hanc declaret sententiam, ut asserere videatur corpus Christi non aliter sacramento altaris adesse, quam in figura. Scribit nanque hoc modo [26, 255-259] : Dedit discipulis suis sacramentum corporis sui in remissionem peccatorum et in conservationem charitatis, ut memores illius facti semper hoc

in figuram facerent, quod pro eis acturus erat, et huius charitatis non

obliviscerentur,

Hoc

est corpus

meum,

id est, in sacra-

mento. Et paulo post [267-274]: Sicut si aliquis, peregre proficiscens, dilectoribus suis quoddam vinculum dilectionis relinquit eo tenore, ut omni die haec agant, ut illius non obliviscantur: ita Dominus praecepit nos agere, transferens spiritualiter corpus in panem, in vinum sanguinem, ut per haec duo memoraremus, quae fecit de corpore et sanguine suo, et non simus ingrati tam amantissimae charitatis. Scito Christiane lector hunc locum sive scriptorum inscitia, sive imprimentium negligentia, sive haereticorum fraude turpiter et periculose mutilatum et corruptum ; quod ipse non inani coniectura deprehendi, sed ex germana et integra lectione vetustissimi codicis, quem Lugduni in

bibliotheca Franciscanorum manuscriptum inspexi. Nam pro eo, quod codices in Germania excusi (^) habent, Hoc est corpus meum, hoc est, in sacramento, Lugdunense exemplar plus habet, Hoc est corpus meum,

hoc est, vere in sacramento

subsistens.

Rursum

ubi in

impressis voluminibus legimus: Transferens spiritualiter corpus in panem, in vinum sanguinem, in Lugdunensi legitur, Transferens panem in corpus et vinum in sanguinem. Non me latet huius autoris verba, etiam sicut a typographis sunt edita, facillime ab haereticorum usurpatione vindicari posse. At cum ipsa, integritati suae restituta, clarissime ostendant piam autoris mentem

ab horum

insania abhorrere,

superfluum

duxi, aliam huc

interpretationem afferre. (35) L'auteur a-t-il vraiment vu des codices in Germania excusi? Il est montre clairement que l'édition dont il se d'en douter. Son texte permisPM. 2 servait était celle de 1530 (E^).

*

22

INTRODUCTION

Je ne mets pas en doute qu'un tel manuscrit ait véritablement existé à Lyon — après tout, il y en a eu un à Amiens [= P, mais l'un ne s'identifie pas à l'autre, car dans P le texte (f. 139"(b)) est identique à celui des autres manuscrits conservés]. Le manuscrit

de Lyon doit avoir présenté, du moins en cet endroit, un texte retouché, comme le supposait déjà J. Lebon (*), ou “corrigé” en marge. Je ne manque pourtant pas de mentionner ces leçons dans mon apparat critique. A l'exception des manuscrits H (ci-dessus, n. 26), M et N (n. 29), aucun de ces manuscrits ne se laisse identifier à l'un de ceux mentionnés dans des catalogues médiévaux (?). Je connais les notices suivantes,

en Belgique: Stavelot (1105): Cristianus super Matheum (Th. Gottlieb,

Ueber

mittelalterliche Bibliotheken, 1890, p. 288: 176;J. Gessler, Catalo-

gue de Stavelot (1105), dans la Revue d'Histoire ecclésiastique 29, 1933, p. 94, n^ 104). — Dans les trois ventes des manuscrits de Stavelot faites en 1847 à Gand, le manuscrit de Christian ne figurait plus. Cf. Gessler, l.c., p. 88, n. 2.

Saint-Laurent de Liège (xim siècle): Item super Mateum cum Christiano grammatico (F. X. Kraus, Horae Belgicae, dans les Jahrbücher des Vereins von Alterthumsfreunden im Rheinlande 50-51, 18271». 230; 'c£-Gottlieb; l'AFP

ec

mORSPETSSIS

Bibliothèque de l'abbaye de Saint-Laurent à Liège au x1f' et au xii siècle, Tongres,

1927, p. 32, n° 49 (= Bulletin de la Société des

bibliophiles liégeois 12, 1927, p. 91-135 [118]) (*). (36) J. Lebon, Notes sur Christian de Stavelot. Contribution à l'histoire des travaux scripturaires et des controverses eucharistiques du moyen âge, dans la Revue d' Histoire ecclésiastique 9, 1908, p. 491-496 (j'ai introduit des italiques pour faire ressortir les mentions du manuscrit lyonnais). Sur les vues de Christian sur la présence réelle, voir aussi A. d'Haenens, l.c. (n. 1), col. 15221

(37) Voir déjà M. Manitius,

Geschichtliches aus mittelalterlichen Biblio-

thekskatalogen, dans Neues Archiv 32, 1907, p. 678. — Le titre Mittelalterliche

Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz (cf. ci-dessus, n. 26) a été abrégé comme MB. Le nom Druthmar(us) ne se lit nulle part. (38) Manuscrit Bruxelles, 9810-14 [v.d. Gheyn n? 3292, catalogue vol. 5, p. 225], f. 197.Jeremercie Mme Michèle Henry, de la Bibliothèque

Royale Albert I, d'avoir bien voulu en vérifier le texte, ainsi que les publications relatives aux ventes des manuscrits de Stavelot mentionnées plus haut. Voir aussi R. L. Plancke, Middeleeuwse inventarissen van Belgische Kloosterbibliotheken, in De Gulden Passer 26, 1948, p. 244, n° 10.

INTRODUCTION

25

en Allemagne: Tegernsee (seconde moitié du x1° siècle) :Librum Christiani (MB 12219795

p^ 7507 28; 5ef 5G. Becker] Catalogi bibliothecarum

antiqui, 1885, p. 142: 57, 2). Regensburg (Ratisbonne), Sankt Emmeram stianus super Matheum

(1346): Item Chri-

(MB IV, 1, 1977, p. 155: 105). Il doit

s'agir du manuscrit M. Dans les deux volumes de son Voyage littéraire de deux religieux bénédictins (1717 et 1724), dom Edmond Marténe décrit longuement ses visites à Lyon, Amiens, Strasbourg, Stavelot-Malmedy

et Saint-Laurent de Liége; mais ni dans ces pages-là, ni ailleurs, il ne mentionne aucun manuscrit du commentaire de Christian. C'est sur la base de ces manuscrits et imprimés qu'a été établie la présente édition. On a vu que le manuscrit de Biberach, par ses extraits, y apporte d'appréciables portions de texte. Mais il importe également d'enregistrer les nombreux passages qui manquent aux manuscrits H et N par perte de folios, et à E^ par omission (entre parenthéses les manuscrits et l'édition auxquels manquent ces passages) :

1,353-431 (H) 1,512-589 (H) 10,397-11,41 (H) 11,119-201 (H) 16,219-17,84 (N) 17,67-145 (H)

19,336-21,347 (N) 22, 336 - 24, 324 (N) 25,184-332 (H) 25,361 -27,55 (N) 28,86-158 (H) 28,235-341 (E^)

Dans l'appréciation des manuscrits, il faut tenir compte du fait que le caractère du texte, le milieu bien défini dans lequel il circulait, ainsi que la qualité des copistes ne manquent pas de se refléter dans les variantes: ces copistes connaissaient par coeur l'évangile expliqué et les autres passages bibliques, allégués ou paralléles. Tout cela rend inévitables des interventions individuelles et des contaminations (?); d'ailleurs, quand il s’agit de traditions manuscrites s'étendant sur plusieurs siècles et avec autant de missing links qu'il y en a dans le cas présent, il y a peu (39) Überhaupt sindjaKontaminationen gewissermafYen die mittelalterlichen kritischen Editionen (F.-]. Schmale, Uberlieferungskritik und Edizionsprinzipien der Chronik Ekkehards von Aura, dans Neues Archiv 27, 1971, p. 134, n. 61. Voir aussi, dans ma propre édition de Guillaume Ge Toys, (OIGI CANI (057

p. 22 et suiv.: “BW : une véritable édition médiévale de la Chronique."

24

*

INTRODUCTION

de stemmata, méme parfaitement valables, dans lesquels il n'y ait également des leçons inexplicables (*?). Cependant, les grandes lignes stemmatiques sont claires: à part le manuscrit W, deux branches de la tradition manuscrite se dessinent, branches

que je désigne par a et b. W, le manuscrit le plus ancien, est en méme temps l'unique rejeton d'une branche tout à fait indépendante. Il a conservé un grand nombre de leçons que je considère comme authentiques, et il est devenu ‘la pierre angulaire’ de la présente édition, tant en ce qui concerne le texte que son orthographe. J'ai adopté les leçons de W aussi souvent que cela m'a paru soutenable, même dans ces passages où cette leçon s'oppose à une

autre,

parfaitement

acceptable

en

soi,

transmise

par

l'ensemble des autres manuscrits. Je suis parfaitement conscient du fait qu'en m'en tenant à ce principeje dois avoir adopté un certain nombre de leçons, lesquelles, pour être possibles, ne sont tout de méme pas authentiques. Cela pése particuliérement lourd dans ces passages, oü il s'agit de déterminer le texte biblique de Christian: à elie seule, la leçon enregistrée dans l'apparat critique sur 3,25 montre déjà toute la complexité du probléme. Mais tel est le risque que court l'éditeur. J'y reviendrai plus loin. Le groupe de manuscrits queje désigne par a est constitué par deux de mes trois plus anciens manuscrits, à savoir V et M. Le modèle commun de WVM perce jusque dans des détails orthographiques comme nihil hominus (1, 35 et 324-325) ou archanoe. ..archa testamenti (83-84). Vu la date du manuscrit H qui en fait partie, la branche b doit remonter à un modéle beaucoup plus

ancien que la plupart des manuscrits qui en dérivent. A l'intérieur de

cette

branche,

les

manuscrits

HNM^GG?

sont

étroite-

(40) Dans plusieurs passages les rapports divergents entre manuscrits s'expliquent facilement et sans signification stemmatique: cf., rien que dans la lettre-dédicace (Ep.), 6 arbitro pour arbitre HN (et Dümmler), 10 cum perfectioni | perfectione (studere uoluerint). La leçon perfectione, inexplicablement adoptée par Dümmler/Hampe, pourrait bien remonter jusqu'à l'archétype, avant d’être corrigée dans (les modèles de) NEE?; 15 litteris mandari | mandare; 22 qui | quae; 34 istoricam | istoricum ;48 reliquit | relinquit ;48-49 in Marco | Marcum...in Luca | Lucam (manum mittere) ;57 tenenda | tenendam ;59 ac | et; 74 ut | sicut; 79 adjonction d' Amen; rubrique 37 in patria sua | sua om. HN et G (mais non pas M°); 52 (De remittendo) fratri | fratre.

INTRODUCTION

25

ment liés, meis il se subdivisent en deux groupes: HN (?) et M*G (95, tandis que G^ est une copie directe de G. La qualité textuelle de l'archétype laissant déjà beaucoup à désirer, plusieurs manuscrits appartenant au groupe b présentent d'excellentes corrections qui s'imposent — corrections faites par conjecture, à n'en pas douter, mais tout de méme.

Reste à déterminer les places de P, E et E?. Sans vouloir faire pousser des tiges mal greffées, il est évident que P et E^ appartiennent

à la branche

a. La place exacte de E reste incertaine,

mais le manuscrit sur lequel était basée l'édition princeps appartenait, lui, à la branche b. Mais même si, par la suite, des incerti-

tudes devaient subsister, elles ne pésent guére sur l'établissement du texte: c'est sur Wa que l'édition va devoir être basée, b ne représentant qu'un développement plus tardif du texte. Pour ne donner déjà qu'un seul exemple des étapes successives de la (dé)formation du texte dans le cours de sa transmission, je cite 2, 30-31 : in orbe Romano WVMPE

(Romana ES in orbe terrarum

HN et E, mais dans H le mot terrarum a été glosé (de la main méme du copiste) vel Romano, ce qui dans M°G(G?) est devenu in orbe terrarum et Romano ... Et une dernière observation — laquelle s'applique à tout commentaire tel que celui de Christian —: comme on peut s'y attendre, les pertes de texte par homéotéleute

sont nombreuses,

parfois méme

importantes,

et

cela surtout dans le manuscrit de l'édition princeps (E = Migne) et, en général, dans tous ceux du groupe b, auquel appartenait ce manuscrit. Tout cela conduit au stemma esquissé à la page suivante:

(41) Le nom Druthmar(us), que l'on trouve dans N, ne se rencontre pas dans H. (42) Le fait que |G n'est pas une copie de MP est démontré par 21, 310-313, où dans M? les mots mis entre crochets sont omis par homéotéleute: sicut ficus non habens fructum. dampnata est, [sic Iudaea, habens uerba Scripturarum, sine perfectione operum. damnata est] et punita. L'inverse est démontré par de nombreux autres passages.

26

:

INTRODUCTION

ac De l'apparat critique, j'ai éliminé les leçons isolées, lesquelles, on s'en doute, sont trés nombreuses. Pourtant il y en a qui, sans entrer en ligne de compte pour l'établissement du texte, présentent un certain intérét, pour quelque raison que ce soit (souvent elles montrent combien telles leçons ont déplu aux scribes/lecteurs, parce que, pour reprendre les termes d'un grand connaisseur

de la latinité médiévale

(Norbert

Fickermann,

Thietmar,

p. 59), mit dem Heraufziehen des Hochmittelalters nimmt die grammatische Empfindlichkeit stark zu. Un choix d'entre ces legons a été enregistré dans un second apparat critique. Dans le premier, et principal, apparat, les sigles des manuscrits sont résumés comme

x

=WVM

(x) = WVM+PetE”

suit:

B

-HNM'G

y

(8B)

=HNM°G+E

edd. =E+E?

MG

Dans les passages où, par perte de folios, le texte soit de H soit de N fait défaut (*), les leçons du manuscrit complet ne sont pas (43) Comme manquent

84.

on l’a vu plus haut (p. 23), quelques lignes seulement

en méme

temps

aux

deux manuscrits:

c'est le cas de 17, 67-

INTRODUCTION

O7

traitées comme des leçons isolées, mais mentionnées dans le premier apparat. Si, dans ces mêmes passages, tous les autres manuscrits de la branche présentent un texte uniforme, j'y ai maintenu le sigle & ou (B). Le méme principe a été suivi pour les passages omis par E^ (surtout des étymologies de mots grecs), s'il y avait unanimité dans le reste de la branche « ou (x). Les lecons de W ont toutes été mentionnées.

Précisons davantage. Mais avant de donner quelques détails supplémentaires sur quelques-uns de mes manuscrits (“), je cite un passage significatif, où le scribe de l'archétype, qui commet force erreurs, a pour une fois dû croire pouvoir faire mieux que l'auteur. Dans 2, 119-126 et 27, 663-664, il est raconté — d’après

Ambroise ou Rufin (*) — que pour brouiller les pistes Hérode avait fait brüler toute documentation sur ses origines. Or, vu la détestable réputation du roi, notre scribe lui a prêté d'encore plus noirs desseins, et, dans la phrase iussitque omnes scripturas aduri (27, 663), il a cru bon d'ajouter la précision diuinas. En supprimant ce mot, j'ai restitué le sens du passage et rétabli la correspondance avec 2, 122: scripturas adurere iussisset. Quant

à W,

mon

manuscrit

de base, celui-ci a conservé un

grand nombre de leçons qui, de trés bonne heure déjà, ont disparu ou ont été corrompues. Je mentionne quelques passages seulement, le premier dès le début (Ep. 22-23) : alienae prouintiae usus, où la plupart des autres manuscrits et éditions présentent des variantes de deprauare, et où D résout le probléme en inventant un texte de son propre cru. Le deuxième est 10, 272-274. Ici on lit: intantum ingessistis eispraedicationem euangelicam, ut non solum (44) Je signale quatre cas de métathése: 3, 60 ueritas sermonis (B) pour ueritatis sermo, 23, 313 peruenisset modicus (VMHE) pour permodicus uenisset, 24, 381-382 suspiciendum (W) pour suscipiendum, et 25, 272 (per) fragilitatem infirmitatis (E^) pour infirmitatem fragilitatis. (45) Ambroise, Expositio euangelii sec. Lucam 3, 40-42, CC T4, p. 98, 720-725: Denique conscius ignobilitatis suae, ne qua posteris suis uel de praescripto ueteri quaestio moueretur, scripturas eorum incendit, existimans quod, si indicia de publico sustulisset, nullis aliis testimoniis clarere posset quin de patriarcharum uel proselytorum ueterum. genere demanaret; Rufin 1,7, 13-15, éd. Mommsen,

Eusebius

Werke

2, 1, 1903,

p. 61, 7-13:

Verum

Herodes cum

summam potestatem teneret, uidens quod huiuscemodi generis indicia, si permanerent, offuscationis sibi plurimum quaererent, ignobilitatis suae conscientia exagitatus omnes libros, in quibus conscriptio generis habebatur, iussit incendi, aestimans se nobilem uideri posse, si nouicius esse et aduena Israhelitici generis nullis conscriptionum fascibus urgeretur.

28

*

INTRODUCTION

non audirent [uerum annuntiatores eius ad mortem ducerent]. Les mots

mis entre crochets étaient probablement tombés du texte de l'archétype, pour y étre rétablis quelque part dans sa marge, et tous les manuscrits les omettent. Pourtant W, s'en étant aperçu, les ajoute quatre lignes plus bas dans sa propre marge inférieure du f. 93*. La plupart des manuscrits ont copié automatiquement le texte tronqué,

mais quelques-uns,

et E?, se sont efforcés à

combler l'évidente lacune en écrivant uerum etíam occiderent uos (M, ss.), uerum etiam persequerentur (Y) ou même uerum etiam intelligerent Euangelium sibi praedicatum (E?). Dans 23, 300-301, W écrit

quamdiu Ioiada uixit fecit Ioas facere quae deo erant placita, mais tous les autres témoins omettent le verbe facere, ce qui change complètement le sens. Dans le trés curieux passage 23, 48-54, j'espère avoir eu raison en adoptant encore, comme la grande majorité des leçons qui lui sont propres, le texte de W : ...ut esset discretio inter populos Israhel et alienigenas, et in corporibus scilicet circumcisio et in uestimentis fimbriae, ut siquando in bellum uenissent, uidentes fimbrias se cognoscerent et scirent quem debellare debuissent, mortuos autem ex circumcisione scirent quem sepelire (W, spoliare cett.) debuissent, quia in bello frequenter amittit caput mortuus, illud membrum (!) numquam.

— Quant aux nombreuses

corrections

— surtout

orthographiques — qu'une main (à peu prés?) contemporaine a faites, il y avait également une décision difficile à prendre. Il n'est pas toujours visible si c'est bien une autre, ou encore la premiére main qui a apporté ces changements. Le fait que la graphie Origenis, au nominatif (voir l’aperçu sur l'orthographe (de ce nom et sur d'autres cas de iotacisme)) a constamment été changé en — es, montre

déjà combien

il faut étre circonspect.

Beaucoup de ces changements de legons et de graphies s'accordent avec celles de V, le manuscrit le plus ancien aprés W, et pourraient donc bien représenter non pas des corrections faites d’après le modèle mais selon le goût d'un correcteur un peu plus moderne. Aussi me suis-je tenu, dans la mesure du possible, à ce queje crois pouvoir attribuer à la premiére main. Plusieurs manuscrits ont tendance à intervenir dans le texte,

voire à le 'corriger'. On en verra de remarquables exemples. De M, je ne mentionne

ici que 2, 446 et 27, 673, où le manuscrit

substitue un fils d' Hérode à un autre qui ne l'était pas, Alexander à Hyrcanus.

INTRODUCTION

29

Le manuscrit P présente un assez grand nombre de leçons particulières. Il n'est pas seul à écrire le plus souvent spiritualis pour spiritalis, et il remplace régulièrement subauditur par subaudis. A 10, 119 ubi dominus de aqua uinum fecit, il ajoute une précision prise directement dans Isidore, De ortu et obitu Patrum (ch. 79): Hic accaepit Aegipti principatum, hic post Iacobum Iherosolimae cathedrae presidens post annos centum uiginti sub Adriano per crucem per crucem (sic) martyrium terminauit et in Bosphoro iacet. Dans 25, 140-141 il remplace l'étymologie de peregre par celle donnée par Priscien, dans 26, 95-96 (Matth. 26, 7) il remplace les mots Tipice autem ecclesia caput. Christi ungit cum mysteria assumptae humanitatis digna reuerentia suscipit par un passage originaire de Béde, In Marcum 14, 3 (CC 120, p. 606-607, 451-465), mais cité probablement par l'intermédiaire de Raban Maur sur Matth. 26, 7 (CCCM 174A, p. 682-683, 57-70): Mistice autem haec deuotio Mariae fidem

ac pietatem designat aecclesiae, quae dum diuinitatem Christi, qua patri manet aequalis, laudat ac predicat, caput profecto illius precioso ungento perfundit. Cum uero mysteria assumptae humanitatis digna reuerentia suscipit, in pedes utique domini nardum pisticum, id est 'fidele', transfudit (en méme temps ce passage montre comment, et combien, Christian a l'habitude de condenser le texte de ses sources). Mais l'intervention la plus importante, et la seule vraiment justifiée, se trouve dans le commentaire sur Matth. 26, 13-14 (aprés 26, 141). Dans tous les manuscrits et dans les éditions, se trouve

déplacé ici le commentaire sur les versets 22 et 23, sans doute par suite d'une omission rectifiée au mauvais endroit dans l'archétype. Seul P présente le passage oü il doit se trouver (26, 206218), et j'ai suivi le manuscrit en l'insérant à sa juste place. H est une copie trés soignée, présentant peu d'erreurs de scribe. Dans quelques-unes de ses leçons on peut suivre le développement du texte dans la période tardive de sa transmission. Citons d'abord 1, 297-300: (Salmon dicitur) 'pax' et ipse in nomine suo dominum praetendit, qui est pax nostra et qui pacificauit ea quae in caelo et in terra erant, interficiens inimicitias in semet ipso. Dans H, les mots pax...ipso ont été grattés et remplacés par "sensibilis, in quo significatur Christus qui dixit [Luc. 8, 46]: tetigit me aliquis, sentio enim uirtutem de me exisse — ce qui est précisément (devenu) le texte de M^G (y). Dans 19, 384, Christian laisse échapper la forme trés rare (ne...aliqua) litis (exsurgeret). Tel est le texte de «E, mais cette forme inusitée (voir mon appendice Rariora et

30

' — INTRODUCTION

notabilia) ne pouvait évidemment pas passer inaperque: PE? normalisent donc en écrivant lis, H s'en tient à litis mais écrit occasio

au-dessus du mot tel qu'il l'avait copié, et c'est ainsi que dans le texte de Y on trouve occasio litis. De même, dans 27, ESS

y a ne ludaei dicerent non eum fuisse mortuum sed spasmon fuisse passum. Ici, la marge de H (f. 147) porte une glose contemporaine empruntée à Isidore, Etym. 4, 7, 6: Spasmon passio fit ex melancolico humore quotiens exsuperat et ad cerebrum conuersus fuerit, et haec passio *caduca' uocatur, eo quod cadens eger spasmon pati dicatur. Hos (Quos y) etiam uulgus *lunaticos" uocant (uocat Y) — dans vy, la glose a été insérée au texte suivant fuisse passum. Trois passages non moins notables se lisent, le premier dans 27, 45 alodem] id est censum écrit au-dessus dans M, dans la marge dans H, mais dans le texte méme dans BE?, le deuxième dans 24, 349-350, où Christian répéte, pour les commenter, les mots non est uestrum scire

(Act. 1, 7) qu'il venait de citer sous la forme authentique nosse (24, 348). Par automatisme, HN, cette fois, écrivent nosse, mais

H s'est repris et corrige (au-dessus) uel scire, ce qui dans le texte de Y est finalement devenu nosse uel scire. Dans 27, 490, le mot

KIMIGEPION (hoc est 'dormitorium") a été remplacé dans H et dans E par le curieux KIMI KIMI GEPION GEPION ! Enfin, je cite encore 23, 232-233 munda prius quod intus est calicis et parapsidis, ut fiat quod deforis est mundum. Le texte est celui de Matth. 23, 26, et fiat est une correction évidente de 9: « et E présentent stat, mauvaise lecture paléographiquement explicable que P a cherché à corriger par stet, tandis que E^ remplace le verbe par un simple sic. N, le frére cadet de H, est lui aussi un trés bon manuscrit, et il

est grand dommage que ce soient justement ces deux témoins pour lesquels on déplore la perte de tant de folios — même si seules dix-sept lignes (17, 67-84) manquent à tous les deux. Le texte de N a été copié avec un sens critique prononcé, et surtout dans la toute derniére partie du commentaire

(28, 235 et suiv., trai-

tant du miracle de sainte Eufémie) il s'y trouve toute une série d'embellissements apportés au texte transmis. Avec le groupe Y on entre dans un champ tout différent du reste de la tradition manuscrite. Surtout à partir de la seconde moitié du texte le nombre des interventions propres à y augmente de plus en plus sensiblement. Beaucoup de ces legons ne sont que d'ordre stylistique, comme les changements de nam en quia et vice versa, ou l'élimination d'un grand nombre de et,

INTRODUCTION

31

autem, ipse etc. jugés superflus (il est vrai que Christian en abuse). Il est indéniable que le responsable de ce texte savait son latin, et plusieurs de ses corrections sont alléchantes, ou même s'imposent. Les deux fois où Christian cite nommément des vers de Sedulius:

27, 297-304

(Carmen Paschale 5, 188-195)

et 28, 136-

139 (5, 322-325), Y compléte heureusement les citations. Apparemment gêné, il supprime un détail de la vie quotidienne d'un ermite: quod de corpore eius iuxta purgationem humanam exiebat [voir Rariora et notabilia s.v. ire] per foramen ad terram decidebat (28, 271273), et une fois (9, 282) il va jusqu'à clore l'explication (de Matthieu 9, 17) par l'ajout liturgique Tu autem, domine... Enfin, les deux éditions E et E^. Il semble bien que l'éditeur princeps, Wimpfeling, soit moins intervenu dans le texte que Molther (E). De ce dernier, J'ai déjà cité quelques interventions, mais en général il s'est limité à omettre des explications de mots grecs jugées par trop aventureuses. A part cela, je ne voudrais attirer l'attention que sur un seul passage, pour illustrer combien facilement, dans un certain contexte, où les mêmes pensées et les mémes mots reviennent à plusieurs reprises, une legon peut se substituer à une autre: dans la phrase inter Hiericho et Ierusalem multae depraedationes fiebant (20, 247-248), E^ et M? présentent tous deux non pas depraedationes, mais praedicationes. Molther, comme on l'a vu (p. 12) avait des problémes avec l'écriture de son manuscrit; dans mon apparat critique, on trouvera beaucoup plus de leçons isolées de E^ que de E. La raison en est qu'en général celles de E? sont plus intéressantes que celles de E. Dans cette derniére édition, les chutes de texte causées par homéotéleute sont trés nombreuses, allant de quelques mots à des lignes entiéres (qui manquent donc également dans Migne). Qu'elles soient imputables à l'éditeur lui-même ou à son manuscrit, peu importe: je n'ai pas jugé utile de les enregistrer et bourrer un apparat critique déjà suffisamment nourri — sauf, bien entendu, en compagnie d'autres variantes. Si, un jour et contre toute attente, le manuscrit utilisé par Wimpfeling devait faire surface, il reste assez de sigles E pour l'identifier. *

Le texte de la Vulgate utilisé par Christian a été examiné par Laistner, l.c. (n. 1), p. 140-149. Par nécessité, cette étude était

32

‘

— INTRODUCTION

basée sur les lemmes dans Migne, dont plusieurs sont erronés. Néanmoins, les conclusions de Laistner, que j'ai soigneusement vérifiées, restent valables: le texte biblique de Christian était essentiellement celui représenté par un groupe de manuscrits bien défini (DELQR, appelé ‘texte’ ou ‘type’ irlandais) (*), “preuve sinon d’une influence irlandaise encore active, du moins d'un reliquat de l'impénétration anglo-saxonne (Stavelot-Malmedy suivit, au début, la règle de S. Colomban)"' (”). Il n'est pas douteux qu’une nouvelle étude systématique du texte de la Vulgate de Christian apporterait des précisions auxquelles Laistner n'a pu parvenir, mais un tel examen dépasse le cadre de la présente édition, laquelle ne vise qu'à en préparer la voie. — Quant aux lemmes, souvent Christian les remplace par ceux d'autres évangiles, notamment ceux de Marc et de Luc, ou bien il signale d'autres formulations dans les passages paralléles; à l'exception de la leçon Magedan/Dalmanutha (Matth. 15, 39: infra, p. 36), il ne souléve jamais la possibilité d'une erreur de scribe: il est peu probable qu'un érudit comme Christian n'en ait pas observé, mais ce qui lui importait, c'était le fond, pas la

forme. Il signale que l'évangéliste ne raconte pas tout: Plenius autem hoc in aliis euangelistis exponitur; quae Matheus parum tetigit, sed sequamur sequentia ipsius quem ad dilucidandum |suscepimus (9, 518-521), ou encore quod Matheus preuidens alios narraturos, ipse preteriit (9, 538), et dans ces cas-là, il complète le récit à l’aide des autres évangiles. Plusieurs fois Christian lui-méme omet des versets (p.e.. Matth. 11, 22-24, 16,:10:12,.129,.19-22, 25997239 fet 43-45, 26, 70-72) ou ne les cite pas en entier (méme si parfois il les commente quand même). Il lui arrive également de renvoyer à des explications qu'il n'a pas données (p.e. 16, 100-103), tandis que d'autres passages ne sont traités que trés globalement (p.e. Matth. 21, 28-32 ou 23, 8-11). Il professe la vertu de la brevitas:

Dominus exponit, propterea non est necesse exponere (13, 122-123) ; per omnem textum euangelii figurae et tropi saecularium litterarum inueniuntur, sed propter fastidium deuitandum et prolixitatem libri frequen(46) Cf. H. Glunz, Britannien und Bibeltext. Der Vulgatatext der Evangelien in seinem Verháltnis zur Irisch- Angelsáchsischen Kultur des Frühmittelalters, Leipzig 1930, p. 14 (no. 4) et 82-88. — L'édition de la Vulgate que j'ai utilisée moi-même est celle de R. Weber - R. Gryson, Stuttgart 51994 (variantes citées comme cf. app. cr. Vulgatae ed.). (47) A. d'Häénens Lc: (n: 1); col 1521.

INTRODUCTION

33

tius omittimus (7, 275-277) ; per omnem textum euangelii figurae dictionum sunt, sed propter fastidium et prolixitatem libri frequenter omittimus (9, 254-256). Une question jugée trop épineuse (Matth. 11, 27) a été esquivée par les mots si quid questionis in hoc uerbo uidetur habere (*), melius silere puto quam cursim nunc exponere, donec latiorem expositionem oportunum tempus inueniat, quia, sicut canones precipiunt, obscurae questiones in populis reticendae sunt. (11, 341-345, cf. 14, 258-261), voir aussi Matth. 12, 46-50, sur la mère et les frères

du Christ, où il ne cite que le verset 46 en l'expédiant en quelques lignes seulement (12, 469-479). Les commentaires sur Matthieu dont Christian s'est laissé inspirer d'un bout à l'autre sont ceux de Jérôme (?) et de Raban Maur (°°), ainsi que, dans une moindre mesure, ceux de Béde sur Marc et Luc (?) et de Ps.-Béde (MPL 92). A part ces commentaires-là, i] a encore connu et utilisé les quatre homélies latines

éditées par E. Benz et E. Klostermann, Origenes Werke 12, Berlin 1941, p. 239-269 (Die Homilien aus dem Homiliar Karls des Groflen, voir la Clavis Patrum latinorum, no. 668) (?), et les Homeliae in euangelia de Grégoire le Grand. Les quatre homélies attribuées à Origène ont pour texte Matth. 1, 18-25 (no. 1), 7, 15-21 (no. 4), 8, 1-13 (no. 2) et 8, 23-27 (no. 3). Quant aux homélies de Grégoire le Grand (CC 141), il s'agit des numéros suivants:

16 (Matth. 4, 1-11), 5 (4, 18-22), 4 (10, 5-8), 6 (11, 2-10), 3

(48) Voir l'aperqu Rariora et notabilia s.v. habet, habere. (49) CC 77 (Sources Chrétiennes 242 et 259) ; cf. Ep. 16-21. (50) CCCM 174-1744. Dans le texte de Raban se trouvent insérés de fréquents et longs extraits de Béde et de Grégoire le Grand (voir plus loin). Dans 18, 136, Christian reprend à son manuscrit de Raban une évi-

dente erreur (voir l'apparat critique de Bengt Lófstedt, p. 497, 21), qui a survécu dans le (mon) texte de son commentaire. (51) CC 120 (cf. Ep. 48-52). Sur cette édition, voir Fr. Dolbeau dans Béde

le Vénérable

entre

tradition

et postérité,

Lille

(2002)

2005,

p. 325:

“D'après la ponctuation, on se demande méme parfois si l'éditeur comprenait le texte latin". — Je profite de l'occasion pour signaler une omission de ma part. Dans mes Serta mediaevalia (CCCM 171, p. 34, 1: Remi d'Auxerre), les mots Domino sanctissimo et nimium desiderantissimo...ille humilis ont sans doute été empruntés à Bede, In Lucam, p. 6, 79-

80: Domino beatissimo et nimium desiderantissimo... Beda humilis presbiter... (52) Mais non pas celles réunies par A. Hamman, Patrologiae (Series latina) Supplementum 4, 1967, cols. 852-898. Apparemment, Christian n'a pas connu l' Opus imperfectum in Matthaeum, et je n'ai pas réussi à identifier ses autres renvois à Origene.

34

INTRODUCTION

(12, 46-50), 11 (13, 44-52), 19 (20, 1-16), 38 (22, 1-14), 12 (25, 1-13) et 9 (25, 14-30) (*). Depuis Dümmler, on a observé et répété que Christian ne nomme ses sources qu'exceptionnellement (*9, et qu'il les paraphrase plutót que de les citer, comme le faisait Raban Maur. C'est pour cette raison que je ne mentionne ces sources d'inspiration perpétuelle que dans les cas où il m'a semblé que cela valait vraiment

la peine.

Dans

13, 145-159

Christian

se sert,

encore sans le nommer, de Jéróme (Adv. Iovinianum), mais dans 157-158 il laisse échapper: XXX quoque in expositione sua quasi marem ac feminam pretendit... Dans 6, 34-36 et 7, 24-25, il semble critiquer, également

sans le nommer,

24), voir plus loin sur l'orthographe.

Raban

(p. 174, 78-175,

Souvent

il abrége et

résume si rigoureusement, que le passage ne devient vraiment compréhensible qu'à l'aide de la source, et je doute fort que

malgré ses bonnes intentions, ses éléves, qui aprés deux cours donnés de vive voix n'avaient toujours pas retenu ce qui leur avait été expliqué (Ep. 13-14), y aient mieux réussi en se servant du texte écrit, lequel, d'ailleurs,

ressemble

souvent

plus à un

cours oral qu'à une exposition mürement formulée (*). Dans sa lettre-dédicace (25-27), Christian dit son intention d'écrire un latin simple. Dümmler jugait le résultat plutôt positif. Carl Weyman (5) avait été plus nuancé. Mon propre jugement final est loin d’être aussi favorable qu'il ne l'était à l’origine: quels que soient ses mérites comme exégète, je juge Christian un piètre styliste, méme en admettant qu'un commentaire scripturaire (53) A part le sujet, bien entendu, et les sources communes, il n'y a pas de rapports entre le commentaire de Christian et ceux de Paschase Radbert (ci-dessous, n. 58) et Sedulius Scotus, ni entre son commentaire et celui attribué (à tort selon P. W. Tax) à Remi d'Auxerre (ou les douze homélies imprimées sous le nom de celui-ci dans Migne, PL 131, 865932). Ces dernières, largement tributaires de Jérôme et de Bède, partent toutes de versets de Matthieu;

voir ma note sur 2, 76. Cf. P. W. Tax,

Remigius of Auxerre's Psalm Commentary and the Matthew Commentary attributed to him, dans L'école carolingienne d' Auxerre, Paris 1991, p. 413(417)-

424, et ci-dessus, n. 21. (54) Serait-ce pour faire étalage de ses connaissances du grec qu'il fait des exceptions pour Josèphe et Origene (dont il existait pourtant des traductions) ? (55) Même si, moi-même, je suis assez réticent à utiliser les virgules, les nombreuses asyndétes de Christian ne font rien pour faciliter la lecture. (56) L.c. (n. 1), p. 805: "schreibt ein verhältnismäfig klares Latein" .

INTRODUCTION

35

n’est pas un exercice en belles-lettres. Les passages ne manquent pas où je ne suis même pas sûr d'avoir bien compris l'argumentation, et cela sans que j'en rejette la cause exclusivement sur une tradition manuscrite qui laisse à désirer. Plusieurs fois l’auteur s'adresse directement à ses lecteurs :sicut scitis, nostis, audi(s)tis...(?) La répétition étant mère des études, Christian la pratique à travers tout son commentaire. Il se fait un devoir de signaler les passages oü les évangélistes semblent se contredire — ce qui, pour lui, n'est évidemment jamais vraiment

le cas (p.e. 4, 266-267: diuersa uidentur euangelistae.. scribere, sed intellegentibus non sunt contrarii). Pour donner une idée de la facon dont il a l'habitude de citer ou de résumer

ses sources,

voici

quelques exemples: Béde (Marc. 8, 1-2), p. 527, 1524-1535: Mystice autem hoc miraculo designatur quod uiam saeculi praesentis aliter incolumes transire nequimus, nisi nos gratia Redemptoris nostri alimento sui uerbi reficiat. Hoc uero typice inter hanc refectionem et illam quinque panum ac duorum piscium distat, quod ibi littera ueteris instrumenti spiritali gratia plena esse signata est, hic autem noui ueritas ac gratia testamenti fidelibus ministranda monstrata est. Sane utraque refectio in monte celebrata est, ut aliorum euangelistarum narratio declarat, quia utriusque scriptura testamenti recte intellecta altitudinem nobis caelestium et praeceptorum mandat et praemiorum, utraque altitudinem Christi, qui est mons domus domini in uertice montium [Is. 2, 2], consona uoce praedicat. Christian (Matth. 15, 32), 15, 277-287: Mistice ostendit quod uiam

istius saeculi aliter nequimus incolomes transire, nisi uerbo Redemptoris nostri satiemur. Per illam quam superius audistis de quinque panibus satietatem spiritalis refectio, quam suis fidelibus de ueteribus

exibuit, ista autem

significat eam

satietatem,

quam

de euangeliis suis in se credentibus facit ;in illa littera ueteris testamenti spiritali gratia plena esse ostenditur, in ista noui testamenti gratia credentibus reuelatur. Utraque refectio in uno monte celebratur, quia et unus est dator et utraque refectio ad unam caenam inuitat, quam idem nobis preparauit qui istam dedit. ^ckk

(57) Quelquefois il ne doit pas surestimer l'intelligence de ces lecteurs: 13, 65-67 (Matth. 13, 10): Quaerendum est quomodo accesserint. discipuli ad dominum, cum in naui esset : uidelicet cum ipso erant in naui ;15, 228229 satum genus mensurae est, habens modium unum et dimidium : in satis tribus [Matth. 13, 33] modia IIII et dimidium ;14, 48-49 (Matth. 14, 6) die autem natalis Herodis] quando ipse natus fuerat.

*

36

INTRODUCTION

Bède (Marc. 8,10), p. 531, 1681-1685: ...uenit in partes Dalmanutha. Pro hoc in Matheo legimus: Et dimissa turba ascendit in nauiculam et uenit in fines Magedan. Non autem dubitandum est eundem locum esse sub utroque nomine, nam plerique codices non habent etiam secundum Marcum nisi Magedan. Raban Maur (Matth. 15, 39), p. 455, 82-86: ...uenit in fines Magedan.

In Marco autem ita scriptum est : Ef statim ascendens nauem cum discipulis suis uenit in partes Dalmanutha. Non autem dubitandum est eundem locum esse sub utroque nomine, nam plerique codices non habent etiam secundum Marcum nisi Magedan. Christian (Matth. 15, 39), 15, 346-349: ...uenit in terram Magedan. Et Marcus

dicit Dalmanutha,

dicunt

autem

doctores:

aut unus

locus est duo nomina habens aut uitium scriptoris factum est in Marco. ; dokek

Jéróme (Matth. 17, 22), p. 153, 410-411: Semper prosperis miscet tristitiam. Raban Maur (Matth. 17, 22), p. 487, 34: Semper prosperis miscet tristia. Christian (Matth. 17, 22), 17, 244-245 :Miscet tamen semper aduer-

sis prospera, id est morti resurrectionem. *okek

Jérôme (Matth. 21, 13), p. 188, 1335-1339: secundum mysticos intellectus cotidie Iesus ingreditur templum Patris et eicit omnes tam episcopos et presbyteros et diaconos quam laicos et uniuersam turbam de ecclesia sua, et unius criminis habet uendentes pariter et

ementes. Christian (Matth. 21, 12), 21, 233-237: Si ergo Christus in aecclesia sua tales inuenerit qui per premia uerbum diuinum, ministeria sacra, id est episcopatus, presbiteratus, diaconatus, uendant uel emant, eicientur de ecclesia domini et cathedrae eorum, id est

magisterium, euertetur. É TE

Jérôme (Matth. 27, 57), p. 277-278, 1864-1872: Diues refertur non de iactantia scriptoris quo uirum nobilem atque ditissimum referat Iesu fuisse discipulum,

sed ut ostendat causam

quare a Pilato

corpus lesu potuerit impetrare. Pauperis enim et ignoti non erat ad Pilatum praesidem Romanae potestatis accedere et crucifixi corpus inpetrare. In alio euangelista Ioseph iste BouAsuths appellatur, id est consiliarius, et de ipso quidam putant primum psalmum esse compositum: Beatus uir qui non abiit in consilio impiorum, et reliqua.

INTRODUCTION

37

Béde (Marc. 15, 43), p. 637, 1630-1633: Decurio uocatur quod sit de ordine curiae et officium curiae administret, qui etiam curialis a procurando munera ciuilia solet appellari. Raban Maur (Matth. 27, 57), p. 761-762, 84-90 :Diues refertur non de iactantia scriptoris, qui uirum nobilem atque ditissimum referat lesu fuisse discipulum, sed ut ostendat causam quare a Pilato corpus Iesu potuerit impetrare. Pauperes enim et ignoti non poterant ad Pilatum praesidem Romanae potestatis accedere et crucifixi corpus impetrare. In alio euangelio Ioseph iste appellatus est decurio, quod sit de ordine curiae et officium curiae administret, qui etiam curialis a procurando munera ciuilia solet appellari. Christian

(Matth. 27, 57), 27, 544-552:

Non

propter aliquam iac-

tantiam dicit euangelista quod iste diues fuerit, sed ut ostendatur idcirco potuisse impetrare corpus domini, quod diues fuerit et de curiae ordine, unus uidelicet de consiliariis: pauperes enim non erant ausi accedere ad tam potentem praefectum, quia non curabat de hoc quod Salomon [Prov. 17, 5 et 14, 21] dicit: qui despicit pauperem peccat. Nostri enim, quibus preceptum est pauperes colligere, 1psi despiciunt eos — quanto magis ille paganus ?

A part Christian temps, et lui arrive auxquels

les sources principales que je viens de mentionner, en a évidemment eu beaucoup d'autres. De temps en malgré son habitude de ne pas nommer ses sources, il de nommer des auteurs qu'il a sans doute connus, mais il n'emprunte quand méme que par l'intermédiaire

d'une autre source.

P.e., dans 14, 118-120 et suiv., il nomme

Iosephus et VEcclesiastica... Historia (Rufin), mais tout cela a été repris à Bède (sur Marc 6, 29, p. 509, 809-811 et suiv. = Raban Maur, p. 413, 17-19 et suiv.). Dans de tels cas, je renvoie à la source immédiate. Malheureusement, malgré tous mes efforts et

l'aide qu'ont bien voulu me prêter plusieurs collègues, il n'y a pas mal de renvois dontje n'ai pas su retrouver la source. Encore faudrait-il préciser queje n'ai pas cherché à trouver une “source” pour chaque observation ou formule plus ou moins frappante. L'étude de Cremer,

citée dans ma note sur 9, 225-282

(Matth.

9, 14-17), illustre bien à quel point on peut pousser la recherche des sources

directes

et indirectes.

Une

source,

pourtant,

vaut

d'étre mentionnée plus spécialement. Il s'agit de Tertullien, dont Christian semble bien avoir connu deux traités. Le premier est le De pudicitia, dont il ne nous reste aujourd'hui aucun manuscrit ancien, mais auquel il semble avoir emprunté deux expressions, à savoir l'allusion significative (8, 67) in castris ecclesiae nos restituit

38

'

— INTRODUCTION

(De pudicitia 14, 17, CC 2, p. 1308, 71: numquam in castra ecclesiae reuersura) et lex litterae (11, 273; 12, 461; 14, 219719, 406) — De

pudicitia 17,10 (p. 1316, 36): secundum legem litterae (*). Dans le second cas il s'agit de l’Apologeticum, dont le texte était plus répandu et qui semble bien avoir fourni à Christian deux détails incorporés à ses explications de Matthieu 25, 12 et 20 I5 AOL les notes sur 23, 108-113 (Apologeticum 33, 4) et 28, 161-163

(Apologeticum 21, 24). Je n'insiste pas sur 4, 272 (De anima 55) et 8, 144 (De resurrectione mortuorum 30).

Christian savait-il lire les évangiles en grec? C'est indéniable (°°). Il est vrai que cette lecture était facilitée par la juxtaposition du texte de la Vulgate, mais il était capable de comparer les deux textes et d'en noter des nuances et des différences, ce

qui suffit déjà pour lui assurer une place de choix parmi ses contemporains. Ses connaissances de la langue étaient-elles beaucoup plus étendues? Je ne sais. La question a été posée depuis Dümmler, et on y a diversement répondu. Qu'il renvoie à Joséphe, à Eusébe, à Origene, ne prouve rien, car il en existait

des traductions; d'autres traductions et étymologies se trouvalent déjà dans ses sources Jéróme et Isidore. Le plus compétent de tous ceux qui se sont prononcés sur la question, Fr. Dolbeau, est allé trés loin en suggérant que Christian lui-méme pouvait bien étre le traducteur du récit qui termine son commentaire, mais qui a également été transmis dans des légendiers plus (58) A noter que Paschase Radbert de Corbie, contemporain de Christian et lui aussi auteur d'un commentaire sur Matthieu (éd. dom B. Paulus, CCCM 56, 56A et B) connait également le De pudicitia, auquel il emprunte (et cela méme à trois reprises) l'expression uirtutum documenta (= 10, 5, CC 2, p. 1300, 22-23). Mais aucun des deux exégétes n’a connu le commentaire

de l'autre (ci-dessus, n. 53). Voir (n°1) p.192; etma'note sux 14 70571*

aussi

Laistner,

l.c.

(59) Isidore de Séville avait déjà loué la langue grecque en ces termes : graeca autem lingua inter ceteras gentium clarior habetur. Est enim et latinis et omnibus linguis sonantior (Etym. 9, 1, 4). A plusieurs reprises, Christian renchérit là-dessus: ipsa quoque sonorior omnibus linguis habetur (1, 107-108) ; quia graeca lingua sonantior et comptior est omnibus linguis sub caelo et etiam notior tunc erat propter Romanos, qui per totum mundum dominabantur, et ob Grecos, qui sapientiores aliis fuerunt (encore une qualification répétée plusieurs fois), idcirco placuit euangelistis et interpretibus in ea lingua illud nomen [Christus] dimittere, quae magis nota erat et amabilior (1, 624-629) ;Greca... ipsa sonorior est aliis linguis (27, 341), et surtout 15, 261-263, où il oppose le latin fruste à la langue cultivée qu'est le grec: in nostra rustica lingua... — Voir aussi n. 2, et l'Index général s.v. Gr(a)eci.

INTRODUCTION récents (?). Il s’agit d'une intervention

Eufémie lors transmise par version latine nombre de

39 miraculeuse

de sainte

du concile de Chalcédoine en 451. Dans sa forme Christian on n’en connaît ni le modèle grec ni une qui aurait pu être copiée par lui. Or, au 9° siècle, le candidats-traducteurs devait être bien restreint.

Alors, la thèse est séduisante. Mais est-ce qu’elle est confirmée

par l'examen du commentaire proprement dit? Disons d'abord un mot sur la maniére dont j'ai reproduit les mots grecs eux-mêmes. Dans les cas où, dans mes manuscrits, ceux-ci ont été transcrits en interligne, j'ai repris ces gloses dans le texte méme, estimant possible qu'elles remontent à l'auteur lui-méme les jugeant utiles aux lecteurs ignorant le grec, et ceux-ci doivent avoir constitué la grande majorité d'entre ces lecteurs. Inévitablement, les mots grecs, dont l'orthographe refléte le développement phonétique de certaines voyelles, ont parfois été corrompus jusqu'à devenir presque méconnaissables. Je les imprime dans leurs formes approximativement correctes (et en capitales comme dans les manuscrits), sans surcharger l'apparat critique de graphies parfois des plus bizarres. Pour en revenir à la question clé, combien étendues étaient au juste ses connaissances du grec? Dans quelques cas, elles allaient bien au-delà de ce qui lui était nécessaire pour lire les évangiles (107275 5022701254-25 71723, 22$ 29, 24-29)... D'autre part l'est peu probable que dans 17, 266-267 et 288-289, duo (di)dragma soient toutes deux des corruptions imputables à l'archétype (‘'); dans 22, 171-172, l'explicanon de nomisma (Grece, Latine dicitur

'inflexio") ne rime à rien. Dans son explication du mot daemones (10, 162-163 et 12, 230-231), laquelle a été empruntée à Isidore

(Etym. 8, 11, 15), Christian le fait dériver de demne, id est ‘periti”

ac rerum scii', et de demnas, id est "peritos". Il avait trouvé cela dans son manuscrit des Etymologies (voir l'apparat critique de l'édition Lindsay, 1, p. 329), mais il ne semble pas avoir été capable d'y

discerner

une

corruption

et

restituer

la forme

Oocfju.ovacc.

Somme toute, je ne sais comment trancher nettement: tout en lui reconnaissant des connaissances du grec rares en son temps,

(60) Voir la note sur 28, 235 et suiv.

,

(61) Quelques manuscrits et l'édition E^ corrigent ces graphies :266267 due dragme N, duo dragmata E^; 288-289 due didragme M^^G(y), duo didragmata NE^.

40

è

INTRODUCTION

j'hésiterais à le mettre à un niveau comparable à celui d'un Jean Scot. Evidemment, Christian ne connaissait pas l'hébreu et puisait la plupart de ses étymologies et explications dans saint Jéróme et Isidore de Séville. Toutefois, je ne saurais passer sous silence le jugement d'un spécialiste comme Matthias Thiel :“Es sind alles sehr schlichte Bemühungen, aber selbst diese vermisst man bei den meisten mittelalterlichen Autoren"'. (?) L'orthographe

Comme je l'ai déjà fait observer plus haut, l'orthographe adoptée dans la présente édition est celle de W, et, s'il y a eu

intervention du ou d'un correcteur, je me suis tenu à ce que je considére comme la premiére main. Cependant, je n'ai pas manqué d'enregistrer toutes les particularités orthographiques

de tous mes manuscrits, et souvent des graphies frappantes se sont conservées jusque dans les copies les plus récentes. Evidemment, reconstituer l'orthographe de l'auteur est une impossibilité, et l'adoption de celle de W, avec toutes ses incohérences, ne

sert qu'à donner au texte son apparence la plus ancienne, laquelle correspond si bien au caractère mêlé de sa grammaire et de sa syntaxe. Or, méme si l'on ne s'en tient qu'à un seul manuscrit, des changements de mains y introduisent des changements dans l'orthographe comme dans le traitement du texte — et cela peut bien avoir déjà été le cas dans l'archétype. Dans trois passages Christian s'est expliqué sur des questions d'orthographe. Dans 6, 34-36 il déclare: Elemosina grecum nomen est et dicitur Latine misericordia! ,et elemosina dicere debemus, non elimosina, per e, non per i. (^) Quelques lignes plus loin (43-44) il

dit: Hypocrita per unum p debet scribi, non per duo. Le peu de

(62) Grundlagen und Gestalt der Hebräischkenntnisse des frühen Mittelalters, Spoléte 1973, p. 188. Méme si, commeje l'ai dit, Christian est redevable à Jéróme et à Isidore de beaucoup d'explications de noms ou de mots hébreux,

bon

nombre

d'entre

celles-ci

se

trouvent

également

dans

d'autres auteurs qu'il a — ou qu'il peut avoir — connus. C'est pour cette raison que je renvoie toujours uniquement au livre indispensable de Thiel, où se trouve réunie la documentation complète. (63) De méme,

dans 7, 24-25: Festucam per e dicere debemus, non per i,

sicut Beda precipit. Je pense que dans les deux passages, il y a une critique implicite de Raban

Maur.

Or, dans le second cas (= Matth. 7, 4), Lof-

INTRODUCTION

41

confiance que l'on doit avoir même dans le consensus de WVM est bien illustré par le nom de la ville de Jérusalem. Dans 23, 329-332, Christian écrit: Ierusalem, Ierusalem [Matth. 23, 37]

uocatiui casus sunt, quamuis indeclinabiles. Et non debet habere aspirationem in capite (*), quía non potest aspirari quod in loco consonantis est, nec apud Grecos habet aspirationem. Bien que pour les Grecs il y eût un lien trés clair entre tepóc et TepooóAupa, pour Christian c'était donc Tegoucomu.: tout comme le iotacisme (voir plus loin), la désaspiration phonétique s'est imposée trés tôt. Néanmoins, dans la grande majorité des cas, tous mes manuscrits, sans

exception, épellent Hierusalem et Hierosolima. Dans ce cas précis, je me suis partout conformé à Christian, et non pas aux manuscrits, méme pas au plus ancien d'entre eux. Une fois admis le principe d'adopter l'orthographe de W dans tous les autres cas, on trouvera donc ae (caepit), oe (coenobiis (Ep. 1), coepit et concoepto (Ep. 77-78, une fois même loetali (9, 435 dans W et VMH), poena, poenitentia etc. (^), -quu- (loquutus, sequutus), tout cela, bien entendu, à cóté de cepit, p(a)ena, p(a)enitentia, locutus, etc. (^) Fréquente aussi dans tous mes manuscrits la substitution du c au f et vice versa, ainsi que la pratique de la dissimilation (adpropinquare, inmunis, etc.). Un phénomène qui s'observe dans des mots grecs est le iotacisme, le remplacement de l'e par un i, reflétant une prononcia-

tion qui, à l'époque de Christian, s'était déjà largement imposée. Dans

10, 60-61

on lit ‘uir Grece et andros et anir dicitur, et dans

10, 118, Christian explique que Simon Cananeus [Matth. 10, 4] …alio nomine Zelotis dicitur [Luc. 6, 15]. Iudas est surnommé Scariothis (26, 147 et 148), l’hérétique épelé Euticis (28, 236) et l'exégète Origenis (3, 88; 17, 57; 18, 23 et 25, 438, les trois derniers

cas corrigés en -es par des mains secondaires.

stedt, qui, avec la majorité de ses manuscrits, imprime festuca(m) (p. 203204), mentionne la graphie “67 (et alibi) fistuca(m) AT". Mais AT sont précisément ses deux plus anciens manuscrits, et d'aprés Bischoff (cité p. X), A serait méme "wohl Fuldaer Hand". — Voir plus haut, n. 50. (64) Dans 27, 425-426 il dit la méme chose à propos de Matth. 27, 46 eli, eli...: nec debet habere in capite aspirationem. Cf. aussi son étymologie de Jérusalem = Iebus Salomonis (2, 102210916992 08129)1

(65) Dans H, manuscrit pourtant relativement récent, les graphies doe-

| mon(es), coeteri/coetera sont particulièrement fréquentes. (66) Devant trancher le problème de la transcription des e cédillés, je me suis décidé pour ae, jamais pour oe.

42

*

INTRODUCTION

Finalement, j'attire l'attention sur deux graphies, même si la première ne se trouve pas dans W ; je les cite avec mention de

tous les manuscrits dans lesquels elles se lisent: prespiter (Stotz VII, 218, 6)-5, 227 (VM, HN; *y);*10,- 9-10 NME) 15,26 (NM?), 19, 136 (H) et prespiteratus 21, 235 (VBHM?) — salmus, salmista (VII, 207, 1) et spalmus, spalmista (VIL, 295, 2): salmus 12, 265 (W), 14, 212 (W), et W (Luc.) 264", 21 (voir p. 44) ; spalmus 13, 250 (V) et 27, 571 (M), salmista 11, 224 (W, corrigé en spalmista), spalmista 2, 33 (V), 5, 424 (V) et 11, 224 (V). Pour quelques autres particularités orthographiques spécialement mentionnées par Stotz, voir l'aperqu Rariora et notabilia. Et finalement, bien qu'en généralje fasse la distinction entre u et v,

dans le cas du commentaire de Christian, j'ai suivi mes manuscrits les plus anciens en adoptant partout le 5 — sauf, bien entendu, pour les capitales :Venerabilibus in Christo patribus... (Ep. 1).

INTRODUCTION

43

Les soi-disant commentaires sur Luc et Jean

Dans quatre manuscrits, ainsi que dans celui qui a servi de base à l'édition princeps, le commentaire de Christian est suivi de deux séries de notes concernant le troisième et le quatrième évangile (*). Il s'agit de mes plus anciens manuscrits W, V et M, de E (2 MPL 106, 1503-1520), et d'un manuscrit du 15* siécle (1472), Tréves 187. Pour les quatre premiers, voir leur description. Dans le manuscrit de Trèves (T) (‘), les premiers 184 ff. contiennent le commentaire de Béde sur Luc, puis, aprés quelques autres textes, ff. 234" (b)-240(b) :Incipiunt succinctiones super Lucam et 240(b)-243(a) Secundum Iohannem. J'ai collationné les deux

"commentaires"

importe cependant commentaires,

mais

d'un bout

de constater seulement

à l'autre.

Tout

d'abord,

qu'il ne s'agit nullement d'extraits

de commentaires

il

de —

pour Luc celui de Béde, pour Jean les Tractatus in evangelium Iohannis (CC 36) de saint Augustin. Y retrouve-t-on la main de Christian ? Dans sa lettre-dédicace (49-52), celui-ci mentionne que jusque là (adliuc) i1 n'avait pas réussi à trouver le commentaire sur Luc de Béde, dont il connaissait donc l'existence, mais

rien n'empéche d'admettre qu'il peut l'avoir découvert depuis. In Marco non est necessarium manum mittere post beatum Bedam (4849), mais il annonce son intention de commenter l'évangile de Jean d’une manière plus facilement compréhensible que ne l'avait fait Augustin (42-48). Et voici que les manuscrits mentionnés ajoutent à son commentaire sur Matthieu une série de notes sur les deux autres évangiles nommés. Malheureusement, ces notes nous sont parvenues dans un texte très corrompu, et l'éditeur princeps a déjà fait de vains efforts pour y remédier en insérant des dizaines de précisions comme subauditur... Mais méme corrigés dans la mesure du possible — et dans plusieurs passages j'ai dû moi-même rendre les armes — ces extraits sont (67) Mentionné par M. Gorman, The Oldest Epitome of Augustine's "Tractatus in Euangelium Iohannis" and Commentaries on the Gospel of John in the Early Middle Ages, dans la Revue des études augustiniennes 45, 1997, p. 63-103 (p. 83:4). Voir aussi ci-dessus, n. 9. (68) M. Keuffer, Die Bibelhandschriften...der Stadtbibliothek zw Trier, 1888, p. 105.

44

INTRODUCTION

inutilisables sans l’aide de leurs textes de base. De nombreux passages n’ont d’ailleurs pas été annotés du tout. Par exemple, de Luc 23, 2 il n'y a que le lemme Ceperunt autem illum accusare, puis il y a 24, 12 (Petrus cucurrit) — 13, puis 22, 5-6 (sans lemme), puis 22, 18, etc. Le même manque de méthode s’observe pour l'évangile de Jean. Très souvent les emprunts, vides de tout apport personnel, sont tellement libres, que l'on a de la peine à s’y retrouver. Tels qu'ils sont, ils ne serviraient à personne, et si je ne vois pas comment celui qui les a faits aurait pu s'en servir, je comprends encore moins qu'ils aient survécu. Je n'ai pas manqué d'examiner s'ils concernaient les passages rapportant les mêmes événements que ceux mentionnés par Matthieu, ou bien

suppléaient des épisodes non racontés par celui-ci. Il n'en est rien. Somme toute, je n'ai trouvé aucun argument en faveur de la paternité littéraire de Christian, ni en faveur de leur publication. D’où qu'ils viennent, ils doivent déjà avoir figuré dans l'archétype, garantissant par là leur appartenance au neuviéme siécle, ou méme à une époque plus reculée encore. Cela étant le cas, il n'est pas étonnant que leur latinité présente quelques-unes des mêmes particularités que celle du commentaire sur Matthieu. Je les ai incorporées à la p. 42 et aux "Rariora et notabilia", avec

l'indicanon.

où elles se lisent dans W

et V (folio,

colonne (V), et ligne à partir d'en haut). A part cela, j'attire l'attention sur la toute derniére partie des extraits d' Augustin. Celle-ci, en effet, n'a plus rien à voir avec le texte de Jean: il

s'agit d'une série d'extraits d'Adamnan (7). Les quatre manuscrits de cet auteur utilisés par (P. Geyer, CSEL 39, et) L. Bieler datent tous du 9^ siécle. De ce fait, des extraits se lisant dans un

autre manuscrit datant du méme siècle (W), identifiés déjà par Manitius

(L p. 433, note), présentent

un

intérêt

certain

qu'il

serait dommage de passer sous silence. Les voici, précédés des dernières lignes des extraits concernant l'évangile de Jean (°°).

(69) De locis sanctis, éd. L. Bieler, CC

175.

(70) Manuscrits W f. 276-276", V f. 186(b)-186" (b), M £. 192-192", T f. 242" (a)-243(a) ; E f. 98"(b)-99(a). Dans les notes, le signe — indique les chapitres d' Adamnan, cités d’après l'édition Bieler.

INTRODUCTION

45

TRANS TORRENTEM CEDRON. Cedron genetiuus grecus est pluralis quod potest dici cedrorum. Autem ad sequentes dies uos ascendite, ego non ascendam uidelicet ad istum primum ascendit. Veni ut qui non uident uideant et qui uidebant, id est uidere putabant, nolue-

5 runt in eum credere et ideo ceci permanserunt. Monumentum domini dicitur ab euangelistis locus rotundus, ad cuius hostium aduolutus fuit lapis, sepulcrum uero dicitur locus in ipso tegurio in aquilonari parte monumenti, in quo dominicum corpus quieuit. Lapis reuolutus diuisus est et duo altaria de10 super facta sunt. Sepulchrum sanctae Mariae est in Valle Iosaphat in basilica, in qua aliquando sepulta fuit. Sed de eodem sepulchro quomodo uel quo tempore an a quibus personis sanctum corpusculum eius sit sublatum nullus potest referre pro certo. Corpus Simeonis et Ioseph baioli domini in ipsa ualle in alia basilica 15 sunt sepulta inter Montem Sion et Montem Oliueti Vallis Iosaphat. Sal terrae dicitur qui in terra inuenitur et non fit de aqua. Unde dominus : uos estis sal terrae. In Draconitide regione est fons nomen

Fiala, unde oriuntur fontes subterranei centum

XX

sta-

diis usque ad Caesaream Philippi, quae et Paneas dicta est a Panio 20 monte. Ibi diuisi oriuntur Lor et Dan et post paululum iunguntur et fit fluuius CXX stadiis usque ad urbem Iuliam et tunc facit Lacum Genesar qui et Ceneret uocatur. De locustis et mel siluestre. Locustae sunt in 1psa terra minimum genus, quarum corpuscula in modum digiti manus exilia 25

et breuia sunt, et quia earum breuis est uolatus, similis leuium saltibus ranarum, facile in erbis capiuntur. Coctae in oleo uictum

prebent pauperum. De melle uero siluestri. Sunt arbores folia lata et rotunda, habentes lactis colorem, et saporis Quorum foliorum natura fragilis ualde est et qui uolunt 30 dere ea primum manibus confricant, deinde comedunt.

paruae, mellei. comeEt hoc

1Aob Su 2-3 Ioh. 7, 8. 3-4 Ioh. 9, 39. 6-9 - 1, 2, 3.10, p. 187188. 910151 p: 199. 10215151212. 21-5 p9895: 13-16 - 1, 14, p2196/15-16 — 1,22; p; 199); 17 Matth. 5, 13. 17222——2 19 21510 sèphe, Bellum3, 509-515). 23-31=225"2-3;pr2ire

1 genetiuus...pluralis W, genitiuus grecus pluralis est E, genitiuus est grecus pluralis VT, grecus genitiuus est pluralis M 2 autem WVMT, aut E 6 domi13 eius 12 quo] quali sed uel quo ss. M 8 tugurio T ni W, dei cett. 15 sunt sepulta W, sepulta sunt cett. sublatum W, ablatum cett. om. T Filia T 18 nomen] cui nomen E 17 Draconitida E in ualle E 20

Ubi E

24 exilia TE, ex alia WVM

25-26

similes sunt saltibus leuium

26 capiuntur W, rapiuntur (et add. E) cett. ranarum et E 29 est ualde M late et rotunde T habentes E, om. cett.

28 folia W, post

46

à

INTRODUCTION

est mel siluestre in siluis repertum. Locus ubi dominus pauit V milia hominum

citra Mare

Galileae est, nunquam

post aratus,

habens fontem de quo biberunt ipsi. Capharnaum secus Lacum Cenereth. Mons Tabor XXX stadiis sublimatur, super latus 35 XXIIII stadus.

31-33 52; 24; p. 218: p. 219-220.

3373418125 25, Pb 218300

934238

TN

31 pauit post 32 hominum E 32 nunquam correxi, nunquid WVMT, et post artatum E 33 fontem E, fonte (e fronte V) cett. bibunt E 1psi] qui sunt add. E 35 XXIIII (subauditur add. E): XXIII Adamnan, cf. app. cr. ed. Geyer, 12: DX.

INTRODUCTION

47

Pour terminer, un mot sur les Tables complétant ce volume.

Personnellement, j'aurais préféré supprimer l'Index biblique. Comme il est évident qu'un commentaire comme celui de Christian devait étre lardé de citations, allusions et réminiscences

scripturaires, dont beaucoup ont été répétées à plusieurs reprises, un tel index ne rend qu'un service limité, justifiant à peine les efforts et les pages nécessaires à son insertion. Autant que j'ai pu l'établir, les seuls livres non cités sont, de l'Ancien Testament, 1

Esdras (mais bien 3 Esdras), les Lamentations de Jérémie et, des douze

petits prophétes,

Amos,

Abdias,

Nahum,

Habacuc

et

Sophonie; du Nouveau Testament, seules les Epitres à Philémon et 3 Jean. Toutefois, le Comité de rédaction de la Continuatio Mediaevalis ayant choisi de ne pas dévier de ce qui est devenu une tradition, j'ai cru devoir me conformer à cette position. En revanche, dans l'Index général j'ai inséré un grand nombre d'éléments qui nous éclairent tant sur les connaissances et les opinions personnelles de Christian que sur son temps en général, et qui autrement risqueraient de rester inaperqus. J'estime, en effet, qu'éditer des commentaires bibliques rien que pour leur contenu théologique, et négliger les autres informations qu'ils procurent, c'est se rendre la tâche par trop légère. Evidemment, la ligne entre trop et trop peu est mince, et je me rends aussi compte du fait que l'orthographe peut causer des difficultés : attention à ae/ e, f/ph, i/y et à 'h! Plusieurs noms bibliques, en particulier ceux qui figurent dans le texte méme de Matthieu, n'ont pas été repris, ou pas dans leur totalité. Pour étre absolument complet, on se référera au Thesaurus Christiani Stabulensis (P. Tombeur,

Brepols, 2007). L'introduction est indiquée par la simple mention de la page (p.e. 21, à ne pas confondre avec 14, 21: ligne 21 du ch. 14 et la note sur ce passage), et du numéro de la n(ote). Dans les notes et dans les Tables, certaines sources et études

fréquemment utilisées, tant par Christian que par moi-même, ont été citées sous les abréviations suivantes:

BL et BM + pages et lignes: Béde, In Lucae/Marci euangelium expositio, éd. D. Hurst, CC 120 (sur cette édition, voir n. 51) Blaise, Vocabulaire: A. Blaise, Le vocabulaire latin des principaux thémes

liturgiques, 1966 Dümmler + page: E. Dümmler, voir ci-dessus, n. 1

48

à

INTRODUCTION

Fickermann, Thietmar: N. Fickermann, Thietmar von Merseburg in der lateinischen Sprachtradition, dans le Jahrbuch für die Geschichte Mittelund Ostdeutschlands 6, 1957, p. 21-76

GH + homélie, pages et lignes: Grégoire le Grand, Homeliae in euangelia, éd. R.. Etaix, CC 141 HM + pages et lignes: Jérôme, Commentarii in Matheum, éd. D. Hurst et M. Adriaen, CC 77

IE

Isidore, Etymologiae, éd. W. M. Lindsay

IO

Isidore, De ortu et obitu Patrum, éd. C. Gaparro Gomez, 1985 *

JA et JB (traductions latines de) Joséphe, Antiquitates Iudaicae et Bellum Iudaicum, éd. (texte grec) St.J.Thackeray e.a. (Loeb) Laistner (M. L. W.) * pages: voir ci-dessus, n. 1 Lôfstedt,

Vermischte

Studien

= E. Lôfstedt,

Vermischte

Studien zur

lateinischen Sprachkunde und Syntax, 1936 (1968) MS + colonne: H. Meyer et KR. Suntrup, Lexikon der mittelalterlichen Zahlenbedeutungen , 1987 Norberg, SF = Dag Norberg, Syntaktische Forschungen, 1943 OH Origene, Homélies, pages et lignes, voir p. 33-34 RM + pages et lignes: Hrabani Mauri Expositio in Matthaeum, éd. B. Lófstedt, CCCM 174-174A Stotz (P.), Handbuch zur lateinischen Sprache des Mittelalters, ouvrage fondamental, cité seulement par livre et subdivisions (p.e. IX, 36, 2) Sources Chrétiennes + numéro du volume ThLL Thesaurus Linguae Latinae Thiel (M.) + page, voir ci-dessus, n. 62. Vulgata :voir ci-dessus, n. 46

w Voir aussi Fr. Dolbeau, Deux opuscules latins, relatifs aux personnages de la Bible et antérieurs à Isidore de Séville, dans la Revue d'Histoire des Textes 16, 1986, p. 83-139.

CHRISTIAN dit DE STAVELOT Commentaire sur l’évangile selon Matthieu

SIGLA (cf.p. 26) x

—

WVM

(x) =

WVM

+PE°

B = HNM'/G (B = HNM'G+E tee edd.

m

HE

ÉPISTOBA"DEDICATORIA

Venerabilibus in Christo patribus in coenobiis Sancti Petri principis apostolorum cognominibus Stabulaus et Malmondario deo militantibus et ad feliciora tendentibus uester fidelis famulus Christianus indignus sacerdos presentis aeui pacem ac prosperitatem futurique aeternae beatitudinis in splendoribus sanctorum cum rege regum arbitre saeculorum Optat societatem. Quia uerba sonando

transeunt

et transeundo

deficiunt,

necesse est alligari litteris uerba quae aliquid utilitatis habere 10

uidentur, ut desides et friuoli, cum perfectioni uoluerint, abiecta uanitate inueniant iterum unde

studere ammo-

neantur, quod aliquando iuuenili more citata aure surdaque transierunt. Nam quia perspexi iuuenibus uestris post expo15

situm bis textum euangelii Mathei obliuioni habere, statui apud me ipsam expositionem eo tenore litteris mandari, quo coram uobis uerbis digessi. Et si aliquis requirit quare post beatum Hieronimum hoc ausus fuerim agere, respondeo

5-6

Ps. 109, 3: in splendoribus sanctorum.

10 perfectioni studere cf. 20-21

uo-

lentibus scire. 12 citata] Cf. les Regulae Aurelii Augustini [= Clavis Patrum latinorum 1558], éd. Keil, Grammatici latini 5, 1868, p. 516, 14: cito, quod significat "frequenter uoco’ ;Jérôme, Ep. 125, 14, CSEL 56, p. 133, 7: leui citatoque sermone.

Jérôme,

Contra Vigilantium 1, MPL

tyrum) surda nequeo aure transire.

23, 355C : (iniuriam apostolorum ac mar-

13-14 post expositum bis iuuenibus uestris textum

euangelii Mathei [eos eundem textum etiam tunc] obliuioni habere...

1-7 prorsus om. Y

et Trithemius

2 Stabulaus «PH, Stabulao N, Stabulariis E, Stabulensis E?

2-3 et Malmondario

W, et Malmundario

VMPHN

(qui modus

scribendi nomen multo frequentior est, cf. Monasticon belge 2, 1928, p. 58), et Malmondariensis E? et Trithemius, sedula deuotione (sic) E 4 famulus om. HN 5 futurique aeternae W'VPE? et ut puto E :futureque eterne, quod vitium videtur esse typographi, futuri aeternaeque M, eterneque (om. futuri) HIN 6 arbitro HN et ex arbitre mM 8 Quia] Omnia NE, corr. N 10 perfectioni optime Nedd., (cum) perfectione cett. 13 quia om. Y nostris edd. 15 mandari « HNE,

mandare PE, corr. P

17 agere om. B

1 Venerabilibus dominis et patribus E?

14 haberi E?

12618

52

20

"EPISTOLA

DEDICATORIA

quia perspexi beatum Hieronimum multa uerba quasi leuia praeterisse et paruulis sensu difficilia reddidisse: idcirco quod mihi aliquando difficile uisum fuit, facile uolentibus scire reddidi. Et usus loquendi melius intellegitur de his, quae de eadem prouintia sunt, quam alienae prouintiae

1262 C

usus: habet enim una quaeque prouintia morem proprium loquendi, 25

alia non

quem

habet,

et ideo

suauius

auditur.

Aperta quoque locutione id ipsum contextum digessi, quoniam stultiloquium est in expositione alicuius libri ita loqui, ut necessarium sit expositorem ipsius expositionis quaerere:

30

95

eo enim modo quis loqui debet ad alium, si uult uerba sua ab illo intellegi, quo ille loquitur, sicut beatus Paulus apostolus dicit: sí esses Grecus, Grece tibi loqui deberem, ad illum uerbum grecum, ad illum uerbum latinum. Studui autem plus istoricum sensum sequi quam spiritalem, quia inrationabile mihi uidetur spiritalem intellegentiam in libro aliquo quaerere et istoricam penitus ignorare, cum historica fundamentum omnis intellegentiae sit et ipsa primitus quaerenda et amplexanda, et sine ipsa perfecte ad aliam non possit trans-

18-19 Voir sur 48-51. 199157

20-21

19 paruulis sensu (= 46) : ‘de faible intelligence’. Cf.

uolentibus scire cf. 10 perfectioni studere.

23-24 Jéróme, Ep.

46, 9, CSEL 54, p. 339, 16-17: ...quod uidelicet unaquaeque prouincia habeat aliquid proprium, quod alia aeque habere non possit; HM. 262, 1454-1456 (ad Matth. 26, 73) ...quo [sermone] unaquaeque prouincia et regio habebat proprietates suas et uernaculum loquendi sonum uitare non possit (cf. 26, 624-626). Voir aussi sur 6, 143. 26 stultiloquium] Ephes. 5, 4. SUEGI ANCUS 31-37 Cf. C. Weyman (Introduction, n. 1): "Anknüpfend

an die Traditionen

der antiochenischen Ex-

egetenschule... bestrebt sich Christian, in erster Linie die historische, erst in zweiter die allegorische Erklärung zu berücksichtigen" (p. 805). 33 HM 278, 1876 (ad Matth. 27, 59) : iuxta intellegentiam spiritalem, voir aussi la note sur 44-45.

18 uerba om. D 20 uisum om. y 22 qui () 22-23 alenae prouintiae usus W, aliquid deprauat(a)e usi V, aliquid deprauate (ti corr. m^) usus M,

aliquid deprauatus sit usus P, si aliquid deprauatus sit usus E?, aliquo deprauari usus E, ab hi(i)s qui de longinquis f 24 quae « 29 intelligi ab illo B 32 historicum quam spirit(u)alem sequi sensum f 34 (hhistoricam B, (h)istoricum (= 32) (x)E

29

cuiipse E

Historia E? et ex historica

30 ait E?

30-31

M

alium...alium E?

1263 A

EPISTOLA

DEDICATORIA

53

iri. Ego uero nulli nolenti ingero aut legere aut habere hunc librum, 40

45

sed

qui

uoluerit,

et

si aliquis

hunc.

detestatur,

ordinet meliorem, et ego uoluntarie ipsum suscipio. Nam iste nihil ulli nocet: amicis in hoc facto parui, inimici mea uoluntate non tangent, ne forte de bono aemulationes fiant. Si ergo uidero quod uobis hoc primum factum placeat, ad euangelium Iohannis manum mittam: quia Augustinus, aquilam sequens, id est beatum Iohannem qui aquilae assimilatus est, cum

ille ultra nubes, iste prope nubes incedit,

propterea paruulis sensu necessarius est humilis et terrae gra-

50

diens expositor, ut possint intellegere quod ille quasi omnibus notum relinquat intactum. Nam in Marco non est necessarium manum mittere post beatum Bedam, in Luca quoque audio post sanctum Ambrosium eundem Bedam manum misisse, sed non potui inuenire adhuc eius in toto exposicionem nisi quasdam eius homelias. Si uero nec inuenero et uestrum omnium coortatio adfuerit, et in hoc quo-

55

que laborare temptabo, si tamen gratum uobis fore sperauero. Supra enim omnes homines uestra mihi gratior est societas, quia est sincera et absque dolo et quam deus docuit

41 non tangent sc. librum (38).

ne...fiant] 2 Cor. 12, 20.

44-45

Augu-

stin, Tract. in Ioh. 36, 1, CC 36, p. 323, 2-4: sanctus Iohannes apostolus, non immerito

secundum intellegentiam spiritalem [voir plus haut sur 33] aquilae comparatus, altius multoque sublimius aliis tribus [euangelus] erexit praedicationem suam ...7/10) quasi piguerit in terra ambulare. ..erexit se non solum super terram et super omnem ambitum aeris et caeli, sed... 45 iste (emploi pléonastique du démonstratif sous l'influence de ille = saint Jean) = saint Augustin (43 = 47 ille). Cf. A. Blaise, Manuel du latin chrétien, 1955, p. 101-102. 46 paruulis sensu — 19. 46-47 Cf. Horace, AP 28: serpit humi.

48-51

Cf. 3, 286-288 : sic audiui tradere eum qui mihi primus euangelium ex-

posuit, sed nec Hieronimus [18-19] neque Beda de hoc quicquam dicunt. 50 Ambrosium] CC 14 (cf. 2, 61-69 et 120-126), Beda] CC 122. 55-56 = 76-77. 56 sincera] Cf. Philipp. 1, 10. absque dolo] Cf. Ioh. 1, 47 (Ps. 31, 2).

38 sed qui uoluerit om. 6 39 ilum y 40 nihil ulli] nulli f 41 tangunt p 45 incedat y 46 terra f 48 relinquit E, reliquit f 48-49 Marcum...Lucam Py 51-52 inuenire...exposicionem W, inuenire adhuc in toto eius expositionem VMPE? sed tota...expositione corr. m^ M, inuenire adhuc in tota eius expositione E, in toto eius inuenire adhuc exposicionem HN, in toto inuenire adhuc eius exposicionem Y 52 quasdam] paucas f

46 Propter ea V

54

60

65

"EPISTOLA

DEDICATORIA

sanctique eius apostoli tenuerunt ac posteris tenendam tradiderunt. Non est enim fel amaritudinis in uobis neque zelus iniquitatis, sed fides firma, caritas inuiolabilis erga deum ac proximos. Et licet rebus terrenis egentes sitis, uirtutibus tamen repleti estis, ita ut qui uos perfecte agnouerit ulterius dilectione a uobis non possit separari, sed si modico tempore uobiscum moratus fuerit, pro certo intelleget quia deus cohabitator uestri sit et Spiritus sanctus regat opera uestra. Neque enim habitabit diu malus inter uos neque permanebit in consortio uestro, quia sicut aurum et argentum in camino probationis sordes abiciunt, ita et qui inter uos uenerit aut desinet a malo opere aut certe alienus efficietur a consortiis uestris. Qui namque inter uos conuersantur non multum

70

mirantur, si plurimi sancti in his monasterus probabiles fuerunt, sed pro certo experiuntur quia qui apud uos non est bonus, sine dubio nusquam alicubi erit, quoniam uos estis

qui ueraciter audistis uocem domini dicentis: estote prudentes 75

ut serpentes et simplices ut columbae. Et si reges et principes atque uulgaris populus uos ueraciter agnouissent, ut ueros

Christi discipulos amarent, supra omnes homines uenerarentur ac diligerent. Christus custos uester, qui coepit uos custodire in saecula, concedat in concoepto bono opere per-

manere usque ad finem uitae uestrae.

66-67

malo. 248.

Prov. 17, 3.

68 2 Tim. 4, 18: ab omni opere malo ;Eccle. 8, 3: in opere

73-74 Matth. 10, 16. La méme 74-75 Cf. 27, 186-187.358-359.

citation dans 8, 162-163 76-77 — 55-56.

et 10, 247-

57 eius om. ING, corr. G tenendam WNE, tenenda cett. 58 est enim W, enim est cett. 59 ac] et YE 60 proximum y 62 a uobis dilectione

b separari non possit f 74 ut...ut a, ut...sicut PE, sicut...ut E?, sicut... sicut f 76 supra] enim add. HN, del. H 77 ac diligerent om. 6 79 uestrae] Amen add. W^

63 uobiscum] quis add.

E

78 opere]uos add. E?

CAPEDPULDA

I [1,18-25] IH[ord*121 DT [2/43-23] "n 3549 ws [6115517] RIPE VII [4, 12-17] VIII [4, 18-22] VIIII [4, 23-25] X [5, 1-19]

De desponsatione sanctae Mariae De natiuitate domini De transitione domini in Aegyptum De Iohannis praedicatione et apparitione De baptizatione domini De temptatione domini Iohanne tradito incipit dominus praedicare De uocatione apostolorum De primis uirtutibus domini De sermonibus domini in monte et de octo beatitudinibus [5, 20-6, 8] De adimpletione legis [6, 9-23] Formula orationis dominicae [6, 24-7, 14] De non seruiendo duobus dominis

XI XII XIII XIIII [7, 15-29] XV [8, 1-4] XVI [8, 5-13] XVII [8, 14-17] XVIII [8, 18-22] B [8/23-07] X [8, 28-34] E. [9, 1-8] ESTNE] XXIII [9, 18-26] XXIIII [9, 27-30] poco 5535] XXVI [10, 1-15]

De cauendo a falsis Christianis

Deleproso mundato De sanato puero centurionis De socru Petri

De repulso scriba et pauperie domini De tempestate in mari De sanatis duobus demoniosis

De paralitico sanato De De De De

uocatione Mathei filia Iairi resuscitata duobus cecis inluminatis demoniaco curato

De XII ad praedicandum missis

2 domini] nostri Iesu Christ add. Numeri rubricarum alii in aliis codd. et edd. 3 transitu f 4 et apparitione om. 3 post 4 ordine inverso HG Pedd. 6 om. W: Ductus est lesus in desertum. m^W Y 5 baptismo Y 10 septem/VII HE 19 om. W 20 de23 Gairi «, sed 9, 283 et 290 et «. moniosis (= 8, 320) «, demoniacis (cf. 25) cett.

7 Quod Iohanne E, cf. ad 29. Iairi et Iairus

12 dominicae] de ieiunio ypocritarum et de thesauro add. N ; cf. app. cr. ad 22 Mathei] apostoli add. IN 14 Christianis] prophetis E 6, 61.

CAPITULA

56 XX VII XXVIII

[10, 16-33] De persecutionibus apostolorum [10, 34-11, 1] Quod dominus non uenerit pacem mittere sed gladium

XXVIIII XXX

[11, 2-24] Iohannes de carcere mittit ad dominum [11, 25-30] Confessio domini ad Patrem et iugum

XXXI XXXII XXXIII

[125/158] [12, 9-13] [12, 14-21]

XXXIII XXXV XXXVI

[12, 22-38] [12, 39-46] [13, 1-52]

XXXVII XXXVIII XXXVIIII XL XLI XLII XLIII XLIIII XLV XLVI XLVII XLVIII

[13, 53-58] [14, 1-12] [14, 13-36] [15, 1-19] |15, 21-28] [i 5, 29-31] [1 5. 32-39] [16, 1-9] [16, 13-24] [16, 24-28] [17, 1-19] [17, 14-22]

eius leue Discipuli spicas uellunt De sanata manu arida De ira Phariseorum erga dominum et prophetia Isaiae De demoniaco curato ceco et muto De petitione signorum Sedens in nauicula dominus exponit turbis parabolas Prophetam in patria sua sine honore esse De Iohanne Baptista De quinque panibus saturatio De manibus lauandis De filia Sirophenissae a demonio liberata Transito mare infirmos sanat De septem panibus De signo Ionae et fermento Phariseorum Confessio Petri de domino Ortatur se sequi De transfiguratione domini De lunatico

Y 28 uenerit WP, uenit cett. sed gladium om. y 29 Quod Iohannes B, cf. ad 7. dominum] Chrstum Pedd. 31 uellunt xH, euellunt PEÈNE, De eo quod discipuli spicas (e)uellunt HN, De eo quod

27 persecucione

discipuli eius uellunt spicas y 35-47 (incl.) unco inclusit et adnotationem adscripsit Haec omnia in uno continentur capitulo (cf. ad 66-77) V, et M (manu al. coaeva) : Haec omnia continentur in uno capitulo ; unco omisso, inter 34 et 35 Hec omnia sub

uno

continentur

36 Quod sedens f

capitulo

HN

36-46

turbis W, turbae cett.

om.

Pedd.,

post. 66 inseruit

parabolas om. B

HNG 39 saturatio om. D. Cf. 43. 41 a demonio liberata om. y ta WM (in ras. M)HN, libere V 42 mare « H, mari (cf. 19) NY tur x, Ubi hortatur HNG, Dominus hortatur M?

: 34 om. M^ muto] illuminato E discipulorum in mari 44 om. M

G

37 sua om. libera46 Orta-

Inter 39 et 40 M? inseruit De turbacione

CAPITULA XLVIIII L LII LIH LIIII LV LVI LVII LVIII LVIIII DX

57

17,23-26]

De statere dato

18,1-11] 18,12-14]

Deexemplo pueri De parabola ouium

18,15-35] 19,1-15]

Deremittendo fratri Deuxore non dimittenda

19,16-30] 20,1-16]

De diuite temptante Deoperariis conductis in uineam

20,17-28] 20,29-34] 21,1-17] 21»18-22];

De De De dO

21,23-27]

Interrogatus a sacerdotibus et ipse interrogat eos

nt

qM, q—q— qu q— p— nr —

filiis Zebedei duobus caecis inluminatis susceptione domini ab Ierosolimis e:frcu'arefacta

LXI [2 1,28-32] LXII [2 1,33-46] LXIII [22,1-14]

De duobus filiis in uineam missis Deuinitoribus parabola

LXIIH [22, 15-22] LXV [22,23-33]

De reddendo quae dei sunt De muliere quae septem nupta est

LXVI [22, 34-40]

Phariseus interrogat de primo mandato

Denuptis factis filio regis

LXVII [22, 41-46] LXVIII [23, 1-33]

49 state redato WV uineam om. HN

Dominus interrogat Phariseos de Christo Reprehendit dominus multa in Phariseis

51 om. «(sed habet in textu) 52 fratre «H 58 Ihe(Hie)rosolimitanis PE, Hierosolymitis E?

terrogat eos W, int tantum VM,

interrogabat eos Pedd., et...eos om. HNG,

55 in 60 inDe in-

terrogacione sacerdotum M? 62 parabola om. HNG 63 et 64 h.l.om., in calce inseruerunt VM 63 filio regis factis IN, filii regis HG 64 sunt] deo

add. NM? seus B

65 VII? P, septem/VII uiris NE^ —— nupsit Y

66 Ubi phari-

interrogauit Y — Cf. ad 36-46. — unco omisso inter 66 et 67 (cf. ad 35-47) Et

haec omnia sub uno continentur capitulo H, Hec omnia sub uno capitulo conünentur IN

66-77

(incl.) unco incluserunt et adnotationem adscripserunt Haec quo-

que (om. in, sub) uno continentur capitulo VM, cf. ad 35-47. 68-75 om. E, 6877 om. P. Pro 68-75 E? habet (numeri rubricarum ut in E^): 57 Dominus interrogat Pharisaeos — 58 Dominus praedicit uae Scribis — 59 Praedicit se mittere Scribas — 60 De discipulorum interrogatione — 61 Vigilandum esse — 62 De fideli seruo — 63 De decem uirginibus — 64 De homine peregre proficiscente — 65 De uenturi iudicis maiestate.

50 pueri] et mola asinaria add. N, cf. app. cr. ad 18, 1. 56 Zebedei] et de ascensu in Hierosolimam add. N

thedram Moysi add. m^ W

55 et 56 om. G 67 Christo] super ca-

58

CAPITULA

LXVIIII [23, 34-39] LXX LXXI LXXII LXXIII LXXIIH LXXV LXXVI LXXVII

Predicit dominus de occisione sanctorum suorum [24,1-28] Designis diei iuditii [24, 29-44] Deoccasu elementorum et aduentu domini [24, 45-51] De bono seruo et malo [25,1-13] De decem uirginibus [25,14-30] De dandis talentis [25,31-46] De separandis ouibus ab hedis [26,1-27,66] De passione domini [28,1-20] Deresurrectione domini

69 dominus om. HN

suorum orn. f

70 (diei om.)iudicii dei y

76/

77 De passione et de (de om. G) resurrectione domini HNG

74 talentis]

unicuique

225. 028

77

om. E

secundum

propriam

uirtutem

add.

N,

cf. app.

cr.

ad

LIBER

GENERATIONIS

< [INCIPIT EUANGELIUM SECUNDUM MATHEUM >

Hunc titulum non fecit euangelista sed interpres qui ipsum interpretatus est. Nam Mattheus libri sui titulum LIBER GENERATIONIS inposuit iuxta consuetudinem [udaeorum ad quos scribebat, qui soliti sunt libris suis ex principiis nomina inponere, ut Genesis, hoc est generationis, quia ibi scriptum est istae sunt generationes caeli et terrae, similiter

10

Exodus, id est exitus, et Numerorum et reliqui. Similiter beatus Mattheus, quoniam de generatione domini primitus scripsit, Liber generationis! nomen inposuit. INCIPIT hoc est inchoat, conpositum uerbum ex in prepositione et capio uerbo, mutata a in íi. EUANGELIUM grecum nomen est et di-

15

citur Latine 'bonum nuncium' : eu 'bonum', angelium ‘nuncium', unde et angelus dicitur. Tamen sciendum quia apud Grecos per duo gamma scribitur et angelus similiter per duo gamma, sicut et Priscianus dicit. Sed quia apud nos absonum uidebatur, apud Latinos prima per n, secunda sillaba per g, et non est iungendum u cum a sed cum e est iungendum, quia eu 'bonum' dicitur. In omnium principiis librorum tria quaerenda sunt, tem-

20

pus, locus, persona; similiter de isto euangelio haec tria tenenda sunt. Locus Iudea extitit, ubi conscriptum est hebraica lingua ad Hebreos qui in Christum crediderunt. Tempus Gaii imperatoris, qui singularem monarchiam uniuersi orbis

DIIICTDTCSE

ODGUN ND ODDS

7 Gen. 2, 4.

Ex. 15, 23: nomen imposuit, cf. Marc. 3, 16.

9-10 IE 6, 2, 35.

10

10-11 Incipit hoc est inchoat] Voir

ma note, Remigiana (Remi d' Auxerre), Serta mediaevalia (CCCM LAN Er in, im 12-14 (= 4, 317) IE 6, 2, 43. 16 Inst. 2, 8, éd. Keil, Grammatici latini, 1, p. 48, 13-15.

WAP

12/1617

20-21 Voir encore ma note sur Remi

d'Auxerre

(ci-dessus: 10-

23-25 = 100-101. 568-569.

7 sunt om. Y 8 Numeri Y 9 quoniam] qui Y 10 imposuit nomen 15-16 et...et] et (ut 14 sciendum W, est add. cett. 12 nomen om. B B 22 scriptum 16 prescianus VH, corr. V. N) aggelus (sic) sicut (om. et) B Y

24 Gaii NY, alii alia

1263 D

1264 A

‘LIBER GENERATIONIS, c. 1

60

Romae tenebat. Persona Mattheus leuita genere et sacerdos extitit dignitate, cuius nomen interpretatum in nostra lingua

30

'donatus' sonat, digno uaticinio sic uocatus, quia in praescientia dei ordinatus fuit et donatus ad narranda gesta Christi, ante multa saecula ostensus a prophetis in specie hominis: quia gesta, quae dominus noster in carne iuxta humanam

95

Zacharia

40

45

carnem

gessit, narraturus erat, ob hoc in effigie

hominis uisus est. Marcus quoque in specie leonis apparuit, quia euangelium suum ab actu leonis inchoauit, cui proprium est in deserto rugire. Dixit enim: Vox clamantis in deserto. Lucas nihilominus ore iuuenci similatus apparuit, quia ab eo coepit qui uitulos frequentius offerre solitus fuit, uidelicet a sacerdote.

lohannes

uero,

more

aquilae

uolans,

illum qui supra astra sedet uerbo petit, inquiens: In principio erat uerbum. Requirendum uero quare, cum multa euangelia ordinata fuisse legamus et in nomine XII apostolorum et etiam aliorum doctorum, sicut Lucas refert, nullum illorum placuit deo legi uel suscipi in ecclesia sua nisi haec quatuor, neque plus neque minus. Nam et haec quatuor euangelia propter quatuor climata mundi a deo ordinata sunt et ante multa saecula ostensa a prophetis. Appellata sunt autem animalia, quoniam propter animam hominis euangelium prae-

dicatur. Idcirco uero plena oculis intus ac foris a prophetis praedicta sunt, quia et praesentia domini gesta et futura de iuditio uenturo narrauerunt, crura dicuntur recta habere, quia 50

nihil prauum in euangeliis reperitur. Erat rota in rota, quia euangelium subnixum est de ueteri testamento et quicquid

27 Thiel 354. HM 3, 55-67. Iob» 11

1-2. il. foris).

27-28 in praescientia dei = 25, 381. 34 Marc. 1, 3. 37 = Ep. 44-45.

29 = 44-45. 38 Is. 14, 13.

39 Requirendum...— 258; 17, 116; 22, 84, cf. 14, 265.

30-39 38-39 41 Luc. 1,

43 neque plus neque pode Cf. Num. 22, 18. is (= 80) IE 3, 42, 44-45 = 29, 45-50 IE 6, 2, 40-42 (Apoc. 4, 6; 2, 9 et 5, 1: intus et 50 (HM 3, 71) Ez. 1, 16 et E 10: rota in medio rotae.

27 sonat donatus f sic...quia sic in f 27-28 preciencia corr. Y, presentia PE? 29 secula multa f 34 alt. in deserto] parate uiam domini add. 8 35 nihil hominus (ex hominis M) « simulatus Y, assimulatus E? 36 offerre frequentius y 43 et W, om. cett. 45 autem sunt E, autem om. B 47 et YE 48 pr. et om. B 50 reperitur W, inuenitur cett.

LIBER GENERATIONIS,

55

c. 1

61

euangelium adnuntiat in ueteri praedictum fuit et ambo insimul concordant. Quod dicit ubi erat impetus Spiritus, illuc gradiebantur, ostendit nihil aliud euangelistas narrasse nisi quae Spiritus in cordibus eorum profudit. Figurae istorum animalium etiam domino conueniunt, qui homo factus est nascendo, uitulus moriendo, leo factus est resurgendo, aqui-

60

la extitit ascendendo. Quia sic a deo ordinata et ostensa sunt ista quatuor euangelia longo ante tempore, ideo respuit ecclesia catholica aliorum pseudo doctorum deliramenta et suscipit haec quatuor in similitudinem quatuor fluminum

quae profluunt de uno fonte ex paradiso: similiter haec ex ore domini Christi. Per Geon, qui dicitur 'terrenus', significatur Mattheus, qui terrena acta de Christo narrauit, per 65

70

75

ligrim,

interpretatur, Marcus,

qui 'uelocitas'

qui cursim

domini acta exposuit, per Eufraten, qui "fertilitas! vocatur, Lucas, qui uberius et latus domini gesta decucurrit, per Fison, qui ‘insufflatio’ potest dici, Iohannes, qui excellentius afflatus Spiritu sancto de domini dignitate attigit: sicut ista quatuor flumina inrigant omnem mundum, sic quatuor euangelia inrigant ecclesiam. Multa sacramenta inueniuntur in scriptura sacra, quae hunc numerum sacratum reddunt. Quatuor sunt elementa per quae mundus subsistit, caelum, terra, ignis et aqua: per terram Mattheus, qui dixit liber generationis, per aquam Marcus, qui dixit uox clamantis, per ignem Lucas qui ait nonne cor nostrum ardens erat ?, per caelum Iohannes, qui transiit omnes creaturas dicens in principio erat

53-54 Ez. 1, 12. Prooemia, MPL 12 PIN

63-71

Thiel 28.

672—:2

41516

83, 175 : 86. 71 et suiv. MS 332 et suiv. A6: 76 Luc. 24, 32. 77-78 Yoh. 1, 1.

69-71

Isidore,

74-75 Matth.

1,

53 impetus Spiritus W, Spiritus impetus cett. 57 factus est om. P, est factus Y 58 sic ordinata a deo E, a deo sic ordinata sunt euangelia quatuor et ostensa 63 61 in similitudinem W, in similitudine cett. 59 ista om. f Y domini] Iesu add. (f) 64 narrauit de Christo Y 66 domini acta W, acta

domini cett.

67 decurrit (B)

qui inquit y) uox generationis cet.

clamantis in deserto, 77 transit Y

69 afflatu Spiritus sancti H

72 sacrum Y

68 inflatio D

per...clamantis W, inverso ordine per aquam Marcus,

74-75

qui dixit (qui dixit om. HN,

per terram

Matheus,

qui dixit liber

1265 A

80

c. 1

LIBER GENER ATIONIS,

62

Verbum. Homo ex quatuor elementis constat superius conprehensis, Adam a quatuor litteris conpositum. nomen habet, quae principia sunt in quatuor climatibus mundi in greca lingua: A (alfa) anathole id est oriens, ^ (delta) disis

occidens, item A (alfa) arton septentrio, M (m1) misimbrio meridies; archa Noe quadrata legitur ex lignis facta, archa testa-

85

90

95

menti quatuor circulis aureis portabatur et per uectes quattuor ex auro coopertos quattuor euangelia significantur. Arca ecclesiam, uectes doctores : sicut illi circumdati erant anulis, ita sacerdotes de ueteri et nouo testamento docti et de quatu-

or euangeliis defendunt ecclesiam ab heresibus. Vas linteum, quod uidit Petrus, significat ecclesiam, quatuor lineae, per quas dimittebatur, quatuor euangelia sunt; munda et inmunda animalia habebat, quia ecclesia de omnibus gentibus colligitur. Etiam apud paganos iste quaternarius numerus sacratus fuit, quia in omni parte solidus stat, seu propter quattuor uirtutes prudentiam, temperantiam, fortitudinem atque iusticiam. Quare placuit deo duos apostolos euangelistas fore et duos discipulos discipulorum, vt ostenderet se ipsum esse qui olim elegit filios Iacob in populum peculiarem sibi, de duabus uxoribus et de duabus concubinis aggregatum et natum. Sicut in ordine habentur, sic edita sunt, 78-79 Cf. Isidore, Liber numerorum, MPL 83, 183 :23.

80 = 44.

80-88

Thiel 24-25. 81-83 x-0-x-1 = Adam (79-80): &vxcoXf, ÔUoLc, Xoxcov (&pxvoc), ueonuBpix 83-84 archa Noe..portabatur] Isidore, Liber numerorum,

MPL

823, 183:20.

83 Gen.

6, 14 et suiv.

83-84

Ex. 25, 12-

14. 88-92 (— 685-687) Act. 10, 11-12 et 11, 5-6. 93-95 (= 9, 120-122) Isidore, Liber numerorum, MPL 83, 183-184 :23. 96 discipulos discipulorum] Cf. Irénée, Adv. haereses 3, 1, éd. F. Sagnard, Sources Chrétiennes 34, 1952, p. 96: Post vero horum [= Pierre et Paul] excessum, Marcus, discipulus et interpres Petri, et ipse quae a Petro adnuntiata erant per scripta nobis tradidit. Et Lucas autem, sectator Pauli, quod

ab illo praedicabatur euangelium in libro condidit. IDcut 7265004 19:26 183

78 ex om. Y

79'aJlexer

97-98 populum

peculiarem]

99 et suiv. Cf. IE 6, 2, 35-39.

B

81 lingua greca y

81-83 (om. E?) sec. «P :

dysis y, arcton y, mesimbria H, mesembria Ny ; quater id est add. PE, alfa, delta, alfa, mi ef id est oriens/occidens/septentrio/meridies om. B, anothole (sic) id est alpha oriens et imsimbrio (sic) E 83 legitur quadrata B 85 coopertis y 87 pr. et] de add. VMedd. 95 deo W, domino cett. 96 post discipulorum signum interrogationis PYE

98 alt. de om. 6

78 Homo...82/83 meridies om. E?

94 uirtutes] cardinales add. N

LIBER. GENERATIONIS, 100

105

110

ni)

c. 1

63

primum Matthei euangelium quoniam tempore Gaii factum

est, secundum Marci quod Claudii tempore in Roma greco sermone conscriptum fuit, ternum Lucae in Achaia greco eloquio, quartum Iohannis in Asia in ciuitate Effeso greco nihilominus eloquio, tempore Neruae imperatoris. Quia Romani, qui omni mundo dominabantur, greca lingua loquebantur et de Romanis habebant per omnes gentes qui tenebant terras, propterea illi tres Graece scripserunt, ipsa quoque sonorior omnibus linguis habetur. Potest ipse ordo euangeliorum ideo sic haberi, ut unus apostolus sit in capite, alius in fine, et illi duo, qui inter ipsos habentur, auctoritatem ab ipsis duobus habeant. Vidi tamen librum euangelii Grece scriptum, qui dicebatur sancti Hilarii fuisse, in quo primi erant Mattheus et Iohannes et post alii duo. Interrogaui vero Eufemium Grecum cur hoc ita esset; dixit mihi: in similitudinem boni agricolae, qui quos forciores boues habet primos iungit. Habet autem unum quodque euangelium tres titulos, unum qui ostendit qui canon sit, qui usque ad decem ascendit, non amplius, secundum in quo euangelistae concordatio

continetur, de quibus habet Mattheus CCCLV, Marcus CCXXXIIIL, Lucas CCCXLII, Iohannes CXXXI, tercium unius cuiusque proprium, in quo ostendit in quo ordine sententiae habeantur in ipso euangelio: de quibus sunt Matthei LXXXI,

100-104 339-342.

Marci XLVII, Lucae LXXVIIII, Iohannis XIIII.

Cf. Isidore, Prooemia, MPL 107-108

= 27, 341.

83, 176:91. 111-116

104-108

— 624-629; 27,

Cf. Laistner, p. 142-143.

Dans le

commentaire anonyme du ms. Harley 3213 mentionné plus haut (p. 14), l'auteur reproduit cette information étonnante comme suit (f. 21) : Inuenitur tamen euangelii liber Grece scriptus, qui dicitur sancti Hilarii fuisse, in quo primi erant Matheus et Iohannes et post alii duo. Et cum interrogaretur Eufemius Grecus cur hoc ita esset, respondit esse in similitudinem boni agricolae, qui boues quos fortiores habet primos iungit. 116 et suiv. Cf. IE 6, 15, 2 (Jérôme, Praefatio, éd. Vulgate, p. 1516, 33 et suiv.).

100 quoniam] quod y tempori VM Gaii (, alii alia 102 conscriptum W, scriptum ceff. 103 alt. in om. Y Epheso * edd. 104 nihilominus eloquio W, eloquio nihilominus ceff. 106 habitabant y et m^ H quia HN 109 capite] et add. Y 111 habeant duobus p 115 forciores boues habet W, 114 et dixit PNy euangelii librum f 116 autem] enim fortiores habet boues VMPE^HNE, habet boues forciores Y HN,

etiam Y et ss.m^H

quadraginta quinque y)6

118 et non

f

119

CCCXLV

(HN, - trecentos

1266 A

64

125

'LIBER. GENERATIONIS, c. 1

Tria genera philosophiae apud omnes sapientes fuerunt, quae et ipsa inueniuntur in scriptura diuina, uidelicet phisica, ethica, loica, hoc est naturalis, moralis, rationalis. In phisica,

id est in naturali scientia, ordo inquirendi per naturam rerum et per conditionem, quia et ipsam phisicam diuiserunt sapientes in quatuor uirtutes, hoc est in arithmeticam et geo130

metricam et musicam atque astronomiam. Dicuntur autem Latine numeralis, mensuralis, cantilenalis, sideralis, quia istae

artes naturales nobis et sine istis nec mundus potest consistere nec nos aliquid boni scire. Ethicam autem, id est moralem, similiter diuiserunt in quatuor uirtutes, hoc est pruden135

tiam,

iusticiam,

fortitudinem

atque

temperantiam,

et

preceperunt sapientes ut unus quisque homo secundum istas uirtutes aptaret mores suos, videlicet studuisset quantum potuisset esse prudens de diuinis et humanis rebus, et in ipsa prudentia esset iusticia, et post fortitudo animi, ut siue eue140

nirent ei aduersa siue prospera, semper uno modo esset tranquillus, ut neque aduersa eum deicerent neque prospera in

superbiam eleuarent, post omnia ista et in omnibus istis teneret temperantiam et in prudentia et in iusticia et in fortitudine, ut in neutris modum excederet. Loicam quoque, 145

hoc est rationalem,

diuiserunt

in tres diuisiones,

id est in

grammaticam et rethoricam et dialecticam, ut post naturales et morales causas quaesisset per rationem et mortales et superas causas quantum discendo et disputando plus potuisset scire, et omnes 150

istae diffinitiones inueniuntur

etiam in

scripturis diuinis. Inuenitur enim phisica, id est naturalis, in Genesi, ut unus quisque in lege naturae habuit facere proxi124 et suiv. IE 2, 24. — 125 - 149-150. 133-135 = 93-95. 149-150 = 125. 151-152 (= 6, 203-204; 7, 75-76: 18, 241) Matth. 7, 12 (Luc. 6, 31; Tob. 4, 16). 126 ethica] et add. y PE?^NE et e geometricam

H

129 et «HN, om. PE^E 132-133 stare D

129-130 geometriam 133 nos om. B 137

studeret NE 138 posset E, esse potuisset f 141-142 in superbiam om. Ye 143-144 tenerent...excederent y 145 hoc est y 146 pr. et om. PES 146-147 morales et naturales y 147 quereret NE morales rep. ING, corr. G

151 haberet ex habuit M

LIBER GENERATIONIS,

c. 1

65

mo quod sibi uellet et non faceret alteri quod pati nollet. Moralis quoque in Prouerbiis inuenitur, ut deum time et mandata eius obserua, hoc est enim omnis homo. Loica in Canticis 155

Canticorum, quia omnia quae ibi dicuntur super sponsum et super sponsam super dominum et super ecclesiam eius rationabiliter et per loicam interpretantur. Et est locus in Scripturis ubi singulae istae sapientiae inueniuntur separa-

160

Utputa de uno exemplo sufficiat quaerere simili modo in alis de singulis, quae superius diximus; de duabus ut in Adam dormiente: secundum historiam et phisicam sic fuit, et secundum loicam Christum intellegere debemus dor-

165

mientes' uocantur, ut Paulus ait: nolumus autem uos ignorare de

tim, et locus ubi duae solummodo,

1267 A

et locus ubi totae tres.

mientem in cruce, hoc est morientem,

quia et mortui 'dor-

dormientibus, et sicut dormiente Adam formata est uxor, sic Christo moriente formata est ecclesia eius ;de tribus vero ut in Noe: secundum phisicam, qui fecit uoluntatem dei, eri170

puit eum deus a perdicione impiorum, iuxta ethicam, quicumque studuerit mores suos ita componere liberabitur a perditione futura quae conprehensura est impios, secundum loicam, id est racionalem, in INoe Christum, in archa ecclesi-

175

am, in tribus filus Noe omne hominum genus qui Trinitati crediderint et de eius numero esse studuerint. Ubicumque ergo in euangelio fuerint istae intellegentiae, prout dominus dederit deducemus ad noticiam.

153-154 Eccle. 12, 13. 161-162 (= 166) Gen. 2, 21-22. 164-165 = 9, 394-395 et 27, 489. 165-166 1 Thess. 4, 13. 166 = 161-162. 168-169 GAPSA06 20! 172-174 = 2, 265-267.

152 deum supra de om.

faceret « edd., facere PHIN'Y 155-156 sponsam...sponsum Y 156 NE 159 et...solummodo om. f 161 de singulis W, om. cett. 174 crediderunt MH»E...studuerunt HYE* ut W, om. cett. B B 175 in euangelio W, om. cett.

173 humanum

P

B

66 ill

180

LIBER. GENERATIONIS,

c. 1

LiBER duobus modis dicitur, quia et liber dicitur a libertate, hoc est absolutus a seruitio siue de alia re liber, quod Grece EAEYTHPOC dicitur, et liber interior pars corticis dicitur de aliqua arbore, unde apud antiquos ante inuentionem pergameni libri fiebant, et ab illa consuetudine descendit ut libri eo nomine uocentur, etiam si sint de alia re, pergameno uel

185

190

195

papiro; unde et Virgilius de illo dicit: liber heret in ulmo. Est autem et sinonimum hoc nomen, quia et uolumen a uoluendo et codex quasi caudex dicitur. GENERATIONIS. Diriuatum est hoc nomen a Greco quod est rH: inde 'genus' et inde 'generatio' dicitur, quia qui generant et generantur de terra sunt. IESU. lesus ebreum nomen est et dicitur Latine 'saluator' uel 'saluaturus', et hoc nomen Moyses Iosue primitus imposuit quando de bello uictor regressus est; sed tamen illud per omnes litteras scribitur, istud autem cum tribus grecis litteris, id est iota et H longum et simma, ut significet quia Trinitas non potest litteris nec conprehendi nec explicari sed ineffabilis est, uel cum 1ota et simma et apice desuper, ut ostendat quae supra diximus: si nominatiuus casus fuerit sic scribetur, si autem

alius, u in fine scribi debet; et Greci

non coniungunt ipsum 1ota cum i, sed separatim profertur, ut sit uocalis semper 10ta : dicunt enim lisus. CHRISTI. Chri-

stus grecum nomen

est et interpretatur Latine 'unctus' et

179-185 IE 6, 13 (17, 5, 4, voir sur 15, 259-260). 183 Ec: 10, 67 (IE-6, 13; 9 184 sinonimum] Cf. IE 1, 7, 14. 185-187 IE 11, 1-2. 187-188 Cf. Gens to EccL 188-195 = 750-756, 188-189 Thiel 328-329. 189190 (= 757-759) Num. 13, 17 (LXX), cf. Ecchi. 46, 1; Jérôme, Praef. in libro Iosue et Ep. 53, 8, 4 (CSEL 54, p. 456, 2-3); Augustin, Quaestiones in Heptateuchum 4, 53 (ad Num. 27, 18-19), CC 33, p. 269-270, 1314-1326. 198-201 — 602-604 (Thiel 357-358 ; Ioh. 1, 41 et 4, 25).

177 accipitur B et om. Y 179 eleutheros edd., eleuteros ss. H, eleteros Y 182 eolex f 183 heret]erit WV, corr. m. coaeva 184 sinominum N, synonomum Y 185 caudex Nedd., caudes «P, caudens HM, candens G 186-187 et...generatio] a generando y 191 cum om. 6 192 H longum «P (longa corr. m^ M), H longa B, e longo E 193 non potest litteris W, lit(t)eris non potest VMPE, nec comprehendi litteris potest nec B 196 scribitur (B) debet scribi PE 197 cum 1 (= n: 192): cum e (cf. Iesus) MPE 198 Iisus (Incoüc) scripsi, Isus codd. edd. exc. Y (Ysus) et E (Iesus) Christi NE?, in margine H, om. cett.

189 primum P

190 sed...198 Iisus om. E?

LIBER. GENERATIONIS,

c. 1

67

200

Hebraice dicitur *Messias'. Non autem habebat istud nomen ante Latinitas, sed habere poterat. Vocati sunt autem in Iudaeorum gente hoc nomine sacerdotes et reges, quia ipsi ungebantur de chrisma quando ordinabantur, unde et propter ipsos dicitur in psalmis : nolite tangere christos meos, et sicut

205

in Romanorum regno omnes uocati sunt Caesares et Augusti ab Iulio et Octauiano, qui primi sic uocati sunt, ita illic

210

215

220

omnes reges ‘christi uocabantur, unde et Dauid de Saule dicebat: non mittam manum meam in christum domini. Quando autem de homine dicitur, per totas litteras debet scribi, quando uero de domino per chi et ro et simma et apice desuper, ut hic illa significet quae de Iesu nomine diximus, hoc est ineffabile esse. Similiter deus et dominus: quando de homine per litteras, quando de deo conprehensiue fieri debet, quia nullum nomen proprie potest deo dici quod eius maiestatem ualeat ostendere. Non est autem unctus Christus dominus noster oleo uel chrisma corporali sed spiritali, sicut scriptum est: unxit te deus deus tuus oleo laeticiae: quia nec regnum terrenum aliter habere uoluit nisi sicut modo habet cum patre in potestate, 1deo noluit ungi oleo temporal. FILIH DAUID. Quatuor modis dicuntur filii, id est natura, ut Isaac filius fuit Abrahae, secundo imitatione, ut Iudei dicuntur filii diaboli imitando eum, ut ad eos dominus dixit: uos ex

225

patre diabolo estis et item : cuius opera facis, eius filius et uocaberis, tercio adoptione, ut Hester dicta est filia Mardochei, quarto doctrina, ut Paulus dicit: per euangelium ego uos genui. DAUID.

204 Ps. 104, 15. 204-207 = 609-617; 16, 246-248 ; 22, 184-185. 206207 = 619-621; 24, 203-205. 207-208 (= 621-622) 1 Reg. 26, 11. 211 diximus] 193-194. 214-215 eius maiestatem...ostendere] Cf. Deut. 5, 24; 1N9155 155. 7/217 Ps. 44, 8. 222-223 loh. 8, 44. 223 (= 6, 244-245 et 23, 157) HM 214, 154-155. 224 Esther 2, 7. 225 1 Cor. 4, 15.

203 c(h)risma « HN, c(h)rismate PE^E. ostendere om. E autem...210 quando om. E

Cf. ad 216.

214-215 maiestatem eius D deo dic potest y cett. 216 (cf. ad 203) c(h)rismate PE^E Christus noster f 225 dicit Paulus Y Dauid om. B

214 de deo N

208 Quando...215

214 debet PHE, n ss. H, debent

215-216 dominus 223 et filius Y

1268 A

B

LIBER GENERATIONIS, c. 1

68

Dauid dicitur (fortis manu’ quia preualuit Goliad. ABRAHAM dicitur pater multarum, subauditur gentium futurus per fidem. Quare autem istorum dicitur filius ?Quia ad hos fac-

ta est repromissio de Christo. Ad Abraham quidem dictum 230 est: in semine tuo benedicentur omnes gentes, ad Dauid autem : de fructu uentris tui ponam super sedem tuam. Quare uero primum posuit Dauid et postea Abraham ? Quia de illa gente nullus excellentior fuit quam Dauid, et quia narraturus erat et repetiturus in generationis ordine Abraham, idcirco primum 235 posuit Dauid et postea Abraham, ut diceret Abraham genuit Isaac. Filius autem istorum dicitur quia non solum dicuntur filii qui generantur a patre, sed et hi qui de eadem progenie sunt, sicut filii Israhel dicuntur omnes Iudaei et filii Ismahel

12

omnes Sarraceni. FILII ABRAHAM. De Abraham et Isaac et Ia240 cob non est necesse quicquam dicere, quia notum uobis est qui fuerint et quam iuste uixerint et quia dominum in suis actibus prefigurauerint. ABRAHAM GENUIT ISAAC. Abraham deum patrem significauit, Isaac dominum

Iesum Christum,

et sicut Abraham obtulit filium suum, sic deus pro nobis 245 obtulit

filium

suum

immolandum,

immolatus sed aries pro eo, sic nec nitas, corpus uidelicet quod inter quasi aries inter spinas. Isaac 'risus' eius risit quando promissus fuit ei 250 GENUIT

IUDAM

ET

EIUS,

FRATRES

et sicut Isaac non

est

diuinitas passa sed humapeccatores conuersabatur interpretatur, quia mater nascendus. IACOB AUTEM ‘supplantator’

et lacob

226 (- 340) Thiel 286. 226-227 Gen. 17, 4-5; Rom. 4, 18. Jérôme, Hebraicae quaestiones in libro Geneseos (17, 3-5), CC 72, p. 21, 30-32: (Abram...) postea uocatus est Abraham, quod transfertur *pater multarum! ,nam quod sequitur *gentium" non habetur in nomine sed subauditur.

230 Gen. 22, 18.

230-231

Ps. 131, 11

(tuam). 235-236 = 242. 240-242 = 337-339. 242 et suiv. Thiel 180, n. 654. 245-248 Gen. 22, 12-13 (uepres; inter spinas Cant. Cant. 2, 2). 248249 Gen. 18, 10 (Thiel 335). 250-251 Thiel 320-321.

226 manu fortis (= 340)y

Goliae M, in Goliad P, aduersus Goliad IN

227 gentium subauditur y 229 Ad om. Q, Abrahe VMPE?M°E, meam WHN et e tuam G uero W, om. cett.

generantur B

238 omnes dicuntur y

239 pr. et om. yE?

240 uobis notum

Y

231 tuam 237 à patre qui

Ismahel] Israhel rep. HN, corr. H f

cett. 245-246 non est immolatus Isaac B ei W, ei fuit cett.

241 dominum

(cf. 251) E, deum

246 passa] est add. y

249 fuit

LIBER. GENERATIONIS,

255

c. 1

69

interpretatur et ipse figuram domini gessit, habens XII filios sicut dominus postea habuit XII discipulos quasi XII filios. IUDAS AUTEM GENUIT PHARES ET ZARA DE THAMAR. [Iudas interpretatur 'confessor' sive 'confitens', quia mater eius dixit quando eum peperit: nunc confitebor domino, et idcirco dicitur 'confitens' sive 'confessor', et ipse et fratres dominum prefigurauerunt. IUDAS GENUIT PHARES ET ZARA DE THAMAR. Requirendum est quare peccatrices mulieres conmemorentur in genealogia domini et non iustae ut Sarra,

260

Rebecca vel aliae quae ibi multae fuerunt, ut mater Dauid et Iosaphat. Sed propterea illae peccatrices mulieres ponuntur, ut ostendatur illum, cuius genealogia est, propter peccatores uenisse, sicut ipse dixit: non ueni uocare iustos sed peccatores et

265

ut nullus peccator desperaret conuerti ad dominum. Verumtamen nec illae feminae nimis uituperandae, si quis earum causam uelit diligenter animaduertere: siquidem ipsa Thamar secundum litteram inspecta optimam fidem marito mortuo custodiuit, quae tanto tempore fratrem exspectauit et non est nupta alteri, et cum

270

uidit quod non ei daretur,

non quaesiuit de alio genere filium, sed de ipso unde maritum habuerat, et hoc etiam non ante de Iuda nisi cum uxor

275

ipsius mortua fuit. Omnes enim tunc desiderabant filios habere, quia mundus uacuus erat, et uolebat unus quisque dici populos de se et regna, quia nec tunc erat precepta uirginitas aut uiduitas. Nec ipsa amplius hoc quaesiuit nisi ut conciperet ;propterea non est tam uilis ut a multis aestima-

tur. Thamar interpretatur 'palma' uel 'amaritudo', palma propter sanctos qui de eius progenie orti sunt, de quibus

251 Gen. 35, 22.

263 HM 8, 16-18.

255 Gen. 29, 35.

258 (= 39)-

259 Pour la graphie Sarra, voir Thiel 407.

253-254 Thiel 338.

263 Matth.

9, 13 (infra, 9, 218-219).

303.

264 Eccli. 5, 8: conuerti ad dominum.

266-272 Gen. 38, 11-26.

264-265

—

277 Thiel 432.

253 Zaram Y 256 fratres] eius add. D 260 quae ibi multae «PE, multae quae ibi DE 264 deum p 266 agnoscere D 272 eius Y 273 tunc uacuus mundus fuit H (e desiderauerunt HN, desiderauerant Y 274 populos et regna de se correctura) N, tunc uacuus fuit mundus y et pr. H B cett.

nec tunc W, nec tam V, necdum cett. (dum in ras. M) 278 pr. de om. HN, ss. H

275 aut W, nec

1269 A

70

285

1,4 290

LIBER GENERATIONIS, c. 1

scriptum est iustus ut palma florebit, amaritudo ipsi conuenit propter uirum quem cito perdidit. Peperit quoque filios mysticum prefigurantes populum, uidelicet Iudaicum et gentilem. Zara enim interpretatur 'oriens' quia de ipso plures sancti fuerunt, Phares interpretatur 'diuisio', a quo Pharisei dicti sunt. PHARES AUTEM GENUIT ESROM. Esrom interpretatur 'sagittam uidit', hoc est Christum praeuidit in carne uenturum, a qua sagitta uulneratus est diabolus. ESROM AUTEM GENUIT ARAM. Aram dicitur 'excelsus', significans in suo nomine dominum Iesum, de quo dicit propheta: quia excelsus reputatus est ipse, et psalmista: excelsus super omnes gentes dominus. ARAM AUTEM GENUIT AMINADAB. Aminadab

'spiritus meus spontaneus' dicitur et in hoc nomine dominus Iesus significatur, qui spontanea uoluntate spiritus sui natus est in mundo. AMINADAB AUTEM GENUIT NAASON. Naason 295

'serpentinus' interpretatur et dominus per serpentem figuratus est, sicut ipse dixit: sicut exaltauit Moyses serpentem in deser-

1158300

to, ita exaltari oportet filium hominis. NAASON AUTEM GENUIT SALMON. Salmon dicitur ‘pax’ et ipse in nomine suo dominum praetendit, qui est pax nostra et qui pacificauit ea quae in caelo et in terra erant, interficiens inimicitias in semet ipso. SALMON GENUIT BOOZ DE RAAB. Raab 2799 Ps SOT 3. 280-282 Cf. Augustin, De civ. dei 15, 1, CC 48, p. 453, 1220. 282 Thiel 446. 283 Thiel 380. 283-284 (IE 7, 6, 40; Gen. 46, 12) = 22, 211-212 et 23, 120-121. 284-285 Thiel 306-307. 287 Thiel 244. 288-289 Is. 2, 22. Plon 1687:

289-290 Ps. 112, 4. 292 (= 17, 274-275) Codex

spontanea suscepisse uoluntate.

Thiel 402 (Salman). Jérôme,

290-291 Thiel 237, mais voir Iustinianus 2. 3. 2 (De pactis):

294 Thiel 363.

295-296 Ioh. 3, 14.

Liber interpretationis hebraicorum

p. 141, 27 (pax) et 138, 5 (sensibilis = RM 25, 6-9!). 119, 7; Ephes. 2, 14. 16 et Coloss. 1, 20.

nominum,

297

CC

72, 298-300 (= 351-352) Ps.

281-282 gentilem et Iudaicum f 282 enim om. Y ipsa YE 283 Phares W, autem add. cett. (= 284), cf. ad 287.300. 285 praeuidit h.l. W, post carne cett. 287 Aram] autem add. f 288 dominum Iésum nomine f 291 spiritus] populus y et e correctura H 292 lesus om. Y 292-293 uoluit nasci in hunc mundum f 297 pax...300 ipso] sensibilis (cf. adn.) in quo significatur Christus qui dixit [Luc. 8, 46] tetigit me aliquis, sentio enim uirtutem de me exisse y et in ras. m°H 300 Salmon] autem add. MNE

290 dominus] et super celos gloria eius. Quis sicut dominus deus noster qui in altis habitat etc. [= Ps. 112, 4-5] add. E

LIBER GENERATIONIS,

305

310

c. 1

Fil

'ascendens' dicitur, in qua ecclesia praefiguratur de gentibus, quae ascensura erat de lauacro baptismi, munda et inmaculata facta a pristinis erroribus. Quae nec nimium uituperanda sed laudanda, cum per exploratorum susceptionem praeuidit sibi salutem et studuit uniri populo dei, sicut et aecclesia postea ex gentibus. Salmon iste est princeps Iudeae, cui preceptum est numerari in heremo populum cum aliis. Booz sonat ‘in quo uirtus siue ‘in fortitudine, et his nominibus quis alius rectius quam dominus lesus Christus exprimitur, qui est dei patris uirtus? Ipse quoque in fortitudine fecit, quia resurrexit a mortuis ut leo et confregit claustra inferni. BOOZ

GENUIT

EX

OBED

RUT,

et hic Rut

commemoratur

alienigena quia et ipsa, licet alienigena fuerit, tamen bonam

fidem habuit: reliquit enim deos suos et quaesiuit deum 315

Hebreorum et seruiuit et propter amorem uiri sui dereliquit

parentes suos et adhaesit parentibus uiri sui, et nequaquam ad peiores aut uagabunda sed ad meliores et legitime se coniunxit, non luxuriando, unde et mulier uirtutis appellata fuit. Interpretatur quoque ‘festinans’, ut nomine suo signet aec-

clesiam. Et Booz Christum praetendit, qui accepturus erat sponsam ex gentibus. OBED AUTEM GENUIT IESSE. Obed 'seruiens' dicitur, in quo ille significatur qui dixit: filius hominis non uenit ministrari sed ministrare. lesse binomius fuit,

quia et Isai uocatus est. Iesse 'aperiens' sonat, illum nihilominus adnuntians in nomine suo, de quo scriptum est aperuit eis sensum, ut intellegerent Scripturas. Isa etiam ‘sacrificium’ dici-

tur siue 'incensum', patenter ostendens illum esse uenturum,

301 Thiel 389, mais voir p. 187, n. 687.

2e 11276

303 = 264-265. 308 Thiel 268.

302-303

Iac. 1, 27, cf. Ephes. 5,

304 Ios. 2, 1-7. 306-307 HM 8, 21-22 ; cf. Num. 309-310 Act. 8, 10. 310 Is. 10, 13 311 (= 16,

36) Cf. Act. 10, 41 ; Jérôme,

In Hiezechielem 3, 12, 6, CC

75, p. 129, 1235-1236:

quo infernorum claustra perfregit et resurgens... 312-313 Ruth 1, 1-4 (2, 2). 318 Ruth 9, 141: 319 Thiel 396. S22 ETbiclgS 72: 322-323 Matth. 20, 28. 324 Thiel 328, mais voir p. 187, n. 687. 325-326 Luc. 24, 45.

326-327 Thiel 336 (328 : Jessai). 303 facta...erroribus W, a pristinis erroribus facta cett. corr.

W,

Iudae

ex Iudeae

M

307 numerare

315 pr. et] ei add. NY et n^H mortuis om. Y PE”, qui E 327 illum ostendens (fi)

N

306 Iudeae ex Iudae

ef e numerari

318 est NE?

M

ax

a

324 qui et

1270 A

LIBER GENERATIONIS,

72

1,6 330

335

c. 1

qui se ipsum sacrificium faceret pro multis in odorem suauitatis. DAUID AUTEM REX GENUIT SALOMONEM EX EA QUAE FUIT URIAE. Et hic peccatrix mulier memoratur, ut ostendat illum pro peccatoribus de hominibus natum. Et Urias de alienigenis erat, non erat de Iudaeis. Qui quamuis bonus esset, expressit typum diaboli, cuius coniugio erat prius copulata aecclesia, quam Christus concupiuit cum uidit illam lauantem, hoc est semet ipsam a sordibus saeculi per lauacri undam purificantem. De istis qui modo in medio interponuntur non est necesse

340

aliud dicere, quia nota est istoria in Regum qui fuerint uel quid fecerint, nisi tantummodo interpretationes nominum ponere. Dauid interpretatur 'manu fortis', quia iecit manu lapidem de funda unde occidit Goliath, et significat in hoc facto dominum Christum qui uicit diabolum per suam pacientiam, et passus est persecutiones Saulis sicut Christus

345

Iudaeorum, et sicut Dauid derelictus fuit a suo consiliario et proditus, similiter Christus a Iuda suo discipulo, et sicut

Dauid deiectus est de regno a filio. suo, ita dominus eiectus est a populo Iudaeorum, qui filius eius dictus est per adoptionem, 350

extra ciuitatem lerusalem eiectus et occisus, siue eti-

am quia idem dominus Christus ex eius stirpe processit. Salomon interpretatur pacificus! et ipse dominum praefigurauit pro pace sua quam habuit in regno, quia dominus et pax nostra et pacificus noster est, quia de ipso dictum est: orietur in diebus eius iusticia et abundantia pacis, et quomodo

328-329 Ephes. 5, 2.

329 Matth.

1, 5: Iesse autem genuit Dauid regem.

330 Cf. 258-259. 334-335 2 Reg. 11, 2. 337-339 = 240-242. 337-340 = 502-504. 340 = 226. 344-345 2 Reg. 15, 12 et suiv. 347-348 Rom. 9 350 Thiel 403. 351-352 - 298-300. 299 PS I 7e

331 esse natum y, esse del. G 332 pr. erat om. y, alt. erat om. PIN dej ex Y 333 primitus Y 343 et W, hic add. cett. 344 consiliario suo y 345 discipulo suo YE 346 a regno HE eiectus] et passus (= 343) add. y, del. G 351 cum pace sua P, pace sua E 353 orietur...431 diceret folio amisso om. H 353 pacis] donec extollatur luna add. (8) quomodo correxi, quia (cf. 351.352) codd. edd.

338 in libro Regum N

LIBER.

domum jl 355

360

365

GENER ATIONIS,

c. 1

79

domino aedificauit Salomon, sic et dominus aedifi-

cauit caelestem lerusalem de lapidibus uiuis. ROBOAM AUTEM GENUIT ABIA. Roboam interpretatur "latitudo populi', sed per antiphrasin, hoc est per contrarietatem. Est enim quidam modus qui antiphrasis dicitur apud grammaticos, quando aliter est res quam sonat in nomine, ut bellum dicitur eo quod minime sit bellum; similiter et hic dictus est "atitudo' per contrarium, eo quod ab illo defecerunt decem tribus et coangustatum est in illo regnum Iuda. Abia interpretatur 'pater dominus', et non debet coniungi b cum i sed ab per se et ia per se, quod est nomen domini. Et recte hoc nomine uocatus est, quia cognouit dominum patrem esse suae creationis et salutis. ABIA AUTEM GENUIT ASA. Asa

'dolens' siue ‘sustollens’. ASA AUTEM GENUIT IOSAPHAT. Iosaphat *domini iuditium’ et hic domino adhaesit. r0saPHAT AUTEM 370

375

GENUIT IORAM.

Iste est Iosaphat qui coniunc-

tus fuit Achab malo regi et abiit cum illo in bellum et debuit ibi mori, quia contra uoluntatem domini adiutor erat illius; pro qua re et a propheta increpatus est eo quod preberet ei auxilium. Sed et naues fecit quae irent in Asiongaber cum nauibus illius et domini nutu confractae sunt. Quod intellegens losaphat noluit ulterius naues suas coniungere cum nauibus illius. IORAM AUTEM GENUIT OZIAM. Non filius eius sed abnepos eius fuit, sed dicuntur ‘fil’ qui de longinqua

354-355 Cf. 1 Petr. 2, 5. 356-357 (Thiel 394, mais voir p. 188) = 26, 441442. 357-360 IE 1, 37, 24, mais l'exemple bellum a été emprunté à Charisius, Ars grammatica, éd. Keil, Grammatici latini 1, p. 276, 14-15 (bonum (= E?) Diomedes,

Ars grammatica, ibid. p. 462, 14-15). 358-359 apud grammaticos — 2, 437. 360-362 IE 7, 6, 68. 362-364 Thiel 187. 366-367 Thiel 248. 368 Thiel 334. 369-371 3 Reg. 22, 2 et suiv. (debuit ibi mori] Achab: 22, 3435). 373-374 3 Reg. 22, 49; 2 Par. 20, 36.

354

domum..aedificauit

«E?,

domum

aedificauit

domino

P,

edificauit

domum domino (B) 359 (om. est) res sonat quam Y 360 sit minime 366 suae post salutis 365 patrem dominum (f) est Wy, om. cett. (B) 372 ei preberet 367 sustollens] interpretatur add. NE, dicitur add. Y (B)

P 360 bellum] bonum E?, cf. adn.

371 ibi] cum illo E?

377 nepos E

1271 A

74

‘LIBER GENERATIONIS,

c. 1

progenie alicuius exierunt. Nam Ioram genuit Ochoziam, Ioas, Ioas Amasiam,

Ochozias 380

Amasias

Oziam,

sed quia

Ioram accepit filiam Iezabel, quae occidit Nabod et persecuta fuerat Eliam et prophetas et sacerdotes domini et cultum eius, propterea,

quia de prole eius nati sunt, tolluntur de

genealogia domini usque in tertiam generationem. Etiam et propositum erat euangelistae tres ordines ponere, unum ante 385

legem de patriarcharum tempore, alium sub prophetarum aeuo, tertium sub sacerdotum dominio, hoc est per tres uices XIIII, hoc sunt TPEC TECCAPEC

KAI AEKAAEC,

tres tessares et

decades, id est IIII et X, et VII propter septenarium nume390

395

rum sabbati, quia VII et VII XIIII faciunt. Et sicut filii Israhel per quadraginta duas mansiones uenerunt ad terram repromissionis duce Moyse, ita et nos duce domino, qui per istas uenit ad nos, perueniemus ad uitam aeternam. Matheus, qui generationem domini terrenam narrauit, ostendit qualiter ille de caelo descenderit per generationem terrenam, Lucas uero, spiritalem ordinem tenens, ostendit qualiter illi omnes,

400

qui studuerint eius membris

incorporari,

ascensuri

essent in caelum. Et ideo istae per quinquaginta generationes, quae significant requiem 1ubelei, seu per LX XII generationes, in quo numero gentes leguntur in initio esse diuisae, ut ostenderetur de omnibus gentibus credituros in Christo et ascensuros in caelum, siue etiam si per LX XVII generationes uelis computare, quae sunt de Christo ad Adam, quem numerum dominus in peccatorum remissionem posuit

378-379 1 Par. 3, 11-12. 380 5 Reg. 21, 1-14. 383-389 HM 8, 33-34 et 9, 39-41 (tesserescedecades: groupes de quatorze). Cf. ad 453-454 et 562 et suiv. 388-389

Gen.

2, 3; Ex. 20, 11.

generationes (mansiones).

390 mansiones]

Num.

33.

398 requiem iubelei] IE 6, 18, 5.

392 istas sc.

398-399 [E 9,

DD}

378 alicuius exierunt W, exierunt alicuius cett. 379 Ochozias et Ioas] genuit add. Y 382 qui y 387-388 TPEC sic Graeca om. YE”, tres...decades om. N 390 uenerant in Y 395 isti Y 397 sint IN istae om. E, ista y 398 iubilei YE 399 alt. in om. Y diuis(a)e esse NE? 401 etiam W, om. cett., si om. MPE?^v septuaginta duas Y 403 dominus in remissionem peccatorum posuit N, in remissionem peccatorum dominus posuit y

395 specialem E

LIBER.

405

410

GENER ATIONIS,

c. 1

75

quando dixit non dico tibi septies sed usque septuagies septies, ut ostenderet se omnia peccata nostra in baptismo remissurum et sicut nulla generatio pretermissa est non numerata ab Adam usque ad ipsum, sic nullum peccatum esse quod non remittatur in baptismo. Et sub hoc exemplo nobis precipiturut in nobis peccantibus septuagies septies remittamus. Matheus autem laborem certaminis, quod dominus sanctique habituri essent, ostendit per XL duas, quas pretenderunt labores in heremo. Ioram autem dicitur 'excelsus', hoc etiam

per antiphrasin, quia deiectus fuit propter filiam Achab et Iezabel. 415

Ozias

'fortitudo

domini',

et iuste sic uocatus

est,

quia confisus est in domino et fecit quae placuerunt ei, excepto quia per se uoluit offerre hostias, quod sacerdotum erat, et ob hoc percussus est lepra et habitauit in domo libera seorsum extra ciuitatem et populum. Habuit autem duo nomina, Ozias et Azarias, et Azarias interpretatur 'auxilium

,9 420

425

domini'. OZIAS AUTEM GENUIT IOATHAM. loatham ‘perfectus dicitur et pulchra ethimologia et conueniens illi est, quoniam ipse perfectus fuit coram domino et aedificauit portam templi. ACHAZ AUTEM GENUIT EZECHIAM. Achaz sonat 'adprehendens' subauditur nequitias omnes, quia dereliquit dominum et uidit altare in Damasco et ueneratus est illud et 1ussit simile fieri in Ierusalem. Ecce pater malus genuit fidum bonum. Ezechias (fortitudo domini! dicitur quia ipse in domino confisus est. Et in diebus eius dominus 404 Matth. 18, 22. 411 Matth. 1, 17. 412-414 Thiel 333, voir p. 188 (412 etiam] 357). 413-414 4 Reg. 8, 18. 414 Thiel 377. 417-418 4 Ress SE 026 PAR 419-420 Thiel 253. 420-421 Thiel 331. 422-423 4 Reg. 15, 35. — Il manque ici (1, 9) : Ioatham autem genuit Achaz. 424 Thiel 226. 424-426 4 Reg. 16, 12-14. 426-427 = 498. 427 Thiel 309. 428-435 = 23, 90-97 (Is. 37, 36-38 (2 Macc. 8, 19 et 15, 22). Ps. — Hieronymus, Quaestiones hebraicae in librum II Paralipomenon (32, 21), MPL 23, 1465D-1466A).

B

404 tibi] Petre E?, Petre, dimittendum (dimittendi NE) add. (f) 410 quem 410-411 sanctique] sui add. (B) 411 qua W pertulerunt Y 412

dicitur om. (B) 413 filiam om. (B) 414 juste] iste Y 416 quia] quod PE^N hostias offerre E, offerre sacrificium Y 417 est WM, om. cett. 419-420 Ozias...domini om. (B) 422 perfectus 1pse Y

409 in nos E

416 sacramentum E

1272 A

"LIBER. GENERATIONIS,

76

CLXXXV 430

435

milia de Assiriis occidit et cum

X uiris fugit

Senacherib de terra eius, et occisus est a filiis suis cum adora-

ret Nesrac deum suum et diceret: Quare me dimisisti fugere sic de Iudea, qui etiam filios meos immolassem tibi si iussisses?"

1,10

c. 1

Et cum

filii eius haec, occiderunt

audissent

eum

timentes ne occideret eos pro tali uoto et fugerunt in montem Ararat. EZECHIAS AUTEM GENUIT MANASSEM. Manasses dicitur ‘obliuiosus’ quia ipse per multa scelera oblitus est domini in tantum, ut filium suum transferret per ignem daemonibus: ecce iterum bonus pater filium malum genuit. tamen

Sed

dominus

suscepit

postea

preces

eius propter

440 patrem et liberauit eum de Babilone, ubi fuerat ductus cap-

tiuus propter peccata sua. MANASSES AUTEM GENUIT AMON. Amon sonat "infidelis. Siquidem Am(m)on per duo m sonat

‘filius populi mei', per unum m "infidelis! dicitur, et iste propterea infidelis dicitur, quia recessit a uia domini. AMON 445 GENUIT IOSIAM. losias dicitur ‘ubi est incensum domini, et

450

hoc digne dictus est, quia ipse digne seruiuit domino et destruxit idola et cultores idolorum et phase domini mirabiliter celebrauit. IDSIAS AUTEM GENUIT IECHONIAM. lechonias ‘preparatio domini! sonat. lechonias autem primus pater intellegitur, et lechonias post transmigrationem filius eius fuit, et dicitur alio nomine Ioachim, primus per c et h et m,

secundus per c et n, et primus Ioachim 'preparatio domini,

429-430 Jéróme,

In Esaiam 10, 16-19, CC 73, p. 139, 26-27 : Tradunt enim Hebraei

decem tantum de eius exercitu remansisse. 436 Thiel 350. 437-438 4 Reg. 16, 3 et 21016: 438 = 426-427. 442-443 Thiel 188. 445 Thiel 334. 447ABS AR EÉS025; 2152 Par 955 01-19: 449 et 452-453 Thiel 325. 449-452 HM

9, 41-45 : Sciamus.….lechoniam priorem ipsum esse quem et Ioiacim, secundum autem

filium, non patrem, quorum prior per K et M et sequens per X [= x] et N scribitur, quod scriptorum vitio et longitudine temporum apud Graecos Latinosque confusum est. Cf. RM 30, 30-32 (...si Ioakim et Ioachin distinguantur...).

431

Quare]

V. ad 353 (H)

436 per] post f 438 et ecce (D), et bonus pater filium malum

ecce...genuit post 441 sua, addito Unde subditur y W, bonus pater malum

malum

ipse Y

filium VMPE?,

pater bonus Y

446 seruiuit digne Y

442 alt. sonat...443 unum

malum filium bonus pater HNE,

439 postea tamen

(f)

440 ductus om. y

451 et per h y

452 et secundus f

m om. E?

filium

443

LIBER.

GENER ATIONIS,

c. 1

79

secundus 'preparatio der’ dicitur. Nam si uoluerimus unum Iechoniam conputare, non erunt nisi tredecim generationes :

455

sed sic est uerum,

460

Egypt regem constituit, sed uenit super eum Nabugodonosor et exegit ab eo iusiurandum et tributum, et quia mentitus est ei occidit eum et proici iussit corpus eius in plateam. Sed filius istius « is est» cui Nabugodonosor occurrit antequam ueniret lerusalem cum matre et uxore, et dedit ei Nabugodonosor beneficia in terra sua et tradidit fratri « patris eius Sedechiae regnum. Sed quia mentitus est ei sacramentum quod ei iurauerat uenit iterum lerusalem et conprehendit eum et occidit filios eius in oculis eius et eruit

465

470

475

quia primus lechonias is est quem

rex

oculos eius et misit eum in caueam in morem ferarum, quia

dixerant prophetae eius quod leo esset, et duxit eum in Babilonem et misit eum in carcerem et dimisit eum ibi usquequo ipse Nabugodonosor mortuus est, et ibi etiam habuit nepotem suum cum illo Euilmerodac, quem in regno inuenerat quando de bestiis reuersus fuit, de quo etiam scriptum est quia subleuauit Euilmerodac caput Ioachim de carcere et locutus est cum eo benigna et dedit ei uillas et constituit cibos mensae eius, quia socii fuerant in carcere. Quod dicit FRATRES EIUS, ille est unus Ioachaz quem Nechao rex Egypti uinxit et duxit eum in Egyptum, et alius Elyachym, qui regnabat in Iudea quando primum Nabugodonosor ad lerusalem uenit, quia per tres uices depredatus est ipsam terram et tres reges inde abstulit, illum quem modo dixi Elyachim,

453-454 HM 9, 39-41 : Si uoluerimus Iechoniam in fine primae tesserescedecadis [383389] ponere, in sequenti non erunt quattuordecim sed tredecim (sc. generationes). 455-

456 4 Reg. 23, 34. 456-457 4 Reg. 24, 1. 459-460 4 Reg. 24, 11-12. 461-462 4 Reg. 24, 17; 2 Par. 36, 10; Ier. 37, 1. 462-463 2 Par. 36, 13 et suiv.

464-465 4 Reg. 25, 6-7; Ier. 39, 7 et 52, 4-11.

Esaiam 14, 18-20, CC 73, p. 169, 7-170, 12. 31-34.

455 uerum

est Y

459 is est coll. 455.

465-473 Jéróme,

In

470-473 4 Reg. 25, 27-30; Ier. 52,

cul om. IN, qui in ras. H

460-

461 alt. et et Nabugodonosor om. Y 462 Sedechiae regnum W, regnum Sedechiae cett. (regnum om. E) 463 iurauerat ei Y 464-465 in...cius om. Y

465 in morem

«P, more (B), in medium E^

Euilmerodar HNE, Euilmerador y (= 479) WPHY, Nachor VMNedd. 478 dixit HN, corr. H (= 476) cett.

466 quod] ut (B)

469

Nechao 474 Ioachaz W, om. cett. 477 quia W, quando 475 eum om. YE

1273 A

78

480

485

490

495

*LIBER. GENERATIONIS, c. 1

quem Nechao constituerat post interfectum fratrem, et alium, quem cum matre eduxit, et tertium Sedechiam. Transmigratio autem fuit in Babilone, quia migrare cogebantur a Nabugodonosor de sua terra in Babilonem. SALATHIEL autem genuit zorobabel. Salathiel 'peticio domini' dicitur et recte ‘peticio domini' dicitur, ut ostendat omnes antiquos patres petisse uenire dominum ad redemptionem generis humani. ZOROBABEL AUTEM GENUIT ABIUD. Zorobabel ipse, qui custodiebat Asuerum regem dormientem cum aliis duobus. Et dixerunt adinuicem : Dicamus sententias singuli, et apparebit quis meliorem sententiam dicat". Unus dixit: “Rex est fortior sub caelo". Alius dixit: "Vinum est fortius sub caelo". Tertius Zorobabel dixit: “Veritas est fortior et mulieres". Et exurgens rex approbauit cum suis hominibus quia Zorobabel melius dixisset, et tunc dedit ei principatum super omnes Iudaeos qui erant in regno eius et licentiam reuertendi cum omnibus Iudeis in Ierusalem. Et zo 'iste', ro magister, babel *Babilonis', hoc est ‘iste magister

500

de Babilone', et significat ipse dominum Christum, quia Babilon 'confusio' dicitur, qua significat istum. mundum, unde dominus Christus auctor et magister est, unde et educit populum suum in terram repromissionis, hoc est in uitam aeternam. De his qui in medio sunt, qui in captiuitate fuerunt, non habemus scriptum quid fecerint, nisi tantummodo interpre-

505

tationes dicamus. ABIUD AUTEM GENUIT ELIACHYM. Abiud 'patris robur! et per ipsum dominus Christus ostenditur, qui est dei uirtus per quam facta sunt omnia. Et Ab per se esse

482 Babilonem] Il manque ici (1, 11): Iechonias genuit Salathiel. 483 Thiel 401. 486-495 3 Esdr. 3, 3-57. 496-497 'Thiel p. 150, n. 569 et p. 187, n. 687. 498 Thiel 255. 499 auctor] Cf. GH 9, 1, p. 58, 3. 502-504 = 337340. 504-507 Thiel 187(221). 505-506 Act. 8, 10; Ioh. 1, 3.

479 fratrem] eius add. y 481 in Babilonem MN 482 terra sua y 483-484 dicitur domini HNE 485 uenire dominum W, dominum uenire cett. 487 ipse est qui HN, qui om. Y 488 Dixeruntque (f) post Dicamus repetit adinuicem (6) 488-489 singuli sententias (B) 496 rob PE?, cf. Thiel 150, n. 569. 497 iste Y 498 qua] quia NE 499 auctor et magister est W, auctor est et ipse magister E^, auctor est ipse et magister cef.

506 per quem YE*

facta omnia sunt H, omnia facta sunt P

LIBER.

510

GENER ATIONIS,

c. 1

19

debet, quia ab ‘pater’ dicitur. Eliachym resurrectio! interpretatur, quia uidelicet ipsum significabat, per quem resurrecturus erit omnis mundus. ELIACHIM AUTEM GENUIT AZOR. Azor autem interpretatur 'adiutor', illum prefigurans, de quo scriptum est adiutor in oportunitatibus, in tribulatiOhe.

AZOR

AUTEM

GENUIT

SADOC.

Sadoc

dicitur ‘iustus’,

illum profecto pretendens qui est iustus absque comparatio515

520

525

530

ne, de quo psalmista: iustus dominus iusticias dilexit. sapoc AUTEM GENUIT ACHIM. Achis sonat 'frater meus' et ipse illum in nomine pretendit qui dixit nuntiabo nomen tuum fratribus meis, ille uidelicet, qui deus erat per maiestatem, frater

factus est populo christiano per humanitatem et resurrectionem. ACHIM AUTEM GENUIT ELIUD. Eliud dicitur ‘deus adiutor', et el per se et iud postea. Et ipse etiam ex nomine futurum adnunciat Saluatorem qui uocandus esset Emmanuel, hoc est nobiscum deus'. ELIUD AUTEM GENUIT ELEAZAR. Eleazar ‘adiutorium domini' sonat, illum de quo psalmista dicit: adiutorium nostrum in nomine domini qui fecit caelum et terram. ELEAZAR AUTEM GENUIT MATHAN. Mathan 'dulcedo’ siue 'saturans'. Recte dulcedinem sonat, prefigurans illum, de quo euangelista postea dixit: mirabantur omnes super his quae procedebant de ore domini Iesu ;fsaturans' autem et hoc ad ipsum pertinet, de quo scriptum est: saturauit dominus V milia hominum. MATHAN AUTEM GENUIT IACOB. lacob 'supplantator' dicitur et hic nomine suo dominum prenunciat, qui supplantauit uitia et erexit uirtutes. De istis uero qui in

fine generationis ponuntur,

uidendum

est quare Matheus

507 Thiel 295. 510 Thiel 254. 511-512 Ps. 9, 10. 512 Thiel 400. 513-514 Cf. Iob 4, 17. 514 Ps. 10, 8. 515 Thiel 227. 516517. Eicbr-u2; M2: 519-520 Thiel 187. 521-522 Matth. 1, 23 (Thiel

299); 523 Thiel 295. 524-525 Ps. 123, 8. 525-526 dulcedo, saturans] ? Thiel 353 (= RM 33, 92): donum, donatus. 527-528 Luc. 4, 22. 529-530 Cf. Matth. 14, 21, Marc. 6, 42-44, Luc. 9, 14-17. 530-531 (= 542) Thiel 3203214

508 significat Y

510 autem «E, om. cett.

512 alt. Sadoc...589 quam folio

516 514 dominus] et add. Y alt. Sadoc] Sadoch autem f amisso om. H 521 518 humilitatem (f) pretendit in nomine (f) (ex in M, ex ss. in G) 524 ait 523 domini sonat adiutorium Y esset] est Y futurum om. Y 531 suo 528 procedebant...lesu] dicebantur de illo [= Luc. 2, 33] (B) (B) nomine (D) dominum] illum Y

1274 A

"LIBER GENERATIONIS,

80 1,16 535

540

545

550

c. 1

dicat IACOB GENUIT IOSEPH et Lucas quia Eli genuit Ioseph. Sed hoc sciendum, quia lex precipiebat ut quando frater moriebatur et non relinquebat filium, acciperet frater alius ipsius uxorem cum sua uxore et generaret filios in uxore fratris sui, et illi qui nascerentur filii fratris mortui dicerentur. Tali ergo causa est uarietas in euangelistis, et Matheus, ordinem naturalem sequens, dicit eum filium fuisse lacob, Lucas autem secundum legem ueterem fuisse dicit eum filium El. Eli dicitur ‘ascendens’, lacob interpretatur 'subplantator', Ioseph 'aucmentum', et ipse etiam illum intonat uenturum qui auxit populum suum, dicens et alías oues habeo et illas oportet me adducere et fiet unum ouile et unus pastor. UIRUM MARIAE. Cum audis ‘uirum’, require et inuenies in Scriptura quod sponsi uocantur 'uirl' et sponsae 'uxores'. Et etiam consuetudo istoriographorum est sic istoriam scribere, sicut eo tempore putatur quando res agitur. Unde de Herode dicitur quia contristatus fuerit ad peticionem capitis Iohannis, non quod uere contristatus, sed quia sic putatum est ab his qui uiderunt. In tercio ordine generationis Christus est quartus decimus,

555

quia Ista generatio sic fuit facta ad capiendum diabolum sicut hamus ad capiendos pisces: sicut in fine occultatur hamus per escam, sic diuinitas Christi absconsa fuit de carne, quia hamum misit deus pater qui filium incarnari precepit. Momordit diabolus et transfixus est a diuinitate eius, hoc est fecit carnem crucifigi et conprehensus est et religatus ab ipsa

534 Luc. 3, 23. 535-538 = 3, 194-197 (et suiv.). 542 Thiel 295 (cf. 5305911 543 'Thiel 334. 544-545 Ioh. 10, 16. 546-547 HM 9, 57-59 et 11, 95-96. 547-549 (HM 118, 1153-1155) = 2, 11-13; 14, 85-86. 549-552 (Matth. 14, 9) — 14, 88-89.

555 et suiv. Cf. Grégoire le Grand, Moralia in Iob

33, 9, 17, CC 143B, p. 1687-1688.

534 Lucas] dicat add. (f) quia om. B 536-537 illius ipsius y, illius tantum 540 filium esse NE, esse filium y 541 fuisse...Eli W, dicit eum filium fuisse Heli N, dicit eum filium (H)eli fuisse cett. 546 quod] et add. NE 547 Et om. Py 548 historiam sic (f) 553 est post decimus (f) 557

D

quia] qui WV, corr. V

537 cum ls

misit hamum (B)

sua uxore om. E*

2

544 habeo] quae non sunt ex hoc ouili add.

545 adducere] et uocem meam audient add. E

12758

LIBER. 560

565

GENER ATIONIS,

c. 1

81

diuinitate quae latebat sub carne. Virga, in qua hamus insertus est, Abraham extitit, qui origo huius generationis fuit. Diximus iam quare per tres ordines diuisit istam generationem, uidelicet propter tria tempora ante legem, sub lege et prophetis et sub sacerdotibus, siue propter Trinitatem, quatuordecim autem propter septenarium numerum, qui est sacratus apud Iudeos pro sabbato, quia VII et septem quatuordecim faciunt. DE QUA NATUS

EST IESUS QUI UOCATUR

CHRISTUS. Sicut scitis, Mattheus post domini ascensum in caelis tempore Gai Calliculae euangelium scripsit ;propterea 570

sic dicit utroque nomine uocari illum, id est a credentibus in eum.

Quid

pertinuit

narrari

generationem

cum

loseph,

Christus eius filius non fuerit ?Videlicet pro quatuor causis. Prima, ut per generationem Ioseph Mariae nosceretur origo, ] 575

quia de una generatione fuisse noscuntur, quia praeceptum erat ut unus quisque homo de sua tribu uxorem sumeret, quod loseph, qui iustus erat, etiam hoc custodiebat, sicut apparuit in census professione, quia cum praeceptum esset ut unus quisque reuerteretur in terram et in patriam suam et

580

ibi profiteretur nomen suum et artem et solueret censum, ascendit Ioseph et Maria de Galilea in Bethleem ad profitendum nomen in patria sua. INec enim consuetudo Scripturae est historias de feminis texere: licet enim Adam multas filias habuerit, et Noe uel alii, de nullis tamen Scriptura sic refert sicut de Abel et Cain, Sem, Cham

585

et laphet, et in Regno-

rum libro: Fuit uir unus de Ramatha Sophim ; similiter in aliis historiis. Secunda causa, ne lapidaretur a Iudaeis si esset sine

562 Diximus] 383 et suiv. 36, 7-8. 576 iustus: Matth.

2/57

580-581 Luc. 2, 4-5.

568-569 — 23-25. 100-101. 1, 19 (ci-dessous, 657).

582-583 Cf. Gen. 5, 4.

574-575 Num. 578 Cf. Gen. 30,

BR5XIEEeOIPMI

561 est om. WV, ss. V 568 domini post ascensum illum 570 dicit post nomine (f) Calliculae W, alíi alia 576 qui] 575 de tribu sua sumeret uxorem f uocari Y 581-582 est Scripture hoc eras. M, om. PE? W, om. cett.

uel] ne uel V, neuel E

568-569 in celos IN

584 in om. (D)

2 ([) 569 Gai uocari NE, eum

quia Y YE

etiam 583 Noe

(9

*LIBER. GENERATIONIS, c. 1

82

590

uiro et habuisset filium. Omnium enim incredibiles Iudaei lapidarent eam, si Ioseph ab illa se separasset. Maluit autem dominus de ortu suo dubitare quosdam quam matrem suam falsis suspicionibus infamari uel etiam per tormenta cruciari, quae erat et tenere nutrita et inferior sexus. Tercio, ut in

Egiptum iens uel reuertens is qui uir erat procuraret feminae quae necessaria erant, focum uel uictum, et ut infantem tan595

1,18 600

to itinere ferret ac referret. Quarto, ut partus eius diabolum lateret, qui si eum de uirgine natum scisset, numquam eum crucifigere suasisset ludaeis. Unde et hoc requisiuit per temptationes si esset filius dei: sciebat namque per Scripturas quia nasceretur, sed in hoc deceptus est, quia de muliere putauit eum fuisse natum. CHRISTI AUTEM GENERATIO SIC ERAT subauditur sicut superius dictum est. Ideo autem non dicit ‘lesu Christi', ut dimittat angelo narrandum : uocabis,

inquit, nomen eius Iesum. Christus grecum nomen est et dicitur Latine ‘unctus’ et Hebraice dicitur 'Messias'. Non habebat autem ante Latinitas hoc nomen, sed habere poterat, sic605

610

ut apparet modo. Fuit autem hoc nomen celebre apud Iudaeos quamdiu eorum regnum stetit, quia, sicut apud multas gentes dignitatis nomina sunt quae reges et principes per successionem habent, ut apud Egyptios Pharaones et Tholomei et apud Romanos Caesares et Augusti uocantur, ita et apud Iudeos fuit hoc nomen. Ut enim ab Iulio, qui primus uocitatus est Caesar eo, quod caeso matris mortuae utero

eductus

sit, sive, sicut alii dicunt, quia cum

caesarie

natus sit, in reliquum omnes ‘Caesares’ sunt nuncupati, et ab 587-588 OH, p. 241, 8-10: sí enim non fuisset desponsata Ioseph, omnium bonorum incredibiles et inimici Iudaei lapidibus eam occidissent. 594-599 — 751-732. 596-

597 Matth. 4, 3.

601-602 — 743-744.

Cf. 16, 150-152 (246-248). 588 se om. Y

om. HN suasisset

602-604 — 198-201.

609-617 — 204-207.

autem] enim (6)

602-610

610-613 IE 9, 3, 12.

589 matrem]

V. ad 512 (H)

592 iens] fugiens B feminae post 593 necessaria (B) 597 temptacionem Y 599 eum putauit y

591 in

596 Iudeis 600-601

Y autem...Christi] non om. HN, non dicit om. E, autem dicit Christi non Iesu Y

602 est nomen () 604 autem om. Y 605-606 hoc nomen apud Iudaeos celebre E, apud Iudeos hoc nomen celebre f 609 Tholomei «H, Ptholomei cett. Cesares Augusti Y 610 et a edd., om. PB 611 uocitatus «E, uocatus PE°B 588 separaret E?

mortuae post 612 utero (B)

612-613 siuc...sit om. (B)

1276 A

LIBER. GENERATIONIS,

c:1

83

Octauiano, cui cum Romani occurrissent post subiugatum 615

orbem terrae cum scuto aureo et laudibus dederunt nomen

Augusto,

620

quia adauxerat

imperium

eorum,

in reliquum

omnes 'Augusti' appella sunt, simili modo, quia Aaron iubente domino inunctus est à Moyse in sacerdotem, omnes sacerdotes *Messias' uocabantur. Similiter omnes reges a Saule, qui primus rex eorum a Samuhele inunctus est in regem,

Messias, id est christi, uocati sunt.

Unde

et Dauid

dicebat: non mittam manum meam in christum domini, et in psalnolite tangere christos meos. Interpretacio una est Messias

mo: 625

630

et Christus, sed tamen, quia graeca lingua sonantior et comptior est omnibus linguis sub caelo et etiam notior tunc erat propter Romanos, qui per totum mundum dominabantur, et ob Grecos, qui sapientiores aliis fuerunt, idcirco placuit euangelistis et interpretibus in ea lingua illud nomen dimittere, quae magis nota erat et amabilior.

DE

DESPONSATIONE

SANCTAE

MARIAE

CUM ESSET DESPONSATA. Sponsus et sponsa ab spondendo dicti, eo quod ante spondebant sibi cautiones matrimonn consentire et dabant fideiussores, etiam anulo subarrabantur.

Tali ergo modo desponsata erat MARIA IOSEPH, non tamen 635

in concupiscentia iuncta. Quare desponsata fuerit superius dictum est. MATER EIUS. Cuius etus ?Mater inmaculati, mater 615-617 IE 9, 3, 16. 617-618 Ex. 29, 5-7; Num. 3, 3. 619-621 = 206207. 621-622 = 207-208. 623 Ps. 104, 15. 624-629 = 104-108 (sonantior] Voir sur 27, 339-342).

Cf. infra, 735-736. concupiscentia iuncta.

628 interpretibus = 2.

631-633 IE 9, 7, 3.

634-635 OH, p. 239, 10: desponsata fuit Ioseph, non tamen in 635 superius] 586 et suiv. 636-637 OH, p. 239, 12-

14: mater eius. Cuius eius ? Mater inmaculata...mater dei unigeniti. . illius qui in excelsis sine matre et in terra est sine patre ;p. 240, 28 (mater) unica unici.

614 Romani cum (f)

615 laudibus] lapidibus (B)

eras. M (cf. ad 620-621), unctus PE^NY uocantur WHNE,

HNE,

uocati M?, uocati

sunt G

618 inunctus «HE, in

in sacerdotem a Moyse Y 620-621

inunctus

unctus est in regem y, est unctus in regem P, inunctus in regem V ef pr.

M, unctus in regem ME

(in eras. (cf. ad 618) et est ss. M)

greca lingua vy, lingua greca E^, graeca om. cett. Cf. 628. dominantur PG, corr. G

GE

619

est in regem

631 a PE^v

627 aliis erant P, fuerunt aliis E

632 dicti] sunt add. (D)

messya Y

624

625 tum (f)

626

630 Rubricam om.

634 sponsata Y, cf. ad 646.

Œ

84

'LIBER. GENERATIONIS, c. 1

unici, qui in caelis sine matre, in terra sine patre natus est.

‘Mater’ dicta quia exinde efficiatur aliquid. Maria dicitur ‘inluminatrix’ siue 'stella maris’ : genuit enim lucem mundi.

640

Sermone siro *domina' uocatur, et iuste, genuit enim salua-

torem

mundi

CONUENIRENT,

645

dominumque

uniuersi

hoc est ea conuenientia,

orbis.

ANTEQUAM

qua usus erat con-

uenire sponsum et sponsam. INUENTA EST uidelicet ab ipso Ioseph inuenta, qui pene licentia maritali ut putabat futurae uxoris omnia secreta nouerat. Erat enim usus in illa gente ut qui uxorem debuisset accipere, ad templum eam sponsaret et postea, si diues esset, habuisset missos suos cum ea, aut, si

650

655

110

660

pauper, ipse custodisset simul cum patre et matre usque ad prefinitum tempus. Eo igitur tenore inuenta est a loseph IN UTERO HABENS DE SPIRITU SANCTO, quia pro certo sciebat quod nullus homo ad eam eo modo iunctus fuisset ut concipere potuisset. De ista solummodo hoc scriptum est quod et in utero habuerit Spiritum sanctum. Nam alii iusti in mente habuerunt Spiritum sanctum, ista autem et in mente et in utero. AT'IOC IINEYMA dicitur quando de Spiritu sancto intellegitur, quando uero de alio, OCIOC HNEYMA dicitur. CUM ESSET IUSTUS. Testimonium euangelistae est de Ioseph quia iustus erat et in consumata lege et in sua cogitatione, et hoc etiam ex apparitione angeli credere possumus et ex uerbis ipsius dicentis noli timere: si enim in eam malam suspicionem

638 IE 9, 5, 6: mater dicitur quod exinde efficiatur aliquid. Mater enim quasi materia ; nam causa pater est. 638-640 Thiel 351. 639 Ioh. 8, 12. 643-645 (HM 11, 82-83: ...Ioseph, qui paene licentia maritali futurae uxoris omnia nouerat =) OH, p. 241, 3-5: qui paene licentia maritali, licet eam non contingeret, futurae tamen, ut putabat, uxoris omnia nouerat.

655-656

&Ytoc...6010G

iustus. ..in uerbo... iustus in legis consummatione.

sic.

658 OH,

p. 241, 11-12:

660 Matth. 1, 20.

644 inuenta om. Y pene om. W (sed cf. HM 11, 82), cf. ad 645. putabatur HYE 645 omnia] pene (= 644) add. VMPE?, ss. W, om. (8) 646 deberet N, debebat E desponsaret (B), cf. ad 634. 647 haberet E, habuit IN

648 custodiret E, custodiuit IN 650 quia] quam y 652 hoc solummodo Y et om. Py 654 pr. et om. YE? 655 dicitur om. Y 656 ocioc sic 659 et ex ex ex ex W, et om. cett.

653-654 Nam...sanctum sua cogitatione om. E

om. E

655 ari0C...656 dicitur om. E?

658 et in

LIBER GENERATIONIS,

c. 1

85

habuisset, nec ipse iustus esset nec angelus dixisset noli timere sed noli despicere. ET NOLLET EAM TRADUCERE non vellet eam traducere, hoc est diffamare 665

670

675

siue transducere,

id est extra

ducere quo tunc erat et in blasphemiam mittere. UOLUIT OCCULTE DIMITTERE EAM. Si iustus erat et nullam malam suspicionem in ea habebat, quare sanctam et iustam uellet dimittere? Sed sciebat conuersationem eius fore sanctam et «ei adpropinquare se indignum reputabat; sicut beatus Petrus faciebat cum uiso miraculo piscium dixit exi a me, domine, quia homo peccator sum uel sicut centurio, mittens missos ad dominum, dixit non sum dignus ut intres sub tectum meum nec me ipsum dignum aestimaui ad te uenire, ita et iste dicebat: "Longe faciam eam a me et a cognatione mea, quia perspicio in ea quoddam magnificum sacramentum". HAEC AUTEM EO COGITANTE hoc est indignum se iudicante ei adpropinquare: si enim aliud inique cogitasset, angelus ei non apparuisset — a superbis enim potius refugit quam adpropinquet — et idcirco paret non fuisse dispectum superbiae sed humilitatis elongationem. ECCE ANGELUS DOMINI IN SOMNIS APPA-

680

RUIT EI, DICENS. Visionum, quibus deus omnipotens locutus

685

est ante incarnationem quibus loqui uoluit, VII genera sunt. Primum genus per aures corporis, sicut uidit Moyses rubum ardere et audiuit uocem dei per aures corporis et omnis turba exercitus Israhelis audiuit deum loquentem decem uerba legis. Secundum genus extasis, sicut Petro quando misit ad

662-674 OH, p. 241, 13-242, 7.

7c

673 OH

669-670 Luc. 5, 8.

670-672 Luc. 7, 6-

(supra: 658), p. 242, 5-6: a me longe faciam eam et a cognatione

mea. 673-674 OH, l.c., p. 241, 24-25 :sacramentum quoddam magnificum in eadem cognoscebat, cui adproximare sese indignum aestimabat. 680-705 IE 7, 8, 33-38

(Prophetiae autem genera septem sunt...37 (= 694-695) dixerunt).

682-683

Ex. 3, 2-4.

683-685

Alii tria genera uisionum esse

Ex. 19-20; Lev. 4, 13.

685-

687 (= 88-92) Act. 10, 10 et suiv.

662 ct eras. G, om. M?

662-663 non...traducere om. (f)

663 traducere

Y 668 ei coll. 675-676 (cf. adn.) et 717. 670-671 missos om. Y 672 uenire ad te Y 673 eam faciam p cogitatione YE^ 677 appropinquat 679-680 apparuit in somnis 678 apparet y edd. (patet m M) Nedd. et m^ M 684 Israelis exercitus y 682 corporis] et add. HN, ut add. E (B)

666 in eam (= 660) P

668 ei se (cf. 675.717) N

1277 A

LIBER GENERATIONIS, c. 1

86

690

eum Cornelius et cecidit super eum mentis excessus et uidit uas linteum submitti de caelo. Tertium sicut Nabuchodonosor quando uidit statuam de metallis uel arborem abscisam radicitus et nihil intellexit. Quartum per nubem, sicut ad Iob post plagam loquutus est. Quintum in corde, sicut multis sanctis uel etiam Balaam, quando misit uerbum in ore eius et assumpta parabola loquutus est. Sextum repletio Spiritus sancti, sicut repleuit septuaginta senes in heremo. Septimum in somnis uiderunt, mente intellexerunt. Alii, quod

695

uerius est, tria genera esse dixerunt, unum

oculos, sicut Abraham sunt cum

per corporeos

et Loth angelos uiderunt et locuti

eis, aliud in corde, sicut Daniheli locutus est in

corde quae Balthasar

oculis corporalibus

uiderat et non

intellexerat, tercium in somnis et in corde, sicut ad Isaiam et 700

705

710

ad omnes prophetas et ad istum Ioseph, quae uisio exceilentior est aliis: nihil enim prodest oculis uidere corporalibus, sicut uidit Balthasar, nisi quis et mente uideat sicut uidit Danihel eandem uisionem. Similiter nihil prodest uidere in somnis, ut uidit Pharao et Nabuchodonosor, nisi adsit qui sic uideat sicut uiderunt Ioseph et Danihel. Eo ergo modo, quo perfectis ab inicio locutus est deus, eo etiam isti Ioseph, qui quae uidit in somnis intellexit et credidit, quia sicut deus omnipotens inter ceteros archangelos Gabrihelem, qui ‘fortitudo der’ dicitur, ordinauit ad adnuntiandum mysterium Saluatoris nostri, quem etiam et huic Ioseph loquutum esse credimus, sic ordinauit perfectos uiros ad tractandam incarnationem domini nostri et non curauit per diuites hoc agere, qui solent esse pleni uitiis, sed per pauperes plenos uirtutibus

687-689 Num.

(697-699) Dan. 2, 31-36 et 4, 7-15.

23, 5-7.

693 Num.

11, 24-25.

689-690 Iob 38.

691-692

694-695 Voir sur 680(-705) ; uerius —

4, 138. 696-697 Gen. 22, 11-12 et 19, 15. 697-699 — 687-689. 704 Gen. 41,1. 708-709 Thiel 310. 709-710 Luc. 1, 26-38. 711-7126 £27 251 (Gen. 6, 9; Matth. 5, 48).

691 ucl] sicut y 694 et mente Y 695 uerum y 697 sunt om. HG (locutus H) locutus est Danieli y 702 et om. Y 705 Ioseph et Danihel W, Dani(h)el et Ioseph cett. 706 quo om. Py 707 qui correxi, quia codd. edd.

708

Raphahelem

Gabrielem cett. Cf. 2,6. cett. 713 per om. Y

WV,

711

Gabrihelem

tractandam

ss.m^V,

W

Gabrielem

in ras.

|Bt.

et e correctura M, tractandum

LIBER. GENERATIONIS,

715

720

25

730

87

et perfectione. Unde iste unus fuit, qui dignus habitus est nutritius fieri domini et custos matris eius, et dignum hoc erat ut qui totos homines in potestate habebat, sanctiores et perfectiores sibi adpropinquare faceret. IOSEPH FILI DAUID. Non solum filius quia de eius prosapia, sed etiam imitando fidem eius. NOLI TIMERE ACCIPERE MARIAM CONIUGEM TUAM, noli trepidare, noli te indignum iudicare illi uel matri eius seruire, quia illa digna inuenta et ordinata ad generandum eum, et tu ad nutriendum electus es. Fuit quidem tuus equiuocus castus inuentus et bonus, sed non tu eo inferior, cui credita est uirginitas matris et baiulatio nascentis. Dicatur interim coniux tua, ut liberes eam de persecutionibus Iudaeorum, sed melior tibi erit quam si habuisses tantas uxores quantas habuit Salomon. Ipse qui nascetur ex ea dicetur ad tempus filius tuus, sed est et creator tuus, qui melior erit tibi quam si habuisses XL filios ut Abdon habuit: propterea serui ut domino dominorum et regi regum. Coniugem tuam dicito, ut diabolus et Iudaei nesciant de uirgine natum qui nasciturus

735

c. 1

est. Si non

est coniux

tua more

aliorum

hominum, erit coniux tua ut recipias mercedem : cum illa receperit pro generatione, tu recipies pro educatione in uita aeterna. Coniuges dicuntur propter iugum quod inponitur matrimonio coniungendis siue a prima desponsationis fide, qua quis adhuc ignorat coniugales concubitus. QUOD ENIM IN

EA

NATUM

EST,

DE

SPIRITU

SANCTO

EST.

Instruitur

Ioseph melius quod ante sentiebat de sancta Maria, uidelicet 716 Cf. Dan. 14, 4. 722-723 Gen. 39, 7-12. 725-726 = 587-588. 726-727 3 Reg. 11, 3. C£. infra: 4, 32-33. 729 Iud. 12, 13-14. 729-730 (Apoc. 17, 14) OH, p. 242, 12-13: propterea ministra, serui... huic qui nascitur et huic

quae generat. 730-732 OH, p. 243, 2: coniugem eam dico propterea, ut diabolo uirginitatem eius occultem. Cf. ci-dessus, 594-599. 735-736 (cf. 631-633 et 790RHODES:

714 fuit habitus Y 717 filu Y 721 inuenta et ordinata W, et ordinata inuenta VME?, et ordinata fantum P, et ordinata inuenta fuerat (f) 722 nutriendum] eum add. N, ss. H quidem] autem (f) 728 ad] a Y 728729 tibi erit (= 726) N, tibi om. E? 736 coniunctis Y desponsationis (desponsatis Y) a prima fide (D) 737 qua quis] quamuis Hy ignorant Y

734 tu...educatione om. M

1278 A

LIBER

88 1,21

740

745

750

GENER

ATIONIS,

c. 1

quod de Spiritu sancto sit quod in ea uidebat. PARIET AUTEM FILIUM. Quamuis de Spiritu sancto sit quod in ea natum est, tamen pariet filium, quod numquam audisti ut femina de Spiritu sancto filium generaverit. ET UOCABIS NOMEN EIUS IESUM. Ego dico tibi nomen eius quod fuit ante saecula: non tu ei pones nomen ex libitu tuo uel mater eius, sed uoca eum nomine quod habuit ante saecula. Saluatorem eum esse testare, quia ipse saluum fecit ab initio omnem mundum. lesus ebreum nomen est, et angelus domini expressit ethymologiam et interpretationem quando dixit IPSE ENIM SALUUM FACIET POPULUM SUUM A PECCATIS EORUM. Scribitur autem per 1 (iota) et H (ita) et C (simma) et apice desuper apud nos, nam in Graecorum libris solummodo per 1 (iota) et C (simma) et apice desuper inuenitur scriptum, et sicut alia nomina

755

dei conprehensiue debent scribi, quia nomen dei non potest litteris explicari quando purum hominem significat per omnes litteras scribitur. Debemus autem scire ubi primitus

istud nomen fuerit inuentum, hoc est a Moyse primum inpositum filio Nun quando reuersus uictor de pugna Ama760

lec, ad quam miserat eum Moyses cum aliqua parte populi. Tunc ierunt ei obuiam reliquus populus cum sacerdotibus et inposuerunt ei hoc nomen ut uocaretur Iosue, hoc est 'saluator', quia saluauit populum de Amalec. Et in nomine et in facto ille lesus figuram gessit domini, quia Amalec, qui

interpretatur ‘populus lambens', diabolum significat, de cui744 OH, p. 243, 19-20: nomen eius hoc, quod ante fuit, quod ante saecula nominatum est (Ps. 54, 20 et 73, 12: ante saecula). esse testare. 748 angelus domini = 786.

746-747 OH, p. 243, 22: Saluatorem eum 750 = 767-768. 750-756 (= 188-

195) L. Traube, Nomina sacra, p. 6. 334. 764 Thiel 235.

757-759 = 189-190.

761-762 Thiel

742-743 peperisset fiium de Spiritu sancto (f) 744 fuit om. HE, erat Y 745 ei pones nomen W, ei nomen pones VME?, enim nomen pones P, pones ei nomen (D) 748 dei (B) 751-752 Graeca habent xP, om. cett. 751 ita WE et pr. V, theta y, eta cett. 752-753 sigma in simma corr. W 753 sicut et coni. Traube, Nomina sacra, p. 6. 755 hominem purum W 758 reuersus WVPedd., est (cf. 190) add. MB nomine et PE^ 763 qui om. Y

E

,743 sancto Spiritu P

762 Et...in WNY, et nomine et in VMHE,

747 ab inimico P

et

750 Scribitur...756 scribitur om.

4

LIBER. 765

770

GENER ATIONIS,

c. 1

89

us lambitione, id est seductione, semper liberat populum suum, hoc est qui sui esse festinant ore et opere, et a nomine eius Christiani uocantur. Non enim absolute dixit populum, sed suum addidit, id est qui fidem et spem suam in eum posuerint. HOC AUTEM TOTUM FACTUM EST UT ADIMPLERETUR QUOD DICTUM EST, hoc est ideo predicta sunt quia sic erat futurum, et ideo factum est, ut facta concordarent cum

775

dictis ut esset uerus dominus in prophetis et in omnibus operibus suis. HOC TOTUM FACTUM EST id est quia missus est angelus, quia concepit Maria, quia peperit, omnia ista predicta sunt a prophetis; istum uero per Isaiam dictum, sed ibi habet accipiet, quia ille de futuro, iste habet habebit, quia iam preterita narrabat. ET UOCABUNT NOMEN EIUS EMMANUHEL. Emmanuhel quid sit euangelista aperuit, dicens NOBISCUM DEUS:

emmanu

‘nobiscum’,

el unum

de decem

nominibus

j 780 quo deus uocatur apud Hebreos. Fuit deus cum patriarchis

et patribus, sed aliter fuit cum his de quibus propheta hoc dixit, quia conuersatus est cum eis in carne et audierunt eum uiua uoce loquentem et uiderunt miracula facientem :quod mult prophetae et reges uoluerunt uidere et audire, hoc fuit 785

tunc cum illis: EXSURGENS PRECEPIT EI ANGELUS

IOSEPH A SOMNO

FECIT SICUT

DOMINI, et isto facto apparet quia et

Ioseph perfecte eruditus est ab angelo de illo facto et quia sapiens uir fuerit, qui non quaesiuit consilium postea de hac re nec interpretem, sed statim fecit sicut precepit angelus.

766 ore et opere = 7, 105; 12, 179 ;24, 452 (Blaise, Vocabulaire, p. 572:435) cf. 1

Ioh. 3, 18.

J67 E5525

17 : in omnibus operibus suis.

ece uirgo in utero habebit) HM accipiet).

c MONI Set

167.

12, 108-113

(accipiet, cf. OH,

778-780 Thiel, p. 187. — infra, 27, 426-427.

p. 245, 11 et suiv. audierant et uiderant;

772-T13 Ps. 144, 13.

775-777 (Is. 7, 14 :ecce uirgo concipiet ;Matth. 1, 23:

p. 244,

12-24:

779 et suiv. Cf. OH,

782-783 (et passim) audierunt. ..uiderunt: Luc. 2, 20: quae Act. 9, 7: audientes...uidentes. 783 uiua uoce] Otto,

Sprichwórter der Rómer, p. 378 : 1936. 783-785 Luc. 10, 24. 787 = 12, 190191. 787-789 Ex. 36, 1 : Fecit. ..uir sapiens. ..quae praecepit dominus.

766 hoc est om. Y, id est E?

Ore, opere Y

767 dixit absolute Py

769

posuerint xP, posuerunt (B)E? 775 istud D (ex istum H) est dictum HN, dictum est y 776 pr. habet om. (Q) habebit om. IN, pro habebit Hy 786 preceperat (D) 783 uiderunt] eum add. Y 779 nobiscum deus y consilium] aliud add. 788 fuit quia non Y 787 quia om. Y isto] iusto Y Y 788-789 de hac re postea y

[OMA

*LIBER. GENERATIONIS,

90 790

ACCEPIT CONIUGEM

ad custodiendum, quia coniux a con-

iungendo dicitur ET NON

125

705

800

805

810

c. 1

COGNOUIT

EAM DONEC

PEPERIT

FILIUM SUUM PRIMOGENITUM. Ex his locis heretici extiterunt qui dixerunt quia ideo dicit donec peperit, quoniam postea cognouit eam. Sed tamen non habet talem sensum donec in scriptura diuina sicut in humana locutione. Dicit enim in psalmo: sede a dextris meis donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum :numquid non sedebit amplius dominus Christus ad dexteram patris nisi quousque inimici ponantur sub pedibus eius? Et in alio loco Scriptura: donec consenescatis ego sum deus: numquid non erit amplius deus nisi quousque illi senes fierent, cum quibus haec locutus est ?Sed

donec in scriptura diuina pro aeterno ponitur, ut intellegatur sede a dextris meis in aeternum et ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum. Similiter in illo alio loco: ego sum deus in aeternum et cum uiuetis et cum senescetis etiam et cum moriemini, hoc est in aeternum. Ex alio quoque uerbo heretici fuerunt qui dixerunt quod non diceretur primogenitus nisi quem alii fratres sequuntur. Sed non est ita: lege uetus testamentum, et inuenies quod omnes qui prius uuluam aperiunt, licet non habeant fratres, primogeniti dicuntur: ipsi et unigeniti et primogeniti uocantur. Qui amplius de ista requirit, legat librum Hieronimi quem fecit contra Eluidium de hac re.

790-791 = 735-736. 792-794 (806-811 et 2, 469-470) Cf. HM 12, 122-127; Jérôme, Adv. Heluidium, MPL 23, 198B-199B. 794-806 = 5, 333-334 et 22, 376-377. 795%, 50) 796-797 Ps. 109, 1. 799-800 = Is. 43, 3 et (sec. LXX) 46, 4: Jérôme (l.c. ad 792-794), 198C et In Esaiam 13, 46, 3-7, CC 73A, p. Sd72 L5 806-811 (voir sur 792-794) Jérôme, l.c., 201D-203B. 809-810

MS

32 Num

MATE GNO:

812-813 Cf. HM

12, 126-127: Lege...libellum

aduersus Heluidium.

790 accepit] ergo add. y coniugem W, uxorem cett. 795 donec WV, del. V, om. cett. 796 tuos (cf. 803) om. VME 799 Scriptura] dicit add. E, diat tantum f 802 pro aeterno om. Y 804 in...loco «HN, illo eras. H, in illo loco alio y, in alio loco Pedd. 805 pr. et cum...806 aeternum om. B 806-807 alio (om. quoque) heretici fuerunt uerbo (B) 809 quia (B) 811 alt. et om. Y

(B)

812 ista (cf. 2,5) WVPE?HN,

ista re Y, istis ME

sancti Hieronimi

LIBER. GENERATIONIS,

c. 2

91

DE NATIVITATE DOMINI

CUM NATUS ESSET IESUS IN BETHLEEM IUDAE IN DIEBUS HERODIS REGIS. Quia euangelistae regente et ordinante Spi-

10

ritu sancto diuisis inter se gestis domini narrant, debet lector ad memoriam reducere quae alius de ipsa dicat euangelista. Lucas enim narrat quomodo angelus Gabrihel ad Mariam uenerit et beata Maria audiendo et credendo conceperit, Mattheus quomodo Ioseph desponsata fuerit. Iterum Lucas quomodo de Galilea propter professionem census ascenderint, denuo Matheus quomodo natus a magis adoratus sit. Ait enim CUM NATUS ESSET IESUS. Usus fuit istoriographorum ut quando historiam scriberent tempus regis adnota-

rent, sicut etiam nunc fit non solum in Gestis sed etiam in

cartis. Hac etiam de causa Mattheus tempus Herodis ponit 15

qui in Iudea regnabat, Lucas uero, longius et excelsius repetens, et nomen imperatoris et nomina consulum et tempus

professionis census adnotauit, dicens exiit edictum a Caesare Augusto uidelicet ab Octauiano, quia quadragesimo secundo anno imperii Octauiani Christus est natus et census exactus.

Et sicut Abraham, qui in figura domini precessit, quadragesimo secundo anno Nini, qui primus rex in mundo fuit, natus est, sic Christus quadragesimo secundo anno Octauiani, qui primus 'imperator' appellatus fuit, natus est. Et ipso die multa prodigia exstiterunt quae eum creatorem orbis

2 Iudae] Voir sur 51-56.

3-4 = 9, 418-419, cf. 6, 88.

5 1psa] natiuitate (—

ic 6-7 Luc. 1, 26-35. 8-10 Luc. 2, 4. 11-13 - 1, 547-549. 15-16 107 17-18 Luc. 2, 1-2. 20=-23Oros1 MAGIE MA AICSETIS pa; 8-9 et 437, 2-5 ;RM 52, 16-19.

1 domini W (cf. p. 55, rubr. 2), nostri (om. N) Iesu Christi add. VMPE'HN, rubr. om. G, In epiphania domini E 2 Iudae] Cf. app. cr. Vulgatae ed. 3 euangelista

B(...4 narrat

YE)

ordinante

regenteque

(b)

5 de ipsa (sc.

natiuitate :rubr.) :de ipso P, om. IN, de ipsa uirgine matre E^ 7 Maria] et add. 16 consuluit Y 12 regis om. (B) 10 sit adoratus Y 9 de] a y Y 20 19 est natus «P, natus est (5) E^ quia] qui Y 18 ab «P, om. (B) E 23 >, cf. 9, 503-504 et 12, 441-442. 21 forsan rex < Assiriorum qui om. Y est, fuit natus Y

15 excellentius P

1280 A

"LIBER. GENERATIONIS, c. 2

92 25

30

35

ostenderunt : ipso die fons olei largissimus de taberna meritoria per totum diem fluxit ut ostenderet quia is nascebatur qui Christus diceretur, id est unctus oleo spiritali, atque ex eius aecclesia Christiani! essent dicendi. Eodem die angeli cantauerunt gloría in excelsis deo et in terra pax hominibus bonae uoluntatis, et ut ista uox conpleretur tanta pax in orbe Romano facta est per XII annos, quantam nullus rex potuit facere in una prouintia, ita ut, sicut propheta dixit, conflarent gladios suos in uomeres et lanceas suas in falces, et psalmista dixerat orietur in diebus eius abundantia pacis. Eodem tempore hic Octauianus,

ad quem

rerum

omnium

summa

concesserat,

'dominum' se hominum appellari non passus est, immo non ausus, quo uerus dominus totius generis humani inter homines natus est. Nam una die, cum eo spectante ludi agerentur et quidam mimus pronunciasset o dominum aequum et bonum uniuersique exultantes approbassent, statim manu uultuque 40 adulationes conpressit et cum grauissimo edicto se post haec nec a liberis appellari aut a nepotibus uel a seruis nec iocando 'dominum' passus est. In Bethleem Iudae. Bethleem ‘domus panis! dicitur, ante uocata Effrata id est 'frugifera', sed post45 quam Iacob ibi pauit pecora sua appellauit eam Bethleem. Siquidem secunda littera apud Ebreos bet dicitur et ipsa interpretatur, et utraque nomina

'domus'

ecclesiae conue-

niunt. Et dignum fuit ut domus, in qua Christus nascebatur,

his nominibus ante uocaretur, quia in ecclesia ipsius uerus 25-28 Orose 6, 18, 34, l.c. p. 413, 13-15.

28-43 Ibidem, 6, 22, 4 et 5, p. 427,

9-428, 11 (29-30 Luc. 2, 13-14; 32-33 Is. 2, 4; 34 Ps. 71, 7). 43 Iudae (= 2) Voir sur 51-56. 43-44 Thiel 266. 44-45 Jéróme, Ep. 108, 10, 8, CSEL 55, p. 318, 10-14 ;Hebraicae quaestiones in libro Geneseos (35, 21), CC 72, p. 43, 22-44, S0 TB315517:29: 44 Thiel 303. 46-47 (Thiel 264) Jéróme, Ep. 30, 5, CSEL 54, p. 246, 4 et 14-16.

25 fons olei largissimus post 26 diem (fB) (largissime effluxit y) 26 nascebatur is (B) 29-30 et...uoluntatis] et cetera y 30 compleretur uox Y 31 Romano] terrarum HNE sed uel romano ss. H, terrarum et romano Y 33 pr. et om. Y, alt. et] quia y 37 quo (= tempore: 34): quia Y dominus] diuinus y totius om. Y 40 ac uultu y 42-43 iocando

dominum] iocandum M? et ex iocando G, uocari E bet «HN, beth PE‘, beeth E

.

.

2

36 hominum] omnium add. E^

43 Iudae] Cf. ad 2.

46

LIBER. GENERATIONIS,

c. 2

95

50

panis et satietas aeterna reperitur ab omnibus in ueritate quaerentibus. Non autem debet haberi in libro Iudeae sed Iudae, quia non inuenitur extra Iudaeos alia gens habuisse ciuitatem eodem nomine uocatam. Attamen duae sunt ciuitates in Iudaea quae Bethleem uocantur, una in Galilea in

56)

sorte tribus Zabulon, alia autem Bethleem ciuitas Dauid in sorte tribus Iudae, in sexto ab lerusalem miliario contra

60

65

70

meridianam plagam, iuxta uiam quae ducit Hebron, ubi et sepulchrum Dauid et patris eius est et sepulchrum Archelai regis et iuxta ipsam turris Adher, id est 'gregis', ubi angelus domini loquutus est pastoribus. In hac ciuitate dominus noster natus est. IN DIEBUS HERODIS REGIS. Iste est Herodes Antipatri filius, qui cum a latronibus fuisset praedatus tantae paupertatis fuit, ut eundem Antipatrem nequiuerit redimere. Huius filius fuit iste Herodes, quique cum Hircano regi Machabei

Simonis

Iudaeorum,

nepoti,

fuisset

adiunctus,

direxit idem Hircanus eundem Herodem in legationem ad Pompeium, et quia legationis fructu potitus est per eam gratiam partem regni adfectauit et ex senatus consulto sub Antonio ludaeis regnare preceptum est. ECCE MAGI AB ORIENTE UENERUNT. Magi sunt qui uulgo malefici uocantur propter quod malefaciant: elementa concutiunt, mentes turbant. De hac arte fuerunt illae gentes doctae, unde isti uenerunt. Fuerunt autem de genere Balaam isti tres reges, de tri-

bus regnis fuerunt de terra Euilat, ubi effoditur aurum 75

sicut dixit Moyses,

optimum,

et uicini Persis, unde

dicit

50-51 Ecch. 2, 13. 51-56 (= 2.43) HM 13, 135-142. 55-60 Jéróme, Onomasticon: Eusebius Werke 3, 1, p. 43, 19-45, 4. 59 turris Ad(h)er (Thiel 228) : voir aussi la note sur 44-45. 61-69 Ambroise, Exp. euangelii sec. Lucam 3, 41, CC 14, p. 98, 705-718. 70272: TE 8:99: 73 R.M 55, 2-6. 74-75 Gen. 2, 11-12.

55 altera (B) aN,

HNE

Adther

56 tribus om. Y, add. in marg. G

PH * edd.

63 erat (B)

59 Adher

P, natus est noster

68 affectatus (affectus E) est (B)

/ consulto WV,

consultu cett. (et e consulto V)

Iudaeis regnare P

58 est om. Y

61 noster om.

angelus ubi Y

69 preceptus M, traditus E^, preceptum

75 diat] dixit y

70 Magi...73 uenerunt om. E?

est

1281 A

‘LIBER GENERATIONIS,

94

c. 2

luuencus: iuuat Persis pertendere gressum. In prophetia autem

80

85

90

95

Balaam cognouerunt quod is qui natus erat deus et rex et homo erat: in hoc quod dixit orietur stella cognouerunt illum deum, pro cuius ortu mirabilior et maior stella oriebatur, in hoc quod dicit consurget uirga de Israhel intellexerunt. quia homo esset futurus qui de Israhel nasceretur ;in hoc uero: ef confringet duces Moab, regem didicerunt fore. Et usque ad illud tempus permissum est illis posse diuinare in stellis, ut potuissent ibi Christum cognoscere, post uero nullus ibi potuit inuenire ueritatem. Dicebant autem idem mathematici quia et ortus hominum et mores et qualitates et obitus poterant scire in stellis. Christus quidem in Iudea natus est, sed illi in Oriente positi stellam uiderunt et quem indicaret agnouerunt. Duxit autem eos stella aliquibus diebus, sed cum adpropinquauerunt ad Iudaeam, tunc dimisit eos stella dei nutu, ut illi deserti a stella ad regiam ciuitatem uenirent et loquerentur cum conpari suo Herode, quia unum regem Caesarem habebant, et interrogaret Herodes Iudaeos et fierent inexcusabiles, quia a gentibus hoc audissent, et magis certiores, audientes ita fuisse prophetatum. UENERUNT IEROSOLIMAM. Haec ciuitas primitus fuit aedificata a Sem filio Noe qui uocatus est Melchisedech, id est ‘rex 1ustus', et ipsa eius ciuitas Salem, id est *pax', uocata est. Sub Abraham

76 Iuuencus (CSEL 24) 1, 241: Hinc iubet Herodes Persas pertendere gressum. Le méme vers est cité par Remi d'Auxerre [?], Hom. 7, MPL 131, 900C : alii dicunt illos fuisse Chaldaeos...alii dicunt Persas. fuisse propter illum metricani [sic conieci : Metrocarii Migne] uersum : Tunc iubet et Persas celerem protendere gressum. 78-82 Num. 24, 17 (82: percutiet). 82-87 IE 8, 9, 24-26. 91 (= 4, 349) Cf. 2 Reg. 12, 26: urbem regiam. 94 inexcusabiles] HM 13, 132-134. 96-103 (= 20,

124-130) IE 15, 1, 5; Thiel, p. 187, n. 687. Thiel 401-402.

78-79 illum deum

xE?, eum

quod dicit ss.m^P, add. B

deum

97 Thiel 355 (Gen. 14, 18).

PB, eum

inuenire ueritatem W, ueritatem inuenire cett. idem om. E?, mathematici idem cett. 87

appropinquarent PNY fierent add. E^

98 eius om. P

dominum

et W, om. cett.

E

81 uero

98

«edd.,

84 postea y et m^ H 85-86 idem mathematici scri Y et e scire M

94 hoc post quia (f)

98 alt. est] qu(a)e add. PN, eras. P

85 W, 90

95 certiores] essent add. N,

LIBER.

100

GENER ATIONIS,

c. 2

95

Solima dicta est, Omerus postea lerosolimam dixit quia ieron Ebraice *munitio' dicitur. Quam postea Iebussei tenuerunt et Iebus uocauerunt: inde ex his duobus nominibus Ierosolima dicta est, inde a Salomone Ierosolomonia, id est

Iebus Salomonis, dicta est, id est ‘pacifica’. In ea est Sion tur-

ris, quae

110

uertitur

in 'speculam'.

UIDIMUS

ENIM

STELLAM

EIUS IN ORIENTE ET UENIMUS ADORARE EUM. Stellam eius dicunt, quia credebant unum quemque hominem nasci sub stellarum fato et unum quemque suam stellam habere, sed tamen ista stella non fuit ante nec post, sed ad hoc tunc fuit creata ut gentes per eam docerentur et ducerentur ad Christum. Et multa dicunt aliqui de hac stella, quae quia non habent fontem ueritatis pretermittere malui. Venimus et de presenti potest accipi, quasi "modo uenimus et adhuc in itinere sumus", producta penultima sillaba, et de preterito, correpta nihilominus ipsa penultima, quasi dicant "cum uidimus uenimus usque huc". ADORARE EUM non ut deserto imperatore nostro illi tributum daremus, sed ut cum ipso terreno domino caelestem agnosceremus et ueneraremur deum creatorem mundi et nostri. AUDIENS AUTEM HERODES

REX TURBATUS EST ET OMNIS IEROSOLIMA CUM ILLO. Herodes ideo turbatus est, quia ipse sciebat quod non esset de regali progenie Dauid et quia fraude regnum quaesisset et

100 Thiel 327 (Jeron). Ambroise,

De Abraham

1, 7, 60, CSEL

32, 1, p. 542, 4-

5: 102-103 Voir sur 96-103. 103-104 Thiel 423 (IE 15, 1, 15). 105107 Cf. 341-342. 120-126 (= 27, 663-666) Ambroise, l.c. (ad 61-69), 719-725 ; Rufin/Eusèbe

1, 7, 13, éd. Mommsen,

Eusebius Werke 2, 1, 1903, p. 61, 7-13. Voir

l'introduction, p. 27 (n. 45).

99 Omerus (Homerus omnes exc. W (Omerus) ef V (Omerus cum signo 102 et 20, 129 Ierosolomonia correxi, aspirationis)...dixit] Exin Hierosolyma E? 103 Sion om. 103 dicta est post 102 Salomone (f) (H)ierosolima codd. edd. 105 alt. 104 speculam WN (u ss. W) et pr. H, speculum cett. (e rasura H) Y 107 pos unum quemque v repetit hominem eius] enim (= 104) rep. B 110 aliqui fuit tunc HNE 108 non...nec (2134) :nec...nec B (= 106) Venimus 111 cett. hac stella de aliqui P, aliqui hac stella de W, stella hac de preterita 113 preterito MPNE, Venimus Y (- 105) adorare eum 119-120 115 usque om. y, huc usque E 114 ipsa] quam y WVHYE'

et....est om. Y

121-122 ctiam et (f)

1282 A

"LIBER. GENERATIONIS,

96

125

130

2,4

135

25 140

c. 2

etiam ipse iam aliquando scripturas adurere iussisset, ne qua posteris suis uel de praescripto ueteri questio moueretur, aestimans quod si indicia publica sustulisset, nullus aliis testimoniis clarere potuisset qui de patriarcharum uel proselitorum ueterum genere demanaret. Ierosolima cum illo turbata est, uidelicet per sinecdoche per continentem id quod continetur ostendens, id est per ciuitatem habitantes in ciuitate. Idcirco tamen et ipsi turbati sunt, quia solent in mutacione regis alii cadere et alii exaltari, sicut Danihel dicit de Nabuchodonosor : quos uolebat exaltabat et quos uolebat humiliabat. ET CONUOCANS OMNES PRINCIPES SACERDOTUM ET SCRIBAS POPULI SCISCITABATUR AB EIS UBI CHRISTUS NASCERETUR. Quia Herodes Iudaeus non erat nec Scripturas credebat uel usitabat, propterea Iudaeos interrogabat: sciscitari enim interrogare est. Enimuero et deus legem sacerdotes interrogare iussit et ubicumque populus erraret ad sacerdotes referendum censuerat. Scribae a scriptura quam usitabant uocabantur. AT ILLI DIXERUNT EI: IN BETHLEEM IUDAE. Apparet quia in usu Scripturas habebant, quoniam tam cito respondere potuerunt et ex corde protulerunt testimonium in quo loco dux debuisset nasci ;similiter praecipit Petrus apostolus nobis, dicens parati ad racionem reddendam omni poscenti uos de ea quae in uobis est spe. SIC ENIM SCRIPTUM EST PER PROPHETAM :

216 145

ET TU, BETHLEEM TERRA IUDA, NEQUAQUAM MINIMA ES IN PRINCIPIBUS IUDA, EX TE ENIM EXIET DUX QUI REGAT POPULUM

MEUM

ISRAHEL.

Micheas hoc dicit, ac si dicat: tu

127-128 (cf. IE 1, 37, 13) = 428-429; 10, 228-229; 23, 338-340 ;26, 69-70. 131 Dan. 5, 19. 136-137 Aggaeus 2, 12. 138-139 Cf. IE 6, 14, 2. 143144 1 Petr. 3, 15. 144-147 Mich. 5, 2 (infra, 350-351).

122 iam aliquando aliquando iam cett. nullus «NE,

WE,

et ex aliquando iam V, iam om. 123 de praescripto] descripto B

nullis PE?H(e nullus

sinodoche,

synodoche,

in(im)mutatione cett.

B

W

130 cadere alii y

144 spe post (143) ea (B)

122 comburere E°

H)y

syndoche

125

cett.

Y (in margine G), 124 iudicia y

quis Hy

129

138 censueret y

147 dixit... diceret (B)

127 sinecdoche

in mutacione

NYE?,

142 precepit

LIBER. GENERATIONIS,

150

155

165

170

APPARUIT

EIS.

Clam id est occulte, occulte cum

habet a uelocitate, nam

dromos

Grece ‘cursus’ et *uelocitas! appellatur: unde et naues ueloces dromones appellant. Centum enim miliaria et eo amplius in uno die dromeda currere dicitur. ET MITTENS ILLOS IN BETHLEEM DIXIT. Quia audierat a scribis illic nasci oportere

152 Thiel 336-337. (163-167 cf. 419-421).

160-161 = 183 (27, 675-676). 163-164 Matth. 2, 16 169-174 IE 12, 1, 36 (172-173: IE 19, 1, 14).

non es minor xPE^N, nequaquam 148 in sorte] tribus (= 56) add. (B) 151-152 mente uidere minima es (2145) YE et H, sed uel non es et minor ss. H 159 ipsi om. 157 didicit diligenter Y 155 non faciunt ea Y NYE? 160 quoniam] quem y, nam E 159-160 subicerent (D) eis Y B 167 166 alium] annum add. Y 165 ex quo] quod Y 164 occidi PE? 167-168 uenerunt YE, annum] unum add. E?, quod (ss) post annum H 169 in (post N) XII dies WVPE^HN, in XII diebus (e dies ?) uenerint HIN

MYE

uenerint HN

173 appellantur y

in om. (B)

1283 A

eis

loquutus est quia timebat Iudaeos ne ipsi puerum ei subducerent, quoniam sciebat quod Iudaei eum odio haberent quia ipse de alienigenis erat. Hic deficit historia, quia non narrat quid ipse ad eos dixerit uel quid ipsi de stellae tempore responderint. Sed ex eo quod Herodes paruulos iussit occidere a duobus annis et infra, uolunt colligere quod dixerint quia annus esset ex quo stellam uidissent, et inde accepisset unum annum et alium exspectasset in reuersione eorum. Quidam autem dicunt post annum et XII dies aduenerunt ad Christum et quidam dicunt quod cum dromedis in XII dies uenerunt postquam stellam uiderunt. Est autem dromeda genus camelorum, minoris quidem staturae sed uelocioris, unde et nomen

175

97

Bethleem, quae es in sorte Iudae, non es minor inter principales et laudabiles ciuitates Iudae, quia tu protulisti Dauid qui istud regnum nobilitauit et extulit, sed iterum exiet ex te qui regat populum meum Israhel, hoc est qui deum uidere mente uoluerint, quia Israhel ‘uir uidens deum' dicitur. Qui REGAT POPULUM MEUM ISRAHEL. Adtendendum quod dicit populum meum Israhel, quia qui dei populus sunt dei reguntur imperio et ea faciunt quae dei sunt, qui autem ea non faciunt non sunt populus dei sed diaboli. TUNC HERODES CLAM UOCATIS MAGIS DILIGENTER DIDICIT AB EIS TEMPUS STELLAE QUAE

160

c. 2

B

"LIBER.

98

GENER ATIONIS,

c. 2

nouum ducem, propterea dirigit eos, ut cum uiderent eum adorare custodes infantis putarent quod similiter uellet facere Herodes post reuersionem magorum. ITE ET INTERROGA-

TE DILIGENTER DE PUERO, ET CUM INUENERITIS RENUNTIA180

185

190

TE MIHI, UT ET EGO UENIENS ADOREM EUM. Aspexit Hero-

des et intellexit quia isti magi fideles erant iam eius quem quaerebant: propterea dicit se uelle eum adorare. Etiam et Iudaeis noluit confiteri, quia sciebat quod illum odirent et de sua gente regem gestirent fore. Sed si latebat hominibus, non latebat ei qui erat in corpore paruo, qui corda hominum solus agnoscebat. Nam magi, quia fideles erant puero, ad Herodem reuersi essent nisi in somnis prohibiti a puero essent. ET ECCE STELLA QUAM UIDERANT IN ORIENTE. [sta stella non erat in illo caelo ubi aliae stellae, sed proximior terrae et clarior quam reliquae stellae. ANTECEDEBAT EOS USQUE DUM UENIENS STARET SUPRA UBI ERAT PUER. Herodes non fuit dignus uidere stellam propter maliciam suam,

195

quia deus intemptator malorum est, hoc est non est adiutor eorum qui male agunt sed permissor malorum, quia multa permittit agere quae contra uoluntatem suam sunt, non tamen

2,10

200

adiuuat,

sed

diabolus.

UIDENTES

AUTEM

STELLAM

GAUISI SUNT GAUDIO MAGNO. Solent enim homines maius gaudium habere de perdita re cum reinuenerint quam primo cum habere caeperint. ET INTRANTES DOMUM INUENERUNT PUERUM CUM MARIA MATRE EIUS. Quia pro puero uenerant nomen

pueri preponitur. ET PROCIDENTES

ADORAUERUNT

EUM. Adorare aliquando pro inclinare ponitur, quod et ad

183 = 160-161. 185-186 Cf. Luc. 16, 15; Act. 15, 8. 197-199 Cf. GH 34, 4, p. 303, 87-94.

195 Tace:

182 se dicit YE? 184-185 hominibus...ei] homines...eum Pedd. 185-186 qui..agnoscebat W, qui solus hominum corda agnoscebat (cognoscebat E?) VMPedd., quique solus hominum corda agnoscebat (agnoscebat corda N) B 187-188 nisi à puero in somnis prohibiti essent (fuissent y) (8) 189 uicinior Y 192 ut uideret y 193 (ras.) temptator W, tem(p)tator VME, sed cum

ceteris intemptator scripsi 195 uoluntatem suam W, uoluntatem eius VMPE?, eius uoluntatem (B) 199 ceperunt (e ceperint H) (f)

197 magno ualde N

LIBER.

GENER ATIONIS,

homines et ad deum commune

c. 2

est, unde de Chusi dicitur:

adorauit regem. pronus in terra. Verumtamen 205

talem intellectum,

99

sed adorauerunt

ut deum

non habet hic et dominum

pro remissione peccatorum et pro adeptione uitae aeternae ; unde et in oratione nostra dicimus: infunde cordibus nostris quod trium magorum mentibus aspirasti. Hoc adorationis cultu

210

Mardocheus recusabat adorare Aman. ET APERTIS THESAURIS SUIS OBTULERUNT EI MUNERA. "Thesaurum' medium est Grecum, medium Latinum: fhesis Grece dicitur positio et thesaurum positio auri. Recte quaeritur utrum singuli singula

215

obtulerunt aut singuli tria. Sed credimus quia quod corde crediderunt muneribus ostenderunt, ut unus quisque tria obtulerit, AURUM ut regi, quoniam illud est gloria mundi et reges a subditis sibi hoc exigunt, THUS ut deo, quia semper et apud paganos et apud deicolas hoc pigmentum deo fuit oblatum et consecratum. Denique semper fuit usus apud paganos, sicut Solinus narrat, ut quando colligendum erat

220

mundi pueri cum lotis uestibus hoc colligerent. Est autem arbor Arabiae quae ipsum fert, inmensa atque ramosa, lenissimi corticis, «ramis ad aceris qualitatem, in modum amigdalae fundens aromaticum sucum album, et cum fran-

225

gitur resoluitur in puluerem et igni adpositum ardescit facile et appellatur apud nos masculus, eo quod sit rotundum in similitudine testiculorum. Istud est optimum, reliquum planum et scabrosum et hoc uilius est, et dictum est a tundendo

230

id est percutiendo, eo quod ubi percussa arbor fuerit, ibi amplius exit. Hoc et libanum uocatur a monte Arabiae ubi Sabei sunt, quia mons eorum Libanus dicitur, ubi tura colli-

204 2 Reg. 18, 28. 207-208 Corpus orationum, CC 160A, p. 173-174, no. 1228 (Deus illuminator omnium gentium. ..). 208-209 (Esther 3-7) = 17, 236-237;

27, 266-267. 210-212 IE 16, 18, 6. 215 = 4, 147. 216-231 IE 17, 8, 23. 219 Solinus] ? Cf. 33, 7, éd. Mommsen, p. 149, 3-5: illi cum lucos istos [tura] uel metunt uel incidunt...non congressibus feminarum. polluuntur (= Pline, N.H. 12, 54). 211 positio] Latine 207 infunde] lumen add. N, lumen post nostris add. Y 214 ostenderunt 213 obtulerunt xPE, optulerint BE? et om. Y add. Y 220 217 pr. et om. Y 216 sibi subditis Y optulerunt MP, optulerunt G (ut...)colligebant illud y

Y

221 que y et e correctura H, quod cett.

226 Illud Hy, Illudque N

fert] serta

1284 A

100

235

240

245

2102

"LIBER. GENERATIONIS, c. 2

guntur. MIRRAM dederunt, quia moriturum pro mundi salute cognouerunt. Fuit enim consuetudo apud multos, et maxime apud ludaeos, qui resurrectionem credebant, ut cum aliquis carus mortuus fuisset, nobilis uel potens, uacuaretur ab intestinis et contunderetur mirra cum aloe ucl aliis pigmentis et primitus inliniretur de balsamo totum et intro et extra corpus et post aspergeretur de ipso puluere ut conseruaretur corpus integrum per saecula. Unde et loseph attulit ad domini sepulturam mixturam myrrae et aloes, libras C, quamuis non fuerit necessarium. Etiam ipsa in Arabia nascitur eo more quo et thus, de arbore parua. Maior arbor cubitorum V, similis spinae quam acantum dicunt, cuius gutta uiridis et amara, unde et nomen accepit mirra, id est 'amara'. Gutta eius sponte manans preciosior est, elicita corticis uulnere uilior; nulla est autem preciosior quam illa quae de Trogodita insula affertur. ET RESPONSO ACCEPTO IN SOMNIS NE REDIRENT AD HERODEM. Sicut solent reges terreni legationibus responsa reddere, similiter fecit dominus noster regibus qui ad se adorandum uenerant: ipse per se reddidit responsum, etiam in somnis sicut prophetis et perfectis uiris ut ipsi erant, et monuit eos ne redirent ad Herodem, quia uia ipsorum non fuerat per eos uenire nisl pro causis superius conprehensis: ante enim

Bethleem est uenientibus de Oriente quam Ierusalem. Quia ut potuimus historicum intellectum transcurrimus, nunc spiritalem uideamus. Sicut enim retro diximus, inueniuntur omnes illae tres philosophiae Grecorum etiam in

scriptura diuina. Etiam omnis philosophia et omnes modi locutionum ante fuerunt in scriptura diuina quam apud so234 carus, non pas clarus. 17, 8, 4. 244 Thiel 360. 182.186.

238-240 Ioh. 19, 39 (Nicodemus).

AC

II

240-246 IE 253 superius] 181-

256 retro] 1, 124 et suiv.

235 condiretur P, conderetur E? et aloe cum y 236 intra y et ex intro H 238 corpus integrum W, integrum corpus ceft. 239 domini sepulturam W, sepulturam domini VMPE^?HNE, sepulchrum domini Y 243 et nomen accepit W, accepit nomen cett. 249 adorandum uenerant ad se y 254 Ierosolima y 256 retro diximus «P, supra diximus E?, diximus retro (B) 258 scriptura diuina (cf. 259) W, diuina scriptura cett. Etam omnes philosophie N, Et omnis etiam philosophia E

1285 A

LIBER GENERATIONIS, 260

c. 2

101

phistas saeculaïes, quia siquid ipsi habuerunt, de dei dono habuerunt ipso largiente. CUM NATUS ESSET IESUS IN BETHLEEM. Bethleem sicut diximus ‘domus panis’ interpretatur et significat ecclesiam, in qua uerus panis inuenitur, id est Christus qui dixit ego sum panis uiuus qui de caelo descendi, et siquis manducauerit ex hoc pane uiuet in aeternum.

significant gentilem populum qui ex tribus filiis sunt, siue quia in Trinitatem credere habent. AB UENERUNT. Siue quia de paradiso patres nostri ad uenerunt ab Oriente uenerunt, siue quia 'Oriens' 270

1275

280

Magi tres

Noe orti ORIENTE diabolum dominus

noster uocatur et ab ipso acceperunt ut ad ipsum uenirent,

quoniam nemo uenit ad patrem nisi per filium, quia ipso in corde incrementum dante credidimus. Stella eius lux fidei est, quo aspirati sumus ut in eum credere deberemus. Ierusalem sancta scriptura hic intellegi potest, per quam deum cognoscimus. Herodes, qui ‘pellicius’ dicitur, hoc est subdolus, significat diabolum, qui quaerit in cordibus electorum extinguere Christum, id est a memoria eorum aboleri. Scribae et Pharisei sequaces diaboli et membra eius siue heretici, qui nobis insinuant Christum, quia instigantibus plerumque hereticis de Christo cognoscimus quod nobis latebat. Siue cum

circuimus alias sectas, et ex abundantia uiciorum, quae

in eis deprehendimus, deum intellegimus, qui uicia odit et uirtutes diligit, et cognoscimus tunc quia in Bethleem, hoc est in ecclesia catholica, quaerendum est. Si autem aliquis de 285

illis nobis bona dixerit, facere debemus sicut magi fecerunt,

quia scriptum est: quae dicunt facite, quae autem faciunt facere 260 — 6, 14; 18, 247.

51: 12

261 2 Par. 14, 6: domino largiente.

262-263 = 43-

264-265 Ioh. 6, 51-52. 265-267 = 1, 172-174. 269-270 Zach. 6, 271 Ioh. 14, 6. 271=-272MNCor3, 6-7. 272 eius = 104-105.

275 Thiel 304.

279 insinuant

Christum]

1494160 605/:118/2291 60 273 p 1149; 10).

Augustin,

Serm. 341, 3, MPL

39,

286-287 Matth. 23, 3 (cf. infra, 23, 9-

270 ipsum W, eum 263 id est] idem y 262 interpretatur domus panis Y 275 pelliceus 274 sacra edd. 273 qua YE 272 credimus (f) cett. 280 de] nisi Y 277 aboleri WVPE^NE, abolere MY et ex aboleri H Y nobis (= 184-185) : nos edd.

280 cognouimus E?

281 et om. y, ex om. E

286 autem om. Y

102

290

295

*'LIBER.

GENER ATIONIS, c. 2

nolite. Cum autem de diabolo elongati fuerimus stellam uidemus, quia quanto magis deo adpropinquamus, eo amplius deum cognoscimus et ab ipso responsum accipimus ut uiam qua uenimus non repetamus, quia promittimus renuntiaturos nos diabolo et operibus eius, quia sicut uia bonorum Christus et bona opera, ita uia malorum diabolus et uicia, quia patria nostra paradisus fuit unde per parentem primum discessimus per gulam, auariciam, uanam gloriam et reliqua his similia. Si ergo ad patriam nostram redire cupimus, non imitemur primum Adam, qui prohibita faciendo ab ea discessit, sed secundum: iste uiam uitae tenendo

300

et nobis monstrando in caelum ascendit et sedet nunc addextris dei. Ecce physica intellegentia in istoria nobis patuit, loica in spiritali. Ethica quoque inueniri potest si secundum anagogen requiramus, uidelicet si cor nostrum Bethleem efficiatur, ut ibi abundet spiritalis meditatio Scripturarum, quod est uerbum dei, et credens in sanctam Trinitatem etiam de

305

tribus uirtutibus ornatus ante deum appareat, hoc est de fide, spe et caritate, quae ita carae sunt regi saeculorum et deo creatori cunctorum et homini facto in fine saeculorum,

310

qui est unus deus, ut super aurum et topazion eis delectetur in fidelium suorum mentibus. S1 igitur cum istis muneribus ante conspectum domini semel uenerimus, uideamus ne postea ad Herodem, id est diabolum, reuertamur. Quia autem istud euangelium in Epiphania legitur apud nos, dicamus breuiter quam sacra ista dies habeatur. Nam in Grecia

290-291

(cf. 22, 43-44) Sacramentarium

p. 68 (diabolo et angelis eius = Matth.

Gelasianum 421, éd. Mohlberg,

25, 41: infra, 25, 421-422).

1960,

298-299

Marc. 16, 19. 301-302 anagogen (= 21, 174): interprétation spirituelle de l' Ecriture. 306-1- Gor 193513: 306-307 1 Tim. 1, 17; 2 Macc. 1, 24. 308 Ephes. 4, 6. Ipse 310 Eccli. 35, 6: ante conspectum domini.

291 (diabolo et om. P) operibus] angelis (f) 292 Christus W, om. cett. et bona opera] et om. N, bona opera sunt e correctura M, sunt bona opera E? 293 paradisus] dyabolus y 296 quia Y 296-297 faciendo ab ea «P, ab eo (sic) faciendo (f) sed secundum post discessit transposui, post Adam habent codd.E, qui...discessit om.E? 305 ornatum N, ante deum ornatum y 308 ut WN et e correctura ut videtur M, et VMPE^HE, om. Y eis IN et ex ea M, ea cett.

311 id est] ad add. HNE

1286 A

LIBER.

315

320

GENER. ATIONIS,

c. 2

103

in Natale domini legitur hoc euangelium et in ista die euangelium de baptismo eius legitur. In principio autem in Pasca legitur, ut sicut sollemnitates super alias festiuitates praeclarissimae sunt, ita euangelia praeclarissima in isdem festiuitatibus legantur. Nam in Natale cius legitur de natiuitate carnis, in Pascha de natiuitate diuinitatis. Ergo, quia consuetudo est istud euangelium in hac die legi, dicamus etiam de miraculis quae in hac die facta sunt. Equidem in hac die non solum magos primicias gentium suscepit dominus, uerum

330

235

etiam in hac die baptizari placuit a Iohanne in Iordane, de aqua quoque uinum fieri elegit atque etiam quinque milia hominum de quinque panibus saturauit, non tamen in uno anno sed per reuertentia annorum curricula. Hoc nihilominus die, id est quem Graeci Epiphania, Latini dicere possunt 'apparitionis', hora tercia, puro ac sereno caelo, circulus ad speciem caelestis arcus solis urbem Romam ambiuit quasi eum unum ac potissimum in hoc mundo solumque clarissimum in orbe monstraret natum esse, qui ipsum solem solus mundumque totum fecisset et regeret. Dicitur autem et ipse dies a quibusdam Theophania, id est ‘dei apparitio. Quam nos pro tantis mysteriis tota deuotione percolere debemus, quia illi magi primitiae gentium fuerunt et nos in Christum credituros praetenderunt: propterea summa cum deuotione amplectenda est ista dies a nobis. Potest autem et ipsa dies, 151064 322 (= 335) Cf. 8, 146-147. 323 Matth. 3, 13. 324 Ioh. 2, 1-10. 324-325 Matth. 14, 17-21. 327-328 IE 6, 18, 6. 332 Orose6, 20,5 CSBE 5; p- 4197-12; S959).

314 (et 318) Natali Nedd. p 315 eius] domini Y 318 de natiuitate legitur Y

323328-

hoc legitur euangelium Y ista] isto Y» ipso 316 sollempnitates hec IN, sollempnitas PM° 320 illud B 321 Equidem WNY et ex Et

quidem (ita VMPedd.)H 325 hominum WYE?, om. VMPHNE 327 id est W, om. cett. epiphaniam M, epiphanie N 327-328 dicere possumus Y, apparicionem ex apparicionis M, apparicionis dicere possunt IN 329 Romam om. Y, Romanam HN 330 potentissimum PIN 331 solus solem () 335 nos om. Y 336 cum om. Y

323-324 de aqua] hoc non in eodem sed in sequente anno, ef 324 quinque milia] Notandum quia alii dicunt hoc signum de V panibus factum prope Pascha, et hoc probant auctoritate Iohannis euangelistae [6,4] im margine manu fere coaeva H, Ja: 330-331 in...clarissimum om. E^ 2

C

104

340

LIBER

GENER

ATIONIS,

c. 2

qua pastoribus Hebreorum per angelos manifestatus apparuit, quia de eis scriptum est uenerunt et inuenerunt sicut dictum erat ad ipsos, Epiphania appellari, sed ista propterea nostra est, quia nobis per stellam demonstratus est, per eam creaturam,

quam ipsa gens plurimum colebat et uenerabatur.

DE TRANSITIONE

22415; 345

350

IN AEGYPTUM

QUI CUM RECESSISSENT, ECCE ANGELUS DOMINI APPARUIT IN SOMNIS IOSEPH, DICENS. Sunt aliqui qui uolunt dicere quod in Aegipto magi ad eum uenerint, propterea quia occisio infantum ante celebratur quam Epiphaniorum dies. Quod nequaquam esse potest, quia infantes post duos natiuitatis Christi annos occisi sunt ;sed et magi in Bethleem inuenerunt dominum, ut certi magis fierent per prophetiam Michae de Christo, et euangelium aperte dicit quia cum illi recessissent, angelus domini monuit Ioseph transferendum puerum

559

DOMINI

in

Aegiptum.

SURGE

ET

ACCIPE

PUERUM

ET

MATREM EIUS. Adtendendum quod non dicat iam ‘coniugem tuam' sed matrem pueri'. Puer tribus modis dicitur, uno pro aetate et puritate quia 'puer' a puritate dicitur, ut Isaias de domino: puer natus est nobis, puer solum pro aetate, ut infans septem annorum, puer pro obsequio et obaedientia, ut dominus ad Hieremiam: puer meus es tu, noli timere et in

360

hbro Regum pueri Dauid. Ecce fecit dominus

339-340 Marc. 14, 16. décembre, Epiphania 6 janvier. 355-360

=

8, 90-92

et

12,

modis). 357, [559 «6. 8. 360 1 Reg. 25, 9.

occasio

natiuitatem

VM,

corr.

162-167

(quattuor

modis).

347 Innocentes 354-355 = 468. IE

11,

2, 10-11

358 Cf. 2 Par. 24, 1 : septem annorum.

341 per stellam nobis y 347

341-342 Cf. 105-107. 350-351 = 144-147.

quod suis

343 transitu f M

348-349

(tribus

359 Ier. 1, 7-

346 uenerunt y, uenirent P

post..annos|

in

secundo

anno

Christi y et e post...annos H (annos natiuitatis Christi E?)

Michae «PH, Mich(a)ee NYedd. 354 Adtendendum] PN 358 pro obsequio et obsequio et obedientia y

346 eum] Ioseph E?

28

est add. (f)

post

351 dicit

1287 A

LIBER GENERATIONIS,

c. 2

105

postea praecepturus erat: si uos, inquit, persecuti fuerint in ciui-

tate ista, fugite in aliam, dans exemplum ut qui pondus persecutionis se posse perferre desperant, non peccant si secedant

in alium locum, tantum caput suum, id est Christum, in sua 365

mente custodiant et ea faciant quae ipse praecepit, quia in

omni loco dominatio eius et ipse ubique est et oculi eius super iustos et aures eius in preces eorum.

370

Aegiptus, sicut

scitis, postquam Iudaei illic habitauerunt semper fuit domestica Iudaeis et semper Aegiptii deum Ebreorum timuerunt et ipsos Hebreos uenerati sunt. Quapropter, ut Iosephus et alii referunt auctores, sub Philadelfo rege Onias sacerdos, uir bonus et iustus, expulsus a Iudaea templum in Aegipto aedificauit et morem holocaustorum instituit ut in Iudaea agebatur: ob hanc causam plus placuit deo ire in Aegiptum quam ad alias terras, ubi minus erat religionis. Aegiptus autem a quodam homine Aegypto nomine uocata est, regio caeli imbribus insueta et pluuiis ignara. Solus Nilus eam inrigat sua inundatione, unde et ferax frugibus, aliis etiam mercibus

380

ualde repleta. FUTURUM EST ENIM UT HERODES QUAERAT PUERUM. Futurum, hoc est uenturum, uenit a uerbo quod est sum et non habet praesens participium nisi istum solum quod est futurus. AD PERDENDUM EUM. Hoc apparuit in pue-

I2[o9]CL

ris quos pro illo occidit. QUI CONSURGENS ACCEPIT PUERUM ET MATREM EIUS. Quando fugit nox memoratur, quando reuertitur nihil tale memoratur. Refertur in. Ecclesiastica Istoria Eusebii quod quando Ioseph ferebat dominum in

361-362 Matth. 10, 23 (362-364 = 10, 303-305). 365-366 Ps. 102, 22. 366-367: Ps 55, 16: d Pete? 9,112). 370-374 JA 13, 62-73 et JB 7, 422-432; Jéróme, Chronique, Eusebius Werke 7, p. 141, 15-20 (Ptolémée Puounrwe). 371-372 Luc. 23, 50: uir bonus et iustus.

14, 3, 27-28.

384-385

HM

375-376

14, 158-161.

IE 9, 2, 60.

385-396

376-377

Cassiodore,

IE

Historia

Tripartita 6, 42, 6-8, CSEL 71, p. 364, 22-31.

364 tantum] ut add. D Christus Y 366 dominaciones (f) 370 379 ualde 378 et unde et y 374 in (a)egyptum ire (D) Hebreos om. B 386-387 ferebat in 381 istum a, istud PHNE, illud y repleta] impleta y

Egyptum dominum (f)

380 uenit...382 futurus om. E?

(v

106

390

395

2^5

400

c. 2

Aegiptum transierint per Eliopolim ciuitatem, et erat in plateis eius terebintus mirae magnitudinis, in quo habitatores loci illius diuinabant, cumque Ioseph cum puero transiret prostrauit se arbor obuiam eo in terram et iacuit donec pertransiit et iterum erecta stetit sicut ante steterat. Et cum peruenisset in Aegiptum, ut conpleretur quod propheta dixerat: ecce ascendet super nubem leuem et ingredietur in Aegiptum et idola Aegipti corruent, cum transit Ioseph cum puero ante templum corruerunt omnia idola in terram, ut ostenderetur quia isdem erat deus, ante cuius archam Dagon pronus et abscisis manibus et pedibus iacuerat. USQUE AD OBITUM HERODIS scilicet usque ad tres annos, et hoc est tempus

ablactationis quo antiqui filios suos ablactabant, et in die separationis faciebant conuiuium, sicut fecit Abraham de Isaac filio suo. Et quanto longiori tempore ablactatus infans uel pecus lacte matris fuerit, tanto melius crescit. UT ADIMPLERETUR QUOD DICTUM EST PER PROPHETAM uidelicet per Micheam,

405

LIBER GENERATIONIS,

etiam et Balaam hoc dicit: Ex AEGIPTO

UOCAUI

FILIUM MEUM. Uno modo intellegitur de Israhel carnali, qui uocatus est per Moysen ex Aegypto, uerius autem de domino, qui est naturalis filius. TUNC

2,16

410

HERODES,

UIDENS

QUONI-

AM INLUSUS ESSET A MAGIS, hoc est expectato anno uno inlusus est, delusus in eo quod dixerant se reuertendos et non sunt reuersi. ET MITTENS OCCIDIT OMNES PUEROS QUI ERANT IN BETHLEEM ET IN OMNIBUS FINIBUS EIUS. [n omnibus finibus in uillis quae ad eius comitatum pertinebant. Sicut tradunt, exspectauit ut uenirent ad solemnitatem quam illo tempore celebrabant, et tunc, cum ibi fuerunt, iussit militi-

393-394 Is. 19, 1. 396-397 (= 16, 159-160) 1 Reg. 5, 3-5. 400-401 Gen. 404 Micheam (- 351.147) :Osee 11, 1 (voir l'apparat critique). (Ch. Num. 23, 22) HM 14, 170-171.

21, 8.

387 transierint WVH et e transierunt M, transierunt PE^NYE 388 eius om. Y 390 eo] ei PYE 393 ascendet] ascendet dominus N, dominus ascendet Y in om. INY 396 idem PY 397-398 Herodis obitum y 403-404 per (om. edd.) Micheam «Pedd., Osee (om. per) 8 404 etiam...dicit h.l. om. B, qui post 405 meum abet: Etiam et de hoc Balaam dicit [cf. Num. 24,8]: deus ex Aegypto (H, egypto, egipto cett.) uocauit eum, gloria eius sicut unicornis 408 esset] est Y 409 reuersuros y

1288 A

LIBER GENERATIONIS, 415

c. 2

107

bus ut occiderent eos. A BIMATU ET INFRA. Matus annus dicitur, bi duo id est bis, a praepositio, id est a duobus annis; et infra hoc est qui minus habebant, uel unum annum aut dimidium uel unam noctem. SECUNDUM

TEMPUS

QUOD

EXQUI-

SIERAT A MAGIS quoniam ut credimus unum annum accepit

de magorum dictu quasi annus quando uenissent iam esset, alium

425

j 430

exspectauit

pro

reuersione

eorum.

UOX

IN RAMA

AUDITA EST. Rama non putemus nomen loci esse, sed Rama 'excelsum' interpretatur, quasi dixisset uox longe lateque audita est. Nam Rama quod in Regum legimus iuxta Gabaa est. RACHEL PLORANS FILIOS. Quomodo dicitur Rachel plorasse illos qui non fuerunt de sua progenie sed de Lia? Sed sciendum quod Rachel sepulta est in Bethleem et hoc prophetico more agi dicitur, siue per metonomiam speciem per id quod continetur id quod continet ostendens, seu etiam quia Beniamin tribus iuncta erat tribui Iudae et cum his de Bethleem fuerunt occisi, etiam propterea dicitur Rachel plorasse filios. ET NOLUIT

NON

QUIA

CONSOLARI

SUNT

subauditur

ultra reuocandi in mundum qui bono exitu habent finitum ,20

435

mundum, seu alio modo noluit consolationem recipere, quia putabat eos perditos fore. DEFUNCTI SUNT ENIM QUI QUAEREBANT ANIMAM PUERI. Species quaedam est quae apud grammaticos dicitur sinecdoche, quando plus minusue pronuntiatur, sicut hic est cum pro uno pluraliter. dicitur mortui sunt, cum

mortuus

solus Herodes

esset; sed et esse

440 potuit ut alii morerentur in tanto spacio qui malam uolunta-

De hoc Herode Iosephus

tem habuissent erga Christum.

419-421 Cf. 163-167.

422-424 HM

15, 188-191.

423 Thiel 390.

424 1 Reg. 22, 6. 427-428 prophetico more — 25, 7-8. 428-429 = 127128. 437 apud grammaticos — 1, 358-359. 437-439 = 4, 145-147; 8, 129-

131 ; 26, 97-99. 416 duo uel bis B

417 habuerunt (f)

421 expectasset y

424 Gabaa

425 filios «HN, suos add. PE°YE. Cf. 432. a Pedd., Gabao HN, Gabaon y 426 Lia WMPE?N et ex alia V, alia H dicitur Rachel W, Rachel dicitur cett.

YE (in ras.)

add. cett.

430-431 fuerunt de Bethleem

(f)

437 sinecdoche W, sinedoche VMPHN,

(B) 415-416 Matus...praepositio om. E?

420 dicto E?

432 filios (2 425) W, suos

alii alia

441 erga] in

LIBER GENERATIONIS,

108

c. 2

refert quod suspecte uixerit et pessime finierit. Refert namque quod occiderit Mariamnam uxorem suam, filiam Aristoboli regis quam nobiliorem habebat, eo quod accusata apud eum quod ueneno perimere eum uoluerit, ex fuerit 445 qua iam habebat filios Hyrcanum et Aristobolum imperatori Octauiano commendatos. Quos et ipsos similiter occidit, quia pro matre sua ei irati esse uidebantur, post haec tercium filium Antipatrum, 450

455

qui fratres suos consenserat occidi; ad

ultimum incidit ipse in infirmitate graui et uocauit ad se generum suum et amicos sibi credulos dixitque ad eos: “Ego noui quod ludaei exultabunt de meo interitu quia odiunt me, uos autem poteratis facere ut lugentes exsequias haberem, si faceretis quod dicerem: ego iuberem recludere omnium nobilium filios, ut cum ego spiritum exalauero uos eos occidatis, et tunc inuiti lugebunt exequias meas". Illi

uero promiserunt se ita facturos, tamen non fecerunt, sed ut ipse mortuus fuit dimiserunt eos foras. Ille uero cum alus 460

tormentis habuit ignem sacrum in suis uerendis et conputruerunt, ita ut uix possit aliquis accedere ad eum: unde et uoluit se occidere, nisi prohibitus fuisset ab illo qui eum custodiebat, et qui Innocentes occidit cum multis tormentis spiritum exalauit, de istis tormentis egressus ad maiora. Ecce audiuimus de morte Herodis. Cum uenerimus ad passionem

442-445 (= 11, 30-32 et 27, 671-672) JB 1, 438-444. 445-449 (= 27, 672673) JB 1, 550-551 et 663-664 (Hyrcanum: en réalité Alexandre, voir l'app. CES). 450. 458-460 (= 27, 668-671) JB 1, 656;JA 17, 169. 450-456 (- 27, 673-678) JB 1, 660;JA 17, 175-176. 456-458 (= 27, 679-680) JB 1, 166. 458-460 Voir sur 450. ignem sacrum (IE 4, 8, 4): érysipèle, inflammation et

gonflement de la peau. 4631-19 NOR

460-462 Voir 27, 680-682 (JB 1, 662;JA 17, 183).

442 refert] et alii add. (f) 443 Mariamnam e Mariamnem corr. W, Mariam, ss. nam M, Mariam (ras.) V, Mariamne y, Mariam PE^HNE, sed mne ss.m^H 445 eum perimere NE^ 446 iam habebat filios W, iam filios habebat VMPE?, iam habebat Hircanum et Aristobolum filios (B) Hyrcanum W, Hircanum

cett. exc. M (Alexandrum, cf. app. cr. ad 27, 673). 447 similiter om. Y 449 Antipatrem ME 450 infirmitatem grauem N et ex infirmitate graui M 453 N

poteritis PINE 454 habeam PNE quod dixerim. IN, quae dico E

recludere

acrum PE PHNYE

(recludi PE”): omnes

faceretis e feceritis iubeo N, iubebo E

recludere omnium

460 posset PE et e possit MH 463 egressus est B

(B)

M,

feceritis 454-455

458 est Y

459

462 custodiebat «E, custodiuit

1289 A

LIBER. 465

470

GENER ATIONIS,

c. 2

109

dicemus qui sit ille Herodes; hoc solum dixisse sufficiat quia de isto Herode non audietis in hoc euangelio amplius, sed de aliis. QUI CONSURGENS ACCEPIT PUERUM ET MATREM EIUS. Et hic notandum quia non dicit coniugem, cum iam tres anni essent post natum puerum, et idcirco mentitus est Eluidius qui dixit habuisse sanctam Mariam filios de Ioseph. UENIT IN TERRAM

ISRAHEL.

Omnes

Iudaei 'Israhel' uocantur, Iuda

autem una tribus. AUDIENS AUTEM QUOD ARCHELAUS REGNARET IN IUDAEA PRO HERODE PATRE SUO TIMUIT ILLO IRE.

Post mortem

Herodis

imperator

regnum

cius inter

475

Archelaum et fratres eius, id est Herodem et Philippum et Lisaniam, diuisit et caput regni lerusalem Archelao tradidit, qua paruo tempore fruitus est, quia imperator propter insolentiam morum eius accusatum a Iudaeis Vienna, quae est in Burgundia ciuitas, exilio religauit et regnum eius Pila-

1480

to commendauit, non tamen dedit nec nomen regium permisit habere. Ideo dicit quia noluit ire in illum locum quo Archelaus regnabat, quoniam deus, qui monuit eum diuertere in aliam partem, preuidebat quod ipse eiusdem uoluntatis foret cuius et pater. Fratres autem eius non adeo dilexerant patrem pro interfectione parentum; idcirco diuertit in

485

Galileam, ubi Herodes regnabat. UT ADIMPLERETUR

QUOD

DICTUM EST PER PROPHETAS QUONIAM NAZAREUS UOCABITUR. Ubicumque dicit euangelista ‘per prophetas', plurali numero, 490

non

fixum

ponit

exemplum,

sed tamen

omnes

prophetae hoc predixere quod Nazareus futurus esset, id est 'sanctus'. Verum [Isaias dicit hoc modo secundum hebraicam ueritatem : exiet uirga de radice Iesse et Nazareus de radice eius

465 ille: Herodes Antipas.

2 Macc. 2, 33: tantum dixisse sufficiat.

468 —

354-355. 469-470 Voir sur 1, 792 et suiv. 476-479 (= 27, 682-683) BL 74, 24053219253] B:2241 10 et] 1074 344 491 Thiel 366 (HM 16, 215). 491-492 sec. hebraicam ueritatem: HIM. 16, 217. 492-493 Is. 11, 1 (flos, mais Nazareus d'aprés HM 16, 218).

475 Philippum et sanctam Mariam habuisse PN 470 dicit PE? 478 477 quam M, quo E 476 Lisiam (Lisyam Y) (D) Herodem (f) 479 religauit «H, relegauit Viennae P, Viennam E?, Viennam a ludeis E 484 esset HIN 480-481 habere permisit yE? PE°NYE et e religauit M 492 ueritatem E? sec. HM 16, 217, om. codd. E 490 futurus om. () Nazareus WMryedd., Nazarenus VPHN

(9

110

LIBER GENERATIONIS, c. 2 - 3

ascendet. Est autem aliqua differentia inter Nazarenum Nazareum : Nazarenus a loco, Nazareus a religione.

DE IOHANNIS PRAEDICATIONE

et

ET APPARITIONE

IN DIEBUS AUTEM ILLIS id est illius regis qui tunc regnabat in Galilea, uidelicet Herodis, quod Lucas apertius indicat dicens anno quinto decimo imperii Tyberii Caesaris, procurante Pontio Pilato Iudeam, tetrarcha autem. Galileae Herode, Philippo

Sul

autem fratre eius et cetera. UENIT IOHANNES BAPTISTA. Iohan-

10

15

nes interpretatur ‘gratia dei’ siue ‘in quo est gratia dei, quod nomen illi a domino impositum est quia ueraciter fuit in eo gratia dei, sicut in euangelio auditis. Baptista grecum nomen est et dicitur Latine 'lauator' et uenit a greco uerbo quod est baptizo, id est lauo. Fuit autem Iohanni epitheton super suum nomen quod uenit a domino, scilicet missus: angelus namque ad Zachariam dixerat: ipse precedet ante illum, et Zacharias filio dixerat: tu, puer, propheta Altissimi uocaberis, preibis enim ante faciem domini parare uias eius. INec aestimandum quod Iohannes hoc non intellexerit cum non haberet nisi octo dies, cum adhuc non natus intellexit sanc-

tam Mariam

3,2

loquentem et exultauit in utero matris suae.

PRAEDICANS IN DESERTO. Et secundum historiam in deserto quod iuxta Iordanen est Iohannes conuersatus est iuxta Betharaba, siue quod alio nomine Ennon dicitur, ubi aquae multae erant. Siue spiritaliter Iudaea iam tunc deserta erat ab illa custodia quam ante habuerat, et derelictae ac destitutae solatium Redemptoris adnuntiabat. PAENITENTIAM AGITE,

494 Cf. 21, 198-199.

4-6 Luc. 3, 1.

7 'Thiel 331 (Luc. 2, 40).

12 Ioh. 1, 6 (3, 28).

Luc. 1, 17 et 76.

17 octo dies] Luc. 1, 59.

17-18 Luc. 1, 41.

265 et 301.

21-22 Ioh. 3, 23.

13-15 21 Thiel

23-24 (Ez. 36, 35-36) GH 7, 2, p. 47, 46-48

(redemptionis, mais redemptoris dans l'app. cr.).

1 predicatione Iohannis MP, et apparitione om. MM? PHNYE 15 enim...eius] et cetera y, enim om. E Y

«HE

(B)

17 non natus] nominatus

22 iam om. Y

VM

(nec ss. M)E

23 antea HNE

9 auditis «E, audistis 16 non intellexerit hoc 20 Iordanen

(sic passim)

24 paenitentiam]

inquit add.

1290 A

LIBER. 25

|

30

35

| 40

45

50

GENER. ATIONIS,

ADPROPINQUADBIT ENIM REGNUM

c. 3

111

CAELORUM.

Sicut Iohannes

praecessit dominum in sua prophetia, sic etiam in sua praedicatione et in suo baptismo, ne occasionem Iudaei haberent erga Christum, dicentes: “Nouas causas nobis adnunciat et facit, propterea non recipimus praedicationem eius". Paenitentiam agite, adpropinquabit enim regnum caelorum. Nullus ante Iohannem ista praedicauit nisi semper de terrenis rebus, dicens: "Si haec uel illa feceris longo uiues tempore ad terram, ad quam ingredieris, possidendam" ; nunc per preconem iusticiae dicitur: paenitentiam agite, adpropinquabit enim regnum caelorum. Honoratur preco domini, quod ipse a domino nunciat quod nullus ante ipsum prophetat, quia uidelicet uia, quae clausa fuit homini primo per peccatum, reseranda sit cito. Regnum enim caelorum in hoc euangelio aliquando praesens ecclesia, aliquando uita aeterna, aliquando ipse dominus accipitur, in hoc uero utrumque potest intellegi, et ipse dominus, quod iam in proximo sit quod audiant uocem eius praedicantis, seu quod uita aeterna cito aperienda sit quaerentibus per bona opera. HIC EST ENIM QUI DICTUS EST PER ISAIAM PROPHETAM. Non solum quae dominus erat facturus in carne praedicta sunt a prophetis, sed etiam quid preco ipsius, et dignum hoc fuit ut magnum dominum magna et innumera preuenirent oracula. Dictus est autem Iohannes uox ab Isaia, quia Verbum precessurus erat: scitis enim quod dominus Christus uerbum patris dictus est, quia per ipsum facta sunt omnia, et uerbum in humana locutione

33-34 2 Petr. 2, 5: (Noe) iustitiae praeconem. 38-40 (= 5, 222-223; 13, 254258, et passim) GH 12, 1, p. 81, 14-16 et 82, 34-35. Cf. 23, 130-131. 47-48 (Is. 40, 3) RM 73, 3. b Tob 25550410795?

25 ad(ap)propinquabit (sic et RM

72, 68-69 et Beda, In Lucam, p. 196, 1195-1196,

cf. HM 16, 220, app. cr.) : adpropinquauit (om. enim, cf. ad 34) cum textu vulgato W, sed cf. 30 et 34, ubi — bit etiam W

ante Iohannem y quam Y

27 occasiones Y

31 semper om. (B)

34-35 Vi

y

30-31 Nullus enim ista

32-33 in terra in ras. M, in quam P, ms et cetera Y

enim (= 25.30) om.

WE, cf. ad 25. 35 Honoratur] enim add. (B) 37 uidelicet] ipsa add. (f) 40 utrumque potest W, potest utrumque cett. fuit W, fuerat y, fuerit cett. 43 quaerentibus per bona opera W, per bona opera quaerentibus VMPE', per 44-45 facturus erat (D) 44 Nec f bona qu(a)erentibus opera HINYE 50 per om. 47-48 Dictus...erat om. Y 46 hoc om. (f) 45 quod (f) Y

@

112

' LIBER GENERATIONIS, c. 3

sonus, id est uox, solet praecedere. Sicut igitur uox praecedit uerbum, sic Iohannes, quia Verbum praeibat, uox dictus est

55

a propheta. Quid autem ipsa uox clamaret adiungitur: PARATE UIAM DOMINI. Omnis qui fidem rectam et bona opera praedicat quid aliud quam uenienti domino ad cor

audientium uiam parat, ut uis gratiae cor penetret et inlustret lumine ueritatis et rectas deo semitas faciat, dum mun-

60

65

70

das cogitaciones in animo per sermonem bonae praedicationis format? Via namque domini ad cor dirigitur cum ueritatis sermo humiliter auditur. RECTAS FACITE SEMITAS EIUS. Semitae prauae sunt in cordibus hominum quando superbia uel cetera uitia ibi habitaculum habent: quasi enim quidam montes sunt ipsa uitia, quae abhorret dominus, sicut ipse dixit super quem requiescam, nisi super humilem et quietum et trementem sermones meos ? Tali ergo modo uiae prauae a praedicatoribus rectae fiunt, si per praedicationem euangelu hi qui ante fuerant superbi efficiantur humiles, qui luxuriosi casti, qui crudeles misericordes fiant: tunc non solum ueniet dominus in cordibus talium sed etiam mansionem faciet, sicut ipse ait: Siquis diligit me, sermonem meum seruabit et pater

meus diliget eum et ad eum ueniemus et mansionem apud eum faciemus. IPSE AUTEM IOHANNES HABEBAT UESTIMENTUM DE

3,4

PILIS CAMELORUM.

Austera uestis indicium est paenitentiae.

75

Fiunt autem cilicia et uestes ex lana camelorum quae de camelis tonditur, habet enim sub uentre lanam cum qua

80

et dura, de quibus Iohannes uestitus fuit, unde et a domino laudatus est de ipsa re. ET ZONAM PELLICIAM CIRCA LUMBOS EIUS. Zona autem pellicia accinctus quoque et Helias fuit, quia in omnibus similis illi. Zona uero pellicia mortificatio-

miscetur alia lana, etiam et caprina, et fiunt aliquando mira

57 = 60.

59-60 lia. ..auditur: GH 7, 2, p. 47, 49-50.

67-68 — 5, 147 (66-68 Cf. Grégoire le Grand,

p. 299, 40-42).

Llorace En

70-72 Ioh. 14, 23.

NT O5)

64-65 Is. 66, 2.

Moralia in Iob 6, 16, 22, CC

143,

74-77 YE 19, 26, 10 (lana...caprina: cf.

77-78 Matth. 11, 7-15.

79 4 Reg. 1, 8.

52 preibat uerbum () 53 ipsa om. Y 54 domino Y 59 dum (Q) 60 ueritas sermonis () 62 habitacula y 63 sunt] etiam y 65 sermones meos] uerba mea (f) 65-66 praedicatoribus] predicatoris sermone 8 66 sunt Y 69 facit y 75 tondetur P et e tonditur m°M 77 est Y 78 fuit A

lH

1291 A

LIBER.

85

GENER. ATIONIS,

c. 3

113

nem carnis designat, quam Iohannes in suo corpore habuit. ESCA AUTEM EIUS ERANT LOCUSTAE. Et de locustis audiui quendam exponere quod istae locustae auiculae paruae cum rubeis tibiis fuerunt, alium etiam dicere quia quando Iohannes super Iordanem conuersabatur locustas pisces marinos ederit. Sed neutrum uerum est, sed istas locustas, quas uide-

mus in pratis, quae etiam in ueteri testamento permittuntur

90

95

Un

100

manducari. Sic etiam Origenis dicit. Sed tamen maiores in illa terra quam in nostra inueniuntur :quare enim laudaretur de abstinentiae rigore, si marinas delicias ederet aut uolatilia quae desiderauerunt Iudaei? MEL SILUESTRE. Et istud mel cadit adhuc hodie in illam terram plusquam in alias terras, quia inde dicta est fluere mel. Ipsum est manna, unde filii Israhel pasti sunt per quadraginta annos; sed filii Israhel, exeuntes de illa terra in qua non uiderant cadere, quoniam nec ibi umquam pluerat, dixerunt quid est hoc? et postea sic semper eam uocauerunt, hoc est manna. Vidimus et de ipsa, afferentibus his qui de illa terra uenerunt, habet uero similitudinem niuis uel salis et dulcedinem nostri mellis. TUNC Quia Iohannes Spiritu sancto

EXIBAT AD EUM IEROSOLIMA.

repletus erat, pater quoque eius ut nobilis pontifex erudierat eum litteris sacris, effluebat abundans praedicatio ex ore eius et audierant uirtutes quae factae fuerant in ortu eius et uidebant austeram uitam eius secundum morem prophetarum,

85 locustas (=) pisces marinos: langoustes (cf. 90): ThLL VII, 2, col. 1606, 54 et

suiv., et IE 12, 8, 9: locusta, quod pedibus sit longis ueluti asta; unde et eam Graeci tam maritimam quam terrestrem &ocoxov appellant. 87-88 Lev. 11, 21-22. 88 Origenis] ? 90 Cf. HM 17, 249: delicias ciborum. 91 Eccle. 2, 10: quae desiderauerunt oculi mei. 93 Cf. Num. Ierosolyma et omnis Iudaea, cf. 106-108. 155807

103 Luc.

1, 5-64.

16, 13-14. 96-97 Ex. 16, 15. 100 100-101 (= 188 et 26, 336) Act. 4, 8 et

104 austeram

uitam

= 11, 114 et 204;

12, 14-

il

quod etiam] autem PE? 84 fuerint D 83 exponere] dicere (= 84) () 86-87 quas in 85 marinos pisces D quando optime B, om. cett. (B) Origenis 88 sicut Y pratis uidemus N, quas uidemus in pratis locustas P «HNE,

Origenes PE?^v et e correctura MH

89 in om. HN

93 est dicta Y 91 Et mel PE? PE 98 ipsa B significat [= Ex. 16,15] add. $ (h)ierosolima (= 2, 119, cf. 3, 106) B

102 ab ore Y

96 dixerunt] 99 uel] et f

enim] etiam

manhu, quod 100 omnis

D

LIBER GENERATIONIS,

114 105

c. 3

propterea exiebant turbae audire et consulere eum de uita sua. Omnis Ierosolima, ciuitas dei et regum, ubi sacerdotes et omnis scientia amplior quam in reliquis ciuitatibus. ET OMNIS IUDAEA. Propter regalem tribum Iudaeam dicit, quia

110

3,6 115

ipsa semper inter reliquas tribus primatum tenuit. ET OMNIS REGIO CIRCA IORDANEN. Ibi erat melior ipsa terra propter inrigationem Iordanis, quia ibi erat Hiericho et Segor ubi balsamum crescit, sicut legimus de Sodoma quod fuerit sicut paradisus dei. ET BAPTIZABANTUR AB EO IN IORDANE CONFI-

TENTES PECCATA SUA. Non poterat baptizare in remissionem sed tamen ut esset praeco domini, et in factis sola corpora aqua lauabat et praecipiebat ut quicumque suo baptismo baptizaretur, crederet in illum qui post ipsum uenturus esset et acciperet aliud baptismum in remissionem pec-

37

catorum. Dicebat autem quando eos baptizabat :''Baptizo te ut credas in eum qui post me uenturus est", unde postea dixit hic est qui baptizat et qui tollit peccata mundi per suum baptismum. UIDENS AUTEM MULTOS PHARISEORUM ET SADUCEORUM UENIENTES AD BAPTISMUM SUUM, DIXIT: PROGENIES UIPERARUM. Vipera dicta quod ui pariat. Nam cum uenter matris intumuerit de partu, catuli, non exspectantes maturam

naturae solutionem,

corrosis eius lateribus erum-

punt cum matris interitu. Fertur autem quia cum masculus ore inserto uiperae semen expuit, illa ex uoluntate libidinis in rabiem uersa caput masculi ore receptum precidit et ita fit

106 Voir sur 100. 110-113 Gen. 13, 10.

186-187.

Ps. 86, 3: ciuitas dei. 108 Iudaeam] Voir sur 100. 115 Cf. 11, 152: praeco Saluatoris. 117-118 (120) =

121:1ohn1»93: 6029:

124-132 IE 12, 4, 10-11.

105 exibant (cf. 100) PE^y eum HNGE 112 fuerit e fuerat corr. W

post audire (D) sicut]quasi (B)

108 quia] et add. 113 ab illo y

114-115 remissionem] peccatorum (= 118-119) add. (Q) 120 in eum credas Y 121 et om. (B) 123 suum baptismum (= 121-122) (8) 124 eo quod HNE 126 solutionem naturae (D) 127 cum matris om. (B) 128 semen uiperae HNE, semen exspuit uipere y uoluntate WVHNedd. et pr. P, cf. IE ed. Lindsay, Il, app. cr. p. 52, 11, uoluptate (ed. IE) MY et e correctura P 129 prescidity

108 legalem P

1292 A

LIBER. 130

135

GENER ATIONIS,

c. 3

1s)

ut parens uterque moriatur, masculus dum coit, mater cum parit. Fiunt autem pastelli ex uiperis qui firiaca a Grecis uocantur, ut qui ex eis comederit uel biberit ulterius iam lepram non habeat, et si habuerit ultra non crescet. Sunt autem alia genera uiperarum, de quibus Paulum una adprehendit, quam ille excussit in ignem. Tales dicit Iohannes fuisse Iudaeos, qui parentes suos occiderunt, ut Nabot, Hieremiam

et loas

Zachariam,

et Manasses

rex

auunculum

suum Isaiam secuit, et pro tali facto generatio uiperarum esse dicuntur. QUIS OSTENDIT UOBIS FUGERE A UENTURA 140

| 145

IRA? Ventura ira est dies iudicii, quae uentura est super omnes impios qui dei noluerint obtemperare mandatis.

Quisquis autem de peccatis suis sollicitus est ut ei remittantur, per bona opera a uentura ira fugit, quia festinat se tollere de sinistra parte hedorum et fugit in dexteram cum agnis, quoniam edi cruciabuntur, agni protegentur a domino. FACITE ERGO FRUCTUM DIGNUM PAENITENTIAE. Fructum dignum paenitentiae facere est preterita mala fletibus punire et bona econtrario agere, ut sicut exhibuimus membra nostra seruire iniusticiae, ita exhibeamus eadem seruire iusticiae

150

in sanctificationem,

uel fructus dignos paenitentiae bona

agere et male commissa elemosinis redimere. ET NE UELITIS DICERE: PATREM HABEMUS ABRAHAM. Nolite gloriari de

155

nobilitate patriarcharum, quia si non fueritis imitatores in fide et in operibus eius, non dicemini filu Abraham. De uobis enim dixit deus per prophetam: pater tuus Amorreus et mater tua Cethea. DICO ENIM UOBIS QUONIAM POTENS EST DEUS DE LAPIDIBUS ISTIS SUSCITARE FILIOS HABRAHAE. De

134-135 Act. 28, 3-5.

136-137 Nabot: 3 Reg. 21, 9-13. — Hieremiam (— 5,

137-138 (= 5, 130-131) IO 37, 131-132) IO 38, 1. — Ioas Zachariam: IO 57. 155-156 Ez. 16, 3. 148-150 Rom. 6, 19. 144 Matth. 25, 33. 21

130 dum...dum

de] ex Y

(D)

133 crescet «, crescit cett.

135 in ignem excussit Y

et ex Iosias VM, Iosias W, Ozias (B), losiam (om. et) P

P, dies est (f)

142 sollicitus suis Y

134 autem] et add. Y

136 qui WP, quia cett.

140 est dies xE^, est om.

143 post opera distinxerunt MPE^

146 dignum fructum YE fugit a uentura ira (D) 155 deus om. Y 151 mala (f) 149 seruire om. (B)

4

137 Ioas E^

147 cum fletibus Y 157 Abraham f

LIBER GENERATIONIS,

116

160

165

3,10

170

c. 3

lapidibus istis gentiles dicit, qui ‘lapides’ appellantur quia lapides colebant. Scriptum est enim : similes illis fiant qui faciunt ea et omnes qui confidunt in eis. Vel lapides quoscumque materiales dicit, quia qui mundum ex nihilo creauit potens est de lapidibus homines creare. Imitando autem fidem Habrahae dicuntur omnes gentes ‘filii Habrahae' et Iudaei imitando diabolum dicuntur ‘filii diaboli', ut postea ad eos dominus dixit: uos ex patre diabolo estis et opera patris uestri uultis facere. IAM ENIM SECURIS AD RADICES ARBORIS POSITA EST. Allegoria est hic per similitudinem infructuosae arboris: quomodo arbor infructuosa succiditur et in ignem mittitur, sic homo qui non facit fructum bonum, eradicatur anima eius de corpore ab angelis et in ignem mittetur aeternum, non ut ardeat sed ut crucietur sine fine, et utinam finis potuisset in illo igne occurrere, sed, quod est acerbius, ad hoc duratur

ut aeternaliter ardeat. Securis sententia dei est, quae separat 175

180

SA

animam a corpore. OMNIS ERGO ARBOR QUAE NON FACIT FRUCTUM BONUM EXCIDETUR ET IN IGNEM MITTETUR. Comparatio est «species? parabolae, de inferiore ad superiorem et de inanimali ad animale, de arbore ad hominem, et dicitur sub magna certitudine et diffinitione quod omnis arbor, id est omnis homo qui non facit fructum etiam bonum, id est opus bonum, excidetur et precidetur a senten-

tia dei et in ignem mittetur aeternum. EGO QUIDEM BAPTIZO

158-159 28.

165

Ez. 20, 32. Ioh. 8, 44.

159-160 171

Ovide, Met. 2, 387 et 4, 334) : passim. 28-29.149-150.278-280; 21, 496-497 492-493, et passim).

161 potens est] potest y

Ps. 113, 8 = 124, 18.

= 23, 99-100

161 2 Macc.

(sine fine (Virgile,

Aen.

7,

1, 279;

176-177 (cf. IE 1, 37, 4) 2 9, 256-258; 7, (de inferiore ad superiorem (et l'inverse) = 5,

163-164 filii diaboli imitando diabolum dicuntur

(dicuntur om. y) (B) 164-165 ad om. y, ad eos dixit dominus E, dominus ad eos dixit E? 166 radicem B 168 infructuosa arbor Y 169-170 eradicatur...mittetur] eradicabitur N...mittitur PIN 172 adhuc NY duratur WVedd. et pr. M, durat cett. (e correctura M) 176 species coll. 220. inferiori E et e correctura M 179 enam om. PN 180 id est] idem y a om. EZ i

158 lapides appellantur quia om. N

E?

160 et..eis om. P

163 gentiles

1293 A

LIBER. GENERATIONIS,

c. 3

117

UOS IN AQUA IN PAENITENTIA, ego uidelicet purus homo sum, solummodo corpora uestra aqua lauo sed mentem per ueniam non lauo, in paenitentia autem hoc faciebant turbae, 185

190

195

ut esset testimonium ad illum uenire, qui possit etiam mentem per ueniam lauare. QUI AUTEM POST ME UENTURUS EST scilicet praedicando FORTIOR ME EST diuinitate, quia creauit omnes. Iohannes Spiritu sancto repletus per ordinem paulatim turbis Christum adnuntiabat, usquequo in fine dixit: ego uidi et testimonium perhibui quia hic est Christus. Non enim poterant rudes turbae capere quod deus homo factus esset. CUIUS NON SUM DIGNUS CALCIAMENTA PORTARE. Hic humiliat se Iohannes; in alio loco euangelista dicit: non sum dignus corrigiam calciamenti eius soluere. Mos fuit in illa gente, ut superius dixi, ut quando frater moriebatur frater eius aut propinquus eius acciperet uxorem propinqui sui et suscitaret

200

semen parentis sui; si uero nollet eam accipere, tunc ueniebat in placito et soluebatur illi calciamentum de pede eius, qui illam noluisset accipere, et qui secundus erat accipiebat eam. Inde quasi lohannes mysterium tangit, quasi dicat:

205

non sum dignus sponsam Christi, quae est ecclesia, mihi usurpare. Siue alio modo: calciamenta ex mortuis animalibus fiunt, et quasi calciata ad nos diuinitas uenit, cum morticina nostrae carnis indutus apparuit. Inde quasi Iohannes dicit: non sum idoneus reserare mysterium quomodo diuini-

188 = 100-101. 190 Ioh. 1, 34. 191 rudes] Cf. 5, 251 et 16, 402. 193-194 Ioh. 1, 27 (Marc. 1, 7 et Luc. 3, 16). 194-197 = 1, 535-538. 197199 GH 7, 3, p. 49, 93-94. 203 diuinitas).

182 pr. in om. Y lauo per ueniam

Y

200 — 204.

204 (= 200) indutus sc. Christus (cf.

in paenitentia : cf. app. cr. Vulgatae ed. 185 posset MPE°

ef e possit V

183-184 non

186 post me autem

à 189 turbis annuntiabat Cristum E, Christum turbis annunciabat Y (B) 192 calciamenta WMPE^', in om. Y usquequo] ut quoque [OMEGCIE,

corrigiam calciamenta sed corrigiam del. V, corrigiam calciamenti (= 194) (B) 195-196 aut propinquus cius om. P, eius om. YE^ 194 cius calciamenti (f) 197 parentis sui xE?, patris sui P, fratris uel patris sui E, fratris sui D

soluebatur WVHGedd., Ré

soluebat MPNM?

ei Y

198

200 (cf. 204) pr. quasi om.

203 calciata ad nos uenit diuinitas H, ad nos calciata diuinitas uenit N, ad

nos calciata uenit diuinitas Y

182 purus] paruus E

204 (cf. 200) quasi om. Y

188 omnia P

196 propinqui sui] fratris sui P

D

LIBER GENER

118

tas carne SANCTO

210

induta

est. IPSE

ATIONIS,

UOS

c. 3

BAPTIZABIT

IN

SPIRITU

ET IGNI. Baptizamur in Spiritu sancto, non solum

cum cotidie baptismatis fonte renascimur, uerum etiam cum per donum eiusdem Spiritus sancti incendimur ad agenda diuina mandata et accipimus per VII modos remissionem cotidie peccatorum; baptizamur in igni, siue quia ignis Spiritus sanctus est secundum Actus apostolorum, et sicut ignis ligna solet delere, sic etiam Spiritus sanctus peccata, seu etiam in futuro secundum apostolum baptizabimur igne,

215

bh2

quia transiemus per ignem cum ex hoc corpore migrauerimus, et si cuius opus arserit detrimentum patietur, si cuius opus manserit ipse saluus erit, sic tamen quasi per ignem.

CUIUS UENTILABRUM IN MANU SUA. Ventilabrum alio nomine pala appellatur. Dat per metaforam comparationem de minori ad maiorem, et est species quae Graece parabola dicitur, «rerum > genere dissimilium :examinationem siue se-

[9]

parationem, qua per angelos boni a malis segregabuntur, dicit, seu tempestatem quae praeibit uultum iusti iudicis in tremendo die. ET MUNDABIT AREAM SUAM aecclesiam suam ET CONGREGABIT TRITICUM SUUM IN HORREUM. Triticum uult intellegi electos suos, horreum uitam aeternam, unde quidam martyr cum torqueretur dicebat: triticum dei sum, molar dentibus bestiarum. PALEAS AUTEM CONBURET IGNI INEXTINGUIBILI. Paleae intelleguntur impii, qui nil bonorum 210: f 1056; 211-212 Act. 2, 1-4. 214 = 206-207. 216-217 1 Cor. 3, 13-15 (R.M 83, 87-92). 218-219 IE 20, 14, 10. 220-221 (= 10, 369) IE LAS: 223-224 Cf Ps. 49,795. Ier- 23, 49. 227 quidam martyr] s. Ignace, Ep. ad Romanos 4, éd. Th. Zahn, Patrum apostolicorum opera 2, 1876, p. 293, 4-5: Triticum dei [= 13, 195] sum, dentibus bestiarum molar ut mundus panis dei inueniar (source signalée par C. Weyman, l.c., p. 806). Saint Jérôme cite ces mêmes mots comme

suit: Frumentum Christi sum, dentibus bestiarum molar, ut panis mundus inueniar

(De uiris illustribus 16 (Ignace), éd. C. A. Bernoulli, 1895, p. 34.

207 igne NY

208 baptismatis fonte] baptismate (B)

M, igne E ignis post 212 apostolorum (B) 212 acta W HN 218 eius NE^ 220 minore B parabula VM 10, 369 et 13, 291. dissimilium] et add. y, et dat add. E segregantur Y

horreum E

224 aream

suam] id est add. PE^E

alt. triticum] suum add. (Q))

215 transibimus P

211 in igne D et n 216 sic cuius 221 rerum coll. seu f

225 suum

229 ni(c)hil MPedd.

292)

om. Y, post

1294 A

LIBER. 230

GENER ATIONIS,

c. 3

119

operum habent sed leues et faciles ad omnes uoluptates saeculi inueniuntur: ipsi conburentur igni qui non extinguetur in sempiternum.

DE BAPTIZATIONE 13 235

DOMINI

TUNC UENIT IESUS A GALILEA IN IORDANEM: func subauditur quando ipse populus exiebat AD IOHANNEM. Secundum euangelia et cronicas inuenimus quia lohannes uicesimo nono aetatis suae anno exiit in desertum et dominus tricesimo anno incipiente suae aetatis uenit ad baptismum, et in tricesima aetate omnis mundus resurget in quacumque aeta-

240

te quis mortuus fuerit. Sic enim dicit apostolus: donec omnes occurramus in uirum perfectum, in mensuram aetatis plenitudinis Christi, et Adam in tali aetate creatus est. Ob tres causas

uenit dominus ad baptismum Iohannis, una, ut per aquam Iordanis sanctificaret omnium 245

iusticiam omnis legis impleret et humilitatem omnibus praeberet et exemplum non dedignari baptizari a seruo suo, sicut Creator baptizatus est a creatura sua; tercia, ut conprobaret baptismum Iohannis a se ipso et a patre fuisse praeceptum fieri. IOHANNES

|4

aquarum fluenta ; secunda, ut

AUTEM

PROHIBEBAT

EUM,

DICENS.

Propter

250

humilitatem, ut dignum erat obuiam Creatori, Iohannes ista

255

dicebat. Nam nouerat eum a se baptizandum, ut ipse dixit: super quem uideris spiritum dei descendentem et manentem, ipse est qui baptizat: apparet 1n hoc uerbo quia nouerat eum. EGO A TE. DEBEO BAPTIZARI. In illo uerbo quod superius dixi, nouerat Iohannes quia dominus suos fideles baptizaturus

231-232 Is. 34, 9-10 et 66, 24. 252-253 Ioh. 1, 33.

Ephes. 4, 13.

237-238 Cf. R.M 86, 55-56. 254 superius] 206-207.

240-242

238 235 exibat PE? 232 in eternum Y 230-231 seculi uanitates (D) 240(f) anno su(a)e (a)etatis incipiente ES: suae (aetatis aetatis anno...suae 245 humilitatis 242 Adam post aetate (p) 241 occurramus omnes (f) 254 dixi superius (D) dedignatus est edd. 246 et om. Nedd. Nedd.

243 una] est ss.

M

D

LIBER GENERATIONIS, c. 3

120

515 260

265

esset, in eo quod dicit hic est qui baptizat, uidelicet quicumque baptizet de suis fidelibus, ipse baptizaturus est per illos. RESPONDENS AUTEM IESUS DIXIT EI: SINE MODO id est dimitte me modo sic agere ut ego baptizer a te et tu postmodum baptizeris a me, ut qui serui formam suscepi expleam et humilitatem eius;alioquin scito te in die iudicii a me baptizandum. Sine uerbum est imperatiui modi quod uenit a uerbo 'sino', modo uero aduerbium est, significans praesens tempus. SIC ENIM DECET NOS IMPLERE OMNEM IUSTICIAM. Non addidit iusticiam naturae siue legis, sed dixit omnem iusticiam, ut nos illas omnes intellegamus. TUNC DIMISIT EUM id est tunc consensit quod ante expauerat. Ut enim beatus Petrus expauit humiliari Creatorem omnium ad lauandos pedes suos, ita et iste pertimuit manus mittere super Creato-

270

rem. Sed sicut Petro dictum est nisi lauero te, non habebis partem mecum, sic isti dictum est sine, ut fiat sicut ego uolo, et

3,16

fiet quod tu uis. Consequens est enim : si non feceris uoluntatem meam, nec ego tuam. BAPTIZATUS AUTEM CONFESTIM ASCENDIT DE AQUA, ET ECCE APERTI SUNT EI CAELI. Trinitas

hic ostenditur et propter nos utique omnia fiunt, ut nos sciamus quomodo in deum nostrum credere debeamus: ecce dominus noster est qui baptizatur, patris uox testimonium

filio praebentis auditur, Spiritus apparet in specie columbae, aperiuntur caeli non reseratione elementorum sed spiritalibus oculis, quibus et Ezechiel apertos eos uidisse se narrat in

principio uoluminis sui, seditque super eum columba, ne quis ad Iohannem uocem factam putaret. Sicut stella illa ad 260-261 Philipp. 2, 7 (HM 19, 286-287 : ut qui formam serui adsumpsi, expleam et humilitatem. eius). 265-266 HM 19, 292-293: Non addidit iustitiam legis siue naturae, ut nos utrumque intellegamus. 270-271 Ioh. 13, 8. 271 sine =

258.

280-281 Ez. 1, 1.

256 in hoc y

282 stella illa: Matth. 2, 2.

257 baptizat YE?

260 serui formam suscepi «P, formam

serui suscepi HNedd., formam suscepi serui y om. VMPHN 263 Sine y uero om. Y 266 illas omnes «HNE,

omnes illas PE^

262 est WE, est uerbum y, est 265 siue] suae P, sue siue E 267 antea E, prius y

270 sicut

om. (B) 275 sunt uel fiunt Y 276 deum] patrem (dominum patrem E) add. (B) 278 prebens filio y 280 et om. Y

262 Sine...264 tempus om. ju

276 nostrum om. E?

1295 A

|

hoc 285

290

295

fuit creata

LIBER GENERATIONIS,

c. 3

ut ministerio

tunc

domini

121

deseruiret,

nos Trinitatem agnoscamus et credamus unum

300

310

deum esse,

propterea haec monstrata sunt. Quod caeli ibi aperti esse referuntur, indicatur quando homo baptizatur ianua regni caelestis panditur, quae peccante protoplasto generi humano, posito custode cherubin, clausa erat: extinguitur enim illa flamma, quae ibi interposita fuit, cum aquis sacri fontis homo

305

et

postea non conparuit, sic etiam dicunt de ista columba quia ad hoc creata fuit ut per eam Spiritus sanctus monstraretur, et postea non conparuit: sic audiui tradere eum qui mihi primus euangelium exposuit — sed nec Hieronimus neque Beda de hoc quicquam dicunt — quod uera columba fuerit et ueram carnem habuerit et uerum corpus. HIC EST FILIUS MEUS DILECTUS, IN QUO MIHI CONPLACUIT : IPSUM AUDITE. Hic est filius meus, non adoptiuus ut Israel, sed proprius, quem ante saecula genui, dilectus singulariter. Haec omnia propter nos monstrata sunt, namque deus omnipotens pater filium suum nouerat, quia unus erat deus cum eo. Spiritus quoque sanctus in 1pso et cum ipso erat, quia simul inseparabilis Trinitas est Spiritus sanctus cum patre et filio, sed ut

mergitur. Quia Spiritus sanctus uisus est super eum

descendise hoc monstratur, quia per baptismum et post baptismum per inuocationem sacerdotum super unum quemque fidelem descendat; quod uero dicit quia mansit super eum, hoc specialiter ad dominum nostrum pertinet, cuius speciale hoc fuit, ut postquam semel eum impleuit numquam ab illo recederet, quia ille non effugauit eum de se pro aliquo peccato, unde inmunis fuit. Itaque super sanc-

tos uenit et recedit ad tempus, est uero semper cum eis ad

291 = 4, 26-27 ; 17, 83-84 (Rom. 9, 4).

290 ipsum audite: Matth. 17, 5!

300-302 Gen. 3, 24.

303-304 = 252-253.

290-291 in...meus om. (f) adoptatiuus E, adoptionis P

306 = 252.

291 conplacuit] Cf. app. cr. Vulgatae ed. 293 pater 292-293 dilectus..sunt om.

294 suum om. (B) omnipotens Y monstrantur (monstrabantur E) (D) peccante WP, peccanti cett. (et m? W)

306 quia] et Y corporaliter add. Y 309-310 a se Y 310 delicto y

299 referuntur] 297 deum om. () 300 299-300 c(a)elestis regni (B) 303 est] 302 fontis] baptismatis (B) |

308 cui PE”

hoc speciale PE

122

custodiam

LIBER. GENERATIONIS,

eorum

c. 3 - 4

et ad conseruandam

dilectionem

cum

proximis, sicut dominus discipulis dixit: in uobis erit et apud uos manebit.

DE TEMPTATIONE 4,1

10

15

DOMINI

TUNC IESUS DUCTUS EST IN DESERTUM A SPIRITU. Quod dicit func, quod est aduerbium temporis, respicit ad hoc quod dixerat uenit Iesus ad Iohannem, quoniam ipso tempore post baptismum exiit in desertum et ieiunauit. In ipso namque die, sicut tenemus ex traditione maiorum, fecit de aqua uinum et crediderunt in eum aliqui discipulorum. Et tunc Iesus ductus est in desertum, quia, sicut dicit Lucas, Iesus plenus Spiritu sancto regressus est ab Iordane et agebatur a Spiritu in desertum diebus quadraginta et temptabatur a diabolo. Desertus erat locus ultra Iordanem, qui ideo dicebatur desertus, quoniam non erat aptus ad laborandum, et quia non erat acceptus erat derelictus, ubi Theodas populum adduxit de lerusalem, quatuor milia. Ductus est a spiritu scilicet a sancto suo Spiritu, de quo dicit euangelista quia plenus Spiritu sancto regressus est a Iordane. Dignum fuit ut illic eum suus Spiritus duceret, ubi hunc ad temptandum spiritus malignus inueniret, exemplum nobis etiam praebens ut post acceptum baptismum

313-314 Ioh. 14, 17. 4 = 3, 234-235. 6-7 Ioh. 2, 1-11. 8-10 Luc. 4, 1-2. 10-11 Cf. Matth. 14, 15. 13 (- 7, 101-102; 24, 108-109 et 223-224 ;27, 121) Act. 5, 3637 (ca. 400). JA 20, 97-98 ne mentionne aucun nombre, ne parlant que de cóv rAcïoTov Oy AOV. 16-17 GH 16, 1, p. 110, 5-7 : ut illic eum suus Spiritus duceret, ubi hunc ad temptandum spiritus malignus inueniret.

313 discipulis] suis add. Y 3 quod] quidem y aduerbium Iordanem (f) 9 ab om. M^,2 a G^

est y et respicit Y 4 Iohannem] 12 acceptus aNedd., accepturus P, aptus y

et ex acceptus corr. H 14 est om. (B) suo sancto HIN», scilicet sancto (om. a suo Spiritu) E? 16 illic «NE, illuc PHYE educeret HN

12 ad habitandum E?

1296 A

LIBER.

GENER. ATIONIS,

c. 4

125

ER

fugiamus pompas huius saeculi, unde fideiussores dedimus in ipso baptismo renunciaturos nos diabolo et pompis eius. UT TEMPTARETUR

25

factus est homines, est. Sicut dicentem:

A DIABOLO.

Postquam dominus iuuenis

adhaesit illi diabolus temptando sicut et reliquos sed nunc instauratis armis forcius bellum aggressus tradunt doctores, audiuit in baptismo uocem hic estfilius meus dilectus, et uoluit explorare si ipse

esset qui per prophetas praenuntiatus esset uerus filius dei aut adoptiuus, sicut de Israhel audierat: filius meus primogenitus Israhel.

Sciuit

uero.

dominus

quaereret temptare eum 30

quod

magnopere

Satan

et quaereret locum, et ut fortis

praeliator non denegauit ei campum in quo potuisset confli-

gere cum illo. Immo non inuenit diligere eum caput serpentis ultra modum sicut faciebat Eua, non diligebat feminas sicut Salomon, non meretrices ut Samson, non habebat uxo-

rem ut Iob: idcirco non habuit per quem deciperet eum. 95

Recucurrit ad illud unde omnis mundus periclitatur per suggestum ipsius, uidelicet de gula, auaricia et uana gloria. Accepit corpus de aere et accessit ad illum ut uideri posset ab homine,

ne

40

dominus

autem

dedit

occasionem

unde

sciebat

illum uelle temptare. rzjiuNAUI1T XL DIEBUS ET XL NOCTIBUS, ET POSTEA ESURIIT. $1 non esurisset, forsitan, pro illa 19-20 Comm.

Sacramentarium in ps., 9, CC

Gelasianum

421, éd. Mohlberg,

72, p. 192, 26-27:

1960, p. 68; Jérôme,

quando baptizamur renuntiantes diabolo et

pompae eius...Cf£. HM 30, 591-592. 23 Cf. Sedulius (= 27, 296 et 28, 134) Carmen Paschale 2, 186-187: instaurans arma (le diable)...cum domino montana

petit. 25 = 3, 289-290. 26-27 Cf. 3, 291. 27-28 Ex. 4, 22. 29-30 fortis praeliator : Is. 42, 13. 32 Gen. 3, 1-13. 32-33 (cf. 1, 726-727) 3 Reg. 119 33 Iud. 16, 1-4. 33-34 Iob 2, 9. 35-36 = 64-65. 38-39 HM 20, 312-314: Permittitur autem esurire corpus ut diabolo temptandi tribuatur occasio. 40-41 = 24-25. 19 seculi huius Y 23 sed] et y complacuit (= 3,290) cett.) add. (Q) VM) cett., ad add. m^H

25 dilectus] in quo mi(c)hi complacui (N, 27 adoptiuus WPE*^, optiuus (obtiuus

29 temptari «, corr. mM

alt. et om. Y

Y 33 sicut Sampson Y habuit (B) 34 et idcirco Y quomodo uel per quem (f) 35 Recucurrit «HGE, Recurrit aliud y 36 et om. PY 37 corpus om. (D) possit HIN noctibus om. (f)

22-23 reliquis hominibus E? querere M

26 pronuntiatus P

31 eo

per quem] PE NM 39-40 et XL

fuerat E?

29 alt.

"LIBER.

124

45

GENER ATIONIS,

uoce quam audierat et quia absque peccato uidebat eum uiuere, ad eum non accessisset temptando. Vidit eum esurientem et aestimauit inferiorem Moyse et Helia, de quibus nihil tale refertur quod esurissent, et iam quia esuriret gestu corporis ei permisit uidere, nam aliter diabolus non potest cognoscere cogitationes hominum.

50

c. 4

ET CUM IEIUNASSET XL

DIEBUS ET NOCTIBUS. Nisi addidisset noctibus, putaretur diebus ieiunasse et nocte manducasse. Sed decem quater ducti XL faciunt, quia ille decalogum bene custodit qui euangelium, quod per quatuor euangelistas expositum est, cum illo coniungit. Hic autem numerus in scriptura sacra paenitenti-

55

60

4,3

65

ae et tribulationi semper aptatur, ut in hoc loco et in ueteri testamento, ubi per XL dies mundus cum aqua deletur et populus Israel per XL dies et annos in heremo itineris labore fatigatur. Moyses ut legem acciperet secundo XL dies abstinuit et Elias totidem ut de persecutionis malo liberaretur ; et nos, si uolumus diabolum uincere uel de persecutionibus huius saeculi liberari seu etiam ad terram repromissionis id est ad uitam peruenire aeternam, exemplo domini XL dies non solum a cibis sed etiam ab omnibus uiciis ieiunemus et carnem nostram quater decies affligamus. DIC UT LAPIDES ISTI PANES FIANT. Esurienti congrue dicitur dic ut lapides isti panes fiant. Simili modo ut primo homini dixerat: gustate, et eritis sicut dii, sic secundum de gula temptat et post de auaritia, ad ultimum de uana gloria, quia putauit eodem modo

43 (HM 20, 311-312) Ex. 24, 18; 3 Reg. 19, 8. 46 Ps. 93, 11. 51-52 MS 710-721. 53 Gen. 7, 17. 24. 54-55 Num. 14, 33-34. 55-56 Deut. 9. 9 (infra, 85-86). 56 3 Reg. 19, 8. 62-63 HM 20, 315-316: Esurienti congrue dicitur: Dic...fiant.

63-64 Gen. 3, 5 (infra, 74-75).

64-65

= 35-

36.

43 aestimauit xE^, eum add. cett. 44 gustu Y 45 eum Y 48 noctibus PP? 49 ille om. B custodiuit HE, custodiunt Ny(...51 coniungunt N sed coniungit Y) 50 per...euangelistas] quatuor euangelistis Bj 52 semper et tribulationi y 55 fatigabatur (f) 57 uel ante 58 liberari HNE, sed delevit et ante de inseruit H 58 seculi huius HNE 62-63 Esurienti….fiant W (cf. adn.), om. cett.

63 homini ut dixerat primo (f)

47 et] XL add. P

gustare Y

1297 A

LIBER GENERATIONIS,

c. 4

125

uincere sicut uicerat illum, quem deus per se erudierat. Lucas ordinem istoriae temptationis domini tenuit et Mattheus

70

75

80

ordinem temptationis Adae secutus est. Sic enim Adae dixit: gustate, ecce de gula, eritis sicut dii, ecce de auaritia, quia auaritia non solum est de pecunia sed etiam de honore adipiscendo. Quod Paulus insinuat, qui de domino dicit: non rapinam arbitratus est esse se aequalem deo, ac si aperte dicat : si natura illi non fuisset aequalem deo esse et esse uoluisset, rapina putaretur. Post auaritiam suadet de uana gloria: scientes bonum et malum, quia scire uelle malum ad nullum profectum pertinet nisi ad uanam gloriam. Eodem ordine diabolus dominum temptat, primo de gula, secundo de auaritia quando omnia regna mundi ei ostendit, tertio de uana gloria, quamuis Mattheus non eodem ordine narrat. Et notandum quod illae duae temptationes in heremo factae fuerunt, illa autem tertia in Ierusalem supra pinnaculum templi. RESPONDIT EI IESUS : NON IN SOLO PANE UIUIT HOMO, SED IN OMNI UERBO QUOD

85

90

PROCEDIT

DE ORE DEI, ac si aperte dicat: quare suades

petere me panem terrenum, cum de uerbo dei possit uiuere corpus et anima, ut Moyses per XL dies intentus in eloquiis

dei et pastus ex eloquiis dei etiam in carne non esuriit? Et Moyses eodem modo dixit ad filios Israhel: pauit te dominus quadraginta annos manna, ut scires quia non in solo pane uiueret homo, sed ex uerbo dei posset refici. Mente uero retinendum est nobis quod dominus dixit: non ín solo pane uiuit homo, sed in omni uerbo dei, ut semper plus sollici simus pasci de uerbo dei animam in aeternum uicturam quam corpus quandoque moriturum,

quia illa anima,

quae uerbo

dei non

pascitur,

profecto mortua iacet. TUNC ADSUMPSIT EUM DIABOLUS IN 66-67 Luc. 4, 1-13. 71-72 Philipp. 2, 6.

69-71 GH 16, 2, p. 111, 39-40 (= RM

103, 22-23).

72 ac si aperte dicat = 83, et passim. Cf. 4, 131 = 5, 220.

74-75 Gen. 3, 5 (= 63-64.69). 82-83 = 88-89. S3

80-81 Matth. 4, 5. 77-78 Matth. 4, 8. 85-86 = 55-56. 87-89 Deut. 8, 3.

70-71 pecunia adipiscendo (adipiscenda Pedd. et 66 illum uicerat (D) 80 factae 79 codem Matheus non narrat ordine (f) m^M)...honore trp.W 85-86 in cloquio.:.in 84 me petere Y 82 (= 90) uiuet HN om. Y eloquiis Y 90 (= 82) uiuet HN

75 quia...malum om. P

"LIBER GENER

126 95

c. 4

ATIONIS,

SANCTAM CIUITATEM. Sicut in heremum uoluntarie domiciuitatem ascendit ut daret

nus abiit, sic etiam in sanctam

temptatori locum accedendi ad se. Sancta autem Ierusalem dicitur propter templum domini et altare ac religionem seu multos bonos uiros qui adhuc ibi erant, nam et post ascensi-

100

onem domini apostoli omnes, quamdiu ibi fuerunt, in tem-

plo adorauerunt. ET STATUIT EUM SUPRA PINNACULUM TEMPLI. Mos erat in illa prouintia tectos aequales facere ut

105

homines desuper ambulare potuissent, et eo more erat praeparatum desuper templum et habebat in giro cancellos, ne quis inuitus decideret ad terram. Hoc frequenter auditis in euangeliis. Ibi soliti erant sacerdotes legem legere et turbis deorsum stantibus exponere: hic ergo de ipso loco suasit diabolus dominum exilire ad terram, ut uideretur a turbis et

110

laudaretur si sanus adstaret. Sicut fuit uana gloria quando dixit scientes malum, sic esset uana gloria de alto salire ad ter-

ram: in neutro profectus. SI FILIUS DEI ES, MITTE TE DEOR-

4,6

sUM. Deorsum aduerbium est loci. Per omnes temptationes hoc inquirit quali modo esset filius dei, utrum adoptiuus an proprius, sed dominus, qui exemplum nobis uenerat dare et 115

in dictis et in factis, et diabolum

dubium

reddidit et nobis

insinuauit quid facere debeamus quando temptamur, uidelicet ad mentem reducere uerba sacri eloquii et nostras temptationes per eadem uerba conpescere. Suadet autem diabolus non simplici uerbo suo sed cum additamento scripturae 120

diuinae,

dicens

SCRIPTUM

EST:

QUIA

ANGELIS

SUIS

MAN-

DAUIT DE TE ET IN MANIBUS TOLLENT TE, NE FORTE OFFEN-

97-101 — 27, 495-501. 102 Cf. 6, 143. 102 (cf. 10, 335-336)-104 Cf. Béde, De templo, CC 119A, p. 169, 886-889: Non...habebat templum culmen in superioribus...sed erat aequale, quo modo omnibus in Palestina et Aegypto domos aedificantibus facere moris est.

9

110 = 74-75.

104-106 4 Reg. 1, 2; Prov. 7, 6; Cant. Cant. 2,

112-115

HM

21, 342-345.

120-122 Ps. 90, 11-

12

95-96 dominus uoluntarie y 96 in om. 6 102 tecta (a)equalia yedd. 103 et om. y 103-104 paratum P, preparatum erat y 106 ubi B 110 bonum et malum y 119-120 diuinae om. P, sacre scripture y 120 suis] deus add. Y

112 deorsum...loci om. E?

120-121 mandabit N, cf. app. cr. Vulgatae ed.

1298 A

LIBER GENERATIONIS,

c. 4

127

DAS AD LAPIDEM PEDEM TUUM. Totus iste psalmus de Ezechia rege scriptus est, de illa defensione quam ei deus omnipotens fecit aduersus Sennacherib regem Assiriorum, et potest de uno quoque electo accipi. Quia autem diabolus purum hominem credebat dominum, ob hoc istud exemplum, quod de iusto dictum fuerat, ei proponebat. AIT 1111 IESUS RURSUM : sic iungendum est rursum, quia aduerbium euangelistae

est, et uerba 130

135

sunt

et habet

sensum

‘iterum’;

postea uero inserendum est SCRIPTUM EST, quia istud domini est uerbum, non illud, acsi patenter dicat diabolo : propterea non debeo nec ego nec alius quilibet homo te auscultare, quia est diuinum eloquium quod me omnesque prohibet pro uana gloria et nullam utilitatem habentia deum petere. ITERUM ASSUMPSIT EUM DIABOLUS IN MONTEM EXCELSUM UALDE. Ista temptatio in heremo facta fuit cum prima temptatione et montem istum uel Tabor uel Hermon intellegimus, sed uerius Tabor. ET OSTENDIT EI OMNIA REGNA MUN-

140

145

DI ET GLORIAM EORUM. Sicut deus omnipotens diabolo ad libitum suae temptationis permisit ei superiora quae audistis, sic potest fieri ut permiserit ei sub una uisione totum mundum ostendere eo modo, quo et beatum Benedictum legimus uidisse; uel alio modo species quaedam est quae frequenter inuenitur in scriptura diuina et uocatur Grece sinecdoche, cum totum dicit et pars intellegitur, uidelicet ostendit ei partem aliquam et promisit reliquam cum toto daturum. Gloria autem mundi est aurum et gemmae: inde

130 scriptum est: non temptabis dominum deum tuum (— Deut. 6, 16). 131 (cf. 20552220. 136-137 = 79-80. 138 uerius = 1, 695. 142-143 Grégoire le Grand, Dialogi 2, 35, Sources Chrétiennes 260, p. 236-240. Voir aussi ci-dessous,

19, 394-396 et 21, 348-349. 1472/0215

123-124

aurum.

deus

145-147 (cf. 2, 437-439) = 323-324, et passim.

..gemmae = 10, 174; 19, 226; 25, 18, cf. 19, 449.

omnipotens]

dominus

(f)

(ei fecit

dominus

y)

124

preponebat f 127 est (B) 126 deum (8) Assiriorum regem (f) 131 est om. 129 sunt om. Y 128 Iesus WNE, Dominus E^, deus VMPHY 137 Y a pro] 134 Y om. est 133 (D) 72.83) (= aperte patenter] (B) 145 sinecdoche WVE, sinedoche, 140 ei om. B istum montem (D) 147 aurum est HNE 146 promisit] ei add. () sinodoche cett.

134 habentibus E

D

128

' LIBER. GENERATIONIS, c. 4

gloriatur iste mundus. Et regna mundi, id est homines in mundo habitantes. Quaecumque habere possunt mundiales 150

4,9 155

homines, haec est fiducia eorum, et tamen nihil aliud faciunt

de illo nisi ad gloriandum et ad ostentationem possident: non enim inde arant aut aliud necessarium operantur, nisi solummodo uident et onerant portantes et custodiunt die ac nocte. DIXIT ILLI: HAEC OMNIA TIBI DABO SI CADENS ADORAUERIS ME. Sicut mendatium fuit quando dixit ponam sedem meam ad aquilonem, ero similis Altissimo, sic etiam istud mendatium

esset

si dominus

illum

adorasset,

dicens

haec

omnia tibi dabo. Sed diabolus non curat de profectibus seductorum nec curat nec ueretur in futuro mendax haberi, tan160

165

4,10

170

tum ut in praesenti tunc possit seducere quos uult: sic fecit de Adam quando dixit eritis sicut dii. Sciendum uero secundum dictum ipsius quia cadit omnis qui adorat diabolum, et non solum qui adorat, sed etiam qui auscultat, quia 'adorare' uenerari est, quia tunc homo illum ueneratur, quando eius suggestiones dei mandatis prefert et illum auscultat et deum prohibentem dimittit. TUNC DICIT EI IESUS: UADE SATANAS. In alis suasionibus non tam potenter dominus diabolo respondit sicut in ista, quia nimis superbe locutus est quando uel a deo uel puro homine se iussit adorari, et quantum peruersus tantum peruersa locutus. Dixit ei dominus: uade Sata-

nas, hoc est in abissum siue in perditionem. Non autem simili responsione Petrum confutauit, quia illi dixit: uade retro, hoc est sequere uoluntatem meam. DOMINUM DEUM TUUM ADORABIS. Adorare duobus modis intellegitur in no-

152Xarant| GESTIS Gor T0 155-156 Cf. Is. 14, 13-14. 69. 161-162 — 154-155. 170-173 = 16, 284-288 (172-173 23). 173-174 et 186-187 Deut. 6, 13.

149 quaecumque PE^EM?, quicumque cett. correctura cett.

H

portantes onerant

157 dicens xE?, dicentem

(f) PE, om.

161 - 64. Matth. 16,

153 uiuent HN, uiuunt YE et e 156 ero «, et ero (et similis ero E?) B

160 tunc

«E?, om.

P, nunc

(B) sicut Y 161 Sciendum] est add. HINE, uero est y 161-162 quia secundum dictum ipsius y 163 adorat WE, diabolum (= 162) add. cett.

166 dixit y

169 alt. uel «P, a add. Dedd.

162-163 et non...adorat om. P

172 illi om.

1299 A

LIBER GENERATIONIS, 175

185

} 190

c. 4

129

stra lingua. Adorare enim dicimus inclinare, unde scriptum est: adorauit regem ile uel ille, hoc est inclinauit se. Alio modo adorare hoc est cultum debitum deo exhibere, de quo scriptum est: adorauit Salomon dominum. Isto ergo modo praeceptum est antiquis ne adorarent deos alienos nec quemquam excepto dominum solum. Inde ergo dictum est: dominum deum tuum adorabis. Adorare est autem tota fide deum credere et ex totis praecordiis diligere, remissionem peccatorum petere et omnia bona ab illo sperare, presentia et futura. Grece autem differentius hoc dicitur, ubi adorare quod ad deum pertinet proscinisse dicitur IIPOCXEINHCAI, adorare quod ad hominem pertinet clinin dicitur KAINHN. ET ILLI SOLI SERUIES. Quid est hoc quod dicit dominus illi. soli seruies, cum Paulus apostolus dicat per caritatem seruite inuicem? Numquid aliud dominus praecipit et aliud. Paulus? Non! Sed est seruitium quod pertinet ad deum solum et non ad hominem, quod nulli alteri inpendi debet nisi deo soli, uidelicet credere illum firma fide, omnem

spem suam

in illo ponere, hostias illi soli offerre, cultum diuinum illi exhibere et reliqua quae ad solum deum pertinent. In Greco 195

quoque sermone similiter est differentia de hac re, siquidem seruitium quod ad hominem pertinet duleusis AOYAEYCIC dicitur et seruus dulos AOYAOC appellatur, illud uero seruitium quod ad solum deum pertinet latreusis AATPEYCIC uocatur, unde et in cantico Zachariae non dicitur duleusate ^OY-

1762 RES 224/21 9 Reg 15016: 178 1 Reg. 15, 31 (Saul). 182 Sap. 8, 21 : ex totis praecordiis. 183 presentia et futura : 1 Cor. 3, 22. 186-187 Voir sur 173-174. 187-189 Cf. 6, 193-196 ;7, 155-159; 10, 414-416; 11, 404-406; 15, 97-99; 16, 48-49; 17, 134-135; 19, 360-362; 28, 216-218. 188-189 (= 6, 195-196) Gal. 5, 13. 189-190 Numquid...Non = 11, 198. Cf. 266-267. 196199 Cf. BL 96-97, 3053-3067. 199-200 Luc. 1, 74: Autpeberv o976.

176-177 Adorare alio modo HYE 177 cultum debitum] cultum 180 domino solo edd. nec] ne y 179 adorent VM Y 185 x. (= vpooxuvTjo«t) 182 deum diligere Y om. PHNE 186 x. om. y, x. adorare] uero add. y dicitur trp. W, cf. ad 186. «, cf. ad 185.

NY om. Y

189 ct om.

190 est WPN,

et cett.

om. Y, T. dicitur trp.

192 in illum

196 duleusis om. N, deleusis P, 8ouAeta E, Graeca 198 latreusis om. N, istud PY dicitur (D)

193 alt. ilh] e1 Y 197 appellatur]

lautresis H, lautesys Y

PE?

obsequium 181 tuum

À. om. Y

N, deleusate P, Graeca om. Y

199 et om. (B)

(a9 x6) t om. codd.

199-200 duleusate om.

1300 A

*LIBER GENERATIONIS, c. 4

130 200

AEYCATE

sed latreuin AATPEYIN

AYTO:

seruiamus

illi. Has

discretiones debemus scire inter Creatorem et creaturam, ut a

4,11

205

nullo sancto petamus remissionem peccatorum sed per eos studeamus impetrare ut detur nobis a deo, neque credamus in aliquem nisi in deum, quia credimus sanctos sed non credimus in sanctos. TUNC RELIQUIT EUM DIABOLUS ET ECCE ANGELI ACCESSERUNT ET MINISTRABANT EI. Quod diabolus sibi dominum

210

215

suaserat facere, hoc ei fecerunt angeli, id est

adorauerunt eum ut ostenderent quia ipse merito adorandus, non diabolus. Angeli ministrant ut uictoris dignitas comprobetur: omnes istas temptationes dominus pacientia uicit ut nobis exemplum praeberet pacientiae. Si is, qui Creator est et temptatorem suum in abyssum uno uerbo mergere poterat, sustinuit et sacri uerba eloquii ei respondit, et nos, quando temptamur uisibiliter uel spiritaliter, semper ad memoriam reducamus quae precepit deus et quia Creator est audiendus, non diabolus. Diabolus enim Hebraice 'deor-

220

sum fluens' interpretatur quia de caelo cecidit, Grece uero 'criminatorem' sonat, quod electorum innocentiam fictis criminibus accuset. Unde in Apocalypsi dicitur: proiectus est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos ante conspectum dei nostri die ac nocte. Satanas in Latinum sonat ‘aduersarius’, quia semper contrarius est uirtutibus sanctorum. Notandum uero

quod omnia testimonia, quae in hoc agone deus protulit, de Deuteronomio assumpsit, et rectum fuit ut dominus de Deuteronomio ea sumeret, quoniam ibi perfectior lex habe209-210 HM 213.—-1702171-

23, 392: Angeli ministrant ut uictoris dignitas comprobetur. 211216-218 Thiel 288 et 410. Jérôme, In Esaiam 27, 1, CC 73, p. 344, 7-9: Tradunt Hebraei diabolum, id est criminatorem [= 218], quod graecum nomen est, Hebraice appellari Satan, hoc est aduersarium [— 221] ;IE 8, 11, 18-19. 219-221 Apoc. 12, 10. 221 Voir sur 216-218. 222-224: 82-83 (88-89), 130, 173174 et 186-187.

201 creaturam et creatorem HNE

206-207 diabolus sibi dominum «xE?, sibi

dominum diabolus P, diabolus in se deum f, diabolus in deum E idem y

212 et om. Y 215 reuocemus yE? electorum (= 218) y

E

207 id est]

208 adorandus W'V, est ss.m^ W. esset ss. V, adorandus esset cett.

.209 ministrabant

(= 206) P

220-221 qui...nocte] et cetera y

218 criminator

E, cf. adn.

222

221 Latine

LIBER. GENERATIONIS,

c. 4

131

tur, quia quod secundo fit melius fit. Deuteronomium enim secunda lex’ dicitur, greco uocabulo deuteros secundus, nomos lex, et non est separandum u ab e, quia tunc habebit

12250

sensum quasi ‘de’ sit prepositio et ‘utero’ nomen, sed Deuteronomium, quia compositum est apud Grecos ex duobus nominibus, et non est feminini generis apud Grecos sed masculini.

IOHANNE

TRADITO

INCIPIT

DOMINUS

PRAEDICARE

CUM AUTEM AUDISSET QUOD TRADITUS ESSET IOHANNES, SECESSIT IN GALILEAM. Antequam lohannes traditus esset praedicabat dominus, sed post religationem eius caepit attentius praedicare, ne deesset populo monitor salutis. Venit de heremo, ubi temptatus fuerat, in Nazareth, ubi nutritus

fuerat, ET RELICTA ipsa NAZARETH propter incredulitatem HABITAUIT IN CAPHARNAUM IN FINIBUS ZABULON ET NEPTA-

245

LIM. In hac terra primum Israel captiuatus est ab Assiriis, et conuenienter ibi dominus incipit praedicare ubi hostis quondam propter peccata dominatus est. Zabulon interpretatur "habitaculum pulchritudinis' : ubicumque deus habitator est, ibi est habitaculum pulchritudinis. Neptalim quoque itidem adfirmat, qui 'conuersantis dicitur, quia antequam deus ueniret in hunc mundum omnes sedebant in tenebris igno-

rantiae, sed per Christum

orta fuit lux quae inluminat

227 lIX6 x2 27. 241-243 HM 23, 394-396 (242 (233) = 252). 244 Thiel 445. 246 Thiel 367-368. 246-247 Cf. 15, 168. 247 Matth. 4, 16: populus qui sedebat in tenebris. 248-249 Ioh. 1, 9.

227 dicitur...secundus] dicitur deuteros (deutros B) Grece secundus (f)

228

quia YE et m^H, qui cett. 229 de sit pr(a)epositio xP, de preposicio sit Y, 242 233 Quod Iohanne M°E prepositio de sit HN, sit prepositio de E 244243 dampnatus Y 242-243 quondam hostis Y incepit E, cepit P 245 ubicumque deus habitator est xE?, ubicumque dominus habitator est P, ubi

deus habitator est HY, ubi dominus est habitator N, ubicumque...pulchritudinis om. E 245 itidem] idem (f) RS

228 et non...232 masculini om. E

2

LI

132

omnem 250

LIBER.

hominem

GENER ATIONIS,

c. 4

uenientem in hunc mundum,

et umbra

mortis nobis erat, quia ad conparationem secundae mortis umbra mortis nobis est in hoc saeculo, in futuro uera mors,

quia aeterna. EXINDE CAEPIT IESUS PRAEDICARE ET DICERE.

4,17

255

260

Exinde: postquam Iohannes missus est in carcerem, quia cessante lege euangelium successit. PAENITENTIAM AGITE: Quod dominus CAELORUM. ADPROPINQUABIT REGNUM eadem praedicat quae et Iohannes, ostendit se illius esse filium, a quo Iohannes missus est. Diximus superius quomodo adpropinquauerit regnum caelorum, adpropinquauit enim quia iam in proximo erat, post peractam praedicationem et

passionem ac eius ascensionem aperienda uia ad uitam aeternam digne paenitentibus, hoc est punientibus in se ueterem conuersationem et incipientibus nouam. Paenitentia namque

quasi punientia dicitur.

DE UOCATIONE 4,18

265

APOSTOLORUM

AMBULANS AUTEM IUXTA MARE GALILEAE UIDIT DUOS FRATRES. Diuersa uidentur euangelistae de uocatione ista scribere, sed intellegentibus non sunt contrarii. Primitus fac-

270

tum est quod Iohannes scribit, quia beatus Andreas audiuit a Iohanne de Christo testimonium et uenit ad eum et mansit cum ill et post adduxit fratrem. suum. Simonem et cognouerunt eum, sed iterum abierunt ad sua opera. Iterum factum est quod Lucas refert, quia ascendit deus in nauim

249-250 umbra mortis] Iob 3, 5; Ps. 43, 20. 250 Apoc. 20, 6: secunda mors. 253-254 HM 23, 2399-400: Desinente lege consequenter —oritur euangelium. 257 superius] 3, 34 et suiv. 262-263 (= 25, 102-103) IE 6, 19, 71 (punitentia; pour la leçon punientia, voir l'app. cr. de l'éd. Lindsay). 266-

267 Cf. 189-190. like, 5h 10) 272 CC 2, p. 862), p. (73 dominum ita quidam intelligerent.

268-271 Ioh. 1, 35-42. 272-279 Luc. 5, 3-11 (274-275 deus] Cf. Tertullien, De anima 55, 2, éd. Waszink, 1947 (= et) 558; Isidore, De differentiis 2, 1, MPL 83, 69: Inter deum et definierunt, ut in dei appellatione Patrem, in domini Filium Scriptura autem sacra utrumque et deum affirmat et dominum.

250 erat nobis Y 251 nobis om. (f) 255 adpropinquauit E?, enim add. PE YE 256 predicat eadem et que Iohannes y 265 autem «, autem Iesus PE”, Iesus (B) 270 cum eo PE? 272 deus] Dominus E?, Ihesus E

1301 A

LIBER. GENERATIONIS,

275

280

c. 4

135

Petri et praedicauit de ipsa et post praedicationem iussit laxare retia in capturam et dixerit ad Petrum: ex hoc iam homines eris capiens. Sed tunc duxit Petrus nauim ad litus et secutus est illum aliquo tempore et iterum reuersus ad nauim, quoniam ideo eam ad litus duxerat; nunc uero RELICTIS RETIBUS et naui SECUTI SUNT EUM ut semper cum illo essent. Similiter intellegendum de lacobo et Iohanne quod ante crediderunt in eum, quando de aqua uinum fecit, sed non sunt secuti continue, nisi modo; et dicunt magistri

285

290

4,19

ecclesiae quod aliquid diuinitatis tunc resplenduit in facie eius quod eos ad illum adtraxit, ut continue iam sequerentur illum. Tradunt autem quia tribus uicibus resplenduit ipsa diuinitas in facie eius in hac carne, unum quando discipulos uocauit, alio quando uendentes et ementes de templo eiecit, tertio quando transfiguratus est in monte, sed tunc tanta fuit ipsa maiestas, ut non possent discipuli eam ferre, unde et scriptum est: ceciderunt in facies suas. Quid Mare sit Galileae in sequentibus dicemus, similiter de apostolis: cum de aliis dixerimus in catalogo eorum dicemus et de his. UENITE POST ME, FACIAM UOS FIERI PISCATORES HOMINUM. Conueniens est praedicatio piscationi, quia sicut rete multas macu-

las habet, similiter praedicato multa testimonia, sicut illa 295

capit paruos et magnos, ita ista sapientes et insipientes. 'Mare' saeculum istum, in quo homines semper se persecuntur. Sicut caepit Petrus pisces, sic caepit postea homines cum

uerbo. Ab isto Zebedeo illi duo discipuli Zebedei uocati sunt. Zebedeus dicitur ‘donatus’ siue 'fluens iste', digno elo-

274-275

Voir

sur

272-279.

279

Matth.

Iohannem fratrem eius...cum Zebedaeo patre. 284-285) Cf. 17, 29. 286 Matth. 21, 12. (EE

2897522685:

13: paruis et magnis.

Y

290 in sequentibus]

298-299 Voir sur 279.

274 laxari PY, relaxare E 276 reuersus] est add. (f)

uidit...lacobum

13, 12-22.

(B)

281 continue (= 283) «PE, continuo 286 ementes

296 saeculum] magnos et paruos Y 297 pisces Petrus ([) PE^NYE

et

295 Cf. 1 Par. 26,

dixerit «P, dixit (BE? 277 ad litus eam Y

(f)

Zebedaei

282-283 (= 289 Matth.

299 Thiel 446.

E?

et uendentes

4, 21

280 Ioh. 2, 1-11. 287 Matth. 17, 2.

DE?

275 eris homines 278 retibus relictis

285 uno N, uno modo

288 et xHN, om.

secundum PE^v alt. caepit om.

PE^E

295

istum XH, istud 297-298 (6)

postea...uerbo] cum om. E', postea cum uerbo homines P, cum uerbo sic (om. postea) homines Y 299-300 elogio W, eloquio cett.

LJ]

134 300

4,21 4,22

305

LIBER.

GENER. ATIONIS,

c. 4

gio sic uocatus, quia fluxit et recessit a praedicatione domini, pro qua re et a filiis suis relictus est. REFICIENTES RETIA SUA id est reparantes, quia uetus erat. RELICTIS RETIBUS ET PATRE SECUTI SUNT EUM. Nunc apparet quoniam cum tota diffinitione secuti sunt eum :hoc non dixit in aliis apparitionibus.

DE PRIMIS

UIRTUTIBUS

DOMINI

ET CIRCUIBAT IESUS TOTAM GALILEAM DOCENS. Studium docentis domini ostenditur quia non exspectabat ut populus

4,23

ad eum 310

315

ga

320

4,24 325

ueniret, sed ipse ueniebat ad eos, exemplum

dans

doctoribus uel episcopis quid facere debeant de subiectis plebibus. Docens totam Galileam. In hoc quod dicit totam ostendit sine personarum acceptione, docens praesentes, praedicans ad uenientes. IN SINAGOGIS EORUM. Per omnes ciuitates Iudaei sinagogas agebant in diebus sabbatorum et ceteris festis, in quibus diebus nihil aliud agebant preter cibum et potum, nisi lectioni et traditioni atque orationi uacabant. Et sinago'congregatio

dicitur.

ET

PRAEDICANS

EUANGELIUM

REGNI. Euangelium regni bonum nuncium regni caelestis, quia hoc omnes praedicatores praedicare debent, quia pro uita aeterna adipiscenda Christiani laborare debent. SANANS OMNEM LANGUOREM id est animarum, quia sicut languet corpus quando officia sua nequit peragere, ita anima quae torpet in praeceptis dei languere dicitur. OMNEM INFIRMITATEM ad corporum infirmitates respicit et est species sinecdoche, a toto pars intellegenda. ABIIT OPINIO EIUS IN TOTAM SYRIAM. Opinio fama dicitur, malum quo non uelocius ullum. Syria: hic Tyrus et Sidon intelleguntur, in qua Syri habita-

301 = 302-303. 302 uetus sc. rete, voir l'app. cr. 310-311 Rom. 2 > lit 316 IE 3b dis s 3175201:812514: 323-324 — 145-147. 325 Virgile, Aen. 4, 1-l CoXE 5227026): 326-327 Cf. Matth. 15, 21.

302 uetus sic, rethe (= 293) add. N, uetera erant E? 306 et om. 308 dans] beatis add. (() 309 uel] et y subiectis] sibi add. Y 311-312 ad uenientes scripsi, aduenientes codd. edd. (aduenientibus PE?) 312 eorum per omnes ciuitates sic dist. PE 318 hic y 323 infirmitatem y species est 323-324 sinecdoche W et e sinecdochea M, alii alia Y

1302 A

LIBER.

bant. ET OPTULERUNT

GENER. ATIONIS,

EI OMNES

infirmitates habentes, TORMENTIS 330

c. 4

135

MALE HABENTES

leuiores

CONPREHENSOS,

fortiores

infirmitates uult ostendere, quia tormenta a torquendo uocantur. ET QUI DAEMONIA HABEBANT hoc est de quibus certum erat quia sine intermissione tenebantur. LUNATICOS

335

et ipsi daemoniaci erant, sed propter infamationem Creatoris ad tempus eos uexabant et ad tempus dimittebant, ut infamaretur Creator qui bonam lunam creauerat. Sunt aliquae infirmitates quae plus nocent una luna quam alia, quia crescit corpus et decrescit cum elementis de quibus creatum est: homo enim ex terra, aqua, igne et aere factus est. Parali-

24,25 340

345

ticus Grece, Latine 'dissolutus' dicitur et qui pro sanguinis effluxione officia corporis habet amissa. ET SECUTAE SUNT EUM TURBAE MULTAE: propterea discipulis dixit: messis mulfa. DE GALILEA de illa ubi nutritus fuerat, quia duae Galileae sunt, ista Iudaeorum circa Tyberiadem et stagnum Genesar in tribu Zabulon, altera Galilea gentium uicina finibus Tiriorum, ubi Salomon dedit Hiram regi uiginti ciuitates, et est in sorte tribus Neptalim. Er DECAPOLI. Grecum nomen est et dicitur (decem ciuitatum’. Est regio ultra lordanen, habens decem ciuitates: siquidem Grece polis, Latine 'ciuitas' dicitur, deca X, 1nde conpositum

350

Decapolis. ET DE

nomen

IERUSALEM ciuitate regia ET DE IUDAEA. Iudaea regio Palestinae ex nomine Iudae appellata est, ex qua reges habuit 1psa terra. Inicium longitudinis eius a uico Arfa usque ad uicum

329-330 IE intermissione.

5, 27, 22. 33510 COEPI WUNGCAR 2 331-334 (IE 4, 7, 6) HM 23, 409-411.

in

338-339 Cf. Hebr. 9, 22; Augustin, Enarr. in ps.

7

340-341

Matth. 9, 37.

341-345

R.M

5

MEO 337-338

E R.M

MESE 118,

(140, 4), CC 40, p. 2028,

111, 18-21

(342 Galilea Iudaeorum

= 13, 14, Galilea gentium = Matth. 4, 15). 34922017 349-353 Bien que le passage ait été emprunté à IE 14, 3, 20, la source en est JB 3, 3, 5. Arfa serait à chercher prés des sources du Jourdain, Iulias (Bethsaida) est un lieu détruit au nord du lac de Tibériade, entre Almagor et Yehudiya. Cf. Pauli- Wissowa 2, 1896, col.

it21576:910:1919*c012972

327 et om. Y 335 altera (f) effusione cett.

334 creauerat lunam (f) 333 alt. tempus] eos add. (B) 339 effluxione ex effusione corr. W, 337 enim] namque (f) 351 aipha y 341 ubi om. (B) sunt om. Y

342 Genesareth P

1303 A

*

355

GENER. ATIONIS,

LIBER

136

c. 4 - 5

luliadem porrigitur, latitudo eius a monte Libani usque ad Tiberiadis Lacum extenditur. ET DE TRANSIORDANEN uidelicet de illis tribus tribubus et dimidia, quibus Moyses dedit possessionem trans Iordanem.

DE

SERMONIBUS

DOMINI

IN

MONTE

ET

DE

OCTO

BEATITUDINIBUS

UIDENS AUTEM IESUS TURBAS ASCENDIT IN MONTEM. Tria refugia sibi dominus elegit quandocumque turbae multae ad

5

audienda uerba ipsius conuenerunt, montem istum Tabor et

10

Lacum Genesar et templum domini. Sex quoque turbae sequebantur eum diuersa uoluntate, primo discipuli propter amorem, alii sequebantur propter praedicationem eius audiendam, alii propter sanitatem, alii propter admirationem, uidere cupientes facere eum miracula, alii propter indigentiam, cupientes saturari ab illo uel aliquid elemosinae in denariis aut in alia re accipere, Pharisei uero uel ministri eorum

15

ob reprehensionem. Ascendit in montem 1n superiora montis, secretiora loquens discipulis, in inferioribus autem turbis, ubi etiam quinque milia hominum saturauit. ET CUM SEDISSET uidelicet segregatus a turbis. Sedere dei est spiritaliter incarnatum eum esse, quia quasi contractum eum esse incarnatum, hoc est non esse talem, qualis est in sua diuinitate. DISCIPULI EIUS ACCESSERUNT

domestici,

AD EUM

354-355 Ios. 14, 3 (13, 7). 3-6 = 8, 210-212 (5 istum cf. 4, 135-138). 167-168.

sicut alacres, sicut

sicut electi de turbis, digni audire mysterium

13-15 = 11, 7; 17, 143-146; 28,

secretiora = 11, 7, cf. 24, 29 et 448.

15 Matth.

14, 21.

20-21

Marc. 4, 11 : mysterium regni dei.

1 De octo beatitudinibus tantum ME, .VII. H, et de] de om. M? (rubricam prorsus

om. G)

4 elegit dominus

7 discipuli] eius add. y

8 alii...propter xE?

et omisso sequebantur P, ad (om. HNE) predicationem tantum (B) 10 uidere eum cupientes miracula facere (f) 11 aut y 14 secretiora om. Y 15 ?

=

2

"

A

.

.

saturauit (cf. 11) xE^, saciauit/satiauit P(B)

18-19 deitate P

*

17 eum incarnatum y

LIBER. 52

25

GENER. ATIONIS,

c. 5

137

regni caelorum quod turbae audire nequibant. Er APERIENS OS SUUM qui prius aperuerat ora prophetarum DOCEBAT EOS. Qui docuerat aliquando per legis latores et prophetas, nunc docebat per semet ipsum, DICENS: BEATI PAUPERES SPIRITU. Non dicit absolute pauperes, sed addit spiritu, quia multi inuiti sunt pauperes, sed de his dicit qui, cum possint esse diuites, propter deum paupertatem sectantur siue non

30

35

habent uoluntatem habendi, sicut apostoli ad quos haec loquebatur; siue pauperes spiritu humiles, de quibus scriptum est: et humiles spiritu saluabis, et de his per Isaiam: spiritus domini super me, ad adnuntiandum pauperibus misit me. QUONIAM IPSORUM EST REGNUM CAELORUM uita scilicet aeterna. BEATI MITES id est mansueti. Hanc uirtutem dominus a se discere iussit, dicens: discite a me quia mitis sum et humilis corde. Mansuetus ‘manu assuetus' dicitur, hoc est qui non despiciunt alios sed omnes

ut proximos amant et recipiunt, qui non

sunt superbi nec dedignantur caeteros. IPSI POSSIDEBUNT

40

TERRAM non istam quae spinas et tribulos profert, quam crudelissimi et superbi magis possident, sed illam de qua dictum est: credo uidere bona domini in terra uiuentium. Cuius possessorem describens psalmista quasi pro triumphato diabolo

dicit: intende prospere, procede et regna propter ueritatem et mansuetudinem et iusticiam. Per 1sta tria illa terra domini posside35

tur, uidelicet ueritatem et mansuetudinem et iusticiam. BEA-

TI QUI LUGENT. Est luctus malus pro terreno damno lugere, quia tristicia huius saeculi mortem operatur et beatus Grego-

29-0707: 27 1 Petr. 2, 13: propter deum. 510) 1915. 535), 1057. 30-31 Is. 61, 1 (mansuetis, mais pauperibus HM 24, 432). 34 Matth. 11, 29. 35 IE 10, 168. 38 Hebr. 6, 8. 40 Ps. 26, 13. 42-43 Ps. 44, 5. 46 2 Cor. 7,

10.

24 22 ora aperuerat (aperuit N) HNE 21 celestis Y 30 saluabis WVHNY, saluabit MPedd. 27 siue] qui add. f 34-35 mansuetus] autem add. Y 34 iussit discere Y 42 40 in terra uiuentium] et cetera Y superbissimi Y distinxi cum a HE, non dist. PE’NY, intende, prospere procede &P, om. (B)E?

38 terram] scilicet celestis patrie, id est uite eterne add. N

docebat om. (B) 33cum Vulgata 39 38 et om. Y intende prospere] sic 44 pr. et Vulgata

1304 A

*

138

LIBER.

GENER ATIONIS,

c. 5

50

rius dicit: absit ut aliquis fidelium de interitu mundi lugeat :nec de mundo nec de mundana re Christianus lugere debet. Est autem luctus bonus, quem debent habere Christiani :lugere eorum est, in quibus memores sunt dei precepta preterisse uel non egisse quae dei sunt, uel proximos suos debent lugere qui a deo exorbitant, sicut Samuhel lugebat Saul preterisse mandata domini, perfectorum quoque lugere est pro dilatione uitae aeternae et pro desiderio uisionis dei. Qui ergo

55

aut pro recordatione peccaminum suorum aut proximorum

seu pro futuro iudicio uel pro peregrinatione a caelesti patria lugent, ISTI CONSOLABUNTUR consolatione aeterna, quae terminum

5,6 60

non

habebit.

BEATI

QUI

ESURIUNT

ET SICIUNT

IUSTICIAM. Qui semper faciunt iusticiam, hoc est iusta operantur et semper plus cupiunt facere et quasi famem faciendi paciuntur, ISTI SATURABUNTUR de aeternis bonis quae oculus non uidit nec auris audiuit nec in cor hominis ascendit,

o 65

quae preparauit deus diligentibus se. BEATI MISERICORDES, QUONIAM IPSI MISERICORDIAM CONSEQUENTUR. Misericordia non est solum in re terrena sed etiam in spiritali, ut adiuuemus proximos ubicumque possumus, quia qui peritu-

ro non subuenit si potest, occidit, et aequalis ille qui facit et qui facienti consentit ut faciat. Misericordia autem a misero

corde uocatur: si aliud non possumus, uel in corde condole70

amus. Hoc de terrenis damnis et erga nos commissis ; caete-

rum qui peccat in deum, non est nostrum remittere donec deum credamus dimissum habere. Exemplum nobis est resuscitatio Lazari, quia discipuli non ante soluerunt quam

47 GH 1, 3, p. 7-8, 58-59. 66-67. 52-53 1 Reg. 15, 35. 53-54 Cf. Ps. 119985: 54 uisionis dei (Ez. 8, 3) :infra, 81-82. 61-63 1 Cor. 2, 9. 66-68 Cf. Rom. 1, 32; Serta mediaeualia, CCCM 171, p. 254, 180, note. 68-69 IE 10, 164. 72-74 (= 16, 219-223) Ioh. 11, 43-44.

53 dei YE ascenderunt

60-61 faciendi famem E, famem paciuntur faciendi N Y

69-70 doleamus B add. N)

69 Sed si P, ut si Y

aliud WHY,

72 credamus deum y

62

aliquid VMPE?NE

73 quia] quem YE (non] eum

66 proximos] auxilio, consilio, consolacione et add. IN

LIBER GENERATIONIS,

75

80

5,8

85

139

dominus habuisset resuscitatum. Nec pastor ecclesiae peccatorem potest absoluere a peccatis, donec resuscitatus, hoc est immutatus, fiat in anima: quamdiu aut in uoluntate aut in opere talis est qualis fuit, frustra illi ueniam promittit peccatorum. De talibus dominus dicit: personam in iuditio cognoscere non est bonum, et iterum : non declines ad dexteram neque ad sinistram. Item: si peccauerit uir in uirum, placari ei potest deus ; si autem in deum peccauerit uir, quis orabit pro eo? BEATI MUNDO CORDE,

25,9

c. 5

IPSI DEUM

QUONIAM

llli sunt mundo

UIDEBUNT.

corde, quos non remordet conscientia criminalis peccati uel qui non cogitant aliud nisi quod bonum est: mundus enim deus a mundis corde uidebitur in hoc saeculo oculis cordis et sub quadam imagine, in futura uita facie ad faciem. BEATI PACIFICI, QUONIAM FILII DEI UOCABUNTUR. Pacifici conpositum uerbum est ex pace et facio. Illi sunt pacifici, qui primum

faciunt pacem in se uiciorum, ut non pugnent uicia

90

contra uirtutes sed habeant pacatum deum, deinde studeant pacificare proximos suos in bono, non in malo: non enim est bona pax quam mali habent nec eam iustus debet consentire uel consors illius esse, quoniam proximum diligere, ui-

95

PROPTER IUSTICIAM, QUONIAM IPSORUM EST REGNUM CAELORUM qui bona faciunt et mala pro eisdem bonis recipiunt, ut sanctus Landbertus et sanctus Leodegarius uel alii innu-

tium odire debemus. BEATI QUI PERSECUTIONEM PACIUNTUR

510

meri, sed et qui pro Christo persecutionem paciuntur, ut 511

fecerunt omnes martyres. BEATI ESTIS CUM MALEDIXERINT 74 pastor ecclesiae = 17, 11, cf. 9, 555.

78-80 Prov. 24, 23 et 4, 27.

[Eco m2 025. 83 criminalis peccati 18. 86:1: Core SAT? 97 Vita éd. Krusch, SS Rerum Merovingicarum episcopi Augustodunensis (BHL 4849b), 527-586).

74-75

VM,

peccatorum

corr.

— 7, 32. Landiberti 6, 1913, ibidem 5,

76 pr.

M

80-81

167, et passim. 85 Ephes. 1, episcopi Traiectensis (BHL. 4677), p. 353-384, et Passio Leudegarii 1910, p. 282-322 (= CC 117, p.

aut

E?, autem

om.

77

P

85 et 80 placare Y 79 declines W, cor add. cett. : promittit ueniam yE? 94 odire (odisse E^) debemus] debemus odire 86 futura] uero add. Y om. Y HYE,

debemus

post 93 proximum

97 Landbertus

IN

HN,

«, Lantbertus

Lambertus PE^y, Lampertus E

87-88

Pacifici..facio 1

2

martyres E°

om.

E^

2

92

nec

in 1

eam

E

2

99

omnes

ae

sancti Q^

hs

1305 A

*

140 100

LIBER.

GENER ATIONIS,

c. 5

UOBIS HOMINES ET PERSECUTI UOS FUERINT ET DIXERINT OMNE MALUM ADUERSUM UOS MENTIENTES PROPTER ME. Exponit ipsam octauam beatitudinem, quomodo sustineatur

persecutio propter iusticiam si maledicant nos iniuste et mentiantur,

5:12

iniuste,

si persequantur

si dixerint

omne

105

malum, mentientes, nam si uerum dixerint non erimus bea-

110

ti. Et si propter peccata nostra persecutionem patiamur non continuo erimus beati, sed si pacienter sustineamus et recognoscamus quia iuste et non tantum quantum meriti sumus, perueniemus quandoque ad beatitudinem, si futura non adcumulemus. GAUDETE ET EXULTATE, ECCE ENIM MERCES

UESTRA COPIOSA EST IN CAELIS. Si bona facientes aduersis tundamur, certi esse possumus, si pacienter sustinemus, quia

115

125

in futuro mercedem recipiemus, si uero aliquid boni facimus et prospera nobis adrident, timere debemus ne pro bonis quae fecimus hic mercedem recipiamus; si autem et mala facimus et prospera habemvs, de inferno certi esse possumus, si etiam et male habemus et tamen de ipsis malis murmuramus, certi sumus quia de his malis ad peiora perueniemus. Omnes istas beatitudines Christus conpleuit, quia nihil docuit nisi quae ante 1pse conpleuit: pauper fuit et rebus et corde qui ait filius hominis non habet ubi caput reclinet, mitis fuit qui dixit discite a me quia mitis sum et humilis corde, luxit aliorum peccata qui uidens ciuitatem fleuit super illam, esuriuit et sitiuit iusticiam qui dixit meus cibus est ut faciam uoluntatem patris mei, misericors fuit qui dixit misericordiam uolo et non sacrificium, mundo corde fuit qui dixit sancti. estote, quia ego

sanctus sum, pacificus fuit qui dixit pacem meam relinquo uobis,

109 futura sc. peccata (106).

110 ecce enim] Luc. 6, 23 (quoniam Matth.).

121 Matth. 8, 20. 122 Matth. 11, 29. 34. 125-126 Matth. 9, 13 et 12, 7. 27)

100 homines] (2 101) M Y 120 ipse pacem relinquo

;

123 Luc. 19, 41. 126-127 1 Petr. 1, 16.

124-125 Ioh. 4, 127 Ioh. 14,

V. app. cr. Vulgatae ed. 102 istam Pedd. 103 nobis E, uos 108 iniuste y 113 Sed si y 117 mala PN 118 simus ante Y 121 caput] suum add. (f) 127 relinquo] do uobis, Y

1

110 ecce enim] quoniam E

2

-

2

118 maiora E^

LIBER GENERATIONIS,

130

135

c. 5

141

persecutionem passus est qui dixit si me persecuti sunt, et uos persequentur. SIC ENIM PERSEQUUTI SUNT PROPHETAS QUI FUERUNT ANTE UOS. Samuhel de principatu deiecerunt, Isaiam secuerunt, Elyam de terra eiecerunt, Ieremiam lapidauerunt, et non fuit bonus a saeculo qui persecutionem non sustinuit in saeculo :ideo gaudete in persecutionibus si uultis esse socii in beatitudinibus. UOs ESTIS SAL TERRAE. Sal dictum

est eo quod igne exsiliat. Sunt tamen

salis. Est tamen

natura

salis necessaria

multa genera

ad omnem

escam,

pulmentis enim saporem dat, excitat auiditatem et appetitum in omnibus cibis: ex eo quippe omnis uictus delectatio et summa hilaritas. Omnes pecudes si semel gustauerint 140

145

delectantur eum, corpora astringit et siccat, defuncta etiam a putrescendi labe uindicat ut durent. Omnis ista natura spiritaliter conuenit doctoribus. Faciunt enim doctores auiditatem spiritalis cibi, scripturae, quae ante uiles nobis erant, eorum reseratione delectabiles nobis fiunt. Appetitur ab omnibus animalibus, quia et doctrina apostolorum suscipitur ab omnibus gentibus, restringit corpora, sicut fit per doctrinam, ut luxuriosi casti fiant, fugat muscas, id est diabolos, et ideo iure dixit illis dominus uos estis sal terrae id est habitantibus in terra. QUOD SI SAL EUANUERIT, IN QUO

150

SALIETUR ? S1 doctor errauerit, a quo doctore emendabitur? AD NIHIL ULTRA UALET NISI UT MITTATUR FORAS ET CONCULCETUR

sicut sal in omnibus

AB HOMINIBUS,

agris

nociuum est, quia sterilis efficitur omnis terra de eo ;unde et 128-129 Ioh. 15, 20. 2:3,

136-138:

130 Samuhel] 1 Reg. 8, 4-9.

134-141

IE 16, 2, 3-6.

130-131 et 131-132

144 reseratione]

Cf. Luc. 24, 32:

dum. ..aperiret nobis Scripturas. 147 - 3, 67-68. 147-148 Cf. Thiel 261 (s.v. Beelzebub). 153-156 = 22, 70 et 24, 15 (155 Iud. 9, 45). Cf. HM 26, 489-490 et In Hiezechielem

14, 47, 12, CC

75, p. 718, 1229-1231 : ...ut in perpetuum frugibus

careant et uirore, quod et urbs post ruinam sale conspersa demonstrat.

130 eiecerunt (f) naturalis necessaria

135 de igne y

136 natura salis necessaria Y et Isidorus,

x HNNedd., naturale necessarium P

138 escis Y

140 eum

141-142 constringit Y «NE, in eum P, eo y et ex eum H, illo E? 144 eorum] ex P, om. 143 nobis uiles Y spiritaliter om. y, specialiter P

N

146 sic W

W)...fiunt (x)E

et ut vid. H

147 ut..fiant Hy, uel..fiant N, uel (ss.

150 doctores errauerint Y

141 uindicat] solidat E?

151 nichilum Y

1306 A

*

155

c. 5

LIBER. GENERATIONIS,

142

in subuersis ciuitatibus hoc legimus aspersum, ne quis ibi postea uellet manere, quod Abimelec fecisse legimus, et Elium Adrianum de Ierusalem. Hac similitudine si doctor ad heresiam conuersus fuerit, eicitur de ecclesia et habetur

contemptui ab omnibus, ita ut nec aue ei dicatur sed ab omnibus

5,14

160

165

exsecretur,

sicut Paulus

dicit:

hereticum

hominem

post primam et secundam correptionem. deuita. UOS ESTIS LUX MUNDI, estis lux participando lucem illam, de qua scriptum est: erat lux uera quae inluminat omnem hominem. Sicut enim per lucem omnia noxia fugantur, fures uidelicet et nociua bestia ac fantasmata daemonum, similiter per praedicationem apostolorum omnia nociua animarum detecta sunt et

reiecta et inluminata corda credentium. NON POTEST CIUITAS ABSCONDI SUPRA MONTEM POSITA. 'Ciuitatem' aecclesiam dicit aedificatam super dominum, quam debent apostoli innotescere cunctis gentibus, ut congregentur ad eam, si non 170

corpore, corde omnes electi eius, ut dicatur catholica, id est

175

uniuersalis. NEQUE ACCENDUNT LUCERNAM ET PONUNT EAM SUB MODIO SED SUPER CANDELABRUM id est doctrinam excelsam in praedicatoribus, ut innotescat euangelicam omnibus perfecte qui in ecclesia sunt. Nec debent eam ponere sub modio, id est timore aliquo uel metu alicuius abscon-

5,15

5,16

dere, sed UT UIDEANT

OPERA

UESTRA

BONA

ad aedificatio-

nem et profectum animarum suarum ET GLORIFICENT PATREM UESTRUM QUI IN CAELIS EST non uos quaerentes laudari sed deum, cuius donum est siquid in uobis boni est.-

156 Adrianum...Ierusalem] Plutót Scipion à Carthage. 158 2 Ioh. 10. 159-160 Tit. 3, 10. 162 Ioh. 1, 9. 163-164 nociua bestia = 9, 554. 164 = 19, 144.

165 nociua animarum]

Cf. 6, 108-109.

167-168 Cf. Matth.

16,

18. 169 et 173 N.B.: innotescere transitif et intransitif. 171 et suiv. Cf. Ph. G. Jestice, The Gorzian Reform and the Light under the Bushel, dans Viator 24, 1993, p. 58-59. 173-174 (voir sur 169) Cf. Matth. 5, 15: ut luceat omnibus qui in domo sunt.

179 Ephes. 2, 8-9.

154 legimus hoc y

156 helium (helyum y) adrianum YE? et ex helio adriano

H, helio (INE), eliae (P), elio(x) adriano «PNE

Similitudine hac y

157

heresiam W VP et pr. MH, heresim Nedd. et ex heresiam MH 161 lux]mundi add. Y illam lucem PE? 162 omnem hominem] et cetera y 163-164 aco GC nociua bella P, nociue bestie E 167-168 supra...super] supra...supra N, super...supra y

179 bonum NY

LIBER GENERATIONIS, 17

180

c. 5

143

NOLITE PUTARE QUONIAM UENI SOLUERE LEGEM AUT PROPHETAS.

Putare dicit aestimare, soluere dissoluere siue adnihi-

lare. NON UENI SOLUERE SED ADIMPLERE id est ubi bene non intellegebatur ueni exsoluere, sicut est de dimittenda muliere, ubi perfectio deerat uolo addere, sicut est de homici185

dio, quia et iram uolo primitus resecare. Nam, sicut beatus Augustinus dicit, omnia quaecumque in ueritate praecepta

sunt antiquis absque figuralibus praeceptis et eis, quae legis lator secundum duriciam cordis eorum eis concessit alia, tenenda sunt, et ex hoc loco hoc adfirmat. AMEN, QUIPPE 190

DICO UOBIS id est uerum dico uobis DONEC TRANSEAT CAELUM ET TERRA, IOTA UNUM AUT UNUS APEX NON PRETERIBIT A LEGE DONEC OMNIA FIANT. Ac si dicat: usquequo caelum et terra transeat, etiam ea quae per iota et apicem

195

significantur in lege non preteribunt, sed perficientur a meis electis. lota autem et Ebraeum est et Grecum: Ebraice iot dicitur, Grece iota, Latine i. Apex autem titula dicitur, quae

200

205

in aliquibus litteris apud antiquos super quibusdam litteris ponebatur, siue differentiae causa siue ut ostenderetur geminandam esse litteram. Verbi gratia, *populus' quando gentem significabat non ponebatur, quando uero populus arborem significabat, tunc ponebatur apex desuper, ut ammoneret lectorem ab usitato intellectu recedendum et longam esse sillabam ;geminationis quoque causa ponebatur, ut in alleluia: quia duo l ibi esse debent scribebatur unum et apex desuper, exinde intellegebatur geminandam esse litteram, luia quoque similiter super i, ut ostenderet geminandam esse illud i. Ostendit ergo dominus tales differentias non pretereundas in scriptura diuina, quia si neglegerentur sensus quoque una interiret. Alio intellectu iota apud 183-184 (= 252-254) Matth. 19, 1-12. 184-185 Matth. 15, 19 et 19, 18. 185-189 Cf. Contra Iulianum opus imperfectum 2, 77, CSEL 85, 1, p. 218-219. 188153259 YR'omy 5) 195-196 Thiel 86, n. 335. 196-201 IE 1, 4, 18 et 2100); 204 Thiel 233. 207 Voir Rariora et notabilia.

187 antiquis] patribus add.y, cf. 247-248. Y E?

eis om. M, ea E

195-196 iot dicitur W, dicitur iot (oth, 1od) cett. 199-200 gentes Y 198 causa differentiae ([)

HN*YE? PE^

el W et e uel V 209 interirent Y

206 i om.

Y

193 quae om.

196 tytula y, titulata 204 in «PE, om.

207 geminandum...illud

1307 A

*

144 210

215

GENER ATIONIS,

c. 5

Grecos X significat sine apice, cum apice X milia. Exinde conicere possumus quod X uerba legis nisi a nobis spiritaliter custodiantur, X milia talenta a nobis exigenda secundum illam parabolam domini de seruo, qui oblatus est regi debitor decem milium talentorum. Secundum Latinos I unum significat, apex desuper mille demonstrat. Ex quo credere possumus mille quadrantium et unius nos debitores fore et non

XO

LIBER.

exituros,

illum

donec

unum

reddamus.

QUI

ERGO

SOLUERIT UNUM DE MANDATIS ISTIS MINIMIS ET DOCUERIT SIC HOMINES, MINIMUS UOCABITUR IN REGNO CAELORUM ac si patenter dicat: omnis doctor qui soluerit, id est dissoluerit et spreuerit, unum

de mandatis istis minimis, siue non

fecerit, minimus uocabitur in regno caelorum, id est in praesenti ecclesia, quia cuius uita dispicitur, restat ut praedicatio contempnatur. QUI AUTEM FECERIT ET DOCUERIT, MAGNUS 225

UOCABITUR

IN REGNO

CAELORUM

quia dignum est ut qui

uerbo et exemplo aedificant ecclesiam in honore habeantur,

sicut et Paulus dicit: presbiteri duplici honore digni habeantur, maxime qui laborant in uerbo.

DE ADIMPLETIONE

5:208.

LEGIS

DICO AUTEM UOBIs. Modo incipit legem adimplere. wisi ABUNDAUERIT IUSTICIA UESTRA PLUSQUAM SCRIBARUM ET PHARISEORUM, NON INTRABITIS IN REGNUM CAELORUM. Iusticia Phariseorum

h2

est non

occidere, non

adulterare, non

facere furtum, decimas et primitias dare ex omnibus quae possident, iusticia Christi et omnium Christianorum est non odire, non concupiscere, proximum propter deum amare, persequentes ex animo diligere. Sensus igitur talis est: Phari-

26.

210 X] MS 591-615. 220 — 4131:

40).

228 1m 14.

213-214 Matth. 18, 23-24. 216-217 Matth. 5, 220-224 GH 12, 1, p. 82, 35-37 (222-223 = 3; 38-

226 uerbo et exemplo — 20, 31 (Blaise, Vocabulaire, p. 587 :452).

5 ZA

233-235 Ex. 20, 13-15; Num.

216 debitores nos Y

(ss. V)

230 implere y

217 unum ss. V, om. E?

233 adulterari Py

18, 26.

227-

2370 0:01»

223 ut WV, eius add. cett.

LIBER GENERATIONIS,

c. 5

145

sei homicidia et furta pro crimine habent, discipuli mei etam cogitationes et uerba iniqua deuitent. QUI AUTEM 240

OCCIDERIT, REUS ERIT IUDICIO subauditur mortis. AUDISTIS QUIA DICTUM EST ANTIQUIS: NON OCCIDES. Ecce iusticia

Phariseorum. EGO AUTEM DICO UOBIs. Ego nouus homo noua praecepta uobis pono. QUIA OMNIS QUI IRASCITUR 245

FRATRI SUO REUS ERIT IUDICIO. Ecce iusticia Christianorum: ea paena reus habetur in euangelio qui fratrem suum odit, qua in ueteri habebatur qui occidebat aliquem. Et sciendum, ubicumque in hoc libro positum est antiquis, subauditur patribus, illud approbat deus et uult ut illud custodiatur donec transeat caelum et terra; illud uero ubi non est

250

1308 A

additum antiquis non praecepit deus sed Moyses concessit populo adhuc rudi et carnali, quibus si aliud. precepisset intellexit non esse facturos, sicut dicit dominus de muliere

dimittenda:

Moyses ad duriciam cordis uestri. scripsit uobis, ab

inicio autem non fuit sic. QUI AUTEM

DIXERIT

FRATRI

SUO:

RACHA, REUS ERIT CONCILIO. Totum est istud iusticia Chrisüanorum: modo tulit iram absconsam de corde, modo

260

aufert sub maiori paena iram cum uoce. Racha interiectio est apud Hebreos et tantummodo iratum animum demonstrat et potest dici "inanis! seu ‘absque cerebro', quam iniuriam in uulgata locutione in usu habemus, quia qui cerebrum non habet integrum non est sanae mentis. Quasi dicat: quemcumque ita commoucerit ira ut in uoce eam ostendat proximo suo, plus est plectendus quam ille qui in corde iratus non protulit in uoce, et ideo iam concilium de illo est ha247-251

-

368-370

et 437-438.

249

=

190-191.

Vk

(Uu S

MOI

(adhuc. ..carnali: 1 Cor. 3, 2). 252-254 — 183-184 (Matth. 19, 8). 257-261 (Thiel 388-389) HM 28, 536-539: Racha. Hoc uerbum proprie Hebraeorum est. Racha enim dicitur xevóc, id est "inanis" aut ‘uacuus’, quem nos possumus uulgata iniuria ‘absque

cerebro" nuncupare.

in uulgata locutione cf. 22, 29 :uulgo.

1. 9. 44 :mentis bene sanae; Ovide, Met.

238 et W, facturus Y

261 Horace, Serm.

8, 35-36 :uix sanae. . .compos/mentis erat.

252 246 occiderit Y 243 ponam uobis y om. cett. illud B 255 consilio edd. 253 Moyses] enim add. (D)

259 siue y, uel E

261 integrum om. (f)

edd.

258 animum] amicum E

264 iam] etiam Y

consilium

B

146 265

270

LIBER.

c. 5

bendum, qua paena plectendus sit :sicut creuit ira, sic crescit et paena. In primo ira absconsa et mors cum gladio cito finienda, in secundo ira cum uoce, iam excogitatio genus tormenti quomodo moriatur ille, in tertio ira cum improperio et definitio quod paenis infernalibus tradendus sit. Rachos quoque Grece ‘pannosus’ dicitur, sed melior superior intellectus.

275

GENER. ATIONIS,

QUI

DIXERIT:

AUTEM

FATUE

subauditur

sicut in

superioribus fratri suo: nullus enim alius nobis frater est nisi qui eundem patrem nobiscum in caelis se confitetur habere, hoc est omnis Christianus. REUS ERIT GEHENNAE IGNIS. lam de isto qui cum ira in uitium fratris prorupit non tenetur concilium, sed aperta sententia ultricibus flammis deputatur. Et qua ratione fatui nomen inponitur fratri, qui similiter credit in deum sicut et nos, et Spiritum sanctum se habere confidit? Qui enim non honorificat fratrem suum iniuriam

facit Spiritui sancto qui in illo habitat, sicut Petrus ad Ananiam loquitur: non es hominibus mentitus, sed deo. SI ERGO OFFERS MUNUS TUUM AD ALTARE ET IBI RECORDATUS FUERIS QUIA FRATER TUUS HABET ALIQUID ADUERSUM TE. Munus hoc in loco non solum de sacrificio sed et de omni oratione accipitur, quia et in ipsa oratione dicimus: dimitte nobis, sicut et nos dimittimus. Quod uero ait quia frater tuus habet 5,24

aliquid aduersum te, hoc est si habet aliquid iustae querelae aduersum te, quod tu leseris eum in aliquo. RELINQUE IBI MUNUS TUUM ANTE ALTARE ET UADE PRIUS RECONCILIARI

266-269 Cf. Augustin, De sermone domini in monte 1, 9, 24, CC 35, p. 25, 527549. 267 excogitatio genus (voir l'app. cr.) : complément d'objet dépendant du nom: A. Blaise, Manuel du latin chrétien, 1955, p. 76:70). 269-270 Augustin (voir sur 266-269) 1, 9, 23, p. 24, 510-520. 270-271 superior intellectus: 259} 271-272 in superioribus] 254. 272-273 HM 28, 541-542: Frater... noster nullus est nisi qui eundem nobiscum habet patrem.

276 Cf. Virgile,

Aen. 2, 587: ultricis flammae (Ovide, Met. 3, 190: ultricibus undis), et Stace, Theb. 11, 4. 281 Act. 5, 4. 285-286 Matth. 6, 12.

Y

269 definio HN, tio ss. H 273 confitetur se y

Annaniam VMH, n eras. M et om.

270 quoque om. P, enim y 270-271 sensus 274 Nam Y 276 consilium edd. 280-281 281 mentitus hominibus cum Vulgata (B)

a

266 gladio] gloria P

267 excogitatur P

generis est E

284

25

LIBER GENERATIONIS, 290

c. 5

147

FRATRI TUO. Si prope fuerit, pedibus corporis eundum est, si autem longe fuerit, animo eundum et deo promittendum quia ut citius potueris et corpore eundum sit et emendandum quodcumque ei malum intuleras. Et tamen multi uer-

300

bo ueniam petunt et malum quod ei intulerunt non emendant. Non est talis uenia deo accepta, quia, sicut dicit beatus Hieronimus de Iuda quia si opus non destruit homo uel non emendat, frustra postulat paenitentiam, peccatum ipsius crescit cotidie, licet sit ipse mortuus et ille uult habere ueniam. Verbi gratia: quidam adquisiuit hominem iniuste uel tulit alodem alicuius et uenit ad confessionem et dicit: '/Mea culpa, peccaui in tali facto, da mihi paenitentiam". Et dicit illi: "Abstine te tanto tempore a uino et carne". O quam aperta seductio! Nepotes illius seruiunt omni die et in fine mundi aut centum aut ducenti erunt serui de illo uno, et iste seduc-

305

310

tor diat illi: “Saluus eris". Alodem et aurum quod tulit ipse habet et abstinet a suo uino, unde accipiet cras plures solidos quam si bibisset. O diabole confessor, si nescis illum saluare, utquid scis te ipsum perdere? Debueras dicere: “Destrue opus, et accipe tunc paenitentiam : quare plus amasti aurum quam deum, qui tibi ista prohibuit?" Nonne diabolus dicet, quando anima eius egredietur a corpore: “In malo erat, et

adhuc malum crescit ?" Nonne dicit Iohannes: peccatum usque ad mortem, non dico ut roget quis pro eo? Stulte, lignum in quam partem ceciderit, ibi manebit! Utrumque autem possumus dicere, et reconciliare fratrem tuum, hoc est ad te illum reducere in pace, et reconciliari fratri tuo, hoc est te illi

reconciliari. ESTO. CONSENTIENS ADUERSARIO TUO. Aliqui exponunt hoc uerbum super diabolum, ut simus benigni

295-296 299-307

quia...quia = quia...quod.

= 27, 43-49.

omni malo.

TMS Te

512-313

308-309 1Monre5

LUC 1220)

295-298 HM = 296-297.

M06:

313-314

263-264,

311 Prov.

1494-1501.

5, 14: Paene fui in

(— 7, 168-169;

10,297)

Eccle.

317 aduersario tuo cito, dum es in uia cum eo, ne forte

tradat te aduersarius iudici et iudex tradat te ministro, et in carcerem mittaris.

317-321

HM 29-30, 580-590.

293 malum ei Y G

305 illi om. Y

300 et 305 allodem v, allodium E 305 = 300.

dicet om. () 310 ista tibi f Y 312 dixit y peccatum] est add. Y

302 et om. M^, et a

306 a uino suo PE^

311 egreditur (D)

cras accipiet

a] de Py

1309 A

*

320

GENER ATIONIS,

LIBER

148

c. 5

cum illo, ne faciamus mala, quia tunc ille amplius cruciabitur pro malis quae nobis suggessit quidam de inimicis nostris, unde superius praecepit ut reconciliaremus nos cum illis, et infra praecepturus est diligite inimicos uestros. Nam et in Greco EYTNOYON (eunuon) habet, id est 'beniuolum', et ita

325

potest recte accipi ut cum omnibus hominibus, quantum ex nobis est, pacem habeamus. Sed et de uerbo euangelii non

inconuenienter potest accipi qui quasi aduersarius noster cst,

quia ea praecipit quae contraria sunt uoluptatibus nostris. Verumtamen 330

5,26

DONEC 335

melius

est ut

concordemus

cum

eo,

dum

sumus in corpore et in uia istius saeculi, ne forte condemnet nos ipsum uerbum cui non oboediuimus et iudex angelus tradat nos ministro diabolo, qui nos mittat in carcerem paenarum aeternarum. AMEN, DICO TIBI, NON EXIES INDE REDDAS

NOUISSIMUM

QUADRANTEM.

Donec hic eti-

am pro aeterno ponitur, quia qui in infernum introierit ulterius non exibit. Quasi dicat: in aeternum non exies inde et ibi persolues tormenta etiam pro minimis peccatis, quae per

quadrantem intelleguntur. Quadrans enim genus nummi est qui habet duo minuta, id est V denarios. Et similiter Hebraice uocatur, unde in uno

euangelio mulier quadrantem,

in

alio duo minuta misisse in corbanan scribitur. AUDISTIS QUIA DICTUM EST ANTIQUIS: NON MECHABERIS. EGO AUTEM DICO UOBIS QUONIAM OMNIS QUI UIDERIT MULIEREM AD CONCUPISCENDUM EAM, IAM MECHATUS EST EAM

321-322 - 289-290.

322 = 479-480.

(= 456-457 et 11, 389-390) Rom.

est.

325-326

333-334

30, 598-599 (= RM

minuta. 339-340 uno :Marc. Voir sur 27, 84-86.

= 1, 794-806.

324-325

29, 566: quantum ex uobis

non inconuenienter = 9, 316; 14, 211-212;

Voir la note sur 317.

337-338 HM

323 HM 29, 561-562.

12, 18, cité d’après HM

26, 265.

334-335

328-332

= 7, 192-193.

146, 65) : Quadrans genus nummi est qui habet duo 12, 42, alio: Luc. 21, 2. — corbanan] Matth. 27, 6.

320 quidam W, quam cett. 322 alt. et om. D, ut E 323 Graecum om. Y, eunuon YE, in margine a, ss. P, om. HNE? 326 conuenienter y quod E? et

ss. M 326-327 est, quia] qui Y 329 huius Y forte om. Y 337 est nummi Y 340 corbanan W VP, corbonan MHNE et e correctura V, corbonam É 342 quia N, quod E 343 concupiscendum WPENY, concupiscendam VMHE et m^W alt. eam om. WV, ss. V, cf. 355. 323 habetur E?

338-339 Et...uocatur om. E?

29

LIBER.

345

350

GENER ATIONIS,

c. 5

149

IN CORDE SUO. Ego, qui legem dedi per Moysen, quod deerat adimpleo; qui uiderit ad hoc ut deliberet se ita uelle facere, iam tenetur reus in conspectu dei. Dicit beatus Hieronimus quia aliud est passio, aliud propassio, aliud quod temptatur ex diabolo uel ex carne et tamen non deliberat ut ita faciat: non tenetur reus in conspectu dei. Exemplum possumus capere de latrocinio: siquis tactus fuerit quod uelit equum alterius furari et tamen non mittit in effectum, temptatus per suggestionem est sed non per effectum. Siquis

cogitat et deliberat ut faciat si potuerit, locus illi deest, sed in conspectu dei reus tenetur, et de tali dicitur: iam adulteratus 355

360

est eam in corde suo, uel furatus. QUOD

re. Unde et de summo 365

SI OCULUS

TUUS DEX-

TER SCANDALIZAT TE, ERUE EUM ET PROICE ABS TE. Per oculum et manum et pedem spiritales concupiscentias intellegere debemus, ut quando uidet oculus et concupiscit, illum oculum abscidamus, id est concupiscentiam. Similiter de pede et manu. Alio etiam sensu per oculum, manum et pedem parentes et amicos intellegamus, ut, si aliqui sint qui in uia dei contrarii sint nobis et non possimus eos conuerti, melius sit illis carere et illorum amicitia quam offensam dei incurresacerdote precipitur ut neque pro

patre neque pro filiis polluatur, nisi illum inmaculate custodiat, cui cultui dedicatus est. DICTUM EST AUTEM : QUICUM-

QUE DIMISERIT UXOREM SUAM, DET ILLI LIBELLUM REPUDII. Ecce nunc non habetur antiquis subiunctum : idcirco manifestum est, sicut in posteriore parte dicet, quod Moyses ex suo 370

hoc dixit, non tamen deus mandauit. Cognouit enim legis lator quia, si iuberet teneri illas, quod occiderent eas, et iudi-

346 (et passim) Ps. 60, 8 (et passim) : in conspectu dei. 346-347 HM 30-31, 606609. 354-355 = 343-344. 355 furatus (sc. est) = 350-351. 361-362 (et passim) Baruch 3, 13: in uia dei. 364-366 HM 32, 632-635 (Lev. 21, 11). 366-367 Deut. 24, 1. 368-370 = 247-251.

345 adimplebo

y

facere uelle y

348 alt. ex om. Y

357 et...et]

366 cui (cuius conuertere PE^, E et ss. M 362 possumus Y uel...uel y 369 posteriore «P, E): cf. app. cr. HM, p. 32 (ad 635) et RM, p. 152 (ad 28)

posteriori (B)E?

363 et illorum amicitia om. P

1310 A

*

150

592

975

380

LIBER.

GENER. ATIONIS,

c. 5

cauit melius fore separationem quam homicidium. Libellum autem cartam dicit, repudii id est separationis, quia 'repudio' reicio dicitur. Et repudium est quod testimonio testium datur aut mittitur. EGO AUTEM DICO UOBIS QUIA OMNIS QUI DIMISERIT UXOREM SUAM, EXCEPTA CAUSA FORNICATIONIS, FACIT EAM MECHARI, ET QUI DIMISSAM DUXERIT ADULTERAT. Simplex domini praeceptum est quod si et propter fornicationem dimiserit, nec ille debet aliam habere quoadusque illa uiuit, nec illa alium. Si autem legaliter occiderit eam in iudicio, tunc potest alteram habere. Similem autem legem habet uir cum uxore sicut mulier cum uiro, ut, si uir mulie-

385

559

390

rem adulterauerit, non possit eam occidi nisi et ipse moriatur, quia similiter reus est de adulterio. Si uero in monasterium abire uoluerint, neuter alium potest dimittere nisi ambo uoluerint, et neuter habebit socium quamdiu ambo uiuunt. ITERUM DICTUM EST ANTIQUIS: NON PEIERABIS, REDDES AUTEM DOMINO IURAMENTA TUA. Ne Iudaei per idolorum nomina iurarent, permisit eis dominus iurare per nomen suum, nec nobis etiam inhibuit sed perfectionem nobis docuit, quod ea fides sit habenda inter Christianos, ut non

sit necesse testem

nomen

domini

interponere;

periurium

illis et nobis prohibitum est. Debemus uero dicere non peierabis, sine r, quia in uerbo 395

habet

non

r, sed peiero et deiero

dicimus, peierare male 1urare, deierare ualde 1urare. Iurare est namque quasi iure orare. Quod denique dicit reddes domino iuramenta tua, hoc est ad illum

iures et non

per nomina

referes, ut per nomen

deorum

externorum.

eius

Quidam

374-375 IE 9, 7, 24. 384-385 in monasterium abire = 19, 68. 391 432. 392 Act. 18, 4: interponens nomen domini Iesu; 2 Cor. 1, 23: testem deum

inuoco.

393-395 CIE

101222;

395-396 Cassiodore, Expositio psalmorum

14, 4, CC 97, p. 135, 118-119: iurare...dictum est quasi iure orare, id est iuste loqui ; 118, 106, CC 98, p. 1104, 1881-1882 : iurare est.. .iure orare, id est aequitatem dicere, cf.

131, 2, p. 1196, 63-65. 398-399 Cf. Matth. 23, 18: Quicumque iurauerit in altare (cf. app. cr. Vulgatae ed.). 374-375 Et...mittitur om. Y 377-378 adulteram HNE, adulteratur y et m*H 378 et WMHNedd., om. Py, ss. V 382-383 mulierem uir y 383 posset E, posse E^ occidi WVNedd., occidere PY et ex occidi MH 384 est om. Y 387 (cf. 393-394) peierabis xE^, peiurabis PHN, periurabis YE 390 alt. nobis WV et pr. MH, nos cett. (e correctura MH) 393-394 (cf. 387) peierabis

«edd. et e peiurabis P, peiurabis B «PE, namque est BE*

394 habetur NE

395-396 est namque

LIBER GENERATIONIS,

400

c. 5

151

iurant in altare et putant non esse periurium, sed tamen sic deus illud accipit sicut is cui iuratur, etiam si mille reliquiae sanctorum ibi habeantur, quia maius est nomen domini quam corpora sanctorum. Etenim deus non reputauit Sede-

chiae aliud, quando Nabugodonosor iurauit, nisi quia nomen domini dispexit quando illud peierauit, dicens: iura405

34 410

415

mentum quod spreuit ponam super caput eius et tradam eum in manu

Nabugodonosor, et tamen non credebat is in deum cui iuratum fuerat. Sed quia ille nomen domini spreuerat et pro nihilo duxerat, propterea traditus est in manum eius cui fidem promiserat. NON IURARE, NEQUE PER CAELUM, QUIA THRONUS DEI EST. Thronus Grecum est et Latine 'sedes' dicitur. Habuerunt Iudaei consuetudinem iurandi per creaturas, deus hoc nobis prohibet, quia per quem homo iurat, hunc colit et ueneratur, sicut Paulus dicit: homines enim per maiorem sui iurant. Caelum sedes dei dicitur eo quod splendor diuinitatis eius ibi amplius a sanctis contempletur uel quoniam sancti in quibus habitat habeantur.

NEQUE

QUIA

PER TERRAM,

SCA-

BELLUM PEDUM EIUS EST. Terra autem 'scabellum pedum eius' uocatur eo quod sancti eius, qui membra ipsius sunt, adhuc ambulent 420

in terra. NEQUE

PER IEROSOLIMAM,

QUIA

CIUITAS EST MAGNI REGIS. lerusalem ciuitas regis magni dicitur, uidelicet domini, quia de ea dictum est: fundamenta eius in montibus sanctis. Et licet 1sta terrena nunc abiecta sit, est

tamen alia Ierusalem spiritalis, quae uere uocatur lerusalem quia ibi est uera pax et securitas aeterna, de qua psalmista: 404-406 Ez. 17, 19-20.

410 IE 20, 11, 9.

iurat aut ueneratur aut diligit eum per quem iurat. 415 Cf. Ps. 89, 17 : splendor domini dei nostri.

412-413 HM 32, 647-648 :Qui 413-414 Hebr. 6, 16. 420 Ps. 47, 3.

414-

421-422 Ps. 86,

ile

399 in altare Migne (cf. 23, 170 in altari), per martyres uel per aras E?, in arte

cett. 400 illud om. P, accipit illud E dispexit W, despexat cett. 406 in deum ducebat

f

est...pr.

eius om.

mille PE?, null(ae cett. is HNE, in deum om. Y

416 habitat] deus habitat, ibi y, deus ef ibi ss.m^H

()

419 ambulant

y

422-423

sit...alt.

404 408 417-418

lerusalem

(est

tamen W, tamen est VMPE?, Hierusalem uocatur E^: tamen est alia Hierusalem

tantum (B)

406-407 iuramentum fecerat P

1311 A

*

152

LIBER. GENERATIONIS,

c. 5

lerusalem, quae aedificatur ut ciuitas. NEQUE PER CAPUT TUUM IURAUERIS. Per ista quatuor prohibetur nobis, ut de ceteris elementis seu membris nostris non esse iurandum doceatur. SIT AUTEM SERMO UESTER: EST, EST, NON, NON. Non est contra praeceptum domini iurare per nomen ipsius, sed usum iurandi assuescimus, plerumque periuri et 430 dum mendacii crimen incurrimus; ideo quasi perfectis precipit ut ueritas inter Christianos habeatur et ueritatem unus quisque cum proximo suo loquatur. QUOD AUTEM HIS ABUNDANTIUS EST, A MALO EST subauditur a malo auditore qui 435 non credit: a nobis amplius utendum est, sicut et ipse dominus fecit addendo amen et Paulus apostolus dicendo coram deo in Christo loquimur. AUDISTIS QUIA DICTUM EST. Nec hic illa subauditio est antiquis, quia et hoc Moyses de suo praecepit. OCULUM PRO OCULO ET DENTEM PRO DENTE subauditur 440 tollendum erat in ueteri lege. EGO AUTEM DICO UOBIS NON RESISTERE MALO hoc est non reddere malum pro malo SED SI QUIS TE PERCUSSERIT IN DEXTERAM MAXILLAM, PREBE

5,36 425

597

5,38

5:59

ILLI ET ALTERAM. Ecclesiasticus uir describitur, ut per omnia

5,40

fiat imitator eius qui dixit: discite a me quia mitis sum et humilis 445 corde, et Dauid loquitur in psalmo: si reddidi retribuentibus mihi mala. Spiritaliter non iubemur sinistram praebere sed alteram dexteram: iustus enim sinistram non habet. ET EI QUI UULT TECUM IUDICIO CONTENDERE ET TUNICAM TUAM TOLLERE, REMITTE EI ET PALLIUM. Tunica est uestis appellata 450

quia in motu incedentis sonum

facit, a tonando dicta, pal-

lium est quo ministrantium scapulae apud antiquos tegeban-

tur, ut dum ministrarent expediti discurrerent, quod non est in usu apud nos; nam illud quod fibula infrenante induimus

425 Dsx12]-09432 = 391. 432-433 Ephes. 4, 25 (= Zach. 8, 16). 435-436 a nobis opposé à a malo. amen: Matth. 6, 13 (infra, 6, 110. 114) : libera nos a malo. Amen. L'explication est assez spécieuse! 436-437 2 Cor. 2; 17.

437-438 Voir sur 368-370. 441 Rom. 12, 17. 443-445 HM 33, 670-671 (Matth. 11, 29). 445-446 Ps. 7, 5. 447 HM 33, 681. 449-450 IE 19, 22, 6. 450-452 IE 19, 24, 1. 453-454 IE 19, 24, 2.

426 iurabis y

431 perfeccius Y

ueteri lege tollendum erat y

HNE

437 est] antiquis add. HE

440 in

441 pr. malo (VM) PE, a malo « (a eras. VM)

447 dexteram alteram y

451-452 tegebantur apud antiquos y

449 dimitte y

450 dicta om. (B)

LIBER GENERATIONIS,

455

460

43

470

153

clamis uocatum est apud antiquos. QUI PETIT A TE, DA EI. Hoc non potest esse de terrena re, sed de spiritali melius accipitur, ut qui a nobis alimoniam uerbi petierit, quantum ex nobis est non negemus quod ei ad aedificationem prodesse possit. ET QUICUMQUE TE ANGARIAUERIT MILLE PASSUS, UADE CUM ILLO ALIA DUO. Mille passus ad mensuram geometricam dicit, id est unum miliarium, qui habet pedes V

465

c. 5

milia.

iuxta

Nam

geometricos

XVI

1312 A

digiti transuersi

pedem faciunt, duo uero pedes et dimidius gressum faciunt, duo gressus passum implent. De his passibus dominus in hoc loco dicit, quoniam sequitur: uade cum illo alía duo miliaria. Angariare a Greco uenit et significat 'cogere ambulare', et uidetur esse sensus: si quis te coegerit ambulare miliarium unum, uade cum illo ut fiant duo, ipsum angariare aut uiam demonstrando, aut hortando quod te coegit et illud, quod tu sponte abisti. Omnia ista ad illam perfectionem quae superius dicta est pertinent. AUDISTIS QUIA DICTUM EST: DILIGES PROXIMUM TUUM ET ODIES INIMICUM TUUM. Nec istud approbat dominus se precepisse propter illud odies inimicum tuum :non enim erat conueniens ut deus, qui omnes

475

480

aequaliter creauerat de uno patre et matre, aliquem odire praecepisset. Nec Moyses hoc precepit, sed indicauit quod facturi essent, nec dicitur imperatiuo modo sed indicatiuo. Si denique imperatum fuisset ut odirent inimicos suos, Samuhel et Dauid atque alii sancti in ueteri lege non dilexissent inimicOs suos. EGO AUTEM DICO UOBIS: DILIGITE INIMICOS UESTROS subauditur in corde, BENEFACITE HIS QUI

ODERUNT UOS in opere ET ORATE PRO PERSEQUENTIBUS ET CALUMNIANTIBUS 456-457 = 324-325. milia pedibus.

460-461 IE 15, 15, 6: miliarium facit, qui constat quinque

461-462 IE 15, 15, 2.

quod te coegit = 466-467.

454 a te om. Y

UOS. Ecce per tria iussum est nobis bene-

467-469 angariare :infinitif de but.

et illud. ..abisti: ce mille supplémentaire.

457 est WE,

om. cett.

466 coegerit PE? et pr. W et corr.

M, cogerit e ras. W, V (B) et pr. M 468 coegit W, cogit cett. 469 ista om. Y 471 odies (cf. app. cr. Vulgatae ed.) :odio habebis (f) 475 quid YE^ 482 uisum Y 478 Samuel et Dauid in ueteri lege atque alii sancti Y

460 quod E?

474 et 487 odisse E?

(€

*

154

485

LIBER.

490

c. 5 -6

facere inimicis, per quae et amicis bona inpendere solemus, id est in corde diligite, in ore orate, in opere benefacite. Propterea nullam excusationem habebimus si non diligamus; si autem ipsi mali sunt erga cultum dei, uicia eorum debemus

5,45

GENER. ATIONIS,

odire,

diligere.

creaturam

UT

SITIS

PATRIS

FILII

UESTRI QUI IN CAELIS EST. Et secundum quod ipse diuinitas erat et iuxta quod caro erat exemplum nobis dedit: FECIT ORIRI SOLEM SUUM SUPER BONOS ET MALOS ET PLUIT SUPER IUSTOS ET INIUSTOS, et iuxta carnis formam orauit pro per-

5,46 495

sequentibus et calumniantibus sibi. Dat nobis exemplum a superiori ad inferiorem, et species parabolae hortantis. si ENIM DILIGITIS EOS QUI UOS DILIGUNT, NONNE ET PUBLICANI HOC FACIUNT ? Publicani uocantur conductores uectigalium fisi «uel» rerum puplicarum siue qui uectigalia publica exigunt uel qui per negotia saeculi lucra sectantur, unde

5,47

et

UESTROS, 5,48

500

FACIUNT?

cognominati.

QUID

ET

AMPLIUS

Ethnici

SI

SALUTAUERITIS

FACITIS?

dicuntur

Grece,

NONNE

FRATRES

ETHNICI

gentiles Latine.

HOC

ESTOTE

ERGO PERFECTI, SICUT ET PATER UESTER CAELESTIS PERFECTUS EST. Omnia ista quae superius conprehensa sunt ad perfectionem pertinere hic ostendit.

6,1

ADTENDITE

NE

IUSTICIAM

UESTRAM

FACIATIS

CORAM

HOMINIBUS. Ostendit superius in enumeratis preceptis quae essent iusticiae Christianorum ; nunc precipit ne ipsas iusticias coram hominibus faciamus, ut uideri uelimus ab eis nostra

facta et nos laudari ab ipsis. Adtendite hoc est cauete. In tribus

485-486 = 13, 338. 492-493 = 3, 176-177. 495-498 IE 9, 4, 32 et 10, 202]. 500 (= 6, 54) IE 8, 10, 3. 5-7 = 7, 98-100 (In tribus locis :ici et Matth. 7, 15 seulement).

485 habemus y 493 species] est add. y Y 499 uestros] tantum add. y facietis Y perfectus est c(a)elestis HN, corr. IN 1-2 coram hominibus faciatis Y

487 — 474

497 qui negocia seculi et lucra nonne] et add. y 501-502

491-492 persequentibus se (om. et calumniantibus sibi) E?

1313 A

LIBER GENERATIONIS,

c. 6

155

locis in hoc euangelio hoc dicitur adtendite et semper eundem sensum habet cauete, obseruate, ne ideo faciatis UT UIDEAMINI

10

15

et uideri uelitis et laudari. Nam qui ideo facit ut deus laudetur et proximus aedificetur bene facit, qui propter laudem hominum facit mercedem apud deum amittit. Si uolumus, possumus sic distinguere ut dicamus adfendite ne iusticiam et postea inferamus uestram faciatis, id est eam iusticiam quae dei est nostram uelimus facere, quia nullus iuste uel iusticiam facit nisi ex dono dei et quicquid boni est dei est, quicquid mali nostrum est. Sic Moyses offendit ad aquas contradictionis, retorquendo in se uirtutem dei dicendo num de petra hac poterimus educere uobis aquam ? cum dei esset uirtus quae fiebat et non hominis, per quem fiebat. CUM ERGO FACIS ELEMOSINAM, NOLI TUBA CANERE ANTE TE SICUT HYPOCRITAE FACIUNT IN SINAGOGIS ET IN UICIS UT HONORIFICENTUR AB HOMINIBUS. Ipse in hoc dicto insinuat quomodo non debeamus iusticiam nostram facere coram hominibus, sicut illi ypocritae, id est 'simulatores', faciunt in sinagogis, in congregationibus et in uicis. 'Vicus' dictus ab ipsis habitationibus, quod uias habeat tantum ut ciuitas et sit sine

30

muris,

et uidi dicuntur

etiam

habitationes

ciuitatis.

Tubas autem solebant insonare tunc quasi ad pauperes congregandos, sed sicut hic demonstratur magis pro laude humana hoc faciebant, ut a multis agnosceretur quod ipsi magnam elemosinam facerent. AMEN, DICO UOBIS, RECEPERUNT MERCEDEM SUAM hoc est quam quaesierunt laudem hominum, propter quam fecerunt a deo nihil habent quod

exspectent. TE AUTEM FACIENTE ELEMOSINAM NESCIAT SINI-

7 ut uideamini...alioquin mercedem [10] non habebitis etc.

sur 7 (cf. 30-31). 136. 231 TES

17 poterimus 16 dicens Y 23 faciunt post (h)ypocritae 25 (cf. 26) habitationibus W, habitatoribus cett. (ef e dicitur Y 25-26 tantum et sit sine muris ut habeant y quod] ut B W) 26 (cf. 25) habitationes WG et ex habitatores MP, habitatores cett. 29 faciebant hoc 28-29 humana laude y tunc om. Y Y quam] quia Y

14 alt. est] et add. Y 9 qui] autem add. YE 21 in om. Y de petra hac uobis educere y 24 Y correctura ciuitas Y 27 sonare Y 31

10 mercedem] Voir

14222260; 16-17 Num. 20, 10. 21-23 = 134MS: 23-24 - 9, 525. 24-26 IE 15, 2, 12.

156

LIBER.

GENER ATIONIS,

STRA TUA QUID FACIAT DEXTERA 35

6,5 40

c. 6

TUA. Elemosina grecum

nomen est et dicitur Latine ‘misericordia’, et elemosina dicere

debemus, non elimosina, per e, non per i. In omni re cauere debemus ne sinistra nostrum bonum sciat quod facimus, quia 'sinistra! cenodoxia intellegitur et 'sinistra' semper in malam partem ponitur. ET CUM ORATIS NON ERITIS SICUT HYPOCRITAE, QUI AMANT IN SINAGOGIS ET IN ANGULIS PLATEARUM STANTES ORARE — plateae a latitudine dicuntur greca ethimologia — et solent dimitti ante portam ciuitatis, ut intrantes et exeuntes possint recipere. Hypocrita per unum p debet scribi, non per duo. AMEN,

45

6,6

50

DICO UOBIS, RECEPERUNT

MERCEDEM SUAM: si ab hominibus laudem receperunt, ipsa contenti sint, quia apud deum frustratam habent quicumque aliquid boni simulationis obtentu faciunt. TU AUTEM CUM ORABIS, INTRA IN CUBICULUM TUUM ET CLAUSO OSTIO ORA PATREM TUUM. Simpliciter erudit auditorem ut uanam orandi gloriam fugiat, sed et preceptum uidetur esse spiritale, ut inclusa pectoris cogitatione labiisque conpressis oremus dominum,

sicut de Anna dicitur: labia eius tantum moue-

bantur et uox penitus non audiebatur. ORANTES

6,7

AUTEM NOLITE

MULTUM LOQUI SICUT ETHNICI. Ethnici, id est gentiles, sur55

dos deos adorant, quia aures habent et non audiunt, Christianis autem non est necesse multum loqui, quia ad deum scientem. omnia

antequam

fiant loquuntur,

sicut sequitur

SCIT NAMQUE PATER UESTER QUID OPUS SIT UOBIS ANTEQUAM PETATIS EUM. Propterea non est necesse narratores

6,8 60

nos esse, sed precatores.

36 non per 1| Telle était l'orthographe utilisée par Raban Maur Cf. 7, 24-25. 38 cenodoxia = 9, 411-412; 19, 410; 20, 99. 25: 49-53 (cf. 26, 228) HM 35-36, 734-739 (52-53 1 Reg. 1, 500. 54-55 Ps. 134, 15-17. 57 Dan. 13, 42. 59-60 HM

(174, 1 et suiv.).

41-42 IE 15, 2, 13). 545. 36, 749.

35 elemosina WHNYE, elemosinam VMP et m°W 37 bonum] opus add. Y 38 xenodoxia edd. 41-42 a greca Y 48 in om. Y 50 esse uidetur B 52 de Anna dicitur] de om. HE, fecisse add. E tantummodo Y 55 qui Pedd. 55-56 Christianis W, Christianos cett. 57 loquantur HNE sequitur W, loquitur cett.

59 necesse non est f

34 Elemosina...36 per i om. E? Eig 48 oraueris P

37 nostra E

60 nos om. B

43-44 Hypocrita...duo om.

1314 A

LIBER. FORMULA

ORATIONIS

GENER. ATIONIS,

c. 6

157

DOMINICAE

SIC ERGO ORABITIS. Alii euangelistae narrant quia ipsi discipuli petierunt a domino formulam oracionis sibi edoceri, quomodo 65

70

po

ipsum cum

patre et Spiritu sancto

fitemur habere in caelis, debemus 80

exorare

debuissent, et dominus hanc oracionem de pectoris sui fonte profudit, repletam omni necessaria peticione. Quicquid enim nobis necessarium est et in presenti saeculo et in futuro totum hic conprehensum est, suntque VII peticiones et octo oraciones. PATER NOSTER. Nullus mortalis hoc auderet dicere, nisi ipse sua misericordia nobis precepisset. Duobus modis est nobis pater deus, condicione, quia condidit et creauit nos, adoptione, quia per suam misericordiam adoptauit nos in filios iussitque nobis se uocari patrem, si tamen tanto patre non simus indigni degenerando nos filio eius unigenito domino nostro Iesu Christo, qui nobis formam perfectionis ostendit, per quam filii dei et fratres ipsius effici possimus operibus bonis. Quia ergo unum patrem nos conesse amore

fratres, quia

qui fratres non uult recognoscere omnes Christianos, recusat patrem habere cum eis deum. Te ergo inuocamus QUI ES IN CAELIS, qui quamuis ubique sis, tamen splendidius maiesta-

tem tuam contemplantur hi qui in caelo tecum habitant, uel etiam qui es in caelis in sanctis tuis habitans. SANCTIFICETUR NOMEN 85

TUUM.

Cum per se sanctum sit oramus ut in nobis

sanctum fiat, quia a tuo filio Christo ‘Christiani dicimur, quoniam tui sumus per opera bona, ut digneris habitare in

62 Alii euangelistae] Luc. 11, 1. 66-69 Cf. BL 227, 2393-2396 ; infra, 111ilis). 69 et suiv. J.-P. Bouhot, La tradition catéchétique et exégétique du Pater noster, dans

28:

Recherches

Augustiniennes

33, 2003,

p. 3-18(17).

72-73

Rom.

8, 15.

78-80 = 118-119.

61 dominicae] de ieiunio ypocritarum et de thesauro add. N, cf. p. 55, app. cr. ad 64 exorare MPE'B, 12, De formula etc. E, De exposicione Pater noster D 69 auderet hoc Y 65 deberent PE exorari (cf. 63-64 edoceri) WV() 76 73-74 tanto tamen Y uocare pr. W 73 a nobis B, a ss. M, nos E? 86 bona opera Y 85 quia...dicimur om. B 77 nos om. Y eius Y

74 nos] a add. E?

LI

158

LIBER. GENERATIONIS,

c. 6

cordibus nostris. ADUENIAT REGNUM TUUM ut omnis mundus te cognoscat et tu regnes in nobis, regens et gubernans

6,10

nos usque in uitam aeternam, non diabolus, cuius conditio90

6,11

95

nis non sumus. FIAT UOLUNTAS TUA SICUT IN CAELO ET IN TERRA ut quomodo tibi angeli sine culpa seruiunt in caelis, ita et nos seruiamus in terra. PANEM NOSTRUM COTIDIANUM DA NOBIS HODIE. Pan Grece ‘omne’ dicitur et per panem omnis substantia intellegitur quae cotidie nobis necessaria est, quod est cotidianus panis. In Greco pro 'cotidiano' habet epiusion EHIOYCION, quod transfertur supersubstantialem, scilicet quod ad substantiam nostram attinet, id est uictum et uestitum. Da nobis hodie, quia tu es creator et dominus noster. Vel panem spiritalem, unde animae nostrae satientur, uel etiam

105

6,13

110

corpus et sanguinem tuum da nobis digne percipere hodie, id est semper. ET DIMITTE NOBIS DEBITA NOSTRA, SICUT ET NOS DIMITTIMUS DEBITORIBUS NOSTRIS. Quaecumque erga te pro carnis fragilitate siue suadente diabolo commisimus relaxa, ut non ueniant super nos paenae debitae quae debentur praeuaricatoribus, quia et nos secundum tuum preceptum dimittimus his qui in nobis peccant. ET NE NOS INDUCAS IN TEMPTATIONEM non nos permittas incidere in aliquam temptationem quae nociua sit ad corpus aut ad animam, quia tu potens es nos liberare et non aliter inducis, nisi quia non liberas. SED LIBERA NOS A MALO hoc est et a malo presentis saeculi et a futuro et perpetuo. Ecce septem petitiones in quibus conprehensa sunt omnia quae nobis necessaria

88 CF 2/54;

89-90 « dont nous ne sommes

pas les créatures » — cf. Ez. 28,

15: 92 cotidianum = Luc. 11, 3 (Matth. 6, 11 supersubstantialem = 96). 93,1E 20/2115: 95-96 HM 37, 770-771. 97-98 (et passim) Deut. 10, 18: uictum atque uestitum.

108-109

Cf. 5, 165.

109 Ps. 88, 9: potens es, domine.

111-115 = 66-69.

88 tu] te Y 89 nos] undique add. y 95 habet h.l. per transpositionem a, post 96 EnIOYCION cett. (et pr. «) 96 epiusion om. INE^, Graecum om. BY, epyusion enlusion Y 97-98 uestimentum B et pr. M 106 nobis «HB, nos cett., cf. ad 132. 111 alt. et] a add. PN

93 dicitur] Latine add. B

B

97 pertinet B

103 per carnis fragilitatem

1315 A

LIBER GENERATIONIS,

115

c. 6

159

sunt et in presenti saeculo et in futuro. Octaua quoque orato in fine subponitur: AMEN quod significat ‘uerum’, ut uera fiant omnia quae superius precati sumus. Debent autem custodire omnes quicumque hanc orationem orauerint ut custodiant se ab omni ira, ut ueraciter dicant domino Crea-

tori Pater noster, quia si non amant omnes Christianos, non 120

sunt tunc fratres et ille qui aliquem odit habet se eiectum de paternitate domini :noluit habere fratrem in dilectione, non habebit patrem in tuitione. Similiter custodiant illud uerbum quod sequitur : dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus, ut non mentiantur domino neque se accusent, quoniam ea conditione sibi petunt dimitti sicut ipsi dimiserint suis debitoribus. Neque possunt ipsum uerbum reticere, quia 1s qui docuit oracionem non exaudiet eam, nisi sic fuerit sicut ipse composuit, et 1pse statim hoc subiungit, dicens

130

SI ENIM DIMISERITIS PECCATA EORUM, DIMITTET ET UOBIS PATER UESTER CAELESTIS DELICTA UESTRA. In potestate hominum habet dimissum ut, si nolunt imputare his qui in

135

Hoc de his quae in nobis peccant homines, non de his quae in deum delinquunt. CUM AUTEM IEIUNATIS, NOLITE FIERI SICUT HYPOCRITAE TRISTES. Per omnia ostendit nobis dominus quomodo non debeamus facere iusticias nostras

se peccant, nec deus eis; si uero

ne mercedem

coram hominibus,

retinuerint, retenta erunt.

perdamus apud deum, ne

faciamus sicut Saducaei, qui quando ieiunabant non lauabant faciem neque pectinabant caput. EXTERMINANT ENIM

FACIES SUAS hoc est ab illo termino deturpant, quo aliis die140

bus soliti erant ornati incedere, siue demoliuntur, ut tristiciam

114 Thiel 236.

IN

KE)

118-119

= 78-80.

122-123

=

101-

102. 134-136 = 21-23. 137-138 Les Saducéens négligeaient de faire ce que Matth. 6, 17 (= 142) recommande. 140 HM 38, 800-801 : Pro hoc ergo sermone [exterminant] ‘demoliuntur’ semper accipere debemus.

124 dimiserint 120 domini] qui add. BE, ss. M 117-118 Creatori om. Y 127 hoc om. (B) 126 non exaudiet eam om. Ê XP, dimiserunt (D)BE uolunt 130 ut] et MB 128 dimiseritis] hominibus add. y subiunxit f HN 132 (cf. 106) nos YE

120 dilectione] domini et proximi add. E

135 non om. B

*

160

LIBER.

GENER

ATIONIS,

c. 6

simulent. UT PAREANT HOMINIBUS id est appareant IEIUNANTES. TU AUTEM, CUM IEIUNAS, UNGE CAPUT TUUM. Secundum morem prouinciae loquitur, in qua habitatores habebant conpositum unguentum de oleo et balsamo odora-

6,17

145

6,17-18 150

9

to et unguebant caput, ne propter ieiunium tristiciam simu-

lemus ob fauorem uulgi, sed hilariter deo seruiamus, quia tunc manebit nobis merces certa, si propter deum omnia faciamus. ET FACIEM TUAM LAUA, NE UIDEARIS HOMINIBUS IEIUNANS. Et faciem lauare precipimur et caput pectinare, ne propter uanam gloriam ieiunare uideamur, sed tamen si pro alia necessitate inloti incesserimus, non peccamus. NOLITE THESAURIZARE UOBIS THESAUROS IN TERRA. Thesauri nomen ex Greco Latinoque est conpositum, fhesis namque Grece, Latine 'positio' dicitur; inde conpositum quod dici-

155

tur ‘posicio auri' ;de omni tamen pecunia hoc sentiendum est quod dominus hic praecipit, ut de omnibus rebus, quas habere possumus in aeterna uita thesaurum nostrum faciamus, pro quo in aeterna patria recipiamur. Per tria autem

160

6,20

165

quae hic nominantur solent ammittere frequentius diuites huius saeculi thesaurum suum, per eruginem, quod pertinet ad metallorum genera, per tineas uestimenta, per fures omnia quae haberi possunt. Spiritalis quoque erugo est uana gloria, tinea inuidia, fures daemones, per quae Christianus perdet thesaurum animae suae nisi uigilanti cura se custodierit. THESAURIZATE UOBIS THESAUROS IN CAELO sicut fecit beatus Sixtus et innumeri Christiani per manus pauperum,

143 = 18, 53, cf. 10, 334; 12, 378-379; 4, 102; Ep. 23-24. 146 ob fauorem 152 in terra, ubi aerugo et tinea demolitur, et ubi fures effodiunt et

uulgi = 19, 450.

furantur [= 160-161].

152-155

IE 16, 18, 6.

160-161

165-166 Passio s. Sixti (II, 6 août): AA SS, Aug. II, 1735, Mombritius, Sanctuarium, 2° éd. 1910, IL, p. 650, 6 et suiv.

Voir sur 152. ch. 3, col.

141B;

147 nos edd. 151 pro alia necessitate] per alia IN, per alia necessaria H, spiritali animo necessarie y 1535 0m NI de D et Latino y compositum est PE° 166 Sixtus WPYE, Xistus VE”, Xixtus MBHN

142 unge sciendum B

caput tuum om. 165 celis B

P

148

et..151

peccamus

om.

E?

155

1316 A

LIBER GENERATIONIS,

al 170

c. 6

161

quia ipse dixit: quod uni ex minimis meis fecistis, mihi fecistis. Postquam enim pauperi uel bono homini in nomine domini datum fuerit, is qui dedit non potest perdere mercedem. uBI ENIM EST THESAURUS TUUS, IBI EST ET COR TUUM. De omnibus uoluptatibus hoc accipi potest, ubi aliquis ultra modum intentus est: gulosi deus uenter est, luxuriosi thesaurus epulae sunt, amatoris libidinis lasciuiae et ludicra : illi seruit quis a quo uincitur. LUCERNA CORPORIS TUI EST OCU-

175

LUS TUUS: SI OCULUS TUUS SIMPLEX FUERIT, TOTUM CORPUS TUUM LUCIDUM ERIT. Allegoria est in hoc loco, aliud uolens intellegi quam in superficie sonet. Dat exemplum dominus quod is qui sanos habet oculos potest uidere omnia

180

non habet lumen frequenter oberrat a uia et offendit in itinere: sic is qui non habet rectam intentionem in sua fide uel in amore erga deum frequenter titubat in suis actionibus, quia uir duplex animo inconstans est in omnibus uiis suis, at uero credentibus in deum omnia cooperantur in bonum.

185

Inde sequitur: sí oculus tuus simplex fuerit, totum corpus tuum

quaecumque uoluerit et per uiam recte incedere, is uero qui

lucidum erit: oculus 1ntentio operationis. SI ERGO LUMEN, QUOD IN TE EST, TENEBRAE SUNT, IPSAE TENEBRAE QUANTAE ERUNT id est si corpus amisso lumine oculorum tenebras 190

patitur, lumen interius, quod debet regere animam et corpus, quantae erunt uidelicet quam magnae: maiores quam corporis.

167 Matth. 25, 40. 174 2 Detr22 019. 28.

172-173 (Philipp. 3, 19) HM 38-39, 815-817. 173176:177:18212297:22183 126175; 184 Rom. 8,

169 mercedem] suam add. 168 bona Y 167 ipse] dominus add. (f) 174 a quo] et add. Y 173 amatores HN 170 est enim B, om. E Y 175 (cf. 185) simplex fuerit «PB, fuerit simplex 175-176 si..erit om. E^ 181 sicut 180 ab uia E, in uia Y 179 hiis Y 177 sonat By, sit P (B)

Y V

185 (cf. 175) fuerit simplex (D)

172 gulosis P

186 operationis WV, est add. cett., ss.

190-191 corporis] habent tenebre add. B

LIBER.

162

GENER. ATIONIS, c. 6

DE NON SERUIENDO DUOBUS DOMINIS

NEMO POTEST DUOBUS DOMINIS SERUIRE, et quomodo potest hoc, cum ipse alio loco dicat: non ueni ministrari sed

6,24 195

ministrare et Paulus dicat: per caritatem seruite inuicem in uinculo pacis? Sed tamen sciendum quia, sicut superius diximus,

est seruitium quod soli deo debet inpendi et nullo alio mor-

tali, ut deum credere certa fide et illum adorare, alienum deum non habere, nomen dei in uanum non assumere, dili-

gere illum ex toto corde et totis uisceribus, hostias illi offerre, omnia bona ab ipso sperare ; alia autem seruicia et deo et homini possumus secundum precepta ipsius impendere, uidelicet omnia bona, quae nobis uolumus impendi ab aliis,

faciamus proximis nostris. Est autem discretio in greca lingua de ipsis duobus seruitiis. Nam illud seruitium quod soli deo impenditur AATPEYCIC (latreusis) dicitur, illud uero quod ad homines AOYAEYCIC (duleusis) appellatur, et hoc quod Paulus dicit seruite inuicem in Greco habet AOYAEYCATE (duleusate). AUT ENIM UNUM 210

ODIO HABEBIT hoc est diabo-

lum ET ALTERUM DILIGIT id est deum, ut dignum et iustum est, AUT UNUM SUSTINEBIT id est diabolum, quia nullus

amat

diabolum

sed ad modicum

tempus

sustinet

illum

propter suas uoluptates perficiendas ET ALTERUM CONTEMNET id est deum. Non dixit odiet, quia nullus potest odire deum, contemnunt autem multi et abutuntur dei pacientia.

193-196 Cf. 4, 187-189. 194-195 Matth. 20, 28. 195-196 (= 4, 188-189) (6212519 196 superius: 4, 190 et suiv. 198-199 Ex. 34, 14. 1995533 2097.

199-200 Deut. 6, 5 = Matth. 22, 37.

200 (= 10, 451) totis uisceribus:

Grégoire le Grand, Moralia in Iob 33, 5, 11, CC 143B, p. 1679, 20. 203-204 — 1, 151-152. 205 et suiv. Voir sur 196. 208 = 195. 208 (Galates 5, 13) Sovhebete &AAMAOU. 210-211 (Vere) dignum et iustum est] Praefatio missae. 212 Cf. Apoc. 12, 12.

194 hoc W, om. cett. 197 nulli alio G, nulli alii (e nullo alio M) MP eius Y 206-207 (cf. ad 4, 196-200) Graeca tantum NE^, Graeca om. Y AATPECIC

xPHNE,

A&Tpsuotc E?, latresis VMPHE

208 habent P, habetur y AOYAEOYCATE &PHN diligit (cf. app. cr. Vulgatae ed.): diliget PE? pacientiam f 214 odisse E?

202 206

sed latreusis W, lautesys Y

209 dyleusate y hoc est (= 209) y

210 215

1317

LIBER GENERATIONIS,

c. 6

163

Unde et ad Samuhel dominus dixit: qui honorificauerint me, glorificabo eos, qui autem contemnunt me erunt ignobiles. Qui autem sint isti duo domini, cui insimul seruire non possuinus, 220

subsequitur,

dicens

cum Iob, Abraham,

230

235

NON

POTESTIS

DEO

SERUIRE

ET

MAMMONAE. Mammonae sira lingua ‘diuiciae’ dicuntur. Aliud est habere diuitias, aliud seruire diuiciis: qui seruit diuitiis non potest deo seruire. Non dixit: qui habet diuicias: qui enim habet diuitias et distribuit eas, ut dominus dixit, ad eos qui eum recipiant in aeterna tabernacula, et qui habent intellegentiam super egenum et pauperem, erunt in alia uita Dauid atque aliis qui et in hoc saeculo

diuicias habuerunt et uitam aeternam sibi mercati sunt ;qui autem seruiunt diuiciis et nulli bona largiuntur ex ipsis diuiciis, nisi a quibus possint recipere in hoc saeculo, sepelientur cum diuite sepultura aeterna, ut illic indigeant omnibus bonis. 'Mammonae' quoque nomen daemonis Iudaei esse dicunt, qui diuitiis preest. Tradunt enim super unum quodque uitium habere daemones prepositos et alios sub se positos qui seducant homines ad illa uel illa uitia, uel in delictum spiritu fornicationis seduct sunt, exceptis illis habere unum quemque hominem duos angelos custodes sui, unum bonum, alterum malum. IDEO DICO UoBis subauditur si me

habetis electum dominum UESTRAE

SITIS ANIMAE 240

TIS, NEQUE

CORPORI

et alium reiectum NE SOLLICITI

id est uitae uestrae QUID MANDUCE-

UESTRO

QUID INDUAMINI:

ego feci

animam, ego ministrabo uictum quo possit subsistere usque

216-217 1 Reg. 2, 30. 833.

224 Luc. 16, 9.

220 (cf. 231-232) Thiel 349.

222 HM 39, 832-

224-225 Ps. 40, 2: Beatus qui intelligit super egenum et

231-232 - 220. 229-230 Luc. 16, 22. pauperem. 236 angelos custodes] Blaise, Vocabulaire, p. 238-239 :115.

235 Osee 4, 12. 241-242 Dan. 11,

35 : usque ad tempus praefinitum.

218 cui «HNE', quibus PYE et mM

216 et qui Y non

VHN,

WE

et omisse

M

241 ego W, om. cett.

non

simul

seruire

MPE^

insimul seruire non possimus

WP,

corr.

220 alt. Mammona Y, 219 subsequitur (subiungit ss. M): sequitur (B) Ww 224 (eos qui...) recipiat y, hic recipiunt 221 est] enim add. Y Mammon E* 227 sibi om. 226 et om. Y 225 intellectum Y quod recipientur (sic) E 230 229 possint WVHNY, possunt MPedd. 228-229 diuiciis om. Y Y 234-235 in delictum] inde dictum codd. edd., corr. (sepelientur...) indigeat Y

LI

164

LIBER.

GENER. ATIONIS,

c. 6

ad tempus prefinitum, neque corpori uestro quid induamini quia cgo creaui corpus in tali statura qua nunc est, et ego uestiam, 245

si tamen meis oboedietis preceptis, quia cuius opera facitis, eius filii siue serui uocabimini. NONNE ANIMA PLUS EST QUAM

255

6,26

260

ESCA ? Qui dedit animam inmortalem et rationabi-

lem, dabit uictum. Plus est id est plus ualet et preciosior est, quia inmortalis et rationabilis, et qui dedit corpus decorum, sursum erectum, ad omnia agenda paratum et intellectuale, multo excellentius quam bestiae habeant, uestiet illud. Haec omnia dicit ut timorem tollat de animis nostris et sollicitudinem, quasi moriamur fame aut frigore si uoluntatem illius fecerimus. Nam opus debemus exercere unde uiuamus et uestiamur, quoniam sic dictum est primo homini: in sudore uultus tui uesceris panem tuum et Paulus precipit, dicens: magis autem laboret unus quisque manibus suis quod bonum est, ut habeat unde tribuat necessitatem pacientibus. RESPICITE UOLATILIA CAELI, QUONIAM NON SERUNT id est seminant NEQUE METUNT NEQUE CONGREGANT IN HORREA, ET PATER UESTER CAELESTIS PASCIT ILLA. In hoc iubet respicere uolatilia, ut habea-

mus fiduciam quod ille, qui uolatilibus dat escam, daturus sit nobis, quia illi inrationabiles et mortales et ad nostrum usum creati, non autem in hoc ut ociosi simus et non labore-

mus serendo et metendo, sed ne pro timore thesauros con-

270

damus temporalum rerum et non porrigamus manum egentibus, timentes indigentiam habere si in nomine domini largiti fuerimus. NONNE UOS MAGIS PLURIS ESTIS ILLIS ? hoc est plus ualetis. Et ipsi hodie sunt, cras non erunt, uos autem semper eritis siue ad bonum siue ad malum. Pluris ad pondus refertur, hoc est pluris pretii, plures uero comparatiuus gra-

244-245 - 1, 223.

252/2:Go59119 274

Ephes. 4, 28 (unusquisque: 4, 25).

254-255 Gen. 3, 19.

265-266 Eccli. 7, 36.

255-257

268 Ecch. 10,

12:

242 tempus prefinitum xPE, prefinitum tempus BE? neque...induamini om. Y 244 ob(o)edietis meis preceptis B, obediatis P facietis PE? 246247 (cf. 248) rationalem Py 248 rationalis Py 252 quasi] ne add. y ilius W, ipsius cett.

253-254 uestiamur et uiuamus PE?

uescere cett. 256 suis WYE, om. VMPE?HN 263 illa inrationabilia et mortalia...creata PE? add. y

255 uesceris W,

262 sit] et add. y 262alt. et om. PY creati] sunt

1318 A

LIBER.

GENER ATIONIS,

dus est de multo positiuo,

27

c. 6

165

et ad numerum

refertur.

QUIS

AUTEM VESTRUM COGITANS POTEST ADICERE AD STATURAM SUAM CUBITUM UNUM? Sicut adicere quis non potest aliquid ad staturam suam et tamen deus omnipotens fecit uos 275 28

crescere quales estis, utique qui maius dedit sine uestro conamine minus etiam dabit, id est cibum et potum. ET DE UESTIMENTO

QUID SOLLICITI ESTIS ? Sicut tulit timorem de

cibo, similiter aufert de uestimento ex rebus consequentibus: CONSIDERATE LILIA AGRI, QUOMODO CRESCUNT :NON 280

LABORANT

NEQUE

NENT.

Nent dicitur 'filant', ab eo uerbo

quod est neo. Dicit ut uideamus qualiter uestita sunt lilia candore sine ipsorum labore, uel rosae, quia nullum

linteum

comparari potest candori lilii neque ullum dirodinum roseo colori neque ulla purpura tincturae uiolae: propterea, si deus sic uestit uiles herbas, quae nos in focum soliti sumus mittere cum aruerint, quanto magis uos uestiet, quos ad similitudinem suam creauit? DICO

29

290

30 295

AUTEM

UOBIS

QUONIAM

NEC SALOMON IN OMNI GLORIA SUA COOPERTUS EST SICUT UNUM EX ISTIS. De Salomone dicit Iudaeis exemplum, quia ipsi diciorem regem non habuerunt. Fuerunt autem multi diciores, ut Nabugodonosor, Asuerus, Octauianus et sequaces eorum, sed tamen non nouerant eos Iudaei sicut Salomo-

nem. Dicit ergo quia Salomon non fuit coopertus cum tota

gloria sua de tam candenti linteo nec de speciosiori pallio quam prefatae herbae. SI AUTEM FAENUM AGRI, QUOD HODIE EST. Faenum agri appellat 1psas herbas, hodie est hoc est non multum durant ET CRAS IN CLIBANUM MITTITUR. Cras hoc est in futuro cum siccatae fuerint in clibanum, hoc est in 275 qui maius dedit] Ioh. 10, 29. 283 dirodinum = diarrhodinum: Mittell. Wôrterbuch (München) 3, col. 573: rose (couleur). 285 uiles herbas cf. 23, 182-

18326, 111:

286-287 Gen. 1, 26 et 5, 1.

289-290 = 13, 352-353.

272 et 273 addicere y 274 omnipotens deus y 275 nostro Y quid om. M, in margine G 279 quoniam Hedd. 281 neo. Dicit] Sic WYE, dicit om. E?, neo dicit VMPHN 283 candori PEN, candore (= 282) cett. 284 colori e colore corr. WH 285 quae] quas YE aruerint] et add. Y uestiget Y 290 regem om. PE° 292 sed] et y 297 durat YE?

281 sint P

277 dist. 281286

furnum,

300

6,31 305

c. 6 - 7

LIBER GENERATIONIS,

166

DEUS

mittuntur.

tali

decore

UESTIT,

QUANTO

MAGIS UOS, qui aliquid fidei habetis quod ipsa non habent, quia insensibilia sunt? Cras autem in Scriptura pro futuro tempore accipitur, ut Iacob dicit: exaudiat me cras iustitia mea. NOLITE ERGO SOLLICITI ESSE. Per omnia sollicitudinem uult auferre a nobis, et opus exerceri. De spiritali uero cibo et indumento semper debemus esse solliciti et esuriem pati, quia beati qui esuriunt iusticiam. HAEC ENIM OMNIA GENTES INQUIRUNT hoc est sollicitudinem de his rebus habent, quia

6,32

non adorant deum uerum.

SCIT ENIM

PATER

UESTER

QUIA

HIS OMNIBUS INDIGETIS, propterea curabit de nobis si nos 310

eius uoluntatem

fecerimus,

quoniam

scit omnia necessaria

Quod et sequitur: QUAE-

6,33

nostra antequam petamus eum.

6,34

RITE PRIMUM REGNUM DEI ET IUSTICIAM EIUS, ET HAEC OMNIA ADICIENTUR UOBIS hoc est facite uoluntatem dei in his quae uobis precepit ef haec subauditur necessaria adicientur id est adaugebuntur uobis: ad necessitatem dabuntur, non ad superfluitatem, quia nullus Christianus ad aliud debet quaerere subsidium temporalis uitae nisi ad necessitatem. NOLITE

315

ERGO SOLLICITI ESSE IN CRASTINUM 320

Vel

hoc est in futuro, a cras

enim aduerbio diriuatur 'crastinus' nomen. SUFFICIT DIEI MALICIA SUA. Maliciam dicit laborem presentis diei, quasi dicat :sufficit nobis presentis temporis cogitatio, futurorum curam, quae incerta est, relinquamus.

NOLITE IUDICARE UT NON IUDICEMINI. De incertis et dubis causis prohibet iudicari, ut ante simus cognitores quam condemnatores, ut Iob dicit: causam quam nesciebam diligentissime inuestigabam. Enimuero in iuditiis nullus debet 301-302 = 318-319.

306 — 5, 58-59. 3-4 Iob 29, 16.

302 Gen. 30, 33.

310-311 = 58-59.

.299 Si deus Y decori Hy E306 esuriunt] et siciunt add. y precepit uobis y subaudietur HN

318-319 a...nomen om. E?

304 opus ‘de bonnes œuvres’.

318-319 - 301-302.

302 exaudiet y, Respondebit michi cras 311 petatis y Quodque y 314

1319 A

LIBER.

GENER. ATIONIS,

c. 7

167

neque clericum neque laicum iudicare donec confessionem ipsius audiat de peccato unde agitur. Denique de manifestis peccatis Paulus iubet iudicare, ut sunt stupra, homicidia, fur-

ta. Sic enim dicit: congregatis uobis cum meo spiritu iam iudicaui

eum, qui sic operatus est, tradere Satanae in interitum carnis. 1N

12 10

15

QUO ENIM IUDICIO IUDICAUERITIS subauditur iniuste IUDICABIMINI 1uste, quia iniuste iudicastis, ET IN QUA MENSURA UOBIS. Si solerter, inquit, MENSI FUERITIS REMETIETUR

omnia quae ualetis bona facere ac proximis intimare studetis, aderit diuina pietas, quae uobis et in presenti sensum altiora capiendi ac fortiora gerendi effectum conferat et in futura

quam

supra

retributionis

259)

20

7,4 25

possitis

sperare

conferat.

QUID

aeternae UIDES

AUTEM

uobis

dona

FESTUCAM

IN

OCULO FRATRIS TUI ? Ad hoc quod premiserat respicit istud, ad non iudicandum temere fratrem. Quare peccata alterius consideras et tua obliuisceris? Cum uides alium leuiter peccare condemnas et 1udicas grauia, et tua grauiora leuia aestimas. Per festucam leue peccatum, subitam iram aut uerbum ociosum, per TRABEM odium inueteratum aut inuidiam uel grauiora peccata. Festucam per e dicere debemus, non per i, sicut Beda precipit. Trabes proprie dicuntur ligna nauium in transuerso,

ubi nauigatores sedent, et inde etiam trabes

dicuntur in domibus quae tectum sustinent, et est allegoria in hoc loco, conparatio per spetiem parabolae de re inanimali ad inanimale, de festuca ad peccatum. HYPOCRITA,

153) 30

EICE PRIMUM TRABEM DE OCULO TUO, ET TUNC UIDEBIS EICERE FESTUCAM DE OCULO FRATRIS TUI hoc est purga te ipsum a criminali peccato, et tunc poteris purgare fratrem a 5128:

7-8 Matth. 15, 19; Marc. 7, 21-22.

15 altiora. ..fortiora: Ecch. 3, 22.

8-9 1 Cor. 5, 3-5.

14-

22-23 uerbum ociosum: Matth. 12, 36.

24-

25 [cf. CC 123A, p. X, n. 4] Beda] Alcuin, De orthographia, éd. Keil, Grammatici latini 7, p. 302, 10: festucam, non fistucam, dicito. Cf. 6, 36.

5

28-29 = 3, 176-177.

11 in om. (B)

13-14 studueritis Y

15-16 in futuro (= 6,318) PNE ete

correctura M 18 illud B 21-22 estimas leuia (f) add. Y 29 inanimale «, animale cett.

MUS

;

2

x

9 carnis] ut spiritus saluus sit in die Domini add. E 2 pit om. E^ x

25-26 Cf. IE 19, 19,

325565)

2

24 peccata] intellige

"

n

24-25 Festucam...preci-

D)

168

7,6

35

40

ISBER GENERATIONIS,

c. 7

leui peccato, quia nemo sordidis manibus potest uas sordidum mundare nisi ante lauerit manus. Hypocrita Grecum est, Latine ‘simulatio’ uel ‘simulator’ dicitur. NOLITE SANCTUM DARE CANIBUS NEQUE MITTATIS MARGARITAS UESTRAS ANTE PORCOS. Canes hic heretici intelleguntur uel apostatae Christiani, qui post agnitam fidem reuertuntur ad pristina peccata, porci autem intelleguntur pagani, quia sicut porci iacent semper in luto, similiter et isti semper iacent in prauis

uoluptatibus. Neutris ergo committendum est euangelium donec conuersos animo et corpore eos perspiciamus. Nam de primis dicit apostolus: hereticum hominem post primam et secundam correptionem deuita. Quare autem non sit committen45

50

dum eis diuinum eloquium subiungit, dicens NE FORTE CONCULCENT EAS PEDIBUS SUIS ET CONUERSI DISRUMPANT UOS hoc est inrideant uerbum euangelii et interficiant uos, qui adhuc aliis poteratis esse saluatio. Quia autem 'margaritae' diuina eloquia uocentur, et in hoc euangelio et in mulas locis exempla perplura sunt, ut illud de negociatore quaerenti bonas margaritas: margaritum est enim dei uerbum et

Tg

ex omni parte potest perforari. PETITE subauditur bene ET

7,8

operibus, petite uerbo, quaerite operibus bonis, pulsate perseuerantia, petite fide, quaerite spe, pulsate caritate: OMNIS

DABITUR 55

ENIM

QUI PETIT

per bona 759

UOBIS:

petite animo,

QUAERITE

uerbis,

PULSATE

subauditur bene ACCIPIT

ET QUI QUAERIT

PULSANTI

in perseuerantia

opera

INUENIET

ET

QUIS EST EX UOBIS HOMO, QUEM SI PETIERIT APERIETUR. FILIUS SUUS PANEM, NUMQUID LAPIDEM DABIT ILLI ? Iuxta 34-35 IE 10, 118. 38-39 Cf. Eccli. 21, 1. 40 N.B.: iacent semper. ..semper iacent. Cf. ad 8, 86. 43-44 Tit. 3, 10. 50-51 Matth. 13, 45-46. 51-52 Jéróme, Ep. 22, 8, 4, CSEL 54, p. 155, 13-14 : margarita quippe est sermo dei et ex omni parte forari potest. 55 fide, spe, caritate: 1 Cor. 13, 13. 59 dabit illi Luc. 11, 11 (porriget ei Matthieu).

59-60 (cf. 21, 335) HM

188, 1345 : iuxta simplicem

intellegentiam.

51

35 simulacio Latine y enim est NYE

46 eas] eam E^, uos p 50-51 quaerente PE? uerbum dei (D) et] quod y et ss. H

fide...spe...caritate MHYE”, fidem...spem...caritatem

enim (om. est) PE^

37 ante porcos om. E, cf. ad 16, 244.

WVPNE

55

58 est om. Y,

1320 A

LIBER. 60

169

non

retribuet

infidelitatem,

et si spem,

non

dabit

desperacionem, quia sicut piscis latet in aqua, similiter spes nostra latet in presenti saeculo sed apparebit in futuro, quando saciabimur in bonis dei. SI ERGO

70

c. 7

simplicem intellegentiam nullus filio suo bona petenti mala dat, quanto magis deus, qui essentialiter bonus est, etiam si mala petamus ignoranter, bona dabit. Spiritaliter si petamus fidem

65

GENER ATIONIS,

UOS, CUM

SITIS MALI.

Notandum quod apostolos malos dicat, quia ad conparationem dei nemo bonus, per se autem omnis creatura bona. OMNIA ERGO QUAECUMQUE UULTIS UT FACIANT UOBIS HOMINES, ET UOS FACITE EIS. De hoc uerbo potest intellegi quod propheta ait: quia uerbum breuiatum faciet dominus super terram. Haec fuit lex naturalis quam Adam accepit. HAEC EST ENIM LEX ET PROPHETAE quia quaecumque in latissimo legis

75

libro et prophetarum scriptis mandauit, si dilectionem erga proximum habueris totum custodies. Omnia enim bona uis tibi fieri, et tu facies alteri, malum ulli non facies, quoniam

TES)

80

85

non uis tibi fieri. INTRATE PER ANGUSTAM PORTAM. Allegoria est hic, quia per portam uia mandatorum Christi intellegitur. LATA UIA EST ET SPATIOSA QUAE DUCIT AD PERDITIONEM hoc est uoluptas saeculi, quae se sponte offert: quia corpus hoc delectat, non est necesse quaerere nec discere ET propterea MULTI SUNT QUI INTRANT PER EAM, quicumque enim sua quaerunt magis quam dei gradiuntur per eam. QUAM ANGUSTA PORTA ET ARTA UIA QUAE DUCIT AD UITAM id est ualde angusta: per ieiunia, per pacientiam, per dilectionem inimicorum saeculum transire et ad uitam aeternam peruenire arta uia est, unde et psalmista dicit: ego custodiui uias duras. ET PAUCI SUNT QUI INUENIUNT

dicit inuenire, nec tamen omnes

61 (= 25, 259-260)

215: Rom 152 241

GH

EAM. Paucos

qui inueniunt gradiuntur

14, 1, p. 96, 3: essentialiter bonus est.

64 = 14,

67-68 (Iob 4, 17) = 19, 180-183; 13, 291-292. Cf. 25, 231-232. 9/28 72 lex naturalis = 11, 272-273 (et note). JS ESS 52 80 HM 43, 940: sponte se offert. 87-88 Ps. 16, 4.

62 dabit. Spiritaliter WV, dabit spirit(u)aliter cett.

71-72

75-76 Cf. 1, 15182-83 Philipp. 2,

67 dicit Nedd.

69

ergo] autem Y 70 eadem et Y 74 scriptis PE et e correctura M, scripta cett. (mandant E?) 75-76 tibi uis Y 82-83 quicumque...eam om. (f) 89-90 gradiuntur per eam (= 83) W, per eam gradiuntur cett.

170 90

LIBER GENER ATIONIS, c. 7

per eam, quoniam multi sunt qui sciunt quod unum deum Christiani colant et tamen ipsi non colunt, et multi sunt qui uerbis fatentur deum nosse et Christianos se esse profitentur, et factis negant, et ideo artam uiam non ambulant, quoniam

95

similiter dominus in alio loco dicit: multi uocati, pauci electi, 'uocati' Christiani facti, (pauci electi! quia opere negant deum.

DE

CAUENDO A FALSIS

ADTENDITE 100

105

PROPHETIS

A FALSIS PROPHETIS.

'Adtendite' cauete, obser-

uate. In tribus locis in hoc libro istud uerbum est et semper eundem sensum habet. Multi prophetae falsi apparuerunt in illa gente etiam post aduentum domini, sicut fuit Theodas et Iudas Galileus, sicut in Actibus apostolorum legimus, et de his precepit apostolis ne sequantur eos et pereant sicut illi qui eos secuti sunt. Post uero de omnibus falsis Christianis potest accipi, qui aliud ore, aliud opere agunt. Nam fuerunt pagani qui dixerunt se Christianos esse ut potuissent eorum habitum explorare et tradere ad mortem, ut Torquatus. Sed et de hereticis potest accipi, QUI UENIUNT AD UOS IN UESTIMENTIS

110

I5

OUIUM.

Oues

molle pecus, corpus inerme,

animo

placidum, sic iussit Christus esse suos: mites, non resistentes malo, cum omnibus hominibus pacem habere, de uestimentis et cibis suis alios alere, omnia ista Christianitatis sunt opera et uestimenta ouium. Qui ista non facit lupus est. Lupus Grece AIKOC (licos) dicitur et habet a moribus ethymologiam, eo quod rapacitati sit semper deditus et cruori. Similes

91-93 Tit. 1, 16. 94 Matth. 20, 16 et 22, 14. 102 (et 24, 108-109) = 4, 13. 105 = 1, 766. d'Adon, éd. J. Dubois - G. Renaud,

1984:

98-100 = 6, 5-7. 101107 Torquatus] Martyrologe

11 août (Tiburtius), p. 265-267.

108-109 in uestimentis ouium (= 18, 47), intrinsecus autem sunt lupi rapaces [= 133]. 109 Virgile, Aen.

9, 341 et Georg. 3, 299 :molle pecus.

voir sur 108-109).

91 colunt...colunt Torqueatus lycos Y

HNE,

113 Cf. 10, 245 (lupus:

1132115/1E 1232323-

B

e eras. H

97 Christianis M^edd., cf. p.55, 114 6 A0xoc R^ Graecum

rubr. 14.

om. Y, licos om.

107 HN,

LIBER. GENERATIONIS,

c. 7

171

sunt qui semper alios Christianos cupiunt depredare aut per uiolentiam aut etiam quasi per legem mundanam: si sunt de eius beneficio

aut etiam

serui, uel si habent

ministerium

super illos, quaerunt occasiones ut quasi per legem possint

120

eos exspoliare. Non cogitant quod de una progenie sunt et de uno patre, sed peius quam suos canes eos tractant, non considerant quod uno modo deus illos condidit et uno sanguine redemit. Quod ipse dedit imperatori intranti in mundum dedit et mendico, similiter exeunti :nihil in hunc mun-

125

130

dum intulimus, sed nec auferre quid possumus nisi opera nostra. Non erit in alia uita discretio domini et serui nisi per merita. Mult Christiani dicuntur sed actione lupi sunt, multi non solum laici sed et clerici lupi moribus sunt, qui in ouile domini inter oues uidentur, sed lupi sunt etiam et rapaces. Quicumque cum rapace consortium habet similis est illi, quia Paulus dicit: siquis frater nominatur et est aut auarus. aut

rapax et cetera, cum eiusmodi nec cibum sumere: qui pauperum annonas, pecunias praue deuorant lupi rapaces sunt. Sequitur 135

A FRUCTIBUS EORUM COGNOSCETIS EOS. Dicunt: in beneficio mei sunt, secundum legem accipio quod accipio — deus dixit: diliges proximum tuum sicut te ipsum. Imperatori et regi hoc dixit, quicumque a Chrsto ‘Christianus’ dicitur, illi dixit. Recogita, si ita uoluisses tibi fieri, tunc facis bene, sin

140

aliter, ueniet tempus quando ipse erit in gloria, tu in inferno. Fructus hominum sunt opera aut bona aut mala: si bona

145

UUAS AUT DE TRIBULIS FICUS? Per spinas illi qui superius ‘lupi’ uocati sunt, per tribulos quoque, quae similiter spinosa est arbor quae est rubus, ipsi designantur, per uuas et ficus digna deo opera. SIC OMNIS ARBOR BONA FRUCTUS BONOS

sunt, ouis, si mala, lupus. NUMQUID

17

COLLIGUNT

DE SPINIS

118 beneficio = 134-135. 128 laici. ..clerici = 5. 131-132 1 Cor. 5, 11. 133 = 108-109. 134-135 beneficio — 118. 136 Matth. 19, 19.

128-129 ouile 120 eos om. Y depredari PE^N 116 sunt] ei add. Y 133 annonas] et add. D, 129 uidentur inter oues Y «PH, ouili Nyedd. 139 aliter (alicui M^): et 138 Et recogita Y 136-138 diliges...dixit om. (B) add. Y 141 numquid] non add. HNE, eras. H

138 facies E?

172

LIBER GENERATIONIS, c. 7

FACIT. Sicut una quaeque arbor ex fructu agnoscitur et uel laudatur ex ipso, sic omnis homo ex opere suo, quod est fructus eius, aut remunerabitur 150

7,18 155

aut condemnabitur,

et est

allegoria parabolae, conparatio de inferiori ad superiorem hortantis. Uuas debuit facere Israhel et fecit labruscas et debuit proferre ficus dulcedinis et fecit ficus amaritudinis. Vitis dicta quod uim habeat radicandi, ficus a fecunditate dicitur eo quod ter in anno fructum ferat. NON POTEST ARBOR BONA FRUCTUS MALOS FACERE NEQUE ARBOR MALA FRUCTUS BONOS FACERE. Si arbor bona non potest fructus malos facere, quomodo Moyses, arbor bona, ad aquam contradictionis peccauit et Dauid adulterium et homicidium commisit et Petrus dominum negauit ?Vel quomodo Iethro et Achior, arbores malae, consilium utile dederunt ? Sed sci-

160

endum quia tam diu 'arbor bona' appellatur homo, quam diu opera bona facit, si uero mala caeperit facere, mala arbor

appellatur. Sic Manasses mala arbor exstitit dum per multa scelera oblitus dominum fuit, sed cum egit paenitentiam de malo in bonum, in bonam arborem conuersus est: deus de 165

presentibus unum

quemque iudicabit et si in bono opere

inuentus fuerit in die iudicii, de bono iudicabitur, si autem in criminali peccato inuentus fuerit, in malo iudicatus erit,

sicut in Ezechihel plenius habetur et Salomon dicit: lignum 170

in quam partem ceciderit, ibi manebit, hoc est peccator si in malo occubuerit, de malo condemnabitur et cum ipso punietur; si autem auerterit se a malo et in bono fuerit inuentus ante diem infirmitatis, cum illo bono liberabitur. De his namque

146 Luc. 6, 44. 149-150 = 3, 176-177. 150 Is. 5, 2 et 4. 152-153 IE (TS AE o e. a 155-159 Cf. 4, 187-189. 156-157 Num. 20, 9-13; Deut. 32, 48-52. 157-158 2 Reg. 11, 2-17. 158 Matth. 26, 69-75. 158-159 (= 22, 87 et 23, 143) Ex. 18, 13-24 et Iudith 5, 5-25. 162-164 OH 4, 3, p. 266, 7-10 (2 Par. 33, 11-13). 167 = 5, 83. 168-169 — 5, 313-314 (Eccli. 11, Sy 171-172 Cf. Ecch. 18, 21.

146 agnoscitur «P, cognoscitur (B)E? 151 et om. y 152-153 dicitur a fecunditate B 163 et sed y cum

(B)E?

152 et ficus Y «P, dum (- 162)

167 iudicandus erit N, iudicabitur E?

151 dulcedinis...ficus om. P

163 est domini E?

168 Ezechiele E?

1322 A

LIBER GENERATIONIS,

c. 7

175

qui in infirmitate conuertuntur dicit beatus Hieronimus in uersu psalmi quoniam non est in morte qui memor sit tui: et in

175

morte et in inferno utrumque agendam paenitentiam denegauit. OMNIS ARBOR QUAE NON FACIT FRUCTUM BONUM EXCIDETUR. Omnis homo, Christianus siue paganus, si non facit fructum

etiam

bonum

excidetur,

eradicabitur

anima

eius a corpore, non se liberauit de ignorantia, quia non licet

180

20 21

185

190

ignorare. IN IGNEM MITTETUR qui in sempiternum non extinguetur. IGITUR EX FRUCTIBUS EORUM COGNOSCETIS EOS. Quia cognoscetis eos, ideo dico: adtendite ab illis. NON OMNIS QUI DICIT MIHI: DOMINE, DOMINE, INTRABIT IN REGNUM CAELORUM. Non se confidat aliquis quia Christianus est: si non facit opera Christianitatis non intrabit in uitam aeternam, quia qui dicit se nosse deum et mandata eius non custodit mendax est. Etenim et illud quod Paulus dicit: nemo potest dicere: dominus lesus, nisi in Spiritu sancto, dictum hic pro facto accipimus, et in credulitate nostra cantamus: ef qui bona egerunt ibunt in uitam aeternam, qui uero mala in ignem aeternum, et aeternus erit ille ignis uni cuique, sicut

deus dixit ite in ignem aeternum, quia qui semel in infernum introierit ulterius non exibit, licet recipiat corpus absque iudicio et mora reuertetur ubi erat deputatus. MULTI DICENT 195

MIHI IN ILLA DIE: DOMINE,

DOMINE,

NONNE

IN NOMINE

174 Ps. 6, 6. 174-176 Cf. Jérôme, Tractatus in ps. (105, 1), CC 78, p. 192, 15-21. Cf. HM 238, 777-780. 179-180 Cf. Rom. 1, 13. 180-181 Is. 66, 24. 182/9951 184-186 OH 4, 6-7, p. 269, 3-4 et 9-11. 186-187 1 Ioh. 2x4: 188 1 Cor. 12, 3 (HM 45, 984-985). 189 HM 45, 985-986: sed moris est Scripturarum dicta pro factis accipere.

189-191

(= 18, 232-233, cf. 22, 291-292)

Probablement l'antienne basée sur Jean 5, 29: R..-J. Hesbert, Corpus antiphonalium Officii 3, 1968, p. 126, no. 2032 (Cum sederit Filius hominis). Il en existe plusieurs recensions, car l'antienne était chantée à diverses occasions dans les différents monastéres.

192 Matth. 25, 41.

192-193 = 5, 334-335.

175 utrumque om. P, utrinque E? 177 eradicetur y 178 bonum, etiam Y 179 et non Y liberabit Nedd. 180 et qu'y — 182 cognoscitis HN dico] uobis add. Y 184 se] in se NY, in hoc E^ 185-186 in regnum celorum Y

om. Y

189 pro facto «P, profecto HNedd., non liquet y

191-192 et...aeternum om. p

190 et

192 alt. in om. (B)

189-190 et...cantamus] in fidei nostrae Cantico E? dominus E?

190 egerint IN

192

LIBER. GENER ATIONIS, c. 7

174

200

TUO PROPHETAUIMUS ET IN TUO NOMINE DEMONIA EIECIMUS? Prophetare et uirtutes facere et mali possunt, sicut Balaam qui multa bona dixit T et cum Iob quia ipse fuit Eliu et quando ad Balac uocatus fuit sed tamen in auaritia seductus occisus est. Saul et Caiphas prophetauerunt, Pharao et Nabugodonosor futura uiderunt. Virtutes quoque facere et multi possunt, ut magi in Aegypto fecerunt et Simon et multi alii per necromantiam, id est mortuorum inuocatio-

nem, ut et illa phitonissa mulier in libro Regum; et daemo205

2/15

7,25)

220

nes eicere mali solent, ut illi exorcistae Iudaeorum et ille, de

quo apostoli domino dixerunt: uidimus quendam in nomine tuo daemonia eicientem qui non sequitur nos, et Iudas, quando dominum sequutus est, et ista fecit. Quod ideo conceditur malis uel propter auctoritatem hominis ex cuius nomine adiuratur, uel propter salutem uidentum et audientum: non est hoc signum discipulorum Christi nec dixit ipse discipulis suis : discite a me uirtutes facere, sed quia mitis sum et humilis corde, et in alio loco: in hoc cognoscent omnes quia mei estis discipuli, si dilectionem habueritis adinuicem. Ista sunt insignia discipulorum Christi, nullus malus potest ista tria signa habere et malus esse: mansuetudinem et humilitatem et caritatem. Sequitur ET TUNC CONFITEBOR ILLIS QUIA NUMQUAM NOUI UOS. Confitebor ueritatem |illis manifestabo quam ipsi in se noluerunt perficere, quia numquam noui uos subauditur meos fuisse. discipulos, quia illa tria non habuistis, quae precepi

198-200 Balaam — Balac: Num. 22-24. — occisus est: Num. 31, 8 et Ios. 13, 22. — Eliu: lob 32-37. 200-201 (HM 46, 1002-1004) Saul: 1 Reg. 10, 10-12 et 19, 23-24. — Caiphas: Ioh. 11, 49-51-52. — Pharao: Gen. 41, 1-24. — Nabugodonosor:

Dan. 2, 1 et 4, 4-5. 202 Ex. 7, 11-12.22; 8, 7Simon Magus (- 8, 221-222 G9 09021 203-204 Cf. IE 8, 9, 11. 204 1 Reg. 28, 7-14. 205 Act. 19, 13-14. 206-207 Marc. 9, 37. 207-208 Matth. 10, 1 et 4. 2107 782-783. 212-213 Matth. 11, 29. 213-214 Ioh. 13, 35.

*

2

*

196 nomine tuo (= 195-196) YE^ 198-200 et cum...occisus est : locus corruptus in codd. et in edd. (et quando] et om. y ;ad om. HN, a y), quando ad Balac uocatus fuit, sed tamen in auaritia seductus occisus est. Et cum Iob, quia ipse fuit Elu... Migne (addito Deest aliquid) 201 futura W, uentura cett. Virtutes]

Viderunt rep. y 205 ille E et ex illi P, illi rep. cett. 209 hominis correxi, nominis codd. edd. 210 uidentum...audientum «, -ium cett. 211 ipse dixit io 216 pr. et «PE, om. QE? 220 esse (f)

1323 A

LIBER. GENERATIONIS,

225

230

c. 7

175

habere discipulis meis ad discretionem aliorum discipulorum. Si dixistis uos esse discipulos meos, falso dixistis: numquam perspexi opera. DISCEDITE A ME QUI OPERAMINI INIQUITATEM. Recedite a me qui operabimini quando de corpore preceptum est uobis exire. Non dixit qui operati estis, ne conuersis paenitentiam auferret, sed qui operamini, hoc est in uoluntate adhuc operamini, quia si adhuc licuisset uiuere, libuisset et peccare. Discedite a me: non est necesse diabolo tradere, quia ipse scit quid debeat facere de his quos non uiderit meos fore: in illa uita omnis homo aut dei erit aut diaboli. Tantae crudelitatis est diabolus, ut non sit necesse

imperare torquere, nouit suos esse qui dei non sunt. OMNIS ERGO 255

240

QUI AUDIT UERBA MEA ET FACIT EA. Considerandum

quod dicit qui audit uerba mea et facit ea, hoc est qui propter me et uerba mea facit bonum. Nam multi philosophi fuerunt qui omnia sua dereliquerunt et a uitiis abstinuerunt, intantum ut remotis locis opere manuum stricte uixerint, et tamen nihil eis profuit. Titus optimus elemosinarius fuit et operator uirtutum, intantum ut una die dolens dixerit: "Perdidimus hodie diem, quia nihil magni profectus alicui praestitimus”. Diocletianus, cum haberet totum mundum in pace, nullo cogente imperium dereliquit et nec filio aut filiae siue alicui adfini dedit, etam Maximianum

consortem

imperii, quem ipse secum adsciuerat eo quod ante amici 227-228 Cf. Ps. -Seneca, Ep. ad Paulum 11, éd. C. W. Barlow, 1938, p. 133, 1011 : quibus quicquid libuit licuit. 237 opere manuum] Cf. Deut. 2, 7 et 16, 15, et

passim. 237-238 2 Par. 28, 21: et tamen nihil ei profuit. 238-241 Cf. 1 Cor. 12, 10: operatio uirtutum. — Eutrope, Breviarium 7, 21, 3, éd. C. Santini, p. 48, 3031:

recordatus...nihil

se illo die cuiquam praestitisse (= Suétone,

recordatus. . .quod nihil cuiquam toto die praestitisset).

Diuus

Titus 8, 1:

241-250 (Cf. ibidem, 9, 27-28)

Aurélius Victor, Epitome de Caesaribus 39, 6, éd. R.. Gruendel, p. 164, 3-5: Utinam

Salonae possetis uisere olera nostris manibus instituta, profecto numquam istud temptandum iudicaretis.

— Orose 7, 25, 14, CSEL 5, p. 492, 1-7.

221 discipulos meos Y

22281

Seda dE

224 qui operabimini om. Y,

operamini (= 223) PE^HN et pr. M 228 et om. Y 229 de his] deis VM, corr.m M 230 meos Wy et e correctura H, Christi E?, eos cett. 235 mea

238 eis nichil y Nam] Non y uerba Y (magnos P, profectus] aliquid add. E?)

237 ut] in add. P

240 nihil conieci, non codd. edd.

LIBER.

176 245

250

255

i2» 260

GENER

ATIONIS,

c. 7

adinuicem fuerint, dimittere fecit. Et cum rogaretur a cognatis et amicis idem Diocletianus non hoc facere, cum omnia in pace essent, respondit: “Cum omnia nostra acta sine reprehensione sunt, debemus alteri locum cedere, attamen si uideretis ortos nostros et pomeria nostris manibus conserta, numquam suaderetis ista retinere". Sic fecit imperator paganus: quid putatis, si ista pro dei amore fecissent, quanti meriti digni apud deum forent? ADSIMILABITUR UIRO SAPIENTI QUI AEDIFICAUIT DOMUM SUAM SUPRA PETRAM. Sicut is qui terrenum fundamentum collocat in firmo loco debet collocare, sic is qui aliquid boni uult operari opera Christi debet operari et super ipsum, qui "lapis angularis” dictus est, construere, propter eius amorem facere et his inpendere, quibus ipse praecepit quod uni ex minimis meis fecistis, mihi fecistis. S1 sic fecerit, erit quod sequitur: DESCENDIT PLUUIA,

UENERUNT

FLUMINA,

FLAUERUNT

UENTI.

Descendit

pluuia diabolus cum suis temptationibus, ut uenit ad beatum Iob, flumina amici illius, flauerunt uenti aduersitates quas diabolus ei intulit de damnis suorum. Sed quia in petra fundamentum habebat dictum est de illo: ín omnibus his non pec265

cauit Iob labiis suis; similiter de Paulo, pluuia: datus est mihi

stimulus carnis meae, flumina: hostium mihi apertum est, sed aduersarii multi, uenti: quinquies quadragenas una minus accepi, ter

uirgis caesus sum, semel lapidatus sum, et cetera. FUNDATA ENIM ERAT SUPRA PETRAM. Quia enim domus Pauli supra petram, 270

id est Christum, fundata erat, dicebat post talia et tanta tor-

menta:

quis nos separabit a caritate Christi? et in fine: in his

omnibus superamus propter eum qui dilexit nos: omnes enim qui

245-246 Luc. 21, 16: a...cognatis et amicis. 256-257 Ephes. 2, 20. 258259 Matth. 25, 40. 261-262 Iob 2, 7. 262-263 Iob 1, 13-19. 264-265 10bA7 22/02 M0: 265-266 2 Cor. 12, 7. 266-267 1 Cor. 16, 9. 267268 2 Cor. 11, 24-25. 271-272 Rom. 8, 35.37.

249-250

uideritis PE?...suaderitis P

Y et om. Y fundamenta cett.

252 digni om. correctura) M.

258 precipit Y 265 Iob om. Y

E?

260-261

255 is om.

Y

256 Christi opera

263 qui Y 263-264 fundamentum W, 266 apertum est magnum michi Y

uenerunt...pluuia

om.

P

271 in fide (e

1324 A

LIBER. PA)

275

GENER ATIONIS,

c. 7

177

spem suam ponunt in deum non confundentur. ET OMNIS QUI AUDIT UERBA MEA HAEC ET NON FACIT EA SIMILIS ERIT UIRO STULTO. Per omnem textum euangelii figurae et tropi saecularium litterarum inueniuntur, sed propter fastidium deuitandum et prolixitatem libri frequentius omittimus. Nam et hic metafora est, translatio de re inanimali ad animale, de domo, quae animam non habet, ad hominem, qui ani-

280

mam habet, et est species ipsius metaforae quae appellatur parabola, quotiens exemplo alicuius hortamur aliquem aut deterremus,

285

hortantis

quod

supra

dictum

est, deterrentis

quod nunc dicitur de domo aedificata supra arenam, id est de illo, qui spem suam in mundana uoluptate ponit, et ueniet illi in similitudinem istius siue illius qui dicebat anima, habes multa bona reposita in annos plurimos,

requiesce, comede,

bibe, epulare, et psa nocte audiuit stulte, hac nocte animam tuam auferunt a te: quae autem parasti cuius erunt? ET FACTUM EST CUM CONSUMASSET IESUS UERBA HAEC. Consumatio haec 290

295

ad perfectionem pertinet, quod uerbum omonimum est. Alio enim modo dicimus: consummatus est cibus, quia finitus est, alio: consummatus est liber, quia perfectus est in scriptura. Et hic ergo consummatio de perfectione, quia quae deus coepit ad perfectionem consummauit, non ad defectionem. ADMIRABANTUR TURBAE SUPER DOCTRINA EIUS. Mirabantur quasi de fonte sapientiae: si de Moyse dictum est quia fuit potens in opere et sermone, quid dicendum de illo qui eum docuit sapientia dei patris? ERAT. ENIM 273 Ps. 24, 3 et 36, 19: non confundentur. 275 stulto, qui aedificauit domum suam super harenam [= 283]. 275-277 = 9, 254-256, cf. 19, 439. 278-280 = 3,

176-177. 12, 19-20. (homonyma).

281=2821CPME 1-57 55; 283 Voir sur 275. 285-288 Luc. 289-290 = 26, 2-3; cf. 19, 3-4; 13, 331; 11, 2-5. 2901TE 597-015 296 (= 19, 24; 22, 388-389) Prov. 18, 4 (Eccli. 1, 5; Baruch 3,

12) :fons sapientiae.

DOT

Sue 5Sywrucs24 TOR Bcclmo 9

298 Luc. 11,

49; Ephes. 3, 10.

Y

280 ipsius om. (B) 274 haec om. Y 288 auferunt «HN, auferent PE^YE

o m (= omonimum) sapientiam Y

287 ipse M

H, ononimum

285 uenient (f) preparasti Y

Y, omnium

ceft.

287 et] in add. 290 omnium ss.

297 et quid y

298

1325 A

LIBER GENERATIONIS,

178

300

c. 7 - 8

DOCENS SICUT POTESTATEM HABENS ET NON SICUT SCRIBAE ET PHARISAEI : illi enim docebant sicut qui didicerant a mortalibus et ea quae legebant in lege et prophetis et non illa per omnia intellegebant, dominus uero sicut is qui legem dederat et in prophetis locutus fuerat.

DE LEPROSO MUNDATO 8,1

8,2 10

15

CUM AUTEM DESCENDISSET DE MONTE SECUTAE SUNT EUM TURBAE MULTAE. Audistis quia ascendit in montem et primitus instruxit in superioribus discipulos de secretioribus et de VIII beatitudinibus et post populos paulo in inferiori loco ipsius montis, et his omnibus perfectis descendit de monte et turbae, quae propter eum montem ascenderant, simul cum ipso reuertuntur. ET ECCE LEPROSUS UENIENS ADORABAT EUM, DICENS. Prohibitum erat leprosos in domibus accedere ad homines, propterea nec in monte propter populum nec in domo sed in uia occurrit domino. Lepra est asperitas cutis squamosa, lapidi similis. Dicitur Grece leprosis a pruritu nimio ipsius scabiei, quae nunc in nigredinem uertitur, nunc in alborem, nunc in ruborem. Iste igitur leprosus, licet hac in infirmitate detentus fuerit, fuit sapiens in accedendo, humilis in loquendo, perseuerans in petendo. In faciem procidit, quod est humilitatis et pudoris, suam

301 (= 21, 318 ;22, 338-339) Matth. 7, 12. S esisuiye 5. SEINE 9-10 Cf. OH 2, 2, p. 248, 9: cum lex prohibuisset leprosum tangere. Cf. Lev. 13, 46 et 14, 33 et suiv.

l'app. cr. de l'éd. Lindsay).

11-14 IE 4, 8, 11 (lapidi] voir

17 Luc. 5, 12 (cf. ad 64) : procidens in faciem, cf. OH

2, 1, p. 247, 10-11.

5 septem W, cf. p. 55, app. cr. ad rubr. 10. om. Y

7 eum cum montem y

10 nec WPEE, ne cett., c add. MM?

12 leprosos W, sis corr. m^W, leprosus cett. 17 pudoris] indicium add. x

11 populum] dominum

15 in «HE, del. M, om. PEN

300 qui om. E? 9-10 leprosis accedere ad homines in domibus E?

8 et f

LIBER. GENERATIONIS,

c. 8

179

infirmitatem non erubuit, culturam exhibuit: DOMINE, SI UIS, POTES ME MUNDARE. Adorat et deum inuocat: domine,

20

25

30

95

si uis, nescio si sum dignus mundari quia credo propter mea peccata mihi euenisse, tu scis, omnia in uoluntate tua pono. Voluisti ut haec inmundissima lepra super me ueniret, ut correptus paenituissem, siue propter tua magnalia, ut mirabiliter me mundans magnificeris ab omnibus. Non sum ausus dicere: si quid potes, adiuua me, quoniam scio omnia te posse, solummodo uoluntatem requiro: si uis, potes me mundare. ET EXTENDENS MANUM TETIGIT EUM, DICENS. Extendit manum quem sacerdotes non dignabantur adtingere, seu extendit manum ut ostenderet supra legem esse qui preceperat leprosum, quia non fuit ausa expectare manum ipsius sed statim ut uidit manum uenire effugit ipsa lepra. UOLO. Ad ipsum uerbum quod precatus fuerat leprosus, dicens sí uis, respondit dominus uolo, ad hoc quod dixerat potes respondit MUNDARE — nec est iungendum ut dicamus uolo mundare, sed primum dicendum uolo et postea imperando subiungendum est mundare, non est enim hic mundare? infinitiuus modus sed imperatiuus —, quia perspexit dominus in illo et fidem et humilitatem, et ideo ad uerba sic con-

40

sequenter respondit. ET CONFESTIM MUNDATA EST LEPRA EIUS. Nescio quid plus timuit lepra, uerbum aut tactum elus: si tacuisset, lepra non fuerat ausa expectare manum domini, quia non fuerat ibi creata, si non extendisset

18 OH, l.c., 8: culturam ostendit. 22-24 OH, l.c. 16-19: Voluisti ut haec inmundissima lepra super me ueniret, siue propter mea peccata ut correptus paenituissem, siue propter tuam prudentiam, ut mirabiliter me mundans magnificeris (et 22: ut ab omnibus

magnificeris). 24-26 OH, l.c. 25-28 : non dico...si quid potes, adiuua nos, sed scio quía omnia potes, ideoque...tantum woluntatem tuam deprecor. 28-29 Extendit manum

sc. ei = leproso.

31 OH,

L.c., 2, 2, p. 248, 23-26: cum extendo manum

mox effugit haec contaminatio.. .effugit illico lepra. 42 Voir sur 44.

21 mihi om. 23-24 me WPE

34-36 HM 48, 1068-1070.

tu scis, omnia sic distinxi: tu scis omnia VM BE?, non dist. 33 26 uoluntatem] tuam add. (f) mirabiliter (D)

respondit dominus] respondens dominus (et add. y) dixit (B) 35 prius P 41 fuerit HN, fuisset Y

28 manum] ad eum add. E

30 leproso (cf. 50) E

34 Non PE

LIBER GENERATIONIS, c. 8

180

8,4 45

manum et dixisset uolo, non esset ausa remanere, quia ille erat intus in illo corpore qui dixit et facta sunt. ET AIT ILLI IESUS: UIDE NEMINI DIXERIS. Idcirco haec praecipit, ut ostendat suis, quando aliquid boni faciunt, non diuulganda ut laudem requiramus uel pecunias. Nec quidem necesse erat uerbis narrare, cum omnes sanum uiderent quem leprosum antea uiderant. SED UADE, OSTENDE TE SACERDOTI.

50

Ob

tres causas dominus mundato praecepit se praesentari sacerdotibus, primo ut sacerdotibus reuerentiam deferre uideretur, secundo ne adnihilator legis uideretur qui de hoc criminabatur,

tertio

ut, si non

crederent

uidentes

mundatum

quem ipsi non potuerunt secundum legem mundare, deteri55

us damnarentur,

OFFER MUNUS

60

65

si uero credere uoluissent, saluarentur. ET

QUOD

PRAECEPIT MOYSES.

Praecepit Moyses

ut qui mundatus fuisset a lepra offerret holocaustum domino duos turtures aut duos pullos columbarum, sicut in Leuitico continetur. Enimuero non habebat adhuc corpus et sanguinem suum mystice consecratum, quod fecit una die ante passionem, propterea nolebat destruere significans sacrifitum donec ueniret nouum. IN TESTIMONIUM ILLIS quod pro emundato a me ipsi holocaustum obtulerint et credere noluerint. Tipice homo iste, qui plenus lepra fuisse dicitur, genus designat humanum, quod plenum omnibus peccatis erat ante incarnationem domini. Veniens uero dominus non

solum in castris ecclesiae nos restituit, sed etiam genus sacerdotale gentemque sanctam et populum adquisitionis effecit, et qui eramus longe pro peccatis facti sumus prope. Iussum 44 Ps. 32, 9 et 148, 5: Ipse dixit et facta sunt, ipse mandauit et creata sunt (= 107108). 46 OH 2, 3, p. 249, 21-22: cum aliquid boni fecerint (46-47 — 9, 409412). 49-55 HM 48-49, 1075-1082. 58-59 Lev. 12, 8. 59-62 VoirJ. Lebon (introduction, n. 36), p. 496 (n. 2). — Matth. 26, 26-29. 64-66 RM 231, 10-12 (64 plenus lepra: Luc. 5, 12 (cf. supra, ad 17)). 67 Tertullien, De pudicitia 14, 17, CC 2, p. 1308, 71: numquam in castra ecclesiae reuersura. 67-68 1 Dorre2 so,

69 Ephes. 2, 13.

44 est HN 46 diuulgandum PE? 49 ante (B) 50 presentare yE? 53 ut om. Y 54 mundari WV, corr. V 55 si..saluarentur om. (Q) quod plenum BE”, qui plenus e 64 rep. xP, corr. M, quod plenus E

65

69 Iussum...71 deo] Et ut isti turtures et columbas Deo obtulerunt, ita et nos omnem nostram uitam Deo debemus offerre E? (offerre et P)

1326 A

CE

LIBER GENERATIONIS, 70

hostia uiuens, sancta, deo placens, sed et templum

dei, in quo deus dignetur habitare et inambulare, quousque perducat ubi sine fine cum ipso laetemur.

DE SANATO

PUERO

CENTURIONIS

CUM AUTEM INTROISSET CAPHARNAUM. 80

85

181

nobis est ab ipso turtures et columbas nos factos in conuersatione nostra offerri nosmet ipsos deo, ut imitantes castitatem turturum et simplicitatem columbarum sine felle amaritudinis discamus transire laqueos huius saeculi, ut fiamus non solum

75

c. 8

Capharnaum uil-

la magna erat in Galilea, in qua Romani principes soliti erant sedere. Cum illuc dominus adpropinquasset ACCEsSsIT AD EUM CENTURIO non corpore sed fide et affectu. Narrat enim Lucas quia Iudaeos ad ipsum miserit, indignum iudicans se aspectibus eius praesentari. Centurio dictus eo quod C militibus praeest, sicut quinquagenarius qui L et decani qui X milibus praesunt. ROGANS EUM per ipsos Iudaeos quos miserat, qui etiam ei hoc dixerunt: dignus est ut hoc ei prestes, quoniam diligit gentem nostram et sinagogam nobis aedificauit. DOMINE, PUER MEUS IACET IN DOMO PARALITICUS. Paraliticus Grece, Latine 'dissolutus omnibus membris!

90

dici-

tur. Dixi iam quia pueri quattuor modis dicuntur; eo ergo

modo quo 'puer Dauid' dicti sunt pro obedientia et hic 'puerum suum' dicit, nolens dicere quod esset seruus suus pro dilectione ipsius pueri, ad dolorem autem exprimendum dicit quia et paraliticus est et iacet — multi enim paralitici ambulant

— et addidit ET MALE

TORQUETUR.

ET AIT ILLI

IESUS uidelicet missis eius EGO UENIAM ET CURABO EUM et

72 Matth. 10, 16. 72-73 Act. 8, 23. 74:I:012:12, 15 76 sine fine = 3, 81-88 Luc. 7, 3-7. 83-85 IE 9, 3, 31. 86 N.B.: ei hoc...hoc ei. Cf. ad 7, 40. 89-90 = 9, 15-17. 90-92 = 2, 355-360. 9151 Reo 32559" Ages

80 Cum] 70 est nobis YE Pedd. 95 et addidit om. Y

:

5

DURS

Ra

96 uidelicet missis eius om. E

D

autem

add. y

86 ei etiam hoc y, hoc ei

1327 A

LIBER GENERATIONIS,

182

c. 8

100

sicut alius euangelista refert, statim caepit ire, non pro ullo dono sed pro fide et humilitate et prudentia centurionis, fide, quia credidit paraliticum a Saluatore posse sanari, humilitate, quia se ipsum dignum non aestimauit ad eum uenire, prudentia, quia credidit ubique deum posse operari quae uellet uerbo. ET RESPONDENS CENTURIO AIT: DOMINE, NON SUM DIGNUS UT INTRES SUB TECTUM MEUM. Refert

105

non esset dignus ut sub tectum eius intraret. SED TANTUM

8,8

Lucas quia miserit in uia missos, dicens ne se fatigaret, quia DIC UERBO, 8,9 110

ET SANABITUR

PUER MEUS.

Credebat, quamuis

gentilis, quia ipse esset qui dixit et facta sunt, mandauit et creata sunt. NAM ET EGO HOMO SUM SUB POTESTATE, HABENS SUB ME MILITES. Dat exemplum, quasi dicat :si ego, qui purus homo sum, constitutus sub alterius potestate, uidelicet Tiberii imperatoris, dico militibus meis iunioribus ut faciant illa uel illa, et fit, quanto magis tu, qui habes ange-

los in potestate, si preceperis Raphaheli uel eius ordini, statim fiet? DICO HUIC subauditur militi. Miles dictus a mille, 115

8,10

quia mille primum a Romulo in numero ordinat sunt, seu quia de mille unus eligebatur quando eligebantur. ET SERUO MEO : FAC HOC id est opus ET FACIT. Seruus dictus quia primum seruatus est in bello. Omnis creatura tibi obaedit ut domino, idcirco potes facere quaecumque uolueris. AUDIENS AUTEM IESUS MIRATUS EST. Mirandam et imitandam fidem uidentibus et audientibus demonstrauit, nam ipse ante eius fidem agnouerat qui creauerat. ET SEQUENTIBUS SE DIXIT : NON INUENI TANTAM FIDEM IN ISRAHEL. De Israhel carnali dicit, qui legem et prophetas habebant et tamen eius diuini97 et 103-105 Luc. 7, 6.

97-102 = 160-161.

102 uerbo = 106.

103-

105 = 97. 107-108 - 44. 112-113 OH 2, 6, p. 253, 15: et tu habes sanctos sub potestate tua angelos. 1HSMIOb 9. 52516015: 87220! 114-115 IE 9, 3, 32. 116 Eccli. 6, 6: unus de mille. 117-118 IE 5, 27, 32 et 9, 4, 43. NPA la

782-783.

100 qua WV, corr. V om.

cett,

: 113 Raphaheli

Raphaelo E^, Rafahelo W

101 credidit (= 99) ss. M, credebat post 102 uerbo E?, MHN,

Raphaeli

PE, Rachaheli

117 id est opus om. Y

124 habebat(...125 intelligebant) y

99 saluari N, cf. 199 (E?)

Y, Raphahelo

120 et mutandam y

114 Signum interrogationis om. E

V,

LIBER GENERATIONIS, 125

130

c. 8

183

tatem non sic intellegebant. Nam inuenerat in apostolis et in Nathanaele perfectam fidem, sed de Iudaeis carnalibus dixit, quia "Israhel" generali nomine tota gens sic uocabatur. Quasi dixisset: totus Israhel, habens legem et prophetas, debuerat ita me cognoscere ut iste, sed non facit, et a toto pars intellegitur per sinecdoche, sicut in alio loco mortui sunt, cum solus Herodes

mortuus

fuerit. DICO

AUTEM

UOBIS

QUOD

MULTI

AB ORIENTE ET OCCIDENTE UENIENT. Per istas duas partes aliae etiam intelleguntur, scilicet totus mundus, et accedunt fide ad deum et recipientur in illum paradisum, ubi Abra135

ham est et Isaac et Iacob, et beata uita fruentur. FILII AUTEM

REGNI HUIUS EICIENTUR IN TENEBRAS EXTERIORES id est Iudaei, qui ibi nati fuerant et legem acceperunt et de patriarcharum progenie sunt, mittentur in tenebras exteriores, hoc 140

145

150

est in infernum, ubi perpetuae tenebrae sunt: interiores enim tenebrae caecitas mentis, qua melius uidere debemus, sed qui deum non cognoscit habet istas tenebras in praesenti. Mittetur pro istis in exteriores, ubi cruciabitur simul cum anima et corpore. IBI ERIT FLETUS ET STRIDOR DENTIUM. In fletu oculorum et dentium stridore carnis et ossuum resurrectio designatur, et uera haec cruciabuntur paena, non imaginaria et quasi per somnium. Iste centurio primitiuum populum

gentium designat, crediturum in deum et filios Abrahae futuros per fidem et locum Irahelitarum adepturum in regno dei, seruus uero, pro quo deprecatur, illius populi partem designat, qui tarde conuertentur ad deum, et quasi serui 126 Nathanaele :Ioh. 1, 45-49.

129-131 = 4, 145-147 et 2, 437-439.

139-

140 (= 22, 115-116) Cf. Marc. 3, 5: contristatus super caecitate cordis eorum ;Ephes. 4,

18. mortuorum [py BA

144 ossuum:

Prudence,

Peristefanon 5, 111; Tertulhen,

De resurrectione

30, 4. 6. 7, CC 2, p. 959-960, 20.26.33. Cf. Fickermann, Thietmar, 146 Gen. 20, 3 et 37, 9, Iob 33, 15: per somnium. 146-147 Cf. 2,

922,295! 147 filios Abrahae] Matth. 3, 9, Luc. 3, 8. Cf. BL 78, 2318-2319: Iudaei propter perfidiam Abrahae filii esse desierunt. K

129 ut] sicut Y 130 137 alt. et] qui add. Y 142-143 anima et corpore 149-150 celorum Y

(BE

137 acceperant P

et mortui Y 132 et] ab add. HIN 136 huius om. 141 praesenti] et add. Y 138 semine Y Y 149 dei] 145 hac Y W, corpore et anima ceft. 150 conuertentur «P, conuertuntur partes Y

1328 A

LIBER GENER ATIONIS, c. 8

184

esse dicuntur, qui diutius in seruitio demorantur quia similes fiunt qui faciunt et qui confidunt in eis et qui facit peccatum seruus est peccati. ET DIXIT IESUS CENTURIONI: UADE, ET SICUT CREDIDISTI FIAT TIBI. Frequenter hoc deus omnipo-

8,13 155

160

165

170

tens ad multos dixit, unde ostenditur secundum unius cuius-

que fidem a deo esse accepturum et inpetraturum quae petierit, si perfecte crediderit et in nomine Saluatoris petierit

et in petendo non haesitauerit. ET SANATUS EST PUER IN ILLA HORA. Ex hoc colligere possumus quia aliorum preces aliis adiuuant, et fides perfecta. Imitemur omnes Christiani istum centurionem in prudentia, in fide et humilitate: studeamus secundum deum prudentes fore, quia inde deus dixit: estote prudentes ut serpentes, pro iusticia usque ad mortem pugnemus, parati etiam omni poscenti nos ad reddendam rationem de ea quae in nobis est spe; fidem quoque certam et rectam habeamus in deum et omnibus quibuscumque promisimus, nisi tantum in quantum deuiant a dei uoluntate; humilitatem et in animo et in corpore habeamus, quia deus omnibus Christianis a se precepit disci humilitatem et mansuetudinem.

DE SOCRU PETRI. 8,14

175

ET CUM UENISSET IESUS IN DOMUM PETRI, UIDIT SOCRUM PETRI IACENTEM ET FEBRICITANTEM. Socrus dicitur Petri mulier cuius filiam habebat beatus Petrus. Alius euangelista dicit quia rogauerunt illum pro ea et stans super illam impe-

214

151-152 Ps. 113, 8 et 1234, 18. 152-153 Ioh. 8, 34. 158 Matth. 159-160 (191) = 9, 36-37, cf. 9, 31-33. 114-117.437-438 (= 445-446).

160-161 = 97-102.

16. 29.

162 Rom.

163-164 Eccli. 4, 33. 174-176 Luc. 4, 38-39.

21,

8, 27: secundum deum.

162-163 Matth.

164-165 1 Petr. 3, 15.

168-170 Matth. 11,

10,

159 aliis W, alios cett. 162 deus inde (8) 163 sicut p 165 est om. HN 173 pr. Petri] eius Vulg. 174 beatus om. Y 175 eum Y

156 accepturum] se add. E? 157 si...petierit om. E? 166 omnibus] pro add. E° 167 uoluntate] seruiemus add. E^ 169 discere e disci corr. M

LIBER.

GENER ATIONIS,

c. 8

185

rauit febri et dimisit eam. Aliquando exspectat dominus preces rogantium, aliquando ultro curat egrotos, uolens ut maiores gratias deo referant pro quorum precibus facit, et adhuc hodie ea, quae nobis habet disposita dare, uult se pro 5

180

185

his rogari a nobis. ET TETIGIT MANUM

EIUS ET DIMISIT EAM

FEBRIS. Quia duo discipuli sui dilecti pro ea rogabant, et uerbo febrem fugauit et manum surgenti porrexit. ET SURREXIT ET MINISTRABAT EIS. Naturale est omnibus febricitantibus cum dimissi fuerint a febre maiorem molestiam infirmitatis et lassitudinis sentire et quasi semiuiuum iacere. Sed ut ostenderetur quia aliter ille sanabat, aliter medici terreni, omnes quoscumque sanabat in momento temporis sanabat, ita ut nec uestigium praeteritae infirmitatis remaneret, unde et ista cum surrexit statim caepit ministrare domino. Signifi-

190

195

200

cat hominem oppressum ab aliquo peccato, luxuria seu auaritia, pro quo si orauerint boni amici sanabitur ab ipsa febre, intantum ut domino ministret qui ante diabolo ministrabat faciendo uoluntatem eius. UESPERE AUTEM FACTO OBTULERUNT EI MULTOS DAEMONIA HABENTES. Quia sabbatum ipsa die fuerat, non sunt ausi ante uesperam propter sabbatum adducere infirmos, maxime daemoniacos, quos non poterant aliter adducere nisi ligatos et cum ui. Tipice figuratur quod quando occubiturus erat qui uerus sol erat in cruce, sanaturus esset omnem mundum. Lucas de his dicit quod confiterentur illum Christum uel temptando, sicut ante magister eorum fecerat dicens: si filius dei es, uel signorum

186 = 9, 84-85. 187 Luc. 4, 5: in momento temporis. 192-193 = 9, 123-124. 199-201 Luc. 4, 33-41 et 4, 3. 2218952

176 eam] illam y

deus Y Y

185 semiuiuum

187 et omnes Y semiuiui edd. 194 ipso Y 192 ministraret Y aliter y, aliter poterant adducere IN

«PHN,

181 et om. Y

semiuiuos (om. quasi) Y,

188 nec om. HN (non remaneret N) 196-197 adducere 195 sunt] fuerunt (B) 198 in cruce om. Y

Y

199 saluaturus E?, cf. 99 (N)

201-202 = 220-

179 habet disposita dare] habet (del. M?)

disponit dare y, habet dispositare HN, habet disposita re E

184-185 infirmitatis om.

191 = 159-160.

Lucas] euangelista add. M

200 illum] Iesum

1329 A

LIBER GENERATIONIS, c. 8

186 8,17

2 05

magnitudine cognoscebant illum. Sequitur UT ADIMPLERETUR QUOD DICTUM EST PER ESAIAM PROPHETAM: IPSE INFIRMITATES NOSTRAS ACCEPIT ET EGROTATIONES PORTAUIT. De utrisque infirmitatibus accipi ualet, et de his de quibus nunc dixit liberasse illum illos, et de infirmitatibus animarum, de quibus omni die multa milia liberat.

DE REPULSO

8,18 210

SCRIBA

ET PAUPERIE

DOMINI

UIDENS AUTEM TURBAS MULTAS CIRCUM SE IUSSIT IRE TRANS FRETUM. Iam dixi dominum ob turbarum affluentiam tria sibi refugia elegisse, pinnaculum templi et lacum istum et montem Thabor. Cum uidit multitudinem iussit ire trans fretum. Fretum a feruendo dictum. Quoniam cotidie uidebant signa in terra, per quae poterant agnoscere quod ipse creator terrarum et hominum esset, malebat ut scirent ipsum etiam deum maris et omnium creaturarum, non iuxta paganos

alium

deum

caeli et terrae,

alium

maris,

sed ipsum

unum, per quem omnia facta sunt uisibilia et inuisibilia. ET

8,19 2 20

[RS]

ACCEDENS UNUS SCRIBA AIT ILLI. Scriba iste litteratus etiam, ut Grece dicitur grammaticus, erat, et uisa signorum magnitu-

dine cupiebat dominum sequi questus causa, sicut et Simon Magus. Apparet hoc in suis uerbis, qui modo deum non dominum sed magistrum uocat, aestimans eum similem fore aliis hominibus. ET DICIT EI IESUS: UULPES FOUEAS HABENT ET UOLUCRES CAELI NIDOS. Ac si €i dicat: quid me uis sequi lucri causa, cum tantae paupertatis sim ut quod bestiae

210-212 = 5, 3-6. 211-212 lacum istum] Le lac de Tibériade (5, 6). 213 TESI 1922: 218 Ioh. 1, 3 et Coloss. 1, 16. 219-222 HM 51, 1148-1154 et

l'app. cr. sur 1148.

220-221 = 201-202.

habet ubi caput reclinet (= 13, 356-357).

225 nidos, filius autem hominis non

— 226 -21,281.

—

206 illum del. G, om. M? 209 circa D, corr. H 211 et om. Py 212 montem] istum add. y 214 signa uidebant My 216 non] nam PE? 218 facta sunt omnia y 219 dixit YE? 224 dixit Y

E

,209 Vidit multitudinem

turbe circum

se M

217-218

sed ipse unus

est

LIBER GENERATIONIS,

230

235

c. 8

187

paruae et uolucres caeli habent in proprio caream, uidelicet nec ubi lectum faciam, nisi in aliorum mansionibus hospitando uictu et uestitu contentus sim? ALIUS AUTEM DE DISCIPULIS EIUS AIT ILLI: DOMINE, PERMITTE PRIMUM IRE ET SEPELIRE PATREM MEUM. [ste et melius credidit et meliori deuotione sequebatur qui dixit domine, et iste meliori uoluntate erat qui mortuum, quamuis biothanatum, sepelire gestiebat. AIT ILLI IESUS : SEQUERE ME ET DIMITTE MORTUOS SEPELIRE

MORTUOS

SUOS.

Duobus

modis mortuus

dicitur,

mortuus corpore, mortuus anima, sed uae his qui utroque modo mortui sunt, quia inreparabiles sunt. Nam qui anima solum mortui sunt, possunt, si festinent, adhuc resuscitari, si

promittant ex toto corde emendationem. De talibus Salomelius

est canis uiuus

leone mortuo,

nam

de mortuis

240

mon:

245

solummodo corpore scriptum est: beati mortui qui in domino moriuntur. Ille ergo, ad quem sepeliendum discipulus ire uolebat, anima et corpore mortuus erat, et illi qui iuxta eum erant anima mortui erant, et poterat euenire ut, si discipulus ad mortuos in anima abiret, et ipse animo moriretur, quia cum sancto sanctus solet quis fieri et cum peruerso peruerti. Dimitte ut mortui anima sepeliant mortuum corpore et anima, et quia dicit mortuos suos, potest fieri ut ipsi eum animo

250

occiderint per malum exemplum: qui alicui malum exemplum de peccato criminali praebet, occidit eum si sequax illius fuerit.

229 Deut. 10, 18 : uictum atque uestitum.

mortuus.

Dans

W

le mot

a été

glosé,

233 IE 10, 31 : Biothanatus, quod sit bis

par

une

mortuum. 239 Matth. 22, 37: ex toto corde tuo. Apoc. 14, 13. 246 (= 10, 202-203) Ps. 17, 26-27.

main

contemporaine:

240 Eccle. 9, 4. 250/957 9:9:

bis

241-242

229 Signum interrogationis h.l. habent NY, post 227 caream VMPE'H, om. 231 pr. et om. Y 230 me post permitte add. PY, post primum IN WE 240 melius] inquit 239 promittunt Y 233 Cf. adn. 232 deuotioni Y 245 moriretur WH, moreretur cett. 241 dictum y (om. est) add. Y animo om. Y 248 potest fieri om. D 247 mortuum...mortul Y

235 sepelire mortuos om. P

240 melior P.

1330 A

8,23 255

260

188

LIBER GENERATIONIS,

DE TEMPESTATE

IN MARI

c. 8

ET ASCENDENTE EO IN NAUICULAM SECUTI SUNT EUM DISCIPULI EIUS. In his lacubus non solent magnae naues fieri propter impetus tempestatis, sed minores, et uix duodecim homines solent recipere: ob hoc dicit et secuti sunt eum discipuli eius. Nam turbae sequerentur si naues habuissent, sed aforis steterunt et miraculum delonge uiderunt et cognouerunt quia non, ut quidam dixit de Octauiano : diuisum imperium cum Ioue, Caesar, habes, sed caelum cum terra et mare et

omnia quae in eis erant in potestate habebat. ET ECCE MOTUS MAGNUS FACTUS EST IN MARI. Plus solent tempestates nocere in his stagnis quam in fluminibus, quia aquae quae

8,24

non 265

270

currunt

si modicam

commotionem

habuerint,

eo fit

ualentior motus, ita ut nisi cito ad ripam fugerint periclitentur. ITA UT NAUICULA OPERIRETUR FLUCTIBUS. Cooperta erat, ita ut non uideretur ab his qui in terra stabant propter altas undas iuxta se. IPSE UERO DORMIEBAT. Utraque natura in hoc miraculo indicatur, et dei et hominis, dei, qui mari et uentis imperat, hominis, qui dormire narratur. Ionas, intelle-

gens pro se mare commotum, descenderat ad interiora nauis dormire, ut, cum non uidisset eum mare, quiesceret in repe-

tendo illum perfugam dei; iste secundus Ionas descendit 275

dormire, ut potuisset mare arguere discipulos pro modica fide. Mare de Iona quasi dicebat: "In ista naui est quem ego quaero", istud mare quasi aiebat: “Ille dormit, in quo uos 259-260 Cassiodore, De orthographia, éd. Keil, Grammatici latini 7, p. 156, 4 = Anthologia latina 250, 2, éd. D. R.. Shackleton Bailey, 1982, p. 189. 260-261 (CI ORIS 1p. 25/5879 GESE S21 0A269-270 Luc. 8, 25: qui uentis et mari imperat. 270-272 Ionas 1, 5. 276-282 OH 3, 1, p. 257, 10-11 et 24-25:

Commouit uentos, concitauit fluctus...ut discipulos suos mitteret in timorem...Dormiebat

quidem corpore, sed uigilabat deitate, dormiebat corpore, sed conturbabat mare.

253

Et

W,

om.

cett.

nauicula

Y,

corr.

M?

255-256

et...solent]

que...ualent Y 256 dicit W, dixit cett. 259 Octouiano PN 260 et terram (terra G) f pr. et om. Y 261 sunt E? etpr.M? 269 mare «, corr. M (mare pro mari iterum 300 (W), ubi corr. m^) 273 profugam (cf. ad 285) G, profugum e correctura M? 276 illud y

271 inferiora E?

LIBER.

GENER. ATIONIS,

c. 8

189

habetis fidutiam :non creditis quia uigilet diuinitate ?Propterea mittemus uos in timorem". Si sic perfecti fuissent sicut postea fuerunt, dixissent: “Non timemus, quia non audetis 280

mergere dominum et creatorem uestrum". Dormiebat cor-

pore, sed concitabat mare et uentos et discipulos in timorem mittebat. ET ACCESSERUNT ET SUSCITAUERUNT EUM, DICEN-

5

TES. Turbauit Ionas, sed inuitus, turbauit iste, sed uoluntari285

us, uoluerunt fugere nautae cum lona sed non permisit mare, quasi dicens: "Reddite perfugam ut mittam illum in carcerem,

290

et ite cum

pace", uolebant isti fugere, et quasi

diceret mare: “Nisi credideritis quod deus noster sit, non effugietis". Recucurrerunt ad hoc quod assueti erant, ad corpus quod uidebant, non fuerunt perfecti ut dicerent: "Qui creauit uos uigilat, hic nobiscum est, qui dormit de sancta Maria natus est, non tamen audetis illum mergere”. DOMINE, SALUA NOS, PERIMUS. Non sobrie sed inmoderate sicut cum timore suscitauerunt eum, dicentes salua nos,

295

perimus. Et Ionas cum surrexat liberauit sotios, sed iste per potentiam, Ionas per suam deiectionem. ET DIXIT EIS: QUID TIMIDI ESTIS, MODICAE FIDEI ? Modicae fidei est qui non est perfectus in caritate, uel modicae fidei apostoli esse dicuntur, qui praesente Creatore timebant. TUNC SURGENS IMPERAUIT

UENTIS 300

305

ET MARI

EST TRANQUILLITAS

ET FACTA

MAGNA.

Dixit mari face et uento obmutesce, et non precando sicut pagani, qui uentum adorant, sed imperando 1ussit quiescere. Et inde sequitur quia HOMINES MIRATI SUNT : ante quidem factum fuerat ut multi tempestatem passi oratione eam repellerent, imperio nullus ante ipsum. Etfacta est tranquillitas magna. Ad hoc quod supra dixerat motus magnus factus est, ad 283-284 inuitus...uoluntarius = 11, 382. 285-286 Cf. Ionas 2, 1. 14, 290-291 ; 16, 290; 17, 8-9; 20, 158-159; cf. 16, 402 ; 26, 315-316. OH

3, 2, p. 258, 6-7:

ut...non

dicentes : domine, salua nos, perimus.

Y

289 Cf. 292-294

modeste aut leniter...sed turbulenter suscitarent eum,

300 Marc. 4, 39.

305 = 261-262.

277 uigilat y 278 mittamus B timore W, cf. 281. 280 nostrum 281 uentos] diuinitate (= 277) add. Y 285 profugam Y, cf. ad 273.

287 crederitis Y 288 Recurrerunt (B) nos yE? 292 domine]. s. add. Y

296 modicae fidei est om. P

289 tam perfect (cf. 278) Y

305-306 Ad...magna om. E?

290

1331 A

190

310

LIBER GENERATIONIS,

c. 8

hoc iterum dicitur facta est tranquillitas magna: qui iussit fieri magnum motum, precepit fieri magnam tranquillitatem, et omnis creatura cognoscit suum creatorem. Homines qui mirati sunt nautae intelleguntur, uel si apostolos uelis intellegere, quia timuerunt praesente domino ideo ‘homines’ appellantur. QUALIS EST HIC? subaudis quam magnus, qui imperat insensibilibus creaturis et OBAEDIUNT EI. Lacus ille istud saeculum significat, nauis aecclesiam. Ipse est in aecclesia sua semper praesens, sicut dixit: ecce ego uobiscum sum usque ad

315

320

consummationem saeculi, sed aliquando ita permisit affligi eos qui in ecclesia erant a persecutionibus perfidorum, ut dicerent hi qui in ea erant: exsurge, quare obdormis, domine, exsurge et ne repellas in finem. Sed exsurrexit et fecit ecclesiae suae magnam pacem.

DE

SANATIS

DUOBUS

DEMONIOSIS

ET CUM UENISSET TRANS FRETUM IN REGIONEM GERASENORUM. Gerasa urbs est praeclara in Arabia trans Iordanen, quae fuit in tribu Manasse, non longe a stagno Tiberiadis. OCCURRERUNT El DUO HABENTES DAEMONIA DE MONU-

8,28

325

MENTIS EXEUNTES, SAEUI NIMIS. Secundum istoriam sic fuit,

secundum allegoriam duos populos significant qui in peccatis dediti erant et in. mortuis operibus, hoc est in peccatis, 8,29

delectabantur. ET CLAMAUERUNT

308 HM

311 HM

52, 1183: ...intellegimus quod omnes creaturae sentiant Creatorem.

52, 1189-1193

(OH

3, 4, p. 260, 24-261,

magnus). 314-315 Matth. 28, 20. 29! 318 exsurrexit (cf. Ps. 77, 65) OH

319 1 Macc. RM

DICENTES : QUID NOBIS ET

307 motum

308-

= p. 261, 10: quam

317-318 (OH 3, 3, p. 260, 7-8) Ps. 43, 3, 3, p. 259, 8: et exurrexit...). 318-

13, 37:facere...pacem magnam.

249, 5-7.

3(311

322-323 BL 182-183, 663-665 =

327 Hebr. 6, 1 et 9, 14 :ab operibus mortuis.

magnum

YE

310 ideo om. W

318 et W^*E?, om. cett.

320 de(dae)moniosis xE, de(dae,doe (H))moniacis PE'HNM? app. cr. ad 20.

app. cr. ad 9, 3 (N)

(om. G). Cf. p. 55,

321-322 Geresanorum VN, Gerasanorum E et e correctura V. (ef

324 occurrunt YE

307-308 ut...cognoscat corr.

M

327 dediti...peccatis om. M?

LIBER GENERATIONIS,

330

335

c. 8

191

TIBI, FILI DEI? UENISTI HUC ANTE TEMPUS TORQUERE NOS. Ista confessio non est uoluntatis sed necessitatis, et temptant ut possint scire si ipse esset Christus: uolebant enim conici eum per signorum magnitudinem, et sicut dicunt aliqui doctorum, non ideo diabolus persuasit Iudaeis Christum crucifigere quasi eum nesciret Christum esse, sed quia se non preuidit morte illius fore damnandum. Quod autem dicunt uenisti ‘ante tempus torquere nos, sciunt pro certo quia in die

iuditii artioribus sunt constringendi tormentis et propterea quasi serui fugitiui de uerberibus solliciti sunt et pro his deprecantur. ERAT AUTEM NON LONGE AB ILLIS GREX

0 340

345

PORCORUM MULTORUM PASCENS, non enim erant ipsi porci de Iudaeorum populis, sed de alienigenis, quia Iudaei abominabantur eos non solum edere, sed et tangere, sicut in

Machabeorum libro legimus, qui proinde occidi se permiserunt eo quod suillam carnem noluissent edere; et quia in dei sacrificio non offerebantur, petierunt permitti sibi introire daemones in porcos. Et quia illi Romani, qui ibi habitabant cum regibus et praesidibus, non poterant eosdem porcos habere cum Iudaeorum pecoribus, erant in uno loco tanti

350

congregati. DAEMONES AUTEM ROGABANT, DICENTES. Lucas dicit quia rogabant eum ne imperaret illis ut in abissum irent: scientes aliquando futurum iuditium quomodo per aduentum domini mittendi erant in abissum infernalem, deprecantur ne cito fiat eis ipsa damnatio. Siue in abissum in aquam profundam, et exauditi sunt ad eorum

355

condemnationem,

quia

quod timebant euenit illis. Dicunt enim aliqui doctorum quia unus quisque angelus malus qui in aquam

cecidit in

aqua potest nocere, et qui in terram in terra habet potesta332 = 201-202. 42. 350/1091

332-3337 — 355: 342-343 2551/52565 S340 019 9253

2 Macc. 6, 18-31 352-092-2302.

et 7, 1-

329 fili Y 334 nescirent Y 342 eos om. Y 343 quia YE 347-348 deprecantur (= 352 domini] lesu y eosdem porcos habere non poterant D 339) W, deprecabantur cett. (353 fieret E)

Y

H

alt. in om. 6

S59Xeis fiat

condempnacio

357 habeat (sed potest) Y

342 abominantur M 329 nos] Signum interrogationis add. P 347 presulibus E 348 tantum E^

346 habitant

1332 A

192

360

LIBER GENERATIONIS, c. 8 - 9

tem. Siue ideo exauditi sunt, ut per mortes porcorum crederent habitatores loci illius, sicut et factum est. Dignum sibi habitaculum inuenerunt, quia nullum pecus sordidius uiuit quam porcus et diabolus in eis solitus est conuersari, qui

8,32 8,33 365 8,34

370

375

more porcorum uiuere solent, qui de uentre semper cogitant et quorum deus uenter est et semper in caeno luxuriae conuersari uolunt. ET ECCE IMPETU ABIIT TOTUS GREX PER PRECEPS IN MARE. Quod timebant daemones euenit illis, PAsTORES AUTEM FUGERUNT ET UENIENTES IN CIUITATEM NUNTIAUERUNT OMNIA. ET ECCE TOTA CIUITAS EXIIT OBUIAM IESU. Propter istorum salutem leue duxit dominus occidi porcos, quoniam nulla creatura sub caelo carior deo quam anima et cuncta quae habet homo debet dare pro anima sua. ET UISO EO ROGABANT UT TRANSIRET A FINIBUS EORUM. Non de odio hoc precabantur sed de humilitate, aestimantes se indignos esse praesentiae eius: quod quia ob hoc precati sunt apparuit in reuersione eius, quoniam non solum uenerunt ad eum, sed et uicinos suos inuitauerunt ad eum uenire.

DE PARALITICO ON

SANATO

ET ASCENDENS IN NAUICULAM TRANSFRETAUIT. De regione Gerasenorum iterum transit stagnum et reuertitur in Galileam. ET UENIT IN CIUITATEM SUAM. Ciuitas sua dicitur Nazareth non ob aliam causam nisi quia ibi nutritus fuerat.

Dominus et Saluator exemplum praebuit praedicatoribus ut omni instantia uerbum uitae populis adnuntiarent: unde

363 Philipp. 3, 19.

365—955)

372-373 HM 53, 1218-1220.

7 (= 10, 210; 21, 431) Philipp. 2, 16: uerbum uitae (Ioh. 6, 69 et Act. 7, 38: uerba

uitae).

358 ut om. Y

mortem

Y

360 uiuus Y

361 conuersare WV, corr. V,

cf. 363-364. 369 sub caelo om. Y, sub sole E 372 hec y, om. E om. Y praesentiae «HN, presentia cett., presencia eius esse y 3 transiit Y

1 curato H 3 Geresanorum (et 8 Geresa) N, cf. app. cr. ad 8, 321-322. Saluator] noster add. E

373 se

6

LIBER.

GENER ATIONIS,

c. 9

193

nunc in Gerasa, nunc in Nazareth, nunc in Capharnaum, et

10

15

tamen numquam ociosus. ET ECCE OFFEREBANT EI PARALITICUM. Alius euangelista dicit hoc gestum in Capharnaum, nil tamen obstat ita intellegi quia cum dominus ascendit de freto transiit per Nazareth et uenit in Capharnaum. Et conuenit ad eum innumera multitudo populi, ita ut per hostium iste paraliticus non potuisset inferri, sed nudato tecto a tegulis submiserunt illum ante lesum. Paraliticus uel paralisis grecum nomen est et dicitur Latine 'dissolutio membrorum' uel dissolutus membris'. Dicunt autem medici quia pro nimia habundantia sanguinis hoc eueniat, sed non aestimo ita fore,

ego 20

annum sanguis paralisi sanguis

quia ista passio

uix ante

quadragenarium

hominem debilitat, et scimus quia tunc iam incipit in uno quoque homine inminui et illa pars, quae a debilitatur, quasi mortua habetur. Puto ergo quia ibi emoritur. Si enim pro habundantia sanguinis hoc

eueniret, iuuenibus, in quibus sanguis crescit et feruet, eueniret, nunc uero semper in senibus fit; et si sanguis ibi habun-

daret profecto uiuerent membra, sed cum sanguis deficit, qui est sedes animae, deserit anima membra et contrahit se

30

95

ubi sanguis est. Patet uirtus iuxta litteram ;moraliter homo iste peccatorem quemlibet mole peccatorum pregrauatum et desperatum designat, qui ob nimiam enormitatem scelerum nec ueniam postulat peccatorum. Quem si boni uiri susceperint et ad deum quasi reportauerint per exhortacionem et

deum supplicauerint, sanitati restituent. Unde sequitur ET UIDENS IESUS FIDEM ILLORUM DIXIT PARALITICO. Videns fidem offerentium, non illius qui desperatus est, miseretur dominus, quia si peccare quis desierit et boni homines pro ipso orauerint,

PECCATA

TIBI

exaudientur.

TUA.

‘Filium’

CONFIDE,

uocat

FILI, REMITTUNTUR

quia dimittuntur

10 et 12-15 Marc. 2, 1-4. 15-17 = 8, 89-90. 1237 NU IEEE 28-31 Cf. 112-113.440-441. 159-160.

11 descendit PE”

13 uniuersa Y

14 ille y

ei

24-272 CPI 31-33 et 36-37 — 8,

15 eum YE?

20 iam

23 , mortul Y 22 paralisis VM, corr. M 21 minui Y restituunt Y, 33 deum «E, deo PE^B 28 lit(theras Y1 emoriatur Y 4 2 38 remittuntur 35 illius PE^y, illi «HINE (non del. M) restituetur E om.

Y

(2 37)Y

1333 A

194

40

45

50

55

"LIBER. GENER ATIONIS, c. 9

peccata. Tamen ostendit hic dominus quia multi pro peccatis suis in infirmitatibus decidunt. Inuenimus enim in scriptura diuina quia pro tribus causis infirmitates ueniunt in hominibus, quas quidam in quinque extenuant. Dicamus ipsas quinque quae eaedem sunt. Aut enim pro augendis meritis infirmitas datur, ut Iob et Tobiae, aut pro custodia uirtutum, ut beato Paulo, cui datus fuerat stimulus carnis

angelus Satanae, aut pro gloria dei manifestanda, ut Lazaro et caeco nato, de quibus dicitur quia pro gloria dei manifestanda eis euenerit. Quae omnia ista unum esse dico, quia omnibus aucta sunt merita pro ipsis infirmitatibus, licet alii tres conputent. Aut pro peccatis grauantur homines, ut iste paraliticus et illi qui audiunt ab apostolo quia multi indigne accipiunt corpus domini: ideo multi infirmi et dormiunt multi. Et Herodes et Antiochus pro suis peccatis damnati sunt et in presenti et in futuro, et innumeri multi. Aliquando autem remittuntur eis peccata in praesenti et sanantur in corpore, ut isti et Mariae in heremo, aliquando de presenti paena transeunt

ad futuram,

ut Herodes

et Antiochus

—

istud

unum in duo diuidunt qui quinque dicunt — ; tercium adicio 60

intemperantiam, cum quis non custodit corpus suum 1uxta naturam suam et rationem, quam solam medici mederi pos-

sunt aliquando, nam alias non potest mederi nisi ille solus qui permisit dominari. ET ECCE QUIDAM DE SCRIBIS DIXERUNT INTRA SE: HIC BLASPHEMAT. Quia scribae purum hominem putabant et legerant in propheta, ex persona dei

993

65

dicente, ego sum qui deleo iniquitates tuas, idcirco blasphemiae 44 Iob 2, 7-10. Tob. 2, 10-18. 45-46 2 Cor. 12, 7. 46 Lazaro] Luc. 16, 20-25. 47 caeco nato] Ioh. 9, 19-21. 46 et 47-48 Ioh. 9, 3; 11, 4. 51-52

Cor 112920)!

690 (680-688).

,39-40 in infirmitatibus Ig

41-42

cett.

44 et om. Y

om. Y

Y

56 Vita Mariae Aegyptiacae (BHL 5415), MPL 73, 671-

63-66 RM 258, 38-40 (Is. 43, 16.25).

eueniunt

pro peccatis suis Y hominibus

YE

43

46 angelus E, om. cett.

53-54 ct in futuro et in presenti Y

infirmitates E, infirmitatem eaedem

ex

aedem

W,

eadem

48 ista om. YE

52 multi

54 alt. et om. Y

61 alius

65 dicente HNE, dicentis y, dicentem (= dicente) «PE? (64 prophetam ex

in propheta corr. M)

42 extendunt E?

LIBER.

GENER ATIONIS,

c. 9

195

arguebant. ET CUM UIDISSET IESUS COGITACIONES EORUM, DIXIT eis. Ad cogitaciones eorum respondit dominus quasi dixisset: si legistis quia nullus potest dimittere peccata nisi solus deus, similiter legistis quia nullus potest cogitaciones 70

hominum

scire nisi solus deus, dicente Salomone:

fu enim

solus cognoscis corda hominum. Intellegite ergo quia qui agnosco cogitaciones uestras, possum

75

80

85

90

etiam peccata dimittere.

UTQUID COGITATIS MALA IN CORDIBUS UESTRIS quod non possim scilicet peccata dimittere? QUID EST FACILIUS DICERE: DIMITTUNTUR TIBI PECCATA, AUT DICERE: SURGE ET AMBULA? Quid uos leuius aut quid grauius aestimatis? Forsitan surge et ambula, quia istud corporalibus oculis debet apparere, grauius aestimatis. UT AUTEM SCIATIS QUIA PECCATA DIMITTENDI HABEO POTESTATEM et peccata dimisi, propterea possum sanare eum. TUNC AIT PARALITICO : SURGE, TOLLE LECTUM TUUM ET UADE IN DOMUM TUAM. Quia non crediderunt quod uidere oculis corporalibus non potuerunt, surge, ut uideant quod sicut a corporal infirmitate sanus, sic etiam a spiritali. Tolle lectum tuum :ut sciant quod aliter te sano quam medici terreni, nihil in te pristinae infirmitatis appareat, intantum ut portes lectum qui te non poteras conuertere in illo et uade in domum tuam qui aliorum pedibus apportatus hic fuisti. ET SURREXIT et tulit in quo iacuerat ET ABIIT IN DOMUM SUAM. Absque mora tria fecit, surrexit et accepit lectum et abiit in domum suam. Quia ipse non fuerat deprecatus pro salute sua sed alii intercesserunt pro eo, noluit eum habere secutorem donec ipse ad domum suam reuerteretur et cognosceret benefitia in se collata et reuerteretur ad ipsum. Nam qui hac infirmitate grauantur non

68-69

Marc.

69-70

2, 7; Luc. 5, 21.

70-71 2 Par. 6, 30. iacebat.

84-85

— 8, 186.

Sap. 7, 20: cogitationes hominum.

88 Luc.

5, 25: tulit lectum in quo

74 73 utquid] enim add. Y 72 etiam] et Y 66 arguebantur Y 84 sanus] factus es ss. M, sanus es P, es sanus 75 aut] an Y possum PY 88 apportatus hic W, portatus hic VPE^H, hic etiam W, om. cett. Y portatus E, portatus huc MN

73-74 utquid...dimittere om. E?

1334 A

B

196 95

solent

LIBER GENERATIONIS, c. 9 habere

perfecte

sensum,

ita ut,

cum

ahi pro

eis

doleant, ipsi quasi non intellegant malum suum non dolent. Et apparet in hoc quia, cum emoritur pars corporis, cessat

ministerium quod per eadem membra anima solita erat exercere. UIDENTES AUTEM TURBAE TIMUERUNT. Turbae,

9,8 100

105

110

quae minus eruditae erant, timuerunt, quia scribae ausi fue-

rant in cogitacionibus suis eum detrahere, et ipsi perfidi non timuerunt, quia mens quae dedita est ad malum non timet ipsum malum quod ipse agit, sicuti alii faciunt qui perhorrescunt. ET GLORIFICAUERUNT DEUM, QUI DEDIT POTESTATEM TALEM HOMINIBUS. Sicut inperfecti sic fecerunt, non intellexerunt quod in ipso homine esset qui potestatem homini, quem ipsi uidebant, dedisset, et tamen aliquid boni fecerunt si retulerunt deo gratias, qui corpus commune habentem cum hominibus tanta permisisset agere in terris: si enim perfecti fuissent, ipsi cum patre gratias retulissent cui placuisset in terra per se talia agere. Homo ergo iste significat hominem peccatorum mole grauatum, qui pro nimia peccatorum congerie non ueniam petit, aestimans non posse

115

ad indulgentiam de tantis malis peruenire. Qui si habuerit bonos doctores qui eum Christo reducant et referant per spem ueniae orentque pro ipso, impetrabunt ei opem spel et

ueniae. Qui bene quattuor fuisse referuntur, quia per quattuor libros sancti euangelii potest ad spem ueniae reduci. Per quattuor funes submiserunt illum, quia cum ipsa doctrina euangelii necessarium est et uirtutes quattuor praedicare, per quas perfectus quisque uiam saeculi inoffense graditur, prudentiam uidelicet, fortitudinem, temperantiam et iusticiam.

99-100 — 489-490, cf. 11, 199 et 24, 447. 101 Iac. 4, 11. 112-113 Cf. 28-31. 114-117 = 8, 159-160. 117 Marc. 2, 3-4. 118 spem ueniae — 25, 103 ; 26, 58. 120-122 = 1, 93-95.

95 perfectum edd. 96 doleant E?, dolentes E 100-101 fuerunt HN eum «PH, ei Nyedd. Cf. 11, 60. 103 ipsa E et ex ipse M, ipse cett. (cf. alii) agit PNE et ex ait M, ait cett. Cf. 109.111. 111 iste om. Py 117 fuisse referuntur WP, referuntur fuisse VMHNedd. 120 necesse Y CAUART

VMPHE, del. MH, om. NE?

118 potest...120 euangelii om. E?

LIBER. GENERATIONIS,

c. 9

197

Fili, dimittuntur tibi peccata: qui ante fuisti filius diaboli faciendo eius uoluntatem, 125

efficieris filius dei cum

liber fueris a

peccato. Et surrexit et abiit in domum suam: surrexit qui ante iacebat peccatis et abiit in domum suam in ecclesiam dei.

DE UOCATIONE

MATHEI

1335 A

ET CUM TRANSIRET INDE IESUS uidelicet de Capharnaum 130

135

140

UIDIT HOMINEM SEDENTEM IN TELONEO. In teloneo dicitur ad teloneum, ad curam uectigalium: felos enim Grece, Latine ‘uectigal” dicitur, et uectigal census qui portari potest, a uehendo dictus. Sedebat autem, quia ipse magister erat et habebat iuniores qui circuibant mercatum et accipiebant uectigal et reportabant ili; seu etiam intus sedebat, quia mercatum super aquam erat et accipiebat quod de nauibus soluebatur, quia et illud teloneum dicitur. MATHEUM NOMINE. Ali euangelistae Leui eum nominant, quod non erat sic uulgatum. Fuit enim binomius, et propter uerecundiam et honorem et de uulgato nomine et de ministerio quod agebat silent. Sed ipse, secundum dictum Salomonis iustus in primordio accusator est sui, non solum Matheum se nominat sed et ministerium

145

confitetur, ut et iustificari mereatur secundum

illud: dic tu iniquitates tuas ut iustificeris et exempla omnibus conuerti uolentibus det, quando ipse de publicano mutatus sit in euangelistam. ET AIT ILLI: SEQUERE ME non solum

123 Marc. 255: 457, 809-810 = HM 137Marc.

123-124 = 8, 192-193. 125 = 88-89. 130-131 BM 262, 45. 131-132 IE 16, 18, 8. 136 IE 15, 2, 45.

2, 145; Luc. 5, 27.

138 et suiv. HM

55, 1266 et suiv. (duplici quippe

uocabulo fuit). 140-142 et 151 (Prov. 18, 17) = 10, 105. d’après HM 55, 1271). 145-146 = 19, 368-369.

143 Is. 43, 26 (cité

126 in 123 peccata] tua add. (D), cf. app. cr. Vulgatae ed. ad Marc. 2, 5. 132 autem W, 131 dicitur uectigal y 128 de om. MB peccatis PN Y 133-134 circuibat et accipiebat mercatum uectigal (sed reportabant) om. cett. 140 Sed] et add. (f) 139 quod agebat om. Y 137 nominabant y Y

127 Mathei apostoli IN

129 dicitur] sedisse add. B

198

150

155

LIBER GENERATIONIS,

c. 9

gressibus corporis sed etiam imitacione actionis. Quod intellegens beatus Matheus, secundum euangelium Lucae relictis omnibus secutus est eum: nec exspectauit recipere censum uel rationem reddere domino suo, ex toto reliquit quod agebat et qui solebat rapere aliena reliquit propria, agnoscens reatum suum, quia ipse de tribu Leui — unde et Leui dictus est — ad templum domino seruire debuerat et pro philargiria uili ministerio adhaeserat. Perfectam ergo formam dominum sequendi beatus Matheus nobis innotuit, qui nec damnum nec periculum suum, quod ei euenire ex damno terreno poterat quod inperfectam rationem uectigalium relinquebat, curauit. Nec mirum si tanta cupiditate dominum secutus est ad unius iussionis uocem, cum iam et uiderit et audierit eum multa miracula fecisse, cum intus fuerit diui-

160

na inspiratio, quae inuisibiliter eum accendit ad sequendum, etiam et malestas et fulgor, quae in facie uocantis domini relucebat. ET FACTUM EST, DISCUMBENTE EO IN DOMO, ECCE

9,10

165

MULTI PUBLICANI ET PECCATORES DISCUMBEBANT CUM IESU. Publicani hi, qui publicam rem cum aliis usque tunc exegerant seu conductores rerum publicarum ut Matheus, peccatores hi qui saeculi huius lucra per negotia sectabantur,

170

ut negotiatores uel diuersa ministeria exercentes. Sunt denique negotia quae non exercentur absque peccato, uidelicet cum quis in uno loco conparat aurum uel argentum uel aliud simile et nihil in eo inpendit operis neque pro eo iter conficit, et cum uenerit proximus eius ad emendum duplicat precium: quantum super erogationem suam accipit totum defraudat a proximo suo. Accumbebant ergo cum domino

147-148 Luc. 5, 28. 151 = 137. 32 LEV/-024228 783. 161-162 (cf. 24, 236-237) HM 56, 1280-1281. 105227

146 etam om. Y 154 nobis om. (B) (om. 1am) et (et om. P) audierit et uiderit cett.

(df. 166) BYE, hic cett., corr. MH

158-159 cum...audierit W, cum 161 etiam om. MB 164 hi

165 rerum om. HYE

YE 151 unde et Leui om. B suum E^

158-159 = 1, 782164-166 IE 9, 4, 32 et

162 relucebant E?

172 totum] tantum

173 defraudat proximum

LIBER. GENERATIONIS,

175

180

c. 9

199

qui quidem fuerant publicani et peccatores, sed iam mutato offitio et mente mutati erant. Ibat enim dominus ad conuiuia peccatorum ut occasionem habuisset docendi et potuisset spiritales cibos ingerere inter corporeos inuitatoribus suis. Etiam et humilitas eius nobis conmendatur et locus paenitentiae; denique ubicumque legitur inuitatus, statim refertur quid ibi docuerit uel quid uirtutis fecerit, non autem quod aliquis eum aut coegerit aut coniurauerit bibere aut ipse aliquem, cum Lucas referat conuiuium magnum factum

fuisse ei a Matheo. ET UIDENTES PHARISAEI DICEBANT DISCIPULIS EIUS. Quia magistro dicere propter uenerationem 185

signorum et sapientiam non audebant, discipulos increpabant: QUARE CUM PUBLICANIS MANDUCAT MAGISTER UESTER ? Quia enim uidebant et audiebant esse locum paenitentiae et exemplum habebant in magistro suo Matheo,

190

AIT: NON EST OPUS UALENTIBUS MEDICUS, SED MALE HABENTIBUS. Dat dominus comparationem quod sicut medici ministerium ad sanum hominem nullum opus habet, simili-

propterea

195

confluebant.

AT

IESUS

AUDIENS

ter medicus animarum nullum profectum potest inpendere qui se egrotum non confitetur, 1d est peccatorem in anima. Medicum se ipsum dicit qui uulneratus est propter peccata nostra

200

ad magistrum

et cuius

liuore sanati sumus;

Pharisaeos, non quod ueraciter sani ipsi se sanos esse dicebant; infirmi peccatores fore fatebantur. Nequius est quam peccatorem esse et iustum

sanos

dicit scribas et

essent 1n anima, sed quia erant publicani, qui se malum apud deum non se putare. Qui si non est

178-179 — 187-188. 182-183 Luc. 5, 29. 186 cum publicanis et peccatoribus (7 11, 185), voir l'app. cr. 187 — 1, 782-783. 187-188 = 178-179. 188 magistro suo — 132. 192 Diomedes, Ars grammatica, éd. Keil, Grammatici latini 1, p. 316, 33-34 : nos non dicimus ‘opus habeo, opus habebam', sed ‘opus est mihi, opus erat

mihi.

195-196 BM 459, 874-876 (Is. 53, 5).

180 quid..quid quod...aliquid E MB

(e quod..quid W) 181 pr. aut om. Y

192 hominem

om.

Y

«PBHN, quod...quid yE? et pr. W, 184 suis 182-183 fuisse factum BY

habet WPB,

habent cett. (et ss. W)

Quod y

186 publicanis] et peccatoribus add. E

193 inpendere] illi ss. m°M

200

1336 A

200

EIBER

GENER ATIONIS,

c. 9

peccator, ex eo quod se iustificat iniustus fit: ubi enim non est confessio, nec remissio. Cum

enim Dauid iustus esset in

facto, caepit esse elatus in corde, quod malum deus est abominatus, 205

OMS

210

215

homicidium manifesta probra, quatinus dum horresceret manifesta, castigatus fieret de occulto in anima. EUNTES AUTEM DISCITE QUID EST: MISERICORDIAM UOLO ET NON SACRIFICIUM. Euntes uel ad uos inuicem uel ad uestros libros qui non creditis meam doctrinam, discite quia adhuc non intellegitis quod uos putatis intellegere. Deus omnipotens hoc dicit per prophetam quia amabilius est ei ut misericordiam faciat aliquis proximo suo quam sibi offerat holocausta. Misericordia autem a misero corde uocatur, eo quod conpaciatur aliquis proximo suo. Et qui sacrifinum offerebat alterius carnem immolabat, qui autem misericordiam alicui inpendit se ipsum in eius contritione mactat. Sacrifitia enim antiquitus concessa non pro alia re sunt instituta nisi ne daemonibus

fierent, sicut dicit: holocaustomata uestra nolui. NON

ENIM UENI UOCARE IUSTOS SED PECCATORES. in hunc mundum

9,14

225

intantum

ut sineret illum labi in adulterium et

Quando deus

uenit nullus iustus erat, sed omnes detine-

bamur sub conditione peccati : ergo hic iustos non uere iustos sed putantes se iustos, non enim peruenit nec per Christum nec per apostolos ad remissionem peccatorum qui se iustum putauit et noluit accipere baptismum, sed qui superius ‘sani’ dicti sunt, 1psi hic dicuntur iusti, utrique falso modo. TUNC 204-205 2 Reg. 11, 2-17. 206 Cf. 1 Cor. 14, 25. 211 per prophetam] Osee 6, 6. 213-214 Cf. IE 10, 164. 218 Ier. 6, 20. 221 conditione peccati] Jérôme, In Esaia paruula abbreuiatio, CC 73A, p. 806, 99-100; Augustin, Contra Iulianum opus imperfectum 1, 63 et 2, 228, CC 85, 1, p. 60, 43-44 et 343, 9, et

De libero arbitrio 2, 13, 37, 143, CC 29, p. 262, 49-50. 224 superius] 196 et sulv. 225-282 F.G. Cremer, Christian von Stablo als Exeget. Beobachtungen zur Auslegung van Mt. 9, 14-17, dans la RB 77, 1967, p. 328-341.

201 enim om. MBE?

203-204 deus intantum YE

204 illum W, om. cett.,

labi eum B 205 perhorresceret MB 208 Euntes] autem (= 207) add. y 209 quia adhuc quia non y 212 aliquis faciat y sibi] si YE? 213-214 misericordia..suo W, om. cett. 220-221 detinebantur BN» 221 condicione peccati Y et e correctura H, conditionis peccato cett. hic] dicit add. y, ss. H

iustus Y

224-225 dicti sunt sani y

202 nec] non est E?

206 in animo B

214 Et] Nam B

LIBER GENERATIONIS,

230

235

c. 9

201

ACCESSERUNT AD EUM DISCIPULI IOHANNIS, DICENTES: QUARE NOS ET PHARISAEI IEIUNAMUS, DISCIPULI AUTEM TUI NON IEIUNANT ? Nec Iohannis discipuli perfecti erant, qui audierant magistrum suum laudasse Christum frequenter et uituperasse Pharisaeos, dicens genimina uiperarum, et tamen coniungebantur cum illis in discipulorum domini reprehensione. Si autem Pharisaei uidissent dominum ipso tempore comedentem quomodo discipulos eius, utique reprehenderent eum qui etiam sanitates hominum in malam partem conabantur conuertere. Non erant autem ipsa ieiunia pre-

cepta in lege, sed ipsi Pharisaei adinuenerant, qui et alias supersticiones

inuenerunt,

similiter

Saducaei,

ut losephus

narrat. ET AIT ILLIS IESUS: NUMQUID POSSUNT FILII SPONSI

15

LUGERE QUAM DIU CUM ILLIS EST SPONSUS ? Lugere hic pro ‘leiunare” ponitur, quia ieiunium ad luctum pertinet. Dat

245

250

similitudinem de sponso et sponsa quod quando coniunguntur agant dies leticiae, et uult se ipsum intellegi spiritaliter sponsum et ecclesiam sponsam suam. Thalamus huius sponsi uterus sanctae Mariae extitit, in quo deus homo fieri dignatus est. Quando ista loquebatur, tunc fiebat ipsa coniunctio, quoniam per suam praedicationem colligebat eandem sponsam suam. Idcirco dicit non possunt lugere filii sponsi, uidelicet apostoli, qui per euangelium ab ipso erant geniti. UENIENT AUTEM DIES CUM AUFERETUR AB EIS SPONSUS, ET TUNC IEIUNABUNT. lllud tempus ostendit quo ipse in caelum ascendit, qui quamuis semper cum illis esset spiritaliter, tamen corporali praesentia ab eis recessit. NEMO AUTEM COMMISSURAM PANNI RUDIS MITTIT IN UESTIMENTUM UETUS. Per omnem textum euangelii figurae dictionum

228 Jean-Baptiste.

2308NIatth29

35^ NI CEN

237-238 Cf. JA 13,

297-298 et 18, 16. 240 ieiunare] Marc. 2, 19; Luc. 5, 34. 242 Tob. 13, 10: agite dies laetitiae. 248 1 Cor. 4, 15: in Christo Iesu per euangelium ego uos genui. 254-256 = 7, 275-271.

227 et PE NY, om. «BHE 231 cum om. Y 243 suam om. Y 235 euertere Y add. Y E? 248 sunt D, uel erant ss. H

230 genimina] generatio P (- HM 57, 1314)

235 quoniam Y eius] sic 245 ipsa fiebat E, fiebat ista

1337 A

202 255

260

265

FIBER

GENER

ATIONIS,

c. 9

sunt, sed propter fastidium et prolixitatem libri frequenter omittimus. Per methaforam et eius speciem allegoriae et parabolae facit comparationem de inferiori ad superiorem, de inanimali ad animale, quod sicut in uestimentis resarciendis si petacium nouum in uestimento ueteri consuatur, illud quod nouum est aufert de ueteri quicquid sibi iunctum fuerit, et peius uestimentum fit. Ita dicit dominus fieri discipulis suis, qui adhuc erant ueteres pro doctrina Pharisaeorum qua inbuti fuerant: si austeritatem suae praedicationis subito inponeret, etiam aliquid fidei quod habere uidebantur amitterent, sicut septuaginta discipuli fecerunt: pro eo quod ipsum uerbum non intellexerunt abierunt retrorsum et iam cum illo non ambulabant. NEQUE MITTUNT

HM

UINUM

NOUUM

IN UTRES UETERES. Vinum nouum praedicatio euangelii, utres ueteres apostolos. Non solum utres ueteres mustum disrum-

pit, sed et magna et fortia uascula de lignis mustum disrumpit, et similiter praedicatio euangelii non bene intellecta ruina perditionis facta est multis. ALIOQUIN RUMPENTUR UTRES ET UINUM

EFFUNDETUR

ET UTRES

PEREUNT

id est dissipa-

buntur corda eorum et recedent a fide et erunt perditi. SED 275

UINUM NOUUM IN UTRES NOUOS MITTUNT. Cum fuerint noul facti per meam doctrinam, confirmati per passionem, resurrectionem et ascensionem, per aduentum Spiritus sancti, tunc obseruabunt

280

omnia

dura et aspera ET AMBO

CON-

SERUANTUR et discipuli et praedicatio quae in eis seminata est. Et sic factum est, quia postea cruces et multa tormenta,

uerbera sustinuerunt qui ante uocem duram non poterant sustinere. 256-258

= 3, 176-177.

258-261

Cf.

(voir l'app. cr.) ‘petite bande d'étoffe'. 70.

19, 352-354

(259 petacium = pittacium

263 inbuti] Cf. Horace, Ep. 1, 2, 69-

265-267 (— 10, 126-130) Luc. 10, 1.17 (septuaginta duo, voir l'app. cr. (E^),

mais LXX

IO

l'app- cr.

78); Ioh.

18, 6 et 6, 67.

273-274 Cf. Baruch 1, 19.

268-269

praedicatio...apostolos:

279-280 Cf. Marc. 4, 15.

voir

281-

282 Ioh. 6, 61. 261 sit y 262 quia BE 269 apostoli N et m^P 270 pr. et om. Y 272 perditionis W, om. cett. 273-274 dissipantur Py 276 doctrinam] praedicationem (= 271.279) W, cf. app. cr. ad 26, 536. 280 et multa om. f, multa om. E 282 sustinere] Tu autem, domine add. y 269 apostoli (sic N): qui adhuc sapiebant doctrinam Phariseorum (cf. 262-263) add.

N

x

1338 A

LIBER.

GENER ATIONIS,

c. 9

203

DE FILIA IAIRI RESUSCITATA

290

HAEC ILLO LOQUENTE AD EOS, ECCE PRINCEPS UNUS ACCESSIT. Loquente domino turbis salutem animarum uenit quidam princeps ludaeorum, qui quoniam et sapiens erat in lege archisinagogus, id est princeps sinagogae, uocabatur, quia in eorum congregationibus propter periciam suam magister erat, et quia nobilis erat etiam nomen eius indicatur ab alus euangelistis, dicentes: cui nomen erat lairus. ET ADORAUIT EUM, DICENS. Corpore ad pedes corruit, quoniam nondum erat credulus uti adoraret ut deum. FILIA MEA MODO DEFUNCTA EST. Non erat adhuc mortua quando pater accessit, sed in uia hoc ei nuntiatum est, sed Matheus breui-

295

tati studens

ita narrat.

dixit, ut centurio

300

305

Quamuis

ludaeus

esset, non

dixit, dic et fiet, sed ueni, credens

eum

solum sicut prophetam fore. Licet non crederet, attamen non erat nimis malus, ad cuius preces annuit dominus agere ut petebatur. SED UENI, INPONE MANUM TUAM ET UIUET. Quia enim non habebat aliam filiam uel filium, propterea tenere diligebat eam et 1dcirco et ipse uenit et ad pedes corruit et cum magistro ad eam reuerti uolebat, sicut mulier Sunamitis, quae non dimisit Heliseum quousque ad filium mortuum perueniret. ET SURGENS IESUS SEQUEBATUR EUM, ET DISCIPULI EIUS. Notandum quod discipuli in omnibus domini factis memorantur

310

ergo

adesse, et digne tales electi sunt,

quia inspector cordis inspexit archana. Secundum textum septem miracula narrantur esse a domino nunc, in octauo subintrare uoluit filia archisinagogi, ripuit mulier ematrosa. Tipice archisinagogus iste

287 et 289-290

Marc.

5, 22; Luc. 8, 41.

294 in uia] Marc.

Mathei peracta sed subMoyses

5, 35; Luc. 8,

49. 296 — 8, 105-106. ueni — 299. 302-304 4 Reg. 4, 17-37. 307 Prov. 24, 12: inspector…..cordis. 308-310 HM 59, 1364-1367 (309 in octauo — 371-372). 310 (cf. 322-323) = 369-371.

290 eius om. (f) 289 et quia..nomen] nobilis et quia nomen Y 294 anunciatum (sic) 291-292 Corpore...deum om. () dicentibus PE? agere om. Y precibus WV, corr. V 298 non xPE^N, om. HYE Y 309 nunc, in] Sic distinxi cum 308 septem om. Y 301 et ipse] et om. yE?

codd. (non liquet Y)

310 ematrosa (sic) : emorissa M^, emorrissa G

C

204

LIBER GENERATIONIS,

c. 9

intellegitur, qui dicitur lairus, id est *nluminatus',

515

320

9,20

325

sanguinis inmunditiam,

330

335

quia a

deo inluminatus est lumine fidei et scientia legis. Qui habebat unicam filiam, id est sinagogam, quam unico amore dilexit et pro ea deum frequenter exorauit. Et ad pedes eius cadere est incarnationem eius uenerari :quia enim caput Christi deus, pedes cius incarnatio eius non inconuenienter accipitur, et hoc est ‘ad pedes cadere', eum super omnes singulariter magnum fateri. Filia mea modo defuncta est quia paululum ante aduentum Redemptoris omnem iusticiam legis amisit. Surgens sequebatur eum quia cum uidit deus deperisse Iudaeos a uera uita, uenit reducere eos; sequebatur eum quoniam sicut Moyses predixit de illo, sic per omnia fecit dominus. ET PATIEBATUR. ECCE MULIER QUAE SANGUINIS FLUXUM Mulier ista significat ecclesiam ex gentibus congregatam, et sicut ista exclusa erat a domibus et a turbis xi1 ANNIS propter unde et propterea in uía uenit ad

dominum, sic gentilis populus exclusus erat a coetu fidelium, pollutus ingenito carnalium fluxu, sed cum uerbum dei cerneret saluare Iudaeam, rapuit sibi salutem. Et archisinagogi filia XII annis erat, et ista XII annos habebat in infirmitate, quia quando illa caepit secundum deum nasci in patriarchis, ista caepit elongari a deo et infirmari mente. ACCESSIT RETRO quia cum Christus ascendit, tunc gentes caeperunt credere. ‘Accedere retro’ est illum sequi et imitari, quia ipse dixit siquis mihi ministrat, me sequatur et alibi: post dominum deum tuum ambulabis. ET TETIGIT FIMBRIAM UESTIMENTI EIUS.

311 Thiel 321. 312 Ecchi. 11, 15: scientia legis. 313 unicam filiam] Luc. 8, 42. 315-316 1 Cor. 11, 3. 316 — 5, 325-326. 318 — 292-293. 319 Rom. 2, 26: iustitias legis. amisit sc. sinagoga (312-313). 321 1 Tim. 6, 19: ueram uitam.

324 Rom.

9, 24.

329-330 Marc. 5, 42; Luc. 8, 42.

331 (— 8, 162) secundum deum] 2 Cor. 7, 9-10. 331-332 nasci in patriarchis] BL 189, 915 — RM 274, 83. 335 et 335-336 Ioh. 12, 26 et Gen. 17, 1, cités d’après BM 497, 335-337 = RM 275, 16-17.

312-313 habebat W, habet cett. 314 dominum frequenter P, frequenter dominum Y 328 uerbum correxi coll. BL 189, 909, uerbo codd. edd. (saluari 199) 330 XII/duodecim annorum PE?, duodecennis Y 334 illum om. Y 335 dominum om. Y

321 iustitia uel uita E?

326 in uia om. P

1339 /

LIBER GENERATIONIS,

c. 9

205

Iusserat dominus fieri in summitate tunicae fimbrias, ut sicut

340

345

erat discretio circumcisio in corporibus, sic esset in uestimentis. Iudaei adinuenerunt ut ponerent ibi spinas, ut quando pungerentur retraherentur ad legem dei et fieret recordato legis dei, sed ista non inuenit ibi spinas, quia dominus superfluas abominationes Farisaeorum abominatus et detestatus est. Nec ausa est tangere uestimentum quod carnem domini tegebat, sed illud quod foras prominebat. Alio modo fimbriam eius tangere est incarnationem eius credere. DICEBAT ENIM INTRA SE: SI TETIGERO TANTUM UESTIMENTUM

350

2355

EIUS SALUA

ERO, si credidero incarnationem eius salua

ero. Et T primordium est initium inmundae cogitationis, ex quo peccatum nascitur, fons sanguinis erat origo peccati. Et ipsa fuerat multa perpessa a pluribus medicis, quia multi filosophi fuerunt qui de uirtutibus animae disputauerunt et de uitiis, sed tamen ad ueram medicinam gentilem populum non adduxerunt, et in ipsis erogauerat omnem substantiam suam, quia omnem laborem suum expendit gentilitas in uarus poematibus philosophorum. AT IESUS CONUERSUS ET

UIDENS EAM DIXIT. Alii euangelistae referunt quod dixerit quis me tetigit?et dixit Petrus :praeceptor, turbae te conprimunt et affligunt, et dicis: quis me tetigit? Alii tangebant corporeo tac360

tu, illa tetigit fide. Qui sic tangit dominum meretur sanari. Ergo ecclesia ex gentibus et tetigit fide dominum, quia perfecto corde credidit in eum ; unde alteri, quae necdum recte credebat, dicebatur: noli me tangere, quia non perfecta fide

337-339 (Num. 15, 38) = 23, 47-50. 339-341 — 23, 57-59 (HM 212, 8689). 347 salua ero] Marc. 5, 29: et confestim siccatus est fons sanguinis eius (= 349). 348-349 BM 497, 342-344: Fons quippe sanguinis est origo peccati cuiusque, fons sanguinis est immundae primordium cogitationis, ex quo peccatum omne nascitur. 350 Marc. 5, 26. Marc. 5, 30-31; Luc. 8, 45.

353-354 Marc. 5, 26 et Luc. 8, 43. 357-358 Luc. 8, 45. (357:cf. 13,25).

356-357 362 Ioh.

20157

338 circumcisionis Y

336) v Y

esset W, et cett.

347-348 si..ero om. DE? 361 recte om. Y

340 a lege P

362 nec Y

346-347 fimbriam uestimenti (=

350 erat p

355-356 at...dixit om.

(9

LIBER GENER ATIONIS, c. 9

206

tangis. At illa uenit et procidit ante eum et ob quam causam tetigerit eum confessa est et quemadmodum fluxus sangui365

nis eius steterit

Propter

salutem

fidei esse et diceretur

de eis FILIA,

FIDES

TUA

TE

SALUAM

FECIT, in eo enim quod credidisti salua facta es.

Vocatur

autem

ista mulier

emafrosa

greco

nomine,

ueni-

ens ab actu nomen eius. Siquidem sanguis Grece emat dicitur et inde ematrosa diriuatiuum, id est 'sanguinaria'. In octauo uero loco sanatur propter octauum diem resurrectionis, quam omnis ecclesia gentium ueneratur. ET SALUA

975

ista

aliorum

dominus tam diligenter requirebat, ut alii similiter studerent

bonae

370

continuo.

FACTA

EST MULIER EX ILLA HORA. Quicumque bona fide studuerit esse erga deum filius dei erit et secundum fidem ipsius fiet ei. Ecclesia quoque ex gentibus ex quo in deum credidit saluari caepit et mente et corpore. ET CUM UENISSET IESUS Tibicines IN DOMUM PRINCIPIS ET UIDISSET TIBICINES.

9,23

diriuatiuum 380

est a fibia et tibia dicta a tibus hinulorum,

de

quibus caepti sunt primum fieri in Frigia, modo uero et de gruibus fiunt et de metallis. Adhibebantur autem antiquitus funeribus

mortuorum,

nunc

itineribus principum.

Sonus

autem qui fit ab ipso ‘tibicen’ dicitur quasi tibiae cantus. 385

TURBAM TUMULTUANTEM. Quia unica erat patri et matri, plorabant familiae quam sperauerant habere dominam post dominorum abscessum. Sinagoga adhuc iacet mortua et fiunt in domo

9,23-24 390

eius tumultus Iudaeorum et tibicines, planc-

tus quos agunt inutiliter in sabbatis, quia nondum uenit Iesus ad eos. DICEBAT: RECEDITE quia cum uenerit ad eam dominus lesus recedent tumultus doctrinae eorum et planc363-365 Luc. 8, 47.

369 ematrosa] 310. —— 370 (27, 103-104) IE 16, 8, 5,

app. cr. 371-372 — 309. 4: cunctae ecclesiae gentium.

IE 3, 21, 4-5.

Y

384 — 300.

372 Le dimanche Quasimodo 373 Rom. 16, 375-376 — 468. 378-380, 381-382 et 382-383

386 — 397.

365 continuo steterit y 367 fides tua o filia y 369 (= 371) emoreusa 369-370 ueniens] et inuenies Y 370 emat (= IE 16, 8, 5, app. cr.) :emor

Y 371 .emoreusa (9969) deriuatum yE? 375 eius Y S77 intrasset M^, eiunasset (!) G 379 diriuatiuum (= 371) W, di(de)riuatum cett. 380 autem y 385 sperauerunt B 390 earum y

367ctdixitei E!

373 quem E?

386 iacebatP

1340 ,

LIBER GENERATIONIS,

tus inracionabiles. NON

395

5 400

EST MORTUA

c. 9

207

PUELLA,

SED DORMIT.

Illis mortua erat sed deo dormiebat, qui tam cito eam excitare poterat. Unde mos obtinuit apud Christianos ut mortui eorum, qui in bona confessione decesserunt, non mortui sed 'dormientes" uocentur et monumenta eorum non monumenta sed KIMIGEPIA id est 'dormitoria! Grece uocentur. Sinagoga quoque ludaeorum nobis mortua uidetur, sed deus quandoque resuscitabit per testes suos fideles Enoc et Eliam. ET DERIDEBANT EUM quia potentiam loquentis necdum cognoscebant. ET CUM EIECTA ESSET TURBA INTRAUIT ET TENUIT MANUM EIUS. Quia uerba domini irridere quam credere maluerunt eiciuntur et non merentur resuscitantem uidere, sinagoga quoque, nisi a se habuerit inportunas cura-

rum 405

410

saecularium

expulsas

multitudines,

quae intrinsecus

iacet mortua non resurget. Et intrauit et tenuit manum eius ET

SURREXIT PUELLA. Nisi tenuerit dominus et mundauerit manus Iudaeorum, quae sanguine plenae sunt, sinagoga non consurget. ET EXIIT FAMA HAEC IN UNIUERSAM TERRAM ILLAM. In alus euangelistis dicitur quia praeceperit ne cui dicerent, exemplum suis prebens si quid boni faciunt non curent hoc ad fauorem praedicare in populis propter cenodoxiam. Dicitur quoque in alio euangelista quod iusserit illi dari manducare, uidelicet ad demonstrandam eius sanitatem

et resurrectionem. Tres mortuos resuscitatos in euangelio a 415

domino legimus, sed non ab re est quod non amplius uel 392 BM 499, 415-416 = RM 277, 67. 393-395 (— 1, 164-165) BM 499, 417-419 — R.M 277, 69-70. 395-396 — 27, 490-491. 397 — 386. 398399 = 21, 331-332 ; 23, 368-369 ; 24, 318-319 ; 26, 288-289. 409 Marc. 5, 43; Luc. 8, 56.

409-412

Marc25,43:5 Luc. 9,55. 12-15. — Ioh. 11, 32-44.

392 ei dormiebat

N, dormiebat

ei y, deo/ei om.

inportunas..saecularium

412-413

279, 19) (Matth. 9, 24-25) — Luc. 7,

HE

398 quando f, uult add. y et ss. H, eam

ss. M, uobis cett.

403-404

411-412 cenodoxiam — 6, 28.

414-415 (cf. RM

394 decesserint

397 nobis NE,

396 cimitheria pro Graeco IN, cimiteria ss. P

discesserunt E Y

— 8, 46-47.

œP,

om.

E

(f), abiecerit

403 nisi] non

importunas

408 consurget W, resurget 'YE^, surget cett. secularium E 412-413 dare WV, 412 euangelio yE? 411 current Y precepit Y curarum

V, dare illi y

409 euangeliis E?

410 faciant E?

409 corr.

LIBER GENERATIONIS,

208

c. 9

minus quam de solis tribus ibi narratur. Legimus enim in aliis libris quod plures resuscitauit, et credimus quia ita est, sed tamen non placuit euangelistis de pluribus narrare, ordi420

nante Spiritu sancto, qui in eis locutus est, propter mysterii sacramentum. Igitur tres mortui in corpore significant tres mortuos in anima, quia anima quae peccat moritur iuxta

prophetae dictum

anima quae peccauerit ipsa morietur. Tres

ergo mortui tria genera hominum peccatorum sunt. Est peccator qui peccat criminali peccato et moritur in conspec425

tu dei anima eius, et quia non habet in consuetudine ipsum

430

peccatum ueretur iram dei et timet futuram discussionem. Istum significat filia archisinagogi, quae adhuc in domo erat quando a domino resuscitata est: similiter et iste peccator in cubili cordis sui tegit adhuc peccatum suum et non est multis cognitum de eo; propterea quasi leuior est eius resuscitatio, quia, si peccauit, non ad multos exemplum malum pro-

tulit neque frequentare peccatum studuit. Alius mortuus a domino

resuscitatus est filius uiduae, et non iam in domo

sed in platea et porta ciuitatis a domino uitae reductus est, et 435

iste significat hominem peccatorem loetali crimine frequenter animam suam occidentem et ad multorum notitiam propalantem. Quem etiam dominus resuscitabit, si frequens et multimoda fuerit pro eo ad deum iustorum oratio. Tercium resuscitauit defunctum Lazarum, de quo scriptum est

440 quia faeteret, et hic ergo significat miserrimum peccatorem

criminum enormitate grauatum, qui non solum ad multos

418-419 — 2, 3-4. 422 Ez. 18, 4 et 20. 424 — 5, 83. 424-425 in conspectu dei — 5, 346. 4277-428 — 284 et suiv. 428-429 Grégoire le Grand, Moralia in Iob 4, 30, 58, CC 143, p. 203, 68 (a cubili cordis), 8, 24, 41, p. 412, 10-11 (in cubili cordis) et 413, 47 (in cordis cubili) et 26, 25, 43 (CC 143B, p. 1298, 10-11): in ipso cubili cordis. 429-430 Cf. Ps. 31, 5. 432-433 Luc. 7, 12. 436 Sa lis 437-438 (— 445-446) Cf. 8, 159-160. 439-440 Ioh. 11, 39. 440-441 Cf. 28-31.

425 anima eius] in anima Y

p

432 peccatum W, om. cett.

423 peccatorum (cf. 435) om. M 437 resuscitat P

428 et om. Y

430-431

resuscitatio eius

440 ergo om. B

431 si] etsi E?

432 frequenter M

1341 A

LIBER GENERATIONIS,

c. 9

209

propalauit nequitias suas, sed etiam odio est omnibus pro odore faetoris sui, uidelicet malae famae, quia sicut est odor bonus

famae

bonae,

sic odor

malus

famae

malae;

et. hic

445 ergo, si lacrimae et preces assidue pro eo fusae fuerint iusto-

rum, resuscitabitur. His ergo exemplis omnes nos qui peccatores sumus ueniam peccatorum nostrorum sperare possu-

450

mus, si digne et instanter per ieiunia et elemosinas atque lacrimarum orationes mala quae fecimus punimus et ulterius ad uomitum peccat non reuertimur, quod deus nobis et omnibus paenitere uolentibus concedat perfecte agere.

DE

455

DUOBUS

CAECIS

ET TRANSEUNTE INDE IESU SECUTI SUNT EUM DUO CAECI CLAMANTES ET DICENTES. Isti caeci significant duos populos Iudaicum et gentilem, qui caeci erant quando dominus interioribus oculis eorum obcaecatis Iericho ueniebat. Per Iericho mundus siue incarnatio eius, quia Iericho interpretatur ‘luna’ et per lunam defectus siue incarnatio nostri Redemptoris. MISERERE

460

465

INLUMINATIS

NOSTRI,

FILI

DAUID.

Nisi

enim

crediderint

quod et fius hominis ex progenie Dauid, non recipient lumen spiritale. CUM AUTEM UENISSET DOMUM, ACCESSERUNT AD EUM CAECI quia cum ascendit in caelum inluminauit oculos cordis per apostolos. Quibus dixit CREDITIS QUIA POSSUM HOC FACERE UOBIS? DICUNT EI: UTIQUE, DOMINE. Et doctores quando inluminant paganos interioribus oculis interrogant eos: "Credis in deum patrem omni-

443-444 2 Cor. 2, 15. 445-446 = 437-438. 450 Prov. 26, 11; 2 Petr. 2, 454-455 Cf. 28, 35-36. 456 Iericho] Cf. Marc. 10, 46; Luc. 18, 458 'Thiel 326-327. 466-467 Sacramentarium Gelasianum, éd. Mohlberg, 1960, nos. 449 et 608 (p. 74 et 95-96). 22. 351

444 malae famae ME^N hunc «E?, corr. W (446 resuscitabit E^) 452 inluminatis om. VE^H 457 eius] designatur add. E, intelligitur add. E? 459 credidissent Y 460 ex progenie] uenerit ss. M, sit add. P Dauid] natus sit add. E?, fuisset add. Y

reciperent HN, recepissent Y

443-444 quia...malae om. E^ —— 449 ponimus E

LIBER. GENER ATIONIS, c. 9

210 9:29

9,30

470

potentem et in lesum ?" et cetera. TUNC TETIGIT OCULOS EORUM, DICENS: SECUNDUM FIDEM UESTRAM FIET UOBIS, quia nisi quis corde crediderit et ore confessus fuerit, remissionem peccatorum non consequetur. ET APERTI SUNT OCULI EORUM quia si crediderit, etiam si non potest intellegere, mysterium Trinitatis, perueniet per credulitatem ad intellegentiam uerbi. ET COMMINATUS EST EIS IESUS, DICENS: UIDETE NE QUIS SCIAT propter exemplum discipulorum suorum quod superius diximus.

DE DAEMONIACO 0192

480

CURATO

EGRESSIS AUTEM ILLIS, ECCE OBTULERUNT EI HOMINEM MUTUM DAEMONIUM HABENTEM. Sicut inuenimus in aliis euangelistis, tria generalia signa in isto homine facta sunt: erat mutus, surdus et plenus daemonio. Siquidem in greca lingua, in qua euangelia scripta fuerunt, sunt multae differentiae quae non sunt apud nos. Praesertim hoc nomen, quod

est

AAAAAOC

Grece,

solummodo

'mutus'

dicitur,

KODOC quidem et mutus et surdus dicitur, et beatus Grego485

rius dicit quia omnis mutus naturaliter surdus est. Idcirco

duas tantum infirmitates euangelistae dixerunt, ut ibi intellegatur surditas, enimuero a daemonio liberatur et a duabus infirmitatibus. ET EIECTO DAEMONIO LOCUTUS EST MUTUS

DOO

ET 490

MIRATAE

SUNT

TURBAE.

Turbae,

quae

minus

eruditae

uidebantur, admirabantur semper doctrinam domini, Phari-

469-470 (Rom. 10, 10) — 28, 190-192; 16, 230-231. 412. 479 — 12, 205. 480 Marc. 9, 16; Luc. 11, 14.

474-475 = 410482-484 Marc. 7,

37: Toùc xwpods moii &xodelv xal Toùs XAkAoug AaAeiv vuiov...Ey ovra mxveUpua. &AwAov, et 25: x0 &AaÀov xal x«qóv rveüpax). 485 Gregorius] Pline, N.H. 10, 192.

(9, 17: 484-

489-490 — 99-100.

468 fiat yE? 476 daemoniaco] muto add. P et in margine x 480 et plenus daemonio W, daemonibus plenus E?, d(a)emonio plenus cett. 483 allalos ss. VME, allalos (allagos P) tantum Py 484 cofos ss. VMPE, coyos tantum Y 485 est om. Y 488 demone PE 489 admirate Y

472 sanctae Trinitatis E?

1342 ,

LIBER GENERATIONIS,

saei autem et Saducei detrahebant uertebant propter inuidiam, quia mini, quia Christus a turbis credebatur. Sic denique Salomon 495

c. 9

211

uel in malam partem condolebant pro doctrina doet sanctior et sapientior dicit: qui addit scientiam ad-

dit dolorem, quicumque scientiam habet, si non habet carita-

tem et humilitatem, statim habet superbiam, et hoc est quod dicit quod in multa scientia, si desit caritas et humilitas, multa est indignatio. Quapropter hoc erat in Pharisaeis, qui dicebant IN PRINCIPE

9,34

DAEMONIORUM

EICIT

DAEMONIA.

Principem

500

daemoniorum Iudaei Belzebub appellabant: sicut idolum primum in hoc mundo uocatum est Bel, sic etiam Luciferum illum, qui in diabolum conuersus est primum angelum, de ipsius nomine uocabant. Fuit praesertim Bel filius Nini primi regis Assiriorum in mundo, qui etiam Belus Latine

505

dicitur, de quo nomine conposuerunt Iudaei istud nomen Belzebub,

510

id est Bel uel Baal muscarum,

hoc est habens

muscas: in derisione sic uocabant deum paganorum et principem diaboli qui alio nomine Resep uocatur apud eos. Dicunt quoque quia ipse sit qui eiecit Adam de paradiso. De Bel in Daniele legimus, quem Babilonu colebant, quem Daniel destruxit. Porro mentiebantur quomodo quasi placato diabolo dominus, ut uideretur facere uirtutes, precaretur

515

exire illum de illo quem tenebat, sed hoc nusquam factum legimus. Ceterum dominus ostendit, sicut in alio euangelista refertur, quod omne regnum in se ipsum diuisum stare non potest, quoniam sicut in isto terreno regno si diuisum fuerit deperit et adnihilatur, sic etiam inter diabolos, si unus alium

491-492 — 12, 219-220; 21, 370. 494-495 et 497-498 Eccle. 1, 18. 49950026 1812702295220 Luc 998911 2515 9810 PTE 501-502 Luciferum] Is. 14, 127 503-507 IE 8, 11, 23.26 (Thiel 261). 508 4 Reg. 19, 12; Is. 37, 12. 509-511 Dan. 14, 2-21. 514-516 (= 12, 238-240) Luc. 11, 17.

493 quia]nam Y mundo

Baal] Bal P et pr. V Y

E?

500 Belzebub (cf. 503-506) «, Beelzebub cett.

regis Assiriorum Y

504 in

506 (cf. 500) Belzebub «PH, Beelzebub cett.

508 que Y

Reseph PE”, Resev y

eos] Iudeos

503 praeterea E? 501 primum om. P 498 est] sit E 515-516 stare non potest] desolatur E^

515 legimus

212

520

955

IIBER. GENER ATIONIS, c. 9

eicit de loco suo non potest stare regnum Satanae. Plenius autem hoc in aliis euangelistis exponitur; quae Matheus parum tetigit, sed sequamur sequentia ipsius quem ad dilucidandum suscepimus. ET CIRCUIBAT IESUS CIUITATES OMNES ET CASTELLA, DOCENS IN SYNAGOGIS EORUM. Ostendit intentionem domini erga salutem nostram cum dicit quia circuibat

525

530

9,36

535

omnes

ciuitates,

et non

tantum

ciuitates

sed et

castella et synagogas, id est congregationes, eorum. Addidit DOCENS ET PRAEDICANS ET CURANS OMNEM LANGUOREM uidelicet animarum, quoniam sicut languet corpus, similiter languet anima torpens in preceptis dei. ET OMNEM INFIRMITATEM IN POPULO. Infirmitatem ad corpora pertinet, potest autem subauditionem habere *'bonorum', quia non omnes infirmos sanabat, sed eorum, quos bonos et dignos preuidebat, sicut legimus de his qui in piscina Bethsaida iacebant quod de multis unum elegerit quem sanauerit. Vel species est sinedoche, quae propria est scripturae diuinae cum a toto pars intellegitur. UIDENS AUTEM TURBAS MISERTUS EST EIS uidelicet et in doctrina sua, ut doceret eos uiam uitae, in

540

545

cibo quoque terreno, saturans quinque milia de V panibus. Quod Matheus preuidens alios narraturos, ipse preteriit. QUIA ERANT UEXATI a diabolis 1dolisque ET IACENTES SICUT OUES NON HABENTES PASTOREM. lacentes dicit in peccatis, quamuls essent oues: et hic a toto pars intellegitur, quia non omnes futur erant oues fore. Neglegentiam sacerdotum demonstrat cum dicit non habentes pastorem, quoniam deus praeceperat ut sacerdotes legem adnuntiarent populo et preirent eos exemplo boni operis, quod adhuc similiter

525 — 532-533 uitae, cf. 543-545

6, 23-24. 531 eorum sc. infirmitatem (528-529), voir l'app. cr. (E). Ioh. 5, 2-9. 533-535 — 4, 145-147. 536 (— 20, 24) Ps. 15, 11 : uias Matth. 7, 14. 537 Matth. 14, 17-21. 541 et hic] Cf. 534-535. Deut. 31, 11-13.

519 euangeliis PE? W, dignos et bonos cett.

539 dyabolo y WVHN, habente

530 sub auditione y 531 quo y bonos et dignos 534 si(sy)nodoche est f 537 saturansque W

542 futur(a)e YE^ M

531 eorum] eos E

543 habentes (= 540) PE^yE, habentem

545-546 similiter debent W, debent similiter cett.

1343 A

LIBER GENERATIONIS,

550

555

57

560

38 565

c. 9

213

debent facere reges et omnes sacerdotes tam episcopi quam et presbiteri, quia propterea deus eos populis praefecit: rex enim a regendo dicitur, si bene non regit et defendit non rex sed tirannus uocatur. Quod Salomon, eruditus a patre intellegens, adhuc petiit deum augeri sibi sapientiam ad gubernandum populum. Episcopi quoque inspectores greco nomine uocantur siue 'superintendentes', scilicet in similitudine pastorum circumspicere debent ne de aliqua parte nociua bestia suum gregem contaminet uel conturbet. Legant Ezechielem qui pastores dicuntur, audiant tamen nihilominus quod hic dominus adiungat: TUNC picir DISCIPULIS SUIS: MESSIS QUIDEM MULTA, OPERARII AUTEM PAUCI. Metaphora est hic et species metaphorae allegoria, per messem populum uolens intellegi, per operarios praedicatores: messis quidem multa populus multus, sed pauci praedicatores. Totus mundus erat in errore quando apostoli caeperunt praedicare, nisi uero uirtus diuina fuisset, quomodo per XII homines totus mundus reliquisset errores suos? ROGATE DOMINUM MESSIS UT EICIAT OPERARIOS IN MESSEM SUAM. [stam messem patriarchae et prophetae seminauerunt, sed apostoli maturauerunt eam per suas praedicationes,

patriarchae et prophetae seminauerunt in lacrimis et isti messuerunt in gaudio, quoniam istis iam erat aperta ianua regni

caelorum, quae illis clausa fuit.

547-549:(—21. 92-05) TE:17 297.3 — 75 12; 17 (IB. 1; 91. — 2, 29; 7). IER

cc

01-12

0

DAT

MTS

T0:

551-552

(IE

7,

12,

549-551

12:

speculatores)

superintendentes] Augustin, Enarr. in ps. 126, 3, CC 40, p. 1858, 24-25 et Civ. dei 19, 19, CC 48, p. 686, 25-28. 554 nociua bestia : 5, 163-164. 555 pastores] CL ENAE7

64710!

565 et 567 patriarchae et prophetae = 21, 167.

567-

568 Ps. 125, 4.

546 sacerdotes et omnes reges Y 556 quid edd. 558 hic est Y cett.

566 messuerunt

(= 567-568)

552 intendentes Y 547 et om. Ny 560-561 messis...praedicatores W, om. B (in ras. H), maturuerunt

predicationem Y

564 eiciat] mittat E?, cf. app. cr. Vulgatae ed.

568 ianua aperta M

E

suam

G

214

LIBER GENERATIONIS,

DE DUODECIM

10,1

10

15

AD

PRAEDICANDUM

c. 10

MISSIS

ET CONUOCATIS DUODECIM DISCIPULIS SUIS DEDIT ILLIS POTESTATEM SPIRITUUM INMUNDORUM. Referunt euangelistae quia ascendens in montem uocauit ad se quos uoluit, hoc est elegit eos ex pluribus et ordinauit eos apostolos. Breuiter hoc euangelistae conprehendunt, sed VII gradus, quos rectores ecclesiae habent, ibi tunc acceperunt. Nam inmundos spiritus eicere exorcistarum est, uirtutes discretionum habere hostiariorum est, infirmos curare diaconorum et presbiterorum, de quibus precipitur ut introducantur ad infirmos et ungant eos. Apostoli autem Grece, Latine *missi' dicuntur, unde diriuatur apostolicus. Nec equidem poterat eos ordinare episcopos siue apostolos nisi alios ante gradus concederet, et pro isto facto 'apostoli' sunt nominati. Sciendum uero quia is, qui primum fecit Moysen apostolum quando misit eum ad liberationem filiorum Israhel, ipse fecit et hos apostolos, et qui tunc elegerat duodecim tribus ipse uoluit habere duodecim discipulos, ut daret intellegi quia ipsius annus, constans

duodecim

mensibus,

ac dies cum

duodecim

horis,

similiter et nox. Quin etiam iste numerus apud aritmeticos

celeber habetur, quia et omnes perfectos et sacratos numeros in se habet et resolutus non solum non minuitur sed etiam augetur, unde et libram XII uncis constare fecerunt, duodecim quoque signa principalia in astris extulerunt. Ter enim quaterni XII faciunt et ter quaterni ad praedicandum sunt

4 Marc. 3, 13.

6C

rectores ecclesiae. 620-645. 34. 19.

£39 9210;

10-11 Iac. 5, 14.

6-7 (— 28, 256, cf. 23, 33-34) Eccli. 33, 19:

TIRE

MONT

17 et.suiv. Cf .MS

17-18 Cf. Grégoire le Grand, Moralia in Iob 1, 14, 19, CC 18 ipsius] Cf. Ps. 94, 4.5.

2 Et om. Ê diaconorum] est ipsius. constans] ss.m M et constat Y 25 faciunt

29 TS6:923

800

25-27

143, p. 33Matth.

28,

eis HY sed uel illis ss. 6 comprehenderunt edd. 9 add. (Q) 14-15 quod p^ Y 18 apostolos f 18-19 ipsius est annus cum E^, ipsos designaret annus P, ipsius] nutu corr. m^ M 20 apud aritmeticos om. f 22 alt. non om. duodecim y

1 XII apostolis E

1344 A

LIBER GENERATIONIS,

c. 10

215

missi aposto, ut per uniuersas quadrati orbis plagas baptiza-

rent gentes in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. In quo etiam sacramento

ex omni 30

35

),2

40

filii Israhel sic iussi sunt castra metari, ut

parte tres tribus essent.

Et lerusalem

caelestis

XII portas habere describitur, tres ab oriente, tres ab occi-

dente, tres a meridie et tres ab aquilone, in quo figuraliter ostenditur quoniam de omnibus gentibus egressura est ecclesia. Etiam ordinatio apostolorum in duodecimo loco signorum, quibus dedit potestatem ut curarent languores et infirmitates corporum. Sed magna distantia est inter dantem et accipientem, quia dominus qui dabat dicebat: tibi dico, surge, ilh dicebant: in nomine Iesu, surge. DUODECIM AUTEM APOSTOLORUM NOMINA SUNT HAEC. Catalogus apostolorum describitur, ut nullus sub nomine eorum posset aliquem decipere ut dignitas et auctoritas commendetur. PRIMUS SIMON QUI DICITUR PETRUS ET ANDREAS FRATER EIUS. Simon autem ante uocationem uocatus est, quod interpretatur *'obediens' ; cum a fratre Andrea adductus est ad domi-

num, Petrus nomen 45

ei inpositum est a domino a firmitate

fidei; idem et Cephas. Sed Petrus Grece et Latine, Cephas Siriace, Grece etiam Cephas 'caput! dicitur eo quod caput ecclesiae sit constitutus. Nostis autem et locum natiuitatis et

50

uirtutes eius, quae in euangelio et Actibus apostolorum narrantur. Primum in Cappadotia praedicauit, deinde sub Claudio Italiam uenit et uiginti quinque annis pontificatum in Roma tenuit, non tamen uel quinque pedes de terra 1bi in potestate habuit. Trigesimo sexto anno post passionem

26 quadrati orbis — 27, 299!

28-29 Num.

2, 2-29.

29-31

Apoc. 21, 12-

15° 33-34 HM 63, 1497-1498. 36 Marc. 5, 41. 37 Act. 3, 6. 3840 HM 63, 1500-1501 : Catalogus apostolorum ponitur, ut extra hos qui pseudoapostoli futuri sunt excludantur. 43 Thiel 422. 43-45 Ioh. 1, 40-42. 45-47 Thiel 27.5. Mit PO RS 49-51 IO 67, 3-4. SOMVITEIC ACT d Pr: Italiam...uenit. 51-52 Cf. 22, 189-190. 52-54 IO 67, 5.

28 uii HYE 37 autem om. (f) 43 Et cum Y 44 ei nomen NES 45 idem et WM, idem est E, idem est et VPE^HN, nomen impositum ei E°

id est y

48 cius] et Y

33 apostolorum] facta est add. P

39 possit P

50 annorum N

216

55

LIBER GENERATIONIS,

c. 10

domini deorsum crucifixus migrauit ad dominum. Sepultus est ad orientalem plagam secus Viam Triumphalem quae alio nomine dicitur Catacumbas, de quo loco cum a Grecis corpora tollerentur nocte, succurrit populus Romanus et conprehenderunt eos sepelieruntque in alio loco citra Tiberim, Petrum in loco qui Lauigana dicitur et Paulum in Via Ostensi. Andreas grecum nomen est et interpretatur ‘uirilis

60

est, id est a uirilitate, AIO

TOY ANAPOY,

est, alioquin wir

Grece et andros et anir dicitur, quo rectissime uocatus est qui post discipulatum sancti lohannis domini uestigia uiriliter est secutus et uiriliter crucem ascendit, sicut Liber passionis eius ostendit. Praedicauit in Achaia, occisus in Patras, ubi et 65

10,3

sepultus fuit, sed Constantino deferente in Constanünopolim iacet. Ebraice uero 'decorus' dicitur Andreas siue 'respondens'. IACOBUS ZEBEDEI ET IOHANNES FRATER EIUS. A patre cognominatus interpretatur 'subplantator', quia cum ad Latinitatem uenit eius nomen us additum est in fine,

70

sicut solet fieri in barbaris nominibus cum in nostram linguam ueniunt. Misit epistolam quae canonica dicitur ad dis-

53-58 Grégoire le Grand, Registrum 4, 30, CC 140, p. 249-250, 48-65. 5859 IO 68, 5 (Ostensi :voir l'app. cr., p. 203). 59-60 Thiel 241; BL 133, 13061307. 63-65 M. Bonnet, Passio Andreae (Acta apostolorum apocrypha 2, 1), 1898, p. 1-37; IO 69; Breviarium apostolorum, éd. Th. Schermann, 1907 (Prophetarum vitae fabulosae) 3, p. 207-208. 65-66 Paulin de Nole, Carm. 19, 329-338, CSEL 20s

p. 129-130.

66-67 Thiel 241.

68 Thiel 320-321.

71-72 Iac. 1, voir

l'app. cr.

55 Cathacumba y 57 comprehendit y 57-58 citra Tiberim Petrum (Petrum in ras.) M, citra partem Tiberim WVPHNE, citra partem Tiberis E°, citra Tiberim Y ef partem línea subducta del. H 58 Lauicana HyE? 59 Ostensi (Hostensi E) : Ostiensi Y 59-60 uirilis est «PE, est eras. H, om. NYE°id est (dictus add. P) a uirilitate (uiriditate HN, corr. H) «PHNE, id est om.

yE?

60 &ró voU &v8poU est a, om. E^, id est &ró 100 &v8poU P, &ró coU

&v3poU (apo tu androu y) id est B. (glossam apo tu androu ss. VMP), apo tu andros

&nó voU avSpoù E — alioquin uir xPN, a uirili (in ras.) uir H, a uirili uir enim y, uir fantum E: locus vix recte traditus 60-61 et andros om. P, uir Graece &vrjo dicitur E? anir «PNE, anos Y et in ras. H 65-66 Constantinopoli E et e correctura H. 69 latitudinem (!) y us om. (f)

53 deorsum] capite add. P 56 omnis populus E 61 quo] nomine add. D est] Andreas add. E 64 occisus est P 65 cius ossa deferente E? 67 resplendens P 71-72 ad...nomine] ad discipulos E?

LIBER.

75

80

85

90c

GENER. ATIONIS,

c. 10

217

persos pro Christi nomine. Ab Herode tetrarcha occisus sepultus est in Achaia Marmarica. Iohannes interpretatur 'gratia dei', quae requieuit in eo plusquam in ceteris apostolis. Praedicauit in Grecia, ut sicut ipse sapientior ceteris fuit, sic mitteretur ad sapientiorem gentem. Sub Traiano requieuit in Effeso, sed nunc corpus eius non inuenitur in terra, et apertum est sarcofagum in quo iacuit, sed uacuum est, ignorant autem quid de eo sit factum, quia ab homine non fuit ablatum. Vocati sunt denique ambo isti fratres Boanarges, id est filii tonitrui, quia illam uocem in monte utrique audierunt : hic est filius meus. PHILIPPUS ET BARTHOLOMEUS. Philippus ‘os lampadis! interpretatur, et recte, quia statim ut dominum cognouit fratri suo adnuntiare curauit, dicens: quem scripsit Moyses inuenimus Messiam. In Galatia praedicauit, in Gerapoli urbe lapidatus et crucifixus ibi sepultus est. Fuit autem et alius Philippus, diaconus, qui praedicauit in Samaria, ubi postea uenit beatus Petrus et Iohannes ad confirmandos eos qui crediderant: si enim Philippus apostolus fuisset, potuisset tradere Spiritum sanctum, quod quia non potuit

apparet quia non fuit apostolus. Bartholomeus interpretatur ‘filius suspendentis aquas! pro eo quia ad praedicationem suam corda audientium ad superna accendit. Indis praedicauit, in Albano 95

sepultus. THOMAS

urbe a barbaris uiuus excoriatus est et ibi

‘abissus’ dicitur, cognomento

Didimus,

72-73 IO 70. EXE ABl SEA En 75-80 Cf. IO 71, 4; Breviarium (cf. ad 63-65) 5, p. 208. 75-76 — 17, 12-14 ;27, 340-341. 80-82 (= 17, 16-17) Marc. 3, 17. 82 — 17, 86. 83 Thiel 384. 85 Ioh. 1, 41.45. 85-86 IO 72 (Hierapoli, mais voir Breviarium 7, p. 209, 6 (app. cr.): Gerapoli). 86-89 Act. 8, 5 et 14. 91-95 (Thiel 259) IO 74; Breviarium 9 (p. 209-210). 95-100 abissus: Thiel 440, geminus IE 7, 9, 16. — IO 73 (geminus ac similis Saluatori, cf. Breviarium 6 (p. 208-209) : Christi similis.

72 nomine] et add. P 77 Epheso v edd. 78 sacrofagum Y 80 Boanarges recte E? et ss. V, Boarnages N, Bonarges «P, Barnarges H, Banarges E, 84 cognouit W, 83 recte] grece Y 81 utrique in monte Y Benerges Y

86 ibi (df 99) WM", suo fratri (D) agnouit cett. 93 Indis (cf. 99) PE, Apud Indos E^, Indos cett. cett. cett.

85 Galicia E

86 Hierapoli

M

92 ad] per P

et ibi E^ (cf. 94), ibi et 94 Albano W, Albana

1345 A

218

"LIBER GENER

ATIONIS,

c. 10

quod Grece 'geminus' dicitur. Quidam uolunt dicere 'similis’, quod similis Christo fuerit, non est tamen uerum,

sed

qui geminus nascitur semper similis est illi cum quo nasci-

tur. Praedicauit Persis, in Calaminia cum lanceis occisus ibi

100

105

110

sepultus est. MATHEUS PUBLICANUS. Matheus in Ebreo ‘donatus’ dicitur, digne, qui datus fuit ad conscribendum euangelium. Alii euangelistae Matheum primum ante Thomam posuerunt et publicani nomen siluerunt, ipse quidem se praeposterauit et publicanum fuisse confessus est iuxta illud sapientis: iustus in primordio accusator est sui. Fuit autem de tribu Leui, unde Leui cognomen sortitus est. Primum in Iudaea euangelium suum Hebraice scripsit, post in Macedonia praedicauit, in Persida interfectus ibi requiescit. IACOBUS ALFEI. Alfeus dicitur a patre, et a patre hoc cognomen sortitus est. Est autem is qui frater domini dictus est, qui cognominatus est Iustus, ortus de tribu Iuda, dictus frater domini

quia nepos fuit sanctae Mariae ex sorore sua. De templo premortuus

est ibique sepultus.

istius Iacobi frater, 'confessor'

interpretatur et fuit

cipitatus et conto IUDAS, 115

10,4

percussus

trinomius, TADDEUS et Lebeus uocatus. Ipse est quem ad Abigarum regem missum Ecclesiastica narrat Historia. In Nirita urbe occisus et sepultus iacet. SIMON CANANEUS a

loco sic uocatus, qui alio nomine Zelotis dicitur quia Cana 'zelus' interpretatur, ubi dominus de aqua uinum fecit. 100-108 Thiel 354; IO 75, Breviarium p. 210. — Marc. 3, 18 et Luc. 6, 15. 105 — 9, 140-142. 108-113 IO 76, Breviarium 8, p. 209 (113 conto] lapidibus, mais cf. Jean de Wurzbourg, CCCM 139, p. 92, 337 et 343: fullonis pertica, uecte). 114-117 (Thiel 338) Breviarium 12 (p. 211), cf. IO 77. Lebeus]Thiel

341. Pli.

115-116 HM 64, 1520-1522. 118-119 Luc. 6, 15, Thiel 272.

96-97 dicere similis om. y 106 unde et (om. alt. Leui) y Y 115 et om. Y Lebeus uocatus est E^ 116 Abigarum Abagarum YE”, ef. app. cr. ad 13,

117-119 IO 79, Breviarium 11, p. 210-

104 se fuisse edd. 105 uiri sapientis Y 109 cognomen W, nomen cett. 110 hus xHINE, Lebbeus y ef ss. H, Iabeus P, Lebaeus (cf. HM 64, 1522, app. cr.) «HN, Abgarum PE, 383. 117 Nitria 6, Nirata E 118 zelotes

NY 101 Et digne E? 107 conscripsit E? 119 fecit] Hic accaepit Aegipti principatum, hic post lacobum Iherosolimae cathedrae presidens post annos centum uiginti sub Adriano per crucem per crucem (sic) martyrium terminauit et in Bosphoro iacet (= IO 79) add. P

LIBER. GENERATIONIS,

c. 10

219

IUDAS SCARIOTH de tribu Isachar, a loco Scarioth uocatus uel

ab ipsa tribu ex qua ortus est futuro uaticinio sic uocatus,

qui mercedem erat accepturus pro proditione magistri: Sca-

rioth et Isachar *merces' interpretantur. HOS DUODECIM Misrr

IESUS, PRAECIPIENS EIS ET DICENS. Hos XII ordinauit apo125

stolos et misit dominus ante faciem suam in omnem locum

in quo erat ipse uenturus. Misit uero cum eis et LXX alios,

130

non tamen ordinauit in aliquo gradu, nisi tantum potestatem eis dedit curandi infirmos et eiciendi daemones quam diu discipuli illius essent, tamen postea reliquerunt eum et iam non cum illo ambulabant. Et Iudas apostolus fuit et uirtutes in nomine domini fecit, quia sic dixerunt quando reuersi sunt: domine, etiam daemonia in nomine tuo subiciuntur

135

140

145

nobis. Ob hoc qui recipit iustum in nomine iusti, mercedem iusti accipiet, quicumque alicui bene facit quia seruum dei illum aestimat, talem mercedem a deo recipiet quasi ille talis fuerit qualem credidit, quia pro nomine domini fecit. Et dixit eis: IN UIAM GENTIUM NE ABIERITIS. Ne scandalizentur Iudaei si gentibus praedicaretur ante ipsos, praecepit ut ante offerrent eis uerbum diuinum, et hoc ante resurrectionem ; post denique, cum reppulerunt et crucifixerunt eum, dixit: ife, docete SAMARITANORUM NE omnes gentes. ET IN CIUITATES INTRAUERITIS. Samaritani uidebantur nec [ludaei esse nec gentes: Iudaei non erant quia de Abraham progenie non erant, gentes uidebantur non esse quia circumcisi erant et iudaicam legem tenebant. Ob hoc specialiter. praecipit. de

120-121 — 26, 147-148. 122-123 Thiel 411 et 336. 125100 faciem. suam. 126-130 — 9, 265-267. 132-153. Luc 10; 17: Matth. 10, 41 (cf. infra, 473-474). 140-141 Matth. 28, 19.

120 est uocatus P, uocatur IN

122 tradicione N, perditione E, condicione G,

ambulabant cum illo IN

130 cum illo non E, non

129 eius Y

126 in om. Y

quo dicione H

UM re 133-134

132-133 in tuo nomine demonia M, in nomine tuo tuo E

135 deo W,

137 scandalizarentur YE? 136 illis YE? domino cett. 143 Abraham progenie Wy, progenie Abraham cett. M?

140 doce Y, corr. 145 precepit

demonia

NE,

daemonia

subiiciuntur

nobis in nomine

(B) uen

125 omnem ciuitatem et locum E

2

:

:

126 septuaginta duos alios E

2)

1346 A

"LIBER. GENERATIONIS,

220 10,6

10,7 150

c. 10

eis: ITE POTIUS AD OUES PERDITAS DOMUS ISRAHEL. Oues appellantur secundum psalmistam : qui regis Israhel, intende, qui deducis tamquam oues Ioseph. Perditas eas oues dicit, subauditur a diabolo pro peccatis. EUNTES AUTEM PRAEDICATE, DICENTES QUIA ADPROPINQUABIT REGNUM CAELORUM. Hoc ipse primitus praedicauit et hoc ante omnia et super omnia praedicandum est: quia aditus, qui nobis interclusus fuerat per Adam, apertus est, festinent omnes ingredi in uitam aeternam

10,8 155

per bona opera. Et ut uobis credatur INFIRMOS CURATE, infirmos et corpore et animo, MORTUOS SUSCITATE, €t mortuos In anima, quia cum peccat anima moritur, et corpore mortuos, ut

160

165

10,9 10,10 10,9

170

per unum mortuum corpore reuiuiscant multi in anima. LEPROSOS MUNDATE. Sicut sunt leprosi corpore, sic sunt et animo leprosi, uariis peccatis inuoluti et simili modo horridi in conspectu dei sicut iste in conspectu hominum. DAEMONES EICITE et de eis in quibus aperte dominantur et quibus occulte animo praesident. Daemones dica Grece quasi demne, id est ‘periti’ ac ‘rerum scii! : praesciunt enim futura multa partim subtilioris sensus acumine, partim experientia longissimae uitae, partim per dei iussum angelica reuelatione, corporum aereorum natura ulgente. GRATIS ACCEPISTIS, GRATIS DATE. Sine precio a me accepistis, sine precio terreno inpendite ipsam doctrinam, ne pro sola cupiditate putent uos praedicare. NOLITE POSSIDERE AURUM NEQUE ARGENTUM. In fine dicit quare non sit necessarium, dicens DIGNUS EST OPERARIUS CIBO SUO uidelicet ab his accipere, quibus praedicat, uictum et uestitum. NEQUE 147-148

328.

Ps. 79, 2.

PECUNIAM

151 ante omnia et super omnia —

156 Ez. 18, 4.20.

160 — 5, 346.

11, 15-16 (voir l’app. cr. de l'éd. Lindsay).

162-165

13, 263;

IN ZONIS 19, 246; 22,

(— 12, 230-233) IE 8,

168 HM 66, 1564: lucri causa.

172 uictum et uestitum — 6, 97-98.

Y

147 psalmistam] dicentem add. Y 148-149 Perditas...peccatis om. Y

148 tanquam ouem 155 anima yE?

E?, uelud ouem 159 anima YE et

pr. W 160 isti y 161 hi()s NY nominantur (B) 162-163 demne [deinoi Migne] cf. 12, 230 et IE 8, 11, 15, app. cr. 163 socii f 164-165 alt.

partim...uitae om. Y

166 aeriorum f

add. ES

146 perditas] que perierunt N

168 sola] dolosa f

171 est] enim

LIBER GENERATIONIS,

c. 10

221

UESTRIS, quod duobus modis intellegi debet, ut neque pro ornamento aurum et gemmas in zonis suis ponerent neque

175

sacellos cum denariis ad zonas alligarent. Pecuniam denarios

180

Iohanne dixit ad claudum : aurum et argentum non est mecum. NON PERAM IN UIA. Pera pastoralis sacculus est ad portandum panem, unde de Dauid dicitur: tulit peram pastoralem quam semper secum habere consueuerat. NEQUE DUAS TUNICAS.

185

uestiti alia sibi futuro metu seruarent, cum ex illa potestate possent accipere. NEQUE CALCIAMENTA, et Marcus dicit quia calciari eos sandaliis preceperit. In calciamentis spiritaliter est intellegendum ut uerbum euangelicum non occultarent nec

de ere

Unam

dicit, unde

tunicam

tunc

negotiabatur,

dicit sicut incedebat

unde

Petrus

uestitus,

cum

ne ex aliis

etiam in terrenis commodis inniterentur uel fuscarent pro terrenis rebus praedicationem euangelicam. NEQUE UIRGAM.

Et Marcus dicit uirgam portandam, sed Matheus dicit de uirga siluestri et corporea, Marcus per uirgam potestatem 190

euangelicae praedicationis uult intellegi: in uirga potestas praedicationis intellegitur, ut qui uoluerit uiuere de euangelio, quia illum adnuntiat, faciat, qui noluerit, sit in eius pote-

195

state. Unde et Paulus : numquid non habemus potestatem de euangelio uiuere? Sed non sumus usi hac potestate. Sunt. enim quaedam, quae deus praecepit, quae qui dimiserit reatus paenam exsoluet, quaedam uero quae concessit, quae et dimittere possumus et facere licet. Dignus est operarius cibo suo. Hoc

in loco Paulus accepit quod dixit: sic dominus ordinauit, ut

174 = 4, 147. 66, 1574-1575:

177 Act 5,6:

179-180 1 Reg. 17, 40.

ne alio uestiti aliud nobis futurorum

timore seruemus.

181-182 HM 182

illa

potestate] Cf. 2-3. 193-194. 183-184 et 188 Marc. 6, 8. 187 neque uirgam : dignus enim est operarius cibo suo [= 197]. 191-192 — 193-194 et 198-199. 198-199 1 Cor. 9, 14. 197 Voir sur 187. 193-194 1 Cor. 9, 4-5.12.14.

177 diat Y 176 negociabatur tunc y, tunc homines negociabantur E? 182 aliam 181 Unicam tunicam H*Y 178 est sacculus (saccellus N)HNE 193 potestatem] ait add. 192 illum WVPHE, illud M (d in ras.) NE^ Y Y 198 Paulus] populus add. Y sic] sicut NY

174 et] aut E?

182-183 cum...dicit om. E^

1347 A

222 10,11 200

10,12

205

qui euangelium adnuntiant de euangelio uiuant. IN QUAMCUMQUE AUTEM CIUITATEM AUT IN CASTELLUM INTRAUERITIS, INTERROGATE QUIS IN EA DIGNUS SIT, ET IBI MANETE. Mundus dominus uult habere mundos discipulos, quia cum sancto sanctus effici potest et cum peruerso peruersus. Nec uult de domo in domum hospitare praedicatorem, ne corrumpant mores bonos colloquia mala. INTRANTES TEM IN DOMUM

210

‘LIBER GENERATIONIS, c. 10

AU-

SALUTATE EAM, DICENTES. Per domum habi-

tatores debemus intellegere, quod non solum hospiti, qui fama bona a nobis eligitur, benedicere debeamus — unde retro dixerat quis in ea dignus sit, id est benedictionem accipere uel uerba uitae uberius audire — sed etiam omnibus hominibus pacem debemus inprecari, et ipse insinuat quid dicere debeamus: inquit PAX HUIC DOMUI, et ex 1sto praecepto domini et ex Romanorum praecepto salutare debemus Christianos, quia sic fuit consuetudo apud antiquos nostros.

215

Quod Ebraice et Siriace salamelech dicitur, Grece chere, Latine

aue. Sed ex mala consuetudine et doctrina adoleuit apud Latinos ut nullus compari suo obuianti bona inprecetur. Legant Regum librum, ibi inuenient Ebreos reges ita fecisse, et Romani similiter, ita ut non solum homines inter se, sed © ND©

per aues etiam imperatores

« haberent

salutatos, unde est

illud psitaci: a uobis aliorum nomina discam. Hoc didici per me 202-203 — 8, 246. 204-205 1 Cor. 15, 33. 209 retro] 201. 210 uerba uitae — 9, 7. 215-216 — 26, 437-439 et, surtout, 27, 267-271: HM 68, 16171619 = RM 300, 80-83. PIRE 25 SET 021 (aid) MR EE NT (Saul); 2 Reg. 8, 10 (Thou rex Emath), cf. 4 Reg. 10, 13 et 20, 19. 219-220 Cf. 26, 439-440. 221-222 Martial 14, 73 (= IE 12, 7, 24): Psittacus a uobis. ..dicere : «Caesar have».

200 aut in WVHE, in om. cett. 202 mundos uult habere YE 203 potes Y 204 hospitari edd. 205 bonos mores HNE 206 in om. Y 210 ulterius Y 213 ex et praecepto om. Y 215 salamelech «P, salamalech HE, salmalech N, salamalach v, litteris Hebraicis E? yaipe E? 217 Latinos M, palatinos cett. exc. E? (Palestinos) compari suo obuianti E?, compari suo obuiam Y, comparem suum obuiantem (om. bona) E, comparem suum obuianti OLDER da 218 librum Regum ME 220 haberent salutatos conieci, (ita ut...)salutauerunt E^ 221 illud] hoc f a uobis om. Y

201 ibi] in ea N etiam M

211 debeamus

(cf. 208) E?

insinuans P

219 sed

LIBER GENERATIONIS,

c. 10

223

dicere : chere Caesar. Quid noceret homini, quando obuiat forsitan electo dei, si dixisset ille illi:saluet te dominus? Eliseus

230

235

enim propheta unum uerbum iratus dixit pueris, et quadraginta duo ex eis perierunt: si bonum uerbum dixisset, similiter foret. ET SI QUIDEM FUERIT DOMUS DIGNA, UENIET PAX UESTRA SUPER EAM hoc est si habitatores qui in domo habitant digni fuerint — per continentem hic quod continetur ostendens — ueniet super eos quod inprecatum fuerat. si AUTEM NON FUERIT DIGNA, PAX UESTRA AD UOS REUERTETUR quia si is, cui inprecatur bonum aut pro quo operatur, non fuerit dignus accipere, dicenti uel facienti bonum merces manebit. ET QUICUMQUE NON RECEPERINT UOS NEQUE AUDIERINT SERMONES UESTROS, EXEUNTES EXCUTITE PULUEREM DE PEDIBUS UESTRIS IN TESTIMONIUM ILLIS. Puluis excutitur in testimonium laboris sui, quod praedicatio apostolica ad eos peruenerit et nec ad uictum quidem necessaria acceperint

et euangelium

spreuerint.

AMEN,

DICO

UOBIS,

TOLERABILIUS ERIT TERRAE SODOMORUM IN DIE IUDITII QUAM ILLI CIUITATI ob hoc quia illi non habuerunt ad se missos praedicatores. Hic apparet sunt inter peccatores in inferno.

DE

PERSECUTIONIBUS

ECCE

245

EGO

MITTO

quod diuersa tormenta

APOSTOLORUM

UOS

SICUT

OUES

IN

MEDIO

LUPORUM.

Lupos appellat scribas et Pharisaeos. In medio non loco sed odio, quia cum incipietis apparere sapientes et boni, odient

222-223 electus. foret: ‘cela 128.

Quid noceret homini...si = 26, 549.

223 Cf. Luc. 23, 35 :(Christus) dei (UPEDSud 32195: 223-225 4 Reg. 2, 23-24. 225-226 similiter aurait été tout aussi gros de conséquences” (?). 228-229 — 2, 127234-235 (Matth. 10, 14, cité d’après) Marc. 6, 11. 240 illi:

Sodomitae.

241-242 = 11, 295-296.

222 C(a)esar aue YE?, XA

dol

245 Cf. 7, 113.

229 fuerit HN, corr. H

243 persecutionibus WVPedd., persecutione

223 salutet IN

228 hic] id IN

MHNM

(om. G)

242 sint Y

1348 A

224

LIBER. GENERATIONIS,

c. 10

uos sicuti me faciunt. ESTOTE ERGO PRUDENTES SICUT SERPENTES ET SIMPLICES SICUT COLUMBAE. Per prudentiam uestram deuitate doctrinam eorum malam, per simplicitatem columbae deuitate mala eorum opera. Habet serpens hanc astutiam, ut omne suum corpus obiciat percussionibus ut caput saluum faciat. Ita et nos facere debemus: caput nostrum Christus est, totum corpus dare pro Christo debemus, ut non eum negemus. Per simplicitatem columbae siue Spiritus sancti, qui per eam significatus est, studeamus cum omnibus hominibus pacem habere. CAUETE AUTEM AB

10,17

HOMINIBUS.

Cauete

UOS IN CONCILIIS.

obseruate,

custodite.

quia in me creditis. ET IN SINAGOGIS 260

TRADENT

ENIM

Tradent id est ad occidendum prodent, SUIS FLAGELLABUNT

uos. Hoc ita fuisse et liber Actus apostolorum testatur, ubi scriptum est quia caesis apostolis denuntiauerunt ne ultra loquerentur in nomine Iesu. ET AD PRAESIDES ET AD REGES

10,18

265

DUCEMINI. Praesides uocabantur a praesidendo, consules qui prouidebant prouintias, quod fuit Pilatus et Albinus in Iudaea, reges Herodes ambo et alii quos libri passionum eorum commemorant,

ante quos apostoli ducti sunt, aliqui

flagella, aliqui occisi. Quod autem praesides ante reges posuit, sciendum quia consules, qui prouintiis praesidebant, excellentiores erant multis regibus et habebant in ministerio quatuor aut quinque prouintias cum regibus, ut Cirinus

habuit Syriam. IN TESTIMONIUM ILLIS ET GENTIBUS, quoniam intantum ingessistis eis praedicationem euangelicam, ut

252-253 1 Cor. 11, 3.

255-256 — 11, 390.

264 IE 9, 4, 15, cf. 9, 3, 6 (consules).

(-277). Voir ci-dessous, 270-271. Curieusement, Festus (Act. 25-26). 270-271 Luc. 2, 2.

247 sicut Py (sicut in E?)

260-262 Act. 5, 40.

263-

264 Albinus: JA. 20, 197(-215), JB 2, 272

fecerunt Y

Christian

ne

mentionne

pas

249 et 250 deuitate] de ciuitate

HN, corr. H 250 mala eorum WVPHN, eorum mala Myedd. 251 corpus suum Y 260 itaque y zs net WVPE”, ut HN, ut/et eras. M, om. YE 262 ad...reges «P, alt. ad om. E^, ad reges et (ad add. y) presides ()

Y

254 eum non N

260 liber om. E? (testantur)

Actuum N

263 uocantur

LIBER.

GENER ATIONIS,

c. 10

225

non solum non audirent, uerum annuntiatores eius ad mor-

tem ducerent. CUM AUTEM TRADENT UOS, NOLITE COGITA-

275

RE QUOMODO

AUT

QUID

LOQUAMINI,

sola uoluntas uestra

recta sit et ipsam offerte deo, Spiritus sanctus loquetur pro uobis, qui in uobis habitabit. DABITUR ENIM UOBIS IN ILLA HORA QUID LOQUAMINI, nouit enim Spiritus sanctus quid 280

cuique necessarium uel oportunum sit ad loquendum. NON ENIM UOS ESTIS QUI LOQUIMINI, SED SPIRITUS PATRIS UESTRI QUI LOQUITUR IN UOBIS. Quamuis per fistulam cor-

285

poris uestri uox audiatur, tamen spiritus erit in uobis fons bonitatis qui dabit incrementum et audatiam locutionis. TRADET AUTEM FRATER FRATREM IN MORTEM. Hoc frequenter factum est in persecutionibus, quod frater paganus christianum fratrem prodidit ad mortem. ET PATER FILIUM non solum tradidit ad mortem,

290

sed etiam multi occiderunt. ET

INSURGENT FILII IN PARENTES ET MORTE EOS AFFICIENT. De hoc nulla questio est, qui satis habemus exempla. ET ERITIS ODIO OMNIBUS PROPTER NOMEN MEUM. Beatum odium quod pro Saluatore infertur, hoc omnes Christiani debent optare. Quod autem dioit eritis odio omnibus subauditur malis, nam boni non solum non odient sed etiam amabunt ut fra-

tres. QUI AUTEM PERSEUERAUERIT USQUE IN FINEM, HIC SALUUS ERIT. Nihil prodest bene incipere si non usque in finem perseueret in recta fide uel in bono opere, quia lignum in quam partem ceciderit, ibi manebit. Hic prono-

men est in isto loco, non aduerbium, et habet sensum quasi "lle. 300

CUM

AUTEM

PERSEQUENTUR

UOS

IN CIUITATE

ISTA,

FUGITE IN ALIAM. De presenti missione loquebatur, ut si eos

persequerentur reuerterentur ad eum, quoniam nolebat occidi donec ipse primus pro omnibus moreretur. Et tamen generale est domini praeceptum: qui noluerit consumari 273 annuntiatores] Act. 16, 17 et 17, 18. 16. 282-283 fons bonitatis — 19, 189-190. 313-314. 303-305 — 2, 362-364.

270-2714 0e 283 1 Cor. 3, 6-7.

MRC, 297 — 5,

273-274 uerum...ducerent in calce folii (93") inseruit W, uerum etiam occiderent uos ss. M, uerum etiam persequerentur add. Y, uerum etiam intelligerent 286 282 nostri Y 277 habitat Y Euangelium sibi praedicatum add. E? 292 hominibus 289 quia E? et ss. M, quin...habeamus P non] et non Y 296 perseueret W, perseuerauerit (= 294) cett. 293 alt. non om. Y Y

1349 A

228 305

10,24 310

LIBER. GENERATIONIS, c. 10

uitam suam per martyrium, det locum persecutori et eat ubi possit quietius deo seruire; uerum tamen quanto crudeliora sustinuerit pro deo, tanto beatior erit in aeterno regno. AMEN, DICO UOBIS, NON CONSUMABITIS CIUITATES ISRAHEL DONEC FILIUS HOMINIS UENIAT. De hoc dicit quia ipse erat uenturus ad praedicandum quo eos tunc mittebat. NON EST DISCIPULUS SUPER MAGISTRUM hoc est: nolite quaerere

grandia: me persecuntur qui magister uester et dominus sum, quantomagis uos, qui discipuli estis et creatura mea? SUFFICIT DISCIPULO UT SIT SICUT MAGISTER EIUS. Tunc erit

10,25 315

perfectus discipulus si magistrum potuerit aequiperare. SI PATREMFAMILIAS BELZEBUB UOCAUERUNT, QUANTOMAGIS DOMESTICOS EIUS? Si me, qui quasi paterfamilias uobis praesum, dixerunt in Beelzebub eicere demonia, quantoma-

320

10,26 325

gis uobis peiora dicent? Paterfamilias autem antiquus genetiuus est, descendens a Greco, et paterfamilias ille uocatur qui suae familiae sic praeest sicut pater. Quo nomine dominus recte uocatur, qui discipulis dixit: uos amici mei estis et praecepit ut patrem ipsum inuocassent. Domesticos apostolos appellat, qui ei per fidem et operationem domestici erant. NIHIL OPERTUM QUOD NON REUELABITUR ET OCCULTUM QUOD NON SCIETUR. De futuro iuditio dominus dicit quod in illo ultimo examine unius cuiusque uoluntas et opus manifestum debeat esse, ac si dixisset :ueniet tempus, in quo

10,27

330

et uestra uirtus et eorum nequitia tis uos bona pro benefactis et ipsi autem coopertum dicitur. QUOD DICITE IN LUMINE quod audistis

demonstrabitur et recipiemala pro malis. 'Opertum' DICO UOBIS IN TENEBRIS in mysterio apertius prae-

310-311 Ier. 45, 5: Tu quaeris tibi grandia ? Noli quaerere.

SIT. 317 — 9, 499-500. Ioh. 15, 14.

313-314 — 19, 396-

318-320 — 21, 433-437 (cf. IE 9, 5, 7).

321

305 quietus P, quietius (quietus N) possit Ny 308 ueniet VPE? ipse] in ew 314 possit Y, poterit E^ 315 Belzebub (cf. 9, 506) xH, Beelzebub

cett. 316 suos HE 317 Belzebub (cf. 315) VMH eicere PE?, eicit cett. 318-319 genetiuus W, genitiuus ceft. 325 scitur Y 326 illo ultimo &, ultimo illo B, illo om. Pedd. 328-329 per(pre G)cipietis Y

316 me| mihi E

317 sum P, sed cf. 320.

1350

LIBER GENERATIONIS,

c. 10

227

dicate, quod uos erudio in paruulo Iudeae loco in toto mundo dicite. QUOD 335

IN AURE AUDITIS PRAEDICATE

SUPER TEC-

TA. In morem prouintiae loquitur, ubi soliti erant supra domos stantes praedicare et desuper templo, quia plana erant eorum tecta ;quod lacobus faciebat quando inde precipitatus est. ET NOLITE TIMERE EOS QUI CORPUS OCCIDUNT, ANIMAM AUTEM NON POSSUNT OCCIDERE. Nolite timere corpus tradere pro Christo, quia quamuis possint dissipare corpus,

340

345

350

tamen nec animae possunt auferre suam gloriam nec de corpore possunt facere ut non resurgat in gloria, quocumque modo eum incenderint uel in quamcumque aquam proiecerint. SED POTIUS EUM TIMETE, QUI POTEST ET ANIMAM ET CORPUS PERDERE IN GEHENNAM. Ille timendus est, qui et in hoc saeculo potest agere quae uoluerit de anima et corpore et modo animam mittere in paenas aeternas, et post diem iuditii mittet corpus cum anima in eisdem tormentis, per 'gehennam' infernum uolens intellegi. Fuit denique uallis iuxta lerusalem quae dicta fuit Gehennon, id est uallis Ennon, quoniam ge hebraico sermone ‘uallis’ dicitur, Ennon proprium nomen possessoris. Fuit uero inrigua de Siloa torrente et nemorosa. Quandocumque autem populus Israhel auertebatur a cultura dei, ibi idolis immolabant

et diuina-

bant. Et tunc comminatus est dominus locum ipsum imple355

turum cadaueribus mortuorum, ut non uocetur Tofet, id est pulcra, sed uocetur Poliandrum, id est tumulus mortuorum.

Hoc per Hieremiam est dominus comminatus et temporibus Chaldeorum conpletum est. Futura igitur supplicia huius

334 Cf. 6, 143. 335-336 Cf. 4, 102. 336-337 intellegi = 457; 11, 95 et 96.263; 13, 235; 19, 230; 24, 9: Thiel 314 (ge) et 314-315 ;HM 71, 1711 et suiv. 1 Cor. 8, 4 et 10, 19.28. 354-356 Ier. 19, 6-13 (HM

— 112-113. 348 uolens 244. 348-356 IE 14, 9, 353-354C1 2 Par 55722; 71, 1720-1721).

342 eum «xP(H)NE, illud ss. M, illud corr.m^ H, 337 occidunt corpus Ny 347 mittet W, mittere (= 346) 346 mittere animam yE? illud yE? 356 uocetur om. ([)) 353 idolis MPE/NY, idola WVHE et m"M cett. 357 comminatus est dominus (= 354)

348 uult P, sed cf. 457.

351 possessoris] est add. E?

228

360

LIBER GENERATIONIS,

loci uocabulo denotantur. Duplicem autem esse gehennam in quibus peccatores cruciandi sunt, uidelicet nimium frigorem et nimium calorem, Iob designat, qui dicit ad nimium calorem transeunt ab aquis niuium. NONNE

10,29

UENEUNT?

370

PASSERES ASSE

alii gaudent ad

alii ualles roscidas requirunt, nonnulli

montes appetunt squalentes. Dictus est autem passer a parui-

tate, iubebantur uero frequenter in ueteri lege offerri propter quasdam obseruationes siue purgationes. Dat ergo similitudinem per metaphoram de re inferiori ad superiorem et est species parabolae, rerum genere dissimilium, hortantis et demonstrantis quam prouidentiam diuina pietas erga genus humanum habeat. Ac si aperte dicat: si parua animalia et uilia, quae hic uidetis uendere

375

DUO

multa sunt genera,

Passerum

foramina parietum, 365

c. 10

cum

uno

asse, absque

dei

uoluntate in laqueos hominum non decidunt, quantomagis uos, qui ad imaginem dei fact estis, dei prouidentia et tutamine custodiemini? De asse namque, quod est genus ponderis, id est scripulus unus, uel nomen

numeri, diuerso

modo exponunt auctores. Dicunt enim aritmetici, quando numerant, asse, duo, tres, et ibi habet sensum 'unum'. Iterum

in notis aritmeticorum asse XII untiae dicuntur. Potest ergo 380

esse ut aliquando cari essent nimium propter illas purgationes diuersas quae fiebant cum ipsis in templo domini, et aliquando uiles. Secundum uero illum sensum potest fieri cum asse, hoc est cum

385

uno

denario

uel uno

scripulo

de aere,

secundum alium uero intellectum potest fieri ut emerentur duo cum una libra, quod est asse, quia et Lucas ad istum sensum concordat, dicens: nonne quinque passeres ueneunt dipondio ? quod sunt duae librae uel scripuli II. Et sensus euangelicus ad hoc magis concordare uidetur, quasi dicat: illa parua

359-361 HM 71, 1723-1724. 361-362 Iob 24, 19. 365-366 IE 12, 7, 68. 368 — 3, 176-177. 369 — 3, 220-221. 371 = 4, 72. 372 uilia cf. 21,105: 374 Gen. 1, 26-27. 3761CIMIEN6" 2512 386-387 Luc. 12, 6.

360-361 frigus PE? et e frigorem W 361 dixit y 363 sunt multa y 363-364 de foramine (foraminibus N) 8 367 uero B 375 custodiemini XP, custodimini (9) E° 376 (383.387) scrupulus (etc.) edd. 379 undecim uncle Y 385-386 ad..concordat] ad istum concordat (om. sensum) Ê > concordat ad istum E

1351 A

LIBER.

390

395

GENER ATIONIS,

c. 10

229

animalia tam cara sunt, ut duo una libra uendantur, quia nullus ea potest capere nisi permittente deo: quid dubitatis de uobis, quod aliquis possit nocere nisi quantum a deo permissum est? Veneunt autem passiuam habet significationem et pro 'uenduntur' accipitur, cuius actiuum est uenundo. Quod autem dicit NON CADET SUPER TERRAM, hoc est in laqueum siue aucupium alicuius sine patris uoluntate. UESTRI AUTEM CAPILLI CAPITIS NUMERATI SUNT. Tanta est cura uestri coram deo, ut etiam numerum capillorum uestrorum nouerit. Scientia numeri demonstratur, non eius-

400

dem numeri conseruatio. NOLITE ERGO TIMERE, MULTIS PASSERIBUS MELIORIS ESTIS UOS hoc est plus ualetis et plus cari estis deo: melioris enim ad taxationem pertinet, meliores uero ad conparationem. OMNIS ERGO QUI CONFITEBITUR ME CORAM HOMINIBUS, CONFITEBOR ET EGO EUM CORAM MEO

PATRE 405

QUI IN CAELIS

EST. Confessio

hic non

solum

uoce sed etiam opere intellegitur, quia qui dicit se nosse deum et mandata eius non custodit mendax est. QUI AUTEM

NEGAUERIT

HOMINIBUS,

ME CORAM

ET EGO EUM

NEGABO

CORAM PATRE MEO. Et hic negatio et per uocem et per opera 410

intellegitur, et non solum negator dei non agnoscetur a deo in alia uita, sed etiam ignorans deum ignorabitur a deo.

Quop

DOMINUS

NON

UENERIT

PACEM

MITTERE

SED

GLADIUM

NOLITE ARBITRARI 415

QUIA UENERIM

PACEM

MITTERE,

SED

GLADIUM. ‘Arbitrari pro aestimare uel putare ponitur. Quomodo est hoc, cum in alio loco dominus dicat pacem relinquo

394 super terram sine patre uestro.

398-399 HM 73, 1766-1767 : scientia numeri

demonstratur, non eiusdem numeri conseruatio.

405-406

1 Ioh. 2, 4.

capitis]

omnes

414-416

Cf. 4, 187-189 (415-416 Ioh. 14, 27).

394

hoc

est] non

uenit

add.

Y

numerum...11,41 illi foliis amissis om. H

Y

397

400 melioris (cf. 401 et HM

73, 107252

396

add.

411-412 uenit NM°E (om. 408 pr. et om. IN app. cr.) WP, meliores cett. sed gladium om. M? (om. G) mittere] in terra (cf. ad 413) add.P G) 413 mittere «BE (in terra add. P, in terram NE^). Non ueni pacem mittere add.

PED

LIBER GENERATIONIS,

230

420

c. 10

uobis, et hic dicit non ueni pacem mittere? Sed sciendum quia est pax bona et est pax mala. Quando dominus in hunc mundum uenit, pacem malam mundus habebat in malo; misit dominus euangelium suum, et caeperunt cognoscere quia non bene concordabant adinuicem, et missum est bellum bonum ut rumperetur pax mala. Tali modo fecisse legitur deus cum omnis mundus, qui tunc erant, congregauerunt se ut facerent turrim, per quam possent explorare quid esset in caelo et etiam se defendere a diluuio, si iterum foret,

425

430

10,35

aut ab igne qui mundum habet delere. Inmisit in una nocte diuersitatem linguarum et caeperunt pro hac causa discordare et dimiserunt quod faciebant. Hoc tenore cum mundus concordans esset in adorandis idolis, inmisit uerbum euangelii et ceperunt tunc discordare bene qui ante unanimes in malo erant. Gladium autem dicit separationem uerbi, quoniam sicut gladius separat quod non potest reuniri, sic uerbum dei separauit fratrem a fratre, patrem a filio ET NURUM ADUERSUS

10,36 435

10,37

440

SOCRUM

SUAM.

Socrus est mater uiri, nurus quae

filium eius habet. ET INIMICI HOMINIS DOMESTICI EIUS. Ad doctrinam pertinet hoc totum quod postea euenit, ut pater esset paganus, filius Christianus, ut fuit sancti Celsi uel sancti Martini pater, de quo scriptum est: felices eius actus inuidebat. Similiter de omnibus parentibus legimus quod aliqui crediderunt, aliqui non, et in hoc fuit separatio. Domesticus autem a domo diriuatur, scilicet qui domo sunt assueti. QUI AMAT

PATREM AUT MATREM PLUSQUAM ME NON EST ME DIGNUS. Ecce gladius separationis, de quo dixerat; pro isto gladio separata sunt multa milia sanctorum a parentibus suis, et sic

417-418 Thess.

—

15, 168. Cf. 12, 282-283.

1, 8; Sacramentarium

p. 47 : et saeculum per ignem.

6) Matth.

Gregorianum,

421-424

425-427 Gen. 11, 7-8.

1, 22 et 21, 4: hoc totum...

Gen.

11, 4.

425. (Of:12

€d. Lietzmann-Heiming

(1967),

430 — 442.

436 s. Celsi] Passion

78, 2,

435 (7 15,

des ss. Julien et

Basilisse, AA SS, Janvier I (9 janvier), 1643, ch. VII (27) et suiv. (X, 44) : je dois ce renvol

à Fr. Dolbeau.

436-437

Chrétiennes 133, p. 254.

Sulpice Sévére,

Vita s. Martini 2, 5, Sources

442 (cf. 430) separationis — 12, 423.

416 Et y 418 habebat mundus y 420 concordarent IN 422 erat 423 possint WNE 431 gladius om. IN 432 separat (= 431) PE?, separabit IN 436 fuit om. IN 437 est] quod add. B felicibus...actibus PY

BN, actus eius Y

inuideret IN

155281

LIBER. GENERATIONIS,

c. 10

251

debent adhuc facere omnes qui uolunt esse boni et beate 445 uiuere in alia uita: hic debent ordinem amoris discere, quod sponsa in Canticis Canticorum postulat in se ordinari cum inquit ordinate in me caritatem. Ecce ordo: nec patrem nec matrem super deum, sed primitus deum, deinde parentes, post omnes Christianos; si autem euenerit ut pater et mater 450 nolint fieri Christiani uel boni et non potest utrumque insimul diligere, ama Creatorem totis uisceribus et dimitte malos parentes. Unde et ipse suo dixit discipulo: dimitte mortuos sepelire mortuum. SUPER ME id est qui alicuius amorem meo amori praefert NON EST ME DIGNUS subauditur discipu455 lus ET QUI NON ACCIPIT CRUCEM SUAM ET SEQUITUR ME. Allegoria est hic, per crucem mortificationem uitiorum uolens intellegi. Ac si dicat: qui non mortificat se huic saeculo et concupiscentiis eius et facit mandata mea — quoniam hoc est sequi eum — non est meus dignus discipulus. QUI 460 INUENIT ANIMAM SUAM PERDET ILLAM. Per animam uita hominis intellegitur, qui inuenit uitam suam in omnibus uoluptatibus suis perdet illam in alia uita. Siue alio modo: si amas animam tuam, perde illam pro Christo. ET QUI PERDIDERIT ANIMAM SUAM PROPTER ME, INUENIET EAM. Hoc 465 apparet in martyribus, qui non dubitauerunt in praesent perdere animas pro Christo, ut modo haberentur in gloria cum ipso deo. QUI RECIPIT UOS, ME RECIPIT. Quia precepe-

rat, si necessitas eueniret, ut omnes cognatos pro eo dimitterent, austeritatem praeceptorum auctoritate temperat con470

cessorum : qui uos recipit in honore et in obauditione, et si de me

22}

quem

uident parum

uidetur, sciat QUI ME

447 Cant) Cant. 2, 4: 451 totis uisceribus = 6, 200. 457 — 348. 458 Rom. 6, 12: concupiscentiis eius.

452-453

RECIPIT,

Matth. 8,

444 facere adhuc Y

quid Y

boni uolunt esse y 445 amoris om. IN quem B, 446 Canticis (= 1, 154) PE?, Cantica « (corr. W ?), Canticas B, Cantico

450 potes 446-447 cum inquit B, inquit (om. cum) «, inquiens cett. NYE 460 eam 454 amore Y, corr. M^ 452 dixit suo Y N et e correctura M habent N 466 animas perdere Y 465 quia NE VBNY, corr. m^V recipit] quod add. y 471 purum Y 470 alt. 1n om. Y

451 amet...dimittat P

458 ut faciat m^ M

459 dignus om. B

LIBER. GENER ATIONIS,

2952

10,41

c. 10

RECIPIT EUM QUI ME MISIT id est patrem et me in diuinitate et Spiritum sanctum. QUI RECIPIT PROPHETAM IN NOMINE

PROPHETAE, MERCEDEM PROPHETAE ACCIPIET. Dat exem475 plum quod sicut illi, qui recipiebant prophetas quando circuibant terram Iudaeorum docendo, ut legimus in libro Regum quod et cellas illorum et utensilia eis habebant parata, receperunt mercedem a deo, quia in nomine domini fece480

485

runt eis obsequia *** Unde illa mulier recepit filium suum resuscitatum ab Elia et alia meruit habere filium cum esset sterilis, et Micheas, qui abscondit C prophetas et pauit eos tempore persecutionis, meruit prophetiae spiritum, et ipse est duodecimus prophetarum. Non dicit autem quod debeat recipere mercedem de propheta uel de iusto, sed mercedem prophetae et iusti, talem uidelicet mercedem, qualem propheta et iustus accepturi sunt, etiam si homo non est propheta neque iustus et uenit in nomine domini ad nos et nos credimus quia ita sit et damus ei necessaria propter nomen domi-

490

495

ni: ille mendatii penas exsoluet, nos uero non frustrabimur mercede quam in nomine domini largiti fuimus, quoniam quicumque Iudam traditorem in nomine domini susceperunt eo tempore quo dominum sequebatur, eandem mercedem habuerunt apud deum quam et illi qui Petrum et Iohannem susceperunt, quia unus erat tunc Iudas de illis, ad quos haec dominus loquebatur. Non enim debet considerari persona missi sed mittentis domini. ET QUICUMQUE

10,42

POTUM

DEDERIT UNI EX MINIMIS ISTIS, CALICEM AQUAE FRIGIDAE TANTUM, IN NOMINE DISCIPULI, AMEN, DICO UOBIS, NON PERDET MERCEDEM SUAM. Pro certo debemus credere quia 500

quicquid boni facimus in nomine domini, recipiemus aut in hoc saeculo aut in futuro siue in uerbo siue in facto mercedem — uerumtamen si nos illum contrarium uiae domini 474 accipiet et qui recipit iustum in nomine iusti mercedem iusti accipiet [= 133134]. 475-476 2 Par. 17, 9. 479 obsequia] La phrase est inachevée. 479-480 3 Reg. 17, 17-23. 480-481 4 Reg. 4, 12-17. 481-482 3 Reg. 18, 4 (Abdias). 482 Apoc. 19, 10: spiritus prophetiae. 491 traditorem] Marc. 14,

44.

475 ille VM, mercedem

cett.

490 sumus YBE

corr. M

476 dicendo y

481 Abdias Py

478 mercedem

483 quid «, corr.

495 dominus hec yE?

M

a deo W, a deo 488 ita est D

1353

LIBER GENERATIONIS,

505

510

c. 10 - 11

233

non cognoscimus; ceterum si in aliquo crimine mortali detentum illum nouimus et publice hoc exsequitur et non uult emendari castigationibus bonorum hominum, habendus est a nobis sicut ethnicus et publicanus, quia sic praecepit dominus et Paulus, dicens sí quis frater nominatur auarus. aut rapax aut aliquid eiusmodi et est, cum eiusmodi nec cibum sumere. Adtendendum quod non dixit solum si nominatur sed addidit sí est, quia multi dicuntur et non

sunt, sed de his

dixit qui et dicuntur publice et sunt. Adtendendum quod dixit ex minimis istis, hoc est meis qui minimi sunt, qui sunt

humiles spiritu. Nam Marcus dicit in nomine meo, quia Christi estis.

ET FACTUM EST, CUM CONSUMASSET IESUS PRAECIPIENS DUODECIM DISCIPULIS SUIS. Cum consumasset ad perfectionem perduxisset :aliud denique est quando dicimus consumatus est ignis uel cibus, aliud cum dicimus consumatus est sermo docentis :1b1 finis accipitur, hic perfectio demonstratur. Praecipiens duodecim. Aliud separatim praecepit XII et aliud XII et LXXII

10

simul,

duodecim

secretiora,

LX XII. communia.

Cum habuit perfectam ordinationem et doctrinam duodecim TRANSIIT INDE UT DOCERET IN CIUITATIBUS EORUM. Inde quod dicit de monte Thabor uult intellegi, in. quo superiora docuit. Perspiciendum uero mente sedula quod dominus postquam praedicare caepit non cessauit per tres annos et dimidium nisi quando somnum cepit, dans exem-

505-506 Matth. 18, 17.

507-509 1 Cor. 5, 11.

(513 Ps. 33, 19: humiles spiritu).

511-513 — 25, 409-412

513-514 Marc. 9, 40: Quisquis. ..potum dederit

uobis calicem aquae in nomine meo, quia Christi estis... non perdet mercedem suam. 2-5 C£. 7, 289-290.

BE

EIS

buc

secretiora — 5, 13-15.

508 huiusmodi 507 nominatur] in uobis add. N 506 sic] sicut Y 512 sunt minimi IN 7 simul om. P, simul] communia y 4 ignis...est om. Y 3 duxisset Y

duodecim...communia om. Y, simul communia

508 et est om. B

P

D

LIBER GENERATIONIS,

234

15

plum ut quicumque bonum opus incipit instanter illud exerceat, quia qui remissus et dissolutus est in opere suo frater est sua opera dissipantis, et si tepidus fuerit, neque frigidus neque calidus, euometur ex ore dei.

IOHANNES

MIA 20

25

c. 11

DE

CARCERE

MITTIT

AD

CHRISTUM

IOHANNES AUTEM, CUM AUDISSET IN UINCULIS OPERA CHRISTI. Parum antequam lohannes conprehensus esset ab Herode tetrarcha caepit dominus praedicare, ne deesset Israheli uerbum diuinum post Iohannem. Iohannes autem conprehensus est ab Herode tetrarcha filio Herodis, et missus est in carcerem et in uinculis, quia Herodes acceperat uxorem fratris sui; non tamen ei ipse Herodes tulerat, sed pater uxoris tulerat eam a Philippo pro quibusdam simultatibus exortis inter eos et dederat eam Herodi, quia ipse Herodes maioris potestatis erat. Iohannes autem. Quamuis Herodes ex una parte esset Iudaeus, ex alia non esset. Erat enim ex una parte

30

de genere Simonis et Iohannis filii eius, quoniam. Aristoboli sacerdotis

5

filia

fuerat

Mariamna

uxor

Herodis

Maioris,

quam ipse occidit. Fuit autem. Aristobolus nepos Iohannis filu Simonis qui in libro Machabeorum legitur. Igitur non cessauit Iohannes adnuntiare ei quia iniuste faceret, quamuis pater ei dedisset, quod uxorem fratris sui retineret. Mulier uero, cum amaret secundum maritum magis quam primum, suasit e1 ut mitteret eum in carcerem. In hoc ergo carcere cum esset et in his uinculis audiuit opera Christi. Quae sunt

15-16 Prov. 18, 9. 17; HM

16-17 Apoc. 3,16.

24-28 — 14, 5-9 (24-37 Marc. 6,

117, 1115 et suiv. (BM 507, 729 et suiv.); JA 18, 109-111;

Explanatio psalmorum XII (ps. 35, 13), CSEL 64, p. 58-59). attraction.

30-32

— 2, 442-445.

32-33

1 Macc.

Ambroise,

29 (alt.) esset par

13-16, passim.

35-37

Cf.JA 18, 116-119.

16 opera om. Y 16-17 calidus...frigidus y 18 Quod Iohannes M°E dominum M°E, cf. p. 56, rubr. 29. 23 pr. est om. Y, alt. est om. NY 25 Herodes] heredes y 26 pro om. Y 28 Herodes autem, quamuis ex IN 29 autem IN 30 genere Simonis W, Simonis/Symonis genere cett. 31 Mariamne Y 34 faceret W, fecerat cett. 35 ei pater N 38 sunt] ergo add. IN

1354 .

LIBER. GENERATIONIS,

40

c. 11

295

opera Christi quae audiuit? Quae superius audistis facta, quod uidelicet sanaret omnes infirmitates in populo. MITTENS DUOS DE DISCIPULIS SUIS AIT ILLI. Sciebat Iohannes quia ipse erat uerus homo et uerus rex gloriae dei et quia ideo incarnatus fuerat ut per suam mortem redimeret mundum. Cum

audiuit autem illum tantas uirtutes facere, tunc

45 caepit cogitare, dicens:

"Si ipse tantas uirtutes facit, quis

innotesceretur mundo,

occidet illum ?Modo

nullus

modo

audebit eum occidere, sed omnes uenerabuntur eum. Ego credebam quod ipse debuisset mori pro nobis, sed modo unum est e duobus, aut ipse non facit tantas uirtutes quantas 50

audio, aut, si facit, nullus illum occidet, sed diligent et extol-

lent eum". Et pro tali dubitatione misit duos de discipulis et ait illi: TU ES QUI UENTURUS

ES, AN ALIUM EXSPECTAMUS ?

Tu es qui uenturus es sicut credebam per mortem liberationem hominum, 55

60

qui tanta facis, an alium habes mit-

tere qui debeat mori pro nobis? Iste est uerior sensus, sicut conicere possumus ex factis domini et ex dictis quae in sequentibus aperiemus. Nam non ignoramus quod alii etiam in hoc loco senserunt quod Iohannes idcirco misit discipulos ad dominum, ut inuitaret eos ad discipulatum domini, sicut iam aliqui erant et aliqui odibant et detrahebant facta ipsius cum Pharisaeis. ET RESPONDENS IESUS AIT ILLIS. Alius euangelista refert quia iusserit uenire coram se caecos, claudos et leprosos et curauerit eos. Et inde dixit: RENUNTIATE IOHANNI QUAE

65

tuam ad

AUDISTIS

ET UIDISTIS,

uirtutes quas a me

uldistis

fieri, ac si mandaret: ut ille sciat quia sic est sicut audiuit facio coram uobis, ut ex uisu uestro renuntiare possitis et ex

40 Matth. 4, 23.

41 Sciebat]

42 rex gloriae] Ps. 23, 7-10.

V. ad 10, 397 (H)

61-63 Luc. 7, 21.

46 innotesceretur xH, innotescetur

PE?N,

47 mundo]m (ras.) H, miraculis N, om. Y innotesceret y, innotescet E 54 50 eum PE 48 debuerit IN, deberet E audebat VMH, corr. V 60 et aliqui] qui 57 quid PN 4 56 alt. ex om. (B) habes W, debes cett.

facta «PH, factis NYyedd. Cf. 9, 101.

Y

curauerit W, curauit cett.

me (B) 47 illum IN

62 caecos WE”, et add. cett.

64 à me uidistis W, uidistis

60 odiebant IN

63

a me VMPE', uidistis de

LIBER.

236

auditu.

Mes 70

Et miranda

c. 11

GENER ATIONIS,

sicut ipse credidit,

et tamen,

facio,

moriar, quia ueniet hora quando satis beatus et rarus erit qui non habet scandalum erga me. CAECI UIDENT, CLAUDI AMBULANT, LEPROSI MUNDANTUR, SURDI AUDIUNT, MORTUI RESURGUNT,

PAUPERES

EUANGELIZANTUR.

Omnes

istas

uirtutes superius audiuimus factas a domino et filiam archisinagogi resuscitatam. Quare autem dicit pauperes euangelizan75

11,6

80

tur? Quia hoc specialiter Isaias de illo prophetauerat facturum, inquiens ad adnuntiandum mansuetis terrae misit me, et de ipsis dixerat dominus: beati pauperes spiritu. ET BEATUS EST QUI NON FUERIT SCANDALIZATUS IN ME. Ac si aperte dicat: iam sunt electi et perpauci qui non debeant scandalum aduersum me sumere et qui nolint mortificare me. Ponit autem praesens tempus pro futuro *beatus eri, quoniam in conspectu

1187

dei omnia

futura

presentia

sunt.

ILLIS

AUTEM

ABEUNTIBUS CAEPIT IESUS DICERE AD TURBAS DE IOHANNE. Deus, 85

conscius

humanae

fragilitatis,

in uita sud. QUID EXISTIS IN DESERTUM 90

quia Iohannes

homo

erat et poterat ei subripere elatio, ob hoc noluit coram discipulis suis illum laudare, sed abeuntibus illis propter exemplum aliorum et aedificationem dixit de illo quae imitanda forent. Exemplo ipsius nullus debet laudare quemquam in oculis eius, iuxta preceptum sapientis: ne laudaueris hominem UIDERE ? ARUNDINEM

UENTO AGITATAM ? Arundo dicta quod cito arescat. Haec et

canna uocatur Hebraice et Latine et abundat in illa patria sicut et in Italia, ita ut sepes ex eis fiant et alia necessaria et cre« estr d ibus locis in modum herbae quae scunt in palu 67-68 Cf. 47-48. 68-69 Cf. 76-77. 72-73 — 9, 283 et suiv. 75 Is. 61, 1 (11, 4). 76 — 5, 24-25. THIS E TU 80-81 — 5, 346. 83 (= 12, 99; 21, 291-292) humanae fragilitatis] Sacramentarium Gregorianum, éd. Lietzmann, T1921 00s 2442/4109 43:01:95 602(2:95: 88-89 Eccli. 11, 30. 90-91 IE (75e 272) 91=27;257.

68 uenit (B) 74 Nisi quia Y 75 terrae VMHYE, ss. W, om. PEN 78 debebant y 86 imitanda PE^NY et in ras. H, in(1m E)mittenda «E 89 in desertum uidere W, uidere in desertum cett. signum interrogationis om.

WME

93 paludibus locis codd. edd., quod correxi, palustribus in ras. et in margine

H

69 habeat IN

79 mortificari IN

135597

LIBER GENERATIONIS,

95

100

105

110

115

c. 11

257

apud nos ror uocatur. Est autem allegoria in hoc loco, aliud dicens et aliud uolens intellegi, per arundinem instabiles homines uolens intellegi. Ac si aperte dicat: quando fuistis ad audiendam praedicationem Iohannis in deserto, numquid uidistis illum instabilem et mutabilem ut arundo contra uentum ? Ut enim arundo uertitur in aliam partem cum uentus eam tetigerit, ita carnalis homo siue pro cupiditate siue pro timore flectitur in alteram partem. Sed non erat Iohannes arundo sed cedrus, et de illo aliisque electis dicitur: iustus ut palma florebit. Malus etenim ille homo est, qui propter donum siue propter aliquem timorem dei praeceptum dimittit uel alius est in prosperitate et alius in aduersitate erga deum uel erga proximum suum. Inde dicit Scriptura: stultus ut luna mutatur. Iohannes autem fixus fuit in preceptis dei et peccatoribus non est adulatus, sed firmo corde dixit Fariseis : genimina uiperarum, et Herodi regi: non licet tibi habere uxorem fratris tui, et usque ad mortem nec pro muneribus nec pro terroribus est inmutatus, et ideo a domino laudatus. SED QUID EXISTIS UIDERE IN DESERTUM ? HOMINEM MOLLIBUS UESTITUM ? Iterum de hac re dominus Iohannem laudat quod austeram uitam tam in cibo quam in potu tenuerit. Licet enim nobiliter natus, delicate nutritus, tamen in ipsis

feruidis iuuentutis suae annis in heremum

egressus, sicut

audistis, et austere uixit et austerioribus uestimentis contec-

120

tus est, quia de pilis camelorum uestimentum habuit. De qua re nunc dicitur a domino: quando fuistis ad consulendum Iohannem, numquid uidistis eum mollibus uestimentis 95 et 96 — 10, 348. 107-Eccht-927:019-

96 — 4, 72. 102 (cedrus) et 102-103 Ps. 91, 13. 109 (= 125) Matth. 23, 33. 109-110 Marc. 6, 18.

110 (cf. 26, 152 et 153) Is. 5, 23: pro muneribus. 104. — Coloss. 2, 16: in cibo aut ín potu.

114 austeram uitam (204) — 3,

115 Prov. 29, 21: delicate. ..nutrit.

118 = 3, 72-73.

94 ror Laistner, l.c. p. 138, ros codd. edd.

alteram «P, aliam (= 99) cett.

ille est E?

95 et om. Y

102 et] cum Y

96 uult PIN

117-118 contextus est, qui Y

106 suum W, om. cett.

101

103 ille est homo N, homo

119 a

domino...201 spiritalibus folio amisso om. H

98 et] aut IN

E? (cf. ad 123)

arundinem E?

108 fixo (cf. 107) P

120 uestimentis om.

D

238

125

130

LIBER GENERATIONIS,

c. 11

uestitum? Ac si aperte dicat: non caelesti sed terreno regi militant qui aspera pro deo perpeti refugiunt. Potest et aliter accipi quod Iohannes non mollibus uestitus esse dicitur, quia uitam peccantium non blandimentis fouit sed asperae inuectionis «uerbis increpauit, dicens: genimina uiperarum. Sic etenim esse debent uerba sapientium malis sicut stimuli et claui in altum defixi, ut intellegant et meminerint peccatum suum, ut Salomon ait: responde stulto iuxta stulticiam suam, ne sibi sapiens esse uideatur. Adtendere tamen debemus quia dominus hic Iohannem de uestimenti sui asperitate conlaudat: si uirtus non esset uilibus uestimentis indui, nequaquam dominus illum de hac re laudasset, nequaquam etiam beatus Petrus, si culpa non esset uestimenta preciosa quaerere, femi-

nas prohiberet, dicens: non in ueste preciosa. SED QUID EXISTIS

1129 135

140

11,10

145

UIDERE ? PROPHETAM ? ETIAM,

DICO

UOBIS,

ET PLUS

QUAM

PROPHETAM. Adhuc perseuerat dominus in laudibus Iohannis: dicit quia Iohannes non solum fuit propheta sed etiam plus quam propheta. Prophetae namque ministerium est uentura praedicere, non etiam demonstrare, Iohannes uero non solum praedixit Saluatorem sed etiam digito demonstrauit, dicens: ecce agnus dei. Quid Iohannes merito dia debebat subsequenter ostendit. Sequitur enim HIC EST DE QUO SCRIPTUM EST :ECCE MITTO ANGELUM MEUM, QUI PREPARABIT UIAM TUAM ANTE TE. Qui causam debet dicere et aliquem laudibus extollere hoc modo debet agere, ut prius repellat quod non est et post consequenter exponat quod est: ecce primo dominus dixit quia Iohannes ‘arundo uento

121 = 4, 72. 125 — 109. 126-127 Eccle. 12, 11. 5: 134 (Paulus) 1 Tim. 2, 9. 138-139 IE 7, 8, 1. [159 141 Ioh. 1, 29. 147-148 — 89-90 et 112-113.

128-129 Prov. 26, 140-141 — 152-

123 mollibus (= 112.148) W, uestimentis (= 120) add. cett. 124-125 uerbis conieci, aspera inuectione edd. (sed] per uerba ss.m^M) 128 iusto(!) W, stulto in

ras. V 129 esse om. edd. 132 illum dominus NE? de] pro N 134 feminis WV, corr. V 135 pr. signum interrogationis om. WME? praeparauit VME 145 laudibus aliquem N

133143-144

128 iuxta] secundum N qui...te om. E^, cf. 159-160.

143-144

143 meum] ante faciem tuam add. E

1356 /

LIBER. GENERATIONIS,

150

160

239

agitata non erat neque ‘mollibus uestitus', post paulatim quia non solum propheta sed etiam ‘plus quam propheta’, ad ultimum 'angelum' illum dicit. Angelus enim (nuntius? dicitur, et recte angelus nuncupatur qui certus nuntius et praeco Saluatoris factus manifeste ab ipso oculis et digito demonstratus est. Et unus quisque fidelis qui sacerdotii nomine

155

c. 11

censetur,

Zacharia

attestante

si ministerii

sui iura

exsequitur 'angeli' nomine uocatur. Ait enim : labia sacerdotis custodient scientiam et legem exquirent ex ore eius, quia angelus domini est. Studeat ergo quisquis illo nomine decoratur uita et operibus angelus esse, ut et in opere et sermone deum uidentibus et audientibus adnuntiet. Sequitur qui praeparabit uiam tuam ante te. lohannes enim uiam domino praeparauit, quia multos non solum praedicauit sed ut in eum crederent etiam in testimonium baptismo baptizauit. Et unus quisque nostrum uiam domino praeparat, si expulsis de corde suo uitiorum spinis uirtutes 1b1 inserit. AMEN,

DICO

UOBIS, NON

165

SURREXIT INTER NATOS MULIERUM MAIOR IOHANNE BAPTISTA. Digno laudationis praeconio. dominus Iohannem extulit, quando meritis aequalem omnibus sanctis esse dixit, non est autem putandum domino lesu Christo illum esse conparatum, quoniam dominus noster non de muliere sed

170

de uirgine natus est. Sequitur QUI AUTEM MINOR EST IN REGNO CAELORUM, MAIOR EST ILLO. Regnum caelorum' hic aecclesia intellegitur, in qua Christus tunc minoris famae habebatur,

150-151

sed maior

IE 6, 2, 43.

erat illo diuinitate.

152 Cf. 3, 115: praeco domini.

141. 154 Zacharia] Malachia ! 155-157 Mal. 2, 7. 159 = 1, 782-783. 161-162 Act. 19, 4.

Vel alio modo:

152-153

= 140-

158 — 7; 297.

149 sed...propheta om. Y 153 sacerdotii ex sacerdotis corr. M, sacerdotis 156 iura P et e correctura M, ius E^, iure cett. 154 Malachia (recte) Y (B) 157 exquirent «P, exquirunt NYE’, requirunt E custodiunt. PEN

domini] exercituum quisque...decoratus Y

add.

quisque NE?, exercituum domini Y 160 domini y 158 opere et] et om. Y

solum om. IN multis PNedd. om. Y 168 autem W, om. cett.

163 uestrum E?

162 testimonium] fidei add. y

E”, 161

167 esse

LIBER GENER ATIONIS, c. 11

240 175

omnis sanctus qui iam corruptionem carnis transierat maior illo erat, quia adhuc in praelio stabat et corruptibili carne indutus erat. Propterea potest recte intellegi de illo qui, quamuis meritis paruus esset, inde tamen, quia iam corruptio-

nem carnis transcensam habebat, maior Iohanne erat, qui in carne positus peccare poterat et amittere gratiam dei: prop11,12

THESES,

IOHANNIS

180

terea maior ille illo erat.

185

NUNC REGNUM CAELORUM UIM PATITUR. Ideo regnum caelorum a diebus Iohannis uim patitur, quia ipse primus praedicauit quia adpropinquauit regnum caelorum et qui uoluissent paenitentiam agere, patuisset eis aditus: exinde caeperunt publicani et peccatores, qui digni erant morte pro suis fraudibus, agere paenitentiam et aspirari in regno dei. ET U10LENTI RAPIUNT ILLUD. Per paenitentiam efficiuntur digni caelo qui fuerant ante digni inferno. Vel etiam grandis uiolentia est ut homo, qui in terra natus est, caelum uelit possi-

de

dere,

sed tamen

haec

A DIEBUS AUTEM

est misericordia

dei.

OMNES

USQUE

ENIM

PROPHETAE ET LEX USQUE AD IOHANNEM PROPHETAUERUNT. Quia quicquid lex et prophetae de Christo prophetauerunt postquam ipse uenit conpleta sunt, propterea non habuerunt ultra offinum, quia postquam rex uenit praeco11,14

195

200

nes silent. Sequitur ET, SI UULTIS

RECIPERE,

IPSE EST HELIAS

QUI UENTURUS EST. In alio loco interrogatus Iohannes si 1pse esset Helias respondit non se esse, et nunc dominus dicit quia ipse est. Numquid sibi contrarii sunt? Non! Iohannes turbis stolidis de corpore suo dixit quod non esset Helias, dominus autem noster de spiritu et similitudine Iohannis discipulis suis spiritalibus spiritaliter locutus est quod Iohan-

174-175. Gf Ps UE MONA 243.244) Voir la note sur 9, 186.

1, 20-21.

198 — 4, 189-190.

27e 85) 17598E7-— 155; 185 (cf. 188-190 HM 80, 104-106. 196-197 Ioh.

199 Cf. 9, 99-100.

175 erat illo () 176 qui] quia y 180 erat illo y 181-182 Ideo...patitur om. () 183 adpropinquauit W, —bit cett. 185-186 post fraudibus, non post 185 morte distinxi cum V, non dist. cett. 187 paenitentiam] et add. Y 188 ante om. (B) morte uel inferno y 197 se non edd. 201 spiritaliter] V. ad 119 (H)

176 recte om. P

186 aspirare ad regnum E?

1357 :

LIBER GENERATIONIS,

205

210

215

c. 11

241

nes in spiritu et operatione Elias esset, quoniam sicut Elias secundum domini aduentum praeueniet, ita iste praeuenit primum, sicut ille, austeram uitam ducens et in uictu et in tegumentis, persecutionem passus est ab Achab rege et Gezabel regina pro zelo cultus dei, ita iste eo more uiuens sustinuit persecutionem Herodis et Herodiadis zelo legis diuinae usque ad mortem. QUI HABET AURES AUDIENDI AUDIAT. Ubicumque dominus hanc clausulam subiungit intentos auditores ad spiritalem intellectum prouocat. Omnes enim aures corporis qui eum audiebant habebant, sed aures cordis requirebat quibus ista dicebat, ut uidelicet et superiora et sequentia spiritaliter intellegerent. Sequitur CUI AUTEM SIMILEM AESTIMABO GENERATIONEM ISTAM? Adhuc in Iohannis laude perseuerat, ostendit enim quod exemplum Iohannis generationi illi praetulerit, si imitari uoluissent. SIMILIS EST PUERIS SEDENTIBUS IN FORO, QUI CLAMANTES COEQUALIBUS

SUIS

DICUNT.

Pueris

assimilantur

[Iudaei

propter suas insipientias et prauitates, quia sicut puer propter 220

225

iuuentutem frequenter perperas agit, similiter Iudaei, quia pueri erant sensibus, erga legem dei frequenter oberrabant. CECINIMUS UOBIS ET NON SALTASTIS, LAMENTAUIMUS ET NON PLANXISTIS. Isti ergo pueri prophetae sunt, de quibus unus dicit: ecce ego et pueri quos mihi dedit deus, et salmista: ex ore infantium et lactantium |perfecisti laudem. Clamauerunt Iudaeis sedentibus in foro, quia ubi ipsi erant propter mercimonias illorum 'forum' potest appellari. Cecinimus uobis 1d

202-203 Mal. 4, 5. 204 (114) austeram uitam — 3, 104. 205-206 3 Reg. 209 Matth. 13, 9.43; Marc. 4, 9; Luc. 8, 8 et 14, 35. 22008 G or 224 Is. 8, 18. 224-225 Ps. 8, 3. 226-227 HM 82, 159: ubi multa uenalia sunt. 227-230 HM 83, 162-164 (ad nostram tibiam) (229-230 2 Reg. 6, ICE Bar 15329).

19 4.

202 quoniam sicut] quomodo y 203 secundum om. Y 204 alt. in om. 208 usque ad mortem om. IN, usque tantum 205-206 Gezabel sic «HN 220 perperam Nedd. 222 lamentauimus] uobis add. IN (= 232) 224 pueri (cf. app. cr. Vulgatae ed. ad Is. 8, 18) W, mei (item ad Hebr. 2,13) add. 225 lactantium WME?, lactentium (cf. app. cr. Vulgatae ed. ad Ps. 8, 3 et cett. Matth. 21, 16) cett. et m°M

Y HE

216 mutari E?

217 clamantibus

M

LIBER GENERATIONIS,

242

c. 11

est prouocauimus ut ad nostrum canticum bona opera faceretis et saltaretis ad nostram melodiam, sicut saltauit Dauid 230 ante archam domini, et noluistis. Unde et unus ex eis dice-

235

11,18

11,19 240

bat: cantabo dilecto meo canticum patruelis mei uineae suae. — Lamentauimus uobis, ut uos ad paenitentiam prouocaremus, et nec hoc facere uoluistis, spernentes utrumque et exortationem et paenitentiam de peccatis uestris. Unde et Hieremias dicebat: deducant oculi mei lacrimas per diem et noctem et non taceant, quoniam contricione magna contrita est uirgo filia populi mei plaga pessima uehementer. Simili modo nunc: UENIT ENIM IOHANNES NEQUE MANDUCANS NEQUE BIBENS, ET DICUNT: DAEMONIUM HABET, exemplum uobis praebens abstinentiae, nec illum imitari uoluistis; ueni ego MANDUCANS ET BIBENS uobiscum ut lucri uos facerem, non solum non me obaudi-

stis sed etiam detraxistis, dicentes ECCE HOMO UORAX ET POTATOR UINI, PUBLICANORUM ET PECCATORUM AMICUS, quia ego cum publicanis et peccatoribus ideo manducabam, 245

250

ut, dum ab eis acciperem corporeum cibum, ipsi a me acciperent spiritalem. Grece melius sonat OINOIIQTAOC quam Latine, quia Grece ‘uini potens' sonat, Latine ‘bibitor uini : nec improperabant ei quod uinum biberet, quod non est uitium si moderate potetur, sed improperabant ei quod potens esset ad bibendum, quod uitium denotatur a domino per prophetam dicentem: vae, qui potentes estis ad bibendum uinum. Quod tamen in domino mendaciter reprehendebant et improperabant sicut et reliqua, quia absque dubio et in cibo et in potu ac in reliquis necessariis humanae carnis modum non excessit. ET IUSTIFICATA EST SAPIENTIA A FILIIS

2310s

5r

235-237 ler. 14, 17.

243.244

— 185.

251-252 Is. 5,

221

228 prouocabimus W, cf. ad 232. 230 dei y Unde et W, et om. cett. 231 patrueli meo y 232 Lamentabimus «H, cf. ad 228. 240 imitare (ex inimitare W) WVNE, corr. V uoluisset y ego (cf. 244.256) E?, ergo cett., r eras. V 245 corporalem y 246 — ^0c «H, — ^oc NE, onNwrTioc P, uinoplogos Y, oivorotnc (recte) E? 247 quia] hoc add. y uinipotens 249 potatur Hy, corr. H edd. 248 biberet uinum Y

232 uobis om. E?, cf. ad 222. illud E*

239-240 praesens abstinentiae datum est, nec

250 quod...252 uinum om. E

1358 ,

LIBER GENERATIONIS,

c. 11

243

SUIS id est ego, qui sum sapientia dei patris, in hoc iustificatus sum a filiis meis, id est ab apostolis discipulis meis, quod omne genus curationis et conuersionis uobis adhibuerim et

omnia reppuleritis. TUNC CAEPIT EXPROBRARE CIUITATIBUS

IN QUIBUS FACTAE SUNT PLURIMAE UIRTUTES EIUS, QUIA NON EGISSENT PAENITENTIAM. Exprobrat dominus ciuitatibus quae erant in Galilea, per ciuitates homines qui habitant in ipsis ciuitatibus uolens intellegi, quia ipsi, qui uiderant

260

eum ab infantia iuste conuersatum inter eos, non sint imitati

neque exemplum conuersationis eius neque uerba praedicatonis eius, cum alii multi statim ut eum audierunt praedi-

265

cantem conuersi sunt a malis suis. UAE TIBI, COROZAIN,

UAE

TIBI, BETHSAIDA, QUIA SI IN TIRO ET SIDONE FACTAE FUISSENT UIRTUTES QUAE IN TE FACTAE SUNT, OLIM IN CINERE ET CILICIO PAENITENTIAM EGISSENT. Praeferuntur ergo Tirus et Sidon urbibus Galileae, quia ipsae Tirus et Sidon naturalem legem calcauerunt, istae autem et legem natura-

270

lem et legem litterae transgressae sunt et praedicationem domini despectui habuerunt. Legimus enim supra quia circuerit dominus omnes ciuitates et uicos, curans omnem infirmitatem, etiam et inter eos nutritus est. Chorozain fuit

275

oppidum Galileae in secundo lapide a Capharnaum, est uero nunc desertum et interpretatur *ministerium meum', conue-

256 1 Cor. 130:

263 — 10, 348.

266 — 328-329.

267 Cf. Ionas 3,

10. 268-269 fuissent Luc. 10, 13 (essent Matthieu). 270 et suiv. HM 84, 194 et suiv. paenitentiam egissent. (22) Verumtamen dico uobis, Tyro et Sidoni remissius

erit in die iudicii quam uobis. (23) Et tu, Capharnaum, numquid usque in caelum exaltaberis ? Usque in infernum descendes, quia si in Sodomis [— 289] factae fuissent uirtutes quae factae sunt in te, forte [= 293] mansissent usque in hanc diem. 272-273 (cf. HM 84, 195-196) — 14, 219 (lex naturalis aussi 7, 72) ; legem litterae (aussi 12, 461 et 14, 219 et 19, 406)

Tertullien,

De pudicitia

17,

10, CC

2, p. 1316,

36:

secundum.

legem

litterae. 274 supra] 9, 521-522 et suiv. 278 nunc desertum] Luc. 9, 10. (Thiel 283) Jérôme, Liber interpretationis hebraicorum nominum, CC 72, p. 135, 8: mysterium meum (voir ma note sur Bérenger de Tours, CCCM

260 eius om. Y

266 cius om. Y et om. B

5

264 sint «P, sunt cett.

265 conuersionis (= 258) Y

274-275 circuerit «Hr, circuierit PE^, circumierit NE

2

276

277 a W, om. cett.

258 conuersationis (= 265) E?, sed cf. 267.280 et ad 265.

infirmitates E

84, p. 22-25).

2

275-276 omnes

*

244

280

LIBER. GENERATIONIS,

c. 11

niens utique interpretatio domino Christo, quod ministerium eius fuerit a patre sibi commissum etiam illos conuerti qui ibi habitabant. Bethsaidae duae sunt in nomine, una Bethsaida piscina quae ‘probatica’ cognominabatur, ubi lan-

guidi iacebant, alia Bethsaida in Galilea, ciuitas Andreae et

285

Petri et Philippi, quae interpretata dicitur ‘domus uenatorum'. Et uenatores possunt et in malo et in bono accipi, sicut et piscatores :propter illos ergo discipulos domini, qui ex ipsa secuti sunt dominum, potest in bonam partem accipi, quod ipsi uenati sint aliquos ex gentibus, sicut et piscati.

Nam alias *uenatores' semper in malo accipiuntur. Sodoma 290

300

interpretatur ‘pecus’ propter peccata sua quae insipienter ut pecus egit, et ob hoc a praesenti incendio in perpetuum *** Quae nunc praefertur urbibus Galileae, tamen utraeque pessimae, quia et hoc quod dominus in prelatione eius forte, aduerbium dubitantis, posuit, perfidiam habitatorum qui in ea fuerunt designauit. Tamen per haec uerba ostenduntur diuersa tormenta esse in inferno, ut qui plus peccauit plus crucietur et qui minus, leuiora sentiat tormenta. Non est uero necesse scribere quae Sodoma fuerit uel quem exitum habuerit, quia omnibus nota historia est et adhuc hodie uidentibus terror tremendi examinis ostenditur, ideoque ab omnibus cauenda actio eius.

282 Ioh. 5, 2-3. 283-284 Ioh. 1, 44. 284-285 Thiel 267. Matth. 4, 19. 289-290 (Thiel 425) et 293 forte] Voir sur 270.

288 Cf. 290-291 ut

pecus — 28, 194. 295-296 — 10, 241-242. 296-297 Cf. RM 335, 30SA 300 Cf. 24, 259. 301 actio eius. (24) Verumtamen dico uobis quia terrae Sodomorum remissius erit in die iudicii quam tibi.

279 utique W, itaque cett.

280 fuerit eius y

conuertere PE

281

habitant W in om. E?, uno N 283 Bethsaida om. y 285 malo...bono W, bono...malo cett. 288 sint W, sunt cett. 289 Nam W, et add. cett. 291 in perpetuum œPedd., deputata est add. Migne, in perpetuum tradita H(ss.)y,

tradita in perpetuum N

298 scribere quae fuerit Sodoma E?, quae Sodoma

fuerit scribere N 299 historia est «, est historia cett. cauenda W, cauenda est N, est cauenda cett.

291 a praesenti incendio] consumpta incendio E?

hodie om. (B)

301

LIBER. GENERATIONIS, CONFESSIO

305

310

315

320

325

DOMINI

AD

PATREM

c. 11

ET IUGUM

EIUS

245 LEUE

IN ILLO TEMPORE RESPONDENS IESUS. In illo tempore quod dicit ad hoc respicit quod dixerat tunc caepit Iesus exprobrare, quia in illa exprobratione illarum ciuitatum perfidia Iudaeorum praetenditur, qua Christum erant repulsuri, in praelatione gentium ciuitatum gentes crediturae designantur. Et inde est illa confessio, qua nunc glorificaturus est patrem, quod dicit respondens subauditur ad patrem CONFITEOR TIBI, DOMINE,

PATER

CAELI

ET TERRAE.

Confessionum

genera

duo sunt, unum qua peccator confitetur peccata sua, alia confessio quae ad laudem et gratiarum actionem pertinet, quam in hoc euangelio frequenter legimus dominum Christum ad patrem fecisse. De qua nunc sequitur QUIA ABSCONDISTI HAEC A SAPIENTIBUS ET REUELASTI EA PARUULIS. Sapientibus scribis et Pharisaeis dicit, non quod ipsi uere essent sapientes, sed quia sibi uidebantur esse sapientes et prudentes. Et reuelasti ea paruulis id est humilibus, apostolis uidelicet meis. Faciunt autem differentiam philosophi inter sapientiam et prudentiam, dicentes sapientiam esse diuinarum cognitionem, prudentiam autem diuinarum humanarumque agnitionem. Potest etiam sapientium et prudentium nomine gens Iudaeorum intellegi, quae sibi sapiens esse uisa est propter legem et prophetarum doctrinam quam accepit, sed quia male eam interpretauit et intellexit, propterea incertam et occultam dei sapientiam in ea intellegere non potuit ; 304 — 259.

310 (voir l'app. cr.) — 337.

317-318 (cf. Prov. 26, 5) HM

86, 242-243 : qui sibi sapientes uidentur et in conspectu suo prudentes.

18224

1:69;

319-322

Cf.

326 Cf. Ps. 50, 8.

308 glorificaturus est W, est glorificaturus cett. 310 (= 337) domine, pater sic codd. edd., cf. et RM 335, app. cr. ad 34. 311 que y 312 et gratiarum actionem (= 336) YE?, gratiarum actione cett. (cf. app. cr. ad 336) 313 quam 315 sapientibus «H (cf. HM 85, app. cr. ad 239/240), et Nedd. , quae «PH 319 scilicet prudentibus add. PNYE (et prudentibus...paruulis h.l. om. E^) 320-321 differentiam philosophi W, philosophi differentiam cett. Y 325 323-324 uisa est esse Y 322 autem PE” diuinarum] rerum add. Y interpretauit xH, interpretata est Nedd., interpretatus est Py

311 aliud E?

246

11,26 330

335

11027

340

345

350

LIBER.

GENER ATIONIS,

c. 11

gentiles uero ‘humiles’ appellantur et 'paruuli', quia agnoscentes ignorantiam suam domini praedicationem statim ut audiere suscepere. ITA, PATER, QUONIAM SIC FUIT PLACITUM ANTE TE subauditur gratias ago. Ista confessio Grece exomologesis dicitur, cuius nominis duplex significatio est, quia aut pertinet ad confessionem peccatorum, quo delicta nostra confitemur deo non quasi ignaro, cui nihil est occultum, sed confessio fit erroris professio, ut sit finis peccati, quod in conspectu cius detestamur ; alia autem est confessio quae ad laudem et gratiarum actionem pertinet, in hoc loco confiteor tibi, domine, pater caeli et terrae. OMNIA MIHI TRADITA SUNT A PATRE MEO. Secundum eam formam qua homo factus est haec loquitur, de electis scilicet qui credituri erant in eum, et inde dicit omnia subauditur electa. Nam secundum diuinitatem tunc tradita sunt, quando de patre genitus est. S1 quid questionis in hoc uerbo uidetur habere, melius silere puto quam cursim nunc exponere, donec latiorem expositionem oportunum tempus inueniat, quia, sicut canones precipiunt, obscurae questiones in populis reticendae sunt. ET NEMO NOUIT FILIUM NISI PATER NEQUE PATREM QUIS NOUIT NISI FILIUS. [sta notio secundum diuinitatis naturam intellegitur, qua pater et filius unus deus, et quomodo filius de patre processerit uel quomodo aeternus pater aeternus filius, aeternus et Spiritus sanctus, et quomodo semper fuerit, inenarrabilis illa scientia humanis sermonibus est, quia et propheta dicit: generationem eius quis enarrabit ? Quod autem sequitur ET CUI

328-329 — 266.

330-337 IE 6, 19, 75-76 (337 — 310). 343-344 — donec 344-345 = 14, 259-260. 352 Is.

latior expositio oportunum tempus inueniat.

53,8;

327 autem Y qui Y 329 audierunt y . 331 aut (om. IN) Wy et ex ut H, ut VMPedd.

(B)

330-331 (h)exomolegesis 333 domino PE, domino

deo E^ est W, ss. n^M?, om. cett. 335 confessio est (B) 336 actione W, cf Tades 12? 337 domine W(- 310), post pater E?, om. cett. 343 nunc] non Y 343-344 ad latiorem...inueniatur Migne 348 quia Y 349-350 et eternus NN, et om. YE” 350 quomodo] modo y fuit D, om. E 351 est WV (D), del. ut vid. V, om. MP, non potest enarrari E

342 habere (sc. Christus) : haberi P

1360 /

LIBER.

GENER ATIONIS,

c. 11

247

UOLUERIT FILIUS REUELARE, manifeste credimus quia neque

355

docentis hominis exterius est uirtus nisi ipsius domini interius incrementum dantis. Nam in alio loco in hoc eodem euangelio legimus: nemo uenit ad me nisi pater meus traxerit eum. Ex quibus uerbis unam operationem patris et filii et Spiritus sancti intellegimus et firma fide credimus, quia nisi tangente Spiritu sancto,

360

365

quo unus est deus qui unus est,

neque credere quis potest neque intellegere quis diuinitatem potest, et cum reuelat pater reuelat filius, reuelat Spiritus sanctus, quia una est operatio indiuiduae Trinitatis. UENITE AD ME, OMNES QUI LABORATIS ET ONERATI ESTIS, ET EGO REFICIAM UOS. Hoc in loco et gentes ad paenitentiam uocat et omnes qui sub pondere peccatorum graui iugo tenebantur oppressi. Iudaei, qui zelum dei habebant et iusticiam dei ex parte ignorabant, suam quaerebant statuere iusticiam, deo

non erant subiecti, gentes uero, ignorantes Creatorem et colentes creaturam pro Creatore, sub onere demonum 370

seruiebant, fact lapides et ligna quos colebant, secundum psalmistam qui dicit :similes illis fiant qui faciunt ea et qui confidunt in eis. Sequitur et ego reficiam uos, uidelicet auferendo peccata a uobis per baptismum requiescere faciam. Grauem

975

quoniam iniquitates meae supergressae sunt caput meum, sicut onus graue grauatae sunt super me. TOLLITE IUGUM MEUM SUPER UOS hoc est sponte uenite et credite in me et submittite colla

autem esse sarcinam peccatorum psalmista ostendit, qui ait

3554. 60125,1627 356-357 Ioh. 6, 44. 358 firma fide] Cf. 21, 171; 26, 582-583. 365 graui iugo] Cf. 378. 366 1 Macc. 2, 54: zelando zelum dei. 366-368 Rom. 10, 3. 369 Rom. 1, 25. 3707 207; 371S72 PS AN NSteT SAME 373 Ez. 5, 13 et 23, 27 : requiescere faciam. 375S761PS 576)

354-355 interius] sit add. Y 359 sancto Spiritu Y qui PE? qui unus est om. PE?, patris et filii e 357 perperam repetitum add. W 360 quis potest et alt. quis om. Y 362 indiuiduae Trinitatis] in diuinitate Trinitas Y 366-367 371 et] statuere W, om. cett. 367 querentes Y et...ignorabant om. (D) 375 meum] et add. qui] ubi Y 374 sarcinam esse Y omnes add. YE YE

356 meus] qui misit me IN E?

358 ct...credimus om. E?

372-373 uidelicet...faciam om. P

370 ligna et lapides

376 tollite...uos om. P

248

380

385

LIBER. GENERATIONIS,

c. 11

uestra sub iugo meo leui, quia usque modo grauata sunt colla uestra et attrita sub iugo legis. Unde postea Petrus causabatur, dicens: utquid uultis inponere iugum super ceruices nostras, quod neque patres nostri neque nos portare potuimus aliquando? Non enim inuitus aliquis credere potest nisi uoluntarius: propterea uos follite iugum meum super uos, quia iugum ipsa credulitas est, qua quisque deum elegit credere et sequi. ET DISCITE A ME QUIA MITIS SUM ET HUMILIS CORDE. Ipsum est iugum quod super nos tollere debemus et sub quo collum submittere, ut mites simus et humiles corde, mites et man-

390

$95

400

11,30 405

sueti cum omnibus bonis, quia et ipsa simplicitas est quam in columbae specie imitari iubemur, quia quantum ex nobis est pacem debemus habere cum omnibus hominibus, quae sunt uirtutes quas dominus a se discendas esse premonuit. Non dixit: discite a me mortuos suscitare, daemones effugare, super mare siccis pedibus ambulare, sed hoc quod omnes possumus imitari, scilicet ut mites simus et humiles corde. In alio etiam loco dicit: in hoc cognoscent omnes quia mei estis discipuli, si dilectionem habueritis adinuicem. Ista sunt tria signa per quae Christi discipuli agnoscuntur: qui ista tria non habere deprehenditur non esse Christi discipulus conuincitur, quamuis nomine tenus dicatur Christianus non est de his, de quibus sequitur ET INUENIETIS REQUIEM ANIMABUS UESTRIS. Non promittit temporalia sed spiritalia, quia quae uidentur corruptibilia sunt et cito transeunt, quae autem post mortem iustis dantur aeterna et inmarcescibilia sunt. IUGUM ENIM MEUM SUAUE EST ET ONUS MEUM LEUE. Quomodo potest esse hoc quod dominus dicit iugum suum esse leuius quam iugum legis fuit? Sed si subtiliter perpendimus, inuenimus leuiora esse praecepta euangelii quam legis. In lege enim multa precepta sunt quae apostoli testantur non posse con-

378

Matth.

11,

30

(infra,

403-404).

inuitus... uoluntarius = 8, 283-284.

324-325. 390 — 10, 255-256. OD 404-406 (— 12, 298-299 suiv.

388-389

380-381 Matth.

Act.

15,

10, 16.

10.

382

389-390

— 5,

393 — 14, 345-346. 395-396 Ioh. 13, et 395-396) Cf. 4, 187-189. HM 87, 270 et

378 leni WVH 380 inponere om. y 383 uos W, om. cett. 386 sub quo] sub tantum HN, sub quo om. YE om. Y

384 alt. et

1361 A

LIBER.

410

c. 11 - 12

249

pleri, quia in lege opera requiruntur quae qui fecerit uiuet in eis, in euangelio uoluntas quaeritur, quae si etiam effectum non

415

GENER ATIONIS,

habuerit,

praemium

tamen

non

amittit,

et ea nobis

praecipiuntur quae possumus obseruare, uidelicet ne concupiscamus. In ueteri lege si opus adfuerit et uoluntas defuerit punitur qui fecerit, in euangelio ex uoluntate quilibet iudicatur. Verbi gratia, si mulier oppressa fuerit et contaminata per uim, quamuis uoluntas defuerit in ueteri lege propter opus punitur, in euangelio autem, quia uoluntas defuit et uiolentiam perpessa est, apud deum uirgo iudicatur.

DISCIPULI SPICAS UELLUNT

IN ILLO TEMPORE ABIIT IESUS SABBATO PER SATA, DISCIPULI AUTEM EIUS ESURIENTES CAEPERUNT UELLERE SPICAS ET MANDUCARE.

10

15

Sata dicuntur seminata. Erat consuetudo in

illa gente et lex, ut qui uoluisset ingredi in messem proximi sul et comedere de granis fecisset quantum uoluisset, tantummodo falce ne metuisset. Similiter in uineam ingrediens comedisset racemos quantum sufficeret, foras ne efferret. Pro hac ergo lege discipuli esurientes, cum ambularet Iesus per uiam, discipuli praegrediebantur et uellebant spicas et fricabant manibus et manducabant. Legimus enim in hoc euangelio quia erant qui ueniebant et rediebant multi et non habebant spacium manducandi et ideo quasi homines esuriebant et inediam consolabantur. Vel etiam indicat uitam austeram, quoniam non haberent epulas praeparatas sed sim-

409-410 Lev. 18, 5 (Rom. 10, 5; Gal. 3, 12).

4-8 Deut. 23, 24-25 (8 = 25).

412-413 Rom.13, 9.

9-10 et 11-13 Marc. 2, 23 et 6, 31.

14-15

uitam austeram — 3, 104.

410 qui WVPH 412 nec W De eo quod discipuli (f) 1 uellunt WE et ex euellunt V, euellunt cett. 8 foras] tamen add. eius uellunt spicas MP (om. G) 4 Erat] enim add. PE?

10 progrediebantur f Y indicat Y 15 quod y, quia E

2 in illo tempore om. E?

12 redibant PE^y

10 discipuli om. E?

14-15 uitam austeram

1362 A

LIBER GENERATIONIS, c. 12

250

plici cibo contenti essent. PHARISAEI AUTEM UIDENTES DIXERUNT EI: ECCE DISCIPULI TUI FACIUNT QUOD NON LICET FACERE SABBATIS. Hic apparet quod ob nullam aliam causam sequebantur dominum nisi reprehensionis obtentu.

1122

20

Quod uero nihil dicunt de damno alterius messis nisi solum-

modo de uiolatione sabbati, pro illa causa dimittunt quam superius dixi. Nam et Langobardi eandem legem habent de ipsa causa et plurimae aliae gentes, ut quando aliquis in messem siue in uineam introierit manducet quantum uoluerit, foras ne efferat. Habebant uero Iudaei in consuetudine ut in

die ante sabbatum pararent sibi cibos quos comederent in

30

12% 12,4

crastino — et inde uocatur ipse dies VI^ feria parasceue, hoc est (praeparatio — in sabbato uero neque cibos pararent neque ignem accenderent. Hac de causa reprehendebant Christi discipulos, quare ipsi hoc facerent. Dominus autem ostendit quia spiritaliter obseruandum est sabbatum et etiam quia ipse esset dominus sabbati et quia propter hominem fuisset praeceptum sabbatum. DIXIT EIs Iesus: NON LEGISTIS QUID FECERIT DAUID QUANDO ESURIIT ET QUI CUM EO ERANT, QUOMODO INTRAUIT IN DOMUM DEI ET PANES PROPOSITIONIS COMEDIT, QUOS NON LICEBAT EI EDERE NEQUE HIS QUI CUM EO ERANT, NISI SOLIS SACERDOTIBUS ? Ad con-

futandam ludaeorum reprehensionem ueteris recordatur historiae quae in libro Regum refertur, scilicet quod Dauid,

40 fugiens a Saule, uenit ad Achimelec sacerdotem et dixerit ei, sicut scitis, quod rex eum mitteret, et postulauerit ab eo panes ad manducandum uel alios cibos, et ille, non habens

alios panes, dederit ei illos qui erant in mensa propositionis,

22 superius] 4 et suiv.

22-25 Edictus Rothari, ch. 358, MGH,

(F. Beyerle, Die Gesetze der Langobarden, 1947, p. 142). 54.

25 — 8.

32-33 Marc. 2, 27 (Luc. 6, 5) ;ci-dessous, 104 (85.97).

Leges 4, p. 82

ATA brass 26 37-48 HM

88,

300-309 (1 Reg. 21, 1-6) (infra, 60-61).

18 in sabbatis y

22 Langobardi «P, Longobardi (B)E?

prepararent N, preparent y

NE 40 Achimelec(h) (-melch H) WVPHNE, Abimelech dixit (cf. uenit) Medd. Cf. app. cr. ad 94 et ad 21, 460.

25 non N

32 homines E?

23 ista Y

28-29 preparant...accendunt y

26

35 domini

(—lehc M) MYE°.

LIBER. GENERATIONIS,

45

50

55

60

65

251

quos non licebat uesci nisi aut sacerdotibus aut leuitis, et nihil aliud interrogauerit nisi si mundi essent pueri a mulieribus. Intellexit enim ille summus sacerdos quia secundum prophetiae dictum magis placeret deo facere misericordiam in aliquo suo proximo quam offerre holocaustum, quia dominus non ob aliam causam praecepit sibi offerri hostias nisi ne idolis immolarentur, sicut ipse dicit in psalmo : numquid manducabo carnes taurorum aut sanguinem hircorum potabo? Ac si dicat dominus ad Farisaeos : si ille beatus sacerdos non reprehenditur, immo laudatur, quia misericordiam praetulit sacrificio, quare non eandem causam consideratis in discipulis meis? Quamquam inter istos et Dauid magna differentia sit, quia ille et fugiebat in diebus neomeniarum, quibus non licebat incedere nisi uno miliario, et etiam panes consecratos, quos non licebat laicos homines edere, comedit. Quod uero dicit his qui cum eo erant, non legimus quod ibi aliquis cum illo fuerit, sed ex eo quod dixerit ad sacerdotem : pueris condixi in illum et in illum locum, credimus quod aut secuti eum fuerint aut per aliam uiam obuiam ei uenerint. Ex illa consuetudine, qua beatus ille uir interrogauit si mundi essent pueri a mulieribus, praeceptum est in canonibus etiam his qui legitime coniuges habent et communicare corpus et sanguinem

70

c. 12

domini

debent,

ut, sexta

feria abstinentes

ab eis,

abluto corpore et uestimentis in die tercia communicent. AUT NON LEGISTIS IN LEGE QUIA SABBATIS SACERDOTES IN TEMPLO SABBATUM UIOLANT ET SINE CRIMINE SUNT ? Sabbato enim sacerdotes uictimas immolabant, iugulantes arietes et tauros et cremantes super struem lignorum, et secundum alium euangelistam hoc addidit quoniam. quando

46-48 Osee 6, 6. o1

60-61

ille] Horace, Epod. 2, 1. 6, 26).

50-51 Ps. 49, 13.

56 in diebus neomeniarum] HM

1 Reg. 21, 2 (supra, 37-48).

63 beatus...uir]

88,

Ps. 1, 1, beatus

69-75 HM 89, 325-328 ( 71 super struem lignorum :Iud.

71=-7210h 7522223 (Lev. 12,5).

pr. aut om. yE?, 44 quibus edd., cf. 58. 47 placeret WMPNE, quoniam P, quod E 56 ille et W, et offerre (= 48) WVN, corr. V pr. et om. Y 65 legitimas Y cum illo Y sexta feria] duas ferias Hy app. cr. ad 73. Sacerdotes enim sabbato uictimam Y

2 46 45 pueri om. (B) EI : 49 placere VH», placeat E^ 59-60 fuerit om. Y, et ille cett. 66 ut PE”, om. Hy, et cett. Cf. 69-70 67 tercia] quos add. Y

1363 A

252

LIBER GENER ATIONIS, c. 12

euenit ut infans die sabbato nascatur, alio die sabbati, ut lex 75

impleatur quae praecipit circumcidi, octaua die circumciditur. Et Iosue muros Hiericho septem diebus cum exercitu circuiuit. Quod Machabei intellegentes et considerantes statuerunt postea ut siquis eis inferret pugnam in sabbato, bel-

80

probauerunt quia non displiceret deo. Similiter conuicit eos alia uice, quando reprehendebant eum de muliere sanata, quod ipsi pecora sua in sabbato adaquarent et si deciderent

larent aduersum

eos, et fecerunt et habuerunt

uictorias et

12,6

in puteum eruere festinarent. DICO AUTEM UOBIS QUIA TEM-

1277

PLO MAIOR EST HIC. Non est in isto loco hic pronomen sed aduerbium est loci, quia uidelicet dominus qui ibi loquebatur dominus erat sabbati, quoniam 1pse erat qui preceperat obseruari sabbatum. Ac si diceret: si Dauid panem inlicitum edens et sacerdotes hostias pro populo immolantes sine crimine sunt et apud deum et apud uos, quantomagis ego, qui rex et sacerdos uerus sum et templi dominus et sabbati, non possim absque culpa discipulos meos reddere, cum pro hominum salute non licuerit ante eis edere? Si AUTEM SCIRE-

85

90

TIS QUID EST MISERICORDIAM UOLO ET NON SACRIFICIUM', NUMQUAM CONDEMNASSETIS INNOCENTES. Melius intellexit

Achimelec illud uerbum quam uos, qui non habebat exem95

plum ante factum et tamen

non

dubitauit facere, firmiter

sciens quia quae in mundo facta sunt, nisi de adorando et laudando deo, propter hominem creata et praecepta sunt. Talis considerato est adhibenda in omnibus necessariis 75-76 Ios. 6, 12-20. 76-78 1 Macc. 2, 31-32.41. 80-82 Luc. 13, 11-15 et 1475: 85 — (32 et) 104. 92 Osee 6, 6. 97. (51992-35:

73 et WV, corr. V, cf. app. cr. ad 66. 77 ut om.

HN

inferret

cett. 77-78 in sabbato, WVE?, non dist. y 78 Sed (Sic E?) similiter cett. E? dominus om. (6) V 90 possim WVHE, cf. 40 et app. cr. ad locum facta E 98 consideratio

pugnam

in die sabbato y W,

pugnam

74 octauo YE?

inferret cett.

in «P, om.

bellarent] sic distinxi cum MPHNE, in sabbato bellarent eum PE^ et fecerunt om. Y 79 Similiter W, conuincit HNE, n eras. H 84 loci est N, est om. 86 sabbatum obseruari f obseruare WV, corr. possum MPE^NY 94 Abimelec(h) omnes, corr. P, 95 dubitabat 6 96 in om. Y sunt om. Y, sunt est WNN, est consideratio cett.

85 quoniam ipse erat om. P fecerim ? mM 96 nisi om. N

91 quae non licuerat antea eis edere licita

LIBER GENERATIONIS,

100

105

110

115

c. 12

255

humanae fragilitatis aut in ieiuniis indictis circa infirmos siue in abstinentiis a cibis, quia carnis cura in desideriis fieri prohibetur, non in necessitatibus. Omnes praepositi, episcopi, abbates aut reliqui discere debent istum uersiculum domini: misericordiam uolo et scientiam dei plus quam holocaustum. DOMINUS EST ENIM FILIUS HOMINIS ETIAM SABBATI. Hiperbaton est in hoc loco, uerborum ordo turbatus. Est autem ordo talis: filius hominis est dominus etiam sabbati, quia creator omnium erat qui cum eis loquebatur et praeceptor sabbati. Mistice discipuli per sata transeunt, apostoli uel doctores cum considerant quomodo unum quemque conuertere possint ad salutem, et illam famem paciuntur iuxta exemplum domini, qui dixit: ego cibum habeo manducare et meus cibus est ut faciam uoluntatem patris mei. Cum autem transeunt uellunt spicas, quia uellunt eos a terrenis delectationibus in quibus confixi erant. Fricare uero manibus est per exempla sanctarum scripturarum a concupiscentia carnis quasi a folliculis exuere, grana uero comedere est exutum quemque membris ecclesiae incorporan. Et discipuli ante dominum incedentes hoc faciunt, quia ante doctores praedicant, et sic dominus tangit cor ut credant.

120

DE SANATA

MANU

ARIDA

ET CUM INDE TRANSIRET UENIT IN SINAGOGAM ET ECCE HOMO

MANUM

HABENS ARIDAM.

EORUM,

Cum ergo domi-

nus ipsa die peruenisset in sinagogam eorum, uenit homo ante ipsum et precabatur, dicens: "Domine, adiuua me, quia opere manuum mearum uiuebam et modo mendicabo, nisi

99 — 11, 83. 100-101 Rom. 13, 14. 103-104 Cf. 92, 103 — 269. 10551E 01997716: 110 illam famem] 13-14. 111-112 Ioh. 4, 32 et 34. 125 opere manuum mearum] Is. 19, 25, et passim. 101-102 abbates (et N) episcopi B 102 discernere y / 103-104 holocausta ME^ sacrificium (= 92) add. ME°Ny Y

109 uel om. Y

107 quia] qui N

111 ait Y

103 uolo] et non 108 transierunt 113 alt. uellunt] uellent H, euellunt y

1364 A

LJ

254 12,10

JI

130

LIBER.

GENER ATIONIS,

c. 12

tu adiuueris". Fuerat enim caementarius. ET Pharisaei antequam ipse aliquid diceret INTERROGABANT EUM, DICENTES: LICET SABBATIS CURARE? UT ACCUSARENT EUM id est si faceret, quasi transgressorem, et si non faceret, quasi potuisset adiuuare et nollet. Dominus AUTEM SIC RESPONDIT EIS ut etiam propter auaritiam eorum

ostenderet ipsos uiolare

sabbatum, quod in eum reprehendebant, qui pro misericordia faceret totum quod faceret. Farisaei enim omni die ad os extendebant

manus 135

et bibendum,

homo iste spiritaliter genus designat humanum, qui postquam manum extendit ad cibum uetitum condemnatum habuit brachium donec uenit Christus et extendit in cruce inmaculatas manus

140

ad manducandum

pro manibus incontinenter extensis, et

sic postea genus humanum didicit et exemplo illius ad elemosinam et ad bona opera manus extendere.

DE

IRA

PHARISAEORUM

ERGA

DOMINUM

ET

PROPHETIA

ISAIAE

EXEUNTES

AUTEM

PHARISAEI

CONSILIUM

FACIEBANT

AD-

UERSUS EUM, QUOMODO EUM PERDERENT. Unde meliores de145

150

buerunt fieri, inde deteriores effecti sunt. Ipsi enim centies in die manus extendebant ad os suum et inuidia stimulante pro una extensione infirmi hominis necem Saluatori machinabantur. IESUS AUTEM SCIENS RECESSIT INDE, recessit ut homo, quia nondum uenerat hora qua mori uellet, nec erat locus extra Ierusalem ubi pati deberet. ET sECUTI SUNT EUM MULTI ET CURAUIT EOS OMNES. Qui pia fide quaerunt dominum inueniunt eum, quia iuxta psalmistam prope est dominus omni-

126 caementarius] HM 90, 366-370. 144-145 Cf. 1 Cor. inuidia stimulante] Cf. 303-304. 152-153 Ps. 144, 18.

126 Fuit y 132 in eum WVPE, eum tantum E?, in eo Mp 135 designat genus humanum v, genus humanum designat E om. Y

cett.

139 et del. MH, om. Y

144 perderent eum HYE

143 Euntes HNG

11, 17.

quia Y 138 manibus

faciebant W, fecerunt

144-145 deberent y, debuerant E?

129 alt. quasi] immisericordem cum add. N

146

LIBER.

GENER ATIONIS,

c. 12

255

bus inuocantibus eum in ueritate. — Et curauit eos omnes bonos ab infirmitatibus animae et corporis ET PRECEPIT EIS NE MANI155

FESTUM

FACERENT.

Secundum

historiam fecit sicut homo,

occultauit se ab his qui eum male quaerebant ut perderent. UT ADIMPLERETUR QUOD DICTUM EST PER ESAIAM PROPHETAM, DICENTEM. 160

165

170

175

Quod dicit ut adimpleretur ad hoc respicit

quod dicit et curauit eos omnes, quia hoc fuerat prophetatum et per Esaiam et per alios quod ipse curaturus esset infirmitates animarum et corporum. ECCE PUER MEUS. Ex persona dei patris hoc dicit propheta. Pueri quattuor modis dicuntur: puer ab aetate et propter infantiam: puer septem annorum, puer pro obaedientia ut pueri Dauid, puer pro stultitia ut puer centum annorum morietur, puer per innocentiam hic: ecce puer meus: puer enim a puritate dicitur, quia ipse purus fuit a pecCato. QUEM ELEGI ad redemptionem mundi incarnari. DILECTUS MEUS prae ceteris sicut unigenitus, IN QUO CONPLACUIT ANIMAE MEAE quia ipse faciet uoluntatem meam inreprehensibiliter. Haec omnia secundum humanitatem accipienda sunt, qua homo fieri dignatus est, ceterum in diuinitate unus est deus cum 1pso qui haec loquitur in propheta. PONAM SPIRITUM MEUM SUPER EUM non ad mensuram sicut sanctos meos, sed quantum corpus capere poterit. IUDICIUM GENTIBUS NUNTIABIT quo iudicatur sunt boni et mali et discernendi, sicut ipse postea se facturum esse testatur, cum dicit cum sederit filius hominis in sede maiestatis suae et cetera. NON CONTENDET NEQUE CLAMABIT. Non contendit cum

159-160 Is. 42, 1-4. 162-167 — 2, 355-360. 164 1 Reg. 25, 9. 164165 Is. 65, 20. 165-166 — 161. 166 IE. 11, 2, 10. 177 Matth. 19, 28.

159 quod dicit om. Y 154-155 manifestum] eum add. MPNY, del. M 160 pr. et om. NYE? 162 hoc om. Y 163 infantiam] ut add. f 165 ut 171 qua] quia B 169 quia] et add. Y hic Y 166 autem Y 173 sicut] super

add.

m

in add.

IN

174 poterit

xE?, potuerit

176 se facturum W, facturum se cett. iudicandi Nedd. dicens (f) 178 contendet E?G, om. M?

172 deus om. IN

P, potuit

(B)

175

176-177 cum dicit]

1365 A

256

180

LIBER GENER

185

c. 12

aliquo, quia pacem portabit ore et opere, neque clamabit. mor' hic ad contemptationem pertinet, sequitur NEQUE AUDIET ALIQUIS IN PLATEIS hoc est in lata uia ducit ad mortem, in qua multi inueniuntur, quia non unt UOCEM

12,20

ATIONIS,

Saluatoris. CALAMUM

NON

QUASSATUM

*Claenim quae

audi-

CONTE-

RET. Calamus quassatus est peccator iacens sub onere peccatorum, contritus a diabolo ut non possit erigere caput,

quem dominus non solum non contriuit sed etiam manum auxilii sui porrexit, dicens confide, fili, remittuntur tibi peccata fud. ET LINUM FUMIGANS NON EXTINGUET. 190

Allegoria est et

in calamo et in lino, per linum corpus hominis, per fumum paruula notitia fidei. Linum fumigans non extinxit, sed et perfecte erudiuit, dicens tu credis in filium dei? Et ille dixit: quis est ut credam in eum ? Et ait: et uidisti eum et qui loquitur tecum, ipse est. Et procidens adorauit eum. DONEC EICIAT AD UICTORIAM IUDICIUM, sicut fecit cum uicit diabolum resurgendo et

1221

195

ascendendo. ET IN NOMINE EIUS GENTES SPERABUNT.

Hoc

luce clarius patet quia ut omnes prope credunt in eum. Et haec uerba Isaiae 1pse legit in sinagoga Iudaeorum, cum surrexit ad legendum et fideles et infideles in 1psa sinagoga cognouerunt quod de eo fuerant ista prophetata.

200

1252?

DE

DEMONIACO

TUNC MUTUS

CURATO

OBLATUS ET

ET MUTO

EST EI DAEMONIUM

CURAUIT

179 ore et opere —

CECO

1, 766.

EUM,

ITA

181-182

UT

HABENS

Matth.

7, 13.

197; Matth. 12, 20: harundinem quassatam non confringet). 2 190-191 — 1, 787. 191-193 Ioh. 9, 35-38. Sprichwórter der Rómer, p. 203 : 999.

ET CAECUS

LOQUERETUR

ET

183-184

ET

UIDERET.

Is. 42, 3 (—

187-188 Matth. 9, 196 luce clarius| Otto,

197 Voir sur 183-184.

179 portauit (et clamauit) P, portabat N opere et ore Y non Y 180 contemptationem «H, contencionem N ef e correctura M, contentionem E?, contemptionem E, condempnationem Py 181 audiet h.l. W, post plateis cett. (uocem eius add. y) 182 multa VMH, corr. MH qui YE? et e correctura M :

PE^NY

182-183 audierunt HN, corr. H

179 qui E?

199 qui y, quia corr. M^

192 est] domine add. N

190 et om. yE?

201 pr. et om. Y

196 ut «HE, om.

LIBER GENERATIONIS,

c. 12

257

Audistis superius de illo qui mutus fuerat et surdus et daemoniacus, quod curatus fuerit a deo; iste fuit caecus, in reli-

205

210

quo similis illi. Tria generalia signa in isto facta sunt, a daemonio liberatus est, uisum et loquelam recepit. Tunc ita iuxta historiam factum est, et spiritaliter genus humanum significat, quod caecum erat de oculis spiritalibus et non loquebatur quae dei erant, quia daemones illum obsidebant. Similiter sunt omnes pagani, et quando ueniunt ad credulitatem expelluntur de illis daemonia, aperiuntur oculi cordis eorum ut possint deum uidere, id est intellegere, et laudare,

quod est loquelam recipere. ET STUPEBANT TURBAE ET DICEBANT : NUMQUID 215

220

EST FILIUS DAUID ? Turbae mirabantur

et uolebant illum dicere esse de progenie Dauid et de Bethleem, unde sciebant Christum debere nasci. Sed PHARISAEI contradicebant quasi neque de Dauid progenie neque de Bethleem esset neque uirtutes ex deo faceret, sed quia aperte uirtutes fiebant et negare non poterant in malam partem conuertere nitebantur, quasi per incantationes, sicut magi in

Aegipto, faceret uirtutes. Sed illi maiora signa facere non potuerunt, sed propter peccatum Pharaonis permissa sunt eis aliqua facere. HIC NON EICIT DAEMONES NISI IN BEELZEBUB PRINCIPE 225

DAEMONIORUM.

Belzebub,

sicut scitis, fuit 1do-

lum Acharon, qui interpretatur *uir muscarum' : zebub enim 'musca' dicitur. Iudaei enim ob sordes 1mmolaticii cruoris seu pro inmunditia hoc nomine deum Acharon uocabant et ipsum etiam principem daemoniorum. Et sicut beatus Beda

203 superius] 9, 477 et suiv. 205 — 9, 479. 220 — 9, 491-492. 220-221 Ex. 7, 11 et suiv. 224-226 IE 8, 11, 26; Thiel 261.

204 a domino E?, ab eo y 209 possidebant

f

211 Ephes. 1, 18. 219223-224 Cf. 9, 499-500.

206 curatus (= 204) W

210 sunt et et om. Y

208 de om. NE?

211 illis W, eis cett.

ab eis

stupebant] autem add. Y 213 pr. et om. D daemonia] et add. Y Y esse de progenie Dauid 215 nolebant y 214 est filius WE, filius est cett. 220 uertere f » 216 unde] uidelicet y W, de progenie Dauid esse cett. permissi Pharaonis peccatum "f 222 poterant (= 219) (D) 221 Et y (om. eis) Y 225 quod y 226 enim om. Y 227 deum om. (f)

219 faciebat P

221 fecerant E?

1366 A

LIBER GENERATIONIS,

258

230

dicit, non debemus in fine nominis aliam litteram legere quam b. Daemones autem dicti Grece quasi demnas, id est *peritos' : inest enim illis cognitio rerum plus quam hominibus, partim subtilioris sensus acumine, partim experientia longae uitae, quia angeli boni creati per superbiam mali effecti sunt. IESUS

1225 285

c. 12

AUTEM,

SCIENS

COGITACIONES

EORUM,

DIXIT Eis. Non ipsi uerbis dixerunt, sed in cordibus suis: ad cogitaciones autem eorum respondit ut sic conpellerentur credere, scientes, secundum

dictum Salomonis, nullum ali-

250

um scire cogitaciones hominum nisi solum deum. OMNE REGNUM IN SE IPSUM DIUISUM DESOLABITUR ET OMNIS CIUITAS UEL DOMUS DIUISA CONTRA SE NON STABIT. Sicut regnum, si intra se diuisum fuerit, cito destruitur et deperit, sic etiam regnum diaboli si diuisum est cito decidet, quia discordia multa regna deiecit et adnihilauit, concordia uero de paruis magna fecit et exaltauit: sic adhuc hodie uidemus. O Iudaei, scitis regnum diuisum diaboli, quare uos in regno eius esse uultis faciendo uoluntatem eius ?ET SI EGO IN BEELZEBUB EICIO DAEMONIA, FILII UESTRI IN QUO EICIUNT ? Filios Iudaeorum duobus modis possumus intellegere, apostolos qui eiciebant daemones per potestatem a domino sibi datam, sicut legimus in hoc euangelio quia reuersi apostoli

255

subiecta sunt, uel fiios Iudaeorum adiuratores gentis illius dicit. Docuerat enim illos Salomon rex quasdam adiurationes per nomen dei, et eo modo eiciebant daemones — hoc Iosephus narrat quia coram Vespasiano hoc fecerint. Si

240

245

1227

dixerunt domino:

domine, in nomine tuo etiam daemonia nobis

229-230 Keil, Grammatici latini 7, p. 265, 4 (Bede, De orthographia) : Belzebub, non Belzebul aut Belzebud (= Albinus, Orthographia, ibidem, p. 298, 7: Belzebub, non Belzebul). 230-233 — 10, 162-165. 237-238 Cf. Sap. 7, 20 et 9, 11. 238-240 Cf. 9, 515-516 (in se ipsum diuisum Luc. 11, 17, diuisum contra se Matth. 12,

25)

il ME

243-244 Cf. Otto, Sprichwórter der Rómer, p. 89: 418.

250-252 Luc.

253-255 JA 8, 45-49.

230 demnas

(cf. 10, 162-163): cf. IB, app. cr. ad 8,11,15.

231 peritos W,

periti cett. 236 autem W, om. cett. 242 decidit f 244 sicut Y diuisum scitis regnum y 246 esse uultis W, uultis esse cett.

253-254 coniurationes M

245

LIBER GENERATIONIS,

c. 12

259

expulsionem in filis uestris, apostolis meis et exorcistis uestris deo tribuitis, quare ipsum factum in me non eandem habet laudem ? Et si expulsionem daemonum deo reputatis, corporum sanitates cul deputatis? IDEO IPSI IUDICES UESTRI

260

265

270

275

ERUNT. Si ad exorcistas, conparationem dicit, non potestatem, si ad apostolos refertis, quia ipsi sedebunt super sedes duodecim et iudicabunt XII tribus Israhel. st AUTEM EGO IN SPIRITU DEI EICIO DAEMONIA, IGITUR PERUENIT IN UOS REGNUM DEI. Yronia est in hoc loco tropus, qui per contraintellegitur, sicut est in salmo :sí ram «pronuntiationem introibunt in requiem meam, hoc est non introibunt. Similiter in hoc loco talis est sensus: quia ego in digito dei eicio daemones, pro certo non peruenit in uos regnum dei: quoniam scientiam dei habetis, qua bonum cognoscere potestis et a malo discernere, sed per inuidiam contradicitis bono meo operi, ideo non peruenit in uos regnum dei. Video uestram perfidiam, quam uos in malo elegistis durare, ideo haec certissime dico : regnum dei uel uita aeterna uel ipse dominus uel

etiam scriptura sacra. Unde dominus dicit: auferetur a uobis regnum dei. AUT QUOMODO POTEST QUISQUAM INTRARE IN DOMUM FORTIS ET UASA EIUS DIRIPERE, NISI PRIUS ALLIGAUERIT FORTEM ET TUNC DOMUM EIUS DIRIPIET ? Dat in alio euangelista similitudinem quod ut fortis armatus custodit atrium suum, in pace sunt omnia quae possidet. Si autem fortior illo

280

superueniens uicerit eum, uniuersa arma eius auferet, in quibus confidebat, et spolia eius distribuet, de se et diabolo ipsam parabolam

260-262 HM 93, 444-449 (261-262 Matth. 19, 28). 264-265 (cf. 26, 413Z5) LRO1509 7,023? 265-266 Ps. 94, 11. 267-268 Luc. 11, 20. 269 — 103. 274-275 Matth. 21, 43. 278-281 Luc. 11, 21-22.

258 habet laudem W, laudem (om. reputatis...reputatis y, piene .deputatis E^ profectov, cf. ad 268 (E

contrarium Nedd.

M) habet cett. 261 quia om. Y

265 pronuntiationem

» 268 daemonia edd.

258-259 263 igitur]

conieci coll. IE 1, 37, 23, per

269 qua] quia Y

272 quam

274 sancta HINE, sacra scriptura Y «HE, qua (= 269) PE°N, quia Y 277 post diripiet VMHE repetunt (276-277) nisi...diripiet quisque B

275 280

aufert (D)

264 Yronicus E add. N

268 pro certo] profecto E?, cf. ad 263.

273 aeterna] est

1367 A

LIBER.

260

285

c. 12

dicens, quoniam antequam dominus in hunc mundum ueniret corporaliter, diabolo seruiebat omnis iste mundus; uenit dominus et abstulit arma eius, infideles potentes, per quos operabatur quicquid uolebat, siue arma eius in quibus habitabat, spolia eius innocentes et ab eo decepti, uel uasa eius illos de quibus expellebat daemones, sicut iste de quo ratio est, uel alii multi,

12,30

GENER ATIONIS,

de quibus superius

audistis.

QUI

NON

EST

MECUM CONTRA ME EST et de diabolo intellegendum est, eo quod diabolus semper contraria opera facit Saluatori: ille cupit animas hominum tenere captiuas, dominus liberare, ille praedicat idola, hic unius dei noticiam, dominus amat uirtutes, diabolus uitia. IDEOQUE DICO UOBIS: OMNE PEC-

1291 127952 295

CATUM ET BLASPHEMIA REMITTETUR HOMINIBUS, SPIRITUS AUTEM BLASPHEMIA NON REMITTETUR. ET QUICUMQUE DIXERIT UERBUM CONTRA FILIUM HOMINIS, REMITTETUR EI, QUI AUTEM DIXERIT CONTRA SPIRITUM SANCTUM, NON REMITTETUR NEQUE IN HOC SAECULO NEQUE IN FUTURO. Et quomodo hoc potest esse, cum multi Arriani, qui blasphe-

300

mauerunt in Spiritum sanctum quando minorem patre et filio dixerunt, et tamen reuertentes ad paenitentiam suscepti et salui facti sunt ? Sed tamen de his dicitur qui, cum sciant ueritatem, aperte se ipsos blasphemiae tradunt propter inuidiam. Nam et qui dixerit in patrem uel filium non sic leuiter

305

remittetur,

maxime

sl baptizatus

et catholicus

fuerit, nisi

dignius paenituerit per lacrimarum et orationum assiduitatem ac crebra ieiunia. Etenim quia per Spiritum sanctum fit remissio peccatorum, quisque in similitudinem diaboli et

282-283 Cf. 10, 417-418.

285-286 (eos) in quibus habitabat.

286 BL 234,

130-131. 298-299 — 11, 404-406. 303-304 et passim (cf. 146) Philipp. 1, 15: propter inuidiam. 308-309 Matth. 25, 41 : diabolo et angelis eius.

287 ipse Y 289 hoc intelligendum y 290 faciat y 294 hominibus remittetur Y 295 blasphemia WH (per rasuram ex —ae W), blasphemiae cett., cf. infra (353) et app. cr. Vulgatae ed. 298 remittetur W, ei add. cett. 302 sciunt VPE* 304 uel] et y 308 quisque scripsi, quia (e 307 perperam repetitum) quisque codd. edd. exc. quisquis Migne

E? (307 quia om.

285-286 habitabat] confidebat (= 280-281) E?

E^, 308 quia quisquis E?,,

LIBER.

GENER ATIONIS,

c. 12

261

angelorum eius contra scientiam suam maiestatem deitatis

310

315

320

325

obpugnare non trepidat, non habet remissionem in aeternum, sed reus erit aeterni delicti. Siue ille dicit blasphemiam

in Spiritum sanctum qui non credit remissionem peccatorum, et in hoc perseuerat. Nec non et hoc dicere possumus, quia dominus praeuidebat illos, ad quos haec loquebatur, non esse credituros et de illis hoc specialiter dicebat. Quod uero dicit non remittendum neque in hoc saeculo neque in futuro, datur intellegi esse de quibusdam peccatis in alia uita

remissionem, quia quod de uno negatur, consequens est ut de aliquibus possit intellegi, sicut est de ocioso sermone, de concupiscentiis et de leuibus peccatis. Ceterum de grauioribus non audemus aliud dicere quod Iohannes dicit: peccatum usque ad mortem, non dico ut roget quis pro eo, et Paulus inquit nolite errare : neque fornicarii neque idolis seruientes neque adulteri neque molles neque masculorum concubitores neque fures neque auari neque ebriosi neque maledici neque rapaces regnum dei possidebunt, et de his tamen,

si in fine tales inuenti fuerint uel in hoc

finierint. AUT FACITE ARBOREM BONAM ET FRUCTUS EIUS BONOS, AUT ARBOREM MALAM ET FRUCTUS EIUS MALOS. De se ipso dicit, quod, quia bona opera sint, scilicet sanitates 330

hominum, et uerba, quae de ipso procedebant, si ipsa bona erant,

quomodo

Neque

aliqua esse mala?

poterant

enim

potest fieri ut ex malo oriatur bonum aut ex bono malum. SIQUIDEM EX FRUCTU ARBOR AGNOSCITUR quia sicut ramus unus non potest diuersum fructum facere, bonum et ma-

309 maiestatem deitatis] Cf. 21, 265. 310-311 Marc. 3, 29. 319 — 350551 321-322 1 Ioh. 5, 16. 323-325 1 Cor. 6, 9-10. 326-327 = 361. 327-328 Luc. 6, 43: fructus malos...fructum bonum. (Matth. 12, 33: fructum... bonum. ..fructum... malum). 330 Cf. Matth. 4, 4. 331-332 HM 95, 516-517 : Neque enim fieri potest ut ex malo bonum aut ex bono oriatur malum.

315 hoc specialiter W, specialiter hoc cett. 321 quod...peccatum « et per transpositionem H, quam quod...peccatum Pedd., quod dicit peccatum Iohannes N, 323 fornicari 322 quis roget HYE quam Iohannes peccatum esse dicit y 330 Sed si Y 329 quia om. Y 326-327 uel...finierint om. Y HM? 331 aliqua esse W, esse aliqua cett.

309 conscientiam

malo bonum N

E?

.

x

*

à

2

diuinitatis E^

333 cognoscitur M

*

332 ex bono oriatur malum

,

Eve

aut ex

1368 A

LIBER GENERATIONIS, c. 12

262 335

lum, nec de uno foramine potest exire dulcis et amara aqua, sic unus homo non potest malus esse et bonus. Haec omnia

12,34 340

de illo uerbo quod dixerant in Beelzebub eicit demonia dicta sunt. PROGENIES UIPERARUM, QUOMODO POTESTIS BONA LOQUI CUM SITIS MALI? Ostendit de ipsis quod sicut ipsi mali erant in operibus, erant etiam in corde quod membra regere debet, quoniam interior est conscientia quae regit exterius membra.

345

12225

PROFERT 1256

350

355

Quare progenies uiperarum uocentur supe-

rius dictum est. EX ABUNDANTIA ENIM CORDIS OS LOQUITUR. Sicut riuus decurrens eundem habet saporem quem et fons de quo oritur, similiter et homo de hoc quod abundet interius profert exterius in opere et locutione. Et inde sequitur BONUS HOMO dominus Christus DE BONO THESAURO BONA

ET

MALUS

HOMO

diabolus,

qui

‘homo’

appellatur propter inuidiam et Pharisei DE MALO THESAURO proferebant MALA. DICO AUTEM UOBIS QUOD OMNE UERBUM OCIOSUM QUOD LOCUTI FUERINT HOMINES, REDDENT RATIONEM DE EO IN DIE IUDITII. Ad illud quod superius dixerat blasphemiae Spiritus sancti ista adiunguntur, quasi dicat: non solum de blasphemia erunt cruciandi in inferno qui faciunt, sed et de detractionibus, uerum etiam de omni ocioso uerbo. Ociosum uerbum est quod aliqua utilitate caret, ceterum. malignum, quod ad uitium trahit aut ad ebrietatem sectandam aut ad luxuriam inliciendam, asperius

iudicabitur: 360

detractio enim. mortale crimen est, quia qui

detrahit eradicabitur de terra uiuentium, hoc est non habebit

336-338 — 223-224. 342-343 superius] 3, 123/124 et suiv. 344 Cf. Ps. 57, 8: aqua decurrens. 346 = 15, 292; 21, 160-161. 349 — 303-304. 352 superius] 293-298. 356-357 HM 96, 539-541: Otiosum uerbum est quod sine utilitate et loquentis dicitur et audientis, si omissis seriis de rebus friuolis loquamur et fabulas narremus antiquas. 3601 f B$251578

H

336 malus esse et bonus W, esse bonus et malus cett. 339 Ostendat «H, corr. quia Y ipsi W, om. cett. 341-342 regit...membra W, exterius

membra regit cett. 345 abundet «H, (h)abundat cett. 346 Et inde] Deinde Y 350-351 uerbum ociosum W, ociosum uerbum (cf. 356) cett. 352 de eo] d(e)o W 355 sed om. WE? Y 359 est crimen (D)

360 uidentium N

de om. «H, add.m° H

356 uerbo ocioso

LIBER.

GENER ATIONIS,

c. 12

263

ibi radicem si in hoc finierit. EX UERBIS TUIS IUSTIFICABERIS ET EX UERBIS TUIS CONDEMNABERIS.

365

370

375

iunioribus occidit, uel in morem 380

385

Qui dicit dominus Iesus

in Spiritu sancto, quod apostolus praecepit dicendum quando dicit nemo potest dicere :dominus Iesus, nisi in Spiritu sancto, potest iustificari ex uerbis suis, quique considerat quod lacobus apostolus ait linguam subauditur malam nullus hominum domare potest et quod Salomon dixit mors et uita in manibus linguae, intellegit quomodo potest homo condemnari per linguam: quicquid enim Arrius maxime peccauit, per linguam deliquit, per linguam committitur illud peccatum quod superius dixit, quod non remittetur neque in hoc saeculo neque in futuro. TUNC RESPONDERUNT EI QUIDAM DE SCRIBIS ET PHARISEIS, DICENTES : MAGISTER, UOLUMUS A TE SIGNUM UIDERE. Alius euangelista apertius dicit qualia signa postularent, uidelicet uel in morem Heliae ignem de sublimi uenire cupiebant ut aliquos incenderet, sicut fecit Helias quando duos quinquagenarios cum quinquagenis suis Samuhelis contra morem

prouintiae tempore aestiuo tonare et fulgurare. Apud nos enim ideo tonat aestate, quia in Occidente sumus et alleuiatae sunt nubes, propterea possunt currere. Apud Orientales autem in hiberno tonat, quia in aestate ita purae sunt nubes, ut non habeant unde pluant, quia sol qui super eos est non permittit nubes tantum imbrem colligere unde tonitruum possint facere. INon est enim uerum, quod homines credunt,

quia nullus hominum sciat quid sit tonitruum sed illud, unde Iohannes dicit quod Spiritus sanctus in cordibus

361 — 326-327. 364 1 Cor. 12, 3. 366-367 Iac. 3, 8. 367-368 Prov. Io; Zi. 371 superius] 297. 374-379 Cf. HM 96-97, 547-551. 374-375 — 16, 3-4 (Marc. 8, 11, cf. Ioh. 6, 30). 377-378 4 Reg. 1, 14. 378-379 1 Reg. 7, 10 (378-379 Cf. 6, 143). 379 et suiv. Cf. 16, 8-12. 387-388 — 395398.

366 malam] quam 363 apostolus praecepit W, pr(a)ecepit apostolus cett. 368 intellegit W, 367 domare potest WMN, potest domare cett. add. Y 377 quinquaginta YE^ 371 remittitur INE intellexit (cf. 367 dixit) cett. 386 hominum (- 366) W, om. cett.

386 illud] est add. IN

387-388 Spiritus...quia om. N, cf. ad 389.

1369 A

LIBER. GENER ATIONIS, c. 12

264 credentium,

390

395

quia, sicut per istum

tonitruum

concutiuntur

mortales, ita per illud terrentur mentes mortalium ut decidant a cogitacionibus et operibus suis. Nam illud quod sonat in nubibus, nubes faciunt illud cum habuerint aquam et aliquae non habuerint: illae quae habuerint currunt, et tunc sonant sicut auditis et excitant ipsum ignem quem uidetis, quia omnis conlisio ignem creat, ut uidetis in conlisione ferri cum alio ferro uel petra cum alia petra. Quomodo enim potest esse de isto tonitruo quod Iohannes dicit: locuta sunt VII tonitrua uoce sua, et iterum : de throno procedunt fulgura et tonitrua, sed de tonitruo Spiritus sancti, qui septiformiter fit? Inde dicit Iohannes, non de alio, quia illud est inenarrabile

400

quomodo et quibus modis corda mortalium concutiat.

DE PETITIONE 1259

405

SIGNORUM

GENERATIO MALA ET ADULTERA SIGNUM QUAERIT. Mala generatio dicitur non conditione sed opere, adultera 1deo, quia frequenter deum reliquit et 1dola adorauit, ut per Ezechiel ei dominus improperat uel etiam tunc, cum alias creaturas plus amabat. Nam dicit beatus Augustinus, assumens auctoritatem ex illo loco apostoli: et auaricia, quae est idolorum seruitus, quod omnis homo qui relinquit iusticiam dei prop-

389-390 Ps. 5, 11. 395-396 — 11, 404-406. 396-397 Apoc. 10, 3 (uoces suds). 397-398 Apoc. 4, 5. SÉRIE TTG, 22 404-405 Cf. Ez. 16, 26 (HM 97, 557-558). 406-410 Augustinus] Serm. 10, 2, CC 41, p. 154, 55-56: omnis enim anima, quae deserta aeternitate ueritatis terrenis sordibus delectatur, fornicatur a domino,

cf. Serm. 162, 4, MPL fornicatur anima a deo.

388 credentium]

38, 889: carnalis et generalis concupiscentiae malo per omnia 407-408 Ephes. 5, 5, Coloss. 3, 5.

facit add. y

istum WV,

illud P, istud cett. (et e correctura

V) 389-390 ut decidant PE, et decidant «H, et decidunt. NE 391 nubes hoc faciunt y 392 non habent y quae habent y 393 sonant W, sonat (= 390) cett. 394 uides B, uide E ferri NYE? et e fied MH, fieri

WVPE Y

395 (pr.) petram y

399 Unde Py

et non Y

408 reliquit

389 ita per illud] ita per Spiritum sanctum qui habitat in cordibus credentium (cf. ad 387-388) N

LIBER.

GENER ATIONIS,

c. 12

265

ter aurum aut pro alia creatura, tunc fornicatur anima eius a

410

deo, et quasi adorat tunc ipsum aurum et ueneratur pro quo mandatum dei derelinquit. ET SIGNUM NON DABITUR EI NISI SIGNUM

415

420

IONAE

PROPHETAE.

Recordamini

historiam Ionae,

quod quando missus est ad Niniuitas praedicandum, uoluerit effugere dei praeceptum, et postea, sicut scitis, sorte deprehensus, quod mare illum quaereret in ipsum proiectus, caeto absorbtus triduo ibi iacuit. Simili modo dicit dominus Iudaeis signum daturum. Ionas figuram domini praetulit: sicut ipse ad conuertendos Niniuitas missus, qui de gentibus erant, sic dominus Iesus missus in hunc mundum ad praedicandas gentes. Mare significat istud saeculum : ut illud turbatum est propter Ionam, ita et istud turbatum est propter praedicationem ipsius, quia ipse dixit: non ueni pacem mittere

425

430

sed gladium separationis. Caetus significat terram siue infernum, quia terra habuit corpus, infernus animam. Quod uero quattuor dies ponuntur, cum non per omnia toti III fuerint, per sinedoche a toto pars intellegitur, quia ipse hora XY. VI feria in sepulchro collocatur, X XVII horis ibi iacuit. Et sicut Ionas nolebat ante absorbicionem ire ad gentes, similiter dicit ad apostolos: in uiam gentium ne abieritis, sed post resurrectionem precepit eis, dicens euntes docete omnes gentes. UIRI NINIUITAE SURGENT IN IUDITIO CUM GENERATIONE ISTA ET CONDEMNABUNT EAM non potestate sed comparatione, quia nullis uidentibus signa ab Iona nec multo

412-416 Ionas 1, 1-2, 1. 417 — 440. 422-423 Matth. 10, 34. 423 separationis — 10, 442 (430). 424-425 et suiv. HM 97, 563 et suiv. (RM 367, 83 et suiv.). 426 = 4, 145-147. 429 Matth. 10, 5. 430-431 Matth. 28, 19° 432-433 HM 97, 571-572: non sententiae potestate sed comparationis exemplo. 433 Cf. Ex. 34, 10 : uidentibus cunctis signa faciam.

409-410 pr. tunc om. E?, alt. om. Y 411 dei om. Y 413 ad Niniuitas 417 datum Y, se daturum E^ praedicare E^, ad predicandum Niniuitis N 419-420 ad 419 missus h.l. W, post 420 gentes/gentibus cett. (missus est IN) praedicandum gentes E, gentibus NE^ ; 421 turbatum est om. Y (est om. et E?)

424 habuit terra Y

433 nullis] in illis Y edd.

416 a ceto IN

425 tres E^, quat(t)uor del. et ss. tres/III MM"

uisis IN ef e uidentibus H

427 sexte ferie IN

signa correxi, signis codd.

1370 A

266

LIBER GENERATIONIS,

c. 12

tempore praedicatum est nisi per tres dies, et illi peregrino 435

crediderunt gentes ;nunc excelsior cunctis ego, commenda-

tus ab Iohanne et qui multas uirtutes in uobis feci, et non solum non auditus sed et Beelzebub uocatus, ET ECCE PLUS

QUAM IONA HIC quia ego creator Ionae. Hic isto loco aduerbium est loci, non pronomen, Iona 'columba' uel 'dolens' 440 interpretatur dominumque figurauit. Niniue ciuitas quam aedificauit Assur filius Sem et decorauit eam Ninus primus rex Assiriorum et uocauit eam Niniuen ex nomine suo, 1d 12,42

12,43

est 'speciosam', fuitque sedes regum Assiriorum semper. REGINA AUSTRI SURGET IN IUDITIO CUM GENERATIONE ISTA 445 ET CONDEMNABIT EAM. Regina austri non audiuit de Salomone quod uirtutes faceret, mortuos suscitaret aut regnum caelorum praedicaret, litteras sine doctore sciret, et tamen UENIT de Oriente AUDIRE Salomonem : idcirco condemnata erit ista generatio plus quam illa, quoniam habens illum 450 secum qui sapientiam dedit, noluit illum audire. Spiritaliter Salomon significat dominum Christum, quia Salomon 'pacificus' dicitur, et ista regina significat ecclesiam de gentibus ad uerum pacificum nostrum conuertendam. ET ECCE PLUS QUAM SALOMON HIC quoniam ille loquebatur, de quo 455 Salomon dixerat dominus possedit me initio uiarum suarum, antequam quicquam faceret a principio. CUM

INMUNDUS

SPIRITUS

EXIERIT AB HOMINE, AMBULAT PER LOCA ARIDA. Et de homine liberato a daemonio potest intellegi, quia, si se non custodiret a malis operibus, iterum traderetur cui fuerat tra-

435-436 Cf. Matth. 3, 11. 439-440 (Thiel 332-333) = 417. 440-442 IE PSM PME) 440-443 Cf. Jérôme, In Osee 2, 16-17, CC 76, p. 28, 394-395 et Hebraicae quaestiones in libro Geneseos (10, 11), CC 72, p. 13, 23-24 et (10, 22) 14, 6-7. 441 Ninus] IE 18, 1, 1. 443 Thiel 369. 450 qui sapientiam dedit] Luc. 21, 15; Dan. 2, 21; Prov. 2, 6; Eccli. 43, 37. 452 1 Par. 22, 9 (Thiel 403). 455-456 Prov. 8, 22.

435 eo y 437 pr. et om. HNE 438 quia..lonae om. E?, creator ego E 440 Niniue] est add. NY 445 regum W, om. cett. 448 regem 449-450 secum illum y Salomonem Y 450-451 Salomon spiritaliter y, Christum dominum Salomon significat E? 455 suarum om. W 457 ab] de

(B)

440 figurat P

LIBER. GENERATIONIS,

c. 12 - 13

267

460

ditus, et de Iudaeis, qui sic peruerse domino contradicebant, qui peiores futuri erant post contemptam legem litterae et praedicationem domini quam ante acceptam legem fuissent: cum enim legem acceperunt exiit ab eis diabolus et ambulauit ad gentes, sed modo habet dimissas gentes et est reuer-

465

sus ad Iudaeos. Per scopas, unde domus

mundatur,

doctri-

nam Iudaeorum, UACANTEM quia deum non habebat qui dixit transeamus ex his sedibus, ut Iosephus refert. Per vir sprRITUS

VII

uitia principalia.

ADHUC

EO

LOQUENTE,

ECCE

MATER EIUS ET FRATRES EIUS. Fratres eius non sanctae Mariae, 470 sed nepotes uel alii consobrini qui in scriptura sancta ‘fratres’ appellantur, ut Loth dictus est frater Abraham, cum esset nepos eius. Iste qui ei hoc nuntiauit temptando faciebat, ut uideret si terrenis caelestia preponeret et desereret praedicationem propter carnalem cognacionem, sed ipse ostendit quia | 475 melior est spiritalis fraternitas quam carnalis. Si uero utraeque simul sunt, duplex bonum est, sicut erat in sancta Maria, quia mater efficitur quis cum aliquis per uerbum eius in Christo renascitur, sicut Paulus dicit: per euangelium ego uos genui.

SEDENS

IN NAUICULA

DOMINUS

EXPONIT

TURBIS

PARABOLAS

IN ILLO ET

DIE

EXIENS

CONGREGATAE

461 — 11, 272-273.

IESUS

SUNT

AD

465 Matth.

DE

DOMO

EUM

12, 44:

SEDEBAT

TURBAE

SECUS

MULTAE

MARE

€t cetera.

Tunc dicit : reuertar in domuum meam,

unde exiui. Et ueniens inuenit eam uacantem, scopis mundatam et ornatam.

467 (— 27,

477-480) La référence est à JB 6, 300. Elle se retrouve dans plusieurs autres écrits

de Jéróme, toujours à propos de Matth. 27, 51 [HM 275, 1803-1805]. 469 s. Mariae sc.filii (voir l'app. cr.), génitif d'appartenance. 471-472 Gen. 13, 8 (12, 5e 478-479 1 Cor. 4, 15. 4 etc.] ...et omnis turba stabat in litore [= 22]. 469 Mariae] filii add. 468 adhuc] autem add. Y 461 acceptam (= 462) Y 473 desereret] differret y 472 fecit Y NY 1-2 Rubricam restitui sec. p. 56, rubr. 36: Quod sedens in nauicula dominus exponit turbe (om. parabolas) NM, XXXIIII (sic) W, om. cett.

466 Iudaeorum] intellige add. IN

3 die] tempore Ny

1371 A

268

LIBER GENERATIONIS,

c. 13

Non solum dicta domini, sed et facta plena sunt misteriis. Quod dominus de domo illa egressus esse dicitur, ubi Iudaei nefanda uerba in eum iactabant, ad mare uenit, ostendebat

10

relicturum se Iudaeam ob meritum facinorum et uerborum nefandorum et ad gentes transiturum, quae significantur per mare tumidum atque fluctuosum, quia sicut illud omni uento mouebatur, similiter et gentes omni doctrinae agitacione nutabant. Nam notum est omnibus de quo mare dicat, scilicet de Lacu Genesar, ubi solitus erat introire et de naui doce-

re turbas. Erat autem in Galilea Iudaeorum, habens in longi15

tudine CXL

stadia et in latitudine XL, habens in se omnia

genera piscium quae extra mare inueniuntur, habens quoque super se ciuitates aedificatas, et pro diuersitate adiacentium prouintiarum uel ciuitatum diuersa nomina 20

25

13,3

Mare Galileae a prouintia et Mare Tiberiadis a ciuitate uocabatur, Genesar autem greco uocabulo dicebatur quasi 'generans sibi auram' : de se ipso ferebatur excitare tempestates. Haustus eius purior et ad potandum dulcis et habilis. Litus dicitur eo quod ibi inlidatur aqua, id est percutiatur ueniendo. Erat autem conueniens locus ad docendum, quia poterat uideri et audiri ab omnibus et non poterat conprimi a turba. ET LOCUTUS EST EIS MULTA IN PARABOLIS. Consuetudo erat incolis illis cum similitudinibus loqui frequentius, idcirco dominus morem quem audire soliti erant sequitur. ECCE EXIIT QUI SEMINAT.

30

sorciebatur, ut

Dat similitudinem de terrena seminati-

one, quod simili modo etiam spiritalis agitur. Exiit qui semi-

10-11 Ephes. 4, 14 :omni uento doctrinae.

14 et suiv. Hegesippus 3, 26, CSEL

66, p. 233-234 ;Béde, De locis sanctis 10, 3, CC

175, p. 270-271

(Adamnan, 2, 20,

ibidem p. 215-216). Galilea Iudaeorum — 4, 342, cf. Galilea gentium (4, 343). 14-22 IE 13, 19, 5-6 (Thiel 315). 175 0t Euctt4:929; 22-23 IE 14, 8, 41. 25 = 1, 782-783. (5139 495/78 26-28 — 18, 201-203.

6 esse om. YE?

7 ostendit y

9 significantur PE^N (cf. 12 nutabant),

significatur cett. 11 doctrina Y a (ac N) cogitacione 6 12 mare «PH, mari IN'Yedd. 16 quae W, qui cett. 19 Tyberiadis PE^N (= 4, 353 et 8, 223), Tiberias (x), Tyberias cett. 21 aurum VME, corr. M 23 percuciat y 25

ab hominibus f 26 locutusque y exiit post seminat (B) 9 qui E?

27 illis om. Y

28 soliti erat y

29

LIBER. GENERATIONIS,

c. 13

269

nat dominus Iesus, exiit a patre, descendit de caelo SEMINARE

35

40

45

semen suum uerbum euangelii. ET DUM SEMINAT, ALIUD CECIDIT SECUS UIAM id est in illis cecidit, quos diabolus frequenter solet uisitare et quasi inhabitare et ideo quasi conculcat semen uerbi, quia aufert et superinducit alias curas; daemones uolucres uocantur, quia discurrunt per aera in morem uolucrum. ET ALIUD CECIDIT SUPER PETRAM. Petram dominus duritiam cordis exposuit, ferram fidem stabilem, solem feruorem persecutionis, quia cum surgit aduersitas negant deum uel deserunt iusticiam. ALIA AUTEM CECIDERUNT IN SPINAS, ET CREUERUNT SPINAE ET SUFFOCAUERUNT EA. Spinas diuitias esse dominus exposuit, quando his praedicatur uerbum qui diuites sunt, quia cum gaudio suscipiunt uerbum, sed cum hora illa transierit et ipsi reuersi fuerint ad ipsas diuitias, pungunt ex omni parte ipsae suggestiones, et

quia subest illis posse quod uoluerint, faciunt quod delectaciones suggerunt

et dimittunt

quae in ecclesia audierunt.

ALIUD CECIDIT IN TERRAM BONAM ET DABAT FRUCTUM, ALIUD CENTESIMUM, ALIUD SEXAGESIMUM, ALIUD TRICESI50

MUM. Secundum agriculturae rationem inuenitur terra transmarina, quae multiplicetur in semine centies uel sexagies seu tricies; in nostra terra hoc non inuenitur, quia nostra

55

terra in comparationem illius terrae, in qua dominus haec loquebatur, sterilis est et quasi siluestris. De spiritali uero semine ille profert centesimum, qui cum alus uirtutibus uirgo corpore et animo perseuerat, sicut sancta Maria et multae uirgines; sexagesimum fructum refert, qui multo tempore in uiduitate iustam ac bonam uitam ducit, ut Anna fecit, quae

31 Matth. 28, 2: descendit de caelo. 33 secus uiam et uenerunt uolucres caeli [— 36]... 35-37 R.M 377, 66-67. 37 super petrosa (petram Luc. 8, 6), ubi non habebant terram multam [—38]...(6) sole autem orto...[— 38]. 41-45 Cf. 133-135; 19, 281-282. 58 Anna] Luc. 2, 36-37.

35-36 demones N, quia (quod E) (e praecedente et sequente perperam repetitum) aduersitas| 39 cum W, dum cett. 37 supra yE? d(a)emones cett. 52 51 multiplicatur Py 48 dabat W, dabit cett. persecucionis add. Y y multe uirgines alie et 56-57 Nedd. comparatione in 53 Ny seu] uel

55 centesimum] fructum add. N

1372 A

iJ

270

60

c. 13

in hoc euangelio conlaudatur; tricesimum quoque fructum profert, qui sotiatur coniugio et legitimo tempore usus ceteris quoque uirtutibus ornatur, non obliuiscitur precepta sui conditoris, ut Zacharias. Hi sunt ergo tres ordines electorum, per quos ecclesia constat. Quae restant simul cum domini expositione prosequemur. ET ACCEDENTES DISCIPU-

18110 65

13,11

70

15912

LIBER. GENERATIONIS,

75

LI DIXERUNT. Quaerendum est quomodo accesserint discipuli ad dominum, cum in naui esset: uidelicet cum ipso erant in naui. QUIA UOBIS DATUM EST NOSSE MISTERIUM REGNI CAELORUM, ILLIS AUTEM NON EST DATUM. Vobis propter fidem rectam et caritatem, quae in uobis sunt, digni estis scire, intellegere secreta dei, illi uero propter inuidiam quam habent non sunt digni scire secreta dei, quia in maliuolam animam non introibit sapientia. Erant enim inter eos et multi boni et multi mali ;eos, qui boni erant, tangebat dominus in cordibus, ut aut reuerterentur aut perseuerarent usquequo intellegerent quod parumper audierant. QUI ENIM HABET, DABITUR

EI, ET ABUNDABIT

quia qui habuerit

fidem

siue

caritatem, accipiet et reliquas uirtutes. QUI AUTEM NON HABET subauditur caritatem ET QUOD HABET id est sibi uidetur

ut habeat AUFERETUR AB EO. IDEO IN PARABOLIS LOQUOR

15719 80

EIS; QUIA

UIDENTES

NON

UIDENT

hoc est oculis corporis

uident et oculos cordis habere nolunt propter inuidiam et

XS

85

incredulitatem. Similiter AUDIENTES auribus corporis, auribus cordis nolunt audire ut intellegant, et hoc prophetatum fuit ab Isaia quia 1psi repulsuri essent praedicationem meam. INCRASSATUM EST COR POPULI HUIUS de peccatis, quia sicut saginatur anima per uerba dei, similiter impia anima incras-

satur de malo. ET QUIA AURIBUS GRAUITER AUDIERUNT quia 60 Gen. 26, 7: sociata coniugio. 62 Zacharias] Luc. 1, 5-6. 63-64 cum domini expositione] 108 et suiv. 70 (81) — 12, 303-304. 71-72 Sap. 1, 4. 81 = 70. 82-84 et audientes non audiunt neque intelligunt (14) et adimpletur in eis prophetia Isaiae dicentis [6, 9-10]...

62 ergo om. Y 63 Quae] autem add. y 68 Vobis om. y, autem add. N, uos E^ 70 scire xHE?, et add. PNYE 72 et W, om. cett. 79 loquar Y 80 corporeis (corporis N) oculis f 81 et oculis WM, corr. W 82 Similiter om. y 84 repulsi y 87-88 quia quicquid audierunt om. (B) 80-81 hoc...pr. et om. E?

LIBER.

90

GENER ATIONIS,

c. 13

274

quicquid audierunt de domini praedicatione reprehendere studuerunt. Et quare eis hoc uenerit propheta sequitur, dicens OCULOS SUOS CLAUSERUNT. Precessit duricia et cor

inpaenitens, quae eos non permisit conuerti ut sanarentur.

95

UESTRI AUTEM BEATI strae, quae audiunt. phemauit, ipsos laudat les, quibus uidebant

OCULI, QUI UIDENT, ET AURES UEIpsos oculos quos in ludaeis blasin apostolis, et aures similiter spiritaet audiebant Saluatorem, quoniam

oculis carnis eum uidere et non cordis, sicut eum uidit Herodes et Pilatus, magis est condemnatio quam saluatio. AMEN,

QUIPPE

DICO

UOBIS

QUIA

MULTI

PROPHETAE

ET

IUSTI

CUPIERUNT UIDERE QUAE UIDETIS, ET NON UIDERUNT scili100 cet cum uiderunt in spiritu, sicut Abraham et Dauid, deside-

rauerunt etiam utrisque oculis poralibus et spiritalibus, quia liberationem suam, ut non tam detinerentur sicuti detenti sunt 105

110

Iob dicebat:

sí sustinuero,

infernus domus mea est, in tenebris

straui lectulum meum. UOS ERGO AUDITE PARABOLAM SEMINANTIS audite obscura dicta cum reseratione similitudinis. Nunc exponit apostolis quod aliqui in turba non fuerunt digni audire. OMNIS QUI AUDIT UERBUM REGNI subauditur dei. Ista parabola illis speciatim adtinet qui tunc eam audierunt, sed fit similis ratio adhuc in ecclesia eius. Omnis qui audit uerbum regni ET NON TOLLIT QUOD SEMINATUM

115

uidere sicut apostoli, corcum scirent adpropinquare diu in potestate tenebrarum usque tunc; unde et dolens

INTELLEGIT, UENIT DIABOLUS, EST IN CORDE EIUS. Ob hoc

debet omnis homo, qui audit in ecclesia uerbum, inquirere, quousque intellegat et in opere mittat. HIC EST QUI SECUS UIAM SEMINATUS EST, iuxta uiam daemonum, quam habent 89 propheta] Voir sur 82-84. potestate tenebrarum, cf. Luc. 22, 53.

95 = 1, 782-783. 103 Coloss. 1, 13: de 105-106 Iob 17, 13. 112-113 uenit

malus et rapit (uenit diabolus et tollit Luc. 8, 12).

89 (hoc eis N) euenerit NY non] oculis add. y carnels Y uiderent Y

93-94 Ipsos...hos v, Illos...ipsos E? quod y edd. 98 quippe om. NY

96 100

103 ut] et B

104

101 oculis utrisque y, uerisque oculis E

108 apostolis WPE’, 105 est] et add. YE^ usque tunc] huc usque Y 110 109 omnis...111 eius post 116 est Y apostolus cett. exc. IN (dominus) 115 in operem V 112 diabolus] et add. PYE ad illos Y Ista W, Illa cett. 115-116 Hic est quod...seminatum est et pr. (m eras.) M, in opera y, in opus E Y

1373 A

*

LIBER.

272

13,20 120

1521

TEMPORALIS.

130

UERBUM,

propterea

SCANDALIZATUR.

CONTINUO

non

est

Qui enim

absque tribulatione ueritatem deserit peior est quam paganus. QUI AUTEM SEMINATUS EST IN SPINIS, HIC EST QUI AUDIT, ET SOLLICITUDO SAECULI ISTIUS ET FALLATIA DIUITIARUM SUFFOCAT UERBUM.

135

exponit,

Dominus

necesse exponere. Sed similes sunt modo tepidi Christiani qui, propter iram alicuius potentis siue donum, deserunt ueritatem et conuertuntur ad iniusticiam, et est aliqua difterentia inter illum, qui in tribulatione deserit ueritatem, et qui absque tribulatione sponte relinquit iusticiam. Unde et sequitur FACTA AUTEM TRIBULATIONE ET PERSECUTIONE PROPTER

13,22

c. 13

maligni in corde illius factam male assidue cogitando. De illis nihil dicitur hic, qui nec audire dignantur corporis aure, qui plus istis rei habentur. QUI AUTEM SUPER PETRAM SEMINATUS EST, HIC EST QUI UERBUM AUDIT ET CONTINUO CUM GAUDIO ACCIPIT ILLUD. NON HABET AUTEM RADICEM, SED EST

125

GENER ATIONIS,

Sicut enim spinae pungunt, sic

etiam frequenter tangunt sollicitudines diuites quo possint adquirere, qui quo plus habent plus desiderant, quoniam crescit amor nummi quantum ipsa pecunia crescit. Tangit etiam cura

mentem quo adquisita custodiat, tangit cura a quo his uorando incubat, sicut ille qui dicebat: habes reposita multa bona in annos plurimos : requiesce, comede, bibe, epulare. *Fallaces'

119 supra petram Luc. 8, 13 (super petrosa Matthieu).

133-135 Cf. 41-45.

135-136 (= 17, 157-158 et 19, 310-311) Juvénal 14, 139 (= IE 1, 36, 11). 137 Cf. Ovide, Ars am. 2, 13: nec minor est uirtus quam quaerere, parta tueri. 138-139 Augustin, Serm. 107, 4, MPL 38, 629 (cf. C. Lambot, RB 49, 1937, p. 273, 61-62) :

Quid dicis animae tuae ? Anima [voir 138, app. cr.], habes multa bona in annos plurimos reposita:

requiesce,

manduca,

bibe, epulare.

Hoc dixit sapiens inuentor consilii animae

suae.

119 terram f, corr. N 120 audit uerbum y 121 accepit P, suscipit E 122 exposuit Y 125 iusticiam Y alia 6 127 relinquit WPE°NE, reliquit VMHY 128 et persecutione om. () 132 saeculi huius P, huius seculi E? 134 diuites Pedd., om. N, diuitibus cett. 134-135 possint diuitias . 2 * UE e adquirere E^, diuicie acquiri IN 135 que...habentur...desiderantur N, quo om. e 2 $5 xo oe A Y 137 adquisita WE" et e correctura M, acquisitionem E, ad(ac)quisitio cett. 1 2 . v E (custodiatur y) a om. YE* 138 incubat correxi, incumbat codd. edd. O anima, habes v, cf. adn.

117 male facta E?

LIBER GENERATIONIS, 140

c. 13

273

uero dicuntur quia fallunt et decipiunt confidentes, ut illi responsum est: hac nocte animam tuam repetunt a te — quae autem

parasti, cuius erunt ?QUI UERO IN TERRAM BONAM SEMINATUS

145

EST «HIC EST> QUI AUDIT UERBUM, INTELLEGIT ET FACIT ALIUD CENTESIMUM, ALIUD SEXAGESIMUM ET TRICESIMUM. Per 'centesimum' uirginitas siue omnis perfectio uirtutum, quoniam centenarius perfectus numerus est, et sicut conpu-

tando centenarius de leua transit in dexteram, sic is qui uirginitatem et perfectionem uirtutum inmaculate custodit de presenü saeculo transiet in uitam aeternam. 150

Per ‘sexagesi-

mum' continentum uita, perfecta opere et ratione, quia in sexto die deus opera sua perfecit, et de sexto LX consurgit. Per 'tricesimum' uita bonorum coniugatorum cum fide sanctae Trinitatis uiuentium, unde in compoti ratione LX per coartatum articulum exprimitur, quia qui sine uxore est

155

160

debet cogitare quae domini sunt et non esse in delitiis, neque uir neque mulier, ne mortuus in conspectu dei esse dicatur, ut Paulus de uidua: uiuens in delitiis mortua est. XXX quoque in expositione sua quasi marem ac feminam pretendit, cum ipsi articuli quasi osculando se coniungunt. ALIAM PARABOLAM PROPOSUIT ILLIS, DICENS: SIMILE EST REGNUM CAELORUM HOMINI QUI SEMINAUIT BONUM SEMEN IN AGRO SUO. Et istam parabolam dominus expositurus est, sed tamen sumamus ea quae ipse dixit: qui seminat bonum semen filius

141-142 Luc. 12, 20. 23, 223B-224A, cf. HM

145-159 (cf. 158!) Jérôme, Adv. Iovinianum 1, 3, MPL 106, 804-811 (de quibus plenius in libro contra Iouinianum

diximus...). 152-153 — 236-237. 154-155 1 Cor. 8, 32: qui sine uxore est sollicitus est quae domini sunt (34 :cogitat quae domini sunt). 156 = 5, 346. 157 1 Tim. 5, 5-6.

158 in expositione sua] Voir sur 145-159.

163-164 Matth.

13, 37-38. 140 fallunt confidentes et decipiunt in se Y 142 preparasü Y 145 146 numerus est W, est numerus cett. exc. Y (numerus uirginitatis HE 151 LX] 150 continentium INYE^ 149 transit Y perfectus est) 153 in 152-153 Per...uiuentium om. (Q) sexagesimus IN, sexagesimum Y 156 esse W, om. cett. 155 sunt domini Y comparatione sexagesimi Y 157 de uidua] dicit add. (ss.) M, ait add. y, quae diiudicatur E, diiudicatus f

Tricesimum Y add. E? add. NE?, patri add. cett.

161 homini W, patrifamilias 158 maritum Y semen] 163 eam «H, corr. H 162 exposuit Y

est add. MINy, est post 164 hominis add. P.

145 perfectio] intelligitur add. IN

1374 A

*

LIBER.

274

c. 13

165

hominis, ager iste mundus. CUM AUTEM DORMIRENT HOMINES uidelicet cum magistri ecclesiarum non essent studiosi ad meditandum diuina eloquia, quod cauere debent episcopi et prepositi ecclesiarum, ne de eis similiter dicatur, sed debent

170

instare et per se suosque, quantum possunt, ut adnuntient populo peccata eorum, ut sciant quae cauere debeant et qualiter a uenienti gladio custodire. Bonum semen filii dei, INIMICUS EIUS diabolus, qui inimicus et dei et hominum est, ex quo in paradiso illum positum uidit. ZIZANIA filii diaboli

13,25

1827 13,28 15229

GENER. ATIONIS,

175

per opera, erba et fructus opera. ACCEDENTES AUTEM SERUI PATRISFAMILIAS angeli domini. INIMICUS HOMO diabolus, de quo dicitur: exsurge, domine, non confortetur homo. NE FORTE COLLIGENTES

180

185

190

ZIZANIA.

Zizania, quae alio nomine

lolium

dicitur, iuxta agriculturam est semen nequam quod nascitur inter speltam, de qua si quis tunc, quando colligitur, comederit non habet plene sensum ad horam: ita quicumque à deo dissentit non est plenae mentis. Hic autem mali homines, domino exponente, intelleguntur. SERUI AUTEM DIXERUNT: UIS, IMUS ET COLLIGIMUS EA? ET AIT: NON, NE FORTE COLLIGENTES ZIZANIA ERADICETIS CUM EIS ET TRITICUM: SINITE UTRAQUE CRESCERE USQUE AD MESSEM. Hic debent omnes reges, episcopi et prepositi exemplum capere, ne de incertis causis iuditium promant antequam ueraciter crimen agnoscant. Erba enim inperfectam aetatem significat uel occulta opera, quae omnia sustinenda sunt usque ad perfectam cognitionem. Nam quod beatus Paulus precipit: auferte malum ex uobis, de apertis et manifestis preuaricatori165-166 Ps. 118, 148.

168-169 Is. 58, 1.

175. Ds:49:420.

176-177

HM 112, 990: zizania, quod nos appellamus lolium. 177 Is. 1, 4: semini nequam. 178 speltam] Jéróme, In Hiezechielem 1, 4, 9, CC 75, p. 49, 1404-

1405.

1901: Cor: 5715;

.168 et...suosque om. Y

F4 Y

se custodire Y 174 patrisfamilias]

170 a ueniente MN,

adueniente

P, ab adueniente

172 positum illum y 173 fructus] eorum add. et cetera. Serui patrisfamilias add. y 175-176

ne...zizania (= 182-183) om. y 178 speltas y si W, om. cett. qui Y 179 habebit y plenum YE 183 simul cum eis y, cf. ad 191-192. 184 utrumque HN 188 omnia om. Y

164 iste] est add. IN

170 filius E

LIBER GENERATIONIS,

c. 13

235

bus hoc praecipit. Quod dicit ne forte colligentes zizania eradicetis et triticum, utrumque in hoc dicto et dei patientia monstratur, quia ipse patienter malos exspectat ut conuertantur,

195

non conuersos durius damnat, et quia is, qui hodie zizania uidetur fore, cras potest esse triticum dei. IN TEMPORE MEsSIS DICAM MESSORIBUS: COLLIGITE PRIMUM ZIZANIA ET ALLIGATE EA FASCICULOS AD CONBURENDUM quia uidelicet tunc mittentur auari cum auaris, luxuriosi cum luxuriosis, et

unusquisque cui similis fuit in moribus, illi sotiabitur in pae200

DIS. TRITICUM

iusti, HORREUM

uita aeterna.

MITTET

FILIUS

HOMINIS ANGELOS SUOS ET COLLIGENT DE REGNO EIUS de ecclesia OMNIA SCANDALA qui scandalizauerunt electos suos ET EOS 205

QUI FACIUNT

INIQUITATEM : non

dicit quifecerunt,

sed qui adhuc in hoc errant. IBI ERIT FLETUS ET STRIDOR DENTIUM. Per fletum et stridorem dentium et nimia tormenta et uera resurrectio corporum designatur. TUNC IUSTI

210

FULGEBUNT SICUT SOL IN REGNO PATRIS. Dominus lux caelestis Ierusalem et sol in ea erit, et sancti participando claritatem eius quasi sol fulgebunt. SIMILE EST REGNUM CAELORUM GRANO SINAPIS. In praesenti ecclesia unus quisque fidelis accipiat uerbum euangelii et recondat IN AGRO SUO, hoc est in pectore et in corde suo. QUOD

SEMINIBUS. HOLERIBUS 215

MINIMUM

EST OMNIBUS

CUM AUTEM CREUERIT, MAIOR EST OMNIBUS sicut est doctrina euangeli: in facie minima

apparet et in auditione, sed in uirtute flagrantior est atque excellentior cunctis doctrinis. Iudaeis scandalum, gentibus stulticia uisum fuit deum mortuum fuisse pro seruis suis et resurrexisse tercia die, sed tamen nulla doctrina filosopho195 triticum dei cf. 3, 227.

191 hoc W, om. cett.

216-217 1 Cor. 1, 23.

191-192 eradicetis] cum eis add. Y, cf. ad 183.

195

uidetur forte vy, forte uidetur E? 198 mittentur om. i 201 eius] id est add. Y, ss. M 202 scandalizauerit (f) 204 errant PE° (r ss. P), erant cett. P 215 maior (cf. 211 suo om. Y 208-209 claritate HYE 205 pr. et om. Y 215 fraglantior 214 euangelii] que add. Y app. cr. Vulgatae ed.) :maius f B

est W, post 216 excellentior y, om. cett.

216 gentibus om. HINE

217

uisum om. Y

197 in fasciculos E^, cf. app. cr. Vulgatae ed. N

218 resurrexisse] a mortuis add.

1375 A

276

220

155

225

LIBER GENERATIONIS,

c. 13

rum sic impleuit mundum sicut ista nec in nulla doctrina premium fuit uita aeterna, nisi in hac. ITA UT UOLUCRES CAELI UENIANT ET HABITENT IN RAMIS EIUS. Volucres praedicatores saeculi, rami huius exempla Scripturarum, per quae animae fideles ad caelestia uolare et neglectis temporalium cupiditatibus rerum sursum cor habere consuerunt. SIMILE EST REGNUM CAELORUM FERMENTO, QUOD ACCEPTUM MULIER ABSCONDIT IN FARINAE SATIS TRIBUS. Fermentum a feruendo dicitur, id est calefaciendo, et fit de fece uini aut ceruisae, safum genus mensurae est, habens modium unum et dimidium: in satís tribus modia III et dimidium, et

230

235

240

dictum apud Hebreos quod qui metitur eandem mensuram leuet. Primam parabolam de se et auditoribus suis dixit, aliam de his quae diabolus inmiscuit post domini semen. Inde laudauit ipsum semen suum quod simile esset sinapi, modo dicit quid omnes ecclesiastici facere debeant de uerbo euangelii, per mulierem uolens intellegi ecclesiam, in qua unus quisque qui de ea est debet abscondere in fide sanctae Trinitatis, donec omnia quae facit omnia in nomine sanctae Trinitatis faciat. Vel alio modo: tres passiones sunt in nobis, ira, cupiditas, racio. Inter istas passiones mittamus uerbum euangelii et omnes illas passiones ex uerbo euangelii condamus, ut non irascamur, non concupiscamus, sicut et euangelium precepit, et racionem nostram de euangelio conponamus.

HAEC OMNIA LOCUTUS EST IESUS IN PARABOLIS AD TURBAS,

13,34

ET SINE PARABOLIS 245

NON

LOQUEBATUR

EIS. Qui non

uult

esse discipulus audit in turba et in parabolis, qui est discipulus dignus Christi meretur audire expositiones parabolarum,

224 sursum cor habere] Canon missae, Praefatio. 228-231 IE 16, 26, 11 (Thiel 410). 235 uolens intellegi — 10, 348. 236-237 — 152-153.

219 nec in (in om. VMPH) ulla E om. Y

nulla «PH, nec in ulla NYE? et e correctura MH, nec

220 uita aeterna W, uitae aeternae cett. 224 habere cor HNE, cor consueuerunt YE, studuerunt E? 226 in farinae WPE, in farina

cett. 227 de] a B 228 ceruisae «PH, ceruisi(a)e NYedd. 231 dixit W, dicit cett. 234 quod NYE 237 alt. omnia om. YE? 241 et euangelium W, in euangelio cett. (242 precipitur N) 243 locutus..parabolis W, in parabolis locutus est Iesus cett. 229 modii...dimidius P

234 omnis ecclesia E?

245 audiat IN

LIBER. GENERATIONIS,

250

c. 13

27

quia dat illi deus sensum, ut intellegat Scripturas. Ur IMPLERETUR QUOD DICTUM EST PER PROPHETAM DICENTEM : APERIAM IN PARABOLIS OS MEUM, per prophetam uidelicet Dauid in LXX" psalmo: ERUCTUABO ABSCONDITA A CONSTITUCIONE MUNDI, non omnia sed aliqua, per speciem

255

260

quae appellatur sinedoche a toto pars intellegenda. SMILE EST REGNUM CAELORUM THESAURO ABSCONDITO IN AGRO. Regnum caelorum quattuor modis dicitur in hoc euangelio: dominus noster Iesus Christus, uita aeterna, presens ecclesia et latitudo scripturarum diuinarum, et pro diuersis locis diuerse accipitur. Nunc in hac parabola presens ecclesia regnum caelorum intellegitur, ager autem latitudo scripturarum diuinarum, in quo agro inuenitur thesaurus, id est dominus noster lesus Christus, quia per Scripturas nobis adnuntiatus est a prophetis et apostolis. QUEM QUI INUENIT debet omnia postponere et uilia in amore eius computare, ut illum possit ante omnia et super omnia diligere. Quem qui inuenit ABSCONDIT 1n pectoris sul absconso, non auaritiae

265

studio, sed amor seruare uolentis exprimitur. ET PRE GAUDIO ILLIUS.

270

Magnum

gaudium

esse potest

inuenisse

et scire

illum, per quem de inferno liberari possit et uita beata frui. UENDIT UNIUERSA QUAE HABET ET EMIT AGRUM ILLUM quia in uniuersis suis actionibus et possessionibus dei uoluntatem debet sequi. Talis negotiator fuit Zacheus, qui cum esset in sicomoro ut uideret thesaurum quem emere possit, suscepit eum in domum

suam et dixit: Pro hoc thesauro, si cui ali-

quid abstuli, in quadruplum reddo et reliquum do pauperibus". ITERUM SIMILE EST REGNUM CAELORUM HOMINI NEGOTIATORI

QUAERENTI

BONAS

247 Luc. 24, 45. 249-250 Ps. 77, 2. 263 = 10, 151 (cf. 285). = 3, 38-40.

MARGARITAS.

251-252 = 4, 145-147. 270-274 Luc. 19, 2-8.

Et ecclesia

254-258

256 diuinarum scripturarum (cf. ad 250 eructabo edd. 249 per om. Y 258-259 scripturarum diuinarum W, 258-259) P, diuiciarum scripturarum Y 261 a prophetis et a 260 qui Y diuinarum scripturarum ceft., cf. ad 256. 264 absconsa 263 et super omnia om. Y prophetis et apostolis y, corr. G (magna M^) magnum Gaudium 266 VPE!HNE add. in WMY, non B B

inuenisse W, inuenire se (se om.

perfrui cett.

269 suis om. Y

E?) cett.

267 frui « (e perfrui M),

271 possit &, posset cett.

275 Et om. Y

1376 A

GENER ATIONIS,

LIBER.

278

c. 13

hoc in loco intellegitur regnum, in qua ecclesia omnes Christiani tales negotiatores esse debent ut quaerant margaritas

280

285

13,47 290

bonas, optimas intellegentias in lege et in prophetis. Cum autem inuenerint optimam margaritam, dominum Christum, omnes uoluptates huius saeculi contemnant ut Christum lucrifaciant. Talis negotiator fuit ille eunuchus, qui uenerat adorare in lerusalem et reuertebatur sedens super currum suum et quaerens in libro Isaiae margaritas. Venit Philippus et ostendit ei ipsam margaritam, et misit eam in pectore et super omnia quae habebat dilexit. Talis Nichodemus et Ioseph, qui petiit capsulam, ubi ipsa margarita fuerat, a Pilato, quia iam habebat et ipse eandem margaritam, et omnes apostoli huiusmodi negotiatores fuerunt. ITERUM SIMILE EST REGNUM CAELORUM SAGENAE MISSAE IN MARE. Omnia hic per allegoriam dicuntur et est species allegoriae parabola, rerum genere dissimilium, quia et thesaurus et margarita comparatione dei uilia sunt et sagena spiritali sagenae inferior. Regnum caelorum ecclesia ut supra, per sagenam

295

300

praedicationem

domini,

missa in mare in 1sto saeculo,

quoniam ut in mare piscis piscem persequitur et deuorat, ita et in hoc saeculo homo hominem persequitur et aut occidit aut aufert ab illo quod potest. Est aliquando serenum, ali-

quando turbatum, et in saeculo aliquando pax, aliquando persecutiones. EX OMNI GENERE PISCIUM CONGREGANTI quia ex omnibus gentibus conuertuntur ad deum. Dominus quando ista dicebat sagenam in mare mittebat et XII pisca280-281 Philipp. 3, 8 (HM 114, 1033). 263.

285-286

Nichodemus]

Ioh.

281-285 Act. 8, 27-39.

3, 1-21.

286-287

Matth.

285 Cf. 27, 57-59;

Marc. 15, 43-46. 291-292 — 7, 67-68. 297 serenum sc. mare (294). 299 congreganti. (48) Quam, cum impleta esset, educentes et secus litus [— 316] sedentes, elegerunt bonos in uasa, malos autem foras [= 309] miserunt.

276 regnum] celorum add. y 277 tales negotiatores W, tales om. Y, negociatores tales cett. 278 alt. in om. edd. 280 huius om. Y 281 lucrifaciant PE°YE et e lucrifiant H, lucrifiant « et pr. H, lucrificent IN 287 et ipse habebat y, quia ipse iam habebat E? 288 huiusmodi y, huius ss. modi H, huius cett. 290 hec B 291 parabola E, parabol(a)e cett. pr. et om. Y, ut N 294-295 mare...mari YE, mari...mare P DUO BU yE?

293 multo inferior E?

N

299 congregati E

300 conuertentur ad dominum

LIBER GENERATIONIS,

c. 13

279

tores quomodo piscarent docebat. Caepit sagena domini et discipulorum eius multos, et adhuc hodie mittitur, capit bonos et malos, et cum ueniunt ad litus, id est ad terminum

305

310

unius cuiusque, ueniunt angeli, bonos pisces mittunt in piscinam, in uitam aeternam, malos autem in ignem aeternum ut amplius non deuorent bonos pisces neque faciant alios similes sibi, sed ardeant, quare comederint bonos pisces. Talis piscis fuit Iulianus, qui rupta sagena exiit FORAS, et quia multos domini pisces comedit et persecutus est, separatus a bonis adhuc coquitur, uindictas exsoluens pro eis. sic ERIT IN CONSUMMATIONE SAECULI: EXIBUNT ANGELI ET SEPARABUNT MALOS DE MEDIO IUSTORUM.

315

1377 A

Quamuis in fine

mundi de pluribus fiat, cotidie tamen fit ista separatio et mali Christiani et pagani separantur a bonis et mittuntur IN CAMINUM

IGNIS.

Litus terminus

saeculi, fornax ignis qui

non extinguetur. INTELLEXISTIS HAEC OMNIA ? DICUNT EI: ETIAM. 320

325

Aduerbium

efiam

adfirmantis,

hoc

est

'fecimus'.

Apostolos solos interrogat ut perfectus magister, quia et ipsos magistros ecclesiae erudiebat, et sicut sagenam de multis maculis, sic de multis exemplis Scripturarum praedicationem ordinare docebat. Unde et sequitur IDEO OMNIS SCRIBA DOCTUS IN REGNO CAELORUM SIMILIS EST HOMINI PATRIFAMILIAS. [deo subauditur uolo ut intellegatis quae dico, ut sitis similes mei qui sum paterfamilias, et uos mel scribae, ut sicut ego profero NOUA ex meo ET UETERA de ueteribus libris, ita et uos cum praedicare caeperitis. Scriba autem a scribendo dicitur, 1s uidelicet qui in scripturis se exercet. 307-308 Cf. Ps. 113, 8 = 134, 18. 316 Litus] Voir sur 299. — fornax = 326 de ueteribus libris] Cf. 16, 116. 327-

caminum. 316-317 Is. 66, 24. 328 IE 6, 14, 2.

302 piscarentur PE^N

303 et capit PE^N

scripsi: ad litus ss. H, habet, omisso ueniunt, y (om. cett.)

304 et cum...terminum id est om. IN

alt. ad

om. HYE 307 ut] quod Hy faciunt « 308 alios y et in ras. H, filios 318 Etiam] domine add. y 311 soluens y quare W, quia cett. cett. ut] om. Y, et 319 Ad apostolos «PH, ad del. MH Aduerbium] est add. Y cett., corr. W

326 profero Wy, proferam cett.

W, post qui cett.

305-306 in piscinam orn. E?

ex nouo Y

328 se h.l.

B

LIBER GENER

280 PROPHETAM

19/5999930

13,54 335

IN PATRIA

SUA

ATIONIS,

c. 13

SINE HONORE

ESSE

IESUS PARABOLAS

ET FACTUM EST, CUM CONSUMMASSET

ISTAS. Consummare sapientum est, stolidorum caepta imperfecta dimittere, et hoc quasi proprium ipsius, quia iam de ipso praemissum fuerat cum conpleuit deus opus suum et perfecti sunt caeli et terra. TRANSIIT INDE ET UENIENS IN TERRAM SUAM DOCEBAT EOS IN SYNAGOGA EORUM. [luxta historiam auditis quia per diuersa loca dominus docuit, et si tales erant

340

qui nollent uenire ad audiendam eius doctrinam, ipse ueniret, ut nullam excusationem haberent de ignorantia. Reuersus est in Galileam in ciuitatem Nazareth, quae dicta est patria eius et ciuitas eius non quod de ea esset, sed quia ibi

345

TUR ET DICERENT. Propterea mirabantur, quia uiderant eum iuxta se nutritum, numquam tamen uiderant eum litteras discentem ; audiebant uero eum testimonia legis proferentem, quae non posset proferre nisi legisset. Verumtamen

fuerat nutritus. Nostis quid est synagoga. ITA UT MIRAREN-

non Adam

mirarentur docuerat

si eum omnem

cognouissent, fisicam,

quia ipse erat qui

Abraham

astrologiam,

Moysen grammaticam, Salomonem sapientiam. Si Salomo19155950

nis sapientiam mirati sunt plurimi, quid mirum si magister Salomonis miranda loquebatur? NONNE MATER EIUS DICI-

TUR MARIA ? Quamuis apud uos pauper, ipsa est de Dauid progenie, genuit eum qui ditauit uestrum ditissimum regem Salomonem,

Octauianum

regnare permisit. Si uoluisset, et

istam ut Libiam ditasset, sed qui uoluit ut Petrus et Iohan331 Cf. 7, 289-290. 333-334 Gen. 2, 2. 1. 338 — 5, 485-486. 3383397151592900 352-353 — 6, 289-290. 354 Libiam] Cf. Otto, Sprichwôrter der Rómer, p. 8:36.

329

Rubricam

e p.56

(37)

repetivi : iuxta

370,

omisso

sua,

habet

N,

Non

est

propheta sine honore nisi in patria sua M^, iuxta 330 (W), 327 (VM) XXXV tantum «, om. cett. 331 sapientum. WVHNE, sapientium MPE°y 337 doctrinam eius f 339 alt. in om. y 340 pr. eius om. Y 341 fuerat nutritus W, nutritus fuerat cett. 350 eius Wy, eiusdem cett. 351-352 de

Dauid progenie W, de domo Dauid cett. Liuiam Y

352 nostrum E?

353 Salomonem] et add. y

354

LIBER. GENERATIONIS, 355

365

281

nes, primores discipuli eius, dicerent: aurum et argentum non est nobiscum, ipse ante dixit: filius hominis non habet ubi caput reclinet. FABRI autem FILIUS fuit, sed non istius: pater eius cameram caeli sic lucidam et curuam fabricatus est per hunc quem

360

c. 13

dispicitis. ET FRATRES

EIUS

IACOBUS

ET IOSEPH

ET

SIMON ET IUDAS. Scitis etiam quod lacobus et Iudas apostolus et Ioseph et Simon "fratres' ipsius sint dicti quia nepotes fuerunt sanctae Mariae de sororibus suis. Dixi uobis iam quare ad tempus placuerit deo a quibusdam Ioseph dici patrem suum, cum pro certo non fuerit. Maria ‘inluminatrix' dicitur, genuit enim lumen uerum. UNDE ERGO HUIC OMNIA ISTA? id est sapientia in doctrina, uirtutes in sanitate

hominum. ET SCANDALIZABANTUR IN EO. In scandalum et iram accipiebant deum hominem, sicut Paulus dicit: nos praedicamus |Christum, | 370

Iudaeis scandalum, |gentibus stulticiam.

IESUS AUTEM DIXIT EIS: NON EST PROPHETA SINE HONORE NISI IN PATRIA

SUA ET IN DOMO

SUA.

Sicut dominus dixit,

sic fuit et apud [udaeos et apud alias gentes semper, sicut beatus Hieronimus dixit: inuident ciues ciuibus suis. Nam et Eliam in Sarepta Sidoniae mulier gentilis pauit tempore famis, Ionas in suis nec nomen habuit, apud Niniuitas ualde timendus

380

fuit.

Eliseum

sui occidere

uoluerunt,

Naaman

Sirus puero ipsius centum libras argenti et duplicia uestimenta dedit. Esaiam suus nepos Manasses rex occidit, Danielem alienigenae super centum XX prouincias principem fecerunt. Ieremiam sui in cisternam miserunt, Nabogodonosor in magno honore eum habuit et Nabuzardan commendauit. Ipse dominus a suis multa mala perpessus et

355-356

Act.

3, 6.

356-357

Ambroise, Exameron 1, 6, 21, CSEL

Matth.

8, 20.

32, p. 17, 20-21.

656-661. 362 iam] 1, 571-572 et suiv. (COT 25 373 HM 116, 1087-1088. 376-378 4 Reg. 5, 9-27 376 Ionas 3, 5-9. 379-380 Dan. 2, 48 (6, 1). 380 Cf. Ier. 36, 382 Ier. 39, 11-14.

358

cameram

360-362 HM

caeli]

100-101,

364-365 Thiel 351. 368-369 1 374-375 3 Reg. 17, 9-16. 375378310097702" et 6, 31-32. 26; 37, 12-14.20; 38, 10. 380-

caput W, suum 356 autem Y 355-356 argentum et aurum...nobis Y 359 frater edd. 358-359 quem hunc Y 358 curiam PE? add. cett. 365 enim W, om. cett. (quia genuit 361 et Ioseph] et om. Y 360 autem Y edd.) 372 sic om. Y

1378 A

LIBER GENER ATIONIS, c. 13 - 14

282 13,58 385

390

obprobria, Abigarus cum illo regnum partiri uoluit. ET NON FECIT IBI MULTAS UIRTUTES PROPTER INCREDULITATEM ILLORUM. Potuit quidem quantum uoluit ut deus facere, sed non fecit, propter illorum condemnationem dimisit, quia quanto quisque plus uidet de bono exemplo, si non sequitur, tanto plus condempnandus; si uero refugit ut non uideat, tunc etiam iniquissimus et apostata iudicatur et est similis diabolo.

DE IOHANNE

BAPTISTA

IN ILLO TEMPORE AUDIUIT HERODES TETRARCHA FAMAM

14,1-2

IESU ET AIT PUERIS SUIS. Herodes iste filius fuit Herodis, fra-

ter Archelai, et ipse est qui in passione dominum remisit ad Pilatum. Iste ergo Herodes frater fuit Philippi. Postea duxit Philippus filiam regis Arathe Herodiadem nomine, postea uero socerum eius, exortis quibusdam contra generum simultatibus, tulisse filiam suam a Philippo et Herodi dedisse, quia Herodes maioris potentiae erat. Erat autem et 1psa 10

mulier propinqua ambobus istis regibus, quia.ex filia Herodis, qui infantes occiderat, nata erat. Sed tamen consuetudo

15

erat apud ludaeos propinquas suas uxores accipere, non tamen sorores neque filias auunculi uel materterae. Sed quia isti ex auo erant gentiles et ex auia Iudei, auum Herodem, quia gloriosus rex fuerat apud Romanos, ipsum imitabantur et aliqua tenebant de lege ueteri, aliqua respuebant: etenim

383 Rufin/Eusèbe

1, 13, Eusebius

Werke 2, 1, 1903, p. 85-97.

d'archéologie chrétienne et de liturgie 1, 1907, p. 87 et suiv. 5-9 — 11, 24-28 (6 Arathe: BM 507, 732). 11 Matth. 2, 16. glosé (par une main contemporaine) muama (tante) (ms. M).

cf. Dictionnaire

13 materterae

383 Abagarus (df. 10, 116, app. cr.) NE? 385 illorum WPE, eorum cett. 387 plus quisque y 388 condempnandus W, condem(p)natur cett. 389 iniquissimus] est add. Y 1 Rubricam

habet M? et iuxta 37 N, om.

cett.

(XXXVI

W)

4 post est Y e

praecedentibus repetit qui fuit Herodis frater Archalai (sic) et ipse in om. Y, ss. M^ 6 Herodiadam «H, corr. H, cf. 39 et 11, 207. 7-8 socer...tulit NY et e socerum...tulisse H (tulisse] dicitur add. Migne) 8-9 dedit (dedit Herodi et W, om. cett. 9 pr. erat] fuit y NY et e dedisse H

N)

LIBER GENERATIONIS,

20

35

40

BAPTISTA, IPSE SUR-

REXIT A MORTUIS ET IDEO UIRTUTES OPERANTUR IN EO. Quia Herodes non cognouerat ante dominum Christum, propterea talia dicebat. Usus enim fuerat apud ludaeos ut qui propheta futurus esset pro alio, prophetam sequeretur priorem et imitaretur eum in suis actibus, ut fecit Iosue Moysen,

30

283

deum caeli adorabant et circumcisi erant. Audiuit Herodes tetrarcha famam Iesu. "Tetrarcha' grecum nomen est, conpositum ex "quattuor', quae dicuntur Grece fefra, ‘archon’ principatus, et tetrarcha ‘ex quattuor princeps. Famam opinionem de miraculis eius quae faciebat. Et ait pueris suis obsequentibus sibi: HIC EST IOHANNES

25

c. 14

Eliam,

Eliseus

Baruc

Hieremiam,

Eliseum

lezi:

quia hoc non audierat de domino quod fuisset discipulus Iohannis, propterea aestimabat quod ipse Iohannes esset. Bene autem de resurrectione senserunt quando dixerunt: quia resurrexit Iohannes, propterea uirtutes facit quae ante non fecit, quasi dixissent :ideo modo facit Iohannes uirtutes, quia inmortalis est et maioris uirtutis post resurrectionem, idcirco potest uirtutes facere quae ante non fecit. Omnia enim corpora sanctorum maiorem uirtutem habebunt post resurrectionem quam ante. HERODES ENIM TENUIT IOHANNEM. Adduxit eum de deserto ubi fuerat et RELIGAUIT Macherunto IN CARCERE PROPTER HERODIADEM UXOREM FRATRIS

SUI. Iam fuerat fratris sui, sed tunc non erat. DICE-

BAT ENIM ILLI IOHANNES : NON LICET TIBI HABERE EAM scilicet uiuente fratre. ET VOLUIT OCCIDERE EUM, SED TIMUIT POPULUM.

1818093;

Legerat autem in Paralippomenon quia Ioas rex

24.

28 lezi — Giezi (4 Reg. 4 et 5 (passim) et 8, 4-5).

JA 18, 116-119 (118-119).

39

43-45 2 Par. 24, 22-25.

20 Famam] id est add. (B) add. (B) 27 in W, om. cett.

22 Baptista] quem ego decollaui [2 Marc. 6, 16] 29 audierat] Herodes add. (f) 30 Iohannes

esset W, esset Iohannes cett.

32 resurrexit W, surrexit (= 22-22) cett.

facit

facit 33 dixissent (B). dixisset (a) quae (cf. 35) :quas (D) uirtutes (B) 35 quae (cf. ad 32) :quas (B) Iohannes W, facit om. Y, Iohannes facit cett. 39 Macherunto W (in y et e 36 habebunt WP, habebant VME?, habent (B) 42 sed om. WV, corr. V correctura H), Macheronto cett.

24 Christum dominum N

1379 A

LIBER. GENERATIONIS,

284

c. 14

Israhel occiderat Zachariam filium Ioiadae sacerdotis et pro 45

hoc postea ipse rex occisus fuerat, et timebat similiter de se,

50

lo tantum bona habiturus esset. Sanctorum ideo, finis eorum

14,6

quia Iohannes filius summi pontificis fuerat. Addit etiam QUIA SICUT PROPHETAM EUM HABEBANT id est uenerabantur eum ut prophetam. DIE AUTEM NATALIS HERODIS quando ipse natus fuerat. Merito illum celebrabat, quia in hoc saecu-

Natalis dicitur et celebratur, quia tunc in illam uitam renascuntur ubi sine fine uiuent in gaudio. Sicut Marcus ait, ipsa die cenam fecit principibus et primis Galileae. Legimus multos reges quia frequenter conuiuia faciebant sibi subditis, quia 55

60

abundabant eis omnia bona, ut Assuerus, Balthasar et Herodes et multi alii, et Romanorum reges multi, de quibus

Titus in dedicatione teatri V milia ferarum legitur occidisse. Soli uero mortalium Herodes et Farao leguntur diem natiuitatis suae celebrasse et utrique homicidio polluisse, sed iste Herodes tanto nequius, quanto de propheta et quanto post prohibitum lege homicidium. SALTAUIT FILIA ipsius HERODIADIS. Quia et Herodes et mulier de progenie Herodis Maioris descendebant, idcirco de ipso nomen habebant. Filia autem

65

ipsíus dicitur, non Herodis, quae de alio marito erat

generata. Saltare in conuiuüs multae gentes pro honore habent, quasi appareat quis mobilior sit. Nam Wascones et Ispaniarum populi adhuc retinent, apud Francos autem inproperium est. Saltatores autem nominati sunt ab Archade Salio, quem Eneas in Italiam secum adduxit quique docuit

46 Luc. 1, 5-25.

Esthene9:

52 sine fine = 3, 171.

Balthasar] Dan. 5, 1.

410, 49-53 (HM 118, 1137-1139). 18). 68-70 IE 18, 50.

.46 sacerdotisH E 2

55 Assuerus]

58-60 RM

60-61 Ex. 20, 13 = Deut. 5, 17 (Matth. 19,

45-46 et...fuerat om. Y 48 eum om. Y 55 et om. Y 56 et multi...multi] 57 Tyrus y 62 et Herodes] et om. descenderant Hy nomen de ipso PN WM (et Isidorus, cf. adn.), ad. exp. M, duxit

E

53 Marc. 6, 21.

57 Bütrope 73221504:

Y 52 uiuunt Y 53 fecit cenam et alii multi Romanorum reges Y Y, et mulier et Herodes N 63 66 nobilior PE? 69 adduxit cett.

54 reges frequenter conuiuia fecisse E CNN.

.

66 Gascones

LIBER. GENERATIONIS, 70

80

285

Romanos adolescentes nobiles saltare; enimuero legimus quia Sibila decem Eglogas Virgili in senatu saltauit. PLACUIT HERODI. Non solum saltatio illi placuit, sed etiam cantacio

75

c. 14

quam

cantauit, Grece conpositum

metrum

quod

saltauit. UNDE

CUM

QUODCUMQUE

POSTULASSET AB EO. Ipse Herodes cum uxo-

IURAMENTO

POLLICITUS

EST EI DARE

re inuenit tali modo posse occidere Iohannem sine seditione, nam propterea habebat eum reclusum, ut, quando iurasset quasi pro ueneratione nominis domini, ne peierare uideretur nomen domini, propterea occideret eum. AT ILLA PREMONITA A MATRE SUA: timebat enim ne se reconciliaret Herodes cum fratre et audiret monita Iohannis ut dimitteret eam. DA MIHI, INQUIT, HIC IN DISCO CAPUT IOHANNIS BAPTISTAE. Discus antea íscus a specie scuti dicebatur, unde et scutella postea 'discus' uocatur, quod det escas. ET CONTRISTATUS EST REX. Consuetudo historiograforum est sic causam scribere, sicut eo tempore a presentibus putata est. Unde et Ioseph dictus est ab euangelistis pater domini, cum ueraciter scirent non fuisse; similiter hic dicitur rex contristatus, cum

simulauerit se tristem et animo laetus fuisset. PROPTER IURAMENTUM AUTEM ET EOS QUI PARITER RECUMBEBANT IUSSIT DARI.

Quia ipse rex ex una parte Iudaeus erat ad mensam

cum illo sedebant, non tamen in uno uasculo manducabant,

sicut Ioseph cum fratribus suis et cum Egiptiis. MISITQUE ET DECOLLAUIT

IOHANNEM

IN CARCERE.

Habemus

scriptum

quia orauit stans in medio carcere, dicens: domine deus meus,

70-71 Passage non identifié, non mentionné par B. McGinn, Teste David cum Sibylla: The Significance of the Sibylline Tradition in the Middle Ages, dans Women of the Medieval World, Essays in Honor of John H. Mundy, Oxford 1985, p. 7-35. Domenico Comparetti, Virgilio nel medio evo, ?1955, p. 181, n. 2, cite ces lignes en les attribuant à Paschase Radbert. — Voir ci-dessous, 20, 273-275. 76 sine seditione] Cf. 42-43. 83-84 IB 20, 4, 9 (iscus: voir l'app. cr. de l'éd: Lindsay). 85-86 — 1, 547-549. 86-88 Luc. 2, 33; Ioh. 6, 42. 88-89 — 1, 549-552.

91-93 Gen. 43, 31-32.

95-96 Cf. Luc. 23, 46.

74 cum iuramento /.l. W, post 70 enimuero legimus W, legimus uero cett. 79 et 76 posse W, om. cett. 75-76 uxore W, sua add. cett. dare cett. 84 81 et..ut W, ut...et PE, ut...ut cetf. 80 timebant y propterea Y uocabatur Y N

eo quod NY

95 carcere W, carceris cett.

93 pr. cum

om. VMPE

(ss M), alt. cum

om.

1380 A

*

LIBER. GENERATIONIS,

286

c. 14

ad te commendo spiritum meum. Carcer est a quo prohibetur exire, et dictus carcer a cohibendo siue cohercendo. ET ACCE-

14,12

100

DENTES DISCIPULI TULERUNT CORPUS ET SEPELIERUNT ILLUD ET UENIENTES NUNTIAUERUNT IESU. Non excusatur Herodes quod inuitus fecerit, quia si matris uel sororis postulasset interitum, repudiaturus esset: quod pro carnali repudiaturus erat, debuit conseruare in profeta. Legimus in Romana Historia Flaminium ducem Romanorum quod ad petitionem meretricis, apud quam

cubabat, hominem

decolla-

105

tum,

110

fecisset et ob hoc postea pulsum curia, quia homicidium conuiuio miscuerit: quantomagis sceleratior fuit Herodes et Herodias atque puella, quae saltationis precium caput prophetae petiit, ut haberet in potestate linguam, ne argueret nuptias inlicite perpetratas? Spiritaliter decollatio Iohannis

reum

capitalis criminis,

in conuiuio

T caput

deferri

minorationem famae illius, qua Christus credebatur, insinu-

at, sicut exaltatio Christi in cruce perfectionem fidei designauit, quia Ipse, qui prius propheta putabatur, Christus est agnitus, quia, sicut Iohannes dixit, Christum oportebat cre115

scere, se minui. Quod ipsa quoque distinctio temporis signauit, quia Iohannes eo tempore natus est quo lux diurna incipit minul et Christus eo tempore quo lux ipsa incipit crescere. Narrat Iosephus uinctum Iohannem in castello

Macheronta adductum ibique truncatum, et Ecclesiastica dicit Historia sepultum eum in Sebaste, id est Samaria, tempore autem Iuliani imperatoris, uidentes pagani a Christianis frequentare sepulcrum eius, effodisse eum et per campos

96-97

IE 15, 2, 46.

99-102

HM

118, 1141-1146

(carnali: parent selon la

chair — Quod in se ergo... HM 1145). 102-110 HM 119, 1167-1176. 114115 Ioh. 3, 30. 116-117 Le 24 juin. 118-130 (cf. 39) BM 509-510, 809825 (RM 413, 17-32) (Ecclesiastica Historia: Cassiodore, Historia Tripartita 6, 15, 3 et 9E QAI.

98 discipuli eius...corpus eius Y, cf. 150-151. 105 capitalis criminis reum Y caput codd. edd. (104-105 hominis decollati, rei E? et Migne) 107 Herodes fuit y 115 se] autem add. NYE 116 designauit (= 112-113) PN 122 frequentare WV, frequentari cett. (et e correctura V)

96 ad te] tibi IN

115 Quod...118 crescere om. E?

LIBER. GENERATIONIS,

125

130

135

c. 14

287

Ossa eius sparsisse. Contigit autem tunc id temporis fuisse ibi monachos de lerosolimis, cumque colligerent ossa eius cum alus Christianis rursum ipsi pagani caeperunt recolligere et igni cremare, monachi uero quae collegerant Ierosolimam detulerunt suo abbati Philippo. Ille uero misit ea Athanasio episcopo Alexandriae et ibi fuerunt seruata usque ad tempora Theodosii imperatoris, et tunc mundato templo Serapis ibi posita sunt et dedicauit ipsum in nomine eius. Caput uero eius non fuit tunc inuentum, sed tempore Martiani imperatoris reuelatum est duobus monachis et inuenerunt illud iuxta palatium Herodis, ubi infelices feminae absconderant illud. Herodes uero, qui eum occidit et in domini cum

Pilato

passione

consensit,

instigante

uxore

sua

ut

regnum, quod frater eius habebat Agrippa, impetraret, Romam abiit, consecutusque eum Agrippa accusauit apud Caesarem quod rebellare contra eum disponeret et arma fabricata haberet. Quod quia de armis negare non potuit, 140

145

Lugduno, quae Burgundiae est ciuitas, perpetuo exilio deportatus est et regnum eius Agrippae datum est. Uxor uero eius uenit ad imperatorem deprecatura pro marito, imperator uero pro fratre eius Agrippa uoluit eam secum retinere. Sed illa dixit ad imperatorem: “Pro nihilo omnia bona tua duco nec ea uolo recipere, nisi maritum reddideri". Cui dixit imperator: "Iam quia sic loqueris neque maritum uidebis neque patriam tuam", et ipsa perpetuo exilio destinata est. Tali uindicta punitum est scelus quod in domino et in praecursore commiserunt: nunc etiam inenar-

130-134

419-423

Dionysius

Exiguus,

De

inuentione

capitis Iohannis Baptistae,

MPL

67,

(cf. CC 85, p. 71); Dictionnaire d'archéologie chrétienne et de liturgie 7, 2

(1927), p. 2169-2171.

134-148 JA 18, 240-255 (134-141

— 27, 683-685).

140 Lugduno...ciuitas] Voir cependant F.-M. Abel dans la Revue biblique 53, 1946,

p. 71-73 (Saint-Bertrand-de Comminges

123 id om. Y 132 et] qui cett. sua Pilato MPE^N secutusque Y cett. ad imperatorem Y

?).

131 eius W, om. 126 cremare W, concremare cett. 135 cum Pilato passione WVHNE, passione cum Y 137 abiit N et ex abiret M, abiret (ex haberet W) om. Y 144 At 143 uero om. Y, autem E 139 fabrica Y 149 in om. W 147 ipsa om. Y or. Y

128 Alexandrinae ecclesiae E?

149 praecursore] eius add. IN

1381 A

LJ

150

155

GENER ATIONIS,

LIBER.

288

c. 14

rabilibus cruciantur tormentis. Ef accedentes discipuli eius tulerunt corpus eius. Discipuli qui aliquando illius fuerant, tunc erant domini. Nuntiauerunt domino idem ipsi quos Iobannes ad dominum miserat, quomodo Iohannes cursum uitae suae consumatum haberet et quia adnuntiando legem mortuus esset. Nam et dominus pro ipsa causa occisus est a Iudaeis, quia legem dei eis adnuntiaret, et quicumque zelando legem domini

aut adnuntiando

fuerit, si odium

mortuus

contra

aliquem non habuerit sed caritatem, similis Iohanni et martiribus in alia uita erit. Quaerunt aliqui quare Iohannes 160

uirtutes in uita sua non fecerit, in cuius ortu tanta facta sunt.

Sed Iohannis pater tantae potentiae fuit et tantos parentes habuit, ut Herodes timuerit ab ipsis esse occisus: quanto magis, si Iohannes uirtutes fecisset, nullo modo eum aliquis occidisset.

165

DE QUINQUE PANIBUS SATURATIO

QUOD CUM AUDISSET IESUS SECESSIT INDE siue quia digni

14,13

non erant audire praedicationem eius illi qui consenserant Iohannem occidi, principes Galileae qui fuerant ad illud conuiuium, seu fecit sicut homo, noluit dare locum ne uel170

lent homicidium homicidio iungere. Quod dicit IN DESERTUM ultra Iordanen significat. ET SECUTAE SUNT EUM TURBAE

PEDESTRES

DE

CIUITATIBUS.

Amorem

praedicationis

demonstrant qui absque iumentis et uehiculis et sine cibo secuti sunt, et quia dominus uidit eorum ardorem, idcirco

26.

150-151 et 152 — 97-99. 159-160 Ioh. 10, 41.

152 domino post ipsi Y annunciauerit IN

152-153 — 11, 40-41. 168-169 — 53.

idem] id est VMedd.

158 Iohanne WVHN,

W, non fecerit in uita sua cett. X

esse occisum

2

*

PE”, esse occidendus

corr. V

156-157 Cf. 1 Macc. 2,

156 adnuntiaret eis E, eis 160 in uita sua non fecerit

161 fuit potencie y .

NY, se occidendum

162 esse occisus «H, E

165 Rubricam = p.

56 : 39 (saturatio cf. 177). De quinque panibus M^ et (iuxta 197) N, om. cett. 169 uoluit y 169-170 ne homicidium homicidio iungerent y 171-172

turbae] mult(a)e add. Py, exp. P

151 nunc P

173 demonstrat W

169 conuiuium] uocati add. E?

LIBER GENERATIONIS, 175

c. 14

289

fecit sicut hic sequitur: EXIENS UIDIT TURBAM MULTAM ET

MISERTUS EST EIS et obuiam eorum exiit et misertus est et in sanatione languidorum eorum et in saturatione rerum cor-

180

poralium. Recessus autem domini a Iudacis significat quia postquam perdiderunt prophetas et legem dei male faciendo et intellegendo Iudaei, Christus transit ad desertas gentes ut ipsae suscipiant uerbum quod Iudaei reiecerunt, et ipsis qui relinquunt proprias conuersationes propter deum occurrit et miseretur dominus. UESPERE AUTEM FACTO ACCESSERUNT

185

190

195

DISCIPULI AD EUM. Vespertinum tempus finem saeculorum ostendit, in quo aduenit Saluator saluare genus humanum, uel tempus quando uerus sol in cruce obcubuit, tunc misertus gentibus per apostolos suos. DESERTUS EST LOCUS ET HORA IAM PRAETERIIT. Siquidem non habebant mercatum neque uillas ubi potuissent inuenire cibum. IESUS AUTEM DIXIT EIS: NON HABENT NECESSE IRE uidelicet habent illum hic qui pauit populum manna per XL annos et Moysen et Eliam uerbo suo, habent panem uerum qui descendit de caelo, DATE ILLIS UOS MANDUCARE. Prouocat dominus discipulos suos ad largitatem, ut faciant omnibus et uelint ultra uires succurrere proximis, et mauult ut indigentia panis, a pluribus cognita, abundantia facta per ipsum maior gratiarum actio fiat. RESPONDERUNT EI: NON HABEMUS NISI QUINQUE PANES ET DUOS PISCES. luxta fidem historicam sic credimus factum in monte Tabor, iuxta altiorem intellec-

tum V panes significant V libros Moysi. Ille puer, qui eos habebat secundum alium euangelistam, Moyses, iuxta istum

176 eis et curauit languidos eorum [= 269]. 179-180 male faciendo et male intellegendo. [91.2 SESdrS 2 TE SeM695)* 192-193 Ioh. 6, 41. 194195 Ex. 18, 18: ultra uires. 198 et suiv. Cf. E. Bertola, I precedenti del metodo di Anselmo di Canterbury, dans les Recherches de théologie ancienne et médiévale 50, 1983,

p. 131-132.

200-201 et 207-208 Ioh. 6, 9.

176 cis WVYE° (cf. app. cr. 175 Exiens]lesus add. M, Exigens y, corr. M? eorum om. Y, eis cett. eius V, correctura e eius 186-187), infra et ed. Vulgatae 186 uerus sol 181 ipsi Y transiit PE^ 180 Iudaei om. Ny Nedd. in cruce W, in cruce uerus sol cett.

(et e correctura V)

187 gentibus (cf. ad 176) WV,

gentium cett.

192-193 descendit de caelo W, de caelo descendit cett.

199 et iuxta Y 198 historicam fidem (f) 194 et W, ut add. cett. significant...Moysi W, quinque libros Moysi significant cett.

200

1382 A

205

210

215

14,18

220

GENER ATIONIS,

LIBER.

290

c. 14

significat iudaicam gentem, quae acceperat ipsam legem a deo per Moysen. Duo pisces intelleguntur libri prophetarum et psalmorum, quia et in his tribus ordinibus uetus Scriptura constabat ante aduentum domini, sicut ipse ait: oportet impleri omnia quae scripta sunt in lege et prophetis et psalmis de me. Illi V panes ordeacii secundum Iohannem fuisse referuntur, quia tantummodo sola historia in his sequebatur, uidelicet dei cognitio, creacio mundi cursusque saeculi labentis antequam a domino benedicerentur, et quasi bruta animalia de asperiori cibo pascebantur. Per duos pisces non inconuenienter prophetarum oracula et salmorum dicta figurantur, per quae pastum populum de lege addidit delicias, quia ibi iam spiritalis sensus et aduentus domini inuenitur, et sicut pisces in aquis latent, sic obscurus est sensus in prophetis. AFFERTE ILLOS MIHI HUC. Quasi dixisset: de me intellegite in lege et prophetis, et paulatim crescendo intellectum dominus et scientiam populis ministrauit, primo naturalem legem, secundo legem litterae, tercio prophetarum uaticinia, ad ultimum euangelii gratiam. Quod et in cibo terreno signauit, primo de V panibus ordeaciis, post de VII qui non dicuntur fuisse ordeacii, per quos euangelica et sanct Spiritus doctrina signatur, ad ultimum de pane et uino sul corporis et sanguinis mysterium eis credens. ET IUS-

14,19 225

SIT EOS DISCUMBERE SUPER FAENUM. Abunde solet faenum crescere in his excelsis montibus in estate, sicut uiderunt qui

in nostris Alpibus conuersati sunt, et quia longe erat a ciuita-

tibus et uillis, propterea

206-207 ilg

7, 64. 2799

Luc.

24, 44.

a nullo

209-210

BM

210-211 bruta animalia] Cf. 21, 46.

217-218

secabatur.

513, 938-940.

210. CPS

211-212 = 5, 325-326.

Cf. Ex. 36, 1: sapientiam et intellectum.

legem litterae — 11, 273.

Per faenum

71, ASE

219 = 11, 272-

222 (275-276) Matth. 15, 34-38.

204 alt. et om. B 206 alt. et] in add. y 207 secundum Iohannem] seculum y 211 pisces om. Y 213 pasto populo...addit y 215 piscis...latet y (iacent P) 216 illos mihi WE, mihi illos cett. 217 et in Y 218 monstrauit (f) 224 mysterium eis W, eis om. Y, eis mysterium cett. 225-226 crescere f(o)enum edd.

213-214 delicias om. E?

LIBER GENERATIONIS,

c. 14

291

uoluptas carnis, quam calcare debent qui domini cibo pascuntur. Sicut in alio euangelio refertur, discubuerunt quinquageni seu centeni, quia licet sint Christiani per omnem mundum et per diuersas regiones, uno tamen pane aluntur, quia unum omnes amplecti debent euangelium et omnes fratres esse debent et amare se inuicem: si hoc non 235

faciunt, non sunt catholici et non sunt de ecclesia, quia in

nostra fide profitemur nos catholicam ecclesiam credere, id

240

245

est uniuersalem. Per quinquagesimum et centesimum numerum requies uitae aeternae figuratur, quae his dabitur qui Christi in hoc saeculi deserto fuerint et eius cibo spiritali pasci studuerint. ACCEPTIS QUINQUE PANIBUS ET DUOBUS PISCIBUS. Quia dominus non de nouis aescis sed de his quae apostoli habebant turbas satiat, ostendit quia ipse est qui legem dedit et in prophetis locutus est, et propterea eadem et docet et quam sint grauida mysteriis insinuat et quae dee-

rant adimplet. ASPICIENS IN CAELUM. In caelum aspicit ut animo caelum intendere nos doceat et scientiae lucem illic esse quaerendam. BENEDIXIT quia omnis uetus Scriptura ab

250

255

ipso benedicta et hominibus data, FREGIT hoc est aperuit apostolis sensum ut intellegerent Scripturas, seu exposuit quomodo intellegerent; fregit, quia de uno precepto duo nobis fecit cum dixit audistis quia dictum est antiquis : non occides ;ego autem dico uobis : ne irascamini. Similiter de aliis. DEDIT DISCIPULIS SUIS PANES, DISCIPULI AUTEM TURBIS quoniam ipse per se eos erudiuit et per apostolos gentes. ET MANDUCAUERUNT

ET SATURATI SUNT.

230-231 Marc. 6, 40. 226 et 228 ; 27, 321-322.

245 Coloss. 1, 24.

Ostendit apostolorum assi-

235-237 Credo. 237-238 Cf. MS

236-237 (IE 8, 1, 1) — 24, 225744. 243 Hebr. 1, 1. 244-

251-252 = 5, 240-244 (ne irascamini :Gen. 45, 24).

229 in cibo (om. domini)

E, in domini

cibo domini

P

230 pascantur

233 unum om. Y alio om. y, euangelio alio HNE VMPHE, corr. H 243 alt. et 239 seculo deserto NE 236 nos om. Y 234 debent om. y 247 qu(a)erendam WPE'NE, qu(a)erendum 244 pr. et om. Y om. Y 254 erudiuit eos 252 uobis om. Y 251 cum] quando Y VMHY

i 229 uoluntas P

carnis] exprimitur add. N

242 satiabat P

1383 A

iJ

LIBER.

292

GENER. ATIONIS,

c. 14

duitatem et perfectionem in doctrina sua. ET SUSTULERUNT RELIQUIAS,

XII

COFFINOS.

Per

reliquias

FRAGMENTORUM

sacratiora misteria, quae turbae intellegere nequibant, quoniam, sicut canones precipiunt, profundae questiones non 260 sunt mouendae in turbis nec a perfectis neglegendae sed inquirendae a perfectis. Per XII cofinos corpora duodecim apostolorum, quae uilia aforis fuerunt sed intus magnis sacramentis repleta fuerunt. Cofinus uasculum rusticorum est de uirgulis factum ad terram deportandam, unde in psal265 mo de loseph: manus eius in coffino seruierunt. Requiritur unde in tam uasta heremo, cum panes non fuerint inuenti nisi quinque et duo pisces, unde tanti coffini. Sed sciendum quia cum infirmis uenerunt, et sanatis infirmis — sicut dixit superius curauit languidos eorum — coffini uacui remanserunt. 270 MANDUCANTIUM AUTEM FUIT NUMERUS V MILIA UIRORUM EXCEPTIS PARUULIS ET MULIERIBUS. Per V milia illi figurantur qui quinque sensus corporis bene uti nouerunt, exteriori-

bus adhuc operibus implicati, qui recte V panibus aluntur, quia necesse est eos legalibus institui preceptis. Nam non 275 tenent adhuc illam perfectionem, quam tenent qui IIII et de VII panibus satiati. Mulieres autem et paruuli non sunt digni numero, quia instabilis sexus et mutabilis est, infantes quoque in inperfecta aetate sunt, propterea nec numero digni.

256 tulerunt (sustulerunt Marc. 6, 43).

259-260 — 11, 344-345.

263-265

IES20NO MOT (PSS) 265 Cf. 1, 39. 265-267 HM 123, 1276-1279. 269 Voir sur 176. 273-274 BM 514, 1007-1009 (R.M 422, 72-74) : Qui recte quinque panibus aluntur, quia tales necesse est legalibus adhuc praeceptis institui. 275276 (cf. 222) Matth. 15, 34-38 (16, 10; IIII = 4000). 276-278 — 15, 343-345 — Cf. Virgile, Aen. 4, 569-570; HM

123, 1288-1289 : Mulieres autem et paruuli, sexus

fragilis et aetas minor, numero indigni sunt.

260 turbis WINE, turbas cett. 261 inquirenda W a perfectis (= 260) om. Y 263 fuerunt (= 262) om. y 272 sensus W, sensibus cett. 272-273 exterioribus adhuc W, adhuc exterioribus cett. 273 operibus] sunt add. Y rectis Y 274 legalibus Y et e regalibus H (cf. adn.), regalibus cett. 275 qui [IT [= 4000, cf. 15, 275] W, qui erant quatuor milia Y (erant et milia ss. H), qui quat(t)uor cett. 276 satiati W, sunt add. cett. 277-278 quoque om. P, uero

E

278 sunt etate B

257 fragmentorum] intellige add. IN cr.

258 secretiora P, cf. RM 421, 53, app.

LIBER GENERATIONIS,

c. 14

295

280

ET STATIM IUSSIT DISCIPULOS SUOS ASCENDERE IN NAUICULAM ET PRECEDERE EUM TRANS FRETUM, DONEC DIMITTERET TURBAS. Quare discipulos suos iusserit ire trans fretum

285

uidelicet uenturi erant populi ut uellent eum regem facere, propterea tulit se de loco, ne eum inuenirent. Quia ipse erat conditor mundi nolebat saecularem potentiam, quoniam hi qui habebant ipso dante uel permittente habebant: ipse namque erat, de quo Salomon ait per me reges regnant. —Fre-

290

ERAT IBI. Ipse ASCENDIT SOLUS uerticem montis ORARE, et discipuli laborauerunt in mari in remigando tota nocte: non enim erant adhuc discipuli perfecti, idcirco permisit eis

post saturationem panum Iohannes euangelista narrat: quia

tum Genesar, a feruendo 'fretum' nominatur. UESPERE SOLUS

dominus agnoscere quid possent sine ipso, ut amplius eum

295

300

diligerent et deum elementorum pro certo crederent. Quod orauit, formam nobis dedit quid debeamus facere qui puri homines cum peccatis sumus, si ipse absque peccato frequenter uacabat orationi: etiam quando aliquid boni quis facit aut excellens, domino debet referre gratias, a quo ea caepit ut faceret, et orare ne aliqua elatio illi pro hoc facto subripiat. Quod refugit habere terrenam potestatem, monstrauit quid electi eius facere debeant; ostendit quia nullus potest habere potestatem sine multis peccatis, propterea qui uult regnare sublimiter cum Christo non curet habere potestatem in hoc saeculo, quia si appetenda esset aut ipse habuisset aut

283 Ioh. 6, 15.

286 ipso dante — 388-389.

287 Prov. 8, 15.

288 IE

19 1512. 290 Marc. 6, 48 : uidens eos laborantes in remigando. 290-291 Cf. 8, 289. 293 pro certo — 305 ;20, 302. 296 1 Cor. 7, 5 : ut uacetis orationi.

279 suos om. Y 281 suos W, om. cett. 283 ut] qui y, ut eum regem facerent IN 288 fretum om. Y Vespere] autem facto add. y 289 orare discipuli adhuc NE 291 enim et discipuli om. Y uerticem montis Y eos Y

292 dominus W, om. cett.

302 regnare...Christo peccatis cett. sublimiter regnare cum Christo cett. cett.

295 cum

peccatis sumus

W, sumus cum

W, sublimiter cum Cristo regnare E, 303 appetenda esset W, esset appetenda

pr. aut om. Y

279 in margine De turbacione discipulorum in mari M, cf. p. 56, app. cr. ad 39-

40.

1384 A

LIBER.

294

305

310

315

320

325

GENER

ATIONIS,

c. 14

matri dedisset uel apostolis suis. Neque reges de regno certare debent, quia pro certo deus habet ordinatum quicumque reges esse debent in hoc saeculo, sicut de illis erat quos ostendit Daniheli :qui bene uult regnare, exspectet ut a deo accipiat, sicut Dauid fecit, qui cum sciret quod rex inunctus esset non quaesiuit illud cum sanguine ut occideret regem, cum locum habuit frequenter, neque filium eius post mortem eius, neque bellum intulit suae genti, sed fugit per alienas terras et patrem et matrem coactus est educere in terram alienam, extraneam sibi hereditatem et parentum suorum prestolauit quousque deo placuit, et idcirco non solum ipsum regnum adeptus est sed et alia multa. Qui autem aliter introiuit in regnum nisi per dei uoluntatem, permisit ei deus uel propter ipsius peccatum uel propter subiectorum flagellum ut dominaretur peruerse, sicut Zambri qui occidit Elam et accepit regnum eius et regnauit VII diebus. Similiter Facee occidit Phaceiam et accepit regnum, sed ipse occisus est ab Osee et iste captus cum toto Israhel ab Assiriis. Similiter de episcopis credo quod deus ordinatos habeat qui esse debeant in hoc saeculo episcopi, sed non propter ipsos, uerum propter subiectos, in quibus multi sancti habentur. Propterea non erit necesse cuiquam laborare inaniter pro episcopatu et cum peccato introire, quoniam si ordinatus est a deo, erit, si autem sine dei uoluntate introierit, cito decidet, et si mors eum ibi inuenerit, sine fine in inferno erit,

304-306 Allusion à la situation politique sous Charles le Chauve (840877) ? 305 = 293. 306-307 Dan. 7, 13-14.24.27. 308-309 1 Reg. 16, 4-13. 309-310 1 Reg. 24, 1-8 et 26, 7-12. 310-311 2 Reg. 2-4 et 9, 1JU 311-313 1 Rep 20 MEMOMOP 2141022524 318-319 3 Reg. 16, 810. 320 4 Reg. 15, 23-25. 320-321 4 Reg. 15, 29-30. 324 Cf. Ep. 69FA

328 sine fine = 3, 171.

304 uel W, aut cett. 305-306 quia...debent/debeant post 307 Dani(h)eli Y 306 debent WE, debeant cett. 306-307 ostendit W, deus add. cett. 310 habuit W, haberet cett. elus om. Y 312 pr. et om. y 314 prestolatus est NE, postulauit E? 316 (cf. 327) dei uoluntatem W, uoluntatem dei cett. 319 accepitque y 325 erat Hr» et ante correcturam W 327 (6f. 316) uoluntate dei (B)

311-312 alias P

317 peccata IN

318 sicut fecit IN

(e

LIBER.

GENER ATIONIS,

c. 14

295

quia in rapina uitam finiuit. Unde Iohannes ait: peccatum

330

335

340

MS

345

usque ad mortem, non dico ut roget quis pro eo. NAUICULA AUTEM IN MEDIO MARI IACTABATUR FLUCTIBUS. Nauicula quae iac-

1385 A

tabatur significat ecclesiam concutiendam inter turbines persecutionum, UENTUS ipsae persecutiones ab infidelibus. QUARTA AUTEM UIGILIA NOCTIS UENIT AD EOS, AMBULANS SUPRA MARE. Romani ob custodias militum obseruandas cum imperatoribus et exercitibus diuiserunt noctem in quattuor partes, in una quaque uigilia deputantes tres horas, et quod dicit quarta uigilia, scilicet cum tres praecessissent et quarta esset, et hoc spiritaliter demonstratur quia cum uerus Lucifer adpropinquauit, ecclesiae suae facta est tranquillitas, quoniam et ipsi imperatores crediderunt, qui ecclesiam quatiebant. Et uiderunt EUM SUPRA MARE AMBULANTEM et putauerunt FANTASMA esse, et quod tunc putauerunt discipuli, postea fuerunt heretici qui dixerunt quod Christus non habuerit corpus carneum, quod super aquas siccis plantis potuit ambulare. Sed tamen sicut isti cognouerunt errorem suum,

sic nos agnouimus

errorem

illorum, quoniam non

solum uerum corpus domini super aquas ambulauit, sed etiam Petri corpus, quousque dubitauit. Sed sicut non possu350

mus enarrare qualiter incorporatus est in utero uirginis, sic

nec qualiter librauit corpus carneum super aquas liquidas, sed tamen utrumque credimus. ET UIDENTES eum supra mare ambulantem putauerunt fantasma esse, aestimauerunt quod aliqua eis ludificacio fieret a diabolo, quae solet fieri his qui 355

non recte credunt, maxime his qui credunt errorem pagano329-330 1 Ioh. 5, 16.

est tranquillitas. 348-349 Cf. 389.

329 diat y

339-340 uerus Lucifer — 386.

344-345 Cf. HM

124, 1322-1325.

330 roget quis W, quis roget cett.

340 Luc. 8, 24 : facta

345-346 — 11, 393.

333 infidelibus W, sunt

add. cett. 335 ob om. HYE 336 exercitum W 338 quit (sic) y 342 alt. et om. Y 343 fantasma esse (= 353) W, esse fantasma cett. 344 fuerunt W, putauerunt E?, putabant cett. 345 supra Y 346 tamen om. Y 347 eorum f 348 domini W, om. cett. 351 carneum corpus MP, corr. M, corpus super aquas carneum (rp. V 352 super PN 353 (= 343) esse

fantasma. VME* 354 aliqua eis W, eis aliqua cett. credunt errorem] decepti sunt errore Y

335 super IN

355 his om.

Y

C

LIBER. GENERATIONIS,

296

14,27 360

365

c. 14

rum quod Neptunus aliquam potestatem habeat in aquis, qui tenetur in inferno ut alii iniqui. ET PRAE TIMORE CLAMAUERUNT. Solet enim daemon timere uocem iusti uiri: EST EIS, LOCUTUS propterea clamauerunt. STATIMQUE DICENS: HABETE FIDUTIAM. Primo aufert timorem de se quam recognoscerent, secundo tempestatum minas sedat sua praesentia. Duas uirtutes praecipuas ibi uiderunt, et ambulare illum super aquam, quod ante inauditum fuit, et tempestates uerbo sedare. Ventus est aer commotus et pro diuersis partibus nomen sortitur, ut subsolanus quia sub sole est, et alii similiter. Sunt autem duodecim. Ventus dictus eo quod sit uehemens, ita ut saxa et arbores euellat, terram. commoueat, mare turbet. RESPONDENS PETRUS. Petrus adhuc

14,28

non 370

14,30 14,28 375

14,29

credebat

corpus

carneum

super

aquas

maris

sic et in gressibus suis: credidit aliquid quando de naui exiit, sed dubitauit quando UENTUM UALIDUM uidit, et ideo MERGI caepit. DOMINE, SI TU ES, IUBE ME UENIRE AD TE SUPER AQUAS. Inter spem et dubitationem erat positus beatus Petrus, et recognoscebat uocem et tamen dubitabat utrum ipse esset. AIT ergo dominus: UENI. ET DESCENDENS PETRUS DE NAUICULA

380

quod

ambularet nisi in suo hoc disceret, sed sicut fecit in fide sua,

AMBULABAT

SUPER AQUAM.

Mira beati Petri

actio, et ambulabat super aquas et timebat mergi! Tamen ex eo quod ambulauit agnouit dominum et quaesiuit illius potentiam contra ualitudinem uenti. Nauis in mari ecclesia in hoc saeculo, uenti€ s et flucti bus agebatur quia persecutionibus fatigabatur. Et hoc tunc factum est quando dominus corporaliter ab ea recessit, in tantum, ut ipse dixerit: utquid, domine, recessisti longe, dispicis in oportunitatibus?

385

Venit ad eam dominus quarta uigilia noctis, uidelicet cum uerus Lucifer oriebatur, per auxilium quo liberauit ecclesiam

364-368 IE 13, 11, 1-3.

384 Ps. (10), 1.

386 — 339-340.

358-359 Solet...clamauerunt om. Y 359 Statimque] Iesus add. y 360361 quam de se N, de se quem y 361 tempestatum minas sedat W, sedat minas tempestatum cett. 361-362 sua presentia W, om. cett. 363 aquam (cf. 377) W, aquas cett.

mare cett.

366 dictus W, est add. cett.

Respondit NE?

368 mare turbet W, turbet

381 uentis et fluctibus conieci coll. 331 [Matt.

14, 24], uentibus «PE et pr. HN, uentis yE? et e correctura HN

383 ipsa Y

1386 4

LIBER.

390

395

400

410

GENER ATIONIS,

c. 14

297

a persecutionibus potentum. Petrus uenit ad eum in persona ecclesiae, quia nec aliquis ad eum potest uenire nisi ipso donante. Sed sicut Petrus cum diffidit mergitur, sic unus quisque fidelis cum diffidit a domino mergitur, quia qui a deo postulat bonum non debet diffidere, sicut lacobus inquit: postulet autem in fide nihil hesitans. ADPREHENDIT EUM quia prope est dominus omnibus inuocantibus eum in ueritate occurrere adiutorio misericordiae suae. Increpatur quod MODICAE FIDEI fuerit qui presente Creatore dubitauerit. Seu modica fides! dicitur quia modica in hoc saeculo esse putatur dum non uidetur, sed magnam habet flagrantiam et remunerationem post triumphatum mundum. cUM autem ASCENDISSET dominus NAUIM CESSAUIT UENTUS : ut domino placuit dedit pacem ecclesiae suae. QUI AUTEM IN NAUICULA ERANT et apostoli et nautae UENERUNT ET ADORAUERUNT EUM, DICENTES: UERE DEI FILIUS ES. Cognouerunt enim quia nullus alius creator esset maris et uentorum nisi qui uerbo dicit et fit quicquid imperat. ET CUM TRANSFRETASSENT hoc est transnauigassent UENERUNT IN TERRAM GENESAR. Ab ipso Lacu Genesar illa in girum regio ex una parte Genesar regio nominatur. Et apparet quia bonae uoluntatis homines fuerint, ut non solum ipsi uenerint sed et ad alia loca miserint ut uenirent ad dominum. Sic debet facere unus quisque homo et ipse debet bonum facere et proximum suum hortari ut similiter faciat. Cognoscebant autem dominum de frequenti uisione, qua dominus ibi fre-

388-389 — 286. 18.

uoluntatis.

404

Cf.

389 Cf. 348-349. Iudith

16,

17.

3921120 F6: 407-408

Luc.

2,

393-394 Ps. 144, 14:

hominibus

bonae

411-412 (Matth. 14, 35 :) cum cognouissent eum uiri loci illius, miserunt

in uniuersam regionem illam...

388 ad eum potest W, potest ad eum cett. 390 a] de y mergitur om. Y 393 dominus post quia P, om. (f) 394 suae misericordiae D, (adiutorio) suo misericordie E 396-397 esse putatur W, putatur esse cett. 397 fraglantiam f 399 ascendisset WE” et m^M, descendisset cett. 399-400 deo y 401 et..nautae] pr. et om. Y, apostoli fantum IN 402 filius dei dominum WE, deum 409 et uenerunt HNE 407 Et om. Y MNE° qua «HE^, quia 412 de] ex Y bona (B) 410 debet om. Y cett. PNYE 412-413 frequentius W, frequenter ceff.

389-390 sic...mergitur om. IN

298

LIBER GENERATIONIS,

c. 14 - 15

quentius conuersatus est, uel ex signorum fama quae praecurrebat de illo. ET OBTULERUNT

14,35 14,36

415

420

OMNES

MALE

HABENTES,

ET ROGABANT EUM UT UEL FIMBRIAM UESTIMENTI EIUS TANGERENT : quia audierant quod mulier ematrosa sine uerbo ipsius salutem ab ipsis fimbriis acceperat, propterea desiderabant fimbrias attingere. Iam autem uobis dixi quia ipsae fimbriae ob discretionem aliarum gentium Iudaeis praeceptae sunt fieri. ET QUOTQUOT TETIGERUNT SALUI FACTI SUNT. Quia dilectionem dei isti habuerunt et proximi, inpetrauerunt quod petierunt: dilectionem dei, quia auide susceperunt et gestierunt ut dei laus longe lateque crebresceret, dilectionem proximi, quando uoluerunt ut alii salui fierent.

DE MANIBUS

LAUANDIS

TUNC ACCESSERUNT AD EUM AB IEROSOLIMIS SCRIBAE ET

BA

PHARISAEI, DICENTES. Alii ueniebant ad audiendam praedicationem et salutem animarum suarum, ab lerosolimis, ubi

religio maior esse debebat et scientia, ob reprehensionem scribae et Pharisaei ueniebant, et hoc totum propter inuidiam. QUARE DISCIPULI TUI TRANSGREDIUNTUR TRADITIONEM SENIORUM ? NON ENIM LAUANT MANUS SUAS CUM PANEM MANDUCANT. Legimus in alius euangelistis quia diuersa

1572

10

baptismata, 1d est lauaciones, Iudaei habebant, et illas ex tra-

ditione

carnali

et suorum

inuentione

magistrorum

obseruabant quam ea, quae deus omnipotens 416-417 — 9, 323 et suiv.

418-420 = 9, 337-339.

6-7 hoc totum —

propter inuidiam — 12, 303-304.

10, 435.

plus

praeceperat

9-13 Marc. 7,

3-4.

414 obtulerunt] ei add. N'y

416 ematrosa W et pr. VH, matrosa MPE

ras. VH, emotrosa N, emorensa y, emoroissa E?. Ch 9/10 5698711

autem

uobis dixi WVPE?,

et e

418 Iam

Iam (prius E) autem dixi uobis HIN ef ex iam dixi

autem uobis M 419-420 praeceptae sunt] sic precepit Y 420 quodquod Y tetigerunt] eum add. NY 421 habuere y proximi] ideo add. y, ss. H 1 Rubricam habent NM^, XXXVIII W, cf. ad 7-9. 7-9 Quod discipuli non lotis. manibus manducassent in margine W 9 alis euangelistis WPE?, euangelistis aliis cett. "

5 maxima

",

E^

1387 .

LIBER. GENERATIONIS,

15

25

30

35

299

in lege, et inde eos dominus frequenter arguebat quod dimitterent dilectionem dei et proximi, quae deus magnopere commendauerat, et reprehendebant alios, qui hoc obseruabant, et super traditiones quae neque nocent neque adiuuant si illas non obseruent. Quando namque in placito sedebant Romanis,

cum 20

c. 15

tenebant, non

qui ipsam terram

mandu-

cabant nisi ante se balnearent et non manducabant nisi crebro lauarent manus. IPSE AUTEM RESPONDENS AIT ILLIS: QUARE ET UOS TRANSGREDIMINI MANDATUM DEI PROPTER TRADITIONEM UESTRAM ? NAM DEUS DIXIT: HONORA PATREM ET MATREM, ET: QUI MALEDIXERIT PATRI UEL MATRI MORTE MORIATUR. ‘Honor’ hic et in uerbo et in omni dono accipiendus est, sicut et in illo loco, ubi Paulus dicit presbiteri duplici honore digni sunt, maxime qui laborant in uerbo (honor' ibi pro ‘dono’ accipitur), et in alio loco honora uiduas quae uere uiduae sunt. Cuando ergo deus illa dixit, uoluit ut et in cibo et in potu et dono honorarent parentes ; postea, cum patres senescebant et filii potestatem accipiebant in domo et onus erat filiis quod pater uel mater uiuerent, affligebant eos filii in cibo et potu et uestimentis per traditi onem Pharisaeorum, qui eis dicebant: ""Verior pater deus est, non inhonoras patrem uel matrem si ista donas domino", et per talem occasionem faciebant patres et matres egentes

omnibus

bonis, cum

deus illa non

mandaret,

sed

accipientes conderent sibi thesauros inutiles. Vel alio modo, cum dabant patri et matri manducare uel bibere, dice-

14 dilectionem dei et proximi (Luc. 10, 27) — 21, 145.249-250. 48.

V7 5227

Sen

(27-28)150;

5G:

24 et suiv. HM

127-128, 1415 et suiv.

16-17 Cf. 4726 1 Tim.

29 et 32 (= 19, 388) Coloss. 2, 16: in cibo aut in potu.

14 quae] quam Y 15 alios W, eos (= 13) cett. 16 super om. Y 17 Paulum (sic) 25 in om. YE 24 pr. et om. Y 19 se ante Y palacio y 29 pr. 28 illa deus Y in om. Y 27 ibi] cum (e com corr.) add. W Y 31 uel « edd., potu] et uestimentis (= 32) add. y alt. in om. B et om. YE 35 patrem et 34-35 deo YE 33-34 deus est W, est deus cett. et PB matrem Y

36 mandaret (cf. 85-86) Y et e manducaret H, manducaret cett.

38 uel] et Pedd.

19 nisi...manducabant om. E 161

2

35 tales occasiones N rs

1

2:

LIBER.

300

40

155 15,6 45

bant ad illos: *Quod tu manducas ego iam ad templum domini habebam deuotum", et tunc illi expauescebant et dicebant: ‘“‘Amabilius est mihi fame mori quam ista comedere". Quod autem dicunt DONUM QUODCUMQUE EST EX ME TIBI PRODERIT, quasi dixissent: quod ego do ad templum similiter offero pro te sicuti pro me. ET IRRITUM FECISTIS MANDATUM DEI PROPTER TRADITIONEM UESTRAM. Non deus tali modo dixit honorandos ut uos inuenistis ob lucrum uestrum, et reprehenditis discipulos meos, qui nulli nocent

50

55

15,11

60

c. 15

GENER. ATIONIS,

si non

lauant manus.

HIPOCRITAE,

BENE

PROPHE-

TAUIT DE UOBIS ISAIAS, DICENS. Quod de uobis Isaias prophetauit facitis, labiis uos profitemini dei praecepta adimplere, corde autem et opere iniqua monstratis. Sic dixerunt patres uestri :omnia quae precepit dominus faciemus. SINE CAUSA AUTEM COLUNT ME, DOCENTES DOCTRINAS HOMINUM. Sine causa deum colit qui labiis se profitetur Christianum esse et opere contradicit: qui dicit se nosse deum et mandata eius non custodit, mendax est. NON QUOD INTRAT IN OS COINQUINAT HOMINEM, SED QUOD PROCEDIT EX ORE, HOC COINQUINAT HOMINEM. Simplex preceptum est, quia apud deum nihil nocet quid manducemus, nisi iuxta creaturam aliud fiat: omnis enim creatura bona, et nihil reiciendum quod cum gratiarum actione percipitur. In alio euangelio scriptum est com-

municant, quod uerbum proprie apud Hebreos erat, siquidem illa communes cibos dicebant quos gentes edebant, de quibus illa non gustabant, ut sunt lepores, sues, hostreae, anguilla et

49-51 Is. 29, 13 (51 corde...et opere — 16, 371-372).

52

los. 1, 16. 53 doctrinas et mandata [55] hominum. 55-56 1 Ioh. 2, 4. 60 nisi...fiat: ‘à moins que cette nourriture n'ait changé de caractère’.

47-48 Cf. 16-17.

5960-61

(= 121-122) 1 Tim. 4, 4. 15):

61-62 (— 67)-66 HM

128-129, 1445-1451 (Marc. 7,

40 deuota WV, corr. V 43 dixissent WHNr (n exp. H), dixisset VMPE?, diceret B 46 dixit tali modo Py ob] ad B 49-50 prophetauit Esaias NE^ 52 deus y 53 autem om. Y doctrinas hominum docentes (dicentes H) (B)

59 noceat (9)

64 anguille E

54 se profitetur W, profitetur se cett.

60 aliud W, aliquam v, aliquid cett.

55 operibus y

faciat B

1388

LIBER GENERATIONIS, 65

c. 15

301

quae non ruminant nec findunt ungulam aut squamas non habent: quicumque comedebat ‘communem’ illum appellabant, et inde dicit communicant hominem, hoc est communem

70

75

80

85

90

faciunt. In totis libris nostris nec ad deum nec ad imperatorem inuenietis plurali numero dici, quamuis in communi nostra lingua usus sit, sed tamen est causa pro qua in nostra terra hic usus inoleuit ad unum hominem quasi ad duos loqui. TUNC ACCEDENTES DISCIPULI DIXERUNT EI: SCIS QUIA PHARISAEI AUDITO UERBO SCANDALIZATI SUNT ? Scandalum grecum nomen est et Latine potest dici ‘offensio’ uel "inpeditio' ; inde tractum est ad offensionem animi, quia sicut offendit homo in uia sua ad aliquem laqueum siue petram, similiter offendit quando aliquod uerbum contrarium in animo eius uel in ratione opponitur. Et inde dicunt discipuli domino quia in illa traditione, quam Iudaei pro lege tenebant, contradictionem habebat inmissam, et quam

semper obseruabant. In quo cum reprehenderent, aestimabant se habere inuentum per quod potuissent conuincere contra legem locutum fuisse. Sed tamen requisierunt et inuenerunt quia patriarchae ante legem manducauerunt multa quae isti non comedebant, et intellexerunt quia deus non propter se preceperat obseruare Iudaeos a talibus cibis, sed propterea si permitteret manducare, dicerent quod non esset bonum quia ipsi habebant sic in consuetudine, uel etiam imitarentur easdem bestias uel aues in suis consuetudinibus de quibusdam actis quae bestiis non nocent, hominibus

65-66 communi

Deut.

14, 7-9.

67 = 61-62.

nostra lingua: le latin, comme

laquelle appartenait Christian.

68-72

1l était en

—

usage

16, 114-121.

69-70

dans la communauté

à

73-75 Cf. HM 129, 1466-1469.

65 aut] et Y suames VMPH, squames E 66 edebat y 66-67 illum appellabant communem y 70 ligua (sic) nostra Y 73 uerbo «P, uerbo hoc E?, hoc uerbo (B) 75 inpeditio] uel accio add. Y 76 offendit homo W, homo offendit cett. sua om. Y 76-77 laqueum siue petram W, lapidem 78-79 dicunt apponitur f 78 alt. in W, om. cett. siue laqueum cett. discipuli domino W, dicebant discipuli domino vy, dicebant domino discipuli 83 81 In quoJ Inquam y 80 habebat W, haberet E, om. cett. cett. 87 si] non Y locutum fuisset sed texp. V, cum locutum fuisset E

66 quicumque] hec add. N

72 accesserunt...dicentes M

*

302

15519895

LIBER.

15,14

PLANTACIO

QUAM

NON

PLANTAUIT

105

tribuisset assensum.

110

CORUM. Sinite illos dimittite in suis erroribus et uos nolite adhaerere. Hoc de illis qui frequenter castigati et a fratribus et ab ecclesia et nolunt reuerti, sicut ipse alias: sit tibi sicut ethnicus et publicanus, et Paulus dicit hereticum hominem post primam et secundam correptionem deuita. Caeci sunt de spiritalibus

115

(9

PATER MEUS CAELESTIS ERADICABITUR. Si omnis alterius plantacio eradicabitur, quid erit quod Paulus dicit ego plantaui? Sed ista dei est, quia sequitur: deus incrementum dedit. Nam et iterum dicit dei cultura estis, dei aedificatio estis. Si homo cum bona uoluntate fuerit, nemo potest illum de cultura dei eradicare, ipse uero potest, quia Hieremias dicit ego te plantaui uineam meam electam, quomodo conuersa es in amaritudinem uitis alienae ?Nullus enim eam posset eradicare nisi ipsa SINITE ILLOS:

CAECI SUNT, DUCES

oculis, et ipsi caeci, qui ad eorum

ASIE

c. 15

autem nocerent si fierent, sicut Paulus astipulatur de eisdem: propterea tradidit illos in passiones uolucrum et quadrupedum et serpentium. Propterea quia Pharisaei sic habebant acceptum ipsum uerbum, uenerunt discipuli ad dominum sicut fideles et deuoti et renuntiauerunt quae audierunt. RESPONDENS Iesus AIT illis: OMNIS

100

GENER ATIONIS,

doctrinam

CAE-

adtendunt.

CAECUS AUTEM SI CAECO DUCATUM PRAESTET, AMBO IN FOUEAM CADUNT. Si caecus caecum ducere uoluerit ambo in foueam cadunt, similiter si insipiens insiplentem uoluerit docere, sicut ipse in errore uersatur, similiter et ille in errore erit, quousque in infernum decidant. RESPONDENS PETRUS DIXIT: EDISSERE NOBIS PARABOLAM ISTAM. Putabat Petrus parabolam esse quod dominus per simplex uerbum dixerat.

92-93 Rom. 1, 24 et 23. 97-99 Cf. 4, 187-189. 98-99 1 Cor. 3, 6-7 et (100) 9. 102-104 Ier. 2, 21 (d'aprés HM 130, 1485-1487). 108-109 Matth. ior die 109-110 Tit. 3, 10.

92 illos] deus add. y 92-93 serpentum YE? 94 discipuli ad dominum W, ad dominum discipuli cett. 95 alt. et om. Y 103 uineam meam electam om. io 104 enim om. y ipse Y 108 alias] dicit add. NE? 108-109 etnichus (e caudata V) «

95 audierant E? 108 alt. et om. P

110 de om. y

116 descendant y

103-104 in amaritudine P

107 illis] dicitur ss. M

1389

LIBER.

120

125

130

GENER ATIONIS,

c. 15

303

ITERUM DIXIT EIS: NON INTELLEGITIS QUIA QUOD IN OS INTRAT IN UENTREM UADIT ET IN SECESSUM EMITTITUR? Omnis creatura bona, et nihil reiciendum quod cum gratiarum actione percipitur. Reprehenderunt heretici aliqui hoc dictum quasi non sit naturaliter dictum, quia per poros uadit sucus cibi per membra corporis: sicut cibus digeritur in secessu, similiter enam ipsi humores ibi deponuntur. Propterea sic locutus est 1pse sicut creator corporis. EA QUAE PROCEDUNT DE ORE DE CORDE EXEUNT id est HOMICIDIA, ADULTERIA et cetera. Homicidium compositum est ex homine et caede, qui enim in homine caedem fecerit *homicida' dicitur. Adulterium est inlusio coniugis et dictum quasi ad alterum, subauditur quando aut uir aut mulier deserto legitimo alterius torum quaerit, et est maius peccatum quam fornicatio, quia in tribus peccatur;

FORNICATIO

uero

multis

modis

committitur,

et

etiam in propria uxore potest homo fornicari si non legitime 135

ea utitur, et omnis pollutio, nisi cum uxore legitima, forni-

catio et criminale uitium est. FURTA.

140

145

Furtum est rei alienae

clandestina contractatio, et dictum a furuo id est nigro, quia in obscuro fit. Est autem et sacrilegium furtum. FALSA TESTIMONIA sunt cum quis aut per se aut cum aliis fratrem accusat ad aliquam condempnationem : quanto autem plures sunt, tanto peius peccatum. Sunt autem similes Iudae, qui dominum tradidit ad mortem. BrAsPHEMIAE. Blasphemiae sunt detractiones et malelocutiones, cum quis deum et proximum malis suis uerbis infamare nititur. Omnia autem ista uitia et spiritaliter fiunt, qui enim ad peccatum inlicit ali-

121-122 = 60-61. 122 et suiv. HM 131, 1508 et suiv. 126-127 = 23, 234-236. 128-129 IE 5, 26, 15. 129-132 C1 TES5 9262169] 136 Cf. 5, 83. 136-138 IE 5, 26, 18 (137 contractatio Digesta 47, 2, 1, 2).

130 inuasio alienae (ss. sic om. Y 125 ipsi om. Y 124 in secessum Y subauditur] ad alterum] adulterum HNE, adulterius Y H) coniugis Hy lectum add. Hy, hominem

uir cett.

137 contractatio

Y cett.

131 aut uir aut mulier W, aut mulier aut

add. E?

133 peccant Y

alterius] subauditur add. Y «P, contractio

138 et W, om. cett.

locutiones (loquutiones H) cett.

(D)E^

142 ad] in Y

145 et om. Y

145-146 hominem illicit (om. aliquem) N

dictum

modis et et om. (= 130) W,

est add.

143 malelocutiones «, mal(a)e

304

150

155

160

165

c. 15

quem occidit et se et illum: adulterium animae committit qui propter aurum aut pro alia re deum aut iusticiam dei deserit, fornicationem animae committit quando concupiscit rem proximi sui; furtum facit animae qui ueritatem tacendo reticet, detrahenti proximo aurem accomodat: ista et similia maculant hominem ante deum et abhominabilem domino reddunt. In hoc domini uerbo quod dicit de corde exeunt apparet quia sedes animae in corde est et non in cerebro. ‘Cor’ a Greco uenit quod est cardia et dicitur a. cura. Huius duae arteriae sunt, e quibus sinistra pars plus habet sanguinis et dextera plus spiritum. Unde cui paralisis in dexteram partem uenit plus uiuit quam cui in sinistram. Ostenditur quoque quod diabolus adiutor et incentor cogitacionum nostrarum potest esse, auctor esse non potest nec cordis occulta scire, nisi quantum ex motibus nostris potest agnoscere.

DE FILIA

15-21

LIBER GENER ATIONIS,

SIROPHENISSAE

A DEMONIO

LIBERATA

ET EGRESSUS INDE IESUS SECESSIT IN PARTES TIRI ET SIDONis. Reliquit scribas et Pharisaeos, qui semper reprehendere uolebant, et pergit ad partes Tiri et Sidonis. Tirus urbs Fenicum condita a Fenicibus fuit, Sidon similiter ab ipsis condita. Fuerunt uero in mare constructae sed iugi obsidione et aggeris adgregatione quando dominus in mundum uenit

147 Rom.

1, 32 et 3, 5: iustitiam dei.

DT 154-156 IE 11, 1, 118. Sirophenissae] Marc. 7, 26. cf. 4, 246-247.

148-149 Cf. Deut. 5, 21.

153 — 9,

159-160 1 Cor. 14, 25: occulta cordis. 162 165-167 IE 15, 1, 27-28. 168 = 10, 417-418,

146 pr. et om. ME 150 retinet y (ac Y et ss. H) detrahendi MH, detrahendo N, detrahendi cett. 152 domino 154 carroya Y 156 spiritum W cum Isidoro (cf. adn.), spiritus cui..cui (B), cum...cui (cum...cum E?) (x) dextram (cf.

detrahenti y et e W, deo cett. cett. 156-157 156) W 162

Rubricam habent NM? (a demonio liberata om. M”), XXXVIIII 166-167 est condita y 167 (cf. 176) mari yedd.

W, om. cett.

20.

164 scribas et Pharisaeos] calumpniatores ss. m^ M, cf. HM 132, 1537 et RM 442,

LIBER.

170

GENER ATIONIS,

c. 15

305

contiguae terrae erant. Nam Nabogodonosor obsedit eas et adgregauit multum aggerem cum nauibus, ita ut aforis muro stare posset, quod ante non poterat, et caepit Sidonem inprimis post captam Iudaeam, Tirum autem per tres annos

175

180

190

195

obsedit, et interim eduxerunt habitatores omnia precipua de ciuitate, sicut Ezechiel dicit. Describit et ipse gloriam eius. Post Nabogodonosor Alexander obsedit eas et coniunxit terrae. Tirus dicitur ‘angustia’ quia mare erat cincta, Sidon 'piscosa' eo quod pisces ibi abundarent. Fuerunt uero filiis Israhel à domino promissae et in sortem datae, sed non potuerunt eas capere filii Israhel. ET ECCE MULIER A FINIBUS IL-

LIS EGRESSA.

Non intrauit dominus fines Tiriorum, sed ibi

prope gradiebatur. CLAMAUIT DICENS EI. Mulier ista CANANAEA dicitur quia de Chananeis erat eorum origo et terra eorum ludaeis promissa fuit, sed propter peccata non potuerunt eicere illos. Tres uirtutes ista mulier habuit: habuit fidem, quia credidit deum ista posse facere, habuit humilitatem, qua se non canibus confessa est esse parem sed catulis, habuit pacientiam quotiens repulsa perseuerauit. Simplex historia auditorem aedificat ut fidem rectam in deum habeamus, credentes impetrare quaecumque poscimus si ad salutem animae poscimus. Hoc quoque cum humilitate agamus, quia cor contritum et humiliatum deus non spernit, patientiam nihilominus habeamus cum perseuerantia. Iuxta allegoriam mulier ista ecclesiam significat ex gentibus ad deum conuertendam, quae a finibus suis egressa est, uidelicet a pristina conuersatione

et a pristinis uitiis separata in ecclesiam

Christi ingressa. Filia eius anima est unius cuiusque ex ipsis

174 Cf. Ez. 26-28.

420).

176 Thiel 439.

177-178 Ios. 19, 28-29 (Aser).

1772 OE»

Dauid [= 212], filia mea male a daemonio uexatur [= 196-197]. 225.

191 Ps. 50; 19.

i EGRE CRIT

181 dicens ei : miserere mei, domine fili

193-194 Act. 15, 19.

185-186 Voir sur

196-197 Voir sur 181.

176 (cf. 167) mare «P, mari cett. 175 coniunxit] eas add. Y 179 filii Israhel om. Y domino promissae W, promissae a domino cett.

182 eorum

Tyrorum Y

origo] orta Y

183 fuit promissa Y

178 a 180 184 ista

mulier (cf. 220 sed et 181.193) habuit W, haec mulier habuit P, habuit hec mulier vy,

mulier haec habuit cett. perseuerauit E est om. Y

187 que tociens Y, cum

toties esset repulsa tamen

193-194 conuertendam ad deum M, ad deum om. E^

196-197 ipsis Py, ipsius cett., ex ipsius populis exp. M

194

1390 A

LIBER.

306

GENER ATIONIS,

c. 15

populis, quae a daemonio uexabatur antequam in dominum crederent. QUI NON RESPONDIT EI UERBUM. Non de superbia hoc fecit, sed ne occasionem Iudaeis daret respuendi uerbum et praedicationem suam, quia ipse dixerat in uiam

152%

gentium ne abieritis, et ut pacientiam ipsius mulieris et perseuerantiam ad instructionem uidentium et audientium mon-

straret. ET ACCEDENTES DISCIPULI ROGABANT EUM, DICENTES: DIMITTE EAM, QUIA CLAMAT POST NOS. Inportunitate 15,24

15,25

205

210

15,26 215

eius carere cupientes commonebant.

NON

SUM MISSUS NISI

AD OUES QUAE PERIERANT DOMUS ISRAHEL non quo et ad gentes non sit missus, sed primo ad Israhel propter electionem patrum et priuilegium quod ille populus semper habuit apud deum, et cum ille reppulisset, tunc ad gentes mitteret. AT ILLA UENIT ET ADORAUIT EUM, DICENS: DOMINE, ADIUUA ME: sic debemus esse inportuni in orationibus et perseuerantes. Primo dixit filium Dauid et nunc dominum dicit et adorat ut deum. NON EST BONUM SUMERE PANEM FILIORUM ET MITTERE CANIBUS. Nunc dominus mistice ad eam loquitur, et ille panis uerbi diuini per Moysen et prophetas. Mensa namque est scriptura sancta, quae Iudaeis panem uitae mini-

ND

strare debebat, sed micae cadebant quia spiritalem intellectum Iudaei neglegebant. Micae enim puerorum interna misteria sunt scripturarum, quibus humilium solent corda refici. Non ergo quaerebat ista mulier crustas sed micas de pane puerorum, spiritalium medullam sensuum, quae Iudaei non curabant. Inde dicit dominus: non est iustum tollere doctrinam filiis Iudaeis et dare uobis canibus, qui propter idolatriam et sanguinem a cadaueribus mortuorum, quibus dediti

200-201

Matth.

10, 5.

202 Cf. 17, 99, et 202 — 1, 782-783.

206-207

HM 133, 1564 : non quo et ad gentes non missus sit... 212 Voir sur 181; HM 133, 1575-1577. 215 Mensa et 217 micae: voir sur 225. 216 Ioh. 6, 35 et 48: ego sum panis uitae. 218 Marc. 7, 28: de micis puerorum. 221 BM 524, 1411: spiritalium medullam sensuum.

197 uexebantur y dominum W, deum cett. 203 illum y 205 commouebantur Y 206 perierunt Y quo et (= HM 133, 1564) «PH, quo N, quod et YE^, quod E 221 quam E, quem E° 224 a E?, ac pro P, ac cett. cadauera YE 215 prophetas] predictus ss.

M

1391

LIBER. i225

GENER ATIONIS,

estis, canes estis. AT ILLA DIXIT: ETIAM,

c. 15

307

DOMINE.

Dominus

dixit: non est bonum, illa respondit quia bonum est, et dat exemplum de hominibus, quod, sicut illi quando manducant decidunt micae de mensa canibus, sic et iustum sit ut sint 230

Iudaei domini propter patres et propter te, qui ex illis natus es, et nos simus non etiam canes magni cum primitiuo sed

cum diminutiuo nomine catelli, et non quaerimus integram doctrinam et secretiora misteria, quia non sumus digni, sed apertiora et simpliciora praecepta. TUNC RESPONDENS IESUS 235

DICIT ILLI: O MULIER, MAGNA EST FIDES TUA, FIAT TIBI SICUT Urs. O laudanda mulier, quae a domino laudata es: apostoli arguti sunt frequenter modicae esse fidei, et tu dicta es habere magnam fidem. Qui potest imitetur eam, et ueniet ei sicut illi dictum est fiat tibi sicut uis. Utinam omnes digne

petamus et sic impetremus! ET SANATA EST FILIA EIUS EX ! 240 ILLA HORA. Ecclesia de gentibus orans pro suis exauditur sananturque animae cotidie a morbis diabolicis, cum et pagani in baptismo renouantur et peccatores per confessionem et elemosinarum largitionem ac precum assiduitatem ad innocentiam reuertuntur.

245

TRANSITO

MARE

INFIRMOS

SANAT

ET CUM TRANSISSET INDE IESUS UENIT SECUS MARE GALILEAE. Unde ante fugerat dominus ne rex fieret, iterum reuertitur, intellegens immutata esse corda eorum qui de panibus saturati fuerant, et sicut gallina uel aquila prouocat 225 domine, nam et catelli edunt de micis, quae cadunt de mensa dominorum suorum.

229 domini] Voir sur 225. 232 — 24, 20-21; 25, 341. Matth. 6, 30; 8, 26; 14, 31; 16, 8. 247 — 14, 282-284. 11 ; Matth. 23, 37.

236 frequenter: 249-250 Deut. 32,

231 minutiuo 229-230 es natus Y 228 sint om. Y 225 AIRES) 235 laudanda mulier W, mulier 234 dixit NYE? nomine om. (p) Y 245 237 magnam habere y 236 frequenter bis W laudanda cett. Rubricam (mari) habent NM^,

gallina edd.

237 et eueniet E?

.XL. W, om. cett. Cf. p. 56 (42).

249 aquila uel

308 250

LIBER. GENERATIONIS,

c. 15

ad uolandum pullos suos, non cessat praedicare hac et illac et uerbi pabulum subministrare. ET ASCENDENS IN MONTEM ERAT IBI. Amabilis locus iste mons erat domino, quoniam remotus erat a frequentia ciuitatum et secretus et ad docen-

AD EUM

TURBAE

255

MULTAE.

260

neque qui talia faceret, propterea ita ardenter concurrebant AD EUM HABENTES SECUM MUTOS, CAECOS, CLAUDOS, DEBILES ET ALIOS MULTOS. O sillaba habet communionem cum au diptongo, ut est lotus pro lautus, similiter clodus pro claudus. Videndum est nobis quare dicit debiles et postea dicit

Non

alios multos.

265

15,31

ET ACCESSERUNT

dum et ad orandum.

15,30

erat in toto mundo

Sed

sicut beatus

neque qui sic doceret

Hieronimus

dicit, in latina

lingua non habet una infirmitas speciale nomen sicut apud Grecos, et in nostra rustica lingua idcirco posuit debiles: qui enim nostra lingua luscus dicitur, Grece dicitur KIAAOC, et cum interpres hoc inuenit in Greco non habuit aliud in latina : dixit debiles, et in replicatione sanitatum cum enumerauit MUTOS LOQUENTES, CLAUDOS AMBULANTES, CECOS UIDENTES, de illo uerbo siluit, quod in proprietate linguae latinae quod diceret non inuenit.

251 uerbi pabulum — 24, 452-453, cf. 24, 372. 259 TE 10, 163. 259-260 IE 12, 3, 2: Antiqui autem...dicebant, sicut et clodum claudum, et 17, 5, 4: Codex dictus quasi caudex (voir 1, 185). Sic enim ueteres et clodum pro claudo dicebant. 261-269

HM 134, 1594-1605 (xuAAÓcC). 263 rustica] Non pas celle des paysans (26, 186 rustici), la langue vernaculaire, mais le latin comparé au grec (voir l'introduction, 1359) 265 interpres — 1, 2.

251 montem]

et add. WV,

del. V

252 erat ibi om.

P, etc. E? (sedebat ibi

Vulgata) 257 caecos W, et add. cett. 258 habet communionem W, communionem habet cett. 259 autem Y 259-260 clodus pro claudus WP, clo (do y) diptongus pro clauditur cett. 260 dicit debiles W, debiles dicit cett. 260-261 dicit om. Y alt. dicit post sicut y 264 alt. dicitur om. Y et W, ut cett. 265 hoc om. Y 265-266 latino NE 266 cum PHYE?, om. NE, eum « 267 multos y 267-268 claudos...uidentes W, c(a)ecos uidentes, claudos ambulantes cett. 268 latin(a)e lingu(a)e f

E .258 O..260 claudus om. E*

263 rustica om. E?

264 uovóqÜOcAuoc

LIBER.

GENER ATIONIS,

c. 15

309

270

DE SEPTEM PANIBUS

275

IESUS AUTEM CONUOCATIS DISCIPULIS DIXIT: MISEREOR TURBAE, QUIA TRIDUO SUSTINENT ME. Utraque natura domini in hoc facto monstratur, et diuina qua miraculum facit et humana qua turbae miseretur. ET DIMITTERE EOS IEIUNOS NOLO, NE DEFITIANT IN UIA. Quod de septem panibus III satiauit sua est clementia, misericors et miserator escam dedit

timentibus se. Mistice ostendit quod uiam istius saeculi aliter nequimus incolomes transire, nisi uerbo Redemptoris nostri 280

285

290

satiemur. Per illam quam superius audistis de quinque panibus satietatem spiritalis refectio, quam suis fidelibus de ueteribus exibuit, ista autem significat eam satietatem, quam de euangelis suis in se credentibus facit; in illa littera ueteris testamenti spiritali gratia plena esse ostenditur, in ista noui testamenti gratia credentibus reuelatur. Utraque refectio in uno monte celebratur, quia et unus est dator et utraque refectio ad unam caenam inuitat, quam idem nobis preparauit qui istam dedit. Quod dicit triduo sustinent me, siue propter praedicationem siue propter suos infirmos sanandos. Spiritaliter uero turba triduo sustinet cum omnes credentes in sanctam

Trinitatem

remissionem

peccatorum

ab ipso

exspectant, uel triduo dominum sustinent cum in cogitatione, locutione et opere obseruant ne deum offendant. Dimittere eos non uult ne defitiant in uia, quia licet credant in eum populi, inter tot aduersa titubant in uia nisi frequenter con-

272 (287) sustinent me Marc. 8, 2 (perseuerant mecum Matthieu). 14, 275-276. 276-277 Ps. 110, 4-5. gratia plena] Luc. 1, 28, cf. Ioh. 1, 14.

refectio in monte celebrata est, ut... . 12, 346. 292 — 12, 346.

275-276 —

279 superius] 14, 166 et suiv. 283 284-285 BM 527, 1530-1531 : utraque

287 Voir sur 272.

291-292 = 22, 324-325 ;

275 IN (— 273 in om. Y 270 Rubricam habent NM, .XLI. W, om. cett. 280 satietatem 278 nostri Redemptoris y 14, 275) «P, quatuor milia cett. post refectio rasura circ. 8 litt. W, spiritualis significatur refectio D, satiatis cetf. 289 omnibus noui IN, noua cett. 283 spiritali yE?, spirit(uJalis cett. P Y 292 dominum NE^

289 triduo] dominum add. N (= 291)

1392 A

s

310 15,34 295

solentur

LIBER.

GENER

et recreentur

uerbi

ATIONIS,

diuini

c. 15

ammonitione.

QUOT

300

PANES HABETIS ? Interrogat quod ei non latet, ut alii cognito miraculo edificentur. Qui miracula fecit ordinauit ut tunc essent V, nunc VII propter VII dona Spiritus sancti, de quibus credentes replentur. Non dicuntur autem fuisse ordeacei, quia euangelium reuelatam gloriam domini, quam uetus

305

per quos alii libri Pauli, apostolorum uel sancti qui illo uitam et passiones

testamentum

texuerat,

adnuntiat.

ET

PAUCOS

PISCICULOS

noui testament figurantur, ut epistolae Actus, eorundem Apocalipsis et reliqui, tempore fuere, quorum ipsa Scriptura continet, qui, quasi de profundo huius

saeculi electi et eleuati, a celesti benedictione consecrati refi-

tiunt, dum exemplo nobis sunt ad bene agendum. ET PRECE-

15595

310

PIT TURBAE DISCUMBERE SUPER TERRAM. In alia refectione super faenum discubuerunt, quia illis antiquis. populis solummodo uoluptates carnales preceptum est calcare, in euangelio perfectis omnia terrena cum uoluptatibus praeceptum est abdicare. ET ACCIPIENS

15,36

VII PANES,

GRATIAS

AGENS

FREGIT ET DEDIT DISCIPULIS ET DISCIPULI DEDERUNT POPULIS quia dominus, erudiens apostolos suos, per eos uoluit $15

320

erudiri turbas. Quod gratias agit ostendit quantum congaudeat de salute generis humani et ut nos gratias agere de omnibus conlatis uitae muneribus doceat. Et ex hoc loco siue ex alus consuetudo seruatur a fidelibus cibum benedice-

re et uersum psalmi decantare, licet et illa gens iam haberet in consuetudine. Quod dicitur fregisse apertionem significat sacramentorum,

1557

quibus ad perpetuam salutem instituendus

erat populus. ET COMEDERUNT ET SATURATI SUNT. Comedunt et saturantur de panibus ac piscibus domini qui audiunt

29810102 530,

1631-1637

continet).

299-300 = 14, 207. (1632-1633:

quorum

300 Is. 40, 5. ipsa

Scriptura fidem,

304-307 Cf. BM uitam

et passiones

308-309 — 14, 224-225.

295 recreantur WV, corr. V Quod YE 296 ei «HN, eum PYedd. 298 propter VII om. y sancti Spiritus y 300 euangelium y et ex euangelii H, euangelii cett. quam f, qua cett. 301 texerat y et e texuerat H adnuntiat W, ad (an)nuntiauit cett. 303 Actus apostolorum NY eorundem] Iohannis N, om. E reliqui WE, reliqua cett. 307 exemplum Y 315 erudiri WPE^M', erudi cett. 317 Et om. NY loco om. Y

319 alt. et om. B

323 ac] et B

LIBER GENERATIONIS,

325

330

335

340

| 345

c. 15

311

eloquia domini et intuentes precedentes sanctos se ipsos ad superna excitant desideria. ET QUOD SUPERFUIT DE FRAGMENTIS TULERUNT VII SPORTAS. Per haec fragmenta intelleguntur altiora perfectionis praecepta, quae multitudo populi nequit intellegere uel seruare, ut sunt multa de diuinitate atque de uirginitate seruanda seu de relinquendo omnia, quae perfectis et uolentibus non precepta sed in exemplo monstrata sunt. Quod uero septem sunt sportae, propter Spiritus sancti gratiam, quae septenario numero a propheta praedicatur. Per septem sportas electi praedicatores ostenduntur, quia sicut sportae de iunco et palmis fiunt, sic fortiter et indefesse memoriam sui conditoris in corde seruant et quasi florent, cum de die in diem nouo desiderio ad amorem conditoris anhelant, de quibus dicitur: iustus ut palma florebit. Fiunt autem et ipsae sportae et paruae, quas uidemus in basilicis cum oblationibus ferri, et etiam magnae, ut tria uel quatuor modia annonae capiant, etiam et infirmi cum ipsis possint portar,

sicut

est.

et ibi factum

ERANT

QUI

AUTEM

MANDUCAUERUNT quasi QUATUOR MILIA ut ipso numero ostenderent de euangelicis se pastos esse cibariis. Similiter nec in isto signo mulieres et paruuli mittuntur in numero

propter

mutabilitatem

NAUICULAM

et inperfectionem.

ASCENDIT

MAGEDAN.

IN TERRAM

ET UENIT

IN

Et Marcus

dicit Dalmanutha, dicunt autem doctores: aut unus locus est

duo nomina

habens

aut uitium

scriptoris factum

est in

Marco. 324 Ps. 11, 7 et 17, 31: eloquia domini.

327 BM

530, 1655 (RM 452, 17):

altiora perfectionis praecepta. 329. C£ Matth 19, 27; 332-333 334-336 BM 531, 1664-1665 (RM 453, 25-26). SOINS CHINE BM 531, 1679-1680 (RM 453, 39-40). 343-345 — 14, 276-278. 8, 10.

347-349 Augustin, De consensu euangelistarum 2, 51, CSEL

— 298. 342-343 347 Marc. 43, p. 215, 7-

11: ...nísi quod Dalmanutha, quod in quibusdam codicibus legitur, non dixit Mattheus, sed ' Magedan' .Non autem dubitandum est eundem locum esse sub utroque nomine, nam plerique codices non habent etiam secundum Marcum nisi ' Magedan', observation reprise par BM

531, 1683-1685 = RM 455, 84-86. 329 pr. de om. yE? 334 sic y, ita E, quia rep. cett. 338 alt. et om. IN'Y 339 et etiam scripsi cum D, et om. cett. 339-340 ut...capiant Pedd., et capiant o,

et capiunt Hy, que capiunt IN 340 etiam et «PH, etiam ut edd., ut etiam NY 343 euangelicis PE?N, euangeliis cett. 339-340 tres...modios P

341 sicut...est om. P.

15090

212.

LIBER. GENERATIONIS,

DE SIGNO

IONAE

ET FERMENTO

c. 16

PHARISEORUM

ET ACCESSERUNT PHARISAEI ET TEMPTANTES ROGAUERUNT EUM UT SIGNUM DE CAELO OSTENDERET EIS. Iohannes narrat quale signum quaerebant, sicut iam superius dictum

16,1

est quia et post saturationem quinque panum similia postu-

lauerunt, ut pasceret populum de manna uel faceret tonare. Sed neutrum de illis duobus signis de alio caelo uenit nisi de isto ubi uolucres uolant, unde uolucres caeli dicimus. Tonitru10

15

20

um autem uentus et aqua faciunt, quia cum uentus in nube se incluserit quaerit aditum ut erumpat et cum rescindit nubem sonum facit et ignem creat et simul oriuntur, sed lux ante uidetur, quia clarius est lumen et acutior sensus est uisus quam auditus, quia longius uidemus quam audiamus. Ideo autem ignis fulminis uim habet maiorem ad penetrandum, quia subtilior est quam noster, id est qui nobis in usu est. Fit autem per eum aliquando castigatio in hominibus, sicut per alia elementa. De ipsis igitur elementis signa uiderant quando dominus mare et uentos conpescuerat, sed qui deum temptando aliquid petunt non merentur accipere, sicut nec ili fecerunt. FACTO AUTEM UESPERE DICITIS: SERENUM ERIT, RUBICUNDUM

16,3

EST ENIM CAELUM,

sicut solet euenire si

sol in nube uespertina aquam circa se non habuerit sed rubicundam nubem, sequenti die pluuia non erit. ET MANE subauditur dicitis HODIE

TEMPESTAS

subauditur

erit, RUTILAT

ENIM TRISTE CAELUM : quando nubes oriente sole rubicundae sunt, pluuia ipsa die erit. Inde dicit dominus ad Iudaeos

4 superius] 12, 374-375. 8 Matth. 8, 20, et passim. Cf. 12, 379 et suiv. 18 — 14, 360 et suiv.

8-13 Cf. IE 13, 8. —

1 Rubricam om. codd. edd. exc. N (De signo Ione, post 53 terrenum qu(a)erere habet

N : De fermento Phariseorum).

Cf. p. 56 (44). — iuxta 30: .XLII. W

2

alt. et om. Y temptantes] et add. WV, del. V 3 eum om. Y 5 est om. Y saturitatem Y 6 de manna populum HNE 11 sed] et y 12 ante] autem Y sensus est W, est sensus cett. 14 uim habet maiorem W, maiorem uim habet cett.

17 igitur W, etiam cett.

19 temptando aliquid WP'y edd.,

aliquid temptando N, aliquid temptando aliquid VMH, pr. aliquid del. H 14 fulminis] sublimis N

18 qui] quia E?

25 triste om. E?

LIBER GENERATIONIS,

c. 16

313

FACIEM CAELI DIIUDICARE NOSTIS, SIGNA AUTEM TEMPORUM NON POTESTIS SCIRE et consuetudinem habetis notatas pluuias uel serenitates, et signa aduentus filii dei ex prophe30

35

tarum oraculis non potestis scire. GENERATIO MALA ET ADUL-

TERA SIGNUM QUAERIT, ET SIGNUM NON DABITUR EI NISI SIGNUM IONAE PROPHETAE. lam de hoc superius dictum est, et hoc nunc dixisse suffitiat quia in signo mortis domini et de caelo signum datum cum sol caelum atra nube texit, et de terra signum datum est cum corpus terrenum surrexit et de inferno claustra ipsius fracta et multa milia sanctorum exierunt. ET RELICTIS ILLIS ABIIT. Et tunc dominus incredulos deserebat et adhuc hodie inuisibiliter eadem facit, deserit

40

incredulos et superbos et requiescit in trementibus sermones suos. ET CUM UENISSENT DISCIPULI EIUS TRANS FRETUM, OBLITI SUNT PANES ACCIPERE. [terum post saturationem po-

45

50

55

pulorum aufert se de ipso loco, ne forte populus eandem uoluntatem haberet, quam iam non habuerat. Quod uero dicit quia obliti sunt discipuli panes tollere, ostenditur quia nec dominus nec discipuli magnopere de cibo terreno cogitabant, siue 1deo, quia habundantia panis erat in ipsa terra et quod ad uictum pertinebat ministrabat populus domino et discipulis eius. Quomodo obliti sunt, cum dictum sit quia sustulerunt VII sportas ? Sed ipsum ad pauperes dimiserunt, solummodo unum panem habebant quando ipsum lacum transierunt :habebant unum, et alium spiritalem qui dixerat ego sum panis uiuus qui de caelo descendi — propterea non erat eis necesse terrenum quaerere. QUI DIXIT ILLIS: INTUEMINI ET CAUETE A FERMENTO PHARISAEORUM ET SADUCAEORUM. Dominus, sicut semper docebat discipulos ne aut ipsi ociosi

32 superius] 12, 412 et suiv. 34-37 Matth. 27, 45.52-53 (36 — 1, 311). 39-40 Is. 66, 2. 42-43 — 14, 282-284. 48-49 Cf. 4, 187-189. 49 — 15, 325-326. ipsum] «Cela» le contenu des sept corbeilles, cf. 45 (cibo), 47

(uictum).

50-51 Marc. 8, 14.

52 Ioh. 6, 41 et 51.

55-56 — 24, 432-

433.

28 scire non potestis Y mess] |t sw inuisibiliter Wy, inuisibiliter hodie cett.

36 milia] corpora Y 38 hodie 40 trans fretum discipuli eius Y

43 iam non] ante iam N, iam ante E?, superius E

29 filii hominis IN

49 dimiserant V

5

55 aut om. Y

SISIGID.

1394 A

314

60

"UBER. GENER

ATIONIS,

c. 16

aut uacui a bono opere cessarent, precipiebat ut custodirent se a doctrina Pharisaeorum, per 'fermentum' doctrinam uolens intellegi. Doctrina Pharisaeorum decreta diuinae legis traditionibus hominum postponere uel uerbo domini mandata praedicare, factis inpugnare. In alio euangelio etiam a fermento Herodis cauendum iubet. ‘Fermentum Herodis" est adulterium, homicidium, simulatio religionis. ‘Fermentum' a feruore noncupatur, quod plusquam una hora non potest contineri, crescendo enim excedit. AT ILLI COGITA-

16,7 65

16,8 70

16,9

75

BANT INTER SE, DICENTES QUIA PANES NON ACCEPIMUS. Dominus spiritaliter loquebatur, discipuli carnaliter accipiebant, cogitabant quia eum scire eos panes non habere, ut cum farinam inuenissent non fermentarent de fermento Pharisaeorum. SCIENS AUTEM IESUS DIXIT EIS: QUID COGITATIS INTER UOS, MODICAE FIDEI, QUIA PANES NON HABETIS ? Non dico nec de illo fermento nec de illo pane unde uos cogitatis: NONDUM INTELLEGITIS NEQUE RECORDAMINI V PANUM ET V MILIA HOMINUM ? Quando dicit nondum intellegitis spiritaliter intellegentiam. requirit: quia miraculum omnes qui uiderunt intellexerunt, uult ut illas saturationes et panem et pisces et fermentum spiritaliter intellegant, quia, si fermentum farinae mixtum fuerit quod paruum uidebatur in maius crescit, ita et doctrina

mala plus crescit quam

bona, sicut

apostolus dicit :modicum fermentum totam massam corrumpit. Si80

militer et heretica doctrina si ad modicum in alicuius pectore serpserit cito peruertit illum: omnis enim homo ad malum citius informatur quam ad bonum.

58-62 BM

52323, 1750-1756 (R.M 458, 59-65).

60-61 Marc. 8, 15.

79 1

Cor. 5, 6; Gal. 5, 9.

58 Pharisaeorum] erat add. P et m^ M, est add. N Y 67 quia «H, om. cett. 71 nec om. Y spirit(u)alem N'y 76 spiritaliter intellegant W, cett. quia] nam 5 78 crescit WE, creuit cett. citius ad malum NE°

67 eos] se N

66 discipuli] autem add. 73 et om. Y 73-74 intellegant spirit(u)aliter 81 serperit y 81-82

LIBER.

CONFESSIO

GENER ATIONIS,

c. 16

315

PETRI DE DOMINO

UENIT IESUS IN PARTES CAESAREAE PHYLIPPI. Iste est Phy85

lippus frater Herodis,

cuius uxorem

Herodes

habebat,

in

cuius partes sui regni uenit lesus in loco nuncupante Caesa-

90

rea. Siquidem ipse Phylippus reaedificauit ciuitatem quandam in honore Tyberii Caesaris et uocauit eam Caesaream Phylippi in honorem Tyberii pariterque sui, sub quo ipse regnabat, quia iam alia ibi erat ex proprio nomine eius Tyberiadis aedificata. Est autem prouintia Fenicis ad radices Libani, qui habet caedros magnos, ubi sunt duo fontes, Ior et Dan, qui inde longe insimul ueniunt et Iordanem fluuium fatiunt. Vocatur uero nunc ipsa ciuitas Paneas. Est autem

95

alia Caesarea, quam Herodes reaedificauit in honorem Octauiani et uocauit eam Caesaream, quae prius Turris Stratonis dicebatur. Cum ergo ad hunc locum ueniret et, sicut Lucas

100

dicit, cum

sine turbis esset et XII

cum

eo in uia,

INTERROGABAT DISCIPULOS SUOS, DICENS: QUEM DICUNT HOMINES ESSE FILIUM HOMINIS? Dixi iam quare 'filius hominis uocetur, quia uidelicet consuetudo fuerit in ipsa gente prophetam aut preclarum uirum aut prophetam aut hominem dei aut filium Adam, id est hominis, appellari. Unde Ezechihel filius hominis appellatur frequenter. Idcirco

87-97 HM

139, 1-11 (92-94 IE 13, 21, 18).

91 Tyberiadis: voir la note sur

Jean de Wurzbourg, CCCM 139, p. 107:679. 97-98 Luc. 9, 18. 100-101 Cette explication manque (cf. 20, 131-132 filius hominis... secundum quod filius sanctae Mariae fuit). 103 hominem dei] 4 Reg. 1, 9.11.13; 1 Tim. 6, 11, etc. - HM 139, 15-18 (R.M 460, 18-21). 104 Ez. 2, 1.3.6.8, et passim.

83 Rubricam habet. M, iuxta 145 habet N, om. cett. 84 Caesareae Phylippi] et interrogabat discipulos suos, dicens: quem dicunt homines esse filium hominis? [= 99-100] et reliqua. Sermo beati Christiani in margine add. m^W 86 nuncupante «HE, nuncupato cett. 88 (cf. 89.95) honorem NE^ Caesaris] pariterque (= 89) Y 89 honore (cf. ad 88) y 90 erat post eius Y 91

Tyberiades WV, corr. nV 93 longe inde simul y 94 nunc om. Y 96 quae WNNY, quoniam cett. 98 cum eo, in uia sic dist. Y 101 fuerit om. y, 102-103 alt. aut...Adam WVPE?, aut hominem dei aut prophefuerat MN tam aut filium Adam HNE, aut hominem dei aut filium Adam My

86 sui om. IN

90 ib1 om. IN

92 magnas (recte) P

1395 A

*

LIBER.

316 105

16,14 110

GENER. ATIONIS,

c. 16

dicit quem dicunt filium Adam esse ? et non dicit quem me dicunt, ne iactanter de se quaerere uideretur. 'Homines' illos appellat qui mentiuntur de filio dei, quia omnis homo mendax ;qui autem ueritatem de filio dei sentiunt quasi super homines sunt. AT ILLI DIXERUNT. In hoc loco primitus nomen Christi domino Christo inpositum est a beato Petro et caeteris apostolis per reuelationem Spiritus sancti, et sicut Ioseph praeceptum est ex persona dei uocare eum Iesum, sic ex persona

115

120

Spiritus sancti ordinatum est uocare eum Christum per beatum Petrum et ceteros apostolos. Notandum uero quod non eo more dominum appellat quo saecularis doctrina solet uos dicere, sed tu es, sicut in antiquis libris inuenitur usos fuisse maiores. Siquidem Romulus et Remus duo fratres tantae concordiae fuisse dicuntur, ut nihil unus sine alio uellet habere et omnia communia dicerent et haberent, sicuti modo monachi fatiunt, ex hac re consuetudo increuit in hac Gallia

ut dominos plurali numero appellent. ALII IOHANNEM BAPTISTAM scilicet quasi ipse debuisset resurgere, eo quod modico 125

tempore

praedicasset,

ALII

HELIAM,

ALII

HIEREMIAM

quia habetur in libro prophetiae eius quia prophetam in gentibus dedi te, et quoniam mors eius in Scriptura non legitur dicebant eum uenturum gentibus praedicare. Falsa erat denique eorum opinio de Hieremia, quia in suo libro inuenitur quomodo prophetauerit ad gentes, ad Moab, ad Idumeos et ad Babylonios, propterea completum est quod ad ipsum

T07 Pss

de Brom

A)

109 et suiv. Voir 149-150.

Matth. 1, 21.

114-121 = 15, 68-72.

(9158129926:

124-125 (= 130) Ier. 1, 5.

47.

Idumeos] ler. 49, 7-22.

116 tu es — 149.

111-112

in antiquis libris]

128 Moab] Ier. 9, 26 et 48, 1-

129 Babylonios] Ier. 50, 1-51, 64.

108 dei om. y 113 uocari f 115-116 solet (ex aput H) uos dicere scripsi cum. Hx, solet nos (ex apud uos) dicere M, apud uos dicere et WV, apud uos (nos? non liquet) consueuit dicere P, apud nos dicere solet NE?, apud nos docet E 119 sicut PN 120 consuetudo increuit W, increuit consuetudo cett. 123 alii Hieremiam (Vulgata, HM, RM) scripsi cum H (om. cett.) :in sequentibus enim de Hieremia, non de Helia agitur 124 alt. quia] per add. y 125 quoniam] quia E, quomodo v, corr. M? 126 predicaturum y erat Y et ex erit H, erit cett. 127 opinio eorum MN

119 modo om. P

125 eius] Helie IN

LIBER GENERATIONIS,

c. 16

317

dictum fuerat :prophetam in gentibus dedi te. Habemus quoque scriptum quia ludaei lapidauerunt eum in Egypto, quia prophetabat Nabuchodonosor illuc esse uenturum post Iudaeos, quoniam pro illius timore illuc fugerant. AUT UNUM EX PROPHETIS quilibet de prioribus. DIXIT autem ILLIS: 135

140

UOS AUTEM QUEM ME ESSE DICITIS? ac si aperte dicat seque-

strans eos ab hominibus, filios dei per adoptionem factos insinuans dicit: uos qui dii estis, quem me esse dicitis? Recte ‘di’ uocabantur in quibus deus habitabat et qui omni die uerbum dei audiebant. Illos enim, ad quos sermo dei factus est, deos psalmista appellat, dicens ego dixi : dii estis. Consideranda uero distinctio quomodo dominus de sua humilitate discipulis dicit filium hominis, non dicit filium dei: multo enim in euangelio sepius se 'filium hominis! quam ‘filium dei' dicit, et haec omnia ut nos ad humilitatem informet.

145

RESPONDENS PETRUS DIXIT EI. Petrus respondet pro omnibus, quia ipse lam in caput apostolorum erat constitutus, et quod ipse respondit omnium apostolorum responsio est,

quoniam et 1psos fuerat interrogatus uos quem me esse dicitis? et quod dominus Petro dixit omnibus apostolis dicit. TU ES 150

CHRISTUS,

FILIUS DEI UIUI.

Tu es Christus: si alii dicti sunt

christi nuncupatiue, quia ad tempus populum regere debuerunt, tu ueratius es Christus, quia tu es rex omnis terrae, tu

es dei uiui filius qui essentialiter deus es et non ut isti alii, qui dicuntur dii et non sunt, quia opera manuum sunt, non uident neque audiunt: tu es autem illius dei filius qui a Iudaeis adoratur et colitur, de quo dictum est notus in Iudea deus, in

130 — 124-125. 130-131 IO 38, 1. 131-133 ler. 46,2-28. ^ 135 —4, 72. | 136 Rom. 8, 15 et 23; Ephes. 1,5. — 137 — 140. 139-140 Ioh. 10, 34-35 (Ps. 81, 6). 145-146 (224) = 19,445. 150-152 (246-248) Cf. 1, 602610. 154 (= 18, 74) Deut. 4, 28; Osee 14, 4; Is. 37,19. 156-157 Ps. 75, 2: 131 alt. quia] pro eo Y 133 quoniam] quia HNE, qui Y 134 quemlibet PY et e quilibet H (quilibet cett.) 138 qui om. Y 140 appellat psalmista 142-143 multo...in euangelio sepius W, multo...sepius 141 quoniam y Y 147 quod om. Y 145 respondit PE”, respondens y in euangelio cett. responsio est edd. et e responsionem (nc) MP, responsione Y, responsionem 149 apostolis dicit W, dicit apostolis 148 uos] autem (= 135) add. Y cett. es] est W 153 dei uiui filius W, filius dei uiui cett. 151 qui Y cett. 155 audiunt PE^NY et ex audient H, audient «HE

1396 A

*

LIBER.

318

GENER. ATIONIS,

c. 16

Israhel magnum nomen eius. Quid ipsi homines errent de te, cum ipsis quid de te sentio dico: christus dei es et filius dei es, illius dei, ante cuius arcam Dagon iacebat truncatis mani16,17

160

bus et pedibus. RESPONDENS AUTEM IESUS DIXIT EI: BEATUS ES, SYMON

BARIONA.

Bar Syriace 'filius', iona 'columba', et

in hoc beatus, quia filius Spiritus sancti, simplex ut columba, astutus ut serpens, et in hoc beatus QUIA NON TIBI REUELAUIT CARO ET SANGUIS hoc est uiuens homo, qui de carne 165

170

175

et sanguine constat, SED PATER MEUS, ille ipse quem tu con-

fessus es, pater uiuens incomparabiliter, pafer meus QUI IN CAELIS EST et ego etiam cum ipso, et Spiritus sanctus, cuius filius spiritalis es. Nouerat quidem dominus lesus quid apostoli de eo crederent quidue sentirent et quid responsuri essent, sed ad insinuandam humilitatem nobis placuit inuisibiliter cum patre et Spiritu sancto reuelari apostolis in corde et per illorum confessionem in mundo audiri et dignam confessionem digna mercede remunerari, ut omnes certi sint, quicumque fuerint confessionis huius usque in finem saeculi consonantes et confitentes, erunt et remunerationis consortes. ET EGO DICO TIBI QUIA TU ES PETRUS.

16,18

Dixisti tu: fu es

Christus, et ego dico tibi quia tu es Petrus, quia ego sum Christus, inunctus oleo inuisibili a patre rex Christianorum, et tu fun180

damentum eorum. Beatus es, qui Simon id est *oboediens', qui 'filius columbae', et quia Petrus, id est ‘firmus’, ET su-

PER HANC PETRAM AEDIFICABO AECCLESIAM MEAM. Super hanc firmitatem fidei, quam confessus es, aedificabo aecclesiam meam et super me aedificabo te cum omni ecclesia mea. ET

158 cum ipsis] Pierre répond également pour ses coapótres (145-147). 159160 — 2, 396-397. 161 Thiel 259. 162 — 167-168. 162-163 Matth. 10, 16. 173 digna mercede] Esther 16, 23; 2 Macc. 8, 33. 175-176 Cf. 2 Cor. 6, 13. 179 Thiel 422. 180 — 161.

158 quod y sinuandam WP,

160 autem om. (B) corr. W 172-173

163 non tibi WE”, tibi non cett. 170 in...confessionem om. Y 176 tu: tu

WVP, tu MHNedd., mihi tu G, mihi quia tu M? M, es P (B)

M^

179 es qui WVE?, es quia

180 qui WVPE? (H), quia MNYE et e qui H

183 pr. et] id est y

159 truncatus IN

165-166 ille...meus om. IN

infirmus Y, corr.

LIBER GENERATIONIS,

185

190

195

200

c. 16

319

PORTAE INFERI NON PRAEUALEBUNT ADUERSUS EAM. Quicumque de aecclesia mea studuerit esse et de his qui ita confessi fuerint, portae inferi non praeualebunt aduersus eos ut possint eos trahere ad se, ut ipse alias dixit nemo potest rapere oues meas de manu mea. Vel portae inferi peccata atque uitia seu doctrina hereticorum, per quam illecti homines ducuntur ad tartarum. Multae sunt portae inferi, sed nullae aecclesiae praeualent, quia qui fidem Christi in corde perfecte tenuerit omne quicquid exterius accidit temptationis facillime deuincet deo protectore; quicumque uero ab aecclesia recesserit fide uel opere, iste non super petram sed super arenam fundamentum posuisse credendum est. ET TIBI DABO CLAUES REGNI CAELORUM. Claues regni caelorum scientia discernendi potentiaque, qua dignos recipere in regnum, indignos excludere debeat intellegitur. Er QUODCUMQUE LIGAUERIS SUPER TERRAM ERIT LIGATUM ET IN CAELIS ET QUODCUMQUE SOLUERIS SUPER TERRAM ERIT SOLUTUM ET IN CAELIS. Haec tam Petro quam omnibus apostolis et successoribus eorum, qui in aecclesia eundem locum tenent, recte credimus concessum, quia Ipse post passionem apparens eis dixit accipite

205

Spiritum sanctum : quorum remiseritis peccata, remittuntur eis, et quorum retinueritis retenta sunt, ut uidelicet, cum agnouerint

210

re et nolle ultra reuerti ad uomitum peccati, illos absoluere dignos iudicent et a timore perpetuae mortis consolentur, quos uero in peccatis criminalibus uitam finire uiderint, illos perpetuis suppliciis tradendos insinuent, sicut ipse dominus

causas peccantium, quos cognouerint uere paenitentiam age-

insinuauit, dicens si aecclesiam non audierit, sit tibi sicut etnicus et

publicanus. Similitudo datur de leprosis in Leuitico, quod sicut sacerdos iubebatur considerare leprosum, ut ad arbitrium

187-188 Ioh. 10, 28. 194-195 Matth. 7, 26. 201 — 24, 91-92. 205 Ioh. 20, 22-23. 207 Cf. Prov. 26, 11. 209 et 216 — 5, 83. Matth. 18, 17.

203211-212

212-214 Lev. 13 et 14.

191 perfecte tenuerit W, tenuerit 190 contra ecclesiam y 189 illiciti y 195 credendum WVHE, 193 uero W, om. cett. (retinuerit y) perfecte cett. 200 Haec (...202-203 concessa M): Hoc M E credendus (194 iste) MPE°Ny 211 205 ut cum uidelicet Y 204 ut W (...202-203 (esse IN) concessum) 212-213 sicut] diat Y insinuat (B)

(1590 2S

320

"LIBER. GENER

ATIONIS,

c. 16

eius decerneretur qui esset leprosus et qui non esset, sic et

215

220

225

episcopi et sacerdotes in aecclesia illos debent ligare, quos uiderint leprosos in anima de peccatis criminalibus, cum uero uiderint aut audierint ablatam lepram, id est peccata, per digna opera paenitentiae et confessionis, tunc debent illos absoluere: quod iam sub exemplo Lazari diximus, ut illum studeant absoluere quem dominus in anima resuscitauit, quia si discipuli ante soluissent Lazarum quam dominus illum resuscitasset, faetorem potius ostenderent quam uirtutem. Quod autem quasi soli Petro haec ligatio dici uidetur ideo fit, quia ipse locutus est pro omnibus et in ipso omnibus responsum est et ipse uera fide confessus et uero fuerat amore secutus, etiam et ob hoc, ut omnes credentes pro certo sciant quia quicumque se ab unitate fidei segregauerint nec ueniam peccatorum consequentur nec aditum regni cae-

lorum intrare poterunt. Imitemur ergo beatum Petrum in 230

confessione uerae fidei, ut sic et corde credamus et ore confi-

teamur, imitemur illum de sua simplicitate, quia 'filius columbae' appellatur. Constantia quoque uincendas uoluptates saeculi par illo esse satagamus, ut ad illum cum quo ipse est peruenire mereamur. TUNC PRAECEPIT DISCIPULIS SUIS UT

16,20

NEMINI DICERENT QUIA IPSE ESSET CHRISTUS. Legimus supra

240

quia misit discipulos suos ad praedicandum et iussit adnuntiare aduentum suum ad eos; nunc precipit ne se dicant Christum, sed discretio est intellegendi. Supra iussit ut adnuntiarent uenisse qui uerbum salutis eis adnuntiaret et infirmos eorum curaret, ut uenirent ad eum, et post, cum uideret

216 — 209.

146.

230-231

‘chacun de nous’.

219-223

— 5, 72-74.

— 9, 469-470. 235-238 HM

231-232

222M0R

— 180.

142, 101-103.

T

Ee

224 —

145-

233 par...satagamus] 238 et suiv. Cf. 10, 123 et

sulv.

217 ablata studeant W, est add. cett. Y 230 ut ad ss. MP sed] si Y

in lepram y 219 diximus...17,84 eius foliis amissis om. IN 220 studeat cett. 223 iubetur y 224 pre Y 225 confessus W, 225-226 fuerat amore W, amore fuerat cett. 226 etiam] et tam sicut corde credimus, ita et ore y 231 de] in y 232 quoque] 233 par illo xHE, par illi E^, pares illi py ut] et W 238 intelligenda y

220 dominus] iam add. P

1398

LIBER. GENERATIONIS,

245

250

260

265

c. 16

321

qui dignos se facerent ad noscenda secretiora sacramenta, panderentur eis cum apostolis, qui uero facerent se indignos recederent uacui cum Pharisaeis, sicut ipse dixit: ne mittatis margaritas uestras ante porcos. Similiter in hoc loco precipit ne passim eum Christum adnuntiarent, ne differretur utilitas crucis et mundus non redimeretur. Seu alia causa: Christus magnum nomen erat in ipsa gente, sicut apud nos est Caesar et Augustus. Non uult ergo publice illud nomen de se praedicare, ne scandalum Iudaeis fieret quod arrogaret sibi regiam potestatem, unde postea Iudaei eum accusauerunt apud Pilatum, et tamen Pilatus inuitus scribendo confirmauit quia rex esset Iudaeorum. Quod intellegitur quia sic reges uocabantur, uidelicet christi, et exemplum dedit suis ne quaerant magni dici in populis. Non est autem Saluatoris proprium nomen Christus, sed commune dignitatis nomen et potestats. lesus Christus proprium uocabulum Saluatoris est. EXINDE CAEPIT IESUS OSTENDERE DISCIPULIS SUIS QUIA OPORTERET EUM IRE IEROSOLIMAM ET MULTA PATI A SENIORIBUS ET SCRIBIS ET PRINCIPIBUS SACERDOTUM. lNunc quare praeceperit non se manifestaturum Christum in populis declarat, ac si aperte dicat: cum me uideritis post passionem resurgentem a mortuis, quia nihil prodest praedicare nunc et paululum uideri haberi derisui et obprobrio, crucifigi et flagellari. Praedicit etiam passionem suam, ut minus dubitent in eius passione. Et notandum quia ille, qui haec passurus est, dei filius et hominis sit, quia diuinitas inpassibilis extitit in passione,

ille qui de sancta

Maria

natus

est, ille passus

243-244 Matth. 7, 6. 246-248 = 1, 204-207. 251 inuitus] Voir la note sur 27, 64-65. 263 HM 143, 116-120. et 24-37.

244 ante porcos (cf. ad 7, 37) MPE^v, om. WVHE

est. ET

250-252 Matth. 27, 11-14 261 — 4, 72. 261-

245 Christum om. Y

248-249 praedicare WV, pr(a)edicari cett. (et e correctura V)

255 alt. nomen] est

add. Y 257-258 quia oporteret] oportere (ras.) M, quia oportet P 259-260 265-266 Et...sit scripsi : 264 in] de y 261-262 resurgere Y precepit Y ille edd., illum codd.

cett.

est HY, erat E?, om. cett.

sit] dicit (cf. illum) y et e sit H

265 resurrectione E

dei om. HY

267 alt. ille] ipse Y

et ME^, om.

270

GENER

LIBER.

222

ATIONIS,

c. 16

ASSUMENS EUM PETRUS CAEPIT INCREPARE ILLUM, DICENS. Beatus Petrus, pro nimia fide et amore, quod habebat erga deum nostrum, cum audisset obprobria et mortem quam dominus predicebat se passurum Ierosolimis, adpraehendit dominum secreto, ne coram aliis uideretur magistrum redarguere, et caepit ei de affectu fidelitatis dicere: ABSIT A TE,

280

DOMINE: NON ERIT TIBI HOC id est hoc quod dicis longe sit a te, uel sicut in Greco habet IAACOGHTI COI, quod est propitius esto tibi. Nolebat enim destruere confessionem suam et putabat perdere praemium Saluatoris quod audierat: beatus es, Simon Bariona et reliqua quae audierat, nec putabat posse fieri ut dei filius occideretur. Non erit tibi hoc: non possunt aures meae ista recipere nec cor meum credere. QUI CON-

285

citur 'contrarius' : uade post me meam sequere uoluntatem et noli esse de his contrarius, quae a me ordinata sunt cum patre: discipulus es, propterea debes sequi, non docere. Non est similis ista sententia illi, quam ad diabolum dixit domi-

275

16,23

UERSUS

DIXIT PETRO:

UADE POST ME, SATANAS.

Satanas di-

nus, quia illi dictum est uade, satanas subauditur in abyssum,

290

isti autem uade retro post me id est me imitare, ut eadem uelis quae ego. Non est autem mirum si dominus talia Petro dixit post tantam beatitudinem quam supra dixerat, quia beatus Petrus adhuc non erat perfectus, adhuc eum erat negaturus, et omnia illa a deo non ad praesens concessa fuerant sed in

275 On ne voit pas ce que Christian peut bien avoir lu dans son modèle (Jérôme (HM 144, 143) donne le texte grec de Matthieu: {ec oo1, xbpue). La forme

verbale la plus proche du texte transmis serait A&oOnrt cot (cf. Luc. 18, 13: Loi). Voir aussi Laistner, p. 144(1). 277-278 — 160-161. 284-288 — 4, 170-173. 287 Marc. 8, 33: Vade retro me.

perfectus — 20, 158-159, cf. 8, 289.

282 Thiel 410. 290 adhuc non erat

negaturus] Matth. 26, 34.69-75.

268 illum om. y, eum P 269 pre yE? quod xH, quem PE?^v et e quod M, que E 271 predicabat YE? 273 de om. W 275 habetur PE?y (= 337)

275 IAACO

OHTICOI

XPHE,

alii alia (ilaso tetisoi ss. VMPE)

276

Volebat PE” 279 dei fihus W, filius dei cett. 280 recipere W, percipere cett. 283 de om. y, del. M 285-286 dominus dixit YE 288 Petro talia E, talia dominus Petro f 290 alt. adhuc] enim add. y

273 felicitatis E

159€

LIBER GENERATIONIS,

c. 16

325

futuro promissa, id est tibi dabo, non do, et reliqua. NON ENIM

295

SAPIS QUAE DEI SUNT ignoras dei ordinationem, quia dispositum habeo per meam mortem redimere mundum. EA QUAE HOMINUM sunt mihi suades quando mortem refugere suades, quia ipsam solent puri homines timere. TUNC IESUS DIXIT DISCIPULIS SUIS. Nec ista nec superius conprehensa dixit turbis sed discipulis suis, quia non erant ista inperfectioribus praedicanda, uerum perfectis.

300

ORTATUR

SE SEQUI

305

SIQUIS UULT POST ME UENIRE siquis me uult imitari, sicut discipuli facere debent magistrum. Postquam predixit de suis contumeliis et morte armat suos ut praeparent se ad eadem perferenda. ABNEGET SEMET IPSUM desinat esse quod hactenus fuit per malam conuersationem seu per Pharisaeorum traditionem et incipiat esse nouus per meam ammoniti-

onem, deneget in suis actibus uetus homo esse, qui corrumpitur secundum desideria sua, et incipiat nouus Adam fore,

qui renouatur de die in diem in agnitione dei. ET TOLLAT 310

315

CRUCEM

SUAM

ET SEQUATUR

ME.

Crux a cruciatu dicitur et

per crucem mortificatio uitiorum intellegitur, et sicut is qui crucifigitur huic mundo moritur, sic is qui Christum sequi uult debet mortificare passiones membrorum suorum. Duobus autem modis crux tollitur, cum aut per abstinentiam corpus afficitur aut per conpassionem proximi animus affligitur. Quod Paulus aliis uerbis idipsum clamat — inquit:

2920-7195; nouissimus Adam.

795:

70-77).

308 Iudae 16: secundum desideria sua. 1E S Or 5 45: 309 2 Cor. 4, 16; Ephes. 1, 17 et Coloss. 3, 10. 310 IE 5,

313-323 GH 22, 3, p. 280, 68-76 (BM 539, 1978-1986, R.M 469-470,

300 Dominus ortatur se 294-295 quia que hominis Y 292 futurum Y 301 sequi M? (cf. p. 56, app. cr. ad 46), XLIIII in margine W, rubricam om. cett. clamat 316 idipsum om. Y, ad ipsum P 312 is om. Y uult me (f) inquit xP, clamat cum inquit E?, clamans inquit P, clamat inquiens (B) et ex inquit M

306 per...308 nouus om. E?

324

| LIBER.

GENER ATIONIS,

c. 16

mortificate membra uestra quae sunt super terram, iram, fornicationem, auaritiam et reliqua — in se ipso nobis in exemplo monstrauit, qui ait castigo corpus meum et in seruitutem redigo, ne forte 320

cum aliis praedicauerim ipse reprobus effitiar. Ecce audiuimus de cruce corporis sui, requiramus de conpassione proximi. Ait

namque: Quis infirmatur et ego non infirmor?Quis scandalizatur et ego non uror? QUI ENIM UOLUERIT ANIMAM SUAM SALUAM

16,25

FACERE, PERDET EAM. Qui sic uoluerit animam suam saluam 925

facere ut nolit eam dare pro Christo, perdet quando melius habere debet. QUI AUTEM PERDIDERIT ANIMAM

SUAM PROP-

TER ME SALUAM FATIET EAM qui tradere non timuerit propter me animam 330

suam in hoc saeculo, saluam fatiet eam in

futuro. Quasi agricolae dicatur: si uis saluum facere frumentum, perde illum in terra, quia si seruaueris in horreo peribit, si in terram ieceris recipies duplo. Hoc illis tunc dictum est qui inter persecutiones paganorum similes martyribus esse uolumus,

uersati sunt, nos, si

debemus

mala proximo-

rum et persecutiones malorum Christianorum aequanimiter 335

340

16,26

ferre, quia non erimus consortes martyrum si non fuerimus

passionum uel in aliquo conparticipes. Qui autem perdiderit animam suam propter me, uel sicut in alio euangelio habetur propter euangelium meum, inueniet eam uel illo sensu quem superius diximus, uel per animam nostram uoluptates huius saeculi: quicumque pro dei amore delitias et uoluptates huius saeculi abnegauerit sibi, in aeterno saeculo recipiet quales nec oculus uidit nec in cor hominis ascendit, quae praeparauit deus diligentibus se. QUID ENIM PRODEST HOMINI SI

317-318 Coloss. 3, 5. 319-320 1 Cor. 9, 27. 322-323 2 Cor. 11, 29. 329-330 GH 32, 4, p. 281, 109-111 (BM 539, 1993-1996). 338 Marc. 8, 35: propter me et euangelium.

339 superius] 327-329.

341-342 1 Cor. 2, 9.

318 in exemplo «PH, exemplo E?, exemplum YE ef ex in exemplo M 322 alt. Quis om. Y 324-325 perdet...facere om. Y 330 illum «P, illud (B) E? et ex illum M 331 tunc illis f 332 paganorum .l. W, post sunt cett. 332-333 si...esse W, similes si martyribus esse VPE?B, si martyribus similes esse M, similes esse martyribus si E 335 fuerimus W, erimus cett. 336 participes (B) 338 quo y 342 ascenderunt y

327-328 pro me P

342 uidit] nec auris audiuit add. E?

140€

LIBER GENERATIONIS,

345

c. 16

325

LUCRETUR MUNDUM UNIUERSUM, ANIMAE UERO SUAE DETRIMENTUM FATIAT? Quid profuit illis imperatoribus qui istum mundum habuerunt per uiginti annos, ut Octauianus per LVI annos, cum iam per DCCC annos iaceat in inferno?

350

355

360

365

Numquid non fuerat ei melius esse sotium Lazari pauperis quam modo esse sotium diaboli? Transierunt omnes honores illius tamquam umbra et tamquam somnium. Frequenter cum aureis curribus et aureis scutis suscepti sunt a consulibus, et postea nudi et rei excepti a nigerrimis daemonibus et in aeterno igne religati. Quod peius est, multi Christiani ibunt cum ipsis, qui uiam ueritatis scire debent. AUT QUAM DABIT HOMO COMMUTATIONEM PRO ANIMA SUA ? Nullam commutationem debuisset homo dare pro anima sua, sed quod peius est, multi sunt qui preponunt corpus animae et temporalia aeternis et non cogitant de anima nec de uita perpetua, sed de honoribus terrenis et de caducis et uenundant se ut faciant malum, sicut de Achab dicitur qui uenundatus est ut faceret malum. Quibus frequenter euenit ut Balaam, qui cum prohibitus esset a deo ne iret ad maledicendum populum, ductus cupiditate muneris iterum atque iterum interrogauit deum, cum non esset ut homo qui mentiri potuisset. Sed quia sic inportune petiit, et accepit quod deus noluit et

345 faciat Luc. 9, 25 (patiatur Matth.). Octauianus

ann.

LVI

346-347 uiginti] Cf. MS 669-671. —

IE 5, 39, 25; Eutrope,

Breviarium

7, 8, 2-3:

...ita ab initio

principatus eius usque ad finem quinquaginta et sex anni fuerunt. Les deux auteurs sont

parmi les sources utilisées par Christian. Méme si le chiffre VI (voir l'app. cr.) est une correction introduite au cours de la transmission manuscrite, III doit être une

mauvaise lecture du VI de l'original. 348-349 Luc. 16, 20-25. 349-350 Sapao SOPMTODN? UNS: 353 = 357. 354 Tob. 1, 2 et Ps. 118, 30: uiam ueritatis. 357 = 353. 359-360 1 Macc. 1, 16. 360-361 3 Reg. 21, 25: 361 et suiv. Num. 22, 5 et suiv. 363 3 Reg. 22, 16: iterum atque iterum.

344

lucretur

mundum

uniuersum

WVPE’H,

lucretur

uniuersum

mundum

MY, mundum uniuersum lucretur E 345 fatiat] paciatur Y 346 per om. LVI H, quinquaginta sex Y 347 per om. Y Octouianus PH, corr. H B 353 ligati B alt. annos om. YE (cf. adn.), LIII/quinquaginta tres (x) E 354 deberent

Y

B

347 alt. per om. E?

359 alt. de om. Y

360 Acabh

354 ibunt] ibi sunt P

W, aab P

362 domino

+

326

370

LIBER.

GENER ATIONIS,

c. 16

illi non profuit. Sic multi cum intrant in aecclesiam, lingua alterius uerba cantant et animo de honoribus cogitant sic per multos dies. Deus autem respicit ad cor et uidet quod cor precatur: uerba quae lingua dicit alterius uerba sunt, nisi uerecundia illi esset quod corde tegit, lingua caneret. Cum uidet igitur sepius deus ea magis nos optare in corde et opere, iratus concedit quod contra uoluntatem ipsius et contra salutem nostram est, atque tali modo dat quis commutationem pro anima sua, cum eligit terrena et neglegit aeterna. FILIUS

16,27 375

ENIM HOMINIS UENTURUS EST IN GLORIA PATRIS CUM ANGELIS SUIS. Quia predixerat de se et de sequacibus suis oppido aspera,

380

temperat

nunc

et. pro

QUE SECUNDUM

tribulant 385

causa

talia

sustinere

OPERA EIUS et tunc uos, si fortiter et patien-

ter sustinueritis, aeternam 16,28

qua

debeant ostendit, scilicet quia uenturus sit, id est ipse filius hominis in gloria patris, ad iudicandum uiuos et mortuos, quia pater omne iuditium dedit filio. ET TUNC REDDET UNICUI-

aeterna

recipient

remunerationem, tormenta.

et hi qui uos

AMEN,

DICO

UOBIS,

SUNT QUIDAM DE HIC STANTIBUS QUI NON GUSTABUNT MORTEM DONEC UIDEANT FILIUM HOMINIS UENIENTEM IN REGNO

SUO.

Poterat

apostolorum

esse tacita cogitatio ut

dicerent: in fine mundi ista erunt quae nobis promittit, et tali modo deficerent a spe. Nunc proxima promittit, uideli390

cet quod aliqui ex his non sint gustaturi mortem, quam paruo tempore quasi praelibando gustabunt, donec uideant filium hominis uenientem in regno suo hoc est in regia claritate, qualis post iuditium uisurus est ab omnibus electis suis. Nam

in iuditio uidebitur in forma

serui, sicut dictum

est

quando ascendit: sic ueniet quemadmodum uidistis eum euntem, 395

ut uideant eum et boni et mali quem contempserunt, sicut

371-372 = 15, 51. forma serui] Philipp. 2, 7.

379 IE Petuod45! 394 Act. 1, 11.

379-380 Ioh. 5, 22.

368 quod «H, quid PE^y, que E 377 quo causa WV, corr. idem y et ss. M 379 iudicandos Y 381 eius W, sua cett. sint W, non sint ex his cett. gustaturi mortem W, mortem 389-390 quam...gustabunt post 391 suo Y 392 uisurus «PH, e ulsurus H 394 euntem] in celum add. y 395 pr. et xE?,

V

393 in

378 id est] 389 ex his non gustaturi cett. uidendus y edd. et om. P (B)

140

LIBER. GENERATIONIS,

c. 16 - 17

327

scriptum est: uidebit eum omnis oculus, et qui eum pupugerunt.

Videbunt autem illum iniusti terribilem, iusti mitem in una

400

eademque forma. Vel 'regnum eius! praesens aecclesia intellegitur, quam multi uiderunt fundatam in carne antequam mortem gustassent, sicut Iohannes, qui ad VII scribit aecclesias ut esset eis consolatio uidere iam ex parte in eum mun-

dum crediturum. Rudes enim erant discipuli adhuc et neces-

sarium erat in praesenti aliqua promittere, unde in praesenti 405

roborarentur et in futuro robustius consolarentur. Vel de transfiguratione eius potest intellegi, in qua eum illi tres uiderunt quasi in regno suo, hoc est in regia dignitate, qua ad iuditium uidebitur.

DE TRANSFIGURATIONE

DOMINI

ET POST DIES SEX ASSUMPSIT IESUS PETRUM ET IACOBUM ET IOHANNEM FRATREM EIUS. Post dies sex uidelicet postquam ista quae superius audistis locutus est, quod essent qui non essent gustaturi mortem. Lucas dicit fere dies octo, sed

10

Lucas primum et ultimum diem conprehendit, isti duo illos qui in medio fuerunt. Ut enim ist tres alios confortarent tempore passionis eius eliguntur a domino: non enim illi alii adhuc perfect erant ut possent illa uidere, nam etiam ist ceciderunt et timuerunt ualde. Secernuntur autem isti tres a ceteris certis pro causis, Petrus quia futurus erat pastor aecclesiae

396 Apoc.

289.

1, 7.

400-401

Apoc.

1, 4.

402. Rdes|-

Cf" 9, 191-- et. 8;

404-406 — 17, 25-26 et suiv.

4 superius] 16, 383 et suiv. BEIPUGO 26 6 isti duo] Matthieu et Marc (ON 8-9 — 8, 289. 10 — 89-90. 11 pastor aecclesiae — 5, 74.

396 alt. cum om. f, eum pupugerunt eum V 400-401 scribit aecclesias W, (a)ecclesias scribit cett. 403 alt. in praesenti om. Y 404 robustius om. Y Vel] Unde y 407 ad om. f P 6 Lucas om. Y 5 fere WE, uere cett. 4 uidistis Y 3 sex om. Y 10 illi B, 9 possint MB duos illos M, illos duos B, illos om. Y iste MB om. E?

399 fundatam om. E? 1 De statere dato (= 251) P

8 illi ut alu B

M

328

LIBER.

GENER ATIONIS,

c. 17

et ad Romanos mittendus, qui rectores orbis erant, lohannes

15

20

1752

25

quia altius erat locuturus mundo diuinitatem eius et apud Grecos, sapientiores omnibus gentibus, erat directurus, Iacobus quia ipse primus de apostolis martyrium pro ipso erat subiturus, et ob hoc uocati sunt filii tonitrui, quia ipsi hanc uocem erant audituri, de qua nunc dicet. Tipice ostenditur quia multi uocati, pauci electi. DUCIT ILLOS IN MONTEM id est Thabor in Galilea, qui interpretatur 'ueniens lumen', conueniens interpretatio, quia ibi frequenter de uero lumine inluminati sunt, ut etiam nunc. EXCELSUM pro ‘ualde celsum', sicut nostri Alpes sunt in Burgundia , in quibus calor non multum potest nocere etiam in aestate, quando ipsa Transfiguratio celebrata est. SEORSUM ab aliis discipulis, est enim aduerbium separandi. ET TRANSFIGURATUS EST ANTE EOS. Transfiguratus in alia figura, nam substantiam non amisit neque spiritale aut aerium corpus assumpsit, sed ipsam suam substantiam gloriosam reddidit, sicut hic subsequitur ET RESPLENDUIT FACIES EIUS SICUT SOL. In ea forma

30

35

apparuit apostolis, quam soli oculi mundi sanctorum uisuri sunt post iuditium peractum. Quando dixit sicut sol non potuit altius ascendere conparando quod homo oculis corporalibus nosset. UESTIMENTA AUTEM EIUS FACTA SUNT ALBA SICUT NIX. In hoc possumus scire quia corpus idem ipsum fuit, quoniam et uestimenta eadem fuerunt, de quibus dicitur quia facta sunt alba sicut nix uel, sicut in alio scriptum est, qualia nullus fullo potest parare super terram: apparet quia

12 Sap. 13, 2: rectores orbis terrarum. 70. 16-17 — 10, 80-82. 17 = 74. 28, 167. Thiel 431. 23-24 6 aoüt

285.

12-14 = 10, 75-76. 15-16 IO 18 Matth. 20, 16 et 22, 14. 19 = (ou 27 juillet). 29 Cf 4. 282-

37 Marc. 9, 2 (HM 147, 246-247).

13 condiuinitatem y ad B et ex apud M 14 dirigendus (cf. 12 mittendus) PB ef e directurus M 15 pro ipso erat WY, erat pro ipso cett. 17 dicet W, dicit cett. 19 Thabor] qui est add. y qui] et Y 21-22 celso Y

22 nostri «BE, nostr(a)e (recte) PE?B

23 nocere potest y

transfiguratio W, transfiguratio ipsa (ista E) cett. B

27 aut] neque y

28 suam om. (B)

36 facta sunt] fuerunt y

alio (cf. 34 In hoc) : euangelio add. PY, loco add. edd. 30 mundi] idipsum E?

mundorum

E?

31 perfectum

23-24 ipsa

26 Transfiguratus] est add. in

37 parare] facere y B

34 quidem

P

35

1402

LIBER GENERATIONIS,

40

45

50

55

c. 17

920

non substantiam amiserunt sed claritate desuper induta sunt. Vestimenta Christi tipice sancti eius sunt, de quibus Paulus ait: quicumque in Christo baptizati estis Christum induistis, qui fulgent nunc in praesenti, sed in futuro clarius, quoniam cum apparuerit similes ei erimus. De quibus dicitur qualia Jullo non potest parare super terram, fullo ille, de quo psalmista: lauabis me et super niuem dealbabor, quoniam non potest dari in terra sanctis quod dandum promisit in caelis. ECCE APPARUIT MOYSES ET HELIAS. Per Moysen et Heliam, legis latorem et eximium prophetarum, ostenditur quia et lex ab ipso data est et ipsum praefigurauit, et prophetae ipso inspirante prophetauerunt et omnia quae de illo erant futura cecinerunt. Typice per Moysen sancti qui iam gustata morte cum domino regnabant, per Heliam, qui adhuc uiuere dicitur, illi electi qui in carne repperiendi sunt figurantur, quoniam, sicut Paulus ait, mortui qui in Christo sunt resurgent primi, deinde qui uiui inuenti fuerint simul rapiuntur in nubibus obuiam Christo in aera, et sic semper cum domino erimus. CUM scilicet excessum

eius, quem

EO LOQUENTES

acturus erat in Ierusalem, pre-

nuntiantes. Origenis dicit quoniam Moyses cum tabulis quae scriptam legem habuerunt apparuerit et Elias cum curru igneo 60

aduenerit

apostoli eos

et inde

cognouerint,

et

dignum erat ut in claritate cum domino apparentes terribiles et praeclari apparerent, quasi dicerent apostolis: non uideatur uobis durum pati pro Christo, quia ego per legem et iste per prophetiam ipso iubente sic praenuntiauimus futurum.

40 Gal. 3, 27. A2MNoh- 272 42-43 — 37. 44 Ps. 50, 9. BM 543, 69-70 : Moyses et Helias, hoc est legis lator et prophetarum eximius.

Tonos

48 ipso inspirante] Cf. 26, 135.

51 RM

mortis debitum soluit. 53-55 1 Thess. 4, 16-17. (Gregorii Ihberritani) Tractatus Origenis 2, 129060

38

amiserit.induta

P,

inducte

E,

;

indutus

46-47 47-48 476, 45: qui necdum

56 Luc. 9, 31. p 15897295.

z

sit

25

E^,

indut(a)e

57-59 Cf.

cett.

45 terra om. (9) 44 dari W, dare cett. quicumque W, qui enim cett. 56-57 pronunciantes Y 54 inuenti fuerint uiui MB quia iam Y apparuit PY

60) W

59 cognouerunt YEB

63 sicut PB

43 de quo] dicit add. P

p

40

50 58

62 pro Christo] (om. pro) domino (cf.

prenunciamus Y B

49 predicauerunt P

59-60 et dignum erat om.

€

330 17,4 65

70

"LIBER GENER

ATIONIS,

c. 17

DOMINE, BONUM EST NOS HIC ESSE, SI UIS, FATIAMUS HIC TRIA TABERNACULA. Quia uiderat ad punctum delectabilia Petrus uolebat ibi semper immorari, ne ad terram descenderet, ubi pro certo cognouerat eum crucifigendum. Nesciebat quid diceret et fuerat oblitus sanctis promissum a domino in caelis regnum, non in terra, neque posse quemquam mortali circumdatum carne inmortalitate frui nisi prius morte gustata. Fatiamus hic tria tabernacula. Non sunt tria tabernacula facienda, sed unum, quoniam Trinitas licet credenda, unus tamen deus in substantia et unum habet Christus ouile,

75

quod est una aecclesia catholica. ADHUC EO LOQUENTE ECCE NUBES LUCIDA OBUMBRAUIT EOS. Quia Petrus tabernacula

80

aedificare uolebat, ostendit ei dominus quod posset eundem umbraculum habere, quem praebuit Moysi cum populo suo per XL annos. Seu etiam usitatissimum genus locutionis dei per nubem ad electos suos, ut ad Iob et ad ipsum Moysen, quia per nubem designatur lene blandimentum. ET ECCE

17,5

UOX

85

17,6 90

DE NUBE,

DICENS.

Quia Petrus nihil rationis dixerat

non meretur responsionem, sed pater respondet pro filio et docet et 1psos apostolos et per illos reliquos, quia is sit filius eius non adoptiuus sed proprius, et illi soli figendum est tabernaculum, illi obtemperandum et ab apostolis et a Moyse et ab Helia. HIC EST FILIUS MEUS DILECTUS, IN QUO MIHI COMPLACUI: IPSUM AUDITE. Et hoc retinendum quia sicut in baptismo, Trinitas sic etiam in monte ostensa est. ET AUDIENTES DISCIPULI CECIDERUNT IN FATIEM SUAM ET TIMUERUNT UALDE. Non est mirum si discipuli timent ualde, quia uiderunt dominum glorificatum supra humanam formam et quia dei patris audierunt uocem per subiectam

65 Is. 54, 7: ad punctum.

nubem] Cf. Num. 11, 25. 291.

67-68 Marc.

9, 5.

Iob 38, 1 et 40, 1.

73 10h. 10716:

IDeut59221

79 per

83-84 — 3,

92-93 — 25, 352.

67 eum...145 turba folio amisso om. H 73 Christus ouile W, ouile Christus cett. 74 Et adhuc PES 76-77 idem...quod BE? 82 reprehensionem Y

respondit PE^

66 ibi] eum add. B

83 pr. et om. PE?B

67 nouerat B

84 non] V. ad 16, 219 (N)

1403

LIBER GENERATIONIS,

c. 17

331

creaturam, et quia nubes tetigerat eos etiam tunc errasse se

95

cognouerant. ET ACCESSIT IESUS ET TETIGIT EOS. Usus humanae conditionis est cum aliquid super se uiderit timore affici, sed iterum per uocem et tactum recreari, quod et in Danihele legimus et in Iezechiele. Igitur, quia pro superna uoce et actione deiecti iacebant, recreantur a consueta uoce et tactu humano. NOLITE TIMERE, ad uestram instructionem

100

ista omnia acta sunt et non ad defectionem uestram. Electorum est in fatiem cadere, reproborum in dorsum, ut in passi-

one de persecutoribus domini. LEUANTES AUTEM OCULOS SUOS NEMINEM UIDERUNT NISI SOLUM IESUM. Cum patris uox caepit filium commendare serui discesserunt, et cum 105

110

surgunt non uident alium nisi dominum, ne uox quae sonuerat ad alium putaretur facta nisi ad ipsum. Tipice postquam Christus apparuit non fuit necessitas legis umbra uel uaticinatio prophetalis. ET DESCENDENTIBUS ILLIS DE MONTE

PRAECEPIT IESUS, DICENS: NEMINI DIXERITIS UISIONEM. Non uult ut praedicentur quae in monte uiderant in populis, ne pro rei magnitudine non crederetur seu propter opprobrium crucis scandalum generaret et uile haberetur, donec cum resurrectionis triumpho gloria regnantis una adnuntia-

115

retur. ET INTERROGAUERUNT EUM DISCIPULI, DICENTES: QUID ERGO SCRIBAE DICUNT QUOD ELIAM OPORTET PRIMUM UENIRE ? Requirendum nobis est unde ista questio orta fuerit inter discipulos domini. Quia dominus dixerat supra quod aliqui non essent gustaturi mortem donec uiderent filium hominis uenientem in regno suo, aestimauerunt quod

ipsa regni glorificatio statim fore deberet. Inde dixerunt:

96-97 Dan. 8, 17-18 et 10, 9-10 et 18. 20?!

18178

101-102 Cf. Matth. 28, 4.

116

1,39:

F2

022)

112 Gal. 5, 11 : scandalum crucis.

09: G te 1i5s uile =

117 supra — 16, 383-386.

93 tetigerat WPE?B et e tetigerant M, tetigerant VNE, tegebant y 94 cognouerunt Y 96 tactum Wyedd. et ex actum ut videtur P, actum VMBN 100 acta W, facta cett. nostram (f) 99 tactu ex actu (cf. ad 96) V 107 cadere W, et add. cett. 101 in faciem est Y uestram om. (B) 116 113 una om. Y 110 prophetis y necessaria PE?B et e necessitas M ista om. (D)

98 despecti P

332

LIBER. GENERATIONIS,

c. 17

quid est quod dicunt scribae et Pharisaei, quia Helias debeat praecedere tuum. aduentum? Habebant enim Pharisaei secundum Malachiae scriptum quia Helias praecedet domini aduentum, sed de secundo, non de primo hoc debet intelle-

17,11

125

gi. Viderant enim Heliam recessisse et ideo turbabantur. AT ILLE RESPONDENS AIT EIS: HELIAS QUIDEM UENIENS RESTITUET OMNIA utique quae idem propheta praedixit Malachias. Sicut audistis uenit Helias in secundo domini aduentu iuxta corporis fidem. DICO AUTEM UOBIS QUIA HELIAS IAM

1672 130

135

UENIT uidelicet in spiritu et actione Iohannes ET NON COGNOUERUNT EUM scilicet sanctitatem eius SED FECERUNT IN EO QUAECUMQUE UOLUERUNT spreuerunt et decollauerunt eum. SIC ET FILIUS HOMINIS PASSURUS EST AB EIS. Quaeritur quomodo dicantur Farisaei occidisse Iohannem, cum Herodes eum occiderit. Sed ex hoc quia non contradixerunt dicuntur consensisse: perituro enim qui potest subuenire et non facit, occidit. Similiter Herodes dicitur domi-

num occidisse, quia cum potuit noluit liberare, sed consensit cum Pilato et remisit eum ad illum.

140

DE LUNATICO

145

GENIBUS PROUOLUTUS. Notandae semper domini actiones, quibus non cessat a salute hominum. In monte discipulis archana suae maiestatis reserauit, descendens de eo exceptus est a turba; in monte sanauit dubias mentes discipulorum, in

ET CUM UENISSET AD TURBAM

17,14

ACCESSIT AD EUM HOMO

plano sanauit corpora et mentes turbarum. DOMINE, MISERE-

123 Mal. 4, 5.

134-135 Cf. 4, 187-189.

136-137

239-240) Cf. Grégoire le Grand, Moralia in Iob 33, 4, 10, CC

(— 23, 193-194; 27, 143B, p. 1678.

143-146 = 5, 13-15.

121 quid ergo dicunt y debes intellegi(-ligi) cett. Y 130 Iohannis yedd.

124-125 debet intelligi NE, debes intelligere E?, 126 illis Y Helias qui ueniet et y 128 ueniet 133 sicut et YB 142 genibus] eius add. y

145 in monte] V. ad 67 (H)

126-127 restituet] uobis add. N

E

142 semper om. P

145 apostolorum

1404

LIBER GENERATIONIS,

c. 17

939

RE FILII MEI, QUIA LUNATICUS EST. Sic illi homines putabant

quod ex lunae defectione homo malum pateretur, sed non

erat, sed diabolus, ut posset homines ledere in anima, obser-

uabat tempus lunae et corripiebat hominem, ut infamaretur Creator per creaturam et blasphemaretur Creator qui talem creaturam creasset, ex qua homo malum pateretur. Hunc autem hominem Marcus surdum et mutum fuisse narrat. Iuxta 155

fidem

historiae

ita factum

est, alio uero

intellectu

significat eos, de quibus scriptum est: stultus ut luna mutatur. Quod dicit SEPE CADIT IN IGNEM subauditur auaritiae, quia quasi ardet auaritia dum crescunt pecuniae, quoniam crescit amor nummi quantum ipsa pecunia crescit, siue per ignem iracun-

160

dia exprimitur. ET CREBRO IN AQUAM in fluxu luxuriae, quae dissoluere mentem per delitias solet. ET OBTULI EUM DISCIPULIS TUIS, ET NON POTUERUNT CURARE EUM. Frequenter precibus petentium resistunt opera pro quibus petunt,

quia is pro quo petunt

a malo non

conuertitur.

Unde frequenter dominus dicit: secundum fidem tuam fiat tibi. 165

Quicumque autem daemonio traditur, aut pro suo aut pro

parentum

peccato

traditur, sicut in omnibus

geliorum inuenimus. RESPONDIT

170

locis euan-

IESUS, AIT: O GENERATIO

INCREDULA ET PERUERSA, QUOUSQUE ERO UOBISCUM? QUOUSQUE UOS PATIAR ? Non ideo haec loquitur quasi tedio affectus aut in iram conuersus, de quo scriptum est quia sicut agnus non aperuit os suum, sed quia per Salomonem

dicitur

uerba sapientium quasi stimuli et sicut claui in altum defixi. Vole-

147-148 Cf. IE 4, 7, 6 et 10, 61. 148 = 152. 152 = 148. 153 Marc. 72132: q554Eccli9272123 157-158 = 13, 135-136. 159 GH 10, 6, p. 70, 128-129 : fluxui luxuriae deseruire. 164 Matth. 9, 29 (seulement). 165-166 (UR ODE 9. 169-170 ( — 19, 153) HM 152, 369: Non quo taedio superatus SU 170-171 Is. 53, 7 (Act. 8, 32). 172 Eccle 121

149 sed om. Y 148 homo] hoc add. Y 147 filio meo y, mei filiu E 157 quoniam] 151 per...Creator om. Y 149-150 obseruat HINE, corr. H 160 per...solet W, solet per delicias 159 fluxum Hy quanto Y, quia E 172-173 Volebat] ut add. vy, ss. 167 Iesus WV, et add. cett. (ss. V) cett. H

152 mala E

160-161 obtulit...suis E

166 peccatis P

è

334

175

17,16-17 180

185 17e

190 17,18

171928195

LIBER.

GENER ATIONIS,

c. 17

bat quae diceret in mentibus fixa remanerent, ueluti si medicus ad egrotum diceret: Quousque accedam ad domum tuam, quousque perdam artis peritiam ?Ego aliud iubeo et tu aliud facis!" Vel per illum Iudaeos arguit in infidelitate, nam quia irato animo hoc non dixerit sequentia demonstrant. Sequitur ADFERTE ILLUM AD ME. ET INCREPAUIT ILLUM IESUS. Non hominem sed diabolum increpauit, qui ausus fuit illum elidere praesente Creatore, nam dicit euangelista quia in ipsa hora conturbauit eum et elisit in terram. Si autem et hominem intellegimus increpatum, ostenditur quia propter sua peccata a daemonio dominabatur. Quod autem in ipsa hora amplius.eum cruciabat, ob hoc fatiebat ut expulsionis suae uindicaret iram seu ut odium uirtutis incuteret. ET EXIUIT AB EO DAEMONIUM. Alius euangelista dicit quod praeceperit ei non amplius in eum introiret, quia solet diabolus uoluntarie locum habitationis suae repetere, nisi is qui liberatus est se a peccatis custodiat. Quod dominus ostendit, de alio curato dicens cum inmundus spiritus exierit ab homine et reliqua. TUNC ACCESSERUNT DISCiPULI AD IESUM SECRETO ET DIXERUNT : QUARE NOS NON POTUIMUS EICERE ILLUM ? Hic apparet quod apostoli frequenter uirtutes faciebant et daemones expellebant. Quando de isto solummodo interrogant quare eum non potuerint eicere, DICIT ILLIS: PROPTER INCREDULITATEM UESTRAM hoc est quod alibi eis

173-176 HM 152, 371-374 : quo in similitudinem medici, si aegrotum uideat contra sua praecepta se gerere, dicat: usque quo accedam ad domum tuam, quo usque artis perdam industriam, me aliud iubente et te aliud perpetrante ? 176 arguit in] Cf. Ps. 49, 8. 180-181 Marc. 9, 19; Luc.9, 42. 186-187 Marc. 9, 24. 190-191 Matth. 12, 43.

173 quae diceret Py (...fixum remaneret E^), Y 176 tu aliud facis Iud(a)eos (eos E^) cett.

et e correctura H, que dicerent N, quod diceret WE? quod dicerent VMHE mentibus] audientium add. W, aliud facis tu cett. Iudaeos arguit W, arguit in] de Y et ex in H 183 eia N, ei demonium y

185 uindicaret iram W, iram uindicaret cett. uirtuti Y 187 ei WV, ut add. cett. (ss. V) intraret Y 188 uoluntariae WV, a eras. W, uoluntarie cett. exc.

P (uoluntate) 191 ad Iesum discipuli NE? 195 eum y 194 Quod quando P, cum IE) 195 interrogabant Y et post eicere P eum W, illum post eicere add. E^ illis] Iesus add. y

176 per alium E?

183 uexabatur E?

1405

LIBER GENERATIONIS,

c. 17

395

dixit: quaecumque in nomine meo petieritis credentes, accipietis : quoties non accipimus, non praestantis est sed petentis, siue,

200

ut Iacobus ait, postulet quis in fide nihil hesitans. Seu incredulitas fuit qua crediderunt per lunae defectum affligi hominem. AMEN, DICO UOBIS, SI HABUERITIS FIDEM UT GRANUM SINAPIS. Non ideo fides grano sinapis conparatur quod parua sit, sed quia flagrans est et magna cum in opere parere caeperit. DICETIS MONTI HUIC: TRANSI INDE, ET TRANSIBIT. Mons hic ipse diabolus intellegitur, qui eiectus fuit tunc de ipso homine, et inde dicit monti huic. Unde et in Apocalipsi dicitur diabolus tamquam mons magnus missus est in mare et in alio loco:

210

215

220

mons pestifer, qui corrumpit omnem

terram.

R.equirunt

aliqui, qui ad litteram de monte terreno uolunt intellegi, si aliquis sanctorum aliquem montem de loco ad locum transtulerit. Sed tamen sciendum quia deus omnipotens conuenientibus locis montes omnes instituit et non est necesse transferre de loco ad locum, licet legamus Gregorium Nazanzenum hoc fecisse, et etiam de Alexandro rege legimus quia ad conclusionem gentium Goc et Magoc, quae Gazares nunc uocantur, gentes quondam Hunorum, cum non potuisset eas bello delere ad deum conuersus petierit et deus montem ad conclusionem eorum adauxerit, et quod remansit ipse cum populo suo conclusit, et portas aereas subter ipsum montem posuerit. HOC AUTEM

GENUS NON EICITUR

197 Matth.21, 22. 100812 c IO 207 Apoc. 8, 8. 208 Ier. 51, 25; 213-214 Voir sur 21, 344-348. 214-220 (= 24, 126-129) L.S. Chekin, Christian of Stavelot and the Conversion of Gog and Magog. À Study of the NinthCentury Reference to Judaism Among the Khazars, in Russia mediaevalis 9, 1997, p. 1334. Sur cette légende, très répandue au moyen âge, voir G. Cary/D.J.A. Ross, The medieval Alexander, 1956, p. 130-132 et A.R.. Anderson, Alexander sGate, Gog and Magog, and the inclosed nations, Cambridge, Mass., 1932.

197 in nomine meo petieritis W, petieritis (patrem add. Y) in nomine meo cett. 198 quotie(n)s] autem add. Y est] culpa add. Y 199 quis om. Y 200 qua] quia (f) et ss. V 203 est] sit y 213 de (- 210) W, a cett. 214 etiam W, Magog)

om. cett. 215 Goc, Magoc (- 24,126) codd. edd. exc. E^ (Gog, 217 eas W, eos cett. (cf. 218 eorum) 218 montem h.l. W, post

eorum cett.

203 parua P

parari P

%

LIBER.

336

225

230

GENER

ATIONIS,

c. 17

NISI PER ORATIONEM ET IEIUNIUM. Oratio est non solum uerbis, sed etiam opera iusta quae pro nobis orant, sicut apostolus praecipit: sine intermissione orate. Quomodo sine intermissione orare possumus, cum sine somno ct cibo uiuere non possumus? Sed sine intermissione orare est ea opera facere, quae nobis dormientibus pro nobis exorent. leiunium est non solum ab escis sed a cunctis carnalibus uoluptatibus abstinere, quia nihil prodest ab escis uentrem abstrahere et luxuriae ucl aliis uitiis indulgere. Per tales orationes et ieiunia nouerimus uel inmundorum spirituum uel hominum aduersantium temptamenta esse superanda, iram quoque domini tali modo posse sedari et ueniam peccatorum promereri. Hoc munere filii Israhel, Samuhele orante et ieiunante cum eis, liberati sunt

rum,

Nineuitae

quoque

a dominatione Philistino-

de imminenti

morte

erepti sunt,

Iudaei cum Hesther et Mardocheo super Aman uictoriam obtinuerunt, 17,21 17722

Machabei

etiam hostibus suis fortiores effecti

sunt. CONUERSANTIBUS AUTEM EIS IN GALILEA DIXIT ILLIS IESUS: FILIUS HOMINIS TRADENDUS EST IN MANUS HOMINUM ET OCCIDENT EUM ET TERTIA DIE RESURGET. Frequenter dominus ista praedicit, quia istud quasi naufragium debuit

esse

apostolorum

et quasi

totam

spem

amittere

debuerunt, et quoniam nec credebant ea nec intellegebant praedicit, ut leuius tolerarent si presciantur. Miscet tamen semper aduersis prospera, id est morti Quod dict in manus hominum subauditur

resurrectionem. peccatorum uel

militum, quia, cum Ipsis tradebatur, certum erat occidendum. ET CONTRISTATI SUNT UEHEMENTER. Pro dilectione

223 TOSS o nt 226 Matth. 28, 13: nobis dormientibus. 233-235 1 Reg. 7, 5-6 et 13-14. 235 Ionas 3, 5-10. 236-237 — 2, 208-209. 237238:2/Macc9109511915:0159215268274 244 — 26, 312-313.

221 Oratio] exorarent Y

autem add. y 223 precepit YE 227-228 leiunium...abstinere om. (())

225 ea om. y 229 uel] et y

226 230

pr. uel om. NY, uel nouerimus M 231 esse om. Y 234 cum eis om. Y 235 imminente y morte W, timore cett. 241 ista dominus y 243 nec...nec W, non...nec cett. 244 tolerentur y 247-248 occidendus y

244 prescirentur N

140

250

60

65

LIBER. GENERATIONIS,

c. 17

337

magistri contristabantur, quem nolebant quicquam aduersi pati, cum scirent illum iuste uiuere.

DE STATERE DATO

ET CUM UENISSENT CAPHARNAUM. Capharnaum constat uillam magnam esse ibi in Galilea, quae pro magnitudine sua 'ciuitas' aliquando uocatur, ubi sedebant Romani, qui magistri erant in ipsa terra. Cum ergo illuc uenisset dominus

ACCESSERUNT QUI DIDRAGMA ACCIPIEBANT AD PETRUM. Nostis quia totus orbis factus est tributarius sub Octauiano nisi aliqui, qui excellenti amicitia hoc meruerunt ut ‘Romani dicerentur. Pro hac professione Ioseph cum Maria uenit in Bethleem profiteri nomina sua et censum de capitibus suis. Pro reuerentia igitur quam ipse habebat cum omnibus hominibus, maxime apud Romanos, ut centurio ostendit, non fuit ausus publicanus ille illum compellari de tributo, sperabant uero quod ipse ex natiuitate de Nazareth esset. Propterea postulabant iuniores Herodis censum ab eo, nam ipse de potestate Pilati erat de Bethleem. Didragma duo dragma sunt, id est denarii VI. Non negauit Petrus censum non esse solutum, quamuis ad opus pagani essent. ET CUM INTRASSET IN DOMUM PRAEUENIT EUM IESUS, DICENS. Praeuenit dicto Petri qui scit omnia antequam fiant, ne discipuli scandalizarentur audientes a magistro exigere tributum. QUID TIBI UIDETUR? REGES TERRAE A QUIBUS ACCIPIUNT TRIBUTUM, A FILIIS SUIS AN AB ALIENIS? ET ILLE 253-254 Luc. 4, 31. suiv.

259-261 Luc. 2, 1-5.

262 centurio] Matth. 8, 5-9.

261 et suiv. HM 154, 422 et

267-268 Non negauit] Matth. 17, 24:

Etiam. Non...non (négation renforcée) cf. 1 Ioh. 2, 22. 268 pagani] Octauiani (257), Caesaris (Matth. 22, 17). essent (esset, sc. census, Y): didragma. . denarii (266-267). 270 Dan. 13, 42. 258 meruissent Y uocabatur N'y 254 sui Y 253 ibi om. PNY 263 compellare PE* et e 260 nomina sua] nomisma (nummisma Y) (f)

266-267 due dragme N, duo dragmata f. ad 288compellari H, compellere y 270 dicto «HN, dicta PE^y, dictum 269 in om. Y 268 esset Y 289) E? E 268 soluendum N

271 exigi P

*

338

275

285

LIBER.

GENER. ATIONIS,

c. 17

DIXIT : AB ALIENIS. Ostendit dominus noster quia spontanea uoluntate censum tribueret qui si nollet non daret, quoniam ipse secundum carnem ex progenie Dauid erat et secundum diuinitatem filius summi patris et conditor mundi. Attamen ad dandum exemplum ut subditi simus potestatibus sublimioribus fecit quod a nobis fieri uoluit. UADE AD MARE id est Lacum Genesar ET MITTE HAMUM. Per omnia miranda domini uirtus, quod et piscem nouerat habere in ore staterem et etiam quia ipse primus esset capiendus. Sed qui predixit, ipse et creauit et piscem et aurum quod in ore habebat: neque enim putandum est alicui decidisse in ipsum lacum, ut de alterius damno dominus se liberaret, sed ad hoc crea-

tum est ipsum aurum et in ore adhuc piscis habebat, non in uentre. Simpliciter considerandum quod tantae paupertatis fuerit, ut non habuerit quod pro se daret. Stater duo didragma sunt. Alii homines de aere soluebant censum solum de capite suo quattuor denarios, dominus autem, ut ostenderet quia pretiosius supra ceteros homines haberet in corpore suo, id est diuinitatem latentem, aurum pro se dedit. Mistice

piscis ipsum significabat dominum, corpus uidelicet dominicum quod de Maria sumpsit, qui aurum portabat in ore, sapientiam scilicet, de qua Salomon: fesaurus desiderabilis requiescit in ore sapientis. Quod pro 1pso datum est, quoniam ut haberet fratres adoptiuos per uerbum euangelii sui factum

300

est, et non solum aurum sed etiam piscis occisus, quia caro eius pro nobis mortua est. Per Petrum omnis eius aecclesia, quae eidem Petro commissa est, pro qua dominus sanguinem dedit. 274-275 = 1, 292. 280 mitte hamum et eum piscem, qui primus ascenderit [— 282] tolle et aperto ore eius inuenies staterem [= 281-282] : illum sumens da eis pro me et te ( = LS 25) 295-296 Prov. 14, 33 et 21, 20 (ainsi cité GH 10, 6, p. 70, 115-116 = RM 61, 64-65). 296 Quod] aurum (292.294). 275 qui] quia (B) 280 ad Lacum Ny 282 primus om. P, primum y 283 pr. et om. v, alt. et om. Py 285 dominus se liberaret W, se liberaret dominus cett. ad hoc WNYE?, et ad hoc M, et hoc VPHE 288 haberet quod (quid P) PE^y 288-289 due didragme y, duo didragmata NE. Cf. ad 266-267. 289 solummodo E, ali y 293 scilicet. f 295 scilicet sapientiam YE 296 ipso W, illo cett. 301 dedit] fudit y, intelligitur add. N 278-279 sublimiorum E?

140;

LIBER GENERATIONIS,

DE EXEMPLO

c. 18

929

PUERI

IN ILLA HORA ACCESSERUNT DISCIPULI AD IESUM, DICENTES: QUIS PUTAS

MAIOR

EST IN REGNO

CAELORUM ? Quod

dicit euangelista in illa hora, uidelicet cum uiderunt redditum tributum pro Petro simul cum domino, et quia uiderant eum ante separatum a ceteris in monte et audierant ei dictum retro fibi dabo claues regni caelorum et nunc uiderant eum domino conparatum in datione tributi, orta est inter €os contentio quis eorum uideretur esse maior, in tantum ut deum interrogarent, et dominus sicut pius magister curauit animositatem eorum humilitate placare. Quasi dixissent: quem aestimas meliorem in regno caelorum faciendum ? ET ADUOCANS IESUS PARUULUM, STATUIT EUM IN MEDIO EORUM, paruulum quendam de turba, infantem aetate, qui nesciret concupiscere neque locum neque aurum neque inuidere neque mentiri. ET DIXIT

CONUERSI

FUERITIS

INTRABITIS

EIS: AMEN,

ET EFFICIAMINI

IN REGNUM

DICO

UOBIS,

SICUT PARUULI,

doctri-

nisi per meam

CAELORUM

NISI

NON

nam et ex uoluntate uestra fiatis tales qualis iste est per aeta20

tem,

ut non

concupiscamini

rem

alterius, non

odiatis ali-

quem, non quaeratis honores in isto saeculo nec mentiamini

neque decipiatis proximos uestros, non intrabitis in uitam aeternam. Dicit Origenis quia quando infans est quis, tunc

est uerus Adam et talis qualis deus Adam esse uoluit, usque25

quo inter homines uitiatur: non curat nisi de uictu et de fri-

5 Voir sur 17, 280, cf. HM

156, 479-483.

5-6 — 17, 2-3.

Cf. 1, 782-

783. 7.— 16::1952196; 8-9 Luc. 22, 24. 10 dominus sicut pius magister — 20, 208-209 ; 26, 213 et 501-502, cf. 24, 34. 25 Origenis] ? 24 uerus Adam

= 27, 413; contamination debuit.

de qualem (cf. 40-41) deus...esse uoluit et qualis...esse

2-3 ad lesum, dicentes Wy, dicentes ad Iesum cett. 4 uideretur Y 5 pro W, a cett. 8 horta WVP, h eras. WV 10 deum «HE, dominum (gf. dominus) PE^NY 11 dixisent W, dicerent cett. 13 Iesus WN, om. 21 honores 20 concupiscamini xHE, concupiscatis PE"INY ef ss. M cett.

W, honorem cett.

24 qualem f

25 uiciantur y, initiatur E

et de] de

om. PE?

1 et mola asinaria add. N, cf. p. 57, app. cr. ad 50. 23 regnum eternum N

10 sicut] quasi IN

22-

*

30

35

gore, non curat de delitiis neque de pretiosis uestimentis, nescit quid est aurum, aequaliter diligit petras et gemmas, amabilius est ei ouum quam aurum, nescit aliquem fallere, omnia bono animo facit, nihil in occulto. Haec est simplicitas columbarum, quam nos per innocentiam imitari debemus. Postquam uero crescere caeperit infans, uidet illos quos diligit amplecti aurum, delitias et reliqua mala, et tunc efficitur similis nobis. Potest et de ipso domino accipi, quod de se dixerit qui talis erat per innocentiam, sed tamen multo retro habebat eis se ipsum datum ad imitandum, et propterea eum

18,4

c. 18

GENER ATIONIS,

LIBER.

340

sequebantur

ut imitarentur

eum.

QUICUMQUE

ERGO

HUMILIAUERIT SE SICUT PARUULUS ISTE, HIC MAIOR EST IN REGNO CAELORUM ut quod iste est per naturam, ille sit per 18,5 40

doctrinam : hic est maior in regno caelorum, ET QUI SUSCEPERIT UNUM PARUULUM TALEM subauditur qualem modo esse praecepi IN NOMINE MEO, ME SUSCIPIT. Pro certo qui-

cumque talis efficitur pro dei praecepto, deus habitat in eo. Videant autem qui suscipiuntur ut tales sint quales dominus praecepit. Nam qui eos susceperint licet illi indigni sint, si in 45 nomine domini eos susceperint talem. mercedem a deo accipient, qualem acciperent si ipsi sanctl essent; si tamen

18,6

50

ipsi publice mali non sint, quia in uestimentis ouium Christi ueniunt ad eos, et pro Christo eis inpenditur quicquid datur. Sic enim dicit ipse: me suscipit qui in nomine meo illum suscipit. QUI AUTEM SCANDALIZAUERIT UNUM DE PUSILLIS ISTIS QUI IN ME CREDUNT, EXPEDIT EI UT SUSPENDATUR MOLA ASINARIA IN COLLO EIUS ET DEMERGATUR IN PROFUNDUM

MARIS.

Secundum

morem

prouintiae loquitur, in

qua hi qui maiora crimina committebant tali modo punie29 in occulto] Cf. Ioh. 7, 4; Ephes. 5, 12.

108-109.

29

bona

49-50 — 39-41.

VE

30

per z

53-56 HM

innocentiam 24

.

29-30 Matth. 10, 16.

47 —7,

158, 528-530 (53 — 6, 143).

imitari

W,

imitari

per

innocentiam

cett. 31 crescere coepit E^, ceperit crescere E 32 pr. et] atque Y 33 similis illis P, nobis similis E ipso om. Y 34 multo tamen y 39 est maior xE?, maior est PHNE, hic...caclorum (= 37-38) om. vy 45 domino Y 46 qualem acciperent om. Y 47 quia] qui Y 49 ipse dicit y, ipse

dixit E^

38-39 per innocentiam E?

140€

LIBER GENERATIONIS,

60

65

c. 18

341

bantur, uidelicet religato saxo ingenti ad collum eius dimergebatur in aquam. Mola asinaria id est quam asinus adportabat. Quod dicit expedit id est conuenit, siue: melius est ei ut temporaliter pereat quam augendo peccata sua deputetur paenis aeternis. Ex hoc loco colligere possumus quod omnes qui pro homicidiis et furtis puniuntur, si cognouerint peccatum suum et easdem poenas digne super se cognouerint uenire et confiteantur peccata sua et deprecentur deum ut pro istis poenis fiat remissio eis peccatorum, saluabuntur in alia uita: dicant sicut dixit latro : nos quidem digne ita punimur, quia peccauimus in deum et in Christianos. UAE MUN-

do ab scandalis. Vae erat mundo, quia pacem habebant in malo et nulla contradictio eis erat in adorandis idolis. NEcEsSE EST ENIM UT UENIANT SCANDALA. Quia nolunt pagani cognoscere deum qui eos creauit uenient eis aduersitates, et

70 tunc requirunt deum qui eos adiuuet in aduersitatibus, quia

75

hi quos colunt mortui non possunt adiuuare eos. Sic fecit Constantinus

cum

habere

debuit

cum

bellum

Maxentio,

requisiuit quem deum potuisset habere adiutorem, quia sui Opera manuum erant. UERUMTAMEN UAE HOMINI PER QUEM SCANDALUM UENIT! Quicquid mali est in hoc mundo per diabolum est, et suos 1psos qui eius uoluntatem faciunt diabolus flagellat, quia omnis dei castigatio et in hoc saeculo et in futuro per diabolos fit, quia deus intemptator malorum

628

10h19:

uae...imminet,

64 latro] Luc. 23, (39-)41.

27, 180 uae ueniet.

71-74 Cassiodore,

66 uae erat... cf. 23, 140 Historia Tripartita 1, 4, 6,

CSEL 71, p. 16-17, 36-39: Quem [Maxentium] uolens Constantinus opprimere et Romanos a cladibus liberare, cogitabat quem in bello deum haberet auxilio, sciens nihil prodesse deos quos. Diocletianus.

uenerabatur.

747-416-9154:

78-79

lac.

1,

19: 55-56 dimergatur M, di(de)mergebantur PE? 56 asinus om. Y 58 sua Y 61 poenas W, om. cett. et hoc digne Y 61-62 uenire 66 mundo remissio eis W, eis remissio cett. 63 ipsis Y cognouerint Y

om.

70 requirunt VMHNE', requirent WPYE quia] qui Y 73-74 sui| dii add. NE^ WE”, habere debuit cett. manuum

cett.

erant Y

76 ipsos om.

76-77 diabolus om. Y

Y

67 malis 59 aeternis] inferni P peccatori publico (cf. 47) add. N instrumenta add. IN

eius uoluntatem

78 per demones Y

72 debuit habere qui suarum opera

W, uoluntatem

eius

quia] nam Y

74 homini] id est diabolo uel IN 78 fit] et eorum ministros tanquam

*

LIBER.

342

80

GENER ATIONIS,

c. 18

est sed inmissiones malae per angelos malos fiunt. Exemplum possumus capere de Nabugodonosor, cui cum praeceptum esset et populo eius ut castigaret populum domini, quia crudeliter super eos egerunt ipse et populus eius postea

18,8 85

traditi sunt simili paenae. Propterea debent se custodire omnes homines ne sint aliquibus Christianis scandalum. si AUTEM MANUS TUA UEL PES TUUS SCANDALIZAT TE, ABSCIDE EUM ET PROICE ABS TE. Per manum uel pedem amici intelleguntur, quorum ope atque consilio cotidie indigemus. Si tales nos in uia dei obsistere uoluerint relinquendi sunt, ut amor

90

dei firmus in corde custodiatur, ne, si cum

perditis in hac uita partem habere uoluerimus, in futuro pariter cum ipsis pereamus. ET SI OCULUS TUUS SCANDALI-

18,9

ZAT TE. In oculo quoque amici carnales intelleguntur, qui si scandalum in uia dei nobis sunt et ipsi relinquendi sunt: ille enim scandalizat fratrem, qui ei causa ruinae est in dicto uel 95

in facto. Scandalum quippe grecum nomen est et potest Lati-

ne dici 'offensio' siue 'ruina'. UIDETE NE CONTEMNATIS UNUM EX HIS PUSILLIS. Nunc superius abstulit omnes affec-

18,10

100

105

tus carnales, per quos oberrare possumus a uia dei, quia melius est in praesenti saeculo tribulationem sustinere quam aeternam uitam perdere; nunc quoque praecipit ut omni

conatu unus quisque caueat scandalum inferre eis, qui propter deum pauperes et humiles in hoc saeculo esse delegerunt. DICO ENIM UOBIS QUIA ANGELI EORUM IN CAELIS SEMPER UIDENT FATIEM PATRIS MEI. Ex hoc loco et ex aliis inuenimus quia unus quisque homo duos angelos sibi habet deputatos a die ortus usque ad diem mortis suae, bonum et

79 Ps, 77:49. 1 Cors:

79-83 Dan. 4, 15-25. 105-107 Cf. 24, 416.

88 (93.98) — 5, 361-362.

94 Cf.

80 accipere y 81 castigarent Y et m°H 82 et quia Y cum eis Y Christianis om. (f) 87 consilio (f), auxilio (x) 88 nos xPHE, NYE? My

90 uolumus y 95-96 dici Latine y

W, post 98 carnales cett.

92 si om. PN 96 uel yE? 101 conatu

VPE 102 esse in hoc seculo (8) sibi habet W, habet sibi cett.

80-81 cui preceptum est P

93 nobis sint y 97 Nunc om. Y

NYE? et e continuatu

WMH,

84 nobis

95 in om. abstulit A.1. continuatu

elegerunt NY eft e delegerunt M

95 facto] uel uisu uel auditu et cetera add. N

105

140€

LIBER GENERATIONIS,

110

c. 18

343

malum. Legimus enim in Apocalipsi: angelo Effesi et reliquis scribe haec uel illa, et apostolus praecipit uelari capita mulieribus in aecclesiis propter angelos. Idcirco studendum est uni cuique ne iniuste alicui malum inferat, quia et deum aduersum se irritat et angelos bonos, suum et illius, contristet. UENIT ENIM FILIUS HOMINIS SALUARE QUOD PERIERAT. Verum est hoc, quia deus omnipotens omnes homines uult saluos fieri et ut pacem inter se haberent semper praedicauit.

115

DE PARABOLA

25

QUID UOBIS UIDETUR SI FUERINT ALICUI C OUES? Deus omnipotens C oues habuit, qui perfectum X ordinum angelorum numerum et hominum ad laudationem suam creauit. Per centenarium enim numerum perfectio designatur. Una ouis aberrauit cum homo in paradiso peccauit. Reliquit nouem ordines angelorum non mutando locum sed se ipsum monstrando incarnatum. IN MONTIBUS hoc est in caelestibus. Venit quaerere hominem qui peccando a deo recesserat non corpore sed actione. CONTIGIT UT INUENIRET quia inuenit gentilem populum, qui uoluntarie emendauit quod deliquerat.

OUIUM

AMEN,

DICO

UOBIS

QUIA

GAUDIUM

EST SUPER

EAM MAGIS QUAM SUPRA NONAGINTA NOUEM QUI NON ERRAUERUNT : magis gaudium fit in caelo de conuersis peccatoribus quam de stantibus 1ustis, quia reparato homine et 107-108 Apoc. 2, 1. 108-109 1 Cor. 11, 5-6.10. 113-114 1 Cor. 9, 221 114 Marc. 9, 49. 117-118 GH 34, 6, p. 304, 140-141. 119 MS 786-787. 121 (= 24, 260; 25, 353) MS 587; GH 34, 6-7, p. 304, 143-144 et 305, 148-151. 128-129 BL 286, 2211-2212 (R.M 496, 93-94) : Plus de conuersis peccatoribus quam de stantibus iustis gaudium erit in caelo.

110 iniuste...inferat «E, iniuste malum malum

P, alicui iniuste malum

alicui inferat E^, iniuste alicui inferat

inferat f

111 contristat Ny

114 semper

om. (B) 116 .C. ouium m^ in margine W Signum interrogationis post oues «PH, post uidetur M°, om. NGedd. 117 oues habuit W, habuit oues cett. X (decem) :decorem y 118 hominum W, hominem cett. (e ss. W) laudem Y 121 sed om. Y 123-124 recesserit Y 125 gentilem om. Y 126-

127 super...super Y 129-130

N

homine

127 qu(a)e (B)

128 Maius N et m "M^

et passione et ascensione

domini

adimpleta

(om. in caelis)

130

18,14

135

c. 18

ascenso domino in caelis gaudium impletum est angelorum et is, qui reparauit, super angelos eleuatus est deus archangelorum. Siue quia sunt iusti qui ita semet ipsos in conspectu dei cotidie affligunt quasi opera egerint impiorum, tales et *peccatores' possunt appellari: de talibus cotidie gaudium fit in caelo. SIC NON EST UOLUNTAS ANTE PATREM UESTRUM UT PEREAT UNUM DE PUSILLIS ISTIS: quia deus omnipotens noluerit hominem perdere redemptio et amara mors, quam pro nobis sustinuit, indicauit.

DE

18,15

GENER. ATIONIS,

: LIBER.

344

REMITTENDO

SI AUTEM

140

FRATRI

PECCAUERIT

IN

TE

FRATER

TUUS.

Superius

docuit non contempnendos humiles, qui Christiani nobis-

145

cum adhuc perseuerant, ut si in nobis propterea alienemus nos ab ipsis, usquequo mus conuerti et emendare de uiolatione alio euangelista dicit : si peccauerit in te frater

peccauerint non sciamus si possucaritatis. Nam in tuus, increpa illum,

et si paenitentiam egerit dimitte illi. Adtendere autem debemus quod dicit in te, quia aliud est peccare in nobis, aliud. in deum: 150

si in nobis peccauerit aliquis, habemus. potestatem

dimittere ei, si autem in deum peccauerit aliquis, secundum quod definitum est ab antiquis in canonibus emendandum est, sicut 1n libro Regum dicitur: sí peccauerit uir in uirum, placari ei potest deus, si autem in deum peccauerit uir, quis orabit pro

e0 ? UADE ET CORRIPE EUM INTER TE ET IPSUM SOLUM. Solus

130 Ioh. 3, 29: Hoc ergo gaudium meum impletum est. 1332-5346; 137 1 Reg. 15, 32: amara mors. suiv.

145-146

Luc.

17, 3.

151-153

1 Reg. 2, 25.

13174 CH 0): 132140 Superius] 96-97 et 153-154

Térence,

Eun. 579 (3, 5, 31) et Jérôme, Ep. 128, 3, CSEL 56, p. 159, 15 : solus cum sola.

130 ascendente y

133 peccatorum HN

et cod. F in app. cr. RM 497, 21, unus PEN Sy

141-142 adhuc nobiscum Py

136 unum (intr. n. 50) : sic «HE

139 fratre E, cf. p. 57, app. cr. ad

142 nos NY et e nobis H, cf. ad 147.148,

et passim 144 conuertere Hy 145 alia sed o ss. WP 146 remitte y 147 nos NY et e nobis H 148 nos NYE? 150 in] a Y emendandus Y 152 peccauerit in deum (om. uir) Y

131-132 angelorum E?

145 euangelio P

150 ab antiquis om. IN

1410

LIBER GENERATIONIS,

55

60

c. 18

345

cum solo debet corripi, ne si pudorem amiserit peior fiat. si TE AUDIERIT LUCRATUS ERIS FRATREM TUUM quia qui conuerti fecerit peccatorem ab errore uiae suae saluabit animam eius a morte et operit multitudinem peccatorum suorum. SI AUTEM NON TE AUDIERIT, ADHIBE TECUM ADHUC UNUM AUT DUOS. Adhibentur duo aut tres uel corrigendi studio uel conueniendi sub testibus. st AUTEM ILLOS NON AUDIERIT, DIC AECCLESIAE ut qui noluit conuerti cum pudore conuertatur multorum inproperationibus. SI AUTEM ECCLE-

SIAM NON AUDIERIT, SIT TIBI SICUT ETNICUS ET PUBLICA65

70

75

30

NUS. Etnicus Grece, Latine (gentilis dicitur. Puplicanus quoque est qui exigit puplica lucra per negociationes ac per furta et per periuria, qui publicae rei deseruit: qui enim

Christianus est et fraternam pacem inpugnat uel puplice Christiano scandalum est, peior est quam paganus qui necdum suscepit Christianitatem. AMEN, DICO UOBIS, QUAE-

CUMQUE ALLIGAUERITIS SUPER TERRAM ERUNT LIGATA ET IN CAELO ET QUAECUMQUE SOLUERITIS SUPER TERRAM ERUNT SOLUTA ET IN CAELO. Quia dixerat sit tibi sicut etnicus

et puplicanus, ne illa uile hoc ducerent qui scandalum inferioribus faciunt, ostendit quod is qui in malo permanet, si ab ecclesia anathematizatur, eorum sententiam diuina pietas sequitur si regulariter et secundum proximi dilectionem hoc fatiant. ITERUM DICO UOBIS QUIA SI DUO EX UOBIS CONSENSERINT SUPER TERRAM, DE OMNI RE QUAMCUMQUE PETIERINT FIET UOBIS si ita petierint ut alio loco dixit, hoc est in nomine Iesu ad salutem animae pertinens. Habemus

155-157 Iac. 5, 20. 159 (cf. 183) Deut. 19, 15. 164 IE 8, 10, 3. 164165 IE 9,4, 32 et 10, 227. 173 = 17, 112. 179 alio loco] Cf. Matth. 21, 22; Ioh. 14, 13.14 (15, 7.16 et 16, 23). 180-183 Passio ss. apostolorum Petri et Pauli 56, éd. R..A. Lipsius, Acta apostolorum apocrypha, 1891, p. 167. C£. Act. 8, 9-10.1824.

158 non te (cf. app. cr. Vulgatae ed.) suorum om. NYE? 157 suam Y 164 162 imperationibus cett. uel W, aut 159 BE? «PE, te non 167 166 per om. PE^v 165 negociatores Y Etnicus...dicitur om. Y

fraternam] Christiani Y permanet] perseuerat (P)

168 est scandalum Y si ab y et e sub H, sub cett.

155 lucratus es animam fratris tui P

174 qui is qui Y

168 Christianis P.

346

18,20 185

18,21

190

LIBER.

GENER ATIONIS,

c. 18

hoc ad exemplum de beatis Petro et Paulo, qui petierunt de Simone, qui aliis laqueus mortis erat, et acceperunt ut caderet et periret, ne aliis scandalum esset. UBI DUO UEL TRES SUNT CONGREGATI IN NOMINE MEO, IBI SUM IN MEDIO EORUM. losephus dicit de secta Iudaeorum, quos tamen Iesseos nominat, quod quicquid centum insimul congregati instituissent pro lege habebatur. Dominus autem de tribus dicit suis fidelibus quod quicquid fatiant in nomine ipsius, ipse fatiat. Pro qua re constitutum est ut episcopus non ordinetur minus quam a tribus. TUNC ACCEDENS PETRUS AD EUM DIXIT. Quia supra iusserat Petro et omnibus suis sequacibus ut peccantes in se dimitterent et castigarent, interrogat

18,22

195

Petrus quotiens hoc facere debeat, si uel USQUE SEPTIES. Sacratus et usitatus numerus erat apud eos septenarius numerus propter sabbatum. NON DICO TIBI SEPTIES SED USQUE SEPTUAGIES SEPTIES. Siue computes VII per LXX siue LXX

per VII ad unum prouenit, id est CCCC'^ XC^, quantis nullus erga alium potest peccare, id est quamdiu petit, dimittamus illi. Et in omni numero 200

ita est ratio fixa ut, siue

minorem per maiorem transeamus seu maiorem per minorem ducamus, ad unum finem reuertantur. Consuetudo erat

in ipsa terra ad omnes sermones parabolas iungere, et ideo 187%

dominus semper cum parabolis Iudaeis loquebatur. ASSIMI182 Ps. 17, 6: laquei mortis. 185-187 JB 2, 145. 191 supra] 140 et sulv. 194-195 Regula s. Benedicti 16, 2: septenarius sacratus numerus. 201-203 (7 13, 26-28) HM 1623, 673-677: Familiare est Syris et maxime Palestinis ad omnem sermonem suum parabolas iungere, ut quod per simplex praeceptum teneri ab auditoribus non potest, per similitudinem exemplaque teneatur. 202 — 226. 181 ad om. YE? 184 sunt congregati W, congregati sunt (B) E^, sunt post meo VMP 186 quod om. Y simul y 187-188 de tribus dicit suis fidelibus e de tribus suis dicit fidelibus W, de tribus dicit fidelibus suis VMPedd.,

dicit de tribus fidelibus suis f 189 constitum y 190-191 ad eum Petrus HY, Petrus om. E 191 superius Y 192 peccantibus v et e peccantes H (et castigarent om. Y) 194 numerus om. Y septenarius Y ef ss. H, septimus cett. 196-197 siue per septuaginta septem y 197 peruenit PYE ita W'VPH, quadringentos nonaginta cett. quantum PY 199 ista y sive (B) 200 maiorem per minorem NN, per maiorem minorem cett. Cf. 196DTA 201 finem] sensum (f) 203 per parabolas y Iudaeis om. YE

203-204 Assimilatum ideo est W, Ideo assimilatum est E, Assimilatum est ideo cett.

200 transferamus IN

1411

210

215

220

225

LIBER. GENERATIONIS,

c. 18

347

LATUM IDEO EST REGNUM CAELORUM. Îdeo id est ut dimittamus in nobis peccantibus et ueniam a nobis petentibus. Semper regnum caelorum hi qui sunt in regno caelorum, in aecclesia Christi, in qua ipse regnat. HOMINI REGI deo omnipotenti QUI UOLUIT RATIONEM PONERE CUM SERUIS SUIS qui sunt in aecclesia Christiani. Cotidie istae rationes ponuntur in aecclesia, quando petimus a deo ut dimittat debita nostra, et ille habet nobiscum pactum factum ut dimittamus debitoribus nostris: tunc nobis dimittet debita nostra. Nos autem sumus illi debitores decem milium talentorum, grauiora peccata, quae unus quisque in se recognoscit, quia nullus potest narrare in quantis omni die peccamus erga deum in cogitationibus, in locutionibus otiosis, noxiis, mortiferis, scilicet detractionibus, operibus similiter otiosis, nociuis,

mortiferis, per omnia membra nostra: per aures audiendo otiosa, nociua, mortifera, per oculos, per nares, per manus,

per pedes et per omnes affectus corporis. CUM AUTEM NON HABERET UNDE REDDERET, IUSSIT EUM DOMINUS UENUNDARI ET UXOREM EIUS ET FILIOS ET OMNIA QUAE HABEBAT, ET REDDI. Iubebat lex ut qui ad soluenda multa fuisset inops, esset seruus eorum quibus fuisset condemnatus, usquequo se redimi potuisset. Herodes autem addiderat ut uenundaretur cui uellet, et tali modo agebatur in ipsa terra. Inde hoc dominus dicit, quia si dominus iuxta nostra opera condempnare nos uoluerit, nullus potest mundus esse in conspectu eius. Iubet nos dominus uenundari et uxorem et filios, cum

propter cogitationes, locutiones, operationes iubet nos tradi 209 et suiv. Matth. 18, 24: cum coepisset rationem ponere, oblatus est ei unus qui debebat ei decem milia talenta [= 213]. 210-212 Matth. 6, 12 — Canon missae XIV (Praeceptis salutaribus).

215-216 Cf Ez. 21, 24.

DIGOrN 220r

M Detre2 wt"

JA 16, 1-5.

228-229 — 5, 346.

2232225 CIRE

ELLE"

216-218 Cf. Ier. 4, 14;

225-226 (cf. 202) Cf.

hi om. Y 206 semper om. Y a NYE?, om. «PHE 205 in nos YE? 215 erga...219 215 enarrare Y 210 a domino y 208 suis WP, om. cett. 219-220 per manus, per pedes W, per pedes, per manus mortifera om. Y 224-225 se redimi potuisset 223 ad absoluenda y 220 defectus Y cett. «H, se redimi posset E, redimi (om. se) potuisset PN, se redimere potuisset E^ ete se redimi potuisset H, se redimeret Y hoc dicit Y

227 nam

Y

mundus E, esse post 229 eius IN

nostra

226-227 hoc dicit dominus N, dominus opera

W, opera nostra

cett.

228 esse

LIBER.

348

GENER ATIONIS,

c. 18

aeternis cruciatibus. Cum infirmamus et audimus per uerba suorum qui bona fecerunt ibunt in uitam aeternam et qui mala in ignem aeternum, cum ista audimus timemus et oramus nobis dimitti, et dominus dimittit nobis si a malo cessamus, et ite18,28

235

240

rum conualescimus. Sequitur EGRESSUS AUTEM SERUUS ILLE

INUENIT UNUM DE CONSERUIS SUIS id est aliquem similiter Christianum DEBITOREM SIBI CENTUM DENARIIS id est centum generibus offensionum et scandalorum. Nam censum quod aliquis alicui iuste debet non est peccatum repetere, sed si uiderit quod non possit soluere propter paupertatem, debet erga illum agere ut ipse uellet agi erga se, aut expectare usquequo melius possit soluere. ET TENENS SUFFOCABAT EUM, DICENS : REDDE QUOD DEBES, quia, cum aliqui fortio-

res sunt aliquibus, si aliquid offenderint minores absque misericordia crassantur super eos, quia uident se aliquid maius posse, et non solum suffocant eos, sed etiam occidunt

aut adnihilant eos, non recogitantes quia ex dono dei pos-

sunt quod possunt, et ideo inremediabiliter cruciabuntur in alia uita qui ita agunt, nisl hic digne paenituerint et emen18,31

250

255

18,32

dauerint quod egerunt. UIDENTES AUTEM CONSERUI EIUS QUAE FIEBANT CONTRISTATI SUNT UALDE uel angeli domini qui opera nostra deo nuntiant uel sacerdotes, quos mediatores habemus inter nos et deum: cum nolumus auscultare illos ut dimittamus qui in nobis peccauerunt, non resoluunt peccata nostra nec orant pro nobis, quia siquis in discordia moritur, nullus Christianus pro eo debet orare neque commemorationem pro eo ad altare domini facere. TUNC UOCAUIT ILLUM DOMINUS SUUS ET AIT ILLI. Praecipit illum 232-233

—

7,

189-191.

241

Cf.

1,

151-152:

misericordia] Osee 1, 8 et 2, 23; Rom. 1, 31; lac. 2, 13. CEMAR EE 92 5 MOSS:

244-245 247 — 2, 260.

absque 256

231 infirmamus «H, infirmamur PNYE, informamur E? et per Y 234 nobis om. Y 234-235 et iterum conualescimus om. Y 235 conseruus Y 239 quem NY 241 erga se WE”, secum Y, circa se cett. 242 quousque Y 243 nam y 244 unt Y aliis (om. si) Y 246 melius y 247 eos om. Y 248 agunt Y 252-253 mediatores W, post 253 deum Y, om. cett. 254 in nos Y 256 debet pro eo Py, debet om. N 257 pro eo] eius Y 253 nos] eos N

1412

LIBER GENERATIONIS,

c. 18 - 19

349

egredi a corpore et uenit ante tribunal Christi, et quia noluit 260

misereri

conseruis

suis traditur

TORTORIBUS

daemonibus,

quousque soluat omnia peccata quae commisit coram deo. SIC ET PATER MEUS CAELESTIS FACIET UOBIS. Confirmat sententiam suam et omnem simulationem fictae pacis auertit,

265

dicens SI NON REMISERITIS DE CORDIBUS UESTRIS. Quia nihil prodest ore dimittere si in corde eum odio habeamus, idcirco dicit de cordibus uestris.

DE UXORE NON

DIMITTENDA

ET FACTUM EST CUM CONSUMMASSET IESUS SERMONES ISTOS. Notandum quod uerbum consummationis in perfectorum opere semper ponitur. Migrat dominus de Galilea in Iudaeam. Quamuis omnis illa Palestina prouintia generaliter "Iudaea' diceretur ad differentiam aliarum regionum, eo quod Iudaei eam incolerent, spetialiter tamen inter eos illa pars Iudaea uocabatur, ubi Ierusalem constructa erat. Venit igitur de Capharnaum in Iudaeam et turbae, quae pauperes erant, sequebantur eum propter doctrinam et curationem, potentes autem de Iudaea et qui sapientiores se 1psos putabant sequebantur ob reprehensionem, quia in facto et in dictis quaerebant quomodo aut secundum legem eum adiudicarent morti aut secundum terrenam potestatem prepararent inimicos

populos uel Romanos, ut per ipsos occideretur. SI LICET HOMINI DIMITTERE UXOREM SUAM QUACUMQUE EX CAUSA. Audierunt eum praedicare castitatem et pudicitiam et uide-

259 Rom.

14, 10 et 2 Cor. 5, 10: ante tribunal Christi.

2-3 sermones

istos, migrauit a Galilaea et uenit in fines Iudaeae

Iordanem. 3-4 Cf. 7, 289-290. 11ICÉMIOb 27 247 (= 20, 134, et passim) Deut. 21, 22: adiudicatus morti.

259a W,e VMHNE, de PE

13-14

265 habemus y, habuerimus E?

11 et qui] quia Y 5 Palestine y populum y 15-16 homini licet y

260 conserui sui IN

[= 4-5] trans

121520215

ipsos] esse add. Y 17 alt. et om. Y

14-15 inimicos

350

20

I1BER. GENERATIONIS,

c. 19

runt illum uirginem uiuere, et inde dixerunt intra se: ecce aliter uiuit quam nos, in hoc possumus eum conprehendere. Interrogemus istam quaestionem: si dixerit dimittendam mulierem, contraria suis dictis et factis loquitur, etiam et mulieres odient eum. Si autem dixerit non dimittendam,

nos comprehendemus eum, quoniam contraria Moysi locutus est. Sed dominus, sicut fons sapientiae, semper transiliebat eorum laqueos inreprehensibiliter. RESPONDENS AIT EIS: NON LEGISTIS QUIA QUI FECIT AB INITIO, MASCULUM ET FEMINAM FECIT EOs ? De ipso domino, de quo putabant ei

19,4

intendere calumniam, ostendit et adfirmat suam doctrinam, 30

quasi diceret: ipse deus, qui per Moysen legem uobis dedit, ipse narrante codem Moyse non fecit cum uno masculo nisi unam feminam, non duas ut cum unam eiecisset aliam sorti-

retur, et etiam deus per Adam prophetauit quia RELINQUET

155;

HOMO PATREM ET MATREM SUAM ET ADHAEREBIT UXORI SUAE, et hic non dixit uxoribus quasi de pluribus, sed ut de 9b

19, 6 40

1977

una, ET ERUNT DUO non dicit fres IN CARNE UNA. Non est deus ut homo, ut necessarium sit ei immutare sententiam

suam, quia semel loquitur deus et secundo idipsum non repetit. Idcirco non potest aliter tunc. constituisse et per Moysen aliter precepisse. QUOD DEUS CONIUNXIT HOMO NON SEPARET. Si una caro est effecta per amorem uel etiam in fils, quomodo potest separari ?Quod deus coniunxit per amorem, qui permisit dominare in cordibus hominum amorem,

homo

non

debet

separare.

DICUNT

ILLI:

QUID

ERGO MOYSES MANDAUIT DARI LIBELLUM REPUDII ET DIMIT-

DENIS:

24 = 7, 296.

32-35 Gen. 2, 24.

38 Cf. Térence, Adelphoe

6 (5, 8, 13) : (fieri) aliter non potest.

18 uiuere uirginem Y 21 alt. et om. Y 22 mulieribus odiosus erit y 24 sicut] qui est Y 24-25 transiebat HNE, transibat y 27 dominus HN 27-28 ei intendere W, intendere ei cett. 30 ipse...Moyse om. Y 31 non duas om. Y alteram. Y 33 suam om. vy 34 ut om. (B) 36 mutare INE 42 dominari Y et post hominum P 44 Signum interrogationis post ergo HNE

26 fecit] hominem add. E?, cf. app. cr. Vulgatae ed. Quod...41 separari om. P

38 potuit IN

39

1413 A

LIBER. 45

50

2,8

GENER ATIONIS,

AUTEM

DUXERIT, MOECHATUR.

DIMI-

UOBIS QUIA QUICUMQUE

SUAM, NISI OB FORNICATIONEM,

SERIT UXOREM

60

Saram habuerit, non

dimisit illam et nullus de patriarchis suam uxorem dimisit nisi in morte. DICO

2,9

351

TERE ? Ecce laqueus, quem occultabant dicentes :quid erit de hoc quia Moyses precepit mulieribus dare cartam separationis ?Foderunt foueam, sed ipsi incident in eam sicut semper. Ecce neque deus mendax neque Moyses malus, sed uos duricordes et desides et pro uestra malitia non iussit sed concessit uobis Moyses, qui si non concessisset, uos occideretis priores uxores ut possetis iuniores ac pulchriores aut ditiores accipeTE. AB INITIO AUTEM NON FUIT SIC. Legimus quia Noe et filii eius singulas uxores in archa habuerunt, non amplius, et quia, cum Abraham sterilem uxorem

55

c. 19

ET ALIAM

Ex hoc loco Paulus accepit quod di-

xit quia mulier sui corporis potestatem non habet, sed uir, similiter et uir sui corporis potestatem non habet, sed mulier, hoc est non possunt se separari nisi ambo communi consilio uoluerint. ET QUI DIMISSAM DUXERIT,

MOECHATUR.

[n tribus est adul-

terium, in illo qui dimittit, qui causa est fornicationis uxoris, in uxore, quae se non continet et si non potest continere 65

ad priorem debet reuerti, et in illo, qui uiuente alio. eius uxorem sortitur. Propterea qui saeculum gestiunt relinquere

debent exspectare ut et coniuges earum se queant continere, ' quoniam non debet unus in monasterium abire et alius foris parem sortiri. DICUNT EI DISCIPULI EIUS: SI ITA EST CAUSA HOMINIS CUM UXORE, NON EXPEDIT NUBERE. Discipuli praesentes cum domino intellexerunt quia postquam accepta

46-47 (— 5, 366-367) Deut. 24, 1. Rom.

3, 4.

52-53

4.

62-63 Cf. 223.

Gen.

7, 7.

47 Ps. 7, 16 et Prov. 26, 27. 54-55

Gen.

11, 30.

59-60

48 Cf. 1 Cor.

7,

68 = 5, 384-385.

47 inciderunt Ny sicut semper om. Y 48 malus] in alis y 48-49 duricordes (x)E, duri cordis HIN, duri corde y 50 Quod y 51 ac] aut PE? 53 et non plures y 55 nemo Y 57 fornicacionis causa Y 61 se separari W, separari V, se separare (separare se P) cett. (e correctura V) 63 quia 63-64

Y

M? Y

uxori

Y

64 in uxorem

67 earum WVHNedd., eorum MPvy

64 se continere P

Y

65 uenienti

69 est om. Y

y, uiuente

ss. fm^

70 cum muliere

D

352

75

EIBER.

GENER. ATIONIS,

c. 19

fuerit, siue sit gulosa siue rixosa siue infirma, tenenda est usque ad diem mortis, nisi ex consensu amborum relinquant saeculum. Quapropter antequam accipiat uxorem homo debet eam cognoscere in moribus et in sanitate et non debet subito facere quod diu habet dolere. Sed si omnia facienda sunt cum consilio, istud amplius, quia se ipsum traditurus est ut fiant duo in carne una. Quamuis multi VI causas consi-

80

derent in accipiendis uxoribus, id est generositatem, diuitias, formam, sanitatem, sapientiam, mores, tamen duo amplius

quaerenda sunt, sapientia et mores, quia si ista duo defuerint possunt alia deperire. Vidimus enim quasdam et nobiliter natas et ditatas ad tantam inopiam peruenisse propter incon85

tinentiam morum, ut mendicando uitam finirent, multas uero audiuimus ob fornicationem occisas, et econtrario alias

ignobilius natas de paupertate ad diuitias peruenisse propter suam sapientiam et morum

dosi

90

continentiam. QUI DIXIT ILLIS :

NON OMNES CAPIUNT UERBUM ISTUD. Quia discipuli dixerunt non expedit nubere, ad hoc respondit dominus quia non omnes capiunt uerbum istud ut impleant abstinendo se a mulieribus, SED QUIBUS DATUM EST hoc est a deo, abstinere cum uirginitate. SUNT ENIM EUNUCHI QUI DE MATRIS UTERO SIC

1$

NATI SUNT. Sicut de omnibus membris nascuntur homines 95

debiles, sic etiam de ipsis membris debiles nati sunt, quia uena, de qua semen descendere debuit, aperta non fuit, ut

his solent clausae esse uenae, per quas auditus in interioribus penetratur, qui surdi nascuntur. ET SUNT EUNUCHI QUI AB HOMINIBUS FACTI SUNT. Ex antiquo usu gentilium adhuc permanet in multis gentibus atterere testiculos infantium in 100

tenera aetate siue macerare uel etiam penitus auferre pro

"25pxosa| s PXoy

21/09)

76-77

Prov.

13, 10.16.

78/2035;

89 —

70.

73 ambo y 74 homo uxorem y 75 agnoscere Y et non] et om. Y 76 subito om. Y habeat P, possit y, debet E? 81 requirenda y 82 et om. y 83 deuenisse y 85 et contrario YE 96 esse claus(a)e DESI in interioribus om. Y 97 penetrat E, intrat y alt. qui om. Y 99 infantum y

82 et alia M

84 finierint IN

93 homines] pueri P

97 quia IN

1414 A

LIBER GENERATIONIS,

c. 19

353

multis causis, siue ut assidue in seruitio sint dominorum

105

statim et uires amittunt.

CASTRAUERUNT 110

seu

ut creditam sibi substantiam non dispergant in mulieribus. Nam ante Christianitatem ad turpe ministerium a quibusdam fiebant, nunc uero in Beneuento quoscumque clericos facere disponunt pater et mater, in infantia atterunt testiculos et uidentur semper iuuenes esse usquequo canescere incipiunt. Nam in perfecta aetate si factum fuerit, debilitantur ET SUNT

PROPTER REGNUM

QUI

EUNUCHI

SE IPSOS

Illi alii duo

CAELORUM.

corporaliter sunt, isti uero, qui propter regnum

caelorum

fieri debent, mente, non corpore, fiunt, quia nulli licet sibi abscidere membra sua pro nulla incontinentia, et si fecerit,

gradus aecclesiasticos habere non poterit, et si habet, amittet ipsos. Si autem ab aliis iniuste factum fuerit non amittet suos 115

honores. QUI POTEST

120

potest implere ut uirgo permaneat, fatiat. Ac si aperte dicat: nulli inuitus precipio, sed qui uoluerit me imitari habebit condignam retributionem. Qui uero non potuerit, non amittat pro hoc uitam aeternam, quia tres sunt gradus de quibus fundata est aecclesia, coniugatorum, continentium et

CAPERE,

CAPIAT.

uirginum, et ut utrosque dominus

Capere implere: qui

sanctificaret ad nuptias

uenire dignatus est et miraculum ibidem facere, a prophetissa Anna benedic uoluit et a sene Symeone. Et ut ostenderet uirginitatem

matrem

fore et reginam

omnium

uirtutum

sotiamque angelorum, de uirgine dignatus est nasci placuitque uirgo permanere. Unde et apostolos suos quosdam elegit coniugatos, quosdam continentes, quosdam uirgines.

116 — 4, 72. 117 inuitus] Hypallage (= inuito, voir l'app. cr.: IN); cf. 24, 345-347. 121-122 Ioh. 2, 1-10. 122-123 Luc. 2, 25-38. 101 in seruitio sint «, sint in seruitio PN, dominorum

sint in seruitio E?. sint

om. HE, essent in seruitio Y et ss. H siue PHN 104 fiebat Y 105 Sic distinxi cum E?, non dist. WY, disponunt, pater et mater cett. 106-107 incipiant yE?

111-112

HN, dimittat Y amittat xPHE,

add. Y

B

abscidere sibi HINE,

114 ipsos om. Y

sibi om. Y

ulla NE

fuerit factum Y

amittet Y, amittit NE?

propter hoc Y

122-123 prophetissa PE^NY, propheta «HE

113 dimittet

amittit (D)

126 uirgo] uirginem

126-127 quosdam quamuis elegerit Y

103-104 à quibusdam om. IN

104 Beneuentano E^

119

122 facere] uoluit

117 inuito IN

LIBER

354

Tamen

130

135

140

beatum

GENER

Petrum

c. 19

ATIONIS,

omnibus

preposuit

coniugatum

ordinibus, ne uirgines superbirent aut coniugati disperarent non posse peruenire ad illam perfectionem quam uirgines assequebantur. Simile huic edicto beatus Paulus precipit, dicens: de uirginibus autem praeceptum domini non habeo, consilium autem do, uidelicet ut aliquis uirgo permaneat non est preceptum sed exortatum. Unde et subiungit: uolo omnes homines esse sicut me ipsum id est absque uxore. Si autem dicit aliquis quare presbiteri et diacones non habeant uxores, respondebimus quia, gratias deo, multi, sequentes dei exemplum, quod optimum est tenent, et ideo non est necesse per coniugatos ministeria domini administrare. Sed et hi qui transgrediuntur uota quae uouerunt domino, uidelicet cum uirginitate ministrare, tamquam apostatas praecipiunt canones damnare et a ministerio separare. TUNC OBLATI SUNT PARUULI UT MANUS EIS INPONERET. Quia inperfectior aetas

1915

145

erat infantum, solebat pati fantasmata daemonum, et quanto minor, tanto magis infestius, ut dicunt obstetrices quia si

150

occidatur: pro hac re erat consuetudo a profetis benedici paruulos. Simili ergo modo adduxerunt et adtulerunt qui adhuc nequibant uenire, ut benedicerentur a domino ET ORARET subauditur super eos, sicut Iacob benedixit Effraim

155

AUTEM INCREPABANT EOS non pro inuidia, sed timebant ne sicut ceteri homines tedio afficeretur ex multitudine eorum. IESUS UERO AIT EIS: SINITE PARUULOS ET NOLITE EOS PROHIBERE AD ME UENIRE et tunc illos ita suscepit ut auditis, et

ante nouem

dies solus infans inuentus

fuerit,

a daemone

et Manasse inpositis manibus super caput eorum. DISCIPULI

19,14

132-133 1 Cor. 7, 25. 134-135 1 Cor. 7, 7. bonum est tenete. 140 2 Reg. 15, 7. 144 = 5, 164. 16. 153 — 17, 169-170.

131 assecuntur Y

dicto (B)

refert Y

138 1 Thess. 5, 21: quod 150-151 Gen. 48, 12-

132 autem om. Y

domini

preceptum Y 134 subiungitur Y 136 habent y 137 gratias deo quia Y 142 sunt] ei add. PE^N 143 infirmior y 144 infantium NE? 145 ut] tunc Y 146 infans om. (f) 148 modo ergo ME 149 ad hunc Y 151 capita PE^y 152 per inuidiam y 153 eorum om. Y 154-155 prohibere eos Py 155 audistis y 130 peruenire] se add. E?

142 separari IN

151 Manassen IN

1415 ,

6

LIBER.

GENER ATIONIS,

c. 19

255

benedixit. Et semper quicumque ad eum uult accedere cum paruulo spiritu, id est humili, factus malitia paruulus, susci-

pit illum, ut psalmista inquit: suscipiens mansuetos dominus. TALIUM EST ENIM REGNUM CAELORUM hoc est qui tales sunt 160

per innocentiam quales isti sunt per aetatem. Et non dixit istorum est regnum caelorum, sed falium, requirens innocen-

165

tiam mentis, non aetatis. Sic et apostolus praecipit, dicens malitia paruuli estote, sensibus perfecti. De innocentia infantum superius diximus, ideo non est hic necessarium repetere. ET CUM INPOSUISSET EIS MANUS ABIIT INDE. Quia uidebat quod scribae potius gestirent reprehendere quam credere cito reliquit incredulos, quia quam non inuenit humilem fugit mentem, et uenit ad humiles et trementes sermones eius.

DE DIUITE TEMPTANTE 170

175

ET ECCE UNUS ACCEDENS AIT ILLI. Forte audierat iste de imitanda innocentia paruulorum et ideo per singula uerba uult sibi exponi quae sit ipsa uera innocentia: MAGISTER BONE, QUID BONI FATIAM UT HABEAM UITAM AETERNAM? Alius euangelista dicit: Quid me dicis bonum ? Quia ipse solummodo hominem dominum credebat, quia et magistrum uocabat, non Christum neque deum, propterea redarguitur cur eum

'bonum'

dicat, cum

Non igitur dominus bonum

deum

eum

non

esse credat.

se esse denegat, sed deum se

esse demonstrat et uolebat ut ille, qui eum bonum 180

dicebat,

quomodo bonus esset didicisset: omnis enim homo, licet

157 Cf. BL 220, 2141: paruulis spiritu. Cf. Ep. 19. 163. 158 Ps. 146, 6. 163 (= 157) 1 Cor. 14, 20. 16.23-29. 168 Is. 66, 2. 169 mais cf. 253-254!

malitia paruulus = 164 superius] 18, 13174 Marc. 10, 18.

180-183 — 7, 67-68 (HM 169, 843-844). 156 ad..accedere 4H, uult ad eum accedere (accedere om. P) PE°N, uult accedere ad eum YE 157 paruo Y 158 ait Y 160 sunt om. Y 164 necessarium hic E^, necesse hic (cf. 138) y 165 eis manus WHNYE, manus eis eum esse 177 cur] cum NY 172 ipsa om. Y 171 et om. Y VMPE? non yE? credebat y 179-180 et...didicisset om. Y

167 Veritas fugit E?

171 per singula uerba om. E?

‘LIBER GENERATIONIS, c. 19

356

185

19

sanctus, et omnis creatura conparatione dei non est bona, per se autem bonus et homo et omnis creatura si sic est sicut creata fuit. Nam quia hoc uoluerit dominus istum intellegere, ipse se alio loco bonum dixit, ubi dixit ego sum pastor bonus, et de Spiritu sancto pater uester dabit spiritum bonum petentibus se. QUID ME INTERROGAS DE BONO? UNUS EST BONUS DEUS. Cum ‘bonus’ absolute in Scriptura ponitur deus intellegitur, quia ipse est naturaliter et non ex accidenü dono bonus, et non solum bonus sed et bonitas et fons boni-

190

tatis; et quicumque

ipso participante

est bonus

et dante

bonus est: omnis creatura in quantum bona est ex deo est, in quantum mala, ex se et ex uitio suo est mala. Ecce testimonium domini non solum de patre sed de se quoque et Spiritu sancto, qui est unus deus incomparabiliter et ineffa195

biliter summe

bonus.

SI AUTEM

UIS

AD

UITAM

INGREDI,

SERUA MANDATA. Ex hoc loco intellegimus quod quicumque legem ueterem custodierunt incontaminate, uitam habent aeternam. DICIT ILLE: QUAE? IESUS AUTEM DIXIT ILLI: NON HOMICIDIUM FATIAS. Duobus modis fit homici-

19,18

205

dium. Homicidium est cum quis habitaculum animae ante tempus constitutum dissipat et quasi sine dei iussione de exilio animam abire conpellit, uel se ipsum uel alium. Sed malum est in quolibet homine, pessimum esse < constat> in se 1pso, et non solum apud deum eiusque Christianos execrabile malum est sibi inicere manus, uerum et apud

antiquos paganos ita exosum, ut manus quae hoc perpetrasset communi sepultura cum corpore careret. Sed quod dici 184-185 Ioh. 10, 11 et 14. 767. 189-190 fons bonitatis Augustin,

De continentia 5, 14, CSEL

incomparabiliter bonus est.

16: mentis constitutum.

185-186 Luc. 11, 13. 187 absolute] Cf. 1, — 10, 282-283. 191 1 Tim. 4, 4. 194-195 1: deus, qui summe

200-201 Cf. GH

(cf. 170) VMHN

188 est om. Y

et e correctura NJ

189-190

atque

17, 2, jest

nostrae habitaculum. Cf. 2 Reg. 24, 15: usque ad 205-207 JB 3, 378 (— Eschine, III (Contre Ctésiphon) 244 !).

184 dixit..ait NE, dicit...dixit y accedenti

41, p. 157, 24-158,

197 — 28.336-337-

tempus

accidenti WPE?yE, et non...bonus

om.

PY 198 habeant HNE (eternam habeant N), habebant y 200 est om. Y aliquis Y anima(a)e]sue add. y 203 constat conieci, esse om. Y, esse delevit et uero est ss. m^ M H

197 custodierint P

2

202 alium] occidens ss. m^ M

1416 /

LIBER. GENERATIONIS,

c. 19

957

dolor est, adhuc hodie nominetenus Christiani hoc faciunt,

210

215

220

cuius periculi malum ad episcopos respicit, qui eis non adnuntiant quia non finiunt tristicias et tribulationes, sed multiplicant dum de istis tormentis ad atrociora transeunt. Aliud homicidium est spiritale, cum quis peccat peccatum ad mortem aut fratrem facit peccare aut uidet et non reuocat, et moriuntur ambo in anima, ille quia deum dereliquit peccando, iste quia uidit et non reuocauit cum potuit: anima enim quae peccauerit ipsa morietur, et non solum qui faciunt, sed etiam qui consentiunt facientibus digni sunt morte. Reminiscamus factum Heli quia non corripuit filios suos, ut dignum fuit, et ipse pro eis periit et illi de presenti interitu ad aeternum transierunt. Sequitur NON ADULTERABIS. Adulterare est ad alterius torum transire, et quamuis omnis fornicatio crimi-

225

230

nale peccatum sit, tamen istud est grauius fornicationis uitium, quoniam in tribus peccatum committitur. Et istud etiam spiritaliter admittitur cum alicuius anima, quae debet deum uirum habere cui adhaerere in baptismo spopondit, derelinquit illum pro auro uel gemmis aut pro aliqua uoluptate carnali et adhaeret diabolo suadenti. Quam fornicationem Ezechihel plenius exsequitur sub persona duarum mulierum, id est Ierusalem et Samariae, et per 1psas habitatores earum uolens intellegi. NON FATIES FURTUM. Similiter et istud duobus modis admittitur, uidelicet cum quis a proximo suo quocumque malo ingenio aliquid aufert. Furari

211 = 2, 463.

212-213 1 Ioh. 5, 16: Qui scit fratrem suum peccare peccatum. ..est

peccatum ad mortem...

217-220 1 Reg. 2, 12-36. 83.

223 Cf 1162-63:

intellegi — 228.

10, 348.

215-216

Ez. 18, 4 et 20.

226 — 4. 147.

Rom.

224 (cf. 231) ammittitur

218 facti E?

230 uolens

— 306; 20, 171-172.211;

23,

211 his Y 212 peccatum om. E, 217 Reminiscamur Nedd. et e MY 220 ad om. PE 219 pro] cum Y WV,

amittitur M, committitur

226 derelinquit WPYE et e correctura H, dereliquit VMHNE*? i5) 230 earum om. IN, eorum E 229 Samaria Y adhaereret WV hoc y a om. Y 210 annuntiauerunt P

1, 32.

221-222 — 5,

228-229 Ez. 23, 2-4.

232 quocumque...ingenio

210 tristiciam et tribulacionem y 216 enim om. peccatum peccat Y 218 qui y, quod E correctura M 221 ire Y

216-217

220-221 Cf. IE 5, 26, 13 et 10, 10.

(559755)

227 2316

358

LIBER GENERATIONIS,

c. 19

est enim in furtiuo, id est in absconso, auferre. Est autem

235

240

1919 245

discretio inter furtum et sacrilegium, quia quamuis sacrilegium et furtum sit, tamen tanto maius quanto de sacris rebus, et sicut est furtum de re temporali, sic est furtum spiritale uerbum diuinum nescienti subtrahere. NON FALSUM TESTIMONIUM DICES. Falsum testimonium quis dicit cum cum alio sensu dicit quam ille qui primus dixit, ille quoque, qui alteri mendatium dicenti consentit et ueritatem quam scit tacet. Haec est innocentia quam iubemur imitari in paruulis, per quam et deo placere et ad aeternam uitam possumus peruenire. HONORA PATREM ET MATREM. ‘Honor’ hic non solum in uerbis sed et in omnibus donis et honoribus accipiendus est. Est quoque uerus pater Creator noster dominus, quem ante omnia et super omnia honorare debemus, matrem etiam aecclesiam, quae genuit nos, amare et honora-

re iubemur.

DILIGES

PROXIMUM

TUUM

SICUT

TE IPSUM.

Proximus noster est omnis homo, sicut ipse ostendit in para250

19,20

bola uulnerati, uel proximus, qui eundem deum colit quem et nos, quem et 'fratrem' iubemur uocare, ut dominus in oratione dominica ostendit. DICIT ILLI ADOLESCENS :OMNIA HAEC CUSTODIUI. Non temptantis iste studio dominum interrogauit, sicut alius euangelista ostendit qui dicit quod intuitus dominus dilexerit eum, sed sollicitus de se ipso confessus est simpliciter uitam suam: si enim duplici corde ad eum uenisset qui cordis uidebat archana, nequaquam ab eo dilectus fuisset, quia dominus eos qui mandata eius, quamuis

238-239 — 26, 547-548. 246 — 10, 151. 249-250 Luc. 10, 29-34. 251-252 Matth. 6, 9-13 (cf. 6, 115-121). 253 custodiui a iuuentute mea : quid adhuc mihi deest ? [= 259-260]. 253-254 Cf. 169! 254-255 Marc. 10, 21. 256 Eccli. 1, 36 :duplici corde.

258-259 Cf. Ioh. 14, 21.

233 enim est y in furuo Y et ex in furtiuo H 234-235 quia quamuis sacrilegium om. Y 235 magis Y 236 pr. est om. Y 238 dices...quis om. Y cum cum «E (pr. cum ss. W, eras. M), dum cum P, qui cum N, quum (sic manu propria scriptoris sed in margine) cum H, cum YE? 240 consentit WMPEN, consensit VHNE 242 uitam (a)eternam f 244 alt. in] de y et honoribus om. y uidebat M

253 studio iste YE

235 rebus] agitur add. m^ M

255 dilexit y

257 uidet y, archana

237 uerbum diuinum om. E?

1417 A

LIBER.

GENER. ATIONIS,

c. 19

959

minima, custodiunt diligit et ostendit quid perfectionis eis |] 260

265

270

desit. Unde

et huic dicitur Sr UIS PERFECTUS

ESSE, UADE,

UENDE QUAE HABES ET DA PAUPERIBUS, ET HABEBIS THESAURUM IN CAELO. Quicumque uult perfectus esse debet uendere, non ex parte sicut Ananias et Saffira, et dare pauperibus et sequi Saluatorem, id est relinquere mala et facere bona. Non omnibus istud precipitur, nec dicitur ‘non potest intrare in regnum caelorum nisi ista fecerit', sed tantum his qui uoluerint, sicut uirginitas non praecipitur sed qui uoluerint et quibus placuerit. Etenim illa quae superius dixit omnibus in uitam cupientibus aeternam intrare dicitur, ista autem et uirginitas perfectioribus. Nam habuit ipse XII apostolos qui ista exemplo domini fecerunt, habuit et alios discipulos qui ita nequaquam fecerunt, ut Nichodemus, Gamalihel et Ioseph, de quibus scriptum est quia discipuli ilius erant, occulti autem propter metum Iudaeorum, quia

2/5;

2)

nolebant omnia dimittere sed cum iustitia et bonitate possidere. CUM AUDISSET AUTEM ADOLESCENS UERBUM, ABIIT TRISTIS. Haec est tristitia quae mortem operatur, quia tristi-

tia secundum deum paenitentiam in salutem operatur et tristitia huius saeculi mortem operatur. Et redditur causa tristi280

tiae: inquit ERAT ENIM HABENS MULTAS POSSESSIONES. Ecce

ubi spinae suffocauerunt semen dei, id est diuitiae obstiterunt ne germinaret in salutem illius. Non fuerat necesse tristari:

tenuisset

sua

et ulxisset

cum

iustitia

et sanctitate,

potuisset habere uitam aeternam. Et credimus quia sic fece-

263 Act. 5, 1-5.

272-273 = 401 : Nichodemus] Ioh. 19, 39, Gamalihel] Act.

5, 34 et 22, 3, Ioseph] Ioh. 19, 38.

274 Ioh. 19, 38: occultus autem propter metum

Iudaeorum. 2755 Ephessto 0) 277227792: G opm 0. 45. 283 Ephes. 4, 24 ;Luc. 1, 75.

281-282 Cf. 13, 41-

259 quod y 260 uade] et add. Y 261 uende] omnia add. NM^E? 267 sed] 266 feceris (sed 265 potest) W 265 nec] et B Anania Y 270 et om. 269 eternam cupientibus Y his (2266) add. Migne qui 274 occulte B 273 et Ioseph, Gamaliel y uirginitas om. Y 279 reditur 278 que secundum deum est y 276 autem audisset Ny 282 multas possessiones habens y 280 dum inquit E?, ubi ait Y 284 quia] quemadmodum y 283 si tenuisset Y, si ss. m^ M Y

272ista (2271) E!

— 275 ueritate P

281 uerbum dei P

263 nisi y, E, et Y Y ipsius

1418 A

LIBER GENERATIONIS, c. 19

360 285

19725

290

295

rit, quia scriptum est de domino: linum fumigans non extinguet. IESUS AUTEM DIXIT DISCIPULIS SUIS: AMEN, DICO UOBIS QUIA DIUES DIFFICILE INTRABIT IN REGNUM CAELORUM. Quatuor genera diuitum sunt. Est diues qui habet diuitias et tamen diuitiae eius non ei dominantur, sed ipse eis utitur ut dominus. Iste pauper deputatur, ut fuit Dauid, qui dicebat egenus et pauper sum, et tamen centum talenta auri et mille milia argenti ad templum domini optulit. Qui et alios hortabatur, dicens diuitiae si affluant nolite cor apponere. Est alius diues, qui non habet diuitias sed tamen potuisset habere si uellet, et monstrantur ei, sed tamen nullo modo cor apponit,

sed si affluerint distribuit eas ut possit semper esse pauper, ut fuit Iulianus monachus et multi alii, quibus quamuis diuitiae

300

affluerent semper pauperes elegerunt esse, et iste pauper in conspectu dei reputatur. Est quoque tertius diues, qui nihil habet sed habere desiderat et inde cogitat semper quomodo eas possit adipisci, et aliquando cogitat qualiter dispensaret aut multiplicaret si adeptus esset, ut fuit Symon Magus et de

305

quibus plenus est mundus. Est quartus diues, qui habet diuitias et patitur famem ut plus habeat, qui non cogitat aliud nisi ut possit agere quae saeculi sunt et in potentia saeculari exaltari de die in diem quocumque ingenio: opprimit uicinos et subditos sibi quoscumque potest calumniatur ut augeat diuitias suas, quos non potest opprimere inuidet et

uult superior fieri, et semper in angustiis est, quamuis diues 310

sit. De isto scriptum est: crescit amor nummi quantum ipsa pecu-

285-286 Is. 42, 3 (Matth. 12, 20). 291 Ps. 69, 6 et 108, 22. 291-292 1 Par- 22: 4: 203 P5610 296-297 BHL 4529. 298-299 = 5, 346. 301 eas sc. diuitias. 302 Symon Magus] Voir 7, 202. 302-303 Cf. SH 305 — 403. 306 = 232. 310-311 = 13, 135-136.

Y.

289 eius om. Y

290 dominus] Iste (pauper add. G) deputatur ut dominus add.

291 pauper « P, ego add. (B)E?

294 posset y

295 sed a P, et (B)

Fa 296 affluerint WV, affluerent M, affluxerint PE^HNE, afflixerint Y 297 alii multi y 299 domini PN 300 sed] et y 305 ea agere y, ea ss. H 306 quoque Y ingenio: opprimit] Sic distinxi cum codd. et E? (ingenio opprimit E) 309 uideri y

290 reputatur (= 299) E?

296 semper om. P

307 potest om. P

LIBER. GENERATIONIS,

c. 19

361

nia crescit. Multa milia de istis habentur in isto saeculo; de

istis hic dicitur FACILIUS EST CAMELUM PER FORAMEN ACUS TRANSIRE QUAM DIUITEM INTRARE IN REGNUM CAELORUM.

Camelus est bestia honerifera ut asinus, maior tamen, et dici315

tur Grece

a curuitate:

Greci

enim

curuum

camon

dicunt,

unde et camelus, siue quia curuum collum habet siue quia curuatur quando honeratur, et habet gybbum in dorso. Mittit autem eos Arabia meliores, bina tubera habentes in dorso 320

io 325

330

et numquam pedes atterentes. Huic ergo assimilatur diues tumens opima fertilitate, qui non consolatur egentes, non uisitat infirmos, non suscipit hospites nec exsequitur cetera religionis officia. Hos ergo posteriores studeant omnes Christiani uitare, quia de his dixit dominus: quamdiu tales fuernt et pauperes Christi esse contempserint, non possunt intrare in regnum caelorum. AUDITIS HIS DISCIPULI MIRABANTUR UALDE, DICENTES: QUIS ERGO POTERIT SALUUS ESSE ? Cum audissent discipuli quod dominus dixit quia difficile intrabit et non dixit quod esset inpossibile sed difficile, mirabantur, quia simul intellexerunt illos non intraturos qui cum non habeant tamen habere uolunt, et intellexerunt quia pauci erant tunc in mundo, quoniam non erant alii nisi soli discipuli domini — nunc uero multa milia sunt Christianorum qui nolunt habere, etiam si potuissent. Verumtamen et dixit illis APUD

consolatur eos dominus,

6 335

INPOSSIBILE

EST,

AUTEM

DEUM

APUD

HOMINES

OMNIA

HOC

POSSIBILIA

sUNT. Deus omnipotens, qui creauit camelum, potest illum

311 (cf. 332-333) Cf. 302-303. 314-319 IE 12, 1, 35 (315 xauovp coni. Lindsay: xuqóc?) 318-319 Solinus 49, 9. 320-321 Cf. Matth. 25, 3540. 324 pauperes Christi (cf. 404, app. cr.): trés courant depuis Augustin, De opere monachorum 25, 33, CSEL

41, p. 579, 14.

327-328

= 287.

332-333

CPS 311 isto] hoc PE? 312 his y 315 Grece...dicitur P, Graecis enim xædic 317 gybbum 316 camelus optime MP, camus cett. curuatura dicitur E? 318 tubera PH YE, ubera «NE^, «HE, gyppum Y, gibbum PE?, gippum N 331-332 discipuli 331 quia Y 323 de his om. Y 321 non y corr. M 334 consolabatur 333 possent Y E domini soli P, discipuli soli domini E? Y 336 potest...21, 347 mane foliis amissis om. IN a

rs

332-333 sanctorum sunt Christianorum

E

2

1419 A

LIBER.

362

c. 19

GENER. ATIONIS,

facere transire per foramen acus, ut sicut mundum creauit ex nihilo et locum creauit, qui non erat, in quo mundus esset,

340

quique fecit asinam loqui et petram ambulare cum exercitu ad ministrandam aquam, potest et de animali corporeo et de illo, qui signatur per animal, uidelicet de diuite tortuoso in suis ingeniis uel uoluptatibus, rectum hominem reddere et mundum,

345

ut possit transire per artam

uiam et angustam

quae ducit ad uitam, per quam pauci diuitum gradiuntur, sicut fecit de Zacheo. Non autem putandum quod diuites cum

suis iniquitatibus intraturi sint in regnum

caelorum,

sed commutandi in melius adhuc dum uiuunt, ut possint

350

cum pauperibus collocari. Ideo enim omnipotens dicitur, quia potest facere quae uoluerit. Potest quoque cameli nomine Redemptor noster intellegi, qui humiliatus est ad suscipienda honera peccatorum nostrorum. Qui transiuit per foramen acus, per angustias passionum, per quas quasi per acum resarcire scissa nostrae dignatus est uestimenta naturae, id est recuperare, quatinus melius reformati audire-

355

mus ab apostolo: quicumque in Christo baptizoti estis Christum induistis. TUNC RESPONDENS

1927

360

PETRUS DIXIT: ECCE NOS RELI-

QUIMUS OMNIA. Cum audisset Petrus perfectionem a domino iuueni propositam et laudatam, uoluit scire quae esset merces studentibus eam dixitque ad dominum: ecce nos reliquimus omnia. Quomodo dicit omnia, cum non habuit nisi rete et nauim et ipsa, quando necessarium fuit, repetiit? Nam inuenimus eum piscatum fuisse post resurrectionem. 337/343 A noter: 337 mundum: le monde, 343 mundum : pur. 339 Num. 22, 28-30. 339-340 Num. 20, 8-11. 343-344 Matth. 7, 14. 345 Luc. 19, 2-8. 347-348 Cf. Luc. 16, 22-25. 352-354 Cf. 9, 258-261. 354 Cf.

Philipp. 3, 21. LARGE

355-356 Gal. 3, 27.

360-362 Cf. 4, 187-189.

362 Ioh.

340 potest] facere add. codd. edd. (= 337), quod delevi pr. de om. (Q) 341 (per) animal y et ex animale WMH, animale VPE?, pro animali E 343 artam et angustam uiam HE, angustam et artam uiam Y 347 dum adhuc PE? 351 Qui] cum add. codd. edd., quod delevi transiret f 352 acus] id est add. Migne 356-357 ecce..omnia] Sermo Christiani presbiteri ss. W 357 Cum...360 pr. omnia om. Y 361 repetitur Y 347 commutandi]

b

fuerint ss. M

356-357

ecce..omnia

(= 359-360)

om.

LIBER GENERATIONIS,

365

370

c. 19

363

Sed 'omnia' intellegenda sunt quae concupisci poterant, quia etiam uoluntatem habendi reliquerunt, et si uoluisset aliquis rex eis dare multa praedia et honores, non essent accepturi. Reliquimus omnia ET SECUTI SUMUS TE hoc est sic reliquimus ut tu habes derelicta, qui non uis quicquam in hoc saeculo possidere. Secuti sumus te non tantum gressibus corporis sed et imitatione actionis. Simili modo debent derelinquere omnes monachi et canonici sicut et apostoli: a quo enim debent episcopi et presbiteri ac diacones exemplum accipere, nisi a quo et gradus accipiunt? Sicut enim in ueteri

385

lege sacerdotes exemplum Moysi et Aaron, qui primi sacerdotes fuerunt, tenuerunt, sic in nouo omnes apostolici et episcopi ac presbiteri et reliqui ordines debent exemplum capere a Christo et ab apostolis. Unde et Paulus dicit: imitatores mei estote, sicut et ego Christi. Nam et monachi, quamuis aliquid plus uideantur facere quam in euangelio scriptum est, tamen eandem normam et ipsi tenere debent, et si aliquid eis plus praeceptum est, ad nihil aliud preceptum est nisi ut domini regula possit custodiri. Etenim si praeceptum est nobis post Completam non loqui, pro nulla alia re preceptum est, ne refectis cibo colloquentibus insimul aliqua litis exsurgeret et nimie uigilantes congrua hora ad dei Laudes surgere nequirent. Si preceptum est nobis a carne

390

castitas custodiri, nam in necessitate non est prohibitum. Tamen credimus pro certo quia et in cibo et potu eandem regulam tenuit dominus quam et in ceteris causis, tantummodo ad sustentandum corpus. Nec tamen nobis prohibetur

375

380

absque necessitate carnis abstinere, ideo factum est, ut possit

pro necessitate corporea, sicut et Paulus dicit carnis curam ne 368-369

—

9, 145-146.

374 in nouo

sc. testamento

(cf. 372-373

in ueteri

lege). 376-377 1 Cor. 4, 16 et 11, 1. 381-382 Regula s. Benedicti 42. 384 litis — lis (Stotz VIII, 28, 1). 385-386 Regula s. Benedicti 36, 9. 388 — 153296092:

391-392 Rom. 13, 14.

369-370 relinquere y 366 sic] si edd. erant Y 365 predia multa y 380 376 ait y et om. Y 374 apostoli MP et ex apostolici V edd. cibo] et add. P 383 nisi ne (cf. 381) y, nisi ss. H preceptum est om. Y _uigilantes 384 litis « E, lis PE”, occasio litis y et (occasio ss.) H simul y E 385 correxi, uigilantibus (e 383 colloquentibus) codd. edd. (385 nequiremus E^ 391 et 388 et in cibo et x«HE?, in cibo et in Py, in cibo et E nobis om. Y om. Y E? (sicut Apostolus E?)

1420 A

364

LIBER GENERATIONIS,

feceritis in desideriis: ‘in desideriis

395

c. 19

dicit, non in necessitatibus,

quoniam quod necessarium est corpori propter subsidium nec deus prohibet nec alius quilibet doctor. Non enim beatus Benedictus alterius imitator fuit nec plusquam dominus facere uoluit, quia sufficit discipulo ut sit sicut magister eius, et erit tunc perfectus. Nam et qui uocantur monachi, quia

400

sub regula degunt 'regulares' dicuntur, et hoc est canonici greco nomine: omnes tamen habent Christum in exemplum et apostolos eius, quos imitari debent. Laici autem habent Nichodemum,

Gamalihel, Ioseph, et si potentiores

sunt possunt in scripturis diuinis inuenire quem imitentur

405

410

415

et in potentia saeculari et in mansuetudine et humilitate Christi. Ecce proponam uobis diuitem et pauperem dei, capite ab ipso exemplum et facite sicut ipse fecit: uideamus Iob quomodo iustus fuerit, qui legem litterae numquam audierat et tamen et potentiam saeculi tenebat et euangelii documenta, postea multo tempore prolata, opere custodiebat. Audiamus uerba ipsius, quae inuitus protulit sed tamen non ex cenodoxia. Ait ergo: uidebant me iuuenes et abscondebantur et senes assurgentes stabant, principes cessabant loqui et digitum superponebant ori suo, uocem suam cohibebant duces et lingua eorum gutturi suo adhaerebat. Ecce potestas et honor regalis. Videamus iuxta paupertatem a domino postea promulgatam : auris audiens beatificabat me quod liberassem pauperem uociferantem et pupillum cui non esset adiutor, benedictio perituri super me

ueniebat et cor uiduae consolatus sum, oculus fui caeco et pes claudo, pater eram pauperum, conterebam molas iniqui et de dentibus illius auferebam praedam. Ecce quod deus dixit : esuriui et dedistis mihi

394-396 (cf. 4, 142-143) Grégoire le Grand, Dialogi 2, 12-13, Sources Chrétiennes

60, p. 174-178. 396-397 — 10, 313-314. 398-399 Cf. IE 6, 16, 1. 401 Il 272-273. 403 = 305. 404 Voir sur 324. 406 iustus] Iob 13, 18 et 22, 3 legem litterae — 11, 272-273. 410 cenodoxia — 6, 38. 410-413 Iob 29, 8-10. 415-419 Iob 29, 11-17 (exc. 14). 419-420 Matth. 25, 35-36.

b2

402 imitantur WV, corr. V 404 dei] Christi PE? 405 capite exemplum ab ipso M, ab ipso capite exemplum E 406 quomodo] quam y 407 alt. et om. Y edd. 409 inuitus] in (de y) uiciis B 416 erat y 418 de om. Y 419 deus om. M^, dominus E^ 393 propter subsidium om. P

414 Videamus] quomodo uixerit ss. M

LIBER GENERATIONIS, 420

425

430

c. 19

365

manducare et reliqua misericordiarum opera. Adhuc uideamus excellentiam et humilitatem: sequitur cumque sederem quasi rex circumstante exercitu: ecce excellentia. Eram tamen merentium consolator, item : si contempsi iuditium subire cum seruo meo, et ancillae meae cum disceptarent aduersum me, si negaui quod uolebam pauperibus et oculos uiduae expectare feci, si comedi bucellam meam solus et non comedit pupillus ex ea, si animam agricolarum mearum afflixi, quia ab initio creuit mecum miseratio et de uentre matris meae egressa est mecum. Ecce quod dominus dixit: beati misericordes et reliqua. Vultis scire qualis fuit erga subditos? Ait: si leuaui manum meam super pupillum, etiam cum uiderem me in porta superiorem, foris non mansit peregrinus, ostium meum uiatori patuit. Vultis cognoscere quam castus ? Ait: pepigi foedus cum oculis meis ne cogitarem de uirgine, et item : si deceptum est cor meum super mulierem, scortum sit alterius uxor mea.

Ecce potentia et diuitiae in uno homine: qui nolunt per omnia potentias dimittere, teneant eas sicut iste, qui ditior fuit quolibet rege nostro et tamen absque lege Moysi et euangelii talis extitit. Inueniat qui uult talem diuitem in utroque. Si prolixitatem libri non uererer, ostenderem quam 440 custodiam erga filios, quem uigorem super mulierem habuit 435

et quam fortis in prosperis et in aduersis, quem nec prospera extulerunt nec aduersa deiecerunt, licet diabolus totis uiribus, adiuncto

familiari uasculo, femina ipsius, aduersus

eum bella mouerit. Sequitur IESUS AUTEM DIXIT ILLIS. Quia 445 Petrus pro omnibus apostolis locutus fuerat, et dominus om421-422 et 422-423 Iob 29, 25. 423-428 Iob 31, 13.16-17.39.18 (427 voir l'app. cr.). 429 Matth. 5, 7. 430-432 Iob 31, 21.32. 432-433 Iob 31, it 433-434 Iob 31, 9-10. 439 Cf. 7, 275-277. 441-442 = 24, 45-46; 26, 317-318. 442-444 Iob 1, 6-12 et 2, 7-9. 442-443 Gen. 31, 6: totis uiribus.

443 1 Petr. 3, 7; 1 Thess. 4, 4.

445 — 16, 145-146.

424 ancillae meae (cf. app. cr. Vulgatae ed. ) WV, ancilla mea cett. (et e correctura V) (mea om. E^ 427 meorum PH, eius Vulg. quiab WV, corr. V 429 434 muliere Y E, uirgine (2433) 430 ait om. MPE?, dixit ss. M fuerit Y

E?

437 regi (6)

uestro

Y

438 talis om.

()

ue(ras.)rit W, moueret E?, mouerint P et ss. H, uenerint VMHE

444 mouerit

Y,

445-446 pro

omnibus Y

422-423

P

ecce...consolator

om.

M?

425 uolebant

P

430-431

uiderent

1421 A

LIBER GENERATIONIS,

366

DICO UOBIS QUOD

nibus respondet, dicens AMEN,

450

c. 19

UOS QUI

SECUTI ESTIS ME. Non dicit qui reliquistis omnia, quia hoc multi pagani fecerunt, et phylosophi et Socrates et Crisodemus, qui uenditis patrimoniis gemmas pretiosissimas emerant et ipsas ob fauorem uulgi confringebant ;etiam Diocletianus totum imperium mundi sponte dimisit — sed de hoc dicit quod perfectius erat, qui secuti estis me imitando IN REGENERATIONE id est renouatione, quia sicut renouatur ani-

455

ma per fidem, sic renouabuntur corpora nostra in die iudicii per incorruptionem. CUM SEDERIT FILIUS HOMINIS IN SEDE MAIESTATIS SUAE. Sedere iudicantis est, hoc est cum uenerit ad iudicium, ín sede in aere ubi iudicium fiet, maiestatis id est

terroris. SEDEBITIS SUPER SEDES DUODECIM. Per duodenarium numerum omnis perfectus sanctorum numerus exprimi460

tur, qui iudicabunt iniquos comparatione

sui, quare illi

cum similiter carnei fuerint et a deo creati, non custodierint

mandata dei sicut isti, et propterea condempnabunt eos dignos esse gehennae qui noluerunt simili illis agere. 465

IUDICANTES DUODECIM TRIBUS ISRAHEL. Sicut per XII apostolos omnis electorum numerus exprimitur, ita per XII

tribus omnes gentes et Iudaei intelleguntur propter duodenarium numerum, qui perfectus et apud paganos et conse19/29

cratus in diuinis scripturis inuenitur. ET OMNIS QUI RELIQUIT

DOMUM UEL FRATRES AUT SORORES AUT PATREM AUT 470 MATREM AUT UXOREM AUT FILIOS AUT AGROS PROPTER NOMEN MEUM, CENTUPLUM ACCIPIET ET UITAM AETERNAM POSSIDEBIT id est qui propter deum terrena reliquit spiritalia

447-449 HM

172, 922-924 (R.M 518, 16-18) : Non dixit : qui reliquistis omnia, hoc

enim et Crates (voir l'app. cr.; Socrates RM) fecit philosophus, et multi alii diuitias contempserunt. — Crisodemus] Personnage non identifié. 449 Cf. 4, 147. 450 — 6, 146. 450-451 Eutrope 9, 27. 454 in die iudicii] Matth. 11, 22 et 12, 36, et passim.

sulv.

457 — 24, 287-288 (1 Thess. 4, 17).

466-468 MS 620 et

472-474 HM 173, 947-949.

446 respondet WVHedd., respondit MPy W, in add. cett.

sic W

450 confregerant y

457 fiet iudicium Y

M 463 noluerunt W, noluerint cett. 472 reliquerit Y

448-449 ct Crisodemus] et alii E?

453 est

461 custodierunt ME,

467 perfectus ] est add. y

461 et a deo creati om. P

corr.

468 et

LIBER GENERATIONIS,

c. 19 - 20

367

bona recipiet, quae comparatione et merito sui ita erunt tan-

475

quam si centenarius numerus paruo comparetur numero. Siue uoluerimus de hoc dicere quod in alio loco scribitur: centuplum accipiet in hoc saeculo, possumus considerare quantam gloriam beatus Petrus accepit in hoc saeculo, qui poterat, postquam ad dominum uenit, uiuos uerbo occidere, mortuos

480

485

uiuificare, claudos erigere, etiam, ut canitur, cae-

lum claudere et aperire: quanti boni est ad comparationem quod ante tenebat? Nunc quoque magnum regnum habet de uillis et seruis per omnem mundum et ipse et omnes sanc-

t propter amorem dei. MULTI AUTEM ERUNT PRIMI NOUISSIMI ET NOUISSIMI PRIMI. Et de Iudaeis et gentibus potest intellegi et de Iuda et latrone, et de desidioso fratre et studioso accipi potest, quod frequenter tardus frater, sed tamen studiosus, adsequatur quod acris ingenii per desidiam perdit.

DE

OPERARIIS

CONDUCTIS

IN UINEAM

SIMILE EST REGNUM CAELORUM HOMINI PATRIFAMILIAS. Ista parabola de uersu superiori dicitur: multi enim erunt primi nouissimi. Regnum caelorum presens ecclesia intellegitur, paterfamilias deus omnipotens, qui habet uineam, uniuersam

scilicet aecclesiam,

quae, ab Abel iusto usque ad ulti-

mum qui in fine mundi nasciturus est, quot sanctos protulit quasi tot palmites misit. QUI EXIIT PRIMO MANE CONDUCE10

RE OPERARIOS IN UINEAM SUAM quia deus omnipotens in initio mundi misit patriarchas Adam, Abel, Enoch et reli-

476 Cité d’après Grégoire le Grand, Moralia in Iob 15, 14, 18, CC 143A, p. 758, 34. 479-480 Hymne ad Laudes, 29 juin (ss. Pierre et Paul): Beate pastor Petre. . .cui potestas tradita aperire terris caelum, apertum claudere... 485 latrone] Luc. 23, (39) 40-43.

487 Cicéron, De oratore 2, 39, 162: acri ingenio.

3-4 — 19, 483-484.

4 — 3, 38-40.

481 habebat y 474 numerus om. Y ipse PE”, ipsi « HE 482 alt. et om. Y 7 quod By

473 suo P

5-8 GH 19, 1, p. 143, 9-12. Signum interrogationis codd. edd. 485 et de latrone Y

1422 A

368 20,2

[20,3-6]

15

20

quos. CONUENTIONE AUTEM FACTA CUM OPERARIIS EX DENARIO DIURNO. Tunc deus conuentionem fecit cum homine, quando pro custodia mandatorum perpetuitatem et inmortalitatem dari promisit. Siue conuentio uita aeterna intellegitur. Hora prima fuit ab Adam usque ad Noe, hora tertia a Noe usque ad Abraham, sexta ab Abraham usque ad Dauid, nona a Dauid usque ad Iohannem, undecima in qua apostoli missi sunt, qui tarde uenientes mercedem plenam acceperunt. Quibus alio loco dominus dicit: alii laborauerunt et uos in labores eorum introistis. In qua gentiles uocantur, quibus et dicitur QUID HIC STATIS TOTA DIE OTIOSI ? Quasi enim tota die otiosi stabant qui transacto tam longo tempore quattuor milia annorum deum caeli non adorabant. DICUNT NEMO

QUIA

El: 25

LIBER GENERATIONIS, c. 20

NOS

scilicet uias uitae nullus

CONDUXIT

nobis praedicauit. ITE ET UOS IN UINEAM MEAM. Ac si aperte

dicat: estote et uos uinea mea, quia usque modo Iudaei soli dicti sunt *uinea domini'. Possumus quoque eadem horarum spatia in uno quoque homine intellegere. Ille enim in uinea domini ab hora prima usque ad uesperum laborat, qui ab 30

infantia in aecclesia domini innocenter uiuens instruit alios

bono exemplo uitae suae aut et exemplo et uerbo; ille hora tertia, qui a prauitate post pueritiam mutatur; sexta quoque quis conuertitur, cum in iuuentute a prauis operibus per dei uisitationem 35

reuocatur;

resipiscens per hora undecima morti senserit: incipit cogitare

nona,

hora

cum

iuueniles annos in dei seruitium mutatur; conuertitur peccator, cum iam uicinum se tunc per dei misericordiam et uisitationem quid fecit tam longo tempore et, quasi deus

15-19 Ibidem, p. 143-144, 15-21 (18-19 2 Ioh. 8). 9,536.

quis a iuuentute

25-26 = 4, 72.

2TAS ES 7

19-20 Ioh. 4, 38.

31 — 5, 226.

24 —

36-37 uicinum se

morti] Jéróme, In Ioelem 1, 13-14, CC 76, p.172, 436-437 ; Tractatus LIX in psalmos (114.3) CCS \p 23557

2

.

.

14 dare E^, ei dare Hy :

B

28 in uno cuique y, corr. m M^

25 aperuit E?

quasi] audiat add. E^

.

25 in nobis y 2

2

29 uesperam

H

A

26 uos om. HE, et uos om. Y .

37 iustificacionem Y

P

35 respiciens B

38 fecerit E?

LIBER GENERATIONIS,

40

45

50

55

60

65

c. 20

369

omnipotens ia corde eius loquitur, inquit: tanto tempore in meis uoluptatibus uixi, iam prope est ut ad infernum trahar qui nihil pro animae meae salute umquam laboraui, et tunc merore afficitur, in seruitio dei quanto tardius, tanto feruentius inardescit et plerumque ante remuneratur quam is, qui ab infantia in dei seruitio desudauit. CUM sERO AUTEM FACTUM ESSET, DICIT DOMINUS UINEAE PROCURATORI SUO. 'Sero' dies retributionis uel dies iudicii, procuratores uineae angeli domini qui custodiunt aecclesiam domini uel unum quemque hominem. UOCA OPERARIOS. Cotidie uocamur quia cotidie morimur, et reddit uni cuique secundum quod in aecclesia laborauit siue bonum siue malum. Incipit autem a nouissimis, quia ante latronem intromisit in paradisum quam Petrum. CUM UENISSENT ERGO QUI CIRCA UNDECIMAM HORAM UENERANT, ACCEPERUNT SINGULOS DENARIOS. VENIENTES AUTEM ET PRIMI, ARBITRATI SUNT QUOD PLUS ESSENT ACCEPTURI, ACCEPERUNT AUTEM ET IPSI SINGULOS DENARIOS quia eandem uitam aeternam accipiunt qui de gentibus per apostolos crediderunt quam acceperunt patriarchae et prophetae, qui de genere Abraham fuerunt. Dicuntur autem murmurasse, non quod uere qui ad uitam introducebantur murmurauerint, sed quod uiuentes Iudaei, quibus dominus loquebatur, indigne ferebant et etiam in cordibus murmurabant, cum audiebant quod deus facturus esset de gentibus filios Abraham et coaequaturus eos Iudaeis. Et ipse sensus est in ista parabola qui apud Lucam de duobus filiis, quando unus nolebat introire quia pater prodigum filium receperat. HI NOUISSIMI UNA HORA FECERUNT, ET PARES ILLOS NOBIS FECISTI, QUI PORTAUIMUS PONDUS DIEI ET

50-52 GH 19, 3, p. 146, 77-79 (R.M 526, 42-44). murmurabant |aduersus patremfamilias. 63 64-66 Luc. 15, 11-32.

accipientes Abrahae.

39 inquit] dicens YE? et ss. M, dicit P aecclesiam] uineam y om. Y P 62 corde Y 63 erat Y

59 Matth. 20, 11: Et Matth. 3, 9: filios

42 et in y, et ss. H

56 quia WBYE eos om. Y

42-43 frequencius B 39 omnipotens om. E 62 dominus B 60 intraturi sunt E?

47 pr. domini

et e qui H, qui VMP,

47 qui...domini om. E

Hi

1423 A

370

70

IIBER GENERATIONIS, c. 20

AESTUS ? Hoc est quod in Passione sancti Petri legimus quoniam dicebant Iudaei: nos ex semine patriarcharum sumus, quibus locutus est deus ut ostendat mirabilia sua, uos semper idola adorastis, non est iustum ut nobis nunc coaequamini. Pondus diei et aestus portasse est ab initio saeculi pro dei legibus tribulationes

ut fecerunt

regibus. AT ILLE RESPONDENS

20,13 15

20,14 80

20,15

sustinuisse,

85

sub Antiocho

UNI EORUM

DIXIT:

et aliis

AMICE,

NON FATIO TIBI INIURIAM. Amicum uocat ipsum populum Iudaeorum pro prerogatiua patrum, qua etiam frequenter

filii uocati sunt dei. NONNE EX DENARIO CONUENISTI MECUM ? Nihil inde minuitur Iudaeis si deus omnipotens gentes colligit et ad uitam introducit. TOLLE QUOD TUUM EST ET UADE hoc est accipiat de uobis qui uult per digna opera uitam aeternam, quod illis preparauit ab initio saeculi. UOLO AUTEM ET HUIC NOUISSIMO DARE SICUT ET TIBI sua immensa clementia, quia similiter dat dignis de gentibus, qui aliquando cauda dicebamur, sicut Iudaeis, qui dicebantur caput et populus dei. AN OCULUS TUUS NEQUAM EST QUIA EGO BONUS SUM? Per oculum inuidia exprimitur, quam Iudaei semper habuerunt aduersus gentes, et maxime post praedicationem apostolorum, unde et Petro dixerunt: quare introisti ad uiros preputium habentes et manducasti cum eis ?Quia

90

20,16

deus gentes sua gratuita pletate collegit Iudaei inuidiam assumpserunt. SIC ERUNT NOUISSIMI PRIMI ET PRIMI NOUISSIMI. Immensas gratias solius dei clementiae referimus, quia

69-71

apocrypha,

201.

Passio ss. apostolorum Petri et Pauli 5, éd. R..A.

1891, p. 123.

TUICEÉEN CHE"

Lipsius, Acta apostolorum

81 ab initio saeculi = 200-

84-85 Deut. 28, 44; Is. 9, 14 et 19, 15: caput et caudam.

passim. 88-89 Act. 11, 3. Vocabulaire, p. 412-413 : 266.

90 sua gratuita pietate —

68 Signum interrogationis om. H Bedd. Y co(a)equemini BYE? et e correctura H )..praeparaui edd. 83 quia om. Y

dicebamus W

92 referamus y

^ $83indignis E;

— 92 soli E?

Cf. Blaise,

70 et ostendit yE? 71 nunc om. 72 portare Y 81 quam (y edd. 84 dicebamur e dicebantur corr. V,

68-69 quod (sic et E) Iudaei dicebant P 70 cum quibus E? Iudaei add. E^ aliis] caeteris E? 78-79 Nihil..introducit

nobisB

populus dei

25, 139.

73 fecerunt] om. P 80

LIBER.

GENER ATIONIS,

c. 20

971

cognoscimus eum quem ante ignorabamus, et potest de no-

95

100

bis dici quod de Iudaeis dicebatur: notus in gentibus deus. MULTI ENIM SUNT UOCATI uidelicet et de Iudaeis et de gentibus, PAUCI AUTEM ELECTI. Timenda sententia, quoniam pauci sunt qui deo incontaminate seruiant et in multis offendimus deum quae non perspicimus. Quandocumque enim aliquid boni facimus, si cenodoxia se inmisceat mercede apud deum frustramur. Verbi gratia, si oramus, ieiunamus,

elemosinam damus et cetera bonorum opera facimus, et quaerimus aliquam laudem aut ut aliquis pro hoc nos uideat, totum quod facimus perdimus. Ubicumque proximo, si possumus, in necessitatibus non adiuuamus, dei praeceptum 105

praeterimus

et caritatem

amittimus.

Potest

quoque

hoc

quod dicit multi uocati de Christianis solummodo intellegi, qui uocati sunt per praedicationem sed tamen per opera non

sequuntur. De quibus maior pars uiam latam ambulat, unde Iohannes dicit: qui dicit se nosse deum et mandata eius non custo110

dit, mendax est.

DE FILIIS ZEBEDEI ,17

115

ET ASCENDENS IESUS IEROSOLIMAM. Quia praeuidebat dominus discipulorum animos de sua passione perturbandos, idcirco frequentius eis praedicit, ut et memoriae retinerent et tunc constantiores essent. ASSUMPSIT DUODECIM DISCIPULOS SUOS SECRETO ET AIT ILLIS. De turba segregauit eos, quia non erat in populis praedicandum mysterium crucis donec perfectum esset. ECCE ASCENDIMUS IEROSOLI-

94 Ps. 75, 2: notus in Iudaea deus. 97-98 Iac. 3, 2. 38. 108 Cf. Matth. 7, 13. 109-110 1 Ioh. 2, 4.

95 pr. et et alt. de om. Y 97 seruiunt WB, corr. W m^ M? 100 ieiunamus] et add. Y 101 bona Y proximum

PY, proximos

hoc quoque Y

E?

112 Bt om. Hy

memoriter y, in memoria E^

110 mendax est om. B

104 praeceptum

99 cenodoxia

99 cenoxia Y, corr. 102 per Y 103

om. H, mandatum

113 dominus om. Y

— 6,

*Y

105

114 et memoriae]

1424 A

LIBER. GENERATIONIS,

372

120

c. 20

MAM. Ecce aduerbium est demonstrantis, quia in uia erat cum ascendebat ad passionem. Ascendere autem dicitur de Hiericho ad Ierusalem, de oriente ad meridiem, quia Ierusa-

lem quasi altior ceteris ciuitatibus erat, quia caput regni illius erat, in umbilico terrae illius, diues uariarum opum, frugibus fertilis, aquis inlustris. Quam Sem filius Noe, qui dictus

125

140

tunc Salem uocata fuerat, ex quibus duobus nominibus Ierusalem dicta est. Quae a Dauid postea conprehensa, a Salomone reparata lerosolomonia quasi lebus Salomonis dicta est. Ab Aelio Adriano ultime Aelia dicta est. ET FILIUS HOMINIS TRADETUR. Filius hominis, quia secundum quod filius sanctae Mariae fuit ista sustinuit. PRINCIPIBUS SACERDOTUM ab Iuda, qui cum illo tunc erat ET CONDEMPNABUNT EUM MORTE id est adiudicabunt eum dignum morti, quamuis false. ET TRADENT EUM GENTIBUS Pilato et militibus, qui Romani erant AD DELUDENDUM, quod fecerunt quando uelauerunt caput eius et percutiebant eum et dicebant prophetiza !ET FLAGELLANDUM quia flagellatus est ad columnam ET CRUCIFIGENDUM extra portam ET TERTIA DIE RESURGET. Hoc ad consolationem discipulorum adiungit,

145

potuerunt credere ls, potuiset ad ACCESSIT AD EUM ostendit, matrem

130

20,19

est Melchisedech, aedificauit et in ea regnauit. Sed eam postea Iebusaei tenuerunt et Iebus uocauerunt, quae usque

135

sed, sicut Lucas dicit, nihil intellexerunt apostoli, quia non 20,20

quod ipse, qui sic erat exaltatus in poputantum inproperium peruenire. TUNC MATER FILIORUM ZEBEDEI. Sicut sequentia istam filii hortati sunt ad haec petenda:

122-124 IE 14, 3, 21 (123 Virgile, Georg. 2, 468: diues opum uariarum). 124130 = 2, 96-103. 130/T1E 01521525: 131-132 Cf. 16, 100-101. 134 = 19, 13-14. 137-138 Marc. 14, 65; Luc. 22, 64, cf. Matth. 26, 68. 139 Hebr. 13, 12: extra portam passus est.

141 Luc. 18, 34.

144 sequentia (sing. fém.) :

159-162.

122 illius om. Y

129 corr. add. 145

125 erat y

127 tunc edd., nunc codd.

128 et a y

V. app. cr. ad 2, 102. 130 Ab...est post 131 tradetur y 134 morte WP, W 136 illudendum y 137 et dicebant] dicentes y 138 est] ligatus Y 141 apostoli intellexerunt VMPE?B 143 imperium y, corr. M^ ostendit «H, ostenderunt PYBedd. istam) suam Y

120 descendebat (sed Ascendere) B

130 ultime ex ultimo corr. V

LIBER GENERATIONIS,

21 150

155

22 160

165

170

c. 20

378.

audierant dominum dicentem quia resurgeret tertia die et putabant statim regnum domini futurum, quod erit post diem iuditii, et ideo ista per matrem petebant Iohannes et Iacobus. QUI DIXIT El: QUID Urs? Non ideo interrogat quod nesciat, sed ut ad dicta eius congruentius respondeat, et dat etiam puris hominibus exemplum ne ante respondeant quam audiant, quoniam Salomon dicit qui ante respondet quam audiat, stultum se esse demonstrat et confusione dignum. AIT ILLI: DIC UT SEDEANT HI DUO FILII MEI UNUS AD DEXTERAM TUAM ET UNUS AD SINISTRAM IN REGNO TUO. De sessione quoque superius audierant dominum dicentem sedebitis super sedes duodecim iudicantes XII tribus Israhel, et nolebant ipsi esse primi de ipsa sessione, quia non erant adhuc perfecti. RESPONDIT DOMINUS: NESCITIS QUID PETATIS. In hoc quod dominus, mulieri petenti, filiis dicit nescitis quid petatis,

ostendit petitionem matris ex filiorum suggestione descendere, et, sicut alius euangelista dicit, antequam causam dicerent petierunt ut concederet quodcumque postularent. Sed dominus, ut daret exemplum hominibus, nec concessit nec negauit donec audiret. Quis enim debeat concedere antequam sciat quid concedat? Nam si malum fuerit, aut erit reus mali si concesserit, aut mendax. Qui enim sine uita et opere locum superiorem quaerebant adhuc insipientes secundum deum erant et in uitam aeternam non per uiam nec per hostium sed aliunde uolebant ascendere. Sed non tales custodes habet illa dignitas ut possit aliquis malo ingenio adipisci, ut fit in isto saeculo. POTESTIS BIBERE CALICEM QUEM EGO BIBITURUS SUM? Per calicem passio intellegitur,

146 — 156. 152-153 Prov. 18, 13. 156 — 146. 156-157 — 19, 458 et 464. 158-159 Cf. 8, 289. 160 = muliere petente (voir l'app. cr.). 162163 Marc. 10, 35.

169 sec. deum] 2 Cor. 7, 10.

169-170 Matth. 7, 14.

171-172 = 19, 232.

147 dei affuturum Y 164 non...nec

Y

153 esse om. Y

158 ipsi om. Y

tuam add. VMPHBE

170-171

non

de] in Y

tales custodes W,

172 in hoc BB 160 muliere petente B

155 et alter Y

pro filiis E?

sinistram WYE?,

non] nondum Y

tales custodes non

cett.

1425 A

374

1/5

LIBER. GENERATIONIS,

c. 20

unde et dominus uicinus passioni orabat:pater, si possibile est, transfer calicem istum a me, et psalmista dicit calicem salutaris accipiam. DICUNT El: POSSUMUS et in responsione dicunt confidenter, sicut dixerat Petrus efiam si oportuerit me mori tecum,

non te negabo. AIT ILLIS: CALICEM QUIDEM MEUM BIBETIS hoc est passiones meas sustinebitis. Quaeritur quomodo calicem

20,23 180

185

190

195

domini isti duo fratres biberint, nam

de Iacobo certum est

quoniam per martyrii palmam uitam finierit ab Herode nepote decollatus, Iohannes autem sub Traiano principe in pace uitam finiuit. Sed si recolamus Scripturas, inueniemus multum passum illum pro Chrito. In sinagoga enim Iudaeorum cum reliquis apostolis flagellatus est ac post uoluntarie pro domino in Gretia exulatus et deinde etiam longius in Pathmos religatus, ad ultimum in feruentis olei dolium demissus talia multa pro Christo sustinuit. In quibus retribuit domino quod ab ipso primum acceperat, bibendo calicem eius. SEDERE AUTEM AD DEXTERAM MEAM ET SINISTRAM NON EST MEUM DARE UOBIS hoc est non est personarum acceptio apud deum nec est dantis sed accipientis, illius qui se talem preparat ut dignus sit acceptione, nec qui dicit sed qui facit accipit ipsum locum. Non est meum dare superbis, quod uos estis, sed humilibus. Si uultis habere, mutate mentem, estote humiliores omnibus et certate ut uincatis diabo-

lum, et tunc dabitur uobis a patre meo et a me, non solum ab isto homine quem putastis iniuste flectere per mulieris supplicationem. Siue non est meum dare uobis tali modo quo 200

uos petitis, SED ulctoribus PARATUM

251

174-175 Matth. 26, 39. 180-182 IO 70.

ANGUS

2

NIE

187-188

4320-4321. 191-192 uictoribus cf. 196-197.

175-176 Ps. 115, 182-183 IO 71, 4. Mombritius,

Sanctuarium.

EST A PATRE

MEO

ab

13. 177-178 Matth. 26, 184-185 Cf. Matth. 23, 34; (1910),

2, p. 55, 34; BHL

Rom. 2, 11. 193-194 Cf. Matth. 200-201 ab initio saeculi = 81.

7, 21.

200

175 a me calicem istum Y 181 quod y, quomodo E Herode] Herodis add. Y et ss. H 182-183 in pace om. YE? 183 inuenimus yB 184 multa dés enim om. Y 186 exulauit E, elatus E? et om. Y 187 longius om. E^ longe!B 188 missus Y BE° talia] et alia y 194 est om. Y 198 iniuste flectere Wy, flectere iniuste cett. exc. B (flecti ad iniusta) 192 acceptor deus B

LIBER GENERATIONIS, 24

25 205

210

c. 20

2D

initio saeculi. ET AUDIENTES DECEM INDIGNATI SUNT DE DUOBUS FRATRIBUS. Non mulieri indignati sunt sed filiis, quia intellexerunt quod illa praemonita a filiis haec petierit, qui ignorabant adhuc mensuram suam et ideo exarserant inmodicam cupiditatem. IESUS AUTEM UOCAUIT EOS AD SE ET AIT. Ad se uocauit de turbis propinquare fecit, uolens eos omnes secrete castigare, illos de ea petitione non sibi conuementi, istos de indignatione contra fratres. Fecit ut pius magister, mansuete retulit quomodo deberent se omnes humiliari et seruire fratribus, non principari in potestatibus aut cum malo ingenio potestatem adquirere, sicut multi faciunt Christiani. SCITIS QUIA PRINCIPES

GENTIUM

DOMI-

NANTUR EORUM ET QUI MAIORES SUNT POTESTATEM EXERCENT IN EOS ? Dat exemplum per contrarium, scilicet cauendum, non imitandum, ut illud scientes aliter studerent face-

re. Qui maiores sunt in isto saeculo per tirannidem sunt et per potestatem sunt super eos maiores, quia omnis diues aut ini-

quus aut iniqui heres. Haec figura apud saeculares ‘a contrariis' dicitur, ueluti, cum quis alicui uiam uult monstrare recbhb ©

tam, dicit: ad sinistram est fouea, non ut illam incidat sed ut

caueat dicit. Simili modo dominus inquit NON ITA ERIT INTER UOS scilicet quia sapientia huius saeculi stulticia est apud deum. 225

SED QUICUMQUE

UOLUERIT

INTER

UOS MAIOR

FIERI SIT UESTER MINISTER, hoc est quod alibi dixit: qui se humiliat in hoc saeculo exaltabitur a deo in alio. Nec illi appetant per uana uerba nec uos indignemini si alii uolunt habere, sed et uos et illi, QUI UOLUERIT

INTER UOS PRIMUS

ESSE

SIT SERUUS FRATRUM. Unus est sensus et in ministro et in seruo, et ut artius eorum figatur in corde suum adhibet

208-209 — 18, 10. DATES? 217-218 Jérôme, Ep.120, 1, 7, CSEL 55, p. 476, 8-9; In Abacuc 2, 3, 7, CC 76A, p. 629, 409-410, et Tractatus LIX in psalmos (83), CC 78, p. 96, 28-30. 2202223 01 (8OT: 19 224-225 Matth. 2/9. 12s

204 ignorabat y exarserant] in add. m^ PH 207 secreto YE? humiliari xE, humiliare PE^BB 214 Signum interrogationis om. YBE

210 inter

eos W 215 aliter] ahud y 216 alt. per om. Y 222 scilicet om. Y : 225 225-226 appetant E et m^ P, appetunt cett. (Nec] Haec E^) alio] futuro y 227-228 primus esse inter uos y, qui uoluerint inter uos primi esse sint uestri serui 229 in corde figatur E, figatur cordi E^ 228 ministerio Y E

1426 A

LIBER GENERATIONIS,

376 20,28 230

235

240

c. 20

exemplum, dicens SICUT FILIUS HOMINIS NON UENIT MINISTRARI SED MINISTRARE. Omnia acta domini, quae in primo aduentu egit, in exemplo nobis ostensa sunt humilitatis : ipse enim cum esset conditor orbis terrarum, non placuit principari in hoc saeculo sed pauper fieri, pedibus ad praedicandum pergere, infirmos uisitare, turbas saciare, discipulorum pedes lauare et reliqua pietatis offitia per semet ipsum agere et ad ultimum DARE ANIMAM SUAM PRO MULTIS. Non dicit pro omnibus sed pro multis, his qui credere uoluerint ;similiter et in Canone missae canitur de sanguine domini: qui pro uobis et pro multis effundetur in remissionem peccatorum.

DE DUOBUS

CECIS

INLUMINATIS

ET EGREDIENTIBUS ILLIS AB HIERICHO SECUTA EST EUM TURBA MULTA. Apparet quia dominus, de Galilea ueniens,

20,29

transiens Iordanen non recto itinere Ierosolimam

abiit, sed

245

iuxta lordanem ab Hiericho uenit et inde per uiam puplicam, quae de Transiordanem ad lerusalem ascendit, uiam tenuit, in qua inter Hiericho et Ierusalem multae depraedationes fiebant usquequo Romani aedificauerunt ibi castellum et miserunt custodiam militum. In hac ergo, quia puplica

250

uia erat, ob petendam stipem manebant caeci, et unus ex illis

ita notus erat, ut alius euangelista et nomen

eius et nomen

patris eius posuerit. Verumtamen alii euangelistae solummodo unum nominant, qui gentium populum signat, quia ipsi gentibus scripserunt. Matheus uero, qui Hebreis credentibus

239-240 Canon missae VII (Qui pridie).

247-248 Cf. Luc. 10, 30.

251-

252 Marc. 10, 46 (filius Timaei Bartimaeus). 255 = 21, 155.

252-253 Luc. 18, 35-43.

254-

232 sunt] est « ipsi edd. 233 orbis terre y placuit] ei add. Y et ss. H 240 nobis PB 242 egredientibus illis] egrediente Iesu corr. m^ W (cf. secuta est eum) 246 de om. Py ad E^ et Migne, a Y et e correctura H, ab cett.

247-248 pr(a)edicationes M^E

244 adiit B

250 stipem] uiam P

252 eius om. Y

253 designat B

LIBER. 255

260

265

270

275

GENER ATIONIS,

scribebat, duos commemorabat,

c. 20

3577

ut intellegantur Iudaei et

gentes per illos duos. Veritas istoriae aperta est et uirtus domini; tipice uero Hiericho interpretatur ‘luna’, et per lunam defectus ac mutabilitas nostrae carnis exprimitur. Et cum dominus Hiericho adpropinquauit caecum unum inluminauit, cum uero elongare caepit et Ierusalem ascendere, duos, quia cum mortalitatem nostrae corruptionis induit sanauit multos ex populo Iudaeorum a caecitate spiritali, cum uero factus inmortalis post resurrectionem, inluminauit utrumque populum ex maxima parte per apostolos suos. Et bene dicuntur iuxta uiam sedisse, quia non erant in uia «sicut qui dixit ego sum uia, sed iuxta, quoniam et Iudaei aliquid per legem sciebant de Creatore et gentium phylosophi per naturalem scientiam creatorem caeli cognouerunt. Quod et Plato in suis reliquit scriptum libris. AUDIERUNT QUIA IESUS TRANSIRET. Iudaei audierunt per prophetas, gentes quoque non per omnia ignorauerunt, sed sophistae eorum hoc similiter denuntiauerunt. Unde est illud Maronis: iam noua progenies caelo demittitur alto, et Sibilla inquit e caelo rex adueniet per saecla futurus, scilicet in carne presens ut iudicet orbem, unde deum cernent incredulus atque fidelis. Alius quoque, cum uenisset ad mortem, uocauit discipulos suos et dixit eis: "Ego modo moriar, scribite somnium meum quod uidi et habebam absconsum in mente mea. Et modo scio quia non uidebam ipsum somnium rebus expleri, sed beati erunt qui uidebunt. Vidi in somnis uinum de caelo pluere et surgebat nebula de terra et de aquis et miscebatur cum ipso. Et scio quia diuinitas ueniet de caelo et miscebitur cum carne". Nonne quasi diceret: ueritas de terra orietur et 255 Matth. 20, 30: Bt ecce duo caeci sedentes secus uiam [= 265]... 257 'Thiel 326-327. 265-269 Cf. E. Bertola, l.c. (ad 14, 198 et suiv.), p. 130-131. 266 Ioh. 14, 6.

273 Ecl. 4, 7.

273-275 D'aprés Augustin, De civ. dei 18, 23, CC

48, p. 613, 18. — Voir aussi B. McGinn,

l.c. (ad 14, 70-71), p. 18, n. 76.

283-

284 Ps. 84, 12.

255 scripsit Y commemorat PE^y intelligant Y, corr. m^ M? 262 272 annunciauerunt 265 erat PY 263 factus om. Y spiritali] ments Y 274pre presens VM, pre exp. V 274 adueniet] Christus add. HE Y uidebo y E et pr. H 279 modo om. Y 275 ut iudicet] uidelicet Y 283 cum carne] carni 282 Et scio om. Y 281 alt. de om. Y ipsum om. Y ar

orta est Y

1427A

*

LIBER. GENERATIONIS,

378

c. 20

iustitia de caelo procedet? Tali ergo modo

iuxta uiam

285 sedebant et Iudaei et gentiles ET CLAMAUERUNT, DICENTES : DOMINE, MISERERE NOSTRI, FILI DAUID. lam olim est quod

gentium populus hoc clamabat: osanna, fili Dauid, miserere nostri. TURBA AUTEM INCREPABAT EOS UT TACERENT. Vel

740)Nl

Iudaei, ut in Actibus apostolorum legimus, uel 'turba' ista 290

20,32

295

300

2055

305

20,34

pars populi intellegitur quae non credidit, quae obsistere populo fideli uoluit ne crederet in suum deum, unde et multos per tormenta martyres reddidit. Seu 'turba' tumultus uitiorum sunt, qui obsistunt ne ad deum conuertamur. AT ILLI MAGIS CLAMABANT, DICENTES quia ex persecutionibus magis creuit aecclesia. ET STETIT IESUS ET UOCAUIT EOS. Transiit nobis quando natus et passus est et resurrexit, stetit,

quando post ascensum incommutabilis et incorruptibilis factus est in caelo ad dexteram patris. Vel stetisse dicitur propter adiutorium quod ministrat fidelibus suis. QUID UULTIS UT FATIAM UOBIS ? Peti uult quod nobis petentibus concedere prenoscit, prope est dominus omnibus inuocantibus eum. DICUNT ILLI: UT APERIANTUR OCULI NOSTRI. Hoc pro certo orat electorum populus, ut mereatur uidere oculis spiritalibus sine fine regem saeculorum in decore suo, siue orat ut reliquo populo adaperiat aures precordiorum ad intellegenda mysterii archana. Et nos quaeramus lucem quam cum solis angelis uidere possimus. MISERTUS AUTEM EORUM IESUS TETIGIT OCULOS EORUM quia siqui credunt ipso dante incre-

mentum credunt. ET CONFESTIM UIDERUNT ET SECUTI SUNT 310

EUM. Quicumque enim oculis mentis uidet Iesum, sequitur eum imitando actiones eius: uidet et sequitur qui bonum quod intellegit operatur, uidet et non sequitur qui bonum

292-293

tumultus

uitiorum — 26, 368. 301 Ps. 144, 18. 302 pro certo = 14, 293.305. 3044152993717 304 — (3, 171) 25, 407-408. 308-309 1 Cor. 3, 6-7.

287-288

Matth.

21, 9.

DSJIC

AC

2 S5a ONT

NO!

303-

285 pr. et om. Y 287 filio (= 21, 126) yE? 287-288 miserere nostri om. 289 ista om. Y 290 credit PE 293 que y 294 ex om. Y 297 et incorruptibilis om. (f) 301 dominus om. Y 311 actiones eius W, eius

Y

actiones cett.

296 nobis] ad nos E?

304 sanctorum E?

1428 ,

LIBER GENERATIONIS,

315

c. 20 - 21

379

quidem intellegit sed operari contempnit. Iesum enim sequitur qui imitatur, unde dicitur: siquis mihi ministrat me sequatur id est me imitetur. Possumus per istos caecos Iudaeos siue

Pharisaeos intellegere.

DE

SUSCEPTIONE

DOMINI

AB IEROSOLIMITIS

ET CUM ADPROPINQUASSENT

IEROSOLIMIS ET UENISSENT

BETHFAGE AD MONTEM OLIUETI. Dominus noster lesus Christus, cuncta ordinate et sapienter dispensans sicuti sapientia dei, quod ipse ueraciter, fecit quaedam miracula ad excitanda corda electorum et reproborum et unde boni profecerunt, mali deteriorauerunt, quousque de morte eius in inuicem conspirauerunt, et quando eum ante placitum uoluntatis eius occidere gestierunt tangere eum nequiuerunt, 10

cum uero dies uoluntatis eius adpropinquauerunt licentiam acceperunt et de murificis gestis amplius insanierunt. Ut autem ostenderet se dominus filium illius esse, qui quondam a Samuhelis tempore allophilos cum diis suis. percusserat et archam suam per uaccas faetas referri ad locum debitum

15

fecerat, adhibuit sibi aliud. pecus ad hoc demonstrandum. Sicut enim illae uaccae, quae necdum iugum traxerant, quamuis uitulos recentes haberent tamen accepta archa domini abierunt,

uiam

quam

ignorauerant

pergentes

et mugientes,

quasi dicerent: et uitulos non obliuiscimur, sed tamen Creatorem, cuius arcam ducimus, plus timemus — similiter et hic

314 Ioh. 12, 26. 4-5 1 Cor. 1, 24. 13 allophilos] Ps. 55, 1. — Cf. 1 Reg. 6, 19. Reg. 6, 7-12. 18 Cf. Is. 42, 16: in uiam quam nesciunt.

14-15 1

l 316 intelligi W 315 me om. Y MHM^ (H)ierosolimis P, Hierosolimitanis WB, B)mitis Hierosoli(-lo G) (om. 1 5-6 exercitanda 4 sicut Y 2 Et om. Hy edd., non liquet V, cf. p. 57 (58) 11 10 appropinquauerant Y et ex -rint H 7-8 inuicem E, om. Y Y 18 ignorauerant W, ignorauerunt cett. 13 a om. YB gestis] eius add. Y E

DE

2

7 deteriores facti sunt E^, cf. 38 (E^) 5 miracula] fecit add. E? ; 2 nouos recentes B 19 uitulorum E

:

17 uitulos

;

LIBER

380

GENER ATIONIS,

c. 21

asellus, qui numquam antea a matre separatus fuerat et numquam sessorem habuerat, accepto domini corpore fecit. uenisset Bethfage MISIT

Cum

21,1-2 25

30

35

DUOS

DISCIPULOS

DI-

SUOS,

CENS. Bethfage est uilla parua in Monte Oliueti iuxta Bethaniam et erat sacerdotum uiculus et interpretatur (domus buccae’ siue *maxillarum' propter capita arietum et hircorum, quae ibi iacebant. Cum ergo ibi uenisset dominus prima feria, qui ‘dominicus’ apud nos uocatur, misit suos discipulos et ipse peruenit ad Bethaniam et mansit ibi ipsa nocte in domo Symonis laeprosi, et uenit ibi Maria soror Lazari et effudit unguentum super caput eius. Et discipuli interim adduxerunt asinam et pullum et audierunt in Ierusalem quia ibi ipse esset, non enim uiderant eum postquam Lazarum suscitauerat. Frequenter quidem dominus lerusalem uenerat, sed numquam cum tanta gloria in eam ingressus est sicut tunc, ut hi, qui ante eum uoluerant occidere, tunc habuissent

locum, quia tunc ei placuisset mori, quasi in factis suis eis di-

xisset: uos pro benefitiis a me uobis inpensis deterioratis et occidere me uultis: modo, si uultis, do uobis locum. Fatio 40

45

tamen mirabiliora quam ante feci: suscitaui uobis mortuos, ipsa die modo resuscitaui quatriduanum. Et ut cognoscatis me illius dei filium, quem uos dicitis adorare, sicut legitis oblitas fuisse bucculas naturam suam et amorem uitulorum suorum pro arca domini, quae super eas erat, sic uidete asellum oblitum amorem matris suae et sine freno et capistro ire uiam meam, quasi uobis dicat ipsum brutum animal: amo 21-22 erat. Selon 18. 211

Marc. 11, 2; Luc. 19, 30. 25 HM 182, 1176: qui sacerdotum uiculus 25-26 Thiel 266. 30 Matth. 26, 6. 30-31 Marc. 14, 3; Luc. 7, 37AE 33-34 et 41 Ioh. 11, 38-44. 41 = 33-34. 43-44 — 1445 sine...capistro — 111-112. 46 brutum animal] 105, cf. 14, 210-

21 ante Y

22 corpore domini Py

23 (cf. 48) suos om. PBE

28-29

duos discipulos PE^B, duos discipulos suos (= 23. 48) E 30 illuc y abierunt Y et ss. M 37-38 dixisset eis (D) CDS UE RE quadriduanum (B)B 43 bucculas fuisse y, boues illas naturae suae E?

32 41

amore

46

Y

43-44 filiorum suorum

PE?

eas MHBY,

eos WVPE?E

ipsum] hoc y

28 dominicus dies E? 35 solennitate E? 45 amoris E? 38 deteriores facti E^, cf. 7 (E?)

36-37 haberent...placuit E 46 suam E?, (9. TUA

1429 A

LIBER GENERATIONIS,

50

55

60

c. 21

381

matrem, sed plus timeo Creatorem quem habeo sessorem. Tunc Iesus misit duos discipulos suos, dicens ITE IN CASTELLUM QUOD CONTRA UOS EST. Castellum modo appellatur Ierusalem, quae quondam ciuitas regis magni, id est dei, dicta est, quia conspiratum habebant ciues eius occidendi Saluatorem suum. Quod contra uos, quoniam uidere iam poterant de ipso Monte Oliueti. Tamen quindecim stadiis erat Bethania ab sed sic erat constructum templum, ut de ipso Ierusalem, potuissent uideri oliueta in eodem monte et de ipso monte ardens oleum in templo domini. ET STATIM INUENIETIS ASINAM ALLIGATAM ET PULLUM CUM EA. Asina ista ad templum domini data fuerat et in commune sacerdotum erat, et quisquis de eis uolebat accipiebat. Pullus dicitur asellus, id est paruus, quia diminutiuum eius est. Et unius cuiusque bestiae aut auis natus 'pullus' potest dici dum tener est, ut pulli columbarum et passerum. SOLUITE id est absoluite a uinculo, ADDUCITE in manu, quia uirtutem debeo ex eis facere, ut separentur ab inuicem. ET SI QUIS UOBIS ALIQUID DIXERIT,

65

DICITE QUIA DOMINUS HIS OPUS HABET, ET CONFESTIM DIMITTET EOS. Quia multos dominos habebant, propterea praecepit ut absolute dominum dicerent et non designarent aliquem. Et placuit domino hanc uirtutem facere de asello

70

habuerit, quia sacerdotes magis eius opera contradicebant. HOC AUTEM TOTUM FACTUM EST. Quid totum factum est? Ut adduceretur ut sederetur ab ipso, quia sic praedictum fuerat

sacerdotum, ut ipsi scirent quia numquam sessorem super se

50 Ps. 47, 3 (Matth. 5, 35). Ioh. 11, 18. eins diis

51 conspiratum] Aulu-Gelle 1, 11, 8.

61-62 Cf. Lev. 12, 8 (Luc. 2, 24). in manu — 116. 67: 0017697

48 suos om. M°B

49 castellum hoc (om. modo) y

53-54

62-63 soluite et adducite mihi

52 uos] est (= 49) add.

PYE et ss. M Ipso om. Y 54 de ipso om. Y 55 possent YE uideri W, uidere (752) cett. 55-56 in...domini] montis tantum Y 58 et...erat om. Y 59 de eis] eam y, de illis B 63 ex] de y, cum E facere] ostendere Y 66 habebant multos dominos y 67 non om. Y 69 super se om. Y 70 habuit y quia] et Y magis] maius « opera WVH, ibus ss. V, ab ipso om. Y, 72 ut] et Y 71 alt. factum est om. Y operibus cett. sederet super ipsum E?

52 iam] non E?

%

LIBER.

382

75

GENER. ATIONIS,

c. 21

a propheta Zacharia: quaecumque deus acturus fuit in hoc saeculo corporaliter, praedicta fuerunt omnia a prophetis, et istud etiam praenuntiatum est ipsum acturum, placuitque domino concordari dicta prophetarum cum factis suis, ut et in prophetarum dictis et in factis suis uerax haberetur, quia Veritas est, mentiri non potest, ut psalmista inquit: iustus

80

2175 85

90

dominus in omnibus uiis suis et sanctus in omnibus operibus suis. Nam hoc quod legimus in libro Regum quod dixit spiritus: egrediar et ero spiritus mendax in ore omnium prophetarum eius, non Spiritus sanctus sed diabolus ibi intellegitur, qui ad tempus propter peccatum regis corda prophetarum eius decepit. DICITE, FILIAE SYON: exultando et gaudendo dicite. Erat consuetudo apud Romanos post triumphatos hostes cum triumpho Romam ingredi, ita ut uenirent ei obuiam omnis senatus et omnis dignitas cum omni populo et haberent metrice laudes et decantarent ei, et ille proiceret super eos una uice de aureis denariis, alia de argenteis. Sed nullus sic gloriose ingressus est sicut hic dominus noster, quia illis mendatia cantabantur, isti autem supplicabant saluum fac in excelsis. ECCE admirantis est. REX non tyrannus, quia regis ministerium

95

est regere

et gubernare

populum,

oppressos

liberare, opprimentes debellare: qui non facit hoc non est rex sed tyrannus, qui locum occupat et forsitan et ipse eos uastat et alios depredare sinit. TUUS. Ad Israhel specialis sermo

732 Zacbroo Iu. UL ET exsultantes.

77 uerax] Matth. 22, 16. 83 regis] Achab. 84 84-85 = 27, 325-326.

Sap. 18, 9: decantantes laudes. excelsis] Ps. 148, 1 ; Marc.

Cf.

78-79 Ps. 144, 17. 1 Petr. 4, 13:

81 3 gaudeatis

87 Esther 9, 3: omnisque dignitas.

88

91-92 Ps. 117, 25 (= infra, 131-132).

11, 10, et passim (in altissimis Matth. 21, 9).

in 92-95 —

9, 547-549

75 eum fore acturum y 76 concordare Y ut om. (B) 78 est om. B, et add. M, est...potest] non nouit y, ueritatis est mentiri non posse E? ait 80 hoc quod om. Y / dixerit y 84 alt. dicite om. D 86 ueniret YE* 87

haberentur

YE^

88

metrice

YBE,

metricae

(e

caudata)

cett.

decantarentur Y 92 admirantis] aduerbium add. y 93 mysterium Y, cf. ad 234. 95 alt. et om. YE? uastabit y 96 specialis YE?, spirit(u)alis cett.

83 peccata depredari P

B

85 deuictos

E?

86 ci] triumphatoribus

E?

96

1430

LIBER.

100

105

110

GENER ATIONIS,

c. 21

383

propheticus fit, dicens: tuus erit ut saluet te et regat, si uolueris, si autem nolueris non disperdet te sed sinet disperdere, quia deus intemptator malorum est. UENIT TIBI ad tuum profectum inquit. MANSUETUS ut ipse postea dixit mitis sum et humilis corde. SEDENS SUPER ASINUM. Potuit dominus equum ucl elefantem habere ad sedendum, qui potuit habere leones et grifes ad domandum Aegyptios ;sed sicut illic per parua animalia domuit superbos, sic hic per uile animal et brutum uoluit confundere sapientes saeculi. Ac si dicat propheta: non sedet super currum aureum neque super feruidum equum, litis et discordiae amatorem, qui habet pectus de superbia repletum et cum audierit sonitum bucinae et uiderit bellum percutit ungula terram et dicit in corde suo: uua! Sedet super PULLUM, super quem nullus hominum sedit, qui non solum non mandit ferrum nec maculat aurum de saliua nec capistrum habet et uiam suam

LA)

incedit et est SUBIUGALIS quia amicus pacis. EUNTES AUTEM

7 115

DISCIPULI FECERUNT SICUT CONSTITUIT IESUS, duxerunt sicut precepit ducite, ut alii euangelistae narrant, ET ADDUXERUNT

SUPER

EOS

UESTIMENTA

97 Ier. 15, 20 et 30, 11: ut saluem te.

ET IN-

adduxerunt.

et non insederunt sed in manu

POSUERUNT

SUA, non sellam auro

GX Mre

aille

101

Matth.

11,

29; 104 Ex. 8, 1-15.16-19.20-32 et 10, 1-20. 105 uile animal] Cf. 10, 972; brutum] 46, cf. 14, 210-211. 106 propheta] 73. 106-110 RM 543, 94-98 (dont la source est l'Opus imperfectum in Matthaeum, hom. 37, MPG 56, 837, 7 et suiv.). 109 Virgile, Aen. 8, 596 et 11, 875 :quatit ungula campum. 109-110 dicit...uua (cf. 27, 355-358) Iob 39, 25. 110-111 — 21-22.159. 111-112

Silius Italicus, Punica 16, 358: gauderet

mandere ferrum, cf. Virgile, Aen. 4,

135 et 7, 279. — Cf. supra, 45. 113 amicus pacis] HM 543, 99. MÉPAETCH9 5) 116 — 62-63.

97 propheticus om. Y

98 sinet Wedd., sinit (= 96) cett.

115 Marc.

99 est (omnium

add. B) malorum HBE 100 postea om. E°, postea ipse BE 102 ad sedendum om. Y 103 habuit y leonem Y 104 illuc Y praua Hy perdomuit y 108 (cf. 112) de om. YE* 110 uua «H, uah BE, uahc Y, vach E^, ua P

111 non solum om. Y

112 (cf. 108) de om. YE

Dixerunt HBE et pr. W, Direxit Y constituit] illis add. PE?^y Y uel ut Y 116 sederunt (B)

98-99 disperdi E? add. B

101 asinam E

102 elefantes B

114

115 dicite

106 Ac si] aperte

+

LIBER. GENERATIONIS,

384

21,8 120

21,9

125

c. 21

redimitam uel argento, quia solummodo ad mysterium ista requirebat. PLURIMA AUTEM TURBA STRAUERUNT UESTIMENTA SUA IN UIA. Ne asellus in foueam decideret alii uestimenta sud, ALII RAMOS DE ARBORIBUS STERNEBANT. TURBAE AUTEM QUAE PRAECEDEBANT ET QUAE SEQUEBANTUR CLAMABANT, DICENTES. Turbae precedebant quae de ciuitate uenerunt ei obuiam, sequebantur quae de Hiericho et de aliis ciuitatibus eum secutae sunt, uenientes ad diem festum Pa-

schae. OSANNA FILIO DAUID, BENEDICTUS QUI UENIT IN NOMINE DOMINI. Osanna uerbum hebreum est, compositum ex integro et corrupto. Saluum fac apud Hebreos dicitur osi, anna interiectio deprecantis, et cum iunguntur insimul aufer130

tur i per sinalifam, ita ut nec scribatur, et fit osanna, o separa-

tum et s coniunctum cum a et n. Denique et in psalmo CXVII, ubi scriptum est apud nos o domine, saluum fac, in Hebreo osanna habet. Benedictus qui uenit in nomine domini. Ideo 'benedictus', quia in nomine patris uenit: alius ueniet 135

140

in nomine suo, et ideo erit maledictus.

Quia ex parte aliquid ad litteram diximus, nunc spiritaliter percurramus. Dominus uenit ad Montem Oliueti, hoc est ad aecclesiam suam, non quod tunc esset, sed quam quaerendo suam fecit, in qua est laborum et dolorum solamen. Et mansit in Bethania, uidelicet in 'domo obedientiae', quia ante passionem suam et fundamenta aecclesiae suae iecta erant et in ea erant, de quibus dici poterat: super quem requiescam, nisi super humilem

et quietum et trementem

125 Ioh. 12, 12. 127-131 Thiel 376-377; IE 6, 19, 22-23. 13075, 5: 131-133 (voir 172 HM 185, 1252-1261. psalmo CXVII] Cf. 277.498. 138 quaerendo] Cf. Luc. 15, 4-6. 139.Gf22:GorSd1927* 140 Thiel 265. 142-144 Cf. Is. 66, 2.

124 alt. de om. Y 129 coniunguntur P, cum iungitur y simul Y 132 nonagesimo septimo (=277) y saluum] me add. Py in Wy, et in cett. 134 ueniet] uenit (B) 135 1deo] deo y 136 Qui y ad litteram om. (B)

Y

138 fuisset y

118 ministerium

B

141 suae om. Y

lacta yE? et e correctura B

142 eo

potest H, de quo dici potest y

P, cf. 93.

126 fii (= 20,287) P

128 ex] uerbo add.

1431 ,

LIBER GENERATIONIS,

145

150

155

160

165

c. 21

385

sermones meos? Misit duos discipulos propter duos populos seu propter duo mandata, dilectionem dei et proximi. Praecepit sibi exiberi asinam et pullum, Iudaeos et gentes, quoniam secundum deum Iudaea mater est gentium. Inuenietis asinam alligatam et pullum cum ea, quia quando dominus aduenit omnis mundus sub peccatis originalibus astrictus tenebatur. Soluite per ministerium uestrum. Adduxerunt apostoli ad ipsum ef inposuerunt uestimenta doctrinas sacras, et Christum DESUPER SEDERE FECERUNT, ut qui ante habebant sessorem diabolum, haberent deinceps deum. Nam alii euangelistae, qui gentibus scripserunt, pullum solummodo memorant adductum, Matheus uero, qui Iudaeis credentibus scribebat, etiam asinae facit mentionem, ut Iudaeos ostendat fidem

Christ suscepturos. Quoniam uero gentilitas ex toto colligenda, Iudaea in fine differenda, super pullum sedisse dicitur, et bene dicitur super quem nullus hominum sedit, quia nullus doctorum ad eos missus fuerat qui eis uel a locutione uel ab opere malo refrenare doceret. Plurima autem turba straue-

runt uestimenta sua in uia qula multi de gentibus dederunt corpora sua pro domino in martyrium, ut darent aliis exemplum qualiter deum amare deberent. Alii caedebant ramos de arboribus doctores exempla sanctorum eis proponebant ad cohortandum eos. Eft qui praecedebant et qui sequebantur. Patriarchae et prophetae precesserunt et nos sequimur, unum

deum

adorantes

unumque

supplicantes.

Quamuis

145 (249-250) — 15, 14. 147 = 8, 162. 153-155 Marc. 11, 4; Luc. 19, 32: Tob-112:315 155 — 20, 254-255. 159 — 110-111. 160-161 (2 Tim. 4, 18) — 12, 346. 167 — 9, 565 et 567.

152 habebant ante HE 153 Nam] et add. Y 154 gentibus correxi coll. 20, 254-255: de gentibus codd. edd. (cf. 155: PB) scripsere Y 155 qui] de add. 156 facit (fecit E?) mentionem WE”, mentionem facit cett. PB, cf. ad 154. 160 qui eis uel « (HB), qui eos uel (uel 158 in finem Y 157 accepturos Y 161 allocutione BG om. E) PYE et ex eis HB, qui eas uel (sed ad eos) E? 164 quoniam y refrenaret Y

146 gentiles B

148 et pullum cum ea om. B

166 coartandum P

168-169 Quamuis Iudei unum deum nostrum lesum Christum recipiant E

LIBER.

386

Iudaei 170

tamen

reiciant

GENER ATIONIS,

nostrum

dominum

f in dominum

c. 21

lesum

lesum

nostrum

Christum,

Christum

nos

deum

Hebreorum nos credimus adorare firmissima fide, cui dici-

mus quod dixit Dauid: o domine, saluos nos fac et in terra et perduc ad caelestem lerusalem possidendam et habitandam. Iuxta anagogen si mandata domini custodimus habitat 175

et presidet Christus in corpore nostro. Et uestimenta prosternimus si corpora per abstinentiam castigamus, ut semper

ei uiam paremus et aliis bonum exemplum actionis prebeamus, 180

21,10

185

frondes

auellimus

si in doctrina

dies quousque comprehenderetur. 190

2]

ueritatis.

sententias

Patrum excerpimus. Et benedictum in nomine domini confitemur, quia una spes nostra et fides precedentium et sequentium populorum. ET CUM INTRASSET IEROSOLIMAM COMMOTA EST UNIUERSA CIUITAS. Introitus in Ierusalem quinta die ante Pascha, feria II, qua die et agnus, qui immolandus erat in Pascha, iubebatur domum introduci et seruari usque ad XIII" lunam. Et ut ostenderet quia non inuitus sed sponte ad passionem ueniret, locum passionis adiit et exspectauit per ipsos Commota est uniuersa ciui-

tas, ali pro bona uoluntate, alii pro mala, et illi qui dicebant QUIS EST HIC ? principes erant, qui quasi dedignabantur eum cognoscere quem uulgus uenerabatur. POPULI AUTEM DICEBANT. Pauperes praedicabant dominum prophetam, quia ad ipsos principes non audebant dicere hic est Christus aut deus, sed tantum propheta. Et tamen

nec mentiebantur,

170-171 Ex. 3, 18: dominus deus Hebraeorum. 358.

12, 5-6.

LAURE

ANNEE

194 propheta] Voir 195.

quia et

171 firmissima fide] Cf. 11,

174 anagogen = 2, 301-302.

185-186 Ex.

194-195 — 13, 370-371.

169-171 nos...adorare «PHB, nos tamen credimus adorare tantum Y, nos tamen in eundem credimus deum Hebreorum nos credimus adorare E, nos tamen Dominum Deum Hebraeorum credimus, adorantes E? 172 et om. Y 173-

174 inhabitandam et possidendam y 179 excerpsimus VMHB, s exp. V, ss. W 184 qui om. Y 185 uidebatur VPB, corr. VB. Cf. app. cr. ad 220 (B) 190 designabantur y 193 audiebant y, corr. M2

191 agnoscere E

1432 /

LIBER. GENERATIONIS, 195

387

deus se ipsum dixit prophetam. HIC EST IESUS A NAZARETH GALILEAE. Est Nazareth uilla in Galilea, ubi angelus Gabrihel locutus est ad sanctam Mariam

200

c. 21

de domini incarnatione, et

est Nazareth ciuitas ubi nutritus fuit, a qua *Nazarenus' dictus est. ET INTRAUIT IESUS IN TEMPLUM DEI. Exemplum dedit omnibus, quandocumque in ciuitatem aut in uillam ueniunt statim ad templum domini deum quaerant, et postea fatiant pro quibus uenerunt. ET EICIEBAT OMNES UENDENTES ET EMENTES IN TEMPLO. Quia sacerdotes fenerare pecuniam non audebant quia prohibitum erat in lege,

205

210

215

excogitauerunt quomodo potuissent illud damnum reconpensare. Quia ueniebant multi de longinquis locis qui non habebant quae offerrent, accipiebant ipsas aues uel cetera quae iam data fuerant in templo et dabant ad uendendum, et tali modo habebant ipsas res et argentum pro eis, et qui non habebant pretium accipiebant mutuo, et tali modo depraedabant pauperes et non considerabant quod deus dixit misericordiam se magis uelle quam sacrifitium. Istam depredationem intellegens dominus fecit flagellum ex funiculis et omnem multitudinem eiecit de templo, in duobus magnum principibus scandalum concitans, siue quia ipsorum uenditores eiceret seu quia de templo curaret, quod ad illos pertinere uidebatur. ET MENSAS NUMMOLARIORUM. Monetarii habebant mensas et denarios desuper ad commutandum, siquis uoluisset. ET CATHEDRAS UENDENTIUM COLUMBAS EUERTIT.

195 Iesus] propheta (— 194) add. Matth. 196-197 Luc. 1, 26-31. 198-199 Cf. 2, 494. 201 (= 246-248) templum domini (voir l'app. cr.: P): 1 Reg. 3, 3, et

passim. 204 Deut. 23, 19 (HM 187, 1314). 206-207 HM 186, 1305-1306 : accidebat plerumque ut qui delonge uenerant non haberent uictimas. 211-212 Matth. 9, Texto I2 213-214 Ioh. 2, 15. 217-219 Cf. 25, 298-302.

195 deus om. Y, dominus E? a Nazareth] Nazarenus (= 198) (() 197 et om. (B) 199 (cf. 201: P) domini Y 202 pro quo Y 204 quia] et y | 205 possent YE, cf. ad 219 (E) 207 offerrent] et add. Y ipsas om. Y, cf. ad 2202

209 easdem Y

pro eis om. Y

210 ac Y

deus dixit W, 211 (om. et) non considerantes Y cett. 212 misericordiam uolo et non sacrificium Y

198 Nazareus E?, sed cf. 2, 494. 205.

tali modo om. Y dicit deus YB, dixit deus

201 dei P, cf. 199.

216 alios YE^

219 uellet E, cf. ad

*

LIBER.

388 220

225

230

GENER. ATIONIS,

c. 21

Quia aues istae frequenter iubebantur offerri et in multis purificationibus, carae illic erant, sicut et de passeribus legimus: idcirco honorati uiri erant qui ipsas columbas uendebant, qui et cathedras ad sedendum habebant. Spiritaliter uero nummularii sunt qui uerba diuina annuntiare debent in populis, quia eloquia domini eloquia casta, argentum igne examinatum. Qui ergo speculatores sunt facti in populis et non adnuntiant eis iniquitates eorum quae fatiunt, sed placentia et fauorabilia, dicentes impio: bonus es, isti sunt nummularii qui commutant argentum. Per columbas uero Spiritus sanctus siue donum Spiritus sancti. Qui ergo gratiam Spiritus sancti, quam dare debent gratis, uendunt, id est baptisma, inpositiones manus, gradus aecclesiasticos, columbarum

uenditores esse dicuntur. Si ergo Christus in aecclesia sua tales inuenerit qui per premia uerbum diuinum, ministeria sacra, id est episcopatus, presbiteratus, diaconatus, uendant uel emant, eicientur de ecclesia domini et cathedrae eorum, 21015

id est magisterium, euertetur. ET DIXIT EIS: SCRIPTUM EST:

DOMUS MEA DOMUS ORATIONIS UOCABITUR, UOS AUTEM FECISTIS ILLAM SPELUNCAM LATRONUM. Domum domini conuertit in speluncam latronum qui lucra sectatur de religione uel ministerium diuinum non pro uitae merito et sapientia neque per electionem cleri et populi sed per lucrum assequitur, et quamdiu uixerit apud deum non pastor sed mercennarius habebitur et negotiator, quia quod dedit quae220-221 Lev. 14, 22.30-31. 126): 225-2226 PS A 92

221-222 Lev. 14, 4.49-50 (Matth. 10, 29; Luc. 2262 PettMMé. 2210ÈS M0): 228

bonus es] Cf. 1 Reg. 29, 9; Ps. 118, 68. 229-230 Cf. Matth. 3, 16; Marc. 10MIoh 162: 230 Act. 2, 38: donum Spiritus sancti. 231 Matth. 10, 8.

233-237 HM

188, 1335-1340.

243-244 Ioh. 10, 11-13.

222 ipsas om. Y, cf. ad 207. 227 quae] quas HE? 228 pius y uero om. YB 229-230 sanctus om. (f) 234 uenundant (Q) imposicionis Y

gradu y, corr. M?

234 premium Hy, uel a ss. H ministeria W). Cf. ad 93 et 241.

ad 247. diuino Y

229 232

232-235 uenditores columbarum y

ministeria W'y, 236 eiciuntur (B)

237 alt. est] quia add. y 242-243 per...et om. Y

220 uidebantur B, cf. app. cr. ad 185.

B

1,

mis(mys)teria cett. (et e domini W, dei cett. Cf.

241 misterium (cf. ad 234) PB, ministerio 244 et negotiator om. Y

231 dare] habere B

236 cathedra

1433 ,

gum

LIBER.

GENER ATIONIS,

c. 21

389

rit recipere, id est terrena quaesiuit, non lucrum animarum,

250

et haec est symoniaca heresis. Unus quisque nostrum templum domini esse debet, ut Paulus dicit templum dei sanctum est, quod estis uos. Videamus ne in templo nostro inueniat dominus aliud nisi quod ei placeat, dilectionem dei et proximi et reliqua his conuenientia. ET ACCESSERUNT AD EUM CAECI ET CLAUDI IN TEMPLO ET SANAUIT EOS: excelsus et humilis dominus humilia respicit et alta alonge cognoscit. Apparuit enim in hoc facto tam terribilis principibus, ut nullo modo ei resistere auderent neque intueri eum, bonis mitis, ita ut cum

mali ante eum

fugerent de templo,

255

uero

260

caeci et claudi accederent et sanarentur. Dicit beatus Hieronimus: inter omnia quae dominus noster in hoc mundo fecit nihil sic admirabile egit ut istud, quod unus homo, et illo tempore contemptibilis ita ut postea crucifigeretur, scribis et Phariseis contra se saeuientibus et uidentibus lucra sua destrui, potuerit cum uno flagello tantam multitudinem eicere, mensas subuertere, cathedras confringere et alia

facere quae infinitus non fecisset exercitus, nam magnum bellum Titus habuit in templo post captam Ierusalem. Sed sicut idem sanctus Hieronimus ait: igneum quiddam atque sydereum radia265

bat ex oculis eius et diuinitatis maiestas lucebat in facie, pro quibus non sunt ausi manum

inicere neque potestatem suam

euindicare, nec sunt ausi dicere quae postera die dixerunt : in qua potestate haec facis ? sed tantummodo AUDIS QUID ISTI DICUNT ?, quasi dixissent: ista de deo dicta sunt quae de te di270

cuntur. Dominus autem sic temperauit suam responsionem,

14.

246-248 Voir sur 201. 251-252 Ps. 137, 6.

247-248 11 Cor: 3, 17. 255 mitis] Matth. 11, 29.

249-250 (145) = 15, 257-262 HM 189,

1368-1374. Cf. H. Silvestre, Le «plus grand miracle» de Jésus, dans AB 100, 1982, p. 34.

264-265 HM

Marca

m29:P uc

189, 1374-1376 (cf. 12, 309). 2021

267-268 Voir 375-376.

268/9 dicunt...ex ore infantium et lactentium perfecisti

laudem [= 274].

247 dei] domini YB, cf. ad 236. egit] fuit (21256) EM

259 in tantum ut Y 266 manus Y om. cett:

E?, ei indicare M?

254 eum om. Y

255 ita om. Y

258

264 sanctus W, beatus 263 Tyrus Hy 266-267 suam om. G, suam uindicare

269 ad te Y

templo] domini add. B 255 ab co E^ 268 que B 264 sydereum] iubar add. E?

256 accesserunt ad eum ut B

($

*

LIBER. GENERATIONIHS,

390

275

et ut ostenderet de se hoc dictum et dictum eius non pateret reprehensioni. Non dixit: ego sum deus de quo ista dicta sunt — cum hoc uerum esset — sed dixit: propheta hoc praenuntiauit ex ore infantium perfecturam deo laudem, ut illi requirerent de quo esset intellegendum. Nam alii euangelistae dicunt : ait illis : si isti tacuerint, lapides clamabunt. Puerorum

DI

280

factum

ex psalmo CXVII

confirmatur.

ET RELICTIS

ILLIS ABIIT FORAS EXTRA CIUITATEM IN BETHANIAM IBIQUE MANsIT. Dicit Marcus quod usque ad uesperam steterit et circumspexerit omnes in gyro et exierit, unde datur intellegi quod tantae paupertatis fuerit, ut in ciuitate tam grandi nec hospitium inuenerit.

285

c. 21

Tamen

credimus

quia principes, qui

maxime et operibus eius inuidebant, in hac urbe manebant, et propter iram illorum metuebant eum recipere boni, qui adhuc diligebant gloriam dei magis quam hominum.

DE FICU AREFACTA 21,18

21,19

MANE AUTEM REUERTENS IN CIUITATEM ESURIIT. Sicut omnia quae dominus loquebatur plena erant mysteriis, sic quaecumque faciebat non uacabant a sacramentis. Cum enim reuerteretur ad perfidam ciuitatem Ierusalem de Bethania, ubi ipsa nocte manserat, esuriit, uel pro ueritate humanae fragilitatis, quia non fuerat preterita nocte crapulatus, seu esuriit salutem perfidae ciuitatis, quia et ob hoc mane reuertebatur ad eam, ut potuisset aliquem conuertere. ET UIDENS

273-274

Cf.

Act. 3, 18. DIA DS OM 275-276 Luc. 19, 40 276-277 Cf. HM 189, 1390-1392 (Ps. 8, 3). psalmo CXVII] Cf. 131-132.498. 279-280 Marc. 11, 11. 281 — 8, 226. 285 Ioh. 12, (seulement).

43.

291-292 — 11, 83.

292 C£. Ps. 77, 65.

271 ct ut «HEB, ut et PE^By et e correctura MH 274 perfecturum E?, perfectam B 276 illis] Christus B, ait illis om. E? 277 nonagesimo septimo (= 132) Y, cf. app. cr. ad 498. 278-279 ibique mansit W, mansitque ibi cett. 281 fuit HE 282 quod YE 283 et om. YE?, etiam ut videtur H 284 illorum iram y 290 perfidem G, fidem M? 293 quia om. Y 294 ad

eam om. Y

271-272 pateretur reprehensionem M?

291 remanserat B

1434

LIBER. 295

300

c. 21

391

FICI ARBOREM UNAM. Ficus a faecunditate dicitur, quia ferator est omnibus arboribus et in prole et in fructu: ter enim in anno fructum fert, sed duo primi meliores, tertius iam dispectus. Caricae fructus eius dicuntur, a copia nominatae, in libro Regum dicitur massas caricarum. UENIT ergo ad ficulneam, non quod ignoraret quod fructum non haberet, quia non erat tempus — ante Pascha enim erat — sed ut ostenderet quid euenturum esset synagogae uel ciuitati quam preterita die fleuerat. Sicut enim uenit ad ipsam arborem folia habentem,

305

GENER ATIONIS,

fructum minime inuenit, sic uenit ad

synagogam habentem eloquia legis et prophetarum et fructum operum non inuenit: una quaeque enim arbor non de

310

floribus et foliis sed de fructu agnoscitur et unus quisque homo non de aestimatione uel pompa locutionis sed de uera actione operum bonus iudicatur. Prodest enim bona dicere, sed plus prodest cum dicto facta concordare. Et sicut ficus non habens fructum dampnata est, sic Iudaea, habens uerba

Scripturarum, sine perfectione operum damnata est et puni-

315

ta. Non autem omnis Iudaea sine fructu fuit, quia de ipsa fuerunt apostoli et primitiua ecclesia, sed maxima eius in incredulitate perdurauit. Similiter sub persona ficulneae in alia loquitur dominus de synagoga, de ficulnea plantata in uinea. Ista autem ficulnea IUXTA UIAM stabat, quia habebat legem et prophetas, sed eum qui dixit ego sum uia in eis non

295-299

18.

[E 17, 7, 17 (297 duo primi sc. fructus, récoltes).

302-303

maxima...alia]

Luc.

19,

41.

Voir l'app. cr.

306-307 315-317 Luc.

2990

Matth.12, 12, 6-9.

33.

peo

5

314-316

3186601:

Ioh. 14, 6. 295-296

feratior

(feracior)

est

faeneratior est H, fertilior est E?

WB,

fenerationem

297 fert fructum Y

VMPE

et m^ W

ete

298 iam om. Y

caric(a)e (cf. 299) (V) B (enim add. y), carices cett., s eras. V 298-299 nominati yE? 299 legimus Y 300 pr. quod] quia Y non] minime Y 301 alt. 304 habentem] et add. 303 ipsam om. Y 302 uenturum y erat] fuit Y 311 uerbum MB 308 reuera Y B, ss. M 314 maxima eius WVE, maxima pars eius MBH E. maxima

313 omnis autem MB (pars ss. MH), maior pars eius

eius pars P, maxima pars (om. eius) Y

alia] parabola add. B, in alia] alias E?

311-312 sic...est om. M?

318 qui om. Y

315 durauit Y

315-316

LIBER GENERATIONIS,

392

320

c. 21

intellegebat et uidebat eum et non agnoscebat. UENIT AD EAM ET NIHIL IN EA INUENIT NISI FOLIA TANTUM. Venit ad eam per incarnationem suam ET AIT ILLI: NUMQUAM

325

EX TE

FRUCTUS NASCATUR IN SEMPITERNUM. Nihil arbor peccauit, sed quia ad usus hominum creata fuerat uoluit per arborem terrere homines, ne quis, habendo uerba iustitiae absque operibus, pretendendo mereretur excidi et in ignem proici. Quod dicit in sempiternum non 'perpetualiter' significat sed ‘aliquod tempus'. Eonon enim Grecum et 'saeculum' et 'sempiternum' significat, quando uero dicitur eonas ton eonon 4nfinitum'

330

335

significat,

id est saecula

saeculorum,

quia de

arbore potest intellegi quod rami et folia aruerint, truncus saluus remanserit, quia Iudaea in fine per Enoch et Heliam conuersa fructus placitos fructificatura est deo. Si autem ex toto uolumus intellegere de presenti plebe, dicemus quia ipsa est quae clamauit sanguis eius super nos et super filios nostros. Denique si simpliciter uolumus intellegere, dominus, quia proxime passurus erat, uolebat firmare discipulorum animos, ut, sicut fecit ficulneam arescere, potuisset, si uoluis-

set, suis inimicis similia facere. Unde et dicitur quia mirabantur quod CONTINUO ARUIT. RESPONDENS AUTEM IESUS

21,20-21 340

AIT ILLIS: AMEN, DICO UOBIS, SI HABUERITIS FIDEM ET NON HESITAUERITIS, NON SOLUM DE FICULNEA FACIETIS, SED SI MONTI HUIC DIXERITIS: TOLLE TE ET IACTARE IN MARE,

324 Is. 45, 23: iustitiae uerbum.

4. 399.

325 Matth. 3, 10.

328 Rom. 16, 27: eig toc al&vac Gv «iv. 334-335 Matth. 27, 25. 335 Cf. 7, 59-60.

327-328 Cf. IE 5, 38,

331-332 = 9, 398338-339 Matth. 21,

20 :Et uidentes discipuli mirati sunt, dicentes : Quomodo continuo aruit ?

319 et et eum om. Y 319-321 Venit..illi W(V)MB, Venit ad eam per incarnationem suam, uenit ad eam (uenit ad eam h. I. om. HM°E) et ni(c)hil in ea (in ea om. Y) inuenit nisi folia tantum et ait illi cetf., trp. V 326 perpetualiter] dictum add. Y 327 tempus] demonstrat add. Y 327-328 Eonon...significat om. Y 329 saeculorum om. y 332 placidos (f) 336 est HE uoluit Y firmare om. Y 337 ut om. Y 337-338 si uoluisset om. y 338 fecisse Y et om. Y 342 iacta te Y et e correctura H. Cf. app. cr. Vulgatae ed.

325 mitt P

LIBER.

345

350

355

GENER. ATIONIS,

c. 21

395

FIET. Et secundum litteram fieri potuit de monte terreno, sicut legimus de beato Gregorio Nazanzeno quia cum uellet basilicam aedificare et esset ex una parte rupis, ex alia mons qui angustarent locum, orauit ad dominum ut montem longius recedere faceret: reuersus mane inuenit sicut precatus fuerat. Similiter de sancto Benedicto legimus quod similia fecerit. Similiter potuissent alii inpetrare si uoluissent. Aliter quoque 'mons' diabolus intellegitur aliquando in Scriptura. Hoc non solum tunc fecerunt apostoli, sed et cotidie fatiunt sancti uiri, cum repellunt de cordibus bonorum et permittunt eum morari in cordibus perfidorum et uesaniam suae mentis in amaris et in turbulentibus exercere. De quo in Apocalipsi dicitur: et secundus angelus tuba cecinit et tamquam

mons magnus missus est in mare igne ardens. Angelo canente mons in mare mittitur cum praedicantibus doctoribus electorum corda deserit diabolus et ad reprobos iratus conuertitur. Montem Paulus de loco suo extulit quando de phi2/360

365

tonissa in Phylippis spiritum malignum

eiecit. ET OMNIA

QUAECUMQUE PETIERITIS IN ORATIONE CREDENTES ACCIPIETIS. Ita pro certo, ut tamen suum nomen dominus non amittat, 1d est Iesus, quia lesus 'saluator' dicitur. Si contra salutem concesserit, lam non erit nobis saluator, quod minime potest fieri: permittit nobis Saluator frequenter contra salutem nostram, sed non concedit.

344-348 (17, 213-214) BM 580-581, 1518-1528 (R.M 555, 27-36).

345 rupis

— rupes (Stotz VIII, 69, 5). 348-349 (cf. 4, 142-143) Grégoire le Grand, Dialogi 2, 9, Sources Chrétiennes 260, p. 170. 350 — 355-356. 355-356 Apoc. 8,

8. dS

359-360 Act. 16, 16-18.

363 Thiel 328-329.

365-366 Cf. 2 Macc.

344 qui Y 346 angustarent W, angustaret cett. ut om. Y 347 inuenit] V. ad 19, 336 (N) 348 Similiter] Sic Y inuenimus Y 349 Similiter om. Y etel impetrasse Y 349-350 Aliter quoque] Et y 350 aliquando intelligitur y 353 uesaniam INE^, uesani(a)e cett. 354 mentes B turbulentibus alt. in om. NE^ et e correctura M, motus y et e correctura H

WV, turbulentis cett. (et e correctura V) 359 reuertitur Y

quo] et add. B

365 permittat WV, corr. V

356 ignis Y

nobis Saluator om. Y

358-

1435 A

394

LIBER GENERATIONIS,

INTERROGATUS

A SACERDOTIBUS

ET IPSE INTERROGAT

EOS

ET CUM UENISSET IN TEMPLUM ACCESSERUNT AD EUM PRINCIPES SACERDOTUM ET SENIORES POPULI, DICENTES. Sicut

21025 370

semper dei acta in malam partem conuertere soliti erant,

375

HAEC FACIS ? de dei dubitant potestate et subintellegi uolunt diaboli esse quod fatiat, et quod addunt Quis TIBI DEDIT HANC POTESTATEM? filium dei illum negant quem putant non suis uiribus sed alienis signa facere. Tamen ipsa die non

sic etiam nunc.

fuerunt

21,24

21025 380

21,26 385

21027

c. 21

390

Quando

enim dicunt IN QUA

ausi ista interrogare.

IESUS

POTESTATE

AUTEM

RESPONDENS

AIT: INTERROGABO UOS UNUM SERMONEM, QUEM SI DIXERITIS MIHI ET EGO UOBIS DICAM IN QUA POTESTATE HAEC FACIO. BAPTISMUM IOHANNIS UNDE ERAT, DE CAELO AN EX HOMINIBUS ? Potuit dominus per simplicem doctrinam suos inimicos confutare, sed conueniens erat ut ad interrogationem responderet, ut aut suo silentio aut sua sententia condempnarentur, sicut et factum est. AT ILLI COGITABANT: SI DIXERIMUS : DE CAELO, DICET NOBIS: QUARE NON CREDIDISTIS EI ? Ille enim mihi testimonium perhibuit quando misistis ad eum et ab illo audistis in qua potestate haec fatio. SI DIXERIMUS: EX HOMINIBUS hoc est humana adinuentione

compositum

HABEBANT

IOHANNEM

TIMEMUS

TURBAM:

SICUT PROPHETAM,

OMNES

ENiM

quia in ortu eius

uiderunt miracula facta. ET RESPONDERUNT DICENTES: NESCIMUS. Modo ob ueritatem celandam ad humilitatis ulam

conuersi

sunt, ut dicerent

se nescire.

AIT

ILLIS:

NEC

EGO DICO UOBIS IN QUA POTESTATE HAEC FACIO. Non uul-

370 — 9, 491-492. 370 — 411-412. 375-376 Voir 267-268. Ioh. 1, 24-27. 389-390 Luc. 1, 18-22.64-66.

385-387

367 Rubricam PES cf. p. 57 (60), om. «BG, interrogabat E^; De interrogatione sacerdotum HINM', Interrogatus a sacerdotibus dominus tantum E

Y

373-374 hanc dedit y

378 et ego post 377 uos y

379 post erat (etiam) signum interrogationis VMPE^H add. Y 386 ab illo om. y 388 enim om. y

379 baptismus E? 390 mirabilia B

370 facta

dicam uobis y

383-384 cogitabant] quia 389 in natiuitate y

380 simplicitatem doctrinae P

385 creditis IN

LIBER GENERATIONIS,

c. 21

395

tis fateri quod scitis, nec ego dico quod scio. Vos mentimini, 595

ego ueritas sum,

mentiri non possum,

scio, sed non uobis

dico. Ob duas autem causas ueritas est reticenda, cum is qui audit non potest capere, ut dominus ad discipulos dixit adhuc habeo multa uobis dicere, sed non potestis portare modo, aut cum praeuidemus quia is, cui dicere debemus, deterior ex nostra 400

praedicatione futurus est. Et de hoc dominus inquit: uidete ne mittatis margaritas uestras ante porcos.

DE

DUOBUS

QUID

FILIIS IN UINEAM

AUTEM

UOBIS

MISSIS

UIDETUR?

HOMO

QUIDAM

HABUIT

DUOS FILIOS. Quia Pharisei noluerunt Iohanni dare bonum 405

410

testimonium, dominus ipse laudat Iohannem et eos qui eum audierunt et uituperat qui praesentem non audierunt nec mortuo dare testimonium uoluerunt. Homo iste deus intellegitur, qui habuit et bonos et malos filios per conditionem de Iudaeis, quibus precepit per Moysen ut operarentur in uinea sua, se 1psos in uia dei custodiendo et alios instruendo. Fuerunt autem qui in initio uitae suae ad malam partem se conuerterunt, ut PUPLICANI

415

ET MERETRICES,

et alii fuerunt qui

dixerunt quod debuissent legem dei custodire, ut isti Pharisaei, sed tamen, cum uenit Iohannes et adnuntiauit eis peccata eorum, conuersi sunt de uia sua mala et caeperunt bona ardenter facere; isti autem Pharisei, qui dicebant se iustos, noluerunt oboedire ei sed etiam consenserunt ut occideretur, et etiam similia domino machinabantur, et inde dominus

395 Ioh. 14, 6. 397-398 Ioh. 16, 12. 400-401 Matth. 7, 6. 410 — 5, 361-362. 411-412 — 370. 413. Par 22/42 (Prov.9, 2159A6ct221524)* 415 Ionas 3, 10.

417 Cf. Matth. 26, 4.

394 dico] uobis add. y rasuram H, e ss. m? W)

399 nostra om. Y

mentimini WyE° et e rasura H, mentiemini

cett. (ante

398 habeo multa W, multa (multum B) habeo cett.

400 diat y

405 laudat ipse HIN

406 nec om. Hy (407

noluerunt y), quia IN 407 Homo] Non y 408 pr. et om. Y E^ 409-410 uineam suam WV, corr. V 411 autem W, om. cett. 413 deberent YE

415 de] a Y

417 etiam om. Y

404 bonum om. N

418 et... machinabantur om. Y

1436 A

LIBER GENER

396

proponit ipsam parabolam, 420

IOHANNES

IN UIA IUSTITIAE,

ATIONIS,

c. 21

dicens UENIT

ENIM

AD

UOS

in abstinentia, in castitate et

reliquis bonis. Puplicani, qui primo per malas artes dixerunt

non se facturos, paenituerunt, uos nec tunc fecistis nec adhuc

425

bona eius praedicare uultis. Potest et de duobus populis intellegi gentili et Iudaico, quia gentilis primitus in initio mundi recessit a cultura dei sed postea paenituit et mutauit uitam, Iudaeus, qui dixit omnia quae precepit dominus faciemus, nec tunc fecit nec modo, sed peior est quam gentilis fuit quando idola adorabat.

DE UINITORIBUS 21,33

430

PARABOLA

ALIAM PARABOLAM

AUDITE.

Quia cito erat transiturus ab

eis per mortem, uerba uitae amplius eis ingerebat et quae ipsi cogitabant et faciebant in suis parabolis indicabat. HOMO PATERFAMILIAS. Dixi iam quod 'paterfamilias compositum nomen est ex nominatiuo et genetiuo antiquo, quia usus fuit

apud antiquos genetiuum primae declinationis more Grecorum etiam in as finire. Et ille uocatur paterfamilias qui omni familiae suae sic preest ut pater, deus autem omnem mundum sicut piissimus pater gubernat, omnibus bona tribuit, null malum: si autem aliquis malum aliquid patitur, hoc 440 facit diabolus, qui est paratus ad nocendum et cum uidet quod deus aliquem deserit propter sua scelera statim ille adprehendit, et nisi est angelus bonus qui obsistat ne tantum noceat quantum uult, statim disperdit illum. Paterfamilias 435

iste deus est QUI PLANTAUIT

425 Iudith 5, 19. 426 Ios. 1, 16. 320. 436-437 — 24, 425-427.

UINEAM,

de qua Isaias loquitur

431 — 9, 7.

433-457 — 10, 318-

419 hanc y enim om. (Q) 425 et om. Y 427 est om. Y 428 adorabat W, adorauit cett. 432 Homo] erat add. y 435 apud antiquos] antiquus Y

439 aliquid «HE, aliquod PE? NY (patitur aliquod E?)

440

uiderit Y 441 sua scelera W, scelera sua cett. 442 est angelus W, sit angelus y, angelus est VMPHN (sit ss. H), angelus esset E, angelus adsit E? 442-443 ne...uult om. Y

433 Dixi...436 finire om. E?

441 illum E?

LIBER GENERATIONIS,

c. 21

397

445 et in fine dicit uinea enim domini sabaoth domus Israhel est, et in

psalmo uineam de Aegypto transtulisti, ET SEPEM CIRCUMDEDIT EI uel murum urbis uel angelorum auxilia ET FODIT IN EA TORCULAR altare domini ET AEDIFICAUIT TURRIM haud dubium templum, de quo per Micheam: et tu, turris nebulosa 450 filiae Syon ET LOCAUIT EAM AGRICOLIS, quos alibi uineae operarios appellat, qui conducti fuerunt pro denario diurno hora prima, tertia, sexta et nona. ET PEREGRE PROFECTUS EST non loci mutatione, quia deus totum mundum implet, sed agricolas dimittendo in proprio arbitrio. CUM AUTEM TEM455 PUS FRUCTUUM ADPROPINQUASSET. Bene tempus fructuum dicit, non profectum, quia nullum perfectum fructum sinagoga protulit, quamuis sollicite exculta fuerit. ET AGRICOLAE, ADPREHENSIS SERUIS EIUS, ALIUM CECIDERUNT ut Moysen et Aaron, quos irritauerunt in castris, ALIUM

460

OCCIDERUNT

ut Achimelech cum quinquaginta sacerdotibus, ALIUM LAPIDAUERUNT ut Nabot. ITERUM MISIT ALIOS PLURES PRIORIBUS, ET FECERUNT ILLIS SIMILITER: [saiam, Hieremiam, Zachariam. NOUISSIME AUTEM MISIT AD EOS FILIUM SUUM,

DICENS : UEREBUNTUR FILIUM MEUM. Quod ait quia uerebun465

tur filium meum non de ignorantia loquitur, quia nihil est quod deus pater nesciat, sed semper ambigere dicitur deus, ut libera uoluntas

UIDENTES 470

FILIUM,

homini

reseruetur.

DIXERUNT:

HIC

AGRICOLAE

AUTEM,

HERES,

UENITE,

EST

OCCIDAMUS EUM. Quae illi consiliabantur in suis latibulis de ipso, dominus palam loquebatur, ut ostenderet omnia se sci-

445 Is. 5, 7.

446 Ps. 79, 9.

449-450 Mich. 4, 8.

448 Is. 19, 19 (et passim) : altare domini.

450-452 Matth. 20, 1-14.

453 Ier. 23, 24.

adpropinquasset, misit seruos suos ad agricolas, ut acciperent fructus eius.

455

458-459 Ps.

105, 16. 460 1 Reg. 22, 16-18. 461 3 Reg. 21, 10-14. 462-463 IO 37, DESERT "ilio yp 464-467 HM 197, 1583-1586; infra, 24, 218; 25, 186.189190.237-238. 445 dicitur B 447 urbis murum Y 449 tu om. PN 451 fuerant NY 454 dimittens Y 456 perfectum fructum] profectum fructuum repetit Y, perfectum...perfectum p. 461 Nabath y 464 quia om. Y 466 sed W,

om.

cett., sed semper

in sed corr. M

469-470

de ipso] hec Y

omnia edd. 460 Abimelech M, cf. app. cr. ad 12,40.

469 tractabant E^

470 se

1437 A

398

LIBER GENERATIONIS,

c. 21

re. Manifeste enim modo dicit quia principes per inuidiam, non per ignorantiam dominum crucifixisent. Dicebant enim: si dimittimus eum sic, omnes credunt in eum. Hereditas filii

ecclesia est, quam adquisiuit sanguine suo. Hanc molieban475

21259 480

tur

ludaei

hereditare,

nare passionem. 21,40 21,41 485

cum,

crucifigentes

Eiecerunt extra uineam

quia extra portam

Ierusalem duxerunt ad crucifigendum. CUM ERGO UENERIT DOMINUS UINEAE, QUID FATIET AGRICOLIS ILLIS? AIUNT ILLI: MALOS MALE PERDET ET UINEAM SUAM LOCABIT ALIIS AGRICOLIS. Quamuis mali essent, de progenie tamen sacerdotum prophetauerunt ueritatem. Perdidit illos male, quia fame, qua nihil durius, quae etiam obsessos conpellit humanis carnibus uesci, illos perdidit, et commendauit

490

et fidem

eum,

quam in eo aecclesia sua habebat quaerebant extinguere pariter cum ecclesia, ut potuissent suam iustitiam ex lege firmare cum sua synagoga. ET ADPREHENSUM EUM EIECERUNT EXTRA UINEAM ET OCCIDERUNT. Hoc erant tertia die quo haec loquebatur facturi, et sic futura quasi preterita loquitur, quia certissime nouerat futura et, si uoluisset, potuisset decli-

christianis

doctoribus aecclesiam suam. Caueant ergo reges et episcopi istam dampnationem agricolarum, ne forte et 1psi similia patiantur si bene non excoluerint uineam domini, omnem turbam Christianorum. DICIT ILLIS IESUS: NUMQUAM

21,42 495

LEGI-

STIS IN SCRIPTURIS: LAPIDEM QUEM REPROBAUERUNT AEDIFICANTES ? Adhuc perseuerat predicendo passionem suam et actionem Iudaeorum per metaforam, de inanimali lapide ad animalem Christum factam conparationem. Yperbole hoc

473 Ioh. 11, 48. 482 extra portam] Hebr. 13, 12. et su1v. 496-497 — 3, 176-177.

488-489 Cf. JB 6, 199

472 crucifixerunt yE? 473 credunt (cf. app. cr. Vulgatae ed.) W, credent cett. 474-475 moliabantur y 475 crucifigerent yE? 477 possent Y

478 synagoga sua HN 479 erat Y quo] a quo E?, quando y 480 loquebantur VMP, corr. VM 481-482 declinasse y 485 aliis om. W 495

numquid

f, non

add.

y, s.

H

497

facta

comparatione

NE?,

facit

comparacionem Y

484 uineae om. Yperbole om. E?

N

488 compulit

E

495

praedicando

E?

497

1438 .

LIBER GENERATIONIS,

500

505

510

c. 21

399

in psalmo CXVII scriptum est, qui totus de domini aduentu canitur, et non habemus iuxta litteram quicquam, sed totum allegoria est: Iudaei enim aedificantes erant, suas doctrinas praedicantes reprobauerunt dominum in sua fide fundamentum ponere. HIC FACTUS EST IN CAPUT ANGULI quia sicut lapis in angulo duos parietes ex diuerso uenientes suscipit, sic Christus suscipit Iudaeos et gentes in se credere uolentes, unaque domus construitur de lapidibus, sic ecclesia Christi de dignis hominibus. Et sicut lapis lapidem portat, sic hi, qui precesserunt, portauerunt nos et nos aequo iure portare debemus post nos uenientes. Et de uinea et de aedificatione sanctae aecclesiae Paulus dicit dei cultura, dei aedificatio estis. Quae uinea, ipsi lapides et unus preciosus in fundamento fundatus Christus, uelint nolint Iudaei et qui agricoli mali, id est et caementarii. A DOMINO FACTUM EST ISTUD. Nisi denique a domino hoc factum esset, fides Christi et ecclesia eius non inplesset totum mundum,

quam omnes principes

515

extinguere uoluerunt. ET EST MIRABILE IN OCULIS NOSTRIS.

520

mirabile, quod omnes gentes super ipsum habent fundamentum collocatum et fidem et spem firmam in 1pso tenere gestiunt. IDEO DICO UOBIS, AUFERETUR A UOBIS REGNUM DEI ET DABITUR GENTI FACIENTI FRUCTUS EIUS. Ambae istae parabolae, et de uinea et de lapide, in hoc uersu aperiuntur: quia agricolae uineam domini ut dignum fuit non excoluerunt et lapidem angularem reprobauerunt, ideo ablatum est

Omnis domini incarnatio mirabilis facta est, sed et hoc satis

ab eis regnum dei, scientia scilicet Scripturarum, et data est 525

gentibus qui uolunt exercere quod legunt. ET QUI CECI-

498 psalmo CXVIII (117, 22) : cf. 131-132.277. 50911. (01:59 491 510-511 222107 511 uelint nolint Iudaei = 27, 344 (RM 748, 34). 511-512 HM 198, 1607-1608: Quos enim supra operarios et uinitores et agrícolas appellarat, nunc aedificatores, id est caementarios, uocat. 518 2 Cor. 1, 7: ut spes nostra firma C

498 centesimo septimo Y, cf. app. cr. ad 277. aduentu domini Y 500 allegoricum y 501-502 fundamentum] nolebant add. Y 503 lapis] 508 aedifiti(ci V)onae WV 505 sic...Christi] id est y angularis add. Y 511 qui et Y

«PE, et om. pE? NY

agricoli «. edd., agricol(a)e PB

512 id est (idem WVP)

514 quam Migne, quem codd. edd.

518 alt. et W, om. cett.

524 data W, datum cett.

et

516 incarnatio domini

€

LI

LIBER. GENERATIONIS,

400

c. 21 - 22

SUPER QUEM

DERIT SUPER LAPIDEM ISTUM CONFRINGETUR,

UERO CECIDERIT CONTERET EUM. Cadit super dominum qui

530

21,45 535

21,46

540

peccat, tamen habet spem per paenitentiam resurgendi, quia septies cadit iustus et resurgit. Cadit uero dominus super incredulos, qui nolunt cognoscere Creatorem. Qui peccat cadit, sed potest resurgere, qui non credit iam iudicatus est et ueniet super eum aeterna perditio, quae eum funditus opprimet. ET CUM AUDISSENT PRINCIPES SACERDOTUM ET PHARISAEI PARABOLAS EIUS, COGNOUERUNT QUOD DE IPSIS DICERET. Quia sciebant quid ipsi meditabantur, propterea intellegebant similitudines de se dictas. Unde quidam sapiens: conscius ipse sibi de se putat omnia dici. ET QUAERENTES EUM TENERE TIMUERUNT TURBAS, QUONIAM SICUT PROPHETAM EUM HABEBANT. Turba semper in motu est, et sicut ad conuertendum facilis, sic ad desperandum procliuis: quem enim una die debitis laudibus ut deum extulerunt, sexta die

ut homicidam crucifigi petierunt.

DE

IN D

NUPTIIS

FACTIS

FILIO

REGIS

ET RESPONDENS IESUS DIXIT, ITERUM IN PARABOLIS EIS DICENS. Quod dicitur respondens ad cogitationes Iudaeorum dicitur respondisse, quia 1psi cogitabant non solum illum disperdere sed et omnes qui in eum credebant; ideo retulit eis parabolam, dicens SIMILE FACTUM EST REGNUM CAELORUM

HOMINI

REGI,

QUI FECIT

NUPTIAS

FILIO

SUO

Christo

domino et ecclesiae, quae tam ex Iudaeis quam ex gentibus congregata est. Congregatio iustorum regnum caelorum di-

529 Prov. 24, 16.

531 Ioh. 3, 18.

535-536 HM

199, 1653: Pharisaei,

intellegentes de se dici parabolas... 537 Disticha Catonis 1, 17, 2. 539-540 Cf. Prov. 29, 22: qui ad indignandum facilis est erit ad peccandum procliuior. 7-9 HM 199, 1657-1659. 9 Ps. 110, 1: in consilio iustorum et congregatione.

527 contereret y, corr. M? 534 quid y 535 sciebat y quod HNE, que Y 538 quia NE 540 procliuius y 541 sexto Y 3 dicens om. y, loquens E : Iudaeorum] eorum (f) 4 ipsi om. Y 5 perdere y 8 ecclesi(a)e NE^ (HM 199, 1658), ecclesia cett. alt. ex] de Y 9-10 dicitur caelorum NE*

1439

LIBER GENERATIONIS, 10

20

401

citur, regnum ergo caelorum ecclesia est iustorum. In hoc pater regi filio nuptias fecit, quo ei per incarnationis mysterium sanctam aecclesiam sotiauit. MISIT SERUOS SUOS UOCARE INUITATOS

15

c. 22

AD NUPTIAS, ET NOLEBANT

UENIRE.

Serui isti

prophetae intelleguntur Dauid cum ceteris. Licet enim et lex data fuerit et per prophetas deus nuntiatus fuerit, tamen neglexit prope omnis mundus mandata dei. ITERUM MisIT ALIOS SERUOS, DICENS: DICITE INUITATIS: ECCE PRANDIUM MEUM PARAUI. [sti alii serui apostoli intelleguntur, qui nobis adnuntiauerunt delicias preparatas diligentibus deum, quae

nec oculus uidit nec auris audiuit. E quibus unus ex persona domini dixit: uenite, benedicti patris mei, percipite regnum quod uobis paratum est ab origine mundi. Vel prandium scriptura diui-

na in aecclesia domini. TAURI MEI ET ALTILIA OCCISA. Per metaforam opes regiae describuntur et est speties metaforae allegoria. Per tauros ueteris testamenti martyres intellegun-

30

tur ut Eleazar et Machabei, quibus concessum fuit quasi cornu defendere et odire inimicos. Per altilia, quae aues pastae intelleguntur — altilia enim quasi alitilia uocamus ab alendo pastaeque uulgo uocantur — prophetae intelleguntur, qui pasti affluenter Spiritu sancto et uerbo dei aliquid eleuati sunt a terra et etiam pro illo aeterno conuiuio occisi. ET OMNIA PARATA : UENITE AD NUPTIAS. Similiter quod Petrus dicebat :cum uideritis, exultabitis laetitia inenarrabili et glorificata. ILLI AUTEM NEGLEXERUNT ET ABIERUNT, ALIUS IN UILLAM

TOXGEIBSS 200129) 24: mandata dei.

10-12 GH 28, 3, p. 361, 45-46.

19 Rom.

21-22 Matth. 25, 34.

8, 28: diligentibus deum.

23-24 HM 200, 1670-1671.

71-72: patres testamenti ueteris.

2 Macc.

6, 18-31.

16 Eccli. 26,

19-20 1 Cor. 2, 9.

25-26 GH 38, 4, p. 362, 26-27 cornu] R.M 571,

67. 28 GH 38, 4, p. 362, 64-65: ab eo enim quod est alere altilia quasi alitilia uocamus. 29 (cf. 5, 259-260) pastae: pâté(e)s. SOCCER 33 1 PEtr Le:

11 regi PE? (GH 361, 45 et RM 570, 37), rex YE, regis 10 ergo W, uero cett. 20 15 alt. fuerit] sit y 14 et om. Y qui Y «HN (ss. nescio quid H) 30 per aliquid y, aliquid 26 Machabei et Eleazar y E...23 domini om. Y 32 Et similiter NE, Et simile quid H, Ad 31 et...occisi om. (p) om. E? et glorificata om. Y 33 quod cum y hunc sensum simile quiddam Y

27 odisse E?

quae om. E

29 qua P

LIBER.

402 35

GENER. ATIONIS,

SUAM, ALIUS UERO AD NEGOCIATIONEM SUAM. In uillam suam

quis pergit et ad conuiuium

40

45

50

55

©D

c. 22

aeternum

uenire contempnit

cum, habens possessiones terrenas suffitienter in promptu habet implere uoluptates suas, facit quod ei delectat et amplectitur quod in presenti arridet et neglegit intendere quo uocatus est. Alius ad negociationem pergit, cum habens ministerium aliquod in quo potest adgregare argentum uel alias mundi diuitias uel per negociationem diuitias adquirere, de his magis cogitat quam de his quae spondit in baptismo. Recogitet unus quisque in quo deum offendit et pro quibus dei praecepta neglegit, et intelleget de quorum numero censebitur et cum quibus in alia uita computabitur. RELIQUI UERO TENUERUNT SERUOS EIUS ET CONTUMELIA AFFECTOS OCCIDERUNT. Differentia est inter eos, qui pro uoluptatibus suis ad conuiuium aeternum uenire noluerunt siue in ecclesia Christiani inperfecti, et eos qui seruos ad se missos contumeliis affecerunt, quoniam 1st duplo rei habentur qui non solum non uenerunt, sed et seruos regis aut contumeliauerunt aut occiderunt. Quae omnia Iudaei, ad quos haec loquebatur, perpetrauerunt. Videant quoque omnes Christiani ne similia illis faciant, ne, si nolint uenire ad prandium, uel uolentibus ire non sint offensio, quia dicetur eis:

quod uni ex minimis meis fecistis, mihi fecistis. REX AUTEM CUM AUDISSET

IRATUS

EST.

[n initio et homo et rex uocatus est,

quia clementia eius ibi narratur, quo ad conuiuium suum

36 (— 49) conuiuium aeternum] Blaise, Vocabulaire, p. 453: 310. 43-44 Cf. 2, 290-291. A6 Gt: SIP AS D) 49 — 36. 57 Matth. 25, 40. 58 — Us

37

cum,

habens]

scilicet

promptu habet] et cupit edd. 39 siqud y per...adquirere om. Y N*YE', spondet E 44 Y intelleget WV et censetur...computetur Y eos om. Y est om. Y

qui habet

y

suffitienter

Y

37-38

in

38 quod] quicquid y ei «H, eum PNY arriserit Y 40 cum om. Y 42-43 uel 43 de his om. Y spondit «PH, spopondit (2194) offenderit Y 45 quibus]qua re y neglexerit ex intellegat M, intelligit PHN de] in y 46 48 pre Y 50 inperfecti Hy, perfecti cett. et

52 aut om. Y 54 loquebantur y 59 qua E, quod y, qui P

38 uoluntates P

om.

y

52-53 contumcelia affecerunt E?

perpetrarunt Y

58 alt.

1440

LIBER GENERATIONIS, 60

65

c. 22

403

omnes uenire uolentes inuitauit, hic uero nomen hominis siletur et rex tantum nominatur, ubi uindictas facturus dici-

tur. MISSIS EXERCITIBUS SUIS PERDIDIT HOMICIDAS ILLOS ET CIUITATEM ILLORUM SUCCENDIT. Ad litteram de Iudaeis factum est. Nam quia occiderunt seruos dei ad se missos uel occidentibus suggesserunt, tunc prophetas et nunc apostolos Iohannem, Iacobum, alium Iacobum, Stephanum et innumeros alios, missus est dei exercitus, et iuste dei, quia uindic-

70

tam dei exercuit Vespasianus et Titus et deleuit homicidas et templum, quod augustius erat, incendit ac postea ab ipsis Romanis ciuitas destructa et sal in ea dispersum. TUNC AIT SERUIS SUIS : NUPTIAE QUIDEM PARATAE SUNT. Nuptiae tunc fuissent si adiuncxissent se ad illud conuiuium. NON FUERUNT DIGNI non preparauerunt se dignos. ITE ERGO AD EXITUS

75

UIARUM

euntes

docete omnes

gentes.

In exitibus

autem uiarum erant gentes, quia nec legem habebant per quam potuissent peruenire ad eum qui dixit ego sum uia. ET

QUOSCUMQUE INUENERITIS UOCATE AD NUPTIAS. [ta fit cotidie, diuites et pauperes, humiles et superbi, domini et serui, puplicani et meretrices uocantur in commune, et dici80

85

tur paenitentiam agite, adpropinquabit enim regnum caelorum. ET EGRESSI SERUI EIUS IN UIAS. In uias, non in uiam: quae in

bonam partem accipitur numero singulari, plurali uoluptates uel sectae diuersae sentiuntur. CONGREGAUERUNT BONOS ET MALOS. Requirendum quomodo boni inuenti fuerint inter gentes. Sed sciendum 'bonos' dici ad comparationem malorum. Tamen multi boni inuenti sunt inter gentes, ut fuit Iob, Iethro, Achior, et etiam inter ipsos paganos erat mul-

6610 71,4 — 70-16; 2— Act: 7, 59. 156,

4, 6. 29!

74 Matth. 28, 19.

68 Cf. 27, 220-222.

76 Ioh. 14, 6.

79 Matth. 21, 31.32 (= 21, 412). 87 — 7, 158-159.

70 — 5, 153-

78 humiles et superbi] Cf. Iac.

80 Matth. 3, 2 et 4, 17.

84= 1,

63 Iudaeis] hoc add. 62 Et missis Y 60 uolentes uenire P, ire uolentes y 69 a (om. ipsis) Y E^ 68 alt. et om. Y 67 qui Y 66 alterum Y Y 74 docere 73 Ite ergo om. Y 72 adiuncxissent síc W 70 sparsum est Y ipsos 87 et om. Y 84 inuenti boni Y dixisset Y 76 possent Y Y

om. Y 66-67 innumerabiles P

69 augustissimum E

GENER. ATIONIS,

LIBER.

404

c. 22

ta discretio, quoniam multi erant qui uitia detestabantur et diuitias respuebant et deum caeli adorabant. ET IMPLETAE 90

SUNT NUPTIAE

DISCUMBENTIUM.

Nuptiae hic sunt in pre-

senti aecclesia, et scimus quia aecclesia mixta est de bonis et malis :in caelo soli boni, in inferno soli mali, boni et mali in

presenti aecclesia. INTRAUIT REX UT UIDERET DISCUMBENTES

2211 95

ET UIDIT IBI HOMINEM NON UESTITUM UESTE NUPTIALI. Vestis nuptialis caritas est, quia per dilectionem deus ecclesiam sibi sociauit. Potest quoque uestis nuptialis uestis inno-

100

centiae, quam in baptismo accepimus, intellegi. Intrabit et rex uidere uestes, cum in die iudicii merita exquiret singulorum, sed et cotidie, cum aliquis migrat de corpore hoc, iuditium cum illo agitur. Ut uideret discumbentes hoc est in sua fide quiescentes. Unum non uestitum. Per stum unum omnes mali intelleguntur, quia sicut omnes boni de una generatione esse dicuntur, sic omnes mali unus populus appellatur: quia unus dominus spiritalis deus aut diabolus, aut eris dei

22512

105

110

2/26

aut diaboli. AMICE, QUOMODO HUC INTRASTI NON HABENS UESTEM NUPTIALEM ? Ecce, et famicum' uocat et uitam eius

reprobat, quasi dicat amice per fidem sed non per operationem. AT ILLE OBMUTUIT. In tempore illo non erit ulli excusatio uerborum, quia iudex, qui foris increpabit, et interius et exterius uidebit et testis nostra conscientia aliud dicere non audebit, sicut Paulus apostolus dicit :cogitationibus inter se accusantibus

in die, cum

iudicabit deus occulta hominum.

DIXIT REX MINISTRIS: LIGATIS MANIBUS Ligabuntur manus

TUNC

EIUS ET PEDIBUS.

et pedes, quia tunc omnis nostra actio

95 GH 38, 9, p. 368, 218-219 (RM 574, 60). 108 Gen. 48, 20 (et passim) : in tempore illo.

102-103 = 23, 286-287.

MOLRom

2051 (ec 9

111-

112 R om. 2, 15-16.

88-89 diuicias...uicia Y accipimus edd. intrauit discumbentes G del. uestes)

nulla distinctio, hoc om. P

91 de] cum y 92 et mali] cum malis y 97 (293) y 98 uestes] discumbentes (293) y (post 99 corpore hoc] Sic dist. codd. edd. exc. WM?, ubi

100 quiescentes Y et e cognoscentes H (requiescentes

HM 201, 1712 - RM 574, 47), cognoscentes cett.

101 unum

istum f

103

appellantur E^ et n ss. pr. et om. Y

et interius] intus Y

110

104 spiritalis om. E?

M

109 increpauit PE?

1441 /

LIBER GENERATIONIS, 115

cessabit. MITTITE

EUM

IN TENEBRAS

c. 22

405

EXTERIORES.

Interiores

tenebrae sunt caecitas mentis, exteriores tenebrae aeternales,

ubi lux deerit. Qui ergo hic non curauit pati interiores tenebras, illic patietur etiam exteriores. IBI ERIT FLETUS ET STRI-

DOR DENTIUM. Per fletum oculorum et stridorem dentium et resurrectio corporum et magnitudo tormentorum exprimitur, ut illic oculi defleant qui hic per diuersa oberrabant,

dentes strideant qui hic de edacitate gaudebant, quatenus singula membra quaeque supplicio subiaceant, quae hic singulis quibusque uitiis subiecta seruiebant. MULTI ENIM SUNT 125

UOCATI, PAUCI UERO ELECTI. De Christianis dictum est, qui

per fidem et baptismum uocati sunt quia intra aecclesiam habentur, sed operibus diabolo fidem seruantes mentiri deo per Christianitatem noscuntur. Ideo necesse est ut unus quisque nostrum in humilitate se deprimat, quia si est electus 130

ignorat.

DE

REDDENDO

QUAE

DEI

SUNT

TUNC ABEUNTES PHARISAEI CONSILIUM INIERUNT UT CAPERENT EUM IN SERMONE. ‘Tunc’ aduerbium temporis est, et dicitur tunc id est in ipso tempore cum audierunt de se 135

ipsis graues causas per parabolas prophetare.

Abeuntes

in

consilium consiliauerunt ut caperent eum in suo sermone, ut quicquid diceret pateret calumniae. Sicut audistis per Lucae euangelium, cum uniuerso orbe terrarum et ludaea descripta est ad dandum tributum Romanis et stipendia sub

115-116

— 8, 139-140.

127 Act. 5, 4: non es mentitus hominibus sed deo.

137-140 Luc. 2, 1-3.

E?

120 pr. et om. Y 117 hic om. HN, hic non om. Y 116 alt. tenebrae om. Y 122 stridebant VMP et e strideant H, corr. 121 et 122 qui] quia HNE

127 fidem seruantes] 126 aecclesiam om. Y 123 quaeque] huic Y V 135 ipsis om. 133 eum] lesum PE” 131 sunt] deo add. NM? seruiunt Y 139 136 consiliati sunt (cf. app. cr. ad 161) NY, consilium fecerunt E^ Y soluendum y

127 deo] Christo E

138 uniuerso] in diuerso E

LIBER. GENERATIONIS,

406 140

145

150

22,16

155

22,17-18

160

c. 22

Octauiano. Proinde erat magna turbatio in populo, quia alii dicebant non esse aequum ut populus, qui dabat decimas, primitias et reliqua lege sanccita, daret Romanis tributum et stipendia, et alii dicebant quoniam nullo modo potuissent dimittere ut non dedissent Romanis tributum, qui et totum mundum

tenerent, etiam et milites eorum, sicubi necessari-

um erat, pro eisdem Iudaeis pugnabant. Mittunt igitur suos missos cum missis Herodis regis tetrarchae ut interrogarent eum, et si quidem ipse diceret non debere Romanis tributa solui adprehenderent eum milites Herodis, si autem dixisset Romanis dandum et non deo, confestim illi tenerent quasi contradictorem legis. Verumtamen fecit sicut solebat, transiit laqueum paratum. MAGISTER, SCIMUS QUIA UERAX ES ET UIAM DEI IN UERITATE DOCES, ET NON EST TIBI CURA DE ALIQUO : NON ENIM RESPICIS PERSONAM HOMINUM. Omnia ista uera sunt, sed bona mala uoluntate prolata. Haec ideo ingerebantur, ut non curaret de imperio Tyberi et diceret non dandum tributum, quia haberet perspectum quod plus amaret dei cultum quam imperatorem, et statim adprehenderent eum milites Herodis quasi contradictorem Caesaris. LICET CENSUM DARE CAESARI AN NON? COGNITA AUTEM IESUS NEQUITIA

EORUM

AIT. Quando consiliastis, quamuis a

uobis longe, ibi fuit Iesus, etiam quando cogitastis. QUID ME

22,18

165

TEMPTATIS, YPOCRITAE ? quem non decipietis per astutiam uestram. Prima uirtus est intentionem interrogantis cognoscere, tunc 1uxta consequentiam respondere, ut Salomon:

140-148 HM 202-203, 1744-1753 (141-142 = 196). 1768

(RM

578,

70-71):

Prima

uirtus

est

respondentis

164-165 HM 203, 1767interrogantium |mentem

cognoscere.

142 sanccita sic WVPHN 143 possent YE 144 ut non] nisi Y darent YE tributa Y et om. Y 146 ergo Y 147 interrogent Y 148 ipse om. Y 150 illum f 152 paratum om. Y 156 ingerebant y 15% perfectum HN, profectum qui y 159 contradicentem Cesari Y 160 dan HNE 161-162 Quando...cogitastis om. Y 161 consiliati estis IN (cf. app. cr. ad 136), consilium iniistis E^ 162-163 Non me decipietis y 163 decipiatis HE 165 et tunc Y consequentia INy, sequentia P ut] unde ait y 140 Octouiano P

149 diceret E

1442 .

LIBER. GENERATIONIS,

170

c. 22

407

responde stulto iuxta stultitiam suam, ne sibi sapiens esse uideatur. OSTENDITE MIHI NOMISMA CENSUS. Nummus unus denarius argenteus ucl aereus dicitur et a nomine uocatur, quia nomina regum in eo inprimuntur, siue, ut alii uolunt, a Numa principe Romano, qui hoc apud eos primus precepit fieri. Aliquando inuenitur ‘nummus’ pro 'solido' poni. Nomisma Grece, Latine dicitur ‘inflexio’. Et hoc ostenditur, quia cum

175

180

dominus precepit sibi exiberi nomisma, ILLI intellegentes OBTULERUNT DENARIUM. Denarius est genus nummi quod pro X nummis aereis inputabatur et habebant et de argento et de aere imaginem Caesaris. Valuit sine ostensione nummi dicere quod uolebat, conuenientius tamen per ipsum eos conuincl. CUIUS EST IMAGO HAEC ET SUPRASCRIPTIO? Similiter sicut nunc inscribuntur de nominibus imperatorum, et figura eius exprimebatur, ut nullus mixturam alterius metalli auderet miscere neque aliquis dispicere ubi uidisset imaginem Caesaris: in nullo umquam

loco expressam imaginem

Caesaris audebant despicere. DICUNT El: CAESARIS Tyberii scilicet, quia ab illo primo Iulio, qui ita uocatus est, omnes 185

postea imperatores Romanorum

Caesares!

sunt. appellati.

TUNC AIT ILLIS: REDDITE QUAE SUNT CAESARIS CAESARI : si imago eius est in denario, constat quia suum erat qui suam

190

imaginem ibi precepit fieri. Quod uos iam per XXX annos soluitis, uultis ut ego precipiam dimittere, cum ego, qui nihil telluris habeo, pro me et Petro soluerim tributum et deo reddiderim quae dei erant, patris fatiens uoluntatem ?

166 Prov. 26, 5. 16751709 LE S161 GO NCRSTIETTON 25214 172 inflexio] ? 174-175 TE 16, 25, 13. 184-185 = 1, 204-207. 189-190 Cf. 10, 51252;

191 Matth. 7, 21 ; Ioh. 4, 34.

170 qui primus aput eos (om. hoc) Y

172 hic Y

173 intellegentes om.

Y 174 ostulerunt y 175 nummis om. Y computabatur MES Cie correctura H alt. et à PHE, om. NYE? 177 tamen] erat add. NE^ 178 suprascriptio «, superscriptio cett., cf. app. cr. conuincit PH (mH), conuicit y 182181 aliquis om. Y 180 eius om. Y 179 nomina Y Vulgatae ed. 189 188 uiginti Y 186 reddite] ergo add. Y 183 in...despicere om. Y 189 et 190 post dimittere et tributum signum interrogationis W soluistis PE”

182 umquam] 181 uideret E que sunt dei deo (= 195) add. N

enim E?

183 ilh N

186 Caesari] et

LIBER. GENER ATIONIS, c. 22

408

Magis precepturus sum uobis ut sitis regi subditi quasi precellenti. Reddite quae sunt. Caesaris Caesari, tributum scilicet,

195

nummum et reliqua quae spopondistis quando professi fuistis in diebus professionis. ET reddite DEO QUAE DEI SUNT decimas, primicias et quae in lege precepta sunt: sicut Caesar

D 200

205

exigit a uobis imaginem suam, sic deus uult habere suam incontaminatam, quam in uobis condidit. ET AUDIENTES MIRATI SUNT. Qui credere debuerunt mirat sunt, quia contra calliditatem eorum consilium repperit. ET RELICTO EO ABIERUNT. Recesserunt increduli a pio, quia diuersi mores nolunt unitatem :quoniam, cum essent peruersi, nolebant ad illius rectitudinem conuerti, propterea sine fructu abierunt.

DE MULIERE

QUAE

SEPTEM

NUPTA

IN ILLO DIE ACCESSERUNT

2225

EST

AD EUM SADUCAEI,

CUNT NON ESSE RESURRECTIONEM.

QUI DI-

Duae sectae erant in Iu-

daea, Pharisaeorum et Saducaeorum, et tamen omnes erant 210

Iudaei. Diuerso tamen more uiuebant et credebant. Pharisaei uiuebant communiter, sicut apostoli postea uixerunt, et reciplebant LX XII libros et dicebantur Pharisaei a Phares filio Iudae et interpretantur 'diuis'. Saducaei uiuebant sicut prophetae uixerant, non tamen recipiebant prophetas

196 — 141-142. 197-198 Gen. 1, 27. 207 et suiv. JA 13, 297-298 et 18, 16;JB 2, 162-166 ; cf. IE 8, 4, 3-4. 209/210 et suiv. JB 2, 166. 211 LXXII] En réalité: XXII (cf. Hilaire, Tractatus super psalmos 15, CC 61, p. 12-13). Les Pharisiens acceptaient le canon en entier, les Saducéens seulement les cinq livres de Morse. Mais comme Christian peut déjà avoir trouvé le nombre 72 dans sa source (cf. les ‘72’ traducteurs du Nouveau Testament), je ne change rien au texte tel qu'il est transmis. 211-212 — 1, 283-284.

196 et] cetera add. Y W, uult deus cett.

197 exigit a uobis W, a uobis exigit cett. 199 debuerant y

deus uult

205 septem uiris NE?, nupsit M?

206 die W, tempore cett. 208 alt. et om. Y 209 diuerso more uiuentes et credentes Y 211 pr. et] qui y 213 uixerant om. Y nec Y

206 ad Iesum IN

1443 ^

LIBER. GENERATIONIS,

215

220

225

c. 22

409

neque credebant nec alios libros nisi Pentatheuchum, et non credebant resurrectionem futuram neque angelum aut spiritum nisi solum deum. Et sicut inter nos sunt monachi et canonici, et tamen de una gente Francorum sunt, similiter erant apud ipsos. Erant autem inter se discordantes, sed tunc in domini temptatione concordarunt, sicut Herodes et Pilatus in domini passione amici facti sunt. Usque tunc interrogauerunt Pharisaei, quia ipsi fortiores erant et plures, dominum, et putauerunt se eum conprehendere cum non potuerunt. Accesserunt Saducaei, qui interpretantur ‘iusti’, a quodam Iudaeo qui Saducheus dictus est, quia auctor huius sectae

fuerat.

esse resurrectionem.

Qui dicunt non

Dicebant

enim : quare debemus credere resurrectionem, cum deus per Moysen nihil inde dixerit, cum omnia alia bona per ipsum mandauerit? 230

235

MAGISTER,

MOYSES

SI QUIS

DIXIT,

MORTUUS

FUERIT NON HABENS FILIUM, UT DUCAT FRATER EIUS UXOREM ILLIUS ET SUSCITET SEMEN FRATRI SUO. Haec idcirco precepit deus ut multiplicaretur populus ipse, quem ipse propter patriarchas amabat, ut impleret terram, quia tunc ex maxima parte sine hominibus erat. ERANT APUD NOS SEPTEM FRATRES, ET PRIMUS, UXORE DUCTA, DEFUNCTUS EST. Potuit ita esse in gente eorum, nam legimus aliquos in gente eorum XII muleres habuisse et quasdam X uiros habuisse. Qui resurrectionem corporum non credebant recte istius modi fabulam confingunt, quae deliramenti arguat eos

223 Thiel 400. 2357297. G t42 para oe? Teck Uo 237-239 HM 205, qui ajoute: Potest autem fieri ut uere in gente eorum aliquando hoc

1813-1817, acciderit.

214 et om. Y sunt om. Y

215 futuram] carnis y 218 pr. erant om. yE?

217 et bis om. Y

eos PN, illos Y

Francorum

sed] et PE*

219

concordantes Y 220 nunc Y 221 qui (om. ipsi) Y 221-222 dominum et om. Y, et om. E 222 putabant y eum post conprehendere E, om. y 222-223 cum non potuerunt] nec poterant Y 223 interpretabantur Y 224 quia xHNNE, qui P et e correctura V , qui et y, et qui E? 227 inde dixerit] indixerit HNE, corr. H esse Y W, alia omnia cett.

230 fratris sui IN et pr. W

225 resurrectionem non omnia alia cum] et Y 231 ipse populus Y

235-236 nam aliquis...habuisse legitur Y 232 quia] que Y ipse om. Y 238 fingunt y 237 habuisse om. N'y 236 quasdam] aliqua Y 238 qua...arguant E

alt.

410 22,26 272 29] 240 22/29

LIBER. GENERATIONIS,

c. 22

qui resurrectionem asserunt corporum. SIMILITER II ET III USQUE AD VII. NOUISSIME OMNIUM ET MULIER DEFUNCTA EST. Turpitudinem fabulae opponunt ut resurrectionis denegent ueritatem. RESPONDENS AUTEM IESUS AIT ILLIS :ERRATIS NESCIENTES SCRIPTURAS NEQUE UIRTUTEM DEI. Numquam tam grauiter respondit Pharisaeis, quia illi rationis aliquid habebant, isti autem nihil. Erratis, inquit, in secta uestra

nescientes Scripturas neque uirtutem dei, quia respuitis prophetas et non intellegitis Pentatheucum, neque uirtutem dei id est me, qui sum uirtus patris et sapientia patris. Ideo erratis, quia Scripturas ignoratis ideoque etiam dei uirtutem, id est Chri250

stum, non cognoscitis: non solum enim de deo non potest esse sapiens qui Scripturas nescit, sed nec de mundana sapiens esse perfecte potest

22,30

absque noticia

Scripturarum.

IN

RESURRECTIONE ENIM NEQUE NUBENT NEQUE NUBENTUR, SED SUNT SICUT ANGELI DEI IN CAELO. Interpres huius euangelii inuenit in Greco uerbum actiuum et passiuum et prop-

terea dixit similiter actiuum et passiuum, cum neutrale uerbum sit et ad solas feminas pertineat. Est autem rectus sermo locutionis: neque nubent neque ducent uxores, feminarum est enim nubere, id est uelare caput, hic autem 260

nubere de uiris

dictum est, nubi de feminis. Apparet autem in hoc dicto neque nubent neque nubentur quia resurgent corpora, quae nubere possunt, sed est alia causa pro qua non faciant: sed

241-242 HM 205, 1820-1821. 248 1 Cor. 1, 24. 251 mundana sc. uirtute (248.249) ou sapientia (248 et 1 Cor. 3, 18-19). 254 interpres — 1, 2. 255

obe YauoDouv oUce Yauttsovcat.

259 LES

7,10 145.4 2)

239 secundus et tertius ME?, e correctura H et omisso et Y

240 septimum ME?

et e correctura H 242 lesus om. B 246 qui Y 248 dei uirtus y 249 dei uirtutem. W, uirtutem dei cett. 250 cognoscitis W, agnoscitis cett. solum om. alt. non om. Y 251 neque Y mundana (cf. adn.) «HE, mundana re E^, mundanis P et e correctura H, mundanis rebus y, mundo N 251-252 sapiens esse potest om. Y (cf. ad 252) 252 perfecte potest W, potest perfecte cett. noticia WYE et e correctura MH, nocentia VMPH (corr. MH), scientia NE sanctarum scripturarum Y, sanctarum m^? H 253 enim WNE?, etenim cett. 255-256 alt. et...passiuum om. (B) 256-257 uerbum om. Y 258 pr. neque] non Y 259 uelare caput W, caput uelare cett. 261 resurgunt Y 262 possent Y alia est y

259 de uiris om. E

LIBER.

265

270

GENER. ATIONIS,

c. 22

41

sunt sicut angeli in caelo uidelicet postquam resurrexerint non subiacebunt his passionibus corporeis, non manducabunt neque bibent neque nubent, et tamen habebunt corpora sicut habuit dominus corpus, quod potuit manducare, sed non indiguit neque delectauit sed propter ueritatem resurrectionis demonstrandae manducauit. Erunt sicut angeli dei in caelo cum gloria resurrectionis innouati absque ulla labe corruptionis perpetua dei uisione fruentur. DE RESURRECTIONE AUTEM MORTUORUM NON LEGISTIS QUOD DICTUM EST A DEO DICENTE UOBIS: EGO SUM DEUS HABRAHAM ET DEUS ISAAC

ET DEUS

IACOB? Legerant, domine, sed non intelle-

xissent nisi exposuisses. Potuit namque dominus satis mani2775

280

festiora testimonia proferre de resurrectione de prophetis, e quibus unum est suscitabuntur mortui et resurgent mortui de sepulcris, et illud: multi dormientium de terrae puluere consurgent, alii in uitam aeternam, alii in obprobrium et confusionem. aeternam. Verumtamen, sicut dixi, non curabant de dictis prophetarum, nisi in Moysi dicto eis demonstraretur : proinde de illo libro, quem illi recipiebant, inde dandum erat testimonium.

NON EST DEUS MORTUORUM SED UIUENTIUM. Quando deus ista loquebatur iam erant trecenti anni quod Abraham, Isaac et lacob obierant, et si anima interisset cum carne, non dice285

ret dominus

ego sum si non essent adhuc in anima uiuentes,

sed diceret ego fui illorum deus quando illi fuerunt: nemo enim dicit de illo qui non est: ego sum dominus illius. Quia ili animam esse post mortem corporis denegabant, ostendit eis

dominus uiuere illos, de quibus dicebat ego sum deus illorum.

268 manducauit] Luc. 24, 41-43. 274-278 HM 206, 1842-1847 (276-277 Is. 26, 19 — 277-278 Dan. 12, 2). 279-280 — 213-214. 285 — 272.

268 demonstrandae om. Y 275 protulisse y et om. Y alt. mortui

om.

272 270 uisione dei uisione W, uisione dei E 276 et resurgent mortui om. E^, alt. de] ex y

277 resurgent

IN

(=276)

corr.

W

279 curabant

Pf (e

281 illi W, 280 Moysi dicto] Moyse Y correctura H), curabunt «(H)edd. 285 sum] eorum ss. H, eorum ego sum 283 erant]transacti add. Y ipsi cett. Y

287 sum

W*YE et ss. H, om.

Y

286 sed om.

Y

289-290 illorum. Et] Abraham vy

267 delectatus est IN

283 trecenti] multi E?

VMPNE

illius deus

1444 A

LIBER.

412 290

GENER ATIONIS,

c. 22

Et quia animae eorum uiuebant, constat quia et corpora resurgent et recipient bona siue mala quae gesserunt simul

cum uiuerent. ET AUDIENTES TURBAE MIRABANTUR IN DOC-

22/55;

TRINA 295

EIUS. Mirabantur turbae, quia multi anni fluxerunt,

quod ibi non intellexerant nec Pharisei nec Saducaei quicquam de resurrectione nec potuerant per multos annos illos Pharisei conuincere per illos quinque libros quod anima post mortem uiueret. Sed ille sciebat qui locutus Moysi fuerat, quo sensu ipsum uerbum dixisset.

PHARISEUS

22,34 300

2203 22,36 305

310

INTERROGAT

DE PRIMO

MANDATO

PHARISAEI AUTEM, AUDIENTES QUOD SILENTIUM IMPOSUISSET lesus SADUCAEIS, CONUENERUNT IN UNUM et iterum conuenerunt in unum et elegerunt sapientisimum de suis. ET INTERROGAUIT EUM UNUS EX EIS LEGIS DOCTOR, TEMPTANS EUM: MAGISTER, QUOD EST MANDATUM MAGNUM IN LEGE? Quia discere uolebat, ob hoc magistrum uocabat, quia sic est consuetudo discipulorum. Quid est mandatum magnum? Dicam unde et iste hoc uoluerit interrogare. Erat inter Iudaeos questio, quia sacerdotes, qui uolebant holocausta recipere frequenter, dicebant quod nulla actio tam grata esset deo quam sacrifitium ei offerre; illi uero, qui sapientes erant, considerabant quod sine oblationibus hostia291-292 Cf. 7, 189-191.

290 uiuunt y 290-291 constat et quandoque corpora resurgere y 291 et om. Y siue mala om. Y simul om. Y 292 aduiuerent Y in] super Y 294 ibi om. P, ista Y nec...neque Y 294-295 quicquam om. Y 295 potuerant (-runt E?): poterant (B) per multos annos om. Y 295-296 pr. Mlos] eos y, alt. illos om. Y Pharisei conuincere W, conuincere Pharisei (Pharisei om. y) cett. 298 hoc uerbum dixerit y 299 Ubi Phariseus NM?, Quomodo Pharisei interrogant deum de primo mandato E 301 lesus ss. WV 302 elegeruntque y 306 quia] et y 306-307 Quid...mandatum magnum W, Quod...mandatum magnum in lege (2305) cett. (h. l. om. E?) 307 et om. Y uoluerit hoc f 308 quod y 309 frequenter dicebant] Sic dist; PE^ 310 offerre ei sacrificium Y

293-294 fluxerant.. intellexerunt N intelligere E^

304 eum] et dicens add. E

307

LIBER.

315

320

GENER ATIONIS,

c. 22

413

rum multi patriarchae placuerunt deo, et a propheta edocti malle deum scientiam sui unum quemque habere quam holocausta. Nemo autem umquam absque fide et dilectione per holocausta sola deo placuisse inuenitur, in qua sententia se fuisse declarauit: hac de re iste interrogat quod sit maximum et praecipuum mandatum quo deus plus delectetur. AIT ILLI IESUS: DILIGES DOMINUM DEUM TUUM EX TOTO CORDE TUO ET IN TOTA ANIMA TUA ET IN TOTA MENTE TUA. Primum ergo omnium et maximum mandatum est cognitio atque confessio diuinae unitatis cum exsecutione bonae operationis. Nec nobis ponitur modus aut mensura in

dei dilectione, sed ex toto corde, quantum capere potest anima et quantum cogitare cor atque mens suggerere, in cogi325

tatione, in locutione, opere absque ullius comparatione deum diligamus. HOC EST MAXIMUM ET PRIMUM MANDATUM. Nunc apertius ostendit quid ille interrogauerit, hoc est ante omnia et super omnia mandata istud collocandum fun-

330

DILIGES PROXIMUM TUUM SICUT TE IPSUM. IN HIS DUOBUS MANDATIS TOTA LEX PENDET ET PROPHETAE. Adiungit dominus ad hoc, quod interrogatus fuerat, quia illud primum mandatum non potest fieri sine isto, quia 1pse deus praecepit diligere proximum sicut se ipsum: illud maximum et

335

praecipuum est, istud tamen prius, quia qui non diligit proximum quem uidet, deum quem non uidet quomodo potest

pietatis. SECUNDUM

damentum

AUTEM

SIMILE

EST HUIC:

diligere? Per dilectionem proximi peruenitur ad dilectionem dei, et qui ista duo praecepta adimplet, omnia quae lex

312 Cf. 24, 156-157. 313-314 Osee 6, 6. 316-317 — 326-327. 322323 Cf. Deut. 25, 2: pro mensura peccati erit et plagarum modus. 324-325 — 15,

291-292. 301.

328 — 10, 151.

312 multi om. Y

334 Matth. 19, 19, et passim.

338-339 — 7,

313-314 malle deum E, malle deo (x)H, deum malle IN,

317 et praecipuum om. Y malle obedientiam deum quam sacrificium Y 319 alt. in om. 318-319 toto...pr. in om. y (ex tota anima tua) 318 dilige Y 333 327 quod y 325 atque HN 324 et om. Y 320 et om. Y Y 333-334 pr(a)ecepit]honum (?) add. quia] et Y mandatum W, om. cett. 336 potest...24, 324 adiungit foliis amissis om. IN 335 autem prior W Y 317 dominus P

1445 A

GENER ATIONIS,

LIBER.

414

c. 22

et prophetae mandauerunt adimplet. Qui enim diligit deum 340

domini in uanum

non adorat deos, non assumit nomen

et

reliqua quae ad cultum dei pertinent, qui diligit proximum

non occidit, non

mechatur,

non

furatur, non

dicit falsum

testimonium, non concupiscit rem proximi, quia omnia ista in proximis conmittuntur, et tali modo seruatur caritas. Et

345

DOMINUS 22,41-42 350

uerbum breuiatum faciet

de hoc dictum est per prophetam: dominus super terram.

INTERROGAT

PHARISEOS DE CHRISTO

CONGREGATIS AUTEM PHARISAEIS INTERROGAUIT EOS IESUS, DICENS: QUID UOBIS UIDETUR DE CHRISTO: CUIUS FILIUS EST? Quia Pharisaei semper parati erant ad commouendas domino questiones, cognouerunt aliquando quia et soluere per omnia poterat et etiam proponere quae illi soluere nequirent. Interrogat dominus ipsos de illo quem dicebant uenturum, quia praesentem nolebant credere, cuius

filius esse debeat. Si potuissent scire sequentia, dixissent, sicut dixerunt

de Iohanne,

quoniam

nescirent.

DICUNT

EI:

DAUID. Quia habebant scriptum dictum domini ad eum de fructu. uentris tui ponam. super sedem meam, idcirco nouerant. QUOMODO ERGO DAUID IN SPIRITU UOCAT EUM DOMINUM ? In Spiritu sancto, non erroris incerto nec propria uoluntate,

sed in Spiritu sancto prophetando uocat eum suum dominum: DIXIT DOMINUS DOMINO MEO : SEDE A DEXTRIS MEIS.

339-343 Ex. 20, 3.7.13-17. 591 357-358 Ps. 131, 11.

345-346 Rom. 9, 28. 355-356 — 21, 390362 a dextris meis, donec ponam inimicos tuos

scabellum pedum tuorum (Ps. 109, 1) (= 369).

339 implet y 342 occidet M, cf. ad 343. non (mechatur) WYE?, nec VMPHE (non (furatur): nec P) 343 (cf. ad 342) concupiscet VM ista omnia Y 344 in proximos Y pr. et] nec Y seruabitur Y 345 de hoc] hoc est quod y 350 erant om. Y 351 questiones] et add. y 352 per om. E, poterat per omnia Y 354 quia] quem y 355 esse debeat] esset y 355-356 Si...nescirent om. Y 358 tuam PE^X ideo Y 360 errore y 361-362 dominum suum E, suum om. y, dicens add. E 362 et 372 addextris Y 343 proximi] sui add. E

347 de Christo om. E

352 ipsi E

LIBER.

365

GENER ATIONIS,

c. 22

415

Prophetauit Dauid de ascensione domini Christi quod is, qui de sancta Maria natus est, supra angelos et omnem creaturam eleuatus ad dexteram patris collocatus est et deitatis honorem, quem ante habebat per diuinitatem, habere caepit per humanitatem, et quia Iudaei dedignabantur credere Christum deum et hominem, propterea intellegere nequibant. Quod autem a patre inimici subiciuntur, non infirmitas filii sed unitas naturae

370

ostenditur

375

subicit patri inimicos, qui patrem clarificat super terram. Sede a dextris meis. Gloriam et stabilitatem debemus accipere in ista sessione. Quia enim filius assumptus de sancta Maria patris fecit uoluntatem, recte ei in ascensione a patre dicitur: sede a dextris meis uictor in gloria. A dextris non locum significat sed aequalitatem. DONEC hic pro 'semper' ponitur, ut illud: donec senescatis ego sum deus. Quasi diceret: sede, quia subicientur inimici sub pedibus tuis. Pedes enim domini uel incarnatio uel apostoli intelleguntur. ET NEMO POTERAT

380

RESPONDERE

EI UERBUM.

demonstratur,

nam

et filius

Tunc nequiter confusi sunt, quia

nec psalmi uerbum dissoluere quiuerunt; post uero domini ascensum,

cum

similiter alii de ipso uerbo

confutarentur,

inuenerunt quod Melchisedec dixisset hoc ad. Habraham reuerso de bello. Quod non potest ita intellegi, quia sequens 385

uersiculus contradicet:

tecum principium in die uirtutis tuae et

reliqua. NEQUE AUSUS FUIT QUISQUAM EX ILLA DIE AMPLIUS EUM INTERROGARE.

Nunc pro certo agnouerunt Iudaei quia

uerbis nullus potuisset eum capere, quoniam sicut fons sapientiae loquebatur et conprehendebat sapientes in astutia

369 Voir sur 362. Voir sur 362.

109%!

371SIob

172174

376-377 — 1, 794-806.

383-384 Gen. 14, 20.

388-389 — 7, 296.

384-386

381

(sequens: voir sur 362) Ps.

389-390 Iob 5, 13.

365 est om. Y 366 quod W, quam E habebat W, habuit cett. 371 glorificat Y 372 V. ad 362. 374 a patre om. Y 376 ut] est add. Y 378 subicientur domini

W,

xE?, domini

nonnulli Y

subiciuntur uero

PHE,

cett. uero

de ipso uerbo om. Y

380 ei respondere om.

Y

382

My

ascensionem

381 Y

uero alu]

383-384 ad Habraham reuerso sic omnes

codd. edd. 385 contradicet «H (e -dicit W), contradicit PE^YE 386-387 388 uerbis] in 387 Tunc Y et e Nunc H eum amplius MPE', trp. M sermone Y posset YE 387 cognouerunt M

389 ita loquebatur P

1446 A

416 390

LIBER GENERATIONIS,

eorum: iam in reliquo corruperunt discipulum illius pecunia ut proderet eum sine turbis et conprehendentes eum cum ui Romanae traderent potestati. Ex quo intellegitur uenena inuidiae posse superari sed difficile conquiescere.

R EPREHENDIT

23,1-2

230 10

c. 22 - 23

DOMINUS

MULTA

IN PHARISAEIS

TUNC IESUS LOCUTUS EST AD TURBAS ET AD DISCIPULOS SUOS, DICENS: SUPER CATHEDRAM MOYSI SEDERUNT SCRIBAE ET PHARISAEI. ‘Cathedram’ hic magisterium et doctrinam appellat, hoc est illum locum et illud magisterium sibi uendicant quod Moyses quondam habuit super populum in deserto. Similiter possumus et ibi 'doctrinam' accipere, ubi dicit et in cathedra pestilentiae et cathedras uendentium columbas euertit. OMNIA ERGO QUAECUMQUE DIXERINT UOBIS SERUATE ET FACITE. Mira patientia dei, quia illi agebant erga eum ut nequius poterant, et tamen ille propter sacerdotii dignitatem ortabatur populis ut bona quae ab eis audiebant tenerent, a malis uero eorum actibus se custodirent. Omnia sub-

15

23,4

auditur bona, quia cum legebantur Scripturae non audebant aliud dicere quam bona propter populum, quia omnes litters eruditi erant. Multis itaque prosunt dicendo quae non faciunt, sed multo melius prodessent si facerent quae dicunt. ALLIGANT AUTEM ONERA GRAUIA ET INPORTABILIA ET INPO-

391 Marc. 14, 10 (Iudas) ut proderet eum, Luc. 22, 6 sine turbis.

210, 40-42. 2 et suiv. Karla

Pollmann,

392-395 HM

Hypocrisy and the History of Salvation.

Medieval

Interpretations of Matthew 23, dans les Wiener Studien 114, 2001, p. 469-482 (passim).

Une liste des commentaires trouve aux pages 472-473. 286.

sur Matth. 23, d'Origéne à Thomas SAPS IPN 8-9 Matth. 21, 12.

d'Aquin, se 9-10 Cf. 2,

11 ut nequius poterant = 25, 266-267.

390 sua PE? 391 et] ut Y cum om. Y 4 Cathedra y 7 et om. Y 8 columbas om. H 10 nam y 12 populis xH, populo y, populos P, populum edd. audierant y 13 actibus eorum Y 13-14 subaudis y 15 quia] non y 16 quod HE 18 enim

Y 2 locutus est lesus M

IP

8 pestilentiae] non sedit add. M

14 legerentur

LIBER. GENERATIONIS,

c. 23

417

NUNT IN HUMEROS HOMINUM, DIGITO AUTEM SUO NOLUNT 20

25

30

35

40

EA MOUERE.

'Onera' hic praecepta et consuetudines eorum,

quae ex doctrina sua eis tradebant, dicuntur. Ob hoc debemus ilam subauditionem superius dictam seruare: omnía bona quae dicunt, sicut et illo uerbo apostoli: omnia probate, id est omnia bona probate, si inueneritis bona esse, tenete. Ecce hic dicitur alligant onera inportabilia. Quomodo inportabilia omnia facienda sunt, si ipsi alligant? Alligant. Dicitur alligare uni cuique iubere. Per metaforam et allegoriam et onera et alligatio et humeri et digiti dicuntur more oneris, quod sicut illud alligatur et inponitur in humero ad portandum et solet is, qui onus inponit, adiuuare inponenti, ita isti ut crudeles inueniunt ex sua inuentione praecepta, quae ipsi nec horae momento custodiunt, sed aliis praecipiunt obseruanda de oblationibus et obseruationibus suis. Qui rector est in aecclesia primum debet implere quae aliis inplenda praecipit. OMNIA UERO OPERA SUA FACIUNT UT UIDEANTUR AB HOMINIBUS. Non quaerunt a deo retributionem sed ab hominibus laudationem : quicumque ita aliquid boni facit ut isti, totum perdit. DILATANT ENIM PHYLACTERIA SUA. Cum deus legem dedit per Moysen dixit ad patres eorum: erunt haec in manu tua et ante oculos tuos, uidelicet in memoria et in operatione,

et illi hoc male intellegentes fecerunt sibi in membranis X

uerba legis et circumdabant de eis capita sua et uocabant ea

2243-14 23-24 1 Thess. 5, 21. 1, 1, 7-8 : horae momento. Cf. 24, 289-290.

19497

30:C f. 39-34. 32 Horace, Serm. 33-34 Cf. 10, 6-7. 39-40 Ex.

41-42 HM 211, 75-78.

19-20 ea nolunt y 20 eorum om. Y 21 eis] eius Y 23 et] in ss. pit sicut et in alio uerbo Y 25-26 inportabilia omnia] onera inportabilia PE^ 26 pr. alligantur (ur pro signo interrogationis) HE 26-27 unicuique alligare P, unumquemque E, iubere yE?, iubent cett. 27-28 onera..humeri (om. et) Y 28 quod om. Y 29 ligatur Y in humeros Y 30 isti post inponenti Y 31 presumpcione Y 31-32 nec horae PE^, nec ore nec «HE, nec hora nec Y 32 obseruare Y 33 et obseruationibus om. Y 37 laudari Y ut isti om. Y 38 perdet Y 39 dedisset y 40 alt. in W, om. cett. 42 de (ex P)...sua «PH, capita sua de eis E, de eis capiti suo E^, ea capiti suo y uocabantque (om. ea) Y

25 onera] grauia et add. E

34 aliis om. E

147 A

418

45

50

55

60

65

LIBER GENERATIONIS,

c. 23

greco nomine filacteria, id est 'custodia', quia filaxe Grece ‘custodire’ dicitur, et tunc qui plus gestiebat laudari maius fatiebat ipsum filacterium. Unde dicit dominus DILATANT ENIM FILACTERIA SUA ET MAGNIFICANT FIMBRIAS. Similiter iusserat dominus fieri fimbrias iacintinas in quatuor angulis palliorum, ut esset discretio inter populos Israhel et alienigenas, et in corporibus scilicet circumcisio et in uestimentis fimbriae, ut siquando in bellum uenissent, uidentes fimbrias

se cognoscerent et scirent quem debellare debuissent, mortuos autem ex circumcisione scirent quem sepelire debuissent, quia in bello frequenter amittit caput mortuus, illud membrum numquam. Fuerunt ergo illi fimbriae conuenientes in bello, quia et leuiter homo eas inuenire poterat et non decidebant, sicut ramusculi, quos solent nostri portare in bello ob signum de nostris, fatiunt. Ergo Iudaei adinuenerunt sibi in illis fimbriis ut mitterent ibi spinas, quasi cum conpungerentur rememorarent custodiam legis dei. Verumtamen mulier quae tetigit fimbrias domini non inuenit ibi spinas. Similiter faciebant illas maiores qui magis laudari cupiebant. AMANT AUTEM PRIMOS RECUBITUS IN CAENIS. Recubitus fiebat apud antiquos principibus in caenis in tribus partibus, dextera et sinistra et retro, ut cum saturatus esset accumberet in qua parte uellet ipse, et triclinium uocaba-

43 quA&Ea. 44-45 — 61-62. 47-50 — 9, 337-339 (47-48 Num. 15, 38). 53-54 sic. 57-59 — 9, 339-341 (60 Matth. 9, 20). 61-62 — 4445. 62 in caenis et primas cathedras in synagogis [= 66-67]. 63-66 C£. IE 15, 3, 8. 43 phylateriam id est custodiam y custodiam H(y), «H, philaxe P, phylaxe E, philare y, quA&ooety E? 44 Y 45 fecit Y ipsum om. Y dominus dicit y populum y 49 pr. et om. Y scilicet W, om. cett. deberent

cett.

E, debellarent

y

52-53 deberent YE

52 scirent]

custodias E filaxe tunc om. Y magius 46 enim om. Y 48 50 uenirent YE 51

et add.

sepelire

54 illi «P, ill(a)e (B)E^

W,

55 pr. et om. Y

spoliare

56

solebant y nostri om. (B) 57 signum] ut quidam add. y 58 in illis] nullis y quasi] ut Y 59 pungerentur y rememorarentur YE? 60 fimbriam (= 9, 336) yE? 61-62 Similiter...cupiebant om. Y 64 pr. et om. Y 65 ipse uellet E, ipse om. Y 43 Grece] Latine add. E

P

53 caput mortuus

amittit M

65 recumberet

LIBER.

GENER ATIONIS,

c. 23

419

tur. Redarguuntur qui amant et quaerunt per ypocrisin ipsas

70

75

cathedras ET SALUTATIONES IN FORO id est in publico. Non dixit: qui habent istos honores iuste, sed uoluntas et ypocrisis condempnatur. UOS AUTEM NOLITE UOCARI RABBI eo modo quo superiora prohibentur. Tamen debemus agnoscere et summum magistrum omnis doctrinae et patrem nostrae auctoritatis, per quem creati sumus, illum qui in caelis est, quia et ista tunc praecipiebant: non enim prohibuit isto modo 'patrem' uocare quo praecepit patrem et matrem honorare, sed uolebat ut uerum magistrum et patrem auctorem generis humani unus quisque agnosceret et ad eum animum dirigeret. Nam si uocamus nos aliquem ‘patrem’, honorem

aetati deferimus,

non

strae deputamus, sed deum. 80

filio, isti appellantur

abusiue,

tamen

auctorem

uitae no-

Similiter de magistro uel de deus autem

naturaliter.

QUI

MAIOR EST UESTRUM ERIT MINISTER UESTER ucl ipse dominus, qui maior erat quia deus, et non uenerat ministrari sed ministrare, seu ipsius praecepto, ut qui uult maior fieri seruiat ceteris. QUI AUTEM SE EXALTAUERIT in hoc saeculo HUMI85

90

LIABITUR in futuro ET QUI SE HUMILIAUERIT propter deum in hoc saeculo EXALTABITUR in futuro. Quos deus omnipotens amat, si uiderit eos exaltari inracionabiliter per superbiam, humiliat eos per aliquam tribulationem, ut fecit Dauid, quem de regno expelli permisit, et, humiliato, in regno residere fecit, Ezechiam quoque, cui elato regem Assyriorum dominari permisit in tantum, ut ualuas templi domini et lamminas argenteas, quas ipse adfixerat, regi Assyriorum daret et clausis in ciuitate nuntiis eius dura respondere non

69 rabbi (Thiel 388), unus est enim magister uester [= 71]...(9) Et patrem [= 71.74] nolite uocare uobis super terram, unus est enim pater uester qui in caelis est. 71-72 = 28, 121-122. 74275 Ex 2012 (Matth 19 19); VSSEANGUR ONU: auctorem. ..uitae. 82-83 Matth. 20, 28. 83-84 — 20, 223-224. 88-90 2

Remb IO COSA 90-97 — 1, 428-435. dura] "Rep 112581352. Par- 10; 15:

91-93 4 Reg. 18, 16.

93

66 ipsas] primas Y 68 iniuste Y 70 modo] intelligite add. Y 70 76 73 praecipiebat PE. et e correctura H Tamen...73 praecipiebant om. Y 80 isti om. (B) (qui 79 alt; de om. y E^ 77 nos om. Y eum om. (Q) 88 humiliabit y 87 amat] quia add. Y 86 Quod y appellatur y) eos om. Y 89 humiliatum PE? 93 clausus WE”, corr. W

1448 A

LIBER. GENERATIONIS,

420

95

100

c. 23

auderet — et tamen ibi erat sanctus Isaias propheta —, iterum humiliato centum octuaginta quinque milia pro eo occidit de exercitu eius et cum X hominibus fugit de terra eius et in sua terra occisus est a filiis suis. Sic multos alios dilectos deus castigauit. Quosdam, quos uidet ex toto terrena diligere et praeponere aeternis, permittit hic exaltari, ut post sine fine crucientur, ut fuerunt multi reges et tyranni Assyriorum et

Grecorum et Romanorum,

quosdam uero nimia superbia

incedentes et in hoc saeculo humiliat et in futuro, ut Na-

105

bugodonosor, Senacherip, Valerianum imperatorem, quem Sabor rex Persarum ita humiliauit, ut quandocumque in equum suum ascendere uellet ipse adclinis fieret et de dorso eius equum

ascenderet. Herodes quoque,

quia permisit se

‘deum’ uocari a populis, commestus per V dies a uermibus exspirauit. Quam superbiam timentes antiqui imperatores Romani, licet pagani essent, constituerunt ut imperator, 110

cum ornatus esset regalibus ornamentis, ad sinistram manum adpenderet in folliculo puluerem mortui hominis, ut memoraret se cinerem post paululum futurum et non se super ceteros extolleret. Eligat qui uoluerit unum ex istis tribus, eligo ego humiliari cum mitibus modo quam diui-

95-96 4 Reg. 19, 35.36; Is. 37, 36.

eius — regis Assyriorum (92).

99-100

= 5x di. 103-106 Orose 7, 22, 4, CSEL 5, p. 481, 12-482, 1 (cf. Aurélius Victor, Epitome 32, 5-6). 106-108 JA 17, 169 (Act. 12, 23), et JA 17, 191 et JB 1:665:

108-113 Je pense qu'il s'agit ici d'une combinaison

de Gen. 3, 19:

puluis es et in puluerem reuerteris (cf. Eccli. 17, 31: omnes homines terra et cinis) et Jérôme, Ep. 39, 2, 8, CSEL 54, p. 298, 8-11 :...in similitudinem triumphantum, quibus

in curru retro comes adhaerebat, per singulas adclamationes ciuium dicens: Hominem te memento ! Cf. Tertullien [cf. 28, 161-163], Apologeticum 33, 4, CC 1, p. 143-144, 1517: Hominem se esse etiam triumphans in illo sublimissimo curru admonetur, suggeritur enim ei a tergo : Respice post te, hominem te memento!

114-115 Prov. 16, 19.

94 et om. Y f 95 milia PE, om. cett. 96 alt. eius om. Y 97 terra oin. Y 98 quos E^, om. cett. (99 aeternis] et add. P) 99 hic om. (B) 100 alt. et om. Y 102 intumescentes y pr. et om. (B) in futuro] dampnat add.

Y 104 Sabor codd. edd. exc. MP(Sapor) 105 adcliuis y edd. 106 eius om. Y 108 pertimescentes Y 109 Romanorum y 111 adpenderet W, adpenderent (apprehenderent E) cett. 112 memoraretur y alt. se om. (Q) (113 extolleretur y) 114 et ego eligo y

105 ipse] ei add. P

110 coronatus E?

112 postmodum E?

LIBER. ) 115

120

130

c. 23

421

dere spolia cum superbis. UAE AUTEM UOBIS, SCRIBAE ET PHARISAEI YPOCRITAE, QUI CLAUDITIS REGNUM CAELORUM ANTE HOMINES. l/ae interiectio est dolentis et significat ploratum aeternum in hoc loco, in quo ipsi sunt quibus ista prophetauit. In scribis intelleguntur et Saducaei et sacerdotes et Pharisaei et principes populi, quia a Phares filio Iudae Pharisaei dicebantur qui propter tribum Iudam uocabantur Pharisaei, quamuis omnes qui eandem sectam tenebant Pharisaei uocabantur, ut Paulus dixit: uiri fratres, ego Pharisaeus sum, cum

125

GENER. ATIONIS,

esset de tribu Beniamin.

Ypocritae uocantur,

id

est 'simulatores', pro causis superius exprobratis, male interpretando. Qui clauditis regnum caelorum id est scripturam diuinam clauditis, uel celando quod eis debetis docere et pro inuidia celatis, nolentes ut in me credant. Et omnis magister qui cum doctrina bona malum exemplum discipulo praebet, regnum caelorum ei claudit. Scriptura enim diuina 'regnum caelorum" dicitur, quia ibi inuenitur unde rex regni caelorum cognoscitur et uita aeterna, unde dominus superius dixit auferetur a uobis regnum dei et dabitur genti facienti fructus eius. UOS ENIM NON INTRATIS. Ecce, de uobis rei, quia scitis

135

bonum et non facitis NEC INTROEUNTES SINITIS INTROIRE. Ostendit dominus quia multi uolebant illum cognoscere per Scripturas, sed ipsi dicebant a Galilea non exsurget Christus, et tamen

audiebant

multos

inuocantes

illum

'fihum

Dauid’,

qui non fuerat de Galilea sed de Bethleem, unde et sancta

120-121 — 1, 283-284 (principes populi — 27, 56). 123-124 Act. 23, 6. 124 IO 68, 1. 125 IE 10, 118. 130-131 Cf. 3, 38-40. 133-134 = 21, 519-520. 137 Ioh. 7, 41. 138 Matth. 21, 9.

119 et bis om. Y 120 alt. et om. Y quia a]a ss. WM?, qui a G, quoniam a E 121 qui E?, quia (= 120) cett. Iuda y 123 uocarentur Y — dict Pedd. 126 caelorum] dei y 127 clauditis om. Y eis «H, eos PE^YE ete 131-132 inuenit 127-128 per inuidiam Y deberetis Y correctura MH 132 dominus h. |l. W, om. E^, post regni om. Y, celorum regni E Y 138 multos audiebant et om. Y surgit Y 137 illi y superius cett. Y

inuocantes YE, inuocantem cett.

illum om. Y

139 fuerant y

de om. Y

115 Dominus

134 de] vae E?

praedicit vae Scribis et Pharisaeis rubr. E?

139 unde] Iudae E?

125 dictis P

alt.

1449 A

422 2515

140

LIBER GENER ATIONIS,

c. 23

Maria. UAE UOBIS subauditur imminet QUI CIRCUITIS MARE

ET ARIDAM UT FACIATIS UNUM PROSELITUM. Proselitus dicebatur Grece ‘aduena’, qui de alia gente ad legem ipsorum conuertebatur, ut fuit lethro et Achior, et multa milia homi-

145

num fuerunt qui de gentibus circumcisi fuerunt et deum caeli crediderunt. Iudaei quoque abibant per alienas terras praedicare nomen domini, sicut multi Christianorum fecerunt post aduentum domini: isti autem ideo culpantur quia lucri causa hoc faciebant, non amore

150

155

23,16

160

domini, et quo-

niam post destruebant factum suum per malum exemplum. Quod dicit mare, insulasque dicit quae in mare sunt. ET CUM FACTUS FUERIT, FACITIS EUM FILIUM GEHENNAE DUPLO QUAM UOS quia qui ante semel errabat, cum uidebat malum exemplum eorum reuertebatur ad uomitum suum et erat dignus tunc plagis uapulari multis, quia seruus sciens uoluntatem domini sui et non faciens digna plagis uapulabitur multis. *Filii autem 'gehennae' dicuntur sicut et 'filii saeculi', quia cuius opera facit quis, eius filius et uocabitur. UAE UOBIS subauditur imminet. DUCES CAECI. Secundum terrenam et corpoream caecitatem nullus non habens lumen oculorum uult alium ducere, multi autem caeci in animo, id est

insiplentes, uolunt duces fieri, qui nesciunt ipsam uiam ambulare nec aliis demonstrare. Et sunt qui sciunt, sed ipsi non ambulant nec aliis ostendunt ut ambulent. QUI DICITIS :

QUICUMQUE

IURAUERIT PER TEMPLUM,

NIHIL EST, ET QUI

140 Pour l'omission de Matth. 23, 14, voir l'app. cr. de l'éd. de la Vulgate Weber-Gryson, 1994, p. 1562. 140 uae...imminet (— 157-158 et 26, 222) Cf.

18, 66: uae erat... 141-142 IE 7, 14, 10. 143 = 7, 158-159. 153 Prov. 2621154-156 Luc. 12, 47. 156-157 (= 1, 223) HM 214, 153-155. 157-158 = 140.

143 alt. et] alia add. y 143-144 hominum W, uirorum ceft. om. Y et] in add. Y 146 domini om. y 148 et om. Y opus Y 150 (insulas)que] que om. Y, quoque in ras. H significare

Y

in mari

YE

153

suum

om.

Y

154

144 fuerunt 149 factum] alt. dicit] uult tunc

om.

Y

uapulare YE 155-156 plagis uapulabitur (ur eras., cf. 154) multis W, uapulabit plagis multis cett. 157 et filius YE? 161 ipsam uiam] uiam ueritatis y

162 nesciunt P

3]

165

IURAUERIT

IN

LIBER GENERATIONIS,

c. 23

AURO

Etiam

TEMPLI,

DEBET.

423

in hoc loco

habebant Iudaei inuentum ut quicumque iurasset contra proximum suum pro aliqua pacificatione per templum, etiam si mendatium iurasset, nullius criminis tenebatur; si autem in auro templi iurasset mendatium, cogebatur RD 170

175

uere.

Similiter si in altari iurasset nihil debebat, si uero in

dono quod super altare erat periurasset, tantum cogebatur exsoluere sacerdotibus quantum ipsum donum erat : propterea quia istud ipsi recipiebant, dicebant quoniam peccatum periurii erat. De templi autem et altaris periurio quod ad templi restaurationem pertinebat, dicebant non esse periurium quod adprobat dominus, quia per templum et altare sanctificantur omnia quae intra sunt ;per caelum iurare iam

180

supra prohibuit. UAE UOBIS, PHARISAEI ET SCRIBAE, QUI DECIMATIS MENTAM ET ANETUM ET CIMINUM, ET RELIQUISTIS QUAE MAIORA SUNT LEGIS. Apparet quia deus ypocritas satis odit, quod totiens Iudaeis improperet. Quod dicit quia decimatis mentam et anetum et ciminum, ostendit per istas uiliores

herbas in hortis quod expresse decimas accipiebant de omnibus laborationibus, IUDITIUM 185

ET MISERICORDIAM

ET FIDEM

neglegebant. Non autem ideo eis uae minabatur quoniam decimabant etiam minora, sed 1deo, quia relinquebant quae dei erant, propter quae decimas accipiebant, id est iuditium facere oppressis aut exigere ab his qui facere debebant ; mi-

177-178 — 5, 409-410.

182-183 Cf. 6, 285.

187-188 Cf. Is. 1, 17.

165-166 Etiam.. inuentum] Hoc etiam Iudei adinuenerunt y 168 criminis] reus add. y, ss. H (c. HM 215, 177, sed et app. cr. ad locum) 169-170 mendatium...iurasset om. Y 172 persoluere (= 169-170) Y 173-174 esset E, quomodo peccati genus periurium esset Y 176 reprobat Y et e correctura H 177 infra Y d70 ECCO S 180 deus om. Y, dominus E? 181 improperat Y et e correctura H 182 mentam] et rutam add. Y pr. et om. Y 182-183 per ipsas herbas uiliores Y 183 expresse om. Y 184 laborationibus «PH, laboribus vy, laborantibus edd. pr. et om. v 185 debebant WE" et e correctura 188 que E ete quu M Non...194 occidit om. Y

MH, debeant VPE

165 debitor est E?, cf. app. cr. Vulgatae ed. peccatum P

166 et 168 iuraret E

175-176

1450 A

424

190

LIBER.

ATIONIS,

GENER

c. 23

sericordiam similiter neglegebant, sicut ipse in parabola uulnerati ostendit, quod transierit sacerdos et leuita et uiderint uulneratum, et non solum nulla misericordia moti sunt, sed

195

205

grauius, illum reliquerunt quia T noti erant, et non adiuuauerunt, et idcirco similes latronibus extiterunt, quia qui perituro non subuenit si potest, occidit. De fide culpat illos quod his, quibus fidem debebant seruare, non custodirent, primo dominum ut deum et creatorem, deinde patri et matri, postmodum omnibus deum colentibus, quoniam ipsi appellantur ‘proximi. Verumtamen non culpantur si accipiunt decimas, sicut in sequenti dicit, sed quia dimittunt ea quae dei sunt et proximi, iuditium et misericordiam et fidem et quae grauiora sunt legis, hoc est praecipua. Sacerdotum est enim et legem domini in populis annuntiare et eos qui errant ad legem reducere. HOC OPORTUIT FACERE id est iuditium et misericordiam et fidem et ea quae ad hoc pertinent ET ILLA NON OBMITTERE decimas accipere. Videant magistri aecclesiarum, qui habent simile ministerium in populis et tenent praedia aecclesiarum, ne similes istis fiant si tacuerint populis uitia sua. DUCES CAECI EXCOLANTES CULICEM, CAMELUM AUTEM GLUTIENTES. Per culicem, quae est musca

23,24 210

aculeo munita — habent enim in ore fistulam in modum stimuli, qua carnem terebrant ut sanguinem bibant — minora

mandata intelleguntur, per camelum, animal tortuosum et deforme, maiora mandata. Excolare humano 215

more est ita ad

liquidum deducere, ut per setas transire possit, et excolare culicem de minoribus mandats diligenter tractare, id est de

189-195 Luc. 10, 30-35. 205. 209-211 IE 12, 8, 13.

193-194

—

17, 136-137.

199

in sequenti:

190 uiderint W et e correctura V , uiderunt cett. 191 nulla] non E, om. H(moti non (ss. ) sunt H) 192-193 adiuuauerunt VMH et ex adiuuerunt W, ua eras. H,

adiuuerunt cett. e correctura H

195 debebant fidem y denique y

196 domino...deo...creatori YE? et

197 quoniam] qui et Y

HE 200 alt. et om. PY et fidem] et om. Y et alt. et om. Y ea] cetera Y hoc] ea y aecclesiarum om. y

tacuerunt Y

terebrat...bibat P et pr. W

203 Haec P

208 excolentes H

211 quo Y

213 Ex calore P

199 in consequenti

202 pr. et om. Y 206 simile om. y

204 pr. 207

210-211 habet Py,

214 et x«HE?, om. PYE

LIBER. GENERATIONIS,

> 220

225

c. 23

425

decimis uel de uerbis malis, camelum gluttire maius mandatum: iuditium et misericordiam et fidem, intractatum uel in obliuionem dimittere. Seu spiritaliter culicem liquantes, camelum glutientes Barraban eligentes, Christum autem occidentes. UAE UOBIS, SCRIBAE ET PHARISAEI HYPOCRITAE, QUIA MUNDATIS QUOD DEFORIS EST CALICIS ET PARAPSIDIS. Calix uas poculi, dictus eo quod calida in eo dabatur potio uel AIO TOY KAAINOY id est a ligno, parapsis uas poculi quadrilaterum, hoc est paribus absidis, et per ista uascula ipsorum Pharisaeorum corpora intelleguntur, quod ipsa corpora aforis nitida reddebant et intus pleni erant uitiis. Unde dicit INTUS AUTEM PLENI SUNT RAPINA ET INMUNDITIA. Rapina est quocumque malo ingenio a proximo rem suam auferre, inmunditia qua quisque uitio cor habeat maculatum, qui con-

230

trarii sunt his, de quibus dicitur beati mundo corde, quoniam ipsi deum uidebunt. Et inmunditia omnis fornicatio accipitur. PHARISAEE CAECE, MUNDA PRIUS QUOD INTUS EST CALICIS ET PARAPSIDIS, UT FIAT QUOD DEFORIS EST MUNDUM. Ipse ostendit superius quae maculent hominem, de corde proce-

235

dentes cogitationes malae, homicidia, periuria et reliqua his similia. Nam si ista defuerint mundus erit homo in conspectu dei. UAE UOBIS, SCRIBAE ET PHARISAEI HYPOCRITAE,

222-223 Cf. IE 19, 34, 2 et 20, 5, 5 (x&Xtvoc,

218) IE 20, 4, 10. 126-127.

228/19; 232;

x&Aov).

223-224 (= 26, 217-

230-231 Matth. 5, 8.

234-236 — 15,

236-237 — 5, 346; Iob 11, 4: mundus sum in conspectu tuo.

216 uerbis malis W, malis uerbis cett.

217 pr. et om. Y

om. Y 218 ducere Y 221 quia] qui Y 222 cett. 223 ano Tor cali: WVPH, aro rov calinon calinon y, 4x0 tou 7x06 calino (sic) E parapsis parapsidis (= 221) cett. genus poculi uas Y et

Ipsorum om. Y 225 eo quod e correctura M 227 (dicit) eos Y 229 inmunditiam WV qualicumque Y habet Pedd., verbum) E^ 234 hominem] 235 periuria W, periurium cett.

intractatum uel

calida in eo W, in eo calida M, apo tu ss. VM, apo tu (726, 217) E et e correctura H, e correctura H 224-225

y ipsa om. Y 226 pleni «PE, plena (E^ et plenos rapina Y 228 a proximo suo res ipsius qua quisque] quocumque e correctura H, habere y 233 fiat ), stat «E, stet P, sic (deest dum diat add. Y 234-235 procedunt Y 237 dei WME?, domini cett.

219-220 Baraban...occidentes om. M? uel add. P

223 ucl...ligno om. E?

228 malo]

1451 A

LIBER GENERATIONIS,

426

240

245

c. 23

QUIA SIMILES ESTIS SEPULCHRIS DEALBATIS. Sepulchrum a sepulto dictum, prius enim unus quisque in domo sua sepeliebatur, postea prohibitum est legibus, quia faetore ipso corpora uiuentium interficiebantur ;pro qua re in ciuitatibus similiter inhibitum est sepeliri. Diuersis uerbis arguit Pharisaeos pro ypocrisi : quos ante per uascula, nunc per sepulchra redarguit et dicit quod similes sint sepulchris, quae aforis erant dealbata de chalce et marmoribus ornata et picta coloribus, INTUS

AUTEM

PLENA

€rant OMNI

SPURCITIA

id est

inmunditia. Apud antiquos aliarum gentium grande studium fuit monumenta patrum ornare, quod et in monumentis 250

Romanorum adhuc apparet.et in Machabeorum libro legimus, sed Occidentalis paupertas Orientalibus diuitiis compa-

255

FICATIS SEPULCHRA PROPHETARUM. Et istis uae futurum dominus denuntiat, non quia sepulchra et MONUMENTA aedificant IUSTORUM et prophetarum, sed quia sic certi sunt male fecisse patres suos, occidisse bonos: in tantum sciunt

rata nihil est. UAE UOBIS, SCRIBAE ET PHARISAEI,

23,29

illos bonos fuisse, ut ipsi eorum

QUI AEDI-

aedificant, et

monumenta

cum hoc pro certo sciant, eadem uoluntate tenentur et filii sunt homicidarum non solum carne sed et imitatione. Potest 260

23,30

et alio modo intellegi, quod idcirco aedificabant monumenta iustorum, ut notum fieret alis quod 1psi tales parentes habuerint, qui illos occidere potuerint et potentes fuerint, quia et ipsi quod dicebant SI FUISSEMUS IN DIEBUS PATRUM

238-242 (= 27, 597-600) IE 15, 11, 1 (ne...inficerentur).

27-30. 263.

252 prophetarum et ornatis monumenta

249-250 1 Macc. 13,

iustorum.

257-258 Voir sur

238 qui y 239 diatur Py 240 prohibitum W, uetitum cett. 241 malim inficiebantur (cf. adn. ), sed cf. 27, 598 cum factor inhabitantes necaret 242 similiter om. Y inhibitum W, prohibitum cett. 244-245 aforis erant W, erant (sunt y) aforis cett. 245 marmore y 246 sunt plena y id est] eps 254 sic om. Y, si P 255 suos patres addito uidelicet y (suos patres trp. G) sciunt W, sciant (7257) cett. 256 ut] et add. y eorum monumenta W, monumenta eorum cett. aedificent Py 257 filüque y 259 qui Y 260-261 quod...habuerint (quales parentes habuerint P) om. (B) 261 possent Y et] quod y fuerunt y 262 quod om. y

254 (cf. ad 259) aedificabant P

259 (cf. ad 254) aedificant P

LIBER GENERATIONIS,

NOSTRORUM,

NON

ESSEMUS

c. 23

427

consentientes operibus eorum,

iactando et subsannando dicebant. ET UOS IMPLETE MENSU-

2 265

3 270

RAM PATRUM UESTRORUM ipsam mensuram, quam illi non compleuerunt sed incaeperunt, uos implete: illi occiderunt seruos, uos occidetis dominum, illi prophetas, uos dominum prophetarum uel apostolos eius. SERPENTES, GENIMINA UIPE-

RARUM. Sicut uipera parentes suos occidit, similiter illi fecerunt et uos facietis: QUOMODO FUGIETIS A IUDITIO GEHENNAE? Quomodo fugietis id est qui talia operamini a iuditio gehennae ?Hoc est quod Iohannes dixit: ab ira uentura, scilicet ab inferno, ubi omnes mittendi sunt qui talia operantur.

PREDICIT

DOMINUS

DE OCCISIONE

SANCTORUM

SUORUM

IDEO ECCE EGO MITTO AD UOS SAPIENTES ET SCRIBAS ET EX ILLIS OCCIDETIS. Ideo subauditur dico uobis, quia uos ita estis facturi, mittam ad uos sapientes et scribas doctos in lege ueteri et in noua, et ex illis occidetis ut Iacobum fratrem domi-

ni et Stephanum ET CRUCIFIGETIS ut Symonem filium Cleopae Ierosolimorum episcopum ET EX EIS FLAGELLABITIS IN

SYNAGOGIS UESTRIS ut omnes apostolos fecistis quando ibant a conspectu concilu gaudentes. ET PERSEQUEMINI DE CIUITATE IN CIUITATEM, UT UENIAT SUPER UOS OMNIS SANGUIS IUSTUS QUI EFFUSUS EST SUPER TERRAM. lNon omnes iustos Iudaei occiderunt, quia nec erant quando Abel occisus

263 non essemus socii eorum

in sanguine prophetarum.

(31) Itaque testimonio estis

uobismet ipsis quia filii estis eorum, qui prophetas occiderunt [= 257-258]. Cf. 21, 457-461.

269 IE 12, 4, 10-11.

266-267

272 lohannes sc. Baptista (Matth. 3,

hy 278-280 Iacobum] Jéróme, Chronicon: Eusebius Werke 7, 1956, p. 182, 25183, 1, et (Symonem) p. 194, 18-21. — Stephanum] Act. 7, 54-60. 281-282

Act. 5, 40-41. 264 ac Y dicebant om. Y 268 uel] et y 269-270 illi fecerunt om. Y 270 et 271 Quo Y 270 fugetis Y 271 id est om. Y 274 Rubricam (= p. 58:69) habent M?E?: sanctorum. om. M°, Praedicit Dominus se mittere 279 Symonem 278 in om. Y 275 Ideo om. Y Scribas et sapientes E? om. B 281 fecistis om. Y 285 occiderunt W, interfecerunt cett.

275 uos] prophetas et add. M

281 omnibus apostolis E?

1452 A

*

LIBER.

428

GENER. ATIONIS,

c. 23

est, sed sicut iam dixi omnes mali de una generatione esse dicuntur, sicut et omnes iusti de alia. Denique cum psalmista

multos de diuersis gentibus describeret qui montem domini

ascensuri essent, dicens innocens manibus et mundo corde et reli-

qua, intulit: liaec est generatio quaerentium dominum. Similiter ergo ludaei, quia occiderunt parentes suos prophetas, de Cain progenie esse dicuntur et cum ipso poenas subibunt aeternas, qui fratrem suum interfecit. A SANGUINE ABEL IUSTI USQUE AD SANGUINEM ZACHARIAE. De Abel nota est omnibus istoria, Zacharias uero fuit filius Ioiadae sacerdotis.

300

305

Qui Ioiada accepit Ioas paruulum infantem cum interficeret Athalia regina semen regium ut regnaret ipsa, quia mortuus erat uir eius et filius eius. Abscondit ipsum Ioas per annos VIL, in septimo anno eleuauit eum regem et iussit occidere reginam. Igitur quamdiu Ioiada uixit fecit Ioas facere quae deo erant placita, cum autem Ioiada defunctus fuit accepit rex malos consiliarios et dereliquit deum. Et misit ad eum dominus prophetas et non audiuit eos. Tunc uenit ad eum filius Ioiadae iste Zacharias et dixit ad eum, sicut scriptum est in libro Paralippomenon: Inquit : Haec dicit dominus : quare transgredimini praeceptum domini, quod uobis non proderit, et dereliquistis dominum ut derelinqueret uos ? Qui congregati aduersus eum miserunt lapides iuxta regis imperium in atriis domus domini. Et non est recordatus loas rex misericordiae quam fecerat Ioiada pater

310

illius secum, sed interfecit filium eius. Qui cum moreretur ait : Videat deus et requirat ! Cumque euolutus esset annus ascendit contra eum

286-287 — 22, 102-103. 289-290 Ps. 23, 4-6. 291-292 Cf. Iudae 11. 294-295 Abel] Gen. 4, 8. — Zacharias] IO 57. 296-300 4 Reg. 11, 1-16. 305-318 2 Par. 24, 20-25.

290 intulit om. (B)

omnibus cett. 296 loiade y

291 ergo om. Y

uero W, om. cett. 297 regum y

295 omnibus istoria W, (h)istoria

fuit filius WHYE, filius fuit VMPE? 298 alt. eius om. Y et abscondit PE

eum Y 299 leuauit y occidi (= 324-325) PE? 300 quamdiu WP, om. Y, quando cett. facere W, om. cett. 301 Ioiada om. Y est Y, esset E 302 rex] Ioas y misitque Y 303 et non] nec y 305 inquit om. Py 306 et om. y 309 quae W 310 illius] eius P, suus E

299 septimo] autem add. P

311 reuolutus E

LIBER GENERATIONIS,

c. 23

429

exercitus Syriae uenitque in Iudam et Ierusalem et interfecit cunctos principes populi. Et cum permodicus uenisset numerus Syrorum, 315

320

325

tradidit dominus in manus eorum infinitam multitudinem, eo quod reliquissent dominum. In Ioas quoque ignominiosa exercuere iuditia et abeuntes dimiserunt eum in languoribus multis. Surrexerunt autem contra eum serui sui in ultionem sanguinis filii Ioiadae sacerdotis et occiderunt eum in lecto suo. Tali modo occisus fuit iste Zacharias INTER TEMPLUM ET ALTARE id est in una exedra thesaurorum siue iuxta gazofilatium . Quod autem dominus filium Barachiae eum nominat pro laude ipsius sacerdotis facit, qui per omnia barachias studuit esse, id est "benedictus domini': hoc enim interpretatur. Notandum autem quod iste Ioiadas, cum esset summus pontifex, reginam iussit occidi. AMEN, DICO UOBIS, UENIENT HAEC OMNIA SUPER GENE-

RATIONEM

ISTAM.

Ac si dicat: uenient haec omnia

quae

digna sunt uenire super talibus qui talia fecerunt. rERUsALEM, IERUSALEM, QUAE OCCIDIS PROPHETAS ET LAPIDAS EOS QUI 330

AD

TE MISSI

SUNT.

lerusalem,

lerusalem uocatiui

casus

sunt, quamuis indeclinabiles. Et non debet habere aspirationem in capite, quia non potest aspirari quod in loco consonantis est, nec apud Grecos habet aspirationem. Quasi dicat : o Ierusalem, quae occidis prophetas ad te missos et lapidas, quia

ego UOLUI frequenter CONGREGARE meae defensionis UT GALLINA

FILIOS TUOS SUB ALAS FILIOS SUOS, ET

CONGREGAT

NOLUISTI cessare a malis operibus, etiam ipsi qui congregati

318-319 Matth. 23, 35: ...Zachariae [= 294] filii Barachiae, quem occidistis inter templum et altare. 322-323 Thiel 258. 324-325 — 299-300. 330-331 — 27, 425-426.

312 Iudeam YE 313 permodicus uenisset WP, peruenisset modicus VMHE, uenisset permodicus E?, uenisset modicus y 315 dereliquissent (cf. 359-360)

E?, dedereliquissent y De

esse studuit Hy

317 in ultione Y 324 Ioiada y

318 est Y iusserit Y

322 quippe qui

327 (super) tales P, eos

330-331 debet 330 est..indeclinabilis y 329 Ierusalem semel Y Y habere aspirationem |XE, habere (om. P) debet aspirationem PH, debet 335 et lapidas ad te missos Y 333 occidas H aspirationem habere y 336-337 336 noluistis y, noluisti .s. (-scilicet) FI pullos YE, sed cf. 345. congregati uidebantur W, uidebantur (uidentur y) congregau cett.

329 pr. Ierusalem...332 aspirationem om. E?

1453 A

LJ

LIBER. GENERATIONIS,

430 23,38

25 57) 340

345

c. 23

uidebantur dispergentur et RELINQUETUR DOMUS UESTRA, in qua uos habetis fidutiam, DESERTA. Per lerusalem habitatores alloquitur et est species metonomia, per id quod < continet id quod continetur ostendens. QUOTIENS multotiens, frequenter: ostendit quod prophetas ipse miserit. Quemadmodum gallina. Magnam pietatem ostendit se operatum erga populum Iudaeorum qui gallinae infirmanü erga pullos suos se assimilat, quia nulla auis sic infirmatur erga filios sicut gallina, ita ut si pullos non uideas, matrem tamen intellegas. Et nullus est qui possit dei pietati comparari, ipse enim in sola pietate sua se ipsum exinaniuit, formam serui

23,38 350

accipiens, in similitudinem hominum factus et habitu inuentus ut homo. ECCE, RELINQUETUR UOBIS DOMUS UESTRA DESERTA. Ecce aduerbium demonstrantis quia iam instabat quo erant ipsum occisuri et dei custodia ab eis recessura et ilum templum in proximo contempturum et non post multum incensurum et ciuitas deletura. Quod factum est quadragesimo secundo anno post eius ascensionem in cae-

$55

lum. Et ante per Hieremiam fuerat:

reliqui domum meam,

ex persona domini dictum

dimisi hereditatem meam, facta est

mihi hereditas mea quasi spelunca hienae. Hiena bestia est quae

semper

in sepulchris mortuorum

habitare solet, et huic

bestiae conparantur ludaei recte, qui frequenter dominum 360

derelinquebant et ad idola conuertebantur, de quibus scrip-

338 Deut. 28, 52: in quibus habebas fiduciam.

(CAB

Oy QUE

346-349 Philipp. 2, 7.

silua!), cité d’après HM 222, 351-353.

338-340 — 2, 127-128.

346

356-357 Ier. 12, 7-8 (quasi leo in

357-358 Solinus 27, 24, éd. Mommsen,

p1215 6-74 cfp3229/97925.

337 et] ecce (d. 349) Y 338 in quam (om. uos) Y 339 metonomie y, metonymiae E^ id (= 2, 127.429) P, hoc YE”, haec cett. 340 continetur] esse add. y 342 se] fuisse add. y 344 pullos WY et e populos MH, populos Vedd., prophetas P

assimulat VMH,

corr. H

344-345 erga filios om. y

346 agnoscas Y 350 instabat] tempus add. YE 351 quod PE? eum PY ab ipsis recessurus vy 352 illum W, illud cett. contempturus Y, contemnendum PE et e correctura H 353 incendendum...delenda PE^ et e correctura H ciuitasque Y 354-355 in caelum om. y 359 bestiae om. Y recte Iudaei edd. 360 dereliquerunt y et post ydola declinauerunt

of

343 infirmitati P

350 aduerbium] est add. P

LIBER. GENERATIONIS,

365

431

tum est quia non est spiritus in ore eorum, similes illis fiant qui faciunt ea. DICO ENIM UOBIS: NON ME UIDEBITIS AMODO, DONEC DICATIS: BENEDICTUS QUI UENIT IN NOMINE DOMINI. Ad hoc quod dixerat quotiens uolui congregare filios tuos, ad hoc respicit non me uidebitis erga uos in tali uoluntate, ut uelim congregare filios uestros, donec agatis paenitentiam et cognoscatis quia ego sum, de quo dictum est in psalmo : benedictus qui uenit. Adhuc sunt in tali tenore, ueniet Enoch et Helias et cognoscent,

370

c. 23 - 24

et tunc iterum congregabuntur sub

alis et sub protectione domini. Nam aliter non potest bene intellegi iste uersiculus, quia corporali specie ad eos reuersus est quando Pascha celebrauit et iterum quando ligatus adductus est ad crucifigendum.

DE SIGNIS DIEI IUDITII

ET EGRESSUS DE TEMPLO IBAT. Ibat iterum ad hospitium suum, sicut solitus erat in Bethaniam. ET ACCESSERUNT [Sal

DI-

SCIPULI EIUS UT OSTENDERENT EI AEDIFICATIONES TEMPLI. Quae causa fuit ut discipuli ostenderent aedificationes templi, quas ipse iam per XXXIII annos uidebat? Ab eo loco acceperant occasionem, quo Ipse dixerat ecce, relinquetur uobis domus uestra deserta, et uolebant scire quo sensu illud dominus

361-362 Ps. 134, 17-18. 26. 368-369 — 9, 398-399. 7-8 — 23, 349-350.

364 — 334.

365 — 362.

367-368 Ps. 117,

361 spiritus WE? et e correctura H, spes VMP(H)E ipsorum yE? 365 erga uos om. Y 366-367 (om. et) tunc cognoscetis Y 369-370 sub alas (= 334-335) protectionis Y 370 bene potest y 4 1 Rubricam (= p. 58 :70) habent M°E?: De signo iudicii dei M^, (iuxta I. 18) De 2 iterum] Iterum ibat y, discipulorum interrogatione de aduentu Christ E^ 7 6 triginta (fantum) Y 5 Quid cause Y 4 ei om. Y uero M 8 et om. uobis om. W (cf. 23, 337-338), sedcf.25 et 23, 349-350. quoniam Y

Y

8-9 illud...dixerit] hoc dixisset Y

368 uenient E? 6 uiderat E?

373 ductus P

LIBER.

432 24,2 10

GENER. ATIONIS,

c. 24

dixerit, si potuisset fore ut talis aedificatio deserta foret. IPSE AUTEM RESPONDENS DIXIT ILLIS: UIDETIS HAEC OMNIA ? Miramini

ista?

AMEN,

DICO

UOBIS,

NON

RELINQUETUR

LAPIS SUPER LAPIDEM QUI NON DESTRUATUR. Non solum de templo ita factum est, sed et de ciuitate, quia in alium locum ab Elio Adriano imperatore omnia reaedificata sunt 15

24,3

et in illum locum, ubi illa fuerat, sal seminatum est, ne quis

deinceps manere uellet. Si spiritaliter uelis etiam aduertere, habitatio dei recessit a Iudaeis et uenit ad gentes, et capite sublato omnia menbra inter se conpugnant. SEDENTE AUTEM EO SUPER MONTEM OLIUETI ACCESSERUNT AD EUM DISCIPULI SECRETO, DICENTES. Quia secretiora erant interrogaturi mysteria, recte accesserunt corpore et mente, ne quis infide-

lium audiret et Iudaeis nuntiaret et esset occasio occidendi eum, qui pro minoribus dictis Isaiam et Hieremiam profetas occiderunt.

30

Primitus,

cum

intellexerunt

non

quod dixerat

relinquetur uobis domus uestra deserta, non fuerunt ausi interrogare quo animo dixerit, sed ostenderunt ei lapides et structuram, uolentes praebere occasionem dicendi quod ante dixerat; cum uero ipse manifestius eadem replicauit, iam audent interrogare secretiora aduentus ipsius et finis saeculi. DIC NOBIS QUANDO HAEC ERUNT ET QUOD SIGNUM ADUENTUS TUI ET CONSUMMATIONIS SAECULI. In quibus et de aduentu suo et de consummatione saeculi scire uolunt, et dominus in

24,4

subsequentibus de istis omnibus respondit. DIXIT EIS : UIDETE NE QUIS UOS SEDUCAT. Pius dominus in principio Ipsos 13-14 = 144-145. 2vet 38, 1.

25 — 7-8.

15 — 5, 153-156.

20-21 — 15, 232.

291 — 5] 9215:

23-24 IO 37,

34 pius dominus — 26, 213.432,

CRISI:

9 posset y fieri Py deserta foret] destrueretur y 9-10 Ipse...dixit om. (B) (Ait tantum E) 10 omnia] id est add. edd. 12-13 Hoc non solum de templo factum est y 15 illa] prius y 16 deinceps]ibi add. y posset Y

etiam uelis HE, etiam post Si y

19-20 discipuli WE?, eius add. cett.

22 et esset] dareturque Y 24 intellexerant Y 25 uobis W, om. cett. 27 que Y 29 secretiora interrogare Y aduentus...saeculi] quod signum esset aduentus sui et consummationis seculi y ipsius]sui (f) 31 post saeculi signum interrogationis habent VMH, om. WPedd. quibus] istis Y alt. et om. Y 32 cupiunt y 33 sequentibus y de his omnibus euidenter ostendit cum subiungit y Dixit] autem add. Y 10 eis P

21 accesserunt] ad eum add. P

1454 A

LIBER. 35

c. 24

433

castigat, ut se custodiant ne seducantur ab aliquo pseudo propheta. MULTI UENIENT IN NOMINE MEO, DICENTES :EGO SUM

40

GENER ATIONIS,

CHRISTUS,

ET MULTOS

SEDUCENT.

E quibus fuit unus

Simon, qui dixit quod ipse esset Christus etiam in conspectu Neronis. Reliquit etiam scriptum in suis libris ita: “Ego sum dei sermo, ego sum speciosus, ego sum paraclitus, ego omnipotens, ego omnia dei". AUDITURI ENIM ESTIS PRELIA

ET OPINIONES

PRELIORUM.

UIDETE

prelia audierunt et inter Romanos

NE TURBEMINI.

Multa

et inter alias gentes, et

opiniones, id est famas, preliorum; precepit tamen ne tur45 bentur, sed teneant fortitudinem animi inter aduersa et prospera qui non haberent unde dolerent, seu quid perderent qui omnia habebant relicta pro deo, iuxta illius philosophi consilium, qui cum de Athenis schola Romam uenisset nauigio, negociatores, cum quibus uenerat, naufragium passi in mare amiserunt substantias suas, ille uero, qui nihil habebat preter simplicem indumentum, non habuit quod perderet extra se. Cumque negociatores peruenissent Romam, ille uenit coram imperatore, et probato rex quod sapiens esset dedit multa predia et honores, cumque post multos dies 55 negociatores, mutuatis pretiis unde redirent in patriam, dicerent ad eum quid uellet mandare parentibus et amicis, ait: "Dicite eis, quando iter arripiunt. portent thesaurum quod mare et fures non possint auferre, sicut ego feci, qui nihil perdidi et modo ditior sum quam illi cum quibus ueni, qui 37-41 HM

223, 389-394; Passio ss. apostolorum Petri et Pauli 15, éd. R..A. Lipsius,

Acta apostolorum apocrypha, 1891, p. 133, 8-9: [Magus] dixit: Audi me, bone imperator, etc. suiv. Source exacte non repérée. 36 uenient MPE,

ueniunt WVHE

Tunc ingressus ad Neronem. Simon 45-46 — 19, 441-442. 47 et

38 etiam om. Hy

40 tert. sum om.

Y 43 pr. et om. Y alt. inter om. Y 44 id est famas om. Y turbarentur Y 45 tenerent Y 47 reliquerant y Christo y om. Y

Atheniensium Y

48-49 nauigio ueniens Y

44-45 48 cum

50 mare «P, mari (f)

E? 51 simplicem «xH, simplex cett. (e correctura FT) 51-52 extra se non habuit quod perderet y 52 peruenisent Romam W, Romam uenissent VMYE, Romam uenirent P, negotiatores Romani (cf. ad 66) uenissent H, 53 stetit Y Auct probato] et probatus a Romani negociatores uenissent E? cumque] Accidit autem 54 deditque ei y, accepit E^ Rege E^, probauit y 54-55 post multos dies negociatores W, negociatores post multos dies ut Y 57 eis| ut add. 55-56 dicerentque ei Y 55 unde] uenerant add. Y cett. Y quem Y 59 et] sed Y

LIBER GENERATIONIS,

434 60

24,7

65

diuites exierunt et pauperes redeunt". OPORTET ENIM primum HAEC FIERI, SED NONDUM EST FINIS. Qui legit uerba quae Orosius de bellis collegit per istorias, expauescere poterit pro tantis tribulationibus. Ob hoc muniebat dominus suos, ne turbarentur et ne putarent instare finem mundi. SURGET GENS IN GENTEM ET REGNUM ADUERSUS REGNUM, et Iudaei hoc fecerunt tempore Pilati, et Romani etiam ipso die quo beatus Petrus introiuit Romam erant inter se parati in bello, sed ob reuerentiam sancti Petri nullus potuit compari suo nocere,

70

75

80

c. 24

quia obriguerunt

eorum

brachia et sani

domum redierunt, ignorauerunt tamen ob cuius meritum saluati essent. ET PESTILENTIAE ET FAMES. Pestilentia est infirmitas in populo, quae cum unum adprehenderit celeriter ad plures transit, sicut factum legimus tempore sancti Gregorii et tempore Dauid, quando dicitur angelus percussisse populum, qui diabolus intellegitur, uerum quia uindictam domini exsequebatur, angelus domini fuisse dicitur. Fit uero ipsa pestis frequenter et in Palestina et in Italia, unde Gregorius dicit : pestilentias sine cessatione patimur. Fames multae tunc fuerunt, sed una fuit per totum orbem decimo anno Claudii imperatoris, de qua in Actibus apostolorum legitur. TERRAEMOTUS innumeri illic et fiebant et fiunt, aliquando autem fiunt dei iussu pro aliquo signo, sicut quando apostoli orauerunt terraemotus factus est ut ostenderet dominus quia terreret incredulos et defenderet pios, aliquan-

66-71

Source

non

repérée.

Historia Langobardorum 3, 24.

18-19.

79-81 Act. 11, 28.

71-73 74-75

IE 4, 6, 17.

2 Reg. 24, 15-17.

82-83 Act. 16, 25-26.

73-74

Paul Diacre,

78 GEH XII

84-87 Cf. Pline,

N.H. 2, 192.198 (86 (uentus) uiolentus] Cf. IE 13, 11, 1).

60 enim om. My 60-61 haec primum Pedd. 61 est] statim y legerit Y 63 de y monuit y 64 suos] discipulos y terminum Y 6566 et Iudaei hoc] Hoc Iudei y 66 (cf. ad 52) Romam Y 67 in se Y 68 ad bellum y 69 brachia eorum y sani] tamen add. y 70 Ignorabant enim Y 71 saluarentur y 72 apprehendit y, accipit P 73 temporibus

Y 75-76 uerum..dicitur (W, intellegitur VMPE?) om. (8) 7 S60 Palestina om. Y unde] et add. HE 78 Gregorius W, beatus Gregorius Y, bene sanctus Gregorius VMPHedd. 80 in om. y 81 pr. et om. Y 82 nutu per aliquam significationem Y 84 quod y 73 in P

74 Gregorii] Papae add. E?

77 ista P

1455 A

2

LIBER. 85

do ex euentu,

GENER ATIONIS,

quod uentus,

inueniens

c. 24

aditum,

435

ingreditur

sub terra et quia uiolentus est quaerit aditum exeundi et tali modo submouet terram. HAEC AUTEM OMNIA INITIA SUNT DOLORUM. subuersam

Haec omnia in Palestina fuisse legimus ante prouintiam. Haec initia dolorum fuerunt, quia

acerbiora post uenere tormenta. TUNC TRADENT UOS IN TRIBULATIONEM ET OCCIDENT UOS. Et de apostolis et de apostolorum successoribus intellegendum, quoniam quando prouintia Palestina deleta est, perpauci uiuebant de apostolis. 95

100

105

110

Nullus autem de illis exierant in Iudaeam, Christiani tamen erant in Iudaea, etiam et infra ciuitatem multi fuerunt, non

tamen legimus quod ibi mortui fuerint, quia Romani non prohibuerunt ullum exire nisi illi ipsi, qui intra ciuitatem erant. ET ERITIS ODIO OMNIBUS PROPTER NOMEN MEUM. Gaudendum odium quod pro deo suscipitur! Ex qua autem re ipsae tribulationes uenient ostenditur, cum post domini occisionem etiam discipulorum predicitur futura. ET TUNC SCANDALIZABUNTUR MULTI. Siue sument scandalum contra proximos qui Christiani fiant, siue irascentur Iudaei cum uiderint omnes gentes in Christum credere, quia ludaeis scandalum est deum incarnatum audire. ET INUICEM TRADENT ET ODIO HABEBUNT INUICEM pagani Christianos. ET

MULTI PSEUDO PROPHETAE SURGENT — pseudo Grecum est et dicitur 'falsus' — ut Theodas et Iudas Galileus, qui eduxerunt populum post se, dicentes se esse prophetas, sed et 1psi perierunt et quotquot eis consenserunt. ET QUONIAM ABUNDABIT INIQUITAS REFRIGESCET CARITAS MULTORUM. Ad

90 acerbiora...tormenta — 192.

29»

91-92 — 16, 201.

104-105

Cf. 1 Cor.

1,

108-109 (et 7, 101-102) — 4, 13.

85 ut uentus inuenerit Y 86 pr. ct] nam Y 86-87 et] et in P, et taliter 88 contigisse Y 89 submersam (!) E°, subuersionem prouincie y 90 post uenere] instabant y 'Tunc om. Hy 91 Et] Hoc Y alt. de om. Y 92 intellegendum] est add. Py 93 pauci Y apostoli Y 94 de W, ex cett. exierant W, exierat cett. 95 et W, om. cett. 100 ueniant YE 102 sumunt Y 103 quod y seu irascuntur Y 106 inuicem om. Y 108 pr. et om. «, et Latine dicitur E 108-109 seduxerunt (om. post se) Y 109 sed et om. Y 110-111 abundabit P et e correctura W, abundauit cett.

Y

97 nisi] sed E?

99 Amandum est P

106 pagani] Iudei P

c. 24

Antichristi tempora iste uersiculus pertinet, quando refrigescet dilectio Christianorum et multi dimittent Christianitatem et conuertentur ad ipsius uoluntatem. QUI AUTEM

24,13 115

IN

USQUE

PERSEUERAUERIT

FINEM

subauditur

in fide et

125

dilectione dei, HIC SALUUS ERIT. Hic pronomen est in isto loco, ille enim saluus in alia uita erit qui in fide permanserit. ET PRAEDICABITUR HOC EUANGELIUM REGNI IN UNIUERSO ORBE. Unum est signum de fine saeculi, quod tunc debeat esse finis saeculi cum omnes gentes audierint euangelium regni. IN TESTIMONIUM OMNIBUS GENTIBUS. Nulla gens est sub caelo quae non habeat auditum et domini facta et quod ipse deus a pluribus credatur, si non per praedicatores, tamen per uicinas gentes. ET TUNC ERIT CONSUMMATIO. Nescimus iam gentem sub caelo, in qua Christiani non habeantur.

130

Nam et in Goc et Magoc, quae sunt gentes Hunorum quae ab eis Gazari uocantur, iam una gens, quae fortior erat ex his quas Alexander conduxerat, circumcisa est et omne Iudaismum obseruat, Bulgarii quoque, qui et ipsi ex ipsis VII gentibus sunt, cotidie baptizantur. CUM ERGO UIDERITIS

24,14 120

24,15

GENER ATIONIS,

LIBER.

436

ABOMINATIONEM DESOLATIONIS, QUAE DICTA EST A DANIELE PROPHETA,

STANTEM IN LOCO SANCTO.

Abominatio desola-

tionis idolum uocatur in Danielis libro, de qua ipse prophetauit sicut et nunc dominus: cum ipsam uidissent in templo, 135

cognoscerent prope esse desolationem templi et prouintiae. Quae et de imagine Caesaris potest intellegi, quam Pilatus 126-129 Voir sur 17, 214-220. 128-129 omne (neutre) Iudaismum cf. BM 595, 19 (= RM 610, 2) carnale...Iudaismum. 1331Dan29,27 136-138 HM

226, 448-450 (RM 621, 93-96).

113 caritas y

dimittunt

euangelium hoc y 119 mundo

y

Y

115-116

subauditur...dei

om.

Y

118

regni e coniectura, recta tamen (= 120-121) E?, om. cett. 119-120 debeat esse W, debet esse VMPE?, esse debeat y, esse

debet HE 121 regni] dei y 122 habeat auditu H, perceperit auditu Y pr. et om. Y 123 ipse] est add. y creditur addito et Y tamen] cognouerunt add. y 126 pr. et om. y, alt. et Wy, et in cett. Goc, Magoc ef. 18218) 128 omne x, omnem cett. 134 nunc] per se ipsum add. y ipsam om. Y uiderint yE? 135 cognoscant y 136 quam WP", quia VMHedd.

l8

123 predicationem P 132 stante E

124 consummatio]

saeculi add. P

130 VII om.

1456 A

LIBER.

140

145

150

GENER ATIONIS,

c. 24

437

posuit in templo ante XXV annos subuersionis urbis, siue de equestri statua Adriani, quam Romani ei fecerant, quia ad bellum pergens, in uia reclamante quadam uidua stetit cum equo donec ei iusticiam de oppressore faceret. Quam consules pro pio facto per uniuersas ciuitates poni iusserunt, et ipsa stetit in templo lIerosolimorum ante destructionem ciuitatis quam ipse Adrianus fecit, qui secundo rebelles Iudaeos ultima cede perdomuit et in alio loco ipsam ciuitatem aedificari precepit et Eliam uocauit et prohibuit ibi Iudaeos ingredi. Et ad Antichristi tempora potest referri, quia iubebit se adorari pro deo omnipotente etiam mundo, sicut apostolus ait: sedebit in templo ostendens tamquam ipse sit deus, quem dominus Iesus interficiet spiritu oris sui et destruet inlustratione aduentus eius. TUNC

QUI IN IUDAEA

SUNT

FUGIANT

etiam AD MONTES. "Tunc' ad hoc respicit cum uenerint ea quae predico, quia sic Lucas narrat: cum uideritis ab exercitu circumdari lerusalem, tunc qui in Iudaea sunt fugiant ad montes, uidelicet ne includantur in illa obsidione, nam si illi, qui inclusi 155

fuerunt, scire pro certo potuissent exitum rei, nullo modo se inibi clausissent. Hoc uero euangelio multi Christianorum edocti, cum uiderunt adpropinquare hostem Romanorum discesserunt trans lordanem in regnum Agrippae et nihil lesionis habuerunt. Etiam apostoli iam prope omnes transie-

160

rant, Iohannes tamen adhuc uiuebat. Si spiritaliter uelis scire,

potes omnia illa ad hereses referre et peccata, quae cum uide-

144-145 = 13-14. 148-150 2 Thess. 2, 4 et 8. 152-153 Luc. 21, 20PAL 156-157 Cf. 22, 312. 156-159 BL 367, 179-183 et BM 598, 121-126 (R.M 621-622, 2-9). 157 hostem :l'ost (voir l'app. cr.). 138 qui Y 141 proprio yE? 142 ipse Y 145 Elyamque Y 145146 Iudeos ibi y 146 tempora] non incongrue add. Y 147 qui Y omnipotenti Y in mundo yE? 148 ostendens] se add. Y 150 eius WVPHE, sui MYE? (cf. ad 153) fugiant (etam W) WVPYE, fugient MHE* et e correctura V 153 (cf. ad 150) fugiant WVYE, fugient MPEH et e correctura 157 uidissent y, uiderint 156 inclusissent YE? 155 fuerint PYE V 159-160 158-159 nullam lesionem sustinuerunt y hostes Y E? omnes...tamen

om.

E (uiuebant E), tamen

Iohannes

Y

160 intelligere Y

161 potest y

E

137 posuerat

E?

149 Iesus Christus

P

151-152

Tunc...predico

om.

LIBER.

438

GENER

ATIONIS,

c. 24

ris regnare super eos qui magistri ecclesiae esse debent, tunc qui in Iudaea sunt, hoc est in confessione uerae fidei, festi-

nent ascendere ad montes uirtutum. ET ILLI QUI SUPRA TEC-

24,17 165

24,18

24,19 170

175

24,20

180

TUM id est qui transierunt animo carnalia NON DESCENDANT ad pristinos actus mundanae conuersationis. ET QUI operatur IN AGRO ('qui' intellegitur ecclesia) non respiciat retro ad ea quae propter deum reliquit, sed tendat semper ad proposi-

tam fidem. UAE AUTEM PREGNANTIBUS ET NUTRIENTIBUS quia fugere non ualebunt, sicut legimus de nutrice Mifiboset. Quae cum audisset quod mortuus esset Saul et Ionathas, festinabat fugere cum infante ceciditque cum ipso et claudus effectus est. Legimus etiam. quia in ipsa obsidione Maria nobilis et prediues quondam femina, quae ante uix ualebat incedere super terram pre nimia teneritudine, in ipsa obsidione filium suum V dies habentem commederit. ORATE AUTEM UT NON FIAT FUGA UESTRA HIEME UEL SABBATO quia in hieme fuga malum esset ob frigus, in sabbato si fugeret transgrederetur legem; si staret, moreretur, ut Machabei fecerunt. Tamen

quando Vespasianus in prouintiam uenit

aestas erat, quia 1pso die Paschae Titus ad Ierusalem accessit. Sed obsidio Ierusalem per duos annos continua fuit. ERIT ENIM TUNC TRIBULATIO MAGNA, QUALIS NON FUIT AB INI-

24,21

TIO MUNDI 185

USQUE MODO,

NEQUE FIET. Et de obsidione Iu-

daeorum potest intellegi, quia numquam bulatio fuit sicut apud ipsos, qui in ipsa non enim remansit canis neque pars corii quo iacens loco, uiui abibant homines

167 Luc. 9, 62. 180 1Macc. 2, 31-38.

apud illos talis triobsidione fuerunt: in hostio aut in ali-

in sepulchris et ibi

170-173 2 Reg. 4, 4. 173-176 JB 6, 201-212. 179181 ipso die Paschae etc. — 27, 219-220. 187-188 JB 6,

196-197. 168 dereliquit y 171 Ionatha y 172 eo y 175 incedi « illa Y 177 ut non fiat WVPE'H, ne fiat My, ne fuga uestra in hieme uel in sabbato fiat E 178 fuga WV, fugere (= 170.172) cett. (e correctura et V) 180 fecerunt om. Y 181 quia] et y 182 continuos Y 185-186 talis om. HE, tribulatio talis y 186 sicut...fuerunt] qualis in illa obsidione contigit y 187 corii om. 'Y (c tantum G, cin MP, corporis in margine M?)

mortem exspectantes Y

179 sicut P

188-189 (om. et ibi)

1457 A

LIBER GENERATIONIS,

190

439

exspectabant mortem. Troia X annis obsessa est, sed non ibi tanta mala sustinuerunt. Et ad Antichristi tempus recte potest aptari, in quo erit tribulatio inenarrabilis, quia non solum tormenta acerbiora ingeret sanctis, sed et signa multa faciet et dona plurima dabit ad seducendos Christianos. ET NISI ADBREUIATI FUISSENT DIES ILLI, NON FIERET SALUA OMNIS

200

c. 24

CARO.

'Adbreuiatos'

dicit non mensura sed numero,

haec enim tribulatio quanto ceteris grauior, tanto temporis breuitate moderatior futura est: quantum namque ex prophetia Danielis et Apocalipsi intellegi datur, tribus annis et dimidio ipsa sic crassabitur. Nam dies aequali mensura semper erunt, ut psalmista dicit ordinatione tua perseuerant dies, sed in numero pauci constituti sunt, in quibus electi probabuntur et mali manifestabuntur. TUNC SI QUIS UOBIS DIXERIT : ECCE ILLIC CHRISTUS AUT ILLIC, NOLITE CREDERE. ‘Chri-

205

stus' non solum dominus noster hic intellegendus, sed et rex Iudaeorum, quia Iudaei sic appellabant suos reges. Et fuerunt multi tunc qui se ‘Christos’ dixerunt, qui uoluerunt esse reges si tunc potuissent uictoriam capere, et in ipsa Ierusalem tres erant qui se reges dicebant. SURGENT ENIM PSEUDO PROPHETAE ET PSEUDO CHRISTI ET DABUNT SIGNA MAGNA ET PRODIGIA, ITA UT IN ERROREM INDUCANTUR, SI FIERI POTEST,

ETIAM ELECTI.

De utrisque temporibus pos-

sunt haec dicta accipi, sed melius ad Antichristi tempus referimus, in quo non solum ipse faciet multa signa, sed et ministri eius. Cuius enim fides tunc non titubabit, quando

192 = 90. 197-199 R.M 626, 26-28. 200 Ps. 118, 91. 203-205 — 1, 206-207. 207-208 HM 228, 502-504 (tres...factiones) (RM 626-627, 4143). 211 utrisque] 184 et suiv. et 190 et suiv. 213-214 Ps. 102, 21 : ministri eius.

190 tempora intolerabilis y

Y

recte om. Y

191 referri Y

in quo] tunc Y

192 acerbiora ingeret W, ingeret acerbiora cett. exc. Y (acerrima

ingerit) sed] nam y 194 illi om. Y 197 moderatior futura est W, est futura moderatior P, moderatior est futura cett. 199 ipsa sic om. Y 200 ut 201 constituti perseuerant WHE, perseuerat VMPE^v ait psalmista Y 204 sed 203 aut ecce hic Y 202 uobis W, om. cett. sunt] inueniuntur Y 207 tunc 206 uolebant y suos W, om. cett. 205 nam y etiam Y om. Y

obtinuisse Y

ipsa W, ciuitate add. cett.

209 Christi] apostoli y Y 214 et quando Y

210 ducantur PE?

208 dicebant] enim add.

211 utriusque HE

LIBER.

440 215

GENER. ATIONIS,

c. 24

uidebit crudelem persecutorem signa facere, ifa ut in errorem inducantur, si fieri potest, etiam electi ?Dubitantis affectu loquitur dominus, ut et tribulationis magnitudinem designet et liberum inesse homini monstret effectum. Nam fidelis, et si ad horam seductus fuerit, tamen cito resurget, ut beatus

24,25

220

24,26

225

Petrus. ECCE PRAEDIXI UOBIS. Tribus uicibus in ista una lectione replicatum habet ut non auscultent malorum suasionem. SI ERGO DIXERINT UOBIS: ECCE IN DESERTO EST, NOLITE EXIRE. Ibi abduxit Teodas populum ille pseudo propheta. ECCE IN PENETRABILIBUS id est in secretis aliquibus, NOLITE

CREDERE.

Spiritaliter aecclesia catholica, id est

uniuersalis, non est solummodo in Affrica aut in alio spetiali loco uel in penetrabilibus hereticorum, sed per uniuersum mundum, quia ideo catholica, id est uniuersalis, dicitur. sic-

24,27

UT ENIM FULGUR EXIT AB ORIENTE ET PARET USQUE IN OCCIDENTEM, ITA ERIT ET ADUENTUS FILII HOMINIS. Non enim uenit absconsus qui in prima maiestate, celata nube carnis, apparuit. Per figuram quae idea dicitur. describit

235

24,28

suum aduentum, non erit necesse in secreto querere qui manifestus omnibus et terribilis ut fulgur apparebit. Fulgur neutri generis nomen est nec habet o in nominatiuo sed correptum u. Est autem aliud nomen, quod dicitur fulgor fulgoris per o productum et accipitur pro 'splendore'. UBICUMQUE

218 — 21, 464-467. 218-219 Cf. Prov. 24, 16. et si ad 219-220 ut...Petrus| Matth. 26, 69-75. 220 Tribus 222-223, 224-225. 223-224 = 4, 13. 225-226 et 228 — 230-232 Cf. 270-272 ;Matth. 25, 31; Luc. 21, 27. 234-237 236-237 Cf. 9, 161-162.

8.

215 tanta signa y ex tribulationis

ita om. Y

(magnitudinem)

horam] 2 Cor. 7, uicibus: 202-203, 14, 236-237. — 28, 46-48.

217 ut et tribulationis WMPedd., ut (et ss.) V, ut (et add. H) ex tribulatione

Hy

218

inesse homini] hominis Y 219 resurgit Y beatus] apostolus add. y 220-221 una lectione] maledictione (f) 221 habens y 223 Illuc y adduxit MPY, corr. M 224 (cf. ad 227) im(in)penetrabilibus xHE?, inpenetralibus PYE, cf. app. cr. Vulgatae ed. 226 uel y 227 (cf. ad 224) in penetralibus MHE, corr. M 230 et om. (B) 231 in primo pr. H, primo Y 235 nomen neutri generis y 236 fulgur fulgoris y

P

E

216 si fieri potest om. P 219 defunctus ((!) P 221-222 persuasionem 229 apparet E 230 Occidente P 234 alt. Fulgur...237 splendore om.

1458 A

LIBER GENERATIONIS,

c. 24

441

FUERIT CORPUS, ILLUC CONGREGABUNTUR ET AQUILAE. Dat exemplum de re inferiori ad inferiorem per spetiem parabo240

lae, quod sicut aquilae trans mare dicuntur sentire cadauera

et illuc se congregari, similiter in illa die omnes electos cum

domino esse coadunandos, significans se casurum in mortem pro suis, quia cadauer a casu nomen accepit se ipsum corpus

siue cadauer uolens intellegi, aquilam sanctos suos, quorum

245

iuuentus renouabitur ut aquilae et qui adsument pennas ut aduolent ad dominum.

DE

OCCASU

ELEMENTORUM

ET ADUENTU

DOMINI

STATIM AUTEM POST TRIBULATIONEM DIERUM ILLORUM SOL OBSCURABITUR ET LUNA NON DABIT LUMEN SUUM. Vel in comparatione claritatis dei uidebuntur obscurari uel ueraciter obscurabuntur, sicut obscurata fuerunt tempore mortis eius. Nam necdum completum est quod Iohel dicit: sol conuertetur in tenebras et luna in sanguinem antequam ueniat dies domini magnus et manifestus, cum uero peractum fuerit iuditium et fuerit caelum nouum et terra noua, erit quod Isaias loquitur: erit lux lunae sicut lux solis et lux solis erit septempliciter sicut

lux septem dierum. ET UIRTUTES Quid

nos

miser

faciemus,

CAELORUM

si uirtutes

MOUEBUNTUR.

caelorum

in illo

tremendo die tremescent ? Virtutes caelorum angelos, archan-

238-240

= 3, 176-177.

243SIE

S12

35:

244 — 10, 348.

245 Ps.

1025: Is. 40, 31: adsument pennas sicut aquilae. 251-252 Matth. 27, 45; Luc. 23, 45. 252-254 Ioël 2, 31 (magnus et horribilis), cité d'apres BM 600, 219-

221 (RM 300.

Y Y Y

630, 51-52).

2550-255].

256-257 Is. 30, 26.

250!

f.

241 illud y se om. Y, se congregare edd. 241-242 cum domino om. 242-243 in mortem pro suis W, pro suis in mortem ceff. 246 auolent 250 in om. Y 251 obscurata edd., obscuratae «H, obscurati Py sunt 252 completum

Wy, impletum

predixit Y 256 pr. erit om. Y M, dicit post 260 angelorum y

243 accipit E

lux solis om. M?

244 uoluit P

cett.

252-253

259 contremiscent y

conuertatur

247 et aduentu domini om. M°

259-260 angeli, archangeli E?

W

255

caelorum] dicit ss.

256 et

MJ

24,30 260

265

270

21

c. 24

LIBER. GENERATIONIS,

442

ordines angelorum.

gelos et nouem

APPAREBIT

ET TUNC

SIGNUM FILII HOMINIS IN CAELO. Ipse uidebitur et a iustis et

ab impiis, sicut in Apocalipsi Iohannes dicit: widebit eum omnis oculus, et qui eum pupugerunt et sicut in Actibus apostolorum legimus dictum quando ascendit: quemadmodum uidistis eum euntem, ita ueniet. Vel signum filii hominis crucis uexillum possumus intellegere, uexillum uictoriae triumphantis. ET TUNC PLANGENT SE OMNES TRIBUS TERRAE. Omnes tribus terrae omnes gentes dicit, plangentes autem dicent beatae steriles quae non genuerunt et ubera quae non lactauerunt. Dicent montibus : cadite super nos, et collibus :operite nos. ET UIDEBUNT FILIUM HOMINIS UENIENTEM IN NUBIBUS CAELI CUM UIRTUTE MULTA ET MAIESTATE. Cum uirtute et maiestate uisuri sunt quem in humilitate positum audire noluerunt, cum uirtute et maiestate quia omnes angeli et sancti cum illo, ignis in conspectu eius et in circuitu eius tempestas ualida. Si solummodo figuram uisionis eius populus Israel, a monte Sina qui

audiuit timore perterritus, sustinere non potuit, quid puta24,31

mus

tunc erit? ET MITTET

ANGELOS

CUM

SUOS

TUBA

ET

UOCE MAGNA. De hac tuba apostolus Paulus inquit: canit enim tuba et mortui qui in Christo sunt resurgent primi. ET CONGREGABUNT ELECTOS EIUS A QUATTUOR UENTIS. À quattuor caeli

chmatibus

dicit,

Oriente,

Occidente,

Aquilone

et

Austro, et ne putaret aliquis a quattuor plagis terrae et non

potius a cunctis finibus eius simul et mediterraneis regioni-

260 — 18, 121.

262-263 Apoc. 1, 7.

264-265 Act. 1, 11.

crucis uexillum] Sacramentarium Gregorianum, éd. Lietzmann,

266 HM

230, 563-564: uexillum uictoriae triumphantis.

265-266

1921, no. 159, 2.

268-270 Luc. 23, 29-

30. 272-273 GH 1, 2, p. 7, 42-43 (RM 632, 1-2). 274-2715 Ps. 49, 3. 275-277 Ex. 19, 16 et 20, 18 (277 timore perterritus] 1 Par. 10, 4 et 2 Par. 20, 3) 279-280 1 Cor. 15, 52 (= 289); 1 Thess. 4, 16. 281-289 BM 601, 237247 = RM 633-634, 29-38.

261 pr. et om. Y 266 intellegere] uel add. y uexillum uictoriam Y 272 magna YE* 275 eius] exardescet add. y 277 post perterritus distinxi cum «H 279 inquit W, dicit cett. canet PE^y 280 primi resurgent (f) 282 caeli post 281 uentis y

gi

267 se om. E^

"

277 timore om. P

281 uentis] angulis E

1459 A

LIBER GENERATIONIS, 285

c. 24

bus electos esse congregandos, subiunxit RUM USQUE AD TERMINOS EORUM,

443

A SUMMIS CAELO-

quia nullus remanebit in

die illa electus qui non occurrat domino. Venient in aera ad iuditium siue uiui inuenti — gustabunt tamen

mortem

—

siue mortui resuscitandi in momento, in ictu oculi. Momentum 290

295

est quadragesima pars horae, ictus oculi cum clauditur et aperitur. Quicumque a bestiis commesti sunt, uel incensi, nulla erit mora neque differentia. Venient autem ad iuditium et reprobi siue uiui inuenti, moriendi et resuscitandi cum aliis mortuis, interposita tamen differentia quod iusti in gaudio cum domino, impii ut uideant quem contempserunt et quam beatum amittent dominum, ut peracto iuditio dispereant cum diabolo et decidant in infernum cum corporibus et animabus, sicut descendit Dathan et Habiron in infer-

300

305

num. AD ARBOREM AUTEM FICI DISCITE PARABOLAM: CUM IAM RAMUS EIUS TENER FUERIT ET FOLIA NATA, SCITIS QUONIAM PROPE EST AESTAS. Quomodo inquit ‘cum teneri fuerint erumpentes ramusculi, iam adest prope aestas', quia non potest erumpere antequam sol adpropinquet, ita et uos, cum uideritis haec signa praecedere quae predixi, cognoscite adpropinquasse et meum aduentum et consummationem saeculi et futuri regni 10cunditatem, quia talis erit compara-

287-288 28.

—

19, 457

289 1 Cor.

(1 Thess.

4, 17, cf. supra:

15, 52 (= 279-280).

(9981123B 3092763122195 01229192; 17). 303-304 — 310.

279-280).

288 Matth.

16,

289-290 Bède, De temporum ratione 3,

298-299 Num.

16, 31-32 (Ps. 105,

286-287 remanebit...electus W, in die illa remanebit electus P, in die illa electus remanebit cett. 287 Venient WE, Veniunt cett. aera W, aere cett. 288

tamen om. Y 290 cum om. Y 291 incensi] incendio concremat y 292293 ad iuditium et reprobi W, et reprobi ad iuditium / iudicium cett. 293 siue] si Y morituri Y et e moriendi H 294-295 cum gaudio in edd. 295-296 contempserunt et quam om. E, quam W^ et e quem P, quem cett. 298 descenderunt y 298-299 in infernum om. Y 299 Ad arborem W, Ab arbore cett. 301 Quoniam y 302 adest prope W, prope est PY, prope adest quod 304 procedere P, fieri Y sol] estas Y 303 possunt y cett. 306-307 comparatio est 306 nam Y 305 appropinquare (om. et) Y Y Y

301-302 Quomodo...aestas om. E°

E

304 haec] fieri (= 310) id est haec add.

444

24,33

310

GENER ATIONIS,

c. 24

tio delectationis ad delectationem huius saeculi, qualis est aestas ad comparationem hiemis, quia tunc meroris nostri nebulae transibunt et uitae dies aeterni solis claritate fulgescent. ITA ET UOS, CUM UIDERITIS HAEC FIERI, SCITOTE QUIA

315

LIBER.

PROPE

EST

IN

IANUIS.

Sicut

isti saeculares

sciunt

cognoscere per erumpentes ramusculos arborum uenientia desiderata tempora, ita et uos scitote per praedicta signa prope esse desiderata gaudia uestra. Et in ianuis in terminis nouissimis: sicut enim ianua finis est domus et qui extra ianuam exit apparet multis, sic et ego diesque iudicii in ianuis erit tunc, quia exinde incipiam apparere multis. Potest

320

etiam spiritaliter sinagoga intellegi: cum ipsa credere in deum per Enoch caeperit et Eliam, quasi folia et fructus facere per bona opera, prope erit finis, quia cum plenitudo gentium

24,34

325

24,35

introierit,

tunc

omnis

Israhel

saluus

fiet. AMEN,

DICO UOBIS, NON PRETERIBIT GENERATIO HAEC DONEC OMNIA FIANT. ‘Amen’, si dici fas est, quasi iuramentum domini est et multum commendat ubicumque hoc adiungit. 'Generationem hanc! et Iudaeorum genus et omnium genus hominum possumus sentire. CAELUM ET TERRA TRANSIBUNT. Caelum hoc in loco aerium spatium appellat ubi aues uolant, unde et uolucres caeli dicuntur. Tantum enim spatium ignis assumet ad delendum, quantum aqua tenuit in diluuio.

330

Nam

caelum, in quo sidera sunt, innouabitur in meliorem

figuram, ut Iohannes dicit erit caelum nouum et terra noua. De

26.

317: GET Matt 27 053; 328 Dan. 3, 80.

318-319 — 9, 398-399. 320-321 Rom. 330-331 — 333. 331 Apoc. 21, 1.

11, 25-

307 delectationis ad delectationem conieci, delectationis om. Y, ad delectationem

delectationis cett. 309 nebulae WPE?, nubilae VME, nubila Y et e nubilae H transibit y 309-310 fulgescunt y 311 isti saeculares] seculares homines Y 313 desiderata om. y 314 gaudia uestra W, uestra gaudia cett. alt. in om. Y 318 sinagoga intellegi W, intellegi / intelligi sinagoga cett. 318-319 credere..Enoch W, per Enoch credere in deum cett. 320 nam Y 321 fiet W, erit cett. 324-325 Generationem] V. ad 22, 336 (N)

Generacio

spatium om. Y sunt Y

328 uolitant P.

hec Y

325 pr. et om.

329 ad delendum om. y

329 absumet IN

Y

pr. genus

occupauit Y

om.

y

328

330 sunt] fixa

1460 A

LIBER.

GENER ATIONIS,

c. 24

445

terra quoque tantum ardebit, quantum maculatum fuit ab humanis laboribus, reliqua mutabitur in meliorem figuram. UERBA AUTEM MEA NON PRETERIBUNT subauditur ut non 335

sint sicut dixi. Vel alio modo, in hac terra nihil caelo et terra

340

durabilius, ac si dixisset: ante potest caelum et terra transire ut non sint, quam non fiat quod dixi, quia Veritas sum et inpossibile est ueritatem posse mentiri. Siue caelum et terra transibunt id est ab ea spetie quam nunc habent in aliam. DE DIE AUTEM ILLA ET HORA NEMO SCIT, NEQUE ANGELI CAE-

345

LORUM, NISI PATER SOLUS. Filius, per quem factus est omnis dies et qui est sapientia dei patris, non potest ignorare, sed in ipso sunt omnes thesauri sapientiae absconditi. In hoc quod ipse unus deus est cum patre nouit ipse omnia quae nouit pater, sed ad hoc nescit, quia nescientes facit, sicut caeca fossa

350

dicitur non quod ipsa caeca sit, sed quod nescientes se facit caecos. Nam interrogatus post resurrectionem de die iudicii ab apostolis ait: non est uestrum nosse tempora uel momenta, quae pater posuit in sua potestate. Quando dicit ‘non est uestrum scire” ostendit quod ipse sciat sed non expediat apostolis scire, ut semper de aduentu domini suspecti sic uiuant, quasi die altero iudicandi.

355

SICUT

AUTEM

IN DIEBUS

NOE,

ITA

ERIT

ADUENTUS FILII HOMINIS. Sicut in diebus Noe nihil aduersi suspicabantur sed faciebat unus quisque quod sibi placitum erat, sic erit in aduentu domini, quia illa bella et illae perturbationes, quae superius enarrauit, ante erunt, tunc autem erit

pax. Sicut nos scimus modo praedictum de Antichristo, sic 332-333 Cf. Num. 35, 33.

3421007100) 342-343 Coloss. 2, 3. 348-349 Act. 1, 7. 349-352 Cf. 379-

345 caeca fossa] Columella 2, 2, 9.

382.

353-355 Gen. 6, 5-6.

332-333 ab hominibus pollutum fuit y

333 mutabuntur f (e mutabitur H),

in melius mutabuntur Y 334 transibunt PE^y 335 sicut dixi] sed fiet ut dix Y alt. terra] ipsa Y 339 1d est om. Y 342 sed] quia Y 346-347 cecos facit YE? 347 resurrectionem] suam add. Y 349-350 nosse (—348) HN sed uel scire ss. H, nosse uel scire Y 350 quod...sciat] se nosse Y 352 (cf. ad 353) autem W, om. cett. 351 domini] eius Y apostolos y 356 quas 355 illa et illae om. Y 353 (cf. ad 352) sicut W, autem add. cett. 357 Sicut...modo] Sed sicut nouimus de Scripturis Y narrauit (B) Y de Antichristo] Antichristum y 347 interrogatus] dominus add. IN

*

446

360

LIBER.

GENER. ATIONIS,

c. 24

sciuerunt Iudaei de Christo praedictum per prophetas, et tamen presentem non cognouerunt. Sic timendum nobis est ne nobis insciis ueniat dominus, ideoque secundum domini preceptum conuenit nos semper esse paratos, quia cum dixerint: pax et securitas, tunc repentinus superueniet interitus

24,40 365

sicut dolor parturientis, et non effugient. TUNC DUO ERUNT IN AGRO, UNUS ASSUMETUR ET ALTER RELINQUETUR. Isti duo populus iudaicus et gentilis, seu duo populi, boni et mali, in agro, in scriptura sancta, debent exercere bona opera unde in aeternum uiuant.

Unus assumetur et unus relinquetur,

quia multi sunt infra sanctam aecclesiam qui Scripturas legunt et non audiunt et Christianos se esse profitentur, qui 24,41

370

non assumentur. DUAE MOLENTES IN MOLA. Duae istae sina-

goga est et ecclesia, in lege siue in Scriptura debent molere farinam uerbi dei ad suorum aliorumque pabulum, sed UNA ASSUMETUR uidelicet electorum ecclesia, reproborum RELIN375

QUETUR. UIGILATE ERGO. Vigilare est bona opera exercere. Quae si fecerit, etiam si corpore dormiat ipsa pro eo ui-

380

gilabunt et orabunt. Vigilat qui exercet operando quod credit, unde Paulus: euigilate iusti et nolite peccare. QUIA NESCITIS QUA HORA DOMINUS UESTER UENTURUS SIT. Notandum quod non dicit nescimus sed nescitis. Pro hac enim causa noluit apostolis patefacere, ut semper incerti credant eum

24,42

360-361 — 430-431.

361-363 1 Thess. 5, 3.

368-369 Cf. Act. 8, 30, voir

l'app. cr. (y). 372 (cf. 452-453) Cf. 15, 251. 374 et suiv. D.C. Van Meter, Christian of Stavelot on Matthew 24 :42, and the tradition that the world will end on a March 25th, dans les Recherches de Théologie ancienne et médiévale 63, 1996, p. 6899 377 1 Gor5e94378-379 HM 234, 658-659: Et non dixit quia nescimus. ..sed nescitis. 379-382 Ct. 349-352.

358 Iudei sciebant. y predicatum y 359 cognoscebant y Sic om. Y 360 dominus om. Y 361 nos W, om. cett. esse semper HNE 362 repentinus] eis add. YE? eius M 363 dolor om. E?, et sicut dolor in utero habentis y 367 alt. unus «, alter cett. 368 mult sunt W, sunt multi cett. intra Y 369 audiunt] intelligunt y et om. Y 369-370 qui non] nec Y 372 suorum PYE, suam (sic) E?, suos «HN et aliorum y 375 Quod y 377 Paulus ait y iuste ex iusti m? W, cf. (app. cr.) Vulgatae ed. 380 sperent y

371 scriptura sancta P

1461 A

LIBER GENERATIONIS,

385

c. 24

447

omni die futurum et tales se preparent, ut digni sint ad suscipiendum eum. Idcirco enim dominus ultimam nobis horam uoluit esse incognitam ut semper possit esse suspecta, ut, dum illam praeuidere non possumus, ad illam sine intermissione praeparemur. Habemus enim ex traditione maiorum quia in Pascha paulo ante mediam noctem, sicut percussor per domos Egyptiorum transiit percutiendo, sic debeat uenire, sicut scriptum est: dum medium silentium tenerent omnia et nox in suo cursu medium iter haberet, omnipotens sermo tuus,

390

395

domine, de caelis a regalibus sedibus uenit. Sic denique nobis scriptum reliquere quia VIII Kal. Aprilis fuit mundus factus, dominus conceptus est et passus, et simili modo erit destructus, et statuerunt ut in 1psa nocte nullus ante medium noctis dormiret, sed uigilarent in dei laudibus secundum istam domini ammonitionem, et tunc celebrabatur VIII Kal. Aprilis Pascha. Postea institutum est in Nicena sinodo ut exspectemus post equinoctium uernalem diem dominicum, et in XVIIII annis non euenit sic Pascha nisi una uice, et tali

400

modo occultus erit nobis ipsa dies. Quanto tus, tanto magis parati esse debemus omni uni cuique nostrum uenit dominus cum adpropinquat, pulsat cum per egritudinis tem uicinam esse denuntiat. Cul uigilantes

ergo nobis incertempore. Etenim dies nostri finis molestiam morconfestim aperi-

384-385 = 4, 331. 385-388 HM (ad Matth. 25, 6) 236-237, 737 et suiv. Voir plus loin: 25, 55-56. 386-387 percussor — 26, 198-200. 388-390 (cf. Sap. 18, 14-15) R..-J. Hesbert, Corpus antiphonalium Officii 3, 1968, p. 179 :2461 (medium silentium. ..iter).

(CCCM

123B), 43.

391 Le 25 mars

(cf. ad 374). Cf. Bède, De temporum ratione

398 nisi una uice] Le 25 mars 848.

402 pulsat] Cf.

Etc 1226:

381 tales om. Y preparent se Y 381-382 (om. ad) eum suscipiendum Y, suspiciendum W 383 possit semper Y 386 percursor Y 389 perageret Y 390 de caelis om. Y 391 relinquere y octaua calendas E, in octaua Kalendis y fuit] sit Y 392 est om. Y 392-393 erit destruendus N, destruendus erit E^, et iterum ipso die ea denique hora destruendus y 393 mediam noctem (- 386) Y 394 hanc y 395 in VIII y 396 Postea] ut 398 XVIII scripsi, dominicum diem Y 397 uernale NE? add. H XIX E^, decem et nouem E, XVIII (cf. 395; decem et octo N, octo et decem y) cett., et nouem ss. M 398-399 taliter y 399 occultus...ipsa (ipse Py) sic

403 confestim] semper P

LIBER.

448

405

24,43

410

GENER

ATIONIS,

c. 24

mus si exercentes semper bona opera cum amore suscipimus: aperire enim iudici pulsanti non uult qui exire de corpore trepidat et uidere eum, quem se contempsisse iudicem formidat. Ad excutiendam autem mentis nostrae desidiam etiam exteriora dampna per similitudinem adducuntur, ut animus noster ad uigilandum excitetur. Dicit enim ILLUD AUTEM SCITOTE QUONIAM SI SCIRET PATERFAMILIAS QUA HORA FUR UENIRET, UIGILARET UTIQUE ET NON SINERET PERFODI DOMUM SUAM. Fur enim domum perfodit cum diabolus habitaculum animae infirmat, ut habitator dis-

cedat. Omnes enim infirmitates hominum et pecorum a dia415

bolo infliguntur, ut fecerunt in Iob et filiis eius, Tobia, Pau-

lo, deo tamen permittente et angelo bono presidente ne diabolus iuxta malignam suam uoluntatem peragat. Unde et dominus ad ipsum de Iob dixit, cum corpus ei dimisit: 420

425

uerumtamen animam illius serua. Duobus enim modis intellegitur hoc ipsum domini dictum, ut neque in animam eius aliquam lesionem faceret T et amentem aut aliud mali, neque habitaculum animae ita dissiparet, ut anima stare non posset. Nam mors quomodo potest ‘fur’ intellegi, quae substantia caret ?Nihil denique est aliud nisi absentia uitae, sicut tenebrae non sunt aliud nisi absentia lucis. Paterfamilias homo uocatur quia principari debet super membra sua, quemadmodum paterfamilias in domo. Non sinit perfodi domum suam cum sentiens et congaudens diem exitus laetus egreditur et

413 — 422; T» Paulo DG 422 contemporaine

26, 251-252. 415-416 Iob 1, 6-15 et 2, 7-8. Tob. 2, 100122 Gor 11929727: 0 09 978 416 Cf. 18, 105-107. 419 Iob — 413. 423 mors] Dans la marge de M (f. 152"), une main a noté: Quaelibet res incerta et periculosa. ‘fur’ potest dici iuxta illa

dominica uerba [1 Thess. 5, 2]: dies domini sicut fur in nocte ueniet.

1012:

424-425 IE 13,

425-427 — 21, 436-437.

406 se contempsisse (contempsisse se E?): meminit add. PE^ 408-409 adducuntur] ad medium deducuntur y 413 irrumpit y 415 fecit Y et in Y 416 bono] sancto y 417 preualeret y 418 ad eum Y ait Y cum corpus reliquid (om. ei) y 419 eius Hy, ucl illius in margine H 420 ipsum domini] a domino Y

uidelicet ut (om. neque) y

420-421 anima

Y et ad mentem E, om. E? ut in anima eius nullam lesionem faceretque eum amentem ut aliquit mali y. In margine M habet : emendandum. 423 (cf. adn. ) Aut quomodo potest per furem mors y 425 aliquid y 426 qui Y 428 congaudens PE”, consentiens (u ss.) et cum gaudens W, cum gaudens cett., cum senserit diem exitus sui gaudens et letus Y

1462 A

LIBER GENERATIONIS,

#4 430

435

c. 24

449

corpus obdormiscit, ut de Iohanne et Stephano scriptum est quia obdormierunt in domino. IDEO ET UOS ESTOTE PARATI, QUIA NESCITIS QUA HORA FILIUS HOMINIS UENTURUS EST. Nesciente patrefamilias fur domum perfodit, dum a bonis operibus ociosus est. Quilibet missus dei ueniens habitaculum nostrae carnis dissipat et habitatorem egredi compellit, quoniam cum uentura dampna spiritus non preuidet, hunc mors ad supplicium rapit, furi uero resisteret si per bona opera uigilaret, ne inpaenitens periret.

DE BONO

SERUO ET MALO

QUIS PUTAS EST FIDELIS SERUUS ET PRUDENS, QUEM CONDOMINUS SUPER FAMILIAM SUAM, UT DET ILLIS CIBUM IN TEMPORE ? Modo dominus ipsos suos discipulos,

440 STITUIT

et per eos magistros ecclesiae, ammonet ut et ipsi uigilent et ceteris uerbum diuinum adnuntient, per quod uigilare et

obseruare illam horam sciant. Illi ipsi tamen tunc erunt pru445 dentes et fideles, si in tempore sciant dare conseruis dapes uerbi, hoc est ut tempore congruo non abscondant neque profunda et alta ignaris turbis ingerant, sed exemplo domini perfectioribus secretiora, uulgaribus ordei pabulum mini450

strent. BEATUS ILLE SERUUS, QUEM CUM UENERIT DOMINUS EIUS INUENERIT SIC FACIENTEM. Beatus dicitur ‘bene auctus'. Felix et beatus erit qui primo se ipsum uerbo diuino repleuerit, ut ipse primo faciat, postmodum aliis ore et opere uerbi pabulum suggerat, quia sic de eodem domino scriptum est:

429 Iohanne] Cf. IO 71, 4. 56. 447 Cf. 9, 99-100. 766.

Stephano] Act. 7, 60. 432-433 — 16, 55448 — 5, 13-15. 450 IE 10, 22. 452 = 1,

452-453 uerbi pabulum — 15, 251.

429 obdormut Y et] de add. ^ 431 sit INY 432 dum] cum P, spiritus add. Y 438 Rubricam habent NE^ (De fideli seruo E^, iuxta 25, 220-221 M^ (De seruo bono et malo) 441 ipsos om. yE? 444 1psi om. Y 446 ut] in (= 441.445) ME? neque orm. Y 447 non ingerant Y 448-449 admunistrent Y

445 fideles] sapientes P

452 ipsi E?

LIBER.

450

455

24,47

GENER

ATIONIS,

c. 24

quae cepit lesus facere et docere — ante fecit, postea docuit — et ipse supra de doctoribus: qui autem fecerit et docuerit, magnus uocabitur in regno caelorum. AMEN,

PER OMNIA

BONA

SU-

DICO UOBIS QUONIAM

SUA CONSTITUET

EUM.

Magna distantia

est inter bonos auditores et factores et inter bonos factores et praedicatores. Bonos enim auditores, si uigilantes inuenerit,

460

faciet discumbere, hoc est quiescere, in uita aeterna, et trans-

iens ministrabit quae preparata sunt diligentibus deum, bonos autem praedicatores, si prudenter dispensauerint ut ipsi sacientur et aliis sufficienter ministrauerint, supra omnia bona sua constituet, id est supra omnia caelestis regni gau465

24,48-49

470

dia, non ut ipsi soli habeant, sed ut abundantius ceteris sanctis aeternaliter perfruantur. SI AUTEM DIXERIT MALUS SER-

UUS IN CORDE SUO :MORAM FACIT DOMINUS MEUS UENIRE, ET COEPERIT PERCUTERE CONSERUOS SUOS, MANDUCET AUTEM ET DORMIAT CUM AEBRIOSIS. Hoc de uno quoque Christiano potest intellegi, maxime de magistris aecclesiarum, regibus, episcopis, comitibus, qui proponunt sibi longa tempora uiuendi et percutiunt uel alias iniusticias faciunt Christianis, uacant commessationibus et aebrietatibus et aliis

24,50 475

24,51

uitiis. UENIET ILLIS DOMINUS hoc separabit animam eorum a corpore sperant PARTEMQUE EORUM PONET superius dixit uae uobis, ypocritae, uel

est missus domini, qui in tempore quando non CUM YPOCRITIS, quibus cum illis de quibus dixit

454 Act. 1, 1. 455-456 — 5, 224-225 (Matth. 5, 19). 457-459 Cf. Iac. 1, 227 459-461 Luc. 12, 37. 461 Rom. 8, 28. 465215 Con 150€ abundantius illis omnibus laboraui. 469 dormiat] ? bibat Matthieu. 473 (— 25, 208) Rom. 13, 13.

Y

476-477 — 23, 115-116.

455 superius Y 456 quoniam xE?, om. PB, quod E 460 faciet] eos add. y, ss. H, faciat a, corr. M

457-458 est distancia 461 eum y 462

bonos...pr(a)edicatores PE^v et e correctura H, bonis...pr(a)edicatoribus cett. ut] CURT 463-464 super..super Y, supra..super E? 472 aliis 6 iniurias inferunt

Y

473

alüsque Y

474 illi WP,

corr.

W

475

eorum

a W,

eorum om. Y, de corpore eorum E, eorum de cett. (de et y) 475-476 quo non sperat y 476 ponit MN 476-477 quibus...ypocritae om. Y 477 his y, alus PE^

458

alt. bonos]

manducat...bibit E

bonorum

P

465-466

470 Christiano om. IN

cum

sanctis

et E

468-469

1463 A

LIBER GENERATIONIS,

480

451

una assumetur et una relinquetur, hoc est cum his qui descendunt in infernum. IBI ERIT FLETUS ET STRIDOR DENTIUM, per quae durissima tormenta indicantur.

DE DECEM

10

c. 24 - 25

UIRGINIBUS

TUNC SIMILE ERIT REGNUM CAELORUM DECEM UIRGINIBUS. Superiorem parabolam de apostolis et doctoribus sub persona boni serui malique premisit :ostendit quid ille habiturus qui bene ministrauerit uerbum diuinum, et quid ille qui neglegenter; nunc generaliter de omni ecclesia et auditoribus eiusdem uerbi diuini parabolam ponit, more tamen prophetali, quo et apostoli omnesque illi auditores fuerant eruditi. Habebant enim in usu illas animas dici 'uirgines' quae deum alienum non adorauerunt, sponsum unius cuiusque animae deum, sponsam animam deum colentium, quia sicut mulier omnia quae facit cum uoluntate uiri debet facere et omnia ad opus ipsius et ad laudem eius, siue ad profectum eius dare quicquid dat, et non debet alium aestimare sapientiorem, speciosiorem, fortiorem quam maritum suum,

sic anima unius cuiusque colentis deum quicquid facit cum dei uoluntate et in nomine domini debet facere, non debet

20

amare neque patrem neque matrem, gemmas, aurum, argentum, predia uel aliquam creaturam sub caelo plusquam deum. Tunc autem amat deum, si facit quae ipse precepit, si autem iusticiam deserit pro aliqua re, tunc amat plus illam rem quam deum et ibi fornicatur anima eius. Hoc modo

478 = 372-374. 478-479 = 297-299. 479-480 — 25, 330-332. 7-8 more...prophetali = 2, 427-428. 10 Ex. 34, 14; Ps. 80, 10. 147. 22 (= 42) Lev. 20, 6. 478 unus durissima Y

relinquetur et una relinquetur W, et altera Y 480 tormenta indicantur WNYE', inducantur VMPH, in...perducantur E

1 Rubricam habent WNM?

E?

3 Superiorem

superiorem cett. (Per superiorem Migne) habiturus PE^N, habiturus sit (ss. )M illorum Y

18 — 4,

fuerant Wy, fuerunt cett.

YE?, Nunc

(= 6, cf. 2: Tunc)

4 quid PE^NE, quod cett. 4-5 sit illi om. E^, 8 et om. Y 7 enim Y 11 Nam

Y

12 fecerit Y

13

et om. 14 quicquid]|quod y eius om. Y alt. ad om. Y ipsius om. Y 18 pr. neque 17 domini] eius Y 15 maritum W, uirum (cf. 12) cett. Y om. Y 20 fecerit Y

452

25

30

35

LIBER GENERATIONIS,

c. 25

debet esse uirgo omnis ecclesia Christi, uidelicet omnes Christiani. De talibus uirginibus dicit dominus: simile est regnum caelorum, hoc est presens ecclesia, quae frequenter appellatur 'regnum caelorum’. Recte per denarium numerum omne genus hominum exprimitur, quia denarius numerus perfectus et absolutus est et ultra ipsum nullus numerus nisi de ipso multiplicatus, et in hac parabola nullus est qui hic non designetur. In quinque autem sensibus corporis unus quisque subsistit homo, geminatus autem quinarius denarium perficit, et quia ex utroque sexu fidelium multitudo colligitur, sancta aecclesia similis decem uirginibus denuntiatur. Virgo enim nomen est communis generis et eodem modo dicitur uirgo sancta Maria et uirgo sanctus Iohannes. QUAE

ACCIPIENTES LAMPADAS SUAS EXIERUNT OBUIAM SPONSO ET SPONSAE. 'Lampades' autem corpora intelleguntur. Tunc exierunt obuiam sponso et sponsae quando per baptismum intro252 40

ierunt in ecclesiam eius. QUINQUE AUTEM EX EIS ERANT FATUAE ET QUINQUE PRUDENTES. Illae sunt fatuae secundum

deum, quae mundum aut ea quae in munde sunt plus diligunt quam deum, et tunc fornicatur anima alicuius erga deum quando aliquod pretium ei plus placet quam dei, id est retributio uitae aeternae pro factis suis. SED

2/515) 45

QUINQUE

FATUAE, ACCEPTIS LAMPADIBUS, NON SUMPSERUNT OLEUM SECUM quia non habuere opera quae deo essent accepta, siue quia malae fuerunt seu quia siquid boni fecerunt pro huma-

25,4 50

na laude egerunt. PRUDENTES UERO ACCEPERUNT OLEUM IN UASIS SUIS CUM LAMPADIBUS quia egerunt pro solo dei amore et retributionis aeternae. 'Vasa' corda sunt electorum. MORAM AUTEM FACIENTE SPONSO. Haec mora adhuc agitur,

24-26 (2-3) — 3, 38-40. 38-41 (RM 649, 52-58).

24 dominus dicit y est (est om. N) nomen

et] quo Y

Y

27-28 Cf. MS 591-615. 40-41 — 8, 162. 42 = 22.

29 illo y HN, communis

multiplicatur B generis nomen

34 communis generis est y

36 lampadas (= 62) WV, lampades cett.

42 et om. Y

43 ei aliquod premium Y

WNYE, suis (244) add. VMPE^-H habebant y 46-47 seu...seu Y

quia om. Y, qui E solius Y et ss. H

30-33 GH 12, 1, p. 82,

et om. Y

35

40 Istae P, autem add.

deus B

45 lampadibus

46 habuere « edd., habuerunt 47 mala fuerunt y, male fecerunt E

48 egerunt] gesserunt y, fecerunt E

PHN, alt.

49 quia] bona add. y

1464 4

LIBER GENERATIONIS,

c. 25

453

quia adhuc non uenit iuditium. DORMITAUERUNT OMNES infirmati sunt ET DORMIERUNT mortui sunt. Hoc cotidie fit de fidelibus et infidelibus, sed generaliter in die iudicii fiet. 55

60

65

70

MEDIA AUTEM NOCTE CLAMOR FACTUS EST quia, sicut dixi-

mus, media nocte finem mundi credimus fore, et insperate. Clamor factus est angelorum cum tubis hominum, fulgurum et tonitruorum. ECCE SPONSUS UENIT. Veniet manifestus et non silebit. EXITE OBUIAM El. Aduocauit caelum desursum et terram deorsum, hoc est et qui in caelo sunt et in terra. TUNC SURREXERUNT OMNES UIRGINES ILLAE quia et boni et mali resurgent cum corporibus, ORNAUERUNT LAMPADAS SUAS habuerunt corpora resuscitata. FATUAE AUTEM SAPIENTIBUS DIXERUNT : DATE NOBIS DE OLEO UESTRO, QUIA LAMPADES NOSTRAE EXTINGUNTUR, hoc est: adiuuate nos apud deum. RESPONDERUNT PRUDENTES, DICENTES: NE FORTE NON SUFFICIAT NOBIS ET UOBIS. Non dicunt hoc pro auaritia sed pro timore, quia uix poterunt sua opera unum quemque liberare: unus quisque enim pro operibus suis recipiet mercedem, neque poterunt in illa die aliorum uirtutes aliorum uitia subleuare. Sicut enim tempore captiuitatis Babiloniae

75

Ieremias

et Ezechiel

et Abacuc,

Daniel,

Ananias,

Azarias, Misael non potuerunt alios liberare, sic et sancti in illa die non poterunt alios adiuuare nisi quos bona sua opera adiuuauerint: cum operibus eorum bonis poterunt adiuuare preces sanctorum. ITE POTIUS AD UENDENTES ET EMITE UOBIS. Non consilium dederunt sed crimen inprobauerunt,

55-56 diximus] 24, 385-388. 56 finem mundi] Cf. 20, 7. 278-280. 57-58 Apoc. 4, 5 et 8, 5. 58-59 Ps. 49, 2.

57 Cf. 24, 59-60 Ps. 49,

4. 69-70 1 Cor. 3, 8 (Sap. 10, 17). 72-73 Daniel...Misael] Dan. 1, 6. 73-75 Cf. D.C. Van Meter, l.c. (ad 24, 374), p. 83 et n. 44.

52 non uenit] latet Y omnes] id est add. Y 53 ct...sunt om. D 54 de om. Y fit (e fiet H) (B) 56 insperate] uenire add. Y 57 turbis Y 59 Aduocabit PE? 60 alt. et om. Y, tert. et] qui add. PE? 61 pr. et W, om. cett. 62 resurgunt Y corporibus] suis add. Y lampadas (236) WV, 67-68 per inuidiam sed per 65 est om. Y 63 habebant y lampades cett. timorem Y 72 pr. et om. NY 74 poterunt om. Y alios adiuuare sua opera œedd., (liberare sed uel adiuuare ss. M) WMN, adiuuare alios cett. 75 adiuuauerint «(H), adiuuerint PE'(D) (ex adiuuauerint opera sua Pf 77 improperauerunt Hy, improbrauerunt E eorum om. Y H)

LIBER. GENERATIONIS,

454

80

c. 25

ac si dicant: ite ad adulatores, pro quorum uanis laudationibus opera uestra exercuistis — uenditores namque olei adulatores intelleguntur, qui enim alicuius opus pro aliquo dono laudat quasi oleum uendit, de quo psalmista: oleum autem peccatoris non inpinguet capud meum. DUM AUTEM

25,10

IRENT EME-

RE, UENIT SPONSUS, quia cum non poterunt esse cum deo et electis, erunt cum diabolis quos auscultarunt. Venit sponsus 85

90

peractum erit iuditium. ET QUAE PARATAE ERANT INTRAUE-

RUNT CUM EO AD NUPTIAS illi qui habuerunt perfecta opera recepti sunt, ut sint cum deo et angelis in illa caelesti beatitudine. ET CLAUSA EST IANUA aditus misericordiae interclusus. Non enim post iuditium patet precum aut meritorum locus, tunc erit clausa ianua, omnibus malis exclusis, quae modo cotidie omnibus ex corde paenitentibus aperitur. Quod similiter beatus Beda in quodam rithmi uersiculo ingemescit, dicens nulla erit suspitio salutis uel remedii ianua clausa talami completis sponsi nuptiis.

95

NOUISSIME UENIUNT ET RELIQUAE UIRGINES, DICENTES : DO-

2511

MINE, 100

DOMINE,

APERI

NOBIS.

Frustra tunc

clamabunt

qui

illum hic clamantem per sua euangelia et suos praedicatores audire

noluerunt.

Ingeminant

domine,

domine,

sed frustra,

quia paenitentiae tempus nunc erit, quia paenitentia dicitur

81-82 Ps. 140, 5.

94-97 Ces vers, et ceux cités plus loin (116-119), n'ont pas

été identifiés. Qu'ils ne peuvent étre de Béde a été démontré de fagon tout à fait convaincante par Michael Lapidge, Bede the Poet, Jarrow Lecture 1993, p. 11 et p. 27, n. 71 (= Bede and his World,

Aldershot

1994, vol. 2, p. 955). —

Schaller - E. Kónsgen, Initia carminum, nos. 10659 et 10997.

Cf. D.

102-103 IE 6, 19,

71 (punitentia, voir sur 4, 262-263). 78 pro om. Y

79 quoque N, quippe y, autem E?

poterunt WPE", potuerunt cett.

84 et] cum add. Y

eius (om. quos auscultarunt) y

auscultauerunt PE?

peragendum erit perfecta y 87 Y 89 patebit quorundam y erit tempus Y 83 domino

E

83 pr. cum om. Y

cum diabolo et angelis 85 peractum est E?,

y, peragetur E erunt W 86 habebant y opera angelis ] eius add. y, suis hoc est add. E 88 ianua] scilicet add. Y et e patet H 91 cunctis Y 92 beatus om. Y 102 tempus nunc erit (est N) «NE, tempus non erit HPE?, non nam Y

LIBER GENERATIONIS,

c. 25

455

quasi ‘punientia’ : puniendi tempus erit, sed spes ueniae iam ultra non erit, quia nequaquam 105

tunc ueniam inueniet qui

modo non uult agere paenitentiam, ut Dauid ait: quoniam

non est in morte qui memor sit tui. Magna erit seueritas post

iuditium, quia ante iuditium ineffabilem misericordiam prerogauit. AT ILLE RESPONDENS AIT: AMEN, DICO UOBIS, NESCIO 110

UOS.

Nescio uos subauditur per operationem

deus

ista dicturus

est! UIGILATE

DIEM NEQUE HORAM.

115

meos

fuisse, nescire enim dei reprobare est: uae superbis, quibus ITAQUE,

QUIA

NESCITIS

Quia multoties ipse per se clamauit in

hoc saeculo uigilate, et audire dedignati sunt, clamabunt tunc multipliciter et non exaudientur. De quo uae praefatus Beda in iam dicto rithmo prosequitur, dicens o quam infelix anima priuata hoc conuiuio quae ultra in memoriam non reuertetur domini. Semper enim debemus ultimum diem metuere, quem numquam possumus praeuidere, quem Dauid metuens dicebat notum fac mihi, domine, finem meum et numerum dierum meorum, ut

sciam quid desit mihi, quia siquis iter pergere debet uult accipere uiae sumptus sufficienter. Ut sciam quid desit mihi: timebat ne extingueret lampas eius, idcirco dicebat ut sciam quid desit mihi: praeparemus incessanter sumptus in ula, ne in illa die excludamur clausa 1anua.

103 spes ueniae — 9, 118. 105-106 Ps. 6, 6. 106-108 GH 29, 11, p. 254, 245-247: Redemptor noster tanto tunc in iudicium districtior ueniet, quanto nobis ante iudicium magnam patientiam praerogauit (RM 654, 97-98).

97e

116-119 Voir sur 94-

121-123 Ps. 38,5.

104 inuenit Y 105 dicit (B) 106 ent] ei add. Y, ss. H securitas HN 107 qui y et e quia H 110 quippe Y 112 Quia] Nam y 114 exaudiuntur Y 117 consorcio Y 119 reuertitur Y 121 intuens Y dixit Y 125 extingueret W, -retur cett. 123 iter...uult] arripit debet y 126 in uia] uie necessarios Y alt. in om. Y

112 per se om. IN

113 tunc om. P

1465 A

L]

LIBER.

456

GENER

ATIONIS,

c. 25

DE DANDIS TALENTIS

SICUT HOMO

25,14 130

135

QUI PEREGRE PROFICISCENS.

stolis et doctoribus,

140

145

2515

Quia dominus

cito erat transiturus de saeculo corporaliter et discipuli de die iudicii interrogauerunt, ipse autem noluerat certum tempus ostendere, quantum timenda et praecauenda esset ipsa dies multis parabolis prepositis ostendit. Dixit superius de uigilanti et prudenti seruo atque de neglegenti, iterum generaliter de omni ecclesia sua, quae deum se adorare profitetur, sub specie X uirginum. Nunc iterum principaliter de apoet cum

illis de omnibus

hominibus.

Homo iste dominus noster est Iesus Christus, qui pro nobis sua gratuita pietate homo fieri dignatus est, cum deus esset. Peregre proficiscens. Peregre, id est longe', uenit a nomine quod est pereger, inde et peregrinus id est pergens longius, proficiscens a uerbo proficiscor, deponens uerbum, uenit participium. Ipse dominus Christus peregre profectus est quando in caelum ascendit, quia licet in caelo diuinitas fuerit, tamen homo ille, quem de sancta Maria adsumpsit, in caelo antea

non fuit. UOCAUIT SERUOS SUOS apostolos, ad quos haec loquebatur. TRADIDIT ILLIS doctrinam euangelicam. ET UNI DEDIT QUINQUE TALENTA, ALII AUTEM DUO, ALII UERO UNUM. Non omnes apostoli aequaliter docti recesserunt a

129 Cf. 26, 267-268. sulv.

133 superius] 24, 439 et suiv.

134-136

— 2 et

139 — 20, 90.

128 Rubricam habent NM°E° :talentis] unicuique secundum propriam uirtutem (7163) add. N (cf. p. 58, app. cr. ad 74) De homine peregre proficiscente iuxta (SES 129 proficiscitur y 131 interrogauerant y autem om. Y nolebat y 132 prenunciare addito sed y et praecauenda om. Y foret Y 133 prepositi VM, corr. M, propositis PE^v innotuit Y 134 de om. PN 135 adorare se y 136 X/decem om. Y iterum] uero y 138 est W, om. cett. quia Y 141 inde et] unde PE? 142-143 proficiscens uenit a uerbo deponenti proficiscor et est [cf. E?] participium P proficiscor] quod est add. IN deponens uerbum om. Y, deponenti E? 143 Ipse] Inde y dominus Iesus Christus Y 144 pr. in om. Y 144 et 145 in caelum (= 144) WVH, corr. V 145 assumpserat y 147 et tradidit y 149 recedebant

i

139-140 cum deus esset om. P

15, 10, ed. Keil 2, p. 67,20] N

140-141 à uerbo...peragro [Priscianus, Inst.

142 uenit] et est E?

LIBER.

GENER ATIONIS,

c. 25

457

155

domino, sed alii plus, alii minus. Minus enim erat sapiens Thomas, qui dixit domine, nescimus quo uadis, quam Petrus. Item minus Philippus, cui dictum est tanto tempore uobiscum sum, et non cognouistis me, Philippe, quam Iohannes, qui dixit in principio erat uerbum. Ideo in quinque talentis diuersas gratias intellegere debemus, uel in quinque talentis donum quin-

160

cet uisus, auditus, gustus, odoratus et tactus, quia satis abundeque honoratur qui his quinque sensibus uigere permittitur. In duobus talentis intellectus et operatio designatur, in uno talento intellectus tantummodo designatur ; cre-

150

que sensuum, id est exteriorum scientia, exprimitur, uideli-

dimus tamen quia apostoli electi et quinque et duo talenta habuerint, et adhuc in ecclesia Christi multi habent similiter.

165

170

175

UNICUIQUE SECUNDUM PROPRIAM UIRTUTEM non pro largitate aut parcitate alteri plus et alteri minus tribuens, sed pro accipientium uiribus, quia et in heremo quamuis LXXII seniores eodem spiritu fuerint repleti quo et Moyses, non tamen sic profuse ut Moyses. ET PROFECTUS EST STATIM quia tam diu conuersatus est cum discipulis, quousque uidit eos non indigere presentiam corporalis instructionis, et post recessit ab eis corporaliter, quos tamen spiritaliter numquam deseruit. ABIIT AUTEM QUI QUINQUE TALENTA ACCEPERAT ET OPERATUS EST IN EIS ET LUCRATUS EST ALIA QUINQUE, SIMILITER ET QUI DUO ACCEPERAT LUCRATUS EST ALIA DUO. De apostolis non dubitandum quod talenta, quae a deo acceperunt, iuxta dei uoluntatem duplicauerint. Unde et sequax eorum Paulus, habens et quinque et duo talenta, dicebat uae

151 Ioh. 14, 5. 152-153 Ioh. 14, 9. 18) GH 9, 1, p. 59, 17-19 (RM 656, 58-60). 60 : abunde. ..satis.

159-160 GH 9, 1, p. 59, 19-21 (RM 656, 60-62).

167 Num. 11, 16.24.26.

habuerunt

NY

165-

176-177 1 Cor. 9, 16-17.

150 alt. alii] uero add. Y Ideo om. Y 155 uel] et y 162

154 Ioh. 1, 1. 155-157 (IE 11, 1, 157-158 Horace, Serm. 1, 2, 59-

152 Ita HN, Minus etiam (om. Item/Ita) y

161 apostoli] et ali1 add. y

similiter

om.

Y

164

et

om.

154

pr. et om. Y N,

uel

y

165

percipiencium Y 166 et om. Y 169 presentiam W (m exp. corrector), 174 quin 173 et om. NY 170 numquam spiritaliter Y presentia cett. Y 175 iuxta] etiam add. Y 176 pr. et om. Y dicit Y

160 in...designatur om. E?

173 est] et ipse add. E?

1466 A

s

LIBER

458

GENER

ATIONIS,

c. 25

mihi est si non euangelizauero, quia dispensatio mihi credita est, item de exterioribus talentis: ad ea quae mihi opus erant et his qui mecum sunt, ministrauerunt manus istae et item : omnia osten180

185

190

di uobis, quia sic oportet laborare et suscipere infirmos. Ille exteriora talenta duplicat, qui de terrenis offitiis uitam aeternam sibi comparat. De uno quoque homine ista intellegere possumus, maxime tamen de his qui locum apostolorum in ecclesia tenent, praedicatoribus uidelicet diuini uerbi. Potest quoque in duobus talentis intellectus et caritas intellegi, quia operatio in hominis arbitrio est dimissa. Si enim operationem ibi intellexerimus, poterit subripi ut dicat quis ideo non posse operari bonum, quia non acceperit talentum operationis. Scimus autem quia deus hominem in libero arbitrio habet dimissum,

utrum

uelit facere mandata

dei an non.

QUI AUTEM UNUM ACCEPERAT, ABIENS FODIT IN TERRAM ET ABSCONDIT PECUNIAM DOMINI SUI. Pecuniam in terram abscondere est acceptum ingenium in terrenis actibus impli-

25,18

care, lucrum spiritale non quaerere, cor a terrenis desiderus 195

200

numquam leuare. Unum talentum Iudas intellegentiae accepit, quia similiter eruditus fuit a domino ut ceteri, sed in terreno auaritiae lucro cuncta conuertit, qui, loculos magistri habens, quae potuit furatus est quousque et dominum uendidit. Videat se unus quisque, quia nullus est, qui omnes sensus corporis sanos habeat, qui possit queri non accepisse aut accipere potuisse talentum: potuit enim, quia sanitate uige-

bat, discere qua uiueret et sibi et aliis prodesse. Nam nullus de ignorantia, quia non licet ignorare

se poterit excusare

178-180 Act. 20, 34-35. 184-190 — 234-240. 186 et 189-190 — 21, 464467. 192-195 GH 9, 1, p. 59, 35-37 (RM 658, 96-98). 197-198 (— 26, 170-171) Ioh. 12, 6 et 13, 29. 199 Cf. 1 Cor. 3, 10: Unusquisque. .uideat...

177 est om. PE? foliis amissis om. H dei faciat Y

184 predicatores Y praedicatoribus...332 resur(rectio) 190 habet dimissum] esse permisit Y uclit mandatum

192 terram (= 270) WY, terra cett.

193 in om. y

196 qui

Y 197 cuncta conuertit] perstitit y 198 queque y 199 (cf. 200 :E^) se om. YE* 201 qui y 202 pr. et om. Y Nullus enim y 203 poterit se NY

187

per 1gnoranciam

n

quia

om. Die

(cf. ad 200) ideo] se add. E? 190 dei] 200 (cf. ad 199) queri] se add. E?

terrenum...lucrum E*

eius

P

196-197

LIBER. GENERATIONIS,

205

210

215

c. 25

459

quoniam repleta est terra scientia domini, immo de pigritia condempnabitur et de reiectione talenti. Alius euangelista dicit quod talentum in sudario ligauerit: ille doctrinam patrisfamiliae in sudario ligat, qui donum intellegentiae in luxuriis aut commessationibus aut ebrietatibus uel aliis huius saeculi uoluptatibus conuertit. POST MULTUM UERO TEMPORIS UENIT DOMINUS SERUORUM ILLORUM ET POSUIT RATIONEM CUM EIS. Generalis examinatio omnium hominum operum in die iudicii erit, sed et cotidie agitur, dum electi et reprobi de hoc saeculo rapiuntur. ET ACCEDENS QUI QUINQUE TALENTA ACCEPERAT OPTULIT ALIA QUINQUE TALENTA, DICENS. Non uerbis dicent, sed opera perfecta monstrabuntur, quia unius cuiusque opus in illa die manifestum erit. Etiam in hoc saeculo hoc fit, cum quis V sensus corporis in bono opere implicat et alios suo exemplo instruit et deus eam intentionem rectam perspicit, largitus ei etiam scienti-

15220

am ILLI cum bone

ampliorem quam ei, qui naturali ingenio pollebat. AIT DOMINUS EIUS: EUGE, BONE SERUE ET FIDELIS. Euge grenomen est et dicitur Latine ‘bene’ subauditur gaude, serue. 'Seruus' non semper conditione dicitur timoris

sed etiam dilectionis. De illo alio loco dicit dominus iam non 225

dicam uos seruos, de 1sto et hic serue bone et in alio loco dicite :

fecimus. De 1sto ergo, facere serui inutiles sumus, quod debui mus quod ad dilectionem pertinet, dicitur seruo — non timoris

20411$ 411029:

205-209 HM

240, 836-838 (RM 658, 93-95) : ...quamquam in

alio euangelista [Luc. 19, 20] scriptum sit quod in sudario ligauerit, id est doctrinam patrisfamiliae molliter et delicate uiuendo eneruauerit (208 — 24, 473). 217 — 1551572 223-224 Cf. Eccli. 25, 16. 224-225 Ioh. 15, 15. 225-226 Luc. 17, 10. 205

et abiectione

y, et deiectione

E

206

ille] namque

add.

Y

207

patrisfamilias NY 208 alt. aut om. Y uel] in add. P, aut INY 209 saeculi] modi Y conuertit] uacare studuerit y 215 dicent] dicens Y perfecta] et facta Y 216 in illa die h. l. W, post quia cett. 218 multiplicat Y alt. et] nam Y 219 que recta est y 219-220 etiam scientiam. W, etiam om. IN, scientiam etiam cett. 220 quam..ingenio] qua natural quasi ingenio Y

ait] V. ad 24, 438.

221 bone serue (= 223) &E?, serue bone (=

225) P() 223 dicitur] et add. WV, exp. V 224 De illo] Unde y dominus dicit Yedd. 226 debemus VM 227 seruo diatur Y

214 alia om. V

1467 A

LJ

LIBER. GENERATIONIS,

460

230

sed amoris deo placendi — ‘fidelis’, quia dei dona et custodiuit in se et in aliis ampliauit. SUPER PAUCA FUISTI FIDELIS. Super pauca super terrena, quia quamlibet « pretiosae in hoc saeculo terrenae res caelestibus comparatae pauca et uilia sunt. INTRA IN GAUDIUM DOMINI TUI suscipe quae oculus non uidit nec auris audiuit nec in cor hominis ascendit. ACCESSIT

2502 235

20512)5;

25,24 250

c. 25

AUTEM

ET QUI DUO

TALENTA

ACCEPERAT.

Si hic

operationem pro talento acceperimus, dicent multi: non accepi a domino talentum ut possim operari quae intellego, et propterea non possum perficere opera dei. Sed scimus quia omnes homines liberum habemus arbitrium, ut operemur

aut opera dei aut opera diaboli, propterea melius est intellegere intellectum atque caritatem. AIT ILLI DOMINUS EIUS: EUGE, SERUE BONE. Uterque seruus simile gaudium recipit, et qui de quinque decem et qui de duobus quatuor fecit, non considerans lucri magnitudinem sed studii uoluntatem, quia deus intentionem in uno quoque homine considerat, ut dixit ipse de uidua quae duo minuta in gazofilatium misit: inquit dico uobis quia illa uidua plus omnibus diuitibus misit. Quid autem maius dari potest fideli seruo quam esse cum deo et uidere gaudium domini sui? ACCEDENS AUTEM ET QUI UNUM TALENTUM ACCEPERAT AIT : DOMINE, SCIO QUIA HOMO DURUS ES, METIS UBI NON SEMINASTI ET CONGREGAS UBI NON SPARSISTI. Per seruum istum omnes mali intelleguntur siue singulariter unus quisque malus, quia nullus prope potest inueniri qui non a deo acceperit talentum, quo-

231-232 Cf. 7, 67-68. 237-238 — 21, 464-467.

232-233 1 Cor. 2, 9. 234-240 — 184-190. 245-247 Marc. 12, 42-43; Luc. 21, 2-3.

228 sed amoris om. Y placenti YE? bona Y et om. Y 230 quaelibet E^ ef e correctura M 233 auris..nec WPYE, om. VMNE? ascenderunt y 235 acceperimus (cf. 186-187) W, accipimus cett. 239 pr. aut om. Y 241 recipit W, recepit cett. 242 alt. de om. 245 ut 1pse testatus est Y 246 inquit «E, del. M, om. cett. Amen, dico uobis, ait Y quoniam Y illa uidua W, uidua hec N, uidua hec pauper y, uidua tantum VMPedd. 247 potest dari Y esse] permanere Y 249 et ait Y 253 pene Y 253-254 quoniam] quia P, nam y

231 paucae et uiles P

LIBER.

255

260

270

275

GENER ATIONIS,

c. 25

461

niam uni cuique res, de qua uiuit, pro talenti acceptione reputabitur, etiam et qui locum apud diuitem optinet, si non intercedit pro pauperibus, pro talenti retentione reputabitur. Homo durus es. Iustitiam dei multi saeculares duritiam putant, sed sicut ueritas naturaliter est, sic etiam iustus et iusticia naturaliter, et iniuste non potest agere quia essentialiter bonus est. Metis ubi non seminasti quia etiam in gentilium populo quicumque bona studuit operari, deo accepta fuerunt eorum opera, ut in magis, quibus non fuerat praedicatum, ac reliquis, quorum actus non habemus conscriptos. Et colligis ubi non sparsisti scilicet praedicationis uerbum. Unde datur intellegi quia qui bene operati sunt inter gentes non habebunt in tartaro tam dira tormenta ut illi, qui ut nequius potuerunt operati sunt. Seu alio sensu, quia non solum illos punis qui cognouerunt quid debuissent facere, sed et illos qui te ignorauerunt et qui de te non audierunt. ET TIMENS ABII ET ABSCONDI TALENTUM IN TERRAM. Ac si dicat: cum consideraui quia et illos punis qui per ignorantiam et illos qui per infirmitatem fragilitatis *** et quos recipis sine macula recipis, desperaui me posse ad tuam gratiam uel ad tuum regnum peruenire, et idcirco totum meum studium in terrenis collocaui, ut si amitterem

uitam beatam in futuro,

uel praesentem delectationem non amitterem. Etiam in praesenti potest accipi, quia cum quilibet acumen ingenii, quod

255-257 Allusion à Luc. 16, 19-25. 259-260 — 7, 61. 262 Matth. 2, 12 266 — 331-332. 266-267 — 23, 11. 268-269 Cf. Tob. 8, 5 (1 Thess. £i yy S9) UA 272-273 recipis] Cf. Hebr. 12, 6. sine macula] Ps. 14, 2, et passim.

255 et om. Y

256-257 condempnabitur

Y

258 et om. Y

259 qui

YE 261 studuerit E^, studuerunt bona operari y 261-262 erant Y 262 eius IN magorum Y 263 reliqui y non sunt scripti Y 265 quod hi qui Y operati sunt] fecerunt Y 268 deberent y 269 alt. qui om. Y de xE?, om. P(B) 270 talentum] tuum add. Y terram (= 192) «E, terra PED 271 considerarem y pr. et om. Y qui om. PE (cf. ad 272: P) alt. illos om. Y 272 fragilitatis] delinquunt add. y, deliquerunt IN, peccant 277 nam Y 276in] pro Y 275 in futuro om. Y 274 et om. Y E?

DEUM 255 deputabitur E infirmitatis E? 275 beatam uitam P

OD NC

1468 A

Nd 2.

272

fragilitatem

B

LIBER.

462

280

285

GENER ATIONIS,

c. 25

a deo accepit, non sequitur, perdit per suam desidiam quod scire poterat, et assequitur plerumque is, qui ebetem acumen habere uidebatur, per assiduitatem et per suam bonam uoluntatem. ECCE HABES QUOD TUUM EST. Ex quo primus parens noster in paradiso peccans ipsas suas culpas in dominum suum uoluit reputare, dicens mulier quam dedisti mihi dedit mihi et comedi ex eo, omnium hominum genus culpas suas in aliis gestiuit retorquere. Unde et hic seruus dicit ecce habes quod tuum est, quasi diceret: et si alios non instruxi, me ipsum custodiui et in me habes saluum talentum. Qui enim debuit

25,26

295

simpliciter inertiam suam et peccatum confiteri, dicit se prudenti consilio egisse ne pecuniam perderet, qui hoc solum timere debuit, ne sine lucro ad dominum reportaret. RESPONDENS AUTEM DOMINUS EIUS DIXIT EI: SERUE MALE ET PIGER. Seruus malus appellatur quia calumniam fecit domino et peccatum suum in eum uoluit retorquere, piger, quia noluit talentum dare ad erogationem. SCIEBAS QUOD METO UBI NON SEMINO ET CONGREGO UBI NON SPARSI. Si et illud — iuxta tuam sententiam — exquiro quod ad erogandum

non

dedi,

quare

tu, sciens

uoluntatem

meam,

non

dedisti pecuniam meam ad mensam ? Nummularii a nummo dicuntur, quia 1psi eos percutiunt. Et solent monetarii 300

accipere argentum ab aliquibus et solent denarios firmare et post annum integrum reddere quod acceperunt et medietatem T de ingenio suo super acceptum. Quod diuina lex de 283-284 Gen. 3, 12. 297-298 Luc. 19, 23. 298-302 Cf. 21, 217219. 300 firmare ‘garantir’. 301 (post annum) integrum reddere ‘rembourser intégralement’. 301-302 medietatem] Le reste de la phrase est corrompu. Le sens semble avoir été que les banquiers, s'ils retournent le principal, ne retiennent pas moins de 50% des gains que leur habileté leur a permis de réaliser.

279 ebetem W, hebetem y, hebes PNedd., (h)ebestem VM et s ss. W 279280 acumen om. Y, uidebatur acutum (om. habere) E? 280 alt. per om. Y suam om. Y 282 peccauit Y (om. ipsas) culpas suas y dominum] deum add. Y 283 conuertere Y pr. mihi] sociam add. y dedit mihi] de ligno

add. Y dominum

284 alios (B) 285 gestiuit «P, gestit IN, gestiunt Y edd. W^*E?, deum cett. 292 malus] et piger add. y qui Y

dare talentum Y

299 monetarii om. Y

formare codd. edd. 290 ne] non add. E?

alt. et] ac y

300 solent om. B

301 integrum om. Y

290 294

firmare conieci,

LIBER.

305

S5

c. 25

ET DATE EI QUI HABET

X TALENTA.

Conueniens uide-

batur ut, cum talentum ab illo tollebatur, ei daretur qui duo quam qui quinque, sed si uim dicti perpendimus, plus ille habuit qui duo, id est intellegentiam et caritatem, quam ille qui quinque sensus corporis accepit, quia scientia dei et caritas omnes apud deum precellunt uirtutes. Frequenter ergo uidemus illum qui bene exterioribus administrat, licet simplex frater habeatur, maiora dona a deo impetrare quam illum, qui de sua scientia se iactans alios dedignatur. Et iste unus malus seruus Iudaeorum populus potest intellegi, qui doctrinam legis, quam accepit, noluit multiplicari in gentili populo. Cui talentum ablatum est, sicut ipse alio loco dicit: auferetur a uobis regnum dei et dabitur genti facienti fructus eius. OMNI HABENTI DABITUR habenti fidem uel bonam uoluntatem dabuntur reliqua bona, El AUTEM fidem uel bonam uoluntatem ET QUOD

325

463

terrenis pecuniis prohibet fieri, quoniam uitium est cupiditatis exigere uelle quae te nescias commodasse. Unde psalmista dicit de iusto uiro: pecuniam suam non dedit ad usuram. De spiritali uero, id est praedicatione diuina, qui non studuerit multiplicari exsoluet debitas poenas. TOLLITE AB EO TALENTUM

310

GENER ATIONIS,

QUI NON HABET UIDETUR HABERE

per ypocrisin AUFERETUR AB EO, siue terrenae res, quas magis amauit quam uitam aeternam, auferentur ab eo, et tunc neutrum habebit. ET INUTILEM SERUUM EICITE IN TENEBRAS EXTERIORES. lam dixi quia 'tenebras interiores! caecitas mentis appellatur, exteriores tenebrae erunt in in-

ferno, u