Een crimineel liegt niet altijd: en andere waargebeurde misdaadverhalen 9026121881, 9789026121883 [PDF]

Zitiervorschau

EEN CRIMINEEL LIEGT NIET ALTIJD...

Deze bladzijde is met opzet leeg gelaten

Peter R. de Vries

EEN CRIMINEEL LIEGT NIET ALTIJD... en andere waargebeurde misdaadverhalen

DE FONTEIN

Het merendeel van deze columns/verhalen is eerder gepubliceerd in het weekblad Panorama. isbn 978 90 261 2465 5 nur 330/401 © 2004 Uitgeverij De Fontein bv, Postbus 1, 3740 aa Baarn/ Peter R. de Vries, Postbus 5182, 1410 ad Naarden Ontwerp omslag: Wil Immink Typografie: V3-Services Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever én van de auteur.

Inhoud

Voorwoord – Woede, verbazing en emotie... 9 De moord op Natascha Meijer 11 Wat ik de rest van de week doe... 14 Geen blunders in de Puttense moordzaak? 17 De nalatenschap van een gevangenbewaarder 20 Frans Meijer: bekeerd of verkeerd? 22 De moord op Nicky Verstappen 1 24 De vondst van Marion en Romy 27 Wat is er met Tanja Groen gebeurd? 30 De onbetrouwbare ooggetuige 32 Als ik minister van Justitie was... 35 De vergeten moord op Jantje Hertogs 38 Uit de dossiers van een misdaadverslaggever 40 Een verdwaalde kogel 42 De laatste nacht van Yvonne Honders 44 Het mysterie van Miriam Möller 46 De moord op Antonio Brizzi 49 Moordenaars zijn geboren leugenaars 52 De prijs voor een opgeloste moord 55 De trillende stem van een president 58 Lady-killers... 61 Een lage frustratietolerantie 64 De moord op Arthur Ghurahoo 67 De goede contacten met justitie 70 Het ‘mooie leven’ van de pedofiel 73 Misdaadverslaggever of schillenboer? 76 Een spookproces 79 Ben ik genoemd? 82 Helderziendheid of gezond verstand? 85 Killing for fun... 88 De moord op Cor van Hout 1 91 – 5 –

De moord op Cor van Hout 2 94 ‘Een wijf met twee koters...’ De zaak-Bolhaar 97 Gezworen vijanden 100 Mijn naam is... 103 Een jongensdroom komt uit... 106 De moord op Nicky Verstappen 2 109 Uit liefde voor de prinses 112 Ik heb een alibi! 115 De lange arm der wet 118 Het mysterie rond de dood van Arno Betist 121 Van enig misdrijf is niet gebleken... 124 Twaalf jaar is 4.380 dagen 127 De moord op Wilma Bress – miss Lovett 130 De Schiedammer parkmoord 133 Van bajesklant tot scheepsmagnaat 136 Het recht in eigen hand... 138 De dubieuze methoden van HP/De Tijd 1 141 Een onvergetelijk tv-seizoen 144 De liegende korpschef 147 De moord op Lieke Snel 150 Wat is uw pincode? 153 Moord zonder lijk 156 Marteling via de tandtelefoon 159 De doem der verdenking 162 Prisoner 466/64 165 De dubieuze methoden van HP/De Tijd 2 168 Een civiele kwestie? 171 Just give me the facts...! 174 Het recht heeft zijn loop, of toch niet? 177 ‘De Vries moet een kogel door zijn kop!’ 180 Mabel... ken je me nog??? 1 183 Mabel... ken je me nog??? 2 186 Een crimineel liegt niet altijd... 189 Bij de dood van Nico van U. 192 Mijn woord van eer... 195 De ontvoering die mijn leven veranderde 197 Koninklijke snelheidsduivels 201 De aantrekkingskracht van begraafplaatsen 204 – 6 –

De afloop van de paskamermoord 207 Meten met twee maten 210 De dood ten gevolge hebbende 213 Grote bestrijders van kleine criminaliteit 216 Het Ajax-shirt van Nicky Verstappen 219 Premier of minister van Justitie? 222 Een fatale e-mail? 225 De Baarnse moordzaken 228 Justitie als patiënt 231 Gerrit de Stotteraar is dood... 234 De Deventer moordzaak: schuldig of onschuldig? 237

– 7 –

Deze bladzijde is met opzet leeg gelaten

Voorwoord Woede, verbazing en emotie...

Dit boek beschrijft een periode van ruim anderhalf jaar, van half 2002 tot het begin van 2004. En ik overdrijf geenszins als ik zeg dat dit misschien wel de meest turbulente episode uit mijn journalistieke loopbaan is, waarin ik – ook toevallig in 2003 – mijn 25-jarig jubileum als misdaadverslaggever vierde. Een periode met mooie successen en beloningen, maar ook met gebeurtenissen die diep ingrepen in mijn persoonlijk leven. De ‘geschiedschrijving’ begint met de afloop van de zaak-Bolhaar, de drievoudige moord op Corrina Bolhaar en haar kinderen Sharon en Donna in Amsterdam-Zuid in 1984, die door toedoen van mijn programma is opgelost, terwijl deze op het punt stond te verjaren. De reportages hierover leverden de dader een levenslange gevangenisstraf op en ons een Academy Award. Maar dit boek beschrijft ook de moord op Heineken-ontvoerder Cor van Hout, in januari 2003 in Amstelveen en de opwinding die ontstond toen ik een rouwadvertentie plaatste en op zijn begrafenis een toespraak hield. Hoe was ik bevriend geraakt met deze man? Kan dat wel als je misdaadverslaggever bent? En wat betekende zijn dood voor mij? Dan was er natuurlijk nog ‘Mabelgate’, het nu al legendarische interview met voormalig bodyguard Charlie da Silva (‘Zij was die wijf van die Lááánge man...’), dat ervoor zorgde dat Mabel Wisse Smit en prins Friso geen aanspraak meer konden maken op de troon. Het nieuws werd wekenlang door deze affaire beheerst: ‘Mabel ken je me nog?’ Maar er gebeurde nog veel meer in die anderhalf jaar. Nadat we vijf jaar vruchteloos naar Marion en Romy van Buuren uit Bergen hadden gezocht, werd hun graf eindelijk in de Egmondse duinen gevonden, hemelsbreed slechts een paar kilometer van hun huis. De Twee van Putten kregen van het hof in Leeuwarden een recordschadevergoe– 9 –

ding uitgekeerd voor de lange tijd die zij ten onrechte voor de moord op Christel Ambrosius in de cel hadden gezeten. Heineken-ontvoerder Frans Meijer werd na een even lange juridische strijd aan Nederland uitgeleverd voor het resterende gedeelte van zijn straf, nadat ik hem in 1994 in Paraguay had ontdekt. In Brabant voorkwamen we met een even gewaagde als unieke verborgen camera-actie een drievoudige huurmoord in het onderwereldmilieu en lieten stap voor stap zien hoe zo’n gruwelijk misdrijf werd beraamd en voorbereid. Verder staat in dit boek ook beschreven wat er allemaal gebeurde toen eind 2003 bekend werd dat ik nadacht – niet meer dan dat – over een mogelijke politieke carrière. Minister of misdaadverslaggever? En uiteraard ontbreekt ook de ‘Baarnse moordzaak’ niet, de verdwijning van en moord op Hans en Ria Müller, die door speurwerk van mijn tv-programma, eind 2003-begin 2004, aan het licht kwam. Waarom zagen wij wel wat in deze merkwaardige verdwijningszaak en de eveneens gealarmeerde politie niet? Maar niet alles lukte in die bewogen anderhalf jaar. De moord op Arthur Ghurahoo uit Utrecht bleef helaas onopgelost, er kwam nog geen licht in de tragedies rond Nicky Verstappen, Marianne Vaatstra en Andrea Luten, waar ik al veel langer dan die anderhalf jaar aan werk. Van week tot week heb ik mijn ervaringen en gevoelens over al deze zaken en onderwerpen beschreven. Persoonlijke observaties van op zichzelf staande gebeurtenissen en incidenten, maar ook van langer lopende affaires. Analyses van wat er goed en fout gaat in ons strafrecht, doorspekt met mijn eigen filosofieën, opvattingen en verlangens in een wereld die aantrekt en afstoot en al meer dan 25 jaar mijn werkterrein vormt. Vaak wordt mij gevraagd hoe ik dat zo lang volhoud. Wat drijft mij daarin? Wel, daar heb ik geen lang voorwoord voor nodig. Het antwoord is simpel. Drie woorden slechts: Woede... Verbazing... en Emotie. En als u dat na lezing van dit boek begrijpt is mijn doel geslaagd. Peter R. de Vries

Hilversum 2004

Als u tips of informatie hebt over de onopgeloste (moord)zaken, dan kunt u per e-mail contact met mij opnemen: [email protected]. – 10 –

De moord op Natascha Meijer

In de zomer van 1993 kreeg ik een aangrijpende brief van Ilone Meijer, een 58-jarige weduwe uit Rotterdam die zich eigenlijk had voorgenomen mij nooit te schrijven. Twaalf jaar geleden, op 23 juli 1990, was haar dochter, de toen 21-jarige Natascha Meijer vermoord en de dader daarvan was nooit gepakt. Ze wilde graag dat de recherche dat misdrijf nog eens onder de loep nam, nu er tegenwoordig met behulp van dna zoveel meer mogelijk is. Ze wilde dat ‘netjes’ doen, in alle stilte en niet via de media, zoals tegenwoordig zo vaak gebeurt. Dat laatste wilde ze de nu 15-jarige dochter van Natascha, die drie jaar was toen haar moeder werd vermoord, niet aandoen. Sindsdien voedt Ilone zelf haar kleinkind op, in betrekkelijke anonimiteit en die moet zo veel mogelijk gewaarborgd blijven. Media-aandacht draagt daar niet aan bij, zo oordeelde zij terecht. Ze nam daarom twee jaar geleden, in april 2000, contact op met de politie Rotterdam-Rijnmond en legde nog eens uit wat er twaalf jaar geleden was gebeurd. Ze had Natascha zelf gevonden in haar woning aan de Rotterdamse Beukelsdijk. Ilone had onraad geroken toen haar dochter niet belde om even te informeren hoe het met de kleine ging die een weekeindje bij oma logeerde. Natascha was gewurgd, een vreselijke aanblik, maar toch was Ilone blij dat zij zelf haar dochter had gevonden en zij het niet van een rechercheur aan de deur hoefde te horen. Er is ooit een verdachte aangehouden, een goede bekende van Natascha, maar deze is wegens gebrek aan bewijs weer vrijgelaten. Het dossier werd na verloop van tijd, bij gebrek aan nieuwe sporen, gesloten. Ilone Meijer vond echter dat ze de plicht had hier niet in te berusten. Tegen Natascha’s dochtertje moest ze later kunnen zeggen dat oma er alles, maar dan ook alles aan had gedaan om de moord op te lossen. Om die reden vroeg ze het korps Rotterdam-Rijnmond dan ook nog eens alle sporen na te lopen en met name nog eens goed te kijken naar de mogelijkheden die nieuwe dna-technieken boden. In – 11 –

juli 2000 kreeg ze van de korpsleiding een verheugend bericht. Men schreef dat het dossier van Natascha ‘opnieuw bestudeerd zal worden’ en dat de bevindingen naar de hoofdofficier van justitie zouden worden gezonden. Daarna bleef het lang stil. Maanden verstreken. En toen Ilone Meijer op 18 januari 2001, zeven maanden nadat het onderzoek was toegezegd, een gesprek had met de Rotterdamse politie, kreeg ze een enorme klap te verwerken. Ja, er waren zeker dna-sporen, vertelde men haar, waar men nog iets mee kon, maar nee, er was voorlopig geen recherchecapaciteit om daar mee aan de slag te gaan. En dus had de korpsleiding ‘besloten het onderzoek naar Natascha’s dood niet te heropenen’. In een brief werd haar toegelicht dat het ‘grote werkaanbod enerzijds en het krappe aantal rechercheurs anderzijds’ dit hadden veroorzaakt. Ilone Meijer schreef boos en teleurgesteld een brief aan ‘Den Haag’, aan GroenLinks en D66, waarin ze vroeg of het klopt dat je in Nederland als slachtoffer geen gehoor vindt als je je keurig bij het juiste loket meldt. Letterlijk schreef ze: ‘Dan krijg je te horen dat ze geen tijd hebben voor oude zaken: nummer trekken en op je beurt wachten. Moet dat zo? Ik wil geen sensatie, ik wil niet zielig doen, ik wil niet alle media over me heen trekken. Ik wil gewoon een eerlijke kans. Maar dan sta je dus gewoon voor een dichte deur.’ De politici schreven terug dat haar brief hun ‘geraakt’ had en dat ze goed begrepen dat het voor nabestaanden ‘niet te verkroppen is’ dat er een tekort aan recherchecapaciteit is. Maar daarna volgden lange alinea’s waarin werd uitgelegd dat het nu eenmaal niet anders kan en dat er ‘op termijn echt wel verandering komt in deze onbevredigende situatie’. Geen spoeddebat. Geen Kamervragen. Geen actie. Niets. In Nederland maken politici zich nu eenmaal liever druk om een paar vrijgelaten bolletjesslikkers die met 300 gram cocaïne in hun maag ons land binnenkomen, dan over een moeder wier dochter is vermoord. Dat is de bittere werkelijkheid. Inmiddels zijn er twee jaar verstreken en is er niets gebeurd. Ilone Meijer wordt er ‘helemaal gek’ van. In een vriesvak van het Forensisch Instituut liggen dna-sporen van een moord geduldig te wachten tot deze verjaart. Haar begrip is nu op. Haar geduld ook. En dus zette ze zich op 29 mei 2002 opnieuw aan tafel voor het schrijven van een – 12 –

brief. Een brief die ze nooit hadden willen schrijven. Haar eerste regel luidde: Geachte heer De Vries, na twee jaar van wachten op een adequaat antwoord van justitie wend ik me nu tot u. Misschien, heel misschien, kunt u iets voor mij doen...’ Naschrift: na publicatie van de column zijn er op het arrondissementsparket in Rotterdam verschillende besprekingen gevolgd tussen Natascha’s moeder en ondergetekende. Dit heeft er in geresulteerd dat het onderzoek naar de moord toch is heropend, mede op basis van aanvullend dna-onderzoek. Ten tijde van het drukken van dit boek was er nog geen verdachte.

– 13 –

Wat ik de rest van de week doe...

Het maken van een misdaadprogramma op tv wordt door veel mensen onderschat. Het is al dikwijls gebeurd dat mensen argeloos tegen mij zeiden: ‘Ik kijk elke donderdag naar je, maar wat doe je eigenlijk de rest van de week?’ Alsof we ons programma op een achternamiddag in elkaar flansen en ’s avonds de ‘lucht’ in laten gaan. De werkelijkheid is anders. Het maken van een misdaadprogramma is one hell of a job, waarvoor bijna een topsportersleven is vereist om het vol te houden. De druk om een groot aantal – kwalitatief sterke – uitzendingen week in week uit op de buis te krijgen, is aanzienlijk kan ik u vertellen. Daar wordt met een team van productiemensen, redacteuren en regisseurs keihard aan gewerkt. Nee, ik doe het dus allemaal niet alleen, zoals ook veel mensen denken. Aan veel dossiers wordt door ons maanden gewerkt. Veel research verdwijnt ook in de prullenbak, waar dus niemand iets van ziet. Het draaien van nauwgezette reconstructies, het overhalen van betrokkenen om mee te doen, de opnamen in de studio, het monteren en niet te vergeten de nazorg vreet tijd. Het is geen showprogramma waar de gasten graag met hun nieuwste cd’tje komen opdraven. Nee, de meeste betrokkenen zijn getraumatiseerd, schamen zich of hebben andere redenen om niet mee te werken. Dat maakt het moeilijk. Met veel zaken zijn wij al jaren bezig en er gaat geen week, soms geen dag, voorbij zonder dat ik contact heb met de nabestaanden in die tragische zaken. Ja, dat is ook zoiets: we zijn altíjd met zaken van leven en dood bezig, zelden een vrolijke noot. Ook dat knaagt soms behoorlijk aan je geestelijke weerstand. De telefoon rinkelt onafgebroken: ’s avonds, in het weekeinde en ook in de vakantie. Tegen nabestaanden en goede tipgevers kun je niet zeggen: ‘Sorry, maar nu even niet...’ Werkdagen die vaak vroeg beginnen en ’s avonds laat eindigen met zowel een krentenbollenlunch als krentenbollendiner bij de benzinepomp. Processen en korte gedingen van personen die uitzending willen voorkomen, af en toe een dreigementje. – 14 –

Tussendoor moeten er dikke dossiers worden gelezen van soms duizenden pagina’s. En dan heb ik het nog niet over de berg post en de emailtjes die dagelijks binnenkomen met aangrijpende verzoeken om hulp. We kunnen niet iedereen van dienst zijn, maar willen wel in ieder geval iedereen antwoorden. Dit alles doe ik dus de ‘rest van de week’. En als u dit gelezen hebt, zult u begrijpen dat ik een zucht van verlichting slaakte toen wij afgelopen week de laatste aflevering van het tv-seizoen bij de zender afleverden. Het was weer gelukt! Daarna volgde traditioneel een van de leukste avonden van het jaar: met alle medewerkers op stap, ontspannen wat eten en drinken en terugblikken op een van de meest enerverende tv-seizoenen van de laatste jaren. Een jaar met klinkende successen, waarvan we door tijdgebrek eigenlijk veel te weinig hebben genoten, zo stelden we vast toen we bij een glas bier de onderwerpen nog eens bespraken: de slijpersfamilie Petalo, die met een verborgen camera-actie werd ontmaskerd als een bende nietsontziende afpersers, die bedrijven voor miljoenen heeft benadeeld. De leider van deze criminele organisatie hoorde deze week zes jaar tegen zich eisen. De moord op Wendela Hagendoorn uit Huizen, die een jaar na dato door een gouden tip van ons programma werd opgelost. Haar lijk was in de tuin door haar man begraven, die de op handen zijnde scheiding niet kon verkroppen. En, o ja, de flitsauto’s van de politie die zelf veel te hard reden en door ons met verborgen camera’s op heterdaad werden betrapt, een reportage die ook 3vo-woordvoerder Bert Woudenberg de kop kostte en waar heel autorijdend Nederland van heeft gesmuld! Maar we legden ook de praktijken van een leraar en jeugdtrainer vast, die via internet en met behulp van fikse bedreigingen een minderjarige jongen naar zijn huis probeerde te lokken voor het hebben van seks. Ook hij is gearresteerd en later veroordeeld. En in een spannende race tegen de klok hebben we de verjaring van de drievoudige moord op Corrina Bolhaar en haar twee kinderen in Amsterdam-Zuid weten te voorkomen. Ook hiervoor is een verdachte gepakt. We onthulden een levendige handel in valse schilderijen van Herman Brood en in een ver land maakten we een onthullende reportage over Bert S. die daar in een supergeheim getuigenbeschermingsprogramma zit nadat hij drugsbaron Henk Orlando R., alias de Zwarte Cobra, aan de politie had verraden. We waren natuurlijk bij het herzieningsproces van de Puttense moordzaak, de zaak der zaken, die in zo’n glorieuze vrijspraak is – 15 –

geëindigd, nadat wij daar veertig uitzendingen aan hebben besteed. En nog ben ik lang niet volledig, maar meer ruimte heb ik hier niet. En eigenlijk ook geen tijd, want ik sta op het punt om een weekje naar de zon te gaan en hoop daar even de rust te vinden om na te genieten van een onvergetelijk seizoen. En dan ben ik, met uw goedvinden, even niet bereikbaar! Nou ja, alleen voor hele dringende zaken dan...

– 16 –

Geen blunders in de Puttense moordzaak?

Eigenlijk had ik me voorgenomen u voorlopig niet meer lastig te vallen met de Puttense moordzaak. De dwaling is met een onherroepelijke vrijspraak rechtgezet en binnenkort wordt door het gerechtshof in Leeuwarden de schade van de Twee van Putten becijferd en na veertig uitzendingen en talloze columns meende ik dat het geen kwaad kon u even op adem te laten komen. De hoogste justitieambtenaar van ons land, mr. Joan de Wijkerslooth, de voorzitter van het college van procureurs-generaal, heeft er echter voor gezorgd dat ik hierop moet terugkomen. In het justitieblad Opportuun schreef de super-pg afgelopen maand een column met als titel: ‘Hoezo blunders in de Puttense moordzaak?’ Het is een ‘niets-aan-de-hand-artikel’ waarin de justitiebaas zijn handen met een paar pennenstreken schoonwast. Ik zou mijn met zeven jaar strijd verdiende bijnaam ‘Peter R. van Putten’ geen eer aandoen als ik De Wijkerslooth – ook in een column – niet van repliek zou dienen. Tijdens de strijd voor de herziening van de dwaling hebben we De Wijkerslooth een paar keer aangeschreven en toen heb ik al gemerkt dat we in hem niet bepaald een medestander hadden, om het zacht uit te drukken. Meestal liet de beantwoording maanden op zich wachten en veelal kregen we dan geen of maar half antwoord. Op een receptie heb ik hem daarover eens aan zijn jasje getrokken. Hij was not amused door deze benadering en vanaf dat moment liet hij zich niet meer in mijn gezichtsveld zien. Welnu, deze De Wijkerslooth schrijft in Opportuun nu dat ‘ten onrechte gesproken wordt van een blunder’ in de Puttense zaak. Nee, het zit anders. Het ‘kan gebeuren dat de rechter de bewijsmiddelen anders beoordeelt en tot vrijspraak komt. Daar is niks mis mee’, stelt hij. En: ‘Het gaat om het dilemma van de waardering van de bewijsmiddelen. Wat is overtuigend, wat niet? Daarvoor bestaat geen formule met een wiskundigheid. Het gaat om argumenten waarover men van mening kan verschillen. Hoezo blun– 17 –

ders?’ Argumenten waarover men van mening kan verschillen... Alsof het in deze zaak om een studentendebat ging – nondeju! – met als hoofdprijs een boekenbon, in plaats van tien jaar cel en vele geruineerde levens. En daar is niks mis mee, meneer de voorzitter? Nou, ik zal uw geheugen even opfrissen: met deze zaak was alles mis en na het vernietigende arrest van het gerechtshof in Leeuwarden paste u alleen maar het schaamrood op de kaken, in plaats van recht te praten wat krom is. De zaak heeft vanaf het prille begin gerammeld, waarbij de recherche nooit heeft gekeken of men de werkelijke daders te pakken had. Nee, men was er louter op uit om tijdens ellenlange verhoren een halve bekentenis uit ze te persen, wat heel wat anders is. Daarbij is tijdens de verhoren keihard gelogen om de verdachten aan het wankelen te brengen. Er is gemanipuleerd met processen-verbaal, ontlastend bewijs is weggelaten uit het dossier en met talloze aantoonbare feitelijke onjuistheden in de zogenaamde bekentenissen is niets gedaan door de rechercheurs omdat dit ‘hun taak’ niet was, zoals een van hen tijdens het revisieproces schouderophalend formuleerde. Een ‘randdebiel’, die je nog de moord op Bonifatius bij Dokkum kon laten bekennen, zoals oud-hoofdcommissaris Jan Blaauw treffend zei, werd als kerngetuige opgevoerd, ondanks dat hij zijn verklaringen telkens bijstelde of herriep. Aan vele sporen zijn verkeerde, belastende conclusies verbonden en voor ontlastende sporen – een spermadruppel op het been van het slachtoffer die onbetwist níét van de verdachten was – zijn bizarre theorieën verzonnen. Alibi’s van mogelijke andere verdachten zijn niet gecheckt, videobeelden van de bekennende verhoren zijn ‘abusievelijk’ gewist en technische sporen die in een andere richting konden wijzen, zijn gewoon weggegooid. Een reconstructie die al in een vroegtijdig stadium onomstotelijk kon aantonen dat het justitiescenario niet kon kloppen, is nooit gehouden. De verdachten is continu informatie uit andere verhoren voorgehouden in een poging de bekentenissen te synchroniseren. Het motief voor de moord is ondanks de ‘volledige’ bekentenissen nooit duidelijk geworden, het moordwapen is niet gevonden en talloze andere vragen zijn nooit opgehelderd (hoe wist de dader waar hij de sleutel van de voordeur in de schuur moest terughangen?) en zo kan ik nog uren doorgaan. Maar volgens onze super-pg is daar dus allemaal ‘niets mis mee’ en is er niet geblunderd.

– 18 –

Ik zou willen dat ik in het nieuwe kabinet twee minuten minister van Justitie mocht zijn. Meer tijd zou ik niet nodig hebben om De Wijkerslooth en al die anderen die in deze zaak de ogen hebben gesloten, te geven wat ze verdienen. Geloof me, daar zou ‘niets mis mee zijn...’

– 19 –

De nalatenschap van een gevangenbewaarder

Ruim vijftien jaar geleden kwam ik bijna wekelijks in de Bijlmerbajes. Cor van Hout, een van de Heineken-ontvoerders, zat daar nadat hij door Frankrijk aan ons land was uitgeleverd. En omdat ik in die periode met hem een boek schreef over de kidnapping van de bierbrouwer en diens chauffeur, greep ik elke mogelijkheid aan om bij hem op bezoek te gaan. Het boek werd in het diepste geheim geschreven en daarom was het van groot belang dat ik hem persoonlijk kon spreken. Telefonisch durfden we er niet over te praten. Van Hout had tijdens de rechercheverhoren altijd zijn mond dichtgehouden en moest op dat moment nog terechtstaan. Justitie zou voor het manuscript van het boek – het complete scenario van de ontvoering – bij wijze van spreken een moord doen. Zodoende kwam ik zo vaak in de Bijlmerbajes dat ik het personeel aardig leerde kennen en zij mij. Bij de bezoekersadministratie zat altijd een vriendelijke Indische vrouw. Ik hoor haar nog zeggen: ‘Zo, Peter, ben je er weer? Geef je toegangspas maar...’ En als ik even moest wachten, wisselden we wat ditjes en datjes uit. In de jaren die volgden, bracht ik in de Bijlmerbajes ook nog ontelbare bezoeken aan andere gedetineerden en meestal kwam ik bij haar loket terecht. De laatste jaren heeft het lot bepaald dat ik veel minder in de Bijlmerbajes kom en toen ik er weer eens kwam, zag ik haar niet meer. De entree was ingrijpend verbouwd en ik zag veel nieuwe gezichten, maar ja, zo gaat dat natuurlijk en ik besteedde er eigenlijk geen aandacht aan. Ik kom in zoveel gevangenissen dat ik dat soort zaken onmogelijk kan bijhouden. Een paar weken geleden fietste ik op een zaterdagmiddag door ’t Gooi, toen een automobilist mij toeterend passeerde en druk naar mij gebaarde. Ik nam aan dat hij mij van tv herkende en dus fietste ik, nadat ik mijn hand even had opgestoken, gewoon door. Honderd meter verderop zette hij echter zijn auto stil, stapte uit en hield mij staan– 20 –

de. ‘Hé, Peter... ken je me niet meer?’ Ik moet bekennen dat ik het niet meer direct wist, maar het was Hans Hittenhausen, hoofdbewaarder van de Bijlmerbajes, met wie ik in die bewuste periode regelmatig contact had. Hij was een bewaarder met natuurlijk gezag die het klappen van de zweep kende. Zo’n type waarvan de ‘zware jongens’ nog wat aannamen. Hij was inmiddels gepensioneerd – met meer dan veertig dienstjaren afgezwaaid! – en 74 jaar oud. Tot mijn verrassing bleek hij getrouwd met de vriendelijke Indische vrouw van de bezoekersadministratie. Op straat ontspon zich een leuk gesprekje en het bleek dat Hans min of meer naar mij op zoek was. ‘Ik ben niet meer de jongste,’ begon hij, ‘en ik heb thuis nog wat leuke spullen staan uit de tijd dat ik bewaarder was in het huis van bewaring aan de Weteringschans, je weet wel, het zogenaamde Lloyd-Hotel, dat allang geleden is gesloopt. Ik heb altijd tegen mijn vrouw gezegd: als er mij iets gebeurt moet je die spullen aan Peter de Vries geven!’ Hij gaf me zijn adres en we spraken af dat ik gauw een keer zou langskomen bij hem en zijn vrouw Sylvia. Afgelopen week was het zover. Ik werd hartelijk ontvangen en Hans Hittenhausen sleepte een verhuisdoos de kamer in met prachtige memorabilia van dit roemruchte voormalige huis van bewaring, unieke voorwerpen, waarvan ik direct wist dat ze een mooi plaatsje in mijn kantoor zullen krijgen. En, u begrijpt, bij alles wist Hans kostelijke anekdotes te vertellen over de tijd dat de huizen van bewaring nog niet vol zaten met junks en gestoorde gedetineerden met wie geen woord te wisselen valt. Pronkstuk, vond ik zelf, was een origineel celluik – gemaakt van smeedijzer en massief hout – nog compleet met een zware koperen sleutel van Lips, waardoor de gedetineerde zijn eten en andere zaken van de bewaarder kreeg aangereikt. In prima staat, maar net gebutst en gekrast genoeg om te beseffen dat er een roerige geschiedenis van tientallen jaren aan vastzit. Een brok symboliek! En als ik zoiets in mijn handen heb, komen er allemaal vragen bij me op en gaat mijn verbeelding aan het werk. Wie hebben allemaal die koperen sleutel omgedraaid? En welke beruchte gedetineerden hebben allemaal gefrustreerd, boos, verlangend en berouwvol naar de binnenkant van dat luikje gekeken en daar dagelijks hun eten door aan gepakt? Misschien kunt u zich dit allemaal niet voorstellen, maar ik zie dat allemaal voor me. Ik ben dan ook heel blij dat Hans en Sylvia mij hebben uitverkoren om deze bijzondere nalatenschap te beheren! – 21 –

Frans Meijer: bekeerd of verkeerd?

Heineken-ontvoerder Frans Meijer komt naar huis. Ruim zeventien jaar nadat hij ontsnapte uit het Pieter Baan Centrum in Utrecht en bijna acht jaar nadat ik hem voor Panorama opspoorde in het Zuid-Amerikaanse Paraguay. Na een langdurige juridische touwtrekkerij heeft het hooggerechtshof daar afgelopen week beslist dat Meijer, alias ‘Stekel’, kan worden uitgeleverd aan ons land om het resterende deel van zijn gevangenisstraf uit te zitten. Ik moet zelf nog zien dat het daadwerkelijk gebeurt – want niets is zo onvoorspelbaar als de levensloop van Frans Meijer – maar volgens het persbericht gaat het om een vaststaand feit. En net als bij voorgaande gelegenheden toen er nieuws was over de voortvluchtige ontvoerder, werd ik door veel media gebeld met de vraag wat ik er van dacht. Deze keer wilde men vooral weten of ik geloof dat Meijer echt een overtuigde christen is geworden in Paraguay, of dat dit een geraffineerd spel van hem is. Toen ik, in 1994, in Paraguay was, en hem uitgebreid sprak, bleek mij dat hij zich had aangesloten bij de lokale Templo Evangelista. Zelfs op het dashboard van zijn auto lag een bijbel en Meijer beweerde elke dag voor Alfred Heineken en diens chauffeur Ab Doderer te bidden. Hij zei toen: ‘Ik was een zondaar, een heel grote zelfs. Maar ik ben een ander mens geworden. Ik rook niet, ik drink niet. Ik werk hard voor mijn vrouw en kinderen. Het is een wonder, maar God heeft mij, een man die niets waard was, gerepareerd.’ Toch was Meijer allesbehalve blij dat ik hem daar in Paraguay had opgespoord, al dan niet met Gods hulp... Ik herinner me dat ik ’s avonds met hem in een restaurant ergens ging eten, nadat ik hem ’s morgens op straat had geconfronteerd. We reden over slechte wegen en door de volstrekte duisternis er naartoe, toen ‘Stekel’ de auto parkeerde langs een doodstille weg, ergens in de middle of nowhere, een hachelijke situatie. Ik realiseerde me dat niemand zich in dit land druk zou maken om een ‘vermiste’ Nederlandse journalist. Meijer wilde weten wie hem had verraden en werd behoorlijk dreigend. Onopvallend – 22 –

keek ik waar de deurklink zat, zodat ik ieder moment uit de auto zou kunnen rollen. Meijer was boos en wilde weten hoe ik hem had gevonden: ‘Ik ben verraden, verkocht... bijna niemand wist dat ik hier zat. Zeg op, wie heeft je getipt? Ik móét dat weten!’ Meijer draaide zich naar mij toe. Zijn eerder zo rustige oogopslag was veranderd. Zijn ogen fonkelden boosaardig. Zijn stem klonk verbitterd en scherp. Zijn lichaam spande zich zichtbaar en hij priemde zijn vinger in mijn richting. ‘Je maakt me kapot,’ zei hij grimmig. Het liep uiteindelijk goed af, al had ik zelf heel erg het gevoel dat Meijer langdurig in tweestrijd stond wat hij moest doen. Toen we na een lang gesprek thuiskwamen, was hij weer gekalmeerd en bij mijn vertrek vouwde hij zijn handen en bad hardop: ‘Heer, weest u zo goed en begeleidt deze man op zijn verre reis naar huis, opdat hij behouden aankomt.’ Terug in Nederland, had ik direct na aankomst een nachtelijk gesprek met een andere Heineken-ontvoerder, Cor van Hout, met wie ik een dik boek over de kidnap heb geschreven. Hij was ‘verkankerd’, dat de schuilplaats van zijn vriend Meijer was ontdekt en vroeg mij of ik van publicatie wilde afzien. Ik antwoordde ontkennend. Van Hout zei mij toen: ‘Toen jij daar in Paraguay was, Peter, heeft Frans mij in paniek opgebeld en gevraagd: “Wat moet ik doen? Moet ik ’m laten gaan, of...?”’ Wat het ‘of...’ betekende, behoefde geen nadere toelichting. Van Hout vervolgde: ‘Ik heb toen op hem ingepraat en gezegd: “Nee, Frans, laat hem gaan... laat ’m gaan.” Het brein van de ontvoering zweeg even en keek me doordringend aan: ‘Dat is de reden dat je nu hier staat...’ Nu, acht jaar later, denk ik nog wel eens na over die situatie en stel me dan de vraag wat nu precies de tweestrijd van Frans Meijer heeft beslecht. Was het de hand van God, waardoor hij naar eigen zeggen nu wordt geleid, of was het meer de wil van Cor van Hout, zijn bloedgabber, volgens velen toch eerder een afgezant van de duivel? Wel, laat ik u dit zeggen: Ik geloof echt wel in de oprechte bekering van Frans Meijer, maar houd het er toch op dat het Cor van Hout was die hem niet in ‘verzoeking’ bracht en hem op dat moment ‘verloste van het boze’...

Wordt vervolgd – 23 –

De moord op Nicky Verstappen 1

Het is deze week – half augustus 2002 – precies vier jaar geleden dat de 11-jarige Nicky Verstappen tijdens een vakantiekamp in het Limburgse Brunssum werd vermoord. Het jongetje verdween tegen het ochtendgloren uit zijn tent en werd pas anderhalve dag later dood teruggevonden, met alleen een rode pyjamabroek aan. De zaak is nooit opgelost en houdt mij sindsdien bezig. Ik heb er talloze uitzendingen aan gewijd en er indirect voor gezorgd dat het vastgelopen en stopgezette rechercheonderzoek werd heropend. Het politiewerk heeft met name in het begin zwaar te wensen overgelaten. Er zijn behoorlijke fouten gemaakt. Het tentenkamp was al afgebroken voor er technisch onderzoek was gedaan, bepaalde sporen zijn niet of veel te laat onderzocht en het tijdstip van overlijden is heel lang verkeerd ingeschat, wat gevolgen heeft gehad voor een goede alibicontrole. Een halfjaar na de moord werd ik door Peter en Berthie Verstappen benaderd, met de vraag of ik hen wilde helpen. Zij wisten niet meer wie zij nog konden vertrouwen, toen gaandeweg ook nog eens bleek dat de leiding van het kamp voor een groot gedeelte uit lieden bestond die... eh, hoe zeg ik dat beschaafd... die zich seksueel niet geheel als een missionaris hadden gedragen. Met Peter en Berthie is sindsdien een hecht contact gegroeid: er gaat al jaren geen week voorbij – en in bepaalde perioden zelfs geen dag – zonder dat we elkaar spreken. We nemen de nieuwste ontwikkelingen door, bespreken het politiewerk, eventuele tips, maar natuurlijk ook de groeiende wanhoop en twijfel of de dader van dit misdrijf ooit nog gepakt zal worden. Ruim een jaar geleden heb ik Peter en Berthie vergezeld tijdens een onderhoud met de recherchetop en de hoofdofficier van justitie. Het was de formele sluiting van het onderzoek en men wilde nog eens toelichten wat er allemaal was gedaan. Tijdens dat gesprek legden we het verzoek op tafel om het complete recher– 24 –

chedossier in te kunnen zien. Aangezien er in de aanloop fouten waren gemaakt, wilden we wel eens zien wat er nu allemaal precies wel, maar zeker ook wat er niet was onderzocht de afgelopen jaren. Ik verbeeld me niet dat ik het beter weet dan de recherche, maar inmiddels hebben we ook duizenden uren onderzoek in de zaak zitten en kan een ogenschijnlijk onbetekenend detail in het dossier misschien toch voor een nieuw gezichtspunt zorgen. Ik vind het een meer dan gerechtvaardigd verlangen van de ouders om – na vier jaar onderzoek – eens zelf tegen het licht te houden wat de politie heeft ondernomen. De tijd is voorbij dat slachtoffers monddood maar moesten afwachten of het de edelachtbare heren beliefde om wat te zeggen. Kijk, als een delict net is gepleegd en het rechercheonderzoek volop loopt, dan begrijp ik dat de politie dingen achterhoudt en geen opening van zaken kan geven. Maar als er jaren zijn verstreken en het dossier op de plank ligt, is de tijd aangebroken om te laten zien wat je hebt gedaan en nagelaten. De hoofdofficier bevestigde aanvankelijk dat de inzage geregeld zou kunnen worden, maar toen daar later concreet om werd gevraagd, werden er toch allerlei barrières opgeworpen en duurde het weken eer er op telefoontjes en verzoeken een reactie kwam. Nee, men wilde het dossier toch maar niet laten lezen, gezien de vele privacygevoelige aspecten. Er moest nog eens goed over worden nagedacht. Maanden verstreken. Er werd toen besloten dat de advocaat van Peter en Berthie, mr. Benedict Ficq uit Amsterdam, de stukken op het parket mocht komen inzien. Nee, de familie zelf niet en ik al helemáál niet. Maar ja, in de praktijk werkt het natuurlijk niet als je in Amsterdam kantoor houdt om dan in Maastricht tussen de bedrijven door een dossier van 22 uitpuilende ordners te gaan bestuderen. Weer verstreek er veel kostbare tijd. Het had veel weg van een ontmoedigingstactiek. Benedict Ficq regelde vervolgens een bevriende advocaat uit Maastricht, mr. Jos Coumans, die het monnikenwerk op zich zou nemen. Hij mocht het dossier in een kamertje van het paleis van justitie bestuderen, maar mocht geen stukken meenemen of kopiëren. Dat maakte het tot een zeer moeizaam, weinig zinvol karwei. Aan Coumans zelf lag het uiteraard niet. Hij deed zijn uiterste best en las regelmatig een paar uurtjes, maar echt opschieten deed het niet. De zaak zelf en de betrokkenen kende hij niet en dus is het soms ook moeilijk om te bepalen wat interessant is en wat niet, wat wel en niet klopt. Ons bepaalde passages voorhouden kon al niet, want kopieën – 25 –

maken was immers verboden. Afgelopen week bracht hij ons voorlopig verslag uit en kwam deze handicap naar voren. Er wachten bovendien nog heel veel leesuren en er is al zoveel tijd verstreken met ambtenarij en ander geneuzel. Jos Coumans maakte een gebaar dat machteloosheid uitdrukte. Ik zag de wanhoop en frustratie op Peter en Berthies gezicht. Hun kind, hun oogappel, hun enige zoon is vermoord, er zijn talloze fouten in het onderzoek gemaakt, inmiddels zit de vierde of vijfde officier van justitie op de zaak en er wordt maar gedraald en gewacht. En als de ouders daar iets van zeggen, wordt hen telkens voorgehouden dat ze toch moeten begrijpen ‘dat het zo werkt’. Het is om knet-ter-knet-ter-knet-ter-gek van te worden! Naschrift: Jos Coumans heeft in samenspraak met Peter en Berthie zijn leeswerk uiteindelijk gestaakt. Ondanks vele gesprekken en dito verzoeken is het complete dossier nimmer ter beschikking gesteld van de ouders of de advocaat in Amsterdam. De zaak is nog onopgelost.

– 26 –

De vondst van Marion en Romy

Vrijdag 2 augustus 2002 was de laatste dag van mijn zomervakantie, maar omdat het bloed kruipt waar het niet gaan kan, checkte ik ’s morgens na het ontbijt toch even mijn e-mail om te zien of er nog nieuws was. Er stond een berichtje op dat de politie Noord-Holland Noord die middag om vier uur in Alkmaar een persconferentie belegde. Waarover stond er niet bij, maar ogenblikkelijk flitste het door mijn hoofd: Marion en Romy van Buuren! Een paar haastige telefoontjes bevestigden mijn bange vermoedens. Zelden heb ik nieuws met zoveel opluchting en tegelijkertijd zoveel afschuw ontvangen. Vijf jaar na hun spoorloze verdwijning waren de stoffelijke resten van de 18-jarige Marion en haar kleine Romy eindelijk, eindelijk gevonden. Ze zijn door Okan O. vermoord en in de duinen begraven tussen Egmond en Bergen. De laatste jaren wisten we wel dat ze niet meer konden leven, maar bleven we toch altijd een sprankje hoop houden... Het waren vijf jaar waarin we met Hans en Corrie van Buuren, de ouders van Marion, alles op alles hebben gezet om hun lot te achterhalen. Samen met collega Kees van der Spek heb ik met meer dan beroepsmatige ijver – zeg maar gerust met persoonlijke gedrevenheid – honderden sporen en tips nagetrokken in binnen- en buitenland. We hebben intens verlangd naar de ontknoping van dit drama, maar nu Marion en Romy eindelijk ‘thuis’ komen, is de verslagenheid toch heel groot. Als ik het nieuws snel aan familie, vrienden en collega’s doorvertel, voel ik hoe vijf jaar betrokkenheid mijn emoties aanspreken. Ik denk aan de heftige confrontaties met Okan O., beroepscrimineel en notoir vrouwenmishandelaar. Hij blufte, pochte, dreigde en loog. Hij bezwoer zijn onschuld, ontkende de grove mishandelingen van Marion, terwijl de belastende aanwijzingen zich opstapelden. We hebben het hem lastig gemaakt, ja, zelfs zo lastig dat hij in een interview met Nieuwe Revu, toen hij al ernstig ziek was, vertelde dat hij mij – als een van zijn laatste daden – had willen doodschieten. – 27 –

Ik denk aan de talloze, aangrijpende oproepen die Corrie van Buuren in mijn programma aan Okan heeft gedaan om aan de slopende onzekerheid een einde te maken. We wilden zijn geweten geen rust gunnen en bleven door de jaren heen druk op de zaak zetten. Uiteindelijk bleek dit op de broer van Okan effect te hebben: hij kon niet langer met zijn verschrikkelijke geheim leven en onthulde aan Corrie en Hans wat hij zelf had gezien en gehoord op die fatale dag. Ik denk aan het schokkende moment dat de zieke Okan, in mei 1998, in het gevangenishospitaal overleed zonder dat hij nog iets over Marion en Romy had gezegd en wij ons machteloos en vol onbegrip zaten te verbijten. Ik denk aan de reis die ik met Corrie van Buuren in het najaar van 2000 naar Turkije heb gemaakt omdat steeds meer geruchten opdoken dat Romy daar bij familie was ondergebracht. Na een hachelijke reis in het gebied van Koerdische opstandelingen en geflankeerd door tanks van het Turkse leger, kwamen we in zijn geboorteplaats Mazgirt terecht. En daar, hoog in de bergen, stond ik met Corrie naast het graf van Okan O., waar hij zijn geheim bewaarde. We waren zo dichtbij, maar tegelijkertijd zo veraf... Corrie kreeg er een huilbui die mijn keel dichtkneep. Ik denk aan de bijzondere en collegiale samenwerking met Tros Vermist en De Telegraaf. We hebben regelmatig overleg gepleegd en informatie en fotomateriaal uitgewisseld om de zoekacties en het speurwerk nieuwe impulsen te geven, daar waar in de journalistiek normaal gesproken vaak afgunst en eigenbelang regeert. Zo kan het dus ook. Ik denk aan de honderden tips van paragnosten die we in de loop der tijd hebben binnengekregen en die er stuk voor stuk naast zaten en waarin soms schaamteloos resoluut werd beweerd dat Marion en Romy nog zouden leven. Ze hebben niet alleen ontzettend veel tijd gekost, die beter besteed had kunnen worden, maar wat erger is: ze hebben Corrie en Hans vaak ook valse hoop gegeven.

– 28 –

Ik denk aan de voortreffelijke mensen van de politie Noord-Holland Noord, met wie we steeds goed contact hebben gehad en die echt alles hebben gegeven om de zaak op te lossen. Ik denk aan de laatste momenten van Marion en Romy en vraag me af hoe Okan O. dit ooit heeft kunnen doen. Welke duivel heeft bezit van je genomen als je je eigen dochtertje vermoordt en samen met haar moeder als oud vuil in een kuil in de duinen dumpt? En hoe kun je daar jarenlang hooghartig over zwijgen en iedereen die naar Marion en Romy op zoek waren uitmaken voor leugenaars, profiteurs en persratten? Maar ik denk vooral aan Corrie en Hans van Buuren, die zoveel hebben getrotseerd, die zoveel moesten ondergaan, maar nooit hebben opgegeven. En toen ik vrijdagmiddag bij hen thuis in Bergen kwam en we elkaar lang omhelsden, vermoedde ik dat we op dat moment hetzelfde dachten. We dachten aan dat afschuwelijke misdrijf, de onvermoeibare inzet waarmee we vijf jaar naar de oplossing hebben gezocht en aan het verdriet nu we de waarheid kennen. Een moord betekent bloed, zweet en tranen...

– 29 –

Wat is er met Tanja Groen gebeurd?

De witte kist stond op drie meter afstand van me, in het gangpad van de rooms-katholieke kerk in Bergen, waar op vrijdagmiddag 9 augustus 2002 de uitvaartdienst werd gehouden. De stoffelijke resten van Marion en Romy van Buuren lagen in één kist: moeder en dochter, die vijf jaar onvindbaar onder het stuifzand van de duinen tussen Bergen en Egmond begraven hadden gelegen, werden gelukkig nu niet van elkaar gescheiden. Gedurende de hele dienst moest ik steeds naar die kist kijken, het gaf me een onwerkelijk gevoel. Normaal gesproken kom ik bij een levensdelict pas in beeld als het slachtoffer allang is begraven. Bij Marion en Romy was dat anders. Vijf jaar lang hebben we naar hen gezocht en nu lagen ze zo maar op drie meter afstand, alsof ik ze bijna aan kon raken. Schuin achter mij in de bomvolle kerk zaten, zo zag ik, Adrie en Corrie Groen uit Schagen. Adrie kwam me voor het begin van de dienst even een hand geven en met zijn vrouw wisselde ik snel een paar woorden. Zij zijn de ouders van de 18-jarige Tanja Groen, die deze maand precies negen jaar verdwenen is, na een feestje op een studentensociëteit in Maastricht. Mijn programma heeft jaren geleden een aantal keren aandacht besteed aan dit mysterie, maar de zaak is nimmer opgelost en nadien is het langzaam stil geworden. Adrie en Corrie Groen en Hans en Corrie van Buuren waren tot verleden week lotgenoten en omdat ze in dezelfde regio wonen, waren ze elkaar vaak tot steun. Ik schrijf dat ze lotgenoten ‘waren’, omdat Corrie en Hans van Buuren hun dochter en kleinkind nu terug hebben, terwijl de onzekerheid over Tanja nog steeds voortduurt. En dat is hemeltergend. Ik zal nooit vergeten dat Corrie Groen enkele jaren geleden te gast was in mijn programma en we na afloop nog even napraatten. In dezelfde uitzending had ik ook enkele ouders van vermoorde kinderen geïnterviewd. Na de opnamen bracht Corrie toen aangrijpend onder woorden wat de vermissing van hun Tanja met haar deed. ‘Ik durf het haast niet hardop te zeggen,’ zei ze snikkend, ‘maar weet je dat ik ge– 30 –

woon jaloers ben op de ouders die weten dat hun kind om het leven is gebracht? Zij weten waar ze aan toe zijn en wij nog steeds niet...’ Jaloers op de ouders van een vermoord kind. Laat dat zinnetje maar eens tot u doordringen... dan besef je het onbeschrijfelijke leed van deze mensen. En toch... toch waren ze in de kerk vrijdag bij de indrukwekkende en prachtige plechtigheid. Ik verbeeldde me dat ik een klein beetje kon begrijpen hoe zij zich moesten voelen, maar zij waren er voor Hans en Corry van Buuren, hoewel er tijdens de dienst een groot gekarteld mes door hun ziel moet hebben gesneden. Marion en Romy zijn gevonden, maar waar is hun Tanja? Toen er tijdens een van de gebeden werd gevraagd of de politie en de pers in de nabije toekomst ook haar beste krachten wilden blijven geven aan de zaken waarin de slachtoffers nog niet zijn gevonden, keek ik even naar Adrie Groen en zag zijn ogen vochtig glanzen. Na de condoleances zochten we elkaar weer op. ‘Wat denk je...’ vroeg Adrie Groen voorzichtig aan me, bescheiden als hij altijd is, ‘zou je nog eens iets aan de verdwijning van Tanja kunnen doen? Bij Marion en Romy is wel gebleken dat publiciteit enorm kan helpen. Ja, ik weet wel, er is in onze zaak niet veel te melden...’ Hij maakte een hulpeloos gebaar, alsof hij zich daarvoor bijna wilde verontschuldigen. ‘Er is geen nieuws helaas. En ja, dan blijft het stil, hè...’ Ik ging bij mezelf snel na wanneer wij voor het laatst aandacht aan de verdwijning van Tanja hadden besteed. Ik schatte het op ruim tweeënhalf jaar, en voelde me enigszins beschaamd. En daar, staand in die condoleancekamer, beloofde ik mezelf direct gehoor te geven aan de oproep uit de kerk en de zaak van Tanja bij de eerst voorkomende gelegenheid uit de vergetelheid te trekken: onder meer in deze column. Bij de vondst van Marion en Romy past geen berusting. Nee, die moet juist een aanmoediging zijn om volop door te gaan en ook helderheid te brengen in andere openstaande mysteries. En dus vraag ik u mij inlichtingen te verschaffen over het lot van Tanja Groen, die op 31 augustus 1993 verdween. Zij reed die avond op de fiets van Maastricht naar het naburige Gronsveld waar ze op kamers woonde, maar is daar nooit aangekomen. Wat is er met Tanja gebeurd? Laat haar ouders dat na negen lange jaren weten...

– 31 –

De onbetrouwbare ooggetuige

Samen met mijn zoontje bezoek ik alle thuiswedstrijden van Ajax en het komt dikwijls voor dat wij tijdens de wedstrijd briesend opvliegen als de scheidsrechter een zuivere penalty over het hoofd ziet, een duidelijk geval van buitenspel negeert of een gemene tackel niet ziet. Hoe kan iemand zó blind zijn, roepen we dan boos. Eenmaal thuis zetten we gauw Studio Sport aan om die blunders nog eens terug te zien. Maar het is al menigmaal voorgekomen dat we, zittend op het puntje van de stoel, op het gewraakte moment (‘let op, let op...’) in de zitting terugvielen en een paar toontjes lager mompelden: ‘Hmm... O... Nou ja...’ In het stadion zag het er allemaal net iets anders uit. Dit soort onschuldige incidentjes bevestigen mij altijd dat je voorzichtig moet zijn met wat je denkt te hebben gezien. In het strafrecht luistert zoiets natuurlijk nog veel nauwer en niet zelden staat er bij een ooggetuigenis een lange celstraf of vrijspraak op het spel. Maar net als in de sport ziet men het in politiezaken niet altijd even scherp. Sterker nog, ik zeg wel eens: er is niets zo onbetrouwbaar als de verklaring van een ooggetuige. De afgelopen weken ben ik in Assen aanwezig geweest bij het proces tegen Richard K., die er van wordt verdacht dat hij in mei 1993 de 15jarige Andrea Luten uit Ruinen heeft vermoord. Het bewijs tegen de verdachte stratenmaker was dun. Technisch bewijs was er niet en K. zelf ontkende in alle toonaarden. Veel hing daarom af van de reeks ooggetuigen die door de advocaat van de verdachte, mr. Bram Moszkowicz, waren opgeroepen. Deze werden aan een pittig verhoor onderworpen en dat leverde pijnlijke staaltjes van het tekortschietende menselijk waarnemingsvermogen op. Andrea Luten is voor het laatst gezien toen zij, vanuit school op weg naar huis, op een fietspad met een jongen stond te praten. Deze was op de brommer of op de fiets en de recherche gaat ervan uit dat hij de moordenaar is geweest. Een aantal mensen had het tweetal gezien en had daar direct na de moord – 32 –

verklaringen over afgelegd. Zo was er een man die in 1993 had verklaard dat de jongen een zilverkleurige bril op had en kort, stekelig opgeknipt donkerblond haar had. Wat voor vervoermiddel de verdachte had, wist hij toen niet. Dat had hij niet gezien, zo verklaarde hij in het door hem ondertekende proces-verbaal. Op basis van zijn verhaal werd een compositietekening gemaakt – met bril – die volgens hem goed leek. Bij een confrontatie had hij zelfs gezegd: ‘Wat mij het meest opvalt is die bril, die herken ik met zekerheid.’ Toen het vastgelopen onderzoek naar de moord op Andrea twee jaar geleden werd heropend, werd de man opnieuw gehoord en raad eens wat hij nu verklaarde? Nee, bij nader inzien had de jongen toch geen bril op gehad... En kort, opgeknipt, stekelig, donkerblond haar? Nee hoor, het ging om lichtblond haar met een ‘matje’ in de nek. En er was nu ineens ook sprake van een vervoermiddel: de jongen was op de fiets, hij kon zich nu zelfs herinneren dat beide rijwielen in dezelfde richting op het fietspad stonden. Met het verstrijken van de jaren was zijn geheugen kennelijk niet aangetast, maar juist opgefrist met scherpe details en nuanceringen. Rara, hoe kan dat? De man had er geen verklaring voor, terwijl mr. Moszkowicz er fijntjes op wees dat zijn verhaal kennelijk ‘passend’ moest worden gemaakt op de verdachte die nu terechtstond en die geen bril, maar destijds wel een ‘matje’ in de nek had. Weer een ander kon in 1993 niet beschrijven wat voor kleding de onbekende jongen aanhad, maar lepelde in 2000 op dat het om een leren jas en lichte broek ging. Eén vrouw had de verdachte een jaar geleden op een oude klassenfoto niet herkend, maar zei toen ze een jaar later dezelfde foto nog eens zag – en Richard K. inmiddels verdacht was – heel beslist: ‘Ja, absoluut, dat is ’m!’ Wat is zo’n ommezwaai waard? Weer een ander meende dat de verdachte op een brommertje was. In 1993 had hij verklaard dat het waarschijnlijk een dames-Puch was. In 2002 schrok hij er niet voor terug om te verklaren dat het ook ‘heel goed’ een zogenaamde off-the-road-brommer geweest kon zijn (die de verdachte Richard K. had...), wat ongeveer hetzelfde is als een driewieler voor een racefiets verslijten. Weer een andere getuige bekende dat zij opzettelijk een vals tijdstip van haar waarneming had opgegeven, om zo te verbloemen dat zij die dag te laat op haar werk was gekomen, wat uiteraard belangrijker is dan de oplossing van de moord op een 15-jarig meisje. Ik had dolgraag gezien dat de zaak van Andrea Luten eindelijk was opgelost, maar de – 33 –

ooggetuigen bezorgden mij rillingen, terwijl het in de rechtszaal bijna tropisch warm was. Er wordt in ons land wel eens geklaagd over bijdehante advocaten, maar in dit proces werd mij eens te meer duidelijk dat zij onmisbaar zijn om politie en justitie te controleren. De Engelsen zeggen het mooi: ‘A man easily believes what he desires...’ Iemand gelooft makkelijk datgene wat hij verlangt... en dat zien we helaas maar al te vaak in de rechtszaal gebeuren. Conclusie: we kunnen onze ogen vaak niet geloven en getuigen nog minder... Naschrift: Richard K. is in 2002 door de rechtbank in Assen vrijgesproken van de moord op Andrea Luten. Het Openbaar Ministerie is niet in hoger beroep gegaan, waardoor de uitspraak onherroepelijk is. K. heeft schadevergoeding ontvangen voor de tijd dat hij in arrest heeft gezeten. De moord op Andrea is nog steeds onopgelost.

– 34 –

Als ik minister van Justitie was...

Er is in 2002 een nieuwe regering gevormd en tot mijn verbijstering heeft de Lijst Pim Fortuyn de post van minister van Justitie daarin laten schieten. Heel de verkiezingstijd had men de mond vol over misdaadbestrijding, openbare ordeproblemen, preventie en veiligheid en de nieuwe koers die we daarin moeten varen, om vervolgens de sleutelpost daarin gewoon aan Piet Hein Donner van het behoudende cda over te laten. Nieuwe politiek? Laat me niet lachen, het is oude wijn in nieuwe zakken en zelfs die zakken zijn volgens mij nog tweedehands. Het lpf heeft hiermee een giga-kans laten liggen om werkelijk iets te veranderen in de maatschappij. En omdat ik niet tot de categorie betweters wil behoren die alleen becommentarieert hoe het niet moet, maar nooit aangeeft hoe het wel moet, zal ik u eens wat onderdelen van mijn ‘praktijk-politiek’ ontvouwen. Om te beginnen zou ik meteen het gebruik van softdrugs legaliseren. We moeten van het belachelijke systeem af dat de verkoop in de coffeeshops wordt gedoogd, maar de leveranciers van de stuff aan de achterdeur worden gearresteerd. En als we dat doen, kunnen we direct stoppen met het aan de lopende band bijbouwen van gevangenissen, waar immers 60 procent van de gedetineerden ‘drugsgerelateerd’ is. Drugsgebruik is een volksgezondheidsprobleem (zoals roken dat ook is) en geen strafrechterlijke kwestie. Alcohol veroorzaakt bijvoorbeeld veel meer misdaad, schade en problemen, terwijl de distributeurs daarvan een koninklijke onderscheiding krijgen in dit land... en de overheid miljarden aan accijnzen incasseert. Weg met die hypocrisie dus! Het bespaarde geld en de bespaarde mankracht moeten worden ingezet voor echte misdaad. Dat betekent dat de politie weer verplicht is bij elke inbraak en elke geweldpleging bij u langs te komen. Nu staat u vaak voor een dichte deur en als ze al komen is dat vaak pas na een paar dagen. Als een bolletjesslikker, die een paar ons drugs in zijn maag heeft, wordt vrijgelaten, staat het land op zijn – 35 –

kop, terwijl dat een vorm van ‘misdaad’ is zonder slachtoffers, maar als er bij je thuis wordt ingebroken en de politie komt niet eens kijken, is dat algemeen geaccepteerd. Ik snap het niet, u wel? In ‘mijn’ kabinet zouden we ook niet lang discussiëren over de vraag of dna ingezet kan worden als hulpmiddel bij het opsporen en oplossen van misdrijven. Natuurlijk! Nu zijn we vaak tienduizenden manuren kwijt aan ‘klassiek’ recherchewerk (getuigen horen, telefoons aftappen, buurtonderzoeken), terwijl veel misdrijven gewoon in het laboratorium kunnen worden opgelost. Privacyproblemen? Ja, bij de mensen die iets te verbergen hebben. Gelooft u mij, eenieder die onschuldig is werkt heel graag mee om een ernstig misdrijf op te lossen, met als bijkomend effect dat de dader niet nog eens toe kan slaan. Moet u kijken wat dat bespaart! Het klinkt allemaal heel simpel – en dat is het ook – maar de huidige lichting politici is bang om zich aan koud water te branden en verschuilt zich achter niet terzake doende argumenten. En natuurlijk moet er wel degelijk veel meer ‘blauw’ op straat. Nu concentreert al het politiewerk zich tijdens de kantooruren, terwijl de misdaad natuurlijk grotendeels ’s avonds en ’s nachts plaatsvindt. Er zijn echter vele regio’s waar ’s nachts maar één surveillancewagen rondtoert, die niet zelden voor een gesprongen rioleringsbuis of een kat in de boom uren uit de running is. Dus geen gezeur over 4000 politiemensen erbij, dat is nog geen eens een halve veldwachter per tien dorpen, nee, 25.000 komt eerst. En dan verbind ik daar ook nog aan dat de politie zich voortaan niet meer met flauwekul van bloemencorso’s, carnavalsoptochten, Koninginnedagfeesten en voetbalafzettingen moet bezighouden, nee, ze moeten echt politiewerk doen en dus wordt ook alle ceremoniële ‘rimram’ als de politieblaaskapel meteen afgeschaft. Snelheidsovertreders mag de politie alleen nog verbaliseren als het om een heterdaadje gaat. Verder moeten de controles en de afhandeling daarvan volledig worden overgelaten aan een geprivatiseerde instantie. De politie moet weer daar zijn, waar zij nodig is. En iedereen die bij de politie, brandweer, ambulancedienst werkt krijgt er bij mij minimaal 350 euro per maand bij. Het moet een goedbetaalde eer zijn om de maatschappij te dienen, in plaats dat men zich de kop van jut voelt. Overuren worden niet meer in vrije tijd – 36 –

uitbetaald – zodat er weer niemand bereikbaar is! – maar gewoon in geld. En omdat er toch publieksbegeleiding moet zijn bij allerlei evenementen introduceer ik een sociale dienstplicht van een jaar voor alle jongens en meisjes, waarbij zij voor nuttige maatschappelijke zaken worden ingezet. Moet u eens opletten hoe ons land daarvan opknapt en dan heb ik nog lang niet alle ideeën genoemd. Het kost natuurlijk geld, veel geld, maar dat kan grotendeels gefinancierd worden uit de ook niet misselijke besparingen. En voor echte veiligheid moet u ook wel iets over hebben, natuurlijk. Kijk, dan verzet je werkelijk de bakens. Alles wat er nu gebeurt, is krabbelen in de marge van de kantlijn. Sluw kiezersbedrog dat niets uithaalt. En als we de komende jaren zo blijven doormodderen als nu het geval is, vrees ik dat ik me er op een goede dag nog eens echt mee ga bemoeien. En dat kon wel eens eerder gebeuren dan u denkt, want deze week ontving ik – als overtuigd republikein – toevallig een uitnodiging van de Republikeinse Moderne Partij om eens te komen praten. Misschien dat ik dat toch maar eens doe... Eens kijken of zij wel ooit een minister van Justitie durven te leveren!

– 37 –

De vergeten moord op Jantje Hertogs

Jantje Hertogs uit Den Haag. Zegt die naam u iets? Ik durf te wedden van niet. Maar als ik zeg: Meindert Tjoelker en Joes Kloppenburg... weet ik zeker dat u direct paraat hebt dat zij twee dodelijke slachtoffers van zinloos geweld zijn, bijna nationale symbolen. En toch is die onbekende Jantje Hertogs, een 20-jarige Haagse fietskoerier, een van de ergste slachtoffers van zinloos geweld van de laatste jaren. Nu wil ik voorop stellen dat je natuurlijk niet kunt wedijveren in leed, maar wat Jantje Hertogs is overkomen tart toch bijna ieder voorstellingsvermogen en het merkwaardige is dat daar nooit veel aandacht aan is besteed. Jan was de avond van de 27e mei 2002 na zijn werk met een paar vrienden wat gaan drinken in het café Chetto’s Place aan de Haagse Herengracht, waar ze een biertje dronken en een potje dart speelden. Helemaal niets aan de hand. Om halftwaalf die avond werd Jan op zijn gsm gebeld door zijn moeder Marianne, die hem maande naar huis te komen omdat hij de volgende ochtend weer vroeg op moest. Omdat hij in het café geen goede ontvangst had en het wat rumoerig was, liep Jan om kwart voor twaalf even naar buiten om zijn ouders terug te bellen en te zeggen dat hij eraan kwam. Meteen daarna pleegde hij ook nog een belletje met een vriend, maar dat duurde slechts een paar tellen omdat diens batterij leeg was. En toen gebeurde het. Jan stond nog op de stoep van het café, toen er vanuit de duisternis een man op hem afsprong en hem van dichtbij, zonder een woord te zeggen en zonder enige aanleiding onder vuur nam. Een dodelijk salvo: een paar kogels troffen de Haagse fietskoerier in zijn benen, een andere schampte zijn schedel en ten slotte drong er één precies onder zijn oog zijn hoofd binnen. Een paar uur later overleed Jan. De dader was de 35-jarige Enver P., een man die al twaalf jaar illegaal in ons land verbleef en die volledig over de rooie was gegaan toen een vriendin hem had afgewezen. Kennelijk meende hij dat iemand – wie dan ook – deze vernedering moest bezuren. Dat werd dus Jantje Hertogs, die toevallig op de stoep stond te bellen, maar het had even– 38 –

goed iemand anders kunnen zijn. Dader en slachtoffer kenden elkaar niet, hadden elkaar nooit gezien en er was werkelijk geen woord gewisseld tussen de twee, nee, er was zelfs nog geen handgebaar gemaakt. Zinloos geweld in de overtreffende trap. Afgelopen week zat Marianne Hertogs, de moeder van Jan, bij mij op kantoor om over deze laffe daad te praten. ‘Had ik maar niet opgebeld dat hij thuis moest komen, dan had hij nou nog geleefd,’ zei ze vol – onterechte – schuldgevoelens. En ook: ‘Joes Kloppenburg zei nog “kappen nou” tegen de dader die hem even later zou doodschoppen en ook Meindert Tjoelker had het eerst mondeling aan de stok gekregen met de jongens die hem te grazen namen, maar mijn Jantje zei helemaal niets. Geen woord. Hij heeft die man waarschijnlijk niet eens gezien, hij was volstrekt kansloos.’ Ze kan zich nog opwinden over de veelgehoorde reactie: Jantje was op de verkeerde tijd op de verkeerde plaats en trof de verkeerde persoon. ‘Wat nou verkeerde tijd, verkeerde plaats? Kom zeg! Het was nog geen eens twaalf uur en Jantje deed helemaal niks. Er was er maar één op de verkeerde tijd op de verkeerde plaats: de schutter, die hier helemaal niet had mogen zijn en al ruim tien jaar illegaal in ons land verbleef, terwijl er toch al de nodige incidenten waren geweest.’ Uiteindelijk is er in Den Haag, enige weken na Jans dood, wel een stille tocht geweest, maar de zaak is door de media nooit echt opgepakt. Waarschijnlijk komt dat doordat de Haagse politie de dagen na de moord over de toedracht zweeg. Waarschijnlijk kon men de bizarre gang van zaken nauwelijks geloven en hield men er rekening mee dat er misschien toch iets meer aan de hand was. Jantjes moeder, Marianne, exploiteert in de Haagse rosse buurt een aantal ‘ramen’ en een Haagse ambtenaar, die destijds het dralen probeerde goed te praten, mompelde iets in de trant van: ‘Ja maar... in uw... eh... milieu...’ alsof dat alles verklaarde. Nou, in het milieu van Marianne Hertogs was het toevallig wel heel gewoon dat zij om halftwaalf bezorgd opbelde om haar zoon van twintig jaar naar huis te dirigeren, een jongen van onbesproken gedrag met een prima opvoeding, die hard voor de kost werkte. Waar hebben we het over? Jantje Hertogs. Die naam moet u voortaan iets zeggen... – 39 –

Uit de dossiers van een misdaadverslaggever

In de zomer van 2002 is mijn tv-redactie naar een nieuw kantoor verhuisd en, tjonge jonge, wat heeft zoiets een voeten in de aarde. Maar toen alle kasten en archiefruimten waren uitgeruimd werd wel prachtig zichtbaar waar wij ons de afgelopen zeven jaar mee bezig hebben gehouden: honderden zaakdossiers, duizenden processen-verbaal, tienduizenden e-mailtjes en brieven. Het was een berg papier die ik niet voor mogelijk had gehouden, maar die achteraf gezien eigenlijk goed verklaarbaar is. Vanaf de eerste dag dat mijn programma op de buis kwam, ontvangen wij veel post. Dat is in de loop der jaren een stroom geworden die nooit meer is opgedroogd. Tegenwoordig komen er elke dag vele tientallen e-mailtjes binnen en na uitzendingen of bij bijzondere gebeurtenissen – de moord op Pim Fortuyn – zelfs honderden. Deze worden allemaal gelezen en na beantwoording keurig door mijn secretaresse Sylvia van der Poel gearchiveerd. Daarnaast krijgen we dagelijks ook dikke stapels brieven, veelal noodkreten om hulp, die niet zelden vergezeld gaan van dikke dossiers en uitpuilende ordners. Ook deze worden allemaal door mij bekeken en krijgen vroeg of laat uiteindelijk het paraaf ‘filen’ (archiveren) mee. Eerst komen ze dan in een archiefkast op de redactie terecht waar ze nog zo voor het grijpen liggen. Na verloop van tijd verhuizen ze naar een aparte archiefkamer op dezelfde etage, waar de minder courante documentatie ligt, om ten slotte de gang naar de zolder te maken, waar ze normaal gesproken nooit meer vanaf komen. Tenzij je dus verhuist... En dan hebben we natuurlijk ook nog de bijna onafzienbare rijen ordners – kasten vol – met dossierstukken van allerlei zaken. En als u weet dat een gemiddelde moordzaak algauw tot een stuk of zeven propvolle ordners – een verhuisdoos vol – leidt, en wij bovendien van onze eigen correspondentie ook nog kopieën bewaren, begrijpt u wel dat ik de hoeveelheid archief bijna in strekkende kilometers moet uitdrukken en er een flink bos voor tegen de vlakte is gegaan om zoveel papier te produceren. – 40 –

Overigens moet me wel van het hart dat met name de verzenders van emails wel eens enig correspondentiefatsoen bijgebracht mag worden. Elke dag krijgen we wel mailtjes waarin van ons – nota bene – een dienst of gunst wordt gevraagd, zonder dat er sprake is van een fatsoenlijke aanhef (‘beste Peter’) of van een correcte afsluiting (‘met vriendelijke groeten’). Nee, plompverloren wordt er in bijna commando-achtige taal opgetikt wat men wil weten (‘graag snel antwoord!’), alsof we een soort dienstverleningsloket zijn dat altijd tot antwoorden verplicht is. Maar goed, nu we gingen verhuizen was het dus eens tijd om te kijken wat er van al dat papierwerk mee moest, want tot dusver was er nooit een snipper weggegooid. En dus keken we afgelopen week alles nog eens door en werd ik geconfronteerd met honderden oude zaken en duizenden briefwisselingen. Heel veel correspondentie met wat ik ooit de ‘drie E’s’ heb genoemd: Echtscheidingsaffaires, Erfafscheidingsoorlogen en Erfenisruzies, een brievencategorie die bij ons heel gauw het predikaat ‘filen’ krijgt en waar de inhoud me niet van bij blijft. Die brieven hebben de schifting afgelopen week dan ook niet overleefd. Maar bij vele andere stukken kon ik een kreet van herkenning niet onderdrukken: ‘O ja, daar zijn we ook nog mee bezig geweest. Verhip, dat we dat ook nog hebben... Hé, dat is die zaak van X... Ach... kijk nou, dat is een brief van Y...’ En gelukkig vond ik in de papierberg ook nog een paar keer iets terug – een foto, een brief, een dossierstuk – dat ik verloren waande en nu van een definitief einde in de hongerige muil van de papiervernietiger kon redden. Bijna liefkozend – want ja, wie niet van dossiers houdt moet geen misdaadverslaggever worden! – liet ik sommige stukken door mijn handen gaan. Dossiers waar we de afgelopen jaren uitzendingen van hebben gemaakt, maar ook zaken waar we om een of andere reden niets mee hadden gedaan, konden zodoende nog een keer op mijn aandacht rekenen. Ik kwam dossiers tegen die waren afgeschreven omdat het verhaal niet deugde, de feiten niet klopten of de personen erachter onbetrouwbaar waren, maar mijn oog viel ook op kwesties die een beter lot hadden verdiend, maar om praktische en journalistieke redenen het tv-scherm toch niet hadden gehaald. En nu ik sommigen verhalen weer eens doorlas gingen ze toch weer voor me leven. Een aantal heb ik er daarom apart gelegd en die zal ik in de komende hoofdstukken uit de vergetelheid trekken alvorens ik er in mijn nieuwe kantoor weer ‘filen’ op krabbel... – 41 –

Een verdwaalde kogel

In een eerdere column berichtte ik u over de moord op Jantje Hertogs uit Den Haag, die in mei 2002 door een wildvreemde werd doodgeschoten, toen hij voor een café stond te telefoneren. De dader was op tilt geslagen na een ruzie met een vriendin en had zijn woede op de 20-jarige Jantje gekoeld door een pistool op hem leeg te schieten. Ik schreef: ‘Dader en slachtoffer kenden elkaar niet, hadden elkaar nooit gezien en er was werkelijk geen woord gewisseld tussen de twee, nee, er was zelfs nog geen handgebaar gemaakt. Zinloos geweld in de overtreffende trap.’ Op het moment dat ik dat tikte, kon ik me niet heugen dat ik het ooit zouter had gegeten, maar toen ik onlangs voor onze kantoorverhuizing mijn archiefkasten leeg moest maken, stond ik ineens met het dossier van de Amsterdammer Ronald Cramer in mijn handen. Zijn gewelddadige dood is zonder twijfel een van de meest bizarre en tragische kwesties die ik in mijn programma heb behandeld, maar er is sindsdien niet veel ruchtbaarheid meer aan de zaak gegeven. Ik pakte er een stoel bij, liet de verhuizing even voor wat hij was, en las de stukken opnieuw door.... Ronald Cramer kwam op 1 april (!) 1997 om het leven toen hij in zijn auto op het Hildo Kropplein in de hoofdstedelijke Zeeburgbuurt reed. De 38-jarige Amsterdammer ging die vroege morgen in zijn Fiat Tipo naar zijn werk. Na jaren van werkloosheid was hij bij een slachtbedrijf op proef aangenomen. Cramer had er zin in en reed, ondanks het vroege tijdstip, goedgemutst weg van zijn woning aan de Walenkampstraat. Zijn toekomst zag er weer goed uit. Nog geen honderd meter verder, toen hij op het Hildo Kropplein een stilstaande taxi passeerde, klonken er echter een paar knallen. De ruit in het linkervoorportier van de Fiat Tipo versplinterde en de auto kwam 20 meter verder tegen een boom tot stilstand: Ronald Cramer was op zijn eerste werkdag door zijn hoofd geschoten en overleed vrijwel direct. Uit het rechercheonderzoek kwam vervolgens een samenloop van omstan– 42 –

digheden naar voren die elk realiteitsbesef tart. Nee, de schutter had het niet op Ronald gemunt, nee, hij had ook niet op hem gemikt... Dat kon ook eigenlijk niet, want Cramer was een man van onbesproken gedrag die zich bepaald niet in de verkeerde kringen ophield. Nee, de Amsterdammer werd slachtoffer van het noodlot en wel op een wijze waar je geen kansberekening op kunt loslaten. Zonder het te weten was hij met zijn auto het toneel van een drugsruzie opgereden, waarbij de bendeleden elkaar juist onder vuur namen. Twee van hen waren met de taxi gekomen die Cramer juist passeerde. De kogel die voor een van de drugsdealers was bedoeld, zwaaide af en raakte de nietsvermoedende Amsterdammer in zijn hoofd... Als hij een halve seconde eerder of later van huis was gegaan, als hij geen 50 kilometer maar 49 kilometer per uur had gereden, was er niets gebeurd – het is gekmakend als je erover nadenkt! – maar Ronald Cramer had die ochtend alles, maar dan ook alles tegen. Ik heb geprobeerd me een voorstelling te maken van het ongeloof waardoor het gezin van Cramer moet zijn getroffen toen kort na zijn vertrek de politie aan de deur stond met dit verhaal. Dat is gewoonweg niet te bevatten... Bladerend door het dossier herinnerde ik me weer alle schokkende feiten. De schutter was een zekere André S., een man met een strafblad zo lang als een traploper, die nota bene al eens eerder een onschuldige pardoes had doodgeschoten. In mei 1987 was hij betrokken bij een geruchtmakende overval op het pompstation Den Ruygen Hoek langs de A4 bij Nieuw Vennep. De 51-jarige pompbediende Jan van der Linden raakte in gevecht met de drie overvallers en werd door S. doodgeschoten, met een kogel in zijn hoofd en in zijn buik. Dit alles voor een buit van 2800 gulden. S. beweerde voor de rechtbank dat hij ‘niet gericht had willen schieten’ en alleen maar had willen dreigen. Er werd tbs tegen hem geëist, maar dit werd niet opgelegd en zeven jaar later stond André S. weer buiten. Zo gaat dat in ons strafrecht. Om drie jaar later in de Amsterdamse Zeeburgbuurt opnieuw een keer te schieten ‘zonder te richten’ en Ronald Cramer fataal in diens hoofd te raken. We zijn inmiddels vijf jaar verder en het zal me niet verbazen als S. alweer vrij is of bijna vrij komt. Tegelijkertijd betwijfel ik of de nabestaanden van Ronald Cramer alweer een meter zijn opgeklauterd uit de peilloos diepe put waar zij die vroege ochtend in zijn geworpen door een verdwaalde kogel, afgevuurd door een idioot... – 43 –

De laatste nacht van Yvonne Honders

De afgelopen jaren heb ik meer dan 350 afleveringen van mijn programma gemaakt. En hoewel ik gezegend ben met een geheugen als een pot, gebeurt het toch wel dat ik bepaalde zaken na verloop van tijd niet scherp meer voor de geest kan halen. Niet elke zaak spreekt je evenveel aan en niet elk dossier kent talloze follow ups waardoor ze je beter bijblijven. Toen ik een poosje geleden in verband met een kantoorverhuizing ons archief aan het uitmesten was, liet ik alle zaken – ook die niet tot een uitzending hadden geleid – weer eens door mijn handen gaan. Dat ging grotendeels routinematig, maar toen ik ineens het dossier van een 40-jarige blonde vrouw uit Amsterdam vasthield, stopte ik meteen met sorteren. ‘Yvonne Honders... ja... potverdomme!’ mompelde ik in mezelf. En die krachtterm sloeg niet op haar, maar op het halfbakken onderzoek dat justitie had gedaan en het feit dat de verdachten in haar zaak de dans op schandelijke wijze waren ontsprongen. Een van de eerste dingen die ik zag was een brief van haar zoon Mischa die mij destijds schreef: ‘De moord is nooit opgelost omdat kennelijk niemand de waarheid écht wilde weten.’ Hij had gelijk en de zaak zit mij daarom nog altijd dwars, maar laat ik u eerst de feiten geven. Het lijk van Yvonne Honders werd in de vroege ochtend van donderdag 1 maart 1990 door een kwekerijmedewerker in een ondiepe sloot van de Aalsmeerderweg bij Burgerveen gevonden. De grafisch ontwerpster was grotendeels ontkleed, op een trui en een sok na. Ze was verdronken, maar er was duidelijk een misdrijf in het spel. Rechercheonderzoek wees al snel uit dat ze die nacht in een Amsterdamse kroeg om kwart voor vijf met twee mannen was weggegaan, de 35-jarige K. en de 31-jarige S. Drie uur later werd ze dertig kilometer verderop dood gevonden. Het duo werd gehoord en vertelde dat ze met Yvonne inderdaad de Haarlemmermeerpolder waren ingereden. De een zat achter het stuur, de ander zat met haar op de achterbank wat te ‘rotzooien’. Bij een bruggetje op de Aalsmeerderweg waren ze ge– 44 –

stopt. Er was om onduidelijke redenen mot ontstaan en Yvonne was boos uitgestapt. En hoewel het ijskoud en pikdonker was hadden de twee mannen haar gewoon in het holst van de nacht achtergelaten in de belachelijke veronderstelling dat ze ‘wel een lift zou krijgen’. Er was niets gebeurd. Zeiden ze. Yvonne was geheel gekleed toen ze wegreden en ze leefde nog, beklemtoonden de twee. Nader verhoor leerde dat hun relaas rammelde. De mannen logen om S. te beschermen, die met deze schuinsmarcheerderij niet bij zijn eigen vrouw kon aankomen. Na enige verhoren werd het verhaal ietwat bijgesteld. Yvonne was uitgestapt zonder broek en wellicht was ze in het water gevallen – en verdronken – toen ze deze in het donker probeerde aan te trekken, suggereerden de twee mannen nu. Dat correspondeerde echter niet met de door de technische recherche gevonden sporen. Yvonne lag 15 meter van het bewuste bruggetje af. Haar legging lag aan de overkant op het talud. Haar laarsjes stonden wel op de brug, keurig naast elkaar. Het gekke was echter dat er op het blubberige brugdek geen enkel voetspoor van haar, maar wél van K. en S. werden gevonden. Van Yvonne trof de recherche alleen een knie- en duimafdruk aan, wat het vermoeden rechtvaardigde dat zij half in de auto, half uit de auto heeft gehangen en er waarschijnlijk een schermutseling heeft plaatsgevonden voor zij te water raakte. Tijdens een van de laatste verhoren vertrouwde S. de rechercheurs toe, zo las ik in het oude dossier: ‘Als ik vertel wat er precies op de brug is gebeurd, ben ik lange tijd van de straat...’ Je zou zeggen: dat is een goed alibi om er nog eens wat pittige verhoren tegenaan te gooien. Maar geloof het of niet: hier stopte het dossier. De mannen werden op vrije voeten gesteld. De zaak werd geseponeerd ‘wegens onvoldoende aanwijzingen van schuld’. Ongelooflijk. Verbijsterend. Schokkend. ‘De zaak is nooit opgelost, omdat kennelijk niemand de waarheid wilde weten,’ schreef haar zoon Mischa mij verbitterd. Dat laatste is niet helemaal waar. Nu, twaalf jaar na het misdrijf, wil ik nog steeds dolgraag weten wat er met Yvonne Honders is gebeurd. En ik vraag me af of K. en S. kunnen leven met wat er is gebeurd en hun rol daarbij. Zou er nog een kansje zijn dat S. nu wel wil vertellen wat er ‘precies op de brug is gebeurd’? Ik ben bang van niet. Want daar is moed voor nodig en iemand die om vijf uur ’s nachts een vrouw halfnaakt op een bruggetje in de donkere polder achterlaat en gewoon naar huis gaat, is geen kerel maar een lafaard. Of moet ik in dit geval zeggen: een moordenaar? – 45 –

Het mysterie van Miriam Möller

Deze maand [november 2002] precies zes jaar geleden rolde ik in een bizar voorval, waarvan ik me vandaag de dag nog steeds afvraag wat daarvan precies de bedoeling was en wat er nu wel en wat er nu niet waar was. Ik werd met die geschiedenis onlangs weer geconfronteerd, toen ik bij onze kantoorverhuizing in een kast met niet-actueel dossiermateriaal een proces-verbaal vond van de recherche in Veenendaal, waar ik in november 1996 aangifte van het hele verhaal had gedaan. Het begon ermee dat ik werd gebeld door ene B., een beroepscrimineel uit Veenendaal. Hij vroeg of ik direct naar hem toe wilde komen, omdat hij in een noodsituatie verkeerde en een onthullend verhaal te vertellen had. Toen ik met collega Erwin Otten bij zijn huis kwam, werden we door de gestreste B. ontvangen. De lampen in zijn woning waren uit, hij had een pistool in zijn handen en liep als een getergd roofdier heen en weer. Bij ieder geluidje richtte hij zijn wapen op de deur en hield een wijsvinger op zijn lippen om ons tot absolute stilte te manen. De sfeer was zo dreigend dat Erwin en ik overwogen op de grond, achter de divan, dekking te zoeken, want we verwachtten dat er ieder moment een kogelsalvo door de ramen kon komen. Toen B. wat kalmeerde, vertelde hij ons dat hij die week bij een moord op een Belg betrokken was geraakt in een plaatselijke seksclub, die eigendom was van een notoire onderwereldfiguur. B. had de man niet zelf gedood, maar was wel ingeschakeld om hem in een rol tapijt op een braakliggend terrein in de buurt te dumpen. De Belg was een schuldeiser van de seksclubeigenaar en om van zijn gezeur af te zijn had men hem laten ‘hemelen’, zoals B. dat uitdrukte. Hij was nu echter bang dat de moordenaars hem ook zouden opruimen omdat hij te veel wist en daarom had hij mij erbij gehaald, zei hij. Hij wilde ons de plek wijzen waar het lijk lag. Na veel geharrewar kwam het een paar – 46 –

dagen later tot een nieuwe afspraak, in een café. B. had erop gestaan dat we elkaar daar zouden ontmoeten. Een paar keer benadrukte hij – telefonisch – dat we bij binnenkomst moesten doen alsof we elkaar goed kenden. Ik vond dat zeer merkwaardig, maar besloot het allemaal maar op me af te laten komen. Toen Erwin Otten en ik op het afgesproken tijdstip arriveerden, parkeerde daar ook net een andere auto, waar een imposant figuur uitstapte: de seksclubeigenaar, de man die B. als moordenaar had genoemd... Hij keek ons met grote, verbaasde ogen aan. Dat kon natuurlijk geen toeval zijn en ik kreeg steeds meer het gevoel dat ik een pion in een of ander onderwereldschaakspel was geworden. Het was duidelijk de bedoeling dat de man mij zou zien, waarschijnlijk om hem onder druk te zetten. Ik vroeg B., die al binnen zat, om opheldering, maar hij was nog zenuwachtiger dan anders. Een paar minuten later liepen we naar buiten en ik vroeg B. nogmaals wat dit allemaal te betekenen had. Hij werd kwaad en schreeuwde: ‘Jullie bekijken het maar... De man om wie het gaat zit binnen en hij heeft jullie nu gezien!’ Ik zei: ‘Ja, vind je het gek, dat heb je toch zelf zo geregisseerd!?’ B. werd nog bozer en liet ons daar staan. Het was een krankzinnig voorval, maar ik zat er wel mee in mijn maag. Was er echt iemand vermoord of was het een verzinsel? B. reageerde niet meer op telefoontjes en de seksclubeigenaar vertrok even later ook met onbekende bestemming. Erwin en ik bleven achter en wisten niet wat we van de kwestie moesten denken. Ik stapte daarom maar naar de plaatselijke recherche. Zij konden misschien uitzoeken of er een Belg vermist was en of deze bekend was in de seksclub. Mijn verhaal werd door een rechercheur belangstellend uitgetikt en dat proces-verbaal vond ik dus een paar weken geleden terug. Van B. zelf heb ik nooit meer iets gehoord en dus vraag ik me nog altijd af wat er nu aan de hand was. Er is nooit gebleken dat er werkelijk een moord is gepleegd. Er is geen sprake van een vermiste Belg en er is ook nooit een lijk in een rol tapijt gevonden. Maar wel een ander lijk... Op een andere plaats. Ruim een halfjaar later werd in Rotterdam in de bosjes langs de Maetelinckweg het lijk gevonden van de 28-jarige prostituee Miriam Möller. De drugsverslaafde vrouw was op een ongelooflijke manier met meer dan zeventig messteken (!) toegetakeld. Ik kreeg een schok toen ik hoorde wie Miriam precies was. Het was de vrouw van... B. Het stel leefde al gescheiden van elkaar en er is nooit een spoor gevonden dat B. ook maar iets met de dood van de – 47 –

moeder van zijn kind te maken had, maar gek blijft het allemaal wel. De moord op Miriam is nog steeds onopgelost en zodoende zit ik nog steeds met heel veel vraagtekens, B.! Naschrift: na publicatie van de column heeft B. alsnog contact met mij opgenomen en toen toegegeven dat het verhaal van het lijk in het tapijt een verzinsel was. Hij wilde met onze komst naar Veenendaal de seksclubeigenaar met wie hij in onmin verkeerde en voor wie hij bang was, onder druk zetten. Hij meende dat deze niets meer zou durven ondernemen als hij had gezien dat B. en ik elkaar ‘goed kenden’. De moord op Miriam Möller is nog altijd onopgelost. De recherche gaat ervan uit dat zij om het leven is gebracht door een klant.

– 48 –

De moord op Antonio Brizzi

De eerste helft van de kwart eeuw dat ik misdaadverslaggever ben, heb ik me voornamelijk toegelegd op het in kaart brengen van de onderwereld, de georganiseerde misdaad en internationale drugshandel. Ik las duizenden processen-verbaal, bezocht honderden rechtszaken, was vaste (bezoek)klant bij tientallen gedetineerden in gevangenissen en wist na verloop van tijd precies wie er wat voorstelde in de penoze. De topdogs kende ik bij naam en toenaam en ik kreeg inzicht in hun denkwijze, hun jargon en hun manier van werken. In de tweede helft van mijn carrière verlegde die aandacht zich. Daar waar ik in het begin van mijn loopbaan ’s nachts nog wakker gemaakt kon worden voor een heroïnevangst van vier kilo, verloor ik nu langzaam maar zeker elke interesse in de drugshandel. Ik zal de zendtijd van mijn programma echt niet verspillen aan de modus operandi van een drugsbende. Niet meer interessant! En het zoveelste onderwereldkopstuk? Ach... ook daar is de sjeu een beetje van af. Ze zijn allemaal even een poosje de grootste, de belangrijkste, de hardste, de rijkste en weet ik veel wat meer, om vervolgens weer plaats te maken voor een ander die precies dezelfde kwalificaties krijgt. Als mijn hulp wordt ingeroepen voor het oplossen van een onderwereldliquidatie, sta ik evenmin meteen in de startblokken. Nee, ik besteed nu liever aandacht aan een onopgeloste kindermoord, een mysterieuze verdwijning, een gerechtelijke dwaling of een misstand waar onschuldige burgers het slachtoffer van zijn geworden. Ik realiseerde me deze verschuiving toen ik onlangs mijn dossiers van het laatste decennium weer eens doorbladerde. Maar gek genoeg bleef ik toen toch stilstaan bij de ordners van uitgerekend een onderwereldafrekening: die op Antonio Maria Romano Brizzi uit Moergestel, in Brabant kortweg aangeduid als ‘d’n Brizzi’. Antonio werd in april 1994 doodgeschoten en ondanks een overvloed aan concrete sporen is de zaak nooit opgelost. Mede daarom houdt hij mij nog al– 49 –

tijd bezig. Brizzi was een stratenmaker die zich letterlijk in het milieu omhoog gevochten had – drugs, prostitutie, geweld, incasso’s – en daarmee de status van jetsetcrimineel had verworven. Hij was de eigenaar van het dynastieachtige landgoed Dennenhoef in Moergestel, vlak bij Tilburg. Een boksfanaat. Schatrijk. Kleurrijk. Keihard. Erg lang heeft hij niet van zijn rijkdom kunnen genieten, want op 26 april 1994, toen hij veertig jaar oud was, kwam zijn moordenaar op bezoek. Brizzi was thuis met zijn vriendin Simone en hun kindje, toen er ’s avonds rond een uur of negen aan de poort werd aangebeld. Een man vertelde dat hij met zijn witte Fiat Panda op een modderpad naast het landgoed vastzat en vroeg om hulp. Antonio ging met hem mee en trok hem los met een trekkertje die op zijn landgoed stond. De twee dronken daarop nog even een biertje in de keuken en maakten een praatje. Simone vertrok even later met haar dochtertje naar de huisarts omdat de kleine oorpijn had. Ze had de dokter gebeld en die had gezegd dat ze nog even langs kon komen. Ze reed vrijwel tegelijkertijd met de witte Panda het erf af richting Moergestel en zag in haar spiegeltje dat de onbekende man achter haar aanreed, maar even later verloor ze hem uit het oog. Toen ze tegen halfelf thuiskwam, vond ze Antonio in het portaal van de woning, badend in het bloed, dodelijk getroffen door enkele kogels. Er had een worsteling plaatsgevonden en op de grond lag een bril van een duur, goudkleurig montuur van Dior, dat ze onmiskenbaar herkende als die van de Fiat-bestuurder. Kennelijk was de man nadat hij vertrokken was omgekeerd, teruggegaan en had Antonio doodgeschoten. Was het verhaal van de vastzittende auto een truc van een huurmoordenaar geweest om op het landgoed te komen? Twee jaar na de moord heb ik over deze moord een hele uitzending gemaakt. Ik heb alle betrokkenen gesproken en het politiedossier secuur bestudeerd. Velen – ook bij de politie – verdachten de vriendin van Antonio, die juist op het moment van de moord naar de huisarts was en de erfgename van zijn miljoenen was. Zij vonden dat allemaal net iets te toevallig en meenden dat zij met de moordenaar had samengespannen. Ik heb Simone uitvoerig gesproken en kwam daarentegen tot de conclusie dat zij op alle punten in haar verklaring – tot in de kleinste details – de waarheid had gesproken en zeer waarschijnlijk helemaal van niets wist. Ze had een witte Fiat Panda gezien, verklaarde ze, en toen de politie op het modder– 50 –

paadje bandensporen aantrof, bleken die ook inderdaad van een Fiat Panda te zijn en zo waren er nog veel meer punten die allemaal klopten. Ondanks het feit dat van de gevonden bril in Nederland slechts 71 exemplaren waren verkocht, werd de eigenaar niet getraceerd. En ondanks een banden- en een voetspoor, gevonden kogels en hulzen, een duidelijk signalement (een spleet tussen de tanden) van de schutter en een duidelijk automerk, werd de moordenaar van ‘d’n Brizzi’ nooit gevonden. Dat heeft me altijd een beetje dwarsgezeten. En hoewel het dus vrijwel zeker een onderwereldliquidatie betreft, kom ik voor de oplossing daarvan nog graag ’s nachts mijn bed uit...

– 51 –

Moordenaars zijn geboren leugenaars

Hoe het komt weet ik niet, maar moordenaars zijn bijna ook altijd geboren leugenaars. In een poging hun afschuwelijke daden te verbloemen, zijn ze vaak tot fabelachtige acteerprestaties in staat en wordt iedere betrokkenheid met een mix van dramatiek, geveinsde verontwaardiging en gespeeld verdriet ontkend. Met name bij een aantal zogenoemde partnerdodingen heb ik de afgelopen jaren toneelstukjes gezien die in Hollywood zo een oscarnominatie zouden opleveren. Toen Marion en Romy van Buuren uit Bergen vijf jaar geleden verdwenen, bezwoer Okan O. dat hij daar niets mee te maken had. Onlangs werden hun stoffelijke resten in de duinen gevonden, daar begraven door Okan. Paul van O., die recent tot zestien jaar cel werd veroordeeld voor de moord op zijn vrouw Angelique uit Aalsmeer, kan spontaan een trillende onderlip, een brekende stem en een opwellende traan in zijn ooghoek oproepen als hij mensen wil laten geloven dat hij niets met de moord te maken heeft. En ook Mohammed A., die in 1995 zijn ex-vriendin Christina Conte vermoordde en haar lijk ergens heeft begraven, kan zo op de toneelacademie met zijn ontkenningen. Allemaal zijn ze er een meester in om zich tegelijkertijd aangeslagen en verongelijkt voor te doen en zich vol onbegrip af te vragen hoe het toch mogelijk is dat zij van zo’n afschuwelijk misdrijf worden beschuldigd. Een sterk staaltje daarvan heb ik meegemaakt in de zaak van Wendela van der Poel, die op 25 januari 2001 na een gesprek over de ophanden zijnde echtscheiding met haar man Pieter H. spoorloos verdween. De aanwijzingen dat de Huizense architect hier iets mee te maken moest hebben stapelden zich hoog op. Merkwaardig was dat hij zelfs zijn eigen kinderen een toelichting op zijn verdachte gedrag weigerde en dat hij zich steeds op zijn zwijgrecht beriep. Je zou zeggen: als je vrouw is verdwenen en je weet werkelijk van niets, dan grijp je iedere mogelijkheid aan om je onschuld van de daken te schreeuwen. Sa– 52 –

men met collega Chantal van Schuylenburg verdiepte ik me op verzoek van Wendela’s kinderen in de zaak en algauw concludeerden wij op basis van het feitenmateriaal dat er in het Gooise plaatsje een wereldwonder moest hebben plaatsgevonden als Pieter er níéts mee te maken had. H. werd ook twee keer door de recherche gearresteerd, ontpopte zich tijdens de verhoren als een begenadigd leugenaar en gaf geen krimp. En dus moest hij ook twee keer worden vrijgelaten. Voor onze uitzending probeerde ik een interview met hem te krijgen, maar dat weigerde hij. Wel kreeg ik hem telefonisch te spreken. Hij speelde zijn rol toen weergaloos en ik zal niet gauw vergeten dat hij er zelfs niet voor terugdeinsde om – met brok in de keel – zijn eigen kinderen verwijten te maken omdat zij hem niet vertrouwden, terwijl hij drommels goed wist dat ze de spijker boven op z’n kop sloegen. In plaats daarvan jammerde hij dat zijn kinderen hem verdacht maakten en chanteerden. Het is dat ik de architect niet door de telefoon kon zien, maar ik vraag me nu nog af hoe rood zijn kaken op dat moment waren. Zijn eigen hachje ging boven het verdriet van zijn kinderen. Zijn advocaten lieten zich vervolgens ook niet onbetuigd. In de aanloop naar de uitzending werd er heel wat afgesteggeld en liet men weten dat als ik de goede naam van H. zou aantasten op basis van enkele ‘nietszeggende beschuldigingen’, ik voor alle gevolgen zou opdraaien. En in een interview met een krant, na de uitzending, liet men dreigend weten dat ik ‘op mijn tellen moest passen’. Architect Pieter had niets met de verdwijning te maken en de recherche moest eens ophouden met dat eenzijdige onderzoek en de journalisten met hun tendentieuze verhalen! Ferme taal met een portie bluf, maar af en toe is er gelukkig ook nog zoiets als gerechtigheid. En dit diende zich bij mij aan in de vorm van een aannemer uit Huizen, die ooit bij mij thuis had gewerkt, en die mij na de uitzending de gouden tip gaf. Een kennis van hem had gezien dat Pieter daags na de verdwijning ’s morgens in alle vroegte in de tuin stond te graven. De architect reageerde nerveus en ietwat betrapt toen hij werd gegroet. De man had zich afgevraagd wat Pieter daar zo vroeg deed, maar was door een toevallige samenloop van omstandigheden nooit door de recherche tijdens het buurtonderzoek gehoord. Ik vond het een verdacht verhaal en nam contact op met de politie. Ik drong er op aan de man alsnog te horen en toch nog eens goed in de tuin te kijken, waar overigens al uitvoerig was gezocht. Zulks geschiedde...En jawel, kort daarop werd Wendela gevonden, gestort in – 53 –

beton, naast de funderingsmuur van de woning van Pieter, bijna zoals je van een architect zou mogen verwachten. Afgelopen week zag ik H. voor de rechtbank, waar vijftien jaar cel tegen hem werd geëist. Een grijzende, traag bewegende man, met een gedoofde blik in zijn ogen. Pieter had niet alleen met een snoer zijn vrouw gewurgd, maar met zijn leugens tegelijkertijd de band met zijn kinderen voor eeuwig doorgesneden. De kinderen hadden niet alleen hun moeder, maar ook hun vader verloren. In zijn laatste woord bood de ooit zo maatschappelijk geslaagde verdachte iedereen excuus aan. Zijn laatste woorden waren: ‘Waarom ging alles wat mooi was zo fout...?’ Kennelijk is de bittere wáárheid nu toch ook tot hem doorgedrongen.

– 54 –

De prijs voor een opgeloste moord

Een jaar of zeven geleden ben ik genomineerd geweest voor ‘de bronzen luis’, een journalistieke tv-prijs van de kro. De prijs was bedoeld voor kritische tv-makers, die hun oren niet lieten hangen naar de gevestigde orde. Ik had de nominatie verdiend met een reportage waarin werd aangetoond dat je op Curaçao bij de autoriteiten op valse naam een echt Nederlands paspoort kon krijgen, wat in de onderwereld natuurlijk goud waard was. Ik was er in geslaagd om vier echte paspoorten op valse namen te bemachtigen. De controle op persoonsgevens was bij de officiële instanties op Curaçao een lachertje. Er ontstond een fikse rel over onze bevindingen, er volgde een spoeddebat in de Tweede Kamer en de staatssecretaris van Justitie zat met het schaamrood op de kaken bij mij in de studio. Een prachtige, onthullende reportage... meer luis in de pels kun je nauwelijks zijn. Maar wie schetste mijn verbazing toen bij de feestelijke uitreiking van de prijs niet ik of de eveneens genomineerde Bart de Graaff met de bronzen luis naar huis ging, maar... Hanneke Groenteman. Nu kun je Hanneke duizend lovende kwalificaties toedichten, maar natuurlijk niet dat zij een luis in de pels is. Sindsdien heb ik niet zoveel op met tv-prijzen en houd ik mezelf voor dat een opgeloste moord, een opgerolde bende of een rechtgezette gerechtelijke dwaling in feite veel mooiere ‘onderscheidingen’ zijn en daar hebben we er als programma de afgelopen jaren inmiddels flink wat van verzameld. Toen ik medio 2002 dan ook bericht kreeg dat mijn uitzending over de bijna verjaarde moorden op Corrina Bolhaar en haar twee kinderen Sharon en Donna in 1984 in Amsterdam-Zuid tot de laatste zes in de categorie ‘Informatie’ van de Nederlandse Academy Awards was doorgedrongen, haalde ik aanvankelijk mijn schouders op: ‘Oké, we zitten er bij, maar zullen nog wel afvallen.’ Was dat een gebrek aan – 55 –

zelfvertrouwen in mijn eigen reportage? Nee, geenszins, het gaf alleen mijn argwaan aan. In alle onbescheidenheid mag ik wel zeggen dat ik onze uitzending zelf meteen een topper vond. We waren er na veel justitiële tegenwerking en in een spannende race tegen de klok in geslaagd om de verjaring van de gruwelijke moorden te stuiten. Bovendien hadden we nieuwe getuigen opgespoord, waardoor de recherche een verdachte kon aanhouden, die in voorlopige hechtenis werd gezet in afwachting van zijn proces. De reportage, die ik samen met collega Kees van der Spek heb gemaakt, bevatte in feite de ideale journalistieke mix: kennis van zaken, vasthoudendheid, speurzin en resultaat. Een paar maanden later, begin september, werden de laatste drie kandidaten bekendgemaakt en toen wij er nog steeds bij zaten, kreeg ik pas het gevoel dat onze reportage dat prestigieuze gouden beeldje misschien toch wel eens in de wacht kon slepen. Aan het einde van de maand vond de prijsuitreiking plaats tijdens een galadiner. En ja, u voelt ’m al aankomen: ‘En de winnaar is... Peter R. de Vries met de drievoudige moord in Amsterdam!’ Even later stond ik, keurig in smoking, op het podium om de Academy Award in ontvangst te nemen. En laat ik eerlijk wezen, dat was toch een heel leuk moment! Ik had veel willen zeggen, toen ik daar stond, maar de organisatoren hadden streng laten weten dat de winnaars ‘hooguit twintig seconden’ konden speechen, anders zou de tv-uitzending veel te lang worden: een kuchje, een ‘eh’ en een diepe ademhaling en het is voorbij. Ik heb er nog ruim twee minuten bij gesmokkeld, zodat ik mijn medewerkers Sander Dekkers (‘de beste productieleider van Hilversum’), regisseur Ary Schouwenaar (‘een kanon’) en Kees van der Spek (‘een supertalent’) kon noemen. Zij zorgen er samen met onze andere redactieleden voor dat mijn programma jaar in jaar uit spraakmakend is. Wat ik daar op het podium helaas niet meer kon zeggen – en daarom hier doe – is dat sbs6 en Endemol ook een enorm compliment verdienen. Zij hebben mij de afgelopen zeven jaar altijd gegeven waar ik om vroeg en dat is met een vaste crew van achttien man niet gering, kan ik u verzekeren. Mijn programma is een van de duurste tv-producties. En nooit heeft men, na bijvoorbeeld de 35e uitzending van de Puttense moordzaak tegen mij gezegd: ‘Peter, zo is het wel genoeg...’ Nee, altijd vertrouwen, altijd ruim baan. Daar kan de publieke om– 56 –

roep nog een puntje aan zuigen! Zij verdienen daarvoor absoluut ook een gouden trofee. Maar toen ik na de uitreiking met sbs 6-baas Fons van Westerloo en Endemol-topman Paul Römer sprak en zij even kibbelden waar de net gewonnen Academy Award zou komen te staan, bij de zender of bij de producent, zei ik, terwijl ik de prijs achter mijn rug verborg: ‘Wedden dat hij bij mij thuis komt te staan...?’

– 57 –

De trillende stem van een president

De afgelopen zeven jaar ben ik ontelbare keren bij Anja Dubois in Putten thuis geweest. Ik zeg opzettelijk Anja, want haar man Herman zat het grootste gedeelte van die periode in de gevangenis en was er dus niet. Ik weet nog goed dat ik er de eerste keer kwam. Ik wilde een uitzending maken over de Puttense moordzaak en moest bepaalde dingen weten over de verdachten. Ik werd ontvangen in een keurig rijtjeshuis. Anja was nerveus, maar wel overtuigd van de onschuld van haar Herman, omdat ze zich goed kon herinneren dat hij op het tijdstip van de moord bij haar thuis op de bank naar het schaatsen had zitten kijken. Dat ene bezoek is niet zonder gevolgen gebleven, zoals het ook niet bij één uitzending over deze zaak is gebleven. Inmiddels kan ik bijna geblinddoekt naar hun straatje rijden. In het begin moest Anja even wennen aan een bekende Nederlander bij haar over de vloer, maar al snel was het heel gewoon dat we de laatste ontwikkelingen kwamen bespreken, stukken van de advocaten doornamen, de inhoud van een op stapel staande uitzending voorlegden of de resultaten van een uitgezochte tip kwamen melden. En tijdens al die bezoeken, in de elkaar opvolgende jaren, zag ik dat keurige rijtjeshuis langzaam maar zeker achteruitgaan. Aan kleine dingetjes merkte ik dat Anja de eindjes aan elkaar moest knopen en dat dit soms absoluut niet meeviel. Zelf zei ze er eigenlijk nooit iets over, of het moest met een grapje zijn. Echtgenoot in cel, opgroeiende kinderen en hoge reiskosten voor gevangenisbezoek: het trok een zware wissel op het huishouden. Kapotte dingetjes werden niet gerepareerd, versleten meubilair werd niet vervangen. Er werd sober geleefd, maar de kinderen zagen er altijd verzorgd uit. Dat ging voor alles. Rekeningen stapelden zich op. Soms bespeurde ik tijdens mijn bezoeken wel eens wanhoop in de ogen van Anja. Maar haar kinderen waren dan al naar bed. Nooit tranen waar zij bij waren. Integendeel, hun leven moest doorgaan, zo gewoon mogelijk al was – 58 –

het eigenlijk onmogelijk. Als je man – onschuldig – in de gevangenis zit, iedereen je scheef aankijkt, je bovendien ook nog eens jarenlang op de rand van het bestaansminimum leeft en je dat ongeluk toch zo veel mogelijk van je kinderen weet weg te houden, dan... dan ben je een moeder die een standbeeld verdient! Deze gedachten gingen door me heen toen ik in oktober 2002 op de persbanken van het gerechtshof in Leeuwarden zat te wachten op de uitspraak in de schadeclaimprocedure die na de vrijspraak in de Puttense zaak was aangespannen. Ik keek naar Herman en Anja, die een paar meter van me af zaten en voor wie na zeven ongelukkige, arme jaren nu een ander tijdperk in aantocht was. Daar waar ik – in april van dit jaar – vol spanning de uitspraak van het herzieningsproces had aangehoord, zat ik nu volmaakt rustig en vol vertrouwen op een bevredigende afloop. Ik had er geen enkele twijfel over dat dit gerechtshof, dat tijdens het hele proces een fonkelend sieraad voor onze rechtspraak was geweest, zich van een rechtvaardige, barmhartige kant zou laten zien. De voorzitter mr. H.M. Poelman had al eerder getoond niet alleen scherpzinnig te zijn, maar ook menselijk. En ja hoor, in zijn uitspraak beklemtoonde hij nog eens de ernst van deze gerechtelijke dwaling en de bijna onbenoembare gevolgen die dat voor Herman Dubois en Wilco Viets en hun familieleden heeft gehad. Vervolgens wees hij de twee een schadevergoeding toe die vijf keer hoger is dan gangbaar, allebei zo’n 900.000 euro. Beide mannen zijn daarmee – in guldens – dik miljonair. Maar had u er zeven jaar voor willen zitten, onder de zwaarst denkbare beschuldiging: de lustmoord op een jonge vrouw? Terwijl je kinderen op school worden uitgejouwd? Je vrouw met moeite de eindjes aan elkaar knoopt? President mr. Poelman moet gevoeld hebben dat echt leed niet in geld is uit te drukken, toen hij de formele uitspraak afsloot met de volgende, informele woorden: ‘Ik hoop dat u steeds minder naar gisteren en steeds meer naar de dag van morgen zult kijken. Ik wens u en de uwen voor de toekomst alle goeds...’ Ik hoorde een lichte trilling in zijn stem. Dit was de bezegeling van méér dan een vrijspraak. Een zeldzaam moment. Een ster aan een hemel, die zeven jaar donker was geweest. Herman en Wilco vertelden mij na afloop dat deze zin, uit de mond van deze president, hen meer waard was dan het toegekende miljoen. Toch hoop ik dat zij zich geen moment bezwaard zul– 59 –

len voelen om het geld, dat hen meer dan toekomt, uit te geven voor een aangenamer leven. De nachtmerrie is voorbij. In huize Dubois en Viets hoeft voortaan geen ‘nee’ meer te worden verkocht. Ik reed vanaf Leeuwarden fluitend, met een warm gevoel naar huis. Blij voor de Vier van Putten. Ziezo, dacht ik, dat is rechtgezet. En nu komt de echte dader aan de beurt!

– 60 –

Lady-killers...

In Den Haag diende in september 2002 het proces tegen de 41-jarige verpleegster Lucy de B., verdacht van ruim een dozijn ziekenhuismoorden op baby’s en bejaarden met de injectienaald. Ik schrijf ruim een dozijn, omdat de ene krant het merkwaardig genoeg houdt op dertien moorden, terwijl de andere consequent van veertien levensdelicten spreekt, alsof je de tel kwijtraakt met zoiets. Hoe dan ook, de verpleegster verwierf zich met deze score al snel de bijnaam ‘De Engel des Doods’ en vrijwel alle media pakten groots uit. En sinds er uitvoerig over haar wordt bericht heb ik menigmaal mensen horen opmerken: ‘Goh, dat hoor je toch niet vaak, hè, dat een vrouw van zoiets wordt verdacht?’ De brute moordenaar is in de ogen van de meeste mensen bijna altijd een man. En dat is niet zo gek, want uit onderzoek blijkt inderdaad dat vrouwen minder crimineel en gewelddadig zijn dan mannen. Waarschijnlijk heeft dat vooral met fysieke eigenschappen te maken. Maar, geïnteresseerd in het ‘zwakke geslacht’ als ik ben, heb ik in de loop der jaren een lijstje bijgehouden – wereldwijd – van wat er gebeurt als vrouwen wél het slechte pad op gaan... Nou, pas op, dan zijn ze vaak gemener, bloeddorstiger en sluwer dan mannelijke criminelen. Kwistig met gif, roofzuchtig hebberig en ziekelijk jaloers. Gelooft u mij: de vrouw is best wel een ‘zware jongen’. Een kleine greep: • Voor een van de meest gruwelijke vrouwenmisdaden uit de wereldgeschiedenis kunnen we dicht bij huis blijven, maar moeten we wel even terug in de tijd: Maria van der Linden-Swanenburg vermoordde in Leiden tussen 1866 en 1883 met haar bus rattenkruid maar liefst 102 personen, onder wie haar eigen ouders en zes van haar kinderen, op wie ze een levensverzekering had afgesloten. Vanwege haar ‘liefdadigheid’ stond ze aanvankelijk bekend als ‘Goeie Mie’, maar nadien werd dat ‘de Leidse gifmengster’. Ze werd veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf en stierf in de gevangenis. Een natuurlijke dood. – 61 –

• Amy Archer, de eigenaresse van een bejaardenhuis in Windsor Connecticut, deed ongeveer hetzelfde. Binnen vijf jaar stierven er 45 bejaarden, die een hoog inschrijfgeld hadden betaald dat aan de directrice toeviel bij hun overlijden. Amy gebruikte arsenicum. • En wie kent niet Bonnie (Parker) & Clyde (Barrow)? In de jaren dertig trok dit beruchte duo door de Verenigde Staten en liet een spoor van berovingen, overvallen, afpersingen en moorden achter zich. In 1933 liepen ze in een fatale hinderlaag, maar toen waren er al wel dertien dodelijke slachtoffers te betreuren. • Iets minder beroemd, maar zeker zo gewelddadig is Kate ‘Ma’ Barker, die aan het hoofd van een familiebende stond en gespecialiseerd was in ontvoeringen, bankroven en moord. Ze werd bij een wildwestschietpartij met de fbi in Florida doodgeschoten. • Ook Groot-Brittannië had een verpleegster die niet van de spuit kon afblijven. Mary Ann Cotton vergiftigde haar eigen familie en vijftien patiënten met haar ‘goede zorg’. Ook hier waren de verzekeringspenningen het motief. • Eveneens in Engeland speelden de moorden van de nog maar 11jarige (!) Mary Flora Bell in 1968. Zij bracht in Newcastle twee kleine kinderen, vier en drie jaar oud om het leven, een beruchte classic in crime. Een motief ontbrak. • In Frankrijk was Helene Jegado de ‘Goeie Mie’ van het land en ook zij was verpleegster. Zeker 23 mensen stierven door het toedienen van arsenicum, nadat Helene aan hun bed had gestaan. • Roemrucht zijn ook de zogenaamde ‘heidemoorden’ bij Saddleworth Moor in Engeland, gepleegd door Myra Hyndley en haar vriend Ian Brady. Zij martelden en vermoordden vier kinderen en maakten daar voor hun ‘genot’ bandopnamen van. Hun lijkjes werden op de heide begraven. De zaak houdt in Engeland nog steeds de gemoederen bezig. • Ook in Nederland kennen we zo’n stel: Hannie P. en Ton P., die in – 62 –

1982 de toen 9-jarige Digna van der Roest uit Groningen meelokten, seksueel misbruikten, vermoordden en in een greppel in Drenthe begroeven. Hannie P. is in de gevangenis overleden aan een hartaanval. • Voor de bloeddorstigheid van vrouwen staat Winnie Judd uit Phoenix symbool. Zij vermoordde uit jaloezie haar twee vrouwelijke kamergenoten en hakte de lijken in stukken. Ze propte deze in een koffer, waar ze mee op reis ging. Zo zeulde ze haar vriendinnen overal mee naartoe. Pas toen op een station er een donkere vloeistof uit de koffer droop, werd ze gepakt. En zo kan ik nog lang doorgaan en verhalen vertellen over de misdaadklassiekers van Denise Labbe, Daisy de Melker, Jean Harris, de Nederlandse Martha U., Pauline Dubuisson, Belle Gunness, Ruth Ellis en Henriette Caillaux. Maar ze komen allemaal op hetzelfde neer: kijk uit voor lady-killers! Naschrift: Lucy de B. werd in maart 2003 door de rechtbank in Den Haag veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf. De rechtbank achtte vier moorden bewezen en drie pogingen daartoe. Er zal nog een hoger beroep dienen.

– 63 –

Een lage frustratietolerantie

Ruim vijf jaar geleden, op 9 februari 1997, kreeg ik een brief van Nelly Mathilda uit Rotterdam. Ze schreef: ‘Hierbij vraag ik voor mijn 13jarige dochter Jelitsa uw aandacht voor het volgende. In september 1994 is op klaarlichte dag een fietser vermoord, in het centrum van Rotterdam. Het was de vader van mijn dochter. Hoewel veel mensen de schietpartij gezien hebben, is de dader niet gepakt. De politie is er lang mee bezig geweest, maar doet er mijns inziens niets meer aan. Volgens diverse bronnen loopt de dader gewoon rond in Rotterdam. Mijn dochter gaat hier kapot aan en is erg depressief. Wilt u deze zaak alstublieft in behandeling nemen?’ Een paar dagen later zat Nelly bij mij op kantoor en vertelde het complete verhaal. Haar man, de 44-jarige Richenel Mathilda, was op 23 september 1994 zonder pardon doodgeschoten toen hij ’s avonds met zijn fiets op het zebrapad van het Kruisplein per ongeluk een voetganger schampte. Een incidentje dat elke dag overal voorkomt. Maar de voetganger reageerde furieus, trok een pistool en vuurde twee dodelijke kogels af op de verbouwereerde Richenel, die ter plekke stierf. Het was koopavond en er waren talloze getuigen, maar de schutter wist te ontkomen. Nelly en haar dochtertje Jelitsa bleven ontredderd en vol onbegrip achter en schreven mij tweeënhalf jaar later, toen de zaak onopgelost bleef, bovengenoemde brief. Ik wilde graag iets doen, voor zulke tragedies hoef je mij niet te motiveren. Ik nam contact op met de Rotterdamse politie en vroeg of zij aan een uitzending wilden meewerken. Misschien zou dat tips opleveren. Nou, bij de Rotterdamse recherche was de motivatie op dat moment al wel ver te zoeken. Nee, een tv-uitzending zagen ze niet zitten. De zaak was al ‘op de plank gelegd’, zoals dat heet. Het betekent dat er niet meer aan gewerkt werd. ‘We verwachten geen ontknoping meer in deze zaak,’ liet de woordvoerder weten. ‘Slechts een verdwaalde tip zou hier nog licht in kunnen brengen.’ Ja, als je niks onderneemt hoef je geen ont– 64 –

knoping te verwachten, maar als je wel wat doet dwing je misschien iets af, hield ik de woordvoerder voor. Het had geen effect. Ik kon praten als Brugman, maar men was niet te vermurwen. Door gebrek aan concrete feiten en medewerking kwam de uitzending er daarom niet, een boodschap die ik met tegenzin aan Nelly en haar dochter overbracht. De jaren verstreken en ik hoorde niets meer over de Kruispleinmoord. Totdat ik een paar maanden geleden bericht kreeg dat de politiemededeling van destijds over de ‘verdwaalde tip’ wel heel letterlijk moest worden genomen. Acht jaar na dato had men de dader, de nu 33-jarige Endy R., alsnog aan weten te houden, maar vraag niet hoe... Reeds in 1995 en 1996 bleken er bij de politie al tips van getuigen te zijn binnengekomen dat R. er mee te maken moest hebben. Eén man vertelde zelfs dat R. die bewuste avond bij hem langs was gekomen en toen had opgebiecht dat hij iemand had neergeschoten na een ruzie op het Kruisplein. Meer heb je niet nodig, zou je zeggen, maar de uniformpolitie verzuimde deze ‘gouden tip’ door te geven aan de recherche en hij ‘verdwaalde’ in het computersysteem. En weer wat later, in 1998, diende zich bij justitie een gedetineerde aan die zei te weten wie de schutter was. Onder het motto voor-wat-hoort-wat, vroeg hij strafvermindering als zijn tip juist zou zijn. Justitie toonde zich onbuigzaam en ging hier niet op in. Je laat iemand niet wat eerder vrij als hij een gruwelijke moord oplost, dat begrijpt u zeker wel. Pas in 2000 werd de zaak opnieuw onder de loep genomen en werd de ‘verdwaalde’ tip ook weer bij toeval gevonden. De zaak wordt dan snel opgelost. De dader hoort dat de politie hem wil spreken en meldt zich vrijwillig op het bureau. Daar rolt er vrijwel direct een bekentenis uit en dan pas krijgen Nelly en haar dochter Jelitsa eindelijk te horen wie hun man en vader heeft doodgeschoten. Een echt motief was er niet. De schutter heeft ‘gewoon’ uit ergernis geschoten, omdat Richenel Mathilda hem in het voorbijfietsen raakte. R. heeft wat men in justitietermen ‘een lage frustratietolerantie’ noemt. Een kleinigheid, een scheldwoord, een geringe krenking van zijn ego is genoeg om hem tot ontploffing te brengen. Richenel was het toevallige slachtoffer. Een paar weken geleden is R. na een eis van twaalf jaar veroordeeld tot acht jaar cel.

– 65 –

Afgelopen week sprak ik Jelitsa, die inmiddels een meid van negentien jaar is. Ze had een brok in haar keel toen ze het over haar vader had. ‘Ik had de moed eigenlijk al opgegeven,’ zei ze. Ze is daarom blij met de oplossing, maar tegelijkertijd is ze kwaad, ontzettend kwaad: ‘De dood van mijn vader heeft me psychisch gesloopt, ik ben heel lang van slag geweest. Het is een wond die nooit meer dichtgaat. En waarom? Waarom allemaal? Omdat iemand mijn vader zomaar, echt helemaal nergens om, doodschiet.’ De tranen welden op in haar ogen. ‘Het leven is... is niet eerlijk,’ zei ze snikkend. Ik zweeg. Normaal is zo’n zinnetje een makkelijk uitgesproken cliché. Nu klonk ieder woord van haar als een zweepslag...

– 66 –

De moord op Arthur Ghurahoo

Op zondag 4 mei 1986, kort na de dodenherdenking, werd op het militaire terrein Fort Vechten bij Bunnik het stoffelijk overschot gevonden van de toen 11-jarige Arthur Ghurahoo. Het jongetje was op deze afgelegen locatie in een greppel gedumpt, nadat hij seksueel was misbruikt en gewurgd met een stukje touw. Arthur had die middag buiten gespeeld in de Utrechtse Oudwijk en was even na vijf uur waarschijnlijk door de dader meegelokt. Op zijn lijkje en kleding werden spermasporen gevonden. Het misdrijf is inmiddels ruim zestien jaar geleden en is nog steeds onopgelost. Over anderhalf jaar verjaart de zaak en dan ontloopt de dader definitief zijn straf. Aan de inzet van de politie heeft het niet gelegen dat de zaak nooit is opgehelderd. Er is door een groot rechercheteam aan gewerkt, dat er duizenden manuren aan heeft besteed en er zeer op gebrand was om de dader te pakken. De recherche werd in die tijd nog niet geholpen door dna-technieken en daarom besloot men de zaak twee jaar geleden nog eens opnieuw te laten onderzoeken door een zogenaamd cold caseteam. En dat deed een bijzondere ontdekking: uit dna-vergelijkingen bleek dat Arthurs moordenaar in de omgeving van Utrecht zeker nog zes jongetjes heeft misbruikt. Deze knaapjes hadden het delict overleefd en met behulp van hun verklaringen is een compositietekening gemaakt. De politie was optimistisch over de kansen en ook de zwaar getroffen familie Ghurahoo durfde weer te hopen dat zij antwoord zouden krijgen op de allesoverheersende vraag wat er met hun Arthur was gebeurd. Maar toch liep het onderzoek na verloop van tijd weer vast. Het leek wel alsof de dader in het niets was verdwenen. In de beginjaren tachtig waren zijn sporen bij zeven misdrijven aangetroffen maar daarna nooit meer. Wat was er met hem gebeurd? Was hij dood, geëmigreerd, getrouwd, gedetineerd? Het bleef een raadsel en het rechercheteam werd weer afgebouwd.

– 67 –

In de zomer van dit jaar werd ik benaderd door Julien Ghurahoo, de drie jaar oudere broer van Arthur, met de vraag of ik bereid was iets aan de zaak te doen. Hij had dit besproken met de rechercheleiding en die stonden er positief tegenover. ‘Ons gezin, de recherche en velen anderen willen een beroep doen op de publiciteit die u kunt creeren, waardoor de zaak misschien nu wel opgelost kan worden. U krijgt medewerking van alle instanties,’ schreef hij mij. Ik had het onderzoek naar de moord op Arthur altijd gevolgd en wilde hier graag gehoor aan geven. Samen met collega Kees van der Spek maakte ik snel een afspraak met het rechercheteam om eens te horen of men werkelijk wilde samenwerken. Welnu, dat was het geval, we konden inzage in het dossier krijgen om zodoende een gedetailleerde reportage te maken. Men zag het – terecht – als een laatste kans om nog iets aan de zaak te doen voordat deze verjaart. In ruil zegde ik toe dat justitie de uitzending vooraf mocht bekijken en een vetorecht zou krijgen als er onwelgevallige informatie in zou staan. Ik keek ernaar uit om aan de zaak te werken, maar daags voordat we met het leeswerk zouden beginnen, belde er een officier van justitie die alle gemaakte afspraken afblies. Niks dossier lezen! Geen sprake van! Dat was tegen de regels. Ik vroeg of ik dan misschien wel een uitvoerige uiteenzetting van het rechercheteam over hun doen en laten in de afgelopen zestien jaar kon krijgen. Zonder die basisgegevens zou ik moeilijk een evenwichtige uitzending kunnen maken, zo hield ik justitie voor. Maar ook die tussenweg vond geen genade in de ogen van de officier van justitie: ‘Nee, dat is niet gebruikelijk...’ Niet gebruikelijk? Ik hield de officier voor dat wij in ontelbare zaken uiteenzettingen hebben gekregen van de recherche. Er is niets wat dat verbiedt. Sterker nog, ik kon haar voorbeelden noemen van zaken waarin we zelfs volledige inzage in het dossier hadden gehad. Maar ik had net zo goed tegen een muur kunnen praten, want hoewel de officier mijn argumenten op geen enkele manier kon weerspreken, hield zij voet bij stuk. Dit tot woede van de familie Ghurahoo, die natuurlijk niet snapt dat justitie de laatste kans op een oplossing laat lopen om... ja waarom eigenlijk? Het is goed beschouwd allemaal proceduregeneuzel en ambtenarij, die voorbijgaat aan het leed van de nabestaanden. Julien kwam de stand van zaken bij mij op kantoor bespreken. Hij was aangeslagen door de opstelling van justitie. Bij binnenkomst overhandigde hij mij een enveloppe. ‘Van mijn moeder... Ik weet zelf ook niet wat erin zit,’ – 68 –

zei hij. Ik ritste de enveloppe open. Er zat een briefje in en een foto. ‘Peter, help ons het beest te traceren, die onze zoon zo onmenselijk heeft vermoord. Arthurs moeder,’ stond er. Ik keek naar de foto en zag dat het er één van Arthur was, de laatste die ooit was gemaakt. Hij lag opgebaard in zijn kist. Een mooi donker jongetje, met een pleister op zijn voorhoofd, de ogen voor altijd gesloten. Hij had een blauw spencertje aan met een witte zijden blouse. Ik kon even niets zeggen, het kippenvel kroop over mijn hele lijf. En het zei mij dat die uitzending er gaat komen. Met of zonder medewerking van justitie... Naschrift: de uitzending is er inderdaad gekomen en heeft een behoorlijk aantal tips opgeleverd. Het rechercheteam kon daarmee weer aan de slag. De gouden tip zat er echter niet bij en na enkele maanden moest het onderzoek opnieuw worden stopgezet. Ruim anderhalf jaar later heeft de regionale omroep in Utrecht – wel met medewerking van justitie! – opnieuw een poging gewaagd, maar ook dit leidde niet tot de oplossing. De moord op Arthur verjaart in mei 2004.

– 69 –

De goede contacten met justitie

De avond voordat Christel Ambrosius in januari 1994 in Putten werd vermoord, ging zij met een paar vriendinnen en een Portugese kennis, ene Filipe Lopes, stappen. Toen na het misdrijf de vraag rees van wie de spermadruppel op haar bovenbeen was, verzuimde justitie ruim zeven jaar lang na te trekken of dat misschien die jongen was. Talloze andere bekenden en vrienden moesten hun dna afstaan, maar Lopes was de dag van de moord uit ons land vertrokken en werd volkomen ongemoeid gelaten. Pas tijdens het herzieningsproces bij het hof in Leeuwarden, in februari 2002, opperde de aanklager zélf dat de Portugees wel eens de ‘donor’ van het sperma kon zijn. Na de vrijspraak van de Twee van Putten bleef die mysterieuze Filipe Lopes mij intrigeren en ik besloot onlangs een onderwerp aan hem te wijden in mijn tv-programma. Een maand voor uitzending schreef ik daarom een brief aan de persofficier in Zutphen met vragen over het onderzoek. Er kwam geen enkele reactie. Twee weken later schreef ik hem opnieuw een brief met het verzoek alsnog te reageren. Ook nu taal noch teken. Zo zijn onze manieren in Zutphen. Ondertussen werkte ik met collega Kees van der Spek druk aan de reportage, waarin de kernvraag was waar deze Lopes tegenwoordig uithing. De tijd begon nu een beetje te dringen en dus besloot ik enkele dagen later de officier van justitie maar op te bellen en toen kreeg ik hem eindelijk te spreken. Veel zeggen deed hij overigens niet en over de positie van Felipe Lopes in het onderzoek zweeg hij zelfs helemaal toen ik daar expliciet naar vroeg. Pas luttele uren voor onze uitzending kreeg ik een belletje van een politiefunctionaris die meldde dat Lopes al enige dagen daarvoor was opgespoord en aan een dna-test meewerkte. ‘Nou daar bent u dan lekker op tijd mee,’ mopperde ik, ‘de uitzending is al helemaal opgenomen. Daar kan ik nu niks meer aan veranderen.’ De studio was – 70 –

dicht, de camera-, geluids- en lichtmensen waren al naar huis en de band van de uitzending lag al kant en klaar gemonteerd bij sbs 6. Daar konden we niets meer aan veranderen. En dus ging het Lopesonderwerp de lucht in zoals het was gemaakt, compleet met een verzoek om inlichtingen over zijn verblijfplaats. Twee weken na dato (!) kwam me dat te staan op een brief op hoge poten van de plaatsvervangend hoofdofficier in Zutphen, mr. B.W.M. Hendriks. Hij was ‘buitengewoon onaangenaam getroffen’ dat we het onderwerp toch hadden uitgezonden. Er had van mij meer ‘zorgvuldigheid en improvisatievermogen’ verwacht mogen worden, stelde hij in zijn schrijven. En dat ik het telefoongesprek met de persofficier op de band had opgenomen was in strijd met de ‘normale omgangsvormen’, schreef hij. Geen woord van excuus dat men zelf wekenlang niet op eenvoudige verzoeken om commentaar had gereageerd. Verbouwereerd schreef ik hem terug dat hij wel een toontje lager mocht zingen als hij de voorgeschiedenis kende. Of behoort het soms wel tot de normale omgangsvormen op het parket om een keurig schriftelijk verzoek om inlichtingen gewoon onbeantwoord te laten? Ik legde hem uit dat het point-of-no-return al gepasseerd was toen zijn medewerker een paar uur voor uitzending belde en dat dit bij een 55 minuten-durend programma – dat niet live wordt uitgezonden – heel normaal is in Hilversum. ‘U bent hier voor het grootste gedeelte zelf schuldig aan,’ liet ik hem in mijn fax weten. Nu kreeg ik de dag er na al antwoord – tjonge zeg! – van mr. Hendriks en ondanks mijn uitleg stelde hij kortweg, zonder ook maar één punt feitelijk te weerleggen: ‘Uw brief geeft mij geen aanleiding terug te komen op mijn eerder ingenomen standpunt.’ Nu werd ik pissig. Ik vroeg hem in een tweede briefje of hij soms enige kennis had over het productieproces van een televisieprogramma. Hoe kon hij verwachten dat wij op de valreep van alles konden improviseren, daar waar zijn eigen organisatie niet eens een simpele brief binnen drie weken kan beantwoorden? ‘Of denkt u soms ook dat de krant nog aangepast kan worden zolang deze nog niet bij u thuis op de mat ligt, maar wel al is gedrukt?’ vroeg ik hem. Mr. Hendriks reageerde weer direct: ‘U mag uit mijn brief afleiden dat mijn standpunt zeer weloverwogen is ingenomen.’ Weer zonder één enkel argument of toelichting. Ik ben officier van justitie en alles – 71 –

wat ik doe is weloverwogen en juist, wat u ook aanvoert. En terwijl hij de correspondentie nota bene zelf was begonnen sloot hij af met: ‘Ik beschouw hiermee de discussie als gesloten en zal niet meer reageren op brieven uwerzijds inzake deze kwestie.’ Meneer de magistraat zal niet meer reageren... Arrogantie van de macht heet dat. Ik antwoordde hem niettemin nog een keer en schreef: ‘De zogenaamd “weloverwogen ingenomen standpunten” van het Zutphense Openbaar Ministerie kennen we inderdaad vanuit de Puttense moordzaak... Daarbij past ook de struisvogelpolitiek om een discussie eenzijdig gesloten te verklaren als valide tegenargumenten niet meer voorhanden zijn.’ Wat een on-ge-loof-lijke eikel! Naschrift: het dna van Felipe Lopes kwam niet overeen met dat van de gevonden spermasporen. Hij heeft het land inmiddels weer verlaten.

– 72 –

Het ‘mooie leven’ van de pedofiel

De verpleegkundige Lucy de B. die begin 2003 voor meer dan een dozijn ‘ziekenhuismoorden’ terechtstond, werd in veel van die instellingen ernstig gewantrouwd en verdacht van dubieuze handelingen met patiënten. Maar nooit werden nieuwe werkgevers door de oude gewaarschuwd. Wim M., een particulier verpleger uit Groningen, is genoemd bij vijf verdachte sterfgevallen in zijn naaste omgeving. Bij zorginstanties, zoals bejaardenhuizen en ziekenhuizen, vertrok hij met slaande deuren, processen en bedreigingen. Nooit werd hem een strobreed in de weg gelegd bij nieuwe betrekkingen. Joos B., patriarch van het jeugdwerk in het Limburgse Heibloem, was ooit als leraar op een lagere school veroordeeld voor ontucht met kinderen. Niettemin werkte hij later gewoon in een kinderhuis (!) en scharrelde bovendien elke zaterdag op de voetbalclub vrijelijk rond bij de douchende jeugdspelers. Velen wisten ervan, niemand trok aan de bel. Sterker nog, hij kreeg later een koninklijke onderscheiding vanwege zijn vele verdiensten voor het ‘jeugdwerk’. Toen ik eind januari 2002 te maken kreeg met een leraar en sporttrainer die via internet een minderjarige jongen naar zijn woning in Alkmaar probeerde te lokken om daar seksuele handelingen met hem te verrichten, besloot ik deze gang van zaken te doorbreken en ook de school en de betrokken sportbond in te lichten. Ik wilde niet op mijn geweten hebben dat deze man zijn activiteiten gewoon zou kunnen voortzetten, terwijl ik wist dat er dingen waren gebeurd die het daglicht niet konden verdragen. Zoals gezegd ging het in deze zaak om een leraar op een middelbare school, die ook trainer was van jeugdselecties in de sportwereld. Op internet had hij – onder een schuilnaam – gereageerd op een jongerensite en was zo in contact gekomen met de 15-jarige David uit Amsterdam. Dit resulteerde er uiteindelijk in dat hij de jongen en zijn moeder via internet en de telefoon intimideerde en bedreigde als David niet aan zijn wensen zou voldoen. Da– 73 –

vids moeder schakelde ten einde raad ons programma in en vanaf dat moment heb ik met collega Samantha Minne de chat-conversaties tussen David en de leraar gevolgd en opgenomen. Terwijl de man ervan op de hoogte was dat Davids moeder zich verzette tegen het internetcontact, lokte hij de jonge scholier toch stiekem op een zaterdag naar hem toe om bij hem thuis homovideo’s te bekijken en ‘wie weet wat er dan nog allemaal gebeurt...’ De leraar, een veertiger, wist bovendien drommels goed dat David minderjarig was (dat had David een paar keer expliciet in de chat-conversatie vermeld) en hoewel hij op dat moment zelf dagelijks voor een klas vol tieners stond, schroomde hij niet zijn snode plannen gewoon door te zetten. Hij mailde letterlijk naar David: ‘We zouden tijdens het filmkijken elkaar kunnen betasten, uitkleden, aftrekken, pijpen en tongen. Of je geneukt wilt worden wil ik je best leren, maar dat is aan jou.’ En op de dag dat David bij de man op bezoek ging, belde de jeugdtrainer nog een keer kwijlend op en vroeg of David misschien bij hem thuis een sportbroekje kon aantrekken, want dat vond hij zo opwindend. (‘Ik heb liever dat iemand in een korte broek zit dan in een slipje.’) Om een lang verhaal kort te maken: op het moment dat David op het station bij de man in de auto zou stappen, nam ik zijn plaats in en confronteerde de leraar met zijn praktijken. Het bleek een huilebalk, die, nadat hij van de eerste schok was bekomen, mij ervan beschuldigde dat ik zijn ‘mooie leven kapotmaakte’. Dat hij daar zelf de hoofdschuldige van was, kwam niet bij hem op. In de uitzending moesten wij hem, op last van zijn advocaat, die zelfs – tevergeefs – een kort geding had aangespannen om de hele uitzending te verbieden, anonimiseren. En omdat dit kon betekenen dat hij gewoon door zou gaan met het wekelijks trainen van jonge knaapjes in korte broeken, besloot ik de betrokken sportbond in te lichten. Deze bracht de zaak voor de tuchtcommissie die er onlangs uitspraak in deed. Toen ik het verslag las, vroeg ik me af of de commissie de uitzending überhaupt wel had gezien. De jeugdtrainer jokte op essentiële punten, maar niemand had dat kennelijk in de gaten. Het slachtoffertje en zijn moeder werden niet gehoord en wij, die de uitzending hadden gemaakt, evenmin. In de uitspraak staat nu dat ‘niet bewezen kan worden dat hij de opzet heeft gehad de minderjarige tot seksuele handelingen te brengen’. Ook stelt men vast dat er geen sprake zou – 74 –

zijn van een strafbare uitlokking van een delict, iets wat natuurlijk alleen maar is voorkomen doordat wij tijdig hebben ingegrepen. Maar ondertussen stond de man wel klaar bij het station om met David naar huis te rijden en daar seksvideo’s te gaan bekijken van jongens ‘die alles met elkaar doen’. Het merkwaardige is dat in het verslag ook de passage niet voorkomt dat de trainer opgewonden raakt van jongens met sportbroekjes aan en David verzoekt om zo’n broekje mee te nemen. Voor elke tuchtcommissie had dat alleen al voldoende moeten zijn om een jeugdtrainer de eerstkomende 25 jaar te weren van de club. Maar zie wat de tuchtcommissie heeft besloten. Men vindt uiteindelijk weliswaar dat de trainer zich schuldig heeft gemaakt aan ‘wangedrag’, maar veroordeelt hem vervolgens tot een geheel voorwaardelijke schorsing van een halfjaar. Wat betekent dat hij direct weer aan de slag kan met jongens in korte broekies... Naschrift: voor de rechtbank in Alkmaar is de leraar/jeugdtrainer veroordeeld tot een werkstraf van 60 uur, nadat de officier van justitie een voorwaardelijke gevangenisstraf van negen maanden en 180 uur werkstraf tegen hem had geëist. Tijdens de zitting bleek dat hem nog een soortgelijk incident ten laste werd gelegd, waarbij hij via internet een nog maar 11-jarige scholier naar zich toe probeerde te lokken. De vader van dit jongetje kreeg dit tijdig in de gaten en ging naar de afgesproken locatie. Daar zag hij de leraar in zijn auto. Omdat de chatconversatie niet bewaard was gebleven en er ditmaal ook geen filmopnamen waren gemaakt, werd deze poging door de rechtbank niet bewezen geacht. De leraar heeft ook tegen de werkstraf beroep aangetekend.

– 75 –

Misdaadverslaggever of schillenboer?

Toen ik negen jaar geleden – in 1995 – met mijn televisieprogramma begon, druppelde de post langzaam binnen. Ik was er een kwartiertje per dag mee bezig en schreef of dicteerde de antwoorden allemaal zelf. Drie ordners bevatten de hele correspondentie van een tv-seizoen. In de loop der jaren veranderde dat. De post ‘druppelt’ niet meer, maar stroomt letterlijk binnen en is bij bepaalde gebeurtenissen nauwelijks nog te behappen. Honderden brieven, tientallen faxen, duizenden e-mails per maand, het beslaat meters in de archiefkasten. Vooral na een uitzending staat mijn secretaresse Sylvia van der Poel ’s morgens eerst een uur e-mailtjes uit te draaien. En als u weet dat mensen bij hun post ook vaak direct dossiers, bijlagen en rapporten meesturen, begrijpt dat ik niet meer in een kwartiertje klaar ben met de post. Na de moord op Pim Fortuyn kwamen er alleen al daarover 4500 e-mailtjes binnen, met allerhande theorieën, aanwijzingen, tips, vragen en opmerkingen. Toch wil ik altijd alles wat er binnenkomt persoonlijk lezen. Vervolgens krabbel ik erop wat ermee moet gebeuren (uitzoeken... opbellen... nadere informatie vragen... afspraak maken... archief raadplegen... afwijzen... filen enzovoort) en dan zorgt Sylvia dat het bij de verantwoordelijke redacteuren terechtkomt en uiteindelijk weer op mijn bureau. Een gedeelte handel ik helemaal zelf af. Dat zijn mensen of zaken waar ik intensief mee bezig ben, vertrouwelijke post en contacten met tipgevers, advocaten of slachtoffers. Ik vind correcte afhandeling van correspondentie superbelangrijk, het vormt de papieren navelstreng met onze kijkers en dat contact heeft al dikwijls prachtige uitzendingen en grote scoops opgeleverd. Mijn ervaring is ook dat zelfs als je verzoeken van mensen afwijst, zij dit heel goed kunnen verteren als je maar inhoudelijk op hun brief ingaat en ook tijdig antwoordt. Heel simpele principes, die eigenlijk overal – en zeker bij de overheid! – zouden moeten gelden, maar die door de meeste briefschrijvers als ‘heel bijzonder’ worden ervaren.

– 76 –

De laatste jaren zit er ook steeds meer ‘fanmail’ bij de post... jawel! Mensen die reageren op uitzendingen, op een stellingname in het programma, op onze vasthoudendheid in bepaalde zaken. Kijkers die ons aanmoedigen door te gaan, die ons feliciteren bij een behaald succes, een compliment maken voor een mooie uitzending, of een gesigneerde foto willen hebben. Altijd leuk om te lezen natuurlijk, al dicht men mij soms wel wat te veel kwaliteiten toe. Maar, hoe dan ook, het zorgt ’s morgens toch voor een glimlach als je leest dat kijkers hopen dat je nog eens minister van Justitie wordt of zelfs premier, want, meneer De Vries, ‘het land heeft u nodig!’. En hoewel het gros van de reacties erg positief is, zitten er natuurlijk ook wel eens negatieve brieven bij van mensen die mij nog liever vandaag dan morgen zien stoppen. Dat gaat soms in ronde (of moet ik zeggen ‘platte’) bewoordingen waarin de afzenders mij allerlei niet makkelijk te genezen ziekten toewensen. Het is meestal geen toeval dat die berichten vooral binnenkomen als wij weer eens met een verborgen camera-actie criminelen op heterdaad hebben betrapt. Ik besteed er nooit veel aandacht aan. Ik hoop dat het de afzender heeft opgelucht en ga vervolgens verder met de serieuze post. Maar soms zit er ook wel eens iets bij waarvan de herkomst of oorzaak moeilijker te herleiden is. Afgelopen week ontving ik een brief van iemand die het allemaal kennelijk ook heel hoog zit, al weet ik niet waarom.

Geachte heer De Vries, Vindt u uzelf niet een beetje arrogant worden, als u dat al niet was? Volgens mij denkt u dat u een of andere special-agent bent, die maar te pas en te onpas mensen kan aanhouden. Maar u deugt zelf voor geen meter. En het zit u volgens mij dwars dat u nooit bent goedgekeurd voor agent, want in uw hart wilt u dat toch heel graag zijn, of niet soms, meneer de egotripper? Uw programma maakt mensen juist crimineel, mensen gaan u haten en terecht. U weet trouwens ook wel wat voor mensen u pakt, met dat flopprogramma. Maar straks komt u vanzelf de ware tegen die de daad bij het woord voegt, want ook u kunt te ver gaan, meneer De Vries! Criminelen horen nou eenmaal bij het leven, als er geen crimineel was waren er ook geen rechters, gevangenissen of cipiers nodig, de crimineel biedt al deze mensen werk. En trouwens, zonder criminelen had u ook geen mis– 77 –

daadboeken kunnen schrijven, had u geen tv-programma gehad en was u vast schillenboer geweest. Dus, meneer De Vries, houd een beetje respect voor de gewone crimineel, want u leeft er zelf van. En de echte criminelen regeren ons land, dat weet u zelf toch ook wel? Hopelijk bent u niet te trots om dit ook even in uw klote programma te melden. Met vriendelijke groeten, George. De eerstkomende twee maanden ben ik van de buis, George, in verband met een winterstop, maar ik neem aan dat deze klote column ook goed is? Jij ook de beste wensen trouwens!

– 78 –

Een spookproces

Bijna tien jaar geleden, eind maart 1993, kwam de toen 31-jarige Johan van Stiphout vrij uit de gevangenis De Geerhorst in Sittard, nadat hij een celstraf van een jaar had opgeknapt voor wat vermogensdelicten. Goedgemutst liep hij naar buiten, waar hij zou worden opgepikt door zijn broer. Van Stiphout, bijgenaamd ‘Stip’, keek even om zich heen, maar zag geen bekenden. Wel stopte er een Opel Kadett, met twee mannen erin. Ze stapten uit en vroegen: ‘Ben jij soms Johan van Stiphout?’ De net vrijgelaten gedetineerde veronderstelde dat zijn broer verhinderd was en twee vervangers had gestuurd. ‘Ja, dat klopt,’ antwoordde Stip nietsvermoedend en op dat moment trok een van de mannen een revolver en vuurde acht schoten af, waarvan er twee doel troffen. Johan van Stiphout, net drie minuten vrij, was nog op het justitieterrein slachtoffer van een liquidatiepoging geworden... Een paar dagen later rinkelde mijn mobiele telefoon. Het was ‘Stip’ vanuit zijn kamer in het Maaslandziekenhuis in Sittard, waar hij voor zijn schotwonden werd verpleegd. Via via was hij aan mijn nummer gekomen. Of ik naar hem toe kon komen, hij voelde zich bedreigd en de politie weigerde hem te bewaken, terwijl hij goed beschouwd maar een paar honderd meter van de plaats delict af lag. Wie garandeerde hem dat ze het karwei niet kwamen afmaken? Ik reed er snel naartoe. De brutale liquidatiepoging was groot nieuws en ik wilde graag de achtergronden van het slachtoffer zelf horen. En hoewel het inmiddels bijna tien jaar geleden is, herinner ik me nog goed hoe Van Stiphout in zijn bed zijn T-shirt optrok en mij twee verse kogelwonden liet zien, met het nodige hechtwerk van de chirurg erbij. Boos en gejaagd deed hij mij zijn verhaal over de toedracht en achtergronden van de schietpartij. Na het gesprek kleedde hij zich aan en glipte het ziekenhuis uit, de donkere nacht in. Hij voelde zich niet veilig en wilde weg. De volgende dag was Van Stiphout verdwenen en had ik een mooi verhaal in de krant. – 79 –

Zo begon mijn kennismaking met Johan van Stiphout, een beroepscrimineel, maar op zich geen onaardige vent en naar mij toe altijd eerlijk. Ik merkte wel dat hij nogal impulsief is, zich gauw tekortgedaan voelt en een ultrakort ‘lontje’ heeft. Stip herstelde van de kogelwonden en eens in de zoveel tijd hoorde ik nog wat van hem. Ik begreep dat hij regelmatig voor allerlei akkefietjes weer een straf uitzat, maar dat hij nu telkens heelhuids het gevangenisterrein af kwam. De laatste jaren vernam ik niets meer van hem en ik ging ervan uit dat hij op zijn eigen wijze rommelde in het Brabantse onderwereldmilieu. In de zomer van vorig jaar zag ik zijn initialen echter ineens weer in de krant staan en kreeg ik ook een brief van hem uit het huis van bewaring. Het ‘rommelen’ was behoorlijk uit de hand gelopen. Na een drugsruzie was het op woensdag 20 juni op de Gasthuisring in Tilburg tot een schietpartij gekomen, waarbij de 39-jarige Edwin Janse om het leven was gekomen. De schutter was Johan van Stiphout, alias Stip. Niet lang daarna belde hij me op en met dezelfde stortvloed van woorden van tien jaar geleden probeerde hij me duidelijk te maken dat er van de zaak niets klopte, dat de recherche slecht werk had geleverd en dat hij erin geluisd was. Hij had weliswaar geschoten, maar dat was noodweer geweest. Anders was hij zelf nu dood geweest, stelde Van S. Hij was er ingeluisd en politie en justitie waren er niet erg op gebrand om zijn versie van het verhaal aan te horen – laat staan te geloven. Kon ik zo snel mogelijk komen? Ik hield de boot een beetje af. In een brief legde ik hem uit dat mijn programma vooral aandacht besteedt aan onopgeloste moorden en aan slachtoffers van misdrijven, maar dat ik niet meer zo hard loop om de onderlinge vetes van drugscriminelen te ontrafelen. Stip stuurde mij daarop zijn dossier toe en een nieuwe brief waarin hij benadrukte dat hij mijn standpunt goed begreep en dat hij in zijn leven ook bepaald geen ‘heilige’ was geweest, maar dat zijn noodkreet geen loos alarm was. Ik zou zelf wel zien dat er heel veel mis was zodra ik erin zou duiken. Ik belde zijn advocaat om me een beetje te laten voorlichten over de hele gang van zaken, maar door de drukte kwam het er niet van zijn zaak echt te bestuderen. Maar kort voor de kerst van 2002 las ik in de krant een rechtbankverslag van de zaak. Er stond dat de officier van justitie in Breda achttien jaar (!) cel tegen Stip had geëist, maar ook dat hij zelf niet bij de zitting aanwezig was geweest en zijn advocaat de verdedi– 80 –

ging had neergelegd en er dus geen pleidooi was gehouden. Johan van Stiphout had terechtgestaan zonder dat er iets tegen het verhaal van de aanklager was ingebracht. Dat was niets voor Van Stiphout. Ik fronste mijn wenkbrauwen: wat was hier allemaal aan de hand? En hoewel ik me zelf eigenlijk een ongestoord kerstreces had beloofd, reed ik naar kantoor, haalde het dossier van Stip uit de kast en nam dat mee naar huis. Soms kruipt het bloed waar het niet gaan kan...

Wordt vervolgd

– 81 –

Ben ik genoemd?

Mijn wekelijkse column in de Panorama wordt op de redactie van mijn programma door alle redacteuren altijd gespeld. Nou, zult u zeggen, dat is niet verbazingwekkend, het gaat altijd over misdaad dus dat is gewoon ‘verplichte’ literatuur. Toch is dat niet de enige reden. Op de redactie wordt nauwlettend geturfd hoe vaak elke medewerker in mijn column wordt genoemd. Op ons planbord is zelfs een rubriek ‘columnscore’ opgenomen, waarin wordt bijgehouden wie het meest voorkomt. Koploper is collega Kees van der Spek, met wie ik de Puttense zaak, de verdwijning van Marion en Romy van Buuren, de moord op Nicky Verstappen, de moord op Corrina Bolhaar en haar kinderen en nog enkele andere grote dossiers heb gedaan. De topscore levert Kees niet alleen ‘naamsbekendheid’ op, maar resulteert ook wel in pesterijtjes. Als wij samen weer eens op pad gaan, roept er altijd wel een redacteur ‘homo!’ tegen hem. En als ik een medewerker genoemd heb, krijg ik meestal wel een aardige reactie: ‘Leuk stukkie, Peet!’ Maar als ik onverhoopt een naam heb weggelaten, terwijl de redacteur op een vermelding rekende, blijft het stil. Als ik dan terloops informeer of de column nog gelezen is, wordt er met een quasi-ongeïnteresseerde blik geantwoord: ‘Neuu... waar ging die over?’ Dit ‘stukkie’ zal de columnscore behoorlijk veranderen. Hij gaat over Samantha Minne, op onze redactie ‘Sam’ genoemd. Een jaar of tien geleden werd ik door Samantha benaderd toen ze op de school voor de journalistiek in Utrecht zat. Of ze me mocht interviewen. Ze wilde dolgraag de misdaadjournalistiek in en wilde van mij daar alles over horen. Het liefst wilde Sam meteen bij mij komen werken, maar ik zei haar dat ze eerst elders ervaring op moest doen. Ik zag Samantha later op een aftiteling van Pieter Storms voorbijkomen, hoorde haar een regionaal radioprogramma presenteren en kwam haar een paar keer bij een rechtszaak tegen. Haar voorliefde voor crime reporting was niet gesleten en ruim vijf jaar geleden kwam ze daadwerkelijk op – 82 –

de redactie bij me werken. Sindsdien heeft Samantha zich ontpopt tot wat ik de ‘mohikanen’ van mijn redactie noem: vaste, hardwerkende krachten, die altijd topkwaliteit leveren en met elkaar een hecht team vormen op de barricaden van het misdaadfront. Samen met Samantha heb ik roemruchte zaken gedaan. De moord op Marianne Vaatstra in Zwaagwesteinde is er daar een van. Vanaf het begin heeft ze zich daarin vastgebeten. We hebben er belangrijke, indrukwekkende dossiers over gemaakt en Samantha was voor Bauke en Maaike Vaatstra een onmisbare steun en toeverlaat. Maar ook de moord op Andrea Luten hebben we samen onderzocht en Sam tekende tevens voor de ontmaskering van de internet-pedofiel, die een minderjarige jongen voor seks naar zijn huis lokte. En zo kan ik nog talloze andere geruchtmakende reportages opnoemen. Sam werkte er vol overgave aan en vond haar dossier ook altijd het belangrijkste van allemaal. In haar enthousiasme stond ze ontelbare keren ongeduldig aan mijn bureau om te vragen of ik haar ‘opzetje’ voor een onderwerp al had gelezen. En als ik dan, een beetje nurks, zei: ‘Sam, vanavond hebben we uitzending... vind je het erg als ik die even voor laat gaan?’, stond ze vijf minuten na de opnamen weer voor me: ‘En...? Heb je het nu gelezen???’ Van deze Sam kreeg ik onlangs een brief, ook weer met het verzoek of ik die ‘direct’ wilde lezen. Ik maakte ’m nieuwsgierig open. Er stond: ‘Ik heb dit opgeschreven omdat ik zeker weet dat ik mijn emoties niet kan bedwingen als ik het je persoonlijk zeg.’ Ze nam ontslag... In haar brief legde Sam uit dat er iets was veranderd sinds ze twee jaar geleden moeder was geworden van een prachtige zoon: Quint. ‘Er is iets in mij geknakt, Peter, ik kan al die berichten over vreselijke misdaden, helemaal als het kindermoorden betreft, niet meer lezen. Ik neem het mee naar huis. Ik lig ervan wakker. Ik trek het gewoon niet meer...’ Ik had de laatste tijd wel aan Sam gemerkt dat het zwaar was allemaal, maar haar brief drukte me met mijn neus op het feit dat we weliswaar vol bezieling een moeilijk journalistiek genre beoefenen, maar dat de voortdurende emotionele belasting daarvan zwaar is. Loodzwaar. Té zwaar soms. We zijn altijd met dood en ellende bezig, staan constant in nauw contact met getraumatiseerde nabestaanden en worstelen jarenlang met onopgeloste tragedies. Samantha Minne, een van mijn dierbare mohikanen, stopt er daarom noodgedwongen – 83 –

mee. Ik zal je ontzettend missen, lieve Sam. En ik heb dit opgeschreven omdat ik zeker weet dat ik mijn emoties niet kan bedwingen als ik het je persoonlijk zeg. Heel erg bedankt voor alles wat je hebt gedaan...! Noot voor de columnscore: Samantha Minne + 17!

– 84 –

Helderziendheid of gezond verstand?

In oktober vorig jaar was het wereldnieuws dat een sluipschutter in de omgeving van Washington meer dan tien onschuldige slachtoffers doodschoot bij benzinepompen en andere openbare gelegenheden. Een motief leek te ontbreken en de moordenaar wist na elke aanslag te ontsnappen. Het enige wat men wist was dat hij vermoedelijk in een witte bestelauto met een ladder op het dak reed. Een paar keer had hij een boodschap achtergelaten bij de plaats delict, waaruit opgemaakt kon worden dat er nog meer slachtoffers zouden vallen. In die tijd werd mij door de Nederlandse media mijn mening over de zaak gevraagd. In het sbs 6-programma De Stem van Nederland voorspelde ik toen – in de tweede helft van oktober – dat de Washington sniper snel gepakt zou worden, waarschijnlijk doordat hij zelf contact met de politie zou opnemen. En ik voegde eraan toe dat vermoedelijk ook zou blijken dat de witte bestelauto met ladder op het dak helemaal niets met de misdrijven te maken had. Nogal gewaagd om zoiets te zeggen. Maar zie wat er gebeurde... Nog geen week later werden John Allen Muhammed (42) en John Lee Malvo (17) inderdaad gearresteerd. Een van hen had de politie zelf op het spoor gezet met een anonieme, telefonische tip en – ja ja – de mannen hadden helemaal geen witte bestelauto. Mijn voorspelling was voor honderd procent uitgekomen en als ik mij had uitgegeven voor paragnost, had mijn wachtkamer vol cliënten gezeten en was ik alom geprezen om mijn trefzekere uitspraken. Mijn voorspelling had echter helemaal niets met helderziendheid te maken. Het was een kwestie van gezond verstand en een mix van kennis van zaken, ervaring en een nuchtere analyse van de beschikbare feiten. Ik zal u dat kort uitleggen. De schutter nam steeds meer risico en sloeg steeds vaker toe, terwijl de politie steeds meer mankracht inzette. Dat moest wel fout lopen. De moordenaar liet bovendien berichten achter, ogenschijnlijk om de politie te tarten. In werkelijkheid is dit vaak een noodkreet van een dader die gepakt wil worden. Dat is al veel vaker vertoond en ik kon mij niet – 85 –

voorstellen dat de moordenaar onopgemerkt in een wit bestelbusje met een ladder op het dak kon blijven rijden, terwijl heel Amerika daarnaar uitkeek. Dat moest dus wel een dwaalspoor zijn. In feite geloof ik helemaal niet in helderziendheid, althans niet bij het oplossen van misdrijven. Ik heb in een kwart eeuw crime-reporting met heel wat helderzienden te maken gehad – ook de heel bekenden – maar ik heb nog nooit, ik herhaal: nog nooit, meegemaakt dat een helderziende, wichelroedeloper, piskijker, pendelaar of wat dan ook een daadwerkelijke bijdrage aan de oplossing van een misdrijf heeft geleverd. Het tegendeel wel... Op mijn kantoor liggen bijvoorbeeld nog dikke stapels met resolute voorspellingen van paragnosten over de verblijfplaats van Marion en Romy van Buuren. Volgens velen van hen leefden zij nog, op allerlei plekken in het buitenland. Sommigen hadden zelfs ‘contact’ met hen en verzekerden ons en de verontruste familieleden van Marion en Romy dat het ‘heel goed’ met hen ging. Afgelopen zomer werden Marion en Romy in een zandgraf in de duinen bij Egmond gevonden. Ze waren daar al op de avond van hun verdwijning begraven. Geen van de tientallen helderzienden had dit voorspeld. En als ze toevallig met een voorspelling wel eens in de buurt zitten, dan is dat meestal eerder een gevolg van een simpele feitenanalyse, zoals hierboven beschreven, dan van een bijzondere gave. Sommige paragnosten zijn in werkelijkheid niets meer dan handige amateur-psychologen, die uit de lichaamstaal, kleding, vraagstelling, dialect en andere kleine signaaltjes en uiterlijkheden van de bezoeker aardig kunnen afleiden waar deze op uit is en uit wat voor milieu hij/ zij komt. Op het moment dat je aan iemands hand een trouwring ziet, kun je veilig zeggen dat je een ‘relatie met een vrouw’ ziet. Eeltige handen en een verweerd hoofd duiden op lichamelijk (buiten)werk enzovoort, enzovoort. De meeste paragnosten zijn bovendien meesters in het gaandeweg bijstellen en aanscherpen van hun voorspellingen aan de hand van instemmend geknik, een opgetrokken wenkbrauw of een vragende blik. Voor veel voorspellingen geldt bovendien dat de kans dat je het goed raadt meer dan vijftig procent is, helemaal als je geraffineerd, met een bepaalde omhaal van woorden, zowel op rood als op zwart inzet. Het valt me bovendien altijd op dat de mensen die helderzienden consulteren zelf ook bereid zijn de waarheid een handje te helpen als de voorspeller de plank misslaat. Ze maken – 86 –

het verhaal gewoon passend. Als de helderziende zegt dat hij een gezin ziet met drie kinderen en de betrokkene toevallig kinderloos gescheiden is, roept deze: ‘Da’s ook frappant zeg, mijn achterbuurvrouw d’r zus heeft een gezin met drie kinderen... tjonge, hoe kon hij dat nou weten.’ Nou, dat wist hij ook niet, kan ik u verzekeren. Afgelopen decembermaand kwamen er traditioneel veel helderzienden aan bod in de media, om hun voorspellingen voor het nieuwe jaar te laten horen. Ook hier zat weer menige ‘open deur’ bij, in de categorie van... spanning rond Irak.... bloedige aanslagen in Israël... en sterfgevallen binnen het koningshuis. Een van die helderzienden is Anton Pauwe. Ik heb hem links en rechts zien opdraven. Hij riep iets heel opmerkelijks: ‘Peter R. de Vries moet oppassen... hij loopt gevaar... er kan wel eens een aanslag op hem worden gepleegd.’ Daar stond ik paf van, want zeg nou zelf, daar was toch niemand anders opgekomen? (Zijn collega-paragnosten die dit de vier voorgaande jaren ook al voorspeld hadden niet meegerekend...). Naschrift: in 2003 is er op mij geen aanslag gepleegd. Die van de fiscus niet meegerekend.

– 87 –

Killing for fun...

Op zondag 14 mei 2000, even voor halfzes in de ochtend, werden er in een parkeergarage aan de Haagse Ouverturestraat in de wijk Loosduinen twee dode jongemannen gevonden. Het waren de 22-jarige glazenwasser Daan de Blok en zijn 31-jarige stapvriend Alan Roos. Beiden waren door hun achterhoofd geschoten, zoals bij een executie gebeurt. En een koelbloedige executie was het ook, zo zou later blijken. Compleet met nog een genadeschot. Daan en Alan waren samen uit geweest die avond en hadden tegen vijf uur ’s nachts de discotheek ‘O’ in Kijkduin verlaten. Een halfuur later werden ze dood en onder het bloed in de parkeergarage gevonden. Afgeknald. Zomaar. Zonder motief. Op moederdag. De zaak staat sindsdien te boek als de ‘Loosduinse moordzaak’. De daders van deze laffe levensdelicten werden enige tijd later gepakt. Het zijn de 51-jarige Kobus R. en zijn 31jarige zoon Tommix. Het bewijs tegen hen is waterdicht, maar het motief voor deze weerzinwekkende daad is altijd een mysterie gebleven. Waarom moesten deze jonge kerels als honden worden doodgeschoten? Tommix R. bekent weliswaar dat zijn dronken en gedrogeerde vader de pistoolschoten afvuurde, terwijl Daan en Alan in de auto zaten, maar kan geen reden bedenken. Vaststaat dat vader en zoon de jongens bij de discotheek een lift hadden gegeven en dat Kobus onderweg ineens in het Bargoens tegen zijn zoon opperde om even een ‘dinkerink’ op te halen, een vuurwapen... Even later waren Alan en Daan dood. Vader R. ontkent tot op de dag van vandaag en zwijgt, tot wanhoop van de nabestaanden. ‘Ik ben bang dat hier sprake is van killing for fun,’ sprak de aanklager bij het gerechtshof toen hij het ontbrekende motief besprak. Moorden voor de lol...Woorden die je doen huiveren. Als je kind, je vriend, je echtgenoot of je vader op zo’n even wrede als zinloze manier de dood vindt, kom je daar als nabestaande nooit meer overheen. Ik weet dat, omdat ik inmiddels heel wat ouders ken – 88 –

die een zoon of dochter door bruut geweld zijn kwijtgeraakt. Iedereen verwerkt zijn leed op zijn eigen manier, maar bijna allemaal zinken ze weg in een peilloos diepe put van verdriet. Een put waaruit je bijna nooit meer omhoogkrabbelt. Enkelen van die nabestaanden weten hun onmacht, woede, haat en verdriet echter om te smeden tot kracht... tot verzet... tot een luide stem. Een stem die spreekt namens al die nabestaanden, namens al die ‘zomaar’ tot zwijgen gebrachte slachtoffers. Een van die mensen is Martin Roos, de vader van Alan. Door zijn tranen heen zag hij wat er allemaal misging toen de daders werden gepakt en terechtstonden. Naast verdriet was er sprake van ontzetting, ongeloof en onbegrip over de tekortkomingen waar hij en zijn lotgenoten in de praktijk mee te maken kregen. De verdachte, Kobus R., zweeg tijdens de rechtszaken, negen zittingen lang, maar ging wel keer op keer in beroep. ‘Waarom mogen verdachten in hoger beroep als ze toch niks te vertellen hebben?’ vroeg Martin zich af. Iedere rechtszitting was voor hem en zijn familie een nieuwe kwelling. En zij, de nabestaanden, wilden wel heel graag iets zeggen tijdens de rechtszaak, maar dat verzoek werd afgewezen door de rechter! Kan het nog krommer? En waarom kregen de daders alle juridische bijstand die zij nodig hadden, terwijl de nabestaanden zelf maar moesten zien hoe zij zich redden en een eventuele advocaat zelf moesten betalen? Roos merkte dat hij niet de enige was die zich hierover verbaasde en ergerde. Hij kwam steeds meer lotgenoten tegen met dezelfde klachten, die niemand scheen te horen: slechte begeleiding, een gebrek aan rechtshulp, een tekort aan informatie, ja eigenlijk overal dichte deuren. In een e-mail aan mij schreef Martin Roos: ‘Sinds 14 mei 2000 is mijn gezin niet meer “ons” gezinnetje. Sinds de dag dat mijn zoon werd vermoord is de vreugde uit ons leven verdwenen. Ik walg van het dagelijks geweld, waarbij het lijkt of iedereen een vuurwapen bezit en gebruikt, zonder dat daar keihard tegen wordt opgetreden. Ik word boos bij het lezen van de verslaggeving over geweldsmisdrijven in de media. En het aantal slachtoffers blijft ondertussen maar toenemen...’ Samen met een aantal anderen besloot Martin Roos in actie te komen. Er volgden gesprekken met politici die zij op de tekortkomingen wezen. En deze maand richtten zij de stichting Aandacht Doet Spreken op, een belangenorganisatie voor en door alle slachtoffers en na– 89 –

bestaanden van ernstige geweldsdelicten. Martin Roos heeft mij, samen met bijvoorbeeld politicus Boris Dittrich en officier van justitie Fred Teeven verzocht zitting te nemen in het comité van aanbeveling. Een verzoek waar ik geen seconde over hoefde na te denken, want zo is de gruwelijke dood van Daan en Alan misschien niet helemaal zinloos... Naschrift: Kobus R. is voor de twee moorden tot twintig jaar cel veroordeeld. Zijn zoon Tommix kreeg twaalf jaar.

– 90 –

De moord op Cor van Hout 1

Ik wist dat het belletje een keer kon komen. Maar nooit wanneer. Het kwam afgelopen vrijdagmiddag [24 januari 2003] even na halftwee, toen ik net na de lunch weer aan mijn bureau zat te werken. Nooit eerder heb ik mijn bloed zo snel voelen wegtrekken. Het was Bas V. en ik hoorde paniek in zijn stem: ‘Peter... Peter... Cor is neergeschoten! Het is erg... een aanslag.’ Ik durfde de vraag nauwelijks te stellen, maar deed het toch: ‘Hoe erg, Bas?’ Het bleef een seconde stil en Bas antwoordde met een lichte aarzeling: ‘Eh... ik denk dat hij dood is... hij is dood, Peter.’ Cor is Heineken-ontvoerder Cor van Hout en Bas is Bas V., de vriend van Cor annex bodyguard die afgelopen vrijdag in zijn gezelschap was toen twee motorrijders op de Dorpsstraat in Amstelveen, voor een Chinees restaurant, een spervuur van kogels op Van Hout afvuurden. Nog geen halfuur later stond ik daar zelf ook, terwijl de politie haastig een afzetting opbouwde om de samengedromde mensen op afstand te houden. Nee, ook ik mocht niet dichterbij. Cor lag daar, tussen de stoeprand en een geparkeerde Volkswagen, afgedekt door een paardendeken. Een hoedje dat hij ophad, wiegde door de wind op de stoep heen en weer. Rechercheurs in witte pakken deden hun werk. In een cirkel rondom hem werden bordjes met nummers geplaatst die de gevonden kogelhulzen markeerden. Na twee aanslagen die Van Hout miraculeus overleefde, was de derde bijna onvermijdelijk geweest. En toen was zijn geluk op. Twintig jaar na de ontvoering van Heineken – in 1983 – was Het Tijdperk Cor van Hout ten einde gekomen. En terwijl ik daar zo stond in die Amstelveense Dorpsstraat, passeerden vele momenten uit die twee decennia bij mij de revue. Ik heb Cor ongelooflijk goed leren kennen. Sterker nog, in die jaren is een vriendschap tussen ons gegroeid die eigenlijk niet kon: tussen een – 91 –

ontvoerder en een journalist. Maar het gebeurde, als een chemische reactie die niet te verhinderen is. Ik dacht terug aan de eerste brief uit de beruchte Santé-gevangenis in Parijs die ik van hem kreeg toen hij kort na de kidnap, in februari 1984, was gearresteerd. Er stond hem een lange celstraf te wachten, maar desondanks sloot hij zijn brief af met de humor die hem later zo zou kenmerken: ‘Wie zichzelf spaart, krijgt nooit rente.’ Ik dacht aan het hachelijke avontuur dat ik met hem meemaakte in het Caribisch gebied in 1986, toen de Fransen hem daar in de slepende uitleveringsprocedure wilden onderbrengen. Met speedboten, helikopters en gammele vliegtuigjes werden we van eiland naar eiland gesleept: Sint Maarten, Guadeloupe, het verlaten stroperseilandje Tintamarre. Er braken rellen uit. Overal werden we opgejaagd door de woedende bevolking die wilde verhinderen dat Europese criminelen op hun mooie eilanden werden gedumpt. Het scheelde maar weinig of we werden gelyncht. Maar telkens werd ik gefrappeerd door de humor en zelfspot waarmee Cor alles onderging en de meest hachelijke momenten trotseerde. Ik dacht terug aan het boek over de Heineken-ontvoering dat we in het diepste geheim hebben geschreven. Tegen de politie zweeg hij, voor de rechtbank hield hij zijn mond over de toedracht en voorbereiding van een van ’s werelds meest geruchtmakende misdrijven, maar mij vertelde hij gedetailleerd alle geheimen van de ontvoering. Stap voor stap. Het smeedde een band die nooit meer stuk ging, al heeft het misschien weinig gescheeld toen ik in 1994 de voortvluchtige Heineken-ontvoerder Frans Meijer in Paraguay opspoorde. Toen Frans Meijer telefonisch aan Cor vertelde dat ik daar was en hem vroeg of hij mij ‘moest laten gaan, of eh...’ antwoordde Cor (zo hoorde ik later van hem): ‘Laat hem gaan, Frans... Laat hem gaan.’ Daarmee heeft hij vermoedelijk mijn leven gered. Tweeënhalf jaar zagen we elkaar daarna niet, dat hoorde bij zijn ‘code’, maar de chemie tussen ons was niet uitgewerkt. Na de eerste – mislukte – aanslag op hem, in maart 1996 voor de deur van zijn woning in de Deurloostraat in Amsterdam-Zuid, werd ons contact weer hersteld. En terwijl de technische recherche in de Amstelveense Dorpsstraat elke kogel, elke splinter, elk bloedspatje registreerde, dacht ik aan die honderden keren dat Cor mij had verrast met zijn spitsvondigheid, zijn ongeëvenaard snelle geest, zijn fabelachtige geheugen en – dat – 92 –

klinkt misschien gek – met zijn eerlijkheid. Nooit heb ik hem op een leugen tegenover mij kunnen betrappen. ‘Ik hoef me niet beter voor te doen dan ik ben, jij weet als geen ander wat ik heb gedaan,’ zei hij daarover altijd schouderophalend. Ik dacht uiteraard ook terug aan ons laatste telefoongesprek, de avond voor zijn dood. Ik reed in de auto naar huis en Cor belde me op, zomaar voor een praatje. We maakten een afspraak om snel wat te gaan eten. Aan het eind van het gesprek, zei hij tegen mij: ‘Doe je wel voorzichtig?’ Hij had in de media het proces gevolgd tegen Louis H., de man die wordt beschuldigd van de drievoudige moord op Corrina Bolhaar en haar twee kinderen en door mijn programma voor de rechter is gekomen. In de rechtszaak was naar voren gekomen dat de verdachte mij had bedreigd. ‘Kijk uit, Peet...’ waarschuwde Cor, ‘de mensen hebben het wel altijd over mij, maar volgens mij loop jij meer risico.’ ‘Ja ja...’ mompelde ik terug. ‘Oké, ik zie je morgen wel,’ sloot Cor vervolgens het gesprek af, zoals hij altijd doet, ook als je van tevoren wist dat je hem helemaal niet ‘morgen’ zou zien. Maar dat was nu eenmaal de hem typerende manier van afscheid nemen, van een gesprek beëindigen. En het werd een afscheid. Ik zag hem ook, die volgende ‘morgen’: liggend in een plas bloed in de Dorpsstraat van Amstelveen. Aan een turbulent leven en aan een heel bijzondere vriendschap was een abrupt einde gekomen...

– 93 –

De moord op Cor van Hout 2

U kunt mij van veel beschuldigen, maar niet dat ik hypocriet ben. En om die reden plaatste ik afgelopen week ook een advertentie in de krant, waarin tot uiting kwam dat ik bevriend was met de in Amstelveen doodgeschoten Heineken-ontvoerder Cor van Hout. Ik schreef onder meer: ‘De meest bijzondere man die ik in mijn leven heb gekend is dood. Misdaad bracht ons samen en misdaad trok ons uit elkaar.’ En ook zei ik ‘ja’ op het verzoek van zijn familie om op de begrafenis een toespraak te houden, maar ook als ze dat niet hadden gedaan, had ik er als ‘officiële biograaf’ van Van Hout gesproken. Dit alles was ‘nieuws’ in de media: Een misdaadjournalist die bevriend is met een beroepscrimineel. De Amsterdamse hoofdcommissaris Jelle Kuiper meende dat ik, ‘als crimefighter en hoeder van normen en waarden, door het ijs was gezakt’. In veel commentaren klonk door dat ik mijn sympathie voor Van Hout niet publicitair had mogen verkondigen. Een aantal mensen zei letterlijk: ‘We begrijpen het wel, maar je had het niet mogen zeggen.’ Kennelijk heeft men liever dat je schijnheilig bent dan eerlijk. Hardop zeggen dat een crimineel een ‘heel bijzondere man’ is, is een taboe. Merkwaardig vond ik ook dat heel veel mensen het woord ‘bijzondere’ voor zichzelf vertaalden naar ‘aardigste’ of ‘leukste’ of andere louter lovende kwalificaties, terwijl de formulering ‘de meest bijzondere man’ door mij heel zorgvuldig was gekozen. Het verwoordde een zeldzame combinatie van goede en slechte eigenschappen en karaktertrekken die ik bij Van Hout in die twintig jaar had waargenomen. Ik heb de afgelopen week links en rechts uitgelegd waarom ik de advertentie heb geplaatst en waarom ik heb gesproken. Het is eigenlijk een simpel verhaal. Ik ken Cor van Hout dit jaar twintig jaar. Als jong verslaggever van De Telegraaf heb ik het hem en zijn mededaders na de ontvoering knap lastig gemaakt. Er is, denk ik, niemand die zo veel – 94 –

onthullende reportages over hen heeft geschreven. In de media werd ik daarom wel hun ‘schaduw’ genoemd. Cor van Hout, het brein van de kidnap, heb ik in de loop der jaren beter leren kennen. Dat leidde ertoe dat we in 1987 een boek hebben gemaakt over de Heineken-ontvoering, dat nog steeds een crime-classic is. De jarenlange contacten en het schrijven van het boek smeedden een bepaalde band tussen ons. Ik geef grif toe, dat dit niet alledaags is, maar soms laat de chemie tussen mensen zich niet regelen en komen tegenpolen – een crimineel en een misdaadjournalist – toch bij elkaar. Dat weerhield me er overigens nooit van om de door hem gepleegde misdaden te veroordelen, maar juist het feit dat we over en weer niet van ‘geslijm’ hielden, zorgde ervoor dat er een goed contact ontstond en bleef. En ik ben naar buiten toe over onze relatie ook altijd eerlijk en open geweest. In tientallen interviews is die speciale vriendschap ter sprake gekomen en heb ik uitgelegd dat niemand alleen slecht of alleen goed is. Ook Van Hout niet. Niemand die daar toen aanstoot aan nam, ook commissaris Jelle Kuiper niet. En leidde mijn vriendschap met Van Hout ertoe dat ik vanaf dat moment oogkleppen op had? Welnee, ondanks die vriendschap spoorde ik in 1994 de voortvluchtige Heineken-ontvoerder Frans Meijer op in Paraguay. De Amsterdamse politie had hem tien jaar lang niet kunnen vinden. Over door het ijs zakken gesproken! En ook latere misdrijven door Van Hout zijn in mijn programma uitvoerig belicht en echt niet altijd tot zijn genoegen, zo kan ik u verzekeren. Maar goed, nu Van Hout vermoord is, is die vriendschap ineens een heikel punt. Het gekke was wel dat men in de media vooral viel over het feit dát ik ging spreken. Vrijwel niemand heeft mij gevraagd wát ik eigenlijk zou gaan zeggen. Ik kan u hier vertellen dat het een tamelijk lang verhaal is geworden, waarin ik heb geschetst waarom Van Hout de ‘meest bijzondere man’ was die ik ooit heb ontmoet. Een man bij wie goed en slecht op onnavolgbare wijze hand in hand gingen. Een man met ernstige tekortkomingen, maar ook met grote gaven. Een man die veel verkeerd heeft gedaan, maar wel wist wat vriendschap was. Ik begon mijn speech daarom ook als volgt:

– 95 –

In het milieu is de afgelopen jaren dikwijls gezegd dat hij zijn contact met mij beter kon verbreken. ‘Het is niet goed voor je reputatie,’ zei men. Hij weigerde en bleef mij zien. In de journalistiek is mij de afgelopen week van alle kanten aangeraden geen speech te houden op zijn begrafenis. ‘Dat is niet goed voor je reputatie,’ klonk het. Ik weiger dat. Ik sta hier... En ik spreek. En ik spreek hier voor een man die ik dit jaar twintig jaar heb gekend en van wie ik nu niet en in de toekomst niet zal schromen te zeggen dat hij mijn vriend geworden was: Cornelis van Hout. Vriendschap verloochen je niet. Ook niet als je vriend dood is. Of nee, juist niet als je vriend dood is...

– 96 –

‘Een wijf met twee koters...’ De zaak-Bolhaar

Het was muisstil op 5 februari 2003 rond één uur ’s middags in de rechtszaal van de Amsterdamse rechtbank. Nabestaanden, politiemensen en pers zorgden ervoor dat er geen plaatsje meer vrij was. De parketwachten hadden mij naar het uiterste puntje van de zaal gedirigeerd, op de achterste rij. Zo ver mogelijk verwijderd van de verdachte. Er was een reële kans, meenden zij, dat deze mij zou aanvliegen als het vonnis voor hem negatief was. Tijdens de rechtszittingen, in de weken daarvoor, had hij er bijna elke vijf minuten wel een keer op gehamerd dat het ‘hele circus’ rondom hem slechts een gevolg was geweest van ‘Peter Riool de Vries, misdaadverslaggever’. Elke belastende getuige had mijn programma gezien en loog er daarom op los, zo verkondigde hij. Enige voorzichtigheid was daarom geboden bij de uitspraak, zo meenden de parketwachten. En dus zat ik op de achterste bank ook vol spanning te luisteren. Er was ruim anderhalf jaar verstreken sinds ik in deze zaak politie en justitie aanschreef met het verzoek een ultieme poging te wagen om de gruwelijke moord op Corrina Bolhaar (33) en haar twee kinderen Sharon (6) en Donna (9) in maart 1984 alsnog op te lossen. De jonge moeder en haar twee kindertjes waren met grof geweld om het leven gebracht in hun etagewoning aan de Argonautenstraat in Amsterdam-Zuid. Merkwaardig genoeg was het derde kind van Corrina, de toen nog maar 1-jarige Bryan, door de moordenaar ongemoeid gelaten, maar hij was wel in een klap zijn hele familie kwijt. Hoewel de recherche vermoedens had over de dader werd de zaak nooit opgelost. Begin vorig jaar zou de zaak definitief verjaren en zou de moordenaar voor eeuwig vrijuit gaan. Naast mijn verzoek aan justitie deed ik daarom ook in mijn wekelijkse column in Panorama een oproep en schreef: ‘Ik roep iedereen op die Corrina kende of anderszins iets van de moord afweet zich bij mij te melden. Het is de laatste kans... laat ’m alstublieft niet verloren gaan.’ – 97 –

Dat was gelukkig niet tegen dovemansoren gezegd. Samen met collega Kees van der Spek begon ik aan een langdurig en intensief onderzoek, waarbij we iedere betrokkene opnieuw hoorden en vele tips natrokken. Het was een spannende, soms zeer emotionele race tegen de klok, waarbij we aanvankelijk niet bepaald door politie en justitie werden geholpen, to put it mildly. Men kende de zaak niet eens meer en onze verzoeken werden formeel en onwelwillend afgewezen, hoewel de nabestaanden – onder wie de inmiddels 19-jarige Bryan! – erop hadden aangedrongen ons alle denkbare hulp te geven. Het zorgde ervoor dat de contacten met de Amsterdamse politie en justitie een poos onder het nulpunt kwamen. Maar dat had ik er graag voor over. Om een lang verhaal kort te maken: we maakten desondanks twee geruchtmakende uitzendingen over de zaak en spoorden een kroongetuige op die wist te melden dat de nu 47-jarige Amsterdammer Louis H., een vriend van de vermoorde Corrina, de drievoudige moord tijdens een woordenwisseling wel eens tegen haar had toegegeven: ‘Ik heb al eens een wijf met twee koters vermoord, dus als je nou niet ophoudt...!’ Een belangrijk nieuw feit, waardoor de ophanden zijnde verjaring op het nippertje juridisch kon worden gestuit. Louis H. werd gearresteerd en het onderzoek werd op volle kracht heropend door een zeer gedreven rechercheteam onder leiding van de al even gedreven aanklaagster mr. Nicole Voorhuis. Er stroomden nieuwe tips en getuigenissen binnen. H. werd zelfs nog gelinkt aan een vierde moord, op de 23-jarige Ierse Joanne Wilson, wier in stukken gesneden lijk in 1985 in het water bij de Willemsluizen in Amsterdam werd teruggevonden. Het was allemaal zo belastend, dat Louis H. vorige maand alsnog terecht moest staan in een in vele opzichten uniek proces. En hoewel hij alles ontkende en het moeilijk was om na zo lange tijd de gebeurtenissen nauwkeurig te reconstrueren, wist officier van justitie Nicole Voorhuis met alle belastende getuigenissen en aantoonbare leugens van H. een stevig web te weven waar de verdachte behoorlijk in verstrikt raakte. Maar het laatste woord was natuurlijk aan de rechters. President mr. M.J. Diemer las het vonnis voor. Snel zocht ik nog even oogcontact met enkele betrokkenen, onder wie Bryan, de enige overlevende van het moorddrama, die een aantal stoelen van mij verwijderd zat. Toen – 98 –

de president na een juridisch ‘aanloopje’ het schuldig uitsprak en eraan toevoegde dat het ‘onontkoombaar is dat aan de verdachte een levenslange gevangenisstraf zal worden opgelegd’, werd er door een paar mensen heel even geklapt, wat overigens al snel smoorde in het gesnik van enkele betrokkenen, die hun emoties de vrije loop lieten nu het recht op de valreep toch nog zijn loop kreeg. Een ogenblik later stond Bryan Bolhaar voor me. Zwijgend keken we elkaar aan. Hij gaf me een hand en hield die lang en stevig vast. Het waren tien stille seconden, die meer zeiden dan duizend woorden...

– 99 –

Gezworen vijanden

Hoewel de berichtgeving rond de moord op Heineken-ontvoerder Cor van Hout u misschien anders deed vermoeden, kan ik u verzekeren dat je in de misdaadjournalistiek niet louter vrienden maakt. Sterker nog, er is misschien wel geen vak waar je zoveel gezworen vijanden maakt als het mijne. Als misdaadverslaggever kom je aan de meest essentiële verworvenheden in een mensenleven: geld, vrijheid en eergevoel. En niet zelden zijn alledrie tegelijk in het geding. Denkt u maar aan de geziene zakenman, die de cel indraait en wiens bezittingen in beslag worden genomen. Het zijn echter niet alleen verdachten of veroordeelden met wie je in conflict komt. Ook met advocaten, officieren van justitie, persvoorlichters en politiemensen ‘lopen de belangen niet altijd parallel’, zoals dat zo mooi heet. Dat leidt doorgaans tot behoorlijk wat gebekvecht en heel soms tot jarenlange ijskoude, onverzoenlijke contacten. Als crime-reporter moet je daar tegen kunnen. Je bent per slot van rekening geen Florence Nightingale... Als je geen vijanden wilt maken, moet je echt een ander beroep kiezen. Ik probeer zelf altijd eerlijk, zonder aanzien des persoons te opereren en vooral de feiten te laten spreken in plaats van de emoties of de persoonlijke voorkeuren. En als het dan toch nog botst, dan is dat jammer, maar niet iets waarvan ik in mijn kussen lig te bijten. Dan heeft het zo moeten zijn. Toch komt het ook wel eens voor dat je de plank misslaat, je oordeel te voorbarig is. Dat is me recentelijk overkomen in wat de Bolhaar-zaak is gaan heten: de drievoudige moord op Corrina Bolhaar en haar twee kinderen Sharon en Donna in de Amsterdamse Argonautenstraat in 1984. In een poging de zaak heropend te krijgen voordat deze definitief zou verjaren, had ik in de loop van 2001 een paar stevige aanvaringen gehad met politie en justitie in Amsterdam. Men kende de zaak niet meer, er werd niet meegewerkt en afspraken werden niet nagekomen. Pas toen wij een kroongetuige opspoorden waardoor de – 100 –

verjaring kon worden gestuit, was men bereid met ons te praten, maar toen waren de verhoudingen al behoorlijk verzuurd. Het eerste gesprek, op de kamer van officier van justitie mr. Nicole Voorhuis, verliep daardoor uitermate stroef. Ik had het gevoel dat men graag alle informatie van mij wilde overnemen, maar mij verder het liefst buitenspel zag staan. Ik maakte niet veel later kennis met inspecteur Bob Schagen, de chef van het rechercheteam en het boterde niet direct tussen ons. Schagen ontfermde zich bijvoorbeeld over de door ons aangedragen kroongetuige en liet haar weten dat zij ‘in het belang van het onderzoek’ niet meer met mij mocht praten. Er leek iets van een merkwaardige competitie tussen ons te ontstaan, terwijl we toch allebei uit waren op een oplossing van de zaak. Het kwam uiteindelijk tot een gesprek op mijn kantoor. Henk Zwartjes, de chef van Bob Schagen, was voor de zekerheid meegekomen en het ging er ongezouten aan toe. We kwamen wel tot een paar goede afspraken, maar toen de chef aan het eind van het onderhoud naar de van opwinding rode gezichten van Bob Schagen en ondergetekende keek, zei hij: ‘Tja.. ik vrees dat het tussen jullie nooit meer goed komt, maar laten we het belang van de zaak altijd vooropstellen.’ En dat is gebeurd. De recherche ging aan de slag en deed dat bepaald niet half. Er werd ontzettend veel overhoopgehaald, ontelbare getuigen gehoord en aanvullend technisch onderzoek gedaan. Het dossier groeide en groeide. In de maanden die volgden had ik zelf ook zo nu en dan contact met het team en zag dan gedreven rechercheurs, die alles wat ze hadden uit de kast haalden. Ik liep Bob Schagen ook regelmatig tegen het lijf, we hadden telefonisch contact en e-mailden zo nu en dan over tips die bij ons binnen waren gekomen. En gaandeweg maakte mijn ergernis plaats voor respect. ‘Hmm... Die Schagen is zo slecht nog niet,’ mompelde ik tegen collega Kees van der Spek toen we weer eens contact hadden gehad met de recherchechef. Sterker nog, ik moest toegeven dat ik het eigenlijk een verdomd goede politieman vind. Iemand die leeft voor zijn vak, zijn zaken wil oplossen en als het nodig is ruziemaakt met een misdaadverslaggever. Eigenlijk dachten we over veel zaken hetzelfde, zo realiseerde ik mij ineens. En ik vond het dan ook erg leuk dat juist deze Bob Schagen bij de uitspraak, in februari 2003, naast mij kwam zitten in de rechtszaal. Ik voelde en zag ook zijn oprechte emotie toen de rechters verdachte Louis H. schuldig verklaarden en tot levenslange gevangenis– 101 –

straf veroordeelden. Hij was de eerste die ik de hand schudde en daarmee bewezen we meteen het ongelijk van zijn chef: het is wel degelijk goed gekomen tussen ons... Ik neem mijn pet voor jou en je team af, Bob!

– 102 –

Mijn naam is...

Ik wil u even voorstellen aan Michael van der S., een beroepscrimineel. Nee, geen drugsdealer, bankrover of ontvoerder. Geen man ook wiens initialen regelmatig in de krant bij grote affaires staan, maar wel een doorgewinterde inbreker, met als specialisatie bedrijfspanden. Een kruimelaar die met enige regelmatig tegen de lamp loopt. Ruim een jaar geleden werd hij in Lelystad in het winkelcentrum De Botter op heterdaad betrapt bij zo’n kraak. De overmeestering door de politie ging niet helemaal van een leien dakje: Van der S. verzette zich nogal en brak de neus van de agent die hem de boeien wilde omdoen. Omdat hij de gevolgen vreesde en al een behoorlijk strafblad had, bedacht hij in de politiecel dat hij het beste een valse naam kon opgeven: die van zijn vriend Leen van Z., een jongen van onbesproken gedrag. Misschien kon hij zo de dans nog een beetje ontspringen, want zijn eigen strafblad zou ongetwijfeld strafverhogend werken, overwoog hij terecht. De rechter heeft het niet zo op veelplegers. Er was alleen een probleempje, Michael van der S. was niet meer helemaal zeker over de geboortedatum van Leen. Was dat nu 9 of 10 februari 1972? Tijdens het verhoor gokte hij op de 9e, maar even later kwam de rechercheur zijn cel binnen en zei bars: ‘Ik heb het gecheckt, maar je liegt...!’ Van der S. meende dat hij door de mand was gevallen en aarzelde een ogenblik wat hij nu zou zeggen, toen de politieman ineens grijnsde: ‘Je bent niet de 9e jarig maar de 10e... sukkel!’ Van der S. herstelde zich snel en antwoordde: ‘O, ja... ha ha... ja tuurlijk... vergissinkje!’ en bleef zich vervolgens Leen van Z. noemen. Maar daarmee was hij er nog niet. De volgende hobbel die genomen moest worden, was dat de inbreker zou worden voorgeleid aan de rechter-commissaris, een man die Michael van der S. al vaak voor het hekje had gehad. Het risico was groot dat hij direct zou zeggen: ‘Leen van Z.? Kom nou toch, jij bent Michael van der S. Neem een ander in de maling!’ En dus liet Van der S. door zijn vriendin een grote bril meenemen, die hij tijdens de zitting in de raadkamer opzette. Dat hij er zo scheel mee – 103 –

keek dat hij bijna alles omverliep, viel niemand op. En de rechtercommissaris had geen moment argwaan over zijn identiteit. De meeste verdachten kennen wel hun rechters van gezicht, maar de meeste rechters kennen niet al hun verdachten nog in de loop der jaren. Een beetje analoog aan: Iedereen kent Johan Cruijff, maar Johan Cruijff kent niet iedereen... Van der S. was niet ontevreden, maar realiseerde zich dat eerdaags waarschijnlijk toch zou uitkomen dat hij bedrog had gepleegd, want de politie had zijn vingerafdrukken afgenomen en het kon niet anders of uit de justitiecomputer zou rollen dat hij niet was wie hij zei te zijn. Maar ja, als je eenmaal hebt gelogen is het moeilijk om daar op terug te komen en dus hield Michael zijn mond. Maar ook de computer gaf tot zijn verbazing in de dagen daarna geen kik, terwijl hij daar toch tig keer in voorkwam. Van het politiebureau ging hij na tien dagen hechtenis naar het huis van bewaring, waar hij keurig als Leen van Z. werd ingeboekt. En ook tijdens de rechtszitting ging alles wonderbaarlijk goed. Niet Michael van der S., maar Leen van Z. kreeg zodoende niet meer dan dertig dagen celstraf plus twee maanden voorwaardelijk en een proeftijd van twee jaar op zijn naam. Mede omdat hij nog een blanco strafblad had, waar de rechter goedmoedig rekening mee hield! Niemand die iets in de gaten had. Na die detentie biechtte Michael toch maar alles op aan zijn vriend Leen, die op dat moment dus zonder het te weten een strafblad had. Deze was daar allesbehalve gelukkig mee en stapte alsnog naar de politie, die vervolgens – tien maanden nadat Michael de valse naam had opgegeven – hem van zijn bed lichtte. Op het bureau gaf Van der S. nu alles toe. De bedrieger veronderstelde dat de zaak hoog zou worden opgenomen, maar kreeg tot zijn verbazing de keus voorgelegd of hij de zaak wilde laten voorkomen, of een schikking accepteerde van 750 euro. ‘Ik verwachtte een flinke douw,’ vertelde Michael mij onlangs, ‘maar ik mocht gewoon meteen naar huis. Ik ging vervolgens naar mijn advocaat, die voorstelde om niet de boete te accepteren, maar de zaak voor te laten komen. En weet je wat er toen gebeurde?’ Ik moest het antwoord schuldig blijven, maar de vraag deed mij vermoeden dat aan de dwaze gebeurtenissen nog geen einde was gekomen. En inderdaad: in plaats van de 750 euro boete maakte de rechter – 104 –

er 250 euro van, die ook nog betaald mocht worden in vijf maandelijkse termijnen. Hoe mild en begripvol kan men zijn? ‘Ik heb slechts één vraag,’ zei Michael van der S., toen hij mij in geuren en kleuren het hele verhaal deed. ‘Is dit alles nou een blunder of niet van politie en justitie?’ Nou, ik dacht het wel, Michael!

– 105 –

Een jongensdroom komt uit...

In 1969, toen ik twaalf jaar oud was, speelde ik op het afscheidsavondje van de lagere school in het toneelstuk een nieuwsgierige journalist. Ik was blij met die rol, want terwijl de meesten van mijn klasgenootjes brandweerman, piloot of agent wilden worden, werd ik al getrokken door het nieuws en las dagelijks de misdaadberichten in de krant. In 1975, op de middelbare school, vulde ik bij beroepskeuze ‘journalist’ in. Dat leek mij een prachtjob, overal met je neus vooraan, anderen vertellen wat er in de wereld gebeurt. Maar ik had er eerlijk gezegd weinig vertouwen in dat ik dat ook zou worden. Want hoe kom je bij ‘de pers’ terecht? Ik kende niemand uit die wereld en betwijfelde of ze daar zaten te wachten op een gewone jongen uit Amstelveen met een havo-‘pretpakket’. In 1978, op 1 maart om precies te zijn, reed ik – net uit militaire dienst en 21 jaar jong – in mijn derdehands okerkleurige Mini-Cooper trots, maar ook een tikkeltje nerveus naar de Haagse Redactie van De Telegraaf. Het was mijn eerste werkdag bij ‘de krant’, als leerlingjournalist. Ja zeker, het was me toch gelukt erbij te komen, maar de vraag was algauw hoe ik me er moest handhaven. Ik zal nooit vergeten hoe ik in het begin op de meest simpele stukjes (‘Bij een schietpartij in een kroeg in Den Haag is...’ of moest het zijn ‘In Den Haag is bij een schietpartij in een kroeg...’?) uren zat te zweten en telkens weer een nieuw vel in de Adler-schrijfmachine draaide en het oude verfrommeld in de prullenbak mikte. Kon ik het eigenlijk wel, vroeg ik me af. Ik keek bewonderend naar twee collega’s van mij, Henny Korver en Ron Govaars, die week in week uit ogenschijnlijk met speels gemak spannende, onthullende paginagrote reportages schreven, soms vanuit het buitenland. Volbloed journalisten, gedreven, vakkundig, met een netwerk aan relaties en altijd verhalend uit een – 106 –

onuitputtelijke reeks smeuïge anekdotes over de dagelijkse journalistenpraktijk. Tjonge, dacht ik, als je toch eens zulke reportages kon schrijven, dat is machtig... Ik mijmerde hoe mooi het zou zijn als je onthullende scoops zou scoren, hoe je achter zaken zou komen die iedereen verborgen wilde houden, mensen zou opsporen die verdwenen of ondergedoken waren, hoe je in vlammende reportages tegen onrecht zou kunnen strijden, hoe je zaken zou oplossen die altijd onopgehelderd waren gebleven, hoe je in een eigen column je mening of ervaring aan een groot publiek kon presenteren, of heel misschien zelfs ooit wel eens een boek zou schrijven over een geruchtmakende zaak... nou, dan heb je het wel gemaakt hoor... Ik dacht eraan en boog mij achter m’n Haagse bureautje weer over een ‘één-kolommertje’ over een steek- of schietpartij in een kroeg. Maar na een poosje vond ik er mijn draai. De één-kolommers waren al snel verleden tijd, de eerste primeurs een feit. Mijn eerste paginagrote reportage volgde niet lang daarna: door Peter de Vries stond er toen nog gewoon boven. Die ‘R.’ kwam later pas. Ik legde mij toe op misdaadverslaggeving en scoorde mooie scoops, die het nieuws haalden, mensen tot aftreden dwongen en tot Kamervragen leidden. Verhalen brachten mij regelmatig over de grens, mijn naam op de voorpagina met het alom begeerde toevoegsel ‘van onze speciale verslaggever’. Henny Korver en Ron Govaars waren geen onaantastbare grootheden meer, maar gewoon aardige, naaste collega’s. Ik schreef een boek over de Heineken-ontvoering, dat alle geheimen van dit roemruchte misdrijf bevatte, nog voordat de daders waren berecht. Nog meer boeken volgden. Ik maakte een overstap naar de tijdschriftjournalistiek en kreeg een eigen, wekelijkse column in Panorama. Ik stond aan de basis van het eerste misdaadprogramma op televisie: Crime Time van de Tros. Ik speurde in 1994 de al tien jaar voortvluchtige Heineken-ontvoerder Frans Meijer op in Paraguay. ‘Kuifje in Zuid-Amerika,’ schreef een weekblad over deze superscoop. En in 1995 kreeg ik mijn eigen misdaadprogramma op televisie, onder mijn eigen naam: Peter R. de Vries, misdaadverslaggever. Zeven jaar lang was het onder meer het podium voor mijn strijd tegen het onrecht in de Puttense moordzaak totdat in een herzienings– 107 –

proces de Twee van Putten definitief werden vrijgesproken en er strafrechtgeschiedenis werd geschreven. Maar het programma was ook het decor voor de oplossing van onopgehelderde misdrijven, zoals de drievoudige moord op Corrina Bolhaar en haar twee kinderen in Amsterdam-Zuid, waarvoor de dader tot levenslang werd veroordeeld. In 2002 werden deze inspanningen beloond met een heuse Academy Award in de categorie Informatie en ik ontvang nu bijna elke dag wel post van beginnende journalisten die willen weten hoe ik te werk ga en die informeren naar smeuïge anekdotes uit de praktijk. Ik moest daar afgelopen week allemaal aan denken. Waarom deze week? Omdat het op 1 maart 2003 precies 25 jaar geleden was dat ik in mijn Mini Cooper naar de Haagsche Redactie van De Telegraaf reed en ik aan de vooravond van deze loopbaan stond. En toen ik alles uit die kwarteeuw misdaadjournalistiek de revue liet passeren en mezelf weer even als leerling-journalist zag zitten zwoegen op één-kolommertjes, dacht ik: jongensdromen komen soms wel degelijk uit...

– 108 –

De moord op Nicky Verstappen 2

Het is dit jaar [2003] alweer vijf jaar geleden dat op de Brunssummerheide de 11-jarige Nicky Verstappen uit Heibloem tijdens een jeugdkamp werd vermoord. Tegen het ochtendgloren was hij ineens uit zijn tent verdwenen en hij werd vervolgens anderhalve dag later dood en slechts gekleed in een pyjamabroek in een kerstbomenperceeltje teruggevonden. Het jongetje is zeer waarschijnlijk het slachtoffer geworden van een zedenmisdrijf. Ondanks een groot rechercheonderzoek (meer dan 50.000 manuren speurwerk), tientallen reportages in mijn programma en een recordbeloning van 500.000 gulden (226.890 euro), is de dader nooit gepakt. Bijna ongelooflijk als je weet dat de moordenaar bijna onder de ogen van kampgenootjes en begeleiders moet hebben toegeslagen en het bijna niet anders kan dat iemand in het drukke recreatiegebied iets gezien moet hebben. Het zit mij ont-zet-tend hoog dat de zaak onopgehelderd blijft. Ik ben er nu jaren mee bezig en heb elke week wel contact met de wanhopige ouders van Nicky: Peter en Berthie Verstappen. In mijn programma is het ’t afgelopen seizoen stil geweest rond deze afschuwelijke moordzaak, maar achter de schermen is de strijd onafgebroken en volop doorgegaan. In samenwerking met de Amsterdamse advocate mr. Benedicte Ficq is inzage gevraagd in de lijvige dossiers, zodat we zelf konden constateren wat er wel en niet is gedaan in het onderzoek. En dat is niet onbelangrijk, want in de beginfase, toen Nicky net was gevonden, zijn er door de recherche grove, niet terug te draaien fouten gemaakt. Inmiddels zit geloof ik ook al de vijfde officier van justitie op de zaak en hoewel de recherche er na een slechte start alles aan heeft gedaan om de dood van het 11-jarig scholiertje op te helderen, heeft dat de zaak natuurlijk geen goed gedaan. Het Openbaar Ministerie in Maastricht was dan ook bepaald niet happig om de dossiers op tafel te leggen toen wij daarom vroegen. Er heeft de afgelopen anderhalf jaar het no– 109 –

dige getouwtrek plaatsgevonden tussen Maastricht en Amsterdam en slechts met mondjesmaat werden er gegevens verstrekt, meestal pas als door de advocaat een dreigende toon was aangeslagen. Ondertussen verstreken dan wel weken en maanden, want direct gereageerd of teruggebeld werd er nooit. Plechtige beloften waren er in de afgelopen jaren genoeg, maar harde bewijzen van goede wil maar hoogst zelden. We hebben in de loop der tijd van alles geprobeerd om de zaak vlot te trekken. De koningin is aangeschreven door Peter en Berthie, zelfs de navo met de vraag of satellieten boven het (militaire) gebied op de Brunsummerheide op het moment van de moord toevallig foto’s hadden gemaakt. De kans op succes was uiterst klein, maar bij gebrek aan houvast werd elk strohalmpje vastgepakt. Nooit kwam er een antwoord terug waarmee de zaak kon worden opengebroken. We hebben – soms tegen beter weten in – tientallen onwaarschijnlijke tips nagetrokken, zijn in huizen van bewaring bij gedetineerden langs geweest en hebben talloze brainstormsessies bij de advocaat op kantoor gehad, waarbij we alle mogelijkheden en theorieën keer op keer doornamen. Afgelopen week stond er in het kantoor van mr. Benedicte Ficq weer zo’n bijeenkomst met Peter en Berthie Verstappen in de agenda. Niet omdat we íéts te bespreken hadden, maar eigenlijk – wrang gezegd – omdat we níéts te bespreken hadden. ‘Ik vrees dat de mogelijkheden zijn uitgeput,’ zei Bendicte Ficq somber. ‘We hebben alles gedaan en geprobeerd... Ik weet werkelijk niet wat we nu nog zouden kunnen doen. We zijn uitgeput in onze mogelijkheden. Ik vind het vreselijk om te moeten zeggen, maar zo ligt het...’ Ze maakte een machteloos, verontschuldigend gebaar. Bij Berthie, van wie ik weet hoe ze gekweld en gepijnigd wordt door de onopgeloste dood van haar zoon, zag ik de tranen opwellen. Peter Verstappen, die elke dag het graf van zijn oogappel bezoekt, keek als verdoofd voor zich uit. Het was even stil in de advocatenkamer... maar toen keken ze alledrie in mijn richting. Wist ik misschien nog iets, vroegen hun ogen. Ik schudde mijn hoofd. Nee... ik wist het ook niet meer. Alles, ja alles was inderdaad geprobeerd. Hoe kan het nou toch, zo vroeg ik me hardop af, dat de zaak niet is opgelost, ondanks al het speurwerk en de recordbeloning? Al pratende kwam ik op het antwoord: het enige waar het ons – 110 –

steeds aan ontbroken heeft in al die jaren, is dat kleine beetje geluk geweest. Nooit zat het eens echt mee, nooit kwam die ene gouden tip, die ene getuige die iets bijzonders had gezien, dat ene technische spoortje. Dat ene gelukje waardoor geen enkele moordzaak wordt opgelost als dat ontbreekt. En daarom vraag ik u nu, als een soort laatste redmiddel, mede namens de radeloze ouders van Nicky: alstublieft, alstublieft, bezorg ons dat ene gelukje...

– 111 –

Uit liefde voor de prinses

De meest vileine, doortrapte zin die ik de afgelopen jaren heb gehoord, komt niet uit de mond van een doorgewinterde crimineel, of van een slinkse advocaat, maar is uitgesproken door de woordvoerder van de Rijksvoorlichtingsdienst. Dit naar aanleiding van de geruchtmakende serie ‘Oranjebitter’, in weekblad hp/De Tijd waarin de in ongenade gevallen prinses Margarita en haar echtgenoot Edwin de Roy van Zuydewijn in 2003 pikante onthullingen deden over ons koningshuis. Die zin luidt als volgt:

Uit liefde voor Prinses Margarita geeft de Koninklijke familie geen reactie op de beschuldigingen die de dochter van Prinses Irene heeft geuit in hp/De Tijd. Uit liefde voor prinses Margarita... Wie zei er ook alweer dat de leugen regeert? In werkelijkheid betekent dit zinnetje dat men Margarita het liefst met de krankzinnigheidsverklaring van een toegewijde hofarts voor de rest van haar leven in een dwangbuis in een verlaten paleisvleugel had opgesloten. Uit liefde voor prinses Margarita... Ja, men had haar graag doodgeknuffeld. Uit liefde voor prinses Margarita... O, wat heeft men heimwee naar de tijden dat dit uitgedrukt kon worden met een lepeltje arsenicum in de royal tea en anders wel met een levenslange verbanning naar een uithoek in onze koloniën. Uit liefde voor prinses Margarita... als blikken konden doden in de koninklijke familie, waren de prinses en haar geliefde allang geleden geëvaporeerd. Uit liefde voor prinses Margarita... is karaktermoord op haar echtgenoot natuurlijk geoorloofd, nee sterker nog, noodzakelijk. Het hangt er misschien van af welke krant je leest, maar persoonlijk mag ik die Edwin de Roy van Zuydewijn wel. Hij is intelligent, heeft lef en gaat dwars door de vermolmde hofetiquette heen. Daar houd ik – 112 –

wel van. De man is een doorzetter die zich door niemand de mond laat snoeren en als het moet ook lak heeft aan zijn tante, de koningin. En hoewel hij en prinses Margarita aanvankelijk werden afgeschilderd als een stel paranoïde huilebalken, wijs ik er toch maar even op dat ze op vrijwel alle punten gelijk hebben gekregen. Ondanks plechtige ontkenningen was er wel degelijk een bvd-onderzoek naar hen ingesteld. Ondanks plechtige ontkenningen was er wel degelijk informatie van de sociale dienst gelekt naar de vader van Margarita. Nog even en er zal ook wel duidelijk worden dat er hier en daar toch gesprekjes zijn afgeluisterd – al dan niet via een ‘schroef’ in de muur – wat nu nog plechtig wordt ontkend. Maar, zo dacht men aan het hof natuurlijk: uit liefde voor prinses Margarita zijn een paar klinkklare leugens geoorloofd. Ik zie helemaal voor me hoe de koude oorlog tegen dit stel is gevoerd. Het zijn in koninklijke families de spelletjes die men als geen ander beheerst. Virtuoos bijna. In welgekozen formuleringen zeggen wat je voor geen meter meent: uit liefde voor prinses Margarita... Natuurlijk is het waar dat men het paar heeft dwarsgezeten, gesard en zwart heeft gemaakt. Uit liefde voor prinses Margarita heeft men journalisten zogenaamde pikante primeurtjes (‘De Roy van Zuydewijn verkeert in financiële problemen’) ingefluisterd, die ervoor zorgden dat er links en rechts deuren dichtsloegen en zij personae non grata werden. De Roy van Zuydewijn werd afgeschilderd als nep-baron, wanbetaler en zelfs zijn doctorstitel werd in twijfel getrokken, in de meeste gevallen zonder een flinter van bewijs. Hoe doeltreffend de ‘Oranjecampagne’ werkte, bleek wel toen de advocaat van Edwin en Margarita, professor mr. Slagter, bekendmaakte ‘een zaak’ tegen hof en staat te beginnen. Uit liefde voor prinses Margarita werd hem door zijn geachte confrères direct de wacht aangezegd en moest hij zijn kantoor ontruimen. Zo werkt dat. Het meest lachwekkende vond ik nog dat de jeugdzondes van Edwin werden uitgemeten. Om aan te tonen dat hij geen geschikte partij was voor Margarita werd aangevoerd dat hij in zijn tienerjaren een insluiping in een sportkantine op zijn geweten had. Met als waarschijnlijke buit een Marsreep, een zak chips en een lekke trainingsbal, maar dat verhinderde niet dat hij bijna als een draaideurcrimineel werd afgeschilderd. Dit alles uit liefde voor prinses Margarita uiteraard... – 113 –

Iemand met zo’n verleden, dat kan toch niet, was de suggestie die daarvan uitging. Nou, het tegendeel is waar. Er is bijna geen betere aanbeveling denkbaar voor het Oranje-huis, zou ik haast zeggen. In een dynastie, waarvan de fundamenten zijn gelegd door voorvaderen die, laat ik het mild formuleren, altijd hun eigen uitleg aan de tien geboden gaven, is zo’n kruimeldiefverleden natuurlijk nooit een serieus beletsel. En voor wie daaraan twijfelt, citeer ik nog maar even paus Gregorius vii, toen deze een conflict had met de Duitse keizer Hendrik vi: ‘Wie weet niet dat keizers, koningen en hertogen allen afstammen van misdadigers en dat hun rijkdom en macht berusten op door misdaad verkregen goederen?’ En zo is het maar net. Uit liefde voor prinses Margarita... De leugen regeert. Aan ons Oranjehof.

– 114 –

Ik heb een alibi!

Behalve misdaadverslaggever ben ik ook Bekende Nederlander, ofwel bn’er. In het prille begin vond ik het wel mooi dat mensen elkaar aanstootten en zeiden: ‘Hé kijk, daar hebbie die misdaadjournalist.’ Dat ze me toen ook regelmatig voor Pieter Storms uitmaakten, nam ik op de koop toe. Inmiddels, zo kan ik u vertellen, komt het me vaak de neus uit en verlang ik terug naar de tijd dat ik overal kon binnenstappen zonder dat alle hoofden zich abrupt omdraaien en er een druk gefluister begint. Tegenwoordig word ik zelfs aan mijn stem herkend. Als ik me in een telefoongesprek neutraal voorstel als ‘De Vries’ (wat toch de meest voorkomende naam van Nederland is), blijft het negen van de tien keer aan de andere kant even stil (denkpauze) en klinkt het vervolgens: ‘Toch niet Peter R.?’ In het voetbalstadion werd ik onlangs tijdens de wedstrijd (!) op mijn rug getikt door een man die twee rijen achter mij zat en zwaar leunend op de toeschouwer voor hem mij een mobiele telefoon aanreikte. Ik keek hem verbaasd aan: wat was de bedoeling? ‘Mijn vrouw is een enorme fan van je,’ schreeuwde hij boven het voetbalgejoel uit. ‘Ze gelooft nooit dat jij hier voor me zit... zou je iets tegen haar kunnen zeggen?’ En als ik op reis ben, liggen mijn reisgenoten in een deuk om de medepassagiers die schijnbaar achteloos de omgeving staan te filmen, maar ondertussen verwoede pogingen doen mij in de zoeker te krijgen. Dit valt vooral op bij interessante locaties als de bagageband, bij de toiletten of de rij voor de paspoortcontrole. Als men het gewoon vraagt, werk ik mee, maar aan dat stiekeme gedoe heb ik een hekel. Ik heb er dan ook een feilloos gevoel voor ontwikkeld om mijn rug naar de camera toe te draaien juist als deze naar mij toe zwenkt en te doen alsof ik niets in de gaten heb.

– 115 –

Overal zijn Nederlanders op de wereld, weet ik inmiddels wel, en je kunt je dus nergens misdragen. Een paar jaar geleden was ik voor een reportage in Caïro in verband met de moord op de Amsterdamse Karin Maarleveld. Haar moordenaar was naar zijn geboorteland gevlucht, waar wij hem opspoorden. Toen de missie was geslaagd, was het tijd voor wat ontspanning en ’s avonds laat liep ik met collega Kees van der Spek een kashba in. Via vele kruipdoor-sluipdoorweggetjes, markten en winkeltjes, kwamen we in een achteraf-zaakje terecht waar je waterpijp kon roken. ‘Zullen we dat eens doen?’ stelde Kees voor. Ach welja, even lekker gek doen in een ver land! En even later lurkte ik – niet-roker van het jaar 2001 – lachend aan een waterpijp. Op dat moment werd het gordijn opengetrokken en stond daar een blonde vrouw, die verbouwereerd en in plat Amsterdams uitschreeuwde: ‘Nou zeg, kijk-nou-es, daar zit Peter R. de Vries!’ Niets ontgaat de mensen. Als ik – toevallig – een keer over de Wallen in Amsterdam wandel, word ik de volgende dag door zeker drie mensen gebeld die mij met quasi-plagerige stem en vet gegrinnik vragen: ‘Wat hoor ik nou? Was je in de warme buurt gisteren?’ En als ik naar de sauna ga, leidt dat ook altijd tot speciale aandacht. Eerst de blik van herkenning en dan zakken de ogen meteen nieuwsgierig en met het oog van een keurmeester naar... eh... heuphoogte, want men moet thuis natuurlijk wel een duidelijk ‘signalement’ kunnen geven. Meestal kijkt men elkaar daarna met een bepaalde blik weer aan, die ik niet verder zal beschrijven omdat ik hier geen reclame voor mezelf wil maken... (In het ijskoude dompelbad ga ik nooit, ik wil ook weer niet dat de ‘getuigen’ een verkeerde indruk krijgen als ik er net uitkom.) Als ik bij de dokter een inenting moet halen, doen de assistentes dat giechelend en blozend. En ik wéét gewoon dat ze ’s avonds thuis aan tafel zeggen, alsof het om een bijzondere onthulling gaat: ‘Raad nou eens wie ík vandaag een prik in z’n kont heb gegeven?’ Het hoort bij het Bekende Nederlanderschap. Nu zijn dat natuurlijk maar incidenten, zult u zeggen, maar ik verzeker u: elke week heb je er wel een paar van dit kaliber waar je jezelf – 116 –

hoogst ongemakkelijk onder voelt. En dan heb ik het nog maar niet over de mensen die je toevallig tegenkomt en die er nadrukkelijk blijk van geven dat ze je echt wel hebben herkend. En dan, alsof ze ter plekke een lumineuze inval hebben, roepen: ‘Nou, ik heb een alibi hoor...!’ Uit angst dat ik het misschien toch niet gehoord heb wordt dat vervolgens nog drie keer herhaald, eer ze schaterend om hun eigen spitsvondigheid weglopen. Ik schat dat ik dat de afgelopen acht jaar zo’n 57.000 keer heb meegemaakt...

– 117 –

De lange arm der wet

Heineken-ontvoerder Frans Meijer is weer thuis. Achttien jaar nadat hij Nederland ontvluchtte en bijna tien jaar nadat ik hem in een buitenwijk van Asunción in Paraguay ontdekte, landde hij op zondag 30 maart 2003 op Schiphol om het restant van zijn straf uit te zitten. Het is dan op zeven maanden na twintig jaar geleden dat Alfred Heineken en zijn chauffeur Ab Doderer werden ontvoerd. Er is een generatie in Nederland bij gekomen die niets van het meest geruchtmakende misdrijf aller tijden af weet. Alfred Heineken is inmiddels overleden. Hoofddader Cor van Hout, de boezemvriend van Meijer, is onlangs in Amstelveen geliquideerd. Er is veel veranderd in de jaren dat Meijer, bijgenaamd ‘Stekel’, is weggeweest. Het enige wat ongewijzigd is gebleven, is zijn vonnis van twaalf jaar cel, waarvan justitie nu wil dat hij het staartje – zo’n twee jaar – nog uitzit. ‘Ach, de arm der wet is lang en geduldig,’ zei de Amsterdamse recherchechef Henk Terhaar laconiek tegen mij, toen Meijer na slechts een jaar vastgezeten te hebben ontsnapte en ik hem vroeg of hij ervan uitging dat de Heineken-ontvoerder ooit nog opgespoord zou worden. Commissaris Terhaar is allang met pensioen, maar ik ben zijn woorden niet vergeten. Hij heeft gelijk gekregen. Dat Frans Meijer er uiteindelijk voor heeft gekozen zijn verzet tegen de uitlevering te staken, heeft mij nogal verrast. Zijn geloof in God, heimwee naar Amsterdam en de moord op ‘bloedgabber’ Cor van Hout zouden hem het laatste zetje hebben gegeven, zo verklaarde hij. Volgens gevangenisdominee Joop Spoor, met wie hij een innige band heeft opgebouwd, zou hij pas echt berouw kunnen tonen als hij terug zou keren in Nederland. Het is Meijer zijn eigen beslissing uiteraard, maar ik voorspel dat hij binnen een maand spijt heeft van deze stap. In de Paraguayaanse gevangenis had hij het – ondanks de nogal opgepompte berichtgeving in de media – zo slecht nog niet. Hij mocht – 118 –

elke dag bezoek van zijn vrouw en kinderen ontvangen, eten binnen laten komen en hij had zelfs een mobiele telefoon in zijn cel. In Nederland is van dat alles geen sprake en krijgt hij één – streng afgemeten – bezoekuurtje per week. En waar staat in de bijbel, dominee Spoor, dat je eerst terug moeten keren naar de ‘plaats delict’ wil je berouw door God serieus genomen worden? Ik heb Frans Meijer zelf recent telefonisch een keer gesproken. Dat was een bijzonder gesprek, want nadat ik hem in 1994 in Paraguay op zijn schouder tikte en vroeg: ‘Hallo, Frans.... Hoe gaat het met je?’ had ik nooit meer contact met hem gehad. Cor van Hout had er kort voor zijn dood persoonlijk voor gezorgd dat Meijer mij te woord wilde staan: ik kon hem rechtstreeks bellen. Ik was wel benieuwd hoe het gesprek zou verlopen. Goed beschouwd was ik de aanstichter van de ellendige omstandigheden waarin hij nu al jaren verkeerde. Door mij zat hij al jarenlang in uitleveringsdetentie. Door mij was hij gescheiden van vrouw en kinderen. Er is weinig inlevingsvermogen voor nodig om te beseffen dat ik niet de populairste persoon uit zijn leven ben, maar aan de stem van Meijer was dat niet te merken toen ik hem sprak. Het was wel een bijzonder, soms merkwaardig gesprek. Frans sprak nogal onsamenhangend en sprong van de hak op de tak, in vaak slecht Nederlands. Na een aanloopje hadden we het ook over De Dag die hij sinds zijn ontsnapping uit het Pieter Baan Centrum in 1985 altijd had gevreesd. De dag die mij een van de grootste scoops uit mijn loopbaan bezorgde. Dat ging zo: Ik: ‘Wat dacht je nou, toen ik in 1994 ineens daar achter je stond?’ Meijer: ‘Huhuh.’ Ik: ‘Zie je dat moment nog voor je?’ Meijer: ‘Ja, ik dacht, nu is het afgelopen... ik wist toen eigenlijk niet wie je was, maar ik begreep het... Maar je hebt me wel in de bossen laten lopen met mensen achter me aan, met politiemensen, met Interpol, hele toestanden.’ Ik: ‘Dat was het gevolg ervan?’ Meijer: ‘Ja, jaren van vluchten, ja, van echt in de jungle zitten.’ Ik: ‘Heb je toen ik daar was overwogen om te voorkomen dat ik iets met het verhaal kon doen?’ Meijer: ‘Nee, ik ben een vrij mens. Jij bent ook een vrij mens. Ik spreek nu ook met je omdat ik helemaal niets tegen je heb.’ – 119 –

Ik: ‘Geen rancune?’ Meijer: ‘Nee, het leven gaat door.’ Ik: ‘Is het zo simpel allemaal?’ Meijer: ‘Ja, maar wat vind jij ervan?’ Ik: ‘Nou, ik wil in ieder geval als je je straf hebt uitgezeten in Amsterdam nog wel een keer met je praten over alles wat er de afgelopen jaren gebeurd is.’ Meijer: ‘Nou, dat vind ik heel netjes. Dat zal ik zeker doen.’ Ik: ‘Werkelijk?’ Meijer: ‘Ja... waarom ook niet.’

– 120 –

Het mysterie rond de dood van Arno Betist

Dagelijks bereiken mij per mail, post en telefoon verzoeken om hulp of advies. Elke brief lees ik zelf en veel van de opbellers sta ik te woord. Meestal voel ik wel snel aan of een relaas iets is of niet. Vijfentwintig jaar ervaring als misdaadverslaggever zijn daarbij een welkome hulp. De kortste brieven zijn vaak de beste, zo weet ik, mensen die veertien dicht beschreven schoolschriftblaadjes nodig hebben en in de kantlijn nog wat aanvullingen krabbelen, hebben ondanks deze lengte meestal minder ‘verhaal’. En toch... toch word ik – ook na 25 jaar – nog regelmatig overvallen door twijfel. Mijn grootste angst bij het beoordelen van brieven en telefoontjes is dat ik een heuse scoop over het hoofd zie, omdat ik misschien te ongeduldig ben, te routinematig te werk ga, me laat leiden door onbewuste vooroordelen of bijvoorbeeld niet door de onbeholpen formuleringen heen lees. Intuïtie, kennis en ervaring zijn een aardig kompas, maar wijzen je niet altijd de juiste weg. Zo kreeg ik een halfjaar geleden een brief van de 23-jarige Rosetta J., over de merkwaardige dood van haar vriend Arno Betist uit Hellevoetsluis. De toen 21-jarige Arno was na een nacht stappen en enig (niet overmatig!) alcohol- en drugsgebruik dood gevonden in de woning van de 43-jarige Huib K., met wie hij de laatste tijd veel optrok. Dat was een merkwaardige relatie. De veel oudere K. drong zich op, gedroeg zich als een twintiger, wilde mee naar feesten, vertelde sterke verhalen, was jaloers en rommelde ook in cocaïne, anabolen en xtc. Rosetta had over zijn aanwezigheid nooit zo’n goed gevoel gehad, maar K. kon nogal dwingend en overtuigend zijn en ach, haar boomlange en beresterke Arno liep natuurlijk ook niet in zeven sloten tegelijk. Maar toen zij op zaterdagmiddag 29 december 2001 bij Huib K. haar vriend wilde ophalen, werd zij geconfronteerd met een vreemd tafereel. Beiden lagen op de bank. Uit te slapen van een lange nacht stappen, beweerde K. Maar Rosetta zag direct dat er iets mis was: haar vriend Arno zag blauw en was koud. Hij was dood. Een gezonde vent van 21 jaar. – 121 –

De politie nam aan dat hij na een drugsparty was ‘weggeflipt’ en deed niet of nauwelijks onderzoek. Sectie werd niet verricht, er werd zelfs geen bloed afgenomen. Huib K. werd even als getuige gehoord, maar meer ook niet. Huiszoeking bleef achterwege. Pas na de begrafenis realiseerde Rosetta zich dat Huib K. in gesprekken wel eens had opgeschept dat hij in staat was om een perfecte moord te plegen. Ze had dat toen als grootspraak gezien. Ze herinnerde zich ook zijn stoïcijnse, ongeëmotioneerde en haast ongeïnteresseerde gedrag nadat ze had ontdekt dat haar vriend dood was. Is dat een normale reactie als je echt van niets weet? Ze wist dat K.’s naam werd genoemd in verband met inbraken, brandstichtingen, drugshandel en dubieuze contacten. Dit alles zorgde ervoor dat Rosetta mij schreef dat ze vermoedde dat Huib K. haar vriend had vermoord en door een gebrekkig onderzoek de dans dreigde te ontspringen. Ik belde Rosetta op en hoorde het verhaal aan. Ik was een beetje sceptisch, eerlijk gezegd. Ik zag het motief niet en K. mocht dan een rare snuiter zijn die zich als veertiger inliet met jeugd die zijn kinderen hadden kunnen zijn, maar daarom ben je nog niet meteen een moordenaar. En het gebeurt natuurlijk wel vaker dat er op party’s een verkeerd pilletje wordt geslikt. Ik beloofde Rosetta niettemin dat ik Huib K. eens na zou trekken. Hij was volgens haar bij veel misdaden betrokken geweest en dat moest te verifiëren zijn. Uit dat onderzoekje rolde echter nauwelijks iets relevants en ik begon daarom een beetje te denken dat Rosetta zich mogelijk niet bij de tragische, onnodige dood van haar vriend kon neerleggen en het voor de verwerking nodig had iemand de schuld daarvan te geven: de excentrieke K. Ik liet haar weten niet veel meer te kunnen doen, nu de eerste research niets tastbaars had opgeleverd. Kort daarop kreeg ik een nieuwe brief van Rosetta, die mij beleefd, maar ook ondubbelzinnig schreef: ‘Ik twijfel echt niet aan uw deskundigheid, maar ik zeg wel dat er iets helemaal niet klopt. Huib K. is slim, levensgevaarlijk en weet hoe hij uit handen van de politie moet blijven. Geloof me, hij leidt iedereen om de tuin en gaat gewoon door met zijn misdaden.’ De kwestie gaf me weliswaar een onbehaaglijk gevoel, maar uiteindelijk kon ik er niets mee en ik sloot het dossier.

– 122 –

Half januari van dit jaar kreeg ik weer bericht van Rosetta. In de Rotterdamse wijk Charlois was de 52-jarige juwelier Jean Chouiki vermoord in zijn zaak. De dader had hem beestachtig afgetuigd, de schedel ingeslagen en geprobeerd de winkel in brand te steken om alle sporen uit te wissen. ‘Weet u wie er voor gearresteerd is?’ schreef ze. Inderdaad: het was Huib K. uit Hellevoetsluis. ‘Gelooft u nu wel dat ik gelijk heb?’ vroeg Rosetta... Naschrift: Huib K. verklaarde na zijn aanhouding dat de moord op de juwelier verband hield met een mislukte heroïnedeal. Hij zou enkele tientallen kilo’s aan Jean Chouiki hebben geleverd, die nooit betaald waren. Daarvoor kwam hij verhaal halen, naar zijn zeggen, en liep alles uit de hand. Politie en justitie namen dit verhaal niet serieus en gingen uit van een roofmoord, waarbij de heer Chouiki zich heftig heeft verzet. Nog voor Huib K. voor de moord op de juwelier terecht moest staan, pleegde hij op 24 juni 2003 in zijn cel in het Rotterdamse huis van bewaring zelfmoord door zichzelf op te hangen. Het is nooit duidelijk geworden of hij in het overlijden van Arno Betist op een of andere manier de hand heeft gehad.

– 123 –

Van enig misdrijf is niet gebleken...

Bestaat de perfecte moord? Het wordt me dikwijls gevraagd en als ik het beaam, hangt men meestal aan mijn lippen voor een handvol smeuïge voorbeelden. Maar het kenmerk van een perfecte moord is nu juist dat hij perfect is en dus weten wij er niks van af! Het betekent in de praktijk dat het stoffelijk overschot nooit is gevonden, of dat het wel is aangetroffen, maar dat de recherche geen misdrijf heeft geconstateerd en het overlijden heeft afgedaan als een natuurlijke dood, een ongeluk of zelfmoord. Aantallen zou ik niet durven noemen, maar omdat sommige daders jaren later wel eens alsnog hun misdrijf bekennen, of andere bij latere, nieuwe delicten een foutje maken, weten we dat een perfecte moord geen illusie van op hol geslagen detectiveschrijvers is. In de vorige column beschreef ik de merkwaardige dood van Arno Betist uit Hellevoetsluis, die na een party niet meer wakker werd op de bank bij zijn twintig jaar oudere stapvriend Huib K. Dit bleek een dubieuze figuur, die later werd gepakt voor een roofmoord op een juwelier in Rotterdam en uiteindelijk in zijn cel zelfmoord pleegde. Op het lijk van Arno was echter geen sectie verricht. Er was geen bloed afgenomen en getuigen waren niet of nauwelijks gehoord. Ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat men soms tamelijk lichtvaardig oordeelt dat er geen misdrijf in het spel is. Ik ontvang zeker een keer per maand een brief van nabestaanden die zo’n zaak bij mij aankaarten en om nader onderzoek vragen. Ik sta dan regelmatig versteld hoe snel de politie alles opruimt en tot de orde van de dag overgaat. Zo werd ik afgelopen week benaderd door de moeder van de 21-jarige Nathalie Janssen uit Landgraaf. Haar dochter was dood op het toilet bij een vriend aangetroffen. Opvallend was dat er nogal wat bloed werd aangetroffen. Maar de politie trok de conclusie dat er sprake was van een overdosis drugs. Toen de familie op het politiebureau kwam – 124 –

en vroeg of er sectie was verricht en of de drugs waren onderzocht, werd ze eerst van het kastje naar de muur gestuurd. Vervolgens kregen zij later te horen dat er geen sectie had plaatsgevonden, maar wel een bloedonderzoek. Voor de uitslag moest ze met de officier van justitie bellen. Deze liet vervolgens na veel heen en weer bellen weten dat er helemaal geen bloed geprikt was. Maar niettemin stond voor hem vast dat het hier een overdosis betrof en er geen rechercheonderzoek nodig was. ‘Van enig misdrijf is niet gebleken,’ zo luidt de standaardzin bij justitie waarmee men in dit soort zaken de dossiers sluit. De moeder van Nathalie betwijfelt dat zeer. Ze wees mij erop dat haar dochter nog maar kort geleden in het nieuws was geweest toen ze van haar vrijheid was beroofd door twee ‘vrienden’, ene Alex en Tony. Omdat ze iets ‘te bijdehand’ was geweest, had dit duo haar drie dagen gegijzeld in een kelder en haar de hoofdrol gegeven in wat een vijfsterren-horrorfilm had kunnen zijn. Zij hadden Nathalie niet alleen flink geslagen, maar ook gedreigd één van haar vingers af te snijden. Ze mocht zelf ‘kiezen’ welke... terwijl ondertussen met veel misbaar een groot mes werd geslepen. Het gebeurde uiteindelijk niet, maar de dreiging was niet minder beangstigend. Daarna kwamen Tony en Alex met een jankende cirkelzaag op haar af en zou een van haar handen worden geamputeerd. Omdat de twee mannen stijf stonden van de drugs was het voor Nathalie volkomen ongewis of het werkelijk zou gebeuren of niet. De twee waren er doorgedraaid genoeg voor. Uiteindelijk nam het tweetal haar in de auto mee naar België. Ze hoorde hen onderweg bespreken dat haar hoofd er afgehakt zou worden, maar niet voordat haar ogen, oren en tong verwijderd waren. Ter plekke aangekomen moest Nathalie zelf haar graf graven, terwijl de twee toekeken en lugubere toespelingen maakten over het afgrijselijke lot dat haar stond te wachten. Nathalie ontsnapte aan de dood toen de gedrogeerde Tony en Alex een ufo (!) meenden te zien en even afgeleid waren. Nathalie wist te vluchten en de politie te waarschuwen. De twee mannen werden afgelopen februari door de rechtbank in Maastricht veroordeeld. De getraumatiseerde Nathalie kwam vervolgens in aanraking met ene B. In zijn huis is ze ook dood gevonden. Deze B. behoorde tot de vriendenperiferie van de veroordeelde Alex en Tony en dat zorgt er – 125 –

mede voor dat de moeder van Nathalie argwaan heeft. Nadat haar dochter dood was gevonden had B. gezegd dat er geen spullen van Nathalie meer in zijn huis lagen, maar later werden er toch nog een handtas, telefoon en bankpas aangetroffen. Inmiddels is het te laat om alsnog nader onderzoek te doen. Nathalie is gecremeerd en alle eventuele sporen zijn daarmee gewist. Ik zeg hier niet dat zij is vermoord, absoluut niet. Maar ik zeg wel dat er – gezien haar verleden – veel meer onderzoek naar haar dood had moeten plaatsvinden. Als je zegt dat ‘van enig misdrijf niet is gebleken’, moet je er wel eerst behoorlijk naar hebben gekeken!

– 126 –

Twaalf jaar is 4.380 dagen

Hebben wij in Nederland eersterangs en tweederangs burgers? Is in ons land het ene mensenleven meer waar dan het andere? Is het leven van een captain of industry, een bekende kunstenaar of een toekomstig minister-president meer waard dan het leven van een werkloze, een prostituee of een kind? Ik vind van niet. Klassenjustitie is bijna erger dan misdaad zelf. En dat vormt de voornaamste reden dat ik mij uitstekend kan vinden in het oordeel van de Amsterdamse rechtbank die Volkert van der G. in het voorjaar van 2003 voor de moord op lijstrekker Pim Fortuyn heeft veroordeeld tot achttien jaar celstraf, waarvan hij er daadwerkelijk twaalf moet zitten. Ieder mens is gelijk in mijn optiek en het verdriet van nabestaanden wordt ook niet kleiner of groter als hun kind of ouder een maatschappelijke zwaargewicht was of niet. Volkert van der G. heeft een afschuwelijk, verwerpelijk misdrijf gepleegd en heeft daar een naar Nederlandse begrippen zware straf voor gekregen. Voor een enkelvoudige moord wordt vrijwel nooit levenslang gegeven en de rechtbank in Amsterdam heeft in mijn ogen terecht aan dit uitgangspunt vastgehouden. Ons recht is gebaseerd op gelijkheid, niet op voorkeur, willekeur of emotie. Hoewel elke zaak verschillend is, moet er toch een bepaalde ‘lijn’ – zeg maar een bepaalde consequentheid – in de bestraffing van daders zichtbaar blijven. Ik heb in mijn loopbaan heel veel contacten gehad met ouders van vermoorde kinderen en kinderen van vermoorde ouders. Deze misdrijven waren bepaald niet minder afschuwelijk dan de moord op Pim Fortuyn, integendeel zelfs in sommige gevallen. Ik zou deze ouders en kinderen niet kunnen uitleggen waarom de dader van dat misdrijf is veroordeeld tot negen, elf, veertien of zestien jaar en Volkert van der G. ineens levenslang krijgt... Dat zou pas onrecht zijn.

– 127 –

Natuurlijk kun je je afvragen of de straffen voor moord en doodslag in zijn algemeenheid wel hoog genoeg zijn. Maar dat is een andere discussie en een vraag die men zich veel eerder had moeten stellen. Hetzelfde geldt voor de verontwaardiging die de kop opstak toen (weer eens) in het nieuws kwam dat eenderde deel van de opgelegde straf in mindering wordt gebracht op de werkelijk uit te zitten tijd (achttien jaar is twaalf jaar). De Haagse politici die hier ineens over op de publicitaire trom sloegen verdienen een paar harde zweepslagen, want dit is een praktijk die al tientallen jaren geldt en waar de rechters ook rekening mee houden. Als men wil dat iemand zes jaar zit, wordt hij tot negen jaar veroordeeld, zo simpel is dat. En als men daar zoveel bezwaar tegen heeft, waarom hebben deze volksvertegenwoordigers dan kabinet na kabinet verzuimd daar verandering in aan te brengen? Politieke verontwaardiging gaat vaak samen met een selectief geheugen en een gebrek aan daadkracht, zo blijkt wel weer. En twaalf jaar daadwerkelijk zitten is ook weer niet zo’n peulenschilletje als veel mensen denken. Dat is 4.380 dagen, waarin je niet of nauwelijks zeggenschap over jezelf hebt. Zeshonderdvierentwintig weken lang. Weet u nog wat u de afgelopen twaalf jaar allemaal hebt gedaan? Waar u op vakantie bent geweest? Kunt u opnoemen wie er met voetballen landskampioen werden of de Champions League wonnen? Wedden van niet? Ga ook eens na hoe vaak u de afgelopen twaalf jaar seks hebt gehad en dronken bent geweest. Hoe vaak u bent verhuisd of van baan veranderd. Wat u twaalf keer met de kerstdagen en oud en nieuw hebt gedaan. Twaalf jaar lijkt misschien niet veel, maar is feitelijk onoverzienbaar lang. In twaalf jaar doorlopen je kinderen de gehele lagere school en de middelbare school. Het zijn 4.380 dagen waarin je wordt gecommandeerd. Het zijn 4.380 dagen waarin je vrouw en kind – die onschuldig waren – vele vernederingen moeten slikken als ze één keer per week een uurtje op bezoek komen. Om over het gepest op school en de vernietigende blikken in de buurt maar te zwijgen. Het zijn 4.380 dagen waarin je langzaam maar zeker ‘bajesmaf’ wordt, want ik heb nog nooit iemand na zo’n lange tijd geestelijk verkwikt naar buiten zien komen. Tegen mensen die denken dat het allemaal wel meevalt, zeg ik wel eens: ga eens drie weken – langer hoeft echt niet – met een paar goede vrienden in een iets te klein en gehorig vakantiehuisje zitten, terwijl het slecht weer is. Je – 128 –

mag doen wat je wilt, lekker eten en drinken, spelletjes, tv-kijken en bezoek ontvangen. Je mag alleen niet naar buiten. Nou, geloof me: binnen drie weken is de spanning om te snijden, komen de muren op je af en is de kans groot dat je elkaar nóóit meer wilt zien. In de gevangenis vergaat het Volkert twaalf jaar lang zo – en die zit niet met vrienden. Wie mij hier, na deze uiteenzetting, denkt te betrappen op medelijden met Volkert van der G. vergist zich. De man heeft zijn daad willens en wetens uitgevoerd en moet van mij tot de laatste dag krijgen wat daar op staat. Maar ook niet meer dan dat... Naschrift: Volkert van der G. is ook in hoger beroep tot achttien jaar cel veroordeeld. De straf is inmiddels onherroepelijk.

– 129 –

De moord op Wilma Bress – miss Lovett

Een poosje geleden heb ik eens een top tien samengesteld van moorden die ik het liefste opgelost zou zien. Op zich gun ik natuurlijk alle nabestaanden evenveel dat het levensdelict op hun dierbaren wordt opgehelderd, maar doordat ik veel aan een bepaalde zaak heb gewerkt, of de achterblijvers goed heb leren kennen, heb ik onwillekeurig toch een voorkeur ontwikkeld op basis waarvan de top tien tot stand is gekomen. Een aantal ervan kunt u wel raden: de moord op Nicky Verstappen in het Limburgse Heibloem, Andrea Luten in het Drentse Ruinen en Marianne Vaatstra in het Friese Veenklooster bijvoorbeeld. Maar er stonden ook levensdelicten op die niet iedereen meteen meer iets zeggen: de 10-jarige Petertje Oort uit Purmerend, de 15-jarige Nicole van der Hurk uit Eindhoven en de 30-jarige Gonda Smit uit Hoogezand. De moord op de 18-jarige Jessica Richel uit Etten-Leur in 1991, werd zeer onlangs gelukkig alsnog opgehelderd en kan van mijn lijstje af. Omdat mijn top tien in alfabetische volgorde werd gepubliceerd, stond de moord op Wilma Bress in juli 1989 in Delft op nummer 1. En toevallig (?) leverde dat misdrijf ook de meeste reacties en tips op. Er zit er één bij waar ik graag meer van wil weten, maar eerst zal ik u vertellen waarom de moord op Wilma een van de meest geheimzinnige is die ik ooit onder de loep heb genomen. De 32-jarige studente medicijnen werd in de vroege zondagochtend van 16 juli 1989 in de Muyskenlaan in Delft gevonden, niet ver van haar woning. Haar bronskleurige fiets lag naast haar en was bespat met bloed. Wilma was doodgestoken en gezien het sporenbeeld moest de dader in een acute staat van razernij zijn geweest. De recherche begon uiteraard een uitgebreid onderzoek en deed een merkwaardige ontdekking. Wilma was lid van een amateurtoneelgezelschap en had de avond van de moord – voordat ze naar huis fietste – een stuk – 130 –

opgevoerd over de beruchte Londense slager/seriemoordenaar Sweeney Todd. Wilma vertolkte daarin de rol van miss Lovett. En wat gebeurde er met deze miss Lovett? Nou, die werd vermoord door de slager, met een mes... Wat op het toneelpodium werd gespeeld, werd enkele uren later buiten bloedige werkelijkheid. Was dat toeval of zat haar moordenaar die avond in het publiek? Het is een vraag die nooit werd beantwoord. Hoelang de recherche ook speurde: er werd geen motief, geen moordwapen en geen dader gevonden. Wilma Bress was een vrouw van onbesproken gedrag, die niet in verkeerde kringen verkeerde en de zaak bleef altijd een groot mysterie. Mijn top tien bracht echter wat pennen in beweging. Onder meer een van een oud-rechercheur, die het nog altijd dwarszit dat de moord niet is opgelost. Hij had daar overigens wel een – pijnlijke – verklaring voor. Om te beginnen had het volgens hem te lang geduurd voordat er een Recherche Bijstand Team (rbt) was geformeerd. Ten tweede vond de moord plaats midden in de zomervakantie, wat veel wisselingen van de teamleden tot gevolg had en dat is niet bevorderlijk voor een moordonderzoek. En toen het tot een uitzending van Opsporing Verzocht kwam, zo schrijft de ex-politieman, duurde het veel te lang eer alle tips werden nagetrokken. ‘Tot een goed en gedegen onderzoek is het dus niet gekomen,’ zo concludeert hij. Aan goede wil had het niet ontbroken. Wel aan de juiste middelen en manschappen. Jammer en wrang. Maar het is nog niet te laat. Een moord verjaart na achttien jaar, dus het kan nog... Ik kreeg ook een mailtje van een man die beweerde dat er op de nacht van de moord op de Kloosterkade in Delft – dicht bij de plaats delict – een ‘snuifparty’ aan de gang was. Een van de gasten had zijn neus diep in de ‘poeder’ gedrukt en maakte een nogal doorgedraaide indruk. Hij had een mes uit de keukenla gegrist en had grijnzend gedreigd: ‘De eerste de beste die ik tegenkom steek ik dood...’ Vervolgens had hij het pand verlaten. De andere aanwezigen waren of te versuft om te reageren, of hadden hem lacherig uitgezwaaid. Wat een grappenmaker! Maar luttele tijd later was wel Wilma Bress in dezelfde buurt vermoord. Enkele feestgangers hadden achteraf wel argwaan – het mes was nooit meer in de keukenla teruggelegd! – maar hadden uit angst voor de persoon in kwestie gezwegen. Hij werd om– 131 –

schreven als niet bepaald ‘een lekkere jongen’. Bovendien stonden ze ook niet te trappelen om op te biechten dat ze die nacht zelf flink aan de cocaïne hadden gezeten. Hoe dan ook, de vraag is nu: wie weet er meer van de moord op Wilma Bress, de snuifparty in de Kloosterkade en de jongen met het mes? En denk eraan: wie wat weet heeft nooit een alibi om te zwijgen! Naschrift: de oproep heeft tot diverse reacties geleid, tot uit Australië toe van mensen die destijds iets met Wilma Bress te maken hebben gehad, of op een of andere manier bekend waren met de situatie in de Kloosterstraat. De gouden tip is echter nooit binnengekomen. De moord op Wilma Bress is nog steeds onopgelost en verjaart in juli 2007.

– 132 –

De Schiedammer parkmoord

Op 22 juni 2000 werd in het Beatrix Park in Schiedam de 10-jarige Nienke Kleiss vermoord. Haar 11-jarige vriendje Maikel overleefde het drama maar ternauwernood door zich in een reflex ‘dood’ te houden. Beide kinderen waren door een pedofiel de struiken in genomen en hadden zich moeten uitkleden. Nienke was seksueel misbruikt voor ze werd gewurgd. Maikel was met een mes gestoken. De dader had hem ook een schoenveter om zijn keel geknoopt en voor dood achter gelaten. Maar Maikel leefde nog, sloeg alarm en kon getuigen wat er was gebeurd. De dader was een zeer bleke man, met een opvallend pokdalig gezicht, opengekrabde pukkels, een gouden oorring en een baseballpetje. Het is een van de meest schokkende kindermoorden van de laatste jaren. Enige tijd na het misdrijf werd de toen 31-jarige Kees B. gearresteerd. Hij was in de buurt van de plaats delict toen Michael er naakt uit de struiken kwam. Hij was naar eigen zeggen uit zijn werk op weg naar huis door het park gefietst en juist toen hij passeerde was Maikel tevoorschijn gekomen. B. was de man die met zijn gsm ter plekke de politie heeft gewaarschuwd en vervolgens keurig zijn – juiste – personalia opgaf. Dat werd hem later noodlottig, toen de recherche ontdekte dat hij in het park ook wel eens kinderen had benaderd met seksuele motieven. Na zwaar verhoord te zijn gaf B. toe dat hij de dader was, een verklaring die hij overigens de dag erna weer introk, maar wat de rechercheurs opmerkelijk genoeg verzuimden te verbaliseren. Dat de politie Kees B. verdacht vond is goed te begrijpen. Ik zou er ook op aanslaan als een pedofiel toevallig in de buurt van de plaats delict is waar zojuist twee kinderen slachtoffer zijn geworden van een horrorcrime. Maar er was één groot probleem: Kees B. voldeed voor geen millimeter aan het door Maikel opgegeven signalement. De Vlaardinger is niet pokdalig, had geen opengekrabde pukkels, droeg geen oorring en ook geen petje. Bovendien werd hij ook na de ontdek– 133 –

king van het misdrijf op de plaats delict niet door Maikel herkend – toen B. de politie belde – als de man door wie hij en Nienke waren misbruikt. En ook werd er geen snipper technisch bewijs tegen hem gevonden. Je zou zeggen: einde verhaal dan... Maar dat was niet het geval. Kees B. werd tot in hoogste instantie veroordeeld tot achttien jaar cel en tbs. Alle bezwaren, tegenstrijdigheden, ontlastende getuigenissen werden door de rechters niet zwaar genoeg bevonden om de twijfel op te roepen die in de rechtspraak tot vrijspraak leidt (in dubio pro reo). Vanuit zijn cel schreef Kees B. mij de afgelopen jaren tientallen brieven, waarin hij bezwoer dat hij onschuldig was en met deze veroordeling niet langer kon leven. De brieven zorgden er mede voor dat ik zijn zaak niet kon vergeten. Twee jaar geleden heb ik over dit misdrijf een uitzendingvullend programma gemaakt en de veroordeling van B. gaf mij een onbehagelijk gevoel. Zat de juiste man wel vast? Of was iedereen zo geschokt door de ernst van het delict en zo vooringenomen door het feit dat B. een pedofiel was, dat men niet meer kritisch genoeg was? Een van de dingen die mij deed twijfelen, was dat Kees in mijn ogen nauwelijks de tijd kon hebben gehad om de moord te plegen. Er stond vrij nauwkeurig vast wanneer hij op de fiets van zijn werk was vertrokken en het exacte tijdstip van zijn 112-belletje was ook bekend. Er bleef dan bitter weinig tijd over om alle handelingen te plegen. Bovendien werd ook nog duidelijk dat B. niet de enige pedofiel in het park was. Sterker nog, de man die toevallig naast hem stond toen Maikel naakt de struiken uitkwam, had op dat gebied ook een pittig verleden, zo ontdekten wij tijdens onze research twee jaar geleden. En deze man heeft niet lang daarna om onduidelijke redenen zelfmoord gepleegd. Toen hoorden wij pas dat zijn eigen broer direct na de moord op Nienke al naar de recherche in Schiedam was gestapt met het verhaal dat zijn familielid – hem kennende – daar echt niet toevallig in de buurt was geweest en zij hem maar eens aan de tand moesten voelen. De verklaring is nooit in het dossier opgenomen. Ik was dan ook blij toen ik hoorde dat de befaamde rechtspsycholoog dr. Peter van Koppen een reconstructie van de Schiedammer parkmoord zou maken op basis van het dossier waarover recht was gesproken. De uitkomst loog er niet om. Er zijn enorme fouten gemaakt – 134 –

door aanklagers en rechters. Er is sprake van misleiding, opzettelijke verdraaiing, verwijtbare nonchalance, niet-uitgerechercheerde sporen, weggelaten ontlastend bewijs en een inderdaad rammelende tijdlijn. Hebben we dit allemaal in de Puttense moordzaak ook al niet gehoord? ‘De kans dat Kees B. dit misdrijf niet heeft gepleegd is groter dan dat hij het wel heeft gedaan,’ concludeerde professor Van Koppen. En hoe reageerden de justitiële autoriteiten op deze zorgwekkende bevindingen? Laat ik het maar de Putten-reflex noemen: in zuinige verklaringen werd gesteld dat het om bekende feiten ging (ja nogal wiedes: het ging om hetzelfde dossier dat aanklagers en rechters op hun tafel hadden!) en dat deze geen aanleiding tot nadere stappen gaven. In de Puttense moordzaak toverde men dat soort formuleringen ook altijd tevoorschijn. Voor de goede orde: ik zeg hier (nog) niet op deze plaats dat Kees absoluut niet de dader is, maar ik zeg wel dat het bewijs ervoor ernstige, zeer ernstige tekortkomingen vertoont waarvan ik – als ik rechter was geweest – ’s nachts in mijn kussen zou liggen te bijten...

– 135 –

Van bajesklant tot scheepsmagnaat

Twintig jaar geleden – zo rond 1983 – kreeg ik als jong Telegraaf-verslaggever een brief van een gedetineerde, die nadien door mijn artikelen landelijke bekendheid zou verwerven als de Paperclip. Het ging om de toen 34-jarige stuurman Piet V. uit Werkendam, die op behendige wijze was ontsnapt uit het huis van bewaring De Noordsingel in Rotterdam. Met een simpel stukje ijzerdraad had hij het slot van de buitendeur van de penitentiaire inrichting open gewurmd en was ervandoor gegaan – zijn bijnaam was geboren. In zijn brief schetste V. hoe een en ander in zijn werk was gegaan. Het leverde mij een smeuïg verhaal op en vanaf dat moment bleef de – voortvluchtige – Paperclip mij van zijn spannende wederwaardigheden op de hoogte houden. Gevolg was een reeks van artikelen waarvan de ene helft van Nederland smulde en de andere helft zich van ergernis zat te verbijten. Want V. bleek een ware meesteruitbreker, ja zeg maar een ontsnappingsartiest, en wist keer op keer als hij weer was gepakt opnieuw op behendige wijze te ontsnappen. En telkens was ik de eerste die het wist. ‘Ik ben d’r weer uit hoor,’ zei hij dan door de telefoon. Soms nog in hetzelfde weekeinde waarin hij was opgepakt. paperclip ontglipt justitie opnieuw, paperclip weer watervlug, de paperclip ontsnapt weer uit cel, paperclip is zelfs sneller dan arrestatieteam waren krantenkoppen boven artikelen van mijn hand uit die tijd. De internationaal gezochte V. maakte het helemaal bont toen hij zich voor gevangenissen liet fotograferen, terwijl hij argeloze bewaarders een vuurtje vroeg en justitie op deze wijze pijnlijk tartte door de foto’s aan mij toe te zenden. En later, toen hij weer vastzat en aan het einde van zijn straf proefverlof kreeg, stuntte hij opnieuw. Hij was door omstandigheden te laat teruggekeerd en nieuw verlof zou waarschijnlijk worden geweigerd, de regels waren op dat punt streng. Dus wat deed de uitbreker? Hij brak nu ín zonder dat iemand het in de gaten had. Bij het appèl de volgende ochtend troffen de verbaasde bewaarders Piet gewoon in zijn cel, die met een uitgestreken gezicht zei: ‘Goedemorgen, bewaarder, goed geslapen...?’ – 136 –

In de tijd dat hij voortvluchtig was zat stuurman V. meestal op de grote vaart. Een prachtig mobiel onderduikadres. Tegen de verdrukking in bouwde hij samen met zijn vrouw Adrie een bestaan op als schipper van een vrachtschip. Nadat hij het laatste restje van zijn straf – eindelijk – had uitgezeten voer hij door heel Europa. Voor misdaad had hij geen tijd meer. Af en toe kreeg ik hem nog aan de lijn. Dan vertelde hij dat het ’m voor de wind ging. De oude schuit was vervangen voor een nieuwere. Later meldde hij dat er nu twee schepen in de vaart waren en toen ik hem eens twee jaar niet gesproken had, berichtte hij dat er nu vijf schepen van hem de rivieren afzakten. Het werd een successtory zoals de reclassering niet vaak heeft meegemaakt. En toen ik de Paperclip enkele jaren later weer eens sprak, vertelde hij dat hij zich nu aan het toeleggen was op het ontwerpen en laten bouwen van hypermoderne binnenvaartschepen. Die dekselse gedetineerde was een handige zakenman geworden. En vandaag de dag doet Piet V. zaken met twintig werven in negen landen (waaronder China en Rusland) die schepen volgens zijn ontwerpen bouwen. Gevaarten van 170 meter lengte. Een paperclip gebruikt de voormalige bajesklant alleen nog om de miljoenencontracten te bundelen die hij aan de lopende band afsluit. Varen doet hij nu niet meer, maar toen ik onlangs voor een reportage over de mysterieuze dood van een 16-jarige jongen een binnenvaartschip nodig had om te verifiëren of je vanaf de brug een stoffelijk overschot kon zien liggen dat op een taluud aan de walkant had gelegen, was dat geen enkel probleem. De volgende dag monsterden we bij Puttershoek op een van zijn schepen aan en Piet V. zelf stond grijnzend in de stuurhut. Bij die gelegenheid vertelde Piet me dat hij in mei 2003 een gloednieuw, imposant kantoor zou openen in Werkendam en hij vroeg me een beetje verlegen of ik misschien bereid was de officiële opening te verrichten. Ik hoefde daar niet over na te denken. Ik deed het afgelopen zaterdag for old time sake: vanwege die goede oude tijd dat Pietde-Paperclip mij spraakmakende primeurs bezorgde, omdat hij met een schip meteen klaarstond toen ik hem onlangs een gunst vroeg, maar ook – of misschien wel vooral – omdat ik groot respect heb voor een man die bewees dat je met een verleden ook een glansrijke toekomst kunt hebben! – 137 –

Het recht in eigen hand...

Rond de kerstdagen van 2002 schreef ik een hoofdstuk over beroepscrimineel Johan van Stiphout, in Brabant kortweg ‘Stip’ genoemd. Ik had hem in 1993 leren kennen toen hij werd neergeschoten bij de gevangenis in Sittard, op de dag dat hij na het uitzitten van een celstraf werd vrijgelaten. Hij overleefde de aanslag en wilde zijn verhaal toen aan mij kwijt. In de jaren daarna hoorde ik zo nu en dan wat van hem. Het is een man met een eigen gedragscode, maar als je die door hebt, ach, dan is hij de beroerdste niet. Vorig jaar juni werd Stip niettemin in Tilburg gearresteerd, nadat hij bij een drugsruzie de 39-jarige Edwin Janse had doodgeschoten. Hij meende zelf dat het zelfverdediging – noodweer – was en dat de politie hem er met rommelwerk had ingeluisd. Of ik de zaak wilde onderzoeken. Ik antwoordde hem toen dat ik niet erg happig was op het ontrafelen van uit de hand gelopen narcoticaconflicten en hield het bij wat heen-en-weergeschrijf. Aan het einde van het jaar las ik toen in de krant dat de zaak voor de rechtbank in Breda was geweest en dat Van Stiphout na een eis van achttien jaar tot vijftien jaar cel was veroordeeld, zónder dat hij zelf bij de zitting aanwezig was geweest, zijn advocaat tijdens de zitting de verdediging had neergelegd en er géén pleidooi voor hem was gevoerd. Ik kon het nauwelijks geloven, zoiets gebeurt toch niet in ons land? Ik beëindigde mijn verhaal toen met de mededeling dat ik ondanks het kerstreces toch naar de redactie was gereden om het dossier van Van Stiphout te bestuderen. Een halfjaartje later diende het hoger beroep in deze zaak in Den Bosch en nu was ik er wel bij. Ik wilde hier wel eens meer van weten. Van Stiphouts nieuwe advocaat mr. Mike van den Bosch, schetste bij de opening van het proces wat er was gebeurd. De dag voor de rechtszitting was Van Stiphout in opdracht van de officier van justitie om halfacht uit zijn cel in het huis van bewaring in Roermond gehaald om op transport te worden gesteld naar het politiebureau van Breda, – 138 –

zodat hij de volgende dag op tijd in de rechtbank daar aanwezig zou zijn. Het komt nogal eens voor dat een gedetineerde te laat wordt aangevoerd en dat wilde de aanklager kennelijk voorkomen. Maar moet je daarvoor iemand al een dag van tevoren om halfacht ’s morgens uit zijn cel halen? Dat doet overdreven aan en de Brabantse gedetineerde verzette zich er dan ook tegen. Van Stiphouts protest was begrijpelijk, zo stelde mr. Van den Bosch. Zijn cliënt was nog druk bezig met het tikken van zijn laatste woord, ’s middags zou de advocaat nog op bezoek komen om de laatste puntjes op de i van het pleidooi te zetten en Stips vriendin zou nog schone kleren voor de zitting brengen. Dat kon Van Stiphout bij dit scenario allemaal op zijn buik schrijven en dus weigerde hij mee te gaan. De officier dreigde vervolgens dat hij door een arrestatieteam met geweld zou worden meegenomen en dat Van Stiphout daar alleen aan kon ontkomen als hij afstand deed van zijn recht om persoonlijk op de zitting aanwezig te zijn. Noodgedwongen en opgefokt en gefrustreerd door de gang van zaken zette Stip een handtekening. Diezelfde middag liet zijn gealarmeerde advocaat echter per fax aan de officier van justitie weten dat daar geen sprake van kon zijn: cliënt wilde uiteraard wél op de zitting zijn! Die handtekening was op deze manier niet geldig. De aanklager liet echter weten dat er geen vervoer meer kon worden geregeld, ook de volgende ochtend niet. En dus begon de rechtszitting zonder Van Stiphout, terwijl het hier toch niet om een winkeldiefstalletje ging. Zijn advocaat stelde toen nogmaals dat zijn cliënt absoluut aanwezig wilde zijn en vroeg om hem op te laten halen. De rechtbank wees het verzoek af. De raadsman, die vond dat hij zo zijn werk niet naar behoren kon doen, legde daarop de verdediging neer en vroeg de rechters een andere strafpleiter aan te wijzen. Echter, ook dat gebeurde niet en dus vond er een spookproces plaats zónder verdachte, zónder advocaat, zónder pleidooi. Maar wél met een zeer hoge straf: vijftien jaar. Advocaat Van den Bosch eiste nu dat het proces bij de rechtbank over moest worden gedaan en dan uiteraard wel in aanwezigheid van de verdachte. Ik hoorde het hele relaas verbluft aan. Als zoiets in bananenrepublieken gebeurt gaan we met spandoeken de straat op, maar over deze kwestie had ik in de landelijke kranten geen regel gelezen. Wat dat betreft zijn we soms erg selectief in onze verontwaardiging. Het hof trok zich terug voor beraad en toen de raadsheren na een uur – 139 –

terugkwamen geschiedde er toch nog gerechtigheid. Het hof oordeelde dat het van ‘zo’n wezenlijke betekenis is voor de verdachte om tijdens het onderzoek ter terechtzitting zelf het woord te voeren of door zijn raadsman te laten voeren’, dat er sprake was geweest van een ‘ongeldig proces’. Het moet worden overgedaan. In een rechtstaat als de onze een unieke, ongekend harde oorvijg voor de rechtbank en officier van justitie in Breda, die onbeschaamd zélf deden waarvoor Van Stiphout nota bene terecht moest staan: het recht in eigen hand nemen... Naschrift: inmiddels is het proces opnieuw gevoerd en is Van Stiphout veroordeeld tot een celstraf van negen jaar, zes jaar minder dan het oorspronkelijk opgelegde vonnis.

– 140 –

De dubieuze methoden van hp/de tijd 1

Als presentator van een televisieprogramma ben je regelmatig het doelwit van leuke-stukjes-schrijvers. Het zijn meestal columnisten die zich op hun zolderkamer uitleven in puntige stukjes en commentaren. Het gaat niet zozeer om de inhoud als wel om de rake formulering, die moet onderstrepen hoe scherpzinnig en erudiet de schrijver zelf is. Het gros van die cursiefjesschrijvers heeft zelf nooit wat in het journalistieke veldwerk gepresteerd, maar dat mag de pret niet drukken. Integendeel, ik heb soms wel eens de indruk dat een bepaalde wereldvreemdheid bijna voorwaarde is. De horizon van een aantal reikt niet verder dan de bovenkant van hun televisiescherm. Ik laat het meestal gaan, soms kan ik er wel om lachen ook. Maar ik pik niet alles. Begin januari 2003 verscheen er een omslagartikel in weekblad hp/De Tijd over mij. hoe betrouwbaar is peter r. de vries? stond er met koeienletters op de cover. Binnen in het blad waren er maar liefst tien volledige pagina’s ingeruimd om hp-verslaggever Stan de Jong in de gelegenheid te stellen zijn ongenoegen over mij te spuien. Inzet was mijn bemoeienis met wat de ‘Deventer moordzaak’ is gaan heten. Het betreft de gruwelijke moord op de rijke weduwe Jacqueline Wittenberg (60) in de koekstad, in september 1999. Ik heb daar twee uitzendingen aan gewijd en liet daarin zien dat er zowel belastende als ontlastende feiten en omstandigheden waren die er uiteindelijk toe hebben geleid dat hoofdverdachte Ernst L. – de financieel adviseur van de weduwe – in hoger beroep tot twaalf jaar gevangenisstraf is veroordeeld, nadat hij eerst door de rechtbank was vrijgesproken. Ik zeg niet dat hij schuldig is, maar ook niet dat hij onschuldig is. Dit was tegen het zere been van hp-reporter Stan de Jong die er rotsvast van overtuigd is dat hier sprake is van een gerechtelijke dwaling. En wie daar niet klakkeloos in mee gaat deugt niet. En dus stond er boven het artikel de kop de dubieuze methoden van peter r. de vries. De publicatie ging vergezeld van een heuse recla– 141 –

mecampagne op tv waarin werd gesproken van de dubieuze methoden van een tv-detective, want hp/De Tijd weet wel wat verkoopt... Wat dat betreft verschilt het niets van de roddelbladen. Het verbijsterende was dat in die tien pagina’s beschuldigende tekst geen regel, maar dan ook werkelijk geen regel weerwoord voorkomt, wat toch les 1 van de journalistiek is. Hoewel De Jong zich in het artikel wel talloze dingen over mij afvraagt, heeft hij mij nooit gebeld en nooit om commentaar gevraagd, waarschijnlijk onder het motto: I allready made up my mind, don’t mix me up with facts! En dat was jammer, want dan had ik hp/De Tijd kunnen behoeden voor een aantal gênante uitglijers: het artikel wemelde van de aantoonbaar feitelijke onjuistheden, tendentieuze gevolgtrekkingen en niet onderbouwde veronderstellingen. Ik liet het er dit keer niet bij zitten en mijn advocaat dwong hp/De Tijd twee weken later tot een behoorlijke correctie in het blad. Ook diende ik tegen de hoofdredactie en Stan de Jong een klacht in bij de Raad voor de Journalistiek. Na twee schriftelijke ronden, vond er ook nog een mondelinge behandeling plaats. Ik zat al in het pand van de Nederlandse Vereniging voor Journalisten in Amsterdam te wachten, toen Stan de Jong binnenkwam: een kale man, met een schichtige blik. Hij zag mij zitten en zei: ‘O... kijk, Peter R. de Vries.’ Vervolgens stapte hij met uitgestoken hand op mij af en zei op een toon alsof hij verwachtte dat ik reikhalzend naar een kennismaking met hem had uitgezien: ‘Ik ben Stan de Jong!’ Ik bleef zitten en hield mijn hand in mijn broekzak. ‘Gaan we nu ineens popi doen?’ vroeg ik slechts. De Jong was merkbaar van zijn stuk gebracht en antwoordde: ‘O, nou ik dacht dat het een kwestie van fatsoen was.’ ‘Fatsoen...? Nou, als er iemand is met wie ik het niet over fatsoen wil hebben, ben jij het,’ kaatste ik terug. Wat had hij nou gedacht, dat ik na een ratterig artikel van tien pagina’s zonder één letter wederhoor hem vriendelijk de hand zou schudden? Of had De Jong aan het rijtje beschuldigingen aan mijn adres soms ook nog schijnheiligheid willen toevoegen? De hoofdredactie van hp/De Tijd had – dapper – verstek laten gaan bij de zitting. Ik schreef hen later in een briefje dat te betreuren, want dan was men er getuige van geweest hoe hun verslaggever flink door de mangel werd gehaald en op kritische vragen en opmerkingen van – 142 –

de leden van de raad niet of nauwelijks een antwoord wist. De vlekken stonden tijdens de behandeling duidelijk zichtbaar in zijn nek. Ik kreeg prompt een schrijven van de adjunct-hoofdredacteur terug waarin deze tot mijn verbazing vooral viel over het feit dat ik de ‘aangeboden hand’ van De Jong had geweigerd. ‘Over uw omgangsvormen kan ik kort zijn: geen niveau,’ schreef de wegblijver verontwaardigd. hp/De Tijd als zedenmeester. Nou, eens kijken hoe het met hun omgangsvormen is gesteld als zij de procedure onverhoopt verliezen. Binnenkort doet de Raad voor de Journalistiek uitspraak in deze zaak en dan weten we van wat voor ‘niveau’ hp/De Tijd en Stan de Jong zélf zijn en wie van ons er nou ‘dubieuze methoden’ op na houdt...

Wordt vervolgd

– 143 –

Een onvergetelijk tv-seizoen

Het is begin juni 2003 en het televisieseizoen zit er deze week weer op voor mij en hoe boeiend, bevredigend en spannend het ook weer geweest is, dat gaat altijd gepaard met een zucht van verlichting. De druk om elke week de deadlines te halen en een programma te maken dat aan hoge verwachtingen voldoet, is behoorlijk voelbaar. Tot de laatste minuut wordt er aan de inhoud geschaafd, woorden op een goudschaaltje gewogen, beelden ge(her)monteerd, gesproken met slachtoffers en nabestaanden en gesteggeld met lastige advocaten. De kwetsbaarheid van televisie maken is – vind ik – dat heel Nederland je werk ziet en daar ook een oordeel over heeft. Overigens ook nog als ze het programma niet eens hebben gezien – bij voorkeur zelfs. Dat is aan een kant heel leuk, maar soms ook wel eens benauwend. Ik benijd wel eens mensen die een baan hebben waarin ze soms een weekje of twee een beetje ‘onzichtbaar’ kunnen blijven zonder dat iemand het in de gaten heeft. Aan de andere kant realiseer ik me goed dat er ook heel veel mensen belangrijk, onmisbaar werk doen, waar ze nooit publiekelijk voor worden geprezen of beloond en dat ik dus bof. Als ik de balans opmaak over het seizoen 2002-2003, dan overheerst toch de voldoening over wat we weer hebben bereikt en waar u allemaal ooggetuige van bent geweest. We openden spectaculair met een verborgen camerareportage die we in de ‘stille’ zomermaanden hadden gedraaid: de voorbereiding van drie heuse huurmoorden in het Brabantse criminele circuit. De man die de lugubere klus moest klaren, tipte ons en vanaf dat moment legden we alles – nog nooit vertoond! – stap voor stap met de verborgen camera vast. De opdrachtgevers, Albert K. en zijn vrouw Yolanda, werden gearresteerd en staan binnenkort voor de rechter. Dat laatste is met de 47-jarige crimineel Louis H. al gebeurd. Hij is in februari door de Amsterdamse rechtbank tot levenslange gevangenisstraf veroordeeld voor de gruwelijke moord op Corrina Bolhaar en haar kinderen Sharon en Donna in – 144 –

1984 in de Argonautenstraat in Amsterdam-Zuid. De zaak werd door ons toedoen heropend toen hij op het punt stond te verjaren en de dader voor altijd vrijuit zou gaan. Wij vonden een kroongetuige, die verklaarde dat H. het misdrijf aan haar had opgebiecht en daardoor ging de zaak rollen. Een prachtig succes waarvoor we eind 2002 met een Academy Award in de categorie Informatie inderdaad publiekelijk zijn geprezen. Maar ik denk ook met genoegen terug aan de ontmaskering van de oplichters die in de regio van Nijmegen een nepfirma hadden opgericht en door het hele land vrachtwagenladingen goederen bestelden zonder ooit een cent te betalen. Ook hier bewees de verborgen camera fantastische diensten. Door ons toedoen werden de oplichters opgerold. We maakten ook een eind aan de praktijken van een bende geldwisselaars die er telkens met de inleg van hun ‘klanten’ vandoor gingen en zodoende tonnen buit maakten. Ook deze mannen werden door ons betrapt en vervolgens door de politie aangehouden, maar justitie moest hen helaas – op juridische gronden – weer snel laten lopen. Maar de Rotterdamse jongens die er een broodwinning van hadden gemaakt om mensen hun geld af te pakken – vaak duizenden euro’s – als zij een bestelling goedkope mobiele telefoons kwamen ophalen, kregen door onze reportage weer wel de hoofdprijs. Zij zijn inmiddels veroordeeld. Blij was ik ook met de heropening van het politieonderzoek naar de verdwenen Bebe Pana uit het Brabantse Nuenen. Haar man beweerde dat zij was teruggekeerd naar haar vaderland de Filippijnen, maar wij toonden – onder meer na een bezoek aan de Filippijnen – aan dat zijn verhaal van leugens en bedrog aan elkaar hing en Bebe waarschijnlijk in Nederland slachtoffer is geworden van een misdrijf. Justitie in Den Bosch heeft de zaak weer in onderzoek. En hopelijk komt het binnenkort ook zover in de zaak van de vermoorde Nienke Kleiss in het Schiedamse Beatrixpark, waar wij een extra lange uitzending aan wijdden. Ik betwijfel al een paar jaar of de tot achttien jaar veroordeelde Kees B. wel echt de dader is. Het bewijs tegen hem was flinterdun en toen de befaamde rechtspsycholoog professor P. van Koppen dit jaar in een schokkend wetenschappelijk rapport tot de conclusie kwam dat het zeer goed mogelijk is dat de verkeerde persoon vastzit, sprongen we daar bovenop. Wordt zeker vervolgd... Verder heeft u ons het afgelopen seizoen natuurlijk weer – 145 –

bezig gezien met de verdere ontrafeling van de Puttense moordzaak, de dood van Nicky Verstappen uit het Limburgse Heibloem en talloze, talloze andere kwesties. Als u dit leest zult u misschien zeggen: was het hele seizoen dan één groot succes? Nee, dat was het niet. Zeker niet zelfs. Op 24 januari werd in Amstelveen Heineken-ontvoerder Cor van Hout doodgeschoten. De meest bijzondere man die ik ooit heb ontmoet. Een man met wie ik een boek heb geschreven en die mijn vriend was, hoe merkwaardig u dat misschien ook zult vinden. Ik heb u in vorige hoofdstukken uitgelegd hoe dat is ontstaan. Na elke uitzending mis ik zijn telefoontje, zijn commentaar, zijn kwinkslagen. In de zomermaanden zagen we elkaar altijd vaker dan de rest van het jaar, als ik hard aan het werk ben. Het tv-seizoen eindigt, de zomer staat op punt van beginnen. En als ik dus zeg dat het in meer dan één opzicht een seizoen was dat ik niet zal vergeten, zult u mij begrijpen... Naschrift: Albert K., de man die opdracht gaf tot het plegen van drie huurmoorden, is door de rechtbank in Den Bosch na een eis van negen jaar tot acht jaar cel veroordeeld. Hij heeft hoger beroep aangetekend.

– 146 –

De liegende korpschef

Tot 24 januari 2003 had ik in de ogen van Jelle Kuiper, de hoofdcommissaris van het korps Amsterdam-Amstelland, ‘de reputatie van een crimefighter’. Dat in 25 jaar misdaadverslaggeving opgebouwde imago werd voor hem bijna letterlijk aan flarden geschoten toen Heineken-ontvoerder Cor van Hout op die dag werd vermoord en ik openlijk uitkwam voor het feit dat ik met hem bevriend was geraakt. Ik kende Cor bijna twintig jaar, we hadden samen het best verkochte misdaadboek van Nederland geschreven en dat had tussen ons een bijzondere band gesmeed. In tientallen interviews heb ik daarover de afgelopen tien jaar tekst en uitleg gegeven, maar kennelijk is dat de principiële korpschef altijd ontgaan, want na de moord op Van Hout zei hij ineens dat ik voor hem ‘door het ijs was gezakt’. Toen ik de korpsleiding maanden later uitnodigde om in mijn programma te komen praten over het schrikbarende feit dat een groot aantal Amsterdamse dienders van het voormalige bureau Warmoesstraat was betrapt op het slikken, snuiven en dealen van harddrugs – ook onder diensttijd! – werd mij duidelijk dat de dood van Van Hout ook nog anderszins een staart kreeg. Woordvoerster Elly Florax liet in eerste instantie weten dat ze de korpsleiding zeker zou adviseren om hun visie te komen geven, maar daags voor de uitzending sloeg ze in een fax een heel andere toon aan. Jelle Kuiper of zijn plaatsvervanger Joop van Riesen zou niet naar de studio komen. Ze antwoordde dat mijn vriendschap met de Heineken-ontvoerder er de reden van was dat de korpsleiding niet meer aan mijn programma wilde meewerken en daarom niet zou verschijnen. ‘Van jouw nauwe, niet zakelijke betrokkenheid bij iemand die als een grote crimineel bekendstond neemt de korpsleiding afstand,’ schreef ze. En ook: ‘Integriteit en professionaliteit zijn zaken die ons korps hoog in het vaandel staan.’

– 147 –

Nou prima.... Ik wil niemand dwingen om te komen, maar wat ik niet begreep was waarom de Amsterdamse politie de afgelopen acht jaar dan wél volop aan mijn programma heeft meegewerkt, terwijl mijn vriendschap toen ook algemeen bekend was. Enige hypocrisie was ze kennelijk niet vreemd, of heeft het wellicht iets te maken met het hen onwelgevallige onderwerp van slikkende en dealende dienders? In onze reportage kwam naar voren dat agenten soms volkomen stoned in de surveillanceauto zitten en dan letterlijk en figuurlijk de weg kwijt zijn: één van hen kon zelfs de Kalverstraat niet meer vinden toen daar een arrestant moest worden opgehaald. Televisiekijkend Nederland wreef z’n ogen uit. De schokkende feiten konden door Kuiper & Co nauwelijks bestreden worden, want het dossier was gemaakt door het Bureau Interne Onderzoeken van... de Amsterdamse politie. Toen de uitzending veel rumoer veroorzaakte, meende Jelle Kuiper dat hij in een intern korpsbericht zijn afwezigheid ook aan zijn ruim drieduizend ondergeschikten moest uitleggen. Daarin verkondigde hij letterlijk: ‘Wij zijn overigens als korpsleiding uitgenodigd om in het programma een reactie te geven. Dat doe ik niet, omdat Peter R. de Vries openlijk uitkomt voor zijn vriendschappen met grote criminelen en met zo iemand wil ik niet aan tafel zitten.’ Hé, da’s vreemd.... vriendschappen... met grote criminelen... meervoud... sinds wanneer ben ik daar voor uitgekomen? Ik ben altijd eerlijk geweest over mijn relatie met Cor van Hout, maar verder heb ik in de onderwereld geen vrienden. Ik schreef Elly Florax dan ook een brief waarin ik haar vroeg mij aan te geven wanneer de korpschef mij dat had horen zeggen en wie die ‘grote criminelen’ dan wel zijn. En als Kuiper daar het antwoord schuldig op moest blijven, zo hield ik haar vast voor, dan verwachtte ik een rectificatie. Want een korpschef staat altijd voor de waarheid, toch? Ik wist natuurlijk dat de hoofdcommissaris zijn bewering nooit kon hardmaken, maar werd door her masters voice toch nog verbijsterd. Elly Florax berichtte: ‘Waar het om gaat is dat de boodschap van de hoofdcommissaris aan de korpsleden duidelijk is.’ En: ‘Van rectificatie zal geen sprake zijn.’ Aha... het gaat er dus om dat de boodschap duidelijk is? En of het toevallig ook waar is wat de hoogste politiechef uitkraamt, is kennelijk niet van belang! Dus dat is wat Florax met ‘integriteit en professionaliteit’ bedoelt... Gewoon in je leugens volharden! Eerst heeft de hoofdcommissaris ja– 148 –

renlang niks in de gaten, maar als hij dan eindelijk wakker wordt, hoort en ziet hij dingen die ik helemaal nooit heb gezegd of gepubliceerd. Nou, als de processen-verbaal van de Amsterdamse recherche net zo nauwkeurig zijn als de korpsberichten van de hoogste baas, mogen we ons hart wel vasthouden. Eens kijken wat de rechter zegt als er verklaard wordt: ‘Ja, edelachtbare, misschien is de verdachte wel onschuldig en is het door ons vergaarde bewijs onjuist, maar dat is het punt niet, waar het om gaat, is dat de boodschap duidelijk is...’ Ook een nieuwe brief waarin ik op het gemanipuleer met de waarheid wees, werd met een eenregelige fax beantwoord: ‘Er bestaat geen aanleiding om op ons eerder ingenomen standpunt terug te komen.’ De principiële hoofdcommissaris is in werkelijkheid zo’n type die liever zijn rechterarm afhakt dan dat hij een keertje ongelijk bekent. Een karaktereigenschap waarmee je aan de top van de politie komt, zo blijkt wel. Enfin, u zult ze voortaan moeten missen in mijn programma, want Jelle Kuiper wenst niet dat er nog iemand in beeld meewerkt. Eigenlijk ben ik daar niet eens ongelukkig mee, moet ik u zeggen. Ik rook niet, gebruik nooit drugs en hecht nogal aan de waarheid en de kans dat je met de Amsterdamse politie iemand die liegt, snuift, slikt of dealt over de vloer krijgt is reëel. En daar wil ìk niet mee aan tafel zitten. Is die boodschap ook duidelijk, Jelle?

– 149 –

De moord op Lieke Snel

Ruim 35 jaar geleden, op maandag 8 juli 1968, speelden Gijs, Peter, Gerard en Stan, vier tienerjongens uit het Limburgse dorp Maasniel ’s middags in de bossen bij Swalmen. Het was zomervakantie en in de buurt van de plaatselijk bekende Lepjesberg was het een eldorado voor spelende kinderen. Zij bouwden er hutten, schoten met pijl en boog en ravotten met elkaar in het struikgewas. Een van de jongens sloeg tijdens het spelen met een stok naast een bospad in de dichte begroeiing en toen het bladerdek uit elkaar week zagen de vier vrienden tot hun schrik een gedeelte van een kale menselijke schedel, compleet met oogkas, boven de grond uitsteken. De schrik maakte plaats voor nieuwsgierigheid en opwinding. Het was vast een soldaat, die tijdens de oorlog hier begraven was, dachten ze. De jongens begonnen dan ook verwoed te graven, in de verwachting dat zij misschien wel helmen, een verrekijker, wapens en munitie zouden vinden. Pas toen zij op zo’n anderhalve meter van de schedel moderne puntige, leren laarsjes van een klein maatje blootlegden, begrepen zij dat dit geen soldaat was, maar het lijk van een vrouw. De volgende dag stonden de vier jongens met foto in de krant, als ontdekkers van het onbekende lijk. Al vlug bleek dat het om de 16-jarige Elisa (roepnaam Lieke) Snel ging, een meisje dat ruim een halfjaar eerder spoorloos was verdwenen toen zij in Maastricht voor haar moeder boodschappen ging doen. Ze was de dochter van een Nederlands echtpaar dat net over de grens in het Belgische dorp Klein-Ternaaien woonde. Met drie tientjes en een boodschappennetje was zij met de bus naar Maastricht gereisd en daar ook uitgestapt – bevestigden getuigen – maar sindsdien ontbrak ieder spoor van het meisje. In het bosgraf, dat bestond uit plaggen en bladeren, werd het boodschappennetje teruggevonden, de tientjes ontbraken. Hoewel het lijk goed was verstopt, droeg het bosgraf sporen van haast. Lieke was vrijwel zeker het slachtoffer van een zedenmisdrijf geworden, maar het – 150 –

stoffelijk overschot was al zo ver vergaan dat dit niet met zekerheid kon worden vastgesteld. Hoewel de recherche ervan uitging dat zij door een bekende van haar was vermoord, werd het misdrijf nimmer opgelost en verdween het langzaam maar zeker uit de publiciteit. Stan Wieriks, een van de vier jongetjes die het lijk destijds vonden, is nu een 49-jarige man, een psychiatrisch verpleegkundige die zelf een gezin heeft. Medio 2003 benaderde hij mij met de vraag of ik misschien wist wat het politieonderzoek naar het lijk had opgeleverd. Een plakboek met krantenknipsels dat hij jarenlang had bewaard was tot zijn spijt tijdens een verhuizing verloren gegaan. Het was de laatste tastbare herinnering. Stan vertelde me dat de lugubere vondst op die mooie zomerdag de afgelopen decennia altijd in zijn gedachten is gebleven. ‘In eerste instantie besefte ik helemaal niet dat we een dood, vermoord meisje hadden gevonden. We waren vooral stoer, we stonden met de foto in de krant en werden door leeftijdsgenootjes vol ontzag aangekeken. Ach, wat weet je als dorpsjongen van veertien... Pas later drong tot me door dat het eigenlijk heel schokkend was: verdomme, er is veel meer gebeurd dan ik toen dacht.’ In zijn werk in de gezondheidszorg is Stan nadien ook dikwijls met de dood geconfronteerd, onder meer door ziekten en zelfmoorden, maar toch heeft hij dat altijd anders, ja beter, kunnen verwerken dan de vondst van de vermoorde Lieke. ‘Ik merkte dat ik nieuwsgierig werd naar het meisje, me afvroeg uit wat voor gezin ze kwam, wat voor leven ze had geleid.’ Gaandeweg realiseerde Stan zich ook dat hij en zijn drie vrienden per toeval een ‘goede daad’ hadden verricht. Wat zou er gebeurd zijn als zij die middag niet precies op die plek met een stok in het struikgewas hadden geslagen? Stan: ‘Ik ben ervan overtuigd dat Lieke dan waarschijnlijk nooit gevonden was en haar ouders tot op dit moment in onzekerheid hadden verkeerd. In die zin geeft het me toch wel een heel fijn gevoel dat wij die ontdekking hebben gedaan.’ Hoe buitenissig de vondst was, bleek wel toen Stan Wieriks het incident uit zijn jeugd pas onlangs vertelde aan zijn eigen zoon, die nu dertien jaar is en bijna de leeftijd heeft van zijn vader destijds. ‘Hij keek me met grote ogen aan toen ik het hem vertelde. Hij kon bijna niet geloven dat ik dat had meegemaakt. En dat heeft mijzelf, na al die verstreken jaren, ook weer doen beseffen wat we eigenlijk hebben beleefd.’

– 151 –

De moord op Lieke Snel is inmiddels verjaard. Ze ligt begraven in het Belgische grensdorp Klein-Ternaaien. Wie brengt er nog licht in dit drama dat vier Limburgse jongens bij toeval ontdekten en dat hun leven sindsdien heeft beïnvloed?

– 152 –

Wat is uw pincode?

Op maandag 14 april 2003 werd er ’s morgens om een uurtje of elf aangebeld bij een woning in de Van Eykstraat in Vianen. De bewoonster, de 87-jarige weduwe Annie, schuifelde naar de deur, waar een meisje van een jaar of tien voor stond met een doosje bonbons in haar handen. Ze stelde zich netjes voor en vertelde dat ze bij haar oma, die volgens haar verderop in de straat woonde, aan de deur was geweest, maar dat deze niet thuis was. Het meisje vroeg of Annie misschien een briefje voor haar wilde schrijven, zodat ze oma kon laten weten dat ze op bezoek was geweest en dat het doosje chocolade bij haar stond. De bejaarde weduwe hoorde het relaas vertederd aan en liet haar binnen om het briefje te schrijven. Met bibberige hand voldeed ze aan de keukentafel aan het verzoek, terwijl het kind met grote ogen de woning rondkeek. En toen het meisje vroeg of Annie misschien ook een biljet van vijftig euro kon wisselen, omdat ze nog een boodschapje moest doen, pakte ze zonder argwaan haar portemonnee en liet deze daarna op de tafel liggen, terwijl het aardige meisje honderduit babbelde en nieuwsgierig door de woning liep. Vlak voordat het kind wegging vroeg ze nog om het telefoonnummer van Annie, zodat ze later even kon informeren of oma de chocolade werkelijk had opgehaald. Ook dat schreef Annie bereidwillig op. Vrolijk uitgezwaaid door de weduwe liep het meisje even later het huis weer uit. Diezelfde middag werd Annie opgebeld. Een zware mannenstem stelde zich voor als politieman van de regio Utrecht en zei de bejaarde vrouw dat haar bankpasjes waren gevonden en dat ze die waarschijnlijk had verloren. ‘Maar geen zorgen, mevrouwtje...’ voegde hij eraan toe, de politie had alles al geregeld en de pasjes direct bij de bank laten blokkeren. Voor de formaliteiten moesten ze alleen haar pincode nog even weten, vertelde de opbeller op geruststellende toon. Annie pakte direct haar portemonnee en zag tot haar grote schrik dat de politieman gelijk had: de pasjes waren verdwenen. En omdat ze een – 153 –

week of twee geleden voor het laatst gepind had, wist ze niet meer wanneer ze dan precies kwijtgeraakt konden zijn. Maar wat een geluk dat ze nu gevonden waren! En ja, wat doe je als 87-jarige vrouw als er zo’n behulpzame politieman opbelt? Juist, dan geef je natuurlijk je pincode... Nadat de politie had opgehangen nam Annie contact op met haar kleindochter Angelique en vertelde in geuren en kleuren dat de politie had opgebeld omdat ze haar bankpasjes had verloren, maar dat deze gelukkig ook weer waren gevonden. Angelique, een gisse meid die op de markt staat, rook echter direct onraad en belde de politie. ‘Nee, mevrouw, natuurlijk vragen wij geen pincodes door de telefoon!’ kreeg ze te horen. En nee, er waren helemaal geen bankpasjes van oma Annie gevonden... Had de politie daarover gebeld? Nee hoor, dat kon niet... Hier was geraffineerd bedrog in het spel en alle puzzelstukjes vielen in elkaar toen oma het relaas van die ochtend deed: het aardige meisje aan de deur, het ronddrentelen in het huis, het wisselen van het geld, tot en met het vragen van het telefoonnummer. Er was haast geboden. Nu moesten de pasjes écht geblokkeerd worden. Snel racete Angelique met oma naar de bank, maar het was al te laat. De daders hadden meteen geld opgenomen en niet zo weinig ook. Bij een bruidszaak (!) was voor 2500 euro aan kleding afgerekend en er was ook nog eens 2000 euro gepind. Geld dat oma Annie voor haar eigen begrafenis had gespaard, omdat zij nou eenmaal niemand – zelfs haar kinderen niet – tot last wil zijn, ook niet op haar laatste reis. Kleindochter Angelique kaartte de hele kwestie een paar maanden geleden bij me aan. Ik vond het een schofterige streek en wilde graag helpen. Ik zag daar ook wel mogelijkheden toe, want bij de pinautomaat waren er waarschijnlijk video-opnamen gemaakt en die konden we natuurlijk in mijn programma tonen. Ik belde de recherche in Utrecht, maar daar wimpelde men dat aanbod af. ‘Nee, dank u wel, we doen ons eigen onderzoek,’ klonk het op een nogal afgemeten toon alsof men alles liever had dan dat wij ons ermee zouden bemoeien. Eerlijk gezegd betwijfelde ik een beetje of er van hun onderzoek veel terecht zou komen, want meestal loopt de recherche niet zo – 154 –

hard bij ‘kleine’ oplichtingszaken, maar dat was uiteindelijk een vergissing. Het bleek om een professionele bende te gaan van zes mannen en een paar vrouwen die op deze wijze al meer dan honderd slachtoffers had gemaakt. De politie rekende hen een poosje later in en vond bij huiszoekingen onder meer de bankpasjes van oma Annie terug. En nu maar hopen dat de daders de volle mep krijgen, want lieden die zich met dit soort praktijken bezighouden zijn in mijn ogen de échte klootzakken van onze samenleving!

– 155 –

Moord zonder lijk

De meest pijnlijke, gênante vergissing die je kunt maken, is iemand dood verklaren, die nog springlevend is. Hoewel het voor de persoon in kwestie natuurlijk altijd beter is dan het omgekeerde: dat je levend gewaand wordt, maar in werkelijkheid dood bent. Zo werd in Leeuwarden in het voorjaar van 2003 nog een man wegens diefstal tot een werkstraf van 240 uur en een boete van 28.000 euro veroordeeld, die al in juni 2002 was begraven. Foutje van de burgerlijke stand. Kwalijker was het incident dat eind maart 2003 in Rotterdam plaatsvond. Buren klaagden er over stank in een woning aan de Krabbendijkestraat en toen de politie ging kijken, troffen zij tussen de afgetrapte inboedel, rommel en huisvuil het in vergaande staat van ontbinding verkerende lijk van de 59-jarige hoofdbewoner Dirk Schoof aan. Tenminste, dat dachten ze.... Schoof stond bekend als een zonderlinge, afgegleden figuur en de omstandigheden van zijn dood pasten daar goed bij. Het stoffelijk overschot had er al zo lang gelegen dat het niet meer geschikt was voor een visuele identificatie. Op 2 april werd Schoof ten grave gedragen door een handjevol opgetrommelde familie, met wie hij nauwelijks meer contact had, maar die toch voor een passend afscheid hadden gezorgd: bloemen en toespraken. Een paar dagen na de plechtigheid rinkelde bij een familielid de telefoon: het was de overleden Dirk Schoof! De 59-jarige Rotterdammer zat springlevend in een huis van bewaring wegens een aantal niet betaalde boetes en had in zijn cel in de regionale krant een overlijdensbericht van zichzelf gelezen. Er was een afschuwelijke fout gemaakt.Wat bleek: Dirk had tijdens zijn gedwongen afwezigheid z’n woning ter beschikking gesteld aan een vriend, Johan Noordzij, en deze leeftijdgenoot was er een natuurlijke dood gestorven. Heel pijnlijk allemaal. Niet alleen was de verkeerde persoon begraven, maar diens nabestaanden waren door de naamsverwisseling ook nog eens volkomen onkundig – 156 –

van zijn dood gebleven en hadden geen afscheid kunnen nemen. Schoof zelf kon er overigens best om lachen, zo gaat het verhaal, hij hoorde nu wie er op zijn begrafenis waren geweest, welke woorden er waren gesproken, maar bijvoorbeeld ook wie er weg waren gebleven. Altijd nuttig om te weten in de jaren die je nog resteren.... Volgens de gemeente Rotterdam is inmiddels alles weer ‘rechtgezet’ en is de echte dode herbegraven. Nog erger dan het bovenstaande verhaal is misschien wel dat je veroordeeld wordt voor een moord die je niet hebt gedaan. Sterker nog, voor een moord die niet eens is gepleegd. In april van 2003 ontstond er in Rockhampton in Australië grote opschudding toen midden in een geruchtmakend moordproces het vermeende slachtoffer ongedeerd bleek te zijn. De 51-jarige Leonard John Fraser stond in Queensland terecht op de beschuldiging dat hij vier jaar eerder de 14-jarige Natasha Ryan om het leven had gebracht. Haar lijk was weliswaar nooit gevonden, maar niemand twijfelde eraan dat het meisje was vermoord. De familie had herdenkingsdiensten gehouden en in de vier jaar die inmiddels sinds haar verdwijning waren verstreken, was er ook nooit meer een levensteken geweest. Maar tijdens het proces kreeg de politie ineens een tip dat het moordslachtoffer op nauwelijks een kilometer afstand van haar ouderlijk huis in Rockhampton woonde bij een 26-jarige vriend. Toen de politie ging kijken trof men er inderdaad een jonge vrouw aan die sprekend leek op de verdwenen Natasha, die natuurlijk nu vier jaar ouder was. Er werd opgewonden gebeld met haar moeder en gezegd: ‘We hebben haar gevonden!’ Deze veronderstelde aanvankelijk dat hiermee werd bedoeld dat het stoffelijk overschot van haar dochter eindelijk boven water was gekomen en kreeg bijna een hartverlamming toen haar werd bericht dat Natasha still alive was. Kort daarna werd zij met haar ouders herenigd. Het vriendje was een goede bekende van de ouders en van de politie. Hij was in 1995 al eens gearresteerd toen Natasha van huis was weggelopen en hij obstructie pleegde bij het politieonderzoek. Kennelijk was niemand op het idee gekomen om nog eens bij hem te gaan kijken na haar nieuwe verdwijning eind 1998. En Natasha Ryan zelf durfde na verloop van tijd uit schaamte en angst niets meer van zich te laten horen. Zo waren de jaren verstreken.

– 157 –

Wat had dit voor consequenties voor Leonard Fraser, die immers terechtstond voor de moord op Natasha? Nou, de officier liet de aanklacht direct vallen, dat kon ook moeilijk anders natuurlijk. Betekende dit dat hij, overladen met excuses en voorzien van een royale schadevergoeding, vrijuit ging? Nee, dat niet. Fraser zat op het moment van het proces al een straf uit van levenslang voor de verkrachting van en moord op een 9-jarig meisje en werd beschuldigd van nóg drie andere moorden op vrouwen. En van hen waren de lijken wel gevonden...

– 158 –

Marteling via de tandtelefoon

In oktober 2002 kreeg ik een e-mailtje van een zekere Richard L. uit een Brabants dorp. ‘Ik zit met een probleem,’ opende hij zijn bericht. ‘Ik ben het slachtoffer van een slimme, nieuw soort misdaad: geestelijke gevangenschap en mentale marteling. In mijn geval is een aftasting van het frequentiebereik en een extractie van een tandtelefoontje uit mijn linkerbovenkies nodig.’ Hè?! Wat? Ik las het nog keer en zuchtte diep. Ja, het stond er echt. Daar heb je er weer zo één, dacht ik en ik stond op het punt om het mailtje te verfrommelen. Voor dat soort onzin heb ik geen tijd. Maar tegelijkertijd raakte mijn nieuwsgierigheid toch enigszins geprikkeld en vroeg ik me af hoe de schrijver zijn bizarre verhaal zou uitbouwen... En dus zag ik van mijn voornemen af en las dat het geheime zendertje in zijn kies stiekem was geplaatst door de dorpstandarts, die hiervoor was geïnstrueerd door de geheime diensten. Via dit zendertje werd hij gestuurd, gemarteld en geïndoctrineerd. U zult hier misschien van opkijken en lachen tegelijkertijd, maar ik verzeker u dat er ongelooflijk veel mensen rondlopen in Nederland die menen dat zij het doelwit zijn van geheime diensten. Ja heus, de wereld is één groot complot! Elke week meldt zich wel iemand bij de redactie van mijn programma, die bloedserieus meent dat hij wordt bespioneerd, afgeluisterd, gevolgd en geterroriseerd door geheim agenten van de cia, de kgb, de aivd (de voormalige bvd) of alledrie tegelijk. Ik ben jaren geleden wel eens in Amsterdam bij iemand thuis geweest die haar woning van onder tot boven met aluminiumfolie had afgeplakt om radiogolven te ‘immuniseren’ en de door de veiligheidsdienst in de cementvoegen van de buitenmuur verborgen microfoontjes te storen. De slachtoffers zijn ervan overtuigd dat hun telefoon wordt afgetapt, hun post wordt onderschept, iedere stap buiten de deur wordt geobserveerd en dat bezoek aan hen feilloos wordt geregistreerd. Via krampachtige omwegen nemen ze soms contact met mij op en fluisteren zenuw– 159 –

achtig en snel hun verhaal, want, o wee, als ‘ze’ horen dat het slachtoffer mij benaderd heeft, nou, dan is het einde nabij! De dagelijkse journaaluitzendingen op televisie zijn in hun beleving niet bedoeld om de bevolking te informeren, maar worden gebruikt om geheim agenten te instrueren. Ja, de kwinkslagen van Philip Freriks zijn in werkelijkheid geraffineerd gekozen ‘codewoorden’ en de brede armgebaren van weerman Erwin Krol voor de kaart van Nederland zeggen niet zozeer iets over de weersvoorspelling, maar zijn voor bepaalde ‘cellen’ verplaatsingsopdrachten. En weet wel u dat de groenteboer en de slager op de hoek ook ingeschakeld zijn en dat zij hun appels en karbonaadjes bewerken met chemische middelen die je geestelijke weerstand afbreken, waardoor je een weerloos instrument in de handen van de geheime dienst wordt? Op het moment dat je daar bij zo iemand één kritische vraag over stelt, of één relativerende opmerking maakt, staat voor de ‘slachtoffers’ vast dat je ook bent gerekruteerd door een van de spionagenetwerken en wordt het contact meestal abrupt verbroken. Ik legde de brief van Richard L. glimlachend terzijde en vergat zijn probleem algauw. Maar begin dit jaar ontving ik opnieuw post van hem. Hij had het er niet bij laten zitten en had nu ook het ministerie van Binnenlandse Zaken, waar de Nederlandse Veiligheidsdienst onder ressorteert, aangeschreven. Hij meldde daarin dat niet alleen hij, maar nu ook zijn broer, door het geïmplanteerde tandtelefoontje in de macht van de geheime dienst was geraakt. ‘Conditionering via de ether,’ noemde hij het zelf. Als ‘bewijs’ had hij de afsprakenkaart van zijn tandarts bijgevoegd, een ticket van Singapore Airlines en een email aan de Amerikaanse ambassade. Tja. Hij schreef het ministerie dat hij via de zender in zijn kies werd klaargestoomd als crimineel die voor de overheid bepaalde diensten kon verrichten. De transformatie van burger tot boef werd aangestuurd door politieagenten uit zijn geboortedorp. Een paar weken later kreeg L. officieel antwoord van de minister van Binnenlandse Zaken – ja, dan weet u waar hij zich allemaal mee bezig (moet) houden: ‘Ik kan u verzekeren dat de aivd de door u beschreven methode niet hanteert,’ liet de bewindsman officieel weten. Alsof Richard daar ook maar één woord van zou geloven. ‘Ik hoop hiermee uw vraag naar tevredenheid te hebben beantwoord,’ – 160 –

sloot de minister niettemin ambtelijk af. Nou, dat was natuurlijk niet het geval, want Richard L. nam wederom contact met mij op. Of wij niet behulpzaam konden zijn bij het verwijderen van het zendertje in zijn gebit. Als wij die konden ontmantelen, zouden we aan de hand van herkenningstekens, serienummers, gebruikte technologie en niet te vergeten de ingeschakelde frequentie tot de kern van het spionagenetwerk kunnen doordringen, voorspelde Richard. Of ik daar iets op kon laten horen? Ja, Richard, ik zal erover nadenken... Ik stuur wel een berichtje via je kies, oké?

– 161 –

De doem der verdenking

Op donderdagochtend 13 juni 1991 werd op het talud van de Moervaart in Bergen op Zoom, vlak bij vuilstort De Kragge, het stoffelijk overschot gevonden van Jessica Richel. Het 18-jarige meisje woonde in het naburige Etten-Leur en had de avond daarvoor in een sportcentrum een zonnebankje genomen, was vervolgens op de fiets naar huis gegaan en was daarna verdwenen. Jessica was half ontkleed, gewurgd en haar keel bevatte overdwars twee diepe snijwonden. Desondanks had de moordenaar ook nog eens twee plastic tassen over haar hoofd gedaan. Op grond van gevonden spermasporen ging de recherche uit van een zedenmisdrijf, maar helemaal zeker was dat niet. In de eerste jaren van mijn programma heb ik me veelvuldig met deze gruwelijke misdaad beziggehouden en heb ik Jessica’s moeder Conny en haar (stief)vader Rien goed leren kennen. In 1996 riepen ze mijn hulp in toen de moord onopgelost dreigde te blijven. Op dat moment was stiefvader Rien al gearresteerd geweest, op verdenking dat hij zélf de hand had gehad in dit gruwelijke misdrijf. Zijn aanhouding gebeurde op nogal dubieuze gronden, maar dat wist de buitenwereld uiteraard niet. Door een fout van een ambtenaar was in een dossier – ten onrechte – opgenomen dat Rien zijn stiefdochter mishandelde. Toen duidelijk werd dat dit een vergissing betrof, moest hij weer worden vrijgelaten, maar was het kwaad al geschied: jarenlang werd hij door velen gemeden en met een schuin oog aangekeken. Het was voor hen het bijna klassieke verhaal: stiefvader misbruikt dochter. Ook binnen de politie waren er mensen die bleven geloven dat Rien er meer van wist. Voor Jessica’s moeder Conny was de moord op haar dochter en de verdenking van haar echtgenoot een kruis dat voor een mens te zwaar was. Ik heb gezien hoe zij en Rien kapotgingen. In 1996 besteedde ik een uitzending aan de zaak en deed een oproep aan getuigen om zich te melden. Dat leverde goede tips op. Ik werd – 162 –

benaderd door een vrouw die zei dat haar ex-man, de toen 45-jarige Ier Don C. uit St. Willebrord, de gruwelmoord tegen haar had opgebiecht. Hij had haar allerlei tot dan onbekende bijzonderheden over het misdrijf verteld, zei ze, onder meer over de kleur van Jessica’s ondergoed. Ze meldde dat hij ’s nachts vaak met zijn Mercedes ging toeren en dat ze dan niet wist waar hij uithing. Volgens haar hadden ze het op een intiem moment ooit eens over geheimen met elkaar gehad en toen zou C. haar in het oor hebben gefluisterd: ‘Weet je wat exciting is? De laatste vijf minuten uit iemands leven... en dan in hun ogen kijken en weten dat ze doodgaan.’ Zoiets kon alleen een moordenaar vertellen. Het was een lugubere, maar serieuze getuigenis van de ex-vrouw en ik speelde deze door aan de recherche, die een uitgebreid onderzoek begon. Een aantal weken later, op de avond van onze tweede uitzending over de moord, werd C. gearresteerd. Het was een spectaculaire doorbraak en iedereen was opgetogen. Toch moest de van meet af aan ontkennende Don C. na zeventien dagen hechtenis worden vrijgelaten. Zijn dna kwam niet overeen met het gevonden sperma. Wel bleef hij voor justitie nog verdacht, zo zei men in een persbericht, maar dat was meer bedoeld als eervolle aftocht dan dat het nog een aanknopingspunt bood. Langzaam maar zeker zakte de arrestatie van Don C. daarna weg in de vergetelheid. Pas in april 2003 – bijna twaalf jaar na de moord – werd de zaak echt opgelost, nadat het Landelijk Team Kindermoorden (ltk) zich met de zaak ging bemoeien en een aantal waardevolle aanbevelingen deed aan het rechercheteam dat de zaak onderzocht. De 35-jarige Cornelis de R. werd aangehouden en zijn dna kwam wél overeen met de aangetroffen sporen. Ik was er ontzettend blij mee en kreeg Conny huilend aan de telefoon. Eindelijk, eindelijk was het zover... en eindelijk werd stiefvader Rien definitief van alle blaam gezuiverd. Niet lang daarna ontving ik echter ook een brief van andere betrokkenen, de familie van de eerder verdachte Don C. ‘Godzijdank is de moord op Jessica opgelost, maar zij is niet het enige dodelijke slachtoffer in deze zaak,’ schreven zij verbitterd. ‘Don wilde de schande van zijn arrestatie geheimhouden voor zijn familie en vrienden. Hij heeft onschuldig een paar weken vastgezeten tussen zware criminelen. Dit heeft enorme impact gehad op zijn leven. Hij is gestorven aan een – 163 –

hartaanval, maar wij twijfelen er niet aan dat dit is veroorzaakt door de stress van deze zaak,’ aldus de familie. Volgens hen was de getuigenis van de ex-vrouw een berekenende wraakoefening in plaats van een goed bedoelde bijdrage. ‘En wat ons verbaast en ziek maakt is dat wij een oom en broer verloren hebben en niemand maar dan ook niemand aan hem of aan ons ooit een verontschuldiging heeft aangeboden.’ Na zo’n brief ben je even stil. Ik heb hen teruggeschreven en later opgebeld. We hebben een goed gesprek gehad. Je kunt misschien niet zeggen dat een hartaanval vier jaar na dato in relatie staat tot een onterechte arrestatie, maar wat ik wel alsnog nadrukkelijk zeg is dit: Don C. was onschuldig, net zo onschuldig als stiefvader Rien... Wat hen is overkomen is een regelrecht drama. En dat spijt mij oprecht, beste familie...

– 164 –

Prisoner 466/64

Het klinkt misschien gek, maar ik word aangetrokken door gevangenissen en huizen van bewaring. Terwijl de meeste mensen alles doen om er vandaan te blijven, wil ik er altijd graag een kijkje nemen. In de loop der jaren ben ik in Nederland honderden keren – misschien wel meer dan duizend keer – in gevangenissen op bezoek geweest. Het is altijd prettig als je in de maatschappelijke discussies over het gevangeniswezen (het zijn hotels... er kunnen makkelijk twee man op een cel) weet waar je het over hebt. Ik heb wel eens eerder geschreven dat mijn topografische kennis van Nederland voor een groot deel samenhangt met de plaatsen waar penitentiaire inrichtingen zijn gevestigd. Ook als ik op vakantie in het buitenland ben, probeer ik gevangenisbezoek in mijn reis op te nemen. Een paar jaar geleden, tijdens een rondreis door Amerika, deed ik speciaal San Francisco aan voor een bezoek aan Alcatraz, bijgenaamd ‘The Rock’, misschien wel ’s werelds meest beruchte gevangenis. The Rock is een eiland voor de Amerikaanse kust waar vanaf 1934 ’s lands grootste gangsters werden opgesloten in een maximum security-regiem. Na tal van incidenten en spectaculaire ontsnappingspogingen – met soms dodelijke afloop – werd de gevangenis in 1963 op last van de minister van Justitie Robert Kennedy gesloten. Sindsdien is het een museum en het was fascinerend om er een middag in de celblokken rond te lopen. Het zag eruit als in de film: lange, verveloze galerijen met ‘open’ cellen, waar alleen een dik traliehekwerk voor schoof. De cel was, schat ik, niet groter dan tweeënhalve meter bij anderhalve meter. Een minuscuul opklaptafeltje aan de muur. Een bed, een open wc-pot (waar iedereen op de galerij bij gebruik van kon ‘meegenieten’) en een boekenplankje aan de muur. Dat was alles. En daar hebben diverse criminelen soms tientallen jaren doorgebracht. Ik kwam er in de cellen van beruchte, wereldwijd bekend geraakte criminelen, zoals kidnapper ‘Machine Gun’ Kelly, politiekiller Alvin ‘Creepy’ Karpis, ontsnappingkoning Roy Gardner, maffialeider Al Capone en moordenaar Robert ‘the Birdman’ Stroud, – 165 –

over wiens detentie een beroemde film is gemaakt. Ik hoorde er op een geluidsbandje haast ongelooflijke verhalen van ex-gedetineerden over het harde gevangenisbeleid. Twee weken volledige isolatie, in een pikdonkere cel, was een zeer gangbare straf voor een kleine overtreding. Een van hen vertelde dat gedetineerden dan om niet gek te worden een knoop van hun shirt trokken en deze door de donkere cel wierpen. Vervolgens tastten zij, kruipend op handen en voeten, de vloer af op zoek naar het knoopje en was er weer een kwartiertje om... In de zomer van 2003 was ik in Zuid-Afrika op vakantie en had ik mijn zinnen gezet op een bezoek aan Robbeneiland, bijgenaamd de ‘Hell Hole’, waar onder anderen ‘prisoner 466/64’ Nelson Mandela achttien jaar in de zwaarbewaakte gevangenis heeft gezeten. Robbeneiland ligt ruim tien kilometer buiten Kaapstad in de oceaan. Ontsnappen zonder boot was onmogelijk, net als op Alcatraz. Het is een bezoek geweest dat mij zeer heeft geraakt. Het was enerzijds ontroerend, maar anderzijds voelde ik grote woede in mij opkomen over het enorme onrecht, de stelselmatige vernederingen, de treiterijen en ontberingen die deze man zijn aangedaan door de blanke regering in een misdadige poging hun eigen belangen te beschermen. Voor de veroordeelden in Alcatraz gold dat zij daadwerkelijk zware misdrijven hadden gepleegd en dus straf verdienden. Nelson Mandela daarentegen zat uitsluitend om een denkbeeld. ‘We are fighting for the noblest cause on earth, the liberation of mankind,’ schreef een andere politieke gevangene op Robbeneiland ooit treffend. En terwijl Alcatraz in 1963 werd gesloten, werd de ‘Hell Hole’ op Robbeneiland juist in die periode geopend. Het celletje van Mandela was nog kleiner dan dat op Alcatraz. Jarenlang moest hij gewoon op een matje op de koude betonvloer slapen, ondervoed, gesloopt door dwangarbeid en ook ’s winters slechts gekleed in een korte broek en open sandalen. Een keer dertig minuten bezoek per halfjaar, dat voor het minste of geringste kon worden ingetrokken. Brieven aan zijn familie die niet werden verstuurd of bezorgd. Zijn geest moest gebroken worden en op die taak heeft men zich op Robbeneiland vol verve gestort, achttien jaar lang. In totaal heeft Mandela zelfs 27 jaar in gevangenschap gezeten. De enige reden dat de donkere Zuid-Afrikaan het overleefde, was dat hij bereid was voor zijn principes te sterven... En zie wat er gebeurde toen de geschiedenis eindelijk, eindelijk een wending nam. Nelson – 166 –

Mandela, die alle recht van de wereld had om blanken tot in de eeuwigheid te haten, sloot zijn vijanden in de armen. En toen hij zelf als president het roer in handen kreeg, voerde hij geen wraakpolitiek, was er geen sprake van verbittering of discriminatie. Integendeel: hij maakte oprechte gebaren van verzoening en vriendschap naar iedere Zuid-Afrikaan. Om de grootsheid daarvan te kunnen begrijpen, moet je misschien eerst voor de tralies van cel nummer 5 in de B-sectie van de maximum security prison Robbeneiland hebben gestaan, zoals ik onlangs. Toen ik daar de levensgeschiedenis van Mandela op me liet inwerken, besefte ik meer dan ooit dat hij tot de allergrootsten op aarde behoort, het levende bewijs dat moed en vastberadenheid uiteindelijk triomferen over de kracht van het kwaad. En dat is een ervaring die ik niet had willen missen en die eigenlijk iedereen zou moeten meemaken...

– 167 –

De dubieuze methoden van hp/de tijd 2

Een aantal hoofdstukken geleden berichtte ik over een controverse die ik aan het uitvechten was met het weekblad hp/De Tijd en zijn verslaggever Stan de Jong. hp/De Tijd had in januari 2003 een omslagartikel aan mij gewijd met als kop: hoe betrouwbaar is peter r. de vries? In maar liefst tien dichtbedrukte pagina’s mocht ‘onderzoeksverslaggever’ Stan de Jong zijn frustraties de vrije loop laten. De Jong hyperventileerde over twee uitzendingen van mijn programma over de ‘Deventer moordzaak’. Slachtoffer was de 60-jarige weduwe Jacqueline Wittenberg en hoofdverdachte was haar financieel adviseur Ernst L. die door het gerechtshof tot twaalf jaar cel was veroordeeld, nadat hij eerder door de rechtbank was vrijgesproken. In de uitzendingen waren de voors en tegens van die veroordeling belicht, maar kennelijk niet naar de zin van De Jong die zonder enige reserve – alsof hij er op de plaats delict zelf is bij geweest – meent dat L. onschuldig is en slachtoffer van een gerechtelijke dwaling. Ik zeg niet dat Ernst L. schuldig is, maar ook (nog) niet dat hij onschuldig is. Zo simpel ligt het helaas niet in deze zaak. Voor De Jong betekende dit in zijn schotschrift echter dat ‘ik erop gebrand was’ om Ernst L. in de gevangenis te houden, terwijl ik heel goed wist dat hij onschuldig was. En waarom? Omdat ik het niet zou kunnen verkroppen dat er na mijn inspanningen in de Puttense moordzaak nog een revisie – een herzieningsproces – in een strafzaak zou komen: de Deventer moordzaak dus. Hoe verzin je het, vraag je je af. Nou, De Jong kostte het geen enkele moeite, pagina na pagina wist hij dit soort stellingen te fabriceren, met als hoofdkop: de dubieuze methoden van peter r. de vries. Omdat niemand dit mocht ontgaan, gooide hp/De Tijd er ook nog een reclamespotje op tv tegenaan. En hoewel het verhaal de lengte van een traploper had, stond er geen regel, maar dan ook geen regel weerwoord van mij in. Gevolg was dat het artikel tal van feitelijke en makkelijk aantoonbare onjuistheden bevatte, die bij één belletje direct ontzenuwd hadden kunnen worden. Maar ja, dat was niet de bedoeling van hp/De – 168 –

Tijd. Je moet een mooi verhaal natuurlijk niet ‘stuk checken’. Twee weken later moest het blad – na tussenkomst van advocaten – een pijnlijke, hoofdredactionele rechtzetting publiceren. Maar daarmee liet ik hp/De Tijd niet wegkomen. Een correctiekader tegenover tien pagina’s insinuaties was nog wat in onbalans. Ik diende daarom ook nog een klacht in bij de Raad voor de Journalistiek en de zitting daar werd voor Stan de Jong een verbaal bloedbad. Hij werd er zwart op wit met het bewijs van zijn onjuistheden om de oren geslagen. Met rood hoofd, stotterend en stamelend probeerde hij alsnog recht te praten wat krom was. Voorzitter mr. J.B. Fleers, lid van de Hoge Raad, hoorde het bijna meewarig, maar ook met een zekere irritatie aan en zei op een cruciaal punt in het artikel van Stan de Jong: ‘Laten we nou wel wezen, meneer De Jong, uw verhaal stort toch als een kaartenhuis in elkaar?’ De Jong kwam in zijn repliek niet verder dan wat gehakkel. Voor het begin van de zitting had De Jong mij op de gang nog opgewekt de hand willen schudden, die ik weigerde: van iemand die me in tien pagina’s ongefundeerde beschuldigingen pootje probeert te lichten zonder één woord wederhoor, accepteer ik alleen een hand als hij zijn verontschuldigingen aanbiedt. De hoofdredacteur van hp/De Tijd was kwaad over mijn weigering en schreef in een brief: ‘Over uw omgangsvormen kan ik kort zijn: geen niveau.’ Ik antwoordde toen op deze plek: ‘Eens kijken hoe het niveau van hp/De Tijd is als de Raad voor de Journalistiek uitspraak doet.’ Welnu, die uitspraak is in de zomer van 2003 gedaan en was voor iedereen die de feiten en achtergronden kende bepaald geen verrassing: hp/De Tijd en Stan de Jong hebben op alle punten verloren. De klacht is volledig gegrond verklaard. De lezer van hp weet echter niets van die uitspraak af, want het zo op goede omgangsvormen gestelde weekblad heeft daar niets van gepubliceerd, terwijl dat in de rest van de journalistiek een goed gebruik is. Maar niet bij hp/De Tijd dus. Als men een ander de maat neemt, zijn tien pagina’s zonder weerwoord nauwelijks genoeg, maar als men zelf wordt gewogen en te licht bevonden, dan zwijgt men. De lafbekken. Over ‘geen niveau’ gesproken. In Het Parool, die aandacht aan de kwestie besteedde, meesmuilde De Jong na het smadelijke verlies: ‘Wij erkennen de Raad voor de Journalistiek niet. Mijn hoofdredacteur noemt die een Mickey Mouse-rechtbank.’ Ook bleef hij ondanks alle aangetoonde fouten roepen dat hij – 169 –

alles ‘nauwgezet’ had onderzocht, kennelijk niet beseffende dat hij daarmee alleen maar meer door de mand viel. ‘Waar het mij om gaat,’ zo vervolgde hij plechtig, ‘is dat de journalistiek de aanjager moet zijn in het controleren van justitie.’ Wat een giller! Dat je zoiets durft te zeggen nadat je net zelf zo’n brevet van onvermogen hebt uitgereikt gekregen. Als er iets gecontroleerd moet worden, Stan de Jong, dan zijn het wel de ‘canards’ van jou en hp/De Tijd, zeg maar de ‘Donald Duck-journalistiek’...

– 170 –

Een civiele kwestie?

Als je slachtoffer bent geworden van een misdrijf en toevallig een kenteken hebt onthouden, een aardige beschrijving van de daders kunt geven, of misschien zelfs wel een naam of adres van hen weet, verwacht je dat de politie daar als de wiedeweerga achteraan gaat. ‘It goes without saying,’ zeggen de Engelsen treffend. Maar in Nederland ‘goes’ dat helemaal niet zo vanzelfsprekend. Het feit dat het college van procureurs-generaal in Den Haag op dit gebied onlangs – met ingang van 1 maart 2003 – een zogenaamde ‘aanwijzing’ heeft gegeven aan politie en justitie om dit soort delicten altíjd aan te pakken, geeft al aan dat dit kennelijk niet staande praktijk was. Integendeel, uit eigen praktijk kan ik u schrijnende voorbeelden noemen van slachtoffers die met concreet feitenmateriaal over daders op het politiebureau werden afgepoeierd in plaats van geholpen. Vaak weigert men botweg de aangifte op te nemen en alleen als het slachtoffer op zijn strepen gaat staan, noteert men – zuchtend – zijn relaas om dat vervolgens onder in een la te laten verdwijnen, ook al is er voldoende bewijsmateriaal, zijn er bovendien ooggetuigen en zijn de verdachten met naam en toenaam bekend. Het spoort de recherche dikwijls niet echt aan om in actie te komen. Wat zegt u? De verdachten snel met hun daden confronteren voordat ze bewijsmateriaal verdonkermanen of verklaringen op elkaar afstemmen? ‘Mevrouwtje, wij bepalen zélf de volgorde van onze werkzaamheden...’ En dus wordt daar vaak wekenlang mee gewacht. Papier is geduldig. Om vervolgens te rapporteren dat de precieze loop van de gebeurtenissen niet meer te achterhalen is (omdat er te veel tijd sindsdien is verstreken). Zaak gesloten! Dat soort dingen, in eindeloze varianten, krijg ik elke dag op mijn bureau. Ik herinner me de ondernemers die een paar jaar geleden werden afgeperst door de zigeunerfamilie Petalo. Deze bende rekende voor simpel slijpwerk van wat boortjes of zaagbladen tienduizenden euro’s en als er niet snel werd betaald, werden – 171 –

de directieleden en hun echtgenoten thuis onder druk gezet met niet misselijke dreigementen. Hun zaak zou in vlammen opgaan en zijzelf – of hun kinderen! – zouden worden gemolesteerd. Een golf van terreur, maar aangifte opnemen, ho maar. Nee, dit was een ‘civiele’ kwestie en geen strafrechterlijke, zo hield men de slachtoffers ijskoud voor. Het is niet meer dan een gewoon zakelijk geschil over een betaling. En daar is de politie niet voor, daarvoor moet u een advocaat inschakelen, goedemiddag! Pas toen wij met de verborgen camera de afpersingspraktijken aantoonden werd er een speciaal team geformeerd, 200 aangiften (!) genoteerd en werden de Petalo’s gearresteerd en uiteindelijk veroordeeld. Met name oplichters, fraudeurs, flessentrekkers en helers hebben vrij spel in Nederland. De politie is niet geïnteresseerd. De zaken kosten te veel tijd en omdat de gemiddelde rechercheur vaak niet eens weet wat btw is, vindt men de kwesties ook gauw te ingewikkeld. Maar ook in geweldszaken is men soms onbegrijpelijk passief. Op mijn bureau ligt het dossier van een man die vorig jaar op een pleintje bij zijn woning rumoer hoorde en naar buiten liep omdat hij dacht dat er een aanrijding had plaatsgevonden. Misschien kon hij hulp bieden. In plaats daarvan kwam hij terecht in een parkeerruzie en werd door drie man als ‘bemoeial’ in elkaar gekleund: zijn oogkas werd stuk getrapt en hij liep talloze verwondingen aan hoofd, nek en rug op. Maanden van lichamelijk ongerief, huilbuien en arbeidsongeschiktheid volgden. De daders hadden in blinde woede – terwijl hij al weerloos op de grond lag – op hem ingetrapt. Zelf had hij geen onvertogen woord gezegd. Zo’n dertig omstanders waren getuigen. Enkelen noteerden het kenteken van de auto waarmee de daders wegreden. Anderen noemden de namen van de betrokkenen, die in de buurt al vaker van zich hadden doen spreken, als u begrijpt wat ik bedoel. De politie kwam en noteerde alles braaf. Je hoeft geen hardliner te zijn om te zeggen: ‘Oké, direct naar de woning waar die auto thuishoort en de inzittenden meenemen naar het politiebureau voor een verklaring.’ Maar niets van dat alles. Het leek er wel op alsof de betrokken politiefunctionaris alles aangreep om maar niet die kant op te hoeven. De verdachten werden pas weken later (!) schriftelijk uitgenodigd om een keer naar het bureau te komen om hun verhaal te doen. Eén van hen – 172 –

kwam opdagen – ‘Kopje koffie, misschien?’ – en kon na een korte, bijna nietszeggende verklaring weer naar huis. De anderen lieten gewoon verstek gaan, zonder dat dit consequenties had. Het dossier werd vervolgens wekenlang voor pietluttigheden tussen politie en justitie heen en weer gestuurd zonder dat er iets gebeurde. Het slachtoffer, dat telkens aan de bel trok, werd als een ‘zeurpiet’ beschouwd. Na heel veel geharrewar, lang wachten en vooral door de publicitaire druk is nu onlangs pas besloten dat de verdachten alsnog vervolgd worden. En de politiek maar denken dat het met de misdaadbestrijding de goede kant op gaat, omdat het aantal aangiften daalt...

– 173 –

Just give me the facts...!

Het is augustus 2003 en dat betekent dat na een zomerstop het nieuwe televisieseizoen voor de deur staat en dat mijn redactie weer op volle kracht een nieuwe reeks programma’s voorbereidt. Na de vakantie beginnen we altijd met een vergadering: welke onderwerpen – ‘dossiers’ in ons jargon – gaan we wel en niet doen? We inventariseren eerst welke ‘oude’ zaken nog voor een follow-up in aanmerking komen en schakelen dan snel over naar de nieuwe onderwerpen. De selectie is streng en best moeilijk. We krijgen elk seizoen honderden aanvragen om hulp, maar kunnen met zo’n twintig afleveringen per jaar maar een beperkt aantal mensen van dienst zijn. Daarbij is ook enige variëteit een vereiste: geen tien moordzaken achter elkaar, maar liefst ook een of twee verborgen camera-acties, een zwendelaffaire, een mysterieuze verdwijning of een zedenzaak. En zo zijn er nog wel wat meer journalistieke criteria waar we rekening mee moeten houden. Tijdens de vergadering dragen de redacteuren dossiers voor waar ze al even aan gesnuffeld hebben en die dus een eerste – oppervlakkige – toets der kritiek hebben doorstaan. Dat zegt echter nog niets, want de aanwezigen luisteren scherp, zoeken zwakke plekken in het verhaal en zijn niet te beroerd een idee flink af te kraken. Veel onderwerpen worden al pratende ‘afgeschoten’: omdat het relaas toch niet helemaal klopt, er dingen zijn verzwegen, de tipgever een ander een hak probeert te zetten of de rol van de aanbrenger zelf niet deugt. Tijdens zo’n onderwerpensessie realiseer ik me altijd weer dat een kwart eeuw misdaadverslaggeving er voor heeft gezorgd dat mijn mensbeeld niet bepaald rooskleurig meer is. Ik geloof niemand op zijn blauwe ogen. Ik heb te vaak meegemaakt dat mensen op het geluk van hun kinderen bezwoeren dat ze onschuldig waren, terwijl het tegendeel later onomstotelijk kwam vast te staan. Met de ‘goede inborst’ van mensen hoef je bij mij niet aan te komen. Ik weet dat ze elkaar om niks te vernieling in schoppen, dat ze hun (ex-)geliefden de – 174 –

nek omdraaien, minderjarigen misbruiken en mishandelen, voor een paar honderd euro vrienden en buren verraden, bedriegen en ruïneren, dat ze zwendelen, frauderen en in heel veel omstandigheden over de simpelste dingen liegen dat het gedrukt staat. Slechte mensen zijn vaak fabelachtig goede acteurs, die anderen met hartstocht zand in de ogen strooien. Ik wil daarom altijd eerst feiten zien, eer ik iemand geloof en dan nog blijf ik vaak op mijn hoede. U zult dit misschien overdreven en ietwat zwartgallig vinden, maar ik verzeker u dat deze opstelling mij vaak behoedt voor teleurstellingen. Tegen mensen die zeggen dat ik cynisch ben, antwoord ik altijd: ‘Nee hoor, helemaal niet, ik ben gewoon realistisch!’ Met name jonge, nieuwe redacteuren hebben wel de neiging een zaak nogal eens op onzakelijke – en in feite onjournalistieke – gronden te beoordelen: op emoties, op intuïtie en de indruk die de verdachte wekt (‘hij was echt ontroerd, toen hij zijn verhaal vertelde, ik geloof niet dat hij dat kan spelen’). Nou, reken maar van yes, zeg ik dan. Vaak heeft een dader ruim de tijd gehad om zich in zijn rol in te leven en dat betekent ook dat hij bijna op commando een paar tranen tevoorschijn kan persen. En als hij dat goed doet, blijft hij misschien uit de bak. Ik houd mijn redacteuren altijd voor dat er vaak niets zo bedrieglijk is als een gevoelsmatige beoordeling. Maar daarvoor moet je misschien eerst tegenover iemand hebben gezeten die met vochtige ogen en dichtgeknepen keel bezweert dat de – spoorloos verdwenen – levenspartner vrijwillig van huis is vertrokken en dat er echt geen ruzie heeft plaatsgevonden. Hij weet van niks, sterker nog, hij heeft onvermoeibaar meegedaan aan de zoekacties. Na een paar maanden blijkt dan dat het slachtoffer in zijn tuin begraven ligt met een verbrijzelde schedel of samengesnoerde keel. Een huwelijk uit de categorie tot de dood ons scheidt... Misschien moet je eerst tegenover een man hebben gezeten die heftig ontkent dat hij meer weet van de verdwijning van een 15-jarige zoon van kennissen, maar waarvan later komt vast te staan dat hij het lijk van de jongen een poosje in de vriezer van zijn woning heeft bewaard en het vervolgens later in een zandverstuiving heeft begraven, waarna hij ook nog de ouders probeerde af te persen. Ja, misschien moet je eerst de gladde babbel van een beroepsoplichter hebben aangehoord, die zonder scrupules tientallen mensen van hun spaargeld en toekomst berooft. En wat ook helpt, is als je voor de – 175 –

rechtbank hoort hoe een verdachte plechtig belooft dat het ‘écht nooit meer zal gebeuren’ en de betrokkene vervolgens nog tig keer met dezelfde praatjes opnieuw voor het hekje staat. Of anders moet je eens met ‘eerlijke boeven’ praten die twee vingers in de lucht steken en claimen (‘erewoord, Peter!’) dat ze alleen in hasj handelen, maar een halfjaar later met een trucklading vol cocaïne of heroïne worden gepakt enzovoort, enzovoort... En dus laat ik me niet graag leiden door uiterlijkheden, tranen of een gloedvol verteld verhaal. Het gaat om feiten. Om bewijs. Wat dat betreft ben ik een aanhanger van special agent Dick Barton uit het beroemde programma Dragnet. De fbi-agent werd elke aflevering wel geconfronteerd met een getuige, slachtoffer of dader die z’n relaas opsmukte met niet terzake doende omwegen en details. Barton, op en top no-nonsense, maakte dan een bezwerend gebaar en knauwde in prachtig Amerikaans ongeduldig: ‘Interesting story ma’am... but I need facts. Just give me the facts... Júúúst give me the facts.’ En zo is het.

– 176 –

Het recht heeft zijn loop, of toch niet?

Wanneer komt een zaak in aanmerking voor behandeling in mijn programma? In het vorige hoofdstuk schreef ik dat het nieuwe televisieseizoen eraan komt en dat in de redactievergadering de keuze van nieuwe ‘dossiers’ dus weer aan de orde is. Omdat het aantal hulpverzoeken het aantal uitzendingen vele malen overtreft moeten er heel wat onderwerpen sneuvelen. De lat ligt behoorlijk hoog en 25 jaar misdaadverslaggeving heeft ervoor gezorgd, zo stelde ik, dat ‘ik geloof in feiten, niet in blauwe ogen’. En dat geldt voor mijn redactie ook. Gevolg is dat het er op bijeenkomsten best heftig toe kan gaan. Op de openingsvergadering discussieerden we merkwaardig genoeg niet het langst over een gruwelijke moord, een mysterieuze verdwijning, een aangrijpende zedenzaak of een spannende verborgen camera-actie, maar over een ordinaire drugssmokkel. Collega Ilan Sluis presenteerde het dossier van John G. en zijn vrouw Godelieve van S., die in mei 2002 op Schiphol werden ingerekend omdat er in hun bagage dertig kilo cocaïne werd gevonden, ter waarde van miljoenen euro’s. Het echtpaar was zes dagen op vakantie geweest op Aruba en bij terugkeer was men bij een routinecontrole in de bagagekelder op twee verdachte tassen gestoten. Er zat in totaal dertig kilo ‘wit goud’ in. Toen de 44-jarige G. en zijn even oude vrouw het vliegtuig uitstapten werden zij meteen aangehouden, want de tassen stonden op hun naam. Ik zag bij de redacteuren wat wenkbrauwen omhoog gaan: so what’s the point? Collega Ilan gebaarde dat het verhaal nog niet af was... Het echtpaar ontkende na de arrestatie dat de tassen van hen waren, zij wisten helemaal niets van de smokkel af. Zij beweerden dat iemand op Aruba de bagage op hun naam moest hebben ingecheckt. Het leek erop alsof de marechaussee ietwat overhaast had toegeslagen. Men had niet gewacht tot het echtpaar bij de bagageband op heterdaad betrapt kon worden op het moment dat zij de tassen er zelf vanaf zouden pakken en aanstalten zouden maken ermee door de douane te lopen. Evenmin had men gecontroleerd of er vingerafdruk– 177 –

ken of dna van hen op de tassen zaten. De rechtbank in Amsterdam had niet veel geloof gehecht aan het verhaal van de twee en had hen veroordeeld tot vier jaar cel. Binnenkort stond het hoger beroep op de rol en in afwachting daarvan hadden ze via hun advocaat contact gezocht met ons programma. Ze meenden dat de rechtbank de ontlastende feiten zonder deze echt aandacht te geven terzijde had geschoven. ‘Hadden ze naast deze twee tassen nog een andere koffer in het vliegtuig?’ vroeg ik. Ilan antwoordde dat het paar een zesdaags vakantietripje naar Aruba had gemaakt en alleen handbagage bij zich had gehad. Collega Chantal van Schuylenburch snoof direct: ‘Pfff... Wie gaat er nou naar Aruba met alleen maar handbagage, dat vind ik heel verdacht.’ Ik vond dat ook wel tegen hen spreken, maar eindredactrice Anne Marie Wegman schudde haar hoofd: ‘Ach, waarom, je hebt daar niet veel nodig.’ Verslaggever Kees van der Spek beaamde dat: ‘Als ik naar Thailand ga, neem ik ook alleen maar een rugzak als handbagage mee.’ Maar dat was nog niet alles. Bij controle van de tickets van het echtpaar bleek dat daar twee zogenaamde claimtags ingeplakt waren: kleine bonnetjes met een zogenoemde barcode die bij verlies van de bagage noodzakelijke informatie over de eigenaren en de vluchtbestemming bevatten. Bovendien had de klm-stewardess op het ticket van John G. gekrabbeld dat zijn tas was gepooled met die van zijn vrouw, wat betekende dat één tas van hem was, maar dat die op het ticket van zijn vrouw was geregistreerd. ‘Nou, dan is het toch duidelijk...’ zei redacteur Marjon Rozema, die behoorlijk wat reiservaring heeft, schouderophalend. Ik vond dat ook bezwarend. Waarom zou een stewardess claimtags inplakken en die aantekeningen maken als iemand helemaal geen bagage bij zich heeft? Stel dat het ervaren reizigers betrof, dan zou dat alleen maar opvallen, met alle risico’s van dien. Bovendien, zo bleek uit het dossier, was de klm-stewardess goed gescreend en had een onberispelijke staat van dienst. Dat is weliswaar geen garantie voor een deugdzaam leven, maar toch... Ilan Sluis had de ietwat ondankbare taak de zaak te verdedigen, terwijl hij zelf de zwakke plekken ook wel zag. ‘Oké, oké,’ repliceerde hij, ‘maar vergeet niet dat vanaf de Antillen wel eerder “spookbagage” is gekomen,’ zei hij, ‘en er is ook ooit corruptie bij het grondpersoneel vastgesteld. Bovendien zijn de verdachten heel keurige mensen, zonder financiële problemen, met een baan en een eigen huis. Hun advocaat – 178 –

mr. Charles Starmans gelooft ook dat ze echt onschuldig zijn...’ Verslaggever Evert Nijkamp grinnikte: ‘Ja, dat zegt hij bij elke cliënt!’. En zo werd er nog een poos door gediscussieerd, zonder dat we er echt uitkwamen of deze mensen nu tragische slachtoffers waren of doortrapte daders. Toen ze niet lang daarna terecht moesten staan voor het Amsterdamse gerechtshof ging ik daarom met Ilan samen kijken. En inderdaad, het paar zag er bepaald niet uit als Bonnie & Clyde, hun wanhoop leek echt. Maar ja, drugssmokkelaars zijn natuurlijk niet altijd haveloze junks met een strafblad, maar soms ook geslaagde burgers die tijdens een vakantietrip bezwijken voor een aantrekkelijk aanbod en de slag van hun leven willen slaan. Hun keurige voorkomen is dan juist een mooie dekmantel – denken ze. ‘Het wordt vrijspraak, op zeker,’ voorspelde mr. Starmans mij zelfverzekerd voor hij de rechtszaal binnenging. Onder zijn arm had hij een reclasseringsrapport dat er gewag van maakte dat men de overtuiging had dat het tweetal onschuldig was. Het komt niet vaak voor dat de reclassering zich ongevraagd daarover uitlaat. Tijdens de zitting ontspon zich vervolgens tussen de procesdeelnemers een discussie die met onze redactievergadering was te vergelijken. Twee weken later deed het hof uitspraak: schuldig. Het vonnis: 48 maanden cel voor beiden. Ik streepte het onderwerp door op mijn denkbeeldige lijstje voor het nieuwe seizoen. ‘Het recht heeft zijn loop gehad,’ zei ik tegen mezelf, maar heel overtuigend klonk het eerlijk gezegd niet...

– 179 –

‘De Vries moet een kogel door zijn kop!’

De Amsterdamse officier van justitie mr. Koos Plooy staat op de dodenlijst van de onderwereld. Een aantal Albanese huurmoordenaars wil hem van kant maken, zo maakte het hoofdstedelijke Openbaar Ministerie zélf bekend in de nazomer van 2003. Plooy, aanklager in geruchtmakende, grote zaken, werd op dat moment al bijna een maand 24 uur per dag bewaakt. De informatie werd door justitie bestempeld als ‘zeer betrouwbaar en geloofwaardig’. Gevolg was dat alle media het nieuws van de dreigende aanslag als een vaststaand feit presenteerden. Criminologen, rechtsgeleerden en Kamerleden riepen verontrust dat er nu toch ‘echt een grens werd overschreden’ en de onderwereld zich kennelijk ‘onschendbaar waant’. En hoewel justitie niet kon aangeven uit welke hoek de dreiging kwam – en dus ook niet wat dan het motief was – was er niemand die een kritische kanttekening maakte, althans niet in de pers. Wie zegt dat de tip ‘betrouwbaar en geloofwaardig’ is als je niet bij benadering kunt aangeven wie er achter zit? Kan het niet een treitereitje zijn geweest van iemand die wist dat hij werd afgeluisterd en in een fake-telefoontje even de boel op stelten wilde zetten? Voor 25 eurocent kun je dan ongelooflijk veel lol hebben... Want wat heb je eraan om een officier van justitie te vermoorden? De Amsterdamse strafpleiter mr. Nico Meijering was de enige die vraagtekens plaatste bij het verhaal en hij kreeg prompt bij de Orde van Advocaten een klacht aan zijn broek van de hoofdofficier van justitie mr. L. de Wit. Als het om het eigen hachje gaat, reageert het parket met de gevoeligheid van een open zenuw. Men is echter niet altijd zo kordaat, kan ik u uit eigen ervaring vertellen. Op 3 april van dit jaar kreeg ik bezoek van een beroepscrimineel die een lange gevangenisstraf heeft uitgezeten voor een moord. Ik had hem in de gevangenis tien jaar geleden ooit een keer geïnterviewd. Mede daarom onthulde hij mij dat hij onlangs was aangezocht om een aanslag op mijn leven te plegen. Een Amsterdamse moorde– 180 –

naar, die mede door mijn toedoen achter de tralies was gekomen, had hem tienduizenden euro’s geboden om deze klus te klaren. De wraakzuchtige gedetineerde had mijn bron bovendien informatie gegeven over locaties waar ik regelmatig kom – wat klopte als een bus! – en waar hij het beste kon toeslaan. De opdrachtgever had hem meermalen gezegd: ‘Die De Vries moet een kogel door zijn kop, die moet gestrekt.’ Het was wat je noemt een ‘zeer betrouwbaar en geloofwaardig’ verhaal. Met naam en toenaam, verteld door een bron die zich blootgaf. Ik nam contact op met de Amsterdamse politie die de bewuste moordzaak had behandeld en zelfs een speciaal team in het leven had geroepen om eerdere dreigementen van de verdachte aan het adres van de politie te onderzoeken. Tot mijn verbazing wilde men mijn aangifte niet opnemen en werd ik afgepoeierd met de mededeling: ‘Ga maar naar de politie Gooi- en Vechtstreek, want in die regio is jouw kantoor gevestigd.’ Daar wist men echter weer niks van de zaak af en dus weigerde ik dit omslachtige alternatief, vooral omdat de aangifte uiteindelijk toch bij dezelfde officier van justitie op het bureau zou belanden, want Hilversum en Amsterdam vallen onder één parket. Na een protestbrief van mij werd de aangifte alsnog op 26 april 2003 in Amsterdam opgenomen. Gezien de ernst van de zaak zou ik snel nader horen, werd mij beloofd. Het bleef echter stil. Doodstil. Weken verstreken. Maanden zelfs. Toen ik half juni nog niets had gehoord, ging ik eens bellen, maar al snel bleek mij dat men weinig trek had mij te woord te staan, ik werd van de een naar de ander verwezen. Niemand durfde iets te zeggen. Ook de verantwoordelijke officier van justitie mr. G. Oldenkamp gaf niet thuis. Na veel geharrewar werd ik uiteindelijk gebeld door rechercheur Van Koningsveld, die op 23 juni bij mij op kantoor langskwam. Hij was lid van dat speciale politieteam dat de bedreigingen van de verdachte onderzocht en analyseerde. Wat hij vertelde was onthutsend en ontluisterend. Hij zei mij eerlijk dat hij pas mijn aangifte had gezien nadat ik met rondbellen was begonnen. Al die tijd was er naar zijn zeggen ‘helemaal niets’ met de zaak gedaan en had deze ‘onder in een la’ gelegen. Mijn woede hierover vond hij heel begrijpelijk, maar hij hief zijn handen machteloos omhoog: ‘Ik kan er ook niks aan doen.’ Verbijsterd diende ik een schriftelijke klacht in bij hoofdofficier mr. L. de Wit, ja inderdaad dezelfde man die zo in zijn wiek was geschoten over de kritische opmerkingen van advocaat Nico Meijering. Een week later kreeg ik – 181 –

een brief met een hoog smoesgehalte van De Wit terug, waarin hij probeerde recht te praten wat krom was. Ja, er waren wat capaciteitsproblemen geweest, rechercheur Van Koningsveld was op vakantie geweest en daardoor had alles nogal wat tijd gekost, maar er was nu ‘goede nota genomen’ van mijn brief. Ja ja. Een paar weken later informeerde ik bij de recherche of mijn bron – die de aanslag moest plegen – al eens was gehoord over de kwestie. U raadt het al, het antwoord was ‘nee’. Conclusie: het leven van een officier van justitie is meer waard dan dat van een journalist. Klassenjustitie heet dat geloof ik... Naschrift: justitie is nooit meer op de aangifte teruggekomen en heeft geen aanvullend onderzoek ingesteld. De bron die het verhaal aandroeg is nooit gehoord.

– 182 –

Mabel... ken je me nog??? 1

Op 12 oktober 1983 vond in de Amsterdamse Uiterwaardenstraat een liquidatie plaats die de misdaadgeschiedenis in zou gaan als de ‘haringkarmoord’. De 29-jarige Chileen E. Astudillo werd door twee kogels getroffen toen hij bij een viskraam stond. Het slachtoffer was niet helemaal onvoorbereid, want hij droeg een kogelvrij vest toen hij zijn harinkie bestelde, maar werd niettemin toch fataal in zijn hals geraakt. De schutter reed op een motor en wist te ontkomen, maar werd later toch gepakt. Het was de toen 27-jarige Chileen Charlie da Silva, die op deze rigoureuze manier een drugsoorlog wilde beslechten, waarin ook al ontvoeringen en wildwestschietpartijen hadden plaatsgevonden. Da Silva werd tot acht jaar cel veroordeeld en toen hij zo’n anderhalf jaar vastzat werd ik in mei 1985 benaderd door zijn jonge en toen nog onbekende advocaat Oscar Hammerstein uit Amsterdam. Het driejarig zoontje Christopher van Da Silva was onverwachts overleden en justitie gaf hem geen toestemming de begrafenis bij te wonen. Ik schreef er in De Telegraaf een artikel over en dat was mijn eerste contact met ‘Charlie de Chileen’, zoals hij in het milieu werd genoemd. Een dag later besliste de kortgedingrechter dat hij alsnog de plechtigheid mocht bijwonen: zoveel hardvochtigheid was nu ook weer niet nodig. En hoewel mijn artikel geen invloed heeft gehad op de beslissing van de rechter – zo neem ik aan – was Da Silva mij toch erkentelijk omdat het menselijke aspect erin de boventoon voerde. In de jaren die volgden, ving ik zo nu en dan een glimp op van Da Silva. In de Scheveningse gevangenis zat hij toevallig onder meer met Heineken-ontvoerder Cor van Hout, bij wie ik regelmatig op bezoek kwam. Hij kwam dan altijd even gedag zeggen. Later, na zijn vrijlating, hoorde ik dat hij de bodyguard van maffiabaas Klaas Bruinsma was geworden, die zo’n onverschrokken schutter goed in zijn gelederen kon gebruiken. Toen in een onder mijn verantwoordelijkheid ver– 183 –

schenen artikel in het weekblad Aktueel een keer werd gesteld dat Bruinsma niet alleen in softdrugs dealde maar ook in harddrugs en de maffiabaas in woede ontstak, regelde Da Silva een ‘sussend’ gesprek tussen ons. Door Da Silva heb ik Bruinsma in totaal een keer of twaalf ontmoet, wat mij een aardig inzicht gaf in Nederlands eerste echte drugsbaron. En toen Bruinsma in 1991 voor het Amsterdamse Hiltonhotel werd geliquideerd, vertelde de Chileen mij dat hij via hem twee uit het museum in Leerdam gestolen oude meesters in bezit had – een Frans Hals en een Jacob van Ruijsdael – en dat hij deze voor 500.000 gulden cash aan justitie wilde ‘terugverkopen’. Ik kon nauwelijks geloven dat het waar was, justitie zou toch geen gestolen waar van een veroordeelde moordenaar afnemen? Dat zou volledig haaks staan op het beleid dat altijd luidkeels werd verkondigd. Da Silva was echter geen man van loze praatjes en hij liet mij bij een geheime bespreking in een motelkamer zijn, waar ik met eigen oren hoorde dat justitie hem inderdaad een half miljoen voor de schilderijen ging betalen. Niet lang daarna verdween hij – met dat geld – naar zijn geboorteland en in de elf jaar die volgden had ik maar sporadisch contact met hem. Hij belde eens in de paar jaar op om te informeren hoe het ging en wat de stand in de onderwereld was. In Chili dreef hij een bonafide handel, de georganiseerde misdaad in Nederland was voor hem voorbij en ik was Charlie da Silva zodoende bijna vergeten. Maar niet helemaal... want toen in Nederland bekend werd dat Mabel Wisse Smit, de verloofde van onze reserve-kroonprins Friso, een vriendschappelijk contact met Klaas Bruinsma had gehad, moest ik ogenblikkelijk weer aan hem denken. Volgens Mabel stelde het contact met Bruinsma niet veel voor en had zij ogenblikkelijk de banden verbroken toen haar duidelijk werd dat de Amsterdammer crimineel was. Er doken – anonieme – geruchten op dat dit zeer bezijden de waarheid was, maar bewijs ontbrak. Zij stelde ook dat zij nooit wat had gezien of gemerkt van criminele activiteiten en daarvan wist ik meteen dat dit niet waar kon zijn. Ik had Bruinsma en zijn entourage zelf een aantal keren ontmoet en de misdaad walmde er als het ware van af: bodyguards met wapens, snelle auto’s, veel contant geld, dure hotels en geen baan... Dat moest Mabel ook gezien hebben als zij niet stekeblind was.

– 184 –

Charlie da Silva was de laatste jaren de rechterhand van Bruinsma en week nooit van diens zijde: als er iemand is die wat over deze vriendschap kan zeggen, is hij het, zo realiseerde ik me. Zou hij Mabel (nog) kennen? Met veel moeite wist ik weer met hem in contact te komen en polste hem voorzichtig over het verleden: ‘Bedoel je soms die deftige, blonde vrouw, met een dubbele naam,’ vroeg Charlie al snel, ‘die een stuk jonger was dan Klaas? Die ook Spaans sprak?’ Een paar dagen later zat ik met collega Kees van der Spek en cameraman Marco Hoogenboom in het vliegtuig naar Santiago voor een weerzien met Da Silva. Hij vertelde ons daar een onthullend verhaal, waaruit helder naar voren komt dat Mabel Wisse Smit en Klaas Bruinsma véél dikker bevriend waren dan zij wilde doen geloven en dat ze bepaald niet is weggelopen van wat wapengekletter binnen de organisatie van Bruinsma. Ze was gewoon een gangsterliefje, stelde Da Silva, dat daar nu nog over liegt ook. Op de terugweg, op tien kilometer hoogte, dacht ik aan de gevolgen die dit verhaal zou krijgen in Nederland. Het leed geen twijfel dat het rumoer zou veroorzaken. Alle eerdere verhalen waren anoniem en niet veelzeggend. Nu stond er een voormalig bodyguard op met een stevige ‘staat van dienst’, dat kon niemand negeren. Ik vroeg me ook af hoe bijvoorbeeld de Amsterdamse politie zou reageren. Toen ik bij de dood van Heineken-ontvoerder Cor van Hout in een rouwadvertentie bevestigde dat ik bevriend met hem was – wat al tien jaar lang bekend was en waar ik nooit over had gelogen! – sprong de korpsleiding op tilt en verbrak de contacten. Hoe zou men dat in dit geval doen? dacht ik. Weigert men nu voortaan ook om te verschijnen bij koninklijke ontvangsten waar Mabel Wisse Smit bij is? Worden allerlei faciliteiten bij een werkbezoek van haar aan Amsterdam nu ingetrokken? Wordt de nieuwjaarsbijeenkomst in het paleis op de Dam nu geboycot? Eens kijken of de korpsleiding nu ook principieel is. En de keuze is heel simpel: óf je bent consequent, óf je bent hypocriet...

– 185 –

Mabel... ken je me nog??? 2

De eerste week van oktober 2003 was niet alleen de meest turbulente uit het leven van reserve-koningin Mabel Wisse Smit, maar ook in het mijne scoorde hij 9,0 op de schaal van Richter. Het komt niet vaak voor dat een journalistieke scoop zoveel opwinding veroorzaakt en het Nederlandse persleger in opperste staat van paraatheid brengt. Het interview in Chili met Charlie da Silva, de voormalig bodyguard van Klaas Bruinsma, zorgde voor een ongekende ‘media-blitz’. Oké, toen ik in 1994 in Paraguay de voortvluchtige Heineken-ontvoerder Frans Meijer opspoorde, wilde ook iedereen het naadje van de kous weten. En toen justitie bij mij thuis ooit een inval deed omdat ik gestolen floppy’s met geheime politie-informatie had geopenbaard, werd ik een paar dagen plat gebeld. De uiteindelijke vrijspraak van de Twee van Putten, in april 2002, was natuurlijk ook een mediahappening en toen ik medio 2000 in het Limburgse dorpje Helden bemiddelde bij een gijzeling van een boerengezin door twee criminelen, moest ik mij ongeveer een week lang schrap zetten en ook mijn toespraak op de begrafenis van de doodgeschoten Heineken-ontvoerder Cor van Hout, begin 2003, vulde menige column en televisierubriek. Maar toch leggen al deze hectische gebeurtenissen het uiteindelijk af tegen het mediacircus dat op gang kwam toen het dertig-secondenspotje van bodyguard Charlie da Silva afgelopen week op tv kwam: een soort Al Capone, die een geweer en een riem vol jachtpatronen nonchalant over de schouder liet bungelen en de tv-kijker in een soort steenkolen-Nederlands toesprak, nadat hij zijn donkere zonnebril traag had afgezet: ‘Hai... ik ben Charlie. Ik was die bodyguard van die Lange... Klaas Bruinsma... Overal waar hij ging, ging ik ook.... Mabel... ken je me nog? Ik jou wel...!’ De zonnebril ging weer op en hij beende langzaam met mij het beeld uit. De telefoon rinkelde en blééf rinkelen. Iedereen wilde weten wat we precies gingen brengen en welke consequenties dat voor het Oranjehuis zou hebben. Het was moeilijk om geconcentreerd te blijven, terwijl de reportage nog niet – 186 –

eens helemaal af was. Er liep nog een gevoelige correspondentie met de Rijksvoorlichtingsdienst en Mabel Wisse Smit, waardoor we de inhoud steeds weer iets moesten aanpassen. Collega Kees van der Spek, die met mij mee naar Chili was geweest en de regie deed, was de laatste dagen tot de nachtelijke uurtjes in de montagekamer bezig. Dit wel er in... dat niet... dat ietsje korter... verdorie, waar is dat quootje nou gebleven?... O jee, dat document moet er nog in!.... Waar blijft die reactie van de rvd nou!... Moet die foto gebalkt worden...? En ondertussen probeerden de media onophoudelijk mij voor de uitzending een nieuwtje af te troggelen. Uiteindelijk was het programma pas twee uur voor uitzending echt gereed. Voor het eerst in negen jaar kwam sbs-directeur Bart in ’t Hout de band vooraf in de montagekamer bekijken, want ja... het koningshuis... dit ligt wel heel gevoelig. Daarna kon de band naar de sbs-uitzendstraat in Amsterdam worden gebracht. (‘Draai een extra kopie, je weet nooit wat er onderweg gebeurt!’) De spanning liep hoog op. Ik ben na 25 jaar misdaadjournalistiek niet zo snel meer uit mijn evenwicht, maar ik schroom er niet voor om toe te geven dat ik voor deze uitzending best zenuwachtig was. Ik realiseerde me dat een klein foutje genadeloos zou worden afgestraft, dat als een verkeerde toon werd aangeslagen de boodschapper zou worden aangevallen, ja, dat als we echt een blunder zouden maken, het voor mij en mijn team einde oefening kon betekenen. In de talrijke e-mailtjes die ons voor de uitzending bereikten, werd daar ook nadrukkelijk op gewezen: ‘Peter, je hebt de afgelopen jaren de strijd aangebonden met politie, justitie en vele criminelen, maar waar je nu aankomt is het Koninklijk Huis... Dat is van een andere orde. Hopelijk weet je wat je doet...’ klonk het bijna dreigend. Een paar seconden na afloop van het programma ging de telefoon weer. Het was mijn oude baas Fons van Westerloo, die juist naar concurrent rtl 4 is overgestapt: ‘Potverdomme, Peter... Ik ben stinkend jaloers op sbs!’ Daarna was het niet meer te stoppen. Radio, televisie, kranten, buitenlandse pers. Tientallen verzoeken om in programma’s te komen. Om u even een kleine, lang niet volledige illustratie te geven: Op vrijdag begon het met een optreden in rtl-Boulevard, daarna Stem van Nederland. Afschminken? Nee, laat maar zitten, de taxi staat buiten al klaar voor Barend&Witteman en daarna moet ik snel – 187 –

door naar Nova. Onderweg haastige telefonische interviews met kranten, radiostations en nieuwsrubrieken. Toen ik ’s avonds laat uitgewoond thuiskwam draaide er een uitgebreid overzicht van ‘Mabelgate’ op een van de Journaals. De huistelefoon rinkelde, in mijn jaszak piepte mijn gsm dat er weer een sms’je binnenkwam. ‘En, hoe was het vandaag...?’ vroeg mijn vrouw.

– 188 –

Een crimineel liegt niet altijd...

Eigenlijk had ik me voorgenomen om het niet opnieuw te hebben over Mabel Wisse Smit, maar in plaats daarvan weer over te gaan op business as usual, de échte misdaad. Maar zoals u ziet heb ik de verleiding niet kunnen weerstaan. De week na onze twee uitzendingen over de opzienbarende contacten tussen onze ‘reserve-koningin’ en maffiabaas Klaas Bruinsma werd ik overal waar ik kwam aangeklampt met de tekst: ‘Nou, je hebt wel geschiedenis geschreven hoor...’ Daarnaast werd ik gebeld en gemaild door media uit de hele wereld die mijn story wilden horen: van de bbc tot de New York Times en ook uit Zuid-Amerika waar ik ‘kroongetuige’ Charlie da Silva geïnterviewd had, stapelden de aanvragen zich op. En ja, als je dan in ieders ogen geschiedenis hebt geschreven en de kranten nog bijna dagelijks bol staan over de affaire doet het toch wat onwerkelijk aan om dan over te schakelen op de gewone ‘poldermisdaad’ waar ik normaal mee bezig ben, of niet soms? En dus vergast ik u toch maar op wat belevenissen en observaties uit die memorabele week half oktober 2003. Surfend op internet zag ik dat over Mabelgate inderdaad in alle uithoeken van de wereld werd bericht. Ruim twaalf jaar na de dood van Klaas Bruinsma is zijn naam meer in het nieuws dan ooit. Het is een typische gewaarwording om in bijvoorbeeld El Mercurio, een grote Zuid-Amerikaanse krant, uitvoerig te lezen over wat je zelf hebt aangeslingerd. Er wordt volop geschreven over ‘la relación amorosa de la Mabel Wisse Smit con un jefe de la mafia holandesa’ (de liefdesrelatie tussen Mabel Wisse Smit en een Hollandse maffiabaas) en uiteraard speelt ook ‘ex guardaespaldas de mafioso, el chileno Charlie da Silva’, (de Chileense ex-maffiabodyguard Charlie da Silva) een grote rol in de verhalen. De affaire bevestigde weer eens mijn stelling dat een crimineel niet altijd liegt en eerzame burgers niet altijd de waarheid spreken. Na mijn eerste uitzending werd de getuigenis van Da Silva door sommi– 189 –

gen in twijfel getrokken. Wie zegt dat een crimineel de waarheid spreekt? schamperden critici. Mijn antwoord daarop is: in Nederland zitten er zo’n 15.000 mensen gedetineerd. Het gros daarvan is gepakt en veroordeeld door de verklaringen van een andere crimineel. Dan noemen we het altijd wettig en overtuigend... Het klinkt misschien gek, maar ik vind een crimineel vaak betrouwbaarder en geloofwaardiger dan mensen van onbesproken gedrag. Criminelen als Da Silva geven gewoon toe dat ze boef zijn en hoeven niet meer de schone schijn op te houden voor hun sociale omgeving. Geslaagde burgers hebben dat belang vaak wel. Als zij toegeven dat zij een misstap hebben begaan, onoorbaar gedrag hebben vertoond, stort hun zorgvuldig opgebouwde decor in, wenden vrienden zich af, worden belangrijke zakelijke overeenkomsten geannuleerd. Reden genoeg om er een leugen tegenaan te gooien, dunkt mij. Ik heb dat al dikwijls gezien. Niettemin menen veel mensen nog dat een crimineel bij elke ademstoot liegt en wordt er bijna tot in het oneindige geloof gehecht aan de kronkelige uitvluchten van een in opspraak geraakte notabele. Even leek het erop dat het in deze kwestie ook zo zou gaan. Een verstrooide professor criminologie beweerde – op vragen van de pers – dat hij eigenlijk nog nooit van Da Silva had gehoord en dat hij dus op zijn hoogst een onbetekenende meeloper kon zijn. Andere betrokkenen – een medebendelid – uit het leven van Klaas Bruinsma lieten optekenen dat hij volgens hen nooit een relatie met Mabel had gehad (ze kenden haar wel...!) en er stond een vriendin van de reserve-koningin op die stelde dat niet Mabel, maar zijzelf de grote liefde van de maffiabaas was geweest. In de toon en bejegening van de pers was direct een verandering merkbaar. Eerst had men een paar dagen achter de onthulling aangelopen, maar dat verveelde natuurlijk. Nu werd er fanatiek geaasd op een ‘eigen’ nieuwtje dat de affaire een wending kon geven en dus werd de verstrooide professor bijna omarmd in plaats van kritisch ondervraagd. Het verhaal van het medebendelid dat Da Silva ‘een flapdrol’ was en er in zijn ogen helemaal geen relatie tussen Mabel en Klaas Bruinsma was geweest, haalde eveneens groot het nieuws, maar niemand merkte op dat in oude kranten en boeken duidelijk staat dat deze crimineel in die tijd gebrouilleerd was met de maffiabaas en al helemaal niet meer tot diens entourage behoorde. Dus hoe kon hij weten of er in die periode wel of niet een relatie was geweest? Het leek er echter op of die argumenten er niet toe deden. – 190 –

En ik geef het toe, een ochtend lang, was ik door invloed van de tegenkrachten en het ‘enthousiasme’ waarmee de pers daarop reageerde, even uit het veld geslagen. Maar tegelijkertijd was ik er rotsvast van overtuigd dat we goed zaten. Wij hadden Da Silva en de andere getuigen toch gesproken? Mabel had toch moeten toegeven dat zij op Bruinsma’s boot de Neeltje Jacoba had overnacht? En Da Silva was toch aantoonbaar een vooraanstaand figuur in de ‘hofhouding’ van Bruinsma, die overal met zijn neus bovenop had gezeten? Wat lulde die professor nou eigenlijk?! De naam van ‘Charlie de Chileen’ kwam – in combinatie met Klaas Bruinsma – volop in oude processen-verbalen, krantenartikelen en true-crime-boeken voor. We hadden foto’s van hem broederlijk naast Bruinsma. Samen met collega Kees van der Spek, die ook met mij naar Chili was geweest, weerlegde ik in onze tweede uitzending punt voor punt – en feitelijk – alle contraverhalen. Er bleef niets van over. Toen premier Balkenende de volgende dag in Den Haag een persconferentie hield over de zaak, zat mijn voltallige redactie gespannen voor de buis. Op het moment dat de premier meldde dat Mabel Wisse Smit hem – ondanks vele indringende gesprekken – ‘onjuist en onvolledig’ had geïnformeerd, ja, had voorgelogen, kruisten de blikken van Kees van der Spek en mij elkaar een paar – veelbetekenende – seconden... Zaterdagavond, de dag erna, praatte ik Charlie da Silva telefonisch bij. Hij had alles natuurlijk van veraf gevolgd en alle verwikkelingen waren grotendeels aan hem voorbijgegaan. Hij kon zich niet goed voorstellen dat er mensen waren die aan zijn verhaal hadden getwijfeld. Hij was toch de bodyguard van ‘die Lange’? Hij verbleef toch met hem en Mabel op de Neeltje Jacoba, het schip van Bruinsma? Uiteraard, allemaal waar, maar toen ik hem vertelde dat het desondanks best een spannende week was geweest, klonk hij oprecht een beetje verbaasd en ook een beetje geërgerd: ‘Maar, Peter, wat dachten zij dan, dat een crimineel altijd liegt?’ Aan het slot van het gesprek vroeg hij wat ik nu ging doen. Ik zei hem dat het mijn eerste vrije avond in drie weken was, dat ik doodmoe was en nu een fles wijn ging opentrekken. Chileense wijn uiteraard... Naschrift: de regering zag vanwege deze affaire af van het indienen van de zogenaamde toestemmingswet voor het huwelijk van prins Friso en Mabel Wisse Smit. Dit betekende dat het paar geen aanspraak meer kon maken op hun plaats in de troonopvolging. Mabelgate deed de monarchie enige tijd wankelen. – 191 –

Bij de dood van Nico van U.

Het was een klein bericht in de krant van 9 juni 2003: vrouw schiet echtgenoot dood. De 37-jarige Amsterdamse Françoise van den B. had na een heftige woordenwisseling in hun woning aan de Visseringstraat haar 45-jarige partner met acht schoten om het leven gebracht. De naam van de man kwam niet in het bericht voor. Wel werd er melding van gemaakt dat hij na het uitzitten van een langdurige celstraf voor geweldsdelicten pas onlangs weer op vrije voeten was gekomen. Sindsdien was het constant hommeles rond de woning aan de Visseringstraat geweest en was dikwijls de politie gewaarschuwd om erger te voorkomen. Ik las het berichtje wel in de krant, maar besteedde er verder geen aandacht aan. Pas weken later hoorde ik wie het slachtoffer was: één van Nederlands meest roemruchte onderwereldfiguren. Zijn naam – Nico van U. – zegt u waarschijnlijk niets, maar hij was in zijn leven betrokken bij in ieder geval drie geruchtmakende moordzaken. Ik heb hem een aantal keren ontmoet en opgezocht in de gevangenis, omdat hij beweerde onschuldig te zijn. Later werd mij duidelijk dat Van U. altijd alles ontkende, onder het aloude onderwereldmotto: bekennen is om straf vragen. Welnu, ook zonder te bekennen heeft Van U., stoffeerder van beroep, meer dan de helft van zijn leven vastgezeten: 23 van de in totaal 45 jaar. Het begon in 1977, toen de 20-jarige Van U. samen met een aantal vrienden de illegaal in ons land verblijvende Turk Ibrahim Usal zomaar, ‘voor de grap’, in het water van de Amsterdamse Singel gooide. Ze hadden dat soort ‘geintjes’ wel vaker uitgehaald en dat was altijd goed afgelopen. Maar Usal, vader van vier jonge kinderen, kon niet zwemmen en verdronk. De vrienden waren allang doorgelopen. De tragische en volstrekt onnodige dood van de Turk deed veel stof opwaaien. Er werd via De Telegraaf 250.000 gulden ingezameld, waarmee in Turkije voor zijn nabestaanden een huis werd gebouwd. Van U. en zijn vrienden werden veroordeeld tot twee jaar cel. Daarna bleef – 192 –

het even stil rond Nico van U., maar in 1986 haalde hij weer het nieuws met de zogenoemde ‘Pinkstermoord’. In dat weekeinde werd in het Westelijk Havengebied in Amsterdam de 39-jarige Johan Meller met een riotgun door het hoofd geschoten, terwijl hij in zijn blauwe Citroën zat. Er was dwars door de autodeur heen geknald. Van U. werd de volgende dag gearresteerd, maar ontkende als vanouds hardnekkig. Het bewijs tegen hem was flinterdun en justitie stond op het punt hem vrij te laten. Maar op dat moment presenteerde het Gerechtelijk Laboratorium een onthullend rapport: op een trui van de stoffeerder, die nota bene al was gewassen, had men minuscule blauwe lakschilfertjes van de Citroën aangetroffen. Toen Van U. van dichtbij met een riotgun door de autoportier heen schoot, waren deze op zijn trui gesprongen. Ontkennen hielp nu niet meer en Nico werd weer veroordeeld. Begin 1993 was hij weer op vrije voeten en hij deed al snel opnieuw van zich spreken. Op 15 maart van dat jaar werd na een ruzie in een bordeel aan de Binnenhaven in Den Helder brandgesticht, waarbij een prostituee om het leven kwam. Nico van U., inmiddels 36 jaar oud, werd gearresteerd. Ook nu ontkende hij alle schuld en vanuit de penitentiaire inrichting in Scheveningen ontving ik van hem een noodkreet: ‘Ik zit nu écht met een groot probleem, Peter... Ik ben absoluut onschuldig en word er ingeluisd. Help me alsjeblieft!’ Ik ben daarop bij hem op bezoek gegaan, maar vond eerlijk gezegd geen aanknopingspunten om iets met de zaak te doen. Van U. werd door het gerechtshof tot negen jaar cel veroordeeld en verdween voor de zoveelste keer voor lange tijd achter de tralies. Ik zag of hoorde jarenlang niets meer van hem, zijn laatste brief aan mij dateert van 1996, zo zag ik in mijn dossier. Pas begin dit jaar, op de begrafenis van Heineken-ontvoerder Cor van Hout, zag ik hem opnieuw, toen hij na afloop op mij afstapte. Hij droeg een keurig pak, zag eruit als een boekhouder en aanvankelijk herkende ik hem niet eens. Hij was net als Van Hout in de Amsterdamse Staatsliedenbuurt opgegroeid en had tijdens zijn lange detentie ook een paar keer met hem vastgezeten. Nico begon met mij over een moordzaak waar ik in mijn programma aandacht aan had besteed. Hij had met de verdachte vastgezeten en liet doorschemeren er – 193 –

meer van te weten. De betrokkene had aan hem advies gevraagd hoe je het beste een lijk kon wegwerken. ‘Ben je bereid dat aan de recherche te vertellen?’ vroeg ik, want het ging in die bewuste zaak ook juist om een weggewerkt stoffelijk overschot. Van U. glimlachte. ‘Weet je nou nog niet, dat ik nooit beken en nooit met de politie praat?’ Hij veranderde van onderwerp en sprak zijn verontrusting uit over de reeks van liquidaties in de hoofdstad. ‘Het gaat hard... de een na de ander. Je kunt niet eens meer zonder risico over straat.’ Een halfjaar later werd hij zelf doodgeschoten. Thuis. Door zijn vrouw. Met zijn eigen pistool. Naschrift: Françoise van den B. werd in december 2003 door de rechtbank in Amsterdam veroordeeld tot een celstraf van twee jaar, nadat de officier van justitie wegens doodslag zeven jaar had geëist. De rechtbank overwoog dat Françoise stelselmatig door Van U. was mishandeld en bedreigd en was van oordeel dat de vrouw zich die bewuste avond in een hachelijke positie bevond toen er opnieuw ruzie was ontstaan en Nico van U. haar bedreigde met zijn vuurwapen. Toen zij hem het wapen tijdens een schermutseling had weten te ontfutselen, schoot zij hem met acht kogels dood.

– 194 –

Mijn woord van eer...

In november 1983 – twintig jaar geleden – speelde in Amsterdam de ontvoering van bierbrouwer Alfred Heineken en diens chauffeur Ab Doderer. Het was een zaak waar de hele wereldpers op dook en die ik, als jong verslaggever, voor De Telegraaf versloeg. Het was een tijd waarin de persvoorlichting nog niet zo goed was gestructureerd als nu. Als je tegenwoordig een politieman belt, verslikt deze zich meteen en nog voor je het begin van een vraag hebt kunnen stellen, ben je al doorverbonden naar de afdeling persvoorlichting. Maar toen werkte dat nog niet zo en kon je bijvoorbeeld als journalist nog een beetje door de gangen van het hoofdbureau zwerven en een recherchekamer binnenstappen om met de rechercheurs een praatje te maken. In die tijd had ik met enkele ‘zware jongens’ op het hoofdbureau goede contacten en tijdens de ontvoering zocht ik hen uiteraard op om wat informatie los te peuteren. Dat viel niet mee, want de ontvoering had natuurlijk iedereen op scherp gezet. Toch was er een oudere commissaris, die wel een zwak had voor die jonge, ambitieuze verslaggever. We dronken een kop koffie en toen ik hem vroeg hoe de zaak ervoor stond, twijfelde hij even, deed zijn kamerdeur dicht en zei: ‘Ik wil je wel iets vertellen, maar dat moet dan onder ons blijven, oké? Geen verhaal in de krant... puur als achtergrond voor jezelf.’ Ik had geen tijd om na te denken en knikte: ‘Erewoord!’ Vervolgens ontboezemde de recherchechef mij voor welke problemen men stond en wat er in grote lijnen voor contacten met de ontvoerders waren geweest en wij filosofeerden daar een poosje over door. Ik voelde me tijdens het gesprek groeien! Terwijl er in de meeste media op los gegist werd, wist ik van de hoed en de rand en opgetogen reed ik terug naar de krant. En pas toen ik daar kwam, realiseerde ik me dat mijn handen waren gebonden en ik me slim had laten inkapselen. Ik had me iets laten vertellen wat ik niet kon gebruiken. De politie hoefde niet bang te zijn dat er gevoelige informatie zou uitlekken: ze hadden me monddood gemaakt door me gewoon alles te vertellen. Het werd nog erger toen een collega met min of meer dezelfde informatie op de redactie kwam, die – 195 –

hij uit heel andere bron had gehoord. Ik durfde het echter niet op te schrijven, want erewoord is natuurlijk erewoord en ik zou ‘afbranden’ bij de commissaris als ik beweerde dat we het toevallig ook van iemand anders hadden gehoord. Ik hoorde hem al brommen: ‘Ja ja...’ Ik was languit in de grootste valkuil van mijn vak gedonderd! Gelukkig was de informatie kort daarop alweer achterhaald en kon ik met mijn nieuwsgaring weer op volle kracht vooruit, maar ik nam me heilig voor me nooit meer iets te laten vertellen wat ik niet kon gebruiken. Als iemand mij sindsdien iets ‘geheims’ wil mededelen, maak ik een afwerend gebaar: ‘Nee, vertel het dan maar niet... want als ik het later uit een andere hoek hoor kan ik het tenminste gebruiken en anders niet.’ Het is een tactiek die me goed is bevallen. Zo heeft Heineken-ontvoerder Cor van Hout – om me maar tot dezelfde affaire te beperken – wel eens op het punt gestaan me vertrouwelijk iets te vertellen over de verblijfplaats van zijn voortvluchtige mededader Frans Meijer. Ik schudde echter mijn hoofd en zei: ‘Nee, niet doen, Cor... misschien krijg ik nog eens een andere tip en dan wil ik ermee aan het werk kunnen.’ En inderdaad, die andere tip kwam in 1994 en ik spoorde tijdens een geheime, spannende missie Frans Meijer in Paraguay op. Toen ik terugkwam in Nederland was Van Hout zwaar ontstemd en riep me min of meer ter verantwoording. Ik kon hem toen echter voorhouden dat hij mij er nooit iets over had verteld en ik geen enkele belofte had geschonden. Dat hij het allesbehalve leuk vond, was begrijpelijk, maar er was geen sprake van dubbelspel of verraad geweest. En dat zorgde ervoor dat ons contact – na een afkoelingsperiode – in stand bleef. Ik vertel dit allemaal omdat ik in november 2003 weer voor zo’n dilemma stond. Ik werd benaderd door een persoon die vertelde dat hij veel wist van een onopgeloste moord waar ik in het verleden over had gepubliceerd en lezers toen om informatie had gevraagd. Ik veerde direct op, maar de betrokkene zei mij dat ik mijn ‘woord van eer’ moest geven dat ik zijn verhaal niet mocht opschrijven of doorgeven aan de politie, want daaruit zou voor de dader zonder meer blijken wie er loslippig was geweest en dat zou nog een leven kosten: het zijne. Hij wilde het voornamelijk kwijt om zijn eigen geweten te ontlasten. Ik aarzelde en dacht even aan bovengenoemde, eerdere ervaringen. Je weet hoe het werkt, Peet, zei ik streng tegen mezelf. En toen... toen gaf ik mijn erewoord en liet het me toch vertellen. – 196 –

De ontvoering die mijn leven veranderde

Op 9 november 1983 had ik ’s avonds juist tien kilometer hardgelopen en wiste in de keuken met een handdoek het zweet van mijn gezicht, toen om een paar minuten voor halfacht de telefoon rinkelde... Hoe ik dat nu, op de kop af twintig jaar later, nog zo goed weet? Nou, degene die belde was mijn baas, de chef nieuwsdienst van De Telegraaf, die opgewonden meldde dat rond zeven uur in het centrum van Amsterdam bierbrouwer Alfred Heineken en diens chauffeur Ab Doderer waren ontvoerd en dat ik direct naar de krant moest komen. Het was een mededeling die de loop van mijn journalistieke carrière – maar eigenlijk ook wel mijn persoonlijke leven – enorm heeft beïnvloed. Er is geen misdaad – zelfs de Puttense moordzaak niet – waar mijn naam zo mee wordt geassocieerd als de Heineken-ontvoering. Ook nu, twintig jaar later, gaat er geen week voorbij zonder dat ik met die gebeurtenis word geconfronteerd. De Heineken-ontvoering is de story of my life geworden, zoals de Amerikanen dat zo mooi zeggen. Ik schreef honderden onthullende reportages in de krant, publiceerde er twee boeken over en Neerlands meest geruchtmakende misdrijf allertijden bracht mij ook in contact met Cor van Hout, de primus inter pares van de vijf kidnappers. Na de ontknoping van de ontvoering, wilde ik dolgraag weten hoe Van Hout en zijn kompanen alles precies hadden beraamd en uitgevoerd. Ik schreef hem begin 1984 een brief toen hij in Parijs in de beruchte Santé-gevangenis zat, in afwachting van zijn uitlevering aan Nederland. We waren even oud, beiden Amsterdammers, sportliefhebbers, Ajax-fan en niet-roker. We hadden dus bepaalde dingen gemeen, maar waren ook – dacht ik – onverenigbaar verschillend: hij was ontvoerder en ik was journalist. Ik vroeg Van Hout of hij misschien bereid was om een interview aan mij te geven. Er waren nog zoveel onopgehelderde geheimen in de ontvoeringzaak, dat ik hem daar dolgraag eens over wilde spreken. Ik verwachtte er niet veel van, maar niet geprobeerd was altijd kansloos.

– 197 –

Deze week las ik de correspondentie met hem in de Santé nog eens terug. In zijn eerste brief in april 1984 (‘Ik hoop dat je mijn handschrift een beetje kunt lezen, want ik zit op mijn bed te schrijven’) meldde Van Hout dat hij mijn werk in De Telegraaf altijd wel gevolgd had en dat hem dit wel aansprak, maar dat van een interview toch echt geen sprake kon zijn. Hij beriep zich op zijn zwijgrecht bij de politie, er liep nog een uitleveringsprocedure en een interview over de toedracht van de ontvoeringszaak kon hem alleen maar schaden, zo meende hij – niet ten onrechte overigens. Maar, zo schreef hij, als – met hoofdletters – ik ooit een interview geef, dan is dat aan jou. Wel vroeg hij mij of ik elke week misschien de maandag-Telegraaf kon opsturen, zodat hij de voetbaluitslagen kon volgen. Ik ging ervan uit dat de uitlevering aan Nederland hooguit een paar weken kon duren en stuurde hem vanaf dat moment elke dag in een enveloppe de krant: Maison d’ Arrêt, Rue de la Santé 42 Cel 309 Cedex 14 – 75014 Paris. De reden dat ik dit adres nog zo gemakkelijk reproduceer is dat de uitlevering helemaal niet snel verliep, maar door juridische touwtrekkerij bijna twee jaar (!) duurde en ik al die tijd – ook in mijn vakanties – dagelijks dit adres op een enveloppe met krant erin krabbelde: beloofd is beloofd... In de sombere Santé-gevangenis was het een dagelijks lichtpuntje dat Cor van Hout nooit is vergeten. Een kleine geste, met grote gevolgen. Toen hij eind 1985 tijdens de uitleveringsprocedure om juridische redenen uit de Santé-gevangenis werd vrijgelaten en onder politiebewaking ‘huisarrest’ kreeg in een hotel bij Parijs, verzamelde zich daar de hele wereldpers. Iedereen wilde een glimp van hem opvangen en het liefst een interview hebben. In een kamertje van het hotel overlegde Van Hout met zijn advocaat mr. Max Moszkowicz. Na een poosje kwam er een gendarme naar buiten, op de parkeerplaats van het hotel, waar ik met de rest van de pers al uren liep te koukleumen in afwachting van wat er komen ging. ‘Attention.... Monsieur Pe-tèr le Vrii-eess?’ riep de politieman. Toen ik aarzelend mijn vinger opstak, wenkte hij me naar binnen. Mijn collega’s en concurrenten keken me verbaasd aan. Wat was dat, wat ging er gebeuren? In het hotel werd ik naar een zaaltje geleid. Cor van Hout zat er. Hij stond op en gaf me een hand. ‘Je hebt me al die tijd de krant opgestuurd. Ik dacht eerlijk gezegd dat je er na een maand mee zou stoppen, want je had er eigen– 198 –

lijk niks aan. Ik zal nooit vergeten dat je het al die tijd hebt volgehouden. Ik weet dat er veel pers buiten staat. Maar ik geef maar één interview. Aan jou.’ Beloofd was beloofd. Deze voorgeschiedenis, die niet veel mensen kennen, legde in feite de basis voor ons latere contact en de daaruit weer voortvloeiende vriendschap. Een contact dat me in staat stelde de inside-story van de kidnap in een dik boek vast te leggen, dat het best verkochte true-crime-boek van Nederland is geworden en waar al die ‘onopgehelderde geheimen’ door hem toch nog uit de doeken zijn gedaan. Tijdens en na zijn gevangenisstraf bleef ik contact met Cor van Hout houden en ontstond er ondanks onze ‘onverenigbare’ achtergronden toch een heel bijzondere vriendschap. Een vriendschap die voortduurde tot hij op 24 januari van dit jaar in Amstelveen op straat werd geliquideerd. Kort voor zijn dood ontdekte ik bij toeval dat de loods aan De Heining in het Westelijk Havengebied, waar de ontvoerders Alfred Heineken en Ab Doderer drie weken gevangen hielden, door de nieuwe eigenaar helemaal in ‘ongerepte’ staat is gehouden. De speciaal gemetselde celletjes staan er nog, compleet met matras, een chemisch toilet, een intercommetje, geluidswerend schuimrubber langs de muren en een kaal peertje aan het plafond. Precies twintig jaar na de kidnap ging ik er opnieuw een kijkje nemen. Terug naar november 1983. Terug naar het misdrijf dat zo bepalend voor mijn toekomst is geweest. De loods zag eruit alsof de tijd had stilgestaan. Alleen spinnenraggen, stof en vuil maakten duidelijk dat dit niet zo is. Ik vond het indrukwekkend en liet alles op mij inwerken. In het boek had ik alles in tekst verwoord, nu zag ik het ook weer in beelden voor me. Hier was het dus allemaal gebeurd. Hier hadden Alfred Heineken en zijn chauffeur Ab Doderer drie weken in angst en spanning gezeten over hun lot. Hier hadden de vijf ontvoerders alles beraamd en gehoopt dat het losgeld hen een nieuwe toekomst zou brengen... Toen ik een uurtje later weer in mijn auto stapte, reed ik door naar de laatste rustplaats van Cor van Hout. De loods op de Heining en de begraafplaats Vredenhof worden nagenoeg met één rechte weg – de Haarlemmerweg – met elkaar verbonden, als een symbolische navelstreng tussen het begin en het einde van een geruchtmakende misdaadcarrière. Hemelsbreed een stukje van zeven kilometer, dat ik in enkele minuten – 199 –

aflegde, maar waarin ik in feite een tijdperk van twintig bewogen jaren overbrugde. Er scheen die dag een mooi herfstzonnetje en de bomen op de begraafplaats hadden prachtige kleuren. Het was er aangenaam stil en zittend op een bankje bij het graf van Cor van Hout mijmerde ik waarom de dingen in het leven gaan zoals ze gaan...

– 200 –

Koninklijke snelheidsduivels

Op woensdag 5 november 2003 was ik voor opnamen vanuit ’t Gooi onderweg naar Zaandijk, toen ik op de A1 – richting Amsterdam – in mijn achteruitkijkspiegel snel dichterbij komende blauwe zwaailichten opmerkte. Het waren drie motoragenten, die drie gewone personenauto’s escorteerden. Er werd met duizelingwekkende snelheid gereden. Omdat ik in het verleden wel eens vaker hoogwaardigheidsbekleders en leden van het Koninklijk Huis heb meegemaakt die – gedekt door een zwaailicht – alle verkeersregels aan hun laars lapten, was ik waakzaam. Voor wie moest er zo ruim baan worden gemaakt? Toen de colonne passeerde kon ik zo gauw niks ontdekken en zette de achtervolging in. Ik noteerde de kentekens van de drie auto’s: 10-lk-zt, rz-xx-65 en 37-gk-gx. Van de A1 draaide de colonne de A10 op door de Zeeburgertunnel. Er werd gereden alsof de duivel hen op de hielen zat. Mijn snelheidsmeter liep op tot boven de tweehonderd kilometer (!) per uur. Als een wervelstorm raasde men over het wegdek, de overige auto’s die niet harder dan honderd mochten, als herfstbladeren aan de kant blazend. Bij de afslag Volendam – Amsterdam-Centrum zag ik dat er zich ineens een auto met een aa-kenteken bij het gezelschap voegde, wat betekende dat er een lid van het Koninklijk Huis in het spel was. Ik kon echter niet zien wie er in die auto zat en omdat ik zelf naar Zaandijk moest, haakte ik op dat moment af. Terug op de redactie liet dit voorval mij niet los. Waarom moest er zo achterlijk hard worden gereden? Als er brand was in een van de paleizen: oké. Als prinses Maxima vroegtijdig barensweeën had: heel begrijpelijk. Als er sprake was van een aanslag of terroristische dreiging: go ahead! Maar als dit niet aan de orde was, rijst natuurlijk de vraag waar dit soort wegpiraterij op slaat. Als u en ik op diezelfde weg 105 kilometer rijden, ligt er immers een week later een acceptgiro van het Justitieel Incassobureau op de mat onder het mom dat we de verkeersveiligheid in gevaar hebben gebracht.

– 201 –

Ik stuurde daarom een fax naar de Rijksvoorlichtingsdienst en vroeg hen mij mede te delen wat de aanleiding was ‘om op een weg waar maximaal honderd kilometer is toegestaan, gedurende lange tijd meer dan het dubbele te rijden’. Ook wilde ik weten voor wie het escorte precies bedoeld was en wat de bestemming was die dit gejakker noodzakelijk maakte. Het schriftelijke antwoord van directeur Eef Brouwers was zeer kort: ‘De rvd kan de vragen die u ons toezond niet beantwoorden. Met vriendelijke groeten...’ Nu werd ik een beetje nijdig. Hoezo niet beantwoorden? Wat is dat voor flauwekul? Ik belde Brouwers op om een nadere toelichting. Zijn uitleg was dat de rvd ‘vanwege veiligheidsredenen niet bevoegd’ is om mededelingen te doen over waar en waarom auto’s van het Koninklijk Huis rijden. ‘Dat is een principekwestie,’ aldus Brouwers. Of dit een vrijbrief inhield voor de chauffeurs om zich naar believen ongestraft als Formule-1coureurs te kunnen misdragen was een vraag die ik niet bij hem maar bij ‘andere instanties’ moest neerleggen, zei hij. Dat deed ik dus. Ik schreef ook een fax naar het Korps Landelijke Politiediensten (klpd), waar de motorescorte formeel onder valt. Woordvoerder Alek de Jong antwoordde in een schriftelijke reactie behoedzaam: ‘Ik deel u mede dat het klpd over beveiligingsopdrachten geen mededelingen doet. Dit ter ondersteuning van het veiligheidsconcept en de persoonlijke levenssfeer van de te beveiligingen personen.’ En over de verdubbeling van de toegestane snelheid: ‘Ik kan u mededelen dat in het onderhavige geval het beveiligingsconcept overschrijding van de maximumsnelheid noodzakelijk maakte. Met de meeste hoogachting...’ Ambtelijk afpoeieren heet dat! Op deze manier kan dus niemand verhaal halen waarom er zo idioot hard werd gereden. De volgende dag keek ik nieuwsgierig in de krant of er iets stond over de geboorte van een Oranjenazaat, of over een verijdelde terreuraanslag op een lid van het Koninklijk Huis, maar nee, niets van dat alles. Wel zag ik een verhaal waarin stond dat prins Bernhard die bewuste ochtend in het centrum van Amsterdam de Erasmusprijs had uitgereikt aan voedselexpert Alan Davidson. Koningin Beatrix en prins Willem Alexander waren er ook bij, zo bleek uit de tekst. Evenals Pieter van Vollenhoven, die jarenlang heeft geijverd voor het bevorderen van... de verkeersveiligheid! Voor deze gezellige bijeenkomst moest dus meer dan tweehonderd kilometer per uur worden gereden... Alsof de genodigden verontwaardigd waren opgestapt als de prins door de verkeers– 202 –

drukte een paar minuten later was gekomen, zoals alle gewone automobilisten op de A1 dagelijks meemaken. Wie dan te hard rijdt, krijgt van de politie te horen dat hij maar eerder thuis moet vertrekken en krijgt gewoon een vette prent. Wat dat betreft wordt er in ons land kennelijk royaal met twee maten gemeten. Het incident vond toevallig juist plaats toen een publieke discussie de kop opstak of onze monarchie in de media niet te veel op de hak wordt genomen, bijvoorbeeld in de vorm van persiflages in satirische programma’s. Volgens premier Jan Peter Balkenende en minister van Justitie Piet Hein Donner was het Oranjehuis na het ontstaan van Mabelgate zo vaak het mikpunt van bijtende spot dat dit de status van het koninkrijk daadwerkelijk schade kon doen. Balkenende deed min of meer een verzoek om de leden van het Koninklijk Huis met meer respect te behandelen in de pers. Met meer respect? Dat is de wereld op zijn kop zetten. Ik zou zeggen: wie geen onderwerp van spot wil worden, moet om te beginnen zichzelf niet bespottelijk gedragen!

– 203 –

De aantrekkingskracht van begraafplaatsen

In de zomer van 2003 schreef ik in een column met de titel Prisoner 466/64 over de cel van Nelson Mandela, dat ik word aangetrokken door gevangenissen en daar graag een kijkje in neem als ik de kans krijg. Ik veronderstel dat iedereen wel begrijpt dat ik daar als misdaadverslaggever in geïnteresseerd ben. Maar het zijn niet alleen gevangenissen die mij intrigeren. Op het gevaar af dat u het ietwat morbide vindt: ook begraafplaatsen doen dat. Veel mensen vinden het een naargeestige plek, die ze liever mijden, onder het voor de hand liggende motto dat ze er nog lang genoeg kunnen verblijven... Ik vind begraafplaatsen echter boeiend, het is een locatie die – in strijd met de essentie ervan – veel vertelt over het leven. Als ik op een kerkhof ben, bekijk ik altijd de graven en lees de teksten op de stenen. Ze leren je iets over plaatselijke gewoonten, welke familienamen er regionaal in zwang zijn en de teksten op de grafstenen vertellen vaak veel over het verleden van de mensen die er hun rustplaats hebben. Soms word je door geboorte- en sterfdata op graven gewaar dat families in korte tijd zwaar getroffen zijn. De uitgebeitelde sterfdata wijzen ook met een zekere regelmaat op grote tragedies als bijvoorbeeld man en vrouw, vader en zoon of broer en zus op dezelfde dag om het leven zijn gekomen. Als je daar, zoals ik, oog voor hebt, is een begraafplaats een boeiende plek waar je moeiteloos uren kunt vertoeven. Toen ik afgelopen zomer in Zuid-Afrika op vakantie was en in een landelijk gebied op weg naar de beroemde Drakensbergen bij het plaatsje Mooi Rivier een kerkje zag staan met twee rijen graven, moest ik dan ook even stoppen. Mijn vrouw en kinderen bleven liever in de auto zitten, maar ik wandelde het begraafplaatsje op. Het kerkje was vervallen. Bij de ingang knerpte in de wind een roestig uithangbord: St. Andrews Anglican Church – Next service on... Er was geen datum ingevuld. De laatste kerkdienst was al heel lang geleden gehouden. Voor de kerkramen waren de luiken dichtgetimmerd, op de – 204 –

deuren zaten grote, door de tijd verweerde sloten. Ik vroeg me af wie er hier, op dit verlaten kerkhofje waren begraven. De graven dateerden van zo’n vijftig jaar geleden en aan de (dubbele) namen te zien ging het om blanken van voorname afkomst. Er lagen ongeveer 35 mensen begraven en ik liep ze allemaal even langs. Ik mijmerde ondertussen of het nou toeval of voorzienigheid was dat ik, zo’n vijftig jaar na dato, hier op mijn rondreis langskwam, een tussenstop maakte en aan hun graf stond... Juist op dat moment zag ik op een nogal pompeuze grafsteen iets bijzonders staan. Ene Donald Carmichael Swan lag er begraven, 52 jaar oud. Zijn sterfdatum was 14 november 1958. En dat was precies de dag dat ik, duizenden kilometers verderop, in mijn geboorteplaats Aalsmeer mijn tweede verjaardag vierde. Frappant, dacht ik, op het moment dat hier Donald Swan door zijn bedroefde nabestaanden ten grave werd gedragen, blies ik misschien twee kaarsjes op mijn verjaardagstaart uit. Maar ach, elke dag overlijden er natuurlijk mensen en worden er nieuwe geboren, dat gaat al bijna zo vanaf het begin der mensheid. Maar er viel me nog iets op: op de steen van Donald Swan stond Accidentally killed. Per ongeluk gedood. Hmmm... dat zet je er niet op als je aan een ziekte of een auto-ongeluk bent overleden, zei mijn misdaadverslaggeverintuïtie. Wat zou het wel zijn? De tekst deed vermoeden dat Swan door onvoorspelbaar onheil op tamelijk jonge leeftijd was getroffen. Mijn nieuwsgierigheid was gewekt, maar mijn kinderen drukten ongeduldig op de claxon: de stop had lang genoeg geduurd. Ik nam snel een paar foto’s van het graf en de reis werd voortgezet. Toen ik terug in Nederland de vakantiefoto’s bekeek, dook de grafsteen weer op. Ik keek op internet of er iets over Donald Carmichael Swan en de St. Andrews Church in Mooi Rivier op stond. Dat was niet het geval, maar omdat ik toch graag wilde weten wat er was gebeurd, vroeg ik onze documentalist Muriëlle Hansen eens wat onderzoek te doen. Het viel niet mee. Het was een dun bevolkt gebied, de regionale kranten gingen niet zover terug in de tijd en ook de kerkbesturen beschikten niet over informatie. En van de St. Andrews Church was helemaal geen kerkenraad of wat dan ook meer te vinden. De maanden verstreken en ik veronderstelde dat we er niet achter zouden komen, hoewel Murielle mij verzekerde dat ze nog wat wel ‘spoortjes’ had. Afgelopen vrijdag kwam ze glunderend naar me toe – 205 –

en overhandigde me een brief van iemand uit Mooi Rivier. Hij schreef dat Donald Swan een vooraanstaand man in de regio was geweest, die veel voor de kerk had betekend. Tijdens een jachtpartij was hij over een hek geklommen en was de trekker van zijn geweer ergens achter blijven haken en de aldus – per ongeluk – afgevuurde hagelpatroon had hem dodelijk getroffen: Accidentally killed. Tragiek in het kwadraat. En wanneer kreeg ik dit bericht te horen? U zult het misschien niet geloven: op 14 november, mijn geboortedag en dus Donalds sterfdag... Fascinerend vind ik zoiets. Want wie had nou ooit kunnen denken dat dit verdrietige jachtincident en het voortijdige einde van Donald Carmichael Swan in Mooi Rivier 45 jaar later in Nederland door mij aan de vergetelheid zou worden ontrukt en gepubliceerd? Toch voorzienigheid?

– 206 –

De afloop van de paskamermoord

Er is niets wat zoveel woede in mij kan oproepen als onrecht. Wat dat betreft ben ik in het goede vak terechtgekomen. Nu zijn er natuurlijk verschillende soorten onrecht, maar onrecht dat wordt aangedaan of veroorzaakt door autoriteiten die nota bene juist zijn aangesteld om dat te voorkomen, spant bij mij de kroon. Overheden, zoals politie en justitie, die burgers bepaalde dingen opleggen en verbieden, maar zelf vervolgens een loopje met dezelfde rechtsregels nemen, werken bij mij als de bekende rode lap. En helemaal des duivels kunnen ze mij krijgen als politie en justitie uit onkunde en desinteresse falen en blunderen, maar vervolgens alles doen en laten om dat te verdoezelen, ook al ruïneert dat levens en reputaties van volstrekt onschuldigen. Om die reden heb ik me zeven jaar lang in de Puttense moordzaak vastgebeten. Uit een combinatie van woede, verbazing en emotie, de drie drijfveren die ervoor zorgen dat ik dit werk al meer dan 25 jaar doe. Toen ik in het voorjaar van 2003 kennisnam van de precieze achtergronden van de ontknoping in de ‘Zaanse paskamermoord’, wist ik dan ook direct dat ik daar een uitzending over móést maken. Nooit heb ik zo’n aaneenschakeling van flaters gezien. Nooit is er in een zaak zoveel onkunde en machtsmisbruik op elkaar gestapeld. Even heel kort: na de moord op de 21-jarige Sandra van Raalten – in november 1984 – werd de toen 33-jarige fietsenhandelaar Rob van Zaane gearresteerd, die volkomen onschuldig was en ook een sterk alibi had. Een verdachte die reeds direct in beeld kwam en beantwoordde aan het signalement dat getuigen hadden opgegeven, werd volledig ongemoeid gelaten. Eén rechercheur, Sjoerd Bos, die er telkens voor pleitte dat deze man echt eens goed aan de tand moest worden gevoeld, werd openlijk tegengewerkt, belachelijk gemaakt en uiteindelijk afgeserveerd en op non-actief gezet. Gelieg, gemanipuleer en ongelooflijk stuntelig recherchewerk zorgden er vervolgens voor dat Rob van Zaane werd veroordeeld en pas in hoger beroep – door toedoen van zijn advocaat mr. Piet Doe– 207 –

dens – werd vrijgesproken. Politie en justitie bleven daarna ijskoud roepen dat hij toch de dader was. Van Zaane ging zodoende zeventien jaar lang gebukt onder de doem der verdenking en werd overal nagewezen als lustmoordenaar. Hij verdween uit zijn geliefde Zaandam en ‘dook onder’ in Amsterdam, waar de zaak hem op gezette tijden nog steeds bleef achtervolgen. Totdat door toedoen van de moeder van Sandra van Raalten het onderzoek in 2001 werd heropend en door nieuw dna-onderzoek onomstotelijk bleek dat de werkelijke dader heel iemand anders was: de man die men al de eerste week na de moord in het vizier had gehad, maar steeds had laten lopen. Na deze pijnlijke ontknoping kon geen van de politie- en justitiefunctionarissen die de plank zo afschuwelijk hadden misgeslagen een excuus over de lippen krijgen. Sterker nog, ze hebben inmiddels allemaal promotie gemaakt en toen ik hen voor mijn uitzending benaderde, verscholen zij zich laf achter hun persvoorlichter: Nee, op zo’n oude zaak konden zij nu niet meer terugkomen in hun nieuwe functie.... Rob van Zaane moet zich ondertussen gek procederen om alsnog een schadevergoeding te krijgen. En Sjoerd Bos, de vakman die het allemaal haarscherp had gezien, zat inmiddels ‘afgebrand’ thuis op wachtgeld. Ook hij kon niet aan de uitzending meewerken, vertelde hij mij telefonisch. De zaak en de onrechtvaardige behandeling die hem nadien ten deel was gevallen, hadden hem zo aangegrepen dat het oprakelen daarvan voor hem te veel emoties zouden oproepen. Voor mijn uitzending zocht ik ook contact met de moeder van Sandra van Raalten, die de zaak weer aan het rollen had gebracht. Ik wilde haar graag interviewen. Ze schreef me echter een brief waarin ze uitlegde dat ze daar vanaf zag. Ze was verbitterd, de gebeurtenissen hadden haar zwaar beschadigd. ‘Ik leef al negentien jaar in een nachtmerrie. Ik ben de afgelopen jaren achterdochtig geworden jegens media om de oppervlakkige berichtgeving. Destijds had men mij behulpzaam kunnen zijn, maar toen meldde men zich niet. Ik heb daarom besloten dat ik alleen de strijd moet voeren om de waarheid boven tafel te krijgen.’ Over het politieonderzoek schreef ze: ‘Mijn dochter is door politie/justitie groot onrecht aangedaan. Alsof het niet gruwelijk genoeg was, hebben zij haar naam en nagedachtenis door het slijk gehaald, omdat ze in hun absurde scoringsdrang de realiteit volkomen uit het oog verloren (...) Het kostbare en prachtige leven van – 208 –

mijn kind is vernietigd en justitie heeft door haar “slordige” aanpak deze tragedie vergroot. Mijn dochter had door haar persoonlijkheid en verschijning helaas met veel afgunst te maken. Dat kwam de politie wel goed uit en zo lieten ze een beeld ontstaan als zou mijn dochter het onheil wel over zichzelf hebben afgeroepen.’ Over wat dat met haar zelf gedaan heeft, schrijft ze: ‘Wij, haar familie, waren machteloos. Naast het verdriet maakte woede zich van mij meester. Ik heb me de afgelopen jaren ingespannen om de waarheid boven tafel te krijgen. Ik ben het mijn dochter verschuldigd omdat ik wist wie ze was. Ik wil eerherstel voor mijn dochter. Ik wil dat degenen die verantwoordelijk zijn voor deze non-prestatie haar openlijk in ere herstellen. Hiervoor strijd ik nu met justitie. Voor deze strijd heb ik al mijn verstand en kracht nodig.’ Het was een brief die ik het liefst bij al die politie- en justitieklungelaars aan de voordeur had gespijkerd. Eind 2003 hebben we zonder haar medewerking de missers in de ‘paskamermoord’ in een twee uur durende reportage in mijn tv-programma belicht: een schokkend, verontrustend document. Mijn slottekst moest ik een keer overdoen omdat ik mijn emoties over zoveel onrecht even niet de baas kon, terwijl het slachtoffer van al dat onrecht, Rob van Zaane, naast mij zat. De uitzending leidde tot een dikke stapel reacties van kijkers, die evenzeer verontwaardigd waren. Er zat ook een brief bij van de moeder van Sandra van Raalten. Ze schreef mij dat ze de uitzending met waardering had bekeken en dat ze de strijd voor eerherstel van haar dochter zou blijven voortzetten. ‘Ik wil u hiermee laten weten dat ik wat meer moed heb gekregen na uw uitzending en ik hoop dat dit ook geldt voor de andere onschuldige betrokkenen.’ Ook ontving ik een hartelijke brief van oud-rechercheur Sjoerd Bos en zijn dochter. Zij hadden naar de uitzending gekeken, een beetje bang voor wat er komen ging. Maar na afloop was Bos – wiens rol uitvoerig aan bod kwam – zo vaak door vrienden, familieleden en oud-collega’s gebeld dat het ‘wel oudjaar leek’, schreef hij. ‘Dit is de rehabilitatie waar wij zo lang op hebben gewacht... Uw uitzending heeft mij en mijn familie ontzettend goed gedaan. Het heeft ons zeer geëmotioneerd, maar op een manier waar we ontzettend blij mee zijn.’ Begrijpt u dat deze twee briefjes voor mij van meer betekenis zijn dan de vloedgolf van reacties na mijn scoop over reserve-koningin Mabel Wisse Smit? – 209 –

Meten met twee maten

Als in Bangladesh een veerboot kapseist en er zijn 220 doden te betreuren, is dat hooguit een ‘stoppertje’ op de buitenlandpagina in de krant. Als in Kazachstan een vliegtuig neerstort en alle 94 inzittenden komen om het leven, is de kans groot dat u daar niets van hoort. Als in Bangkok in de uitpuilende Bang Kwang Prison jarenlang de mensenrechten worden geschonden, gaat dat aan ons voorbij. Tenzíj... Tenzij er op de veerboot toevallig een Nederlander is aangemonsterd, in het vliegtuig een Hollandse toerist meevloog en een van de gedetineerden in de gevangenis uit Amsterdam afkomstig is. In dat geval staat het ‘nieuws’ dagenlang op de voorpagina’s. Het is een merkwaardig soort ‘chauvinisme’, dat mij dikwijls opvalt. Wij Nederlanders zijn sterren in het meten met twee maten. Het lijkt wel alsof een ramp niet van belang is zolang er geen Nederlander bij betrokken is. En dat we mensonterende toestanden kunnen negeren als er geen landgenoot het slachtoffer van is. In dat licht heb ik met verwondering kennisgenomen van de dubbele moraal waarmee eind 2003 in ons land is gereageerd op de levenslange gevangenisstraf voor Amsterdammer Machiel Kuijt in Thailand wegens heroïnesmokkel. Mind you: als in ons land een Antilliaanse bolletjesslikker onverhoopt zijn straf ontloopt, leidt dat in de Tweede Kamer tot een spoeddebat dat de minister van Justitie bijna de kop kost. Als een vermeende drugshandelaar wegens gebrek aan bewijs wordt vrijgesproken, wordt dat nieuws tandenknarsend ontvangen en strafrechtadvocaten staan bij de gemiddelde krantenlezer in laag aanzien omdat zij nogal eens wijzen op onvolkomenheden in ons strafrecht. De gevangenissen in Nederland bekritiseert men alom vanwege het veronderstelde hotelcomfort dat de gedetineerden er genieten. Maar wat gebeurt er als een Nederlander in Thailand (in hoger beroep) wordt veroordeeld? O, wee... In dat geval gaat iedereen klakkeloos uit van zijn onschuld zonder de exacte feiten te kennen. De rech– 210 –

ters die dan tot een schuldigverklaring zijn gekomen, worden afgeschilderd als een stelletje analfabete imbecielen en televisiepresentatoren vragen zich in talkshows hardop af hoe ‘we’ Machiel vrij kunnen krijgen. Er wordt gesteld dat het aangekondigde staatsbezoek van Beatrix aan Thailand onder deze omstandigheden geen doorgang mag vinden. Justitieminister Donner laat weten dat hij ‘zo snel mogelijk’ een uitwisselingsverdrag met Thailand wil en de minister van Buitenlandse Zaken De Hoop Scheffer, roept de Thaise ambassadeur direct op het matje. En voor het diskwalificeren van de ‘middeleeuwse’ gevangenis waar Machiel in is ondergebracht komen de media bijvoeglijke naamwoorden tekort. Begrijpt u mij goed: als Machiel werkelijk onschuldig is, verdient hij alle denkbare hulp en is iedere dag in de cel er één te veel. Maar mijn punt is dat ik nergens heb gelezen dat hij misschien ook wel eens schuldig zou kunnen zijn en dus gewoon mis heeft gegokt... Thaise rechters zijn zeker streng, maar het is lariekoek om hun rechtspraak als achterlijk te karakteriseren. In Nederland worden dagelijks Turken, Marokkanen, Antillianen en Chinezen veroordeeld wegens drugssmokkel terwijl ze heftig schuld ontkennen en onze taal niet machtig zijn. Toch hoor ik daar nooit tegen protesteren – laat staan dat de politiek zich er mee bemoeit – terwijl onze rechtspraak bepaald ook niet feilloos is. Trekt u die vonnissen wel eens in twijfel? Ik krijg vaak brieven van deze gedetineerden op mijn bureau waarin ze stellen dat het onderzoek eenzijdig of onvolkomen is geweest, hun verklaringen verkeerd zijn vertaald of begrepen en de politie en de rechters niet geïnteresseerd waren in ontlastend bewijs. Maar dan zegt de goegemeente dat hun advocaten niet zo moeten ‘zeuren’. Overigens komt het ook in Nederland voor dat iemand eerst wordt vrijgesproken en later tot achttien of twintig jaar wordt veroordeeld. Nooit een spandoek over gezien. En als een buitenlandse regeringsleider zou overwegen om zijn voorgenomen staatsbezoek aan Nederland vanwege onze dubieuze rechtspraak te annuleren, zou iedereen verontwaardigd op zijn voorhoofd wijzen. En wat zou er, denkt u, gebeuren als onze ambassadeur in bijvoorbeeld Marokko ‘op het matje zou worden geroepen’ door de minister van Buitenlandse Zaken daar omdat een Marokkaan in Amsterdam tot een lange gevangenisstraf zou zijn veroordeeld? Nou, ik weet het wel: de kranten zouden kolommen tekort– 211 –

komen om erop te wijzen dat onze rechtspraak onafhankelijk is en de stap van de minister een brutale en onaanvaardbare inmenging in ons strafrecht is. In de media wordt dagelijks veel nadruk gelegd op de ‘barbaarse’ omstandigheden van Machiel in de ‘horror-gevangenis’, waar hij tussen ‘lustmoordenaars en verkrachters’ vastzit. Kennelijk staat voor de pers de schuld van deze gedetineerden wel vast... Wat schijnbaar iedereen van die ‘gruwelgevangenis’ ontgaat, is dat Machiel Kuijt er bijna ongelimiteerd bezoek mag ontvangen: de hele Nederlandse pers is er al langs geweest, soms zelfs met fotograaf en cameraploeg. Moet een Turkse journalist in Nederland eens proberen... Dan staat hij voor een dichte gevangenisdeur. Ook kwam ik in diverse kranten foto’s tegen van Machiels verblijf in de Thaise Klong Premgevangenis toen hij nog niet was veroordeeld. We zien een afgetrainde Machiel Kuijt met bokshandschoenen aan ‘te midden van zijn trainingsmaatjes kickboksen’. Hier in Nederland zitten verdachten vaak gewoon 23 uur per dag achter de deur. Niks sport. Tot slot: ik gun Machiel een snelle thuiskomst. Van mij hoeft niemand te zitten voor een pond drugs. Maar een beetje consequente benadering van dit probleem zou ik wel op prijs stellen... Naschrift: tijdens haar bezoek aan Thailand hebben koningin Beatrix en de nieuwe minister van Buitenlandse Zaken Bot, de kwestie van Machiel Kuijt en enkele andere gedetineerden met een Nederlandse achtergrond ter sprake gebracht. Gevolg was dat twee veroordeelden direct werden vrijgelaten en dat werd toegezegd dat ‘de lange hogerberoepsprocedure van Kuijt zou worden bespoedigd’. Tevens werd er overeenstemming bereikt over het afsluiten van een nieuw verdrag tussen Thailand en Nederland. De verwachting is dat als Machiel Kuijt opnieuw wordt veroordeeld, hij zijn straf dan in Nederland mag uitzitten. Deze wordt dan omgezet naar Nederlandse maatstaven.

– 212 –

De dood ten gevolge hebbende

In de vroege ochtend van 14 januari 1993 werd in een appartement aan het Opheusdenhof in Holendrecht, onder de rook van Amsterdam, het lijk gevonden van de 40-jarige Rob Vis. De Amsterdammer was samen met zijn vrouw Elène exploitant van een escortbureau en hij was het slachtoffer geworden van wat men in de volksmond een roofmoord noemt. Inbraaksporen waren er niet in de woning, maar er waren sieraden verdwenen en een cd-speler en een autotelefoon. Vis had de daders waarschijnlijk zelf binnengelaten – er waren geen braaksporen – wat de recherche deed vermoeden dat hij hen moest kennen. Aan de sporen kon de politie zien dat Rob als een leeuw voor zijn leven had gevochten. De woning was besmeurd met bloed. Hij had 21 messteken opgelopen, had gebroken nekwervels en was uiteindelijk dood neergevallen, dwars door een glazen salontafel heen. Pas twee jaar later kreeg de recherche vat op de zaak toen de gestolen sieraden werden aangeboden bij een bank van lening. Hoofdverdachten waren Danny M., Brian P. en Patrick H., een trio twintigers dat op het slechte pad was geraakt. Sterker nog, Brian P. en Danny M. waren slechts een week voor de moord op klassieke wijze uit de Bijlmerbajes ontsnapt met aan elkaar geknoopte lakens... Ze hadden een schuiladres gevonden in de hoofdstedelijke Vechtstraat en daar lag ook de link met Rob Vis. Want in die woning kwam ook Nicole J., een escortmeisje dat voor Rob en Elène Vis had gewerkt en die zelfs enige tijd in het appartement aan het Opheusdenhof had gewoond en daar nog een sleutel van had... En ja, als je net ontsnapt bent uit de gevangenis heb je geld nodig. En Rob Vis zou niet onbemiddeld zijn, in zijn woning moest het een en ander te halen zijn. Nicole J. wees hen letterlijk de weg, al is altijd onduidelijk gebleven of zij zelf is meegegaan naar de woning op het fatale tijdstip of niet. Danny M., Patrick H. en Nicole J. werden gearresteerd, maar legden tegenstrijdige verklaringen af en schoven de schuldvraag heen en weer. De twee mannen werden – 213 –

veroordeeld tot zes en vijf jaar cel, wegens ‘het medeplegen van diefstal met geweld, de dood ten gevolge hebbende’. Doodslag – de opzet om iemand van het leven te beroven – kon niet bewezen worden, wat hen een relatief lage straf opleverde. Vandaag de dag waren ze zo ‘goedkoop’ niet weggekomen, is mijn overtuiging. Nicole J. kreeg voor haar hand- en spandiensten twee maanden en 240 uur werkstraf. Maar er was nog een derde man bij het misdrijf betrokken: de toen 25-jarige Brian P., een van de twee gedetineerden die uit de Bijlmerbajes was ontsnapt. Hij slaagde erin jarenlang uit handen van justitie te blijven. Pas bijna tien jaar (!) na de moord op Vis werd hij min of meer bij toeval door een arrestatieteam in de Amsterdamse Pijp opgepakt, toen hij opdook in een onderzoek naar een drugsbende. Gevolg was dat hij eind 2003 nog berecht moest worden, terwijl de anderen hun straffen er allang op hadden zitten. In de aanloop van het proces zochten Elène Vis, de weduwe van Rob, en hun zoon Robert, die acht jaar was toen zijn vader werd omgebracht, contact met mij. Hoewel het misdrijf inmiddels bijna elf jaar geleden was, merkte ik wel dat het voor hen allemaal nog als de dag van gisteren was. Moeder en zoon leven nog dagelijks met tal van onbeantwoorde vragen, bijvoorbeeld over de rol van Nicole J. Was zij er nu wel of niet bij? Zo ja, dan was zij met haar lichte straf veel te gemakkelijk weggekomen. Ze hoopten dat de nu 36-jarige Brian P. tijdens de rechtszitting opheldering zou geven over de toedracht. Op 4 december 2003 diende de zaak voor de Amsterdamse rechtbank en ik was aanwezig. Er was nauwelijks belangstelling. Er zat één parketwacht in de zaal, twee Amsterdamse rechercheurs, een justitiemedewerker, een Parool-verslaggever en Robert en Elène. En dan natuurlijk nog verdachte Brian P. en zijn advocaat mr. Fred Staehle. De zitting was in feite een hamerstuk. We hebben in ons land wel eens kritiek op rechtspraak in het buitenland, maar ik verzeker u dat iedereen daar juist weer gek opkijkt als men hoort dat zo’n levensdelict in precies anderhalf uur wordt afgedaan, letterlijk op een achternamiddag. Ik heb voor een snelheidsovertreding wel eens langer in de zaal gezeten bij de politierechter. Er werd geen enkele getuige gehoord en Brian P. beriep zich tot teleurstelling van Elène op zijn zwijgrecht. En ja, dan gaat het rap. De president nam in twaalf minuten een samenvatting van het dossier door. De officier van justitie hield in exact – 214 –

veertien minuten haar requisitoir en eiste acht jaar cel. Advocaat Fred Staehle maakte er nog het meeste werk van door 55 minuten het woord te voeren, maar iedereen in de zaal wist dat hij voor een verloren zaak pleitte, aangezien de mededaders in het verleden al schuldig waren bevonden. Uitspraak over veertien dagen. Na negentig minuten stonden we weer buiten. Elène Vis en ik keken elkaar even aan. Ze oogde somber, teleurgesteld. We konden niet zeggen dat het recht zijn loop niet had gehad, maar een beetje ontgoochelend was die loop wel... Naschrift: Brian P. werd veroordeeld tot zes jaar. Dezelfde straf die zijn mededaders Danny M. en Patrick H. opgelegd hadden gekregen.

– 215 –

Grote bestrijders van kleine criminaliteit

Er gaat bijna geen week voorbij of ik lees in de krant wel een interview met de korpsleiding van de Amsterdamse politie, hoofdcommissaris Jelle Kuiper, ‘De Denker’ en zijn onafscheidelijke commissaris Joop van Riessen, ‘De Doener’. Het zijn vaak nogal propagandistisch getoonzette verhalen, waarin ‘proefballonnetjes’ worden opgelaten of een nieuwe – uiteraard ferme – aanpak wordt geïntroduceerd van vooral de kleine criminaliteit. Omdat ik een knipselarchief bijhoud, heb ik eens ruim een jaar in De Telegraaf teruggebladerd, waardoor ik een aardig inzicht kreeg in wat De Denker & De Doener belangrijk vinden. Een kleine selectie: 5 september 2002. Onder de kop keiharde aanpak jeugdcriminaliteit wordt gemeld dat er 1500 jeugdige criminelen zijn die in de hoofdstad misdrijven als straatroof, overvallen en inbraak plegen. Jelle Kuiper: ‘Van hen zijn er circa 1000 bij ons bekend en we zullen alles inzetten om zo veel mogelijk van deze gasten op te sporen en op te pakken.’ 10 september 2002. amsterdam wil junks dumpen op platteland kopt de krant nog geen week later. En volgens commissaris Joop van Riessen kan met dit plan ‘de misdaad een gevoelige slag worden toegebracht’, want rond de 3000 verslaafden maken de Amsterdamse binnenstad onveilig. Volgens Van Riessen is het tijd voor ‘een keiharde aanpak’. 27 november 2002. De cellen zitten kennelijk nog niet vol. Want naast jeugdige criminelen en verslaafden moeten nu ook fietsendieven achter slot en grendel meldt de krant. Hoofdcommissaris Jelle Kuiper: ‘Het is ons ernst.’ Hij roept slachtoffers van fietsendieven op om vooral aangifte te doen. – 216 –

17 december 2002. Niet alleen fietsendieven moeten in het oog worden gehouden, ook automobilisten: alle autokentekens rond amsterdam op foto. Commissaris Van Riessen meldt dat de politie ‘duizend man wil vrijmaken om 24 uur per dag 200 agenten op straat te hebben die zich bezighouden met de controle van het inkomend stadsverkeer’. De politie als ‘poortwachter’, zegt Van Riessen. 3 januari 2003. politie deelt minder bonnen uit. Maar... moet er volgens Kuiper ‘naar streven zo veel mogelijk mensen daadwerkelijk staande te houden en op hun wangedrag aan te spreken’. De hoofdcommissaris wil dat Amsterdam er 400 cellen bij krijgt. 18 februari 2003. volwassen veelpleger wacht heropvoeding. Omdat de ‘opvoedingskampen’ voor hardleerse jongeren volgens Kuiper succesvol zijn, heeft de politie voor volwassen criminelen die vaker in de fout gaan dezelfde aanpak ‘in gedachten’, aldus de krant. 9 april 2003. politie start jacht op winkeldieven. De politie is werkelijk onvermoeibaar. Commissaris Van Riessen meldt dat voor een ‘groot offensief’ tegen winkeldieven een ‘enorme politiemacht’ is opgeroepen: een ‘vliegende brigade op scooters die langs roofroutes extra surveilleert’. 2 mei 2003. illegale crimineel moet worden weggepest. Jelle Kuiper legt uit dat ‘doorgewinterde illegale criminelen steeds tien dagen na hun vrijlating door de Amsterdamse politie worden opgepakt en steeds weer vastgezet, ook als ze op dat moment niets hebben gedaan’. 6 oktober 2003. politie maakt jacht op ‘terroristen’ in verkeer. Jelle Kuiper legt in de krant uit dat agressieve weggebruikers thuis zullen worden opgespoord en aangehouden. Het beleid wordt verscherpt, waarschuwt hij. 25 november 2003. politie jaagt fel op fietsers zonder licht. Jelle Kuiper meldt dat hij zijn manschappen in een ultieme poging heeft gemaand het verkeersgedrag bij fietsers te verbeteren. Ook hier moet sprake zijn van een ‘heropvoeding’.

– 217 –

En zo kan ik nog wel even doorgaan, want ik ben lang niet volledig geweest. Het zijn soms bijna amusante artikelen. Bij elk plan wordt in ronkende bewoordingen gesteld dat de Amsterdamse politie met ‘man en macht’ zal optreden..., ‘koortsachtig alles in het werk stelt om...’, een ‘klopjacht heeft geopend op...’, of een ‘slag heeft toegebracht aan...’ Enfin, de ‘keiharde aanpak’ heeft ervoor gezorgd dat wildplassers, fietsendieven, hardleerse junks/illegalen, burgers die hun vuilnis te vroeg buitenzetten en automobilisten die een lange neus naar de politie trekken zich nu beter aan de regels houden. Bravo, Jelle Kuiper en Joop van Riessen, grote bestrijders van de kleine criminaliteit! En dat we van sommige van de met veel bravoure aangekondigde plannen helemaal nooit meer iets hebben vernomen, zullen we welwillend vergeten. Maar mag ik De Denker & De Doener er wel aan herinneren dat we in Amsterdam de laatste jaren ook nog een enorme reeks liquidaties hebben gehad, waarbij met machinepistolen (soms onschuldige) mensen op klaarlichte dag op drukke locaties werden neergemaaid? En dat geen van die liquidaties door jullie is opgelost?!

– 218 –

Het Ajax-shirt van Nicky Verstappen

Op mijn kantoor hangt boven de vergadertafel een origineel Ajaxshirt, met daarop de handtekening van Jari Litmanen. Het hangt zo prominent dat het bij negen van de tien bezoekers die ik ontvang de opening van het gesprek vormt. ‘Goh, leuk zeg...’ is meestal de reactie, waarbij men ervan uitgaat dat ik uit liefde voor Ajax en als fan van Litmanen het shirt heb opgehangen. Nou is het waar dat ik al decennia lang tot de ‘rood-witte schare’ behoor en het is ook vrij algemeen bekend dat ik alle thuiswedstrijden van Ajax bezoek, maar daarom hangt dat shirt van de populaire ajacied daar niet. Nee, als ik dat van Jari had gekregen, zou het nu op de kamer van mijn zoon hebben gehangen, die eveneens een fervent Ajax-supporter is en meer heeft met dat soort memorabilia. Aan dit Ajax-shirt zit echter een verhaal vast. Een speciaal verhaal. Daarom hangt het op mijn kantoor en kijk ik er elke dag naar. Het shirt was eigenlijk voor Nicky Verstappen, een 11-jarige jongetje uit Heibloem in Limburg. Nicky was een fanatiek talentje bij de voetbalclub in zijn woonplaats en zijn jonge leventje werd beheerst door die vermaarde club uit Amsterdam. Nicky had een Ajax-pyjama, een Ajax-dekbed, een Ajax-tas en aan de muur hingen posters van zijn favoriete ajacieden. Ja, eigenlijk alles bij Nicky was rood-wit. In voetbalpartijtjes met zijn clubgenootjes was Nicky altijd Jari Litmanen, de begaafde spelverdeler. Zijn droom was ooit zelf nog eens deel uit te maken van het eerste elftal van de Amsterdamse club. Een droom die nooit meer uit kan komen, want Nicky werd in de zomer van 1998 op 11-jarige leeftijd vermoord tijdens een jeugdkamp op de Brunssummerheide. ’s Morgens vroeg was hij ineens uit zijn tent verdwenen. Na een intensieve zoekactie werd hij anderhalve dag later, slechts gekleed in een pyjamabroek, dood teruggevonden achter het hekje van een kerstbomenperceeltje, zo’n twaalfhonderd meter van het jeugdkamp af. Hij is waarschijnlijk het slachtoffer geworden van een sek– 219 –

sueel misdrijf. Op zijn graf in Heibloem prijkt nu een in brons gegoten logo van ‘zijn’ Ajax... Toen Nicky om het leven kwam, schreef zijn tante een brief naar het bestuur van Ajax. Zou het misschien mogelijk zijn dat de club een echt shirt met een handtekening van Jari Litmanen zou verzorgen, zodat dit in de kist bij Nicky kon worden mee begraven? Het bestuur reageerde – uiteraard – positief, maar het was vakantietijd en het duurde even eer alles was geregeld. Het shirt arriveerde daardoor net na de teraardebestelling en kon dus niet worden mee begraven. Nicky’s ouders koesterden het shirt vervolgens op de Ajax-slaapkamer van hun kind, die zij jarenlang volledig intact lieten. Dat Jari Litmanen zich bekommerde om de tragische dood van hun zoontje deed hen heel erg goed. Kort na de moord kreeg ik contact met de ouders van Nicky: Peter en Berthie Verstappen. Ik heb talloze uitzendingen aan de onopgeloste moord gewijd en veel speurwerk gedaan naar de omstandigheden waaronder deze is gepleegd. De moord op Nicky is een van de zaken waarin ik mij heb vastgebeten en waarvoor ik alles wil doen om deze op te lossen. Sinds de eerste kennismaking – eind 1998 – is er vrijwel geen week meer voorbijgegaan zonder dat Peter en Berthie en ik elkaar spraken of zagen. Ik ben vaak bij hen thuis geweest en waarschijnlijk heb ik meer dan duizend telefoongesprekken met hen gevoerd. Over de stand van het onderzoek, over het dossier, de politie, tips, mogelijkheden en onwaarschijnlijkheden, de dader, maar uiteraard ook over hun peilloos diepe verdriet en het dagelijkse gemis van hun oogappel. Het afgelopen voorjaar kwamen Peter, Berthie en Nicky’s zusje Femke bij mij op de redactie voor een opname van een uitzending. Ze hadden een groot pakket bij zich. ‘Dit is voor jou,’ zei Berthie. ‘Het was eigenlijk voor Nicky, maar we willen dat jij het nu krijgt.’ Enigszins verlegen pakte ik het uit. Het was het ingelijste shirt van Jari Litmanen, dat in de kist bij Nicky had moeten liggen. Ik weet niet of u dat goed kunt aanvoelen, maar mij ontroerde het enorm dat Peter en Berthie juist mij dat shirt gaven. Het is een gebaar dat eigenlijk niet in woorden is uit te drukken. Sindsdien hangt het shirt dus boven mijn – 220 –

vergadertafel en kijk ik er elke dag naar. En als gasten zeggen: ‘Hé, dat is het shirt van Jari Litmanen’, denk ik altijd: nee, dat is het shirt van Nicky Verstappen... Dat de moord nog steeds niet is opgelost, zit me ontzettend dwars, zeker nu ik weet dat de politie – zoveel jaar na dato – weinig meer kan doen en Peter en Berthie zichtbaar lijden onder het verlies aan hoop. In de laatste week van 2003 pakte ik op kantoor mijn spullen voor het kerstreces. Voor ik de deur afsloot keek ik nog even naar binnen. Mijn blik bleef hangen op het ingelijste shirt van Jari. Hij hielp Peter en Berthie op het zwaarste moment in hun leven. Wie helpt mij om in 2004 deze moord op te lossen...?

– 221 –

Premier of minister van Justitie?

Het waren slechts een paar – schijnbaar onbeduidende – regeltjes in een groot interview. Maar wat een gevolgen! In het kerstnummer van 2003 van het weekblad Elsevier werd aan de hand van een interview met mij vier pagina’s lang teruggeblikt op het bijna verstreken jaar. Aan het eind daarvan werd ook even naar mijn toekomst geïnformeerd. Bleef ik de rest van mijn loopbaan doen wat ik nu deed: tv-journalistiek bedrijven? Nee, daarvoor was ik nog te jong, antwoordde ik. Voor mijn 65e zal ik de bakens echt nog wel eens verzetten. In niet meer dan vier regeltjes opperde ik misschien wel eens een landelijke politieke partij te beginnen, die zich richt op veiligheid. Meer niet. Het idee speelde de laatste anderhalf, twee jaar inderdaad wel eens in mijn gedachten. Met een paar mensen had ik wat ruwe ideeën besproken. Na een korte opleving onder Pim Fortuyn zag ik de politiek weer verzanden in het gebruikelijke gekissebis en handjeklap. Om niet tot de stuurlui aan de wal te behoren, moest ik er misschien zelf eens iets aan doen, dacht ik. Ideeën genoeg. Met name op politie- en justitiegebied weet ik na 25 jaar misdaadverslaggeving wel waar de schoen wringt. Enfin, het Elsevier-interview verscheen en van allerlei kanten kreeg ik aardige reacties op het verhaal. Maar niemand begon over de ‘politieke’ slotalinea. En toen belde Joost de Haas van De Telegraaf: ‘Klopt de quote in Elsevier dat je overweegt om iets in de politiek te gaan doen?’ ‘Ja, dat klopt, maar een beslissing daarover is nog niet genomen,’ antwoordde ik. Joost vroeg nog even door en kondigde aan dat hij er ‘misschien toch een stukje aan zou wijden’. En inderdaad, de volgende ochtend stond het groot op de voorpagina van De Telegraaf (peter r. de vries gaat landelijke politiek in) en de hel barstte los. Om kwart over acht stonden er al 32 gemiste oproepen in het schermpje van mijn mobiele telefoon en de hele landelijke pers wilde verhaal halen. Ik zette snel de tv aan en viel in het rtl-nieuwsoverzicht dat meldde dat ik de politiek in ging. Het radiojournaal even later idem – 222 –

dito. Elk radioprogramma hing aan de lijn, kranten en televisierubrieken wilden interviews. Het nos-journaal vroeg wanneer zij langs konden komen. De eindredacteur van Nova vroeg of ik die avond in zijn programma ‘de aftrap van mijn campagne’ wilde nemen. Goeie genade! Ik werd gebeld door parlementaire verslaggevers die vroegen of ik minister van Justitie wilde worden of – ja heus – minister-president? Had ik al namen van andere kandidaat-ministers misschien? Op hoeveel zetels rekende ik? Dertig of veertig? In radioprogramma’s werd ik die middag aangekondigd met de introductie: ‘Peter R. de Vries, van misdaadverslaggever tot minister-president.’ Een paar van mijn redactieleden, die net rustig met kerstreces waren gegaan, belden geschrokken op: ‘Wat gebeurt er allemaal? Je hebt toch net je contract bij sbs 6 verlengd?’ Opiniepeiler Maurice de Hond becijferde in een snelle peiling dat ik direct – zonder een dag campagne te voeren – aanspraak kon maken op tien zetels. En als de campagne zonder incidenten op stoom zou komen, tja, dan lag er nog veel meer in het verschiet. De kranten kwamen die avond en de volgende morgen met koppen als peter r. de vries is serieuze bedreiging en peter r. de vries bestormt binnenhof. En ik moest mijn ogen even uitwrijven toen ik teksten las als: ‘De kans bestaat dat Nederland aan de vooravond staat van een nieuwe politieke omwenteling, nu Peter R. de Vries overweegt serieus de politieke arena te betreden. Zijn komst zou de bestaande verhoudingen overhoop kunnen halen.’ Mat Herben van de lpf liet in een reactie weten dat ik meer dan welkom was bij zijn partij en dat hij als fractieleider eventueel een stapje opzij wilde doen... en zo reeg het nieuws zich aan elkaar. Dat ik zelf een nadrukkelijk voorbehoud maakte en keer op keer zei dat het niet meer dan een overweging was en dat de beslissing nog absoluut niet was gevallen, raakte in de berichtgeving ondergesneeuwd. Via de e-mail en de fax kwamen berichten binnen van bekende en onbekende Nederlanders die mijn voornemen enthousiast begroetten en vervolgens aanboden om eens ‘vrijblijvend te filosoferen’ over wat plannetjes en standpunten die zijzelf hadden. In telefonische interviews probeerde men te achterhalen wat mijn ideeën waren over de hypotheekrenteaftrek, het pelsdierenfokbeleid en de code-Tabaksblat voor de topinkomens binnen het bedrijfsleven.

– 223 –

En wat er verder gebeurt als je mogelijk de politiek in gaat, bleek me wel toen ik die avond in Nova zat om alles toe te lichten. Het was een goed gesprek, maar na afloop hoorde ik van een redacteur dat er tijdens de uitzending een oud-klasgenoot van mij – anoniem – had opgebeld naar de redactie. Die De Vries heeft het zo over veiligheid en preventie, zei hij, maar wist Nova wel dat ik zelf op de middelbare school uit de lerarenkamer regelmatig tentamenvragen pikte als de leraren er niet waren? ‘Klopt dat?’ vroeg de redacteur. ‘Natuurlijk!’ antwoordde ik. ‘Als ik dat niet had gedaan, was ik nu een soort Balkenende geweest...’

– 224 –

Een fatale e-mail?

Er wordt mij wel eens gevraagd welke krant of welk tijdschrift in mijn ogen het beste misdaadnieuws brengt. Is dat De Telegraaf met zijn primeurs, het beschouwende nrc Handelsblad, Panorama met zijn lange staat van dienst, of bijvoorbeeld Vrij Nederland met zijn onthullingen? Ik zal u zeggen: geen van alle. Het beste en meest complete misdaadnieuws wordt gebracht door de ‘Knipselkrant’ van mijn eigen programma! Het bevat alles over misdaad – nieuws, achtergronden, commentaren, interviews, recensies – uit alle kranten en tijdschriften van die dag. Onze documentaliste Muriëlle Hansen ‘knipt’ alles uit, kopieert dat op A4-formaat en bindt het tot een dikke knipselkrant. Als je die gelezen hebt, weet je echt alles wat er zich in de onderwereld heeft afgespeeld. Elk artikeltje wordt bovendien gerubriceerd in een computersysteem en als ik dus een brief binnenkrijg die refereert aan een steekpartij of een aanranding op een camping in Cadzand of Zierikzee vier jaar geleden, dan legt Muriëlle de knipsels daarvan tien minuten later op mijn bureau. Een onmisbaar naslagwerk. In december 2003 zat ik in onze knipselkrant te lezen en viel mijn oog op een rechtbankverslag in het Utrechts Nieuwsblad over de moord op de 29-jarige Miranda Rijswijk uit de Domstad, die in maart van vorig jaar door haar echtgenoot Jan Willem E. was gewurgd. Het stel was nog maar heel kort getrouwd toen haar stoffelijk overschot in een vakantiehuisje in het Belgische Haan werd aangetroffen. Miranda stond bekend als een labiele vrouw, met wisselende relaties en constante geldzorgen. Ze was halsoverkop getrouwd toen E. haar een meer florissante toekomst schilderde, ook al kende ze hem nog maar vijf weken. Het huwelijk was gedoemd te mislukken – en dat deed het dus ook. De 38-jarige E. beweerde tegen de politie dat hij een woedeaanval had gekregen toen Miranda zich wilde onttrekken aan hun plan om gezamenlijk zelfmoord te plegen. Om aan hun mistroostige bestaan te – 225 –

ontsnappen hadden ze met elkaar afgesproken uit het leven te stappen, stelde Jan Willem E. Voor dat doel had hij rattengif gekocht. De finale van hun leven moest plaatsvinden in het vakantiehuisje dat zij voor twee weken hadden gehuurd. Maar kennelijk had Miranda zich op het laatste moment bedacht. Wat er toen gebeurd was, kon hij zich niet herinneren... Zijn eigen zelfmoordpoging was mislukt, verklaarde hij. Toen hij na een uur of vijf weer bij zijn positieven kwam was Miranda dood. Gedood, om precies te zijn. Gewurgd. De officier van justitie kwam tijdens de zitting dan ook met een heel ander verhaal, zo las ik. Niemand had er ooit iets van gemerkt of gehoord dat Miranda levensmoe was, zei hij. Nee, er was heel iets anders aan de hand. De aanklager maakte er melding van dat Jan Willem E. kinderpornofoto’s op zijn pc had opgeslagen en dat Miranda dit toevallig had ontdekt, samen met een aantal halfblote foto’s van haar eigen jonge kinderen uit een vorige relatie. En terwijl ik het artikel belangstellend zat te lezen, zag ik ineens dat mijn eigen naam erin voorkwam. Er stond: ‘Toen de Utrechter JanWillem E. hoorde dat iemand een e-mail had gestuurd naar het televisieprogramma van Peter R. de Vries met daarin de onthulling over de kinderporno, bleef er volgens het Openbaar Ministerie voor hem maar een uitweg over: Miranda moest dood.’ Hé... Wat!?? Ik kreeg een schok. Had iemand ons hierover een e-mail gestuurd? En was Miranda vermoord toen dat uitkwam? Het zei me niets, terwijl ik dat dan toch had moeten weten. Omdat we binnenkomende e-mailtjes net zo opslaan als alle krantenknipsels, vroeg ik mijn secretaresse Sylvia van der Poel om dit eens na te slaan. En inderdaad, even later bleek dat een vriendin van Miranda ons vijf weken voor de moord had aangeschreven. Ze attendeerde ons daarin op Jan Willem E., die ze beschreef als een ziekelijke fantast. De man gaf zich uit als ‘geheim agent’, schreef ze. Hij ‘werkte’ op de gekste tijden, maar zijn vrouw zag merkwaardig genoeg nooit een salarisstrookje. Ze maakte er melding van dat de goedgelovige Miranda door hem werd geterroriseerd: E. controleerde haar permanent, ze mocht niets en hij maakte haar wijs dat in het huis film- en afluisterapparatuur was verborgen, waardoor hij – op afstand – precies wist wat ze deed. Ook schreef ze dat de computer van E. ‘volstond met meisjes’ die hij zogenaamd voor zijn werk als zedenrechercheur nodig had. De vriendin sloot af met: ‘Ik – 226 –

heb geen bewijzen, maar hij is echt een gevaarlijk mannetje. Als ik het mis heb is er iets mis met mijn instinct.’ Dit was dus het mailtje dat volgens de aanklager de trigger was voor de moord op Miranda. Waarschijnlijk had Miranda tijdens een van de vele ruzies tegen E. iets geroepen in de trend van: ‘Wacht jij maar af... Peter R. de Vries is van jouw praktijken al op de hoogte! Mijn vriendin heeft hem gemaild.’ Uit onze administratie bleek dat we de ontvangst van het mailtje van Miranda’s vriendin hadden bevestigd, maar dat we niet in actie waren gekomen. In de stroom van dagelijkse e-mailtjes was dit bericht door mij niet als echt alarmerend opgevat. Het ging om volwassen mensen en het was niet Miranda zelf geweest die aan de bel trok, maar haar vriendin. E. kwam weliswaar over als een huistiran, maar dat wilde nog niet zeggen dat we daar als misdaadprogramma meteen op af moesten. En dat zijn computer ‘volstond met plaatjes van meisjes’, zag ik ook niet meteen als bewijs van een kinderpornonetwerk. Maar ja, achteraf gezien bleek nu natuurlijk dat er met het inschattingsvermogen van haar vriendin inderdaad niets mis was. Maar wat koop je voor een dergelijk gelijk, als je vriendin is vermoord? Het maakt het alleen maar extra tragisch... Noot: Jan Willem E. is veroordeeld tot vier jaar cel plus tbs. De rechtbank in Utrecht achtte niet bewezen dat het motief van de moord school in het mailtje dat naar mijn programma was verstuurd. Er werd niet uitgesloten geacht dat er een soort van zelfmoordplan had bestaan.

– 227 –

De Baarnse moordzaken

Op vrijdag 27 oktober 1961 werd er in de tuin van een kapitale Gooise villa door een werkman bij toeval het lijk, of beter gezegd de skeletresten, gevonden van de 14-jarige Theo Mastwijk. De jongen was enige tijd vermist geweest en werd nu op de bodem van een oude put gevonden. Hij was vermoord en daarna was zijn stoffelijk overschot bedekt met ongebluste kalk, waardoor het ontbindingsproces snel was gegaan. De moordenaars waren – zo bleek later – twee rijkeluiszoontjes die in de villa woonden. Zij hadden Mastwijk enige tijd in hun huis verstopt nadat de jongen van huis was weggelopen. De politie had nooit veel aandacht aan de aangifte van vermissing besteed en de twee knullen hoopten dat niemand de moord zou opmerken. Zij hadden er niet op gerekend dat de oude put ooit nog eens zou worden leeggespit, anders hadden zij misschien wel de perfecte moord gepleegd. Het misdrijf werd nu echter een cause célèbre, een van de weinige crime-klassiekers die ons land kent en die in de volksmond bekend werd als ‘de Baarnse moordzaak’. Ooit heb ik nog eens overwogen er een boek over te schrijven. Ik moest daar automatisch aan denken toen collega Kees van der Spek eind november naar me toe kwam met de mededeling dat er op de redactie een interessant telefoontje uit Baarn was binnengekomen. Een bewoner had gemeld dat een bejaard echtpaar – Hans (69) en Ria (63) Müller – bij hem in de straat al vier jaar niet meer gezien was, maar dat hun huishouden al die tijd bestierd werd door een wat zonderlinge oppas, ene Paul de R. Deze man maaide jarenlang het gras, deed kleine klusjes en reed permanent rond in de auto van de Müllers, maar wist naar zijn zeggen niet waar het echtpaar uithing als de buren daarnaar informeerden. Hij kon geen adres of telefoonnummer geven en beweerde alleen dat ze waarschijnlijk ‘ergens in België’ zaten, mogelijk bij een religieuze sekte. Wie houdt er nu vier jaar lang een woning bij zonder te weten waar de bewoners zijn en wanneer ze – 228 –

terugkomen? Da’s vreemd. Een buurtbewoner had zich op verschillende tijdstippen twee keer persoonlijk en één keer telefonisch bij de politie in Baarn vervoegd, maar daar was men telkens afgepoeierd zonder dat er ook maar iets gebeurde. ‘Dat zal zo’n vaart niet lopen, mevrouw,’ had men laconiek aan het loket gezegd. Kees had echter snel wat telefoontjes gepleegd en aanvullend onderzoek gedaan. ‘Peet, ik denk dat dit een gekke zaak is,’ zei hij, ‘Niemand heeft die mensen de afgelopen vier jaar nog gezien, de huisarts niet, de garagehouder niet, de bank niet... Daar moeten we echt even naar kijken.’ Ik was het met hem eens. ‘Laten we er maar op af gaan,’ antwoordde ik, ‘misschien kunnen we het verhaal in één dag ontzenuwen als we dat stel ergens kunnen lokaliseren en wie weet waar we anders op stuiten...’ En dus togen Kees en ik naar Baarn. Een halve dag later hadden we het verhaal echter niet doorgeprikt, integendeel, de argwaan en verdenkingen waren alleen maar toegenomen. In de woning van Hans en Ria Müller hadden we die bewuste oppas Paul de R. aangetroffen, die zich daar geriefelijk had ingekwartierd. Er hing wasgoed te drogen en zijn administratie en pc stonden er ook. De man maakte een nerveuze indruk. Hij beweerde dat hij geen telefoonnummer of adres van de Müllers had, omdat ze dat uit privacy-overwegingen niet wilden. ‘Maar wat doet u dan als het huis afbrandt?’ vroeg ik. ‘Dan moet u hen toch kunnen waarschuwen?’ De R. haalde zijn schouders op: tja.... ‘En het is toch ook niet normaal dat u vier jaar lang dit huis verzorgt zonder te weten hoelang dat nog gaat duren, dat kan toch van niemand worden verwacht?’ ‘Ach...’ mompelde De R. Hij beweerde dat Hans Müller regelmatig langskwam om post te halen. Alleen had niemand dat ooit gezien. En... Kees en ik zagen in een hoek een stapel post liggen, gericht aan Hans Müller en sommige stukken waren meer dan twee jaar oud! Toen we daar iets van zeiden, haastte Paul de R. zich om te zeggen dat de Müllers dat stapeltje telkens vergaten en legde hij het meteen midden op de tafel, zo van: nu kunnen ze het niet meer over het hoofd zien. Uit ons onderzoek bleek dat de meeste betalingen (gas en licht, gemeentelijke belastingen enzovoort) via automatische incasso’s gingen en dat Paul de R. via een getypt briefje van de Müllers bij de bank gemachtigd was om alles te regelen. Het merkwaardige was dat hij dit tegenover ons keihard ontkende. Waarom?

– 229 –

De R. had een raar verhaal en loog aantoonbaar op een aantal punten. Je hoefde geen Sherlock Holmes te zijn om te vermoeden dat er iets niet pluis was. Na nog een paar dagen onderzoek hadden Kees en ik geen twijfel meer: de Müllers waren vrijwel zeker dood, waarschijnlijk vermoord. En Paul de R. wist er meer van. Ik nam contact op met de recherche van het regiokorps Utrecht en zette tijdens een bespreking op mijn kantoor de zaak uiteen en presenteerde alle verdachte feiten die wij hadden ontdekt. Er werd nu direct een groot rechercheteam geformeerd. Dit onderzoek leidde er half januari 2004 toe dat de stoffelijke overschotten van Hans en Ria Müller in de grond van de kinderboerderij waar De R. de beheerder van was werden gevonden. Hij werd zelf gearresteerd. Nieuwsgierigheid en gezond verstand van twee journalisten wonnen het uiteindelijk van gemakzucht en desinteresse van de plaatselijke politie. En in de volksmond is er ruim veertig jaar na dato weer sprake van een roemruchte ‘Baarnse moordzaak’... Naschrift: het bleek niet de eerste keer dat Paul de R. in verband met een moordzaak werd genoemd. In 1970 was hij er al van verdacht de Haarlemse weduwe Tina Akersloot te hebben vermoord, bij wie hij een kamer had gehuurd. De toen 68-jarige vrouw was half februari van dat jaar spoorloos verdwenen. Omwonenden hadden haar in de auto van De R. zien stappen. Daarin werd later een nieuw aangeschafte schep met zand erop gevonden. Ook werden er bloedsporen in de auto aangetroffen. Omdat men destijds nog geen dna-onderzoek kon doen, kon men niet bewijzen dat dit bloed van Tina Akersloot was. En omdat men ook haar stoffelijk overschot niet kon vinden en er dus sprake was van een moord-zonder-lijk, werd De R. wegens gebrek aan bewijs op vrije voeten gesteld. Het lijk van Tina Akersloot is nooit gevonden. Ook in de Haarlemse zaak bleek Paul de R. zich na de verdwijning van Tina Akersloot in haar woning te hebben geïnstalleerd. Het rechercheteam dat de moord op de Müllers onder zich heeft, noemt het onderzoek waarschijnlijk mede daarom het ‘Koekoek-dossier’. Een koekoek is een vogel die in het nest van een ander een ei legt en als dat is uitgebroed werkt het opgroeiende jong de oorspronkelijke bewoners eruit door de eieren of andere jongen over de rand te kieperen.

– 230 –

Justitie als patiënt

Mr. Joan de Wijkerslooth is als voorzitter van het college van procureurs-generaal de machtigste justitiebaas van Nederland, de minister niet meegerekend, maar die bemoeit zich ook niet met de dagelijkse praktijk. De Wijkerslooths wil is wet, zou je kunnen zeggen. Hij is superieur op de twee vierkante meter van zijn bureaublad, maar jammer is – volgens zijn critici – dat hij nooit de kruitdampen van het slagveld heeft opgesnoven. In een vorig leven was hij landsadvocaat bij een chique Haags kantoor en stond ver van de dagelijkse opsporingspraktijk af, een terrein waarop hij nu juist de lijnen uit moet zetten. Eind 2003 lag De Wijkerslooth een weekje in het ziekenhuis en schreef over zijn ervaringen daar een column in het justitievakblad Opportuun. De super-pg had vanuit zijn bed goed om zich heen gekeken, schreef hij, en meent dat de ziekenhuisorganisatie nog heel wat kan leren van zijn eigen Openbaar Ministerie. Volgens De Wijkerslooth gaat het er in het ziekenhuis erg bureaucratisch toe. Hij schrijft: ‘Ik heb meegemaakt dat men bij mij in één nacht de nodige keren bloed kwam prikken. Dezelfde laborant vroeg mij – bij wijze van controle – steeds weer naar mijn geboortedatum. Zouden wij dat verstandiger doen? Ik denk het wel. De kans dat wij vijf keer een brief naar het slachtoffer sturen, is niet denkbeeldig, maar bij het om duikt op enig moment toch een denkende geest op die hardop de vraag stelt of twee brieven niet genoeg zijn.’ De vraag rijst in hoeverre De Wijkerslooth helder zicht heeft op wat er in zijn eigen organisatie gebeurt – en wordt nagelaten! – want ik zal hem één ding vertellen: als je van justitie iets wilt weten, hoor je meestal helemaal niets. Laat staan twéé brieven! En als je al binnen een paar maanden (...) een reactie ontvangt, is dit vaak een antwoord op een vraag die je helemaal niet hebt gesteld! De Wijkerslooth beklaagt zich er voorts over dat veel ziekenhuispersoneel niet weet waarom bepaalde – 231 –

handelingen worden verricht en dat op de automatische piloot doen. ‘Ik hoop en denk dat het bij ons anders werkt. Bij ons weten mensen die iets moeten doen, waarom het moet gebeuren. Zij kunnen zelf nadenken en het initiatief nemen om een proces te veranderen,’ aldus de super-pg in zijn column. Nou, ik moet hem teleurstellen: ik ken geen organisatie waarin de medewerkers zich zo vaak en zo rigide beroepen op het feit dat ‘de regels nu eenmaal zo zijn’ en ‘we dit al vijftien jaar zo doen’, zonder dat ze weten waarom, als justitie! Goeiedag zeg! En dat het echt geen kwaad kan om meer dan één keer de personalia van iemand te checken, meneer De Wijkerslooth, bleek mij in januari 2004 wel weer, toen ik met Sandra van der Meulen uit Utrecht sprak. Zij woont daar in de Sparstraat en kreeg op woensdag 21 januari onverwachts bezoek van de politie. Zeven man sterk. Met een busje en een politiehond. De straat werd afgezet. Ze hadden een ‘machtiging binnentreden’ bij zich die ze de verbouwereerde Sandra onder de neus duwden. Of ze even in huis mochten rondkijken. Sandra zag toen dat de machtiging op naam stond gesteld van H. Vermeulen. Niet van der meulen dus, maar vermeulen. Ze protesteerde en zei meteen dat zij dat helemaal niet was, dat er een vergissing in het spel was. De politiemensen verzuimden naar haar legitimatie te vragen waarmee simpel kon worden vastgesteld wie er gelijk had en gingen onverdroten door. (U weet wel, op die automatische piloot, meneer De Wijkerslooth!) Het huis werd tot op de zolder geïnspecteerd. Men was op zoek naar een voortvluchtige gedetineerde, die verdacht werd van een aantal inbraken. Een vriendin die toevallig langskwam werd de toegang geweigerd: geen contacten met derden. Buurtbewoners schoolden buiten nieuwsgierig samen: ‘Zo, die Sandra zeg... Dat moet wel ernstig zijn als zelfs de straat wordt afgezet,’ was de teneur. Er werd in huis uiteraard geen voortvluchtige gedetineerde gevonden en de politie vertrok, Sandra in verwarring, maar ook kwaad, achterlatend. Pas op het politiebureau ontdekte men vervolgens dat zij volkomen gelijk had. Ze moesten inderdaad niet bij Van der Meulen zijn, maar bij Vermeulen. Er was een blunder gemaakt. Je zou zeggen, meneer De Wijkerslooth, minimaal twee excuusbrieven, waarin ook voor de buurt duidelijk wordt gemaakt dat Sandra volkomen onschuldig is. Maar nee, er werd alleen even naar Sandra zelf gebeld, waarbij er kort en karig excuus werd gemaakt. Prettige dag nog hoor... – 232 –

Toen ik hierover aan de bel trok bij de politie Utrecht, zei de woordvoerder: ‘Wat jammer dat ze daarvoor u benadert en niet ons... want volgens de betrokken politieman was het telefoongesprek met haar juist heel goed verlopen.’ Kijk, dat bedoel ik dus. Niet de moeite nemen er zelf even naartoe te gaan met een bloemetje (de huiszoeking gebeurde toch ook niet telefonisch!?) en ruiterlijk excuus te maken... Nee, in plaats daarvan blijft men halsstarrig van de eigen – verkeerde – denkbeelden uitgaan dat een telefoontje wel genoeg is en is men verbaasd dat het door hen niet serieus genomen slachtoffer dan maar met mij contact opneemt. Ik weet één ding: Als mr. De Wijkerslooth in het ziekenhuis door zijn eigen mensen was geopereerd, dan was nu zijn verkeerde been afgezet en zouden ze dat nog steeds niet in de gaten hebben gehad...

– 233 –

Gerrit de Stotteraar is dood...

Er gaat bijna geen week voorbij of ik word gebeld door allerhande media of instanties die van mijn expertise gebruik willen maken. Het zijn meestal kranten, tijdschriften, talkshows of actualiteitenrubrieken die zelf weinig aan misdaadverslaggeving doen en geen eigen ‘netwerk’ hebben. Zij vragen mij of ik hen voor een reportage of wetenschappelijk onderzoek kan helpen aan ex-tbs-patiënten, voormalige uitbrekers, pedofielen, vrouwen van bajesklanten, moordenaarsmet-spijt, jeugddelinquenten die toch goed terecht zijn gekomen, roofovervallers of oplichters. Sommigen schijnen te denken dat ik een soort van ‘castingbureau’ voor de onderwereld ben. Zo werd ik een aantal jaren geleden gebeld door de letterkundige Hagar Peeters, die voor haar doctoraalstudie wilde weten of ‘Gerrit de Stotteraar’ nog leefde. ‘Nee.’ antwoordde ik, ‘die is volgens mij dood.’ Ruim een jaar later verscheen van de hand van Hagar Peeters het boek Gerrit de Stotteraar – Biografie van een boef. In de inleiding schreef zij: ‘Misdaadjournalist Peter R. de Vries dacht dat hij een paar jaar geleden bij een auto-ongeluk in Thailand om het leven was gekomen, maar in de winter van 1997 belde ik bij Gerrit de Stotteraar aan en hij bleek nog springlevend.’ Ik had mij vergist. Ik had Gerrit de Stotteraar verward met Schorre Gerrit, een andere illustere onderwereldfiguur. Beiden heetten Gerrit en beiden had een bijnaam die sloeg op hun stem of spraak. Veel mensen zullen niet (meer) weten wie Gerrit B., alias ‘De Stotteraar’ was, maar in de jaren veertig tot zestig was hij misschien wel Neerlands bekendste crimineel, een plaag voor opsporingsinstanties en een wanhoop voor gevangenisdirecties. Vandaag de dag is het overigens moeilijk voorstelbaar dat B. zo’n grote reputatie genoot, want goed beschouwd was hij niet meer dan wat wij nu een ‘draaideurcrimineel’ zouden noemen. Hij leefde van inbraken en insluipingen en – 234 –

heeft nooit een overval gepleegd, niet in drugs gehandeld, noch een ontvoering beraamd of een ander aansprekend delict op zijn naam gezet. Sterker nog, De Stotteraar was niet veel meer dan een kruimeldief. Hij opereerde in de arme buurten en schroomde er niet voor om een trouwpak, lakens of andere huishoudelijke artikelen te pikken en kleine sieraden van betrekkelijk weinig waarde. Waar ontleende hij dan zijn bekendheid aan, zult u zich afvragen. Welnu, Gerrit de Stotteraar was niet alleen een notoire, geoefende inbreker, maar vooral ook een begenadigd uitbreker. Talloze keren zag hij kans op onnavolgbare wijze te ontsnappen uit een politiebureau, huis van bewaring of gevangenis. Hoe hij dat precies flikte heeft hij nooit willen ophelderen, wat er mede voor zorgde dat er een waas van geheimzinnigheid om hem heen hing. Populair was Gerrit de Stotteraar overigens allerminst in die tijd. Het feit dat hij schaamteloos stal van mensen die – na de oorlog – toch al niks hadden, werd hem zwaar aangerekend. Toen hij in oktober 1949 voor de vierde keer uitbrak, ditmaal uit de Utrechtse strafgevangenis, bleek uit een nieuwsbericht in De Telegraaf wel dat hij niet bepaald een Robin Hood-imago genoot. Er stond: ‘Gerrit de Stotteraar behoort tot die onsociale wezens die trachten te leven van de kleine man. Zijn werkmethode was in te sluipen in huizen waarvan de bewoners even weg waren en de deur open hadden gelaten. Hij schaamde zich niet bij de armste der armen distributiebescheiden of andere voorwerpen van geringe waarde te stelen, zelfs oude alleen wonende mensen waren voor hem niet veilig, reden waarom hij bij de Amsterdamse politie als totaal asociaal bekendstaat, al spreken uiteraard zijn legendarische ontvluchtingen tot de verbeelding.’ Dat was dus 1949. In de decennia die volgden, zou De Stotteraar nog dikwijls van zich doen spreken. In totaal werd hij tot 25 jaar cel veroordeeld, waarvan hij er pakweg twaalf uitzat. Er is alles met hem geprobeerd, zo blijkt uit het boek van Hagar Peeters, een harde en zachte aanpak. Hij kreeg zelfs spraakles om van de handicap af te komen die hem zijn bijnaam (en een minderwaardigheidscomplex) had bezorgd, maar niets hielp. In 1986 werd hij voor het laatst gearresteerd en toen werd het stil, maar op dat moment was hij ook al 66 jaar en dan wordt het misschien wat moeilijk om bij een inbraak langs de regenpijp omhoog te klauteren, of bij een uitbraak van een gevangenismuur naar beneden te springen.

– 235 –

Onlangs kreeg ik een mailtje van een man wiens moeder een van de buren van De Stotteraar was aan de Kinkerstraat in Amsterdam, waar overigens weinigen iets wisten van zijn turbulente verleden. Op 83-jarige leeftijd was haar buurman ‘meneer B.’ in alle stilte overleden. Hij heeft een paar dagen dood in zijn woning gelegen. Saillant is dat de gewaarschuwde brandweer zijn huis niet binnen kon komen. Er zaten dikke sloten op de deur. Gerrit de Stotteraar, de man die altijd en overal uitbrak, was opgesloten toen hij overleed... Toen ik dit nieuws hoorde, zocht ik contact met Hagar Peeters, die destijds telefonisch bij mij naar De Stotteraar had gevraagd en het boek over hem had geschreven. Na mijn vergissing voelde het toch een beetje als ‘eerherstel’ dat ik degene was die haar nu meldde dat Gerrit de Stotteraar was overleden. Ditmaal echt...

– 236 –

De Deventer moordzaak: schuldig of onschuldig?

Er is half februari 2004 een (voorlopig?) einde gekomen aan de Deventer moordzaak. Ernst L., de financieel adviseur van slachtoffer Jacqueline Wittenberg, is door het gerechtshof in Den Bosch veroordeeld tot twaalf jaar gevangenisstraf. Hij is volgens het hof degene die de gefortuneerde weduwe op 23 september 1999 in haar woning aan de Zwolseweg in Deventer heeft gewurgd en doodgestoken. Aanvankelijk was L., die altijd heeft ontkend, door de rechtbank in Zutphen vrijgesproken van dit misdrijf. Later – in hoger beroep – werd hij door het gerechtshof in Arnhem wel schuldig bevonden en tot twaalf jaar veroordeeld. Dit arrest bleef ook bij de Hoge Raad in stand. In de jaren die volgden rees er zoveel twijfel over de schuldvraag dat een herzieningsverzoek – op basis van enkele nieuwe feiten – door de Hoge Raad gegrond werd verklaard en de zaak door het gerechtshof in Den Bosch helemaal opnieuw moest worden behandeld. En dat is eind 2003 en begin 2004 gedurende een aantal zittingsdagen uitputtend gebeurd. Er viel tijdens de behandeling bewijs af (een mes dat eerder was aangemerkt als het moordwapen), maar er kwam ook nieuw bewijs (dna) bij en dat zorgde ervoor dat iedere zitting spannend was. Ik heb me enige jaren daarvoor ook met de zaak beziggehouden. Ik heb toen het complete politiedossier gelezen, ik ben op de plaats delict geweest, heb getuigen en betrokkenen gesproken en heb ook Ernst L. geïnterviewd toen die in de gevangenis vastzat. Ik was toen van oordeel dat het bewijs tegen hem wankel was, maar ik meldde ook dat er wel degelijk belastende feiten en verdachte omstandigheden tegen hem waren. ‘Ik durf niet te zeggen dat hij de dader is, maar ook niet dat hij het niet is,’ formuleerde ik het steeds voorzichtig. Het lijkt mij een gezonde, kritische houding, zeker als je er zelf niet bij bent geweest op de plaats delict. Niettemin ben ik erop aangevallen door andere media, die kennelijk zozeer wensten dat zij met de Deventer moordzaak een gerechtelijke dwaling in handen hadden, dat – 237 –

zij voortaan alles wat tegen L. pleitte behoedzaam weglieten of naar de marge van de kantlijn bagatelliseerden. Voor hen leed het geen enkele twijfel dat de financieel adviseur onschuldig was en dat werd ook met zoveel woorden geschreven. Sterker nog, voor zijn onschuld was aangetoond, schroomden zij er niet voor iemand anders in deze moordzaak met naam en toenaam als dader aan te wijzen – over zorgvuldige journalistiek gesproken. In HP/De Tijd werd ik er begin 2003 in een artikel onder de kop dubieuze tv-journalistiek in de deventer moordzaak, zelfs van beschuldigd dat ik er ‘op gebrand was’ om Ernst L. in de gevangenis te houden, omdat ik het niet zou kunnen verkroppen dat een ander na de Puttense moordzaak ook een gerechtelijke dwaling aan het licht zou brengen. Om dat doel te bereiken, zou ik volgens De Jong de inhoud van mijn uitzendingen bewust ten nadele van Ernst L. hebben gemanipuleerd. Je vraagt je af hoe iemand het verzint, maar het stond er werkelijk. Toen de zaak in Den Bosch opnieuw moest worden behandeld, deden Tijd en enkele andere media het voorkomen alsof de vrijspraak daar alleen nog even moest worden opgehaald en de zitting slechts een hamerstuk was. Ook toen er in de herzieningszaak nieuw en sterk dna-bewijs tegen L. boven water kwam, was er volgens hen geen vuiltje aan de lucht en speelde justitie ‘blufpoker’. Soms vroeg ik me af of zij wel eens de moeite hadden genomen om het complete dossier te lezen, als ik las en zag hoe gemakkelijk zij over de feiten en omstandigheden van de Deventer moord heenwalsten. Het dagblad Trouw, de actualiteitenrubriek Netwerk, (in mindere mate) het Algemeen Dagblad en voorop het weekblad HP/De Tijd liepen aan de leiband van een omstreden schriftkundig bureau uit Almere, dat zich op de zaak had gestort en daar een rapport over had geschreven. Dit verslag bevatte, naast een aantal behartenswaardige zaken, ook wetenschappelijke apekool – anders kan ik het niet kwalificeren. Zo verklaarde men dat een eenvoudige schrijftest – ze noemden het zelf een ‘waarheidstest’ – had uitgewezen dat L. de dader niet kon zijn. Nou, dat is makkelijk... voortaan laten we moordverdachten een briefje schrijven en dan weten we of ze het gedaan hebben of niet. Dat je een vervalser of fraudeur op deze manier kunt ontmaskeren (handschriftvergelijking) is een aanvaard gegeven, maar als je met een paar krabbels de schuld of onschuld van een moordenaar, verkrachter of HP/De

– 238 –

geweldpleger kunt aantonen, zou dat het juridische novum van de eeuw zijn, een Nobelprijs waard!! Maar in een interview met het ad ging een van de schriftkundigen nog verder en beklemtoonde de onschuld van Ernst L. als volgt: ‘Ik zag het gewoon in zijn ogen, een kleine flikkering die niet onecht kón zijn.’ En vervolgens vroeg ze zich nog af waarom anderen toch niet zagen wat zij wel zag. Een kleine flikkering die niet onecht kon zijn... Om te gillen gewoon! Maar het werd klakkeloos afgedrukt. Zonder een kritische noot. Dat een van de schriftkundigen ook geen brandschoon strafrechtelijk verleden had en daarover in een uitzending van mijn programma eind 2002 aantoonbaar zat te liegen, vormde voor deze media ook nooit een waarschuwing het echtpaar wat minder te bewieroken en wat meer feitelijk tegemoet te treden. Integendeel, vooral HP/De Tijd-‘journalist’ Stan de Jong is in de Deventerzaak – vind ik – op werkelijk schaamteloos partijdige wijze te werk gegaan. De recherche wordt wel eens ‘tunnelvisie’ en ‘scoringsdrift’ verweten in onderzoeken, maar de tendentieuze en soms ook feitelijk onvolledige en op sommige punten aantoonbaar onjuiste artikelen van De Jong zijn in mijn ogen wat dat betreft ongeëvenaard. In zijn opinie bestaat zelfs de theoretische mogelijkheid niet dat L. toch de dader is. Voor elk feit, hoe belastend ook, heeft hij een verklaring paraat. Vlak voor de uitspraak – toen bekend was dat er behoorlijk wat dna en een bloedspoortje van L. op de blouse van het slachtoffer Jacqueline Wittenberg was gevonden – schamperde hij in zijn blad nog dat het bewijs ‘allesbehalve overtuigend’ is. Moet u eens raden wat hij had gezegd als het dna en het bloed níét van Ernst L. was geweest, maar van een andere, onbekende man. O la la... Dan waren het o-ver-dui-de-lijk dadersporen geweest – dat kan een kind begrijpen! – en dan had De Jong triomfantelijk geroepen dat nu de onschuld van L. definitief en onomstotelijk vaststond en de politie maar snel de donor van het dna en bloedspoortje moest opsporen, want dan was de moordzaak opgelost! Maar nu het dna wél van Ernst L. is, heeft het natuurlijk weinig tot niets te betekenen... Heerlijk als je zo misdaadjournalistiek kunt bedrijven. Ook schreef De Jong de week voordat het hof met het eindoordeel kwam: ‘We gaan er vanuit dat de raadsheren van het hof in Den Bosch onafhankelijk en deskundig zijn, en gezegend met een boerenver– 239 –

stand. Dan hebben we er alle vertrouwen in dat zij komende maandag de enige juiste uitspraak doen: vrijspraak.’ Wel, bij de uitspraak bleek maar weer eens hoezeer zijn beoordelingsvermogen tekortschiet. In tegenstelling tot wat Stan de Jong beweert, is er tegen Ernst L. meer bewijs dan in menig andere moordzaak (waar we nooit een regel over lezen in HP/De Tijd en andere media) en echt niet alleen een druppeltje bloed, zoals ik in bepaalde media las. Eerder durfde ik niet te zeggen of L. nu schuldig is of niet. Die helderheid kan ik nu wel verschaffen. Op basis van het voorliggende bewijs is, om met De Jong te spreken, ‘de enige juiste uitspraak gedaan’: een veroordeling. Als op basis van dit bewijs aan de schuld van Ernst L. wordt getwijfeld, dan dienen we de zaken van naar zo’n schatting 100 tot 150 andere moordenaars ook onmiddellijk te heropenen. Ik heb het arrest van het hof in Den Bosch uiteraard nauwkeurig gelezen en uit het oordeel spreekt inderdaad ‘onafhankelijkheid, deskundigheid en boerenverstand’. Precies de drie kwaliteiten die De Jong en HP/de Tijd missen...

– 240 –