Dyaryusz sejmu z r. 1830-1831. / Tom II, od 9 lutego do 18 kwietnia 1831 [PDF]

Zitiervorschau

HANDBOUND AT THE

UNIYERSITY OF

TORONTO PRESS

RÓDA DO DZIEJÓW POLSKI POROZBIOROWYCH.

I.

DYARYUSZ SEJMU Z

R.

1830—1831

WYDA

MICHA ROSTWOROWSKI.

TOM OD

9

LUTEGO DO

W NAKADEM

AKADEMII UMIEJ.

SKAD GÓWNY

18

II.

KWIETNIA

1831.

KRAKOWIE

TOW. POPIERANIA WYDAWNICTW AKADEMII UMIEJ. W KSIGARNI O. GEBETHNERA I SPÓKI I

1908.

^

\

DYARYUSZ SEJMU Z

1830—1831

R.

WYDA

MICHA ROSTWOROWSKI.

TOM OD

9

LUTEGO DO

W NAKADEM

AKADEMII UMIEJ.

SKAD GÓWNY

18

II.

KWIETNIA

1831.

KRAKOWIE

TOW. POPIERANIA WYDAWNICTW AKADEMII UMIEJ. W KSIGARNI O. GEBETHNERA I SPÓKI I

1908.

.:^'^

%^..

R.

f^

,^"-;jK,,

.^(V^

906360

Drukarnia Uniwersytetu Jagielloskiego pod zarzdem

J.

Filipowskiego.

\>>

Tre

tomu

drugiego.

Spis rzeczy

str.

Sowo wstpne

»

III— VIII

IX— XXXI

1—25 Posiedzenie Izby Poselskiej z dnia 9 lutego 1831 r. » Wnioski podane dp laski, urlopy róne owiadczenia (2—3). Obrady nad projektem porzdku wewntrznego Izby Poselskiej, wniesionego .

.

.

i

ponownie przez kornisye (3—23), zakoczone ponownem odesaniem do komisyi (23). Wnioski róne (23). Adres dywizyi dokonanej zmiany Wodza Naczelnego (23 25).

uanów w

sprawie

—

z d. 11 lutego 1831 r str. 25—57 Sprawa mandatu poselskiego Ignacego Dembowskiego, powoanego na

Posiedzenie

prezesa Komisyi Wojewódzkiej

(26).

Nieprzyjcie

tej

nominacyi przez

Dembowskiego (27—30). Wniosek Jana Augustowskiego w sprawie podniesienia dochodów Skarbu (30). Sprawozdanie Woowskiego, jako referenta komisyi prawodawczej odnonie do wniosku Morzkowskiego o ksistwie

owickiem

i

Morozewicza

w

sprawie zajcia majtku

fa-

wadz instytutów rosyjskich (30—32), odesane z drobnemi zmianami Rzdowi (36). Ponowne podjcie dyskusyi nad dawnym projektem porzdku wewntrzego Izbj', sprowadzonym milii cesarsko-rosyjskiej

i

i

do materyi zapenienia miejsc

wakujcych

(36—52).

Projekt ze zmia-

nami jednomylnie przyjty (52). Dyskusya nad projektem ograniczajcym wydawanie urlopów zabraniajcym przetrzymywanie onych (52—54). Jednomylne tego przyjcie (54). Projekt, dotyczcy Senatorów Reprezentantów, którzy nie przystpili do aktów sejmowych z 18 grudnia 25 stycznia (54—57), odesany do komisyi obu Izb (57). str. 58—90 Posiedzenie z d. 12 lutego 1831 r Powody zwoania na nadzwyczajne posiedzenie (58—59). Interpelacya widziskiego w sprawie stosunków zagranicznych (59—61). Odpowied Zastpcy ministra spraw zagranicznych Gustawa Maachowskiego (61 o odczytanie w Izbie odnalezionych korespon64). Wniosek dencyi ministra Lubeckiego (64). Odczytanie wspomnianych papierów (65—78). Dyskusya nad odpowiedzi ministra (78 — 89). Gos widziskiego, przeznaczony do zakomunikowania ministerstwu francuskiemu (82 — 84). Adres od Rady Wojewódzkiej Lubelskiej w sprawie ataków gazety sNowa Polskaa przeciwko Sejmowi (89—90). W^niosek Jasieskiego o orderze » Oswobodzenia Polski* (90). i

i

i

Wyka

IV str. 91—117 z d. 14 lutego 1831 r Wniosek Jasieskiego w materyi porzdkowej (91—92). Interpelacya MazurkieMorozewicza co do wykonania uchway o przysidze (92)

Posiedzenie

i

Wyk

w sprawie adresu do wicza o pracach komisyi skarbowej (92). deputowanych francuskich (93). Deklaracye wnioski róne (93), Projekt do prawa tyczcy si kompletu Senatu (93—94). Dyskusya nad przyjcie (94 97). Rozpoczcie obrad nad projektem o iuristinim ium (97—117). Odesanie go do komisyi prawodawczej organiczinej i

—

i

i

(116-117). str. 117 -133 lutego 1831 r ewentualnego przeniesienia Sejmu poza Warszaw (118—130), prz\jty jednomylnie (131). Depui niezbdnego kompletu, tacya od Senatu z projektem »Wynagrodzenia powicajcych si za Ojczyzn rycerzy* (131). Jednomylne przjgcie tego projektu bez dyskusyi (132—133). Wyznaczenie komisarzy do ogoszenia tej uchway

z d. 19

Posiedzenie

w sprawie

Projekt

w

wojsku

(133).

poczonych

lutego 1831 r. str. 133—139 Sejmu (134 — 137). Wojewoda Miczyski cofa swój pierwotny wniosek w tej materyi (137). Sprawa

Posiedzenie

tajne

Izb

Sprawa odroczenia dalszych obrad

w

i

z d. 25

przeniesienia

poczonych, czy

w rozczonych

Izbach? (138

— 139).

str. 139—160 Posiedzenie Izb poczonych z d. 26 lutego 1831 r. Zawiadomienie od Rzdu Narodowego o zoeniu naczelnego dowództwa przez ks. Radziwia (140). Wykrzyknicie jednomylne Skrzyneckiego .

Naczelnym

Wodzem

(140).

Obiel zbyzamieni aj

.

si wtajnyko-

Obrady nad przeniesieniem Sejmu z Warszawy i zmniejszeniem kompletu (140 143). Odoenie na póniej wniesienia projektu o zmniejszeniu kompletu (143). Uchwaa mianujca Skrzyneckiego Naczelnym Wodzem (143—144). Sprawa udzielania poyczek Czonkom Izby Poselskiej (145—146). Owiadczenie Kasztelana Ostrowskiego

mitet

(141).

—

w

posprawie stanowiska Rady municypalnej miasta Warszawy w miecie (146—148). Dalsza dyskusya nad przeniesieniem Sejmu (148—155). Uchwaa w sprawie wniesienia tylko co odoonego projektu o zmniejszeniu kompletu (156). Projekt odezwy do wojska, wygotowany przez Niemcewicza, przyjty jednomylnie (156—157). Dyskusya nad projektem Swidziskiego o komplecie (157—160). PrzyDeputowajcie jednomylne tego projektu (159—160). Lista Posów nych, którzy deklarowali si pozosta (str. 159 160 w uwadze). i

pochu

i

—

tajne Izb poczonych z d. 27 lutego 1831 r. str. 160—175 (Uchwaa, ograniczajca uchwa z d. 7 lutego, wzgldem wyjazdu urzdników, (160 161, w uwadze). Interpelacya Swidziskiego

Posiedzenie

—

w

—

do

ks. Radziwia (160 sprawie atrybucyi Rzdu i powoania 163). Sprawozdanie Kasztelana Ostrowskiego z konferencyi z Naczelnym Wodzem o niebezpieczestwie, grocem Sejmowi (163—165) i debata nad niem zwizku ze spraw odroczenia Sejmu (165 175). Interpelacya Swidziskiego w kwestyi nieuznawania paszportów polskich

—

w

przez Austry.

Odpowied

G.

Maachowskiego

(175).

z d. 28 lutego 1831 r. str. 175— 192 materyi zapenienia mandatów wakujcych (176—177; i dyskusya nad ni (177—182). Projekt Jaboskiego, co do zwoania sejmików z cyrk. IV-go i VIII-go m. Warszawy i sejczciach kraju przez nieprzyjaciela nie zajtych (182). Rozmików prawy nad nim (182 184). Nalegania na Marszaka o przyjcie godno-

poczonych

Posiedzenie (tajne?) Izb

widziskiego

Interpelacja

w

w

—

Roz-

ci Prezesa, a przynajmniej Zastpcy prezesa obu Izb (184-). czenie si obu Izb (185). Wotowanie w Izbie Poselskiej nad proprzyjcie tego (185—186). Projekt Morozewicza jektem Jaboskiego Polski* (186—187). Rozprawy nad »Oswobodzenia orderze nowym o nim (187 191). Deputacya od Senatu w sprawie projektu o zwoaniu sejmików (191). Odoenie projektu o nowym orderze do póniejszego i

—

czasu

(192).

Izb poczonych z d. 1 marca 1831 r. str. 192—204 Marszaka co do porzdku dziennego (193—194). Obrady w tej materyi (194—199). Wniosek Chobrzyskiego wzgldem odromiejsca jego zwoania (199). Obrady nad nim (199— czenia Sejmu 202). Projekt Marszaka (202—203). Odesanie go do komisyi (203—204). Posiedzenie Izb poczonych tajne z d. 2 marca 1831 r. str. 204—215 Projekt komis)'jny, wniesiony przez widziskiego wzgldem oznaczenia przyszego miejsca zebrania si Sejmu (205—207). Dyskusya nad ogóem pocztek dyskusyi szczegóowej (207—215). Zerwanie kompletu wskutek wyjcia niektórych Czonków C^ló). Posiedzenie tajne Izb poczonych z d. 3 marca 1831 r. sir. 215—221

Posiedzenie

tajne

Zagajenie

i

i

Dalszy cig dyskusyi szczegóowej nad projektem przyszego miejsca przyjcie (219— zebrania si Sejmu (216—219). Gosowanie nad nim powierzenie jej Niemcewi220). Sprawa odezwy Sejmu do Narodu i

i

czowi (220). Gos Niemcewicza w sprawie bezpieczestwa archiwów sejmowych (220—221). Program prac komisyjnych, obejmujcy projekt projekt o uwaszczeniu wocian w dobrach o kredycie dla Rzdu narodowych (221). Posiedzenie tajne Izb poczonych z d. 4 marca 1831 r. str. 222—225 Projekt w sprawie poyczek, udzielanych Czonkom obu Izb (224) przyjty (224). Odezwa Sejmu do Narodu w redakcyi Niemcewicza uchwai

lona (224-225). str. 225—229 Posiedzenie Izb poczonych z d. 8 marca 1831 r. Deklaracya Kasztelana Ostrowskiego wzgldem stanowiska Gwardyi Narodowej (226-227). Adres teje do Sejmu (227—228). Referat w sprawie zatwierdzenia odbytych sejmików, powierzony Kasztelanowi Koposowi winiarchanowskiemu, deputowanemu Zwierkowskiemu skiemu (229). str. 230—266 Posiedzenie Izb poczonych z d. 9 marca 1831 r. Sprawozdanie Kasztelana Kochanowskiego w sprawie sejmików z cyr.

.

.

.

.

i

.

kuu

IV-go

i

VIII-go miasta

Warszawy

Rzdu Narodowego (230—231 w

(231—232).

Odnone uniwersay

w

tej materyi (232— Zatwierdzenie wyboru Dominika Krysiskiego (236). Niezatwierdzenie wyboru Min. skarbu Alojzego Biernackiego (237). Póniejsza

236).

uwadze).

Rozprawy

VI

—

powzitej uchway (237 245). Minister Skarbu kredytu Rzdowi na potrzeby biece (245—248). Projekt o kredycie (248-249). Referat Zwierkowskiego (249—257). Debata nad wniesionym projektem (257—266) uchwalenie tego jednomylne (266). Wnioski Jana Augustowskiego ("266). str. 267—301 Posiedzenie Izb poczonych z d. 22 marca 1831 r. debata o motywach

wnosi projekt

udzielenie

o

i

.

.

Zagajenie Marszaka o porzdku dziennym (268). Sprawa zatwierdzenia powtórnego sejmiku cyrk. VIII m. Warszawy (268). Uniwersa Rzdu

Narodowego

w w uwadze).

(268

Sprawozdanie Kasztelana Kochanowskiego wyboru Ludwika Lutostaskiego (270). sprawie wniosków Jana Augustowskiego co do

(268—269). Zatwierdzenie

Referat wirskiego

budetu na

w

co do oznaczenia maximum pensyi dla urzdniOdoenie pierwszego wniosku do aktów wezwanie Minir.

1881

i

ków

(270).

stra

Skarbu do przedoenia

czonków

i

Izby Poselskiej

Obrady nad

ni

i

listy cywilnej

o postpie

i

(274).

Interpelacya dziesiciu

toku sprawy narodowej

zamienienie si Izby

w wydzia

tajny

(274).

(274

Pytania Posturzyskiego, Gumowskiego, Marszaka, Klimontowicza Niesioowskiego, wystosowane do Zastpcy ministra spraw zagranicznych (279). Debata nad polityk zagraniczn (279 289). Gos kasztelana Lewiskiego w sprawie niedjskrecyi, przez pras popenianych (289). Rozprawa o wolnoci druku (289—293). Incydent z Deputowanym Posturzyskim w sprawie szachowania narodowoci* (293 — 298). Cyrkularz Zastpcy ministra spraw zagranicznych do polskich ajentów dyplomatycznych o bitwie grochowskiej (298—301). Odezwa powcigniciu Izb do Rzdu w sprawie niedyskrecyi prasowych naduy druku (301). Wniosek Zwierkowskiego w sprawie obchodu 278).

i

—

i

aobnego

za polegych

(3(il).

poczonych

z d. 23 marca 1831 Wybór Prezesa Izby Obrachunkowej. Obrady

Posiedzenie Izb

i

r.

.

str. 302—309 wotowania na

.

rezultat

korzy Andrzeja Horodyskiego (303—309). str. 309—350 Posiedzenie Izb poczonych z d. 28 marca 1831 r. Interpelacya Morozewicza w sprawie ksigi do zapisywania dobrowolnych ofiar dla wocian- onierzy (310). Wtpliwoci podniesione przez Dembowskiego i Konst. Witkowskiego w sprawie maego kompletu obrady w tej kwestyi wobec projektu o uwaszczeniu wocian projekt komisyjny o na(310 314). Projekt rzdowy (314 w uwadze) daniu wasnoci, wocianom w dobrach narodowych (315—317). Wywody Ministra przychodów skarbu (317—320); Radcy Stanu Brodzkiego (320—325); widziskiego (325-328) Zwierkowskiego (328—332) w tej materyi. Uchwaa co do drukowania mów powyszych (332). Dyskusya ogóowa (332—349). Wnioski róne (350). str. 350—383 Posiedzenie Izb poczonych z d. 29 marca 1831 r. Dalszy cig dyskusyi ogóowej nad projektem o uwaszczeniu (351 — 378). Rozpoczcie dyskusyi szczegóowej nad wstpem (motywami) do projektu (379—382). Odoenie sesyi z powodu braku kompletu (383). .

.

i

—

i

i

i

.

.

str. 383—410 Posiedzenie Izb poczonych z d. 30 marca 1831 r. Wymówki Marszaka, co do nieregularnego schodzenia si na czas .

.

.

vir

oznaczony (384). Wnioski róne (384). Wniosek Dembowskiego, co do przywoania nieobecnych Czonków Izby Poselskiej (884—385). Obrady w tej kwestyi (385—389), zakoczone ucliwa przywoujc do Warszawy tak Senatorów, jak Posów na 15 kwietnia (389). Kwestya Posów nowoobranych (389—390). Dalszy cig dyskusyi nad wstpem (motywami) do projektu o uwaszczeniu (390—402). Redakcya wstpu przyjta (402—403). Dyskusya nad artykuem 1-szym tego projektu (uznanie prawa wasnoci wocian (403 — 410), zakoczona ucliwaleniem tego artykuu (410). str. 411—441 Posiedzenie Izb poczonych z d. 6 kwietnia 1831 r. .

.

wyborów (411—424): zatwierdzenie Floryana Sucheckiego na Posa wieluskiego (412—414); min. spr, wewn. Bonawentury Niemojowskiego na Posa wartskiego (414 — 420); Zast. min. spr. zewn. Gustawa hr. Maachowskiego na Posa Weryfikacya' odbytych

szydowieckiego (420 — 422); zawieszenie uchway w sprawie zatwierdzenia Fr. Chomentowskiego na deput. m. Sandomierza z powodu zarzutów, postawionych przez Joachima Bartoszewicza (422—424). Interpelacya Gawroskiego w sprawie przedstawienia Izbom listy cywilnej (424—426) Rembowskiego o bezprawnem rozporzdzeniu gubernatora Warszawy (426—427). Dalsza dyskusya nad projektem zaokrglenie o uwaszczeniu, art. 2-gi (regulacya gruntów, podzia i

i

osad) (427—441). str. 441—468 Posiedzenie Izb poczonych z d. 7 l^wietnia 1831 r. Wniosek Klimontowicza o obrady w rozdzielonych Izbach (442). Dalszy cig dyskusyi nad projektem o uwaszczeniu; art. 3 (wyrachowanie czynszu) (442 — 468). Zwrócenie tego artykuu do komisyi (468). Wniosek Szanieckiego wzgldem ustalenia losu wocian w dobrach pry.

watnych

.

(468).

str. 468—493 Posiedzenie Izb poczonych z d. 8 kwietnia 1831 r. Dalszy cig rozpraw nad poprawionym artykuem 3-cim projektu o uwaszczeniu (wyrachowanie czynszu), zakoczony odrzuceniem .

.

redakcyi art. 3 -go (469—492).

poczonych z d. 9 kwietnia 1831 r. Posów nieobecnych, proszcych o przeduenie

Posiedzenie Izb Listy od

.

.

str.

493—515

urlopu

i

ne-

gatywne zaatwienie tej sprawy przez Izby (493 — 496). Dalszy cig obrad nad projektem o uwaszczeniu; przyjcie poprawionego artykuu 3- go (wyrachowanie czynszu) (496—497). Dyskusya nad art. 4-tym wykup) tego przyjcie (497 — 515). (kapitalizacya czynszu str. 516—550 Posiedzenie Izb poczonych z d. 11 kwietnia 1831 r. Obrady nad projektem o uwaszczeniu wniosek Woowskiego w spraprzyjcie wie cigania czynszu (516—519). Dyskusya o egzekucyi specyalnego artykuu, jako 5-go, powiconego tej matery (519—533). Dyskusya nad art. 6-tym (dawnym 5-tym) (suebnoci jego przyjcie (547—549). Wniosek ciary, propinacya) (533—549) B. Niemojowskiego o ograniczeniu wolnoci kilkakrotnego przemawiania (549). Odrzucenie pisma do Sejmu przeciwko gubernatorów (549). Zapowied naboestwa aobnego za polegych (549—550). i

i

.

.

:

i

i

i

VIII str. 550—579 Posiedzenie Izb poczonych z d. 13 kwietnia 1831 r. Obrady nad projektem o uwaszczeniu nad art. VII, dawnym VI, (termin rozpoczcia ukoczenia oczynszowania) (551— 563); art. VIII, dawnym VII, (uwidocznienie prawa wasnoci w ksigach hipotecznych) (563— art. IX, dawnym VIII, (niepodzielno niespaconych gruntów) 572) :

i

i

(572-579). str. 579—598 poczonych z d. 14 kwietnia 1831 r. Zakoczenie obrad nad projektem o uwaszczeniu: nad art. X, dawnym IX (podzia folwarków), który usunity zosta (580—594); nad art. X, nastpnym (rozrzdzanie kapitaem z wykupna gruntów) (594—596). Usunicie artykuu XI (o prawie propinacyi), a wprowadzenie natomiast art. dodatkowego, Bonawentury Niemojowskiego,

Posiedzenie Izb

o komitecie i

.

wociaskim

misyi

ków

(597).

Izb

w

Marszaka

(596—597).

Przyjcie art. XII (ogoszenie

Odesanie projektu, przez Izby przyjtego, do KoWezwanie od jeneraa gubernatora Warszawy do Czonsprawie penienia suby w Gwardyi Narodowej odpowied

wykonanie)

(597).

i

(597-598).

poczonych z d. 18 kwietnia 1831 r. Czonków obu Izb, przywoanych do Warszawy

Posiedzenie Izb Zjazd

str.

.

598—620

odczytanie

i

obecnoci (598—602). Wniosek Ledochowskiego Jana w sprawie wykrelenia Posów i Senatorów, którzy do aktów rewolucyjnych nie przystpili (601—602). Wniosek Kasztelana Nakwaskiego w sprawie dokompletowania Senatu (602—603), widziskiego w sprawie instrukcyi KI. Witkowdla Jener. Dwernickiego, wkraczajcego na (603), skiego o wystawienie wityni Najwyszej Opatrznoci (603). Kwestya zaskaronego wyboru Fr. Chomentowskiego (60.S— 604). Interpelacya Kaczkowskiego do Marszaka Sejmu w sprawie obradowania w poczonych Izbach (604). Dyskusya nad t matery, przerwana incydentem z powodu wystpienia Jana Jezierskiego (613 — 617), zakoczona uchwa o prowadzeniu nadal obrad, nawet nad projektem o uwaszczeniu,

listy

Woy

w

Izbach

rozczonych

Indeks osobowy Indeks rzeczowy

Omyki druku

i

(604—620).

»

621—632 633—645

»

.

str.

..

647

1^^.

Sowo wstpne. Tom omiu (w

tern

— drugi — obejmuje

protokoy dwudziestu dziewiciu tajnych) posiedze, ju to Izby

ninieJTszy

ju to Izb poczonych, od 9 lutego do 18 kwietnia Dziaania Sejmu nie posiadaj w tym dziesiciotygodniowym okresie czasu tej doniosoci pod wzgldem zasadniczym, jaka je charakteryzowaa w epoce poprzedzajcej (ob. Tom I. Sowo wstpne). Gdy tam miano na oku wytworzenie ram prawnopolitycznych dla niepodlegego Królestwa Polskiego skrystalizowanie rewolucyjnego programu, tu idzie ju tylko i o wykonanie o dalsz prac w obrbie ram wytworzonych Poselskiej,

1831

r.

i

w pierwszej zaznaczonego programu, a wykonawc staje linii picio-osobowy Rzd Narodowy, wraz z podwadnymi mu wojsko pod komend Naczelnego Wodza. ministrami, Z chwil, gdy w pierwszych dniach lutego rozpoczynaj si kroki wojenne, z koniecznoci uwaga spoeczestwa zwraca one wytworem si ku tym organom naczelnym. Jakkolwiek dziaa maj pod kontrol Sejmu, który oprócz tego Sejmu atrybucyi i majestatu króprawa nadzoru zachowa sobie lewskiego, jednak ani ich sukcesy bezporednio Sejmowi blasku nie przynios, ani popenione przez nie bdy dadz si przez Sejm naprawi. To te »legalne uosobienie Narodu« na czas pewien w cie niejako si zasuwa, podczas gdy w rku Rzdu i Wojska spoczywaj losy niepodlegoci kraju, od wywalczenia której cay dalszy byt zaley. Speniwszy na razie najwaniejkorzystajc z chwilowego zepchnisz swojego zadania cia na drugoplanowe stanowisko, Sejm zabiera si do pracy w pócieniu, gównie nad samym sob. Nie byoby w tem jeszcze nic zdronego. Sejm musi myle sam o sobie, gdy jako organ zwierzchniczy, od nikogo si

i

s

i

cz

cz

i

.

nie jest zaleny,

i

nowaniu stanowi i

znowu

nikt,

nie

dla tego,

prócz niego, o skadzie jego

e

jest

funkcyo-

i

moe. Sejm musi te pamita

o sobie

organem zwierzchniczym

i

—

jakby

dusz wcielon Narodu — aeby unikn moliwego zamachu czy pressyi ze strony rzdu rosyjskiego: Sejm, który sankcyo-

nowa

rewolucy, detronizowa Mikoaja doprowadzi do wystawiony te jest w pierwszym rzdzie, w razie niepowodze ora, na mciwo, czy podstpne dziaanie niei

wojny,

przyjaciela.

Powysze momenty prawno-publicznej natury wystarczyyby do usprawiedliwienia Sejmu wobec sdu potomnoci z zabiegów, jakie czyni istnienia

—

gdyby

w nie

danej chwili dla zabezpieczenia swojego

wiadectwa wspóczesnych,

stwierdza-

e

jce, u niektórych Czonków Sejmu doczaj si momenty natury osobistej, prywatnej (pragnienie opuszczenia Warszawy, zajcia si wasnymi interesami, naraonymi na szwank

ch

—

wskutek duszego pobytu w stolicy t. momenty, które p.) równie usprawiedliwiaj wysiki Sejmu w celu moliwego utrzymania kompletu, ale rzucaj jednoczenie wiato mniej korzystne na pewne elementy z ona Senatu i Izby Poselskiej i wytwarzaj — obok niebezpieczestwa, grocego z zewntrz niebezpieczestwo w^ewntrzne rozpierzchnicia si Sejmu, rozwizania wskutek niczem nie dajcej si powstrzyma dezercyi. Powstaje std nastrój, dajcy si atwo wyczu nawet w suchych protokoach, nastrój gorczkowy, który sprowadza za sob jaki stan niecierpliwego krcenia si na miejscu, ogldania. si Sejmu na stolic odwrotnie, ogldanie si ludnoci stoecznej na Sejm stan, nad którym elementy twardsze, wytrawniejsze musz w kocu zapanowa, aeby za wszelk cen obroni godno Sejmu Narodu. Nie mogc- powstrzyma prdu absenteizmu. Sejm zmuszony jest uczyni na jego rzecz ofiar, wyrzec si chwilowo wspóudziau elementów niespokojnych, legalizowa wprost, a wic przyoblec w legaln form rozjazd Posów i Senatorów, aeby w postaci skurczonej t. zw. maego kompletu uratowa istnienie Sejmu da mu w ten sposób przetrwania i

—

—

i,

i

i

chwili najwikszej depresyi ^)

zentanci

mono i).

Tem tomaczy si

Ten sam Sejm, w którym zoyli solenn przysig,

d.

i

3 lutego

(Ob.

>dopeIni

z

t.

fakt, I,

e w sche-

str. 4;56)

prawoci

i

Repreczystem

XI obrazie uchwa sejmowych w zakresie prawodawprzypada na marca lwia ich stwa z miesica lutego dopiero w drugiej pomaterye Sejmu dotyczce, jak i to, owie objtego tym tomem okresu, a wic gdy Sejm zredukowany zosta do mniejszego kompletu zmniejszyo si niebezpieczestwo bezporednio od nieprzyjaciela groce, prawodawcze obrady sejmowe zwrócone by mogy do kwestyi reformy wociaskiej. czynnoci sejmowe podug schematu Dzielc uchway przyjtego w tomie pierwszym, otrzymujemy obraz nastpujcy: A) W zakresie prawodawstwa tak urzdzajcego, jak zwykego powzito uchway sejmowe: a) Prawo z 12 lutego-) o reintegracyi Izby Poselskiej 2) (ob. niej str. 36 — 52). Prawo to nakazuje Rzdowi Narodowemu zarzdzenie wyborów w celu zapenienia miejsc wakujcych po Posach; mandaty, których oprónienie te a za wakujce uznaje byo wynikiem 1° niezarzdzenia, 2" niezatwierdzenia wyboru, ?)^ mierci Posa lub Deputowanego, 4° przyjcia przeze urzdu patnego, 5° oddalenia si z kraju bez zezwolenia Sejmu, 6° dostania si w niewol; zaatwia dalej »na ten jeden Sejm« bardzo draliw kwesty utrzymania, czy nieurzdników, w ten utrzymania przy mandacie wojskowych

matycznym

cz

i

e i

i

i

wol

sercem, niezgit ten

sam Sejm

w

d.

i

mzkiem powiceniem

9 lutego (ob. niej

str.

12)

o

swoje poslannictwoc

mao

nie

posun

—

si do

uznania wyjedajcych bez urlopu za zdrajców ojczyzny; a w d. 26 lu10 Senatotego, po bitwie grochowskiej, znalazo si zaledwo 31 Posów rów, którzy deklarowali si pozosta w Warszawie (niej str. 159). Przyzna jednak naley, o ile przecitna liczba Posów na szeciu posiedzeniach midzy 9 lutego a 25 lutego wynosi 74;-ech, na dalszych omnastu posiedzeniach t. zw. maego kompletu midzy 28 lutego a 14 marca, wynosi 4:5-ciu Czonków Izby Poselskiej, a wic jest wysz od liczby podpisanych i

e

deklaracyi.

w Izbie Poselskiej w d. 11 lutego. porzdku wewntrznego Izby Poselskiej,

1)

Uchwalone

2)

Projekt

wnie-

zwrócony Komisyom do ponownego rozbioru (ob. tom I, str. 520—531), nie dozna askawszego przyjcia w d. 9 lutego w Izbie, która wprawdzie uznaa zasad projektu za potrzebn, lecz raz jeszcze projekt fazie rozpad si on na dwa projekty do tej do Komisyi zwrócia. praw sejmowych, z których pierwsze zamieszczono pod a), drugie siony 7 lutego

i

W

niej pod

c).

XII

i Czonkowie

sposób,

do

suby

Izby Poselskiej, którzy przed 12 lutego

wojskowej wstpili, mandatów swych nie

czynnej

—

cj, którzy od czasu rewolucyi przyjli choby urzdy, do których paca jest przywizana, dziel bez pacy si na dwie kategorye: na zrzekajcych si piastowanego przez nich urzdu, którzy wtedy mandat swój i nadal zachowuj, niezrzekajcych si urzdu, którzy mandat trac, ale mog podda si reelekcyi, a w kadym razie zasiada w Izbie do chwili, dopóki nowoobrani Reprezentanci miejsc swoich w Izbie nie zajm. Widoczn tu jest tendencya 1" powstrzymania w przyszoci Posów od wstpowania w szeregi wojskowe i urzdnicze; 2° zlikwidowania stanu przejciowego w sposób pocigajcy za sob moliwie niewielk liczb nowych wyborów, ale zato w tych granicach: 3° tendencya do jaknajszybszego dokompletowania Izby. Prawo to wreszcie zawiera przepisy porzdkowe co do terminów i prezydowania odby si majcych sejmików. zwizku z niem (a to mianowicie, w skutek niewykonania przez Rzd Narodowy pod rónymi pretekstami prawa z 12 lutego) pozostaje uchwalone w kilkanacie dni póniej

trac, natomiast

—

—

i

W

lutego o zwoaniu Sejmikówcyrgo (praskiego) m. Warszawy. (Ob. niej str. 176 186, 191 — 192), które ponownie nakada na Rzd Narodowy obowizek niezwocznego zarzdzenia wyborów z wyej wzmiankowanych okrgów, choby oba wybory miay si odb)

kuu

prawo

IV-

go

z

28

VIII-

i

—

Oy w Warszawie podobnie nakazuje zwoanie sejmików w czciach kraju przez nieprzyjaciela niezajtych, lub zajtych, lecz w nastpstwie przeze opuszczonych. Prawo to, dalej, po;

zatwierwanoci sejmików dzania wyborów obu poczonym Izbom zamiast dawnego systemu, wedug którego funkcya ta naleaa do atrybucyi

wierza funkcy rozpatrywania

i

Senatu. cj

Prawo

z

12

wnego kompletu urlopów

(ob.

niej

oprónienie mandatu

Uchwaa

czyli str. i

zabezpieczeniu praograniczeniu wydawania

lutego') o

o

— 54)

do powodów sprowadzajcych potrzeb zarzdzenia nowych wyborów 52

Izby Poselskiej jest z 11 lutego.

XIII

w myl

—

12 lutego o reintegracyi Izby Poselskiej dodaje jeszcze dwa nowe, mianowicie 1*^ oddalenie si Posa lub Deputowanego z miejsca obrad bez pimiennego upowanienia Marszaka, 2° niepowrócenie z urlopu na czas ozna-

prawa

z

czony bez uzasadnionej przyczyny. Ogranicza wreszcie prawo Marszaka tak co do wydawania wogóle urlopów w razie zmniejszenia si liczby obecnych do dziesiciu po nad poow do liczby 74-ch, jak i co do dugoci trwania wydawanych t. j. urlopów. d)

Prawo 93

—

14

z

lutego o komplecie Senatu (ob upowania komplet z 19-tu Senatorów

niej do chwili, do zaatwienia wszystkich czynnoci sejmowych osignie gdy Senat wzmocniony zostanie nowymi Czonkami liczb prawem oznaczon. str.

97), które

a

i

e)

Prawo

118

— 131).

z 19

lutego

o

ewentualnem przeniesie-

zmniejszeniu kompletu (ob. Uchwaa ta, wywoana wnioskiem Józefa

niu Sejmu

i

niej hr.

str.

Maa-

chowskiego (str. 23) o przeniesienie Sejmu w razie grocego soniebezpieczestwa do Kielc, odstpuje od niego o tyle, lennie wygasza zasad, i Sejm jest nieustajcy, a wic nie moe by zamknity ani rozwizany, a co najwyej odroczony to tylko w celu zebrania si niezwoprzez poczone Izby natury dalsze jej postanowienia cznie w innem miejscu; ewentualnej, a wic odnosz si do przypadku tak zarzdzoprzeniesienia, normujc sposób powzicia nego odroczenia odnonej uchway, okrelaj ogólnikowo miejsce zebrania si: w kraju lub nawet zagranic, sprowadzaj komplet Senatu do litu Czonków, a Izby Poselskiej do 33-ch, a wzgldnie komplet Izb poczonych do 33-ch na wypadek niezgromadzenia

e

i

e

s

i

w nowowyznaczonem miejscu w dostatecznej wedug dawniejszych przepisów iloci, lub na wypadek przeniesienia Sejmu zagranic. Natomiast kade inne zwoanie i obradowanie Czonków Sejmu w miejscu, bdcem pod wadz Cesarza Ro-

si

syi,

uznane f)

jest

Prawo

wraz ze swymi skutkami za niewane. z 26

lutego

—

—

o

zmniejszeniu kompletu

niej str. 140 143, 146 160). Uchwaa ta powzita napopieszny i pod zajutrz po bitwie grochowskiej w sposób groz, w razie jej nieuchwalenia w ogóle potrzebnego kom(ob.

do

e

pletu zabraknie

(str.

156),

znamionowaa niemniej zwycistwo

XIV pragnli Sejm utrzyma Warszawie, nad tymi, którzy byli zwolennikami niezwocznego odroczenia i przeniesienia Sejmu w bezpieczniejsze Przewiduje ona obie hypotezy: 1^ pozostanie miejsce. ze wzgldu na ten przypadek uzupenia luk stolicy w istniejc w prawie z 19 lutego, które zaatwio kwesty kompletu na wypadek obrad po za Warszaw. Dla obrad w stolicy ustanowiona wic obecnie zostaje zasada odbywania posiedze w Izbach poczonych, ilekro która z Izb nie znajdzie si w prawnym komplecie; zasada o zmniejszeniu kompletu Izb poczonych do 33ch; zasada selekcyi pomidzy tymi, co zostaj, a tymi. co stolic opuszczaj, w formie indywidualnych deklaracyi w tym lub owym kierunku bez potrzeby proszenia o udzielenie urlopu; wreszcie zakaz wyjazdu, gdy skad obu Izb spadnie do liczby 40 Czonków. 2°. Drug hypotez, i znowu tylko hypotez, jest opuszczenie przez Sejm Warszawy a wic to, co miao na oku prawo z 19 lutego: prawo nowe stanowi tylko, o odroczeniu i przeniesieniu Sejmu ileby nie zdyy zadecydowa Rzd o same Izby je zawiadomi za porozumieniem si z Naczelnym Wodzem i za porednictwem Przewodniczcych odnonych Izb lub Izb poktórzy jaknajduej

po stronie tych,

w

i

—

e

—

—

czonych.

Prawo z 27 lutego, ograniczajce uchwa z 7 lutego odnonie do wyjazdu urzdników z czci kraju zajtych przez nieprzyjaciela. (Ob. tom I g)

str.

515

art.

3

i

niej

str.

160

— 161).

Dawniejsza

uchwaa

z

7

uwaa

kazaa jako zdrajców kraju tych wszystkich urzdników, którzyby pozostali w czciach kraju zajtych przez nieprzyjaciela, pocignby musiaa t konsekwency, lutego,

która

i w

razie opuszczenia

niby

byli

przez Rzd Sejm, zmuszewszyscy urzdnicy, aeby nie podpa pod rygor powyszej ustawy. Prawo nowe, przeciwnie, stawia odwrotn regu, zdejmuje zakaz ogólny, a rozciga rygor kary na tych tylko nieposusznych urzdników stolicy, którzy wyranie do jej opuszczenia wezwani bd. Za to wszyscy, czy to wojskowi, czy urzdnicy, nalecy do skadu Sejmu, na przypadek przeniesienia tego, za nim musz pody, aby

w

ten

pody

sposób

za

Warszawy nimi

i

i

udaremni ewentualn prób

ze

strony Rosyi

uformowania jakiego faszywego Sejmu Królestwa Polskiego.

XV h) Prawo z 3 marca, oznaczajce Miechów jako miejsce pierwszego zjazdu na przypadek odrocze-

nia

Sejmu

(ob.

niej

tylko ewentualnem, a

194, 199

str.

wic

— 220).

Prawo

to

nie nakazuje odroczenia

znowu i

jest

przenie-

a jedynie przewiduje hypotez, i dopiero na wypadnie potrzeba powzicia takiej uchway ten przypadek, idc za wnioskiem Rzdu i Naczelnego Wodza, oznacza Miechów, jako miejsce zebrania, o ile Izby inaczej nie postanowi. Co do powzicia samej decyzyi o chwili odroczenia, prawo nowe pozostawia je z reguy Izbom, a jedynie Prezydujcym w Senacie Izbie w nagych okolicznociach Poselskiej wraz z pozostaymi Czonkami. Dopóki jednak prawne odroczenie nie nastpi. Sejm ma trwa nadal w Warszaci, co si deklarowali do maego kompletu, maj w Warwie, szeregu ustaw wymienionych powyej, szawie pozosta. prawo z 3 marca jest ostatni w tym okresie uchwa, która zajmuje si wci poruszan i odsuwan kwesty efektywnego przeniesienia Sejmu. Data te 3 marca jest chwil, w której Sejm wzgldnie najwicej si zbliy do tej upragnionej przez

w

sienia go

inne

miejsce,

—

i

—

i

i

W

—

wielu Czonków decyzyi przetrzyma. Z

jednake

nie

jej

uchwa powzitych w

innych

Prawo

o

powzi

materyach

i

burz

naley

tu

jeszcze: i)

wych

z

niej

(ob.

19

str.

lutego 131

— 333),

nagrodach dla wojsko-

które ustanawiao

trzy

formy

pensye dla rannych onierzy maoletnich dzieci i uznane jako dugu publicznego; 2-gie ustanowienie oddzielnej ozdoby honorowej dla odznaczajcych si w powstaniu dziesicio-milionowej dotacyi w dobrach naroi narodowem dowych dla zaszczyconych t ozdob oficerów, podoficerów i onierzy; 3-cie otwarcie ksig ofiar dobrowolnych, czynionych przez Senatorów, Posów, Deputowanych i innych wacicieli

wynagrodzenia walczcych: i

wzgldnie

podoficerów,

cz

1-sze

wdów

dla

—

—

ziemskich

—

wracajcych i

z

w

gruntach i zabudowaniach na rzecz poonierzy lub ich wdów wojny podoficerów

ofiar

i

sierot.

k)

o poyczkach dla 145—146, 223—224), które nich wskutek odcicia od swych ma-

Wreszcie, prawo

Czonków Sejmu przewidujc,

i

(ob.

wielu z

z

niej

4

marca

str.

XVI

jtków znajd si pozbawieni dochodów, ustanowio

mono

zwrócenia si niezwocznie

—

i

dla nich

—

w

24 godzinach jednak 3,000 zp. dla

to

do Rzdu o poyczk, której wysoko kadeg'0 przenosi nie naoga. wykonawczej dziaania B) W zakresie wadzy rzdowej si jako: przedstawiaj Sejmu i

a)

Akta ukonstytuowania organów, prawem

prze-

widzianych, a wic wybór Skrzyneckiego na Naczelnego Wodza (str. 140, 143 144) i Andrzeja Horodyskiego na Prezesa Izby Obrachunkowej (str. 303 309); zatwierdzenie nowo lub pono-

—

—

—

wnie wybranych Posów i Deputowanych (str. 236, 268 270, 412 — 422), uniewanienie wyboru ministra Skarbu (237), zawieszenie decyzyi odnonie do wyboru Fr. Chomentowskiego (422 424); wreszcie uchwaa z 30 marca w sprawie przywoania do Warszawy wszystkich nieobecnych Senatorów, Posów Deputowanych na dzie 15 kwietnia (str. 384 385) poi wrotna fala, znamionujca wzgldne uspokojenie umysów.

—

—

—

Solenne deklaracye we wasnem imieniu a wic odezwa Sejmu do wojska z 26 lutego (str.

b)

czynione,

156 — 157), stwierdzajca, i »wojsko polskie znakomicie zasuyo si na wdziczno Ojczyzny swojej — odezwa Sejmu 224 — 225), w której Izby zawiaddo Narodu z 4 marca «

i

(str.

czaj o swem postanowieniu nie odraczania Sejmu, nie rozWojskiem, bronienia do ostatka woldzielania si z Rzdem sawy ludu polskiego. noci, honoru Gdy uprzytomni si stan duchowej rozterki, w jakiej znajdowa si sam Sejm wobec rónych sprzecznych w swojem gronie o czem zreszt po za jego murami cokolwiek wiedziano tern silniej wystpi przebijajcy si w obu po za Sejodezwach zamiar podniesienia ducha w Sejmie mem przez tych, którzy poczucia odpowiedzialnoci z tytuu przewództwa duchowego Narodu w chwilach przeomowych i

i

.

—

de

—

i

nie stracili. c) Zarzdzenia w materyach wojskowych skarbowych, «v szczególnoci, udzielenie w d. 9 marca str. 410 Rzdowi na potrzeby biece dalszego (por. Tom. 433) kredytu w danej przeze wysokoci 24.786.535 zp. i

I,

22

gr.

(niej

d)

str.

245—266).

Akta kontroli nad dziaaniem

Rzdu

Nar o-

XVII

Ministrów, wskazówki, polecenia t. p. do w eg- o Tu naley odesanie do Rzdu Narodowego sprawozdania komisyi Sejmowych w materyi zamierzonej konfiskaty Ksistwa owickiego, tudzie zajcia majtków do cesarsko-rosyjskiej i

i

familii, wadz instytutów rosyjskici nalecych, uycia odwetu wobec Rosyi za zagrabienie przez rzd rosyjski funduszów Banku Polskiego (str. 31 36). Interpelacya pod adresem Zastpcy ministra spraw zagranicznych w materyi dyplomai

i

—

w

do stanowiska konsula rzdu francuskiego wobec rewelacyi o zamiarach Rosyi wypowiedzenia wojny Francyi uycia siy zbrojnej polskiej w epoce poprzedzajcej rewolucy, pr*yczem odczytano odnalezion ko-

tycznej,

szczególnoci,

co

i

i

respondency

ks. Lubeckiego z polskim Sekretaryatem Stanu, porozumienie midzy rzdem polskim a rosyjskim (str. 58 89); interpelacya pod adresem Zastpcy Ministra Spraw zagr. o nieuznawanie przez Austry paszportów polskich (str. 175); obrady wywoane niewykonaniem przez Rzd uchway

wykazujc

—

o

reintegracyi Izby

Poselskiej

(str.

176 -182);

wezwanie

Mi-

Skarbu do przedoenia komisyom listy cywilnej zaprowadzenia w niej oszczdnoci (str. 274, 424—426); interpelacya pod adresem Rzdu, co do postpu i toku sprawy narodowej (str. 272 301), z której skorzysta Zastpca Ministra Spraw zagr., aeby zakomunikowa Izbom rozesany przeze w d. 27 lutego ciekawy cyrkularz do polskich ajentów dyplomatycznych, usprawiedliwiajcy detronizacy Mikoaja, drugi z 20 marca o wynikach bitwy grochowskiej, interpelacya tern zreszt interesujca, i w obradach dotknito te sprawy rzekomych ukadów z Rosy, a pose Posturzyski wysun nawet kwesty szachowania narodowoci, jako podstawy do przyszych roko(str. 293 nast.); wezwanie do Rzdu, by zawiesi woldruku co do spraw wojennych przygotowa projekt do prawa o karaniu naduy druku (str. 301); wreszcie interpelacye w sprawach drobniejszych (str. 310, 426 427). powyszym obrazie czynnoci Sejmowych nie mieszcz si dwie materye, któremi Sejm si zajmowa, których jednak nie doprowadzi do koca. Bya to: kwestya t. zw. justitium czyli C) W zakresie sdownictwa do ukoczenia juristitium^ a wic czasowego zawieszenia, wojny, wykonywania jurysdykcyi w caym szeregu spraw faministra

i

—

i

wa

i

no

i

—

W

—

a

Dyaryusz. T.

II.

b

XVIII

lijnych

punktach istniejce weo^o

i

w

majtkowych. Wniesiony projekt zmienia

i

ju

juristitium

i

odesany zosta

epoki

Rzdu

pewne powrotem do Komisyi (str.

Dyktatury, natrafi jednak

wtpliwoci

z

w

licznych

Tymczaso-

z

Izbie Poselskiej na

^___

97—117).

Drug kwesty

niezaatwion, jakkolwiek bardzo daleko posunit, staa si kwestya z zakresu ustawodawstwa socyalno-politycznego, a mianowicie reforma wociaska. Sprawa ta nie znalaza si na porzdku dziennym zupenie niespodzianie. Od chwili wybuchu rewolucyi, w miar, jak niebezpieczestwo wojny stawao si coraz bliszem, gdy wrewypowiedziana wojna wymaga bdzie szcie si okazao, nadzwyczajnego wysiku i czynnego wspóudziau wszystkich warstw Narodu, jaskrawo zarysowa si kontrast midzy t rol, jakiej odegrania spoeczestwo od wocian oczekiwao, a tern upoledzeniem, w jakiem ta klasa dotychczas zostawaa. wChwila entuzyazmu narodowego«, jak scharakteryzowa Radca Stanu Brodzki epok rewolucyjn, bya wanie tym momenwyraniej, ni kiedy tem historycznym, w którym mona byo na energikolwiek, odczu niedomagania wasnego ustroju czniejsze si zdoby rodki w kierunku naprawy spoecznej. Ju w przerwie midzy sejmow sesy grudniow, a styczniow, pod wpywem bliszego zapoznania si z niekorzy-

e

i

i

stnymi dla wocian rezultatami polityki ks. Lubeckiego, a w szczególnoci zbagatelizowania ich sytuacyi prawnej w dobrach narodowych, powstaa wród obecnych w Warszawie

Czonków Sejmu myl zawrócenia i

w

tym

celu

hr. Jelskiego,

w

przeciwnym kierunku,

zawezwano ówczesnego Zastpc Ministra Skarbu by przygotowa projekt restytuowania wocianom

praw dawnych. Niezalenie od tej akcyi reparacyjnej uchwaw Sejmie wspomniane powyej prawo z 19 lutego o nagrodach dla wojskowych, które miao na oku wprawdzie zasuonych na polu bitwy, ale i tu byo przejawem gotowoci Sejmu do zwikszenia iloci wocian wacicieli tak kosztem czci majtku publicznego, jak kosztem dobrowolnych ofiar

ich

lono

i

prywatnych.

Wypadki wojenne

szaw wywoay

i

podstpienie nieprzyjaciela pod Warw onie samego Sejmu,

chwilowo przeom

XIX lecz po rozjedzie Senatorów i Posów i sprowadzeniu Sejmu do mniejszego kompletu nastpio wzgldne uspokojenie: Komisye Sejmowe mogy odda si pracy rozbierania projektu Rzdowej Komisyi Skarbu, udzielonego im w d. 3 marca (str. 221). Projekt rzdowy (str. 314 w uwadze), jeeli si zway na donioso zamierzonej reformy, wyda si musi nadzwyczaj lakonicznym. We wstpie do prawa, omal tyle zajkrótkim mujcym miejsca, ile samo prawo, zaznacza on, jako motywa: 10 Przysposobienie wocian polskich w dobrach narodowych do uwaszczenia na równi z wocianami innych krai

-

jów cywilizowanych; oczekiwania

2° stan

wród wocian, i

wasno

im przy-

znan bdzie; 3" podniesienie

jego siy

W piciu

nia

wocian

gruntów

stanu

wociaskiego, pomylnoci

kraju,

blasku.

i

(art.

spacalnego

artykuach projekt ustanawia zasad uwaszcze(art. I), obowizek ich poddania si regulacyi II), obowizek ich uiszczania czynszu, zreszt

(art.

zniesienie

III),

suebnoci

i

ciarów

(art.

V),

przeprowadzenia oczynszowania (art. IV). szóstym artykule poleca Komisyi Rzdowej Skarbu, by podaa Rzdowi projekt zasad do oczynszowania i urzdzenia wocian. Z projektu przebija wic zamiar Rzdu ograniczenia ingerencyi Sejmu do minimum do ustanowienia jedynie naczelnych zasad i traktowania natomiast caej reszty, a w tem i zasad do oczynszowania i urzdzenia wocian, jako std powierzenia funkcyi tej w caoci » wykonania prawa« i

dziesicioletni

W

termin

do

—

—

i

organom rzdowym.

Projekt Komisyi Sejmowych siony

w

cztery tygodnie póniej

t. j.

(str.

315

— 317),

wnie-

poczorzdowegoi

28 marca do Izb

róni si co do swej istoty od projektu uzupenia, rozwija, precyzuje, rozszerza wpyw Sejmu cho go w tej materyi i krpuje odpowiednio silniej wadz wykonych, nie

nawcz. Z

rzaj

motywów nowych, wprowadzonych do wstpu,

ude-

tu:

rekryminacye przeciw obalonemu przez rewolucy rzdowi, który wród wocian zniechcenie obudzi; motyw póniej wyczony z ostatecznej redakcyi; 1°

—

b*

XX

—

wyranie zaznaczone, jako

oddziaanie cel prawa zamierzonej na stosunki midzy wocianami reformy porednie zacicenie (?) a dziedzicami dóbr prywatnych, a mianowicie 2"

—

do ukadów pieninych. Z przepisów prawnych nowych

wocian

enie, zrobione

w

podnie naley:

wocian

interesie

z

zastrze-

okazyi zamierzonej

re-

wskazanie linii wytycznej przy wyragulacyi gruntów chowaniu czynszu i nakaz rewizyi czynszów ju istniejcych (art. III); sposób skapitalizowania czynszów i amortyzacyi (art. IV); rozrzdzenie kapitaem z wykupna gruntów (art. X); wpisani© prawa wasnoci wocian do ksig hipotecznych (art. VII); zakaz dzielenia niespaconych gruntów (art. VIII); parcelacya folwarków rzdowych i tworzenie woci rentowych (art. IX); dopuszczenie dzierawienia propinacyi przez gminy (art. V i XI). Wniesienie projektu komisyjnego do Izb poczonych wywoao niezwocznie dyskusy przedwstpn (str. 310— 314), co do dopuszczalnoci wogóle obrad nad t matery. Zarzut podniesiony, i Sejm w maym komplecie nie ma prawa si ni zajmowa, upad wskutek braku uzasadnienia; trudniejszym by do odbicia zarzut co do niedostatecznej moralnej powagi i fragmentarycznego charakteru mniejszego kompletu zawobec kwestyi, wymagajcej wszechstronnego zbadania rzut, nad którym na razie Izby przeszy bez wotowania do porzdku dziennego, który jednak pozosta w zwizku z naleganiami na Prezydujcych w Izbach, aby wezwali do Warktóry, po ich ponoszawy nieobecnych Senatorów i Posów gonem echem na burzliwem wnym zjedzie, odbi si (art. II);

—

i

do

posiedzeniu z 18 kwietnia.

Dyskusya

t.

z

ogóowa

w.

(str.

317

szereg innych zarzutów ze strony opozycyi: jej

przyniosa projekt jest

wzgldu na toczc si wojn niewyniku, czy te ze wzgldu na brak dostatecznej

nie na czasie,

pewno

— 378)

—e

czy to ze

owiaty wród wocian;

i

—e

jest

aktem niepolitycznym

w

sto-

sunku do Litwinów, których mogyby tyczne tendencye nowego prawa; jest niedostateczny, skoro obejmuje wocian tylko w dobrach narodowych;

przerazi socyalno-poli-

— e

jest niebezpieczny, o ile

wocian,

a

prywatnych;

w

nastpstwie pobudzi

— e

—e

moe wywoa zamt

zawiera

w

sobie

ich

i

do uciekania

elementa

wród

niepokoje pressyi

z

dóbr

wobec

XXI

wacicieli dóbr prywatnych i nie szanuje dostatecznie ich prawa jest niedoliadny std naraajcy na liczne wasnoci; jest niedojrzay, nie liczcy si z rozmaitoprocesy; spory jest ci warunków ekonomicznych rónych czci kraju; antywolnociowy, skoro do uszczliwienia wocian w drodze przymusowego oczynszowania i przymusowej regulacyi gruntów. Lecz zwarta falanga obroców reformy, w szeregu nieraz znakomitych przemówie, odpara jedne zarzuty, jako nieuzasadnione, przedstawia inne znowu jako zalety proponowanego prawa, uznaa wreszcie inne, jako nadajce si raczej do dyskusyi szczegóowej, a wic mogce by uwzgldnionymi przy zmianie poszczególnych artykuów tak, ju 29 marca Izby ni' Igy bez gosowania przystpi do merytorycznego rozbioru oddzielnych postanowie projektu. Obrady trway przez dziewi posiedze do 14 kwie-

— e

i

e

i

—e

dy

—

e

a

tnia

wcznie,

a

owocem

cao

w jedne

w

chowanego

podug

byy uchway, które zebrane textu prezydyalnego, prze

allegatach, przedstawiaj si, jak nastpuje:

»Izba Senatorska

W

ich

przekonaniu,

i

i

Poselska.

stosunki

wocian odrabiajcych

osobiste

powin-

noci w dobrach pod jakimkolwiekbd tytuem wasno publiczn stanowicych, lub pod zarzdem albo pod opiek wadz rzdowych zostajcych, s wzrostowi rolniczego przemysu pomylnoci tyche wocian przeciwne; zway wszj, i zapewnienie poniekd wtpliwej lub zaprzeczai

nej

wasnoci gruatowej

nych

siedzib

mysu

i

utwierdzi

utwierdzi

rolniczego;

w

we wocianach przywizanie do

zwaywszy, i uszanowanie

zwala prawa niniejszego

rodzin-

nich równie ducha publicznego, jak ducha przedla

praw wasnoci

nie do-

atwo

rozcign

nado dóbr prywatnych, a bycia wasnoci w dobrach narodowych zachci innych wacicieli ziemi dobra publicznego do ukadów z wocianami na zasadach susznoci opartych; zwaywszy, nakoniec, na tej drodze bez naruszenia praw niczyich osigniony zostanie cel nadania wasnoci tej czci narodu, która prawdziw jego si materyaln skada na wniosek Rzdu Narodowego i Komisyi Sejmowych postanowiy stanowi, co nastpuje: i

e

—

i

Art.

sno

I.

Wszyscy wocianie dóbr

(var.

w

dobrach)

nieruchom wa-

publiczn skadajcych, lub pod zarzdem, albo pod opiek

s

Rzdu

za dziedzicznych wacizostajcych, uznani cieli gruntów budowli, jakie na teraz posiadaj, z zastrzeeniem wszake póniejszj'ch artykuach objtemi. praw trzeciego i z ograniczeniami (var.

wadz rzdowych) i

w

[Podpisano: F. Nakwaski.

Wad.

Hr. Ostr(owski)].

XXII Art. II. Aby za nadanie tej wasnoci poczy z porzdkiem gospodarstwa rolniczego, wocianie rzeczeni podda si maj urzdzeniu gruntu, tak pod wzgldem granic lokacyi samej, gdzie tego wypadnie pozaokrglenia trzeba, jak niemniej pod wzgldem szczegóowego podziau jakoci osad, za sprawiedliwem jednake wynagrodzeniem, co do iloci i

i

w prawnem

posiadaniu [Podpisano: F. N(akwaski).

gruntów,

kadego wocianina bdcych. W. Hr. Ostr(owski)].

prawem niniejszem na waoddanych wyrachowany ma by czysty dochód, podug zasad ustanowionemi by majcych w duchu polepszenia bytu wocian ustalenia a nie zwikszania dotychczasowej intraty. Rzd obmyi raczej li rodki zarobkowania dla tych wocian, którzy, nie bdc w stanie zazastpienia jej robospokojenia naleytoci pienidzmi, domaga si cizn. Nakazan take zostanie (var. zostaje) rewizya czynszów dawniej ustanowionych, a gdzieby si okazao przecienie w stosunku teraniejszych zasad, tam czynsze te maj ulega zmniejszeniu. [Podpisano: F. Nakwaski. Wad. Hr. Ostrowski], Art.

III.

Z gruntów tak urzdzonych

i

sno wocianom

bd

Art. IV. Dochód jak wyej wyrachowa si majcy, przez dwadziecia pomnoony, stanowi bdzie kapita wyobraajcy warto kadej posiadoci; który to kapita, jako szacunek nabytej wasnoci uwaany, wolno bdzie wacicielowi kadego roku spaci w monecie brzczcej, podug stopy dla Towarzystwa Kredytowego przepisanej, razem lub czciowo, byleby pozostawajca ilo kapitau jednem przynajmniej zerem bya zazastawione, koczon. Jeeli dobra takowe Towarzystwu Kredytowemu na spacenie tego tedy upat powyszych Rzd obowizanym bdzie

uy

s

Towarzystwa. [Podpisano: F. Nak(waski).

Wad.

Hr. Ostr(owski).

Art. V. Dopóki waciciel posiadoci nie spaci kapitau szacunkowego, dopóty co do opaty procentu exekucyi administracyjnej ulega bdzie [z opuszczeniem kar pieninych, dotd rachowanych]

—

i)..

Art. VI. Prawa wrbu, pastwiska i inne, dotd przez wocian na gruntach folwarcznych, jakote nawzajem, wykonywane, po nastpionem w moc prawa tego oddzieleniu gruntów regulacyi tyche, ustaj, o ile pimiennymi dowodami ugruntowane nie s. Prawo wyrabiania szynkowania trunków zachowuje si przy tych wycznie wacicielach, którym i

i

dotd suyo. [Podpisano: F. Nak(waski). Art. VII. Czas do

cigiem jakiej

lat

W.

wykonania uchway

dziesiciu od ogoszenia.

woci, artykuem 2-gim Ostatnich szeciu

Hr. Ostro(wski)].

i

niniejszej oznacza si przeDopóki jednak regulacya cakowita

3-cim opisana,

wyrazów brakuje

w

ukoczon

nie zostanie, do-

tekcie prezydyalnym. (P.

W.).

XXIII poty stosunki wocian co do praw dotychczas istniej.

obowizków zostaj te

i

same, jakie

Art. VIII. Przedewszystkiem, zaraz po ogoszeniu uchway niniejszej, publiczn skadajce, lub pod zarzdem, opiek wszelkie dobra

wasno

albo zwierzchniem

wasnictwem Rzdu bdce,

potecznej nieulegay,

maj by w

które

jaknajkrótszym

ile

dotd

regulacyi hy-

by moe

czasie ure-

gulowane; a przy tak uregulowa si majcych, [lub ju z powodu Towarzystwa Kredytowego uregulowanych] ma by zamieszczone ostrzeenie prawa wasnoci na rzecz wocian, uchwa niniejsz im nadanego. Uregulowanie hypotek szczegóowych kadej z osobna posiadoci w kancelaryach hypotecznych powiatowych bdzie miao miejsce od czasu dope3-cim objtych. nienia przepisów artykuami 2-gim i

Art. IX. Póki posiadacz gruntu nie spaci kapitau, jaki za grunt

takowy skarbowi publicznemu winien, podzia gruntu tego na drobniejsze

czci

bez konsensu

rzdowego

miejsca

Art. X. Rozrzdzenie kapitaem, cym, o ile rozporzdzonym nie zosta Sejmu naley.

mie

nie

moe.

wykupna gruntów wynikaj-

z

4-tym niniejszego prawa, do

art.

Art. XI *). Dla zapewnienia wykonania niniejszego prawa ustanowiony bdzie Komitet wociaski, zoony z trzech Senatorów 6-ciu Czonków Izby Poselskiej, przez Izby wybranych, który caem dzieem uregulowania stosunków wociaskich kierowa bdzie. Rzd ze swej strony take trzech czonków do tego komitetu wyznaczy. Po województwach Rady obywatelskie po szeciu obywateli osiadych praw politycznych uywajcych wybior, a Rzd ze swej strony take po trzech czonków zanominuje. Koszta regulacyi w poowie skarb publiczny, a w drugiej poowie wocianie ponios, tak jednake, aby te koszta w adnym przypadku dwóch od sta od kapitau nie przenosiy. i

—

i

Art. XII. Ogoszenie jaknajspieszniejsze najuroczystsze prawa tego dobrach narodowych nie mniej wykonanie jego poleca si Rzdowi i

w

Narodowemu *)«. brzmienia uchwa sejmowych wynika, pierwotnego systemu zosta utrzymany, co te pozwala nam go szkicowo w sposób nastpujcy: I. Chcc okreli rozcigo proponowanej reformy wociaskiej, naley oznaczy j przedewszystkiem negatywnie, Z przytoczonego

e

gówny

zarys

uj

*)

Dodatkowy, wniesiony przez

jty, pod rozbiór Komisyi odesany.

s

s

B.

Niemojowskiego,

w zasadzie

przy-

(P. W.).

2) Art. 7, niesygnowane, a 8 do tekstu prezydyalnego w r. 1858

za

9,

rk

10

dodatkowy

Nakv/askiego.

(P.

i

12 dopisane W.).

XXIV wprost reforma dotkn nie miaa: byli osiedli na gruntach prywatnych. O ich wyczeniu zadecydoway w pierwszym rzdzie wzgldy zauszanowanie prawa wasnoci (ob. motywa we wstpie sadnicze

wskaza nimi

tych, których

wocianie

—

do prawa), a take

wzgldy

— obawa,

by przez zbyt wielki rozmach polityki socyalnej nie wzbudzi nieukontentowania w kraju w Izbach - nie naraw sferach ziemiaskich zi projektu na pewne odrzucenie. Niemniej od samego pocztku do koca twórcy projektu uchwalajce Izby liczyy na porednie dziaanie reformy na wocian tej równie katepolepszenie losu wocian dóbr narodowych goryi, na to, »zachci« (jak to pierwotnie nie bez lekkiej ironii motywa zaznaczay) t. zn. pobudzi reszt wocian do dania uchylenia paszczyzny i zastpienia jej czynszem; e, z drugiej strony? waciciele ziemscy, wobec konkurencyi pastwowej, chcc nie chcc, »zachceni«, t. zn. zmuszeni do wstpienia na tasam drog do oczynszowania swoich wocian zapomoc ukadów, opartych »na zasadach susznoci dobra publicznego« wedug wzoru przez Rzd praktykowanego (ob. motywa). Gdyby ten poredni skutek zbyt dugo dawa na siebie czeka, pozostawaa zawsze otwarta droga wniesienia osobnego, odrbnego projektu do prawa, które przy caym respekcie dla prawa rónic przy uwzgldnieniu midzy pastwem, jako wasnoci wacicielem, a osobami prywatnymi rozumiano zawsze jako dopuszczalne, choby z tytuu obrony wolnoci osobistej woi

taktyczne

—

i

i

a

i

—

e

bd

k

i

i

—

i

—

paszczyzn silnie nadweronej. Sejm zamyka sobie nie chcia, btd jego troskliwo w usuwaniu ze wstpu wyrae, które mogyby przesdza negatywnie o uprawnieniach Sejmu w przy-

cianina,

Tej drogi

wolnoci

—

przez

ewentualnej

—

i

szoci

1).

mowao

Tak prawo

bdce

przedmiotem obrad,

wszystkich wocian,

suy

miao

cho

nie obej-

albo jako

rodek

drog ustpstw dobrowolnych na rzecz wocian w dobrach prywatnych, albo te by tym pierwszym krokiem na drodze ustawowego zniesienia paszczyzny,

suggestyi ku wkroczeniu na

za którym z koniecznoci zrobionym *)

Np. wyraenia:

by

»ukadów dobrowolnych*

musia krok nastpny. (str.

400—401).

wach zaznaczono, i Sejm »prawa niniejszego* nie do dóbr prywatnych — zachowa zato prawo wydania ni"go. Porównaj zapowied Szanieckiego (str. 371). ;

W moty-

moe rozcign innego, szczegól-

xxv Skierowana w ten sposób do wocian w dobrach nieprywatnych reforma obja zato w tych granicach moliwie a to za pomoc uycia bardzo szeliczne masy wociaskie rokiej formuy, okrelajcej dobra, w jakich wocianie byli osiedli. Wcignito tu dobra »pod jakimkolwiekbd tytuem wasno publiczn ^) stanowice«, a nawet dobra tylko »pod opiek wadz rzdowych zostajce«, aby obj t formu dobra koronne, narodowe, duchowne, po-jezuickie, supprymoII.

—

szpitalne, wreszcie

wane,

wntrznych

—

— wbrew

Spraw We-

opinii Ministra

dobra miejskie. Co wobec wocian osiadych

w wyej

wymienionych wocian ju oczynszowanych lub jeszcze paszczydobrach pastwo ma zamiar uczyni? inaczej mówic, nianych jakie s cele uchwalonego projektu? Rzd i Sejm pragn 1" widzie w tych wocianach wacicieli posiadajcych prawdziwe, zupene prawo wasnoci; 2° racyonalnie urzdzi ich sytuacy gospodarcz; 3° zabezpieczy im zupen wolno III.

—

—

osobist

— trzy

zadania, przypuszczajce

racye, które z osobna IV.

Pierwsz

legajca na

te

trzy

odrbne

ope-

rozpatrzy naley.

z nich

bdzie operacya natury prawnej,

po-

prawnem s kwalifikowaniu ich obecnego

posiadania. Sejm w tej czy przyszego wadztwa mierze znajduje si w sytuacyi dosy draliwej. Jeeli zajmie e funkcya stanowisko, e ci wocianie ju s wacicielami i

i

jego polega bdzie tylko na solennem wygoszeniu ich

i

uznaniu

prawa wasnoci, wtedy bdzie mia rce zwizane

drugiej, nastpnej, operacyi,

a

ju

przy

zupenie bdzie musia od-

od oczynszowania. Daleko wicej swobody mie bdzie, jeeli za punkt wyjcia przyjmie, i wacicielami jeszcze nie s. Rzd Sejm wybieraj stanowisko dla siebie dogodniejsze, wasno wociaska jest »poniestwierdzajc we wstpie, chodzi o jej »zapewnienie« kd wtpliwa lub zaprzeczana«; celem prawa na przyszo lub o »uatwienie jej nabycia«; jest: »nadanie wasnoci«. Jeeli wocianin ma jakie dominium, to chyba dominium utile, a dominium directum pozo-

stpi

i

e

e

e

*)

Co do zakresu pojcia »vvasno publiczna* wrzenia — 11 padziernika

skiego postanowienia z 29 II,

121.

ob. art. 9-ty królew1816.

Dziennik

Praw

XXVI stao nadal przy pastwie, które obecnie dopiero pragnie go poczy oba dominia si zrzec, przenie je na wocianina w jednej osobie. Nie wchodzimy w ocen podziau na dominium utile i dom. directum; zaznaczamy, pastwo, windyi

e

kujc prawo wasnoci dla siebie, moe z ca swobod przystpi do dwóch dalszych operacyi uznajc tych wocian i,

w art. I. za dziedzicznych wacicieli gruntów i budowli, doda w tyme art. I zastrzeenie: »z ograniczeniami w póniejszych artykuach objtemi«. Nastpstwem tego bdzie, i przy zamierzonej regulacyi i oczynszowaniu pastwo wystpowa

bdzie w dwojakim charakterze: raz, jako pastwo zwierzchnicze, dbae o podniesienie gospodarstwa rolniczego o emancypacy wocian; a dalej jako pastwo-waciciel, swobodnie rozrzdzajcy czstkami swego majtku oznaczajcy cen, za jak gotów jest swojego prawa wasnoci si wyrzec. i

i

Wobec

tego,

co

przyznanie im prawa

wocian jeszcze czeka wasnoci do tego, co na

w

przyszoci,

teraz posiadaj,

bdzie wic tylko uznaniem tymczasowem, a do przeprowadzenia dwóch innych operacyi, a dopiero po ich uskutecznieniu prawo wasnoci na ostatecznie okrelonych czstkach gruntu stanie si prawem wasnoci zupenem. V. Drug operacy jest zastrzeona poprzednio regulacya^ czyli

urzdzenie gruntów

—

usunicie

niedogodnoci,

wynikajcych z niejednakowego uposaenia osad przy jednakowych prestacyach, z odlegoci gruntów uprawnych od siedzib wociaskich, z nierównomiernego rozoenia midzy wocian a rzdowe folwarki, ze wspólnoci pastwisk folwarczno-wociaskich, mimo, inny inwentarz chowa wocianin,

k

e

a innego folwark potrzebuje, z rozdrobnienia

i

rozmieszczenia

w

szachownic gruntów ornych. Zadaniem wic regulacyi bdzie dodanie ziemi tym, co stosunkowo wysze czyni prestacye, wymiana gruntów odleglejszych na bliej siedzib pooone, uposaenie wocian w ki i pastwiska wspólne, lecz im tylko suce, wytknicie cieek, wygonów, komasacya t. p. Jeeli regulacy ma przeprowadzi pastwo w drodze aktu jednostronnego, to nie mniej ma si ono troszczy o sprawiedliwo i

o interes gospodarstwa rolniczego, a jeeli nastpi tu ówdzie wywaszczenie, które jest nieodzownie zwizane z regulacy, to pastwo winno tu daje si odczu wpyw tylko co nai

i

—

i

XXVII

—

dokona go za wocian tymczasowej wasnoci sprawiedliwem wynagrodzeniem, co do iloci jakoci gruntu, dotd prawie posiadanyci (art. II). zwizku z powyszym podziaem prawa wasnoci na na majce by uznanem uznane tymczasowo przed regulacy ostatecznie po regulacyi, pozostaje przepis, nakazujcy niezwobytej przez

i

W

i

czne

wpisanie do ksig hipotecznych wojewódzkich

—

tymczasowego zastrzeenia prawa wasnoci na rzecz wocian wpisanie do ksig a po ostatecznem urzdzeniu gruntów

—

w kancelaryach hipotecznych powiatowych kadej, wydzielonej z osobna posiadoci wociaskiej (art. V). naVI. Trzeci operacy jest zniesienie paszczyzny na wocian obowizku opaty do skarbu procentu od szacunkowej ceny gruntów im oddanych. Pierspecyalnych,

i

oenie

ta miaa si nazywa oczynszowaniem przymusowego rodka generalnego

wotnie operacy charakter

—

i

paszczyzny na wiadczenie pienine. siono jednak trudnoci, na jakie

fioby uiszczanie si

w

W czasie

i

posiada zamiany

obrad podnie-

niektórych okolicach natra-

wocian w gotowinie; w

skutku czego zasad przymusowego oczynszowania odrzucono, a przyznano paszczynianym wocianom wolno wyboru midzy opacarobocizn. Przy niem czynszu, a odrabianiem nalenej kwoty przeprowadzeniu tej operacyi, pastwo, jako zwierzchnik, znosi w swych dobrach paszczyzn bezwarunkowo, a jako waciprawa wasnoci do ziemi na rzecz wociel, zrzekajcy si cian, czyni to nie darmo, ale odpatnie: mianowicie narzuca

—

bd

bd

robogotówk, im wzamian obowizek opacania, cizn, procentu od sumy szacunkowej tyche gruntów, a pozooprócz tego spacenia, jeeli zechc, kapistawia im tau szacunkowego jednorazowo, czciami, lub ratami. Wo-

mono

dunikiem staje si penym wacicielem, ale zarazem to dunikiem tak co do spacalnego wobec pastwa, cianin

i

—

i

jak co do procentu od jeszcze niespaconego kaOkrelenie wysokoci jego zobowiza ma nastpi przedewszystkiem ma by wyrachowany w ten sposób, ta kwota uw-aczysty dochód z gospodarstwa wociaskiego, bdzie za procent, który si pastwu naley na wypadek nieupacenia niczego na kapita. Przy obliczaniu przecitnego dochodu z gruntu abstrahuje si zupenie od dotychczasowo

kapitau,

i

pitau.

e

i

an

XXVIII odrabianej, a obecnie zniesionej paszczyzny, a uwzg-ldnia tylko warunki miejscowe, koszta produkcyi, ceny

zboa

i

t.

si d.,

e

chyba, w konkretnym wypadku tak wyliczony czysty dochód przewyszaby warto dotychczasowej paszczyzny, a wtedy ta warto ostatnia za podstaw przyjt zostaje. Niemniej swobodnie postpuje si z wocianami ju dawniej oczynszowanymi, co do których zarzdzona ma by rewizya, a ewenredukcya czynszów na wypadek, gdyby okazay si tualnie zbyt wysokimi (art. III). Oszacowanie gruntu, a wic obliczenie wysokoci kapitau, obciajcego wocian, otrzymuje si nie wprost, a przez skapitalizowanie poprzednio wyrachowanego dochodu podug stopy go przez 20; po zamortyzowaniu go w drodze 57o, t. j. dobrowolnych upat odrbnych, wocianin przestaje by dunikiem wobec pastwa, które w ten sposób na miejsce wierzytelnoci, uzyskuje kapita pynny, przeznaczony w pierwszej linii na pokrycie wierzytelnoci Tow. Kredytowego, a pozatem X). Uiszczanie si pozostajcy do dyspozycyi Sejmu (art. IV wocian z opaty procentu, jak wspomniano poprzednio, mogo nastpi albo w gotowinie, albo, ewentualnie, o ile by to dla w robocinie. Zachodzi wocianina byo dogodniejszem i

mnoc

i

—

pytanie, komu ta robocizna miaa by uiszczana, skoro wskutek dawny midzy folwarkiem a wocianinem zniesienia paszczyzny — si zrywa? Folwark móg uledz równie parcelacyi, albo nowy dzierawca pozbawiony paszczy-

mogo

—

wze zny

móg zabezpieczy obrabianie swych gruntów w innej

formie?

parobków czy najemników. Prawo na ten przypadek

przez

wkada na Rzd obmylenie rodków zarobkowania dla wocian, którzy domaga si zastpienia gotowizny robocizn. Otwarta tu wic zostaa droga do zuytkowania tej ofiarowanej

bd

budowach publicznych w droe nawet fakultatywne odrabianie procentu robocizn nie przypominao w niczem dawnego skrpowania wocian zapomoc paszczyzny (art. III). pracy, czy to przy

dze najmu

—

i

to

roli,

ju

czy przy

wskazuje,

Stanowisko prawne wocianina okrelone

VII.

byo w

ten sposób, i mimo tymczasowego uznania wasnoci zamierzonego zniesienia paszczyzny, prawa i obowizki, a zatem powinnoci osobiste, miay pozosta takiemi, jakie i

i

w

danym momencie

istniay

—

i

to tak

dugo, jak dugo

w

da-

XXIX nej

woci

(art.

regulacya gruntu

i

procentu

ukoczona

nie zostanie

VII).

c

Po dokonaniu tych operacyi wocianin, ze wzgldu na cina nim opat procentu, podlega egzekucyi stosunkowo najmniej kosztownej t.j. administracyjnej z opuszczeniem kar pieninych, dotd rachowanych. (Art. V); ze wzgldu za na ciar niespaconego kapitau, cho nie podlega egzekucyi, skoro amortyzacya bya dobrowoln, ograniczonym by w swem prawie dyspozycyi przez zakaz czasowy dzielenia gruntu bez konsensu rzdowego (Art. IX). Proponowano, to w bardzo zacnym zamiarze, ograniczy wocian pod wzgldem praw politycznych obywatelskich, czy to na cay przecig czasu amortyzacyi aeby pobudzi ich t drog do jakiiajszybszego odduenia gruntu, czy te w stosunku jedynie do tych wocian, którzyby si owiadczyli za uiszczaniem procentu w formie robocizny aeby pobudzi ich t drog do jaknajszybszego przejcia z systemu odrabiania lecz Izby stawiane w naturze do systemu pieninego; wnioski odrzuciy, a tem samem zrównay wocian uwaszczodopuciy ich do wszystkich praw nych z innymi obywatelami konstytucy zagwarantowanych. politycznych Zniesione natomiast by miay prawa wrbu, pastwiska i inne suebnoci na folwarkach, lub przez folwarki wykonywane, a to z tego wzgldu, i regulacya zaopatrzy powinna bya wocian we wszystko, co im do racyonalnego gospodarstwa by mogo niezbdnem, a przez to istniejce suebnoci uczyni niepotrzebnemi (Art. VI). VIII. Wykonanie powyszych operacyi. Jakkolwiek kierunek przychylny dla wocian by w ustawie duch ich wyranie wskazany, jakkolwiek przy regulacyi zastrzeono, by ich nie krzywdzono, a przy wyrachowaniu procentu, by szukano raczej ustalenia ich losu, ni zwikszenia intraty, niemniej operacye te wymagay bardzo delikatnej i elastycznej rki, znajomoci dokadnej stosunków miejscowych, bezstronnoci od zainteresowanego Rzdu, a moe te pewnej co kontroli ze strony tej klasy, która porednio na sobie odczu miaa wpyw reformy wociaskiej, a wic klasy ziemian. tym te celu, w myl wniosku Ministra spraw wewntrznych, dla kierowania caem dzieem uregulowania stosunków i

i

—

—

—

i

i

bd

W

bd

i

xxx

by mia Komitet Wociaski wociaskie wojewódzkie, zoone z czon-

wociaskich, ustanowionym Centralny

i

komitety

mianowanyci, w Y4 wzgi. w Ys wybranycii przez Izby, po województwach przez Rady Obywatelskie. Koszta regulacyi ponosi miao w poowie pastwo, w poowie wocianie, w adnym wypadku ponad 27o kapitau (Art. XI). Termin do ukoczenia oznaczono dziesi-

w

ków,

w

Y4 wzgl.

1/3

przez

Rzd

cioletni.

IX.

Dla uzupenienia charakterystyki zamierzonej reformy potrzeba o jeszcze jednej operacyi, która wprawdzie

wspomnie

w toku obrad uchylon bya w

projekcie

Sejmowe parcelacyi nich woci

zostaa, niemniej przez Komisye

przewidziana,

mianowicie

o

folwarków rzdowych utworzeniu z rentowych (str. 580—594). Nie cTiodzio tu ani o sporadyczn parcelacy tego lub innego folwarku, której konieczno moga wynikn z toku regulacyi gruntów wociaskich któr i

i

bez szczególnego upowanienia móg Rzd przeprowadzi, ani te, z drugiej strony, o cakowit parcelacy wszystkich folwarków, gdy zdawano sobie spraw z ekonomicznego i cywilizacyjnego

znaczenia

dobrze

zagospodarowanych dóbr naro-

dowych dla otaczajcych je drobnych posiadoci wociaskich. Zamiarem Komisyi byo zorganizowanie systematycznej parcelacyi tych folwarków, których administracya, wskutek wytworzenia nowych stosunków spoecznych, staaby si zbyt koszto-

wn, uciliw,

moe

wprost niewykonaln, i które daleko drodze przemiany na nowe ..woci rentowe, stosujc tu system analogiczny do

korzystniej

a

i

mogyby byy by wyzyskane w

jakiego si chwycono przy likwidacyi dawnych woci paszczynianych. Pierwszy wyom zrobio prawo z 19 lutego

tego,

o nagrodach dla

milionowej

cerów

w

wojskowych, przeznaczajc

ziemi dotacyi jako dar dla

poow

dziesicio-

zasuonych

podofi-

onierzy. Obecnie chodzio Komisyom o kontynuowanie tej akcyi, odpatnie, poza obrbem powyszej dotacyi na korzy wocian choby z wojny nie powracajcych a zawsze w tej myli, by, przez uatwienie nabycia wasnoci, zwikszy liczb wocian wacicieli, oddziaa porednio na stosunki w dobrach prywatnych, a w kadym razie, gdyby nawet chtnych do kupna w kraju zabrako i wypado sprowadzi kolonistów obcoi

i

—

XXXI krajowców, podnie w ten sposób wytwórczo rolnicz na pustkach bez poytku lecych. Od planu tego odstpiono, mniej moe pod wpywem argumentów ze strony Rzdu ^) przedstawionych, jakoby zachowanie folwarków byo koniecznem ze wzgldu na dotacy dla oficerów, na sytuacy dzierawców ju osiadych w dobrach narodowych lub rekrutowanych z poród oddalanych przez oszczdno urzdników, ze wzgldu wreszcie na ewentualn

poyczk krajow, — ile raczej wskutek woci rentowych w tym zakresie

spostrzeenia,

e

two-

zupenie odrbn operacy, która komplikuje proces uwaszczenia i narazi przez to moe cay projekt na upadek. Odsunita wic raczej na póniej z taktycznych motywów ni odrzucona z powodów merytorycznych myl systematycznej parcelacyi dóbr publicznych zasuguje niemniej na wyszczególnienie, zwaszcza, jeeli zwróci si uwag, na wczesn dat, w której, w porównaniu z innemi europejskimi pastwami, zostaa w Polsce rzucon. X. To samo da si powiedzie o caym projekcie uwaszczenia, któremu nie sdzono byo sta si prawem obowizujcem w czyn wprowadzonem. Uchwalony w szczegóach przez mniejszy komplet Sejmu, wniesionym mia by nastpnie (na mocy uchway z 18 kwietnia) raz jeszcze pod rozbiór rozczonych Izb w normalnym ich komplecie, ale tu waniejsze sprawy, bardziej naglce stany na porzdku dziennym odsuny go w dalsz przyszo. co bd, proponowana reforma wociaska bya reform zakrojon w wielkim stylu i si poczynaniami Sejmu czteroletniego. Susznie te rzenie

jest

i

i

i

i

Bd

wic

odezwa si Szaniecki, jeden obroców projektu: »Uchwaa

w

szeregach

wykonaniu

moe by

z najczynniejszych

nasza

w

przerwan, ale dzieje prawodawstwa naszego, dzieje Sejmu, »majestat Narodu reprezentujcego, miao przed potomnoci wodsoni sw kart, na której uchwaa nadajca wasno grun»tow wocianom, chocia tylko w dobrach wasnoci publi»czn bdcych, blaskiem niemiertelnym janie nie przestaniew. »

Micha

e

Rostworowski.

*) Dyskusya ta tem jest znamienna, Minister spraw wewntrznych Niemojowski zwalcza sam argumentacj R. St. Brodzkiego, w imieniu Rzdu przemawiajcego.

B.

Po

Posiedzenie Izby Poselskiej z dnia 9 lutego 1831 roku. JW. Marszaek zaprasza JW. Rostworowskiego, aby zastpstwie nieobecnego Sekretarza odczyta list obecnoci, po odczytaniu której okazao si, i obecnymi byli (69):

w

Z

Województwa Krakowskiego. Posowie: JJWW.

Teodor Jan Szymczykiewicz. JJWW. Jan Mozalski. Fra. JabZoski. Jan Olrych

Slaski. Józef Gostkowski.

Deputowani: Szaniecki.

Z

Województwa Sandomierskiego. Posowie: JW.

Kon-

stanty Swidziski.

Deputowani: JJWW. Fra. Chomentowski. Ludwik empicki.

Jan

Posturzyski.

Z

Województwa

Kaliskiego. Posowie: JJWW. Jan Nep. Rafa Pstrokoski. (?) Ka-

Gliszczyski. Marcin Radoski. Stan. Kaczkowski. zimierz Bartochowski. Kantorbery Tymowski.

Wad.

hr.

Ostrowski. Ignacy

Morzkowski.

Deputowani: JJWW. Szymoski. Antoni Jaksiewicz.

Ernest Faltz. Antoni Rembowski. Sebastyan Stan. Miczyski. Józef Ziemicki. Ksawery

Biedrzycki.

Z Województwa Lubelskiego. Posowie: JJWW. Kalikst Morozewicz. Alojzy hr. Poletylo. Józef Swirski. Józef Rozenwerth. Deputowani: JJWW. Pawe Cieszkowski. Wojciech Wgleski. Andrzej Mazurkiewicz. Z Województwa Pockiego. Posowie: JJWW. Jan Turski. Maryan Cissowski. Wincenty Chemicki. Deputowani: JJWW. Ignacy Dembowski. Wojciech Chobrzyski. Z Województwa Mazowieckiego. Posowie: JJWW. Aleksander Szymanowski. Konstanty Jezierski. Jan Rostworowski. Stan. hr. Jezierski. Jakób Okcki. Antoni Plichta. Adam uszczewski. Rudolf Wieszczycki. Augustyn Subicki. Józef Modliski. Deputowani: JJWW. Jan Charzewski. Jakób Piotrowski. Józef Brinken. Micha Piotrowski. Walenty Zwierkowski. Fra. Woowski. Ksawery Czarnocki. [Wojciech Chodecki.] Antoni Zawadzki. Z Województwa Podlaskiego. Posowie: JJWW. Feliks MarTeodor Jasieski. kowski. Fra. Zalewski. Wad. Zawadzki. Ignacy

Wyk.

Dyaryusz. T.

II.

1

Deputowani: JJWW. Z

Fran. Obniski.

Micha Dunin Borkowski.

Mierzejewski.

Feliks

Gumowski. Kalikst

(?)

Województwa Augustowskiego. Posowie: JJWW.

Antoni Bykowski. Jan Augustowski. Franciszek Kisielnicki. Wincenty Ga-

wroski.

Deputowani: JJWW. Jakób Klimontowicz. Józef Wiszniewski. Marszaek: »Nim przystpimy do rozbioru projektu odczytam w treci podane do laski wnioski: 1. Wniosek JW. Czarnockiego, deputowanego stanisawowskiego, o wybicie trzech medalów na uwiecznienie paOdesano do mitki 29 listopada, 18 grudnia 25 stycznia. JW.

—

i

Komisyi skarbowej.

Wniosek. Adres obywateli Województwa Mazowieckiego, w którym owiadczaj, e w caej rozcigoci 2.

do aktu uznania rewolucyi za narodow, do aktu uznania NaOdesano do Komisyi orrodu za niepodlegy, przystpuj.

—

ganicznej.

Wniosek JW. Zwierkow^skiego,

3.

cyrkuu

deputowanego

miasta stoecznego Warszawy, aby Senat

7

z

Senato-

rów, bez dodatku: Wojewoda lub Kasztelan, skada si; aby Izba Poselska bez rónicy: Pose lub Deputowany, z Reprezen-

zoona bya;

aby kada Izba swoje rugi przechodzia i zatwierdzenie sejmików do Izby Poselskiej naleao. Odesano do Komisyi organicznej. 4. Wniosek JW. Zwierkowskiego, deputowanego cyrkuu 7 miasta stoecznego Warszawy, o pocignicie dzierawców do opaty 10 od sta od raty dzierawnej, i innych osób nie ponoszcych ciarów. Do Komisyi skarbowej odesano. tantów

—

—

5.

Wniosek JW. Zwierkowskiego,

cyrkuu

7

rosyjskich i

innych.

deputowanego

miasta stoecznego Warszawy, o wymian jeców za Krzyanowskiego, Majewskiego, ukasiskiego

—

Odesano do Komisyi

organicznej.

Adres puku Krakusów Województwa Krakowskiego, w którym zupene powicenie si dla sprawy 6.

ojczystej

zaprzysigaj,

—

Odesany do Komisyi

JW. Marszaek: ))S tu jeszcze wnioski o urlop

sturzyskiego

i

organicznej.

JJWW.

Po-

Szymoskiego«.

JW. Mazurkiewicz pierwszemu,

a

JW. Swirski

dru-

giemu ustpili swoich urlopów. JW. Marszaek:

»Kolega Józef

hr.

Ledochowski donosi,

i

—

—

3

przymuszony zosta na kilka dni wyjecha dla przewiezienia ony z miejsca napadem nieprzyjaciela zagroonego, lecz bezzwocznie powróci. JW. Roman ir. Sotyk skada deklaracy, i. wszedszy w czynn wojskow, pensyi pobiera nie bdzie. Wzywam JW. Sekretarza, który wanie przyby, aby odczyta projekt, przez Komisye wniesiony, wzgldem porzdku

sub

wewntrznego

Izby«.

JW. Sekretarz czyta:

Projekt

porzdku wewntrznego

Poselska,

»Izba

Izby Poselskiej.

zwaywszy potrzeb cigego czuwania

Sejmu,

obaw, aby

wanym

nie zosta, nie mniej

przez ubytek,Reprezentantów komplet zer-

majc

na wzgldzie potrzeby czonków, którzy przybyli, nie rachujc na cige trwanie Sejmu, postanowia nastpujce wewntrzne przepisy, na ten jedynie

Sejm

obowizywa majce: Art.

W miejscach, w których bd dla mierci, bd bd oddalenia si kraju Reprezentanta, miejsce

1.

niezapenienia,

z

jego wakuje, sejmiki przez Rzd zwoane by maj niezwocznie z pominiciem nawet przepisów statutu organicznego, mianodniach wicie zgromadzenia cyrkuu 4 i 8 miasta Warszawy

w

za

trzech po zwoaniu, sejmiki

prowincyi wszystkie

w

lub zgromadzenia

dniu jednym

i

w

dni

gminne po

dziesi po

ich

zwoaniu. Art. 2. Tak sejmikom, jak zgromadzeniom gminnym, przewodniczy bdzie sdzia pokoju na teraz urzdujcy. i

Art.

Rzd wezwanym zostanie, aby uformowa list w czasie limity Sejmu lub póniej,

3.

tych Reprezentantów, którzy,

urzdy

pac, zapyta si ich o deklaracy, czyli przy poselstwie lub urzdzie patnym utrzyma si pragn, a w miejsce tych, co przyjm pac, zwoa kae sejmiki, z zastosowaniem si do Art. 1. dawny Reprezentant zatwier2, na których dzonym, nowy wybranym by ma. przyjli

z

bd

i

bd

Art. 4. Skoro nad poow Izby nie bdzie wicej jak dziesiciu czonków, Marszaek wstrzyma si od wydawania wszelkich urlopów. kadym razie urlopy takowe duej, jak na

W

wydane

by

mog

dodaniem dni kilku dla ujciem znowu dla blizko domy swoje majcych. Stosownie do przepisu tego Marszaek cofnie urlopy na duej wydane i ubyych

dni pitnacie,

Czonków w

nie

z

najodleglejszych punktach zamieszkaych, a

1*

—

—

4

Czonków zawiadomi, aby si do

niego zastosowali, oznaczajc

im dzie powrotu. Art. 5. Kady, bez urlopu wyjedajcy, lub urlop takowy przetrzymujcy, a przemagajcej siy nie udowadniajcy Pose traci prawo swoje, a na miejsce jego sejmik nowy podug teraniejszych przepisów zwoany bdzie.

Rzd poleci komisarzom obwodowym, aby si 6. Reprezentantów na teraniejszym Sejmie nieobecnych, wyjaniwszy protokolarnie powody, dla których nie zjechali, odebrali zarazem deklaracye pimienne, czyli w dniach omiu na Sejm przyby obowizuj si; w razie niezoenia lub niedotrzymania takowej deklaracyi, komisarz obwodowy tem saArt.

udali do i

mem upowanionym

zostaje do

zwoania sejmiku waciwego;

niedopeniajcy za tego obowizku cignie na siebie wszelk odpowiedzialno«. JW. Marszaek: » Rozbieralimy ju ten projekt w ogóle na sesyi onegdajszej; dzi go w szczegóach roztrzsa bdziemy«. JW. Mazurkiewicz: »Przewietna Izbo Poselska! Projekt, w dniu dzisiejszym pod rozwag Izby Poselskiej przychodzcy, z tytuu i z wewntrznej swojej budowy nie odpowiada celowi, jaki sobie Komisya organiczna w jego utworze zamierzya. Odczytujc bowiem jego tytu w sowach »Projekt porzdku wewntrznego Izby Poselskiej «, zdaje si, Komisya organiczna przedstawia pod rozpoznanie Izby projekt od dawna podany, przez Izb Poselsk na sejmie czerwcowym usilnie reklamowany, a na pocztku toczcego si Sejmu od laski zapowiedziany, dotd atoli, mona powiedzie: ze smutkiem Izby, na widok niewychodzcy, to jest projekt regulaminu Izby, który wewntrznego jej porzdku, tej duszy kolegialnych zwaszcza obrad, najwaciwsz i najsilniejsz byby podpor; w osnowie atoli tego projektu zaledwie dwa tylko artykuy t. 4-ty i 5-ty dotycz liczby Czonków komplet posiedzenia Izby skada majcych i wynikajcej std potrzeby udzielania przez Marszaka urlopów z oznaczeniem ich terminu, niemniej kary na Czonka, któryby przewoki tego terminu nie usprawiedliwi; a waciwie rzecz biorc, i te obydwa artykuy nale bardziej do prerogatyw atrybucyi sejmowego Marszaka, który z natury rzeczy i

e

j.

i

o

monoci

oddalenia si z Izby

jej

czonków

i

obecnoci na toczcych si naradach sejmowych

czasie ich nie-

sdzi

i

decy-

—

5

—

dowad niezaprzeczone ma prawo, skd naturalny wypywa wniosek, e niema dzi naglcej potrzeby stanowienia w tym wzglsi tak wyra, prawa, gdy obydwa dzie kawakowego, w mowie bdce artykuy w przyszym Izby Poselskiej reguznale powinny laminie waciwsze dla siebie znale mog miejsce. Co do reszty artykuów, w dzisiejszym projekcie pod

e

i

wedug

mojego zdania, stanowi powinny osnow odrbnego od regulaminu Izby prawa, które na obrady sejmowe pod tytuem: projektu o renowacyi Izby Poselskiej wniesionem by powinno; projekt bowiem w tym wzgldzie znajduje si, jeeli mi pami moja nie myli, w rzdzie projektów do laski podanych, który, aby zamieni si w prawo obowizujce, nie przez sam tylko Izb Poselsk, jak wstp do dzisiejszego projektu zapowiada, decydowanym by ale przez obie Izby sejmowe rozwaanym powinien. Z tych powodów jestem co do ogóu za odrzuceniem liczb

2.

1.

3.

i

6.

zamieszczonych, takowe,

i

dzisiejszego projektu.onych

s

niniejszey:o

i

:

wacicieli, lecz starano si ich

wocian

z

tych

praw wyzu. Byy

ju

nabywcami dóbr narodowych, rozstrzygnite na korzy wocian. Umieszczenie tej daty przesdzaoby o prawie tych, którzy jeszcze mog udowodni, e zawsze o to procesa

z

wacicielami«. JW. winiarski: wLepszy jest wyraz: uznani ni: uwa ani bo to byaby tylko asymilacyaw. JW. Rembowski: »Co do daty, zgadzam si z koleg Swidziskim; mogaby ona osabi prawa wocian w^ dobrach odprzedanychw. byli

—

»Zdam koniecznie dodatku* z zastrzetrzeciego^. JW. Marszaek poda kwesty do wotowania, czyli

JW. Dembowski:

eniem praw ma by uyty

wyraz: prawnie posiadanych, czy te: zastrzeeniem praw trzeciego. Wikszo Izb owiadczya si za drugie m wyraeniem. Przyjt wic zostaa nastpujca redakcya: »Art. 1. Wszyscy wocianie dóbr nieruchom wasno publiczn skadajcych, lub pod zarzz

dem, albo pod opiek Rzdu zostaj cy eh uznani budoza dziedzicznych wacicieli gruntów wli, jakie na teraz posiadaj, z zastrzeeniem wszake praw trzeciego z ograniczeniami, w póniejszych artykuach objtemi«. Nastpnie sesya solwowan zostaa do dnia jutrzejszego ,

s

i

i

na godzin 10 zrana.

— Posiedzenie Izb

411

poczonych

z d.

6 kwietnia

1831 roku. JW. Marszaek

aby

w

wezwa JW. Klemensa Witkowskieg-o,

zastpstwie Sekretarza odczyta list obecnoci. Obecnymi

(byli 41):

Województwa Krakowskiego. Posowie: JJWW.

Z

Jan

Slaski.

hr.

Teodor

Ledochowski.

Deputowani: JJWW. Jan Olrych Szaniecki. Z Województwa Sandomierskiego. Posowie: JJWW. Antoni Libiszewski.

Konstanty widziski.

Deputowani: JJWW. Fra Chomentowski. Ludwik empicki. Z Województwa Kaliskiego. Posowie: JJWW. Marcin Radoski. Rafa Pstrokoski. Alojzy Biernacki. Kantorbery Tymowski. Wad. hr.

Ostrowski. Ignacy Morzkowski.

Deputowani: JJWW.

Antoni Rembowski. Józef Ziemicki.

Z Województwa Lubelskiego. Posowie: Morozewicz. Alojzy hr. Poletyo. Józef Swirski. Deputowani: JW. Andrzej Mazurkiewicz. Z

JJWW.

Województwa Pockiego. Posowie: JJWW.

Kalikst

Maryan

Cis-

sowski. Konstanty Witkowski.

Deputowani: JJWW. Kajetan Kozowski. Klemens Witkowski. Z Województwa Mazowieckiego. Posowie: JJWW. Aleksander Szymanowski. Ignacy Starzyski. Adam uszczewski. Rudolf Wieszczycki. Fran. Trzciski.

Deputowani: JJWW^

Jan Charzewski.

Jakób Piotrowski. Józef

Brinken. Walenty Zwierkowski. Wojciech Chodecki.

Z

Województwa Podlaskiego. Posowie: JJWW.

Fran.

Wad. Zawadzki. Deputowani JJWW. Fran. Obniski. Feliks Gumowski. Z Woj ewództwa Augusto wskiego. Posowie: JJWW. Win-

Zalewski.

centy Gawroski. Jan Floryanowicz.

Deputowani: JJWW. [Z

Senatu

byli obecni

Jakób Klimontowicz.

Kasztelanowie

Józef Wiszniewski.

(10):

JJWW. Wonicki.

ski.

Lewiski. Biekowski. Potocki Micha. BronikowPoletyo. Mciski. Kochanowski. Nakwaski. Biskup Manugiewicz]. JW. Prezydujcy

w

Senacie

[Nakwaski]. ))Nim przystpimy

rozbioru projektu o wocianach, zaj si nam wprzód wypada zatwierdzeniem sejmików. Wzywam JW, Kasztelana Kochanowskiego, aby raczy przedstawi uwagi opini komisarzy, którzy si roztrzsaniem protokóów zaj-

do dalszego

i

mowali«.

—

—

412

Kochanowski: »Deputacya, do rozpoznania nowo zebranych obrad politycznych wyznaczona, przejrzawszy nadesane sobie protokóy tyche obrad, jako to: sejmiku wieluskiego, wartskiego, szydowieckiego i zgromadzenia gminnetro miasta Sandomierza, ma zaszczyt o kadym w szczególnoci nastpujc na przepisach prawa ugruntowan przedstaJW. Kasztelan

wi

opini.

Sejmik powiatu wieluskiego, na którym zgromadzeni obywatele, po dopenieniu wszelkich prawem wskazanych przepisów wybrali na Czonka Izby Poselskiej wikszoci kresek sekretnych 9 przeciw 7 JW. Flory a na Sucheckiego, zaskaronym zosta przez nieobecnego na obradach p. Juliusza Masowskiego, lecz zarzuty jego, obok zaczone, jako bezzasadne od adnego z obecnych na sejmiku nie poparte, ani wiarogodnoci protokóu przez czterech urzdników poprzysionych powiadczonego, ani te wanoci sejmiku dopenionego przeze wyboru bynajmniej zachwia nie zdoaj. P. Masowski, podany za kandydata na sejmiku wieluskim, jako wojskowy, wyczony zosta od gosowania przez i

i

koo porzdkowe na

zasadzie

art.

19

statutu

organicznego:

lecz gdyby nawet mylnie osdzio koo porzdkowe, decyzya jednak jego, kiedy przeciw komu jest zarzut, jest stanowcz jako do ochotnika i audyna raz jeden. P. Masowski mówi, tora prawo nie powinno by cile zastosowane; lecz poniewa on jest w subie czynnej, prawo wic ciga si do niego. inne osoby wojskowe gosoway na tym Twierdzi dalej, sejmiku; lec? choby i tak byo, to nie zmniejsza wanoci sejmiku, bo zarzut ten niczem nie jest poparty, bo na sejmiku

e

e

nikomu uczynionym nie zosta. Mówi dalej p. Masowski: ))kiedy mi gosowa nie wolno, za co mi przyjli na kandydata do

mam na to pozwolenie«. Lecz nieprzytomny moe by na kandydata podany, a opuszczenie tej formy nie je.st grzechem, tern bardziej, p. Masowski nie zosta wybranym. Zarzuca wreszcie, marszaek odmówi mu udzielenia kopii protokóu, wymawiajc si, jej nie ma przy sobie, a podug przepisów prawa powinien przesa Komisyi spraw wewntrznych, a kopi przy sobie zachowa. Odmówieposelstwa, nie zapytali si, czy

e

e

e

nie udzielenia kopii nie jest

chcia si grzecznie pozby

dowodem, p.

e

nie

mia;

moe

Masowskiego, zwaszcza,

tylko

e

nie

—

—

413

potrzeby zadosyuczyni daniu p. Masowskiego. Prosi nakoniec p. Masowski, aby Senat decyzy wstrzyma, dopóki

mia

nie zbierze potrzebnych dowodów; lecz mia ju czas do tego, bo 12 dni upyno, jak uczyni zaskarenie. Deputacya wic wnosi, aby sejmik wieluski zatwierdzony zostacc JW. ZwierkowskI: »Przeciwko odparciu czynionych przez nadp. Masowskiego zarzutów nic nie mam do powiedzenia; mieni tylko przeciw jednej zasadzie, objawionej przez JW.

Kasztelana,

e

nic to nie szkodzi,

miay prawa do wotowania,

cho gosoway

osoby, które

im zarzut ten na sejmiku nie by uczyniony; dawniej jednake Senat nawet bez zaskarenia dostrzega podobnych przeciwko prawu przekrocze, i dzi to zasuguje na uwag«. inni wojskowi IW. Kasztelan Kochanowski: » Wprawdzie wotowali, ale zarzut ten nie jest udowodniony i nie zosta w waciwym czasie uczyniony; oni na licie prawo wotowania majcych, równie jak p. Masowski, ale nie móg wtenczas wotowa, bo by w czynnej subie w mundurze«. » Jeeli Masowski wymieni osoby, JW. Marszaek: p. które w tym samym byy przypadku, co on, wówczas tamte, czy w mundurze, czy bez munduru byy, powinny byy by od wotowania usunitea. »Lecz zarzut ten uczyniony JW. Kasztelan Kochanowski jest po sejmiku, nie w miejscu waciwem, nic wic nie znaczy; zasugiwaby na ledzenie, gdyby marszaek sejmiku, do którego ten zarzut si ciga, nie by na licie wotujcych; lecz kiedy jest na licie wotujcych, a zarzut nie by mu uczyniony na sejmiku, wicej wierz czterem podpisanym urzdnikom, ni ustnemu zaskareniu«. JW. Marszaek: »Art. 19 statutu organicznego mówi: »Wojskowi, w czynnej subie zostajcy, którzyby byli na zaodze albo za urlopem w miejscu, gdzie si zgromadzenie odbywa, nie mogli na teme zgromadzeniu gosowa, chociaby mieli do tego prawo«. Wic i marszaek sejmiku nie mia prawa gosowania«. JW. Zwierkowski: wTo wszystko koczy si na samem nieuspra wiedli wie niu zaskarenia«. JW. Rembowski: » Marszaek sejmiku by krótki czas woj nie

kiedy

i

s

i

i

:

bd

skowym

i

uzyska dymisy«.

— JW. Jan Ledochowski

:

—

414

wGdyby

by

koo porziidkowe byoby wzgldem

wzgldem tujcych mikowid.

i

p.

nie

zarzut przeciwko niemu,

niego

Masowskiego; lecz, jeeli zosta wyrugowany, niema

wyrzeko

tak,

jak

by

na licie wonic przeciwko sej-

JW. Marszaek: »W rzeczy samej zarzuty wszystkie przeciw osobom, objtym list prawo wotowania majcych, podug statutu organicznego na sejmiku uczynione by powinny, jeeli po sejmiku za wane te od wotowania wyczone by maj tylko przeciwko tym, którzy na tych listach nie zamieszczeni, a jednak wotowali. Zarzut wic p. Masowskiego, jako na zasadzie prawa nie oparty, upada. Jeeli nikt przeciwko sejmikowi wieluskiemu nie ma nic do zarzucenia, naley wybór JW. Sucheckiego, jako zatwierdzonych

—

s

s

uwaa

Gdy nikt tak

z

Senatu, jak

z

Izby Poselskiej

przeciwnym nie odezwa si wnioskiem, JW. Marszaek ogosi wybór J W. Floryana Sucieckiego na z

Posa wieluskiego, jako zatwierdzony. JW. Kasztelan Kochanowski: » Sejmik powiatu wartskiego, na którym zgromadzeni obywatele wybrali wikszo-

JW. Bonawentur Niemojowpolic yi? wewntrznych spraw skiego, Ministra lubo z innych wzgldów dokadnie odbyty, wybór jednak urzdnika administracyjnego w kadem województwie urzdujcego,

ci

kresek 22 przeciw 3

i

jako niezgodny z przepisami

art.

31 statutu organicznego, tem

utrzyma si nie moe, i na teje samej zasadzie Izby skarbu w d. 9 sejmowe podobny wybór Ministra przychodów r. wikszoci gosów uchyliy. Nigdy jeszcze nie byo b. m. przykadu ani za dawnych czasów polskich, ani za rzdów byego Ksistwa Warszawskiego, ani naw^et za byego rzdu o rozmaite naduycia oskaronego, aby któremu z Ministrów przyszo na myl stara si o funkcy poselsk. Bywali wpramniej

i

i

wdzie Senatorami, tak jak Senatorowie Ministrami, ale aden by nie móg by obranym na Czonka Izby Po-

jeszcze nie

i

selskiej «.

JW. Swirski:

»Art. 31

organicznego nie jest wa101 konstytucyi powiada,

statutu

e

niejszym od konstytucyi, a art. Depuczonkowie Rady Stanu mog by wybrani na Posów MiMinistrowie, wic towanych. Czonkami Rady Stanu s i

i

i

— mog by

nistrowie

415

wybrani

— Czonków

na

Izby

Poselskiej.

urzdników, w pewnem miejscu urzdujcych. Podobao si to zastosowa do Ministra skarbu, jakoby Warszawa bya miejscem jego urzdowania;

ciga si

Art. 31 statutu org.

byy

bya

tu pozory,

libymy

tylko do

ani litery

tu litera prawa; lecz tu nie zachowaprawa, ani jego celu, i dla art. 31 statutu

zwalilibymy dwa artykuy konstytucyi«. JW. Zwierkowski »Jak przy dyskusyi nad wyborem

org.

:

z cyr-

bd

zdania, e, gdybymy nowe moglibymy si zastanowi nad tern. co jest lepszego: czy odsun urzdników administracyjnych od poselstwa, czy te za przykadem innych narodów konstytucyjnych nada im prawo wybieralnoci. Lecz e zasad nasz jest kon-

kuu

8-go, tak

prawo

i

teraz jestem

stytucya, a prawo, przez

kuy

i

stanowili,

Sejm uchwalone, znosi

wyranie usuny,

konstytucyi, które Izby

te tylko arty-

a inne zachowuje,

powinnimy wic gwaci artykuu

101-go. Uniewanienie cyrkuu 8-go std pochodzio, e jedni mniemali, e wszyscy urzdnicy winni by z reprezentacyi usunici; inni stosowali ten przypadek tylko do urzdników, w miejscu swego urzdowania wybranych, te dwa zdania poczyy si przeciwko tym, którzy konstytucy uwaaj za wysz od statutu nie

sejmiku

i

Powinnimy wic przeciwko zdaniu deputacyi zatwierdzi wybór wartski«. »Przy dyskusyi nad sejmikiem cyrJW. Jan Ledochowski kuu 8-go byem za utrzymaniem Ministra skarbu, ale owiadczam, gdyOymy nowe prawa stanowili, bybym za wyczeniem wszystkich urzdników. Dzi za art. 101 porównany z 61 1) konstytucyi mówi za zatwierdzeniem wyboru Ministra spraw wewntrznychtt. JW. Rembowski: sOwiadczyem si ju w Izbie nieraz ze zdaniem, aeby urzdnicy nie byli przypuszczani do Izby Poselskiej. Skoro now konstytucy bdziemy ukada, t zasad przyj nam wypadnie. Nie pragn urzdów, nie powinienem

organicznego.

:

e

65^) konstytucyi s tak japosdzany. Art. 101 rzdach konstyzostawiaj adnej wtpliwoci.

by

o interes

sne,

e

nie

tucyjnych

i

W

obowizkiem

jest

zachowyw^a prawa; uniewaniajc

wybór wartski obrazilibymy konstytucy*. ')

Mylnie.

Winno

by

63. [P.

W.].

— JW. Klimontowicz

»Jakemy

:

—

416

postpili

z

wyborem

Ministra

dzi uczyni nam naley. Prawo przepisujce dla wadz wojewódzkich, e prezesi wojewódzcy komisarze nie mog by w swojem województwie wybrani, chciao, eby nie przewi urzdnicy nie rozcigali wpywu na wyborców, nie byo przykadu, eby który z Ministrów poda si dziao, tak maj gos w Izbach. Urzdona Posa; wszake oni wanie Ministra na cay kraj si rozciga, tem bardziej Ministra spraw wewntrznych, który ma wpyw na Komisye wo-

skarbu, tak

i

i

i

i

i

jewódzkie*.

koleg czonkiem JW. Kasztelana Kochanowskiego, dla poparcia takowego czuj moim by obowizkiem wyjawi wobec dostojnych Izb sejmujcych swoje JW. Mazurkiewicz:

deputacyi Zalewskim

i wikszo gosów

przekonanie,

w

»Podzielajc wraz

zdanie objawione

z

przez

na posiedzeniu Izb sejmo-

marca wybór Deputowanego, na zgromadzeniu politycznem okrgu miasta Warszawy wybranego, w osobie Ministra przychodów skarbu uniewaniajcych, nie wypywao

wych

9

d.

i

z

takiego

lestwa

art.

31 statutu org. tómaczenia, jakoby stolica Kró-

uwaan by

e

Ministra, lecz

to

miao

objawione,

miaa

jedynie

za miejsce

urzdowania

wikszoci gosów przekonanie, i miejscem urz-

uniewanienie wyboru,

za

zasad

to

e

dowania Ministra s wszystkie punkta Królestwa caego, zatem myl prawa, politycznego w art. 31 statutu organicznego zawarta ta, a nie inna, by musi, aby Minister majc na obra dach sejmowych z mocy art. 101 ustawy konstytucyjnej gos w obu Izbach, za przyjciem jednak przedstawionych ze strony Rzdu projektów nie móg wotowa, a tem samem na uchway sejmowe,

z

natury

rzdów

reprezentacyjnych

trolujc stanowice, przewanego koniec, jeeliby jeszcze dostojne

na

art.

63

101 ustawy

i

nie

wadz Rzd

Izby sejmujce

konstytucyjnej,

wywodu mogy mie wtpliwo,

kon-

wywiera wpywu. Na-

czyli

przez

wzgld

pomimo powyszego przerzeczone dopiero

artykuy nie s w sprzecznoci co do obieralnoci Ministrów na Czonków Izby Poselskiej z art. 31 statutu organicznego, sdzi deputacya, t wtpliwo usunie zupenie uwaga na

e

to,

i

art.

31

objanieniem wotnie

statutu art.

63

i

organicznego jest 101 ustawy

wanie dokadnem

konstytucyjnej,

która pier-

uoona, moga podobn wtpliwo nasuwa. Spostrzeg

— to

417

—

sam ówczasowy ustawodawca, Król

polski Aleksander, a wi-

dokadniejszego wyjanienia rzeczy, w statucie organicznym nastpnie utworzonym doda art. 31, aby wszelk wtpliwo wzgldem obieralnoci Ministra na Czonka Izby

dzc potrzeb

Poselskiej

usun«.

JW. Kasztelan

»Jak

Nakwaski:

pragskim owiadczyem,

przy dyskusyi

o

sejmiku

e uniewanienie

byoby przeciw kondzi przy tern obstaj. Nie byo czynionych stytucyi, tak uwag, jak twierdzi JW. Mazurkiewicz. Jeden tylko z Czonków uczyni ten wniosek, lecz go odrzucono — owszem, róne i

i

byy w

Izbie zdania. I na przyszo przeciwny jestem* wyborowi urzdników na Reprezentantów. JW. Klimontowicz pokiedy prawo jest do komisarzy, prezesów Komisyów wiada, wojewódzkich, to i do Ministrów ciga si powinno, i to jest wad ustawy konstytucyjnej, w^yranie o tern nie mówi; lecz prawo nie miao tego na myli, a my powinnimy si cile

e

e

trzyma

konstytucyi«.

JW. Marszaek:

si

»Caa wtpliwo pochodzi

do

z

prawa, które

janie napisane, gdy niejednakowo przez wszystkich jest zrozumiane. bowiem jawnie dwa artykuy konstytucyi porównane z sob okazuj, Ministrowie na Czonków Izby Poselskiej wybierani by mog. Art. 101 konstytucyi wyranie gos udziela czonkom Rady Stanu, a daje im wtenczas prawo wotowania, kiedy s Czonkami Izby. Z art. 65 ^) zdaje

nie

Do

e

okazuje si,

wypywa, kami Izby

e

e

Ministrowie

nale

do Rady Stanu.

konstytucya dozwala Ministrom

Poselskiej.

Art. 31

by

Std wic

razem Czon-

statutu organicznego

tak brzmi:

moe by

obranym w tern województwie, powiecie, lub okrgu gminnym, w którym urzdujew; w aden wic sposób do Ministrów ciga si nie moe. Uywalno nawet przemawia za nimi; wpyw dyrektora jeneralnego policyi, jakim by Sumiski, równie jest rozcigy; nie zarzucano mu wszake, eby nie mia prawa by wybranym do Izby Poselskiej. Wszake Radca Stanu i wiceprezes Banku by wybranym, a nawet marszakowa na przeszym Sejmie. Dowódca andarmeryi Roniecki take by Posem; nikt mu

»Urzdnik administracyjny

jednak zarzutów nie czyni, »)

Winno

DyaryuBz. T.

II.

by

63. [P.

nie

e wybranym by nie moe, a wpyw

W.].

27

—

418

—

rozciga bez wtpienia by któregokolwiekbd z Ministrów. Wszystko to dowodzi, ze art. 31 statutu organicznego nie moe si dotyczy Ministrów, Radców Stanu Referendarzy, któryci wpyw do caego rozciga si kraju, a nie do szczególnych województw lub powiatówtt. JW. Chodecki: »Ju przy wyborze Ministra skarbu objawia si opinia Izby; kiedymy raz wyrzekli, chociaby przeciwko

jeg:o

do caego kraju srodze si

i

silniejszy, jak

i

prawu, nie powinnimy z sob by w sprzecznoci«. JW. Wlarszaek: »Lecz wtenczas inny by powód do uniewanienia sejmiku; wtenczas by wybór Ministra w miejscu jego urzdowania". JW. Kasztelan Kochanowski: »Z zdania sprawy deputacyi, wskutek

bymy koleestwa tak moemy jego obecnoci ma prawo podanej.

zasiadania

i

zacnego

alem

przychodzi mi broni

którego

ma,

lecz

pozbawieni bylitak cieszy si i

rad w kadej wanej

i

zabierania

Artyku jednake 101

gosu w

sprawie, gdy

materyi od

konstytucyi, który to

Rzdu

prawo

Mi-

nistrom nadaje, nie daje nieograniczonego prawa wybieralnoci; warunek nie jest absolutnem nadaniem prawa niczem nieogra-

s

Czonek Rady Stanu musi mie jeszcze wasno gruntow, musi stosown ilo podatków opaca, a nadto musi koniecznie mie pozwolenie wyboru od wyszej wadzy. To wszystko nie stosuje si do JW. Niemojowskiego, bo on zadosy uczyni tym trzem warunkom. Ale niczonem,

jeszcze

artyku statutu

org.,

i

inne warunki.

e

aden urzdnik

administracyjny

nie

wybranym w miejscu swego urzdowania, nie stosi do wszystkich Ministrów, ani te do wszystkich czonków Rady Stanu: np. Minister spraw zagranicznych nie jest urzdnikiem administracyjnym; to samo Minister sprawiedli-

moe by suje

e

zdanie Komisyi d. Zdaje si, t. woci, Ministrowie Stanu zgodne jest z duchem prawa. Minister spraw wewntrznych mu si niezawsze mog sprzeciwi tak wielki ma wpyw, obywatele. Nadto litera prawda jest wyrana; nie byo jeszcze przykadu za Rzdu zeszego, aby Ministrowie chcieli w sobie godno poselsk; bywali wprawdzie Senatorami Senatorowie Ministrami, ale nigdy Posami. Minister ma teraz i

e

czy i

wanych zatrudnie, e nie moe innych na siebie przyjmowa. Wspomina tu JW. Marszaek o dyrektorze policyi tyle

— i

—

419

Sumiskim; wprawdzie trzy wybór jeg'o skasowanym

poczt

tyle/ razy

razy

by wybranym,

zosta.

lecz

naj gówni ej szy

Za

powód do jego skasowania wtenczas przytaczaem jego urzdowanie; g"dy na to nie przystawano, przedstawiem inne wady wyboru, których bardzo byo wiele. Co do wiceprezesa Banku, to nie jest urzdnik administracyjny, na szczegóowy tylko wydzia wpyw wywiera. Gdybymy tak rozcig-aii znaczenie tego prawa, toby aden urzdnik z Rady Stanu nie móg by wybranym na Posa lub Deputowanegow. wotowania, a j W. Marszaek, Wiele gosów zapytawszy si zapisanych do gosów Czonków, czy od takowych odstpuj, gdy si ci na to zgodzili, wezwa JJWW^ Zwierkowskiego na asesorów do zbieTrzciskiego

dao

i

gosów.

rania

Województwo Krakowskie. ski

aff.,

Jan

hr.

Ledochowski

JJWW.

1'osiowie:

Teodor

l-

atf.

l3eputowani: JW. Jan Olrych Szaniecki aff. Województwo Sandomierskie. Posowie: JJWW. Antoni Libiszewski neg., Konstanty Swidziski

Deputowani: JJWW. Fra.

aff.

Choinentowski

neg.,

Ludwik empi-

cki aff.

Województwo afl.,

RafaJ Pstrokoski

ski aff.,

Kaliskie.

aff.,

Posowie: JJWW.

Kantorbery Tymowski

Ignacy Morzkowski

alf.,

Marcin Kadoski hr. Ostrow-

Wlad.

aff.

Deputowani: JJWW.

Województwo wicz

aff.,

Antoni Rembowski aff., Józef Ziemicki aff. Lubelskie. Posowie: JJW W. Kalikst Moroze-

Alojzy hr. Poletylo neg., Józef Swirski

aff.

Deputowani: JW. Andrzej Mazurkiewicz neg. Województwo Pockie. Posowie: JJWW. Maryan neg..

Cissowski

Konstanty Witkowski neg.

Deputowani: JJVVW.

Kajetan

Kozowski

neg.,

Klemens Witkow-

ski neg.

Województwo Mazowieckie. Posowie: JJWW.

Aleksander Starzyski [neg.], [Adam uszczewski aff.], Rudolf Wieszczycki aff., Fra. Trzciski aff. Deputowani: JJWW. Jan Charzewski neg., Jali-ób Piotrowski neg., Józef Brinken neg., Walenty Zwierkowski alf., [Ksawery Czarnocki aff.], Wojciech Chodecki neg.

Szymanowski

neg.,

Ignacy

Województwo neg.,

Podlaskie.

Posowie: JJWW. Fra.

Zalewski

Wlad. Zawadzki neg.

Deputowani: JJWW. Fra. Obniski neg., Feliks Gumowski neg. Województwo Augustowskie. Posowie: JJWW. Wincenty Gawroski

alf.,

Jan Florjanowicz neg. 27»

— Deputowani: JJWW. ski

—

420

Jakób Klimontowicz

neg., Józef

Wiszniew-

aff.

Senatu: JJWW. Wonicki

[Z

aff.,

Lewiski

aff.,

Biekowski

neg.,

Bronikowski aff., Poletyllo neg., Mcciski nie glosowa. Kochanowski neg., Manugiewicz aff., Nakwaski aff.]. M. Potocki

aff.,

e

w Izbie PoPo obliczeniu gosów okazao si. selskiej byo 21 affirmative, a 20 negative, w Senacie 6 affirmatiye, a 3 negative. Wybór wic JW. N ie m oj o wsk iego na Posa w a r skiego zatwierdzony zosta wikszoci 27 gosów przeciwko 23.

Bonawentury

w

i

ec k

i

wikszoci

skiej

Kochanowski:

Kasztelan

JW.

szy do

t-

e

wNa sejmiku powiatu

go wybranym zosta na Czonka

kresek

7

przeciw 2 J

W. Gustaw

Izby Poselhr.

Maa-

chowski, zastpca Ministra spraw zewntrznych Wybór ten, jakkolwiek z innych wzgldów przepisom statutu organicznego nieprzeciwny, gdy art. 31 tego statutu, wyczajc od wyboru urzdników administracyi wewntrznej, nie si do urzdnika spraw zewntrznych, zwracajc jednak

stosuje

uwag

na przepisy art. I-go uchway sejmowej z d. 12 lutego jakote art. 123 konstytucyi, które obydwa jednozgodnie stanowi, i gdyby Pose lub Deputowany przyj mia urzd

r.

b.,

nowy wybór i takowy Pose, z powodu

ze skarbu patny, miejsce jego natychmiast przez

zastpionym bdzie. Zdaje si, przyjcia urzdu patnego miejsce swe w Izbie Poselskiej utrcajcy, wraca do niego, ani te z nowego wyboru korzysta nie moe, chyba za poprzedniczem zrzeczeniem si pacy do wspomniohego urzdu przywizanej; inaczej Deputacya nie mogaby opiniowa za potwierdzeniem nowego wyboru«. przy wyborze kadego Mi»Zdaje si, JW. Swidziski

e

:

nistra bili

nie

moe by

tyle osobistych

nowa kwestya wniesiona, bobymy zrokwestyi, iluby byo Ministrów wybranych,

bywao

przy zatwierdzaniu sejmików. Zatwierdzenie wyboru Ministra spraw wewntrznych, który jest urzd-

jak to

i

dawniej

wpyw na wetujcych mógby wynikiem administracyjnym wiera, zbija teraz odczytan opini deputacyi, bo Minister spraw zewntrznych adnego wpywu na obierajcych wy wiera nie moe. Zarzut, jest patny, nie ciga si do niego, bo pacy nie pobiera, a nadto ju kilkakrotnie nam owiadczy, i

e

e

—

—

421

Zastpc Ministra. Dopóki prawa zmienimy, takowe kasowanie wyborów niszczyoby zaufanie, jakie obywatele dla niektórych urzdników okazuj; byoby wyrzeczeniem, jakoby oni na to zaufanie nie zasugiwali; byoby nastpieniem na prawa obywateli wybierajcych, targnieniem si na najwitsze prawo wyboru. Któ moe lepiej osdzi, czy kto jest godnym zaufania obywateli; |ak ci sami obywatele? Dopóki nie zmienimy konstytucyi, takowe kasowanie wyborów byoby naduyciem, obraajcem obywateli wybierajcych i wybranych«. JW. Kasztelan Kochanowski »Jeeli JW. Gustaw Maachowski odstpi od pacy, najskrupulatniejsze zarzuty deputacyi upady, lecz mam tu odpowiedzie na zarzut dotkliwy, tyczcy si osobistoci, nietylko mnie, ale Senatowi caemu uczyniony, jakoby Senat do osób, nie do prawa, stosowa si w zatwierdzeniu wyborów. Nie spodziewaem si, ebym móg by o to posdzonym; musz za Senat za Deputacy, klóra razem ze pracowaa, odpowiedzie, nigdy cie osobistoci ni nie powodowa. Najprzyjaniejsze osoby musiay by odepchnite, jeeli formy prawne stay na przeszkodzie. Równie osoby, majce zarzuty w opinii publicznej, kiedy dopeniy wszystkich przepisów prawa, przyjtemi byy. Prosibym, aby podobne zarzuty tak lekkomylnie czynione nie byy. Nie powinnimy ich nie jest Ministrem, ale tylko nie

:

i

i

mn

czyni

e

w

tych Izbach

tem

bardziej,

e w

obydwóch opiniach

moich nie zasuyem na nie, gdy mam najwyszy szacunek dla obu wybranych Ministrów. Deputacya w zdaniu sprawy powiedziaa, naley uniewani ten wybór, chyba eby si zrzek urzdu patnego; spodziewaa si bowiem po szlachetnoci JW. Maachowskiego, jeeli tego nie zrobi, to pewno uczyni. Wybór ten nie ma zwizku z poprzednim, bo tu nie na fundamencie art. 31 statutu organicznego, ale dlatego, jest urzd patny, opiniowaa deputacya uniewanienie wyboru, bo byoby to obejciem prawa jednemi drzwiami wychodzi, a drugiemi wchodzi. Lecz powtarzam zarzut upada, skoro JW. Maachowski podj si bezpatnie urzdu«. »Ta sama jest materya; nie(m)a klasyfiJW. Zwierkowski kacyi w Radzie Stanu; kadyby z mówców te same przedstawia motywa; dyskusyaby si niepotrzebnie przecigna; prosimy zatem o wotovvanie«.

e

e

e

—

:

—

422

— ju

JW. Marszaek: wPoniewa/ materya ta cydowana, moebymy mogli rozstrzygn i

raz

przez

bya

zde-

powstanie

siedzenie*.

Jako p r a w e e d n o m y n o stawa h Maachowskiego na c k e g o zatwierdzonym zosta. i

j

1

r.

(•

i

a 'w y b ó r J \\^

Posa,

G u-

Szydowie-

i

JW.

okrgu

Kasztelan

Kochanowski:

»'Zgro

mad zenie gminne

miasta Sandomierza zaszczycio równie nowym

wyborem swym .IW. Franciszka Chomentowskiego, powodu przyjcia urzdu patnego radcy Izby obrachunkowej zajmowane dotd w Izbie Poselskiej miejsce utraci powróci do niego podug zdania deputacyi nie moe, chyba pod warunkiem powyej wskazanym«. który z

i

w

JW. Prezydujcy

Senacie Kasztelan Nal