Drita e Diellit 2 [PDF]

Zitiervorschau

2 Drita e Diellit

A

B

D

C

H F D G E

ta Dri E eis u t i D

Drita E eis Ditu

Libër që u destinohet të rriturve që nuk dinë shkrim-lexim Shqip

Drita e Diellit Autorë:

Sadete Sadiku Iset Beka

Ndihmës:

Vicki Ivester

Artist:

Arben Dribrani

Libri 2 Mësimet 35-71: 34 – gj, zgj, ngj 35 – x 36 – kth, zj, shkr 37 – c, sj, nx, vd, jt 38 – xh, mbl, ndh, ndj 39 – zh 40 – zhd, nx, çk 41 – gr, Numrat 42 – Jeta 43 – Trimëresha Doruntinë 44 – Pusi i Jetës 45 – Arbëresha Trime 46 – Urrejtja 47 – Amaneti 48 – Ajo Ishte Vetëm 49 – Gruaja e Fortë 50 – Natë Mërgimi 51 – Kosova Dhe Ligji 52 – Gjakftohtësia

53 – Koha Është Flori 54 – Erna e Vogël 55 – Djaloshi Që Kërkonte Lumturinë 56 – Fjala Therrë Më Shumë Se Thika 57 – Kënaqu Me Atë Që Ke 58 – Unë Dua Të Bëhem Mësues 59 – Derrat e Dhentë 60 – Djali Vjedhës Dhe e Ëma 61 – Çuni Në Lumë 62 – Çuni Gënjeshtarë 63 – Mendo Tre Herë Fol Një Herë 64 – Vjedhja 65 – Ik Nga Gjërat Jo Të Ndershme 66 – Bletari 67 – Dreri Dhe e Ëma 68 – Pula Që Bën Ve Të Arta 69 – Korrupcioni 70 – Ujku e Qenqji 71 – Këshilla e Mirë

Copyright © Literacy International 2003 All Rights Reserved.

Mësimi 34

( gj, zgj, ngj )

gjarpër

gjar

gja

gjar

gjar

gja

gjel

gje

e

gje

e

e

1

2

gja gjar gjarpër

gjarpër gjar gja 3

4

a gja

e gje

ë gjë

o gjo

gja ga ja ça

gje ge je çe

gjë gë jë çë

gjo go jo ço

5

gjarpër 2

gje gje gjel

gjel gje gje

gjel

gjitha

gja gje gjë gjo

gjeraqina

çfare

6

7

gjumi gju gju gju gjumi gju

shqetësuara shqe shqe

8

shqe shqe shqetësuara

9

mëngjez ngjez ngjez

ngjez ngjez mëngjez

10

zgjonte zgjo zgjo 12

11

çdo çfa ça

zgjo zgjo zgjonte

gju gjo gjoi

ka qa qak

Gjeraqina kujdesej shumë për pulat. Ajo kishte kujdes të veçantë për gjelin. E kishte të vetëm dhe e donte shumë. Çdo ditë ajo kujdesej për pulat dhe për gjelin. Gjeli këndonte në mëngjez dhe e zgjonte atë nga gjumi. Ajo nuk zemrohej me gjelin se punët i kryente me mëngjez. shkonte merrte dy grushta grurë dhe ua hidhte pulave. Pastaj mbushte enën me një dhe ua linte përpara që të shuanin etjen pulat dhe gjeli. Një ditë gjeraqina dëgjoi se pulat ishin të shqetësuara dhe po bërtitnin. Gjarpëri u kishte rënë në kaqak. Po të mos ishte gjeli, gjarpëri do ta kishte rrëmbyer njërën nga to. Gjeraqina kur e pa se çfarë kishte ndodhur e përqafoi gjelin. Ajo ishte shumë e lumtur se kishin shpëtuar të gjitha pulat nga gjarpëri.

dëgjoi

veçantë

zemrohej

rrëmbyer

kaqak 3

Mësimi 35

(x)

xixa

xa

a

xixa

a

a

xixëll

xi

i

i

i

xi 1

2

a xa xixa

xixa xa a

xixëll xi xi

3

4

a xa

i xi

ë xë

o xo

xa va za sa

xi vi zi si

xë vë zë së

xo vo zo so

xixëll

çdo

5

xixa 4

xi xi xixëll

xa xi xë xo

Anduena

vëlla

6

7

guximi ximi ximi ximi ximi guximi 8

hidhëroheshin

hidhër

hidhër

hidhër

hidhër

hidhëroheshin

9

xixëllonja xixë ndonjëherë ndo xixë xixë ndonjë ndonjë xixë xixëllonja ndo ndonjëherë 10

12

11

paj taj toj

lla lli llo

një shtë dhë

Guximi e Anduena ishin vëlla e motër. Ata e donin shumë njëri-tjetrin. Ndodhte që të hidhëroheshin ndonjëherë po shpejt pajtoheshin. I kryenin detyrat së bashku. Ata e kishin bërë zakon që çdo natë para se të binin në gjumë të dilnin në ballkon e të sodisnin yjet. Atyre u pëlqente shumë qielli plot xixa. Anduena: Eja Guxim, shiko qiellin plot xixa! Guximi: Sa bukur! Anduena: Ja atje është ylli polarë. Guximi: Anduena, atje ra një yll, ja ajo xixë atje poshtë. Anduena: Jo Guxim, ajo është xixëllonja e natës. Guximi: Xixëllonja e natës? O sa e bukur që është. Anduena: Eja Guxim, lëri xixat e xixëllonjat se koha është për gjumë. Guximi: Edhe pak motër, të lutem! Anduena: Jo, jo, se do na qortoj mami pastaj.

kryenin

polarë

ylli 5

Mësimi 36

( kth, zj, shkr )

sofra

fra

a

sofra

a

a

saç

sa

a

sa

a

a

1

2

a fra sofra

sofra fra a 3

4

e she

i shi

u shu

ë shë

she the dhe gje

shi thi dhi gji

shu thu dhu gju

shë thë dhë gjë

5

sofra 6

sa sa saç

saç sa sa

saç

ndizte

she shi shu shë

shkrapa

thoshte

7

6

këmbëkryq kryq kryq

kryq kryq këmbëkryq

8

kthehej kthe kthe kthe kthehej kthe

9

zjarrin zja zja

zja zja zjarrin

10

11

so shko shpo

gji gji gjithë

gjithë gji gji 12

në zë thë

ndi gji fli

Nëna morri disa shkrapa. Ajo donte të ndizte zjarrin. Afër kishte edhe dy saça. Ishte e gëzuar se po i kthehej djali nga kurbeti. Kishte vite që se kishte parë. Donte ti përgatiste një fli më saç. Flija e shporetit nuk hahet – thoshte ajo. Mërgim, shko merre sofren në çilar se Dardi sa nuk ka ardhur, - më tha. Sofra ishte e pakalueshme kur vinte Dardi. Ai nuk e donte, tavolinën, donte të ulej këmbëkryq dhe të hante si kur ishte i vogël. Unë nuk bëra zë dhe e morra sofrën, nëna e kishte pastruar qysh herët. Dardi erdhi, ne u gëzuam të gjithë, po më së shumti nëna që nuk po i ndalte lotët nga gëzimi. Nëna: Dardi të ka pergaditur nëna fli në saç. Dardi: Po pse je lodhur moj nënë? Nëna: nuk lodhet nëna për ty mor bir, po eja të hamë. Sofra ishte gati, nëna dukej se po fluturonte nga gëzimi.

pakalueshme

tavolinën

vogël 7

Mësimi 37

( c, sj, nx, vd, jt )

cigare ci

i

i

i

karroce

rroce

ce

karroce

ce

ce

1

2

ci ci cigare

cigare ci ci

karroce rroce ce

3

ce rroce karroce

4

i ci

o co

a ca

u cu

ci çi ri di

co ço ro do

ca ça ra da

cu çu ru du

5

cigare atleti 8

ci

ci co ca cu

karroce relacion quanin s’do shkatrruar shpërndamë kanceri

6

7

karrocierin cierin cierin cierin cierin karrocierin

stacion stacion stacioni

stacioni stacion stacion

9

8

nxirrte nxi nxi nxi nxirrte nxi 10

vra shka nda

anasjelltas sjelltas sjelltas

sjelltas sjelltas anasjelltas

12

11

vde sje ste

po s’po s’do

Karrocier e quanin të gjithë. Ai i ngiste kuajt nga stacioni i trenit deri në qytet dhe anasjelltas. Punonte e i bartëte njerëzit në këtë relacion. Koha e keqe, shiu, bora, era nuk e ndalnin, sidomos të premteve kur ishte ditë pazari. Cigaren nuk e nxirrte nga goja, dukej sikur ta kishte në vend të ushqimit. Dukej, shumë i thatë. Thonë se dikur kishte qenë shumë i fortë, një trup i drejtë prej atleti, mirëpo tani ishte katandisur si mos më keq. Ne fëmijëve na shëtiste ndonjëherë kur nuk kishte njerëz për të bartur, kënaqeshim kur i shihnim kuajt ashtu duke vrapuar. Një të premte me diell nuk u duk më. Më kot e prisnim ne fëmijët, ai s’po vinte se s’po vinte. Dikur vonë dëgjuam se kishte vdekur. Thoshin se kishte vdekur nga kanceri. Kanceri ia kishte shkatrruar mushkëritë. Po, po – thamë ne ai nuk e linte kurrë cigaren dhe ashtu si cigarja po shuhej ditë për ditë. U shpërndamë të pikëlluar nëpër shtëpitë tona, karrocierin s’do ta shihnim më. 9

Mësimi 38

( xh, mbl, dhj, ndj )

xham xha

xhami xha 1

a

a

a

xha

a

a

a

2

xha xha xham

xham xha xha

xhami xha xha

3

xha xha xhami

4

a xha

i xhi

o xho

e xhe

xha xa ha sha

xhi xi hi shi

xho xo ho sho

xhe xe he she

5

xham 10

xha

xhami

xha xhi xho xhe

ramazanit

mblidhte

7

6

i xhi xhaxhi

xhaxhi xhi i 8

xhepat xhe xhe

xhe xhe xhepat

9

fshatit fsha gjashtëdhjetat gja fsha fsha gjashtë gjashtë fshatit gja fsha gjashtëdhjetat 10

12

11

shua mua lua

shpë shtë shkë

mbli xhi shi

Xhaxhi qerimi ishte një njeri i moshuar. I kishte kaluar të gjashtëdhjetat, mirpo ende dukej i fortë. Ai kujdesej për xhaminë, e pastronte çdo ditë. Në xhaminë e fshatit nuk shkonin shumë njerëz. Vetëm në muajin e ramazanit kujtoheshin se ishte diku atje në mes të fshatit xhamia. Muaji i ramazanit i mblidhte sidomos pleqët në xhami. Atje ata faleshin, i luteshin zotit, bisedonin. Xhaxhi qerimi kujdesej që ata të ndjeheshin sa më mirë sepse xhamia është shtëpia e zotit. Xhamat i pastronte një herë në javë. Xhami duhej të shkëlqente sidomos për bajram. Atëher xhamia do të priste shumë vizitor dhe xha qerimi ishte i gatshëm që ti priste. Në ditën e bajramit ai i mbushte xhepat plot me sheqera dhe u shpërndante fëmijëve. Fëmijët e donin shumë xha qerimin por edhe sheqerat e tij.

fortë

shkëlqente

bajram 11

Mësimi 39

( zh )

zhaba

zha

a

a

a

zha

a

a

a

zha

zhapi zha 1

2

zha zha zhaba

zhaba zha zha 3

4

a zha

o zho

u zhu

ë zhë

zha sha dha xha

zho sho dho xho

zhu shu dhu xhu

zhë shë dhë xhë

5

zhaba 12

zha zha zhapi

zhapi zha zha

zhapi

zha zho zhu zhë

tilla

7

6

ndryshme ndry ndry ndry ndryshme ndry 8

gjatë gja gja

gja gja gjatë

9

gru gru grupi

grupi gru gru 10

suksesshëm su suk suk suksesshëm su 12

11

qe që gë

fsha zha nda

ndje shme shpe

Gjatë verës ne fëmijët shkonim shpesh në lumë. Lumi i fshatit nuk ishte larg dhe ne i kalonim ditët e pushimit atje. Laheshim luanim lojëra të ndryshme. Na pëlqente sidomos loja me zhaba dhe me zhapi. Ndaheshim në dy grupe. Grupi që zinte zhaba dhe grupi që zinte zhapi. Ai grup që zinte më së shumti krijesa të tilla do të fitonte. Grupi ynë ishte më i suksesshëm sepse ne e kishim fitimin që nuk frikohej të hynte nëpër lloq, të zinte zhaba, nëpër gurë të zinte zhapi. Grupi tjetër ankohej donte që fitimi të bëhej nganjëherë edhe prej grupit tjetër. Por ne e linim të vendoste vetë. Ai kur vendoste për grupin tonë ne ndjeheshim të gëzuar se e dinim se do të fitonim.

krijesa

ankohej

gëzuar

lloq 13

Mësimi 40

( zhd, nx, çk )

libri

bri

i

bri

i

i

pushka

shka

a

shka

a

a

1

2

i bri libri

libri bri i

pushka shka a

3

4

i shi

o sho

u shu

a sha

shi xhi zhi dhi

sho xho zho dho

shu xhu zhu dhu

sha xha zha dha

5

libri 14

a shka pushka

pushka

freskin

shi sho shu sha

vrazhdë

personifikim

6

7

fisnikërisë fi fisni fisni fi fisnikërisë 8

pushkë shkë ë

ë shkë pushkë

flladit flla flla

flla flla flladit

9

nxenin nxe nxe 10

nxe nxe nxenin

12

11

nxe nje tje

mri bri dri

zhdu zhdë shkë

Pushka dhe libri, dy emra të kundërt. Kur i lexon njeriu i duken të largët. Shumë të largët nga njëri-tjetri, pushka dhe libri, janë të largët. Libri është personifikim i dritës, qetësisë, fisnikërisë shpirtërore. Pushka të kujton diçka të keqe, të vrazhdë, diçka jasht njerëzores. Pushka, libri, Kosova, kanë diçka të afërt. Kur pushkës dhe librit ia shton edhe emrin Kosovë atëherë afrohen, qartësohen, zhduket ajo largësi në mes pushkës dhe librit. Kosova e donte librin, dritën. Të tjerët armiqtë, nuk donin të shihnin dritë mbi Kosovën. Nuk donin që rrezet e diellit të nxenin edhe Kosovën. Prandaj Shqiptari mbante pushkën afër, të ruante librin, të ruante paqen. Tani Kosova e do librin më shumë se çdo gjë, e do paqen më shumë se çdo gjë, nuk ka nevojë për pushkë, ka nevojë më shumë për freskin e flladit pranverorë. Tani Kosovës i shkojnë më mirë emrat: libër, paqe, qetësi.

diçka

zhduket

Shqiptari

prandaj

rrezet

lexon 15

Mësimi 41a

Numrat: 1 Një 2 Dy 3 Tre 4 Katër 5 Pesë 6 Gjashtë 7 Shtatë 8 Tetë 9 Nënte 10 Dhjetë 11 Njëmbëdhjetë 12 Dymbëdhjetë 13 Trembëdhjetë 14 Katërmbëdhjet 15 Pesëmbëdhjet 16 Gjashtëmbëdhjet 17 Shtatëmbëdhjet 18 Tetëmbëdhjet 19 Nëntëmbëdhjet 20 Njëzet 30 Tridhjetë 40 Katërdhjetë 50 Pesëdhjetë 60 Gjashtëdhjetë 70 Shtatëdhjetë 80 Tetëdhjetë 90 Nëntëdhjetë 100 Njëqind 1,000 Njëmijë 10,000 Dhjetëmijë 100,000 Njëqindmijë 1,000,000 Një milion

16

Mësimi 41b Nëna e dërgoi Erandin në dyqan. Erand të lutem të bleshë dy bukë dhe pesë kilogram (kg.) sheqer. Ja ku i ke pesë euro. Pesëdhjetë cent mund të bleshë diçka për veti. Mos blejë sakëza siç ke ti merak po blejë diçka të mirë, ndonjë kifle a diçka tjetër. Mirë nënë, mirë. Erandi arriti në dyqan dhe e pyeti shitësin. - Xhaxhi, sa kushtojnë dy bukë dhe pesë kilogram sheqer. - Dy bukë kushtojnë katërdhjetë cent, pesë kilogram sheqer kushtojnë dy euro e pesëdhjetë cent – tha shitësi. - Mirë xhaxhi, ja pesë euro më jep edhe një kifle me çokollatë, - tha Erandi. Shitësi ia dha të gjitha dhe ia ktheu kusurin. Erandi u nda i kënaqur se kishte fituar edhe kiflen prej çokollate e cila kushtonte vetëm pesëmbdhjetë cent.

kilogram

cent

euro

çokollatë

sheqer 17

18

Udhëzim për mësim Mësimi 42-71 1. Filloni me mësimin 42 dhe për të gjitha mësimet e mëposhtme , mësuesi me pak fjalë do të sqaroj një pikturë dhe lidhjen e saj me dy fjalë në picture. Pastaj mësuesi meson dy fjalët me piktura si në mësimet e mëparshme. 2. Mësuesi vazhdon të mësoj fjalët dhe pjesët e fjalës në kutia, si në mësimet e mëparshme -- përveq kutiave të mëdha me nga 10 fjalë. 3. Kur të mësoni me kutiat e mëdha me nga 10 fjalë , mësuesi (duke filluar nga fjala e pare në kuti) vazhdon : “Çka domethënë kjo fjalë”? Në çoftë se nxënësi nuk është në gjendje ta kexoj fjalën, mësuesi e lexon fjalën dhe e pyet që ta përsëris atë. Pastaj mësuesi, prapë duke treguar tek pjesa e fjalës, mësuesi e lexon pjesën e fjalës në anën e djathtë të fjalës, mësuesi pyet: “Çka domethënë kjo pjesë e fjalës”? Pastaj mësuesi, prapë duke treguar te pjesa e fjalës dhe te fjala, pyet: “A je në gjendje ta gjeshë këtë pjesë të fjalës në këtë fjalë”? Nëse nxënësi ka vështirësi , pastaj mësuesi u tregon nxënësve pjesën e fjalës dhe e pyet nxënësin prapë “Çka është kjo fjalë”? 4. Kjo procedure përdoret me të gjitha 10 fjalët në kutiat e mëdha me secilin mësim vijues. 5. Shikoni nëse nxënësi mund ta shqiptoj ndonjerën nga fjalët e reja në fund të faqës në secilën mësim. Kur është nevoja, ndihmon xënësit ti mësojë dhe ti shqiptojë ato. Nxënësit duhet ta lexojnë tregimin qetë. Pyetni pë pyetjet me rrokje. Pastaj nxënësit duhet të lexojnë tregimin me zë. Ndihmoni nxënësit vetëm kur është nevoja.

19

Mësimi 42

Perëndia Perë Pe

ngrohë ngro ngro

kujdeset kuj ku

botën

20

( çf )

Pe Perë Perëndia

ngro ngro ngrohë

ku kuj kujdeset

yjet

lulet

lu

lu

lu

pemët

mët

pemët

më

çuditshme çu çu

krijoi ujin gjëra dhënë fuqinë njeriut përjasta zemrën gjithashtu vërtetë

menduarit

çfarë

çu çu çuditshme

joi jin gjë dhë qi nje për ze gji vër zogjtë

Jeta

Dhe mbi të gjitha ruaje zemrën tënde, sepse prej saj buron jeta. JETA Perëndia krijoi mbarë botën. Ai krijoi lulet, pemët, ujin dhe yjet. Perëndia krijoi diellin, që ne të kemi dritë. Dielli na ngrohë kur jemi përjasta në ditë me diell. Perëndia kujdeset për zogjtë dhe lulet, por ai kujdeset edhe për ne gjithashtu. Perëndia i ka dhënë njeriut fuqinë e të menduarit dhe me të vërtetë ai mund të bëjë gjëra të çuditshme.

1. Kush e krijoi jetën? 2. Për çfarë kujdeset perëndia?

21

Mësimi 43

( çd )

trimëresha tri tri

tri tri trimëresha

rrëshqiti rrë rrë

rrë rrë rrëshqiti

përqafoi qafoi foi

foi qafoi përqafoi

popullin

s’dinte

22

Doruntina

Do

Do

Do

liqeni

li

li

li

emrin mrin mrin përvëlonte kërcënonte shteruan dëgjuan urtë mblodhën shtëmba flijua bubullimat përtrijnë thatësina

mrin mrin emrin

për cë shte gju të mblo shtë jua bu në afronte

pleqtë

TRIMËRESHA DORUNTINË Ishte thatësinë e madhe. Kishte ditë që nuk kishte rënë as edhe një pikë shi, ndërsa dielli përvëlonte tokën. Bimët u thanë, lumenjtë shteruan, uji i liqeneve u pakësua. Thatësina po kërcënonte gjënë e gjallë, po edhe jetën e njerëzve, po afronte zia. U mblodhën në kuvend të parët e vendit, pleqtë e urtë e të mençur të jepnin mendimin e tyre ç’duhej bërë dhe këta nuk vonuan të thonë: – Liqenet do mbushen me ujë, shirat do e përtrijnë tokën, kur ju të bëni kurban për ujin, të bukurën Doruntinë. – O baba! – e pyeti të atin Doruntina. – Është e vërtetë se unë duhet të flijohem për popullin, të bëhem kurban për ujin?! – Babai e përqafoi me lotë në sy Doruntinën dhe s’po e lëshonte nga duart. Ajo i rrëshqiti ngadalë dhe fluturoi në liqen. Në qiell u dëgjuan bubullimat dhe pas pak zuri një shi si me shtëmba. Lotët e babait përziheshin me pikat e shiut që s’dinte të ndalur. Çdo gjë që do të mbinte pas shiut do të merrte aromën dhe bukurinë e Doruntinës. Edhe liqeni tanimë kishte emrin e saj: Liqeni i Doruntinës. 1. 2.

Çfarë shkakton thatësina? Pse u flijua Doruntina?

23

Mësimi 44

njerëzit nje nje

( thj, ndrr )

nje nje njerëzit

24

pu

pu

pu

uji

ji

uji

ji

pesëmbëdhjet dhjet dhjet

gjallë gja gja

gja gja gjallë

thjeshtë thje thje

thje thje thjeshtë

vjetër

pusi

fortë

dhjet dhjet pesëmbëdhjet

kafshët fjalë primitive vdekjes shëndrrua qekërkk popullit dëgjova Mirëpo mbijetoj metodë

fshët fja pri vde shë kërrk llit gjo po mbi nxirrej

PUSI I JETËS Uji është jeta. Çdo gjë është e lidhur me ujin, bimët, kafshët, njerëzit. Me një fjalë çdo qenie e gjallë nuk mund të mbijetoj pa ujë. Fshati ynë vuan me vite e vite nga mungesa e ujit. Nuk ka shtëpi që nuk ka nga një pus me ujë në oborr. Mirëpo puset shterrin në verë, ose kanë vetëm sa për të pirë. Edhe ne vendosëm të hapim pusin e dytë, sepse nevojat ishin të mëdha. Erdhi Samiu me një dru, në atë dru ishte i lidhur një litarë prej fijeve të metalit, në atë litarë do të vendosej kusia dhe do të nxirrej dheu. I thoshin “qekërrk” në gjuhën e popullit. Me një fjalë ishte metodë e vjetër, primitive që i takonte kohës së mesjetës. Samiu ishte një burrë i fortë që nuk i kalonte të dyzetat. Një burrë i qetë, i thjeshtë, pa fjalë, hynte pesëmbëdhjet metra thellë në kërkim të ujit. Pas disa ditësh pune uji doli po vetëm sa për nevoja të vogla, për të pirë, larë. Unë u gëzova sepse kur e shihja Samiun aq thellë më dridhej zemra. Nuk kaluan shumë ditë dhe dëgjova se Samiun e kishte zënë dheu diku në një fshat jo larg fshatit tonë. Në kërkim të jetës ai kishte dhënë shpirt duke lënë pesë fëmijë në duar të zotit. Pusi i jetës u shëndrrua në pus të vdekjes… 1. Çfarë është e lidhur me ujin? 2. Si hapen puset, në çfarë metodë?

25

Mësimi 45

( zv, qj, shpj )

gatuante gatua gatua

gatua gatua gatuante

shqiptare shqip shqi

shqi shqip shqiptare

përmbys mbys mbys

mbys mbys përmbys

Grykat

26

klithmat

Arbëresha

Arbër

Arbër

Ar

shigjetën

shigje

shigje

shi

gërrxheve xheve xheve

xheve xheve gërrxheve

kthehej Arbërit armikut vdekur Petës shkelte përrenjtë gjembave njohu rrëmbejë Turku

kthe bër ar kur tës shkel rre gje njo rrë zvarritur

përpoq

ARBËRESHA TRIME Burri s’ishte në shtëpi. E shoqja e re, kish mbetur vetëm: punonte, gatuante, priste të kthehej i shoqi. Papritur erdhi një ushtar turk kaluar dhe u përpoq ta rrëmbejë e ta shpjerë në vendin e tij. Mirëpo arbëresha shpëtoi dhe mori malet. Turku e lidhi gruan pas bishtit të kalit, e hoqi gruan zvarrë. Grykat e përrenjtë gjëmuan nga klithmat e nuses të zvarritur ferrave e gjembave, gurëve e gërrxheve… Turkut që kish lëshuar kalin me vrap, doli e i preu udhën vetë trimi. Nik Peta: Ia shkrehu shigjetën drejt në zemër. Turku ra poshtë përmbys, pa frymë. Nik Peta u lëshua e zuri kalin, e mbajti për frerësh dhe iu afrua gruas së përgjakur. Kur e vërejti mirë, e njohu se ajo ishte e shoqja e vdekur… Që atëherë Nik Petës iu shtua edhe më shumë urrejtja kundër armikut që shkelte truallin e Arbërit. Vajzat shqiptare asnjëherë nuk u dorëzuan para armikut, ato gjithmonë e ruajtën nderin e shpisë dhe të kombit.

27

Mësimi 46 fatkeqësi

televizionin te tele tele te televizionin

vuajtjet vuaj vu

vu vuaj vuajtjet

pambrojturve turve turve turve turve pambrojturve fëmijëri

28

Qenia

qësi

që

urrejtja

tja

tja

tja

fatkeqësitë fat fa

fa fat fatkeqësitë

ushqejmë Frutat gëzohet ëmbël pafajshme rrisim kundër frymën gogësinte lëkurën Kjo

qësi

shqej Fru gë mbël shme rri ndër mën go lë jap

Kujdes

URREJTJA Sa herë që e hapim televizionin fatkeqësi, vrasje, luftë. Ne e kemi provuar në lëkurën tonë. Popujt luftojnë kundër njëri-tjetrit dhe gëzohen me vuajtjet që u shkaktojnë të tjerëve, më të vegjëlve, më të pambrojturve. Edhe armiku ynë gogësinte nga rakia dhe gjaku i njerëzve të pafajshëm i njerëzve që ruanin pragun, që donin paqen, lirinë. Shpesh fëmijët mësohen të urrejnë njëri-tjetrin që në fëmijëri, për shkak të luftrave. Qenia më e pafajshme fillon të urrejë! A do ti rrisim ata në frymën e paqes? A do ti ushqejmë ata në frymën e dashurisë? Natyrisht se po, fëmija është filizi i ri që nesër do të rritet dhe do të jap fruta. Frutat do të jenë të ëmbël apo të hidhur?! Kjo varet nga ne. Kujdes! Kushdo që gëzohet me fatkeqësitë, nuk do të shpëtoj pa ndëshkim.

29

Mësimi 47

mbaroi mba mba

mba mba mbaroi

Amaneti Ama A

A Ama Amaneti

mbylli lli i Kundërmoi

30

i lli mbylli Gjergji

Skënderbeu

Skë

Skë

Skë

urdhëroi

roi

urdhëroi

ro

Skura Sku Sku

Çojani flinte dërgojani hingëllima ç’bën trungut betejës plagosurit Vajkalit varrosnin ngjeshi

Sku Sku Skura

Ço fli dër ngë bën ngut be pla Vaj rro turqit

vrarët

AMANETI Kur mbaroi beteja në fushën e Vajkalit, turqit u thyen dhe morën arratinë, Skënderbeu urdhëroi ti varrosnin të vrarët e të kujdeseshin për të plagosurit. Dedë Skura ishte luftëtari i fundit arbër që u plagos në Vajkal. Kundërmoi perëndimin e diellit dhe fushën e betejës. U përpoq ti vinte shpinën trungut të lisit që të merrte frymë disi më mirë. Pastaj mbylli sytë dhe bisedoi me djalin. U ndjenë zëra afër e hingëllima kuajsh. Dedë Skura hapi sytë me zor të madh. – Dedë Skura, ç’bën aty? – i foli Skënderbeu. – Unë gjer këtu e kisha rrugën – tha Dedë Skura. – Kam një lutje Gjergji ynë. Mos më hypni mua në kalë, po merreni atë e dërgojani djalit tim Zakut, që ta ketë kur të rritet. Le ta ngjeshi shpatën, ti hipë kalit e të shkojë në luftë e të mbrojë lirinë e të marrë hakun e babait. Atëherë zemra ime do të prehet e qetë. Kaq tha Dedë Skura, pastaj mbylli sytë e vari kokën. Luftëtarët u përkulën para Dedës që dukej sikur flinte aty e do të priste sa të vinte i biri. – Çojani kalin dhe armët e trimit djalit të tij! – Urdhëroi Skënderbeu. Cili ishte amaneti i Dedë Skurës?

31

Mësimi 48

( shpr, zbr )

pallton pall pa

pa pall pallton

trashëguar tra tra

tra tra trashëguar

zbritje zbri zbri mamaja

32

zbri zbri zbritje fatale

shtëpi

shtë

shtë

shtë

dhomën

dho

dho

dho

pashpresë shpresë së

së shpresë pashpresë

fshihet Gjakimi vështirë rënie luftohet përditshmen keqja shpresës gjithave ushqim

fshi Gja shti nie het shmen qja shpre gji shqim

vetëm

humbur

arin

AJO ISHTE VETËM Asgjë nuk kishte në shtëpi vetëm një llambë që ndriste dhomën. Llamba po ndriste dhomën po s’po ndriste fatin e saj të mjerë. Së pari filloi të shiste arin që e kishte trashëguar nga mamaja, pastaj pallton, këpucët… Në këmbim të tyre ajo merrte vetëm pak para sa për ushqim. Kishte humbur çdo shpresë për të jetuar, nuk bënte asnjë hap në drejtim të jetës. Kjo kishte qenë fatale për të, humbja e shpresës. Më e keqja e të gjithave është kur njeriu mbetet i pashpresë. Duhet të besohet dhe të luftohet për më mirë. Gjakimi për jetë është i vështirë ka rënie – zbritje të shumta, duhet të luftohet me të përditshmen, me të keqen, me të ligën, dhe mu në këtë luftë fshihet bukuria e jetës. Çfarë është më e keqja e të gjithave në jetë?

33

Mësimi 49

( skll, çm )

çatinë ça ça

ça ça çatinë

rrëmbyer rrë rrë

rrë rrë rrëmbyer

sëmundje mundje mundje

mundje mundje sëmundje

çmime

34

gruaja

grua

grua

gru

fajdexhiu

xhiu

fajdexhiu

xhi

çfarë farë farë rrëzuar fushë flasë qytetit përtac paguani poshtërsi skllevër rriteshin vizitë hollat

lejon

fare farë çfarë

rrë fu fla qy tac gua shtër sklle rri të kthej

GRUAJA E FORTË Dhinë ia kishin rrëmbyer. Një stuhi kishte rrëzuar çatinë dhe një sëmundje e rëndë kishte rënë, sëmundje ngjitësë. “Burrë, çfarë do të bëjmë? Ti je i shtrirë këtu, i sëmurë, dhe unë nuk kam forcë të shkoj të punoj. Djemtë tanë janë të vegjël për të punuar në fushë” tha gruaja. Burri rënkoi me dhimbje. Grua, shko tek fajdexhiu dhe kërkoi ca para…nëse zoti më lejon, unë do të… Ai nuk mund të flasë më tepër. Gruaja e kuptoi dhe shkoi e kërkoi lekë tek fajdexhiu i qytetit, një burrë i shëndosh e përtac dhe me sy të vegjël. Kështu ata mundën të vazhdojnë për pak, por… tani nuk ishte me ta. Burri vdiq dhe fajdexhiu erdhi për vizitë tek ta. “Ju nuk mund të paguani?” tha ai me poshtërsi. “Atëherë më jep mua bijët e tu si skllevër.” Gruaja tha: Jo – me urrejtje. Unë do t’i kthej paratë, larg duart nga djemt e mi. Ajo filloi të thur me grep veshje të bukura dhe ti shesë ato me çmime të mira. Djemtë po rriteshin, edhe ata filluan ta ndihmonin nënën. Ata ia kthyen të hollat fajdexhiut dhe vazhduan të jetojnë së bashku një jetë të mirë.

35

Mësimi 50

ndriçonte ndri ndri

ndri ndri ndriçonte

gjeografinë gjeo gje

gje gjeo gjeografinë

dhimbjes mbjes mbjes

mbjes mbjes dhimbjes

Kosovën

36

S’jemi

natë

na

na

na

hëna

hë

hë

hë

ecnim ec e

e ec ecnim

njëjtit yjeve ndërhyri atdheun mundohesha dhëmbë lidhja hapsirë qiellore pëshpëriste Asdreni

Arsimi

tit ve ndër dheun mu mbë dhja rë qie shpë Shkëlzen

NATË MËRGIMI Nata ishte e qetë. Hëna ndriçonte sikur të ishte ditë. Yjet ishin afruar njëri me tjetrin, dukej sikur ajo hapsirë qiellore nuk i zinte. Ecnim ngadalë unë, Arsimi, Asdreni, sikur nuk donim të prishnim qetësinë e asaj nate. Arsimi shikonte qiellin dhe pëshpëriste diçka nëpër dhëmbë. Unë mundohesha të lidhja ndonjë fjalë nga ato pëshpërima. Për një çast u ndal na shikoi në sy, shikoi Asdrenin, pastaj mua dhe tha: Asdren, Shkëlzen, shikojeni qiellin, yjet, dhe mendoni atdheun, mendoni dashurinë, paqen… – Ei filloi përsëri ky! – ndërhyri Asdreni. – Shikojini yjet, të njëjtit yje shikojnë Kosovën, përmes yjeve shohim Kosovën… S’jemi larg të dashur për natë shohim të njëjtin qiell të njëjtit yje Vazhduam të ecnim ngadalë dhe të mendonim për atje, për gjeografinë e dhimbjes sonë.

37

Mësimi 51

( zhg ) polic

Kosova Ko Ko

Ko Ko Kosova

lëvozhgat zhgat zhgat

zhgat zhgat lëvozhgat

zvarritur zva zva

zva zva zvarritur

insekteve

38

informon

lic

lic

li

ligji

gji

gji

gji

Secili cili cili

lëvizur çatia duhet Milingonat ndihmojmë fshehtësi zhduken llojet zbatojnë vrima sheh

cili cili Secili

zur ça het ngo ndih fsheh zhdu llo zba vri organet

sekrete

KOSOVA DHE LIGJI A keni lëvizur ndonjëherë ndonjë gurë nga dheu, ndonjë tjegull nga çatia? Të gjitha llojet e insekteve largohen menjëherë, duke u zvarritur. Ato largohen menjëherë për të shpëtuar. Milingonat fillojnë të marrin lëvozhgat e vezëve, insektet tjera zhduken nëpër vrima dhe të çara. Gjithë këtë e bëjnë, sepse nuk u pëlqen drita. Ka disa njerëz që janë të tillë. Ata pëlqejnë t’i bëjnë gjërat në fshehtësi. Bëjnë gjëra të poshtra dhe të paligjshme. Ata kanë vende sekrete dhe kur askush nuk i shikon, ata vjedhin ose lëndojnë të tjerët, po edhe vrasin. Nata ka sy i sheh ata, ne kemi sy i shohim ata, ne jemi shteti, ne jemi ligji, ne jemi Kosova. Secili njeri në perëndim është polic i shtetit të vet, për çdo gjë të pa zakonshme informon organet. Ky është njeriu, ky është shteti. Ne duhet t’i ndihmojmë organet, organet zbatojnë ligjin. Kosova dhe ligji jemi ne njerëzit që e përbëjmë atë.

1. A jemi ne pjesë e shtetit të Kosovës? 2. A duhet t’i ndihmojmë organet përkatesë?

39

Mësimi 52

goditjet tjet tjet tjet tjet goditjet

presion

40

vetë

vetë

ve

këshillonte

llonte

keshillonte

llo

jashtëzakonshme ja jashtë jashtë ja jashtëzakonshme

gjakftohtësia gja gjak gjak gja gjakftohtësia

zhgënjimin zhgënji zhgë

vetëkontrolli

zhgë zhgënji zhgënjimin

mënyra

ruajeni Frenoni kontrolluar Fjalët qëndron madhështia autoritet ndjenjat Cilësia përballimin

konfliktit

rua Fre lluar Fja ndron shtia au ndje Ci min

gjakëftohtsisë

tension

GJAKFTOHTËSIA Mësuesi gjithmonë na këshillonte: Frenoni ndjenjat, ruajeni qetësinë, gjërat e jashtëzakonshme merrini si të zakonshme, do ta keni më të lehtë në jetë. Tani kur bisedoj me shokët kur ne jemi rritur, i japim të drejtë mësuesit. Duke i kontrolluar mendimet, veprimet, qëndrimet edhe ndjenjat ne e ruajmë vetëkontrollin. Kur jemi në presion, vetëkontrolli hedh poshtë zhgënjimin. – Çka bëjnë njerëzit kur ata e dinë çka është e drejtë, po mendja e tyre mendon ndryshe dhe ndjenjat e tyre dëshirojnë diçka tjetër. Tri mënyra të tilla të konfliktit krijojnë një tension. Cilësia e karakterit të vetëkontrollit pohon se dëshirat, mendja dhe ndjenjat duhet të kenë një autoritet. Fjalët mund të lëndojnë shumë si të ishin goditjet e një sëpate, madhështia e njeriut qëndron në përballimin e atyre goditjeve, në ruajtjen e gjakëftohtsisë, të ndenjave, të vetëkontrollit. 1. Si ruhet vetëkontrolli? 2. Ku qëndron madhështia e njeriut?

41

Mësimi 53

përbashkëta shkëta shkëta

Gjer

Gjer

Gje

televizioni

zioni

televizioni

zion

shkëta shkëta përbashkëta

harxhohen harxho harxho

harxho harxho harxhohen

autobusi busi busi

busi busi autobusi

konsiderueshme

42

Gjergji

zilja zil zi

vonohej zgjohej shpenzohen vozitës harruar vazhdonte mëngjes shqetësohej Kohëve gjumin

fajtore TV

pakontrolluar

zi zil zilja

vo zgjo hen tës rru zhdo ngjes shqe hë gju minuta

KOHA ËSHTË FLORI Kohëve të fundit Gjergji po vonohej në shkollë. Ai e shikonte televizionin (TV) deri vonë dhe në mëngjes mezi zgjohej nga gjumi. Në fakt e donte shumë gjumin dhe vazhdonte edhe disa minuta. Mirëpo ata minuta po shtoheshin dhe mësuesi po shqetësohej përditë e më shumë. Një ditë kur Gjergji përsëri kishte harruar të shikonte orën, ose zilja e orës kishte qenë fajtore për vonesën e tij, e ndali mësuesi dhe i tha: E di Gjergji, koha dhe paratë janë shumë të përbashkëta. Të dyjat mund të harxhohen. Të dyja mund të shpenzohen. Të dyja mund të humben. Të dyja janë të ndjeshme për harxhimin e pakontrolluar. Nëse ti je vozitës autobusi, njerëzit presin nëpër stacione, ti për pesë minuta vonesë u ke humbur atyre një shumë të konsiderueshme të parave dhe të kohës. Gjergji uli kokën dhe e kuptoi gabimin ai nuk e shikoi më kurrë TV deri vonë dhe nuk u vonua më kurrë për në shkollë.

1. Pse Gjergji u vonua për në shkollë? 2. Çfarë i tha mësuesi Gjergjit për kohën?

43

Mësimi 54

vjeçare çare çare

zbathur

zba

zba

zba

këpucë

cë

kepucë

cë

çare çare vjeçare

ngacmohej mohej mohej mohej mohej ngacmohej

dashuria shuria shuria

ndryshe

44

shuria shuria dashuria

këpucve

zemëruar zemë ze

ngjarje numër Asgjë tregoi gjithmonë përballojë hakmerrej vrapoi ecte kënaqura Erna

ze zemë zemëruar

je mër gjë goi gji llo rrej vra ec qu vogël

ç’e

ERNA E VOGËL Erna një vajzë 6-vjeçare, gjithmonë tallej dhe ngacmohej nga një vajzë që shkonte në një shkollë tjetër. Motra e Ernës ishte shumë e zemëruar për këtë dhe ia tregoi këtë ngjarje mamit të vet. “Shiko mami, ja ku po kalon ajo që e tall motrën,” tregoi ajo. Dhe me të vërtetë, matanë rrugës po ecte një vajzë. Motrat ishin të kënaqura që mami i tyre tani do të hakmerrej. Po gjërat shkuan më ndryshe nga ç’e kishin menduar ato. Mami i tyre e pa menjëherë, që vajza që po ecte matanë rrugës, ishte zbathur. Mami vrapoi tek dollapi i këpucve, mori që andej një palë këpucë të vogla dhe shkoi dhe ia dha vajzës që i tallte të bijën. Ato ishin një numër më i madh, po kjo nuk prishte punë. Sa e habitur ishte ajo vajzë kur mori vesh, që gruaja që i dha këpucët ishte mami i Ernës. Dhe ajo kurrë më nuk u tall ne Ernën. 1. Si veproi mami i Ernës? 2. A ishte veprim i mirë dhe i drejtë? “Sa armë e fuqishme është dashuria! Asgjë nuk mund t’i përballojë asaj.”

45

Mësimi 55

lumturinë lumtu lum

lum lumtu lumturinë

Ç’duhet duhet duhet

duhet duhet Ç’duhet

kërkonte kër kër

kër kër kërkonte kthye

46

djaloshi

dja

dja

dja

plaku

pla

pla

pla

Çmoje Çmo Çmo

nëpër gjesh kockë uritur lavdëronin gjithë miqësinë shtëpi Këshilla ushqenin

Çmo Çmo Çmoje

për gje koc tur vdë gji që shtë shi nin

nevojë Atëherë gjoksin Buzë njerëz çdo

DJALOSHI QË KËRKONTE LUMTURINË Babai plak e thirri të birin para se të jepte shpirt dhe i tha: — O bir, e di që unë po vdes. Dua që jeta jote të jetë e lumtur. — Djali: Ç’duhet të bëjë që jeta ime të jetë e lumtur? — Babai: Dil nëpër botë, takohu me njerëz, ata do të thonë si ta gjesh lumturinë. Djali u nis në kërkim të lumturisë. Buzë një lumi takoi një plak kockë e lëkur, i plakur e i uritur. — Plaku: Për ku je nisur kështu more djalë? — Djali: Jam duke kërkuar lumturinë. Mos e di ku gjendet? — Plaku: Kur isha i ri, të gjithë më donin, më ushqenin dhe më lavdëronin. Pandehja se s’kishte tjetër më të lumtur se unë në botë. Tani u plaka e askush s’pyet për mua. Këshilla ime: Çmoje të ritë. Mos prit që çdo gjë të bëjnë të tjerët. Vëri vetë gjoksin punëve. Kështu derisa të vdesësh do ti kesh pranë edhe dashurinë, edhe miqësinë. Atëherë do ta kesh me vete edhe lumturinë. Djaloshi u kthye në shtëpi. Nuk kishte fare nevojë të shkonte diku për të gjetur lumturinë. 1. Çfarë kërkonte djali? 2. Si e gjeti lumturinë djali? 47

Mësimi 56

paarsyeshme paar paa

su sul sulmonte

mbushën mbu mbu

mbu mbu mbushën

48

gu

gu

gu

buzëqeshi

buzë

buzë

buzë

paa paar paarsyeshme

sulmonte sul su

fisnik

gungaqe

ngacmonin

përqafoi qafoi foi

fjala therrë shëmtuar qafë fytyra gjuha mençurit imët shpirtë mërzit yt

lëndonin

foi qafoi përqafoi

fja the shëm qa fy gju çu i shpi zit cilat

ishte

FJALA THERRË MË SHUMË SE THIKA Ti je i shëmtuar, shpina jote është gungaqe, - i tha Berati Lonit. Loni ishte një djalë i mirë, i imët për kah trupi, po i qetë me një shpirtë fisnik. Shumë fëmijë e ngacmonin po ai nuk fliste. Berati po e sulmonte ende dhe Lonit iu mbushën sytë me lot. Ai tha gjëra të poshtra të cilat Lonin po e lëndonin shumë. Unë i hodha krahun në qafë Loni: mos u mërzit Loni, ai po e ndynë gojën e vet. Ti nuk je vetëm, unë jam shoku yt. Lonit i buzëqeshi fytyra dhe më përqafoi.

1. Veprimi i Beratit a ishte i mirë? 2. Po veprimi i shokut të Lonit a ishte i mirë?

“Fjalët e paarsyeshme presin si shpatë, po gjuha e të mençurit sjell shpëtim.”

49

Mësimi 57

njeriu nje nje

nje nje njeriu

arriturat arri a

a arri arriturat

urrejtje urrej u

u urrej urrejtje

luftra

50

ekonomike

xheloz

xhe

xhe

xhe

kënaqu

kë

kë

kë

durojnë du du

du du durojnë

Madje shkaktuar shpjegohet shihni ndoshta merrni përpiqeshit teperta zemrën dëshironin diçka

dje shka shpje shih ndo merr shit per ze shi gjithçka

ndodh

KËNAQU ME ATË QË KE Shpesh ndodh që sa më shumë të këtë njeriu, aq më shumë dëshiron të ketë ai. Madje njeriu është gati të lëndojë të tjerët, vetëm që ai të pasurohet dhe të jetë mbi të tjerët. Kjo ka shkaktuar edhe luftra. Ky fenomen mund të shpjegohet edhe kështu: Ju e shihni se dikush ka diçka që ju do të dëshironit ta kishit. Ju jeni xheloz dhe ndoshta edhe do të përpiqeshit t’ia merrni atë gjë që ka ai. Po një ditë të gjitha do ti lëmë dhe do të dalim para zotit. Më mirë bukë e kripë atje ku ka dashuri, sesa mish atje ku ka urrejtje. Nëse njerëzit kanë shumë pak për të jetuar nga ana ekonomike, po e duan njëri-tjetrin, atëherë kjo është shumë më e mirë sesa të kenë gjithçka që do të dëshironin, po nuk mund ta durojnë njëri-tjetrin.

1. A jeni ju xheloz për të arriturat e tjetrit? 2. A do të përpiqeshit t’ia merrni ato të arritura tjetrit? “Dashuria jote në zemrën time është pasuri shumë më e madhe se sa paratë e teperta.”

51

Mësimi 58

respektojnë tojnë tojnë tojnë tojnë respektojnë

doktorr torr torr

radhë dhë ë

ë dhë radhë Ujmiri

52

torr torr doktorr

veç

mësues

sues

mesues

su

shkolla

shko

shko

shko

virtytshëm virtyt vir

vir virtyt virtytshëm

harro vazhdoi përgjigjet cilët demostrojnë shoqëri Njerëzit sjellshëm bëhem karakter

rro zhdoi gjet ci stroj sho zit sjell hem ter

ktheu

ashtu

tyre

UNË DUA TË BËHEM MËSUES Unë dua të bëhem si mësuesi im, - i tha Ujmiri babit të tij. Po mirë, biri im, veç mos harro: Shkolla njeri nuk të bën. - Baba unë njeri jam po dua të bëhem mësues vazhdoi Ujmiri me të vetën. Ti edhe mund të bëhesh mësues po në radhë të parë duhet të jesh njeri – ia ktheu babai. Si mendon baba?! – e pyeti përsëri Ujmiri. Po ja biri im, në radhë të parë duhet të kesh karakter, të jesh i virtytshëm, i sjellshëm, si në shtëpi po ashtu edhe në shkollë, edhe në rrugë. Njerëzit i respektojnë dhe i nderojnë ata njerëz të cilët kanë karakter të mirë. Shumë probleme në shoqëri do të ndaloheshin e demostrojnë virtytin e tyre. Mund të jesh edhe bari e të kesh shpirt të mirë, fisnik. Mund të bëhesh doktorr e të kesh shpirt të ligë, karakter të ulët. Miri, unë e di se ti je djalë i mirë dhe më kupton. Po, po babi edhe mësuesi shpesh na thot: Dashuria për të tjerët edhe për ne sjellë dashurinë. 1. Çfarë do të bëhet Ujmiri? 2. Si i përgjigjet babai?

53

Mësimi 59

filloi lloi oi

oi lloi filloi

qumështit shtit shtit

shtit shtit qumështit

rrezik rre rre

rre rre rrezik

priti

54

menjëherë

derri

rri

derri

rri

dhentë

dhe

dhe

dhe

juaja jua ju

ju jua juaja

shkak kapja bërtiste kullosë tufën drejtë mishit njësoj thoshin dhenëve qortonin

shka pja bër ku fën drej mi një tho dhe bërtimës

bariu

DERRAT E DHENTË Derri doli një ditë në tufën e dhenëve dhe filloi të kullosë. Kur bariu nisi ta kap, ai bërtiste dhe ikte. Dhentë e qortonin për shkak të bërtimës dhe i thoshin. — Ne bariu na kap shpesh në dorë, po nuk bërtasim. Derri ia priti menjëherë: — Po kapja ime nuk është njësoj si e juaja, sepse juve ju kap për shkak të leshit e të qumështit kurse mua për shkak të mishit. Pse bërtiste derri? Përrallëza tregon se kanë të drejtë të bërtasin ata që e kanë jetën në rrezik.

55

Mësimi 60

( vl )

vlerësoni vle vle

vle vle vlerësoni

krahërorit kra kra

kra kra krahërorit

xhaketë xha xha

xha xha xhaketë qortojë

56

djali

dja

dja

dja

vjedhës

dhës

vjedhës

dhë

pllakën plla plla

mbërrijtë lavdëroi çuan afrua quar pengohet rrahur mëshonte vodha Ndërsa

dhëmbë

grusht

plla plla pllakën

mbë vdë çu fru qu ngo rra më dha Ndër mbas

DJALI VJEDHËS DHE E ËMA Një çun i vogël vodhi një ditë në shkollë pllakën e gurit të shokut të vet dhe ia solli së ëmës. Mirëpo ajo, jo vetëm që nuk e qortoi, po edhe e lavdëroi. Atëherë çuni një herë tjetër vodhi një xhaketë dhe ia solli prapë së ëmës, e cila e priti edhe më me gëzim. Me kohë djali i saj vodhi sende edhe më të mëdha. Mirëpo, një ditë e kapën, ia lidhën duart dhe e çuan për ta pushkatuar. Ndërsa e ëma shkonte mbas tij dhe i mëshonte grusht krahërorit të vet. Djali, kur e pa t’ëmën ashtu u tha: — Dëshiroj t’i them diçka nënës. Kur ajo u afrua, ai e kapi me dhëmbë për veshi dhe e kafshoi. Po kur ajo filloi ta qortojë si të pa shpirtë, ai tha: Sikur të më kishe rrahur atëherë kur vodha së pari herë pllakën e gurit dhe ta solla ty, unë nuk do të kisha mbërrijtë deri në këtë shkallë dhe tani nuk do të më kishin quar për të më mbytur. 1. Si e vlerësoni veprimin e nënës? 2. A duhet të pengohet e keqja qysh në fillim?

57

Mësimi 61

shtynin shty shty

shty shty shtynin

udhëtarit udhëtar udhë

udhë udhëtar udhëtarit

këmbët mbët mbët

mbët mbët këmbët

çast

58

tash

çuni

çu

çu

cu

lumi

lu

lu

lu

këputeshin këpu këpu

lahej thellë pastaj hyrë ndihmo lodhur mbytej rrezik fuqi rezistonte hynte

ashtu

këpu këpu këputeshin

hej llë staj hy ndih dhur mby zik qi sto thërriste

ÇUNI NË LUMË Një çun po lahej në lumë. Ai po hynte thellë e më thellë dhe kishte rrezik të mbytej. Filloi të thërriste ndihmë se valët po e shtynin pak nga pak dhe ai s’kishte më fuqi tu rezistonte. Duart i ishin lodhur këmbët i këputeshin. Kur e pa një udhëtar që po kalonte në atë çast, e thirri në ndihmë. Mirëpo udhëtari filloi ta shajë që ka hyrë në ujë ashtu vetëm. Çuni atëherë i tha: — Eja njëherë tash e më ndihmo e pastaj më shaj, kur të më shpëtosh. Si e vlerësoni veprimin e udhëtarit?

59

Mësimi 62

Gënjeshtarë Gënje Gë

trilloi lloi oi

Gë Gënje Gënjeshtarë

oi lloi trilloi

përnjëmend përnjë përnjë përnjë përnjë përnjëmend krejt

60

ujk

shkoi

fshatarë

fsha

fsha

fsha

tufën

fën

tufën

fë

megjithëse megji megji

megji megji megjithëse

kërdinë thirrur rrente mësohet çfarrosi mbrojtje gjithmonë fshatarët Prandaj Ndihmë vjen

kër thi rre më çfa mbroj gji fsha Pra Ndih herë

mbërrijti

ÇUNI GËNJESHTARË Duke kullotur dhentë, një ditë një çunë trilloi se kinse po vinte një ujk për të bërë kërdinë në tufë. Prandaj, duke thirrur fshatarët, bërtiti: Ndihmë, këndej! Po vjen ujku! Kur erdhën fshatarët, panë se çuni i kish gënjyer. Ai bënte shpeshë herë kështu, po fshatarët ishin mësuar dhe ishin gjithmonë të bindur se rrente. Mirëpo një ditë ujku erdhi përnjëmend dhe megjithëse çuni bërtiti: “Ndihmë, këndej, se ja mbërrijti ujku,” nuk i shkoi kërkush në ndihmë. Kështu që ujku e gjeti tufën pa mbrojtje dhe e çfarrosi krejt.

Çfarë mësohet nga ky tregim?

61

Mësimi 63

bindëshëm bindë bi

( psht ) parëndëshishëm

parëndë

parëndë

pa

parespektueshëm

parespek

parespek

parespek

bi bindë bindëshëm

qëndroni që që

që që qëndroni

mësosh sosh sosh

sosh sosh mësosh

mbrapsht

62

gëzosh zosh zosh

Mendo shalla çfardo gjejnë sigurt flasësh tuaja dëgjuar zemra flisni fol

zosh zosh gëzosh

ndo lla çfar gjej gurt sësh tua gjuar mra sni thua

MENDO TRE HERË FOL NJË HERË Shpesh kam dëgjuar të thonë: “I shalla ma jep zoti si e kam shpirtin.” Dhe atë e thonë shumë njerëz, e thua edhe ti, edhe unë, edhe të tjerët. Çfarë ti thua nuk merret mbrapsht. Me fjalët tua mund të gëzosh ose të lëndosh dikë. Ja përse duhet menduar mirë para se të flasësh. Një fjalë e urtë thotë: Me çfardo të jetë e mbushur zemra, goja përsëri ia kalon. Në zemër ju keni shumë gjëra për të cilat ju pëlqen të flisni. Mirëpo nëse doni të qëndroni i sigurt në këmbët tuaja atëherë: “Mendo tre herë e fol një herë.” Fol pak por bindëshëm, fjalët duhet të gjejnë vendin e vet. Mos e lodh veten dhe të tjerët me fjalë të kota se atëherë edhe ti do të bëhesh i kotë i parëndësishëm, i parespektueshëm. Dhe mos harro: “Mate kohën vetëm me dashuri.”

1. Çfarë mund të mësosh ti nga ky mësim? 2. A duhet të flasësh shumë apo pak por bindëshëm?

63

Mësimi 64

( shfr ) bicikletë

bici

bici

bici

vjedhja

dhja

vjedhja

dhja

pesëmbëdhjetë dhjetë dhjetë dhjetë dhjetë pesëmbëdhjetë

vazhdoi zhdoi oi

oi zhdoi vazhdoi

shfrytzonim shfrytzo shfrytzo shfrytzo shfrytzo shfrytzonim shef

64

merr

heshtje he he

Nesër përfundonin rojet merituar arsimtari pjesë shëtitur imja plani tillë situatë

Agroni

he he heshtje

Ne fu roj tuar ri pje shë mja pla llë kurrë

VJEDHJA Dreni, Agroni dhe unë po dilnim nga shkolla. I kishim pesëmbëdhjetë minuta pushim dhe ne i shfrytzonim për të ngrën diçka, për të shuar etjen, për të shëtitur. Dreni dhe Agroni po bisedonin diçka gati në heshtje. — E di Agron ajo bicikletë po më pëlqen shumë, ia kam vënë syrin qe dy – tri ditë, - i tha Dreni. — E mirë është, se ka shoqen po kujdes nga rojet, - tha Agroni. — E shef atje ka shumë bicikleta dhe roja nuk do ta merr vesh se ajo nuk është e imja, - vazhdoi Dreni. Unë u shqetësova dhe i luta që të mos e bënin se kjo nuk ishte gjë e mirë dhe do të kishin pasoja pastaj. Dhe më në fund ajo ishte bicikleta e shokut tonë. Ata nuk po bindeshin dhe unë u largova, nuk doja të isha pjesë e atij skenari të shëmtuar. Nesër u morën vesh të gjitha, të gjithë fëmijët i shikonin me sy të keq Drenin e Agronin, ata morrën dënimin e merituar nga arsimtari. Dreni dhe Agroni ishin penduar dhe nuk do ta bënin kurrë një gjë të tillë sikur ta dinin se si do të përfundonin. Unë Dritoni isha i lumtur që nuk isha pjesë e atij plani të keq. 1. Si e vlerësoni veprimin e Agronit dhe Drenit? 2. Po veprimin e Dritonit që ik nga kjo situatë?

65

Mësimi 65

njihni njih nji

nji njih njihni

rregull gull gull

gull gull rregull

shkruani shkrua shkru

shkru shkrua shkruani

jush

66

rast

dashurinë

dashu

dashu

dashu

besnikërin

kërin

besnikërin

kër

qafës fës fës

shëmtuara panjohur thellojë ndershme situata gjërat tuaj skenave dëshiron Ikni vjedh

njerëzit

fës fës qafës

shëm hur the shme si gjë tu ske dë I largohen

IK NGA GJËRAT JO TË NDERSHME Kurrë mos e lini dashurinë dhe besnikërin të largohen prej jush: Lidhni ato pas qafës, shkruani në zemrën tuaj. Atëherë ju do të fitoni një emër te mirë në sytë e njerëzve. Ikni nga situata që janë jo të ndershme. Mos u ndalni e të thelloni bisedë me njerëz që si njihni. Këto gjëra janë të rrezikshme. Kur ju vëreni se një gjë nuk është në rregull ju duhet të ikni sa më larg. Mos u bëni pjesë e skenave të shëmtuara, do të dëmtoni veten dhe njerëzit që ti i do dhe i ruan si sytë.

1. Çfarë do të bëni në rast se shoku juaj vjedh? 2. Çfarë do të bëni në rast se një njeri i panjohur dëshiron të thellojë bisedë me ju?

67

Mësimi 66

( zbr )

shtazët shta shta shta shta shtazët

thumbojnë mbojnë mbojnë

zgjojet zgjo zgjo plot

68

bletari

ble

ble

ble

mjalti

mjal

mjal

mja

mosmirënjohtëse mos mosmi mosmi mos mosmirënjohtëse

mbojnë mbojnë thumbojnë

zgjo zgjo zgjojet prej

vodhi njerëz hojet hyri dikujt miqtë zbrazta bletëve lëshuar bletishtën aty

mjaltë

dhi nje ho hy kujt miq zbraz ve shuar ble shtazët

Ezopi: BLETARI Një njeri hyri një ditë në bletishtën e dikujt dhe mbasi i zoti nuk ishte aty, i vodhi hojet plot me mjaltë. Kur u kthye i zoti i bletëve dhe pa zgjojet e zbrazta, filloi të kërkojë mjaltin. Në atë çast u kthyen bletët nga kullosa dhe filluan të thumbojnë të zotin me thimbat e tyre. Ai atëherë i tha: O shtazët më mosmirënjohtëse! E keni lëshuar pa dënuar atë që ju ka vjedhur hojet, kurse më thumboni mua që kujdesem për ju. Përrallëza tregon se kështu i largojnë prej vetës miqtë dhe disa njerëz, të cilët nga padija nuk i ruhen armikut.

69

Mësimi 67

dallohesh dallo dallo

dallo dallo dallohesh

frikësohej frikë fri

fri frikë frikësohej

madhësia dhësia dhësia

dhësia dhësia madhësia vrap

70

fëmija

fë

fë

fë

dëgjua

gjua

degjua

gju

këshillosh këshi këshi

këshi këshi këshillosh

krahë këto lehnja Ndërsa thënë ëma mësonte kuptoj natyra drerin gjë

bësh

kra kë leh Ndër thë ma më kup na dre pse

DRERI DHE E ËMA E ëma e mësonte një ditë drerin duke i thënë: Fëmija im, natyra të ka falur brirë dhe dallohesh për nga madhësia e trupit, prandaj nuk e kuptoj se pse ke aq shumë frikë kur vijnë qentë. Ndërsa ishte duke thënë këto fjalë, u dëgjua prej së largu vrapimi dhe e lehnja e qenëve. Tani, ajo e cila e këshillonte fëmijën e vet që të mos frikësohej, filloi e para të marrë këmbët në krahë të ikë me vrap. Është shumë e lehtë të këshillosh për një gjë që nuk mund ta bësh vetë.

71

Mësimi 68

grykësisë grykë gry

gry grykë grykësisë

kallëzon zon zon

zon zon kallëzon

shmangemi shma shma shma shma shmangemi

bën

72

pula

pu

pu

pu

ve

e

ve

e

kënaqur qur qur humbi shpresoi pasuri njësoj kujtoi grumbull tjera kurse gjente Tregimi theri

qur qur kënaqur

mbi shpre ri një toi gru tje kur gje Tre arta

PULA QË BËN VE TË ARTA Një njeri kishte një pulë që bënte ve të arta. Ai kujtoi se në të ka një grumbull ar. Por kur e theri pa se ajo ishte njësoj si pulat e tjera. Ai shpresoi se do të gjente një pasuri të tërë, por humbi edhe atë pak pasuri që pati. Tregimi kallëzon se duhet të jemi të kënaqur me atë që e kemi, kurse grykësisë duhet ti shmangemi.

73

Mësimi 69

( shtj )

ngatërruan nga nga

nga nga ngatërruan

çështjen çë çë

çë çë çështjen

korrupcioni korrup ko

ko korrup korrupcioni

gjyq

74

pastaj

gjykatësi

gjyka

gjyka

gjy

zgjidhe

zgji

zgji

zgji

bëhej hej hej qyp shkoqiste dëgjoi sjellë hodh theu hëngri grindjen mushkë mëngjes karakteri

hej hej bëhej qy shko gjoi sje ho eu hë gri shkë më përgjigj

KORRUPCIONI Dy njerëz u ngatërruan me njëri-tjetrin dhe shkuan te gjykatësi që t’ua shkoqiste çështjen. Gjykatësi dëgjoi në fillim njërin, pastaj tjetrin. Njëri i solli gjykatësit një qyp me mjaltë, kurse tjetri i solli një mushkë. I treguan si qëndronte puna dhe u larguan me shpresë se do t’u bëhej një gjyq i drejtë. Ditën e caktuar erdhën që në mëngjes te gjykatësi. Ky pa u menduar gjatë i tha atij që i kishte sjellë mushkën: — Gjyqin e fiton ti. Ai që i kishte sjellë mjaltin u hodh e tha: — O zoti gjykatës! Pse nuk e zgjidhe grindjen në favorin tim? — Po sepse, - iu përgjigj gjykatësi, - mushka me një shkelm e theu qypin me mjaltë, e unë nuk vura as edhe një pikë në gojë, e hëngri dheu.

1. Si e zgjidhi grindjen gjyqtari? 2. Çfarë ishte karakteri i gjyqtarit?

75

Mësimi 70

arsyeshëm arsye ar

ar arsye arsyeshëm

asnjëherë asnjë asnjë

asnjë asnjë asnjëherë

qumështi mështi shti

shti mështi qumështi

s’priti

76

hedh

ujku

ku

ujku

ku

qengji

qengj

qengj

qe

Përrallëza llëza llëza

llëza llëza Përrallëza

humbur rrugën livadhit keqbërësit fjalët megjithëse gëlltitur fuqishme rrëmbeu grykësit

mbur rru dhit keq fja gji gëll shme rrë gry

drekë

Ezopi: UJKU E QENGJI Një ditë ujku e takoi një qengj që kish humbur rrugën. Nuk e rrëmbeu menjëherë me shputat e tij të fuqishme, po deshi ta hajë duke gjetur ndonjë shkak të arsyeshëm. Prandaj i tha: — Vitin e kaluar më ke pas sharë shumë. Qengji, duke qarë, i tha: — Në atë kohë unë as që kam pas lindur. Ujku i tha prapë: — Po ti kullot në luadhin tim. Qengji ju përgjigj: — Atë ushqim të livadhit tënd ende nuk kam filluar ta ha. Atëherë ujku i tha prapë: — Po ti pi ujë në pusin tim. Qengji i tha: — Ende nuk kam pi ujë asnjëherë deri tani, sepse vetëm qumështi i nënës sime është për mua ushqim e pije. Ujku s’priti më, po e rrëmbeu dhe duke e gëlltitur i tha: — Nuk do presë kaq gjatë për drekë, megjithëse ti po hedh poshtë çdo fjalë timen. Përrallëza tregon se vendin e keqbërësit dhe grykësit nuk e ndalojnë fjalët, edhe sikur të jenë ato të vërteta.

77

Mësimi 71

zgjuar zgjua zgju

zgju zgjua zgjuar

ceve ceve maceve

lavdëruan lavdër la

la lavdër lavdëruan

78

shilla

keshilla

shi

mirë

rë

mirë

rë

shpërndahemi shpër shpë

maceve ceve ceve

këshilluar

këshilla

dëgjojmë

shpë shpër shpërndahemi

njët ces Ja gjon Lla qet gjys ty ci njtë

thonjët maces Janë dëgjon Llafet bereqet gjysma detyrë Secili minjtë minjve

zilen

mençura

KËSHILLA E MIRË U mblodhën një herë minjtë, për t’u këshilluar me njëri-tjetrin si t’ia bënin që të shpëtonin nga thonjët e maces. — Pse ka shpëtim prej tyre? Janë dinake dhe të egra, tha miu. — Ecën aq ngadalë, saqë edhe më i kujdeshmi prej nesh, s’e dëgjon dot, - tha një mi tjetër. — E di unë se ç’duhet bërë. I’duhet varur maceve në qafë nga një zile. Kur të na afrohen, do ta dëgjojmë zilen dhe do shpërndahemi. E lavdëruan miushin për fjalën e zgjuar dhe kështu vendosën. Miusha plakë, më e mençura e minjve tha: Këshilla nuk ka të sharë, po kush do t’ia varë maces zilen në qafë? Secili zuri t’ia ngarkonte këtë detyrë tjetrit. — Do ia varësh ti? — Po, pse unë! — Le t’ua varë ai! Llafet janë llafe, punë pa bereqet. Këshilla e mirë është vetëm gjysma e punës. 1. A ishte e drejtë këshilla e miushit? 2. Pse këshilla e drejtë është vetëm gjysma e punës?

79

80