Cornelii Taciti libri qui supersunt. Tomus I, pars II: Ab excessu divi Augusti libri XI–XVI (Annales) [I.2] 3322002705 [PDF]

Zitiervorschau

! o3 I Έρ. LEIPZIG

4r

A K A D E M I E D E R W I S S E N S C H A F T E N D E R DDR ZENTRALINSTITUT F Ü R A L T E G E S C H I C H T E UND A R C H Ä O L O G I E

BIBLIOTHECA S C R I P T O R V M G R A E C O R V M E T ROMANORVM TEVBNERIANA

S

UIPZKI B S B B.G. T E U B N E R

VERLAGSGESELLSCHAFT 1986

CORNELII TACITI LIBRI QVI SVPERSVNT EDIDERVNT STEPHANUS ET K E N N E T H

BORZSÁK WELLESLEY

TOMVSI Pars Secunda

AB EXCESSY DIVI AVGYSTI L I B R I X I - X V I EDIDIT

K E N N E T H WELLESLEY

m

UIFZK3

BSB B.G. T E U B N E R VER LAG S.GESELLSCHAFT 1986

Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana ISSN 0233-1160 Redaktor: Günther Christian Hansen Redaktor dieses Bandes: Günther Christian Hansen

ISBN 3-322-00270-5

© BSB B. G. Teubner Verlagsgesellschaft, Leipzig, 1986 1. Auflage VLN 294/375/9/86 · LSV 0886 Lektor: Dr. phil. Elisabeth Schuhmann Printed in the German Democratic Republic Gesomtherstelhrog : INTERDRUCK Graphischer Großbetrieb Leipzig, Betrieb der ausgezeichneten Qualitätsarbeit, III/18/97 Bestell-Nr. 666 306 1

04500

LIBER

VNDECIMVS

*** n a m Valerium Asiaticum, bis consulem, fuisse q u o n d a m a d u l t e r u m a P t C t l r eius credidit ; p a r i t e r q u e h o r t i s inhians, quos ille a Lucullo coeptos insigni magnificentia extollebat, Suillium accusandis u t r i s q u e i m m i t t i t . a d iungitur Sosibius B r i t a n n i c i e d u c a t o r , qui p e r speciem beniuolentiae 5 m o n e r e t Claudium cauere u i m a t q u e opes principibus intensas : praeci- 2 p u u m a u c t o r e m Asiaticum interficiendi C. Caesaris n o n extimuisse i n contione populi R o m a n i f a t e r i gloriamque facinoris u l t r o p e t e r e ; clarum ex eo in Yrbe, d i d i t a per prouincias f a m a p a r a r e iter a d Germánicos exercitus, q u a n d o genitus Viennae m i d t i s q u e e t ualidis p r o p i n q u i t a t i b u s io subnixus t u r b a r e gentiles n a t i o n e s p r o m p t u m h a b e r e t . a t Claudius nihil 3 u l t r a s c r u t a t u s citis c u m militibus t a m q u a m o p p r i m e n d o bello Crispinum praetorii p r a e f e c t u m misit, a quo r e p e r t u s est a p u d B a i a s uinclisque inditis i n V r b e m r a p t u s . Ñ e q u e d a t a s e n a t u s copia: i n t r a cubiculum a u d i t u r , Messalina c o r a m 2 15 e t Suillio c o r r u p t i o n e m militum, quos pecunia e t s t u p r o e t o m n i flagitio obstrictos a r g u e b a t , exin a d u l t e r i u m P o p p a e a e ac p o s t r e m u m mollitiam corporis obiectante. a d q u o d u i c t o silentio p r o r u p i t reus e t 'interroga,' i n q u i t 'Suilli, filios t u o s : u i r u m esse m e f a t e b u n t u r ' . ingressusque defensionem, c o m m o t o m a i o r e m i n m o d u m Claudio, Messalinae q u o q u e 20 lacrimas exciuit. quibus abluendis cubiculo egrediens m o n e t Yitellium, 2 n e elabi r e u m sineret ; ipsa a d perniciem P o p p a e a e f e s t i n a t , subditis qui terrore carceris a d u o l u n t a r i a m m o r t e m propellerent, a d e o ignaro Caesare, u t paucos p o s t dies e p u l a n t e m a p u d se m a r i t u m eius Scipionem per-

De praenomine Cornelii Taciti uide H. B. Mattingly, Rivista storica dell'antichità 2 (1972) 169-185 et R. P. Oliver, AJP 98 (1977) 6 4 - 7 0 ; inscriptio Mylasae reperta (OGIS 487), cuius lectio dubia erat, non iam reperiri potest 2 coeptosMIa emptoslb || 3 extollebat Ω excolebatV 58 (corr.\sa2) || S cauere la caueri Mlb cauere rei Anquetil 1841, 24—25 || 6 C. Caesaris Rup. dub., coll. 11, 29,1 caesaris Ω | extimuisse Ω extimuisse se Bezz. 1844, 26 || 6.7 in contione la contionem Mlb contione Lips. Baehrens 1912, 369 || 8 didita MY 58 1 H dedita lab edita L || 10 turbare Mia et turbare lb | haberet IaBHol habere ML24Z II 12 misit Ω mittit L24. Il 15 Suillio Mia suillius lb | et omni flagitio scripsi in omni flagitio Ω in omne flagitium Rhen, omni flagitio Rup. 1809, 2, 27 II 16 Poppaeae ω poppe M | ac Mlb ad la | postremum Ω postremo Woe. 1868, 119 || 17 obiectante Mia obiectare lb | uicto Mia indicto Ib || 21 subditis lab subditos M 1

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services Authenticated Download Date | 12/8/16 8:05 AM

47

CORNELIVS TACITVS

a. p. Chr. 47 contaretuT, cur sine uxore discubuisset, atque ille functam fato responderet. 3 Sed consultanti super absolutione Asiatici flens Vitellius, commemorata uetustate amicitiae utque Antoniam principis matrem pariter obseruauissent, dein percursis Asiatici in rem publicam officiis recentique 5 aduersus Britanniam militia, quaeque alia conciliandae misericordiae uidebantur, liberum mortis arbitrium ei permisit; et secuta sunt Claudii 2 uerba in eandem clementiam. hortantibus dehinc quibusdam inediam et lenem exitum, remitiere beneficium Asiaticus ait; et usurpatis quibus insueuerat exercitationibus, lauto corpore, hilare epulatus, cum se 10 honestius calliditate Tiberii uel ímpetu C. Caesaris periturum dixisset, quam quod fraude muliebri et impudico Vitellii ore caderet, uenas exsoluit, uiso tamen ante rogo iussoque transferri partem in aliam, ne opacitas arborum uapore ignis minueretur: tantum illi securitatis nouissime fuit. 15 4 Vocantur post haec patres, pergitque Suillius addere reos équités Romanos inlustres, quibus Petra cognomentum. at causa necis ex eo, quod domum suam Mnesteris et Poppaeae congressibus praebuissent. 2 uerum nocturnae quietis species alteri obiecta, tamquam uidisset Claudium spicea corona euinctum spicis retro conuersis, eaque imagine 20 grauitatem annonae dixisset. quidam pampineam coronam albentibus foliis uisam atque ita interpretatum tradidere, uergente autumno mortem principis ostendi. illud haud ambigitur, qualicumque insomnio ipsi 3 fratrique perniciem adlatam. sestertium quindecies et insignia praeturae Crispino decreta, adiecit Yitellius sestertium decies Sosibio, quod Britan- 25 nicum praeceptis, Claudium consiliis iuuaret. rogatus sententiam et Scipio 'cum idem' inquit 'de admissis Poppaeae sentiam quod omnes,

1 responderet Ω (quod def. Petersen 1829, 21 Walther Furneaux) respondere Acid, respondent Heins, respondit L 2 4 (Em.) respondet Ritt. 1864 || 3 consultanti Ω consultante Η (Em. Anquetil 1838, 27) consultantius Yin consultantibus Kiess. H 4 utque MIaL 2 4 Z ut quia Β ut qui B 2 Hol || 5 rem publicam Mia república Ib (cf. Brut. αρ. Cie. Fam. 10, 23, 4; 11,19, 2) || 7 ei Ω eius Ritt. 18631, 264 — 265 propter anacol. (u. 3 antecedit consultanti) || 11 calliditate Tiberii Mia tiberii calliditate Ib || 12 Vitellii MIaL 2 4 Z uitelli Β Hol || 16 nouissime Mlab (quod ut elegantius def. Walther cum, Kiess.) nouissimae Y 5 8 B 7 2 YinL || 17 at Ω alia Yin ac Rych. Uri. 1848, 637 erat Em. alteri Paley | ex eo Mlb ora. la || 18 Mnesteris Lips, nesteris M uesteris Ib ualerii IaHol; cf. Oliver 1976, 221 — 222; F. Römer et H. Heubner 170sqq. || 21 grauitatem Mia [cf. 6,13,1) caritatem lb I dixisset Ω (quod def. Eri. 1939, 24 coli. 6, 22, 3 et Tibullo 1, 6, 55) praedixisset uel significari dixisset Rhen, portendi dixisset Com. 225 coll. 12, 64,1; II 78, 2 H 22 interpretatum Ω interpretatam V 6 5 (Sir. 1867, 5 Woe. 1868,146-147) interpretatum eum Ritt. 18631, 265 || 25 ViteÜius ω uitelliumMU | Sosibio M IaL 2 4 solibio lb || 27 Poppaeae sentiam la (Put.) poppe assen | essentiam M poppaeae assentiam Ib Poppaeae ad se noxis sentiam Jacob 1838, 23 2

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services Authenticated Download Date | 12/8/16 8:05 AM

AB EXCESSV DIVI AVGVSTI XI 2-7

putate me idem dicere quod omnes', eleganti temperamento inter coniuga- a. p. Chr. 47 lem amorem et senatoriam necessitatem. Continuus inde et saeuus accusandis reis Suillius, multique audaciae 5 eius aemuli; nam cuncta legum et magistratuum munia in se trahens 5 princeps materiam praedandi patefecerat. nec quicquam publicae mercis 2 tam uenale fuit quam aduocatorum perfidia, adeo ut Samius, insignis eques Romanus, quadringentis nummorum milibus Suillio datis et cognita praeuaricatione ferro in domo eius incubuerit. igitur incipiente 3 C. Silio consule designato, cuius de potentia et exitio in'tempore memoio rabo, consurgunt patres legemque Cinciam flagitant, qua cauetur antiquitus, ne quis ob causam orandam pecuniam donumue accipiat. Deinde obstrepentibus iis, quibus ea contumelia parabatur, discors 6 Suillio Silius acriter incubuit, ueterum oratorum esempla referens, qui famam et posteros praemia eloquentiae cogitauissent. pulcherrimam 15 alioquin et bonarum artium principem sordidis ministeriis foedari; ne fidem quidem integram manere, ubi magnitudo quaestuum spectetur. quodsi in nullius mercedem negotia fiant, pauciora fore : nunc inimicitias 2 accusationes, odia et iniurias foueri, ut quo modo uis morborum pretia medentibus, sic fori tabes pecuniam aduocatis ferat. meminissent 20 C. Asinii, M. Messalae ac recentiorum Arruntii et Aesernini : ad summa prouectos incorrupta uita et facundia, talia dicente consule designato, 3 consentientibus aliis, parabatur sententia, qua lege repetundarum tenerentur, cum Suillius et Cossutianus et ceteri, qui non iudicium, quippe in manifestos, sed poenam statui uidebant, circumsistunt Caesarem, 25 ante acta deprecantes. Et postquam adnuit, ita agere incipiunt: quem ilium tanta superbia 7 esse, ut aeternitatem famae spe praesumat? usui et rebus subsidium praeparari, ne quis inopia aduocatorum potentibus obnoxius sit. neque tamen eloquentiam gratuito contingere : omitti curas familiares, ut quis 30 se alienis negotiis intendat. multos militia, quosdam esercendo agros tolerare uitam : nihil a quoquam expeti, nisi cuius fructus ante prouiderit. 3 inde Mlb deinde l a || 9 potentia et exitio l a potentia exitio M potentiae exitio Ib II 10 Cinciam UPVinN 2 2 (Vict. Lips.) ciciam M t i t i a m l a H o l cinthiam lb (Cintiam Cujacius) || 12 iis l a si his M his lb illis Ritt. 18631, 265 || 14 et MVjgB 05 in lab (at 12, 44, 3 clara inter accolas fama) | pulcherrimam Nipp, pulcherrima Ο || 17 negotia fiant Bezz. 1844, 26 negotiant M negotianturV58Ib negotia tueantur la (quod def. Walther 1819, 10 — 11) negotia eant J. F. Gron. n. sint J. Gron. n. agantur Heins, η. curentur Em. n. tractentur Anquetil 1838, 28 n. cédant Ritt. η. ineantur Heinisch 1859 η. sinant Sir. 1867, 6 II 20 M. Messalae Heins, messalae Ω || 21 prouectos Mlb prouectorum l a II 22 tenerentur Ω rei tenerentur Sir. 1867, 6 || 26 ita agere Weiss, tace2 re M Y S8 agere M Ib tacensla dicere L | illum M T 0 1 I b ullum l a || 27 rebus Ω reis Jacob 1838, 23 — 24 || 28 praeparari l a praeparare Mlb || 31 cuius Mlb eius V J 8 2 I a I prouiderit M l b praeuideret l a 3

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services Authenticated Download Date | 12/8/16 8:05 AM

CORNELIVS TACITVS 2 a. p. Ohr. 47 facile Asinium et Messalam, inter Antonium et Augustum bellorum praemiis refertos, aut ditium familiarum heredes Aeserninos et Arruntios magnum animum induisse. prompta sibi exempla, quantis mercedibus 3 P . Clodius aut C. Curio contionari soliti sint. se modicos senatores, qui quieta re publica nulla nisi pacis emolumenta peterent. cogitaret plebem : 5 4 qua toga enitesceret? sublatis studiorum pretiis etiam studia peritura, ut minila decora haec, ita haud frustra dicta princeps ratus, capiendis pecuniis posuit modum usque ad dena sestertia, quem egressi repetundarum tenerentur. 8 Sub idem tempus Mithridates, quem imperitasse Armeniis et iussis io C. Caesaris uinctum memoraui, monente Claudio in regnum remeauit, fisus Pharasmanis opibus. is rex Hiberis idemque Mithridatis frater nuntiabat discordare Parthos summaque imperii ambigua, minora sine cura haberi. 2 Nam Gotarzes inter pleraque saeua necem fratri Artabano coniugique 10 ac filio eius properauerat, unde metus in ceteros, et acciuere Vardanen. 3 ille, ut erat magnis ausis promptus, biduo tria milia stadiorum inuadit ignarumque et extemtum Gotarzen proturbat; neque cunctatur quin próximas praefecturas corripiat, solis Seleucensibus dominationem eius abnuentibus. in quos, ut patris sui quoque detectores, ira magis quam ex 20 usu praesenti accensus, implicatur obsidione urbis ualidae et munimentis 4 obiecti amnis muroque et commeatibus firmatae. interim Gotarzes Daharum Hyrcanorumque opibus auetus bellum renouât, coactusque Vardanes omittere Seleuciam Bactrianos apud campos castra contulit. 9 Tunc, distractis Orientis uiribus et quonam inclinarent incertis, casus 20 Mithridati datus est occupandi Armeniam, ui militis Romani ad excidenda castellorum ardua, 'simul Hibero exercitu campos persultante. nec enim restitere Armenii, fuso qui proelium ausus erat Demonacte 4 sint Mia sunt Ib || 4 - 5 qui quieta re Bezz. 1840, 30 Halm, 1846,17 (cf. Dial. 36, 2) qui et a re M lab quieta re Pich, qui a re Anquetil 1817,13; 1838, 28 || 6 qua Ω quae Pich. || 8 pecuniis posuit modum la pecuniis modum Mlb | sestertia Ω sestertia statuii hmg | quemMIb quae la Hoi || 10 —11 Armeniis et iussis C. Caesaris Koest. (A. iussuque C. Caesaris Uri. 1848, 637) armeniis (lac. ca. 8 litt.) M (in lac. et ad praesentiam M2) armeniis et ad praesentiam (uel praesentia) caesaris lab A. et ad praescriptum C. Rup. 1809, 2, 28 || 11 uinctum Mlb uictum V 38 2 Y 0 1 T 0 2 uectum la (Anquetil 1817,13; 1838, 29) inuictus Hoi || 12 Pharasmanis la faras magnis M pharas magnis lb || 13 nuntiabat MIaB 1 L 24 . Ζ nuntiauitBHol || 15 Gotarzes inter susp. Doed.1841 inter gotarzes Mlb inter gotarzis la | saeua Halm saeua qui Ω || 16 ac Mia atque lb | properauerat Mur. properaberat M praeparaberat uel praeparauerat Μ2 ω | metus Acid. Uri. 1848, 637 metus eius Ω | Vardanen LV 65 bardanen Mlb bardanem la || 17 tria Ω sed ualde dubiurn (duo Kritz; mallem omittere) || 18 proturbat Mlb perturbât la || 20 sui quoque Ω quoque sui Uri. 1848, 637 suique Wurm 1854, 92 || 23 Daharum la de harum uel deharum Mlb || 27 Hibero Ω Hiberorum Ritt. 18631, 266 || 28 restitere Y 58 2 GH 2 Ib resistere Mia 4

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services Authenticated Download Date | 12/8/16 8:05 AM

AB EXCESSV DIVI AVGVSTI X I 7-11

2 praefecto. paululum cunctationis attulit rex min oris Armeniae Cotys, a . p.Chr. 47 uersis illuc quibusdam procerum; dein litteris Caesaris coercitus, et cuncta in Mithridaten fluxere, atrociorem quam novo regno conduceret. at Parthi imperatores cum pugnam pararent, foedus repente iaciunt 3 δ cognitis popularium insidüs, quas Gotarzes fratri patefecit; congressique primo cunctanter, dein complexi dextras apud altaría deum pepigere fraudem inimicorum ulcisci atque ipsi inter se concedere, potiorque 4 Vardanes uisus retinendo regno; at Gotarzes, ne quid aemulationis exsisteret, penitus in Hyrcaniam abiit. regressoque Vardane deditur 10 Seleucia séptimo post defectionem anno, non sine dedecore Parthorum, quos una ciuitas tarn diu eluserat. Exim ualidissimas praefecturas inuasit : et recuperare Armeniam 10 auebat, ni a Vibio Marso, Syriae legato, bellum minitante cohibitus foret, atque interim Gotarzes paenitentia concessi regni et uocante nobilitate, is cui in pace durius seruitium est, contrahit copias, et huic contra itum ad 2 amnem Erinden; in cuius transgressu multum certato peruicit Vardanes, prosperisque proeliis medias nationes subegit ad flumen Sinden, quod Dahas Ariosque disterminat. ibi modus rebus secundis positus: nam Parthi, quamquam uictores, longinquam militiam aspernabantur. igitur 3 20 exstructis monimentis, quibus opes suas testabatur nec cuiquam ante Arsacidarum tributa Ulis de gentibus parta, regreditur ingens gloria atque eo ferocior et subiectis intolerantior; qui dolo ante composito incautum uenationique intentum interfecere, primam intra iuuentam, sed claritudine paucos inter senum regum, si perinde amorem inter 25 populares quam metum apud hostes quaesiuisset. nece Yardanis turbatae 4 Parthorum res inter ambiguos, quis in regnum acciperetur. multi ad Gotarzen inclinabant, quidam ad Meherdaten prolem Phrahatis, obsidio nobis datum, dein praeualuit Gotarzes; potitusque regia per saeuitiam ac luxum adegit Parthos mittere ad principerà Romanum occultas preces, 3o quis permitti Meherdaten patrium ad fastigium orabant. Isdem consulibus ludi saeculares octingentesimo post Romam con-11 ditam anno, quarto et sexagesimo, quam Augustus ediderat, spectati sunt, utriusque principis rationes praetermitto, satis narratas libris, 3 atrociorem lab quam atrociorem M || 4 iaciunt Mlab iciunt V 5 8 2 L faciunt Lips. Halm Wolff 1915, 783 || 9 Vardane Ω Vardani Lips. [| 12 inuasit Ia (Pich.) inuisit Mlb || 13 auebat B 2 Hol (Lips. Heins.) habebatlb habeat M parabatla (Wurm 1854, 93) in animo habebat L instabat Anquetil 1817,13; 1838, 29 || 14 uocante Mlb reuocante Ia || 20 monimentis VsgBos monumentis Ia munimentis Mlb || 21 parta T 0 1 2 parata Ο || 33 interfecere Mia interfecerunt lb || 24 senum la se uni Mlb ( ? se um M) H 25 apud Mia inter lb || 26 regnum Lips. regno Ω || 27 Phrahatis ω prahatis M || 28 potitusque regia IaB 2 Hol positusque regiam M positisque regia Β positisque regiam L24Z potitusque rerum L || 30 permitti Ω remitti Hart. 1905, 245 Wolff 1915, 783 || 31.32 conditam anno Ritt. 18631, 267 conditam Ω

5

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services Authenticated Download Date | 12/8/16 8:05 AM

COBNELIVS TACITVS

a. p. Chr. 47 quibus res imperatoria Domitiani composui. nam is quoque edidit ludos saeculares, hisque intentius adfui sacerdotio quindecimuixali praeditus ac tunc praetor, quod non iactantia refero, sed quia collegio quindecimuirum antiquitus ea cura, et magistratus potissimum exsequebantur 2 officia caerimoniarum. sedente Claudio circensibus ludís, cum pueri 5 nobiles equis ludicrum Troiae inirent interque eos Britannicus imperatore genitus et L. Domitius adoptione mox in imperium et cognomentum Neronis adscitus, fauor plebis acrior in Domitium loco praesagii acceptus 3 est. uulgabaturque adfuisse infantiae eius dracones in modum custodum, fabulosa et externis miraculis adsimilata ; nam ipse, haudquaquam sui io detrectator, unam omnino anguem in cubiculo uisam narrare solitus est. 12 Verum inclinati opopuli supererai ex memoria Germanici, cuius illa reliqua suboles uirilis; et matri Agrippinae miseratio augebatur ob saeuitiam Messalinae, quae semper infesta et tunc commotior, quo minus strueret crimina et accusatores, nouo et furori proximo amore distineba- io 2 tur. nam in C. Silium, iuuentutis Romanae pulcherrimum, ita exarserat, ut Iuniam Silanam, nobilem feminam, matrimonio eius exturbaret uacuoque adultero poteretur. neque Silius flagitii aut periculi nescius erat ; sed certo, si abnueret, exitio et nonnulla fallendi spe, simul magnis 3 praemiis, operire futura et praesentibus frui pro solacio habebat. illa non 20 furtim, sed multo comitatu uentitare domum, egressibus adhaerescere, largiri opes honores ; postremo, uelut translata iam fortuna, serai liberti paratus principis apud adulterimi visebantur. 13 At Claudius, matrimonii sui ignaras et munia censoria usurpane, theatralem populi lasciuiam seueris edictis increpuit, quod in Publium 25 Pomponium consularem (is carmina scaenae dabat) inque feminas 2 inlustres probra iecerat. et lege lata saeuitiam creditoram coercuit, ne in mortem parentum pecunias filiis familiarum faenori darent; fontesque aquarum Simbrainis collibus deductos Vrbi intulit ; ac nouas litterarum formas addidit uulgauitque : comperit quoque Graecam litteraturam non so simul coeptam absolutamque. 14 Primi per figuras animalium Aegyptii sensus mentis effingebant — ea antiquissima monimenta memoriae humanae impressa saxis cernuntur —, et litterarum semet inuentores perhibent; inde Phoenicas, quia mari praepollebant, intulisse Graeciae gloriamque adeptos, tamquam rep- 35 2 pererint, quae acceperant. quippe fama est Cadmum classe Phoenicum 2 hisque M l b iisque l a | adfui l a affuit Mlb || 8 fauor M ' (fabor M) l a fauore Ib I acrior in l a acriori Mlb | Domitium M i a domitius Ib || 11 detrectator scripsi detractor Mlab || 13 suboles M soboles ω || 17 Iuniam Mlb iuliam IaHol II 18 poteretur M potiretur ω ]| 20 operire Nipp. 1877, 360 operiri Ω oppeririH 2 {Ber.) || 23 adulterum M 2 rnq l a alterumMIb || 28 mortem Ρ morte Ω | pecunias M í a pecuniam Ib || 29 Simbruinis Rhen. coll. 14, 22,2 sub imbruinis uel sim. Ω II 30 comperit Ib comperto M í a || 32 ea Lips, et Ω

6

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services Authenticated Download Date | 12/8/16 8:05 AM

AB EXCESSV DIVI AVGVSTI XI 11-16

uectum rudibus adhuc Graecorum populis artis eius auctorem fuisse, a. p. Chr. 47 quidam Cecropem Atheniensem uel Linum Thebanum et temporibus Troianis Palamedem Argiuum memorant sedecim litterarum formas, mox alios ac praecipuum Simoniden ceteras repperisse. at in Italia Etrusci ab 3 5 Corinthio Demarato, Aborigines Arcade ab Euandro didicerunt; et formae litteris Latinis quae ueterrimis Graecorum. sed nobis quoque paucae primum fuere, deinde additae sunt, quo exemplo Claudius tres litteras adiecit, quae usui imperitante eo, post obliteratae, adspiciuntur etiam nunc in aere *publicandis plebi s. c. iis* per fora ac tempia fixo. io Rettulit deinde ad senatum super collegio haruspicum, ne uetustissima 15 Italiae disciplina per desidiam exolesceret. saepe aduersis rei publicae temporibus accitos, quorum monitu redintegratas caerimonias et in posterum rectius habitas; primoresque Etruriae sponte aut patrum Romanorum impulsu retinuisse scientiam et in familias propagasse. 15 quod nunc segnius fieri publica circa bonas artes socordia, et quia externae superstitiones ualescant. et laeta quidem in praesens omnia, 2 sed benignitati deum gratiam referendam, ne ritus sacrorum inter ambigua culti per prospera obliterarentur. factum ex eo senatus con- 3 sultum, uiderent pontífices quae retinenda firmandaque haruspicum. 20 Eodem anno Cheruscorum gens regem Roma petiuit amissis per 16 interna bella nobilibus et uno reliquo stirpis regiae, qui apud Vrbem habebatur, nomine Italicus. paternum huic genus e Flauo fratre Arminii, maternum ex Actumeroprincipe Chattorum erat; ipse forma decorus et armis equisque in patrium nostrumque morem exercitus. igitur Caesar auc25 tum pecunia, additis stipatoribus, hortatur gentile decus magno animo capessere: illum primum Romae ortum nec obsidem, sed ciuem ire externum ad imperium. ac primo laetus Germanis aduentus, atque eo, 2 quod nullis discordiis imbutus pari in omnes studio ageret, celebrari coli, modo comitatem et temperantiam, nulli inuisa, saepius uinolentiam ac 30 libídines, grata barbaris, usurpans. iamque apud proximos, iam longius clarescere, cum potentiam eius suspectantes, qui factionibus floruerant, discedunt ad contérminos populos ac testificantur adimi ueterem Ger-

4 praecipuum Ω praecipue Ritt. 1863L, 267 | Simoniden M Simonidem ω | ab Mia a lb || 5 Aborigines lab aboriginibus M | Arcade Put. arc(h)ades M lab y β formae lb formas M forma M 1 l a || 8 usui Mia u s u l b in usu Nipp. 1877, 436 I obliteratae mihi suspectum; an abolitae ? || 9 publioandis plebi s. c. iis scripsi (cf. 12, S3, 3); uide app. crii. || 12 accitos Qrosl. 350 accitis Ω || 16 ualescant M ualescunt lb inualescant l a || 20 Roma Rhen. (cf. 12,14,1) romae Ω \ petiuit Ω (Roma) expetiuit J. Mittler 1884 Walter 1939, 40 coll. 12,10,1 || 22 Italicus lb italus M i a | Arminii lb armenii M i a || 23 maternum C. Her. 1859, 13—14 mater Ω | Actumero Mlb catumero l a ; cf. Möllenhoff 542 — 543 et Strabon.7, 1, 4 (292) | cattorumM || 24 auctum V j g ^ a augustus MV 5 8 Ib || 28 quod Mlb magis quod l a || 29 inuisa MHol inuisam lab 7

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services Authenticated Download Date | 12/8/16 8:05 AM

CORNELIVS TACITVS 3

ι. p. Chr. 47 maniae libertatem et Romanas opes insurgere. adeo neminem isdem in terris ortum, qui principem locum impleat, nisi exploratoris Flaui progenies super cunctos attollatur? frustra Arminium praescribi: cuius si filius hostili in solo adultus in regnum uenisset, posse extimesci, infectum alimonio seruitio cultu, omnibus externis: at si paterna Italico mens a esset, non alium infensius arma contra patriam ac déos penates quam parentem eius exercuisse. 17 His atque talibus magnas copias coegere, nec pauciores Italicum sequebantur. non enim inrupisse ad inuitos, sed accitum memorabant, quando nobilitate ceteros anteiret : uirtutem experirentur, an dignum se io 2 patruo Arminio, auo Actumero praeberet. nec patrem rubori, quod fidem aduersus Romanos uolentibus Germanis sumptam numquam omisisset. falso libertatis uocabulum obtendi ab iis, qui priuatim degeneres, in 3 publicum exitiosi, nihil spei nisi per discordias habeant. adstrepebat huic alacre uulgus ; et magno inter barbaros proelio uictor rex, dein secunda 15 fortuna ad superbiam prolapsus pulsusque ac rursus Langobardorum opibus refectus per laeta per aduersa res Cheruscas adflictabat. 18 Per idem tempus Chauci nulla dissensione domi et morte Sanquinii alacres, dum Corbulo aduentat, inferiorem Germaniam incursauere duce Gannasco, qui natione Caninefas, auxiliare aes diu meritus, post transfu- 20 ga, leuibus nauigiis praedabundus Gallorum maxime oram uastabat, non 2 ignarus dites et imbelles esse, at Corbulo prouinciam ingressus magna cum cura et mox gloria, cui principium ilia militia fuit, triremes alueo Rheni, ceteras nauium, ut quaeque habiles, per aestuaria et fossas adegit ; luntribusque hostium depressis et exturbato Gannasco, ubi prae- 25 sentía satis composita sunt, legiones operum et laboris ignauas, populationibus laetantes, ueterem ad morem reduxit, ne quis agmine decederet 3 nec pugnam nisi iussus iniret. stationes uigiliae, diurna nocturnaque munia in armis agitabantur; feruntque militem, quia uallum non accinctus, atque alium, quia pugione tantum accinctus foderet, morte punitos. 30 quae nimia et incertum an falso iacta originem tarnen e seueritate ducis traxere; intentumque et magnis delictis inexorabilem scias, cui tantum asperitatis etiam aduersus leuia credebatur. 2 principem M principum Ib principie la | flabii M |] 3 Arminium Mlb armenium Ia || 4 uenisset posse Ib uenisse posset la uenisse posse M | extimesci la testi mesci M testi mesti lb || 5 at M 2 la acMIb || 9 memorabant ΜΠ» memorabat Ia || 11 Actumero lb catumero Mia || 13 iis Ia his Mlb || is alacre M 1 la alecreM auidelb | magno O magno Lips. Wolff 1915, 639 | rex dein Ω dein rex Fuchs 1975, 59 || 16 Langobardorum M longobardorum ω || 18 nulla IaHol 2 nulia M milia lb mutua U 2 VenL (quod def. Öernjak 1976) || 20 Caninefas M lab canninefas Π (cf. 4, 73, 2) | aes diu meritus Merc, ex diu meritis M ex drumentis lb et (uel ex) diu meritus Ia || 25 luntribusque M lintribusque ω ]] 31 iacta Vsg1 {Rhen.) actaMIab auctaVsg 1 8

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services Authenticated Download Date | 12/8/16 8:05 AM

AB EXCESSV DIVI AVGVSTI XI 16-21

Ceterum is terror milites hostesque in diuersum adfecit : nos uirtutem a . p . Chr. 47 auximus, barbari ferociam infregere. et natio Frisiorum, post rebellionem clade L. Apronii coeptam infensa aut male fida, datis obsidibus consedit apud agros a Corbulone descriptos; idem senatum magistratus leges 5 imposuit. acne iussa eruerent, praesidium immuniuit, missis quimaiores 2 Chaucos ad deditionem pellicerent, simul Gannascum dolo aggrederentur. nec irritae aut degeneres insidiae fuere aduersus transfugam et uiolatorem fidei. sed caede eius motae Chaucorum mentes, et Corbulo semina 3 rebellionis praebebat, u t laeta apud plerosque, ita apud quosdam io sinistra fama, cur hostem conciret? aduersa in rem publicam casura; sin prospere egisset, formidolosum paci uirum insignem et ignauo principi praegrauem. igitur Claudius adeo nouam in Germanias uim prohibuit, u t referri praesidia cis Rhenum iuberet. Iam castra in hostili solo molienti Corbuloni eae litterae redduntur. 20 15 ille re subita, quamquam multa simul offunderentur, metus ex imperatore, contemptio ex barbarie, ludibrium apud socios, nihil aliud prolocutus quam 'beatos quondam duces Romanos', signum receptui dedit. ut 2 tarnen miles otium exueret, inter Mosam Rhenumque trium et uiginti milium spatio fossam praeduxit, qua incerta Oceani uitarentur. insignia 20 tarnen triumphi induisit Caesar, quamuis bellum negauisset. Nec multo post Curtius Rufus eundem honorem adipiscitur, qui in 3 agro Mattiaco recluserat specus quaerendis uenis argenti; mide tenuis fructus nec in longum fuit, at legionibus cum damno labor, effodere riuos, quaeque in aperto grauia, humum infra moliri. quis subactus miles, 25 et quia plures per prouincias similia tolerabantur, componit occultas litteras nomine exercituum, precantium imperatorem, ut, quibus permissurus esset exercitus, triumphalia ante tribueret. De origine Curtii Rufi, quem gladiatore genitum quidam prodidere, 21 ñeque falsa prompserim et uera exsequi pudet. postquam adoleuit, 30 sectator quaestoris, cui Africa obtigerat, dum in oppido Adrumeto uacuis per medium diei porticibus secretus agitat, oblata ei species muliebris ultra modum humanuni et audita est uox: 'tu es, Rufe, qui in hanc prouinciam pro consule uenies'. tali omine in spem sublatus digressusque 2 in Vrbem largitione amicorum, simul acri ingenio quaesturam et mox a^nobiles inter candidatos praeturam principis suffragio adsequitur, cum 4 senatum V 5 8 in ras., L senatus Μ lab || 5 immuniuit M 2 Ib immunibit M inde muniuit l a || 6 cauchos M || 8 caucorum M H 10 sinistra l a in sinistra Mlb, quod def. Sör. 92 || 14 eae M hae lab || 17 quondam Lips. coll. Dio. 60, 30, 5 quosdam Ö | ut l b ui M ne M 2 IaHol 2 || 19 praeduxit M produxitlab perduxit Π I uitarentur Vertr. uetarenturMIb uectarentur l a || 22 Mattiaco Rhen. mathiacoMIb machiac(li)o l a || 23 effodere B 7 2 PVin (Ehen.) et fodere Mlab || 38 digressusque l a Ζ degressusque Mlb || 34 urbem Nipp, urbem et lab urbae et M

9

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services Authenticated Download Date | 12/8/16 8:05 AM

CORNELIVS TACIXVS

.p.Chr.47 hiace uerbis Tiberius dedecus natalium eius uelauisset: 'Curtius Rufus 3 uidetur mihi ex se natus.' longa post haec senecta, et aduersus superiores tristi adulatione, adrogans minoribus, inter pares difficilis, consulare imperium, triumphi insignia ac postremo Africam obtinuit; atque ibi defunctus fatale praesagium impleuit. 5 22 Interea Romae, nullis palam ñeque cognitis mox causis, Cn. Nonius insignis eques Romanus ferro accinctus reperitur in coetu salutantum principem. nam postquam tormentis dilaniabatur, de se *non indicium obtulit*, conscios non edidit, incertum an occultans. 2 Isdem consulibus P. Dolabella censuit spectaculum gladiatorum per io omnes annos celebrandum pecunia eorum, qui quaesturam adipiscerentur. 3 apud maiores uirtutis id praemium fuerat, cunctisque ciuibus, si bonis artibus fiderent, licitum petere magistratus ; ac ne aetas quidem distin4 guebatur, quin prima iuuenta consulatum et dictaturas inirent. sed quaestores regibus etiam tum imperantibus instituti sunt, quod lex 15 curiata ostendit ab L. Bruto repetita. mansitque consulibus potestas deligendi, donee eum quoque honorem populus mandaret. creatique primum Valerius Potitus et Aemilius Mamercus sexagesimo tertio anno 5 post Tarquinios exactos, ut rem militarem comitarentur. dein gliscentibus negotiis duo additi, qui Romae curarent. mox duplicatus numerus, 20 6 stipendiarla iam Italia et accedentibus prouinciarum uectigalibus. post lege Sullae uiginti creati supplendo senatui, cui iudicia tradiderat. et quamquam équités iudicia recuperauissent, quaestura tamen ex dignitate candidatorum aut facilitate tribuentium gratuito concedebatur, donee sententia Dolabellae uelut uenundaretur. 25 AO p.Chr 48 A- ViTELUO L. VrPSTAJSTO consulibus cum de supplendo senatu agitaretur primoresque Galliae, quae Cornata appellatur, foedera et ciuitatem Romanam pridem adsecuti, ius adipiscendorum in Vrbe 2 honorum expeterent, multus ea super re uariusque rumor, et studiis diuersis apud principem certabatur, adseuerantium non adeo aegram 30 Italiam, ut senatum suppeditare Vrbi suae nequiret. suffecisse olim indígenas consanguineis populis, nec paenitere ueteris rei publicae. quin adhuc memorari exempla, quae priscis moribus ad uirtutem et gloriam 3^Romana indoles prodiderit. an parum quod Veneti et Insubres curiam 2 ex se natus M 2 Y 0 1 T 0 2 Yen 1 (quod def. Box) ex senatu V 5 8 B 0 5 exe natus M esse natus lab || 7 insignis eques IbY 0 3 eques Mia | salutantum M Y s g B 0 5 (cf. 4,41,2; Sir. 1871,37) salutantium lab, fortasse rectius || 8—9 de se obtulit scripsi; uide app. crit. || 12 ciuibus lb ciuium Mia (cf. KS 1428 — 429) || 14 quin la qui in M quin in lb || 18 Potitus Ζ (Lips.): cf. Hirachfeld 1883, 125-126 pottius BHol potius L 2 4 potus M post(h)umius la || 22 lege la legem Mlb (quod def. Sör. 173) | supplendo Mlb supplemento la |[ 25 uelut Mia uoluit lb || 26 Vipstano Éupertus et cf. PIB V 471 uipsana Mia uipsena lb || 30 certabatur Mia certabant lb || 32 consanguineis populis ω consanguines populis M consanguíneos populos Anquetil 1838, 30 10

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services Authenticated Download Date | 12/8/16 8:05 AM

AB EXCESSV DIVI AVGVSTI XI 21-24 inruperint, nisi coetu alienigenarum uelut captiuitas inferatur? quem a.p.Chr.48 ultra honorem residuis nobilium, aut si quis pauper e Latió senator foret? oppleturos omnia diuites illos, quorum aui proauique hostilium nationum 4 duces exercitus nostros ferro uique ceciderint, diuum Iulium apud 5 Alesiam obsederint. recentia haec: quid si memoria eorum *moreretur, qui Capitolium infra manibus eorundem perissent? id enim per se satis* : fruerentur sane uocabulo ciuitatis ; insignia patrum, decora magistratuum ne uulgarent. His atque talibus haud permotus princeps et statim contra disseruit 24 io et uocato senatu ita exorsus est : 'maiores mei, quorum antiquissimus Clausus origine Sabina simul in ciuitatem Romanam et in familias patriciorum adscitus est, hortantur uti paribus consiliis rem publicam capessam, transferendo hue quod usquam egregium fuerit. neque enim 2 ignoro Iulios Alba, Coruncanios Camerio, Porcios Tusculo, et ne uetera is scrutemur, Etruria Lucaniaque et omni Italia in senatum accitos, postremo ipsam ad Alpes promotam, ut non modo singuli uiritim, sed terrae, gentes in nomen nostrum coalescerent. tunc solida domi quies; et 3 aduersus externa floruimus, cum Transpadani in ciuitatem recepti, cum specie deduetarum per orbem terrae legionum additis prouincialium 20 ualidissimis fesso imperio subuentum est. num paenitet Balbos e x Hispania nec minus insignes uiros e Gallia Narbonensi transiuisse? manent posteri eorum nec amore in hanc patriam nobis concedunt. quid 4 aliud exitio Lacedaemoniis et Atheniensibus fuit, quamquam armis pollerent, nisi quod uictos pro alienigenis arcebant? at conditor nostri •25 Romulus tantum sapientia ualuit, ut plerosque populos eodem die hostes, dein ciues habuerit. aduenae in nos regnauerunt; libertinorum filiis magistratus mandare non, ut plerique falluntur, repens, sed priori populo factitatum est. at cum Senonibus pugnauimus : scilicet Vulsci et 5 Aequi num quam aduersam nobis aciem instruxere. capti a Gallis sumus : 3o sed et Tuscis obsides dedimus et Samnitium iugum subiimus. attamen, 6 si cuncta bella recenseas, nullum breuiore spatio quam aduersus Gallos confectum : continua inde ac fida pax. iam moribus artibus adfinitatibus nostris mixti aurum et opes suas inférant potius quam separati habeant. 1 coetu Ritt. 1862 coetus Ω (quod. def. Eri. 1934,124) | captiuitas Ω captae ciuitati Heins, captiuis Uri. 1848, 637 capta sit ciuitas House captiuitate Bauman·», adoptiuus (inseratur) Schneeberger |] 2 e LatioMlb elatiorla || 5 — 6 moreretur . . . satis uide app. crit. || 7 sane Mlb ne la || 10 et Mlb etiamla || 12 rem publicam Mlab ad rem publicam Ritt. 18631, 667 || 13 capessam M 2 la capessenda M capessantlb capessendam Ritt. ibid. [| 15 Lucaniaque Mia lucanialb | accitos Ω ascites Nipp, (ut il. 12) || 17 terrae gentes Mlb terrae gentesque la totae gentes Corn. 218 [| 20 num Mia nunc lb || 27 mandare Ib mandaret M mandati la mandari Lips. || 29 instruxere capti Mia struxere uel capti lb || 30 subiuimus Μ2 ω subimus M | attamen Ω ac tamen T 0 3 (Halm) || 33 nostris mixti Mia mixti nostris lb 3 BT Tacitus I. 2

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services Authenticated Download Date | 12/8/16 8:05 AM

11

COENELIVS TACITVS η

p.Chr.48 omnia, patres conscripti, quae nunc uetustissima creduntur, noua fuere: plebei magistratus post patricios, Latini post plebeios, ceterarum Italiae gentium post Latinos, inueterascet hoc quoque, et quod hodie exemplis tuemur, inter exempla erit.' 26 Orationem principie secuto patrum considto primi Aedui senatorum in Vrbe ius adepti sunt, datum id foederi antiquo, et quia soli Gallorum fraternitatis nomen cum populo Romano usurpant. 2 Isdem diebus in numerum patriciorum adsciuit Caesar uetustissimum quemque e senatu aut quibus clari parentes fuerant, paucis iam reliquis familiarum, quas Romulus maiorum et L. Brutus minorum gentium appellauerant, exhaustis etiam quas dictator Caesar lege Cassia et princeps Augustus lege Saenia sublegere ; laetaque haec in rem publicam 3 munia multo gaudio censorie inibantur. famosos probris quonam modo senatu depelleret anxius, mitem et recens repertam quam ex seueritate prisca rationem adhibuit, monendo, secum quisque de se consultaret peteretque ius exuendi ordinis : facilem eius rei ueniam ; et motos senatu excusatosque simul propositurum, ut iudicium censorum ac pudor sponte 4 cedentium permixta ignominiam mollirent, ob ea Vipstanus consul rettulit patrem senatus appellandum esse Claudium : quippe promiscuum patris patriae cognomentum ; noua in rem publicam merita non usitatis so uocabulis honoranda. sed ipse cohibuit consulem ut nimium adsentan5 tem. condiditque lustrum, quo censa sunt ciuium lvhh. Lxxxrm. Lxxxr. isque illi finis inscitiae erga domum suam fuit : haud multo post flagitia uxorie noscere ac punire adactus, ut deinde ardesceret in nuptias incestas. 26 Iam Messalina facilitate adulterorum in fastidium uersa ad incognitas libídines profluebat, cum abrumpi dissimulationem etiam Silius, siue fatali uecordia an imminentium periculorum remedium ipsa pericula ratus, urguebat : quippe non eo uentum, ut senectam principis opperiren2 tur. insontibus innoxia Consilia, flagitii manifestis subsidium ab audacia petendum. adesse conscios paria metuentes. se caelibem, orbum, nuptiis et adoptando Britannico paratum. mansuram eandem Messalinae poten2 plebei Ω plebeii Ζ (Nipp.) || 6 senatorum Ω senatorium Η honorum Hirschfeld 1881,111—112 || 8 isdem M hisdemlb iisdemla | adsciuit Ib asciuitMIa || 12 Saenia Lips. senia nel sim. Ω | in rem publicam HolPVin (cf. 12, 8, 2) in R. p. M in re p(ublica) lab rei publicae Y 0 2 (cf. II1,1) || 13 censoria Mia caesaris Ib || 15 adhibuit Mia exhibuit Ib || le peteretque Ω peteretne Fuchs 1975, 60 \ exuendi Lips, exeundi Ω | eius Mìa ei Ib || 18 permixta Ritt. 18631, 668 permixti Ω | Vipstanus Rupertus (cf. 23,1) uipsanus nel sim. Ω || 19 promiscuum Ω promiscum Halm || 24 adactus Ω adactus est Nipp, (at cf. Eri. 1934,125-126;

Sör. 159-160)

|| 26 adulterorum M l a b (cf. Jacob 1838, 3)

adulteriorum II || 27 siue uel sine Ω secl. Acid, (at cf. lé, 59,1 et Sör. 61—62) || 29 urguebat M urgebat ω || 30 flagitii Acid. Ritt. 1864 flagitiis Ω |] 31 paria V 5 8 B 0 5 Y 0 1 2 patriamMIb 12

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services Authenticated Download Date | 12/8/16 8:05 AM

AB EXCESSV DIVI AVGVSTI XI 24-29

tiam, addita securitate, si praeuenirent Claudium, ut insidiis incautum, a.p.Chr.48 ita irae properum. segniter eae noces acceptae, non amore in maritum, 3 sed ne Silius summa adeptus sperneret adulteram scelusque inter ancipitia probatum ueris mox pretiis aestimaret. nomen tarnen matrimonii 5 concupiuit ob magnitudinem infamiae, cuius apud prodigos nouissima uoluptas est. nec ultra exspectato, quam dum sacrificii gratia Claudius Ostiam proficisceretur, cuncta nuptiarum sollemnia célébrât. Haud sum ignarus fabulosum uisum iri tantum ullis mortalium 27 securitatis fuisse in ciuitate omnium gnara et nihil reticente, nedum io consulem designatum cum uxore principis praedicta die, adhibitis qui obsignarent, uelut suscipiendorum liberorum causa conuenisse, atque illam audisse auspicium, uota subisse, sacrificasse apud deos ; discubitum inter conuiuas, oscula complexus, noctem denique actam licentia coniugali, sed nihil compositum miráculi causa, uerum audita scriptaque 15 senioribus tradam. Igitur domus principis inhorruerat, maximeque quos penes potentia 28 et, si res uerterentur, formido, non iam secretis colloquiis, sed aperte fremere, dum *histrio intra cubiculum principis exultât adulterio*, dedecus quidem inlatum, sed excidium procul afuisse: nunc iuuenem 2o nobilem dignitate forma, ui mentis ac propinquo consulatu maiorem ad spem accingi ; nec enim occultum, quid post tale matrimonium superesset, subibat sine dubio metus reputantes hebetem Claudium et uxori deuinc- 2 tum multasque mortes iussu Messalinae patratas. rursus ipsa facilitas imperatoris fiduciam dabat, si atrocitate criminis praeualuissent, posse 25 opprimi, damnatam ante quam ream ; sed in eo discrimen uerti, si defensio audiretur, utque clausae aures etiam confitenti forent. Ac primo Callistus, iam mihi circa necem C. Caesaris narratus, et 29 Appianae caedis molitor Narcissus flagrantissimaque eo in tempore gratia Pallas agitauere, num Messalinam secretis minis depellerent amore Silii, 30 cuncta alia dissimulantes, dein metu, ne ad perniciem ultro traherentur, 2 desistunt, Pallas per ignauiam, Callistus prioris quoque regiae peritus et potentiam cautis quam acribus consiliis tutius haberi : perstitit Narcissus, id solum immutane, ne quo sermone praesciam criminis et accusafi prodigos Ω (quod def. Walter 1887, 6) prodigos Walter 1885, 407 perditos Nipp, profligates Dr. || 7 célébrât Ω celebrant B 7 2 N 2 2 {Fuchs) || 8 tantum ullis la tanto nullis M tanto nulli lb U T 0 3 II 12 uide app. crit. || 13 complexus M i a amplexus Ib || 15 tradam Ω trado Koest. || 17 uerterentur M i a uetarentur lb | aperte M i a aperto Ib || 18 histrio amici Lipsii histruo M instruo lab industruoV 5g (supra -struo add. stria Vsg 1 ) I intra . . . adulterio scripsi: uide app. crit. || 19 afuisse Orelli abfuisse I a Z affuisse M B H o l (at uide NW 2, 837) Il 20 forma Ω formae Lips. | ui mentis Mlb iuuentala | a c M I a atque Ib || 27 C. orti. Ω add. Faer. (cf. 11,1, 2; 8,1) || 30 dein Mlb deinde I a Y o l Y 0 2 I ultro I a Y 0 1 Y 0 2 ultra Mlb || 32 cautis M i a cautius Ib || 33 id solum Sor. 173-174 ut solum id Mlb et solum id l a | accusatorie l a accusatores Mlb

13

3*

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services Authenticated Download Date | 12/8/16 8:05 AM

CORNELIVS TACITVS 3

ι. p. Chr. 48 toris faceret. ipse ad occasiones intentus, longa apud Ostiam Caesaris mora, duas paelices, quarum is corpori maxime insueuerat, largitione ac promissis et uxore deiecta plus potentiae ostentando perpulit delationem subire. 30 Exin Calpurnia (id paelici nomen), ubi datum secretum, genibus * Caesaris prouoluta nupsisse Messalinam Silio exclamat; simul Cleopatram, quae id opperiens adstabat, an idem comperisset interrogat, atque 2 ilia adnuente cieri Narcissum postulat, is ueniam in praeteritum petens, quod Titios, Vettios, Plautios dissimulauisset, nec nunc adulteria obiecturum ait. ne domum seruitia et ceteros fortunae paratus reposceret : io frueretur immo his et redderet uxorem rumperetque tabulas nuptiales, 'an discidium' inquit 'tuum nosti? nam matrimonium Silii uidit populus et senatus et miles; ac ni propere agis, tenet Vrbem maritus.' 31 Tum potissimum quemque amicorum uocat, primumque rei frumentariae praefectum Turranium, post Lusium Getam praetorianis imposi- is tum percunctatur. quis fatentibus certatim ceteri circumstrepunt, iret in castra, firmaret praetorias cohortes, securitati ante quam uindictae consuleret. satis constat eo pauore offusum Claudium, ut identidem interrogaret, an ipse imperii potens, an Silius priuatus esset. 2 At Messalina non alias solutior luxu, adulto autumno simulacrum 20 uindemiae per domum celebrabat. urgeri prela, fluere lacus; et feminae pellibus accinctae adsultabant ut sacrificantes uel insanientes Bacchae ; ipsa crine fluxo thyrsum quatiens, iuxtaque Silius hederá uinctus, gerere 3 cothurnos, iacere caput, strepente circum procaci choro, ferunt Vettium Yalentem, lasciuia in praealtam arborem conisum, interrogantibus quid 25 adspiceret, respondiese tempestatem ab Ostia atrocem, siue coeperat ea species, seu forte lapsa uox in praesagium uertit. 32 Non rumor interea, sed undique nuntii incedunt, qui gnara Claudio cuncta et uenire promptum ultioni äfferrent, igitur Messalina Lucullianos in hortos, Silius dissimulato metu ad munia fori digrediuntur. ceteris 30 2 paelices M pellices lab (cf. u. 4) || 3 perpulit l a perculit M pertulit Ib || 5 paelici uel sim. Ω paelici Andr. paelici Kunze || 7 id. Halm idem O ibidem Uri. 1848, 638 id Doed. in domo Woelffel 63 id dem Becher om. Andr. 1922, 62 | an idem L an Ω || 9 Titios Vettios Plautios Brotier (sed uide Ritt. 18631, 670) eicis uetticis (uel uecticis) plautio Mlb ei cis uectium piantium la | dissimulauisset lab dimulauisset M || 10 paratus Mlb apparatus l a | reposceret M i a deposceret lb || 11 et Ω set Acid. | tabulas nuptiales M i a nuptiales tabulas Ib || 14 potissimum quemque L potissimum Ω potissimos Merc. || ie certatim Y 0 1 Y 0 2 certiumM certius lb titium certatim la II 17 offusum M i a obfusumlb || 21 celebrabat M simulabat la ora. Ib || 22 pellibus Mlb nebridibus l a || 24 Vettium MBHol uectium L 2 4 Z uectitiumla II 26 cooperati? caeli erat Pluygers 63 || 27 lapsa ω lassa M || 29 Lucullianos Ber. fucilianos uel sim. Ω Lucullanos W. Her. (cf. Front. Aq. 5; Suet. Tib. 73,1) Il 30 dissimulato l a dissimulando Mlb | metu M I a L 2 4 Z metum 2 M B H o l Y 0 1 Y 0 2 I digrediuntur Mlb digreditur I a Y 0 1 Y 0 2 14

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services Authenticated Download Date | 12/8/16 8:05 AM

AB EXCESSV DIVI AVGVSTI X I 29-34

passim dilabentibus adfuere centuriones, inditaque sunt uincla, ut quis a.p.Chr.48 reperiebatur in publico aut per latebras. Messalina tarnen, quamquam res 2 aduersae consilium eximerent, ire obuiam et aspici a marito, quod saepe subsidium habuerat, haud segniter intendit, iussitque ut Britannicus et 5 Octauia in complexum patris pergerent. et Vibidiam, uirginum Vestalium uetustissimam, orauit pontificis maximi aures adire, clementiam expetere. atque interim tribus omnino comitantibus — id repente solitudinis 3 erat — spatium Vrbis pedibus emensa uehiculo, quo purgamenta hortorum excipiuntur, Ostiensem uiam intrat, nulla cuiusquam misericordia, 10 quia flagitiorum deformitas praeualebat. Trepidabatur nihilo minus a Caesare : quippe Getae praetorii praefecto 33 haud satis fidebant, ad honesta seu praua iuxta leui. ergo Narcissus adsumptis quibus idem metus, non aliam spem incolumitatis Caesari adfirmat, quam si ius militum uno ilio die in aliquem libertorum trans15 ferret, seque offert suscepturum. ac ne, dum in Vrbem uehitur, ad paenitentiam a L. Yitellio et Largo Caecina mutaretur, in eodem gestamine sedem poscit assumiturque. Crebra posthac fama fuit, inter diuersas principle uoces, cum modo 34 incusaret flagitia uxoris, aliquando ad memoriam coniugii et infantiam so liberorum reuolueretur, non aliud prolocutum Vitellium quam 'o facinus ! o scelus!'. instabat quidem Narcissus aperiret ambages et ueri copiam faceret; sed non ideo peruicit, quin suspensa et quo ducerentur inclinatura responderet exemploque eius Largus Caecina uteretur. et iam erat 2 in aspectu Messalina clamitabatque audiret Octauiae et Britannici 25 matrem, cum obstrepere accusator, Silium et nuptias referens ; simul codicillos libidinum indices tradidit, quis uisus Caesaris auerteret. nec 3 multo post Yrbem ingredienti offerebantur communes liberi, nisi Narcissus amoueri eos iussisset. Vibidiam depellere nequiuit, quin multa cum inuidia flagitaret, ne indefensa coniunx exitio daretur. igitur 3o auditurum principem et fore diluendi criminis facultatem respondit : iret interim uirgo et sacra capesseret.

1 adfuereMIa affueruntlb affuere V 5 8 Y 0 1 || 4 iussitque lab missiqueM2 misique M misitque Halm || 9 excipiuntur Lips, eripiuntur Ω {quod def. Walter 19392,38) I cuiusquam Mia cuiusque Y 0 1 Y 0 2 I b || 12 fidebant M fidebat ω || 13 metus non Mia metus erat non lb || IS uehitur M 2 la refertur uehitur M refert uehitur lb separatus uehitur Jacob 1838, 4 ira efferatus uehitur Bezz. 1844, 27 II 16 et Nipp. Ρ «ei ρ Ω (fort. ex compendio ~¡ = et) || 17 poscit adsumiturque Walther, prob. Andr. B. 1876, 72 poscit sumitque lab poscitus (a super 2 u add. M ) sum itque M poscit assumitque Jacob 1838, 4 || 21 — 22 aperiret... faceret Madv. 2, 551 aperire . . . facere Ω || 25 obstrepere M 2 (Acid.) obstreperet Ω || 26 quis M L 2 4 Z qui Β Hoi quibus la T 0 1 T 0 2 ]| 28 Vibidiam Mia sed Vibidiam Sir. 1867, 6 | nequiuit Mlb nequit la || 29 coniunx M 2 I a B L 2 4 coniux MHolZ || 30 principem Mía se princeps Ib 15

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services Authenticated Download Date | 12/8/16 8:05 AM

CORNELIVS TACITVS

a. p. Chr. 48 Mirum inter haec silentium Claudi, Vitellius ignaro propior: omnia liberto oboediebant. patefieri domum adulteri atque illuc deduci imperatorem iubet. ac primum in uestibulo effigiem patrie Silii consulto senatus abolitam demonstrat, tum quicquid auitum Neronibus et Drusis 2 in pretium probri cessisse. incensumque et ad minas erumpentem castris 5 infert, parata contione militum ; apud quos praemonente Narcisso pauca uerba fecit: nam etsi iustum dolorem pudor impediebat. continuus dehinc cohortium clamor nomina reorum et poenas flagitantium ; admotusque Silius tribunali non defensionem, non moras temptauit, preca3 tus ut mors adceleraretur. eadem constantia et inhistres équités Romani: io ea cupido maturae necis fuit, et Titium Proculum, custodem a Silio Messalinae datum et indicium offerentem, Vettium Yalentem confessum et Pompeium Vrbicuôi ac Saufeium Trogum ex consciis tradì ad supplicium iubet. Decrius quoque Calpurnianus uigilum praefectus, Sulpicius Rufus ludi procurator, Iuncus Vergilianus senator eadem poena adfecti. 15 36 Solus Mnester cunctationem attulit, dilaniata ueste clamitans, aspiceret uerberum notas, reminisceretur uocis, qua se obnoxium iussis Messalinae dedisset: aliis largitione aut spei magnitudine, sibi ex necessitate culpam ; nec cuiquam ante pereundum fuisse, si Silius rerum 2 poteretur. commotum his et pronum ad misericordiam Caesarem per- 20 pulere liberti, ne tot inlustribus uiris interfectis histrioni consuleretur : 3 sponte an coactus tam magna peccauisset, nihil referre, ne Trauli quidem Montani equitis Romani defensio recepta est. is modesta iuuenta, sed corpore insigni, accitus ultro noctemque intra unam a Messalina protur4 batus erat, paribus lasciuiis ad cupidinem et fastidia. Suillio Caesonino 25 et Plautio Laterano mors remittitur, huic ob patrui egregium meritum ; Caesoninus uitiis protectus est, tamquam in ilio foedissimo coetu passus muliebria. 37 Interim Messalina Lucullianis in hortis prolatare uitam, componere preces, nonnulla spe et aliquando ira : tantum inter extrema superbia 30 egebat. ac ni caedem eius Narcissus properauisset, uerterat pernicies in 2 accusatorem. nam Claudius domum regressus et tempestiuis epulis 1 Vitellius IaHol 2 iulius M l b || 4 auitum Faer. Chifflet 119* habitum Ω || 9 temptauit M l b tentauit IaZ || 10 uide app. crit. || i l Proculum M I a Z 2 {cf. PIB1 Τ 200) pocnhim l b || 11—12 a Silio Messalinae datum M silio ac messalinae dat l b silio et messalinae dant la || 12 Vettium MBHol uectium I a L 2 4 Z || 13 Saufeium M l b (cf. PIB1 S 176) saufelium M l saufeium Y 0 1 Y 0 2 saufellum la II 14 Decrius Μ Υ ? ι Υ 0 2 ("/· PIR2 D 34) decius la deorius l b || 15 Iuncus 2 M i a {cf. PIB I 712) uineus l b || 20 poteretur M potiretur ω || 21 consuleretur M i a consuleret l b || 24 proturbatus MV S 8 Y 0 1 Y 0 2 perturbatus ω || 25 Suillio V 5 8 P r m H I b (cf. PIR1 S 698) suilioMIa || 29 in M i a am. I b Y 0 3 || 30 tantum M l b tanta V 5 8 2 GHJIalPrmY 0 1 2 || 30.31 superbia egebat M l b (quod. def. Ritt. 1848 et Harrison) superbia agebat la superbiae gerebat Bezz. 1844,27 || 31 ni M i a nisi l b I pernicies M l b pemiciem la (quod def. Koest.) 16

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services Authenticated Download Date | 12/8/16 8:05 AM

AB EXCESSV DIVI AVGVSTI X I 35-38

delenitus, ubi uino incaluit, iri iubet nuntiarique miserae (hoc enim uerbo a.p. Chr. 48 usum ferunt) dicendam ad causam postera die adesset. quod ubi auditum et languescere ira, redire amor ac, si cunctarentur, propinqua nox et uxorii cubiculi memoria timebantur, prorumpit Narcissus denuntiatque a centurionibus et tribuno, qui aderat, exsequi caedem: ita imperatorem iubere. custos et exactor e libertis Euodus datur. isque raptim in hortos 3 praegressus repperit fusam humi, adsidente matre Lepida, quae fiorenti filiae haud concors, supremis eius necessitatibus ad miserationem euicta erat suadebatque, ne percussorem opperiretur: transisse uitam neque io aliud quam morti decus quaerendum. sed animo per libídines corrupto 4 nihil honestum inerat; lacrimaeque et questue irriti ducebantur, cum ímpetu uenientium pulsae fores adstititque tribunus per silentium, at libertus increpans multis et seruilibus probris. Tunc primum fortunam suam introspexit ferrumque accepit, quod 38 io frustra iugulo aut pectori per trepidationem admouens ictu tribuni transigitur. corpus matri concessum. nuntiatumque Claudio epulanti 2 perisse Messalinam, non distincto sua an aliena manu; nec ille quaesiuit, poposcitque poculum et solita conuiuio celebrauit. ne secutis quidem 3 diebus odii gaudii, irae tristitiae, ullius denique humani affectus signa 2o dédit, non cum laetantes accusatores aspiceret, non cum filios maerentes. iuuitque obliuionem eius senatus censendo nomen et effigies priuatis ac publicis locis demouendas. decreta Narcisso quaestoria insignia, leuissi- 4 mum fastigli eius, cum super Pallantem et Callistum ageret *honesta quidem, sed ex quis deterrima orerentur iis, tristia multis*. l delenitus M delinitus ω {cf. 13, 44, 2; IV 68, 2) || 3 redire M i a et redire lb || 4 prorumpit Mlb prorupit l a || 5 aderat Mlb aderant l a || β e libertis E . datur M í a e. datur e libertis Ib || 7 praegressus M 1 progressus lab ?pergressus M || 8 eius l a eius eius M in Ib || IO libídines M i a libidinein lb || 12 adstititque lb astititque M i a | at M V 6 4 ac ω || 16 transigitur M l b transfigitur l a | nuntiatumque M i a nuntiatumque est lb || 18 ne M i a nec lb || 23 fastigii la fastidii Mlb fastidio uel fastidiis Em. (leuissimus) fastidii (cumulus) Purser 303 — 304 | superM secundum ω || 23 — 24 honesta . . . multis scripsi: uiie app. crit. || 24 quis Mlb quibus M 2 I a

17

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services Authenticated Download Date | 12/8/16 8:05 AM

CORNELIVS TACITVS LIBER

DVODECIMVS

i. p. Chr. 48 Caede Messalinae conuulsa principis domus, orto apud libertos certamine, quis deligeret uxorem Claudio, caelibis uitae intoleranti et coniugum imperiis obnoxio, nec minore ambitu feminae exarserant: suam quaeque nobilitatem formam opes contendere ac dignam tanto matri2 monio ostentare, sed maxime ambigebatur inter Lolliam Paulinam nep- 0 tem M. Lollii consularis et Iuliam Agrippinam Germanico genitam : huic Pallas, illi Callistus fautores aderant; at Aelia Paetina e familia Tuberonum Narcisso fouebatur. ipse hue modo, modo illuc, ut quemque suadentium audierat, promptus, discordantes in consilium uocat ac promere sententiam et adicere rationes iubet. 10 2 Narcissus uetus matrimonium, filiam communem (nam Antonia ex Paetina erat), nihil in penatibus eius nouum disserebat, si sueta coniunx rediret, haudquaquam nouercalibus odiis uisura Britannicum et 2 Octauiam, próxima suis pignora. Callistus improbatam longo discidio, ac si rursum adsumeretur, eo ipso superbam ; longeque rectius Lolliam 15 induci, quando nullos liberos genuisset, uacuam aemulatione et priuignis 3 parentis loco futuram. at Pallas id maxime in Agrippina laudare, quod Germanici nepotem secum traheret, dignum prorsus imperatoria fortuna : stirpem nobilem et familiae Iuliae Claudiaeque posteros coniungeret, ne femina expertae fecunditatis, integra iuuenta, claritudinem Caesarum 20 aliam in domum ferret. 8 Praeualuere haec adiuta Agrippinae inlecebris: ad eum per speciem necessitudinis crebro uentitando pellicit patruum, ut praelata ceteris et 2 nondum uxor potentia uxoria iam uteretur. nam ubi sui matrimonii certa fuit, struere maiora nuptiasque Domitii, quem ex Cn. Ahenobarbo 25 genuerat, et Octauiae Caesaris filiae moliri; quod sine scelere perpetran non poterat, quia L. Silano desponderat Octauiam Caesar iuuenemque et 2 intoleranti Mur. Pich, et amicus Ursini intonanti Ω insolentii ]| 3 imperiis l a imperatorie M l b imperiis ac toris Sir. 1867, 7 | exarserant Ω exarserant Bach Sir. ibid. Wartenberg 19 || 4 contendere l a contenderei M contenderunt lb | dignam M 2 lab digna Μ Π dignas J. F. Oron. || 5 ostentare l a ostentaret M ostentarunt lb | Paulinam scripsi post Èitt. 18631,670—671 qui neptem post consularis suppleuit (cf. Syme, Tacitus 748 et 1966) paulinam Ω Paulinam 2 M adv. 3, 230 || 8 ipse M i a (Claudius add. M ) ipse Claudius Ib |] 2 11 filiam Mur. familiam Ω || 12 coniunx M I a B L 2 4 coniuxMHolZ || 13 odiis O oculis Rup. 1809, 2, 32 Andr. 1913 coli. Bor. Epod. 5, 9 et Sen. Gontr. 4, 6 | uisura M l b usuraminla || 13 —14 Britannicum et Octauiam lab britannicum octauiam M Y 0 2 II 15 eo Ω eo Sir. ibid. || 18 traheret, d. p. i. f. : sic distinx. J. Gron. Fisher Seif 157 — 160 traheret; d. p. i. f. uulgo edd. ¡| 19 familiae Frei. familiae Ω | Claudiaeque Frei, claudiae quae Ω | coniungeret Ω coniungere; et J. Müller 1875, 7 - 9 || 20 expertae LO48O22K (Faer.) experta M l a b l l Π Ι || 22 ad eum Mlab quae ad eum U Υ03Π Π Ι etenim Fuchs Bailey; mallem adeo || 23 et Ω set Sor. 176-177

18

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services Authenticated Download Date | 12/8/16 8:04 AM

AB EXCESSV DIVI AV6VSTI XII 1-6 alias d a r u m insigni t r i u m p h a l i u m e t gladiatorii muneris magnificentia a. p. Chr. 48 p r o t u l e r a t a d studia uulgi. sed nihil a r d u u m u i d e b a t u r i n a n i m o principis, cui n o n judicium, n o n o d i u m e r a t nisi i n d i t a et iussa. I g i t u r Vitellius, n o m i n e censorie seruiles fallacias obtegens ingruen- 4 a t i u m q u e d o m i n a t i o n u m prouisor, quo g r a t i a m Agrippinae p a r a r e t , consiliis eius implicara, ferre crimina in Silanum, cui sane decora et p r o c a x soror, I u n i a Caluma, h a u d m u l t u m a n t e Vitellii n u r u s f u e r a t . hinc ini- 2 t i u m accusationis ; f r a t r u m q u e n o n incestum, sed i n c u s t o d i t u m a m o r e m a d i n f a m i a m t r a x i t . e t p r a e b e b a t Caesar aures, accipiendis aduersus io g e n e r u m suspicionibus c a r i t a t e filiae p r o m p t i o r . a t Silanus, insidiarum 3 nescius ac f o r t e eo a n n o p r a e t o r , r e p e n t e p e r e d i c t u m Vitellii ordine senatorio m o u e t u r , q u a m q u a m lecto p r i d e m s e n a t u lustroque condito, simul a d f i n i t a t e m Claudius diremit, a d a c t u s q u e Silanus eiurare magistrat u m , e t reliquus p r a e t u r a e dies in E p r i u m Marcellum conlatus est. g is C. PoMPEio Q. V e b a k i o consulibus p a c t u m i n t e r Claudium et Agrip- a . p.Chr. 49 p i n a m m a t r i m o n i u m i a m f a m a , i a m a m o r e inlicito f i r m a b a t u r ; n e c d u m celebrare sollemnia n u p t i a r u m a u d e b a n t , nullo exemplo d e d u c t a e i n d o m u m p a t r u i f r a t r i e filiae : q u i n e t incestum ; ac, si sperneretur, n e in m a l u m publicum e r u m p e r e t , m e t u e b a t u r . nec a n t e omissa cunctatio, 2 20 q u a m Vitellius suis a r t i b u s id p e r p e t r a n d u m sumpsit. p e r c u n c t a t u s q u e Caesarem, a n iussis populi, a n a u c t o r i t a t i s e n a t u s cederet, u b i ille u n u m se ciuium e t consensui i m p a r e m respondit, opperiri i n t r a P a l a t i u m i u b e t . ipse curiam ingreditur, s u m m a m q u e r e m publicam agi o b t e s t a n s u e n i a m 3 dicendi a n t e alios exposcit o r d i t u r q u e : grauissimos principis labores, 25 quis o r b e m t e r r a e capessat, egere adminiculis, u t domestica cura u a c u u s in c o m m u n e consulat, quod p o r r o honestius censoriae m e n t i s l e u a m e n q u a m a d s u m e r e coniugem, prosperis dubiisque sociam, cui cogitationes intimas, cui p a r u o s liberos t r a d a t , n o n l u x u i a u t u o l u p t a t i b u s adsuefactus, sed qui p r i m a a b i u u e n t a legibus obtemperauisset. 30 P o s t q u a m h a e c fauorabili oratione p r a e m i s i t m u l t a q u e p a t r u m a d - 6 s e n t a t i o s e q u e b a t u r , c a p t o r u r s u s initio, q u a n d o m a r i t a n d u m principem c u n c t i s u a d e r e n t , deligi oportere fem i η a m nobilitate puerperiis sanctim o n i a insignem. nec diu a n q u i r e n d u m q u i n Agrippina claritudine generis a n t e i r e t ; d a t u m a b ea f e c u n d i t a t i s e x p e r i m e n t u m e t congruere 1 alias M 2 Iab alia MPN 23 V 63 Ven || 6 cui Mlab cuius PVinN 22 || 7 Caluin a l a b galuinaM post Caluma punctum pomi || 8 fratrumque M Ib fratrisque l a || 15 Veranio H 2 PVinN 2 2 uerania Mlab |] 16 post matrimonium interpunxit Jacob 1838, 6 II 23 rem publicam Mlb rei publicae IaZ || 26 quod Mia quid lb | censoriae Ω caesareae Ρ (corr. P 2 mg) (Pich.) || 26—27 leuamen quam assumere ω leuamen unquam assumere M leuamentum quam assumere Vict. Petersen 1835,1 Jacob 1838, 6 || 28 adsuefactus MY 0 1 assuefactus ω |¡ 33 anquirendum M inquirendum ω I quin MIaZ quis BHol quae Ij24,· fortasse inquirendum (an^ quis (Agrippinam) uel anquirendum: quin scrïbendum 19

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services Authenticated Download Date | 12/8/16 8:04 AM

CORNELIVS TACITVS 2

a. p. Chr. 49 artes honestas, id uero egregium, quod prouisu deum uidua iungeretur principi sua tantum matrimonia experto, audiuisse a parentibus, uidisse ipsos abripi coniuges ad libita Caesarum : procul id a praesenti modestia. 3 statueretur immo documentum, quo uxorem imperator acciperet. at enim noua nobis in fratrum filias coniugia : sed aliis gentibus sollemnia 5 neque lege ulla prohibita; et sobrinarum diu ignorata tempore addito percrebuisse. morem accommodari, prout conducat, et fore hoc quoque in ils quae mox usurpentur. 7 Haud defuere qui certatim, si cunctaretur Caesar, ui acturos testificantes erumperent curia, conglobatur promisca multitudo populumque io 2 Romanum eadem orare clamitat. nec Claudius ultra exspectato obuius apud forum praebet se gratantibus, senatumque ingressus decretum postulat, quo iustae inter patruos fratrumque filias nuptiae etiam in posterum statuerentur. nec tamen repertus est nisi unus talis matrimonii cupitor, Alledius Seuerus eques Romanus, quem plerique Agrippinae is gratia impulsum ferebant. 3 Versa ex eo ciuitas, et cuncta feminae oboediebant, non per lasciuiam, ut Messalina, rebus Romanis inludenti. adductum et quasi uirile seruitium : palam seueritas ac saepius superbia ; nihil domi impudicum, nisi dominationi expediret. cupido auri immensa obtentum habebat, quasi 20 subsidium regno pararetur. 8 Die nuptiarum Silanus mortem sibi consciuit, siue eo usque spem uitae produxerat, seu delecto die augendam ad inuidiam. Caluina soror eius Italia pulsa est. addidit Claudius sacra ex legibus Tulli regis piaculaque apud lucum Dianae per pontífices danda, inridentibus cunctis, quod 20 2 poenae procurationesque incesti id temporis exquirerentur. at Agrippina, ne malis tantum facinoribus notesceret, ueniam exilii pro Annaeo Seneca, simul praeturam impetrat, laetum in publicum rata ob claritudinem studiorum eius, utque Domitii pueritia tali magistro adolesceret et consiliis eiusdem ad spem dominationis uterentur, quia Seneca fidus in 30 Agrippinam memoria benefícii et infensus Claudio dolore iniuriae credebatur. 9 Placitum dehinc non ultra cunctari, sed designatimi consulem Mammium Pollionem ingentibus promissis inducunt sententiam expromere, 3 abripi Ritt. 1848 arripi Ω || 4 quo Ω quomodo Lips.; an quo .? | uxorem imperator (sequitur lac. 6 ud 7 litt.) M uxorem imperator lab imperator uxorem T 0 1 Y 0 2 B H o l uxorem imperator quisregumla quod regibus V 5 8 B 0 5 quod is regium Walther | memorabat la Yo 1 Y 0 2 memoratMIb || 25 talique Ω talarique Corn. 221 | adstarela astareMY 5 8 Y 0 1 Y 0 2 I b I I 26 numen L (Rhen.) nomen Ω || 27 utraque Mlb utroque la || 28 promisco M promiscuo Μ 2 α> 76

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services Authenticated Download Date | 12/8/16 8:07 AM

AB EXCESSV DIVI AVGVSTI XIV 12-16

posteros egestate uenales in scaenam deduxit; quos fato perfunctos ne a.p.Chr.se nominatim tradam, maioribus eorum tribuendum puto, nam et eius flagitium est, qui pecuniam ob delieta potius dedit, quam ne delinquerent. notos quoque équités Romanos operas arenae promittere 4 ó subegit donis ingentibus, nisi quod merces ab eo, qui iubere potest, uim necessitatis adfert. Ne tarnen adhuc publico theatro dehonestaretur, instituit ludos 15 Iuuenalium uocabulo, in quos passim nomina data, non nobilitas cuiquam, non aetas aut acti honores impedimento, quo minus Graeci io Latiniue histrionis artem exercerent usque ad gestus modosque haud uiriles. quin et feminae inlustres deformia meditari; exstructaque apud 2 nemus, quod nauali stagno circumposuit Augustus, conuenticula et cauponae et posita ueno inritamenta luxui. dabanturque stipes, quas boni necessitate, intemperantes gloria consumèrent, inde gliscere flagitia 3 is et infamia, nec ulla moribus olim corruptis plus libidinum circumdedit quam illa colluuies. uix artibus honestis pudor retinetur, nedum inter certamina uitiorum pudicitia aut modestia aut quicquam probi moris reseruaretur. postremus ipse scaenam incedit, multa cura temptans 4 citharam et praemeditans adsistentibus phonascis. accesserat cohors 20 militum, centuriones tribunique et maerens Burrus ac laudans. tuncque 5 primum conscripti sunt équités Romani cognomento Augustianorum, aetate ac robore conspicui, et pars ingenio procaces, alii in spem potentiae. ii dies ac noctes plausibus personare, formam principis uocemque deum uocabulis appellantes; quasi per uirtutem clari honoratique agere. 25 Ne tamen ludicrae tantum imperatorie artes notescerent, carminum 16 quoque Studium adfectauit, contractis quibus aliqua pangendi facultas needum insignis *erat. inter se gnari* considere simul, et adlatos uel ibidem repertos uersus conectere atque ipsius uerba quoquo modo prolata supplere, quod species ipsa carminum docet, non Ímpetu et instinctu nec 30 ore uno fluens. etiam sapientiae doctoribus tempus impertiebat post 2 epulas, ut qui contraria adseuerantium discordia frueretur. nec deerant qui ore uultuque tristi inter oblectamenta regia spectari cuperent. 2—4 [nam et eius . . . . delinquerent] Fuchs || 8 Iuuenalium Put. iuuenilium Ω || 13 luxui M l b luxua I a Y 0 1 || 15 ulla Ω ulla Bailey | corruptis Ω corruptis nel Madv. 2, 232—233 || 19 phonascis Mur. facies Ω ceteris L· [facies] Heinisch 1850, 8 — 9 facies Madv. 3, 233 | accesserat Ghifflet 124' abscesserat fl || 20 maerens M i a mestuslb || 21 cognomento Η Y 0 3 Π Π Ι cognomentum Μ lab in cognomentum Sir. 1867,10 | Augustianorum U ; cf. Suet. N. 25,1 august tanorum M (si add. mg. M 1 ) augustanorum ω || 22 spem Acid. s p e í ? y 27 erat, inter se gnari scripsi : uide app. er it. | adlatos G T 0 i 2 allatos Ia 1 ablatosMHol ablatis Ib || 28 prolata M l a probata M l b || 3 0 o r e u n o M I a b uno ore T 0 1 T 0 2 T 0 3 ore uno Fuchs 1975,61 || 31 u t qui Ritt. 1848 utque Mlb atque l a u t Rhen. | discordia Bezz. 1844, 34 discordiae Mlab | frueretur Bezz. ibid, rueretur M Y 0 ! Y 0 2 lb eruebantur Ia

7«

77

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services Authenticated Download Date | 12/8/16 8:07 AM

CORNELIVS TACITVS ι. Chr. 5β S u b idem tempus leui contentione a t r o x caedes orta inter colonos Nucerinos Pompeianosque gladiatorio spectaculo, quod Liuineius Regulus, quem motum senatu rettuli, edebat. quippe oppidana lasciuia in uicem incessentes probra, dein saxa, postremo ferrum sumpsere, ualidiore Pompeianorum plebe, apud quos spectaculum edebatur. ergo deportati 5 sunt in Vrbem multi e Nucerinis trunco per uulnera corpore, ac plerique 2 liberorum a u t parentum mortes deflebant. cuius rei iudicium princeps senatui, senatus consulibus permisit. et rursus re ad patres relata, prohibiti publice in decern annos eius modi coetu Pompeiani collegiaque, quae contra leges instituerant, dissoluta ; Liuineius et qui alii seditionem io conciuerant exilio multati sunt. 18 Motus senatu et Pedius Blaesus, accusantibus Cyrenensibus uiolatum a b eo thesaurum Aesculapii dilectumque militarem pretio et ambitione 2 corruptum. idem C j r e n e n s e s reum agebant Acilium Strabonem, praetoria potestate usum et missum disceptatorem a Claudio agrorum, quos regis is Apionis quondam auitos et populo R o m a n o cum regno relictos proximus quisque possessor inuaserat, diutinaque licentia et iniuria quasi iure et 3 aequo nitebantur. igitur abiudicatis agris orta aduersus iudicem inuidia ; et senatus ignota sibi esse m a n d a t a Claudii et consulendum principem respondit. Nero, probata Strabonis sententia, se nihilo minus subuenire 20 sociis et usurpata concedere scripsit. 19 Sequuntur uirorum illustrium mortes, Domitii Afri et M. Seruilii, qui summis honoribus et multa eloquentia uiguerant, ille orando causas, Seruilius diu foro, m o x tradendis rebus R o m a n i s Celebris et elegantia uitae, qua clariorem se fecit, u t par ingenio, i t a morum diuersus. 25 chr eo NERONE quartum CORNELIO COSSO consulibus quinquennale ludicrum R o m a e institutum est ad morem Graeci certaminis, uaria fama, u t 2 cuncta ferme noua, quippe erant qui Cn. quoque Pompeium incusatum a senioribus ferrent, quod mansuram t h e a t r i sedem posuisset. n a m antea subitariis gradibus et scaena in tempus structa ludos edi solitos, uel si 30 uetustiora répétas, s t a n t e m populum spectauisse, ne, si consideret 3 theatro, dies t o t o s ignauia continuaret. spectaculorum quidem antiquitas seruaretur, quotiens praetores ederent, nulla cuiquam ciuium necessitate 4 certandi. ceterum abolitos paulatim patrios mores funditus euerti per 1 contentione la intentio M intentione M'lb initio Em. || 2 Liuineius Lips, coll. 3,11,2 libidineius 31 liuidineius Ib libidini eius I a Y 0 1 Y 0 2 , ' similiter infra u.10 II 4 incessentes Lips, incessente Mia incessante Ib || 16 auitos Ghifflet hábitos Ω || 20 Nero Pich. neMY 0 2 Ib princeps ne la || 25 qua Π quamMIab HI quae L (Rhen.) | clariorem se fecit scripsi clariorem effecit Ω clariorem afro effecit qui L clarior est effectue Yin [quam , . . effecit] Acid. Syme 1980 || 26 quartum Put. quarto Ω || 31 ne L 1 (Danes. Orosl. 352) om. Ω, falso post continuaret insertum || 33 praetores ederent Lips, praetor sederet Ω praetor praesideret Sir. 1867,11 78

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services Authenticated Download Date | 12/8/16 8:07 AM

AB EXCESSV DIVI AVGVSTI XIV 17-21

accitam lasciuiam, ut, quod usquaxn corrumpi et corrumpere queat, a.p. chr.60 in Vrbe uisatur, degeneretque studiis externis iuuentus, gymnasia et otia et turpes amores esercendo, principe et senatu auctoribus, qui non modo licentiam uitiis permiserint, sed uim adhibeant, ut proceres Romani 5 specie orationum et carminum scaena polluantur. quid superesse, nisi ut corpora quoque nudent et caestus adsumant easque pugnas pro militia et armis meditentur? an iustitiam augeri et decurias equitum egregium 5 iudicandi munus melius expletuxos, si fractos sonos et dulcedinem uocum perite audissent? noctes quoque dedecori adiectas, ne quod tempus io pudori relinquatur, sed coetu promisco, quod perditissimus quisque per diem concupiuerit, per tenebras audeat. Pluribus ipsa licentia placebat, ac tamen honesta nomina praetende- 21 bant. maiores quoque non abhorruisse spectaculorum oblectamentis pro fortuna, quae tum erat, eoque a Tuscis accitos histriones, a Thuriis is equorum certamina; et possessa Achaia Asiaque ludos curatius editos, nec quemquam Romae honesto loco ortum ad theatrales artes degenerauisse ducentis iam annis a L. Mummii triumpho, qui primus id genus spectaculi in Vrbe praebuerit. sed et consultum parsimoniae, quod per- 2 petua sedes theatro locata sit potius, quam immenso sumptu singulos 2o per annos consurgeret ac destrueretur. nec perinde magistratus rem familiarem exhausturos aut populo efflagitandi Graeca certamina a magistratibus causam fore, cum eo sumptu res publica fungatur. orato- 3 rum ac uatum uictorias incitamentum ingeniis adlaturas ; nec cuiquam ludici graue aures studiis honestis et uoluptatibus concessis impertire. 25 laetitiae magis quam lasciuiae dari paucas totius quinquennii noctes, quibus tanta luce ignium nihil illicitum occultari queat. sane nullo in- 4 signi dehonestamento id spectaculum transiit. ac ne modica quidem studia plebis exarsere, quia redditi quamquam scaenae pantomimi certaminibus sacris prohibebantur. eloquentiae primas nemo tulit, sed

1 corrumpi et corrumpere Ω corrumpere Uri. 1848, 639 coli. Oerm. 19,1; Ann. 3,54,1 II 4 Acid. om. Ω [| 5 quid lab quisM || 7 iustitiam la iuetitia Mlb institutes (augurila) Seyffert 54 — 56 iusta Titii Purser 308 — 310 | augeri Faer. augurii Ω (Purser) auctum iri Madv. 1,116 | egregium Ω egregie Stangl 1905, 754 — 755 egregius Borleffs 29 || 8 melius add. Prammer 1878,13 | expleturos Ω (cf. KS 1, 25, Baehrens 1912, 459) expleturas Seyffert ibid. Madv. ibid. || 10 coetu O ut coetu Koest. coetu promiscuo ut L (at uide KS 2, 563 — 564) | promisco M promiscuo Μ 2 ω || 12 ac tamen Mia attamenlb || 14 tum lab tu M relicto in fine -uersus spatio qvattuor fere litt. || 15 curatius Mia accuratius UIb 2 N 2 2 Ij II 20 (c. ac) strueretur Nodell struereturO (c.), destrueretur Bach || 21 efflagitandi L efflagitanti Ω \ a add. Rhen. corUradicente Baehrens 1912, 363 || 23 adl(all-)aturasMIa collaturas Ulb || 24 impertireMV 5 8 HMaIY 0 1 Y 0 2 L 2 4 impartire lab impartiri Π ΠΙ || 25 totius Lips, potius Ω || 29 primas 31 Ib primas partes la (at uide Fletcher 1983, 319) 79

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services Authenticated Download Date | 12/8/16 8:07 AM

CORNELIVS TACITVS

a.p.Chr.60 uictorem esse Caesarem pronuntiatum. Graeci amictus, quis per eos dies plerique incesserant, tum exoleuerunt. 22 Inter quae sidus cometes effulsit, de quo uulgi opinio est, tamquam mutationem regnis portendat. igitur, quasi iam depulso Nerone, quisnam deligeretur anquirebant. et omnium ore Rubellius Plautus celebra tur, s cui nobilitas per matrem ex Iulia familia, ipse placita maiorum colebat, habitu seuero, casta et secreta domo, quantoque metu occultior, tanto 2 plus famae adeptus. auxit rumorem pari uanitate orta interpretatio fulguris. nam quia discumbentis Neronis apud Simbruina stagna in uilla, cui Sublaqueum nomen est, ictae dapes mensaque disiecta erat, idque io finibus Tiburtum acciderat, unde paterna Plauto origo, hunc illum numine deum destinari credebant, fouebantque multi, quibus noua et 3 ancipitia praecolere auida et plerumque fallax ambitio est. ergo permotus his Nero componit ad Plautum litteras, consuleret quieti Vrbis seque praua diffamantibus subtraheret : esse illi per Asiam auitos agros, in 15 quibus tuta et inturbida iuuenta frueretur. ita illuc cum coniuge Antistia et paucis familiarium concessit. 4 Isdem diebus nimia luxus cupido infamiam et periculum Neroni tulit, quia fontem aquae Marciae ad Vrbem deductae nando incesserat; uidebaturque potus sacros et caerimoniam loci corpore loto polluisse. secuta- 20 que anceps ualitudo iram deum adfirmauit. 28 At Corbulo post deleta Artaxata utendum recenti terrore ratus ad occupanda Tigranocerta, quibus excisis metum hostium intenderei uel, si pepercisset, clementiae famam adipisceretur, illuc pergit, non infenso exercitu, ne spem ueniae auferret, neque tamen remissa cura, gnarus 25 facilem mutatu gentem, ut segnem ad pericula, ita infidam ad occasiones. 2 barbari, pro ingenio quisque, alii preces offerre, quidam deserere uicos et in auia digredì; ac fuere qui se speluncis et carissima secum abderent. igitur dux Romanus diuersis artibus, misericordia aduersum supplices, celeritate aduersus profugos, immitis iis, qui latebras insederant, ora et 30 3 exitus specuum sarmentis uirgultisque completos igni exurit. atque 1 quis Orosl. 352 quo M l b quos l a || 2 tum M l b tamen l a iam Uri. 1848, 639 I exoleuerunt Heins. exol(e)uera(n)t Ω (cf. Halm, 1846, 21) || 4 regnis Bentley ad Lucan. 1, 529 regis Ω regentis Walter 1888, 727 || 5 anquirebant M L 2 4 Ζ inquirebant I a B H o l | celebratur Ω celebrabatur Mur. || 8 interpretatio \ssl l a interra.et atio M interra et actio Y 5 8 B 0 5 l b || 9 in uilla add. Bezz. 1844, 35 coll. 4, 59,1; 6, 50,1 || 10 cui Ω cui J. F. Gron. cui Uri. 1848, 640 quis Ritt. 1848 an (loco . . . est) (cf. Wurm 1854,103) ? || 11 hunc ilium Ω : hinc ilium Rhen. || 13 praecolere M i a colere lb |] 14 quieti urbis Pich, qui e turbis M sibi et urbi L 2 4 Z sibi e turbis BHol sibi et turbis l a || 18 Neroni Put. neronis Ω II 19 Marciae Put. martiae Ib marsiae l a margio M | incesserat Ω incestarat L in ras. || 20 loto Chifflet 126' totoMIab || 21 ualitudo Ω ualetudoL || 23 intenderei l a intendere M l b || 27 offerre Ω afierre Prammer || 29 aduersum M aduersus ω (cf. Greef 38—39) || 31 completos Ω complet et eos Purser 310

80

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services Authenticated Download Date | 12/8/16 8:07 AM

AB EXCESSV DIVI AVGVSTI XIV 21-26

ilium fines suos praegredientem incursauere Mardi, latrociniis eserciti ».p.Chr.βο contraque inrumpentem montibus defensi ; quos Corbulo immissis Hiberis uastauit hostilemque audaciam externo sanguine ultus est. Ipse exercitusque ut nullis ex proelio damnis, ita per inopiam et labores 24 5 fatiscebant, carne pecudum propulsare famem adacti. ad hoc penuria aquae, feruida aestas, longinqua itinera sola ducis patientia mitigabantur, eadem pluraque gregario milite tolerantis. uentum dehinc in locos 2 cultos demessaeque segetes, et ex duobus castellis, in quae confugerant Armenii, alterum ímpetu captum ; qui primam uim depulerant, obsidione io coguntur. unde in regionem Tauraunitium transgressus improuisum 3 periculum uitauit. nam haud procul tentorio eius non ignobilis barbarus cum telo repertus ordinem insidiarum seque auctorem et socios per tormenta edidit, conuictique et puniti sunt qui specie amicitiae dolum parabant. nec multo post legati Tigranocerta missi patere moenia ad- 4 15 ferunt, intentos popularis ad iussa ; simul hospitale donum, coronam auream, tradebant. accepitque cum honore, nec quicquam urbi detractum, quo promptius obsequium integri retinerent. At praesidium Legerda, quod ferox iuuentus clauserat, non sine cer- 25 tamine expugnatum est ; nam et proelium pro muris ausi erant et pulsi 20 intra munimenta aggeri demum et inrumpentium armis cessere. quae 2 facilius proueniebant, quia Parthi Hyrcano bello distinebantur. miserantque Hyrcani ad principem Romanum societatem oratum, attineri a se Vologaesen pro pignore amicitiae ostentantes, eos regredientes Corbulo, ne Euphraten transgressi hostium custodiis circumuenirentur, dato 25 praesidio ad litora maris Rubri deduxit, unde uitatis Parthorum finibus patrias in sedes remeauere. Quin et Tiridaten per Medos extrema Armeniae intrantem praemisso 26 cum auxiliis Verulano legato atque ipse legionibus citis abire procul ac spem belli omittere subegit ; quosque *motis ad regem animis* cognouerat, 3o caedibus et incendiis perpopulatus possessionem Armeniae usurpabat, cum aduenit Tigranes a Nerone ad capessendum imperium delectus,

5 hoc Mlb haec l a || 7 pluraque Jacob 1837,11 plura quam Mlab cum Andr. 1905 | tolerantis Em. toleranti M Y 0 1 Y 0 2 I b tolerante l a

pluraque tolerandi

Jacob ibid. |j xi uitauit Ω uix uitauit Acid. uix euasit Weidner 1894, 854 || 18 Legerda Bezz. 1844, 35 coll. Ptol. 5,13, 20 legera M legerat McorrIab seel. Ritt. 1848 II 20 aggeri Bach et Boetticher eodem anno 1834 aggeris Ω || 23 osten-

tantes l a T 0 i 2 ostentante Mlb || 25 Rubri Ω sui Lips, proprii Clason; malim Pontici Tacito fauens || 27 quin et Ω quieti Madv. 1,30 — 31 || 28 Verulano Ω 2 Verulano Ritt. 1863 , 279 - 280 || 29 omittere L amittere Ω | motis ad regem animis scripsi nobis ab re (ab rege M 1 ) ani|nis M nobis ab rege amnis Β Hol nobis a rege amnis L 2 4 Z nobis ob regem aduersos animis l a motis ab rege animis Uri. 1848, 640; 1876, 505 81

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services Authenticated Download Date | 12/8/16 8:07 AM

CORNELIVS TACITVS

Chr. βο Cappadocum e nobilitate, regis Archelai nepos, sed quod diu obses apud 2 Vrbem fuerat, usque ad seruilem patientiam demissus. nec consensu aceeptus, durante apud quosdam fauore Arsacidarum : at plerique superbiam Parthorum perosi datum a Romanis regem malebant. additum et praesidium, mille legionarii, tres sociorum cohortes duaeque equitum 5 alae ; et quo facilius nouum regnum tueretur, pars Armeniae, ut cuique finitima, Pharasmani Polemonique et Aristobulo atque Antiocho parere iussae sunt. Corbulo in Syriam abscessit, morte Ymmidii legati uacuam ac sibi permissam. 27 Eodem anno ex inlustribus Asiae urbibus Laodicea tremore terrae io prolapsa nullo a nobis remedio propriis opibus reualuit. at in Italia uetus oppidum Puteoli ius coloniae et cognomentum a Nerone apiscuntur. 2 ueterani Tarentum et Antium adscripti non tamen infrequentiae locorum subuenere, dilapsis pluribusin prouincias,in quibus stipendia expleuerant ; ñeque coniugiis suscipiendis ñeque alendis liberis sueti orbas sine posterie is 3 domos relinquebant. non enim, ut olim, uniuersae legiones deducebantur cum tribunis et centurionibus et sui cuiusque ordinis militibus, ut consensu et caritate rem publicam efficerent, sed ignoti inter se, diuersis manipulis, sine rectore, sine adfectibus mutuis, quasi ex alio genere mortalium repente in unum collecti, numerus magis quam colonia. 20 28 Comitia praetorum arbitrio senatus haberi solita, quoniam acriore ambitu exarserant, princeps composuit, tris, qui supra numerum petebant, legioni praeficiendo. auxitque patrum honorem statuendo ut, qui a priuatis iudicibus ad senatum prouocauissent, eiusdem pecuniae periculum facerent, cuius si qui imperatorem appellarent ; nam antea uacuum 25 2 id solutumque poena fuerat. fine anni Vibius Secundus eques Romanus accusantibus Mauris repetundarum damnatur atque Italia exigitur, ne grauiore poena adficeretur, Vibii Crispi fratris opibus enisus. Chr. ei C a e s e n n i o P a e t o et P e t r o n i o T v b p t t . t a n o consulibus grauis clades in Britannia accepta ; in qua neque A. Didius legatus, ut memoraui, nisi 30 parta retinuerat, et successor Veranius, modicis excursibus Siluras populatus, quin ultra bellum proferret, morte prohibitus est, magna, dum uixit, seueritatis fama, supremis testamenti uerbis ambitionis 1 e M1 ex l a et M l b || 3 plerique superbiam l a plerisque superbia M l b || 7 Pharasmani Polemonique J. F. Qron. (at uide A. A.Barrett, CQ29 [1979] 465 - 469) pars nipulique M i a pars populique Ib (sed nipulique Β mg.)