Bilimsel Nesnellikten Postmodernizme Yirminci Yüzyılda Tarihyazımı 975-333-129-0 [PDF]

Zitiervorschau

GEORG G. IGGERS

BiLiMSEL NESNELLiKTEN POSTMODERNiZME

YiRMiNCi YÜZYILDA TARiHYAZIMI

Çeviri Gül Çağalı Güven

K

U

R

A

M

6

TARiH VAKFI YURT YAYlNLARI 96

BiLiMSEL NESNELLiKTEN POSTMODERNiZME

YiRMiNCi YÜZYILDA TARiHYAZIMI

Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfi Yayımdır Yıldız Sarayı Arahacılar Dairesi Barbaros Bulvan 80700 Beşiktaş/İstanbul Tel: (0212) 227 37 33 -Faks: (0212) 227 37 32

ÖzgünAdı

Geschichtswissenschaft im 20. ]ahı·hımdeı"t

©Vandenhoeck & Ruprecht, Georg G. Iggers, 2., durchges. Auflage, Göttirıgen, 1996 Histoı-iography iıı the Tıventieth Cmtıtry. From Scientific Objectivity to the Postmodem Challeııge

©Wesleyan University Press, MidclletownjU.S.A., 1997 ©Tarih Vakti Yurt Yayınları, 2000

Yayıma Hazırlayan Ali Berktay

Kitap Tasanmı Haluk Tunçay

Baskı

Numune Matbaacılık (0212) 629 02 02 İstanbul, Haziran 2000 ISBN 975-333-129-0

Geoı;g G. Iggers, mtelektiiel taı·ih pe APrıtpa tarihyazımı alanlarmda uluslara­ rası fapta lwbıtl edilm bir otoı-itedir. Baflıca kitapları: New Directions in His­

toriography (1975, 1984) Pe The German Canception of History: The Nati­ onal Tradition of Histarical Thought from Herder to the Present (1968,

1983). Iggers haleıı Buffalo1dalıi State UııiJJersity of NeJJ7 Yorlı1da Tarih

Proftsörii olarak gö·reıılidir.

Wılma'ya

ÖNSÖZ VE TEŞEKKÜR

B

u kitabın bir Almanca versiyonu 1993'te yayımlandı ve bu arada Çinceye, Japoncaya ve İspanyolcaya çevrildi. Almanca metin, Nisan l990'da "Rasyonalite ve Tarih" üzerine Philadelphia Felsefe Konsorsi­ yumu'ndaki bir panelde sunduğum, tarihsel araştırmalara yönelik post­ modernİst meydan okuma sorununu ele alan bir bildiriye dayanıyordu. Elinizdeki bu İngilizce baskı, Almanca metiıin bir çevirisi değil, ek oku­ ma ve tartışmaları içermesinin yanı sıra, son üç yıldır Almanca metne kar­ şı edindiğim eleştirel bir mesafenin sonucu olarak ortaya çıkan, pek çok yönden farklı bir kitap. İki gözlemime değinmek istiyorum: Elinizdeki kitap, kapsamı açısın­ dan uluslararası tarihsel düşüncenin bir karşılaştırmalı incelemesi olmakla birlikte, benim okuyabildiğim dillerle sınırlı olmak gibi bir kısıtlılığı var. Bu nedenle de, tercüme edilmiş Polonyaca ve Rusça yapıtiara kimi zaman gönderme yapmakla birlikte, odağını Büyük Britanya ve Kuzey Amerika, Fransa ve Belçika, Almanca konuşulan Orta Avrupa ve İtalya oluşturuyor. Ama bu noktada bile, yazarlar arasında yaptığım tercih, zorunlu olarak son derece seçici nitelikte ve temelde, tarih araştırmacılığında önemli eği. limleri örnekleyen tarihçilerde odaklanıyor. Geçen altı yıl boyunca, tezlerimi sınamama izin veren ve el yazmasının ilk versiyonları üzerine yorumlarım esirgemeyen öğrencilerime ve meslek­ daşlarıma gönül borcu duyuyorum. Leipzig Üniversitesi'ne konuk oldu­ ğum 1992 yazında, Almanca el yazmasının müsveddesini okuyup yorum yaptıklan için yürüttüğüm seminer çalışması kanlımcılarına; yine el yaz- . masını okudukları ve önerilerde bulundukları için Atlas 01..-yaniısu'nun her iki yakası ile Japonya'daki meslekdaş ve dostlarıma da özellikle teşek­ kür etmek istiyorum: Werner Berthold, Gerald Diesener, Christoph Dip­ per, Wolfgang Ernst, Dagmar Friedrich, Akira Hayashima, Wolfgang Hardt:wig, Frank Klaar, Wolfgang Küttler, Jonathan Knudsen, Iris Pilling,

V

vi

Lutz Raphael, Anne-Katrio Richter, Hans Schleier, Ulrich Schneckener, Fernando Sanchez Marcos, Christian Simon, B. Strath, Rudolf von Thad­ den, Wiebke von Thadden, Edoardo Tortarolo, Johan van der Zande ve Peter Walther. Yakın dönem İtalyan sosyal ve kültürel tarihi üzerine ya­ rarlı önerileri için Ottavia Niceeli'ye minnettanm. Göttingen'deki Ma.x Planck Tarih Enstitüsü'nde, bu kitabın hem Almanca, hem de İngilizce versiyonlannın önemli kesimlerini yazmak açısından son derece sıcak ve teşvik edici bir ortam buldum. Enstitü bana yalnız kusursuz bir kütüpha­ neye ulaşma olanağı sağlamakla kalmadı, aynı zamanda bu kitabı, çoğu bölümlerini orada okuyan araştırmaalarla tartışma firsatı da sağladı. Bu araştırmacılar arasında Hans-Erich Bödeker, Aif Lüdtke, Otto Gerhard Oexle, Jürgen Schlumbohm ve Rudolf Vierhaus bulunuyordu. Beni Bi­ elefeld'deki Disiplinlerarası Araştırmalar Merkezi'ndeki bir dizi kolokyu­ ma davet eden Jörn Rüsen ile yaptığım konuşmalar da paha biçilmez ni­ telikteydi. Alman tarafinda, Vandenhoeck & Ruprecht'te Almanca met­ nin yayımlanmasındah önce benimle defalarca götüşen ve keskin eleştiri­ lerini sunan Winfried Hellmann, bir editör olarak çok titiz çalıştı. Çok kı­ sa bir sürede İngilizce el yazmasını okuyan ve kitaba dahil ettiğim değer­ li önerilerde bulunan Peter Burke'e ve Ma.x Planck Enstitüsü'nden Albert Cremer ile Steffen Kaudelka'ya ve Mission Historique Française en Alle­ magne'dan, İngilizce versiyonun Amırıles bölümünü okuyan Patrice Ve­ it'e büyük teşekkür borçluyum. Bilgisayardaki yardımlan nedeniyle Max Planck Enstitüsü'nden Karl Sieverling'e teşekkür etınek isterim. State University'deki Lockwood Kütüphanesi'nden Charles Daniello sık sık kaynakça bilgileri sağladı. Buffalo'daki asistanım Song-Ho Ha'ya, bana· sunduğu son derece hassas sekreterlik ve bilimsel yardımlan için müteşek­ kirim. Buftalo'daki State University of New York, öğretim programımı ki­ tabımın araştırma ve yazma aşamalaniçin bana azami zaman bırakacak şe­ kilde düzenledi. Woodrow Wilson Merkezi, bu kitabın da bir parçası ol­ duğu, daha geniş bir proje için destek verdi; Alexander von Humboldt Vakfi da Almanya'da iki buçuk yıl geçİrınerne olanak veren mali desteği .. sağladı. Almanca ve İngilizce tüm versiyonlan üslup ve mantıksal tutarlı­ lık açısından okuyan ve bir İngilizce çeviri taslağı hazırlayan kanm Wil­ ma'ya özellikle teşekkür borçluyum.

iÇi N DEKiLER v

ÖNSÖZ v e TEŞEKKÜR

ERKEN EVRE: PROFESYONEL BİR DİSİPLİN OLARAK

TARİRİN DOGUŞU

21

BİRİNCİ BÖLÜ M : BİR TARİHSEL ARAŞTlRMAClLIK MODELİ: KLASiK HİSTORİSİZM İKİNCİ BÖLÜM KLASİK HİSTORİSİZMİN BUNALlivli

23

32

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ALiVl.AJ."'.TYA'DA EKONOMİK VE TOPLUMSAL TARİH İLE TARİHSEL

37

SOSYOLOJİNİN BAŞLA'\J t GICI

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ' AMERİKAN TOPLUMSAL TARİH GELENEKLERİ

ORTA EVRE: SOSYAL BİLİMLERİN

· ...... ·�·- '

··

···

t� ....

MEYDAN OKUMASI

İN

BEŞ Ci BÖLÜM JiRAı."JSA: ANNALES EKOL Ü

__/"

ALTINCI BÖLÜM FEDERAL ALMAıWA: ELEŞTİRİ KURALVII VE TOPLUMSAL TARİH

42 49

51

66

vii

YEDiNCİ BÖLÜM MARKSİST TARİH BİLİMİ: TARİHSEL MATERYALİZMDEN ELEŞTiREL Aı"'TROPOLOJİYE

79

TARİH VE POSTMODERNiZMiN MEYDAN OKUMASI

t,_.s.EKİziNcİ BöLüM

LAWRENCE STONE VE "fu."'LATININ DİRİLİŞİ"

�KUZUNCU BÖLÜM

J

.MAKRO-TARİHTEN MİKRO-TARiHE: GÜ NDELİK

YAŞAM TARİHİ

1

�

99

103

ONUNCU BÖLÜ M "DİLBİLİMSEL YÖNELiŞ": BİLİMSEL BİR DİSİPLİN OLARAK TARİHİN SONU MU?

121

ON BİRİNCİ BÖLÜM 1990'LARIN PERSPEk'TİFİNDEN ON İKİNCİ BÖLÜM SON SÖZ

138

145

OKUiVIA ÖNERiLERİ

152

DiZiN

155

'

GiRiŞ

Y

irmi yılı aşkın bir sür� önce, o dönemde Avrupa'daki tarihsel çalışma­

ların mevcut durumuna ilişkin küçük bir kitap yayımladım; bu kitapta,

sosyal bilimlerde geleneksel araştırma yöntemlerinin yerlerini, daha yeni tarihsel araştırma biçimlerine nasıl bıraktığını göstermeye çalıştım. I Bütün ülkelerdeki tarihçiler, tarih incelemelerinin 19. yüzyıl başlarında profesyo­ nel bir disiplin, �hline gelmesinden beri uluslararası düzeyde yürütülen araştırma çalışmalarının ne

20. yüzyılın ikinci yarısının sosyal ve siyasal

koşullarıyla, ne de modern bir bilimin talepleriyle çalaşmadığı konusunda geniş ölçüde hemfıkirdi. Bu geçen süre içinde, .tarih ve tarihyazıını üzeri­ ne fıkirler derinlemesine bir değişime uğradı. .Bu nedenle, elinizdeki kita­ bın, deyim yerindeyse 1975'teki çalışmaını güncelleştirecek bir devam ki­ tabı olarak göri.ilmemesi gerekir. Bu kitap, temelde, tarihçilecin düşünüş ve uygulamalarında kendini göstermekte olan köklü değişiklikler içinden seçilmiş bir diziyi ele alacak. Bunlar eski tarihsel araştırma ve tarihsel yaz­ ma biçimleri ile birçok süreklilik göstermekle birlikte, temel bir yeni yöne­ limin gerçekleşmiş olduğunu söylememiz gerekiyor. Tarihin 19. yüzyılda profesyonel bir disiplin olarak ortaya çıkısından bu yana tarihsel araştırma ve yazmanın dayandığı temel varsayımlar, son yirmi yıldan beri gittikçe artan bir ölçüde sorgulanmaktadır. Bu varsayım­ Iann birçoğu, kesintisiz Batı tarihyazımı geleneğinin, klasik antikçağdaki başlangıcına dek uzanır. 19. yüzyılda yeni olan şey, tarih araştırmalarının profesyonelleşmesi ile bu araştırınaların üniversitelerde ve araştırma mer­ kezlerinde yoğunlaşması olmuştu. Profesyonelleşme sürecinin merkezin­ de, tarihin bilimsel konumuna ilişkin sağlam inanç bulunuyordu. Hiç kuş­ kusuz, tarihçilerio

bilim kavramı, genellemeler ve soyut yasalar biçiminde­

ki bilginin peşinde koşan doğabilimcilerin sahip olduğu bilim kavrayışınGeorg G. lggers, New Directions in European Historiography, Middletown, Conn., 1975, 1984.

1

dan farklıydı. Tarihçiler !Qg,_tarih doğadan temelli bir farklılık gösteriyor­

� zira bu disiplin, tarihi yapa�ın ve erkeklerin niyetlerinde, topluni.­

lan bir arada tutan değerlerde ve adetlerde ifadesini bulan anlamlarla uğ­ raşıyordu. Tarih, zama�_:i:ki somut kişileri ve somut kültürleri ele alıyor­ � Fakat tarihçiler, profesyonelleşmiş bilimlerde göri.i,len, yöntembilimsel 7fo olarak denetlenebileıı araşnrman��E..��!l�l bilgiyi mümkün kıldığına yÖne­ lik iyimserliği genel olarak paylaşıyordu. Diğer bilim insanları gibi, onlara göre de gerçek, � n;sn�Tbi;gerçeklikle örtiişmesinden oluşuyordu; tarihçi için bu nesnel gerçeklik, geçmişin "fiilen ortaya çıknğı şekilde" ku­ rulması anlamına ı:ı;eliyordu.ı Tarihin kendini bilimsel bir disiplin olarak taiıımlaması, tarihçinin kendi çalışmasında. bilimsel ve edebi söylem ara­ sında, profesyonel tarihçiler ile amatörler arasında keskin bir aynm yapma­ sını gerektiriyordu. Tarihçiler, araşnrmalarının ne ölçüde tarihin akışına ilişkin varsayımiarına ve ar�ş�II_'}�_ŞO.I!l!.Ç1a,rı_!ll__önç�ti�ll bc;Jtrley�l1 _t.op!����p��_ıııa 4av.