Aristotelis Metaphysica. Recognovit et enarravit Pars posterior. [II] [PDF]

Zitiervorschau

ARISTOTELIS

METAPHYSICA

RECOGNOVIT ET ENARRAVIT

HERMANNVS BONITZ PHIL. D. GYM X. STETTIN. PROF.

PARS POSTERIOR

BONNAE Jk Jt.

M A K C V S

MDCCCXLIX

Q uam rationem secutus

sim in interpretandis Metaphy-

sicis Aristotelis, non est quod multis exponam; interpre­ tis enim* officio ut diligenter et religiose functus viderer, eam unam mihi scripsi legem. Itaque difficultates, quae­ cunque vel singulis in verbis vel in contextu sententia­ rum lectorem impediant, nunquam sciens praetermisi, sed vel solvere studui, secutus certissimum ducem ipsum Ari­ stotelem, vel» si,non viderer explicare posse ingenue pro­ fessus rsum; librariorum culpa quae videbautur depravata esse, .ubi probabilem habebam emendationem significavi; ad historiam autem philosophiae quae pertinent, eatenus tantum attigi, quatenus .ad explicanda ipsa verba Aristo­ telis opusj esset,' i nec .denique meum de placitis Aristote­ leis iudidum interposui, i nisi ubi interpretationis'usus et

IV

ratio requirere videretur.

Qua quidem interpretandi in

opera quantum quum antiquissimo Metaphysicorum inter­ preti Alexandro, tum iis debeam viris doctissimis, qui no­ stra aetate de restituendis et promovendis studiis Aristo­ teleis meruerant, Brandisio, Trendelenburgio, Waitzio,

Zellero, Spengelio, Krischio, Heydero aliis, prope quae­ libet huius commentarii pagina testis est; ab his viris quae vere et subtiliter exposita videbam, ea non putavi iteranda esse, sed lectores illuc remittere satis habui. Et T re n d e le n b u rg ii quidem ac W a itz ii commentarios, quos de libris Aristoteleis1scripserant,' ita mihi exempla posui ad·>!ut' niultum.' assecutus esse 1mihi -videar, s i ; ad»aliquam eora m :similitudinem accessisse iudicer. Indice hob>egi ut c t; verborum rerumque conspectum et quasi 'supplementum quoddam· commentarii lectores ha^ berent;i quem in indicem quae sint recipienda,! quae ex­ cludenda,, quum saepissimis*ambiguum sit iudicium,ih. cd. Bonitz Vol. IJ.

2

18 mentariis retinendus, et lubricum est indicium nec multum refert utrum probaveris.

Dicendi genus disputandique ra­

tionem quum considero, Aristotelis manum non prorsus agno­ scere milii videor; sed in tanta libri brevitate difficile est ex eiusmodi indiciis certi quidquam colligere. N ec spernenda est Graecorum interpretum auctoritas, qui quod Pasicli li­ brum tribuunt, traditum accepisse, quod Aristoteli vindicant, id ex suo ingenio indicare videntur. Itaque magis quidem j eo inclino, ut non esse Aristotelis lmnc librum putem, scdJ tamen pro certo id nolim contendisse. Alia est Iibri^/--*atio. Enumerantur hoc libro aliquot vocabula apud philosophos quuinmaxime usurpata, αίτιον, στοιχειον, ιρύσις, αναγκαίοι *, έν, ο ν , ουσία, ταντόν, 'έτερον, αντικείμενα, πρότερον και ύστερον, δνναμ ις , ηοΰόν,

ποιόν, πρός τι, τέλειον, πέρας, κ αθ' ο, διάθεσις, ε^ις, πά­ θ ο ς , στέρησις, έχειν, έκ τίνος, μέρος, δλον, κολοβόν, γένος, ιρενδος, σνμβεβηκός, et quot modis singula usurpentur, noσαχώς λέγεται, exponitur. Aristotelis quidem quin sit hic^ liber, non est cur dubitemus; neque enim vel in sententiis vel in genere dicendi invenias, quod ab Aristotele alienum videatur, et aliquoties per reliquos Meta physicorum libros ipse Aristoteles hunc commentarium περ'ι τω ν ποσαχώς λε­ γομένων nominatim respicit, E 4. 1028« 4 : ιγανερόν δ %έν οΊς διωρισάμεθα περί το ν ποσαχώς λέγεται έκαστον, ότι πολλαχώς λέγεται τυ ον. Ζ 1. 1028« 10: το ον λέγεται πολλάχώς, καθάπερ διειλόμεθα πρότερον έν τοις περ'ι τον ποααχώς , cf. /J 7. — i 1. 1052« 15: τό έν ότι μέν λέγεται πολλαχώς, έν τοις περ'ι το ν ποσαχώς διρρημένυις είρηται προτερον, cf. Λ 6. N on significato libri argumento vel titulo ' eundem librum J respicere videtur Θ 1. 1046« δ (cf. Δ 12), 8. 1049* 4 (cf. d 11), 1 3 extr. (referri hoc potest ad J ‘28), 4. 1055* 7 (/J 2 2 ), 6. 1056* 35 ( J 1 3 ). Contra in ipso li­ bro J disputationem de potentia et actu postea subtilius pertractandam esse dicit J 7. 1017* 9, quod pertinere pot­ est ad librum Θ, praecipue ad Θ 7. D e notione του evuβεβηκότος καθ' αυτό quod ait λόγος δέ τούτον έν έτέροις 30. 1025« 33, intclligere quidem possumus cum Alexandro Aphro­ disiensi ad h. 1. Analytica posteriora, sed eam disputatio­ nem absolutam dicat an instituendam, ipsis Aristotelis ver-

19 bis frustra quaeras indicatum. Denique quod dicit 15. 1021α 19: των δέ κατ αριθμόν (int. πρός τ ι) ονκ είσίν ένέργειαι άλλ* η ον τρόπον iv έτέροις εϊριμαι , admodum est dubium quo referendum putemus. Aristotelica igitur huius libri origo ut traditur sine ulla varietate, ita nihil est cur in dubitationem vocetur. Sed ueque hoc loco Metaphysicorum retineri, neque ad inctaphysicain doctrinam referri omnino potest. Per se quidem haud ab­ surdum fuerit, pro exordio vel alius disciplinae philosophi­ cae vel primae philosophiae enumerare, quot modis vulgo usurpari soleant usitatissima et quasi ipsius artis vocabula; sed ciusmodi quidem descriptio, quoniam nec pertinet ad ipsam quaestionem, nec quae sit propria ac primaria voca­ bulorum singulorum notio decernit, praemitti debet^disputatioui, non interponi. Alexander quidem vulgatum libri lo­ cum iustuin~csse et necessarium studet demonstrare, p. 302, 18: ότι δε και η τόξις του βιβλίου αυτή , δήλον ίκ του ποιεϊσθαι μεν αυτόν τ)}ν διαίρεσιν των πολλαχώς λεγομίνων τούτων , οις ai ίπιστήμαι χρώνται, ά κοινώς τφ δντι παρα­ κολουθεί' περί ών είπε και iv τφ δευτέρφ δεϊν τον φιλό­ σοφον πραγματενεσθαι διελόμενον ποσαχώς ϊκαστον λέγε­ ται. ακόλουθον δέ ίστι μετά το δειχθήναι περί τίνων ίστί της πρώτης φιλοσοφίας η θεωρία , ό iv τφ τρίτφ δέδεικται, έφεσης περί τούτων πρώτων θεωρειν οις όναγκαίον χρησθαι πρός την των άλλων των μελλόντων δείκννσθαι θεωρίαν τε καί δείξιν. διό καί πρώτον περί αξιώματος είπε τού ίπί παντός δειν την κατάφασιν η την άπόφασιν, ΰντος πρός τάς δείξεις χρησίμου · μ ε θ * ά iv τούτφ την διαίρεσιν ποιεί­ ται των οντο>ς πολλαχως λεγομίνων. Sed quantopere iis verbis Aristotelis, cx quibus haec repetita est ratiocinatio, et Alexander abutatur ct quotcunquc cum secuti sunt, facile est videre; illic enim Γ 2. 1004« 28 (p e r errorem cuim Alexander videtur scripsisse iv r φ δευτέρφ): ώστε διελόμενον ποσαχώς λέγεται ϊκαστον κτλ. Aristoteles comprobat cur disputatio de unitate, diversitate, contrarietatc aliisque similibus notionibus, quamquam multifariam usurpantur, ta­ men entis ad cognitionem pertineat; sed minime hoc dicit, enumerandum primum esse varium vocabulorum usum, id quod boc libro fecit, deinde de· ipsis notionibus, quid va-

—2·

20 leant quibusque inter se rationibus cohaereant di sputandum esse.

Praeterea si qua est libri K auctoritas in definiendo

uberioris disputationis ordine, sicuti illic expositum princi­ pium contradictionis continuo sequitur philosophiae primae definitio et entis disquisitio, ita librum E post ipsum li­ brum Γ

ponendum neque aliud quidquam interponendum

esse consentaneum est. Q uodsi quis his motus rationibus mutato librorum or­ dine librum^/^ixdiquis omnibus praeponere induxerit in aninuini, ne sic quidem omnes dubitationes videbitur-distulisse. Nam si ad primam philosophiam paraturus aditum Aristote­ les vocabulorum quorundam varium usum persequi voluis­ set, ea nimirum vocabula eligi par erat, quorum praecipuus esset in hac philosophiae parte usus.

Hanc vero legem, ab

ipsa rei natura scriptam, parum videmus observatam esse; neque enim omnes persecutus est notiones, quas iure requi­ rimus, veluti aegre desideramus vocabula είδος, νλη, ορος, τί έατι, ίνεργεια a i., et adiccit alia, quorum aut nullus est aut admodum exiguus in prima philosophia usus, veluti xoλοβός , δίάΟεαις, εχειν al. Et om nino si quis vocabulorum, quorum usum exponit Aristoteles, vel delectum vel ordinem ad certam quandam legem referre susceperit, operam vide­ tur perdere; quid quod etiam singulorum vocabulorum ex­ plicatio disputandi subtilitate lon ge est et physicis et mctaphysicis libris in fe r io r 1). — Itaque suspicor Aristotelem hoc in libro nihil aliud nisi congessisse usitatissima quae­ dam vocabula, nulla certa ratione ductum neque in delectu neque in ordine instituendo, et hunc commentarium seorsim scripsisse ut neque cum physicis neque cum metaphysicis libris artiore quodam contextu cohaereret. —

D e.al­

tero capite libri z/, quod ipsis verbis concinit cum Phys. II, 3, dictum est in commentario. - . Iain semotis cx opere, uietaphysico h isjlu o b u s libris cc et J, accedimus ad librum I . Ibi explicato vario usu, quem vocabulum unitatis habeat, philosophus quae, sit princeps eius notio investigat, eamque adversus placita Platonicorum et Pythagoreorum tuetur. D ein de notionem unitatis per ca•i

■

· .

. .. . ;

’· { 1 ) Cf. «fiiac adnoUvi ad Λ 1. 4 al.

21 tegorias quantitatis et qualitatis ita persequitur, ut quomodo inter se opponantur unum et multa, quae sit coutrnrietatis notio, quae sint geuere vel specie diversa, quae media inter contraria exponat, et alias quasdam quaestiones bis cogna­ tas diligenter et acute pertractet. — De Aristotelica libri, origine neque ex auctoritate veterum interpretum neque exj ipsa libri natura ulla repeti potest dubitatio; et ad primani quidem philosophiam perlinere eas quaestiones, in quibus instituendis hic liber versatur, manifestum est. Primae enim philosophiae est ens cognoscere quatenus est ens; atqui re­ ciprocas inter se esse entis et unitatis notiones in ipso in­ troitu Mctaphysicorum Γ 2 exposuit: ergo eiusdem est pri­ mae philosophiae, unitatis notionem et quae cum ea coniuncta sunt investigare. Atque Aristotelem quidem eo consi­ lio hunc librum I scripsisse, ut cum libris antea dispositis ΑΒΓΕΖ11Θ una et continua serie contineretur, non impro­ babiliter coniicias ex initio capitis secundi: κατά δέ την ou-

cictv xai την φύσιν ζητητέον ποτέρως έχει, χα&άπερ iv τοίς διαπυρημαοιν ίπηλ&ομεν τί το ϊν ίΰτι χαϊ πώς δεϊ περί αυτόν λαβεϊν χτλ.; manifesto enim respicit quaestionem eam quae disceptata est B 4. 1001« 4 — &25, neque tamquam petitam ex alia disciplina, sed ut quae eiusdem sit discipli­ nae et disputationis 1). Sed licet de metaphysica huius li­ bri dignitate constet et voluisse eum Aristotelem inserere operi metaphysico per libros Λ — Θ continuato probabile videatur, tamen qua ratione cum illis coniunctus sit et quem potissimum locum vel 'priori disputationis parti, qua de uni­ tate universe disserit, vel posteriori, ubi singula quaedam unitatis et multitudinis et contrarietatis genera persequitur, voluerit assignare, nc levissimo quidem indicio signilicatum est. Non continuari hoc libro quaestionem extremis libris ΖΙ1Θ propositam, sed satis magno intervallo rumpi senten­ tiarum contextum, vele obiter legenti libros apparet. Acce­ dit quod ne iis quidem locis ad superiores disputationes re­ spicit, ubi id fieri iurc requiras, ut re vera unum exsistat tf-

1 ) Laudatur praeterea etiam liber Z libro I 2. I053\ 16: ii di xa O ok n v d v r a t o r avatav iircc/, xafXantQ h

rwr

τοΐς njyi οτσ/ας χαϊ τΐίς>ί τ ο ν

όι*τοί ityijicc* Xoyoie, cf. Z , 13; sed inde non satis certo cognoscas, utrum librum Z ex eadem disciplina esse ct eodem opere contineri voluerit necne.

22 disciplinae corpus; veluti quum de unitate disputat, ea, quae de unitate et notionis et rerum sensibilium antea disputa­ vit I I 6, ne verbo quidem commemorat nec quom odo haec inter se cohaereant exponit, nisi forte cui satisfactum vide­ tur iis verbis quae legimus I 1. 1052« 31 sqq.; deinde quod exponit, quae sint genere diversa quae specie, coniunctum id quidem est ipsa re cum ca disputatione, quam de quae­ renda notionum definitione libro Z instituit, sed nullo modo ad eam refertur; et id genus alia poterunt afferri.

Inde

veri simile est, Aristotelem hunc librum de una quadam quaestione primae philosophiae seorsim scripsisse, et vo­ luisse eum quidem coniungere cum ampliore opere metaphysico, sed id quod voluit non perfecisse. — Ceterum ne quis forte putet libro I contineri illam διαίρεΰιν sive έκλο-

γην των ίνα ντιω ν , quam se scripsisse aliquoties per libros metaphysicos commemorat Γ 2. 1004α 2 , K 3. 1061« 15, eo est cautum quod eiusdem libri etiam in libro 1 mentio­ nem facit 3. 1054« 30. Libri K priore de parte 1. 1059« 18 — 8. 1065« 26 su­ pra est expositum p. 15; videri Aristotelem his capitibus eandem de prima philosophia disputationem breviter adum­ brasse, quam deinde, retento eodem fere ordine, uberius et diligentius libris Β Γ Ε explicuerit.

Et breviorem hanc do­

ctrinae adumbrationem utrum ipse non perduxerit ad eun­ dem locum ac pleniorem rei tractationem, an posterior pars interciderit, nec potest nec multum refert diiudicari. Ex ipso initio libri K : o n μεν ?) οοφία περί άρχάς ίπιατήμη τίς ion,

δηλον έκ τω ν πρώτων, έν οϊς διηπόρηται πρύς τα ντιο των άλλων ειρημίνα περί τω ν αρχώ ν , praepositam fuisse appa­ ret huic libro historicam quaudam disputationem, qualem habemus in libro A , sive ipse liber A etiam libro K prae­ positus fuit, sive alia eiusdem argumenti commentatio, quae brevitate a libro A perinde distingueretur ac liber K a li­ bris Β Γ Ε . i 1 Altera vero libri K pars 8. 1065« 26 — 12. 1069« 14 tam manifesto ex,P hysica auscultatione est excerpta, ut Graeci iam interpretes eam hanc ipsam ob causam enarrare super­ sederint, cf. Alex. p. 640, 30 sqq. Aristotelem autem non esse huius epitomae auctorem, equidem non dubitaverim con-

23 •pota· | luet rk

docet fibri I „ si λπlesiqtt tlofl i'd' jjDfl·

a ip trip» Itf^

Qiffll et$ iDtl^

00f

^

'

w & A Ifi 0$ fS* **.

.f \

35

Ciceronis libris de natura deorum ad hanc quaestionem de­ fertur, in universum quidem de ordine ac ratione librorum metaphysicorum Brandisio videtur assentire (1. I. p. 271), ne­ que totam quaestionem de integro persequitur, sed praecipue quo tempore et ordo et titulus nunc vulgatus in usum ve­ nire coeperit inquirit, ut inde intelligatur, quo pertineant notissima illa et multum disceptata verba Ciceronis de nat. deor. I 13, quibus Aristotelem in tertio de philosophia li­ bro multa turbasse iudicat. Ea verba referenda esse demon­ strat ad Metaphysicorum librum A . Phaedrum autem, phi­ losophum Epicureum, cuius e libro περί &εών, neque ex ipsis veterum philosophorum scriptis, Cicero hauserit quae de eorum placitis narret, usum videri editione Metapliysicorum a viro docto Alexandrino, fortasse ab Hermippo, in­ structa, in qua primae philosophiae institutio conclusa esset his tribus libris A K A et significata, secundum librum K 3. 10616 5, 4. 10616 25 γι?.οσοφίας nomine; nec tamen debere nos deceptos nominis similitudine hos libros eosdem putare fuisse, atque eos quos περί ηιλοαοφίας se scripsisse Aristo­ teles aliquoties commemorat. — Haec sententia, a ‘ Krischio docte et acute exposita, ut est satis probabilis et ad expli­ canda verba Ciceronis aptissima, ita tot nititur coniecturis, ut ad certum iudicium eam posse adduci vix crediderim ;'sed etiamsi certo constaret, ab antiquiore' aliquo editore)h os tres libros A K A tamquam«continuos coniuuctos fuisse, ad cognoscendum genuinum Mctaphysicorum ordinem id certe non pertineret, quoniam haec librorum coniunctio vulgato nunc librorum ordine non melior sed vel minus apta est.

•

>

:

i:

. i: . ) i..

: ■ · ‘ Λ* >

|0S^ I#, * Λ* S>

J

Π’ ' ’ .i : . : .ι*; „; , . ’ .

wi *..* ' · Λ! * Λ λ ■’ ? . i μ:

i! ) ' : i *1 .* .1; \ . /. 3*

i .t··

36

.

.1

Λ

'· t

1. 980α.

ί· !#> -

'* ' ·' : / . λ ... , . *·Υ| *>Ί ··,;»:·*!·· ί : *η·* · ·,· ·>-;,(

’ ι 11 · ·· * '· ..··-■■ SDOI

flfl·

DOtii· M JSS

tifll· U> tfr* jrtf ler» r BO ttf· M jipi

,i.· r A

43

9816 5 , ώ § : ο ύ κ α τ ά . τ ο — 6 γ ν ω ρ ί ζ ε ι ν . Difficultas quaedam in hac cernitur sententia, quae utrum emendandis verbis an explicandis tollenda sit dubium est. Etenim quae proxime antecedunt verba si respexeris, σοφωτέρονς όντας ad χειροτέχνας referendum putabis; c contextu autem senten­ tiarum non χειροτέχνας sed αρχιτέκτονας intelligcndos esse apparet, qui sapientiores dicantur. Iam sublata profecto erit haec difficultas, si cum codd. A^Db verba 61 τους d' ώσπερ — 5 δι $&ος omiseris, quam rationem Schweglerus iniit. A c sane neque Alexandri auctoritas huic emendationi obstat, quo­ niam is των άψυχων nullam facit mentionem, ut'illa verba videri possit in suo textu non habuisse, neque quidquam de­ sideraveris, si illa verba omittantur. Attamen et rerum in-; animarum cum opificibus comparatio aptior est, quam quae ex glossemate iure repetenda esse videatur, neque verbo­ rum illorum τους δ ’ ώσπερ κτλ, conformatio grammatica adeo est perturbata, id quod contendit Schweglerus, ut inde con­ cludas ea omittenda esse; pendent enim verba τους δ * et reliqua a verbo νομιζομεν; denique codici Ab in consensu reliquorum prope omnium tantum tribuere auctoritatis du­ bitaverim (cf. V ol. I. praef. p. X V ) , praesertim quum sae­ pius in eo libro aliquot verba omissa esse ex var. lect. fa­ cile cognoscatur. —. Itaque si esset conicctura opus, eo po­ tius inclinarem ut ante ώς ον excidisse putarem architecto­ rum mentionem, τους δέ αρχιτέκτονας κατά λόγον vel κατά τέχνην'(cf. Schw. ad h. I.), sed videtur acquiesci posse in textu vulgato. Subieetum enim enunciati ώς ού κτλ. non repetendum est e superioribus verbis, sed supplendum co­ gitatione pronomen indefinitum τινα ς , quae ellipsis ut fre­ quens est et linitis in modis et in infinitivo, ita neque in participio videtur offendere posse, quamquam consimile quod afferam exemplum non habeo. H oc igitur Aristoteles vide­ bitur dicere: In rebus inanimis a naturali quodam instinctu, in opificibus a consuetudine causam repetimus agendi; neu­ tri generi propterea sapientiam adscribiinus,' quoniam cius vis non in agendi facilitate, sed in cognoscendis rerum cau­ sis‘cernitur. [F ort, scribendum est ών ού κατά το πρακτι­ κούς είναι σοφωτέρονς είναι τούς σοφωτέρονς όντας. //Λ*.] ν- 9S16 7 σ η μ ε ί ο ν sensu lo g ico , quem recte huc trahas, explicatur Anal. pr. II 27. 70* 7 sqq. Trcndcl. EI. Iog. §. 37.

44

A I.

981 b.

Ars quoniam cognitione perficitur, tradi docerique potest; vicissim inde quod potest_ ars doceri, experientia vero non potest, concludi licet, arti potius quam experientiae sciendi laudem esse assignandam, cf. Piat. Alcib. I. p. 1 1 8 d: καλόν δηπον τεκμηριον των έπισταμένων δτιονν, δτι έπίστανται, ίπειδάν και άλλον οϊοί τε ώσιν άποδεϊξαι έπιστάμενον. — 69 δννανται γάρ, οι δέ ον δννανται διδάσκειν. Plenius dici poterat ο i μ ί ν γάρ (int. οι τεχνίται) δννανται , οι δί (inti οι έμπειροι) ον δννανται διδάσκειν. Eiusdem breviloquen­ tiae exempla attulit Kruger gr. Gr. §. 50, 1 . A. 12. 9S16 9 ’έ τ ι δέ τ ω ν α ι σ & η σ ε ω ν — 13 δ τ ι &ερμόν. Causae in cognitione artis ac scientiae cerni dignitatem ap­ parere dicit ex comparatione sensuum. Etenim sensuum per­ ceptiones, quia neque universale quidquam concipiunt nec causas perspiciunt (c f. Anal. post. I 3 1 ), sapientiae nomine insignire nemo inducit animum, quamquam rerum singularum sensus sunt κ υ ρ ι ώ τ α τ α ι γνώσεις, h. c. penes sensus est de rebus singulis ac sensibilibus iudicare et decernere quid sit verum, quid secus, cf. Γ 5. 10106 12: ον δηπον ομοίο)ς κνρία ή το ν ιατρόν δόξ,α και η τον αγνοονντος . de soran. 2 . 460^ 21: κνριωτέρα γάρ της άφης η δψις. , Singularum enim rerum externarum cognitio non aliter potest quaeri nec ali­ unde est suspensa, nisi a sensibus (c f. s l 9. 993« 7: ων ίστ'ιν αϊσ&ησις, ταντα πώς άν τις μη εχων την αϊσ&ησιν γνο ίη ), qui in suis quisque et propriis rebus numquam falluntur sed verum ubique cognoscunt, Γ 5. 10106 2 . de anim. II 6 . , - ‘ 9816 13 τ ο μ ί ν o v v π ρ ώ τ ο ν 27 ο μ ο γ ε ν ώ ν . Ar­ tes inter se ut tempore inventionis ita dignitate differunt; inventae enim primum eae sunt artes, quibus vitae necessi­ tates suppeditantur; posteriores tempore, sed dignitate supe­ riores eae accesserunt, quae ad liberalem . vitae cultum per­ tinent; denique ut postremo inventae sunt, ita summum ob­ tinent dignitatis gradum eae artes; quae ab omni usu exr cmtac ac liberae unice in contemplando e o ,-q u o d est ve­ rum, -versantur, b. e. artes thcoreticae. — το μέν, ovv πρώ­ τον cx aliquot codd. consentiente Asclepio et, ut videtur, Alexandro praetuli vulgatae lectioni τον μέν ovv πρώτον, quia, si sequentes cnunciationes contuleris,* apparet non dc

. . ! · · < · '/'·!

-

·i .

i*-; \ -·'■ , . 7^. i i .[>j ,.i J i n J i - J f l q ' " '

A l:d 8 \ b . ) te t:

SOI a«i p tm m

!(i*

jifc ®>p ipff·

It 1« 01*

ilanas js pA

jji· r

?;*

Jr

if 1^

r m r. rt

dc

l

45

ipso primo artis alicuius inventore agi, sed universe eum significari ordinem et decursum inventionis, ut p r i m u m qui­ dem inventae et probatae sint quaelibet artes, deinde quum inter plures artes ( πλειόνων δ ’ ευρισκομένων τεχνών ) dignita­ tis discrimen fieri possit, necessariis artibus praeponantur eae, quae cultum vitae spectant, denique bis omnibus artibus ex utroque genere inventis (ό&εν ήδη πάντων των τοιουτων κάτεσκευασμενών) accesserint artes theoreticae. Atque istud quidem et temporis et dignitatis discrimen ut apte signifi­ cetur, iure requiras ro μεν ουν πρώτον , non τ ο ν μέν ουν ποώτον, — Cuiuslibet artis inventor ab initio laudandus videbatur, utpote egressus solam sensuum perceptionem, quae quia communis est omnibus hominibus κοινή dicitur, παρά τάς κ ο ι ν ά ς αισ&ήσεις 614. — Necessitati vitae, τοϊς άναγκαίοις , opponitur ή διαγωγή , quo vocabulo significari vitae cultum et quaecunque ad voluptatem potius et oble­ ctationem,' quam ad solam pertinent necessitatem, inde co ­ gnoscitur quod cum ηδονή et ραστώνη coniungitur, cf. 6 2 1 : ai μή προς η δ ο ν ή ν μηδέ προς τάναγκαια cum 617: τών μέν>πρός τάναγκαια τών δέ προς διαγυ^ήν ουσών.' 2 . 9826 23: και προς ραστώνην και διαγωγήν, Eth. Ν. IV 14. 1 1 2 7 6 3 3 : ονσης δέ και άναπαύσεως έν τφ βίω , και έν ναύτι; δια γωγής μετά παιδιάς. IX 11. 11716 13: τήν τε διαγωγήν ήδεϊαν έχει. Polit. VIII 5. 1339« 25: ή προς διαγωγήν τι συμβάλλεται (iut. ή μουσική) και προς ιγρόνησιν. 617: τήν διαγωγήν όμολογουμένως δει μή μόνον ’έχειν τό καλόν αλλά και τήν ηδονήν, VII 15. 1334« 16: χρήσιμοι — προς τήν σχολήν και διαγωγήν. Disputat de hoc vocabulo Bicse 1. p. 549 n o t , sed cum quidem unius loci natura deceptum nimis arte huius notionis iines contrahere apparebit et cos quos laudavimus locos conferenti et praecipue Eth. Ν. X 6 . 11766 12. 1 4 . , — Has post artes, quibus et necessitates et oblectamenta comparantur, quod mathematicae exortae sunt, quae quidem primae inter thcoreticas inventae sunt, id ei debetur otio, quo apud Aegyptios, geometriae auctores (H erod. II 109), pontificum ordini (έιλνος, cf. Ast. lex. Piat, s. h. v .) licebat frui. Et otio quidem opus esse ad con­ templandam veritatem, otium negotiis, contemplativam vitam activae, thcoreticas artes ac disciplinas practicis praeponen-

46

A I. 981 b.

das esse uberius exponit Aristoteles Etb. N. X 7. cf. Polit VII 4. 14. 15. Artem autem angustiore et peculiari huius vocabuli sensu (latiore enim sensu Graecorum τέχνην pa­ riter ac Latinorum a r t e m etiam ad scientiam referri vel ex superiore disputatione colligi potest 9 8 1 ^ 2 4 'ai μα&ηματι* και τέχναι, cf. An. pr. I 30. 46** 22. An. post. I 1. >71« 4. T op. IX 9. 170« 31, 30. 1 1 . 172« 29, 28 et ad Θ 2 . 1046*3) a scientia in Ethicis Nicoinacheis, ad quae lectorem dele? gat, ita distinguit, ut sit τέχνη 'έξις τις μετά λόγου άλη&ονς ποιητική V I 4. 1040« 20, έπιστήμη autem 'έξις αποδεικτική 3. 1039* 31 (cf. Anal. post. II 19. 100« 6 : έκ δ ’ έμπειρίας — τέχνης αρχή και έπιστήμης , έάν μεν περί γένεΰΐν1 τέχνης , έάν δέ περί το ον, έπιοτήμης), omninoque iu illa Ethi­ corum parte VI 3 — 7 cetera quoque, quae eiusdem sunt ac scientia generis ( και των άλλων των ομογενών *26), veluti φρόνηοιν, ΰοψίαν , νουν, definit et explicat. > i : ν -.·■;/ 9S1* 27 ο υ 0' ' έ ν ε κ α — 982« 3 δ ή λ ο ν . « Non colli­ git e superiore expositione Aristoteles, sapientiam communi omnium consensu pro scientia summorum principiorum ha­ beri, nec superiora se exposuisse dicit propterea ut appa­ reat hanc esse vulgarem de sapientia, opinionem, sed quia haec esse sapientiae vis ac natura vulgo statuitur; itaque non concludit ex superiore disputatione, sed ad eam assu­ mit definitionem sapientiae. Nimirum antea .exposuit, quo et temporis et dignitatis ordine sese invicem excipiant sen­ sus, memoria, experientia, ars, scientia; unde si voluisset re­ petere et conficere sapientiae definitionem, ea ipsa discri­ mina, de quibus lectorem ad Ethica Nicomachea remittit εϊρηται μέν ουν — ομογενών , diligentissime erant exponenda: tantum assecutus est, non usu, sed scientiae laude aestimari singulorum generum dignitatem. Iamr vero si est ex vulgari hominum iudicio sapientia summorum principiorum scientia, eam dignitate reliquis omnibus cognitionis generibus .'prae­ stare apparet ώοτε κα&άπερ εϊρηται ~ μάλλον:-'hanc'au­ tem naturam re vera tribui sapientiae communi omnium-iu­ dicio sequenti capite demonstrat. i·* o » . I L Ju > 'i) . :i. 4 i i . i .! . i *r. ·. f i i ( , s .:! ' ' ■' ) i .r.iJn ;i r:i . ' f i f/ i · j V> π·.ί*;ι ior*

57

dine concinent, si post πάσιν «1 6 posita fuerint: θαυμαστόν γαρ δοχεϊ πάσι τοις μηπω τε&εωρηχόσι την αιτίαν , εϊ τι τφ ίλαχίστω μη μετρείται, cui opponatur deinde « 1 9 : ον&ίν γάρ αν οντω {λανμάσειεν άνηρ γεωμετρικός. Sed quum neque e libris mscr. neque e commentario Alexandri afferre quid­ quam possim ad confirmandam hanc coniecturam, vereor audacius in transponendis verbis versari. — Aliam interpre­ tandi viam Sclnvcglerus ingressus est; is enim των ϋ'ανμά των seiungit ^ v. ταντόμ ατα , et subintellecto verbo lati idem significare existimat ac: θαυμαστά Ιστι, χαίλάπερ ταυ τάματα ιλανμαστά ίστι τοϊς μηπω τεΟ'εωρηχόσι τ. αιτ. Sed vereor ut haec interpretatio ferri possit; quae enim affert exempla των αναγκαίων ίστi, των αδυνάτων Ιστί etc., ea omnia nomen adiectivum habent, non nomen substantivum; ac praeterea nomen &ανμα , quum esset usitatum ad siguificauda praestigiatorum artificia, vix probabile est Aristote­ lem usurpasse ad denotandam modo admirationem his ipsis praestigiis excitatam. 983« 20 τ ι ς μ ί ν o v v ό τ ρ ό π ο ς τ η ς Ι π ι σ τ η μ η ς τ η ς ζ η τ ο ν μ έ ν η ς 7 ε ϊ ρ η τ α ι . Sapientiae qua.e sit notio Aristo­ teles vulgatas de ea secutus opiniones descripsit; sapientiae autem nomine utrum universe scientiam vel philosophiam, an primam philosophiam significare voluerit, iure quaesiverit aliquis. Nimirum σόγια utraque vi apud Aristotelem le­ gitur, veluti de scientia vel philosophia universe A 1. 981« 27: ως χατά το εϊδέναι μάλλον αχολονιλονσαν την σόγιαν πάσιν. Γ 3. 10056 1 : ίίστι δε σόγια τις χαι η γνσιχή , ά ϊΧ ον πρώτη. Κ 4. 10616 32: διό χαι ταντην (int. την γνσ ιχην ) χαϊ την μα&ηματιχην μέρη της σόγιας είναι ϋετεον: contra primam philosophiam vocabulo σόγιας significari ap­ paret his locis B 1 . 9956 12. 2. 9966 9. K 1. 1059« 18— 32. 2. 1060« 10. Λ 10. 10756 20, cf. Eth. Nic. VI 7, W nitz ad Anal. post, prooem. Atque hoc ipso capite ad definiendam σόγια ν plura affert, quae non ad primam potissimum philo­ sophiam sed omnino scientiae ad naturam pertinent, veluti quod eam dicit ad docendum aptam esse et propter scmet ipsam quaeri, alia id genus. Attamen si considerave­ ris, sapientiam ad primas rerum causas referri et maxime universalem et divinam dici, probabile videbitur, universam

58

A 2 .3 .

983 a.

disputationem, licet communes quasdam omnis scientiae no­ tas contineat, pertinere ad primam philosophiam. Atque id confirmatur collato B 2 . 996* 8 sqq.; ibi enim, quum ma­ nifesto de prima philosophia disserat, ipsius huius disputa­ tionis facit mentionem: ίκ μίν ovv των πάλαι, διωριΰμένων, τίνα χρη καλεΊν των Ιπιστημών αοφίαν , 'έχει λόγον έκ.άστην προσαγορενειν. y μέν γάρ άρχικιοτάτη και ηγεμονικωτάτη κτλ. Quod autem primam philosophiam hoc capite non tam certis descripsit finibus, quam Γ 1 et E 1 , 'non possumus mirari; illis enim locis ex sua ipsius sententia primani phi­ losophiam describit, hoc capite tantum componit, quantum ex vulgatis hominum opinionibus colligi potest, ex quibus ad­ umbrasse huius disciplinae notionem satis videbitur. 983« 22 τ η ν ζ η τ η σ ι ν και τ η ν ό λ η ν μ έ θ ο δ ο ν . Voc. μέθοδος apud Aristotelem latius patet, quam qua significa­ tione in hodiernum sermonem transiit. Usurpatur quidem μέθοδος ad significandam viam ac rationem disputandi vel inquirendi An. pr. I 31. 46« 32, *26. II 1. 53« 2. ζητεΐν, ενρεϊν, έχειν μέθοδον Τ ορ. I 1 . 1 0 0 « 18. 2. 101« 29. 3. 102* 36. ίπο την αντην μέθοδον Τ ορ. I 5. 102« 10, 37. ιδία, οικεία, ητιςονν μέθοδος Τ ορ. I 6 . 102* 39. "VII1 12. 162*8. An. pr. II 23. 6 8 * 12 (cf. οδός An. pr. II 1 . 53« 2. I 27. 43« 21. 28. 45« 21, *37. 30. 46« 3. 31. 46* 24, 33. Τορ. II 2. 109*14). Saepe vero hoc vocabulo non forma dispu­ tationis, sed ipsa disputatio vel disquisitio significatur, cf. A 3. 9S3* 4. 984« 28. Μ 1 . 1076« 9. 9. 1086« 24. N 3. 1091« 20. T o p .IX 11. 172*8.34. 184* 8 (cf. 183* 13. 184*7). VII 3. 153« 25. Et ea quidem vi hoc loco usurpatum esse voc. μέθοδος, vel ex addito nomine ζήτησις colligas. De­ nique μέθοδος perinde ac πραγματεία interdum disciplinam quandam significat, via ac ratione traditam, Τ ορ. I 2. 101*3. — Cf. de usu voc. μέθοδος Zeli ad Eth. Nic. p. 3. VVaitz ad An. post. I 1, 71« 1. Heyder krit> Darstcllung etc. I I. p. 216 not. i > j 1 t

c a p

. n i.

‘ V

i.7 ’

• Unaluor esse causarum princqmm genera ut est de­ monstratum ii» Physicis, Ha comprobatur veterum philoso­ phorum auctoritate, ψιί nullum praeterea genus potuerunt

A 3. 983 a .

id i-

Ia· V η 39 ΙΟ ί li­

ci ί ot eΛ «I j * B* fe ·

}& & * i

l >

ii t· 9 i 9

P· ► i

u

’ 59

reperire 983« 2 4 — 66. Antiquissimi enim phitosopld non posuerunt aliam nisi materialem rerum causam, *it?e aquam, «ice aerem, e/ee n/ia corpora simplicissima 6 6 — 984« 16, postea ipsa veritate ducti materiae addiderunt causam mo­ vendi, praeter eos qui immotam esse omnem rerum univer­ sitatem sibi persuaserunt «1 6 — 6 8 , tum Anaxngoras pri­ mus eadem rerum natura ductus tertiam ponendam esse causam intellexit, ex qua quidquid esset boni in omni re­ rum natura repeteretur , nec tamen eam seiunxit a causa motrice 6 8 — 2 2 . 983« 24 έπεϊ δέ γ α ν ε ρ ό ν — 63 π ε ρ ί τ η ς ά λ η & ε ί α ς . Causarum principum quaerendam esse cognitionem, qua in re primam philosophiam versari supra docuit, iam confirmat cx ipsa scientiae natura: τότε γάρ ε'ιδέναι rpaidv Ζχαστον (quod vocabulum generis neutrius esse, non masculini, ut interpre­ tatus est Sclnveglerus, apparet cx locis adseriptis ad 2. 9826 3), όταν την π ρ ώ τ η ν αιτίαν οϊώιιε&α γΐ’ωρΐζειν. Et primam quidem causam, την πρώτην αιτίαν, non dici eam, quae rei effectae proxima est (τα Εγγύτατα αίτια I I 4. 10446 2), id quod per usum vocabuli πρώτος videtur licere (cf. Δ 4. 101 5« 7: η τε πρώτη ν?>η , και αντη διχώς, η η προς αντο πρώτη η ή υλως πρώτη), verum potius eam, quae non ali­ unde suspensa sed suapte natura causa est (cf. Γ 2. 1 0 03 6 · 16: τον πρώτου — και ον τα α?.?Μ ηρτηΎαι. Ζ 6 . 10316 12: καθ '* αυτά και πρώτα. 1032« 5 al.), et consentaneum videbitur conferenti An. post. I 24. 856 23 sqq. et cos lo ­ cos, quos adhibui de eadem re ad 2 . 9826 3, et ex hoc ipso loco cognosci potest. Easdem enim causas antea dixit τα έξ αρχής αίτια , definiens notionem causae per notionem prin­ cipii ita, ut prima et absoluta causa significetur. (Conferri potest cum hac formula rd Ιξ άρχης αίτια, quod saepissime Aristoteles αίτιον et αρχή pro synonymis coniungit, cf. 2. 9826 9. 5.9866 33. 8.9896 23. 990« 2. B 3. 999« 18. Γ 1. 1003« 26. 2. 10036 18 al.) Quatuor causarum genera Aristotelem notum est distin­ guere, ubicunque dc remin natura et generatione agendum est, cf. ex Metaphysicis B 2. 996*5 sqq. J 2. 11 4. 1014« 33 sqq. et ad Λ 4, cx Physicis praecipue Phys. 11 3. 7. dc gener, an. 1 1. V 1. e Logicis Au. post. II 1 1 . Uberius

GO

A 3. 983 α.

dc hac causarum distinctione ct quomodo quatuor haec causaruin genera ad tria revocentur disputaverunt Rittcr Gcsch. d. Phil. III p. 159 sqq. Zeller Phil. d. Gr. II p. 409 sqq. W aitz ad An. post. II 11. 94« 20. Forchhammer VcrhandI. der scchsten Ycrs. deutscher Philologen. 1844. p. 84 — 89. Ac primum quidem substantiam et notionem substantia­ lem (cf. ad Z 4 sqq.) principiorum in numero esse haben­ dam inde apparet: ανάγεται γάρ το διά τί εις τον λόγον 'έσχατον «28, h. e. si quis quaesiverit, cur aliquid hoc sit vel illud, quum multa possint responderi, postremo tamen, έσχα­ τον, afferenda est ea notio, quae ipsam rei naturam expri­ mat (vernacule interpreteris: deun das JVaruin wivd zuletzi m auf den B eg riff der Sac/ie zuruckgefiihrl). Nimirum έσχατον cum Alexandro referendum esse ad verbum ανάγεται, nec cum Hengstenbcrgio ad τον λόγον , confirmatur coli. Phys. II 7. 198« 16: εις τό τ ί έ σ τ ι ν ανάγεται το διά τί έσχατον έν τοις άκινήτοις, οϊον ίν τοΊς μα&ήμασιν* εις ο ρ ι σ μ ό ν γάρ τον ενιΐέος η σύμμετρον ή άλλον τίνος ανάγεται έ σ χ α ­ τ ο ν . Iam vero quo in investigando postremo devenimus, id suapte ictura primum est, Alex. p. 18, 2 , atque hoc, pro­ pter quod tamquam primum ( διά τί πρώτον) quaelibet res ca est, quae est, hoc vero pro causa ac principio est ha­ bendum. Referendum esse πρώτον ad τί neque ad αίτιον και αρχή, ut sit «propter quid tamquam primum,» sicuti paullo infra legitur έξ ον πρώτον 8 , cf. d 3. 1014« 26, ex eo cognoscitur, quod principii natura coniunctis vocabulis αί­ τιον και αρχή satis est definita, ad δι·ά τί autem, superiora secuti, requirimus adiici quidpiain, unde non proximam quam­ que causae denotationem dici appareat, sed eam quae inve­ stiganti ultima, prima sit sua ipsius natura, cf. An. post. I 21. 856 32: y.ai όντως ιόντες όταν μηκετι δι άλλο μηδ* ά? 0 ’ icoi' [d> 4

&· \0 & 1*

0 t 0

h l

f

G1

generandi, ita altera prospicit finem. Coniungit autem cau­ sae finalis nomen ro ov ϊνεκα cum nomine boni y.cei τάγα &ov (cf. eadem coniuncta 2. 982* 9. B 2. 996« 24. *12. Δ 2. 1013* 25. X 1. 1059« 35 a l.), quia utraque notio, si eam per se et plena absolutaquc vi ceperis, idem Aristoteli si­ gnificat. Summus enim finis, quo omnia tendunt, est ipsum bonum, et vicissim bonum ita tantum definit, ut illuc tam­ quam ad ultimum finem spectare omnia dicat. Cf. Etli. Nic. 1 1. 111 6 . — Quatuor igitur quum sint (ϊπεϊ δέ « 2 4 ) cau­ sarum genera, q u a m q u a m satis est de iis disputatum (r s &εώρηται μ ε ν o v v « 3 3 ) in Physicis, Phys. 11 3. 7, adhi­ benda tamen sunt superiorum philosophorum placita. Hanc esse universi enunciati conformationem, nec recte Bckkerum ante τεθεώρηταί μέν ovv plene distinxisse, demonstravi Obs. ad Met. p. 34. cf. Obs. ad Moral. p. 12 — 16. Quae ibi at­ tuli exempla, eorum numerus ex Aristotele multo potest au­ geri, nec magnopere distat haec conformatio ab ea forma periodorum Latinarum, de qua exposuit Niigelsbach lat. Stilistik §. 116. 983& 1 r o v g π ρ ό τ ε ρ ο ν — 3 ά λ η ϋ ε ί α ς . Superiores philosophos quod dicit venisse εις ίπίσκειμιν των δντων et philosophatos esse περί της αλήθειας, idem fere utrisque verbis significat. Veritatis enim quum ea sit lex, ut quae sunt, ea esse, quae non sunt, ea non esse censeantur, Γ 7 . 1011« 25, non multum differt utrum entia contemplari ali­ quem (cf. Γ 1) au de veritate philosophari (cf. a 1 . 993*20) dicas. — Superiorum autem philosophorum placita quum sae­ pissime referat Aristoteles, numquam simpliciter historici par­ tes agit, sed ubique aliorum sententias ad suam ipsius doctri­ nam confert, ut eorum dubitationibus quid sit quaerendum doceamur, B l init., vel quae male illi censuerunt, evitemus, quae bene, retineamus, cf. 71/1. 1076« 12 sqq. a 1. 993* 12 sqq. de coelo I 10. 2 7 9 * 5 — 12. de an. 1 2. 403* 21 — 24. Et hoc quidem loco superiorum philosophorum auctoritate confirmat nullum a se praetermissum esse causarum genus, similiter ac y i 10. 1075« 2 5 — 1076« 4 expositam de divina mente doctrinam eo comprobat, quod ita superiorum philo­ sophorum dubitationes omnes solvantur. 983* 6 τ ω ν δ η π ρ ώ τ ω ν — 18 έ χ ε ί ν η ς . Antiquissi-

62

A 3.

983 b.

morum philosophorum ( των π ρ ώ τ ω ν ψ. cf. ad 2 . 982* 1 1 ) plcriquc ca unice principia posuerunt, quae si diversa di­ stinxeris principiorum genera, ad genus materiae referenda erunt, τάς kv νλης είδει A7. Subtilius hoc videtur dixisse Aristoteles, quam si dixisset: τη ν ν λ η ν μόνην φήθησαν αρ­

χήν είναι πάντων . Quae enim principia veteres posuerunt philosophi, maxime Ionici, ea materiae, qualem Aristoteles statuit, comparari quidem possunt ita, ut ad idem causarum genus videantur referenda esse, nec tamen ipsam referunt Aristotclicam materiae notionem. Aristoteli enim materia mera est potentia generandi, δνναμις το ν γίγνεσθαι, neque ulla per se specie aut forma praedita (c f. ad Z 3.'1029* 1 0 sqq.) ad quamlibet formam accipiendam pariter est ido­ nea, quae forma si accesserit ad materiam, simplex ea est generatio, απλή γένεσις. Veterum autem philosophorum, qui hic recensentur, principia materialia iam certa aliqua quali­ tate definita statuuntur. (C f. de gen. II I, praecipue 329« 3 3 : πρώτον μεν τό δυνάμει σώμα α ισθ η τόν άρχη , δεύτερον δ * ai έναντιώσεις , λίγω δ ’ οίον θερμυτης και \υυχράτης> τρί­ τον δ ’ ηδη πνρ καϊ νδωρ καϊ τά το ια ντα .) Itaque quum in alias rerum formas transeunt, quoniam non induunt tum pri­ mum qualitatem quandam, sed integra substantia affectiones alteram altera commutant, ea non est simplex generatio, sed alteratio, «λ λ ο/W fg, quam quom odo distinguat a generatione perspicue exponit Aristoteles de gen. I 4. Unde veteres phi­ losophos sublatam e natura rerum generationem mutasse di­ cit in alterationem, cf. Phys. I 4. 187« 3 0 : και το γίνεσθαι τοιόνδε καθίστηκεν άλλοιυνσθαι κτλ . I 8 . 191« 27: και φασϊν ούτε γίνεσθαι των οντιον ονδεν οντε φ&είρεσθαι κτλ, — * 13. 16 ^ ι ο κ ρ α τ η ν , usitatum Aristoteli exemplum ad si­ gnificandam rem unam vere exsistentem, cf. A 8 . 1074« 35. An. pr. I 27. 43« 35. T op . VIII 160* 27. IX 5. 166* 23 al. 983* 20 ά λ λ α Θ α λ ή ς μ έ ν — 27 τ ο ι ς ν γ ρ ο ϊ ς . A Tha­ lete qui repetunt philosophiae Graecae originem, vcluti Theo­ phrastus Simpl. ad Phys. 6 , faciunt illi quidem recte, quo­ niam Thales primus nec fabularum involucris sententiam suam texit ( οι μνθικώς σογιζόμενοι B 4 . 1 0 0 0 « 18 ) neque immiscuit fabulas placitis philosophicis ( o i μεμιγμένοι iV 4. 1091* 8 ), sed argumentis (oi δι' άποδείξεως λεγοντες B 4.1.1.)

A 3. 983 b.

G3

sententiam suam videtur comprobare voluisse. Quamquam hoc ipso Aristotelis loco, quum quidem Thales dicitur ύ της τοιαντης αρχηγός φιλοσοφίας, uon videmur ita posse uti, ut etiam ab Aristotele universe principem philosophiae Thale­ tem significari putemus; dicitur potius dux ac princeps esse της τ ο ι α ν τ η ς φιλοσοφίας h. e. eins quaestionis et investi­ gationis, qua materialia principia quaerenda et ea pro prin­ cipiis omnium rerum habenda esse primum statuerunt. Et­ enim nomen φιλοσοφία, ut est repetitum a studio sapien­ tiae, quum omnino quamlibet significet veritatis indagatio­ nem via ac ratione institutam, non modo de universa phi­ losophia, sed etiam de singulis eius locis ac partibus usur­ patur vel de variis philosophorum placitis. Cf. φιλοσοφία universali investigationis significatione A 8 . 10746 1 1 : ixaστης τέχνης xai φιλοσοφίας. Phys. I 2. 185« 20: έχει γάρ φιλοσοφίαν η σχέψις coli. Met. Λ 2. 1089« 24: εχει έπίστασιν. Deinde de singulis doctrinae partibus Eth. N. I 4. 10966 31: άλλης αν εϊη φιλοσοφίας οιχειυτερον. E 1 . 1026« 18: τρεις φιλοσοφίαν. Denique de variis philosophorum placi­ tis A 6 . 9S7« 29. 31: ai ειρημέναι φιλοσοφίας η των Ί τ α λιχών φιλοσοφία . Cf. W aitz ad An. post. II 13. 966 15. — Argumentationem autem, qua ductus Thales aquam habuerit pro principio omnium rerum, quum nihil de ea literis man­ datum a Thalete exstiterit, 984« 1, Alex. p. 21, 14, divinari potius ab Aristotele quam pro certo referri ex ipsis verbis apparet λαβών ϊ σ ω ς την νπόληψιν χτλ . 622, cf. de coel. 11 13. 294« 29. de an. 1 5 . 411« 8 . Polit. I 12. 1259« 18. Krische Forschungen I p. 36not. — 6 6 : διά τό πάντιον τά σ π έ ρ μ α τ α την φνσιν νγράν ’έχειν. Cf. de an. I 2 . 4056 3: πεισΟηναι δ' έοίχασιν έχ της γονής, ότι πάντων υγρά . I)e hac significatione nominis φνσις cf. ad J 4 . 10146 3 5 . 9836 27 εϊ σϊ δέ τ ι ν ε ς — 981« 3 α ι τ ί α ς . Antiquissi­ mos poetas (quos quod ϋεο7.ογησαι dicit cf. ad B 4. 1000« 9) sunt qui consentire putent cum Thalete de aqua rerum omnium principio, siquidem Oceanum et Tctliyn generatio­ nis posuerunt parentes. Homerum quidem respici his ver­ bis apertum est, cf. II. X IV 2 0 1 , 246, quos eosdem versus Plato adhibet ad augendam Heracliteac doctrinae auctorita­ tem, Theact. p ..l8 0 d . 152c. 1 6 0d ; sed quos praeter Home-

64

A 3. 983 b.

rum cogitaverit Aristoteles dubium est. Si quis contulerit Piat. Cratyl. p. 4 0 2 b: ώσπερ α ν "Ομηρος 'Ωκεανόν τε ιϊεών

γένεσίν ηησι καί μητέρα Τ η & ν ν όιμαι δέ xai ‘Η σίοδος * λέγει δέ πον και Ό ρφενς, ότι *Jlxtav6s τζηωτος καλ/ι'ρροος ijoli yattoin,

ος ρα xaaiyvrftiiv όμομητοφα Τη&νι· onvif,

de O rpheo et Hesiodo cogitari probabiliter coniicict. Quam­ quam utmmquc dubitationi obnoxium est. Versus enim Orpliici, quos Plato affert, non ad ipsum generationis princi­ pium pertinent, sed e media eius theogonia sunt petiti, cf. L ob cck Aglaoph. p. 508. Brandis Gesch. I. p. 62; attamen quum varie traderentur Orphica de origine mundi placita, non defuere, qui aquam pro principio positam esse referrent, cf. Lob. p. 484. Brandis p. 6 6 . N ec minor dubitatio de He­ siod o, quem unum praeter Homerum respici Alex, ad h. L censet; Hesiodum enim constat non ab aqua sed a chao re­ rum omnium originem repetiisse. Quodsi quis cum Sclnveglc r o , usus opinione eorum , qui χάος a verbo χεισ&αι du­ ctum putaverunt, sic Hesiodi placita cum doctrina Thaletis conciliare studeat, is vereor ne nec vere nec ex Aristotelis sententia disputet, cf. L ob . p. 472 sqq. Sed non est, cur in eam rem subtilius inquiramus; fieri enim potuit ut Aristote­ les de antiquissimis poetis universe locutus vix certos quos­ dam ipse in mente haberet, cf. L ob. p. 488 not., vel recor­ datus illa Platonica verba e C ratylo num recte adhibuisset Plato Orpheum et Hesiodum non curaret. — Artificiosius ad­ hibito syllogism o aquam pro principio rerum positam esse inde videntur quidam conclusisse, quod poetae per Stygem deos faciunt iurantes, και το ν δρκον τω ν &εών νδωρ ^31. (O u od ipsam Stygem, per quam dii iurant, ορκον Aristoteles appellat, antiquiorem secutus est huius vocabuli significatio­ nem, vcluti Hom. II. X V 3 7 : 2 ϊτνγυς ύδω ρ , δστε μέγιστος όρκος δεινότατος τε πέλει μακάρεσσι &εοϊσι, apud Atticos scriptores, quantum scio, non usitatam. Cf. Buttmanu Lcxil. II. p. 52 sqq.) Atque is syllogismus, quem Aristoteles ad­ hibet, ut suam habeat vim neve in secunda figura ex dua­ bus propositionibus affirmativis concludi quid videatur, protasin maiorem recte Alexander monet p. 21, 6 per conver­ sionem simplicem in hanc esse formam redigendam: το τι -

Λ 3. 984«. itnlffi i Wi

Oo» i. imOr-

ti(U ttais

placa ieirrt dcfc dU ia0fr

vi& baless φ cor® fclflfr (jfltf· r#

iess* 131·

0i ifO> eji ad*

aro· rer· o*

65

μιώτατον πρεσβύτατον; cui si assumpseris minorem δρκος τδ τιμιώτατον , sequitur ut sit δρκος τδ πρεσβύτατον, 984« 3 "Ι π π ω ν α γ ά ρ — 5 dvccvoiag, Hipponem Tha­ leti subiunxit Aristoteles non ut aetate sed placitis proxi­ mum Thaleti. Vixisse enim Hipponem Periclis aetate et a Cratino ea comoedia, quam Π ανάπτας inscripsit, derisum esse, docte et copiose demonstravit Bergk reliq. com ocd. Att. p. 161 — 181. Principium autem rerum omnium esse censuit humidam naturam, et id praecipue egisse videtur ut profectus ab hoc principio corporum membrorumque natu­ ram et fabricam explicaret. Qua in re quum parum subti­ liter versatus esset, Aristoteles modo τοίς φορτικωτέροις φιλοσόφοις cum adnumerat, de anim. I 2 . 4 0 56 2 , m odo pro­ pter εντέλειαν της διάνοιας , cogitandi inertiam et socordiam, a severioribus philosophis excludendum dicit; ab aequalibus vero propter ipsa haec studia, collocata in explicanda re­ rum natura et origine, impietatis insimulatus est. — Pauca de eo habet Braudis Gesch. I. p. 121 — 123, uberrime quae­ cunque de eo tradita reperiuntur collegit Bcrgk 1. 1. 984« 5 ! Δ ν α ξ ι μ έ ν η ς δέ — 11 έξ έ ν ό ς . Ex simplicis­ simis corporibus, h. e. ex clementis, quum Thales aquam pro principio posuisset, alii aliud praetulerunt, ex quo potissi­ mum rerum omnium originem repeterent, ( τ ων απλών σω­ μάτων a 6 pendet a voc. μάλιστα neque, quod Schwcglerus interpretatione vernacula expressit, a nomine αρχήν. Etenim r « απλά σοόματα sunt elementa rerum, τά στοιχεία 8 . 9886 30. Δ 8 . 10176 10. Η 1. 1042« 8 . Κ 1 0 . 1067« 1 coli. Phys. III 5. 2046 33 ; ex his igitur reliqua omnia, non haec ex aliis fiunt principiis). Et Anaximenes quidem ac Diogenes, quos perinde atque Hipponem cum Thalete Aristoteles coniunxit non ut aetate suppares sed propter similitudinem quandain placitorum, ab aere potius quam ab aqua reruin omnium ori­ ginem repetierunt, cf. Brandis Gesch. I. p. 141 sqq. 272 sqq.; Hippasus Metapontinus et Heraclitus ignem rerum omnium principium esse voluerunt. De Hippaso, qui Heraclitea pla­ cita cum Pythagoreis videtur commiscuisse, parum certi tra­ ditur, cf. Brandis I. I. p. 509 sqq. Bergk rei. com. Att. p. 178 sq. Heraclitum autem longe alia ratione ignem po­ suisse pro principio, quam qua Thales aquam, aerem AnaAristot. metaph. ed. Bonitz Vol. Π.

5

G6

Λ 3. 984 α.

xiraenes statuerat, satis constat, cf. Braudis 1. 1. p. 159 sqq., nec fallere nos debet quod Aristoteles, quum rescissa suo ex ordine et contextu veterum philosophorum placita in alie­ num impingit ct suum in usum convertit, interdum a veri­ tate aliquantum deflectit, cf. Zeller Phil. d. Gr. 1. p. 158 et infra ad a30. 5. 986« 17. 6 . 981 b 14 al. Empedocles denique quum qua tuor simplicissima corpora coniunctiin pro principiis poneret, ea aeterna et immutata manere, neque alterationc, ut superiores physiologi, cf. ad 983^ 6 — 18, sed coniunctione ct disjunctione elementorum singulas rerum formas exsistere censuit, cf. J 4. 1015« 1: ff-ναις ον&ενυς konv ιόντων, άλλα μόνον μϊζίς τε διάλλαξίς τε μιγεντων. Hanc in universum esse sententiam verborum τα ντα γάρ άεϊ — έξ ένός « 9 — 11 facile apparet; sed duplex superest dubitatio, quaeritur enim utrum ϊν, ένός ad sphaerum pertineat, in quem rerum uni­ versitas amicitiae vi coalescit, an ad singulas rerum formas, et verba τιληιλει και όλιγότητι utrum cum γίγνεο&αι coniungenda sint an cum v. ονγκρινόμενα και διακρινόμενα, si­ quidem diversa rerum natura ab E m pedocle ita explicatur, quod m odo plures m odo pauciores singulorum elementorum partes varia ratione in una re coniuncta sint, cf. ad 10. 993* 17 sqq. Exposita interpretationis varietate, quae inde oritur, Alexander ad h. 1. p. 22, 1 — 12 rem in medio reliquit. Iam vero ϊν sine articulo usurpatum esse ad significandum sphae­ rum vix est probabile, et aptius huic lo c o videtur, si uni­ versus mutationis decursus, quam si extrema tantum in sphae­ rum coniunctio exponatur. Atque πλη&ει και όλιγότητι si ad ονγκρινόμενα και διακρινόμενα referri et dc varia mistionis ratione intelligi voluit, admodum obscure locutus esse vi­ debitur. Quare equidem verba sic arbitror interpretanda: haec elementa manere nec aliam nisi multitudinis ct exigui­ tatis subire mutationem, prouti m odo coalescunt unius rei in forma, m odo ex ea disiunguntur. Ita plane conciuet Ari­ stotelis narratio cum versibus Em pedocleis 93 — 104 Sturz. 13S — 149 Karst., ex quibus praecipue extremi quinque huc pertinent:

> %

όντως ji μίν

ix ηΐιόνωχ μίμά&ηχι qvtffQ-ai, ηδί nuhv διαγννχος iroq πλέον* IxxtXi&ovatr, rtj i1** ylyrot Tai xt xal οϋ σγισιν ϊμπιδος attar'

1

· .

A 3. 984 ο.

67

i) ό< %άδ* {ΐλλάσσοντα dicculli(j't(; ονδαμά λήγ(ΐ, ταύτρ d’ αί£»· ϊασιν άχινητί κατά κι'χλο»'.

C f. Panzerbieter Beitrage zur Krit. und ErkI. des Emped. Meiningen 1844. p. 22. 984« 11 Α ν α ξ α γ ό ρ α ς δ ί — 16 δ ι α μ έ ν ε ι ν ά ι δ ι α . Anaxagoram quod dicit Aristoteles aetate priorem esse Em­ pedocle τοϊς δ ’ ’έργοις ύστερον , illud quidem apparet, quouiam de philosopho agitur, τα έργα ipsam eius esse doctri­ nam et philosophiam. Sed ύστερος duhium est, utrum ad tempus referendum sit quo vel coeperit philosophari vel pla­ cita sua proposuerit Anaxagoras, an ad doctrinae Anaxagorcae dignitaterq et auctoritatem. Illud si prohamus, Anaxa­ goras provectiore demum aetate ad philosophiam dicitur ac­ cessisse, quum iam Empedocles, minor ille quidem aetate, suam explicuisset doctrinam; qui quidem aetatum ordo ne­ que ex ea temporum ratione, qualem nunc divinamus magis quam cognoscimus, potest redargui, et ah Aristotele, ut tum erat arduum temporum rationes computare, pro vero potuit haheri. Sin autem ύστερος de dignitate doctrinae dictum putamus, non potest vituperationem continere, quod voluit Brandis Gesch. I. p. 242 i, quoniam si quis est ηλιχία πρότερος, ei non potest vitio dari quod non pariter elaboravit, sed ut recte o p p o n i possit priori membro rjj μεν ηλιχία πρότερος, laudem debet significare. H oc enim videbitur di­ xisse Aristoteles: Anaxagoras licet aetate prior sit Empedo­ cle, tamen si eius doctrinam spectaveris posterioribus iisque politioribus philosophis accensendum iudicabis; quod idem infra dicit 8 . 989t»5: Α ναξαγόρας — ϊσως άν ψανειη χ α ι ν ο π ρ ε π ε σ τ ί ρ ω ς λίγων. δ 19: βούλεται μίντοι τι παραπλησιον τοις ύ σ τ ε ρ ο ν λ ί γ ο υ σι* Hanc explicandi rationem di­ ligenter et exposuit et commendavit Breier Philos. des Auaxagoras p. 85, eaque interpretatio si non necessaria, tamen propter eos, quos contulimus Jocos, admodum est probabi­ lis. — Anaxagoram igitur Aristoteles non cum Empedocle quatuor elementa, sed infinitum elementorum numerum p o ­ suisse dicit; quae quidem elementa quod τά ομοιομερή Ari­ stoteles nuncupat, suo utitur, non Anaxagorco vocabulo, ut luculenter docuit Breier 1. 1. p. 1 — 45. Adverbio autem σχε­ δόν —- σχεδόν γάρ άπαντα τά ομοιομερή — ambitum των 5·

68

A 3. 984 α.

ομοιομερών artius circumscribit; neque enim omnes eas res, quae quod e partibus constant ipsi rei similibus Aristoteles uno τω ν ομοιομερών vocabulo complexus est, Anaxagoras in principiis rerum voluit baberi, sed quae et alii et Empe­ docles principia posuerunt et elementa, terram aquam aerem ignem, ea potissimum ipse ex mistione quadam orta esse ccnsuit, cf. de coelo III 3. 302« 28: Α να ξα γόρα ς δ’ Έμπεδοχλεϊ έναντίως λέγει περί τω ν στοιχείων . ' ό μ ίν γάρ πυρ χαϊ γην χαϊ τά σύστοιχα τούτοις στοιχεία ίρησιν είναι των σωμάτων xal σνγχείσ&αι π άντ ίχ τούτω ν , Α να ξα γόρ α ς δέ τουναντίον* τά γάρ ομοιομερή στοιχεία ( λέγω δ ’ οΊον σάρχα χαϊ όστονν χαϊ τω ν τοιοντω ν Ζχαστον), αέρα δέ χαϊ πυρ μίγμα τούτων χαϊ των άλλων σπερμάτων π ά ν το ιν είναι γάρ έχάτερον αυ­ τών έξ αοράτων ομοιομερών πάντω ν ή&ροισμένων. de gener. I 1 . 314« 24. Inde simul cognoscitur, quom odo intelligenda sint verba χα&άπερ ύδωρ η πυρ « 1 4 ; non e x e m p l a affert earum rerum ομοιομερών , ex quarum lmstione omnem rerum varietatem Anaxagoras repetierit, quod et repugnat placitis Anaxagoreis m odo enarratis neque per part. χα&άπερ sed per voc. οΐον significandum erat, verum potius notionem τω ν ομοιομερών c o m p a r a t a aquae et ignis natura illustrat. Prope omnes illas res, ait, numero infinitas, quae partes ha­ bent ipsi rei similes eundem in modum, atque aqua et ignis, principia esse voluit neque aliam nisi miscendi et discernendi mutationem subire. Aquam autem et ignem potissimum ut ad explicandam τώ ν ομοιομερών naturam adbiberet, nec po­ tius carnes ossa alia id genus enumeraret, eo videtur effe­ ctum esse, quod Anaxagoram cum Em pedocle comparat; proptcrca Anaxagorca elementa comparatis Empedocleis illu­ strat. Eadem de causa mutationis rationem, antequam ver­ bis σνγχρίσει χαϊ διαχρίσει describat, adverbio οντω vide­ tur significasse, b. e. eum in modum, quem ab Empedocle positum esse m odo dixi, σνγχρινόμενα χαϊ διαχρινόμενα, Cf. Breier I. 1. p. 41. Zeller Phil. d. Gr. I. p. 229 not. — Ce­ terum Aristotelis verba plane concinunt cum ipsis Anaxago­ reis, quae servavit Simpl. ad Ar. Phys. 3 4 b : ro δέ γίγνεσθαι χαϊ άπόλλνσ&αι ονχ δρ ΰώ ς νομίζονσιν οΐ 0Έλληνες* ονδίν γάρ χρήμα γίνεται ονδ' άπό?.λνται, άλλ* από έόντων χρημα~ των σνμμίσγεταί τε χαϊ διαχρίνεται, χαι ούτως άν όρ&ώς

A 3. 984 α.

69

καλοϊεν τό τε γίνεσθαι συμμίσγεσθαι και το απόλλυσθαι διακρίνεσθαι. 984« 16 ίκ μ ί ν ο ν ν τ ο ύ τ ω ν — 1 > 8 ' τ ο υ ν α ν τ ί ο ν . Ιηventa materiali causa philosophi ipsa rei natura ac veritate adacti (cf. Phys. 1 5. 1886 29 : ώσπερ νπ ’ αν τής της αλή­ θειας άναγκασθεντες), quoniam materia non potest sibi ipsa moveudi esse causa (c f. de gen. et corr. II 9. 3356 29 sqq.), ad addendum alterum causae genus progressi sunt illud, quod Aristotelico vocabulo appellatur όθεν η αρχή τής κινήσεως. Atque ii quidem, qui primi ad hanc quaestionem accesserunt ( αιρόμενοι τής μ ε θ ό δ ο υ τής τοιαντης, cf. ad 2. 983« 2 2 ), quod in una materiali causa statuenda acquieverant, nihil sibi ipsi displicuerunt (ονδέν Ιδνσχέραναν έαντοις , cf. Μ 1 . 1076« 15: μή καθ' ημών δναχεραίνωμεν, nec tamen renuam, si quis praetulerit e commentario Alexandri, accedente quo­ dammodo libri Ab auctoritate, scribere Ιδυαχέραναν iv avτοις h. e. iv τφ θεϊναι μόνον την iv νλης εϊδει αρχήν,). Exstiterunt tamen inter eos, qui victi cius quaestionis, quae est de causa motrice, difficultate, ώσπερ ήττηΟεντες υπό ταυ της τής ζητήσεως « 3 0 , non solum simplicem generatio­ nem et interitum tollerent, quae fuit communis antiquissi­ morum philosophorum sententia, cf. ad 9836 6 sqq., sed re­ liqua etiam mutationis genera, mutationem loci qualitatis quantitatis. Eleatas ab Aristotele significari manifestum est; sed ipsam eius doctrinae indolem non aptius describit, quam paullo ante Heraclitcae philosophiae « 7 . Nam Parmenides certe non potest dici victus motricis causae investigandae diflicultate το εν immobile statuisse; cessit potius, licet in­ vitis sensibus, c o g i t a n d i necessitati; quoniam cogitari non possit notio τον γίγνεσθαι, sed caeco surdoque similis sit, si quis idem et esse ct non esse contendat, propterea id quod est immobile et aeternum esse censet; cf. Parin, v. 49 Karst. N ec recte Eleatae in eodem possunt ordine poni cum Ionicis illis philosophis, qui unum statuerunt principium materiale, quod quidem Aristoteles facit et « 2 9 : ενιοί γε των tv λεγόντων et &1: των μ ίν ονν iv ε^ασκόντων είναι το παν. Hoc altero etiam loco, licet vocabulum τό παν apte videa­ tur ad Eleatas referri posse, non hos solum dici sed utros­ que et Ionicos physiologos et Eleatas una comprehendi no-

70

A 3. 9846.

tione, et consentaneam est collato superiore lo co « 2 9 , ct inde confirmatur, quod in Eleatis, quippe qui immobilem statuerent rerum universitatem, ne quaeri quidem poterat dc causa motrice.

D e formula iv το παν cf. ad 8 . 9886 22.

Unus Parmenides quodam m odo causam motricem posuit, ne­ que tamen in ea, cui ipse fidem habuit, philosophia, sed iv

το7ς προς δόξαν , libi quidem sensuum iudicio et vulgi opi­ nionibus tantum concessit, ut generationem, quam tollendam funditus cognoverat, explicare studeret, cf. Parm. v. 112 sqq. Karst. Itaque Parmenidem Aristoteles eatenus modo acces­ sisse dicit ad statuendum principium movens, quatenus (χατα τοα οντον οαον 6 3 ) duo principia, calidum et frigidum, po­ suit, alterum ut movens, alterum ut materiale; quae quidem duo principia quia non in ipsa philosophiae expositione sed iv το7ς προς δόξαν statuit, non απλώς sed π ω ς 64 posuisse di­ citur. — Proxima verba το7ς δέ πλείω ποιονσι μάλλον ένδέχεται λίγειν 6 5 non debemus quaerere ad quem philosophum referenda sint, qui quum plura statueret elementa uni ex his tribuerit vim motricem. Tantum enim dicit Aristoteles: p o t u i s s e eos philosophos, qui plura statuerent rerum ele­ menta, facilius pervenire ad inveniendam causam motricem; atque id eos p o t u i s s e proximis verbis exemplo Parmeni­ dis illustrat olov το7ς ιλερμον και ψυχρόν κτλ ., quem eundem iam antea dixit eatenus causam motricem, principium movens statuisse, quatenus non unam sed duas causas esse poneret. Ad Parmenidem enim referenda esse haec verba olov το7ς κτλ. apparebit conferenti 5. 9866 31. de gen. et corr. I 3. 3186 6 . Q u od si quis Empedoclem potius his verbis signi­ ficari putaverit, quoniam is ignem reliquis tribus elementis opposuerit et maiorem ei dignitatem tribuerit, cf. ad 4. 985« 31, ea quidem ratio argutior videtur esse quam verior; ignem enim licet Em pedocles supra reliqua elementa dignitate ef­ ferret, tamen vix videtur tantum a sua ipsius sententia disces­ sisse, ut vindicatam amicitiae et contentioni vim motricem ad hoc elementum transferret. . * '·» * 9846 8 μ ε τ ά δε τ ο ύ τ ο υ ς — 22 τ ο 7 ς ο ν α ι ν . Cogni­ tis his duobus causarum generibus, μετά τά ς τοιαντας « ρ χάς h. c. τάς νλικάς και τάς ποιητικάς , ipsa veritatis vi coa­ cti (cf. ad « 1 8 ) , quoniam ordo rerum nec ab elementis rc-

A 4. 984 b.

71

peti, nec fortunae — τφ αντομάτφ και rrj τνχ/ι, -dc quorum discrimin cf. Phys. II 6 — videbatur tribui posse, hunc uovo causarum genere explicandum censucrunt philosophi. Quod quum manifesto instituerit Anaxagoras, d i c i t u r tamen (α ιτία ν 'έχει cf. Stallb. ad Piat. Apol. p. 3 8 c ) Hermotimus antea in eadem fuisse sententia. Sed ab ea, quam Aristo­ teles instituit, causarum distinctione ita dissenserunt Anaxa­ goras et si qui alii idem statuerunt ( o i μεν ovv ούτως υπο­ λαμβάνοντας δ 2 0 ), ut non sejungerent a motricc causa fina­ lem, sed cx eodem principio et motus originem et finem bonum repeterent. Cf. 7. 988£ 7. Ipsa verba £21 άμα του καλώς — 2 1 τοϊς οναιν ita videntur construenda esse: την αιτίαν τον κα)·ώς (i. e. τον καλώς εχειν τα ό ντα ) άμα αρ­ χήν των όντων ’έ Οεοαν , και την τοιαντην (b . e. et talem quidem) υΟεν η κίνηΰις κτλ. — l) e usu adv. ϊοως £ 12 cf. «ad 5. 9S7« 26. — D e Ilermotimo £19 interpretes Graeci ni­ hil amplius prodiderunt, nisi quae ex bis ipsis verbis Ari­ stotelis collegerant. Q uod Aristoteles scribit de an. I 2. 404« 25: Α ναξαγόρας ψυχήν είναι λέγει την κινονοαν και εϊ τις άλλος είρηκεν ως τό παν Ικίνηοε νους , id liutn ad llermotimum referri voluerit, admodum dubium est; Philoponus Archelaum dici putat. Quaecunque de Hermotimo fe­ runtur, diligentissime collegit Carus Idcen zur Gescb. d. Pbil. p. 330 — 393. Commentationem, quam de eadem re scripsit Ign. Denzingcr (d e Hermotimo Clazomenio commeutat. Lcodii 1825) equidem non vidi.

CAP. IV. In simili sententia etiam Hesiodus ct Parmenides fu isse videntur 984£ 23 — 32. Quoniam autem in natura rerum ordo non ubique servatus sed subinde etiam perturbatus cernitur, Empedocles duplicem posuit causam matricem, al­ teram boni alteram mali £32 — 985« 10. Sed quum hi phi­ losophi duo ponerent principia , materiale et movens , motrice causa parum ad explicandam naturam usus est Ana­ xagoras — 21, neque Empedocles satis sibi ipse constat — 2 9 , qui quidem praeter duplicitatem causae tnolricis illud etiam novavit, quod primus qualuor posuit elementa

72

A 4.

984 b.

— * 4. Leucippus et Dem ocritus , plenum et inane prinel· · p ia esse rerum ra ti , e.r fo rm a situ ordine corpusculorum

diversitatem rerum explicuerunt , de motrice causa parum solliciti — * 2 2 . 9 8 4 *2 3 ν π ο π τ ε ν σ ε ι ε δ ’ α ν τ &$ — 32 χ ρ ί ν ε ι ν ύ σ τ ε ­ ρ ο ν . Hesiodus in theogonia v. 116 — 120 et Parmenides in ea parte carminis, qua accedens ad vulgarem opinationem generationem studet explicare v. 131 Karst., quod Amorem,

'Έρωτα, pro principio posuerunt, eos simile quid, το τοιοντον, quaesivisse Aristoteles suspicatur. In suspicione acquies­ cit, nec pro certo quidquam statuit propterea, quod fabularum involucris ipsa obtecta est horum virorum sententia. Quod autem dicit ro τοιοντον ζητήσαι referendum est ad extrema superioris capitis verba; qui Amorem in principiis posue­ runt, cain quaesiverunt causam, quae eadem et finalis est et movens. Ouamquam enim sub finem huius expositionis, quae est de H esiodo et Parmenide, unice motriccm princi­ pii naturam significat, αιτίαν ϊμ ις κινήσει και σιψάξει τα πράγματα *30, tamen et profecta est haec disputatio a men­ tione causae finalis * 8 , et deinceps ad eandem redit, quum Empedoclem pulchritudine et deformitate naturae pariter spe­ ctata ad duplex principium deductum esse dicit *32 sqq. — Parmenidcum versum quum alii etiam scriptores adhibeant, cf. Karst. a d 'l. 1., nusquam tamen quid sit verbi μητίσατο sublectum grammaticum invenitur. A c nomen quidem, quod posuerit Parmenides, utrum fuerit Α νάγκη vel Λίχη, quod Stallbaumius voluit ad Piat. Symp. 1 7 8 b, an Γένεσις vel Ψύσις , ut placet aliis, incertae est conieclurac relinquendum; de ipsa re hoc constat, qucmcunque posuerit s u m m i princi­ pii moventis auctorem, eum adeo indefinita notione fuisse circumscriptum, ut quo eum nomine appellaverit non mul­ tum referat. Hesiodi autem versus extremus, ab Aristotele procul dubio memoriter allatus, nostris in editionibus paullo aliter exhibetur: ι)δ' Έρος, δς κάλλιστος έν ά&ανάτοισι &εοισιν . Videtur autem Aristoteles aberravisse ab ipsis Hesio­ deis verbis similium versuum recordatione deceptus, veluti Hom. II. β 579. π 194. Hym. in A poll. 315. 327. — Quod autem dicit, quis sit primus eiusdem sententiae auctor έξέστω κρίνειν ύστερον *32, quamquam postea de simili re agi-

A 4. 985 a.

mlons ipcni yiffif*

eoidffi natio» Afliort ro nxtf ϊ aqiseabulare

a. Jsi 1 eitrea isp o* ioalii t

t* ioa#* /iter-f

ΙΨ dbibe*

b t

iufi $ΙΙι AfJtM \ JW lf*

£

L

73

tur iV 4. 10916 4 sqq., tamen illuc non potest referri, quia ibi non magis quam hoc loco definitur quo ordine alter al­ terum exceperit, sed universe hanc quaestionem, ut alienam a re proposita, alium in locum transfert. 984^ 32 έ πε ϊ dh χ α ί τ ά ν α ν τ ί α — 985« 10 r o κ α ­ κό r. Qua ratiocinatione ductus Anaxagoras mentem omnis generationis posuit principium, eadem fere ductum Empe­ doclem , adhibita ad considerationem pariter naturae defor­ mitate, duplex posuisse principium Aristoteles arbitratur. Collegisse hoc videtur Aristoteles vel ex iis epithetis, qui­ bus Empedocles Φιλίαν et JSeixog describit, quum illam di­ cit έηίψρονα , ΰεμερώπιν v. 146. 12 Sturz, hoc ονλόμενον v. 30. 51, μαινόμενον v. 8 , λνγρόν v. 320, αιματόεν v. 12, vel inde quod unitati sphaeri, amicitiae vi coniunctae, divinam potissimum.naturam Empedocles videtur assignasse, cf. B 4. 10006 3 sqq. Sed utrum recte et ex ipsa Empedoclis sen­ tentia hoc collegerit Aristoteles, iure dubitat Braudis Gesch. I. p. 199; videtur enim duobus his principiis naturalem p o­ tius quam moralem et finalem vim Empedocles significasse, ita quidem ut generatio in duas coniungendi et disiungendi vires partita hac ipsa partitione explicetur, non sublata en­ tis immutabili natura. — Collegisse autem sese hoc ex car­ minibus Empedoclis nec certum eius testimonium afferre posse, hoc certe loco (confidentius enim alibi idem ponit A 1 0 . 1075« 36. 6 2 ) significat verbis ei γάρ τις άχολον &οίη — Έμπεδοχλης « 4 . 5 , ubi quidem ad verba άχολονχλοίη et λαμβάνοι obiectum ά λίγει Έμπ. repetendum est e verbis προς ά ψελλιζεται λίγων Έμπ. Veteres philoso­ phos quasi propter infantiam artis balbutire alibi etiam que­ ritur Aristoteles, 10. 993« 15, idcoque quae subobscure si­ gnificarunt, « 1 3 , quum ad certas et suas quidem notiones redigeret ( διαρ&ρονν 5. 9866 6 . 8 . 989« 32. 65 ), saepe ali­ quantum immutavit. 985« 10 ο ν τ ο ι μ έ ν o v v — 29 δ ι α χ ρ ί ν ε σ & α ι π ά λ ι ν . Tria causarum genera inventa esse a veteribus philosophis antea exposuit, materiam 3. 9 8 3 6 6 , causam motricein 984« 18, finalem 9 8 4 6 8 . Sed quoniam finalem principii naturam a motricc non segregarunt, 9 8 4 6 2 0 , et aperte motricem ma­ gis quam moralem causae vim spectarunt, iam duo modo

74

A 4. 985 b.

genera cos attigisse dicit ex iis generibus,’ q u a e 'in Physi­ cis ipse distinxit, cf. ad 3. 983« 33. M ovens autem prin­ cipium non via ne ratione ab iis esse adhibitum ut cum integro doctrinae corpore coalesceret, Anaxagorae maxime obiicit, qui mentem non tam personam dramati adhibuerit quam deum ex machina (μ η χαν-jj χρηται « 1 8 , cf. poet. 15. 1 4 5 4 6 2 μηχανή χρηατίον. Piat. Cratyl. 425 d ini τάς μηχα-

νάς χαταφ ενγειν); idem Plato iu Anaxagora vituperat Phaed. 9 7 c s q q . de Icgg. XII. 967, cf. Brandis Gcsch. I. p. 269 u. Neque vero Empedocles, quum latius apud eum pateret mo­ ventium principiorum usus, in distinguenda eorum vi satis sibi potuit constare, siquidem et in dirimendis clementis ami­ citia et in confringendis rixa opus est, cf. IJ 4. 1000« 26. Sturz ad Emped. p. 219. Zeller Ph. d. Gr. I. p. 190. — «19 προς την χ ο σ μ ο π ο ι ί α ν , Sicuti ποιείν ηλείω αίτια 3. 9846 5 dicuntur, qui plura principia esse statuunt, vel γεννάν την τω ν δντω ν cfvaiv 3. 9846 9, χατασκενάζειν τη ν τον παντός γένεσιν 4. 9 8 4 6 25 de explicanda natura et generatione re­ rum usurpatur, aliaque id genus plurima, ita χοσμοποιειv, χοαμοποιία doctrinam significat de fabrica mundi N 3. 1091« 18. Phys. II 4. 196« 22. V III 1. 2506 16. — « 2 1 α ϊ τ ι ά τ α ι i. e. τί&εται ώς αίτια , cf. A 2. 10136 13. Phys. II 4. 196« 25, Ιπαιτιάβ&αι Piat. Phaed. 98 c. — « 2 7 π ά ν τ α — σ υ ν itoc i v . D e nomine neutrius generis plurali coniuncto cum verbo plurali cf. Kriiger Gr. §. 63, 2. A. 1. Bcrnhardy Syut. p. 418. Herm. ad Soph. EI. 430. Stallb. ad Piat, de rep. I. 353b. Frequentior is usus apud Aristotelem, cuius quae college­ runt exempla Zeli ad Eth. Nic. p. 4. 209, W a itz ad An. pr. II 26. 696 3 facile est multis aliis locis Aristotelicis augere. 985« 31 %τι δέ τ ά — 63 in io v . Quatuor elementa pri­ mus Empedocles posuisse constanter traditur, cf. Sturz p. 150. Sed ea quodammodo ad duo rediisse elementa Aristoteles monet etiam de gen. II 3. 3306 2 0 : ’ένιοι d' εν&νς τέτταρα λέγονσιν, υϊον Έμπεδοχλής. συνάγει δ& χαϊ οντος εις τά δύο * τω γάρ πνρϊ τάλλα π άντα άντιτίδη σιν. C f. Sturz p. 171. Brandis I. p. 204 ac praecipue Zeller I. p. 182 sq. Ipsi au­ tem versus, ex quibus h oc collegit Aristoteles (ϋεω ρώ ν ix των έπών 62 ), non videntur supercssc. >> 9856 4 Α ε ν χ ι π π ο ς δέ χ α ϊ — 20 yct Ο’ ύ μ ω ς >άιρει~

Λ 4. 985 b.

75

σ ccv, Leucippus et eius discipulus (b o c enim significari no­ mine ίταίρος monet C. F. Hcrmann Gcsch. u. Syst. Piat. I. p. 284, 61. cf. Mullach Democrit. fragm. p. 9 not. Krische Forschungcn p. 145) Democritus, ut motus cogitari omnino possit neve in Eleaticam recidant immobilitatem, adversati Parmenidi, qui universum plenum esse entis statuit, παν δέ πλέον ϊστιν έόντος ν. 79 Karst., spatium vacuum in rc ac veritate esse *fcontcndunt. Quod quidem κενόν quamquam ita opponunt corpusculis, quae iis sunt η νποχειμένη ουσία δ 10, ut banc δεν (Plut. adv. C oi. p. 1109) vel ov, illud «?/δέν vel μη ov appellent, tamen ipsum illud μη ov vere esse statuunt, perinde ac vel ipse Parmenides in opinabili illa ge­ nerationis explicatione quum frigidam naturam ad non-ens referret, esse eam nihilo secius voluit, 5. 987« 1, vel Plato ut effugeret Parmenideas ratiocinationes exsistentiam non-entis comprobandam sibi putavit, N 2 . 10S9« 2 sqq. — dtd και, ait Aristoteles 6 8 , ον&έν μάλλον το ον τ ο ν μη οντος είναι γα σιν , ότι ονδέ τδ κενόν τον σώματος. Extrema verba adeo manifesto sunt corrupta, ut non abstinuissem a recipienda in textum coniectura, si satis facilem invenissem medelam. Ut enim, quod rei natura flagitat, τό κενόν comparetur τφ μη δντι , το σώμα autem τφ δ ν τι , scribendum est οτι ονδέ τό σώμα τον κενόν vel simile quidpiam, quale etiam veteres in­ terpretes explicuisse coniicias Asci. p. 5386 31. Alex. p. 27, 5. — lam sicuti antiquissimi philosophi quum unam subiicerent rebus materiam, varietatem rerum repetunt ex primis"huius materiae affectionibus, condensatione et extenuatione (Pliys. I 4. 187« 12: oi μέν γάρ έν ποιησαντες τό ον σώμα τό υπο­ κείμενον — τ άλλα γεννώσι πνκνότητι και μανότητι πολλά ποιονντες. de gen. III 5. 3036 13), ita atomistac ex primis atomorum differentiis ( τάς διαγόρας 613, se. τών ατόμω ν ) diversam rerum naturam explicare studuerunt, ponentes tam­ quam principia differentiarum ρυθμόν (cf. T ren dclbgfde an. p. 214. lirandis Gesch. I. p. 314. Mullach Democr. p. 132 sqq.) δια&ιγην (Mullach I. 1. p. 2 6 2 ) τροπήν, h. e. formam et ordinem et positionem; et diversitatis quidem per posi­ tionem effectae quod N et Z pro exemplo affert, cogitan­ dum nimirum est de antiquissimis harum litcrarum figuris, quae adeo sibi sunt ‘ affines, ut si altera inclinetur altera

76 inde exsistat

A 5. 9856. Motricem autem causam quum necessitatem

esse voluerint (D cm ocr. fr. phys. 41. Ar. de gen. an. V 8 . 7894 2 ) eamque ita simpliciter et indefinite posuerint, ut non iniuria την τύχην y.al το αυτόματον Aristoteles eos pro causa habuisse universi rerum ordinis censeret (Phys. II 4. 196« 26. coii. Sext. Emp. adv. math. IX 113. p. 416, 19. Bk.), mirari non possumus, quod eos pariter ac reliquos philoso­ phos antiquissimos levitatis in investiganda hdc causa incu­ sat. Cf. Zeller. I. p. 206. Mullach Dem ocrit. p. 382. 9854 6 λ έ γ ο ν τ ε ς ο ΐ ο ν τ ο μ ί ν ον. Unius libri Ab au­ ctoritati obsecuti olov omiserunt Brand. et Bekk. Sed prae­ terquam quod huic codici Brandisium praecipue nimium esse confisum alibi etiam apparet, haud scio an hoc lo co cur librarius olov omiserit facile possit perspici. Nimirum usi­ tata ei erat ea significatio vocabuli olov , qua exemplis affe­ rendis inservit, non meminerat idem haud raro usurpari, ubi non exemplis res illustratur, sed aliud quid ad explicationem additur. C f. J 11. 10184 15, 17. Z 8 . 1 0 3 3 * 3 4 . 1 4 . 10554 28. Λ 4. 10704 23. 5. 1071« 4, de iuterp. 5. 17« 20, 22. An. pr. I 1. 244 16. 5. 274 11, 14, 24. 16. 36« 40, 41. λέγω δ ’

olov 31 3. 10784 3. An. post. I 19. 82« 3. olov λέγω An. post. I 2 . 72« 80. W a itz ad Cat. 3. 14 18.

CAP. V. Pythagorei, in numeris cerni naturam rerum rati, nu­ merorum elementa, par et impar, sive indejinitum et defi­ nitum, pro principiis materialibus habuerunt, 9854 23— 986* 21. Alii e Pythagoreis paria quaedam contrariorum vel decem vel numero inde/inila principiorum numero habue­ runt — 42. Videntur autem Pythagorei ad materiale cau­ sae genus sua retulisse principia — b 8 . — Eleatae, qui immutabilem statuerunt entis unitatem, in censum hic non veniunt, nisi quatenus vel materialem vel idealem eam esse voluerunt unitatem, et quatenus Parmenides opinabilem certe suscepit generationis explicationem — 987« 2. Denique quid hucusque de principiis a veteribus acceperimus computat — a 19, et Pythagoreos primos quidem sed parum diligenter ideale causae genus quaesivisse addit - 7 «28·

A 5. 985 b.

iitata iD.Vi iot, i eospfi s.Ui

m ihilw

a iocsI JJll· dpril·

un esst co d

}Π,Ε« ύο0

0 %Αι φί « jb

i»r

Itf?

f* &

f t* a ‘i

77

9856 23 kv Sk τ ο ν τ ο ι ς x a i — 986« 13 α κ ρ ι β έ σ τ ε ­ ροι*. Pythagoreorum nomini participium οί καλούμενοι 623 (cf. 8 . 989^ 29. Meteor. I 6 . 342&30. 8 . 345« 13. de coelo II 13. 293« 2 0 ) propterea videtur addidisse Aristoteles, quia de ipso Pythagora eiusque doctrina vix quidquam traditum acceperat, cf. Brandis I. p. 4 3 5./; tempus etiam , 1quo exsti­ terit primum et efiloruerit disciplina Pythagorica satis am­ plis finibus describit, quum Pythagoreos philosophis antea nominatis partim aequales aetate partim superiores esse dicit. Hi igitur Pythagorei quum sese immersissent rebus mathema­ ticis, harum principia principia omnium rerum esse putaverunt (c f. 9. 992« 32 de Platonicis: γέγονε τά μαθήματα το7ς νυν η γιΧοσοερια.). Sed ex ipsis rebus mathematicis ut numeros potissimum principiorum loco haberent, duabus eos ratiouibus adductos dicit. Etenim et numerorum notio simplicis­ sima est inter omnes res mathematicas, cf. ad 2 . 982« 26, ideoque numeri inter eas natura primi; et numeris quam elementis materialibus similiora sibi videbantur cognoscere omnia, quaecunque vel sunt vel fiunt, et vel sensibus per­ cipiuntur vel mente cogitantur. ( ομοιώματα το7ς ονσι 627. cf. 6 . 9876 1 1 : μιμησει τά δντα φασ'ιν είναι των αριθμών.) Vcluti iustitiam, animam ac mentem (A lex. p. 29, 16. Asci., p. 541« 17. Brandis I. p. 4 9 1 1>), maturitatem, reliqua fere ( ώς ειπείν, cf. ad 1. 980« 2 5 ) omnia singula ad singulos re­ ferebant numeros, in quibus illorum naturam contineri ar­ bitrabantur, cf. Alex, ad h. 1. Brandis I. p. 472 sq. Quod quum his significat verbis: ori το μέν τοιονδί των αριθμών π ά θ ο ς δικαιοσύνη 629, nomen π άθος nullam habere pot­ est ex iis significationibus, quas enumeravit Aristoteles Δ21. Sed quum π άθος καθ' αυτό sive π άθος ίδιον , οιχειον pari­ ter ac σνμβεβηκός καθ'1 αυτό (cf. //3 0 . 1025« 30 — 3 3 ) ea significet apud Aristotelem, quae quum non contineantur in ipsa notionis alicuius definitione, necessario tamen nec per accidens et universe de ea praedicantur (c f. Γ 2. IOU46 10: Ιπει ώσπερ εστι καί αριθμού αριθμός ίδια π ά θ η , οΐον περιττότης άρτιότης , συμμετρία Χσότης, υπέροχη έΧΧειψις, και ταντα και καθ' αυτούς και προς άΧΧηΧους υπάρχει τοίς αριθμυ7ς κτX. ibid. 6 6 , 15. Δ 11. 1019« I al. et ad B 2 . 9 9 7 « 7 ), hoc quidem sensu apte accipi poterunt verba το

78

A 5. 985 b.

μέν τοιονδι τω ν άρι&μών πά&ος. Veluti quaternarii numeri id est πά&ος καθ'* αυτό, ut sit numerus quadratus, ac propterea iustitiae naturam putatur exprimere, ac similis reli­ quorum ratio. — Apertissime vero numerorum vim in har­ moniis musicis cognoscere sibi visi sunt Pythagorei, των αρμονιών έν αριθμ οίς όρώντες τά π ά θ η y.ai τούς λόγους /'31, b. e. singularum harmoniarum definitas qualitates, quod quidem distinctus est concentus διά πασών a concentu διά πέντε vel διά τεσσάρων , ipsasque earum notiones descriptas esse cognoverunt numerorum rationibus, cf. J 2. 1013« 27: 6 λόγος του τί ην είναι , — οΐον του διά πασών τά δύο προς £ν και όλως δ άρι&μός. Α 9. 991*> 14. Ν 5. 1092^ 14. α ρ μ ο ν ι ώ ν scripsi, quum adhuc in editionibus exhibeatur αρ­ μονικών, ct codicum aliquot et maxime Alexandri et Bcssarionis obsecutus auctoritati, coli. 986® 4 et N 3. 1090® 24: ότι τά πά&η τα τών άρι&μών έν αρμονία υπάρχει και έν τφ ονρανφ κτλ. Ceterum haec verba ετι δέ — όρώντες — τούς λόγους arte coniungenda sunt cum superioribus έπει έδυκουν &εωρε7ν, siquidem leniter immutata conformatione ad demonstrandam eandem pertinent inter res ct numeros similitudinem; proximis demum verbis Ιπειδη κτλ. altera or­ ditur eiusdem enunciati protasis, secundum eam periodorum formam, de qua disputavit Niigelsbach lat. Stil. §. 116, cf. ad 3. 983® 33. Sed prima huius alterius protasis verba, ιπειδη τά μέν άλλα τοϊς άρι&μοις ίιραίνετο τη ν φύσιν άφωμοιώσ θ α ι πάσαν δ 32, dubito num ab omni parte sana sint. Et­ enim πάσα η φυσις nihil videtur aliud significare posse, nisi rerum universitatem, cf. 986® 1, nec vero universam rei ali­ cuius naturam, id quod hoc lo c o dicendum erat. Quare nisi audacius videretur, pro πάσαν scriberem πάντα, adhibita Ale­ xandri auctoritate p. 28, 17: έπει τά μέν άλλα π ά ν τ α ομοιό­ τητα προς τους άρι&μούς είχεν. Iam quae hoc loco per τά άλλα π ά ν τ α significantur, eadem proximis verbis πάσης της (ρύσεως nomine notantur; reliqua omnia ad similitudinem nu­ merorum videntur efficta, numeri autem rerum omnium sunt primi. — His igitur causis adducti quum e numerorum ele­ mentis universitatem rerum repeterent, si quid alicubi mi­ nus videretur concinere, προσεγλίχοντο τού συνειρομίνην πά­ σαν αύτοις είναι τη ν πραγματείαν ® 7 . γ λ ί χ ε σ & α ι verbuin

A 5. 986 a. ini®? β, ttp

imiJji ri m ini? orei,» ίί'ψ

ites, 9»

i» ia k

MU

et Bis IflSM &wi

ibus is jnimfl* kn$

\Q & I& ,i**4 eim ll i

«,·> rf* re®*

ie W #· I

ier® (IlB5U I® ele m i-

Φ 0

79

haud ita frequens vehementiam videtur quandam significare concupiscendi, cf. Herod. II 102. III 72. YII 161. VIII 143. Piat. Phaedr. 248 a. Phaedon. 117 a. Ilipparch. 226 d. Arist. de mund. 5. 3966 7 et ad N 3. 10906 31. Inde verba Ari­ stotelis hunc in modum videntur explicanda esse: sicubi quid desideraretur, addendo ( πρ ο σ ε γ λ . ) id efficere enixissime stu­ duerunt, ut universa de numeris disputatio ac doctrina ( πρα­ γματεία, cf. ad 6 . 987« 3 0 ) perfecta esse et sibi constare videretur. Eiusmodi ingeniosae levitatis exemplum quod hic adhibet de, antichthone placitum, idem commemorat quidem de coelo II 13. 293« 23: en d’ έναντίαν άλλην ταύτΐ] καταοκενάζονσι γ η ν , ην άντίχ&ονα όνομα καλοΰσιν , ον προς τά φαινόμενα τους λόγους καϊ τάς αιτίας ζητούντες, άλλα πρός τινας λόγους και δόξας αυτών τά φαινόμενα προοίλκοντες και πειρώαενοι σνγκοσμεϊν . Sed quod άκριβέοτερον se alibi de ca re exposuisse dicit « 1 2 , non potest profecto hunc locum respicere, sed potius eos libros, quos singillatim eum de Pythagoreorum doctrina conscripsisse testatur Alex. p. 31, 1. 56, 10. Brandis Gcsch. I. p. 439 a a. Cf. dc antichthone Asci. p. 5416 2. Simpl. p. 505« 41. Brandis I. p. 477 cc. 986« 13 ά λ λ ’ ο ν δη χ ά ρ ι ν — 21 τ ο ν ο λ ο ν ο υ ρ α ­ ν ό ν . Descripta Pythagoricae doctrinae summa, ut inde co­ gnoscatur quo sint illi causae genere usi, apparere ait Ar. cos putasse τον άρι&μόν άρχην είναι ώς νλην τοίς ουσι «1 7 . At Pythagorei, sive c numeris constare rcruin universitatem docuerunt, 9866 7, sive ad similitudinem numerorum effictam esse, 6 . 9876 1 1 , quam verborum potius quam rei ipsius dis­ crepantiam esse bene explicuit Zeller I. p. 100 sqq., pro­ fecto non materiam rerum e numeris repetierunt, sed quod contemplanti universam huius doctrinae indolem non potest dubium videri, certam ct distinctam singularum rerum qua­ litatem numeris definiri sibi persuaserunt. Aristoteles vero, qua est in iudicandis aliorum philosophorum placitis levi­ tate (cf. ad 3. 984« 7), quoniam in e s s e rebus numeros eorumvc principia Pythagorei dixerunt, 986« 1, id nimirum spe­ ctans, ut ad unum ex s ui s causarum generibus revocaret principia Pythagoreorum, non dubitavit ad m a t e r i a l e m causam eorum principia redigere. — Maiorem difficultatem

80

A 5. 986 α.

Graecis interpretibus, de h oc errore Aristotelis parum sol­ licitis, proxima fecerunt verba και ώς πά&η τε και έξεις, neque ulla ex iis interpretationibus, quas Alexander ad h. 1. attulit, plane videtur probari posse.

Neque enim, quae est

ipsius Alexandri sententia, πά&η et έξεις motricem causam, ro ποιητικόν αίτιον p. 31, 20 significare possunt, siquidem postea ubique apud P ythagoreos m odo materiale principium et idealis principii obs&ira quaedam vestigia invenisse sibi videtur Aristoteles; neque, id quod voluit Aspasius, νλη ad numerum, πά&η ad par, 'έξεις ad impar possunt referri, quo­ niam haec omnia pariter ipsi numero tribuuntur, ac proxi­ mis demum verbis ad eorum elementa transitur.

Vera in­

terpretandi via videtur monstrata esse verbis και οντοι «16, quibus Pythagoreos cum veteribus philosophis, maxime Ioni­ cis, comparari apparet. Etenim sicuti Thales, nec multo ali­ ter reliqui, quum aquam poneret pro principio, ex eius af­ fectionibus, coudensatione et extenuatione, rerum varietatem repetiit, 4. 9S56 11: eadem ratione Pythagoreos dicit, quum numeros principium materiale esse statuerent, ex eorum af­ fectionibus (cf. ad 985^ 29) et rationibus explicuisse rerum naturam, affectiones, habitum. D c coniunctis inter se notio­ nibus πά&η και έξεις cf. ad J 6 . 1 0 1 5 6 3 4 , et έξις pro sy­ nonym o coniunctum cum είδος et ψύαις v. I I 5. 10446 32.

A 3 . 1070« 12. Brandisius quod dicit Mus. Rhen. 1828 p. 23 7 : JVenn die Xahl den Dingeri Prinzip sein soli ais S loff, ais AJfection und ibdtiges Verhallen9 so beziehl sich der er si e dieser Ausdriicke a u f die Pytliagorische Bebre^ dafs ohne von der Zabl begrenzt zu werden9 das XJnendHebe zu keiner Beslimmlheit der Eigenschaftcn gelange; der zweile und dritle a u f die Bezeichnung der leidenden und tbcitigen Eigenschaften der D in g e durch besondere Xablbestimmungen, nuin πά&η et έξεις ad actionis et pas­ sionis discrimen recte referantur m agnopere dubito. — Ele­ menta autem numerorum, quod m odo par et impar, modo infinitum et finitum esse dixerunt (c f. Phys. III 4 . 203« 10 . Brandis I. p. 449 — 45 4 ), illam quidem definitionem priorem, hanc inde repetitam esse, ex universa doctrinae Pythago­ ricae indole vere videtur collegisse Zeller I. p. 105 sqq. His duobus clementis το έν « 1 9 definitur, cf. Brandis Gesch. 1·

A 5. 986 α. arum ai xci&c

•radii

quae s i causa, sitjoiil •riocipsz oissc 5,

erri,^

ac V eni ίΐτοί*H

t eifl;^

arieti riM1*

se re* se 'pro-f iuli

i IM

tlflp' M tlf

0 jori*

81

p. 453 q, cx quo reliqui repetuntur muneri et cum iis uni­ versus mundus, άρι&μούς δέ τον ολον ουρανόν, cf. Μ 6 , 1080* 18. Ν 3. 1090« 20 sqq. Λ 6 . 987* 27. de coelo III I. 300α 15. 986« 22 ' έτεροι δε τ ω ν α υ τ ώ ν — *1 άτι έ ψ η ν α ν το . Eos ex Pythagoreis, qui vel decem vel indefinitas numero έναντιώσεις pro principiis posuerant, distinguit quidem Ari­ stoteles ( ' έτεροι δέ ) ab iis, quorum m odo exposuit doctri­ nam; sed illud discrimen non ad ipsum philosophiae Pytha­ goricae fundamentum pertinere, sed in eo cerni, quod hi unam quandam partem latius persecuti sunt, vere exposuit Zeller I. p. 103 sq. Nimirum primariam illam contrarictatem, quae est inter πέρας et άπειρον, per universam rerum naturam persecuti, quaecunque contrarietates illius similitu­ dinem referunt ei subicceruut, sive potissimas numero de­ nario, nimirum Pythagoreis augusto, complexi, sive nullo numero eas circumcludi rati; easque contrarietates posue­ runt κατά συστοιχίαν, τάς κατά συστοιχίαν λεγομένας «23. ούΰτοιχος et συστοιχία, translata illa vocabula ab ordinibus vel miiitufn vel chori (cf. Poli. IV 108. Xcn. Conv. 2, 20. Anab. V 4, 1 2 ) ad rationes notionum, quid significent apud Aristotelem, diligeuter exposuit W aitz ad Org. II. p. 338 sq., quam quidem disputationem hic adhibuisse sufficiet, licet non omnium, quos attulit, locorum interpretationem possim pro­ bare. .Pythagorei igitur notiones quasdam primarias ita in duas series inter se oppositas distinxerunt, ut quae in ea­ dem serie sive συστοιχία essent, vcluti πέρας περιττόν ϊν άγα& όν , qualitatis vel relationis quadam similitudine co n ti­ nerentur, et suam quaeque notio oppositam notionem habe­ ret in altera serie, vcluti πέρας άπειρον, περιττόν άρτιον; qua eadem ratione Aristoteles usus esse videtur in ea, quam saepius commemorat/ διαιρέσει των έναντίων, cf. ad T 2. 1004* 34. Quum autem συστοιχία eam m odo seriem signi­ ficet, qua inter se coniunctac sunt notiones quodammodo co­ gnatae (cf. Γ 2. 1004*27: των Ιναντίων i) έτέρα συστοιχία ατίρΐ)σις. Λ 7. 1072α 31, 35. i V 6 ., 1093* 13), nec veio.^universum systema duarum serierum inter, se oppositarum, ea lectio, quam Alexander videtur in textu habuisse κατά σ υ ­ σ τ ο ι χ ί α ς p. 31, 30 habet sane cur placeat; ei. vero in vulAristot. nietaph. cd. Bonitz Vol. IT.

6

82

A 5. 986 α.

gata acquiescimus, singulari numero κατά ονοτοιχίαν ea modo ratio, quae est inter cognatas notiones, significari putanda est, nec vero simul ea, quae est inter oppositas. Cf. Trendclenburg Kateg. p. 28. 986« 29 Α λ κ μ α ί ω ν , C f. T ren dclbg. de an. p. 239. Krischc Forsch. I. p. 69. 986« 34 μ έ γ α μ ι κ ρ ό ν ex uno libro A& recepi, pro vul­ gato μικρόν μέγα , quia non sine nimiae negligentiae crimine Aristoteles videtur recedere potuisse ab ordine antea insti­ tuto, ut antecedat praestantius sive rd καταιράσει δηλονμε-

vov, postponatur deterius sive rd άποιράοει δηλονμενον. Ean­ dem emendationem commendavit K rischc Forsch. I. p. 69. 98 6*1 π α ρ ά μ έ ν ο ύ ν — 8 τ ι ) ν o v o ί αν . παρά τον· το)ν άμιροϊν, Alcmaeonem dicit et cos e Pythagoreis, qui decem contrariorum paria posuerant. Utrique in eo con­ sentiunt, quod contraria ponunt in principiis, dissentiunt in numero eorum definiendo. Quae deinde dicit Aristoteles πώς μέντοι κτλ ., ea et Alex. p. 32, 8 : προοιοτορεϊ δέ καϊ ότι άρχην καϊ αίτιον τ ο ν ά ρ ι Ο ’μ ό ν 'έλεγον ώς ύλην et Zellcr gr. Phil. I. ρ. 99, 3 ad Pythagoricam de numeris'doctrinam referunt, ut numeros Pythagorei materiale rerum principium posuisse dicantur; sed vereor ut recte haec verba interpre­ tati sint. Numeri enim Pythagoreorum ad quod genus prin­ cipiorum referendi essent, iam antea exposuit, nec potuit, quum antea materialem eorum naturam manifesto apparere dixisset, (ραίνονται — νομίζοντες κτλ, «1 5 , iam paucis ver­ bis intcriectis eandem in dubio relinquere, οαιρώς ον διηο· Ό'ρωται, ίοίκαοι *5. Ii autem e Pythagoreis, qui plurcs po­ suerunt έναντιώσεις , quoniam quidem cos a reliquis distin­ xit, nec dixit antea et debebat dicere, quid viderentur ad causarum investigationem afferre; horum igitur principia di­ cere videtur τάς ειρημένας αιτίας. Accedit ad confirmaudam hanc explicationem quod non res vel entia vel uni­ versum mundum ex illis principiis composita dicit, qualia solet dicere de numerorum doctrina, sed substantiam, Ttjv ovalav,' cui insint nimirum alterae utrae ex illis notionibus, quas in oppositis ordinibus collocaverunt. bb ο α φ ώ ς μέ ν ον.' D e άσαφεία veterum philosophorum cf. ad 4. 9 8 5 « 4 .—:· δ ι η ρ & ρ ω τ at, διαρΟ-ρονν est rem aliquam quasi per inern-

Λ 5. 9866.

83

bra et artus distinguere, et certum in ordinem redigere, ut unius corporis referant similitudinem. Cf. 8 . 989« 32. B 6 . 10026 27. Z 17.10416 2 . σννδιαρ&ρουν A 8 .9896 5 . — bS π ε π λ ά σ & α ι Alexander vituperium continere arbitratur p. 32, 1 2 , quod parum probabilis sit ciusmodi substantiae confor­ matio. Quae explicatio quamvis commendari videatur coilatis vocabulis πλάσις M 9. 1086« 4. πλασματίας 2 . 1076« 39. πλααματώδης 7. 10826 3, 9. 1085« 15, tamen aliena est ab huius loci ratione, ubi non iudicat Aristoteles, sed sim­ pliciter, quid i p s i Pythagorei dixerint ( φασί 6 8 ) refert. 9866 8 τ ω ν μ ίν ο υ ν π α λ α ι ώ ν — 987« 2 τ ο μη ον. Quoscunque inde ab Empedocle commemoravit philosophos, eos omnes hac una complectitur notione, ad ipsam systema­ tum naturam non magnopere pertinente^, quod plus quam unum posuerint principium; his opponuntur Eleatae, co n ­ sentientes illi cum antiquissimis Ionicis, quod utrique unita­ tem statuerunt, dissentientes vero in eo, quod qui ex Ionicis physiologis 614 (cf. de voc. φυσιολόγοι Trend. de an. p. 437) unitatem statuerunt, ii licet ipsum movendi principium non ponerent, adhibuerunt certe motionem, siquidem (γεννώ ντές γ ε 617) omnem rerum multitudinem et varietatem ex illa repetere studuerunt, Eleatae autem uuum illud principium immobile esse statuerunt. Inter se ipsos Eleatae discrepant ita, ut nec pariter via ac ratione sua exponant placita (οντε το ν καλώς 61 2) nec eandem naturam το ν ένός esse censeant (οντε τον κατά την φύαιν 612, cf. 62 2). Omnino autem Eleatarum placita recensere ad propositam nunc quaestionem, quae est de distinguendis causarum generibus, nihil attinet (οιδαμ ώ ς σνναρμόττει 6 1 3 ) ; qui enim unum immobile sta­ tuerunt, ii causae notionem manifesto sustulerunt, cf. Phys. I 1. 185« 3: ον γάρ ετι αρχή Ιστιν, ει ίν μόνον και όντως %ν ίστιν ‘ ή γάρ άρχή τίνος η τινών. Eatenus tamen eos commemorasse e re erit ( τοσοντόν γε οίκεϊον 6 1 8 ), quate­ nus eae rationes, quibus inter se distinguuntur, coniunctae sunt cum causarum discrimine; quod enim Parmenides fini­ tam statuit principii naturam, Melissus infinitam, id Aristo­ teles, quamquam Melissus illud principium corpus esse di­ stincte negat, ita ad sua placita accommodat, ut Parmeni­ dem idealem ( cf. Parin, fr. v. 43. 93 K st lirandis Gesch. I. 6·

84

A 5.

987 a .

p. 381, F ) Melissum materialem (Brandis I. p. 40 5 ) posuisse unitatem dicat, unde consequitur ut eodem fere discrepent inter se discrimine, quod est inter genera causarum formale et materiale.

Xenophanes vero, qui contemplatus universum

aeternum coelum (εις τ ον όλον ουρανόν άποβλεψας 624, cf. Krischc Forsch. I. p. 8 8 . Z eller gr. Ph. I. p. 142) illud unuin ac divinum numen esse contendit, quoniam naturam eius uni­ tatis non descripsit, nihil potest ad hanc de generibus cau­ sarum quaestionem conferre. — A c duos quidem ex Eleatis rudiores cogitandi et philosophandi esse dicit, Xenophanem, quia unitatis, quam contendit simpliciter, naturam nullo modo deiinivit, 622, Melissum, quem eundem alibi φορτικόν appel­ lat (Phys. I 2. 185« 1 0 ), propterca, opinor, quod a cogitabili unitatis natura a Parmenide celebrata ad materialem degene­ ravit.

Parmenidem autem quum reliquis praefert (c f. Phys.

1. 1. et III 6 . 207« 15 et Platonis de eodem Parmenide indi­ cia, Brandis I. p. 375, e . f ) nec caeco ut reliquos impetu ferri dicit, μάλλον βλίπω ν 6 2 8 , id unum videtur spectare, quod Parmenides entis unitatem, quam contendit, ratioci­ natione et syllogism o stabilire studuit, 628 — 3 1 , cf. Phys. I 2. 3. Q u od autem Parmenides sensuum perceptionibus coa­

ctus scientiae opposuit opinabilem multitudinis et generatio­ nis explicationem (c f. ad 3. 9846 3 ), ibique non -enti, quod esse enixissime negaverat, exsistentiam quandam concessit (cf. ad 4. 9856 8 ) : eam quidem internam Parmenideae philoso­ phiae repugnantiam non potuit ita p roba re, ut propterea Parmenidem μάλλον βλεποντα philosophum fuisse diceret. H oc ne videretur Aristoteles dicere, ante αναγκαζόμενος 631 pro commate editionis Bk. punctum posui. — 634 otov πυρ χτλ. V o c . olov eam vim habet, quae exposita est ad 4. 9856 6 . 9S7« 9 μ ί χ ρ ι μ ϊ ν ο υ ν — 28 τ ο σ α ν τ α 'έοτι λαβεί ν. V o c . μέχρι non de tempore, sed de ordine enumerandi h. 1· intelligenduin esse, recte monet Alexander p. 34, 18. Philo­ sophos autem supra enumeratos, exceptis Pythagoreis, omnes utrum dixerit Aristoteles μετριώτερον an μαλακωτερον an /2 2 . Quibus in placitis quid habeat commune cum Pythagoreis , quid diversum — 988« 7, et quibus usus sit causarum generibus — « 1 7 exponitur. Ad universum hoc caput adhibenda est egregia dispu­ tatio E d ( t a r d i Z e l l c r Die Dnrstellung der Platonischcn Philosophie bei Aristoteles (Piat. Stud. p. 197— 300), cuius ca quidem pars, quae in exponenda mctaphysica Platonis doctrina versatur, quum fere ipsum huius capitis ordinem sequatur, pro luculentissimo potest commentario haberi. 987« 29 μ ε τ ά τ ά ς ε ϊ ρ η μ έ ν α ς φ ι λ ο σ ο φ ί α ς , φίλοσοφίαι de variis philosophorum placitis ac doctrinis, cf. ad 3. 983* 21. 987« 30 π ρ α γ μ α τ ε ί α , πραγματενεσ&αι περί τι (9876 1. E 1. 10 25 6 16. al.) vel περί τίνος (9876 2. 8 . 9896 33. al.) is dicitur ab Aristotele, qui in investiganda et cognoscenda aliqua re via ac ratione procedit; itaque coniunctum legi­ tur πραγματενεσ&αι cum verbis διαλέγεσ&αι, ζητέϊν, χϊεωρειν 8 . 9896 33. Β 1. 9956 32. Phys. ΙίΙ 4. 2026 35. Cf. Trcndel. de an. p. 199. Elcm. p. 125. W a itz O rg. II. p. 415. Inde πραγματεία primum quidem significat ipsam hanc rei tractationem via ac ratione institutam, veluti K 1 . 1 0 5 9 6 16: περί εχοντα έν αυτοΊς κινήσεως αρχήν — την του φυ­ σικόν πάσαν είναι πραγματείαν, i. c. omnem disputationem et quaestionem physici versari in illis rebus. Sed quam c o ­ gnovimus in nomine φιλοσοφία significationum immutatio­ nem (cf. ad 3. 9 8 36 2 1 ) , ut a studio cognoscendi transfe­ ratur hoc vocabulum et ad singulas philosophiae partes et ad singulorum philosophorum disciplinas, eadem in hoc no­ mine cernitur. Cf. πραγματεία de partibus philosophiae, dc coelo IV 1. 308« 1. · Hoc autem ipso loco η τον Πλάτω­ νος πραγματεία de unius cuiusdam philosophi usurpatur dis­ ciplina, perinde ac paullo infra φιλοσοφία , παρά την των Ιταλικών φιλοσοφίαν «31. 987« 32 Ικ ν έ ο υ τε γ ά ρ — 6 8 π ρ ο σ ? ] γ ό ρ ε ν σ ε . D uo­ bus c fontibus, Heraclitea et Socratica doctrina, seposita intcrirn et Pythagoreorum et Parmenidis ratione, Aristoteles h. 1. et M 4 Platonicae doctrinae repetit fundamentum. Et-

88

A

G.

987 b.

enim quae invenis imbiberat ex Heracliteis placitis per fa­ miliaritatem C ratyli (d e qu o cf. Γ 5. 1 0 1 0 « 1 0 . Brandis 1. p. 1 8 5 ) de natura rerum sensibilium, quae quia perpetuo flu­ mine ferrentur scientiam non admitterent, ea quidem postea etiam certa ac vera esse existimavit ( όντω ς νπέλαβεν * 1. cf. ad 1 . 981« 7 ).

Socratis autem doctrinam in quaerendis no­

tionibus universalibus occupati (c f. 7114. 1078*27, de part. au. I 1. 6 4 2 « 2 8 ) quum recepisset ct probasset, αποδεχό­

μενος b 4, propter insitas et fixas animo Heracliteas opinio­ nes, διά το τοιοντον, h oc novavit in doctrina Socratica (cf. 1078* 3 0 ), ut universales illas notiones non rerum sensibi­ lium esse putaret, ut quae perpetuo ^nutarentur, sed alia­ rum quarundam. Ilis igitur rationibus ductus ( ο ν τ ι ο ς μεν o v v b l , quod cur praetulerim lectioni B k. οντος, ex ipsa hac explicatione apparebit, cf. T ren dcl. de ideis etc. p. 32 not.) eas res, quae definirentur notionibus universalibus et diver­ sae essent a rebus sensibilibus, τά τοια ντα b 7 , ideas entium appellavit, sensibilia autem omnia re ac veritate ab iis sciuncta esse censuit, τά δ' α ισ θ η τά π α ρ ά ταΰτα * 8 . Hoc enim significat praepositione παρά , quod idem vocabulo ρίζειν, χωριστός saepissime denotat, ideas non modo cogi­ tatione, rjj Ιπ ινο ια , τι} αναιρέσει, discerni, sed re ac veri­ tate sciungi a rebus sensibilibus, ut vere exsistant ετερά uva b 5 praeter res sensibus subiectas. C f. Anni. post. I 1 1 . 77« 5: είδη (ideas sensu P la ton ico ) μεν ονν είναι η 'εν τι παρα τά πο?ά.ά ον/, άνάγν.η εϊ άπόδειξις εσται, είναι μίντοι έν κ α τ ά πολλών άληϋές ειπειν α νά γκ η . — Sed licet seiunctae sint a rebus singulis ac sensibilibus ideae, tamen formam constituunt ideoque pro causis earum habendae sunt, κατά τα ντα λέγεσθαι *9. Praepositio enim κατά cum accusativo coniuncta quum vulgo respondeat Latinae praep. p r o vel s e c u n d u m , ab Aristotele usurpatur ad significandam ipsam causam (c f. J 18. 1022« 19: δλιος δέ το κα&ό \σαχώς και το αίτιον υπάρξει), praecipue eam rationem, qua universale refertur ad speciale, cf. Alex. p. 199, 2 0 : κ α ϋ ’ tv μεν λεγά­ μενα λέγει τά συνώνυμα και νφ* εν τι κοινόν τεταγμένα γέ­ νος et Β 3. 998* 8 . Γ 2. 1004« 19. J 10. 1018« 36. 11. 1019« 1 2 . al. Ideae, igitur seiunctae exsistentia a rebus sen­ sibilibus has sua induunt forma, ut res sensibiles per ideas

A 6. ■9876.

citis pe 1

afaH: lereodiii ;ψ , t, kii

teaso p >CTddt2ji TJ1DSrt* r, «i* OlW eiipa^

p.32i* DSftfc

» ali tf i 1« *

cjWf acdfl U3lf fiim*

t* i'W 'w? fiJ· ISS^ idtf

89

sint et ex ideis nuncupentur. — Q uod autem o m n e s res sensibiles secundum ideas fonnatas esse dicit, huic senten­ tiae non est cur repugnare putemus quod alibi diserte com­ memorat, non omnium rerum sensibilium ex doctrina Pla­ tonica statuendas esse ideas, sed earum m odo quae natura constiterint, cf. ad 9. 991δ 6 ; nimirum αίο&ητά — πάντα l>8. 9 hoc loco ca m odo intelligenda sunt, in quibus omnis haec causarum quaestio versatur, τα φύσει συνεστώτα. — Q uod res sensibiles κατά ταντα, i. e. τά είδη, λέγεσ&αι di­ xit, id explicari et confirmari apparet verbis proxime sequen­ tibus: κατά μέ&εξιν γ ά ρ είναι τά πολλά των συνωνύμων τοΐς είδεσιν δ 9. Quae verba quamquam constat omnino sic re­ ferri ad superiora, tamen quomodo ipsa interpretanda sint dissentiunt viri docti, qui haud scio an difficultates ipsi sibi facessiverint in verbis intellectu facillimis. (C f. Trendel. de ideis 4p. 32 sqq. A. Stahr, Bcrl. W iss. Jahrb. 1841. N. 9 1 .) Ac primum quidem quod ad textum attinet probanda est sine dubio scriptura a Brandisio et Bekkero recepta, quae licet a codicibus plurimis recedat, tamen certa Alexandri au­ ctoritas plus habet ponderis quam codicum vel plurimorum consensus, praesertim quum eam exhibeat lectionem, quae propter rationem sententiae vel de conicctura fuerit resti­ tuenda. Explicari autem aptissime videtur Aristotelis sen­ tentia his verbis Alexandri: κατά μέ&εξιν γάρ το είναι 'έχει τά αισ&ητά τε και συνώνυμα τοΐς εϊδεσι, τη ν τω ν είδών ρ. 38, 11. Etenim κατά μέ&εξιν είναι eodem m odo dictum est, ut απλώς είναι , πώς είναι, κατά συμβεβηκδς είναι ct similia, quae vulgatissima sunt apud Aristotelem. Dativum τυΊς εΐδεσι construere cum μί&εξιν, quod voluit A. Stahr 1.1., licet illud quidem per leges grammaticas, sed vix putandum est licere per collocationem verborum, qua necessario du­ cimur ad conjungendum dativum τοΐς εϊδεσι cum συνωνύ­ μων. Deinde τά πολλά non est interpretandum p l u r i m a , quod schol. p. 549 sed simul τι τδ μετέχειν omissum a Pla­ tone arguitur, cf. 9. 991« 2 0 : τδ δε λέγειν παραδείγματα αυτά είναι και μ ε τ έ χ ε ι ν αυτών ταλλα κ ε ν ο λ ο γ ε ϊ ν έϋτϊ κτλ. Ceterum sive causam sive ipsam naturam communio­ nis Platonem in medio dicit reliquisse, perinde iniqua est reprehensio. D c causa cf. ad 988« 9, dc natura autem cius communionis, quae rebus singulis sit cum ideis, magna parte dialogi Parmenidis Plato disputavit. Potuit sane utrumque non sufficere Aristoteli, non potuit vere dicere ea a Pla­ tone in medio esse relicta. 9 8 7 6 14 έ τ ι .δέ π α ρ ά τ ά α ι ο θ η τ ά — 18 μ ό ν ο ν . Tria rerum genera posuisse Platonem, sensibilia mathema­ tica ideas, constanter multis locis refert Aristoteles, cf. 9. 9926 14. B 1. 9956 16. 2. 9976 1 2 . 6 . 10026 1 2 sqq. Z 2. 10286 19. K I. 10596 4 sqq. Λ 1. 1069« 34. Et a sensibi­ libus quidem rebus differre mathematicas aeterna et immu­ tabili ualura (ακίνητα 616, cf. Zeller Phil. d. Gr. II. p. 250 n o t.), ab ideis autem e o , quod mathematicae quidem res eiusdem formae iudefinitae numero sunt, idea vero quaeli­ bet simpliciter est una, cf. B 6 . 1. 1.: τά μέν μαθηματικά

92

A 6.

987 b.

τω ν δενρο (i. e. των αίσ& ητών ) άλλφ μέν τινι διαφέρει, τψ δέ ηόλλ* α ττα ό μ ο ε ι δ η είναι ovOiv διαφέρει. Ita quum sua natura in m edio posita sint mathematica inter sensibi­ lia et ideas ( μ ετα ξύ δ 1 6 ), saepe ea Platonico sensu signi­ ficat h oc ipso vocab u lo τά μ εταξύ , cf. 9. 991* 29. 992*16. B 2. 9 9 7 *2 , 13. 99 8« 7. 6. 10 0 2 *1 3 , 21. K 1. 1.1. Μ 2. 1077« 11. — Et h oc quidem verissime retulit Aristoteles, medium quendam locum iutcr sensibilia et ideas assignasse Platonem rebus mathematicis, siquidem ex sententia Plato­ nis et ei, qui cogniturus est ideas, a perceptione sensuum ad idearum contemplationem aditus per illas parandus est, et vicissiin ideae per mathematicas formas rerum sensibilium spe­ cies constituunt. Quum autem Plato veram ct absolutam essentiam unice ideis tribueret, reliqua sive mathematica sive sensibilia eatenus esse censeret, quatenus ex ideis par­ tem quandam essentiae recepissent, Aristoteles aliquantum immutavit Platonis sententiam, quod tria haec genera en­ tium, quasi quae eodem essent iure, iuxta se posuit. Qua quidem ratione distinxit sane ct definivit Aristoteles, quae est cius virtus, ea quae Plato non potuerat ad artos notio­ nis lines describere, sed ita definivit, ut et fundamentum doctrinae Platonicae everteret ct plurimas inde potissimum rationes redarguendi Platonis posset repetere. Cf. Zellcr Piat. St. p. 218 — 266. Ph. d. Gr. II. p. 178 sq. 250. 987* 18 έ π ε ϊ δ * α ί τ ι α — 22 τ ο ύ ς ά ρ ι & μ ο ν ς . Qua ratiocinatione P ythagoreos dixit usos esse ad suam doctri­ nam comprobandam, 5. 986« 1, eadem Platonem adductum esse censet, ut idearum elementa eadem omnium rerum ele­ menta esse statueret. Et materiale quidem elementum esse statuit το μεγα καί το μικρόν h. e. id quod et augendo ct diminuendo pariter est idoneum et utriusque in se continet δυναμιν (c f. Phys. III 6. 206* 2 7 : Ιπεί και Π λάτων δια τούτο δύο τά άτιειρα έποίησεν , ότι και ϊπί τη ν ανξην δοκει νπερβάλλειν και έϊς άπειρον ιέναι και έπί την καιϊαίρεσιν. Phys. I 4. 187« 1 6 ), formale autem principium po­ suit unitatis vim, ώς δ' ουσίαν τό ’έν. Etenim ουσία quum sit opposita τ jj vXij, indefinitae nimirum suapte natura, eam definitionem ac formam putanda est significare, qua quae­ que res id est, quod est; quam eandem ουσίας significatio*

A 6. 987b.

93

neui ibi habemus, ubi nomen ουσία coniunctum legimus cum nomine είδος ( J 4. 1015« 10. 18. 1022« 15. Z 8. 10336 17. al.) vel cum formulis το τ ί ην είναι, το τί Ιστι ( Α 3. 983« 27. 7. 988« 35. 10. 993« 18. al. — 8. 9886 28. ά 13. 1020« 18. E 1. 10256 14. al.). — Posuit autem, ait Aristote­ les, duo illa principia idearum Plato, ratus έξ έκείνων (i. e. του μεγάλου χαϊ του μικρού ) κατά μέ&εξιν τού ένός τά είδη είναι τους άρι&μούς 621. Extrema verba τους άρι&μούς ve­ rissime Alexander videtur interpretari, quod ea pro apposi­ tione putat addita esse ad definienda τά είδη. Scribit enim p. 40, 2 : ε'ιπών δε τά είδη προσέ&ηκε «τους άρι&μούς'» τά γάρ ώς άρι&μοϊ είδη ai ιδέαι , έπει είδη και άλλα έστίν, ώσπερ ουν και άρι&μοί, Quemadmodum Aristoteles τά είδη, ubi hoc vocabulum non Platonico sed vulgari sensu accipi vult, saepe definit addito γένος nomine, τα ώς γένους είδη Z 12. 1038« 5. 4. 1030« 12. I 7. 10576 7. 8. 1058« 22. Μ 5. 10796 34. cf. A 9. 991« 30, ita mirari non possumus quod είδη Platonico sensu defjnit per appositionem τους άρι&μούς, h. c. eas species, quas Plato vel comparavit numeris vel re­ duxit ad numeros. P o t u i s s e addi τυυτέστι vel similem quandam usurpari formulam, veluti τά ώς άρι&μούς είδη, quod contendit Zeller Piat. St. p. 235 sq. not., non nega­ verim, n e c e s s a r i o fuisse addendum non possum ei con­ cedere. Et is quidem, ne incideret in illam Alexandri in­ terpretationem, verba Aristotelis sic vertit: denn ous jenen ( dem Grofsen und Klein en) tterden d i e I d e e n z u Zaf i l e n durc/i die Theilnahme (d es Grofoen und Klcinen) an dem Etns . At ea interpretatio nec per leges grammaticas potest admitti, nec sententiarum nexui apta est. H oc enim si voluisset dicere Aristoteles, omittendus erat in praedicato articulus το ύς , sed non voluit dicere; namque ex particula causali γάρ cognoscitur superioris enunciati rationem afferri. Itaque non potuit explicare, qui fieret ut ideae in nume­ rorum naturam abirent, sed quemadmodum illa, quae retu­ lit, essent idearum sive numerorum idealium eademque propterca rerum omnium principia. Haec quoniam manifesto est argumentandi ratio, nec Schweglcro possum adstipulari, qui recepta Zelleri interpretatione articulum τούς omitti iubet. , i

94

A

0. 987 b.

Q u od autem Aristoteles his verbis ct idearum materiale principium et eadem idearum rerumque sensibilium princi­ pia statuisse Platonem

refert, id nec concinere cum ipsa

Platonis doctrina nec tamen deesse in ea, unde hanc opi­ nionem hauserit A ristoteles,

et acute et vere comprobavit

Zeller Piat. St. p. 2 4 8 — 257. Phil. d. Gr. II. p. 237 — 241. 9876 22 r o μ έ ν τ ο ι γ ε $v — 9 8 8 « 1 Ε κ μ α γ ε ί ο υ . Cuin P ythagoreis Plato h oc habet com m une, quod non substan­ tiam quandam subiecit, de qua praedicetur unitas, μη In -

ρόν γε τι ον λίγεα freti 'έν 623, sed ipsam unitatem substan­ tiam esse voluit, cf. ad 5. 9 8 7 « 18, et quod numeros, licet alia ac P ythagorei ratione, in principiis posuit. Dissentit autem a P ythagoreis et e o , qu od iniinitam materiae natu­ ram, verbo quidem magis quam re ac notion e (c f. Phys. I 9. 192« 9 ) duplicem fecit, ά ντϊ του άπειρον ως ένός δυάδα (int. το ν μεγάλου και μ ικ ρόν , ηοη τη ν αόριστον δυάδα cf. ad 620 et T rcnd. de id. p. 48 — 51, Z eller Pl. S t p. 222), et eo quod a rebus seiunxit num eros, quos Pythagorei inesse rebus consuerant, cf. ad 5. 9 8 6 « 13. Seiunxit autem a rebus num eros, quia numeris idearum contineri naturam arbitrabatur, quas sciungendas a rebus et absolute ponen­ das intellexerat; tantamque ideis tribuerat dignitatem, quia Socratis doctrinam secutus summam in definitionibus inve­ stigandis collocaverat operam , oi γάρ πρότεροι δια?*εκτιχής ον μετειχον 632, cf. Μ 4. 10786 2 5 : διαλεκτική γάρ ϊσχνς ονπο) τό τ ην, ώστε δννασ& αι και χωρίς το ν τι έστι τάνανΙ^τία έπισκοπεΊν. Dyadem autem materiae proptcrca statuit, i quia numeri ex dyade facile progignuntur, #ξω τ ω ν π ρ ω ­ ί τ ω ν 634. Sed hi πρώτοι άριιλμοί qui sint intelligendi, dis1 sentiunt interpretes. Alexander enim πρώτοι sensu mathe1 matico interpretatus intelligi vult vel τους πρώτους απλώς j i. e. τονς μονάδι μόνΐ] μ ετρονμ ένονς , ρ. 43, 19 (sive haec explicatio Alexandri est, sive alius cuiusdam veteris inter­ pretis), vel universe impares numeros, p. 43, 4. Nostra vero / aetate T rendclcnburg de id. p. 78, Z eller Piat. St. p. 255 sqq. not., Schw egler ad h. 1. vocabulis πρώτοι άρι&μοί idealcs numeros significari m onuerunt, et coniunxit quodammodo utramque sententiam Brandis Mus. l\hcn. III. p. 574 et du­ bitantius Gcsch. II. p. 3 1 3 .r.r, quod non omnes numeros

A 6. '987 b.

95

idealcs sed impares numeros idealcs intelligi vult. Et hacc quidem Brandisii explicatio nullo m odo videtur ex ipsis Ari­ stotelis verbis repeti posse; etenim πρώτοι accipiendum ne­ cessario est aut mathematico sensu aut lo g ico , non potest, quae est Brandisii sententia, utrumque simul complecti. Trendelcnburgio autem et Zellero id quidem non potest non con ­ cedi, saepissime logico sensu apud Aristotelem ad numeros addi adiectivum πρώτος, t ut idealcs numeri discernantur a mathematicis, cf. πρώτη ό'νάς Μ 7. 1081 passim, πρώτος άριΟ'μός 1081« 4, quamquam idem adiectivum etiam uiathcmathico sensu usurpatur Θ 10. 1052« 8 ; sed nisi magnopere fallor per sententiae rationem fieri nullo m odo potest, ut πρώτοι άρι&μοί hoc lo c o de idealihus numeris intelligamus. Etenim Aristoteles postquam eadem rerum et idearum apud Platonem esse principia retulit et quom odo ideae ex illis principiis progignerentur exposuit, έξ έχεινων γάρ — τους άρι&μονς 421, iam eas affert rationes, quibus Platonem ad hanc sententiam inductum putet Quare etiamsi Plato ex illa dyade magni et parvi idcales numeros vel omnino non videretur repetiisse vel non omnes, quod ne verum quidem esse ipse Zellerus docuit 1. 1., hoc tamen lo co et in hac ar­ gumentandi ratione Aristoteles profecto dicere non potest, ptopterea Platonem hanc dyadem pro materiali principio quum rerum tum idearum statuisse, quod ex ea facile repe­ tantur reliqua omnia, praeter ea, quae quummaxime erant repetenda, numeros ideales. H oc esset redarguentis placita Platonica, quod Aristoteles postea demum iustituit 988« 1— 7, non explicantis. His rationibus adductus facere non possum quin spreta auctoritate doctissimorum, qui nunc sunt, Aristo­ telis interpretum ad Alexandri explicationem redeam. Propterea, ait igitur Aristoteles, pro materiali principio Plato dyadem videtur posuisse, quia numeri, quorum ad naturam vel similitudinem ideas suas redegerat, magnam partem dya­ dis ope progignuntur, exceptis niiniruui uumeris vel indivi­ sibilibus vel omnino imparibus. Atque eam rationem Pla­ toni subiiccrc eo magis poterat Aristoteles, quia Plato sane alicubi, Parin, p. 144a, ex unitate et dyade, quamvis hac et ipsa repetita ex unitate, omnes progignit numeros, quicun­ que sunt άρτι a άρτιάχις suti περιττά περιττάχις xai άρτια

96

A

7. 988 a.

περιττόχις και περιττά άρτιάχις , Ii. c. omnes numeros prae­ ter τους μονάδι povtj μετρουμίνους. — Hanc autem genera­ tionem numerorum quod ex dyade dicit procedere tamquam lx τίνος ίχμαγείου 988α 1, ίχμαγεϊον non dici το έχμάσσον, quae Alexandri est sententia p. 42, 3 0 , sed το έχμασσόμεv o v , ut ex universa ratiocinatione apparet, ita confirmatur { coli. Piat. Tim. 50 c. Theaet. 191 c. 988α 1 κ α ί τ ο ι σ υ μ β α i ν ε ι γ' — 7 έ κ ε ί ν ω ν έστίν. Plato quod multitudinem et varietatem rerum sensibilium e natura materiae repetiit, consentaneum id quidem est do­ ctrinae de ideis, in quibus om ne eius philosophiae positum est fundamentum, cf. Zeller. Piat. St. p. 219. Aristoteles vero haec refutaturus, ut dem onstret non fieri plura cx uua cademque materia, rerum sensibilium evidentiam opponit pla­ citis Platonicis. Haec evidentia et per συμβαίνει significatur, quod h. 1. idem est ac f i t vel s o l e t e v e n i r e , et prae­ cipue per (ραίνεται « 3 , quo verb o saepe externa sensuum evidentia comparatur cum ratiocinationibus, de an. II 7. 418* 2 4 : παρά τη ν tv τφ λυγφ άλη&ειαν καί παρά τά (ραινάμενα . Anal. post. I 38. 89α 5. cf. Met. Α δ. 986* 31. A 9. 1074* 16. lure autem haec externa adhiberi documenta com­ probatur verbis: καίτοι τα ϋτα μιμήματα τω ν αρχών ίκείνων έστίν *7. Atqui op ortet, ait, has res sensibiles concinere cum universalibus illis placitis, quae sunt de rerum natura ac principiis, siquidem ex ipsa Platouis sententia hae res effictae sunt ad illarum exemplum. 98Sa 7 Π λ ά τ ω ν μ ε ν ο υ v — 17 Α ν α ξ α γ ό ρ α ν . . Cau­ sam inotricem, non omissam illam a Platone, iniuria tacuit Aristoteles, licet ei non suffecerint, quae in Tim aeo dc ea disputantur; h oc recte m onuerunt Alex, ad h. I. Zeller Piat. St. p. 21o! B oni et mali causam qu od dicit a Platone as­ signatam esse alteram unitati alteram materiali principio cf. A 10. 107δα 34. N i . 1091* 13. Z eller 1.1. p. 276. G esch.II.' p. 210. — ώσπερ φαμεν δ 15. cf. 3. 984* 18. 4. 985« 3. f ί

’'

.

{

; CAP. V II. ’

.,t

r

’ ' : ’ ;;

Perlustratis veterum philosophorum placitis nullum esse causae genus omissum , quum qualuor supra proponerentur , comprobatur 9 8 8 « 18 — 2 3 , etenim materiale principium

Λ 7. 9886. Mp mge» ixiim wm infin® y 10 0 «Ia* ;om»

onit fi $igs& ttp

SiOS0 I7.tf |fjcfr !1.JJ iiatf»

itf1*

& 1

ί !V l ·I ,

Causae non possunt esse infinitae, neque intra idem ge­ nus causarum si sursum vel deorsum progrediaris 993« 1 — 1*21, neque vero g en era causarum sunt infinita ^»27 — ‘3199 4 « 1 ά λ λ α μ η ν ο τ ι γ' — 19 o v & t v ί ϋ τ ι ν . losophiam

Phi­

utpote veritatis scientiam quum suspensam esse

n principiorum summorum cogn ition e demonstratum sit, ut possit om nino esse ph ilosoph ia, principia oportet'cognosci posse.

N on possent autem c o g n o s c i, si in infinitum pro­

grederentur.

Itaque quod nunc demonstratur principia noii

esse infinita, potuit illud sane ab ipso scriptore couiunctuin esse cum superiore disputatione; sed lium rc vera eandem disputationem continuatam, an alteram alteri fortuito adne­ xam putemus, difficile est indicare.* cf. prooein. p.;17. Di­ stinguitur autem duplex causarum infinitas*, ύ ς ευιΗmglav, ut intra idem

causarum genus vel ascendenti vel descen­

denti in infinitum progredi liceat (c f. ίπ ευ&είας de •geli, et corr. II 5. 332& 12: δει μ ίν γά ο ατηντα και μη ύ ς anttρον τούτο livcu ίπ, ενΟειας ίψ έκάτερα, vel εις ενΟν ibid. 11.

338« 7 ) , et κ ατ’ είδος, ut infjuita. esse dicantur genera

causarum. E t illa quidem infinitas, κατ εν&νιορίαν, qua­ lis sit, illustrat exemplis ex omnibus causarum generibus pe­ titis « 3 — I I , ac deinde demonstrat « 1 1 — 19 fieri non posse, ut in iniiuitum causa altera ex altera repetatur. Et ea qui­ dem argumentatio suspensa est a notione το ν μίοον ... Et­ enim si tria ita disposita sumamus ex ordine «causae, uf unum sit medium ct extra illud alterum primum altcruui extremum, quaereuti quid ex his reliquorum sit causa, pri­ mum causam esse respondebim us; extremum enim cx reli­ quis duobus, medium ex primo ita e s t ,suspensum, ut nisi illa sint, ipsum neque esse nec causa cuiusquain esse possit, lam vero si in investiganda causa ascendentibus progres­ sum in infinitum patere statuimus, quascunque in hac serie invenimus causas, eae omnes medium obtinent locum, prae* ter extremum illud, cuius ab investigatione, exorsi suuius{ μέχρι- τ ο ν vvv «18,* principem locum, quoniam finem illa .se­ ries non habere contenditur, nulla ex omnibus habet. Ergo quia mediae sunt, ne causae quidem possunt dici, jpsainque

a 2.

dflf

d. Μ ia£ 91.1

[S* CJCJ E 29SS I*

ls> *ί ίί p?

ft

f \f d ί* f» 9) **

t Φ ft Φ * ?

994 α.

131

tollit causae notionem , qui sursum ascendentibus infinitum progressum patere contendit. ( « 1 6 των δ * άπειρων τούτον το ν τρόπον i. e. τω ν άηείροιν κατά τη ν πρόσ&εσιν , cf. 6 30, inde enim, quod usque novi quid extrinsecus additur, haec exsistit infinitas, nec vero continuata sine fine divisione, κατά

διαίρεαιν, cf. 6 2 3 .) Pertinere autem universam hanc argu­ mentationem ad eam investigationem, quum ab effectu ad causam et ad huius iterum causae causam progredimur, ini τό άνω , et propter exempla supra allata « 3 — 11 verisimile est, et eo confirmatur quod deinceps ad alteram quaerendi viam transit, ubi a causa ad effectum descenditur, ini τό κάτω, et ne in ea quidem infinitatem inesse posso com pro­ bat. D e vocc. άνω , κάτω cf. ad A 9. 992« 17 et W a itz 1. 1. 994« 19 ά λ λ ά μ η ν ο ν δ ’ i n i τ ό κ ά τ ω — 66 i a τ ι γ ί ν ε σ ι ς . Quum infinitas nou esse causas ini τό άνω ca ra­ tiocinatione philosophus comprobaverit, quae ad omnia cau­ sarum genera simul pertineat, i ure exspectes eum vel per­ inde universali argumentatione infinitatem causarum ini τό κάτω refutaturum, vel singula causarum genera sua qu od­ que argumentatione persecuturum, et his confectis transitu­ rum ad alteram disputationis partem, ut nec genera ipsa causarum infinita esse doceat. Sed a tali ordine scriptor lon ge recedit. Exorsus enim com probare non esse causas infinitas ini τό κάτω , quamquam minime significavit non de omnibus se disputare causarum generibus, tamen inductus profecto formulae ϊκ τίν ο ς , quam usurpavit, significatione, eam argumentationem restringit ad unaim causam materialem. Deinde dc linali causa 6 9 — 16 et de formali 616 — 20 ita disserit, ut, si omnino in his causae generibus progrediendi et regrediendi discrimen hac in quaestione recte abhibererctur, infinitatem ini τό άνω refellat. 'M oventem causam prorsus omisit excutere. Denique 6 20 sqq. rationem addit tam late patentem, ut ad omnem causarum infinitatem, sive ini τό άνω sive ini τό κάτω, sive, quae superior erat di­ visio, εις ευ&νωρίαν sive κατ είδος , pariter referri possit, eique adncctit alteram illam disputationis partem 627, qua genera causarum non esse infinita comprobat. N on deesse artes, quibus hunc etiam disputandi ordinem vel laudes vel defendas, probe scio; sed iustum ct simplicem eum ordi9#

132

« 2 . ' 994«.

nem non esse, facile con ccd ct, qui integro indicio rem ipsam spectaverit. N on esse deorsum infinitam causarum seriem, ut cx hoc alterum, ex altero tertium fiat ct generationis linis nullus sit, primum de materiali causa com probat, distincta signifi­ catione formulae «e τίνος γίγνεο&αι.

Seposita enim ea si­

gnificatione, quae ad temporis decursum pertinet, μη ώς τάδε

?Λγομεν μετά τάδε 622, cf. J 24. 10236 8, quippe quae ab hac quaestione aliena sit, dupliciter illa formula usurpatur; dicimus enim alterum ex altero fieri vel sic ut vir fit cx puero, vel sic ut aer fit cx aqua. Et in illa quidem gene­ randi ratione non novi quidquam cx ipsa generatione eva­ dit, ovz έκ της γενέαεως 6 1 , sed id quod iam fiendi pro­ cessu continetur, το γιγνυμ ενον « 2 6 , ideoque medium est inter ens et n on -en s, ad perfectionem suam perducitur; et quum rd γιγνυ μ ενο ν , utpote μεταξύ τον ύντος και μη οντος « 2 8 , suapte natura ad suam tendat perfectionem, των μεν γάρ δντω ν μεταξύ ανάγκη τέλος είναι 6 4, haec quidem generatio in infinitum progredi non potest. In altero autem generationis genere, quod significatum est aeris ex aqua geniti exem plo, alterum exsistit intercidente altero, ac vice versa hoc intereunte illo ; qua generandi vicissitudine (ανα­ κάμπτει 6 3 , de cuius voc. usu cf. W a itz ad An. post. I 3. 726 3 6 ) quoniam ad suum ipsius initium generatio revertitur, infinitas progrediendi excluditur. Itaque omnino το γίγνεοΟαι έκ τίνος non potest in infinitum deorsum progredi.— Hac explicatione satis iam comprobata esse spero, quae in lectione lickkeriana immutavi, Alexandri potissimum secutus auctoritatem. « 2 2 μη scripsi, ubi Lekk. ex aliquot codd. exhibuit η, ac deinde « 2 3 ούχ ούτως άλλ* cum codd. prope omnibus omisi. Neque enim id agit, ut omnes iuxta si­ gnificationes formulae εκ τίνος enumeret, sed ut secludat, quae huc non pertinent, μη ώς τάδε λέγομεν μετά τόδε, et eas m odo recenseat, in quibus haec quaestio ct debet ver­ sari et rc vera deinde versatur. — Q uod autem paullo in­ fra 61 omisi, non possum sane aliam adhibere auctori­ tatem quam interpretum Graecorum Alexandri et Asclepii, sed ipsa sententiae ratione ea quam reposui scriptura necessario videtur flagitari. Describendum est enim id generationis gc-

a 2.

9946.

133

nus, quod viri e puero adolescentis exemplo illustratum est; in eo autem genere apte ac proprie dicitur: ου γίγνεται kx

τη ς γενέσεως το γιγνόμενον (i. e. ita ut ex ipsa generatione novi quid p rod ea t), αλλά (int. γ ίγν ε τα ι) μετά την γένεσιν h. e. kx το ν ηδη γεγονότος Alex. ρ. 116, 22. Sed ά?>λ' ε σ τ ι μετά την γένεαιν non potest ad distinguendum hoc potissi­ mum genus referri, quoniam e s s e quidem post generatio­ nem in utroque genere recte dicitur id quod factum est. 994* 6 ά μ α δε κ α ί — 9 ά ί δ ι ο ν ε ί ν α ι . Falso A le­ xander ab his inde verbis, linita universali argumentatione, singula putat pertractari genera causarum, et primum qui­ dem materialem causam. N on novam ordiri disputationis partem, sed artissime haec adnectenda esse superioribus ver­ bis, vel ex particula άμα intelligas qua enunciatum incipi­ tur. Nimirum unum generationis genus — quod alibi απλή γένεσις appellatur — id posuit, in quo alterum fit intereunte altero; eam sursum ascendenti non patere in infinitum an­ tea ea, quae ad omnia causarum genera pertineret, ratione demonstraverat «1 1 — 19; inde iam concludit primam gene­ rationis materiam non posse interire quum quid ex ca liat, neque ad eam extendi posse eam notionem generationis, ex qua alterum fieri dixerat intercidente altero. — Haec vide­ tur certe scriptoris esse sententia, quamquam eam vel ne­ cessario ad hanc, in qua nunc versatur, ratiocinationem per­ tinere, vel necessario ex ipsis verbis repeti non contende­ rim; ipsa enim verba videantur cuipiam in circulo versari. 991* 9 ε τ ι δ έ τ ό ο ν — 16. π έ ρ α ς έ α τ ί ν . In causa finali non admitti progrediendi ab altero ad alterum infini­ tatem, ex ipsa cius notione manifestum est. Quam qui ad­ mitti volunt, ii tollunt omnino finalem causam sive, ut ait scriptor, τη ν το ν ά γ α ΰ ο ν (JjVCiv * 1 3 , quia rd άγα& όν est τέλος καθ'' αντό, cf. ad A 3. 98 3« 32. N ec susciperet quis­ quam agere quidquam, nisi finem assecuturus, ou. .)· ·

B.

Ι.' ι )

1

_ )i

i i ) significatione a simplicc verbo απορείv non m agnopere differre videatur, cf. A 9. 991« 9. M 5. 10796 12, 21. al. — « 3 0 ά γ ν ο ο ν ν τ α ς τ ο ν δ ε σ μ ό ν κτλ. Eadem com­ paratione utitur Aristoteles Eth. Nic. Y1I 3. 1146« 24. — « 3 3 δ ν σ χ ε ρ ε ί α ς . Nom en δυσχέρεια h. 1. manifesto idem fere significat atque απορία: sed aliquanto tamen latius patet δυσχερείας significatio, ut ab απορίας notione transeat ad notionem άτοπίας , cf. M 9. 10856 17. 10S6« 4. 612. 2. 1090« 8. 4. 1091« 37. 61. 2 3 ; similiter δυσχερή συμβαίνει eadem usurpatur vi atque ά τοπ α , άλογα, αδύνατα συμβαί­ νει, cf. Μ 7. 10816 37. 9. 10856 6. 10866 7. 9956 1 ε ν ρ η κ ε ν . Numerus singularis si quem offendat propter antecedentem numerum pluralem τοις άγνοονσι , con ­ ferat exempla similia Mattii, gr. Gr. §. 293. 9956 4 ϊ σ τ ι δ } α π ο ρ ί α π ρ ώ τ ? ] — 5 δ ι η π ο ρ η σ α μ ε ν . Quidam c Graecis Aristotelis interpretibus quum haec verba eum in sensum acciperent, ut de ipsa hac άπορίιι dubitatum iam ct disputatum esse in superioribus opinarentur, quo-

138

Β 1. 996 ff.

niain' nihil ciusinodi in 'jis inveniebant, sub finem libri « ca verba ex ingenio addiderunt, ad quae haec referrentur, cf. ad . 995« 19.

Sed neque opus est hac contectura et omnia

aptissime concinunt, si sequimur verissimam Alexandri ex­ plicationem.

Prima dubitatio, ait Aristoteles, ad eas res per­

tinet, quibus de rebus disputatum est in prooem io; dispu­ tatum autem ibi est dc causis; hae igitur nuni ab eadem omnes scientia investigandae sint an aliae ab alia, primum est quaerendum. ( i t: . 9954 12 σ ο φ ί α ς .

Pluralis σοφίαι singulas significat par­

tes ( συγγενείς) της σ ο φ ία ς , de cuius notione cf. ad A 2. 983« 20, quemadmodum plurali φιλοσοφίαι diversae signifi­ cantur philosophiae disciplinae, cf. ad A 3. 9834 21. 9954 16 o l o t' ο ί τ ί ο ι ο ν ν τ eg.

Verbum huius enuncin-

tionis φ ασίν vel λέγονσιν repetendum est ex superiore φα-

τέον 4 1 5 . ’ :-. 1 , 9954 19 η θ ε ω ρ ί α , cf. ad a 1. 99 3« 30. —; 420 σν,ιιβ ε β η κ ό τ α κα& ' α υ τ ά , cf. ad J 30. 1025« 30. 9954 23 o i δ ι α λ ε κ τ ι κ ο ί ^ cf. Trendel. EI. §. 33. et lo­ cos ad initium huius capitis adseriptos. — 424 έ ν δ ο ξ ω ν , cf. p. 136. 9954 27 τ ι ό τ ε ρ ο ν α ί ά ρ χ α ι κ α ι τ ά σ τ ο ι χ ε ί α τα γ έ ν η έ σ τ ί . Articulos ante nomina άρχαι et στοιχεία po­ sitos, quia haec nomina praedicatum continent enunciationis, omittendos suasi O bs. ad Met. p. 51.’ Et *ca quidem constructio grammatica cnunciati necessaria est et vera, sed nuui propteren illi articuli in praedicato omittendi sint ma­ gnopere dubito. Videtur enim Aristoteles non simpliciter quaerere 1 num g e n e ra ,p ro principiis et clementis sint ha­ benda, sed nuui sint habenda pro iis principiis ‘et elemen­ tis, dc quibus quiumnaxime agitur., Ita articulorum usus non ferendus m odo sed probandus erit. cf. Spengel IMunchn. Gei. Anz. 1843. Nr. 243. -> s .1 V 1 996« 1 κ α ϊ cti — 2 ν π ο κ ε ι μ έ ν causac latere dicat cogitationem eius actionis, quae finem propositum habeat. — Dialecticam esse utramque argumentationem, k£ ένδοξων non k£ άλη&ων, in

140 prom ptu est.

Β 2.

99G b.

In priore conclusion e propositio maior, ut vere

Alexander indicat, falso sumitur; namque contrariorum ean­ dem esse scientiam notum est Aristotelis placitum, cf. Γ 2. 1004« 9. K 3. 1061« 19. An. pr. I 36. 48* 5. post. I 7. 75* 13. T o p . I 1 4 .1 0 5 * 33. II 3. 110* 20. V III 1.1 55 * 31. 1 3 .163«2. Pliys. V III 1. 2 5 1 « 30. Eth. N. V 1. 1129« 1 4 ; sed longe aliud hic sumit, quum n o n esse eandem scientiam statuit n is i con­ trariorum. In altera argumentatione quoniam a particulari ad universale iit con clu sio, omnis desideratur concludendi ne­ cessitas. 99 6« 32 τ ω ν α ο φ ι α τ ώ ν τ ν ν ε ς o l o v !A ρ ί β τ ι π π ο ς π ρ ο ε π η λ ά χ ι ζ ε ν α ν τ ά ς . Aristoteles quum sophisticam ar­ tem a philosophia differre dicat τ ο ν βίου tTj προαιρίϋει Γ 2. 1004*2 4, non immerito Aristippum h oc nomine notat. Qui quod mathematicam propterca dicitur neglexisse, quia illa boni mentionem

om nino non faciat, alibi idem si non de

mathematica, at certe de physica universe narratum vide­ mus, et ita quidem, ut haec contem tio artius coniuncta sit cum placitorum Aristippi indole,

cf. Scxt. Emp. adv. Math.

V II 11. p. 192, 25. llk .: παραπέμπειν δε το φνσιχδν xcd το λογιχύν ως μηΟ ϊν προς το ενδαιμόνως β ιονν οννεργονντα . l)io g . L. II 92.

Zeller Ph. d. Gr. II. p. 125.

996* 1 ά λ λ α μ η ν — 25 τ ο ύ τ ω ν ϊ χ α σ τ ο ν ,

Quoniam

dialectice singulae quaestiones disceptantur, iurc c t c x simi­ litudine reliquarum prope omnium quaestionum exspectes Aristotelem, postquam diversa causarum genera non uni do­ ctrinae subiecta docuit, iam in alteram partem disputaturum, ut non posse diversam esse diversorum causae generum scien­ tiam esse comprobet.. Sed ab ca via aut recedit aut vide­ tur c citc recedere Aristoteles. At si plures, ait, ponuntur causarum doctrinae et sua cuique generi scientia assignatur, quaeritur quam potissimum ex his doctrinis eam esse pute­ mus, quam nunc quaerimus, primam philosophiam.

Etenim

quum licri possit ut in eadem re, quae investigatur, omnia causarum genera cernantur, si sequimur opiniones de sa­ pientia antea expositas ( i x τω ν πάλαν διωριαμίνωv *8, διωρίο&η * 1 4 , cf. s i 2 ) , habere videm ur, cur unius cuiusque causae scientiam potissimam et primariam esse statuamus. Causae finalis cognitio reliquis videtur praeferenda esse, quia

Β 2.

996 i.

141

r,oiia

ad summum finem reliqua referuntur omnia, δ 10 — 13, cau­

mia

sae formalis cogn itio, quia cognovisse aliquid nobis vide­ mur, si formam substantialem, το τί io n , cognovimus, £13

dP ue:

— 22, causae moventis denique cognitio in cognoscenda ge­ neratione et actione primum sibi videtur locum vindicare.

p*

(Materialem causam, quamquam antea commemoravit £7, ta­

lisii»

men in hac de principatu disputatione non respicit, quo­

m

niam materia per se cognosci non potest, Z 10. 1036« 8 .) "ίΐστε, ait £24 concludens disputationem, άλλης άν δό'ξειεν

rui* i&i e/!

tJ nei D O E* g^

B® $

ii »* ϋ

* ί® i * t t \ \

Ιπιστημης είναι, το Όεωρησαι τω ν αιτίων τούτω ν έκαστον. At hoc non concluditur ex altera disputationis parte, quae proxime absoluta est, sed ex priore « 2 0 — £1. Quare, ut omittamus Alexandri coniecturam prorsus improbabilem ovx άλλης, pro άλλης scribentis, aut ita statuendum erit, negle­ cta altera disputationis parte, quae erat de diversarum d o­ ctrinarum principatu, Aristotelem redire ad priorem ; aut, si refertur ad posteriorem etiam disputationis partem, aliud . quid piam supplendum est. Nimirum primam philosophiam, quidquid ei subicctum est, unam esse, tacite sumit Aristote­ les; fu n quod demonstravit, si plures ponantur esse causa­ rum doctrinae ut suae quodque causarum genus subiectum sit scientiae, singulas doctrinas inter se diversas sibi vindi- j care primae philosophiae dignitatem, id eo nos deducere vi­ detur, ut non posse plures poni iudicemus. Sed utut verba ; explicamus, non satis plane disputatum esse apparet. — S o l­ vitur haec prima quaestio T 2 , ita tamen ut non singulas dubitationes h. 1. motas refutet. 996£ 7 o v δ* ' έ ν ε κ α , τ ο έ ρ γ ο ν . Opus non est intclligendum id quod facit aedificator; hoc enim esset ipsum aedificium, quod non potest dici finis esse aedificii; sed p o ­ tius id opus, quod acit fdomus, η τη ς οικίας ένέργεια, ut sit άγγειον σκεπαστικόν σωμάτων και χρημάτων I I 2. 1013« 16. Quamquam fatendum est, ita non multum differre causam finalem a formali causa, το δ * είδος δ λόγος £8, qualem de­ scribit I I 1. 1. vel de an. I 1. 403£ 4. — £9 έ χε ι λ ό γ ο ν , cf. Γ 5 . 1010« 16. P h js. 1 6. 189« 21. £17, et ad A 1. 981« 15. — £10 ά ρ χ ι κ ω τ ά τ η , cf. ad Λ 1. 981« 3 0 ..— £19 κ α ι i v τ ο ϊ ς ά λ λ ο ι ς κτλ. D uo videtur genera distinguere, in quibus cognitio του τί ίσ τι reliquis cognitionibus omnibus

142

Β 2.

996 δ.

praestet, alterum earum rerum , τ ί το π ρ ά γ μ α h 16, quae simpliciter cognoscuntur et id quidem potius notione sub­ stantiali cognita quam variis eius affectionibus, alterum ea­ rum vel notionum vel propositionum , quae per syllogismum et ratiocinationem com probantur, ών αποδείξεις εϊσί 619. H o c alterum genus quadraturae exem plo illustrat, quae quod rectius definitur μέσης ενρεσις, quam si dixeris: ro ίαον έτε-

ρομηκει ορ θ ο γώ νιο ν είναι Ισόπλευρον , cf. Trendel. de an. II 2. 41 3« 17, W a itz ad Λη. post. II 10. 94« 1. >

Quaestio altera .

9966 26 — 99 7« 15.

Quaeritur num eiusdem primae philosophiae sit et rerum et cogn oscen di principia, sive quae nos dicere consuevimus et realia et idealia principia cogn oscere.

Ac primum qui­

dem demonstrat non esse utrorumque principiorum eandem scientiam, 9966 33 — 99 7« 2, addilque dubitationem, num om nino principiorum idcalium esse possit scientia, « 2 — 11, deinde nec posse sciungi principiorum cognoscendi doctri­ nam a scientia principiorum rerum Haec quaestio dirimitur T 3.

com probat, « 1 1 — 15.

9966 26 τ ω ν α π ο δ ε ι κ τ ι κ ώ ν α ρ χ ώ ν .

Summas propo­

sitiones, quibus tamquam fundamentis in omni demonstra­ tione utimur, m odo άποδεικτικάς άρχάς appellat, modo xoi-

νά ς άρχάς, έξ ών ά π α ντα δειχθησεται An. post. I 32. 88« 36, m odo κοινά αξιώ ματα ibici. I 10. 766 14, vel simpliciter αξιώ­ μ α τα 997« 11, cf. An. post. I 2. 72« 16: η ν δ * (sc. άμεσον αρ­ χήν συλλογιστικήν ) ανάγκη ’έ χειν το ν δτιοϋν μαθησόμενον , αξίωμα, vel etiam simpliciter τά κοινά An. post. I 11. 77« 27. cf. Trendel. EI. §. 53. W a itz ad An. post. I 2. 72« 17. Ea­ dem principia quod proximis verbis κοινάς δόξας 628, 997« 21, 22, appellat, vocabulo δόξης non opinandi naturam in­ certam et inconstantem notat, quae fere est vis huius vo­ cabuli ubi έπιστήμη opponitur, sed communem omnium per­ suasionem, rd δοκουν πάσιν, non adiuncta illa inconstantiae nota, cf. Γ 3. 10056 33. 6. 10106 13 coli. 4. 1008« 15. Exem­ pli loco unice principium contradictionis quod dicunt affert; alia eiusdem generis (και οσαι άλλαι τοιαϋται προτάσεις, cf. 1. 9956 1 0 ) vide Anal. post. I 10. 76 « 41. 11. 77« 30. 9966 33 μ ι α ς μ ε ν ο υ ν — 99 7 « 2 π ε ρ ί α υ τ ώ ν . Quae-

B ' 2.

997ά.

143

libet, scientia \quae ad demonstrandum ei sunt proposita ita conficit, ut a suis proficiscatur principiis; communia c o g n o ­ scendi principia omnes pariter suum in usum convertunt, cf.

Itt-nse llo ji*

An. post. I 10.

joatf

ter ad omnes pertineant disciplinas, nec- vero ad unam, veluti geometriam, potius quam ad aliam quamlibet, aut ab

iW

omnibus sunt demonstranda aut a nulla. · illu d locum ha­

ildn

bere non posse, ut summa cognoscendi principia ab om ni­

Ila cc igitur communia principia'quum pari­

bus com probentur disciplinis, pro concesso sumit Aristote­ les, nimirum quia ita diversis disciplinis idem foret subiectum; ergo, efficitur ut a nulla om nino disciplina, itaque

etrt* wttf jDCf 0*

μ do*· |J

prtf & b> 'i? i t

I&

JP i* I* i* i» bt d *

a prima quidem philosophia, com probentur. — Sed in hac ratiocinatione quum diversas commemorat disciplinas, tecte

: diviA)l;frV}

singulares dicit disciplinas, quae γένος τι το ν οντος περίγραψάμεναι περί τούτου πραγματεύονται E 1. 1025« 8, ac ^ tamen conclusionem transfert ad primam philosophiam, cuius id ipsum est proprium,, ut non de genere entis, sed περί τού οντος απλώς ?j ον E 1. 1. quaerat. · H a n c. concludendi fraudem detegit Aristoteles,’ quo lo co universam quaestionem dirimit, E 3. 1005« 2 9 : ό'ιυπερ ούθείς τω ν κατά μέρος ίπιοκυπούντων έγχειρεϊ λέγειν τι περί α υ τώ ν , εί αληθή ή μ ή, ούτε γεωμέτρης οντ αριθμητικός κτλ. Ceterum ex his ver­ bis coli. T 2. 1005« 11 apparebit, errare Schweglernm quod pro τι γάρ μά)*λον γεωμετρίας legi iubet τ ί γάρ μάλλον σο-

φίας, adhibito ad confirmandam conjecturam' lo c o simili Iibri K 1. 1059« 25. Nimirum hoc paralogismo utitur Aristo-*/*// tcles: quoniam non geometria potius quam quaelibet alia XwMjiwuJ;. doctrina in cognoscendis axiomatis versatur, ergo ne p r i m a e / / ^ quidem philosophiae tribuenda est axiomatum investigatio. J-, a · - *f j 997« 2 ά μ α δε κ α ί — 11 ά ξ ι ώ μ α σ ι ν . N on m odo 1 primae philosophiae tribuendum non est, ut summorum c o ­ gnoscendi. principiorum cognitionem quaerat, sed om nino fieri non potest, ut eorum scientia sit. Etenim duo sunt scientiae genera, quorum alterum in definiendo alterum in demonstrando cernitur, ίπιστήμη aut οριστική est aut απο­ δεικτική f cf. An. post. 1 3. 11.3. 4. D efinitivo scientiae g e ­ nere opus non est in summis cognoscendi principiis, nam quid singula quaeque significent καί νυν γνωρίζομεν i. e. etv· τοθεν^καί χωρίς ορισμού γνωρίζομεν. cf..A ii. post. 1 10.

144

Β 2.

997 α.

7 6 * 2 0 : ουδέ τ ά κ ο ινά >(int. α ξιώ μ α τα ) ον λαμβάνει τι ση-

μαίνει το ϊσα από ϊαων άφελεϊν, ότι γνώριμον. Alterum au­ tem genus τ ό αποδεικτικόν , quod demonstrativum dicere li­ ceat, locum habere n on potest. Namque ad quamlibet de­ m onstrationem tria necessario requiruntur, primum genus, ad quod spectet universa argum entatio, deinde propositio­ nes vel axiomata, ex quibus petatur argumentatio, denique affectiones, quas inesse generi demonstretur. Haec tria etiam in ea requirentur scientia demonstrativa, qua axio­ mata com probentur, ipsaque axiomata affectiones erunt eius­ dem generis, in quo cog n o sce n d o haec versetur scientia. Iam quum axiomata ad om nes res via ac ratione compro­ bandas adhibeantur, n ec tamen ad aliud genus possint trans­ ferri, quam in quo ipsa insint, cf. An. post. I 9. 76« 22, inde videtur effici, omnium rerum demonstrandarum idem esse genus. S olvi posse etiam hanc difficultatem distinctione Aristotelica τ ο ν ο ντος άπ?.ώς rj ov et τω ν του δντος μερών fa­ cile est intclligere; hoc lo c o satis habet proposuisse difficul­ tatem. — C onferenda sunt cum h oc lo c o An. post. I 7 — 10, praecipue I 7. 75« 3 9 : τρία γάρ έστι τά έν ταϊς άποδείξεσιν, iv μέν τό άποδεικννμενον τό συμπ έρασμα * τούτο δ’ Ιστϊ τό νπάρχον γένει τινί καθ '’ αυτό. %ν δέ τά αξιώματα* αξιώ ματα δ ’ έστίν έξ ών. τρ ίτο ν τό γένος τό υποκείμενον, ο ν τά π ά θ η και τά καθ ’ ’ α υτά συμβεβηκότα δηλοϊ η απο­ δ ε ίξ ω I 10. 76* 11 : πάσα γάρ αποδεικτική έπιστημη περί τρία έ σ τίν , όσα τε είναι τίθ ε τα ι ( τ αν τ α δ ’ έστί το γένος, ον τω ν καθ' α ντα π α θ η μ ά τω ν έστί θεωρητική ) , καί τα κοινά λεγάμενα α ξιώ μ α τα , έξ ών πρώτων άποδείκννσι, και τρ ίτον τά π ά θ η , ojv τ ί σημαίνει ϊκαστον λαμβάνει . 76* 21: τρία τα ϋ τά ί σ τ ι , περί ό τε δείκννσι καί ά δείκννσι καί έξ ών. 32. 88* 27. — Ceterum parenthesi inclusi verba περί π άντω ν γ . α. άπυδειξιν είναι , secutus interpretationem Ale­ xandri; etenim haec verba unice ad αξιώ ματα ^referuntur: statuenda esse axiomata, quia non possit omnium esse de­ monstratio, cf. An. post. I 3. 72* 5 sqq. 19 sqq. 10. 76« 31· 19. 82« 7. 22. 8 4 « 31. U 19. 99* 22 sqq. Eth. Nic. VI 6; cnunciationc autem ea, quae ab ανάγκη γάρ orditur, con­ firmantur tria illa, quae ad quamlibet demonstrationem re­ quiri antea dixit.' — α 5 τ έ χ ν α ι } cf. ad A 1. 981* 24.

2?~2. 997 ά. m ensi

145

i 99 7 « 11 ά λ λ α — 15 κ α ι τ ό \ρενδος.\ Autithesis disputationis. ·. Sin diversam statueris principiorum idealium cognitionem a cogn ition e realium, utra sit potior et sua natura prior quaeritur. Sicuti enim sumina principia rea-

ιρ

lia ad entia omnia spectant eorumque causae sunt, ita idealia principia communia sunt omni cognitioni omnisque scien­ tiae causam continent.

Inde et utra sit potior et cui potius

quam primo philosopho hanc scientiam tribuas, dubium est.

i ,

jfflfl

OQt t

4 [* * if

tura sit, in quo potissimum genere entis versetur prima phi­ losophia, «1 6 , 17i At vicissim non videri, unam esse posse Omnium entis generum scientiam ea conficit ratione, quod, si hoc ίpon atu r/ inde consequens sit,’ ut etiam omnium ac­ cidentium j quae generibus entis per se iaccidant ', una sit scientia; quod quum·.fieri non· posse pro concesso >sumat, inde ne illud quidem-verum esse, unde profectus h oc con ­ clusit, com probat, t Id v ero diserte explicat, curi si ponatur una ipsorum, generum 'entis scientia, una item sit futura ac­ cidentium per se scientia.

Quaelibet scientia, id quod paullo

supra dictum est « 8 ,. in- genere quodam cogn oscen do ver­ satur,· cui quae accidant investigat profecta ab axiomatis. Igitur de uno · atque eodem genere accidentia coutemplari unius erit scientiae, quae proficiscatur ab iisdem cognoscendi principiis, ix των κοινών δόξω ν, cf. ad 996^ 28. Nam si unius est scientiae quid sit res cognoscere, unius etiam erit axiomata cognoscere' ex quibus illa res pendeat, sive haec ea­ dem est scientia sive diversa; unde apparet unius item fore scientiae ea cognoscere accidentia, quae rei illi propositae per se inhaereant ( ώστε και τά σνμβεβηχότα int. &εωρήσαι μιας· ’έ α τα ι), sive ipsae illae doctrinae, quae «in «substantia rei eiusque principiis idcalibusi versantur,* huc Otiam perti­ nent,) έιτ^ανταί* & εω ροναινμ sive* haec scientia ‘ suspensa ab Aristot. mctapli. cd. Boniiz Vol. II.

10

Β : 2 : 997 a.

146

illis ( i x τ ο ύ τ ω ν ) eadem quc ab illis diversa’, 'a t lina'tamen est. —

Ab Alexandri explicatione hac ‘una in re discessi,

quod ille verba έξ ω ν contorta >quadam 'ratione ad acciden1 * tia refert; sed intelligenda

esse axiomata manifestum erit

conferenti qu om od o sibi respondeant singula membra enunciationum εϊπερ — δ ό ξω ν,\ deinde περί ovv — ι δοξών,/ de­ nique περί τε — i tovtojv μία;> ita quidem ut in singulis enunciationibus

enumerentur gem is; axiomata,* accidentia.

Sclnveglerus quod putat extremam disputationis partem, «21

περ'ι ovv — 25 μ ία , manifesto ab hae quaestione alienaui, pertinere ad eam quae proxim e .sequitur et ponendam 'esse post « 3 4 π αγχάλεπ ον,' ipsa, quam exhibui,* interpretatione satis refutatum arbitror. , . i. ·,·.,■» /*. ., Solvitur haec quaestio distincta prima philosophia a sin­ gulis philosophiae disciplinis Ε Λ . ι n ...n·, ■·.·;.! ;,.ι= · · , i Quaestio quarta.

,

9 9 7 « 25 — 3 4 .,

*·

r*

Q u od antea in m edio reliquerat, substantiae et acciden­ tium (nimirum τω ν χα&\ α ντδ ΰνμ βεβηκότω ν , cf.»ad J 30. 1025« 3 0 ) utrum eadem sit scientia an diversa, id ipsum iam in dubitationem voca t, et quorsum spectet haec dubi­ tatio exemplo geom etriae illustrat.

Eadem si esse ponatur,

quoniam accidentia dem onstrando cognoscuntur, effici inde videtur ut demonstratione, αποδείξει, com probetur etiam quid sit res (qua in ratiocinatione tecte h o c ’ sumit,.scientiam.si aliqua in parte demonstrativam habeat naturam,·4eiusdem na­ turae omnibus in partibus f o r e ); at quid sit res non posse demonstrando et con cludendo cognosci- et alibi demonstra­ vit (A n . post. II 3 sq q .) et hic, ubi dialectice disputat, tam­ quam vulgatum hominum opinione (d o x e ? « 3 1 ) ponit. Sin seiunctam posueris accidentium cognitionem a-cognitione sub­ stantiae, eadem oritur quae in ceteris, dubitatio, cui scien­ tiae illam tribuendam censeamus. ·— Haec< quaestio dirimi­ tur' Γ 2. 10046 5 sqq. : ; ; , contingi contenderent κατά ιστιγμήν, tingi >cam potius κατά μήκος. · .ι

con ­ «,

ε ϊ α ϊ δ έ τ ι ν ε ς — 19 ά δ ν ν α τ ω τ ε ρ ο ν . · Exsti­ terunt deinde qui, quum perinde ac Plato res mathematicas re ac veritate nec cogitatione solum distinguerent a rebus sensibilibus, eas tamen inessc censerent in iisdem rebus sen­ sibilibus; qui 'quibus se implicent difficultatibus non est cur longius' exponatur, quoniam utriusque fere generis dubita­ tionibus eos teneri apparet; aliquot tamen manifestas, qui­ bus himplicantur, difficultates persequitur, A l i — 19. — Eaudem de . rebus * mathematicis i sententiam Aristoteles comme­ morat M 2.(, 1076« 38 — 611, sed qui. fuerint eius aucto­ res tacuit... Alexander p.' 700, 31 eam Pythagoreis quibus­ dam tribuit, caque opinio videtur confirmari posse collato N 3 .1 0 9 0 « 20 sqq.; sed,'si ipsa verba Aristotelis: τ ά μ ε τ ' α ξ ν τα ντα λεγάμενα- τω ν τ ε . ειδών καϊ τω ν αιύΟητών diligen­ tius excusserimus, probabilius videbitur, Platonicos fuisse qui h oc statuerent. 'Idem Judicare videtur Z cller Ph. d. Gr. 11. p. 334, 1. 1 y.·* . > * >'Ά I '· · ",r Ί -— 'i »' ·.*■\ \ .■·!· . I1 •i .'i )* \s.· Λi ·' ·' C A P III.· V ' f / f » '. Λ // -IT") Λ" ·_ fiiii»··» · ) : i:' Qunestio [8eA'la...-998« ,20 — 614. . ( 7 .7 r 1 - 998« 7

".!>.'»»i

'. [ i ,

-n*-Utrum genera pro principiis rerum habenda sint, an ca elementa, ’quac in rebus insunt: 1; Haec quaestio ut est ei simi­ lis, de qua supra disputavit 2. 9966.1— 25, ita similibus in utramqiie partem, argumentis disceptatur. Primum enim ut elementa, · non genera pro principiis habenda confirm et, et eas res .commemorat,' quae, ex 1causa' materiali videmur c o ­ gnoscere, 'et'»eorum auctoritatem, qui >ex ^clementis inhae­ rentibus lipsis rebus generationem .rerum ,confecerunt, 998«

Φ

if $ rf · ir'

22 — 63. Deinde genera potius sibi, vindicare' dignitatem principiorum vet inde' demonstrat quod \cognitio' definitione concludatur, definitionum autem principiat genera sint, et ad stabiliendam, eam sententiam Pythagoreorum et Platonis uti­ tur auctoritate, qui summa» genera',·.rei tv yivo ο ν ^ τ ο μέγα καϊ μικρόν , in principiis posuerint, ·9986 3 — l l . x^Qua iu de-

|fr

\;

1

1

150

Β 3.' 99Sa.

m onstratione quod generum nomine etiam· differentias «spe­ cificas contineri Alexander contendit p. 158, 25 adhibito To­ picorum lo c o I 1 . 1 0 1 ^ 1 8 ,;dubito num recte fecerit; conti­ nentur sane in definitione et genus primum et .differentiae specificae, sed quum primum iv rjj άποδύΰει του τί ken po­ nendum sit genus, cf. T o p . V I 5. 1426 28. IV 6 . 128« 24. An. post. II 13. 9 7 « 25 sqq., recte genus principium dici­ tur definitionis.

Neque illud prorsus probaverim, quod in

altera argum entatione: χάν ei έοτι χτλ. ex ambiguitate voca­ buli είδος paralogismum duci Alexander dicit p. 159, 7. Li­ cet enim concedamus' distingui posse είδος, quod opponatur materiae, et είδος , quod generi subiectuin· sit, tamen ea in­ ter utrumque intercedit necessitudo, ut minime mera sit homonymia.

Etenim illud είδος, quod materiae opponitur, sive

ή ovoicc άνεν ύλης, cognoscitur definition e, i quae είδος al­ tera vocabuli significatione· constituit. » ·>i: i. > . i udi i ·■· 9 9 8 « 23 π ρ ώ τ ω ν cur scribendum putem} quamquam cod d . prope omnes habent π ρ ώ τ ο ν , exposui in Obs. p .52. C f. « 2 4 : έ£ ών βύγχεινται cti φω ναι π άοαι π ρ ώ τ ω ν . A 3. 9 8 3 6 8 : έζ ου γίγνετα ι π ρ ώ τ ο υ — το ύ το οτοιχεϊον. 8 . 9 SS& 3 5 : ατοιχειωδέΰτατον — έξ ου γίγν ο ν τα ι ονγχρίΰέι πάντα π ρ ώ τ ο υ , Α 3. 1014« 2 6 : οτοιχεϊον — ου ούγχειται πρώ­ τ ο ν ίννπάρχοντος. I 1. 10526 1 4 : οτοιχεϊον — οτι εοτι τι έκ τούτου ώς π ρ ώ τ ο υ ίννπ άρχοντος. W a itz ad An. post. I 2. 716 16 lectionem cod d . π ρώ τον h. 1. defendit: esse enim πρώτον idem atque α ίτιον vel αρχή. iH o c quamquam veris­ simum est, tamen non ad vulgatam lectionem ,.sed ad emen­ dationem confirmandam potest referri; nimirum elementum, ex quo quid fit, est αίτιον sive αρχή, non id, quod ex iH° generatur, igitur: έξ ου π ρ ώ τ ο υ γίγνεται. — Distinguendi ab his locis quos attuli ct similibus plurimis sunt ii, ubi pro έξ ον Aristoteles scripsit ο&εν, veluti A. 1.. 1013« 4, 7; ad oOev enim non potest addi genitivus πρώτου .vel πρώτων, sed addendum est a d v ji πρώτον.\ » ,.ι — Li: • 99 8 « 25 τ ώ ν δ ι α γ ρ α μ μ ά τ ω ν V o c . διάγραμμα .quum proprie descriptionem geom etricam significet, cf. Piat. Pliaed. 73 b , ab Aristotele saepius ita usurpatur, ut simul, proposi­ tionem vel demonstrationem (com plectatur, A 3. 1014« 35: rrr· τώ ν διαγραμμάτω ν.?θτοιχεια ι'λέγεται ^. και ι δλως τά τών

B 3. /99S6. \

151

αποδείξεων . cf. Θ 9 . 1051« 22. An. pr. I 24. 41* 14. Soph. ei. 16. 175« 2 7 .' W '{'.·>\-Λ |( i . \ 'i ·.: λ\λ ·;; · i .. 998* 4 a i ά ρ χ α ί . D e retinendo articulo, quem omit­ tendum suaseram O bs. p. 52, expositum est ad 1 . 9 9 5 *2 7 . .ffj 998* 1 1 - ά λ λ α μ η ν 13 έ ν ν π α ρ χ ό ν τ ω ν . ‘ Hanc de principiorum natura [dubitationem non ita posse evitari, ut simul et genus i ct elementa in principiis ponantur, e o com probat, quod· rei cuiuslibet unam oporteat esse defi­ nitionem, quaei substantiam exprimat. . cf. T o p . VI 4. 141« 3L — *2. Alia .tamen ratione, prouti vel formam solam, vel coniunctam cum forma >materiam> descripseris,-mplures esse posse eiusdem rei delinitioues exponitur 11 2. 1043« 14 sqq. — .Universam hanc quaestionem non diserte quidem A risto­ teles pertractat, sed eam haud scio an solvisse, tamen sibi visus sit, ubi de genere num pro substantia habendum sit, Z 13, et omnino de τς5 τί ην είναι eiusque.cum ’ materia et coniunctione et discrimine, disputat,'libris Z H . . / . =?. 1 .. » . \-y . . ·· .i \ ' ; \\ * i «(;_[]·. Quaestio septima. 998* 14 — 999« 23. , . i m Si pro concesso sumatur genera esse ponenda tamquam principia reruin, quaeritur quae genera ponenda sint, utrum summa et maxime universalia, an ea quae proxim e de rebus singularibus praedicantur- et' jsuo nomine είδη vocantur. , . , ·.

T h e s i s 4998* 14 — 999« 1.- Si propterea genera in .prin­

cipiis (ponuntur, quod maxime sunt/universalia, summa p o ­ tissimum genera poni i consentaneum' est. . Inde facile per­ venitur, ad sententiam '.eoru m / qui τό ov et το ϊν, quoniam maxime universaliter omnibus rebus tribuuntur, principia et substantias esse, statuerunt.- At .ens» e t .1unum non possunt proi generibus rerum.Jiaberi.· [Nimirum, si diviso aliquo g e ­ nere .per.- differentias' speciiicas in suas .species, illas diffe­ rentias per i6 e. spectaveris, >de iis nec-species praedicari pot­ est nec genus,/quoniam i differentia, adseita nimirum .ex alio genere .atque id est genus, ad. quod dividendum adhibetur, et iSpccie et generei latius potest patere, cf. T o p . V I 6 . 144« 3 2 —,* 1 1 .*.(In verbis: ro γένος ανευ τω ν αυτού ειδών *25 repetendum est ex antecedentibus: έπϊι τών οικείων διαφο *· ρών, gcnus‘ non praedicatur a le suis differentiis, si bae dif­ ferentiae p er!se spectentur, seiunctae ab. iis,-quae inde) effi-

152

Β 3:

999 α:'

ciuntur, specicbu s; 'cf. .Alex.* p.4161, 7 : ουδέ τά γένη χατη-

γορεϊται τω ν οικείων δια φ ορώ ν , cirav «2 ·' 1 A n t i t h e s i s 99 9 « 1 — 1 4 / — In thesi huius disputationis inde profectus ut priiicipium maxime universale >esse sumat, iam ad antithesin demonstrandam ab aliis orditur notionibus, quibus contineri-naturam principii-consentaneum sit Ac primum quidem principii id suapte natura proprium esse di­ cit, ut sit unum, simplex, individuum. Iam vero .unitatis et individuae qaturac quod (d u o ’ distinguit genera, 'αδιαίρετον η κατά τύ π οοόν i} κατά τύ ε ϊ δ ο ς ΰ 9 9 « 2 , ea genera, nori sunt confundenda cum iis, quae alibi saepissime inter sc op­ ponuntur, Iv τφ άριΰ'μφ et ίν^τφ εϊδει; veluti J 6 . >10166 31.· 8 . 1018« 13, id quod A lexan dro'vid etu r,accid isse. - Etenim

£» · > .- tilude si est/verisim iIe,inon posse nihil poni .praeter res

158

Β 4.

9996.

sensibiles, si quis praeter aliquas ex iis iformam per se ex­ sistere posuerit — quod

erat alterum divisionis1membrum

« 3 4 — , difficile est dictu, quae sint res eligendae.1 Neque enim in omnibus h o c admitti posse, apparet, cf. ad Λ 9. 991 & 6 sqq. · Ita quum simul tertiam absolverit divisionis partem, num praeter om nes res ponendae sint earum formae, duas addit difficultates, quibus iinpliceimir sive praeter omnes sive praeter aliquas res sensibiles formas absolute et per se,esse statuerimus, * 2 0 — 24 .

Quaeritur enim, num omnium, quae

sub eadem continentur forma et specie, eadem sit substan­ tia, denique si seorsim esse ponantur et materia et forma, qui fiat ut coeant secu m -et rem concretam constituant. ·

.I Quaestio nona. :

.

' . . ·i

. p . ; ■'

; r ■\

999* 24 — 1000« 4. , \

,1

Principia singula quaeque quaeritur num unitatem ha­ beant numeralem an unitatem form ae et speciei.

Quomodo

άρι&μφ et £v εϊδει expositum le­ gimus J 6. 1 0 1 6 * 3 1 sqq. A c priinum 'quidem principium quodvis unum num ero videtur statuendum esse, quia ita de­ mum res ex principiis deductae, quae non.m aiorem nec su­ periorem ipsis principiis habere possunt unitatem, unitatem numeralem possunt habere; deinde quia sublata principio­ rum unitate numerali tollitur c o g n itio ; cognoscentur enim eae res, quae eadem continentur notione, per unitatem spe·: ciei, quae si et ipsa esset non num eri, sed iterum speciei unitas, in infinitum esset progrediendum et proinde omnis sublata cognitio* Contra si num ero lina esse - statuuntur principia, non potest inde rerum m aior repeti numerus, quam qui est ipsorum principiorum. Numeralem igitur u tfcomprobet principiorum unitatem, e natura principiorum idealiutn argumentatur, ad formalem autcin unitatem demonstrandam natura materialium principiorum utitur. A d illustrandam'et distinguantur inter se

solvendam hanc quaestionem cf. 6. 1002* 12 — 32. M 19» ubi eodem syllabae exem plo utitur Aristoteles uberius ex­ posito. ■ · * - * *···« >«.»;..] > i.11· j i . i .·. ,i ·*.·'. 999* 34 ο ν τ ω

γ ά ρ ι λ έ γ ο μ ε ν r δ x a & ' έ κ α σ τ ο ν ro ά ρ ι & μ φ ΐ ν. Schw egl. post έκαστον addi vult ώς, sed non opus est conicctura.i -A ppositionis instar inter se coniuncta sunt >οντο) jct ro άρι&μφ ϊν 9 u t h o c dicat 'Aristoteles; i hac

/? ' 4. K 1000 ά. ptntt

>Bah 3«. Sf

u ii DlSflA TBJe.i OSUfi!* pifSiS

itii-a

I

jlP» iait^ 10«*

enim vi «usurpamus i formulam το xa&' εχαστον ut idem srgjiilicet ac τό* άρι&μω ϊν. >-./ .ι · - ■» -wi "... j >.·»ι 1000« 1 ώ σ π ε ρ . ο ύ ν — 4 πλε ι ό ν ων ' . Apodosis huius enunciati quum desideretur, Alexander satis habet adnotassc, omisisse eam Aristotelem, ut quae facile cogitando adiici posr sit, p. 173, 25. Sed ut multum tribuamus Aristotelicae'scri­ bendi negligentiae, tamen probabile non est, eum exorsum enunciationem a particula ovv , qua concludi quid significetur, id ipsum quod concludendum erat omisisse. L on ge similius vero videbitur, librariorum errore ovv scriptum esse pro civ,

et parenthesi inclusis verbis το γαρ άρι&μφ $v ·— , ro έπϊ τούτων, extremam hanc enunciationem coniungcndam . esse cum verbis superioribus :/ovx εσται παρά τά στοιχεία ov&iv έτερον (τ ο γ ά ρ ίό ρ ι δ μ φ (.~— Ιπϊ το ύ τω ν),' ώσπερ α ν ' ύ τά της φωνής άρι&μφ ην στοιχεία ώρισμένα, άναγχαϊον ην χτλ: —- Sclmeglerufc ad h. 1. vulgatam lectionem probat eamque tuetur allato alio lo co Aristotelico An. pr. 1 15. 34« 22. Sed vereor ut hic locus recte possit comparari. Ibi enim in apodosi non id p o n itu r ,rquod pro exemplo adhibetur, sed id ipsum quod concludit philosophus, et ώσπερ nihil videtur aliud significare n isi>■«exempli gratia»», cf. W aitz. ad h. I. , * > 1 ■;< I

i · j ?■: n f.. Quaestio decima . nrflt

t* Illi*

ϊ» 5* rf< *» lifl

i*

159

i;m,

i .' .

■i

.

; ; ·■ :o

1000« 5 ;— 1001« 3 .,,

i, i *

v _.

Corruptibilium ’ rerum et aeternarum quaeritur num. ea­

dem sint principia an diversa. £adem si posueris esse prin­ cipia, non videtur explicari p osse ,.q u i fiat ut, quae.ex iis­ dem principiis exorta sint, partim subiecta sint interitui par* tim exeinta. Cuius difficultatis si quis ra veteribus th eolo­ gis petiverit solutionem, illi re vera occuluerunt fabularum involucris, non solverunt quaestionem, « 9 — 18. Em pedocles autem'quod ex iisdem principiis aeternis omnia.orta et omnia pariter corruptibilia esse statuit, hac quidem in re sibi ipsi constat,* sed quae de generandi intereundique ratione disputat, ea multis modis inter se repugnant, « 1 9 — 622. lude si ad alteram .cogimur hypothesin, ut diversa, esse statua­ mus (diversorum rerum generum priucipia, 623,« tum quaeri­ tur) i utrum corruptibilia an aeterna ponenda sint rerum cor­ ruptibilium principia· / illud 's i probaverimus, principiorum denuo./principia /erunt quaerenda'; h oc si» placet,, explicari

160

Β 4. ! 1000 α.

n on potest, cur ex principiis pariter aeternis ,. > lettt* J ub· •a

jtis^ ic# z?>

1i·! l»1 lil» i»

u* * , 1"

k»

1000 i.

161

τούτω ν γάρ πάντ' η ν , οσσα τέ £ 3. 998A 22, g e ­ neris nomen latius extendit ad τά προς έν λεγάμενα, nimi­ rum ca quodammodo etiam esse κα&' ΐ-ν ?>εγόμενα supra iam dixit, cf. ad ^14. 10036 22 εΐ δ ή τ ο ο ν — 1004« 1 α ν τ ι κ ε ι μ έ ν ω ν . Iam quum singulae entis partes singulas constituant philosophiae disciplinas, quom odo partienda sit notio entis et quae sint notiones ad eam referendae, adhibita notione το ν ένδς in­ vestigat, quam quidem propterea adhiberi licet, quia ca in­ tercedit inter το ov et το 'tv necessitudo, ut, quot sunt spe­ cies alterius, totidem etiam reperiantur alterius esse, cf. T op . IV 1. 1216 7. 6. 127« 27.

Hanc necessitudinem τον οντος

et τον ένός primum quidem tamquam aliunde iam satis n o­ tam affert («2 δ 7] 622), ac talem esse significat, ut non ea­ dem sit utriusque n otio, sed ut invicem se sequantur et comitentur, τω ά κ ο λ ο ν & ε ϊ ν άλληλοις 623 ( cf. de voc. άκολον&εϊν ad A 1. 981« 2 7 ), qualem notionum inter se ra­ tionem inter άρχη et αίτιον obtinere alibi signiiicat, /j 1. 1013« 16. Deinde autem in parenthesi, διαφέρει — 33 όπερ δν τι, ad tantam longitudinem producta, ut ipsius enunciati conformationem interrumpat, et, quae in apodosi enunciati condicionalis dicenda erant, a particula ώστε ordiantur δ 33, nihil differre ait ad propositum hoc lo c o finem si eandem censuerimus utriusque et unitatis et essentiae esse notio­ nem (ά ν ομοίως νπολάβωμεν 6 2 5 ) , et cur ita liceat sta­ tuere argumentis comprobat. Nihil enim differt utrum ad άν&ρωπος neutram nec το ν οντος nec τον ένός notionem adiecerimus, an alteram utram ( ταντό γαρ εις άν&ρο)πος και ων άν&ρωπος και άν&ρωπος δ 2 6 ), et si has duas con ­ fines inter se notiones unitatis et essentiae coniunctas prae­ dicaveris de homine (έπαναδιπλονμενον, cf. W a itz ad An. pr. I 38. 49« 1 1 ) , nihil significaveris aliud, nisi quod iam altera utra in praedicato posita significatum est, οί*χ έτερόν τι διπλοί — το εις έστιν αν&ρωπος και 'έστιν αν&ρωπος 6 27. (Retinui eam lectionem, quam Brand. et Bkk. exhibuerunt, quamquam ea scriptura, quam Alex. p. 204, 10 in textu ha­ buit et apte, explicat: τό εις έστιν άν&ρωπος και 'έστιν άν­

176

Γ 2.

1003 b.

θ ρω π ος ά νθ ρ ω π ος , habet cur praeferenda videatur. Et quod in codicibus plurimis exhibetur: Ηστιν 6 άνθρωπος, και άν­ θρω πος, και εις ά νθ ρ ω π ο ς fortasse ex simili ortum est scri­ ptura genuina: ’έ στιν b ά νθ ρω π ος άνθρω π ος και elg iffuv ά νθρ ω π ος . ) — Proxima verba, δηλον d* δτι ο ν γνωρίζεται — του ένός &29, 30, quid significent divinari m odo licet ex iis quae antecedunt et subsequuntur, ipsa enim per se admo­ dum obscure sunt dicta. V idetur autem h o c dicere: neque in generatione neque in corruptione seiungitur essentiae no­ tio ab unitate, et similiter unitatis n otio non seiungitur ab essentia. Talia Aristotelem voluisse dicere, inde praecipue apparet, qu od proxim is verbis concludit, addita altera ex his notionibus nihil novi accedere. — Affinitatem notionum τ ο ν (ίντος et το υ ένός deinde confirmat, b 32 ϊτι d’ η — 33 ον τ ι, adhibita ad argumentationem substantia. De singu­ larum rerum substantia praedicatur et το ϊν et τό ο ν , et utrumque quidem ita, ut non per accidens, sed suapte na­ tura substantiae tribuatur. Om nis vis argumentandi iuest in verbis sibi invicem respondentibus ον κατά ανμβεβηκός et όπερ» Etenim si per accidens duae notiones de eadem prae­ dicantur, nihil inde concludi potest de illarum notionum cohaerentia; veluti si de hom ine praedicatur λευκόν et μονΰΐκόν , non potest inde effici ut το μονσικόν idem sit ac to λευκόν vel vice versa; at recte ita concluditur, si praedicatur de aliqua re non quod ci accidat, sed quod in eius substan­ tia insit. Et h oc quidem significatur per pronomen υπέρ, cuius usum Aristotelicum recte explicat Alexander ad Top. III 1. 27 3« 14: τό »όπερ» α υτφ τ ο ν κυρίως έατι δηλωτικόν, και φ άν προατεθΐ) τό όπερ τό κυρίως ίκεΐνο είναι αημαίνει, οίον υπέρ άνθρω π ος ο κυρίως άνθρω π ος κτλ. Excludit igi­ tur pronom en όπερ quaccunquc rei accidunt, includit uuicc ea quae in substantia, iv τφ τ ί έστιν eius, insunt. (W aitz ad O rg. p. 467 quod scribit «P ron om in e οπερ utitur Aristo­ teles, ut significet aliquam rem ita coniuuctam esse cum al­ terius rei natura, ut eam complectatur sicut genus speciem » nimis angustis finibus huius pronom inis usum circumscribit. Verum quidem est, saepe usurpari ab Aristotele formulam όπερ τόδε , ut significetur notio universalior quae illam con­ tineat ut genus speciem , et quasi pro synonym is haberi

Γ 2.

1004 α.

177

δπερ et γένος, ν. Τ ορ . IV 1. 1206 23. 2. 1226 26. 1236 2 coli. 61. 4. 1246 8 coli. 610. 620 coli, 6 18. al. At Lac p o ­ tissimum vi pronom ine οπερ utitur, quia τό γένος βούλεται τδ τ ί έ σ τ ι σημαίνειν και π ρ ώ τ ο ν υπ οτίθεται τω ν έν τφ δρισμφ λεγομένων , Τ ορ. V I δ. 1426 27. N on inclusam au­ tem his finibus teneri pronominis δπερ significationem, sed omnino eo denotari id ipsum quod res est, το τ ί έΰτι vel την ουσίαν του π ράγματος, colligas ex Τ ο ρ . V I 4. 141« 35, 37. Soph. cl. 22. 179« 4, 6. Phys. 1 3 . 186« 32. al.) Ita­ que eadem significatione h oc lo co posita sunt ου κατά συμ βεβηκός et οπερ, et h oc dicit Aristoteles: cuiuslibet rei na­ tura ac substantia h oc habet, ut sit unum, itemque ut sit ens; ergo divelli inter sc nequeunt του δντος et τον ένός notiones. Q u od autem non simpliciter dicit οπερ ον, sed δπερ ΰν τ ι , eo explicatur, quod de s i n g u l a r u m rerum substantia agit, ?) έκαστου ουσία 632, non de substantia uni­ verse; namque, ut recte ait Ioh. Phil. ad An. post. (S cliol. p. 228« 2 6 ), το τ ι προσκείμενον παραστατικόν έστι της το ν υποκειμένου άτομότητος. cf. W a itz O rg. I. p. 275. — Ita exposita notionum essentiae et unitatis necessitudine, ad ipsam rem, cuius causa eam exposuit, revertitur, ώ σ θ ’ όσα περ κτλ . 633, quot sint unitatis species, totidem esse essen­ tiae, quaccunque ad unitatem notiones referantur, easdem omnes ad ens pertinere ac propterea philosophiae subicctas esse. 10036 36 κ α ι τ ω ν τ ο ν τ ο ι ς α ν τ ι κ ε ι μ έ ν ω ν quod in textum recepi, obtemperavi auctoritati Alexandri p. 206, 12, quamquam video quid merito obiici possit. Quum enim in­ fra demum 1004« 9 Aristoteles demonstret, eiusdem scien­ tiae esse et ipsam rem et eam quae ei oppisita est con ­ templari, non videtur iam h oc lo c o simul cum notionibus τ φ ivi et τφ οντι subiectis eas afferre posse, quae his o p ­ positae sint. Q u od licet vere dici videatur, tamen si haec verba cum Brandisio et B ckkero omiserimus, explicari vix potest, qui potuerit proximis verbis τ ά ν α ν τ ί α π άντα com ­ memorare, nisi praecesserit oppositorum mentio. 1004« 2 τ ε & ε ω ρ η σ θ * ω — έ ν α ν τ ί ων . D e reducendis contrariis omnibus ad contrarietatem primam ac summam 'unitatis ct multitudinis sufficiant, ait Aristoteles, quae in dis^Arlstot. metapb. cd. Bonitz Vol. II.

12

Γ 2. 1004α.

178

putatione de contrariis ea de re exposuimus.

Eandem dispu­

tationem alibi διαιρεσιν τω ν ένα ντίω ν appellat I 3. 1054« 30, ac saepius in M etaphysicis respicit Γ 2. 1004£ 34. 1 4. 1055& 28. K 3. 1061« 15.

Fuisse autem eam disputationem in se­

cundo libro de b o n o A lexander ad singulos hos locos modo disertius m odo magis universe animadvertit p. 206, 22. 218, 12, 15. 588, 2. 616, 2. 669, 28. 10 04« 2 κ α ι τ ο σ α ν τ α μ έ ρ η — 9 έ ν τ ο ί ς μ α &η μ α ­

βί ν. H aec verba A lexander p. 207, 4, ut via ac ratione dis­ putatio procedat, ponenda potius esse arbitratur post τα δϊ είδη τω ν ειδών 10U3&22, eique assentitur Sclnveglerus, nisi quod h a ec-verb a non post ειδών £ 2 2 , sed post τον φιλό­

σοφ ον £19 ponenda esse existimat. Et Schwegleri quidem coniecturam falsam esse facile cuivis apparebit, qui quaesi­ verit, qu om od o ab his verbis καί το σ α ντα — μαθημαΰΐν deinde transitus fieri putandus sit ad proxima απαντος δί γένους κτλ . Alexandri autem sententia quamquam speciem quandain habet veritatis, tamen ea transpositio nec neces­ saria est nec vero sententiarum ordini prodest. Vulgatus enim ord o optim e habet. Postquam dixit ώσ&> δσα περ τ ον ένύς είδη, το σ α ντα καϊ το υ οντος έστιν, interposita quasi per parenthesin huius sententiae explicatione λέγω δ * otov — έναντίω ν, eandem ratiocinationis viam amplius persequi­ tur dicens καϊ το σ α ντα μέρη φ ιλοσοφ ίας κτλ. Quodsi cum Alexandro has cnunciationcs supra posuerimus, parum apte de partibus philosophiae Aristoteles dicere videbitur, ante­ quam qua ratione, adhibita unitatis notione, dividatur notio entis exposuerit. — « 5 ντιάρχει γάρ ε ν & ν ς γένη 'έχοντα κτλ. Similem usum adverbii ευ θ ύ ς cf. Cat. 12. 14« 32. Au. pr. I 16. 3 6 « 6. Ens et unum, ait, suapte natura, ευθύς, in ge­ nera quaedam dividuntur. D icit autem γένη entis eadem, quae antea dixerat είδη 1003£ 22, 33. H aec sive genera di­ xeris sive species entis quum dignitate inter se differant, ut aeternae et im m obiles substautiac priores sint aeternis et m obilibus cet., partes ph ilosoph iae, ex illa entis parti­ tione petitae, eundem inter se habebunt ordinem, ut prima philosophia p rior sit ac p o tio r quam disciplina physica, per­ inde atque in mathesi primum sunt tractanda, quae notio­ nis simplicitate reliquis antecellunt, cf. E 1. 1026« 2 3 — 32. 1004« 9 έ π ε ϊ δέ μ ι α ς — 2 0 έ π ι σ τ η μ η ς . Opposita

Γ 2.

10040.

179

cognoscere eiusdem est scientiae cf. ad B 2. 996« 2 0 ; ergo scientiae, quae versatur in cognoscendis notionibus unitati et essentiae subiectis, eidem tribuendum erit, ut cognoscat notiones vel his oppositas vel quae reduci possint ad op­ positas. Haec in universum horum verborum est ratioci­ natio.

Sed quum qiiatuor sint oppositionis genera cf. I 4.

1055® 38 sqq. 7. 1057® 33 sqq., et multitudo quod opp on i­ tur unitati vel ad negativam vel ad privativam oppositio­ nem videatur referri posse, nihil differre addit utrum prae­ tuleris, quia cognitio rei cuiuslibet complectatur simul c o ­ gnitionem ct negationis et privationis, et neutrum cogitari possit sine ipsius rei cognitione ( δι ά τδ άμφοτίρως ΰ ε ω ρεϊG&ca το ϊν ® 11). In parenthesi autem α 12 ή γάρ απλώς

λίγομεν — 16 ή στίρησις quid intercedat discriminis inter negationem et privationem exponit. Negatione nihil aliud dicitur nisi illud simpliciter non esse quod negatur; signi­ ficatur igitur absentia eius quod negatur, nec quidquam inest in negatione, nisi id quod negatur, το Iv rf/ άποφάσει, et particula negandi, qua aliud quid ab hoc discernatur, η διαφορά. Privatio vero non pertinet ad quidlibet, sed ad certum quoddam genus, de quo praedicatur (τιν ι γίνει ®13, υποχειμίνη τις φνσις ®15, cf. 6. 1011^ 19). Veluti negatio ovx ίσον nihil aliud significat nisi ονχ υπάρχειν ίχ.εϊνο sc. τδ ίσον, sive απουσίαν το ν ίσον , nec quidquam continet prae­ ter το iv τϊ] άποφάσει i. c. τδ ίσον , et negandi particulam ο ν , qua ovx ίσον discernitur ab ίσφ: si vero άνισον quidpiam dicimus, non possumus quin certum quoddam genus intelligamus, in quo cernatur άνισότης} illud nimirum quod recipiendae vel aequalitati vel inaequalitati suapte natura idoneum est; atque ea quidem est privatio. Cf. de στερή­ σει ad Δ 22. — Ipsa verba, salebrosa adhuc in editionibus et quae plane explicari non possint, ex Alexandri commen­ tario ad genuinam mihi videor integritatem restituisse; is enim pro ή απλώς λεγομίνη ®12 et pro ίχείνφ ®13 manife­ sto suo e textu exhibet ?}' γάρ απλώς λίγομεν et έχεϊνο. Illa emendatio non eget com m endatione; haec si cui dubia videatur, primum attendat op p ou i inter se ΙχεΊνο α π λ ώ ς ονχ υπάρχει ct ίχεινο γ ί ν ε ι τ ι ν ι ονχ υπάρχει, deinde comparet cum verbis ονχ υπάρχει ΙχεΊνο proxima απουσία Ιχείνον.

180

Γ 2.

1004 /λ

10 0 4 « 19 i} χ α τ ά τ α ϋ τ α i) κ α τ ά π λ η & ο ς χ α ι τ ο ϊν. Q uaccunquc ad lias notion es

referuntur, ea sane per lias

n otion es revocantur etiam ad unitatem et multitudinem tam­ quam summa contrariorum omnium principia, sed quoniam alia ad ipsam unitatem et multitudinem, alia facilius ad illas notiones

quasi media in via positas revocantur, propterca

coniunxit χ α τά τα ϋ τα et χα τά πλψ9ος χαϊ το ϊν. 1001« 20 ώ ν Εβ τ ϊ χ α ι η Ε ν ά ν τ ι ό τ η ς .

Contrarieta-

tern subiectam esse ei scientiae, quae in ente cognoscendo versatur, m onet propter ea, quae infra δ 29 sqq. ad expli­ candam primae philosophiae notionem inde est deducturus. C om p robat autem contrarietatcm subiectam esse primae phi­ losoph iae, quia τ ω έτερω, quod philosophia contempletur, subiccta sit διαφ ορά, huic iterum Ενάντιότης.

Quae igi­

tur scientia ad illud pertinet, quod latissime ex his patet, ad

τό ϊτερον, eadem subiectam sibi habet Εναντιότητα. Quid differat διαφορά a genere suo, ab Ετερότητι, Aristoteles ex­ pon it I 3. 1054^ 23 sqq., qualis διαφορά appelletur Ενάντιότης I 4. 1055« 3 — 33. 1004« 29 π ρ ο ς τ ο π ρ ώ τ ο ν Εν έ χ ά ο τ ί ] χ α τ η γ ο ρ ί φ. Κ ίττηγορΐας noli accipere pro decem illis summis rerum ge­ neribus; nam notiones illae, velut unum idem aliud con­ trarium, non in qualibet categoria illud principium possunt habere, quo referantur reliqua omnia. Significat potius κα­ τηγορίας nom ine Aristoteles ea praedicata sive praedica­ menta, quae nunc ipsum attulit, idem aliud contrarium. In quolibet ex his praedicatis, multiplice cius vi distincta, dtfλόμενον ποβαχώς λ ίγετα ι , quaerendum est quo sensu pri­ mum ac proprie praedicetur, et ad hanc vim ac naturam notionis reliqua sunt referenda. 1004« 32 ό π ε ρ Εν τ α ϊ ς ά π ο ρ ί α ι ς Ελε χ&η, in quae­ stione quarta libri superioris B 2. 9 9 7 « 25. — Post λόγον

εχειν et post απορημαοιν editores omnes et Bcssarion pun­ cto maximo distinxerunt. Sed neque novi quidquam conti­ nent verba proxima xa\ εοτι το ν φιλοοόφον, unde apte nova ordiatur euunciatio, nec si quid continerent novi, ab Aristo­ tele per xal, sed potius per ετι δέ essent introducta, innuo adeo cohaerent cum superioribus ότι μιας — λόγον ϊχειν et eorum sententiam verbis potius quam rc immutant, ut

Γ 2.

1004 b.

181

non dubitaverim parenthesis signis positis haec verba y.al ϊοτι — &εΐυρεϊν suspensa facere a particula ciri. — Cete­ rum quum praeter consuetudinem Aristotelis esse videatur, quod bis in eodem enunciato superioris disputationis lecto­ res commonefacit, υπέρ — Ο.ίχΟη et τούτο — άπορημαοιν, non negligcudum est quod Ab et mg E priora illa verba omittunt. 1004« 34 y.al 'io τ ι τ ο υ ι ρ ι λ ο ο υ φ ο υ π ε ρ ί π ά ν τ ο ) Ρ δ ύ ν α ο & α ι ϋ ε ω ρ ε ί ν int. οΰα τω υντι καθ'' α ϊτό υπάρ­ χει. Quas deinde exempli causa affert quaestiones eius g e ­ neris 6 1 — 4, eorum primam ει ταύτο 2£ωχράτ7]ς y.al JSia-

ν.ράτης καθημενος i. e. num idem sit substantia ipsa per sc et substantia coniuncta cum accidente quodam, tractari et subtiliter dirimi tum maxime oportebat, quia ita demum captiones quaedam sophisticae tum frequentatae poterant evitari cf. E 2. 10266 16. I )c reliquis tribus quaestionibus Aristoteles disputat I 4. 1055«. 10046 5 τ α υ τ α κ α θ '1 α υ τ ά ί ο τ ι π ά &η . πά&ος καθ’* αυτό idem significat ac υπάρχου κ αθ' αυτό vel ονμβεβηκος καθ' αυτό , nimirum id quod, quum non insit generis cuius­ dam notioni ac definitioni, tamen ex ca necessario repeti­ tur, cf. B 2. 997« 7. J 11. 1019« 1. Z 5. 10306 19, 31. Anal. post. I 7. 756 1. al. Eodem sensu haec π ά θη vocantur οι­ κεία I 9. 105S« 37. 622. Hac notae consccutivac notionis, ut liceat logicorum uti vocabulis, si sunt notioni cuidam propriae neque ad aliam pariter pertinent, ίδια π άθη v o ­ cantur cf. 611, 15, 16. M 3. 1078« 7. — Haec igitur πάθ η καθ'' αυτά του δντος omnia investigare philosophi est; ac tam late patere philosophiam vel ex comparatione dialecti­ cae et sophisticae artis colligas ( οημεϊον δέ 617), quae quum affectent speciem philosophiae, profecto non latius suas ex­ tendunt quaestiones, quam quo philosophiam sciunt perti­ nere; cf. An. post. I 11. 77« 29. Differt autem a philoso­ phia utraque et dialectica et sophistica ars, quod in acci­ dentibus versantur, omissa substantiae cognitione; et diale­ ctica quidem ars disputandi facultate, τω τρόπω της δννάμεως 624, inferior est philosophia, quia philosophia a veris pro­ fecta principiis ipsam cognoscit veritatem, dialectica verum tentat m odo ct experitur, et profecta a vulgi opinionibus

182

Γ 2.

1004 b.

viam quasi parat ph ilosoph iae cf. T o p . I 1. et ad B iuit.; sophistica vero ars, quum neglecta veritate speciem captet veritatis, ipsa quaerendi voluntate, τ ο ν βίου τη προαιρέαει 624, opposita est philosophiae,

cf. T o p . V III 11. 162« 16:

έ’ στι δέ — σόφ ισμ α συλλογισμός έριστιχός. Soph. elench. 1. 165« 2 1 : ’έ στι γάρ η σοφιστική φαινομένη σοφία ουσα δ * ον. 2. 1656 7: έριστιχοι δ ’ (sc. συλλογισμοί είσιν) οι έχ των φαι­ νομένω ν ένδοξω ν μη οντω ν δέ συλλογιστικοί η φαινόμενοι συλλογιστικοί. 11. 171^ 7. Rhet. I 1. 1 3 5 5 6 1 7 : ο γάρ σο­ φιστικός ονχ έν τη δυνάμει άλλ' έν τη προιαιρέσει. 1004^ 17 σ η μ ε ϊ ο ν δέ — 22 ο ι κ ε ί α . Sylburgius et omnes post eum editores verba η γάρ σοφιστική — π ψ απ άντω ν parenthesis signis incluserunt; sed quoniam verba oi διαλεχτιχοϊ διαλέγονται περί άπάντοιν ita ad universam ratiocinationem pertinent ut ab ea secludi nequeant, equi­ dem in O bs. ad Met. p. 12'parcnthcsin post σοφία έΰτί claudi volucram . Ilanc rationem iure reprehendens Winckclmannus in censura libelli mei (Jahn Jahrb. 1843. XXXIX. p. 283) extendi potius parenthesin iubet usque ad verba τό ov έστιν, quam quidem enunciati conform ationem etiam Schweglerus ad h. 1. praefert. Sed si quid vid eo non possunt ullo modo parenthesis signa ita p on i, ut re vera, quae eorum debet vis esse, legentem adiuvent. Ita enim connexa est ea quae interponitur sophisticae artis explicatio cum ipsa argumen­ tatione, ut ubicunque parenthesis signa posueris, tamen in reliqua enuntiatione referantur quaedam ad verba paren­ thesi inclusa. Propterea haec signa ut parum apta omisi, et ante διαλέγονται δέ c o lo , non puncto distinxi, quia haec verba opposita sunt superioribus τα υ τ ο ν μέν υποδύονται. Ceterum omnis haec controversia inde videtur manasse, quod ipse scriptor sententiarum ordinem non satis recte in­ stituit. Ubi enim sophisticam descripsit, ή γάρ αοφιστιχη φαινομένη μ όνον σοφ ία έστί , debebat statim dialecticae sub­ jicere descriptionem xai i) διαλεκτική πειραστικη, et quod deinde dialecticis tribuit διαλέγονται περί απ άντω ν, χοινον δέ πάσι τό ον έστι, idem ad sophistas et ipsos erat exten­ dendum. Haec scriptoris negligentia interpretum videtur ef­ fecisse dissensum. 10046 27 Ητι τ ω ν έ ν α ν τ ί ω ν — 1005« 8 ο μ ο ί ω ς . Phi­ losophiae esse omnia et vocare in quaestionem et cogno­

Γ 2.

1005α.

183

scere iam demonstrat adhibita contrarictatis notione, quam subiectam esse ad cognoscendum philosophiae et supra de­ monstravit 1004« 10 — 20, et nunc lectorem monet his ver­ bis των έναντίων ή έτέρα συστοιχία (c f. Phys. III 2. 2016 25 et ad A 5. 986« 2 3 ) στίρησις . Iam vero entia omnia vel contraria ipsa sunt vel progenita e contrariis, contrariorum autem principia sunt unitas et multitudo; ergo quae haec contraria contemplatur philosophia, eadem res omnes inve­ stigat. — Omnia autem e contrariis derivari, auctoritate confirmat philosophorum veterum, qui principia posuerunt inter se contraria, alii par et impar, ut Pythagorei, alii ca­ lidum et frigidum, ut Parmenides iv τόΐς προς δόξα ν, alii finem et infinitum, ut Platonici (h os enim, ut qui unum et infinitam dualitatem posuerint in principiis, significari ab Aristotele, non P ythagoreos, qui iisdem sane verbis den o­ tari poterant, propterca Alexandro assentior, quod Pytha­ gorei apertius iam antea nominati sunt, oi μ ίν γάρ περιτ­ τόν και ά ρ τιο ν ) , alii denique, ut Em pedocles, amorem et contentionem. R evocari autem contraria omnia ad primam ac summam imitatis et multitudinis contrarietatcm alibi de­ monstratum dicit cf. ad « 1 ; et quum omnia ad illam con ­ trarietatcm referuntur, tum maxime ( και παντελώς) princi­ pia a superioribus philosophis posita. — 1005« 6, 10 ϊ σ ω ς cf. ad A 5. 9S7« 26. — « 7 π ρ ο ς τ ο π ρ ώ τ ο ν — ο μ ο ί ω ς . cf. 1004« 25 — 31. 1005« 8 κ α ι δ ι ά — 13 έ ξ ν π ο & έ σ ε ω ς . Licet unum et ens nec genera sint rerum nec seorsim ac per se esse possint, cf. B 3. 9986 22 sqq. 4. 1001« 3 sqq., tamen iam propterca ( κ α ι διά τούτο « 1 1 ) , quia quidquid est unum vel ens, ad idem refertur vel ab eodem per seriem quandam repetitur ( τ α δέ τφ Ι(ρεξής), ea omnia contemplari philosophiae est, ac non alius artis, vcluti geometriae. R e­ liquae enim artes, veluti geom etria, quum partem quandam entis certis finibus circumscriptam contemplantur, E 1. 1025& 7 , etiam ubi easdem notiones ac propositiones vel adhibent vel investigant ac philosophia, hoc faciunt ίξ νποχΗσεως « 1 3 , h. e. eatenus eas inquirunt, quatenus ad rem iis subiectam (r d υποκείμενον , sive ro νποτείλέν) pertinent. C f. de voc. νπο&εσις W a itz O rg. I. p. 427 sqq.

184

Γ 3.

1005 α.

CAP.

I II .

Summa cognoscendi principia quoniam pertinent ad em quatenus est ens9 a prim a philosophia ea pertractari opor/e /, 10 0 5 « 19 — ^8. E am certissima omnium principia te­ nere p a r est , b8 — 18, certissimum autem omnium est illud principium , quo idem eidem rei non posse simul et inesse et non inesse contenditur , b 18 — 34. 10 05« 19 λ ε κ τ έ ο ν δέ — 29 η Φ ε ω ρ ί α .

Principia co­

gn oscendi quoniam ad om nia entis genera pertinent, ad ens, quatenus est ens, referri apparet, το ύ το γάρ αντοις το κοι­

νόν « 2 7 ; atqui enti quaecunque, quatenus est ens, per se accidunt, ea omnia cog n osce re primae philosophiae est, id quod cap. 2 est demonstratum; ergo eiusdem primae phi­ losophiae est investigare summa cogn oscen d i principia. Ea principia quibus nomiuibus appellet Aristoteles, supra enu­ meravi ad B 2. 996b 2 6 ; h oc lo c o quod ea dicit « 2 0 τα iv τοις μαΟ ήμαοι καλούμενα α ξιώ μ α τα , addito participio κα­ λούμενα ipse significat se nom en repetere ex mathematica disciplina, non ipsam rem ; mathematica enim perinde ut reliquae doctrinae his principiis ita utitur, ut ad genus re­ rum sibi propositum restringat « 2 6 , cf. 2. 1005« 13: vnoΌέαεως. An. post. I 10. 76« 39. 11. 77« 24. 1005« 29 δ ιό π ε ρ — b2 ο ν π ρ ώ τ η . Philosophiae pri­ mae esse quaerere de summis cogn oscen d i principiis, quod antea ex rei natura demonstravit, iam quasi quodam expe­ rientiae docum ento confirmat. Haec enim principia quum in usum suum convertant artes om nes, nulla tamen in iis explicandis operam posuit; cf. Anal. post. I 12. 77*5: αέρι δέ τω ν αρχών λόγον ούχ νφεκτέον τφ γεωμέτρτ] y γεωμέτρης* ομοίως δέ και ίπϊ τω ν άλλων έπιστημών. Q uod enim physici quidam ea exponere susceperunt, non repugnat huic sententiae sed ei suffragatur; nimirum propterea haec prin-' cipia contemplati sunt, quod naturam suae cognitioni'sub­ jectam non certum quoddam ac singulare entium genus (tv — τι γένος « 3 4 ) esse existimaverunt, quod est re vera, nec physicam certis quibusdam finibus circumscriptam scientiam (aoepia τ ι ς b\f cf. de prou. τις ad 2. 1 0 0 3 ^ 3 3 ), sed scien­ tiam primam ac summam, quae ens universe ac per sc con­

Γ 3.

1005 b.

185

templetur. At eiusuiodi cognitio non est physicae, sed pri­ mae philosophiae. 1005& 2 ο o a d' έ γ χ ε ι ρ ο ν σ ι — 5 ζ η τ ε ι ν . Suo lo co motam esse hanc enunciationem ct ponendam potius post b5 οτι μ ίν ουν — 8 δ ήλον Alexander iudicat ρ. 223, 17 (cuius sententiam probat Schw. ad h. 1.), speciose illud quidem, sed dubito num vel vere vel necessario. Possunt enim sane haec verba ita explicari (cf. Alex. I. 1.), ut cura sequente proxime argumentatione προσήκει δέ κτλ. arte c o ­ haerere (c f. etiam in ipsis verbis ή κ ε ι ν προεπιοταμένονς b5, έ χ ε ι ν λέγειν bS, ή κ ε ι ν έ χ ο ν τ α &17), a superioribus autem sciuncta esse videantur. Sed si quis diligentius at­ tenderit, dubitabit vulgatum verborum ordinem tentarc. R e ­ vocanda sunt e superioribus in memoriam verba «2.9: διόπερ ον&εις τω ν κατά μέρος έπιοκοπούντων έγχειρεϊ ?.έγειν

τι περί αυτών, εϊ άλη&ή ή μη, cum his enim coniungenda sunt cogitando ooa έγχειρούοι κτλ., quae verba hunc in modum arbitror construenda: oaa δέ τινες τω ν λεγόντιον (int. περί τω ν ά^ιιομάτων) ίγχειροναι λέγειν περί τής άληχϊείας, δν τρόπον δεϊ άποδέχεο&αι αυτήν, h. e. quod autem quidam ex iis physicis, qui axiomatum mentionem tamquam necessariam suae admiscuerunt scientiae, disserere suscepe­ runt, qua ratione accipi oporteret veritatem, se non satis eruditos et praeparatos esse doctrina analytica ipsi prodi­ derunt; talia enim diiudicare, veluti quae demonstrationem requirant, quae non cf. ad B 2. 997« 7, alia id genus, non physicae est scientiae sed analyticae, quae illam praecesse­ rit oportet. Ita apte post haec verba demum videbitur con ­ cludere οτι μεν ουν — δήλον . — δ 3 δ ι ά π α ι δ ε υ σ ί α ν , cf. « 3. 995« 12 — 14. Eth. Nic. I 1. 1094 b 23. 1005&8 π ρ ο σ ή κ ε ι — 32 τ ο ύ τ ο υ . Ad principium quod dicunt contradictionis tamquam summum cognoscendi prin­ cipium et proponendum ct excutiendum viam ita sibi parat, ut philosophiae primae esse dicat firmissima ponere princi­ pia, deinde qualia ea debeant esse exponat, atque haec quae requiruntur cadere in principium contradictionis de­ monstret. Primae philosophiae principium oportet et aptis­ simum sit ad cognoscendum (γνω ρ ψ ω τά τη ν &13) nec ab hypothesi pendeat. Illud per se patet, quia scientia, quae

186

Γ 3.

10056.

errorem non admittit, sed μάλιατα γνωρίζει, necessario ha­ bet αρχήν γνω ριμ ω τάτην.

H o c apparet comparanti hypo-

tliesis notionem A ristotelicam ; est enim hypothesis ea pro­ positio

ad demonstrandum adhibita, quae quum possit de­

monstrari non dem onstratur, et necessaria non est ei, qui rem est cogniturus (c f. An. post. I 2. 72« 13: άμίοου δ’

αρχής (>νλ?.ογιστιχης \Hoiv μεν λέγω ην μη εστι δείζαι, μηδ' ανάγκη εχειν το ν μα& ηαόμενόν τ ι· η ν δ * ανάγκη εχειν τον δτιούν μαίλησόμενον αξίωμα. — ίλέσεως A’ η μεν δποτερονονν τω ν μορίων τη ς άποψάνσεως λαμ βάνονοα, ο Ιον λίγα το είναι τι i) μη είναι τι, νπό&εσις. I 10. 766 2 3 : ουκ ion δ ' νπό&εοις ο ύ δ ’ αίτημα , δ ανάγκη είναι δι αυτό και δοχεϊν ανάγκη. — οσα μεν ο νν δ'εικτά ύ ντα λαμβάνει αντδς μη δ είξα ς1 τα υ τ έάν μεν δοκονντα λαμβάνη τώ μαν&άνοντι νποτίΟ εται. W a itz O rg. I. ρ. 4 2 8 ), quorum neutrum cadere potest in summum demonstrandi principium. Q uod quidem ut et γνω ριμ ώ τατον et ά ν ν π ό ϋ ε το ν sit, ita comparatum esse oportet, ut error in eo locum non habeat nec quisquam de eo falli possit (περί i}v διαψ ενσΟ ηναι α δύνα τον 612). At­ que ita quidem comparatum esse principium contradictionis, postquam ipsum proposuit 619 — 2 3 , demonstrat 6 2 3 — 31 hunc in modum. Si verum est, quod ponitur in principio contradictionis, licii non posse ut contraria simul eideiu rei insint, atqui contraria est propositio affirmans aliquid pro­ positioni idem neganti (c f. de interpr. 1 4 ) : fieri nequit ut quis, quod affirmat, idem simul neget, id est autem ut re­ pugnet principio contradictionis. Qua quidem argumenta­ tione Aristoteles nequaquam putandus est ipsum principium contradictionis demonstrare voluisse, quod nec posse lieri perspexit, et si ita voluisset perficere, in petitionem princi­ pii nimis manifestam incidisset. I Io c potius videtur demon­ strare voluisse, eam esse huius principii naturam, ut si p o ­ n a t u r ipsum per se verum esse, inde consequatur, ut ab omnibus tamquam verum agnoscatur. 10056 19 τ ο γ ά ρ α υ τ ό — 23 α ρ χ ώ ν . Inclusis in pa­ renthesi iis verbis, quae unice explicando et supplendo quae­ dam inserviunt cf. 6 27, concinnitatem enunciati auxisse mihi vid eor; namque το γάρ a. ά. v . x. μ . v. αδύνα τον (int. εί­ ναι ) τ. a. κ. κ. το αυτό subiectum est enunciati, quod deinde per pronom en αυτή in animum legentis revocatur. Quae

Γ 3. 1005 b.

’

187

autem sint praeterea adiicienda ad determinandum et accu­ rate circumscribendum illud quasi punctum identitatis, ex locis cognatis perspici potest, qui sunt de contradictione et de deductione ad absurdum.

Sopii, cl. 5. 167« 23 : 'έλεγχος

μέν γάρ ά ντίη α σις τ ο ν αυτού καί ένός, μη ονόματος άλλα πράγματος, καί ονόματος μη συνωνύμου άλλα του αυτόν, — κατά τα ύτό καί προς ταυ το καί ωσαύτως καί έν τω αύτω χρόνιο. de interpr. 6. 17« 3 4 : λέγω δ* άντικεΊσ&αι τη ν το ν α ντο ν κατά το ν α ντο ν μι) όμονύμως δέ, καί όσα άλλα των τοιοντω ν προσδιοριζόμε&α π ρ ο ς τ ά ς σ ο φ ι σ τ ι κ ά ς έ ν ο χ λ ή σ ε ι ς , quod h oc lo co dicit προς τά ς λογικάς δυσχέ­ ρειας h. e. ne sophistis, descripto parum accurate principio, occasionem praebeamus speciosae refutationis. Eas difficul­ tates, quas facessunt principii contradictionis infitiatores, quod λ ο γ ι κ ά ς appellat, conferenda sunt quae de vario huius vocabuli usu Aristotelico apte collegit et dilucide ex­ posuit W a itz O rg. II. p. 353 sqq. Ex Jocis ibi collectis ap­ paret, non minus late patere usum adicctivi λογικός quam eius, unde manavit, substantivi λόγος, qua quidem compa­ ratione vel ea poterunt conciliari, quae inter se repugnare videantur. Et hoc quidem lo c o λογικαί δυσχέρειαν eae erunt adversariorum argumentationes, quae non ex ipsa rei refu­ tandae natura, sed unice έκ τω ν λόγων petitae sunt, i. e. inde, quod in formula principii identitas et rei et temporis et reliquorum, quae possunt in censum venire, non satis ac­ curatis notionum finibus circumscripta est; cf. λογικαί δυσχέρειαι simili significatione N 1. 1087* 20. N ec vero abs re erit, si quis λογικάς δυσχέρειας h oc lo co eas putaverit dici, quae λόγου χάριν λέγονται 5. 1009« 21. — Ceterum prin­ cipium contradictionis quale Aristoteles proposuit, quid dif­ ferat ab ea forma huius principii, quae ia logica formali frequentatur, facile est videre; Aristoteles enim de r e b u s agit, logica formalis de n o t i o n i b u s ( no t i o A est A, ne­ que est eadem ac n otio non — A'). Neque hoc aliud est discrimen, quam quo om nino logica Aristotelica a logica vere formali seiungitur (T re n d . EI. lo g . §. 63. n o t .); in quo discrimine utrum virtus cernatur philosophiae Aristotelicae (T re n d e l. lo g . Unters. I. p. 18 sq q .) an vitium (H erbart EinI. in d. Philos. §. 3 9 1 ), non est huius lo ci quaerere. 1 0 0 5 * 2 3 δ ι ο ρ ι σ μ ό ν cf. Θ 5. 1048« 2, 20. T o p . V 3.

188

Γ 4. lOOGa.

1316 8 . — 625 ' I I ρ ά κ ? . ε ι τ ο ν cf. 5. 1010« 10 sqq. — 33 ό ύ ξ α ν cf. ad B 2. 9966 26.

CAP. IV. Principium contradictionis sunt qui verum esse infliantur, 1 0 0 5 6 35 — 10 06« 5 ; et comprobari quidem, quod hi postulant, ratiocinando illud principium non potest, « 5 —11, refutari vero possunt principii infitiatores et ut principii veritatem agnoscant adigi, dummodo concedant, se dicendo certum quidpiam et definitum significare, « 1 1 — 1007« 20 . Sublato autem principio contradictionis tollitur omnis sub­ stantia, ut nihil nisi p er accidens praed icetur, nec potest tamen f e r i ut in infni/um accidens accidenti accidat, « 2 0 — b 18 ; deinde consequitur ut omnia sint idem, 6 1 8 — 100S«2, aliaque id genus absurda concedere coguntur principii in· f ii a t o r e s , « 2 — 611. Iit quamquam dicendo tollunt princi­ pium, agendo tamen non possunt non cius veritatem agno­ scere 612 — 1009« 5. 10056 35 t i c i δέ — 10066 13 ο η μ α ϊ ν ο ν ϊν .

Esse qui

principium contradictionis tollere susciperent, iaiu antea fa­ cta Heracliti m entione significavit (κα&άπερ ε'ιπομεν 635, cf. A2 4 ), (piorum quosdam naturae disquisitione in hanc sen­ tentiam delatos esse (χ ρ ω ντca δε — ιρνσειος 1006« 2 , 3 ) pro­ ximo capite exponit 1009« 22 sqq. O ui quidem infitiatores principii quod illud principium

demonstrari postulant, ipsi

produnt, quam non cognitam habeant et principii naturam et universam demonstrandi rationem, δι άπαιδενΰίαν « 6 , int.

τω ν αναλυτικών coli. 3. 1 0 0 5 6 3. Neque enim omnia pos­ sunt ratiocinando com probari, cf. ad B 2. 997« 7. Et prin­ cipium quidem demonstrari non potest, propter id ipsum quia est principium; at sane refutari possunt, qui illud in­ fitiari susceperint, dum m odo dicendo se significare aliquid ( α ν μόνον τι λέρ/j « 1 3 ) neque inanes sonos edere coniiteantur. Prorsus enim diversa est demonstrandi et refu­ tandi ratio; demonstratio enim repetenda est ex propositio­ nibus sua natura ollioribus et ad cognoscendum aptioribus (A n . post. 1 2 . 716 17 sqq. An. pr. I 31. 466 3 8 ) ; itaque si quis principium contradictionis demonstrare susceperit, quo-

Γ 4.

1006α.

189

niarn non est alia propositio hac altior, fieri non potest -i

quin id ipsum p ro fundamento concludendi ponat et ab ad­ versario concedi postulet, quod ab initio ad demonstran­ dum erat propositum (αιτεΐσ& αι το Iv aoyjj «1 7 , int. προ -

Φ

Η1 1)4 ΓΪΚ9 fe* « ιύ·

ψ £ Jfyi f' F* ι0 E fff * Ifd

|ί c# !f

** i* i»

I» * * ifr 3

κείμενον, cf. Trendel. EI. §. 4 2 ). Qui vero refutare alium suscipit, initium capit ab iis propositionibus, quae adver­ sarius libens volens concedit, et vel inessc in his vel ex his consequi id, quod erat demonstrandum, com probat; qua in argumentatione si tecte id ipsum pro fundamento ponit, quod est comprobandum, non ipsi potest obiici petitio prin­ cipii, sed potius adversarius eius petitionis principii auctor est (ά λ λ ον δέ το ν τοιοντον αίτιον όντος «1 8 , το ν τοιοντον i. c. το ν δοκεϊν αϊτεϊα&αί το έν άρχΐ], cf. « 2 5 ) . Atque ad refutandos infitiatores principii contradictionis nihil requi­ ritur aliud, nisi id quod adversarius, quum disputat, eo ipso quod disputat ( υπομένει λόγον « 2 6 ) concedit, se di­ cendo aliquid significare. (Proxim a verba « 2 6 h i δέ — 28 όντως ’εχοι uncinis inclusi, quia et per auctoritatem libro­ rum manuscriptorum et propter eorum sententiam gravis ori­ tur dubitatio. Libri enim omnes omittunt haec verba prae­ ter Ab et Fb, ex quibus ille quantam requirat cautionem in constituendo textu dixi in V o l. 1. p. X V , huius autem au­ ctoritas propterea dubia est, quod in ipso commentario A le­ xander haec verba non videtur respicere, licet pro lemmate posita. D einde si sententiam verborum spectamus, offendi­ mus in verbis ώστε ονκ — εχοι intra paucas lineas iteratis «2 8 , 3 0 ; et ea quae antecedunt h i δέ — άποδείξεο)ς inter­ rumpunt potius, quam adiuvant sententiarum nexum; neque enim eo pertinent, ut appareat qu om odo his concessis adi­ gatur quispiam ad concedendum ipsum contradictionis prin­ cipium, sed significant infitiatorem eum principii, qui illud, se dicendo significare aliquid, omnino sine demonstratione concesserit, non posse suo iure ipsius principii demonstra­ tionem postulare.) Iam h o c , quod pro concesso sumit ab adversario, significare aliquid cum qui disputat, subtilius ex­ plicat, ac primum quidem illud-verbum , quod pro copula subiecti et praedicati positum ipsam continet cnunciationis vim, είναι, significare certum aliquid dicit, quo distinguatur ab opposito μη είναι , « 2 8 — 31, ότι σημαίνει το όνομα το

1D0

Γ 4.

1006 b.

είναι η μη είναι το δ ί i. e. ότι τ ά ονόμ ατα , τό τε είναι καί τό μη είναι , σημαίνει ώρισμένον τι. (C f . Alex. ρ. 231, 29: ονόμ ατα δέ είπε και τό είναι και τό μη είναι. Quod nc miremur, quum potius, coli, de interpr. 2. 3, videantur ρη· μ α τα appellanda esse, cf. ibid. 3. 16& 19: αυτά μίν ovv καθ '' ία ν τά λεγάμενα τά ρήματα ονόμ ατα έστι και ΰημαίνει τι. A c praecipue quidem v o c. όνομα ibi suum babet locu m , ubi opponitur notioni ac significationi, τω λόγφ, cf. opposita inter se όνομα et λόγος T o p . V 2. 130« 2, 9. 9. 139« 1 1 . V I 1 . 139« 25. 7. 146« 34. al.) — Deinde transit ad vim significativam nom inis, quod subiecti locum babet « 3 1 'ίτι ει b 13 ση μ α ίνον ϊν. Si quod nomen significare quidpiam dicimus, veluti si nom en h o m o significare dici­ mus a n i m a l b i p e s , non h o c dicimus, praedicari posse de homine animal bipes, vel accidere homini ut sit bipes ani­ mal, sed ita in eo cerni notionem ac substantiam hominis, ut quidquid dicatur esse h o m o , idem dicendum sit suapte natura ac substantia esse animal bipes, ά ν η τι άνθρωπος, τ ο ν τ (int. το είναι ζφ ον δ ίπ ο νν) εσται (s c . α ντφ ) τό άνθρω πω είναι « 3 3 , cf. T o p . V I 1 . 13 9« 2 5 : καθ'1 ον τό όνομα, καί το ν λ ο γ ο ν * δει γαρ τ ο ν τ ο ν ά νθ ρ ω π ον ορισμόν κατά π α ντός ά νθρω π ον αλη θενεσθαι. In h o c vera vis cernitur significandi, utrum autem nom ine aliquo unum dicamus signi­ ficari an plura, m od o finita num ero, nihil ad rem differt; plurcs enim, sed eae finitae eiusdem nominis notiones diver­ sis nominibus poterunt distingui; infinita autem qui idem no­ men significare contenderit, is re vera nihil significat omnemque vel disputandi vel om nino cogitandi facultatem evertit. b 2 punctum post ονομ α ifemque &4 punctum post δί­ π ονν delevi secutus similitudinem enunciationis anteceden­ tis, cf. Obs. p. 1 0 . — Optativus είεν δΐ pro εισϊ δί, quem exhibet cod. Ab, est sane cur placeat (c f. Breier Jen. Lit. Z. 1843. N. 2 1 9 ), sed haud scio an emendatori debeatur. 1006& 13 ο ν δ η — 3 4 ά ν θ ρ ω π ο ν . Ilis igitur posi­ tis ( δ η ) demonstrat fieri non posse ut idem vere dicatur et esse hom o ct non esse h o m o , 0 3 3 . Q uod ut appa­ reat, religiose tenendum est quid sit quod dicimus σημαίνειν Ίν , neque permiscendum cum eo quod dicimus 6rr μαινειν καθ' ivog δ 14. Nimirum per σημαίνειν %v ipsam no-

Γ 4.

1006 6.

191

tionem substantialem nominis alicuius significamus, τό υπέρ

άι>&ρώπφ είναι (c f. ad 2. 10036 3 2 ), verum y.a&' ένός ση­ μαίνει quaecunque de eodem subiecto praedicantur, veluti μουσικόν, λευκόν, ά νθρ ω π ος, 616. Q u od si dicamus idem esse ac σημαίνειν 'έν, inde consequens erit, ut quaccunque de eodem praedicentur idem sint notione et substantia at­ que id de quo praedicentur, ac propterea etiam inter se notione substantiali, κατά το ν λόγον της ουσίας, eadem sint, hoc est autem συνώνυμα (c f. ad A 6 . 9 8 7 6 1 0 ; falso hoc vocabulum interpretatur Alex. p. 236, 2 6 ), unde facile eo pervenimus ut omnia esse unum contendamus, quod pro manifesto summae absurditatis signo Aristoteles ponere so­ let, cf. 10076 19. Z 11. 1036& 20. al. — Hanc igitur dif­ ferentiam τ ο ν σημαίνειν 'έν et τ ο ν σημαίνειν καθ '’ ένός si tenemus, apparet non posse idem vere dici esse hom o et non esse hom o. Nam per σημαίνειν εν notionem substan­ tialem denotamus; quare si idem esset et hom o et non-hom o, eadem esse notio substantialis hominis ( τ ό είναι άν&ρώπφ 624) et non -hom in is ( τ ό μη είναι ά νϋρώ π ω ). Nam duo si dicimus unum idemque esse, hoc dicimus, eandem esse utriusque notionem, τούτο γάρ σημαίνει τό είναι tv (c f. 615 sqq.), ώς λωπιον και ιμάτιον , εΐ 6 λόγος εις, construe: ει ό λόγος εις, ως λώπιον και ιμ ά τιον . (Idem exemplum diversi nominis in eadem notione cf. T o p . I 7. 103« 10. Phys. I 2. 1 8 56 2 0 .) Atqui concessum est, si nomen h o m o significare dicimus aniiital bipes, quidquid vere dici possit esse hom o, id dicendum esse animal bipes esse. Inde con ­ sequitur ut non sit suapte natura ac notione non animal bipes. — In constituendo et distinguendo textu aliquoties a B ekkero discessi. Primum enim parenthesis signa adhi­ benda putavi in cuunciatione 6 15 ον γάρ — 18 συνώνυμα γ άρ ; inseritur enim haec cnunciatio ut explicentur verba μη μ όνον καθ'' ένός άλ?.ά και 'έν, ac proximis verbis και ούκ εσται κτλ, manifesto continuatur enunciatum superius ου δη ένδέχεται. D einde 629 comma non post ειπεϊν sed post άν&ρωπος ponendum esse com probavi Obs. p. 11. H oc enim dicit A ristoteles: si quid vere dicitur hom o esse, idem necessario dicendum erit esse animal bipes, quoniam haec p o ­ sita est significatio nominis h o m o ; cf. An. post. 1 4. 7 3 a 2 9 :

192

Γ 4.

1007 a.

ει '/ατά π α ντό ς ά νθ ρ ω π ον ζώ ον , ei ά?.η&ές τόνδ' ειπεϊν ανϋρω π ον, άλη&ές και ζφον. 1 0 0 6 * 3 4 6 J ’ α υ τ ό ς — 1007« 20 δ ι α λ έ γ ε τ α ι .

Quod

hucusque demonstravit exorsus a n otion e hominis, idcui nunc com probat profectus a notion e negativa n o n -h o m o ; quam argumentationem cur distinguat a superiore non video; ne­ que enim ipsa re diversa est ab illa, quoniam eadem est op­ positio sive ab h o c sive ab illo initium feceris, neque ratio­ nibus utitur aliis atque antea.

^Nititur enim haec etiam ar­

gumentatio in c o , quod per σημαίνειν ϊν denotatur ipsa notio, non accidentia notion i. Ar. argumentatur.

Album

Atque hunc fere in modum

diversum est ab homine, magis

etiam diversum est n o n -h o m o ab homine, quoniam praeter diversitatem etiam oppositionem

in se continet; quare si

illa non esse idem conceditur, magis idem de his erit con­ cedendum.

Sin illa, λευκόν dico et ctv&Qomog, unum idern-

que esse quis dixerit, quoniam de eodem praedicantur, inde consequitur ( ε α τ α ι « 6 , quod ex Alexandro repetii pro vul­ gato εοτι, cf. ad 1006* 1 7 , tem pore futuro factam ex opi­ nione adversariorum consequentiam denotat, cf. Obs. p. 63), quo antea iam deduxerat adversarios,

1006* 17, ut omnia

sint idem , nec solum , id quod volunt principii infitiatores, ut opposita sint idem.

Iam con ced i potest, si quis interro­

getur, utrum illud sit hom o, vere quodam m odo cum respon­ dere posse, esse illud et hominem et non -hom in em (est enim v. g. albus, musicus cct., quae omnia in ambitu notionis n o n -h o m o con tin en tu r), at is in eo vel fallitur vel fallit, quod interrogatus sim pliciter, quid s i t illud, immiscet re­ sponsioni quid illi a c c i d a t ; distinguenda autem sunt acciden­ tia ab ipsa rei natura et notion e ac iam propterea non immi­ scenda responsioni, quoniam vel omnia sunt enumeranda vel prorsus omittenda; enumerari autem om nia, utpotc in­ definita, non possunt.

( « 1 8 el μη και τάλλα — προΰαπο -

κριτίον. Coniectura Casauboni, ει δέ μη , καί scribentis pro ei μη καί, est sane cur placeat; vulgata enim verba parum videntur apta, siquidem non erat dicendum : nisi praeterea r e s p o n d e n d u m e s t , sed potius: nisi praeterea r e s p o n ­ d e r e v o l u e r i t . Potest tamen acquiesci in vulg. lectione, si eam sic interpretemur: nisi forte voluerint adversarii illi, respondenda esse praeterea omnia accidentia.)

Γ 4.

1007 b.

193

Universam argumentationem, qua refutare Aristoteles stu­ det principii contradictionis infitiatores, si uno quasi obtutu animi respexerimus, philosophum cognoscim us non proficisci solum a siguificatione et notion e nominum, sed ipsum prin­ cipium a rebus, de quibus ab initio propositum

erat (τ ό

α υ τ ό αμα είναι χαϊ μή είναι) redigere ad notiones, ovx εοτι το ά ν & ρ ω π φ είναι υπέρ μη είναι ά ν ϋ ρ ώ π φ . Q u od quum facit, nihil concedit de severitate principii, sed coactus ipsa rei natura veram vim principii lon ge accuratius exprimit; spectat enim illud principium n on res ipsas per se, sed n o ­ tiones; cf. ad 3. 10056 19. 1007« 2 0 υ λ ω ς δ' — 618 ά ν τ κ ρ ά σ ε ι ς . In com pro­ bando principio contradictionis inde initiupa ceperat Aristo­ teles, ut postularet concedi ab adversariis nomen quodvis αημαίνειν ϊν, et ut illud εν, distinctum ab accidentibus, in natura ac notione substantiali cerni d oceret; iam eandem rationem alio m odo contra adversarios principii convertit, demonstrans sublato illo principio tolli substantiam et n o ­ tionem substantialem ( τ ό τ ί ην είναι). Argumentatur au­ tem hunc in modum : qui idem esse volunt ( εϊ ϊοτα ι a 27, cf. O bs. p. 6 6 ) τό δπερ άν&ρώπφ είναι et τό υπέρ μη ά ν ϋ'ρωπω είναι vel δπερ άν&ρωπφ μη είναι, quoniam illud aliud significare quam h oc antea est positum, άλλο τι εαται «2 9 , i. e. praedicabunt de homine id quod ab eius notione diversum est; ergo non substantiam significant sed accidens; nara eo differt substantia ab accidente, quod h oc inhaeret subiecto diversura ct distinctum natura a subiecto, illa vero ipsa est natura et constituit essentiam rei, cuius est sub­ stantia. U nde apparet, sublato principio contradictiouis tolli substantiam, et consequi ut omnia sint accidentia. Q uod si ita est, non erit primum subiectum, de quo praedicentur ac­ cidentia ( πρώτον τό xa&' ον «3 1 , ex coniectura Alexandri, quam commendavi Obs. p. 1 1 5 ), sed accidentia in infinitum procedent. At fieri non potest, ut in iufinitum procedat accidentium praedicatio. D uplici enim m odo aliquid dici­ tur accidens esse, aut accidens subiecti aut accidens acci­ dentis. Iam h o c sensu, quo accidens accidenti dicitur ac­ cidere, non licet plus quam duo coniungere, veluti si quis τφ μονσιχφ accidere dicat τό λενχόν, iterum τον οτι ουκ ϊσ τι τριήρης δ 2 1 , sc. xettet τους λέγοντας τον ΙΙρ ω τα γόρ ον λ ό γ ο ν ) , denique quidquid negatur idem affirmandum sit, quidquid affirmatur idem ne­ gandum: apparet de qualibet re quidvis esse praedicandum. Ita tv 'έσται άπαντα, nec distinguere quidpiam possunt, sed in confusam et indefinitam mistionem Anaxagorae incidunt, quae το δυνάμει ov, utpotc complexum in se contrariorum potentiam, significat, et non το ίνεργεία ον . — Nec vero ( άλλα μην κτλ. b29) evitare possunt hanc ratiocinationem, licet non ipsa probent Protagorae placita, dummodo prin­ cipium contradictionis tollant. Etenim si de homine prae­ dicanda est ex eorum sententia negatio eius quod est, est autem homo, igitur si praedicandus est n on -h om o, longe cer-

Γ 4.

1008α.

195

tius praedicanda est negatio eius quod non est, veluti nonnavis; at si negatio, praedicanda de eodem subieclo ex eo­ rum decreto etiam affirmatio, i. e. navis.

Quae ratio quum

ad quaelibet pariter pertineat, inde consequitur, ut omnia de eodem praedicanda sint. —

Iu explicandis verbis l>29:

αλλά μην λεχτέον γ' αντοις κατά παντός τη ν χατάφασιν η την άπόφασιν, coniecturam secutus sum, quam verba p ro­ xime sequentia videntur flagitare. Proximo enim cnunciato, ut illorum verborum λεχτέον — άπόφασιν sententiam -con­ firmet, absurdum fore Aristoteles dicit, si de qualibet re sua ipsius negatio nec vero aliarum rerum negationes praedi­ centur; haec argumentatio ita demum concinet cum supe­ riore enunciato, si in illo non solum d e q u a l i b e t re, sed etiam q u a m l i b e t affirmationem vel negationem praedican­ dam esse contenderit. Inde con iicio: κατά π αντός π α ν τ ό ς την κατάφαοιν κτλ ., quocum ccnsentit Alexander ρ. 218, 11: νυν δείκνυαν οτι ανάγκη αυτοίς 7Λγειν έπϊ π α ντός π ά σ α ν άντίφασιν χατηγορεϊσ&αι. — 1008« 1 μάλλον η η legen­ dum esse, nec cum Brandisio et B ekkcro μάλλον ή, dem on­ stravi in Obs. p. 46. 1008« 2 τ α ϋ τ ά τ ε — 30 ψ ε ύ δ ε τ α ι . Si quis princi­ pium contradictionis sustulerit, non potest in co acquiescere ut de eadem re idem et affirmari et negari contendat; nam­ que quod idem et affirmari et negari dicit, id ipsum attri­ butionem quandam efficit, sive eam in unum coniunctam censucris' sive distinctam in duas partes; ergo consequens est, ut bacc attributio pariter neganda sint. Quae si com ­ plectimur, h oc habemus: hom o et est hom o et est nonhomo, et non est hom o et non est n o n -h o m o . Unde ap­ paret nihil prorsus posse dicere, qui tollant principium con­ tradictionis, « 2 — 7. A d idem deducimur proxima argumen­ tatione « 7 — 3 0 , qua demonstrat, si quis u n i v e r s e tol­ lat principium contradictionis et religiose o m n i b u s de re­ bus non minus negationem valere contendat quam affirma­ tionem , eum non posse alteram rem ab altera distinguere. Progreditur autem argumentatio per dileinmata. Qui tollunt principium contradictionis, ii aut omnibus in rebus simul contradictionem locum habere contendunt, aut non omnibus in rebus. H o c si volunt, iam aliquid concedunt, quod iir-

196

Γ 4.

1008 a.

ηιυιιι sit ct maneat; illud si tenent, aut cum affirmatione qualibet negationem

couiungendam censent et vice versa,

aut certe negationes quasdam esse concedunt, quas non se­ quatur necessario affirmatio.

H o c si concedunt, negationem

dant certam ac firmam, unde, quoniam affirmans enunciatio natura et cognition e prior est negante (c f. An. post. I 25.

διά γάρ τη ν κ.ατάφααιν ή άπόφασις γνώριμος, χαι προτέρα ή κατάψ αω ς ώοπερ και το είναι τον μη είναι, de interpr. 5. 17« 8 et W a itz ad h. 1.), consequitur ut etiam affirmatio sit firma. Sin universe cum negatione affirma­ tionem coniunctam contendant et vicissim, aut distinctim negationem et affirmationem eidem rei tribui confitentur, aut non concedunt tribui nisi coniunctas. Iam qui conium ctas m odo praedicari iubet affirmationem ct negationem, is ne ea quidem dicit quae dicit ( ο ν λέγει τε τα ντα « 2 1 ), quo­ niam simul negat quae dicit, neque esse quidquam permittit, και ονκ εΰτιν oviftv . At si ex hac sententia consequitur ut nihil om nino sit, qu om odo quae om nino non sunt, veluti homines qui non sunt, tamen 'fa ce r e quidquam pute­ mus, loqui procedere alia id genus ( τά δέ μη υντα πώς α ν γΟ έγξα ιτο η βαδίβειεν « 2 2 , τά μη οντα subiectum est enunciati). Item consequitur, quod antea iam dictum est 1006^ 17, 1007« 6 , ^20, ut omnia sint idem. Sin distinctim tribui permittunt affirmationem et negationem , quoniam cas e i d e m rei tribui volunt, eadem inde efficiuntur, quae antea sunt exposita. A ccedit quod ita infitiatores principii con­ tradictionis ct verum dicere omnes contendent et omnes, non reliquos m odo, sed se quoque ipsos falli; quorum illud quidem per se manifestum est, siquidem de quavis re quid­ libet et affirmari et negari iubent, hoc autem tum demum consequitur, si assumpserimus, verae affirmationis falsam esse negationem et vice versa, quam esse petitionem principii ipse paullo post in alia adversariorum refutatione confite­ tur, 1008^ 1. Q u od autem deinde obiicit adversariis, nulla de re cum iis posse disputari, nec petitionem principii con­ tinet ct perquam manifestum est; quoniam enim definiunt nihil, ne praebent quidem quod vel p r o b a r e vel impugnare alteri liceat. — In constituendo textu quod, « 1 7 — 19, relicta Bekkeri recensione, quam subtili interpretatione Schw. ad 8 6 ^ 34:

Γ 4.

1008 b.

197

h. 1. confirmare studet, codices praeter. Ab omnes et A le­ xandrum secutus sum, ipsa sententiae ratione commendabi­ tur, cf. Obs. p. 8 6 ; « 2 2 lectio cod. Ab νοήσεις , ex qua Bk. coniecit νοησειεν, manifesto emendationis prae se fert spe­ ciem; denique « 2 5 ει γάρ, quod cum cod. Ab Bekkerus scri­ psit, aptius esse con fiteor, sed nolui contra codd. omnium et praecipue Alexandri auctoritatem immutare eam particu­ lam, quae ferri certe possit. i • 1008« 9, 34 φ ά σ ε ι ς — α π ο φ ά σ ε ι ς .

V o c . φάσις di­

stinguit quidem Aristoteles a κατάφασις cf. ad Θ 1 0 . 1051 b 24; saepe tamen, praecipue ubi opponitur άπόφασις , ita uti­ tur voc. φάσις , ut idem significet ac κατάφασις , cf. praeter locos, quos W a itz ad O rg. 32« 28 collegit, de int. 12. 21 b 21. An. pr. 1 17. 37 « 12. 46. 51 b 20, 33. 100S« 34 ’ε τ ι εϊ — b 2 κ ε ί μ ε ν ο ν .

52^ 22, 23. al. Veritatis in enun-

ciatis oppositis distinctio, qua in hac argmentatione utitur, prope iisdem verbis legitur de int. 9. 18^ 18. Contineri au­ tem in ea id quod ab initio propositum

erat ad dem on­

strandum, το άρχης κείμενον , verissime ipse m onet; ne­ que enim differt quidquam, utrum vera affirmatione nega­ tionem falsam esse, an non posse idem simul et affirmari et negari dixeris.

N ec videtur, quae est Alexandri opinio

p. 252, 5 , consulto hanc petitionem principii posuisse A ri­ stoteles, ut hanc rationem φνσικωτάτην και φανερωτάτην esse significaret ac simul quid ei obiici posset concederet, sed quae est Aristotelis consuetudo, ut eiusdem rei plura argumenta alterum adnectat alteri, facile potuit vel invitus in eam incidere ratiocinationem , qua contineri petitionem principii ipse deinde cognosceret. 100Sf» 2 ε τ ι ά ρ α —

11 φ υ τ ώ ν .

N ec haec argumen­

tatio novi quidquam affert, quod non iam in superioribus contineatur.

Si cos demum verum dicere contendunt, qui

cum affirmatione ubique couiunxerint negationem , qui fieri possit ut hae inter se coalescant explicandum est, nec pro­ vocari licet, quod Heraclitus fecit eiusque asseclae, ad rerum naturam, ita nimirum comparatam, ut haec sic fieri debeant; id enim fugientis est rationem, non reddentis. Sin verum di­ cere concedunt vel affirmantem vel negantem, definiti quidpiam concedunt nec sibi constant in impugnando principio

198

Γ 5.

1009 α.

contradictionis. Denique si ex eorum sententia pariter omnes et falluntur et verum dicu nt, omnis prorsus evanescit di­ cendi quidquam vel significandi facultas.

Opinari aliquid

ac simul non opinari e o s , quibus haec placent, nihil impe­ dit, at nihil vere statuunt apud animum ( υπολαμβάνει cf. ad A 1. 98 1 « 7 ). tis, τω ν φ υτώ ν .

Q u od qui faciunt, nihil differunt a plan­ H oc enim vocabulum , φ υ τ ώ ν , restituen­

dum censui c coniectura pro lectione codicum absurda πι-

φνκάτων , secutus et Alexandri commentarium p. 255, 17 et ipsa Aristotelis verba 1006« 14. cf. O bs. p. 87 sq. 10086 13 δ & ε ν — 31 ά λ η ϋ " ε ι α ν . Adversarii verbis qui­ dem recusare possunt principium contradictionis, non re et agendo. Apparet enim eos cupcre alia, alia fugere, unde consequitur ut h oc bonum illud malum, hoc hominem nec simul non-hom inem , illud aquam nec simul non-aquam esse opinentur. E rg o de quibusdam rebus 'έχονσιν απλώς 626, h. c. certi quidpiam vel affirmant vel negant, nec simul et affirmant et negant. Q u od si h oc se o p i n a r i concedunt, s c i r e infitiantur 627, non incusanda est rerum natura, quae opinationem tantum permittat, sed enitendum ut a debili­ tate opinationis ad scientiae sanitatem evadant. 10086 31 ’έ τ ι εΐ — 1009« 5 δ ρ ί σ α ι . Licet quidlibet et sic et non sic se habere contendant, sunt tamen quae non p a r i t e r falsa esse non possint non concedere. Ergo si aliud alio minus est falsum, idem est magis verum, 635: d ovv urj ομοίως (int. διεψευσται ) , δηλον δτι άτερος ηττον (int. διεψενσται)^ ώστε μάλλον άληϋ'ενει. At si quid pro­ pius ad veritatem a c c e d e r e concedunt, esse aliquid verum per se, quo illud propius accedat, iidem necessario confi­ tentur.

CAP.

V.

Cum infitiatoribus principii contradictionis concinunt Protagoreae doctrinae asseclae, siquidem ab altera sen­ tentia necessario ad alteram devenitur, 1009« 6 — 16. Sed in refutandis his adversariis probe distinguendum est, utrum dicis causa illud principium tollant, an ex animi sententia, dubitationibus quibusdam adacti, « 1 6 — 22. Du­ plex autem *est in natura rerum sensibilium negandi prin-

Γ 5.

iter» 10631

ιιίώ ιΰ* 1/3» I ί

itis Λβ t· scrai

\ erfei ύΐι· *,■ ifll . βίί ifl #itf έ> ίί* iS ϋ» i* ? ii *

i (T d *

i lr r

1009«.

199

contradictionis occasio . Atteri quod ex eadem re contraria progign i viderent , ic/e/n e/ e«se et non esse censuerunt; quibus et opponenda est potentiae et actus distin­ ctio , c / persuadendum ut esse praeterea naturam immobi­ lem statuant , « 2 2 — 38. Alteri quod aliis alia de eadem re viderentur , neque esset cuius auctoritatem reliqui suspi­ ceren t , ei quod in perceptione sensuum omnem contineri veritatem arbitrarentur , i/nae ,/cre cs< veterum philosopho­ rum sententia omnium , quod cuique videretur , tJ verum esse arbitrati sunt, « 3 8 — 1010« 1. — Ilis igitur adversa­ riis principii haec potissimum opponit: unice intentos re­ bus mutationi subiectis neglexisse eos et aeterna corpora coelestia et principium omnium rerum immobile, « 1 — 7, 25 — 3 5 ; deinde non distinxisse eos quantitatis mutatio­ nem a mutatione fo rm a e , « 7 — 25, ac negato quidem prin­ cipio contradictionis tolli potius quam defendi mutationem , « 3 5 — b\m Tum quod verum esse censuerunt , quidquid cui­ que videretur , descripta subtilius sensuum vi et natura re­ fe lli i, &1 — 1 0 1 1 « 2 . ci/m

1009« 6 « a r t d* — 15 π ά ν τ ε ς .

Protagorae sententiam

his verbis Aristoteles significat τα δοχονντα πάντα έοτϊν άλη&η και τά φαινόμενα: distinctius fortasse dicere p ote­ rat το δοχονντα και τά φαινόμενα έ χ ά ο τ φ άληίϊη ίβτιν

α ϋ τ ω . cf. 6 . 1 0 1 ΙΑ 3. Piat. Thcact. ρ. 152η: οϊα μεν ϊχαστα έ μ ο ι φ α ίνετα ι , τοια ντα μ ίν εοτιν έ μ ο ί * οία δ& ύ ο ί , τοια ντα δέ α ν σ ο ί . Quamquam h oc verborum magis est quam ipsius rei discrimen; utroque enim m odo quidquam universe ac per se verum esse negatur, sed essentiae fir­ mitas recidit in opinationis inconstantiam. Iam hanc d o ­ ctrinam Protagoream concinere ait cum sublato principio contradictionis. Si enim cum Protagora verum esse statui­ mus quod cuique videtur, quoniam saepe de eadem rc idem hic affirmat, ille negat, sequitur ut tollatur principium con ­ tradictionis. Sin principium contradictionis tollimus, incidi­ mus in placita Protagorea. Verum enim et falsum ita fere distinguitur, ut ubi duo sunt inter se opposita, si alterum est verum, alterum sit falsum, τα αντικείμενα — άλη&ενοντες « 1 3 , 14. At si ea est rerum natura, ut opposita simul in eodem insint, ti ovv 'έχει τά όντα όντω ς « 1 4 , tollitur

200

Γ 5.

1009 i/.

veritatis et erroris discrim en, neque est cur alterura altero potius veritatem assecutum esse censeamus. 10 0 9 « 15 ο τ ί μ ε ν o v v — 2 2 o v ο μ α 6 ιν.

Protagoreis

verbis utamur, an iis quae supra attulimus, in tollendo prin­ cipio

contradictionis nihil ad rem differt; illud autem, si

quis refutare susceperit ( τ η ς ίντενςεω ς « 1 7 , cf. απάντηοις « 2 0 ) illos principii infitiatores, p ro b e est distinguendum, utrum ad negandum principium difficultatibus quibusdam ad­ ducti sint c rerum natura exortis an disputandi quadam pe­ tulantia ( λόγον χάριν « 2 1 , cf. 6 . 1011« 4. Phys. I 1. 185«6). Atque in his quidem adhibenda est vis et sanandus est sermo, illis rem ovendae sunt et expediendae verae difficultates. Et in proxima quidem disputatione eos unice spectat, qui ve­ ris difficultatibus ut ita statuerent adducti sunt. 10 09« 22 έ λ η λ ν & e — 38 π α ρ ά πα ν .

Ex natura mu­

tationis hunc per syllogism um deveniat quispiam ad tollen­ dum principium contradictionis.

Ex eadem rc diversa fieri

per evidentiam sensuum constat; atqui quoniam ex eo, quod non

est, non potest quidquam fieri (εΐ ovv μη ένδίχιται

γενέσ&αι rd r v) ον « 2 5 , cf. Κ 6 . 10 6 2 ^ 2 4 : το γάρ μηϋίν έχ μη οντος γίγνεσθαι παν δ' ές ο ντο ς, σχεδόν απάντων έστϊ Υ.οινόν δόγμα των περί φνσεως. Phys. I 4. 187« 33), quae ex aliqua rc fiunt, ea fuisse in re oportet iam ante mutationem; ergo eidem rei contraria inesse putanda sunt. Contra hanc argumentationem, quacuui videntur consentire Anaxagorae placita et D em ocriti, primum notionem δννά-

μεως affert, qua quidem notione Aristoteles omnes superio­ rum philosophorum dubitationes c natura mutationis ma­ nantes, solvisse sibi videtur cf. Phys. I 8 . 191^27 — 34; bac usus distinctione potentiae et actus εστιν ον τρόπον ένδί-

χεται (q u o d illi nimirum negaverant) γίγνεσ&αι ix τον ut) ο ντος (n em pe έχ του μη οντος ένεργεί^, οντος δέ δυνάμει), 'έστι δ * δν ον (i. e. έχ το ν μη οντος μ ηδαμ ώ ς ), χαι άμα το αντύ είναι χαϊ δν ( δυνάμει ) χαϊ μη δν (ένεργεία), άλλ* ον κατά τα υ ro' δν χτλ. D einde, id quod infra pluribus exponit 1010« 25 — 35, uon omnes res mutationi esse obnoxias, sed esse etiam quae inde exemtae sint contendit, unde consequa­ tur, licet illius argumentationis veritatem largiamur, non pror­ sus tamen et universe tolli posse principium contradictionis.

r 5. 1009 b.

201

1009« 38 ο μ ο ί ω ς — 1010« 1 ά λ ή & ε ι α ν . Pariter etiam e os, qui quidquid cuique videatur id verum esse statuunt

( η περί τα cφαινόμενα αλήθεια 6 1 ) , sensibilium rerum na­ tura in hunc errorem deductos dicit. Nimirum de eadem re sensibili alii aliud statuunt, secuti illi pariter sensuum perceptiones; ex quibus quid sit verum, quum non possit maiore vel minore suffragantium quasi numero decerni, qui­ libet idem ius veritatis sibi vindicat, et quidquid cuique vi­ detur, id verum esse statuendum est. ( D e Dem ocriti sen­ tentia 6 1 1 cf. Mullach D em ocr. p. 4 1 5 .) Huic rationi a scepticis philosophis omni tempore multum frequentatae (c f. Sext. Emp. Pyrrli. hyp. I 40 sqq.) aliam addit Aristoteles magis universalem. V eteres philosophi, ait, idem esse censuerunt άία&ηοιν ac γρ όνη οιν: atqui φρόνησις, hoc enim tamquam notum ex aliis Aristotelis libris addendum est, veluti Eth. N. V I 3. 1 1 3 9 6 16, in iis est animi virtutibus, quae exemtae ab errore unice verum cognoscant; αϊα&ησις au­ tem conficitur αλλοιωθεί ( cf. de somniis 2. 4 5 9 6 4, de motu an. 7. 7016 16. de au. II 5. 4 1 7 6 31 et T rcndel. ad h. 1.) h. e. mutatione ct rerum perceptarum et sensus percipientis et utriusque vario concursu. Inde efficitur, ut qui αϊα&ηο iv idem esse censeant ac φ ρ ό ν η σ ή ii, quaccunque in hac rerum ac sensuum mutatione offeruntur species, eas omnes pro veris habeant. A c fuisse quidem in ea opin ion e, qua αίο&ησις ct ψρόνηαις confundantur, Empedoclem Parmeni­ dem Anaxagoram, illorum versibus, huius v o ce quadam con ­ firmare studet. C f. Emped. fragm. ed. Sturz v. 321 sqq. Parm. ed. Karsten v. 14^ sqq. Em pedoclis versus eosdem de eadem re adhibitos legimus de an. III 3. 427« 2 3 , sed quom odo explicandi sint, iain a veteribus interpretibus du­ bitatum est, neque equidem eam difficultatem plane expe­ dire posse mihi videor. Verba enim προς Λαρεόν interpre­ tes quod sciam omnes ad res sensibus oblatas referunt (c f. Alex. p. 293, 6 . Philop. ad 1. 1. Sturz p. 497. Trcndel. de anim. p. 450. Brandis Gesch. I. p. 2 2 0 A·); eas res modum quasi esse et mensuram, ex qua augeri v e l, ut apte Philoponus interpretatur, ίνεργεϊν dicant cognitionem. Facilem illam et in promptu esse explicationem , fortasse etiam ve­ ram, non negaverim, sed Aristotelem certe aliter illum ver­

202

Γ 5. 1009 b.

sum intellexisse persuasum habeo.

Confirmare enim vult

(μεταβάλλοντας την ϊ ζι ν) mutari simul sensuum perceptiones, et eadem vi postea affert οοσον άλλοω ι μ ετέφ νν: itaque quum eundem in mo­ dum intelligi velit μεταβάλλοντας τη ν 'έξιν et προς παρεόν et ocoov άλλοΊ,οι μετέφνν, verba προς παρεόν ita potius vi­ detur accepisse: pro eo statu animi, qui cuique adest. Quae quidem explicatio Aristotelis utrum vera sit an praeferenda potius interpretum sententia, tum demum decerni liceret, si universum disputationis poeticae ordinem cognitum habere­ mus; sed ille versus non est traditus nisi ab ipso Aristo­ tele eiusque interpretibus, et seiunctus quidem a reliquis. — Ad eandem sententiam pertinent versus Parmcnidei 145 — 148 Kst. (d e quorum textu cf. Brandis et Kst. ad h. v.), quibus c temperie corporis constitui dicit Parmenides co­ gnitionis naturam; illud enim ipsum, quo compleatur et con­ ficiatur corpus (τ ο πλέον i. e. το 'έμπλεων cf. v. 79, 123 K st., alii significari putant p l u s vel p l u r i m u m vel p o ­ t e n t i u s , cf. Brandis Gesch. I. p. 392. Zeller Ph. d. Gr. I. p. 5 7 ), esse cogitationem . — Q u o d autem Homerus in ea­ dem fuisse opinione perhibetur, ea si qua est explicandi subtilitas non est tribuenda A ristoteli, qui et per verbum φ α ύί manifesto alios huius explicationis auctores respicit, et alibi talia quaerere recusat y j 3. 983^ 33. In nostra au­ tem Homerici textus recensione non leffi illum versum ab Aristotele laudatum, et ubi cum lectum esse antiquitus verisimile sit, exponit Trendel. de anim. I 2 . 404^ 29, ubi idem versus Homericus adhibetur* cf. Polit. III 14. 1285« 13. VIII 3. I33S« 25 et interpr. ad h. I. — Ceterum quod Aristoteles Em pedoclem Parmenidem Anaxagoram idem sta­ tuisse dicit αϊΰ{Η}ϋΐν et φ ρόνη οιν , sensuum perceptionem et cognitionem rationalem, cavendum est ne eius auctori­ tati nimium fidei habeamus. Anaxagorae m odo vocem quandain affert, quam licet largiamur id continere, quod inde vult colligere, id quod equidem non posse concedi arbi­ tror, quam nihil ex tradita eiusmodi per famam voce con­ cludi debeat manifestum est. Parmenidem, qui sensuum evi­ dentiam tantopere contempserit, ut caecos et surdos exi­ stimaret qui sensibus potius quam rationi confisi mutari h o c versu, mutata animi conditione

Γ 5.

1010α.

203

quidquam opinarentur, hunc igitur Parmenidem αίσ&ησιν et

φρόνησιν inter se confudisse, credi plane nequit; nimirum illi versus ex ea sunt carminis parte, qua τά προς δύζαν exponit philosophus et obtemperans vulgatis opinionibus ve­ ritatem assequi ne ipse quidem sibi videtur. N ec multum diversa Em pedoclis ratio, qui quae manifestissima sunt sen­ sibus et omni dubitatione vacua, generationem et interitum, ea agnoscere pro veris recusat, contra vero quae nullo pos­ sunt sensu percipi nihilo tamen secius esse contendit. Ita­ que parum considerate Aristoteles versus quosdam utriusque philosophi ad hanc detorsisse videtur sententiam; ni­ mirum vocabulum ψρονησεως ipse, quo utitur in nominibus usurpandis iure, in cos descripserat angustiores fines, ut significaret genus quoddam rationis et cognitionis errore exemtum; iam ubi illud vocabulum legitur apud philoso­ phos superiores, ex hac sua significatione, non ex vulgari Graecorum usu illorum sententiam explicat. 1010« 1 α ί τ ι ο ν δέ — 35 α υ τ ο ύ ς . Ut esse idem et simul non esse quidam statuerent, h oc in causa fuit, ait Aristoteles, quod, quum veritatem investigarent, unice sensi­ biles res vere esse judicaverunt, in iis autem multum inest indefiniti, multa insunt, quae potentia tantum sunt, non actu ( τον οντος όντω ς ώσπερ εϊπομεν « 4 , cf. 1009« 3 2 ). Idcirco licet vera non dicant, tamen non ea opprobria in eos sunt conficienda, quibus Epicharmus Xenophanem insecutus est (q u a e quidem qualia fuerint, incertae est coniecturac relin­ quendum cf. M 9. 1086« 16. Stallb. ad Piat. Theaet. 152 e. Hermann Piat. Syst. I. p. 305. Grysar D or. com. p. 1 1 5 ), nam speciem certe veritatis eos assecutos esse confitendum est, εικότως λέγονσι « 5 . Iam quum mutationis potissimum natura in causa fuerit, ut quidam principium contradictionis et omnem prorsus veritatis constantiam tollerent, de muta­ tione paullo subtilius disputat. Alibi Aristoteles difficulta­ tes, quae veteribus philosophis vel invitis subortae erant e mutatione, expedire omnes sibi videtur illatis potentiae et actus, materiae et formae distinctionibus, cf. Phys. I 8 et ad 1009« 32, h oc autem lo c o ubi id agitur, ut ne per mu­ tationem definita sibique ipsa constans veritatis natura tolli videatur, alia ratione utitur; ipsam enim mutationem redi­

r 5. 1 OIO0.

204

gere studet in certos ac firmos essentiae fines.

Id quod

mutatur, nit, tum quum maxime mutatur, rationem sane prae­ bet (έχει λόγον « 1 6 , cf. B 2. 9 9 6 ^ 9 ), cur de eo quidquam vere praedicari negetur, quamquam inest dubitatio haud uc« gligciula.

Nam quum maxime mutatur quidpiam, oportet ct

e s s e aliquid reliqui ex iis,

quae mutando abiicit, ct esse

iam aliquid ex iis, quae nova suscipit. oportebit e s s e

Ac si quid interit,

etiamtum id qu od interit (υπάρξει n ov

# 2 0 ), alioquin interiisset iam, non 'interiret; sin generatur, esse

oportet ct id unde oritur et id quo spectat gene­

randi mutatio.

Mutationis igitur varietate minime tollitur

essentiae constantia.

D einde licet quantitatem mutari con­

tinuo largiamur, forma tamen ac species manet, et ex ea quidem res omnes

cognoscim us.

Tum etiamsi non alias

nisi sensibiles res vere esse agnoscunt, και α υ τ ώ ν rwr

αιοιλητών « 2 6 , non negligendac erant res sensibiles aeter­ nae et immutabiles, cf. ad A 9. 9 9 1 « 9, quae ipso numero tantum superant mutabilium rerum numerum, ut eas plus in ferendo iudicio valere oporteat; at non esse solas res sensibiles, sed esse etiam substantiam aeternam ct incorpo­ ream, adversarii ut concedant convincendi sunt ( r αυτά roig πάλαι λεχ&είΰΐν inovuev « 3 3 , cf. 1009« 3 6 ). — His igitur rationibus Aristoteles removisse sibi videtur eas causas, quae quosdam ad recusandum principium contradictionis im­ pellerent; quae quam non sufficiant in promptu est intelligere. A c primo quidem argumento quod mutationem ad essentiam redigere studet, facile est videre eum, dissecta in partes quasdam mutatione, ea spectare, in quibus vel coepta nondum sit vel iam absoluta mutatio, nec vero ipsum illud, quod mutatur, quatenus mutatur. Altero argumento quod speciem ac formam rerum ac per eam certum cognitionis fundamentum manere contendit, confitendum quidem est, in nullo mutationis genere ex Aristotelis decretis ipsam for­ mam vel iicri vel mutari, sed ita non sublata est, verum translata in alium locum dubitatio de mutatione. Reliquis argumentis quod in angustiores fines mutationis ambitum studet includere, nihil videtur ad refutandos adversarios ef­ ficere; sive enim latius patet mutatio sive minus late, qua­ tenus invenitur, eatenus principium contradictionis tamquam

'

Γ 5.

I

βαδίζειν , προϊέναι , sed legitur tamen εις άπειρον είναι Polit. I 9. 1258« 1: εις άπειρον ονν Εκείνης της έπι&νμίας ο ν σ η ς (c f. ν. 1. ad a 2. 994« 3 ), et A 8 . 1074« 29, ubi εις άπει­ ρον elliptice usurpatur, vix aliud quidquam nisi ν. είναι suppleveris. 1010« 35 κ α ί τ ο ι α ν ε β α ί ν ε ι — 61 π ά σ ι ν . Mutatio­ nem ut possint explicare, sunt qui principium contradictio­ nis tollant. Sed ipso h oc principio sublato inviti eo adi­ guntur, καίτοι συμβαίνει « 3 5 , cf. ad A 8 . 989« 22, ut mu­ tationem nullam esse confiteantur; quoniam enim ex eorum placitis omnibus rebus omnes inesse censentur qualitates, non est in quam per mutationem transire possint. ; 10106 1 π ε ρ ί δέ — 30 ό ν τ ω ς . Q u od P rotagorei con ­ tendunt verum esse quod cuique de qualibet re videatur (περί δέ τη ς άλη&είας 6 1 ), hoc placitum in fines lon ge ar­ tiores est restringendum; illud enim vere contendi licet, sensum quemlibet non falli in percipiendis rebus ipsi p ro­ prie subiectis, at .phantasia, quam Protagorei, quum το φαινόμενον dicunt verum esse, veritatis faciunt indicem ac te­ stem, differt a sensu. (H u n c in modum accipienda arbitror verba πρώτον μέν — αϊα&ησει, quae propterea aliquam ha­ bent obscuritatem, quia refutationi interposita est argumenta­ tio adversariorum. Plenius videtur ita fere dicendum fuisse: πρώτον μέν ει τούτο λέγονσι τεκμηριον f δτι και η α'ία&ηαις του Ιδιου ονκ ’έ ατι -ψευδής, άλλ' άπαντητεον δτι η φ α ν, τα οία ο ν τα ντό ν έατι vfj αϊσ&ηΰει. Alexander ρ. 268, 30 dubito an paullo diversum ab b o c habuerit textum, fortasse:

206 δ η ο ν δ * ei

Γ 5. 10106.

αίσ& ησις μη ψευδής το υ Ιδιον ϊατίν , άλλ’ ij φ α ντα σ ία ο ν τ α ν τ δ ν rfj αϊσ&ησει,, unde longe dilucidior exsisteret argumentandi ra tio .) Sensus quom odo dicendus sit non falli hv το ις ϊδίοις , et haec ϊδια quid differant a τοις χοινοΊς, Aristoteles exponit de anim. II 6 . cf. Trend. ad h. 1. ct III 3. 427Λ 12. de sens. 4. 442^ 8 ; de phantasia cf. de an. III 3 et ad A 1. 980^ 26. Itaque tantum abest, ut phan­ tasia p ro teste veritatis possit haberi, ut ne sensui quidem universe ac per se haec possit auctoritas tribui, sed unice in rebus proprie cuique subiectis. Neque aliud quidquam quam hariolantur, quum ex diversitate eorum, qui quid sen­ sibus percipiunt, dubitationem repetere videntur, et quo­ niam de eadem re aliud percipiunt dormientes aliud vigi­ lantes, aliud aegroti aliud sani, propterca diversa pariter vera esse autumant; hanc enim dubitationem dicendo qui­ dem exornare, cogitando autem et agendo probare nemo potest; nem o enim dormientis somnia praefert vigilantium perceptioni, nec ignari hominis opinioni de morbi alicuius exitu (περί του μέλλοντος 'έσεα&αν νγιονς Μ 3 , i. e. num quis sit sanitatem recuperaturus) tantum tribuit, quantum sententiae medici b3 — 14. Cf., quem Aristoteles manifesto respicit 612, Piat. Theaet. 1 7 8 c. 171 c. — Item altera du­ bitatio, quam ex diversitate ipsorum sensuum repetunt, si­ mulata m odo et in speciem quandain exornata est, non vera; nem o enim dubitat, quin de qualibet re plus tribuen­ dum sit ei sensui, in cuius illa est ditione et imperio, quam alii, vel quin verius res percipiatur m odico interiecto inter­ vallo inter ipsam et sensum, quam nimio. (V erba η τον πλησίον xal του αν της b 16 iam Alexandri aetate eadem ap­ paret corruptela inquinata fuisse, quae adhuc textui inhae­ ret; scriptum fuisse ab Aristotele ciusm odi quidpiam: η του πλησίον xal το ν ά η ο ϋ ε ν ex sententiae ratione manifestum est, sed de ipso vocab u lo in textum reponen do nihil ausim affirmare.) Iam vero sensus quilibet intra eos fines, intra quos unice veritatis iudicium ei potest tribui, h. c. έν τοΊς Ιδίοις, nuuquam de eadem re idem simul affirmat et negat; itaque ex sensuum perceptionibus, in quibus haerent Protag o r e i, illud non potest confici re diligentius excussa, ut principium contradictionis tollendum videatur. ..Q uid quod

Γ 6. 10106.

207

vel illud s i m u l omittere licet, nam nec diverso tempore sensus de ipsa affectione, quam percipit, veluti de natura dulcis amari similium, diversa profert, sed tantummodo de rebus, quibus inhaerent illae affectiones.

Vinum sane idem

m odo dulce potest esse m odo amarum; sed ipsa dulcedinis natura eadem semper est, et vere semper ac constanter sensus praecipit, quale necessario id debeat esse, quod dulce videatur, άει άλη&εύή π εφ αυτόν (int. ότι τοιοϋτον ίοτι τδ

γλυκύ, ο ιόν περ Ιατί), και εστιν έξ ανάγκης τδ έσόμενον γλυκύ τοιοϋτον . At illi Protagorei, ut substantiam eximunt e natura rerum, cf. ad 4. 1007« 29 sqq., ita omnem tollunt cogitandi necessitatem. — Atque hac quidem argumentatione δ 19 — 30 Aristoteles ad veram principii contradictionis for­ mulam accedit, in quo nimirum non rei ac temporis, sed notionis ponenda est identitas. 1 0 1 0 * 30 υ λ ω ς τ — 1011« 2 η τ τ ο ν . Ex Protagorae placitis, έίπερ ’έ οτι τδ αϊσ&ητδν μόνον *30, consequens est, ut nihil sit, nisi exstiterit qui illud percipiat. Atque illud quidem verum est, sensuum perceptiones et res sensibiles, quatenus sunt sensibiles, non esse nisi fuerint qui eas sen­ tiant, ipsas vero res subiectas sensui manere oportet etiam sublato sensu; cf. Cat. 7. 7* 35. 8 « 8 . Argumentum idem fere est ac quod supra exposuit, substantiam tollere eos qui principium contradictionis agnoscere recusent, 4 . 1007« 20 sqq. 5. 1010* 27.

CAP. VI. Qui in diversitate perceptionum sensuum quaerunt, quis sit de veritate et errore indicaturus , ii quidem ipsum de­ monstrandi principium volunt demonstrari , 1011« 3 — 16. Quod cuique videtur , id non est simpliciter 9 sed est illi cui videtur et quando et quatenus videtur , « 1 7 — * 7 , ita vero quum ad relativam naturam detrudunt omnia , ne eam quidem constanter'p ossunt tueri , * 7 — 12. E x principio con­ tradictionis sequitur , ut nec contraria eidem rei tribui p os­ sint, *13 — 2 2 . Hucusque in confirm ando principio contradictionis Ari­ stoteles vel potissimum vel unice eos respexerat principii

208

Γ 6.

1011α.

adversarios, qui veris dubitationibus ad negandum princi­ pium adducti essent neque tantum dicis causa ei obsiste­ rent; hac autem in parte 6 . 1 0 1 1 « 3 — * 12, quae quasi cu­ mulus quidam ad universam disputationem accedit, liberiore usus ratiocinandi ordine et ab emendanda et stabilienda ad­ versariorum sententia ( « 2 1 — * 3 )

ad impugnandam rursus

transgressus, et eos qui serio rem agunt, et eos qui dicis causa in ea versantur et ut argumentorum vi convincantur postulant ( ί ν τ φ λογφ τη ν β ία ν μ όνον ζητοϊτντες «15,21), pariter utrosque respicit. 1 0 1 1 « 3 ε ΐ α ϊ — 16 λ έ γ ο ν τ ε ς . causam supra attigit 5. 1009* 2 — 6 .

Eandem fere dubitandi Talia autem qui du­

bitant, quoniam in quaestionem ea vocant quae per sc sunt certissima et om ni exemta dubitatione, cos id agere appa­ ret, ut nihil admittant, quin rationibus et argumentis de­ monstratum sit.

At nimirum si quid omnino volumus de­

monstrari, esse quaedam oportet, quae nulla demoustratione egeant, sed per se certa sint, cf. ad B 2. 997« 7.

Quare

qui re vera dubitando et quaerendo in hunc errorem delati sunt, facile intelligent (εατν γάρ ον χαλεπόν λαβείν «14) ipsa demonstrandi principia sine demonstratione certa esse. Q ui autem dicis causa ca proferunt et ut convincantur po­ stulant, ii quidem α δ ύνα το ν ζ η τ ο ν ω ν , ίνα ντία γάρ ειπΰν

ά ξιονοιν (i. e. ά ξιονσι το ν ίλ ίγχοντα δειξαι ότι ίναντία εϊ· π ον , vel ut ait Alex. p. 276, 2 : ά ζιονοιν είς άντίφαΰΐν ριαχ& ήναι), εν&νς ίνα ν τία λίγοντεςι nimirum qui absurdis­ simum pro principio ( ε ν &ν ς ) ponunt, ii profecto cavent, ne d e d u c i possint ad absurdum. 1011« 17 c l δ i — *7 Q ui principium'contra­ dictionis tollunt, ii ut sublata substantia omnia accidentium lo c o habenda sint efficiunt, cf. 4. 1007« 20 sqq. Similiter qui, quaecunque cuique videntur, ea vera esse volunt^ quo­ niam, quae videntur, necessario alicui videntur, substantiam tollunt et omnia ad relationem detrudunt. Quare si non omnia sunt relativa, probari non potest quod Protagorei contendunt, verum esse quod cuique videatur. Quodsi Pro­ tagorei sententiae suae rationem reddere suscipiunt et pro­ vocare alios ut sese argumentis redarguant, nc statim sibi repugnent ipsi, relativam veritatis, quam contendunt, natu-

Γ 6. 1011α. ram subtilius debent definire.

209

N eque cniin possunt dicere

το φαινόμενον (ίοτιν, sed το φαινόμενον ϊατιν, φ (ραίνεται και ότε (ραίνεται και y (ραίνεται και ώς (ραίνεται. — Ex­ tremis duobus adverbiis ‘y ct ώς a 21 Aristotelem idem si­ gnificare in hac formula diligenter et subtiliter descripta non crediderim ; quom odo eorum vim distinxerit, quamquam pro certo contendi vix potest, probabile tamen videtur ad­ verbio y sensuum diversitatem significari, et adverbio ώς alias res quae in rebus percipiendis discriminis quidpiam afferunt, veluti intervallum loci ac similia. — His igitur ad­ ditamentis, φ , ότι, y , ώς, opus est, si Protagoreae doctri­ nae fautores suae velint sententiae rationem reddere; et­ enim (έπεί a 2 8 ) ea si addiderint, contra eos certe, qui p ro­ pter causas antea expositas (c f. 5. 1009^ 1 sqq.) quod vi­ deatur cuique verum esse idcoqu e omnia iuxta vera et falsa esse contendunt, facile possunt suam defendere sententiam; licet enim de eadem re aliis'alia videantur, at certe non eidem sensui, eodem tem pore, eadem ratione de eadem re diversa videntur. — Addidi in explicandis his verbis ad προς γε τους κτλ. eiusmodi aliquid ut ραδία i] άπάντησις, cf. Alex. p. 278, 2 0 — 2 2 , non quod vere aliquid omissum pu­ tarem, sed ut facilius verba interpretari possem ; frequens enim est et apud G raecos et apud Latinos ea loquendi brevi­ tas, ut omittant id quod exspectes «d ici potest» vel «dicen ­ dum est», et continuo id ipsum subiiciant, quod est dicendum. Cf. Naegelsbach lat. Stil. §. 151, 1. Hac ratione cura verbis πρός γε τους κτλ. coniungenda sunt άλλ* οντε Ty αυτΤ} γε κτλ. Seiungenda ab his et, quo facilius verborum con for­ matio perspiciatur, parenthesi includenda ea sunt, quae in medio sunt posita ούτε γάρ άπασι — δ' δψις ϊν. Et­ enim his verbis non exponi, quid comprobat Arbtot. inedph. cd. Bonitz Vol. II.

14

210

Γ 6. 1011 b:

per eam consequentiam quam inde repetit 6 5 ώστ ούτε γί-

γονεν — 7 δόξαν: fiunt multa praeter opinionem; sed id fieri non posset, si omnia catenus m odo essent, quatenus quispiam ea esse opinaretur. ·.». i 1011« 33 έ ν τ η έ π α λ λ ά ξ ε ι τ ώ ν δ ά χ τ υ λ ω ν . Eandem sentiendi fraudem significat de insomn. 2 . 4606 2 0 : xctl r//

ίπαλλάξει τω ν δάχτυλων ro\ ίν δύο φαίνεται, άλλ’ όμως ον φαμεν δ ύ ο β χνριωτέρα γάρ τη ς αφής η δψις. Quae qui­ dem fraus qualis sit facillime cognoscitur ex Probi. 35, 10. 9 6 5 « 3 6 : διά τ ί το περιαγόμενον ίναλλάξ τοΐς δαχτνλοις δύο φ α ίνετα ι; ?)' διότι δνσϊν αισ&ητηρίοις απτόμε&α; 31,11. 9586 1 1 ; διά τί τοις διϊσταμένοις δύο φαίνεται · η διότι ονχ άφιχνεϊται έπι το αυτό σημεϊον έχατέρου των όμμάτων ί) χίνησις; ώσπερ ονν δύο οράν το δϊς δράν οίεται η δμοιον χαϊ Ιπϊ τω ν δαχτύλων της ίπαλλάξεως* δύο γάρ το iv δοχεϊ ώς δίς άπτομένη ένί. cf. 31, 17. Nimirum si quis implicatis inter se duobus digitis globulum iiiter extremos digitos circumagit, duo sibi videtur g lo b u lo s · circumagere quum unum circum agit; etenim contrariam per utrumque di­ gitum rotationem percipit. . ...... 1011« 34 ά λ λ ’ ο ν τ ε χτλ . Particula ούτε quo referatur non video, siquidem quum saepius deinde xai legatur, cum nullo tamen ούτε recte posse coniungi apparet Exspectes potius eiusmodi particulam negativam, quae simul assevera­ tionem quandam contineat. Itaque quum in cod. Ab exhi­ beatur ον τί et apud Alex. p. 279, 22 in cod. M legatur οντοι, non im probabile videtur scriptum fuisse ab Aristo­ tele οντοι. ..i ’ w', 10116 7 έ τ i — 1 2 δ ο ξ ά ζ ο ν . Quid sequatur absurdi exponit, si sublata substantia omnia προς τι esse dicantur, inde profectus, quod relativum relationem habet non ad quidlibet aliud, sed ad certum, quoddam unum vel ad certa quaedam determinata numero. IIoc nisus fundamento, quod quidem e natura relationis per se certum est, duplici utitur ratiocinatione. Primum hac: opponuntur, et distinguuntur iuter se tamquam relativa rd δοξάζον et τό δοξαζόμενον: at­ qui homo ex opinione eorum, qui omnia πρός τι esse volunt, eateuus est quatenus δοξάζεται, vel τό είναι kv τφ δόξαζε· σ&αι habet; ergo hom o non esse potest τό δοξάζον.\Hanc

Γ 7. 1011 Λ.

211

argumentationem facile evitant, qui ct relinquunt et ab ac­ cidentibus et relationibus distinguunt substantiam, non pos­ sunt effugere, quibus ipsa rei essentia in relatione contine­ tur. Huic instantiae argumentationem addit magis univer­ salem: quoniam omnia ita demum sunt et id sunt, quod putantur esse, vice versa opinio ad res non m odo numero infinitas, sed item specie inter se diversas referenda erit; id vero repugnat naturae relationis antea expositae. — 6 1 2 προς

άπειρα εσται, quod ex Alexandro et cod. Ab recepi pro vul­ gato άπειρα έσται, ita confirmatur coli. 6 7 ei ϊν , π ρ ο ς £v η π ρ ο ς ώ ρισμ ίνον , ut vel invitis codd. de conicctura restitueudum fuerit. 10116 13 ο τ ι μ ε ν — 22 α π λ ώ ς . Si ea, quae contra­ dictorie opposita sunt ( τά ς άντιχειμένας φάσεις cf. W a itz Org. I. 116 16), non possunt de eadem re vere praedicari, id quod antea pluribus comprobatum est, inde apparet, nec contraria vere posse praedicari de eadem re. Quae enim tamquam contraria sibi opponuntur, eorum alterum formae sive substantiae locum obtinet, alterum, natura deterius et inferius, privationis habet naturam: &άτευον ατέρησίς Ιστιν ονχ ίμ τορ (int. η ίν α ν τ ίο ν ), ουσίας δέ στέρησις, ac privatio quidem substantiae sive το ν είδους , privatio autem negatio est certa quadam ratione determinata, nimirum negatio certi cuiusdam generis (c f. ad 2. 1004α 12 s q q .); ergo si nega­ tio o m n i n o non potest simul cum affirmatione praedicari, ne h oc quidem genus negationis, quod privationis nomine significatur, simul cum contrario potest praedicari. — Q u od η δέ σ τ έρησις recepi sensu flagitante, eosdem sum auctores secutus Alexandrum et cod . Ab.

CAP.

VII.

Principium exclusi medii variis rationibus confirmatur , 10116 23 — 1 0 1 2 α 17. Quibus rebus ad neganda principia quidam inducti sint explicatur , a l 7 — 28. Principium exclusi medii ut Aristoteles non una ac simplice argumentatione com probaret, repetita nimirum ex ipsa natura negationis, sed compluribus rationibus confirmare stu­ deret ct aliena quaedam his argumentis immisceret, c o vi14*

Γ 7. 10116.

212

detur effectum esse, quod prin cipio

exclusi medii perinde

ac principio contradictionis non tam notiouum coniungendarurn legem , quam ipsarum rerum naturam contineri arbi­ tratur, cf. ad 3. 1005& 19. 10116 25 δ ή λ ο ν

— 29 μ ή δ ν .

ex ea quam pon it notione veritatis.

Demonstratio petitur

Verum is dicit, qui ens

esse et n o n -e n s non esse dicit, fallitur qui secus statuit. Iam si quis medium statuit inter contradictoria, h. e. aliquid quod

nec ens est n ec n o n -e n s , sive hoc esse dicit sive

non esse, nec verum dicit nec fallitur; quod manifestum est ex posita veritatis notione.

E rgo con cedi non potest esse

aliquid, quod nec ens sit nec n o n -e n s. — τούτο 1*28, quod ex Alexandri auctoritate p. 287, 1 in textu posui, ad sen­ tentiam necessario requiritur.

Nam si omiseris illud roi/ro,

supplendum est pronom en indefinitum n , et verba ώστε —

ψ ενσεται nihil aliud significant, nisi verum dicere vel falli, qui quid vel affirmet vel n eg et; at si addideris τούτο i. e. rd μήτε δν μήτε μή ο ν , veritatis n otio adhibetur ad illud quod ponitur medium esse inter contradictoria. Adhibenda esset (αληθεύσει ή -ψεύσεται, futurum conditionale cf. Obs. p. 6 2 ) , ait A ristoteles, illa lex veritatis etiam in eos, qui medium quid esse volunt inter contradictoria; at non pot­ est adhiberi (άλλ* ούτε κτλ.), quia nec ens nec non-ens subiectum est propositionis, qu od requiritur in notione ve­ ritatis. — Admodum dilucide Alexander h oc argumentum exposuit p. 287, 6 sqq. 1011^ 29 έ τ ι — 1012« 1 ο ρ α τ α ι .

Quaeritur quale sit

illud μ εταξύ τής ά ντιφ α σεω ς, ct per dilemma omnino non esse demonstratur.

Illud medium, ait, quod inter contradi­

ctoria esse volunt, aut ex eodem genere est petitum, quod fit in mediis inter contraria, veluti fuscum medium est inter nigrum ct album, aut ex alio genere, veluti si canis medius esse dicatur hominis et equi, quia nec hom o est nec equus. H oc si ponim us, ciusmodi medium, genere diversum, non mutari in alterutrum e contradictorie oppositis apparet; at manifestum est ( φαίνεται cf. ad A 6 . 988« 3 ) omnem mu­ tationem in iis cerni rebus, quae vel oppositae inter se sunt vel mediae inter oppositas. Sin autem ponunt illud me­ dium esse eiusdem generis, esse igitur τδ κυρίως μεταξν

Γ 7.

1012«.

213

( h o c enim dicit verbis ei δ* clim μεταξύ « 3 5 ) , et hanc esse volunt rationem contradictionis, tale quidem medium per mutationem abiret in ea opposita, quorum est medium.

At

si medium inter album et non album, h. e. id quod nec al­ abopfi

ά,ψ* it; a tti· !

bum est nec non album, mutaretur in album, consequens inde esset, iieri aliquid album non ex non albo, quod n o ­ tioni mutationis repugnat.

E rgo quoniam neutro m odo c o ­

gitari potest illud medium, omnino non esse statuendum est. —

Secutus sum in explicando h o c lo c o lectionem ab

ei δ* εβτι μεταξύ και όντως η ά ντίτρα α ς , είη αν τις κτλ. V idetur enim ex hac pleniore scriptura propter similitudinem verborum η ά ντίιρασις et είη αν τις pariter et cod. At> et reliquorum libro­ rum lectio facile explicari posse. A ccedit quod in vulgata scriptura, ubi και ούτως ad apodosin trahendum est, parum apte dictum videtur «sic e t i a m fiat album non ex non al bo»; neque enim, quod ex his verbis iure colligas, ex al­ tero dilemmatis membro idem concluserat Aristoteles. Quam­ quam hoc quidem confitendum est, etiamsi Alexandri lectio­ nem receperimus, alterum τού μεταξύ genus ita describi, ut divinari magis quam cogn osci possit. — Universa autem argumentatio admodum est artificiosa. Primum enim nihil refert quaerere, q u a l e sit illud, quod om nino non esse de­ monstrari potest. D einde mutationis notio huc adhibetur parum apte, quoniam ad perspiciendam ipsam vim ac natu­ ram illius principii haec notio minime requiritur. Denique, in quo videtur fallacia inesse argumenti, illa lex mutationis: παϋα μεταβολή η εις τά αντικείμενα ί'} εις τά μεταξύ, quum pertineat ad τά ί ν α ν τ ι ι ό ς αντικείμενα et ad τά μεταξύ των έ ν α ν τ ί ω ν , hic refertur ad τά μεταξύ των ά ν τ κ ρ α τ ι κ ώ ς αντικειμένων, quasi nullum intercedat discrimen. 1012« 2 'έτι — 5 ψ ε ύ δ ε τ α ι . Quidquid mente perci­ pimus, non alia actione vel verum assequimur vel in erro­ rem incidimus, nisi affirmando et negando. E rgo tertium quidpiam, diversum ab utroque, quod medium intercedat inter affirmationem et negationem, om nino non datur. R a­ tiocinatio, et ipsa ducta e notione veritatis, vix differt ab argumento primo et simillima est argumento septimo. A le­ xander ad h. 1. sententiam huius argumentatiouis subtilius Alexandro traditam p. 288, 10 — 14:

potets

l&f

i, i* Uii aέ$· in ii

0 Ϊ

■ift iOijf

0f ρβ·ί

pjd a*3

* F* 10

s' * f0 pf

f

214

Γ 7. 1012«.

constituit et artificiosius, quam verius; ea enim suppleri iubet, quae dubito num vel Aristotelis breviloquentiae conce­ dantur. — το δια νοη τόν ct τό νοητόν coniunxit Aristoteles, ut universum cogn oscen di ct cogitandi ambitum complecte­ retur; illud enim discursivum, h oc contemplativum, quod no­ strates nunc dicunt, cogn oscen di genus significat, cf. Θ 10. Ita horum verborum discrimen recte explicat Alex ad h. 1. T rcn d cl. de an. p. 272. W a itz O rg. II. 71« 1. 1012« 5 ’έ τ ι — 9 ' έ α τ α ι .

A d absurdum deducimur, si,

quod facere a defensoribus illius sententiae iubeinur,· in­ ter quaelibet contradictoria ccusemus.

medium

quidpiam intercedere

Consequitur enim ut medium quoddam interce­

dat inter verum et falsum, item inter ens et nou-eos, unde rursus fit ut, quum generatio sit mutatio ex non-cnte in ens, interitus contra ex ente in n on -en s, tertia esse debeat mutatio

substantiae;

h oc

enim mutationis genus dicit,

quamquam communi μεταβολής nomine utitur.

Utruuique

absurdum esse tamquam suapte natura manifestum sumit. 1012« 9 έ τ ι — 1 1 δ ή λ ο ν .

Sunt quaedam genera re­

rum, in quibus ipsa iam contradictio coniicit contrarietatem, veluti in numeris quicunque non est par, is necessario est impar.

In his generibus si paremus defensoribus medii illius

quod inter contradictoria intercedat, numerus erit statuen­ dus, qui nec par sit nec impar; id vero absurdum esse, e notione dicit apparere, ix τ ο ν ορισμού δέ δηλον « 1 1 . Quein

ορισμόν utrum dicat numeri, qui pro exem plo erat positus, quod Alexander voluit, an, quod equidem praetulerim, no­ tionem cius contrarietatis quae ipsa contradictiouc efficiatur (est autem illud ro άμεσον ί ν α ν τ ι ο ν ) , non videtur certo decerni posse, nec multum differt. P rofecto enim huic ar­ gumento illud est vitio dandum, quod ‘contrarietatis, quae sua natura omnino potest medium admittere, singulare quod­ dam genus adhibet, quum agatur dc contradictione, quae sua natura medium admittere nunquam potest. 1012« 12 ϊ τ ι — 15 ά λ λ η . Si inter affirmationem ct negationem medium ponimus tamquam diversam ab utraque substantiam, non solum h oc tertium (ημιολία — τά όντα) accedit genus, quod nec ens est nec n o n -e n s; eodem euim iure inter hoc medium et vel affirmationem vel negatio-

Γ 7. 1012«. βρρΙώ

litttft Aretas

coepis ,ψ'Λ ,Ml * n ]i

itaufe iis»

ifK» ©i5 jt0f 0 0i

e#·1 (» Φ

%* & Φ it* t

* ni

*

215

nem,'negantes utrumqiie, quartum .ct quintum ponere co g i­ mur, quorum "alterum nec affirmatio sit nec medium, alte­ rum nec medium nec negatio, ct sic porro.* Ita in infini­ tum cumulabimus rerum numerum, qui quidem iu infinitum progressus certissimus est Aristoteli erroris index. 1012« 15 έ τ ι — 17 ε ί ν α ι . Hac argumentatione, signi­ ficata potius quam exposita, nihil aliud quam provocare vi­ detur ad id quod cuivis est manifestum. ( Nimirum num sit quidpiam, veluti color albus, si iu quaestione ponitur, non aliter potest res decerni, nisi ut vel ponamus esse vel negemus, tertium non datur. — άποπέφνχεν « 1 6 non possum adduci ut genuinum esse putem, sed num ex A le­ xandro simpliciter assumendum sit άποφάσχει, au ex inter­ pretatione Hess, adhibita lectione cod.· £ edd. Aid. Sylb. (cf. v. 1. ) scribendum sit άπέφηοεν, an denique ponenda sit ignota ctiamtum forma perfecti v. άπυφημι, quae ad litcras traditas propius accedat, iu medio relinquam, i. 1012« 17 ί λ η λ υ Ο Έ — 28 ά λ η & έ ς . Sicuti adversarii principii contradictionis supra explicuit cap. 5, 6 unde in eum errorem essent delati, ita iara exponit qui factum sit, ut · principium exclusi medii quidam agnoscere recusarent. Alios ex iis dicit sophisticam quandam ratiocinationem quum diluere non possent, veram esse concessisse; eaih ratiocina­ tionem quam dicat Aristoteles equidem dubito. Q uod enim Alexander dicit, ex eodem fieri contradictoria, ergo quum nihil fiat ex n on -ente, esse oportere quiddam medium inter contradictoria, cx quo utrumque liat, id aptum quidem est, ex quo · error iste deducatur, sed vereor ut ab Aristotele sophisticae argumentationis nomine notetur, quum eandem rationem supra 5. 1009« 23 sqq. cx natura sensibilium re­ rum repetitam dixerit. Alios autem dicit omnium rerum de­ monstrationem postulasse, quum tamen principii non esse demonstrationem cx.ipsa principii natura appareat. R efel­ luntur autem omnes ita, ut concedere cogantur, siguificari aliquid iis vocabulis, quae usurpant, veluti, quae hic usur­ pantur, veri et falsi vocabulis; ex his enim significationibus definitio exsistit veritatis, quacum conciliari non potest, ut demonstratum est hoc ipso capite, principii exclusi medii negatio, cf. 8 . 1012& 7. — Heraclitus autem et Anaxagoras

216

Γ 8. 10126.

quum suis placitis haec principia tollant, diversa tamen eo­ rum est ratio; ille enim principium contradictionis, hic po­ tius principium exclusi medii videtur evertere.

CAP.

VIII.

-

Falluntur et qui vera et qui fa ls a omnia esse conten­ dunt, 1 0 1 2 « 29 — δ 2 2 , item et qui moveri et qui quiescere omnia dicunt, ^ 2 2 — 31. Refutata sententia eorum , qui vel principium contradi­ ctionis vel principium exclusi medii negent, aliam tangit eius­ dem sententiae formam superioribus adeo confinem, ut re nihil prorsus, verbis non multum differat; quare nihil fere aliud quam p rovocat ad ea, quae antea sunt demonstrata. Falluntur, ait, qui omnia vera esse contendunt, falluntur item qui omnia censent falsa esse.

Haec enim sunt illa μο-

ναχώς λεγάμενα et κατά π άντω ν « 2 9 , 3 0 ; quod autem di­ cit ώσπερ το τη ν διάμετρον σύμμετρον είναι, solenne est Aristoteli exemplum cius quod necessario et suapte natura falsum est, cf. ad Λ 2. 98 3« 16. Ilarum sententiarum qui alterutram tueantur, cos refutatos iam esse censet explo­ sis Heracliti placitis (1 0 1 2 « 33 — 6 2 ) ; Heraclitum enim quod omnia et vera et falsa esse contendat, seorsim etiam omnia vera itemque omnia falsa dicere. Quae quidem ar­ gumentatio manifesto falsa est, siquidem illud est proprium Heraclitcac doctrinae, quod idem s i m u l et esse et non esse, vel idc*n s i m u l et verum esse et falsum statuit, quare non licet sciungere, quae ille coniungi voluit. — Sed iidem refelli praeterea possunt adhibitis contradictionis ct exclusi medii principiis, b2 — 13. Q uod enim omnia si­ mul vera esse contendunt, insunt profecto in illis omni­ bus, quae contradictorie inter se opponantur ( q ανερώς αν­ τιφάσεις εισίν l>2), quae non posse simul esse vera constat cx principio contradictionis; nec vero falsa simul esse omnia concedent, si eos perinde ac supra, kv τοΊς ίπάνω λάγοιξ 4 . 1006« 18 sqq., iusscris definire, quid verum dicant quid falsum, — 1 1 , vel adhibueris principium exclusi medii, A li — 13. (V e r i et falsi notionem ί*9 ει dk μηΟίν — ι/«ν-

Γ 8.

10126.

217

dog έση ν iis verbis describit, quae quid debeant significare apertum est conferenti cap. 7 init., quom odo id significent difficile est dictu. Quid suspicandum videatur de emen­ dandis his verbis significavi in annot. erit, et exposui in Obs. p. 116 sqq.). Ita quum absurda proferant et qui vera omnia esse et qui omnia esse falsa contendunt, mirum non est, quod eo statim deferuntur, ut sua ipsi placita evertant, quod dilucide exponit Aristoteles δ 13 — 18. N ec profecerit quidquam, si, qui vera omnia esse contendat, adversarii exce­ perit sententiam, qui falsa omnia esse iudicet, suum ipse ex hac lege secluserit iudicium; hic enim cum suo iudicio si­ mul eorum debebit excipere sententias, qui sibi assentiantur vel his assentientibus assentiantur idque in infinitum. Idem in eos cadit, qui falsa omnia esse volunt. Itaque quum uni­ verse statuere sibi videantur omnia esse vera vel omnia esse falsa, tamen infinita ex hac lege excipienda erunt δ 18 — 2 2 . — Denique cum his μοναχώζ λεγομίνοις physica comparat placita eorum, qui moveri omnia et qui omnia quiescere ex­ istimant b2 2 — 31 , quae quidem placita licet non prorsus sint eadem ac quae proxime sunt pertractata, magna tamen inter ea intercedit similitudo. Qui enim omnia quiescere volunt, eadem semper vera esse debebunt contendere, id ηλν&ε 6 6 ) minus recte refert 66 — 14, quod notiones maxime universales, r « μάλιοτα κα&όλου, τά καλούμενα γένη , elementi nomine si­ gnificantur; nimirum ipsam clementi notionem referunt n o ­ tiones universales, siquidem ut partes simplicissimae nec am­ plius divisibiles insunt notionibus inferioribus. Atque eae quidem notiones universales vel in multis inveniuntur n o­ tionibus singularum specierum , έν πολλοΊς — η οτν πλείστοις 6 7 , vel in omnibus, έν πάσιν 6 8 , veluti essentiae et unitatis notio, cf. ad B 3. 9986 2 0 ; esse autem propterea in principiis habenda unum et monadem, non ex sua sed ex aliorum, veluti Pythagoreorum et Platonis dicit sententia. Individuam autem summarum notionum ut com probet natu­ ram, addit εις γάρ έστν λόγος αυτών 610. Quibus verbis si h oc voluit dicere, unam tantum esse summorum generum definitionem, id quidem omnibus commune est definitioni­ bus, quae substantiam describant, cf. ad B 3. 9986 12; sin autem s i m p l i c e m dicere voluit eorum definitionem, non videtur omitti potuisse articulus, εις γάρ έστιν ό λόγος α ν -

J 4.

228

1 01 46 .

των. Quare haud scio an praeferenda sit ca lectio, quam ex cod. Ab et Alex, recepit Brand., ο υ γάρ έστι λόγος αυ­ τώ ν: non est om nino definitio summorum generum, siqui­ dem definitio quaelibet genus et differentiam specificam re­ quirit, quasi materiam et formam, cf. I I 3. 10436 28. — Quod dicit genus latius patere quam differentiam cf. Τ ορ. IV 2. 122^ 15: το γένος έπι πλέον δεϊ λέγεΰ&αι της διαγόρας. W a itz O rg. 16 17.

CAP. IV. Nominis ε ρ ν σ ις varium usum persequitur. dem

r p

v o

i g

Primum qui­

appellatur rerum naturalium generatio; hunc in

modum si usurpatur vocabulum , servata propria ac'primamaiia vi nominis verbalis per terminationem — σις formati, ipsam actionem τ ο ν cpuvai significat.

Et hanc quidem no­

minis verbalis indolem Aristoteles indicare videtur, quod scri­ bit ο Jov d τις έπεκτείνας λέγοι το ν 617; exspectes enim ex communi horum nominum analogia (φρονήσω — ψρόνησις , ποιησιο — ποίησις), quum futurum φύσω productam habeat vocalem, eandem etiam iu nom ine verbali duci; re vera productam fuisse priorem nominis

( p v a i q

c p v o i g

pro­ vo­

calem ubi hac vi usurpatur, Aristotclicis verbis olov ii xrb temere abusus contendere non dubitat Schwcffl. — Deinde rpvoig nascentis alicuius rei principium significat ipsi rei in­ situm 617, cf. ad 62G — 35. — έξ oL π ρ ώ τ ο υ cf. ad B 3. 998« 23. — Tum γ ν σ ις est principium m ovendi, quod re­ bus naturalibus ipsis per se insitum est, non per accidens 618. — In his notionibus voc. ερνσις describendis quoniam verbum ερνεσβαι adhibuit, iam ipsum h o c ερνεαΟαΙ quid si* gnificet explicat 620 — 2(i, sed parum illud quidem accurate; namque ad definiendam hanc notionem eas adsciscit, quae et ipsae ν. ερνεσΟαι in se contineant, veluti σιγιπεψνχέναι et π ροσπ εγνχίνα ι> quae quom odo differant a simplico ta­ ctione non potest videri satis descripsisse, quum dicit 625 quantitatis continuam exsistere uuitatem, non qualitatis. Quarto deinde lo c o 626 — 35 (pvatg illud significat ov πρώτον η ϊστιν η γιγνετα ί τι τω ν ερίσει (ίντων, αον&μίστου

οντος και αμεταβλήτου έκ της δννάμεως της αντοϋ.

Εχ-

A 4.

10146.

229

Irem a verba quid significent apparet conferenti Phys. II 1. 193« 9: δοκεΐ 6’ η γι'σις και ή ουσία των (ρύσει όντω ν ένίοις είναι το πρώτον ίννπάρχον ίκάατφ ά ρ ρ ν & μ ι σ τ ο ν καθ''

έαντό, οίον κλίνης (ρύσις το ξύλον κτλ. et 193« 2 6 : και τ ο ν των μ ίν ( int. των στοιχείοιν, γ η ς , πνρύς κτλ.) δτιονν είναι άιδιον ( ο ν γ ά ρ ε ί ν α ι μ ε τ α β ο λ ή ν α υ τ ο ί ς αυτών), τά δ' άλλα γίγνεσθ α ι και φ&είρεσθαι άπειράκις. Prima igi­ tur, ait, rerum naturalium elementa non ex sua potentia ac facultate formantur vel mutantur. Quum autem rerum na­ turalium, τω ν φύσει ό ν τω ν , elementa φύσιν appellari dicat, res per artem effectas α νδριάντα, σκεύη etc. m odo compa­ rationis lo co ad notionem illustrandam adhibet ', ipsa vero huius notionis exempla finita demum comparatione affert δ32: τούτον γάρ τον τρόπον κτλ. Ab ea autem notione (ρύσεως, quam secundo lo c o attulit 617, haec quarta non ita videtur distinguenda esse, ut illic primam per se et a re re­ motissimam, hic proximam rei materiam putetur significasse, quae est Alexandri interpretatio p. 3 1 6 ,7 . 317, 2 9 ; quod si voluisset Aristoteles, admodum obscure esset locutus, siqui­ dem verbis ££ ον πρώτον pariter utramque orditur , das Verhiiltnifs des Doppelten zum E ius, id quum per se non sit ineptum, propterea non possum probare, quia Aristoteles, si hoc voluisset, scri­ psisset πρός τ ό h*, nec simpliciter πρός ϊν, et quia ubique διπλάσιοι* ct ημισν tamquam ά ντιστρέη οντα ab Aristotele afferuntur1, cf. Cat. 6 . 6b 30. lb 16. al. — Ubi deinde τό νπερίγον και το νπερεχόμενον esse dixit δλ.ως αόριστον'καν α ρ ιθ μ ό ν , haec addit: ο γάρ α ριθμ ός σύμμετρος * κατά μη σύμμετρον δί α ριθμ όν λέγεται (iiit. το νπερέχον και το νπερεχόμενον). V erba subobscura sunt, quia ipsa cogitatio

A 15. est perplexior.

1021 a.

261

Si superans superato universe opponimus,

mensuram, qua utrumque metiamur, vel rationem, qua alte­ rum superetur ab altero, non definimus; ea mensura quo­ niam definienda erat per numeros, ne certis quidem nume­ ris circumscripta haec est ratio. H oc fere quum videatur dicere voluisse, parum apte coniunxit quae inter se mani­ festo repugnant, omnem numerum esse σύμμετρον et haec dici κατά μι) σύμμετρον αριθμόν, — Ad idem relationis genus alio quodam m odo pertinent το 'ίσον , το όμοιον al., quippe quae omnia referantur ad unitatem, « 8 — 14. — a l 2 r o i v τ ο ύ ά η ι & μ ο ύ a n y v κτλ., cf. ad (i. 10166 18.

b) 1021« 1 4 — 26. Alterum τω ν πρός τι genus id est» quod activum inter et passivum intercedit, sive ea potentia sunt sive actu, sive praesentia sive perfecta sive futura. H oc genus relationis quo magis a superiore distinguat, ad­ dit « 1 9 : τω ν δε κατ' άρι&μόν ονκ εισϊν ένέργειαι , άλλ' i) ον τρόπον έν έτέροις είρηται. Q u o spectent haec verba quamquam certo dici non potest, probabile tamen est ad eiusmodi locum aliquem respicere Aristotelem, qualem ha­ bemus Θ 9. 1051« 30 : αίτιον δ' ότι νόησις ?; ένέργεια. N u­ meri non ipsi quidem ένεργονσιν , sed ita tamen numerorum ένέργεια esse potest dici, quia sunt per Ινέργειαν τού νού. Haec Alexandri interpretatio confirmatur proximis verbis « 2 0 , quum quidem ei ένεργεία , quae numeris possit tribui, opponitur η κατά κίνησιν ένέργεια. Schweglerus quod su­ spicatur eam dici numerorum ένέργειαν , quum ex duobus fa­ ctoribus novus exsistit per multiplicationem numerus, id quamquam non est im probabile non videtur tamen ex ipso Aristotele confirmari posse. c ) 1021« 26 — 63. Quae hucusque enumerata sunt duo genera το ύ πρός τι hoc habent commune, ut utriusque τω ν πρός τι natura ac notio cernatur in ipsa relatione, — lari πρός ’τι τφ όπερ ( cf. ad Γ 2. 1 0 0 3 6 3 3 ) ίσ τϊν άλλον λέγεσ&αι αυτό 6 έστιν κτ?„ « 2 8 , cf. Cat. 7. 8 « 31: ϊστι τά πρός τι οΊς τό είναι τα ντό ν έστι τφ πρός τι πως έχειν. Τ ορ . V I 4. 142« 29. 8 . 1166 3. Distinguendum ab his est si quid propterea in genere relativo ponitur, non quod ipsum referatur ad aliud, sed quia aliud refertur ad ipsunn Eius-

262

Λ ;15.

1021 b.

m odi est τό μ ετρ η τό ν ,, τό ίπιατητόν, το διανοητόν, το αι-

ο δ ικ ό ν , id genus alia. Etenim το διανοητόν in genere re­ lativo ponitur, quia διάνοια ad ipsum refertur; si vero διά­ νοιαν definire volueris, non dixeris eam referri ad το διανοητόν ( « 3 1 : ovx ’ε ατι δ ’ η διάνοια προς τοντο ου Ιοτι διάνοια, i. e. προς τό δια νοη τόν ) , ita enim in circulo ver­ sareris et bis idem diceres, sed ad certam quandam rem. Item τό ορατόν relativum est, quia ad ipsuni refertur tj όψις: contra si oiptv definire susceperis, non dixeris δψιν referri ad το ορα τόν, quamquam et hoc verum est, sed ad colorem vel simile quidpiam. Eadem reliquorum, quae enu­ merata sunt, του μετρη τόν, το ν ίπ ισ τη τον, ratio; nimirum in hoc relationis genere non alterna ct mutua intercedit inter duas relationis partes vicissitudo, ut utriusque partis natura per ipsam relationem definiatur, sed altera est sub­ stantia per sc, altera unice in relatione suam habet natu­ ram. — Aliam b. I. interpretationem exhibet Alcx.^p. 372 sqq., quem secutus est Schweglerus. Ii enim genitivos ov ioxl διάνοια « 3 2 , ov iorlv oyug b 1 , 3, non neutrius, sed mascu­ lini generis esse rati, hunc in modum verba interpretati sunt: cogitationem non referri ad hominem cogitantem, sed ad rem cogitatam, ac perinde visionem rei. Quod quam­ quam per ipsa haec verba fieri licet, tamen ita nec discri­ men huius generis a superioribus , d u obu s, τφ άλλο προς έχεϊνο λίγεοΟαι « 2 8 , nec quod dicit: δ'ις γάρ ταντον ΐιρψ μίναν άν εϊη « 3 2 explicari potest. Quam equidem dedi ex­ plicationem, eandem instituit Trendel. Kat. p. 123 (c f.1 6 . 1056^ 31. T op . VI 1 . 112« 2 9 ) ; ceterum num plane pro­ banda sit haec Aristotelica relationis, distinctio, iure dubi­ tes. Etenim ponamus rem aliquam per se .et absolute»esse, sed, profecto ea scibilis vel cogitabilis vel sensibilis .eatetenus est, quatenus et ipsa ad scientiam cogitationem sen­ sum, et scientia vel cogitatio vel sensus ad ipsam refertur, cf. Γ 5. 10106 30,sqq. — ' D e emendanda lectione vulg. b3 disputavi Obs. p. 54. . ^ >K . νΛ » ■ . ~ \A‘··, ;

* i’ iii

271

non enumerare sed explicare suscepisset varium verbi εχειν usum, ad primam debebat referre. Eadem varietas, omissa hac extrema significatione, aliter digesta e s t . C.at. 15. Trendel. Kat. p. 141.:, r

cf. ·.

ob pr.i pii

"Ε ν τ ι ν ι ε ί ν α ι eundem fere in modum usurpatur atque fytiy· Fusius de ea formula disputavit Alex, de an. f. 125: ποσαχώς το 'dv τινι. — « 2 4 έ π ο μ έ ν ω ς , cf. ad A 1. 981« 27.'

Illi

i l >.' .. r ’ *

v

. · ;

.

,C A P . X X IV . 131/ 50D* Λ* ιβ< ϋ$β »,* l$l lolii ISI*

ί!^ |flf

& id Pfo if Φ Φ

t i t i

--

_

..

.

,

,

"Ex τ ί ν ο ς ε ί ν α ι usurpatur primum de materia* sive prima et a re inde prognata remotissima { άπαν τ α τά τηχτά νδ'ατος) sive proxima (kx χαλκόν 6 άνδριάς), « 2 6 — 29, cf. ad 6 . 1016« 1 9 ; deinde de causa movente, « 2 9 — 31 (kx λοιδορίας η μάχη, cf. ad 1. 1013« 1 9 ). Tum eadem formula usurpatur, quum ex concreta, quae dicitur, re, kx το ν σνν& έτον kx της νλης xai το ν εϊδονς , ad eius elementa redimus, perinde ac si (ώσπερ « 3 2 ) ex toto aliquo corpore partes eius exceperis; sicuti enim partes in unitate totius demum corporis suum assequuntur finem, ita elementa rei concretae ad certam qua definiantur formam tendunt, «3 1 — 34 ( τέλειον δέ το 'έχον τέλος,· cf. ad 16. 1021&24). Apto exemplo hanc'form ulae significationem, quae; primae ο ρ ρ ο ­ sita, est, 'illustrat J f 4, 1044« 21: φλέγμα· — kx χολής τω άναλύεσ&αι είς ■την πρώτην νλην''»την χολήν. — Deinde, « 3 5 — &2,· per formulam 'έχ> τίνος significantur partes sive notae, ex quibus conficitur n otio ; quae quidem significatio ei, quae primo lo co est posita, similis est et affinis, quia genus quasi pro materia potest haberi, quae subiiciatur differentiis, cf. ad 28. 1024^ 2 sqq. — Hae significationes etiam tum o b t in e n t /s i *quid non ex tota aliqua re, sed ex eius parte secundum unum ex his modis progignitur, b3 — 5. Denique ’έχ τίνος είναι dicitur si quid est p o s t aliud, δτι το ντο μετά τούτο , sive h oc temporis ordine simul contine­ tur mutationis vicissitudo ( τφ εχειν μεταβολήν είς άλληλα — οιον έξ ημέρας ν ν ξ ) sive non continetur, b 5 — 1 1 :· 'J1 Varias significationes formulae dx τίνος Aristoteles respicit A 9. 991« 2 0 ; partim easdem atque hoc loco, partim diversas * ab his enum erat' ή 2. 994« 22. H 4. 1044« 23. de gen. an. 1 18. 724«. 2 0 / cf. A le x .‘p. 73,· 20 .( m

I

/

272

A 25. 26.

10236. If

CAP.

XXV.

Μ έ ρ ο ς primum ad quantitatem refertur; unde eniui vel per additionem, Λ1 2 — 15, vel per multiplicationem, 615 — 17, quantitas aliqua exsistit, eae partes dicuntur; veluti illum in modum binarius numerus ternarii quinarii al., hunc in mo­ dum idem binarius numerus quaternarii senarii al. pars est dicendus. — D einde ad qualitatem notio partis duplici modo refertur, 617 — 19, 2 2 — 2 5 ; etenim aut ambitus notionis di­ viditur, ubi quidem species partes sunt generis (cf. B 3. 999« 4: τά γένη διαιρετά εις είδη, Κ I. 10596 3 6 ), aut complexus notionis dividitur ita, uti notae, h. e. genus et differentiae, partes sint notionis, το γένος τον είδους μέρος 624. Qu ae his interposita est significatio voc. μέρος, ex­ tremo potius lo c o poni debebat, quoniam eam significatio­ nem, qua notae partes esse dicuntur notionis, in se conti­ net. 'in εις ά διαιρείται τι η ίξ ων ονγκειται τό δλον, η τό είδος Ί] το εχον τό είδος: commate post δ?.ον distinxi, quia non tria ponuntur, δλον, είδος, ονναμγότερον, sed duae significationes το ν όλου distinguuntur; nimirum δλον dici­ tur vel ipsum είδος per se, quia per formam absolvitur et consummatur materia, cf. ad 2. 10136 22, vel τό αυναμφότερον, i. c. res concreta. Illam si tenemus significationem του όλου, notae pro partibus sunt habendae notionis, η γω­ νία μέρος του κύβον 62 2; sin hanc ponimus, etiam materia dicenda est pars rei concretae, ό χαλκός μέρος τον χαίτου κύβον. Subtilius de hac re, quae sint notionis,partes quae non sint, et quae sit materiae ad notionem ratio, Arist. dispu­ tat Z 1 0 . 11. cf. Z 7. 1033« 2 : άμφοτέρως δέ λέγομεν,\τονς χαλκούς κύκλους τι είσι, και τη ν νλνγν λέγοντες\ότι χαλκός, καϊ τό είδος ότι Οχημα τοιόνδε. . , ,

—

· >· . . . · . ' ■■

'

CAP. χ χ ν ι : '

"Ολ ο Vi primum iisdem prope verbis describit, quibusjsupra 16. ,10216 1 2 τέλειον, id dici totum, cui pars naturalis nulla desit, 626, 27. , Deinde, 627 — 36, quum δλον signifi­ care dicit id, quod plura quaedam in se includat et ad uni? tatem redigat, duos eius-significationis distinguit modos;, et*

I

/i 27.

1024 α.

273

enim «nui unitas est generis, quod singulas species comple­ ctatur ( και iv άπαντα είναι ώς Έκαστον l>31, cf. Alex. p. 391, 23: τ o iv άπαντα είναι «ώς Έκαστον»» δηλωτικόν Έστι τον την ένότητα 'έχειν μη κατά συνεχείαν , άλλα τω τον αυτόν λόχον Έκαστον αυτών ίπιδίχεσδαι), aut unitas corporis con ­ tinui, in quo singulae partes coalescant. D e vocc. όλον, όλως, κα&όλον ad signilicandum genus usurpatis cf. W aitz Org·. 17« 39. Continui corporis partes quod δυνάμει potius quam ίνεργεία inesse toti corpori dicit, cf. Z 13. 1039« 4: τά δυο όντως £ντελεχεια ουδέποτε iv έντε?*εχεία, άλλ * έάν δυνάμετ δύο ?/, εσται Έν, οίον ή διπλάσιά Ικ δύο ημίσεων δυνάμει1γ ε' η γάρ έντελεχεια χωρίζει. Eodem fere perti­ net, quod όλα pleniore sensu ea dicenda iudicat, quae per naturam, quam quae per artem sint continua, cf. 6. 1016« 4. I 1. 1052« 23. * ·■ * Π α ν et ό λ ο ν , 1024« 1 — 10, ita differunt, ut illud usur­ petur de rebus quae mutato ordine vel loco (&έσις « 2 ) par­ tium non mutantur, hoc de iis rebus, quarum ipsa natura mutatur mutata partium dispositione. 9

.!

}

'

· t·

τ

C A Pi. X X V I I .

’

,

' V ocabuli κ ο λ ο β ό ς non varium usum persequitur, id quod f i t ‘in-reliquis huius libri capitibus, sed ipsam notio­ nem definit, adhibitis exemplis unde singulae notionis par­ tes cognoscantur. Si quid κολοβόν dici volumus, illud de­ bet quantum et continuum ac per se totum esse, h. e: mu­ tari mutata partium dispositione, cf. c. 2 6 ; in ipsa autem mutilatione manere debet substantia, itaque neque. eae par­ tes possunt detractae esse, quibus sublatis tollatur ipsa rei natura, τά κύρια της ουσία ς , nec quae ubicunque sint, sed externae quaedam, quae si totae detractae sint, non pos­ sint renasci. — Has notionis notas satis quidem perspicue ex allatis exemplis 'Ar. colligit, nec tamen ubique iustum disputandi ordinem servat, veluti quod dicit « 1 8 : όσιον μη ποιεί η &έσις διαιροράν ονΟ&ν κολοβόν , non debebat tam­ quam novam notam notionis afferre, postquam ab initio di­ xit το κολοβόν δει είναι ο λ ο ν « 1 2 , etenim όλον dicitur όσων ποιεί ή. χλέσις διαφοράν , 26. 1024« 2. — « 1 6 κ α ν Aristot. metapli. ed. Bonitz Vol. II.

18

274

J 28.

1024 b.

α ν ο μ ο ι ο μ ε ρ ή y. Alexander p. 393, 17, quem sequitur Sclnv., mentionem το ν ανομοιομερούς repetitam esse putat ex notione τ ο ν δλον « 1 2 adhibita, ώς προειρηκώς δη διϊ ανομοιομερή είναι διά το ν ειπεϊν δ λα. Equidem potius ar­ bitror respicere Aristotelem ad verba superiora «1 3 ού γαρ ϊσον τό κολόβωμα και το λοιπόν ονδέποτ * έστίν: his addit, ne tum quidem mutilum quidpiam dici, si in impares par­ tes'divisum sit, veluti quinarius numerus in ternarium et binarium. Neque enim notio το ν ανομοιομερούς , de qua cf. ad A 3. 984« 11, si rem diligenter excusseris, necessa­ rio inest notioni το ν δλον , et notionem τον δλον, quam­ quam supra iam commemoravit, tamen ad definiendam mu­ tili notionem hucusque nondum contulit. — « 2 8 διά τοντο oi φαλακροί ον κολοβοί, nimirum quia crines, etiamsi omnes vel decisi sint vel cflluxerint (άφαιρε&εν δλον « 2 7 ), rena­ sci tamen suapte natura possunt. *

CAP. X X VIII. .

i

■

'

;I. !

Γ έ ν ο ς primum dicitur continua τω ν όμοειδών generatio, « 2 9 — 3 1 ; deinde eodem nomine eos complectimur omnes, qui ab eodem auctore originem suam repetunt, « 3 1 — 36, cf. 6 7: κατά το πρώτον κίνησαν όμοειδές. Ad patrem autem po­ tius quam ad matrem originem stirpis referri propterca Ari­ stoteles iudicat, quia pater formae, mater materiae locum in generatione obtineat, « 3 4 : μάλλον oi από το ν γεννησαντος ζ της ύλης, cf. Α 6. 988« 5. Η 4. 1044« 34. de gen. an. II 1. 732« 9. 4. 7386 20. al. Zeller Ph. d. Gr. II. p. 415. — Tum γένος universalem significat notionem, quae singulas species contineat, « 3 6 — 66. Videtur quidem Aristoteles duas distin­ guere γένους significationes, « 3 6 h i δέ κτλ ., 64 ετι κτλ., sed negligenter haec scripta esse et re vera unam his duabus de­ finitionibus contineri γένους significationem ,-et Alexander recte perspexit p. 395, 7 et ipse Aristoteles comprobat, quum infra 68 eas eadem formula το δ* ώς ίλη complectatur. Pri­ mum enim hanc significationem γένους exemplis illustrat, ro έπίπεδον γένος έστι τω ν σχημάτων τω ν έπιπέδων, deinde eandem ex natura definitionis ( 6 4 τοις λόγοις i. e. lv τοις όρισμοις) describit; est enim γένος τό πρώτον ένυπάρ-

A 29.

1024 b.

275

χ ο ν , 6 λέγεται kv τφ τί έστι. Nimirum quaccunquc perti­ nent ad substantiam ac naturam alicuius rei definiendam, ca omnia λέγονται vel κατηγοροννται vel νπάρχονβιν kv τφ τί έοτι, cf. ad 13. 1020« 18; quo quum pertineant et genus et differentiae (T o p . V II 3. 153« 17: κατηγορειται kv τφ τί kevi και τά γένη και ai διάφορά i, cf. An. post. II 13. 97« 23, 61. 5. 916 29. a l.), p r i m u m ponendum est genus, huic dciude addendae sunt differentiae (c f. An. post. 11. 11. et ad Z 12). Schweglerus quod per γένος ipsum το τί έοτι putat significari, id quamquam aliis locis Aristotclicis vi­ deatur comprobari posse (c f. T op. VI 5. 1426 22 — 2 9 ), ta­ men his verbis « 4 : το π ρ ώ τ ο ν έ ν ν π ά ρ χ ο ν , δ λέγεται kv τφ τί έστι aperte repugnat. (C onstructio enunciati ’έ τι ώς kv — γένος paullo negligentior est; orditur enim Aristote­ les quasi exemplum sit allaturus, quamquam ipsam definitio­ nem notionis exhibet. Rectius omissa part. ώς scripsisset: ’έτι το πρώτον έννπάρχον — , τούτο γένος . De emendanda distinctione dixi in Obs. p. 1 3 .) — Genus autem materiam esse dicit Aristoteles specierum 6 8 , quia genus per diffe­ rentias distinguitur ac definitur perinde atque materia per formam, cf. 24. 10236 2. Z 7. 1033« 1 — 5. 12. 1038« 5. / 8. 1058« 23. D e notione Aristotelica γένους cf. W a itz O rg. 16 16; quid differat γένος et κα&όλον cf. ad Z 3. 10286 35. °Ε τ ε ρ α τ φ γ έ ν ε ι dicuntur, quorum υποκείμενα ita sunt disiuncta, ut nequeat vel alterum ad alterum vel utrumque ad idem redigi, 69 — 12; eadem definitione quodammodo etiam ea continentur, quae, quoniam ex diversis categoriis petita sunt, έτερα τω γένει dicuntur; neque enim diversae categoriae ad idem genus possunt reduci, 612 — 16, cf. Λ 4. 1070« 1. D e n otion e το ν έτερον cf. 9. 1018« 9 — 11. 10. 1018« 3 8 — 68, ac praecipue I 3. 10546 14 — 23.

CAP.

XXIX.

Ψ ε υ δ ό ς vel rebus dicit tribui, 6 1 7 — 26, vel cogitatio­ nibus 6 2 6 — 1025« 1, vel hominibus, « 1 — 13. a ) τ ό ώ ς π ρ ά γ μ α ψ ε ύ δ ο ς 617 — 26. R ebus ψεύδος

276

A 29.

1025 α.

primiiin tribuitur vel τφ μή συγχεΊσ&αι, Ii. e. quod accidens uon inhaeret substantiae, veluti το σε χα&ήσ&αι falsura est quo tempore tibi non inhaeret ro χαΰήσ& αι, vel τω αδύ­ νατον είναι σ υ ντε ϋ ή να ι , b. e. quod hoc accidens huic subiecto non potest omnino inhaerere, veluti το την διάμε­

τρον είναι σύμμετρον (cf. ad A 2. 983« 15). IIoc ut per­ petuo non est, ita perpetuo est ψευδός, illud vero ut mu­ tationi est obnoxium , ita m odo verum est modo falsum ( ο ύ τ ω γάρ ovx όντα τα ντα 6 2 1 ). Eadem alibi, Θ 4. 1017^ 13, ita distinguit, ut alterum α δ ύ να το ν , alterum simpliciter ψευδός esse dicat. — Deinde ψεύδος in rebus cernitur, quum vel videntur esse, quales non sunt, veluti η σκιαγραφία (cf. Piat. Phaed. 69 b. de rep. X. C 02d), vel eae esse videntur, quae omnino non sunt, quod iit in somniis. D e universo h oc genere ψεύδους, quod in ipsis rebus insit, sufficit ipsius Aristotelis verissimum iudicium attulisse, E 4. 1027^ 2 5 : ον γάρ ίστι τδ ιμεύδος χαι τδ άλη&ες b το7ς πράγμασιν — , άλλ* ίν τι] διανοία. — ίπεϊ δε η ονμπλοκή ίστι και η διαίρεσις ίν διανοία αλλ’ οίχ b τοίς πράγμασι χτλ. Quid quod cx ipsa definitione του ως πράγμα ψεύδους videtur colligi posse, in cogitatione potius quam in rebus inesse erroris causam; etenim vv. σνγχείσ&αι, ονντειληναι manifesto pertinent ad praedicati cum subiccto coniunctionem, cf. E 4. 10276 19. Θ 10. 10516 1, quae nimi­ rum est mentis cogitantis actio; ac simile quidpiam in altera definitione cx vv. ψαίνεσ&αι et ψαντασία coniici potest. b ) λ ό γ ο ς ψ ε υ δ ή ς 626 — 1025« 1. — λόγος dt ψευδής ό τω ν μη υντιον y ψευδής 626. Quid debuerit dicere Ari­ stoteles, cognosci potest coli. Γ 7. 10116 26: το μεν γάρ λεγειν τδ δν μή είναι ή τδ μή ον είναι ψεύδος : simile quid­ piam hoc lo co dicere voluit, sed ipsa verba, quoniam in definitione definiendum nomen adhibuit, manifesto sunt per­ plexa, ut frustra in iis interpretandis laboremus, sive vulga­ tam lectionem retinemus, sive praeferimus coniecturam pa­ rum aptam Alexandri, qui ή pro y scribi posse putat. Ex hac igitur notione τού ψευδούς λόγου consequitur, ut si quid de una rc vere praedicatur, idem falso praedicetur de aliis rebus. Cuiuslibet autem rei substantialis quidem notio una est, cf. ad B 3. 9986 11, sed quoniam idem -quodam-

z/ 30. 1025 α.

277

m odo est res ipsa· per sc et eadem res cum 'accidente coniuncta (τα ύ τό πως αυτό καί αυτό πεπονθός , cf. ad 6. 1015 6 1 6 ), eidem rei plura praedicata vere possunt tribui. 6 δέ ψευδής ?>όγος ονθενός έστιν α π λ ώ ς λόγος ^31, E e. κυρίως* κυρίως γάρ έκαστον λόγος 6 αληθής* οντος γάρ και οικείος* δ δέ ψευδής καθδ ψευδής μετά προσθήκης έχεΐνου γίνεται λόγος ου έστί ψευδής * έτερον γάρ τίνος κτλ. Alex. ρ. 400, ' 16. — Antisthenes vero, quum non perspexisset, quomodo eidem rei subieetac plura possint praedicata tribui, nihil v o ­ luit de qualibet re praedicari nisi ipsam hanc rem (cf. Piat. Soph. 251 b : γαίρονΰΐν' ονκ έώντες ά γα θ δν λέγειν άνθρο)π ο ν , αλλά το μέν άγα&δν α γ α θ ό ν , τον δέ άνθρω πον άν­ θ ρω π ον), unde consequens est, ut omnis tollatur contro­ versia (c f. Τ ορ . I 11. 1046 20 : ονκ εστιν άντιλέγειν, κ α θά περ ’έφη Α ντισ θ έ ν η ς) itemque omnis error. (C f. de hac Antistheuis sententia Brandis Gesch. II 1. p. 81. Zeller Ph. d. Gr. II. p. 115, et nos ad I I 3. 10436 2 3 .) At possunt ei­ dem rei plura praeter ipsam rem praedicati loco tribui, non modo per errorem, id quod nemo dubitat, ψενδώς μέν και παντελώς 636, sed etiam vere, quod negavit Antisthenes. c ) ά ν θ ρ ω π ο ς ψ ε υ δ ή ς , 102 5« 1 — 13, is dicitur, qui ad mentiendum promptus est ct mentiri studet ipsius men­ dacii ductus cupiditate, cf. Eth. N. IV 13. 11276 16. Ita si dcfiuicrimus mendacis hominis naturam, quae insit fallacia argumentandi in Platonis Hippia minore apparet. Ibi enim Plato mendacem eum esse vult, qui possit, non qui cupiat mentiri, ac praeterea ex falsa inductione colligit, qui libens mala faciat, eum esse meliorem, quam qui invitus eadem faciat. — 69 iri τον Ιχόντα ψανλον βελτίο) Schw. ab interprete ad­ dita esse opinatur; at haec verba si omiseris, neque altera argumentationis Platonicae pars (Ilipp. min. p. 3 7 3 c sqq.) si­ gnificata est, neque proxima verba Aristotelis: τούτο δέ ψευ­ δός ?>αμβάνέι κτλ. habent quo possint referri. • D e notione του ψεύδους cf. praeter locos supra allatos de interpr. 1. 16« 12. de au. III 6. W a itz et Trcnd. ad hh. II.

GAP. X X X . a) 1025« 14 — 30. Ι Σ ν μ β ε β η χ ό ς primum id dicitur, quod quum insit in aliqua re et vere de ca praedicetur

278

A 30.

1025 a .

(α λη θές ύπ είν « 1 4 , cf. ad A 8. 9894 7 ), tamen neque ne­ cessario neque semper ci inest. H oc συμβεβηκός, ut est fortuitum, ita fortuitam habet causam, neque ex ipsa rei na­ tura (μ ή διότι τοδϊ ην «2 3 , ονχ ?/ αυτό « 2 8 ) , sed ex aliis iisque indefinitis rebus suspensum est. — D e hac notione, vulgatissima apud Aristotelem, quam adhibitam legimus ubi quid Iv vel ov vel ταϋτό κατά συμβεβηκός dicebatur, cap. 6, 7, 9, copiosius disputatur E 2, 3. K 8. b) 1025« 30 — 34. Sed praeterea idem vocabulum longe diverso sensu usurpatur. Etenim si quid non inest quidem ipsi alicuius notionis definitioni, sed tamen necessario con­ cludendo ex ea colligitur, id συμβεβηκός dicitur. Vcluti, quod est solenne Aristotelis ea de re exemplum (cf. An. post. I 4. 73^ 31. 5. 74« 25 sqq. T op . II 3. 1104 22. a!.), tres angulos trianguli duobus rectis esse pares, non inest id quidem in ipsa trianguli notion e, sed necessario tamen ex ea colligitur ac propterea universe et semper triangulo tri­ buitur. Qui factum sit, ut συμβεβηκός ad hanc significatio­ nem priori fere contrariam transferretur, apparet conferenti An. pr. I 1. 24« 18: συλλογισμός δέ έστι λόγος iv φ nίϊέντω ν τινών ϊτερόν τι τω ν κειμένων σ υ μ β α ί ν ε ι έξ ανάγκης τφ τα ύτα είναι κτλ. cf. ad A 8. 989« 21. Nimirum se­ posita fortuiti notione v. σνμβαίνειν omnino eventum signi­ ficat, idcoque transfertur ad ea, quae concludentibus eve­ niunt ex propositionibus positis; ea autem necessario eve­ niunt. — Hanc notionem του συμβεβηκότος a superioribus plerumque ex ipsa disputationis perpetuitate distinguendam lectori Aristoteles pennittit ( cf. B 2. 997« 29, 32. T 1. 1003« 25. 2. 10044 7. a l.), interdum eam distinguit addita formula καθ '’ αυτό , B 1. 9954 20, 25. An. post. I 22. 83419. 0. 75« 18. 7. 754 1. Et quoniam haec σνμβεβηκότα καθ' αυτά continentur in praedicatis, quae substantiis quibusdam vel rebus subicctis tribuuntur, νπάρχειν τινί autem dicuntur quaccunque de aliqua re praedicantur, et πάθη omnino ad omnes substantiarum vel qualitates vel affectiones transfe­ runtur: propterea fit, ut τα σνμβεβηκότα καθ' αυτά etiam υπάρχοντα καθ' αυτά vel π ά θη καθ' αυτά appellentur, cf. Γ 1. 1003« 22. E 1. 10254 12. al. et ad Γ 2. 10044 5. « 3 3 λ ό γ ο ς δέ τ ο ύ τ ο ν έ ν έ τ έ ρ ο ι ς . Quem locum intcl-

E I.

1025 b.

279

ligi velit Aristoteles, ubi vel dixerit vel dicturus sit (nam­ que ne hoc quidem certum est) ea de re, dubium est; plu­ ribus euiin locis τα μη καθ'* αυτά σνμβεβηκότα non esse aeterna vel sciri non posse (c f. E 2, 3. K 8. An. post. I 6. 7 5 a l 8 ) et τα καθ '* αυτά ονμβεβηκότα scientiae subiccta, id est autem aeterna esse (cf. ad B 2. 997« 5 ) comprobat. D e Aristotelica τον σνμβεβηκυτος notione docte et ac­ curate disputarunt Trend. de an. p. 188 sqq. W aitz Org. 716 10. Zellcr Pii. d. Gr. II. p. 421.

E

:

CAP.

I.

Philosophia prima, quae versatur in cognoscendo ente, quatenus est ens, neque vero in uno quodam entis genere, 10256 3 — 18, qua ratione differat a reliquis philosophiae disciplinis exponitur. A c distinctis primum Iribus philoso­ phiae generibus, theorctico practico poetico — 1026« 6, thcoretica philosophia iterum ex diversa rerum cognoscen­ darum indole in tres dividitur disciplinas, physicam ma­ thematicam theologiam — « 1 9 , e quibus theologia prima est et potissima — «3 2 . 10256 3 a i ά ρ χ α ϊ κ α ι τ ά α ί τ ι α ζ η τ ε ί τ α ι , nimirum in hac, quaui suscipimus, de prima philosophia disputatione; eam enim versari in contcinplaudo ente, quatenus est ens, demonstratum est Γ 1. — Apte autem hoc loco Aristote­ les vocabula affinis significationis άρχαι, αίτια, στοιχεία 63, 5, 7 cumulat, quoniam ab initio universe disputat necdum horum vocabulorum discrimen ad rem magnopere pertinet, i 10256 5 x a i υ?.ω ς δέ π ά σ α έ π ι σ τ η U7] δ ι α ν ο η τ ι κ ή η μ ε τ ί χ ο ν σ ά τι διάνοιας. Alexander διανοητική ad thcorcticas, μετίχουσά τι διανοίας ad practicas disciplinas referri vult p. 405, 25, parum, opinor, recte. Nam neque διάνοια, quum ipsam significet cogitandi actionem, quae cer­ nitur in notionibus vel coniungcndis vel dirimendis (cf. 4. 10276 27 sqq. et ad Γ 7. 1012« 2 ) , ad thcorcticas potius quam, ad practicas disciplinas referenda est, et paullo infra,

280

E 1.

10256.

623, Aristoteles ipse διάνοιαν dicit esse ?}' πρακτικήν ή ποιη­

τικήν ή θεωρητικήν. Videtur potius Aristoteles additis illis verbis: ή μετέχονσά τι διάνοιας ambitum scientiae latius ex­ tendere voluisse, ut ne eae quidem , doctrinae excludantur, quae ab usu et experientia magis quam a cognitione et no­ tione suspensae sint. Eodem pertinet quod doctrinarum prin­ cipia dicit vel subtilius vel simplicius constitui, ή άκριβεΰτέρας ή άπλονοτέρας, cf. 6] 3: ή άναγχαιότερον ή μαλαχώτερον et ad A 5. 987« 2 1 ; dp notione ακρίβειας cf. ad A 2. 982« 13, de voc. απλώς 69 ad J 11. 10186 21. — 65 δλως, cf. ad A 9. 9906 17. 10256 7 α λ λ ά π ά α α ι — 10 π ο ι ο ύ ν τ α ι . Reliquae disciplinae omnes peculiare quoddam entis genus sibi cir­ cumscribunt, in quo versentur ( πραγματεύονται , cf. ad A 6. 987« 3 0 ) , neque ulla ex iis, id quod primae philosophiae est propositum, ipsum ens universe, απλώς, et quatenus est ens investigat. IIoc quum appareat esse discrimen ut op­ ponatur γένος τ ο ν οντος et δν απλώς , non dubitavi pro vulgato περί 'έν τι scribere περί ον τ ι , licet ον solo cod. Ab exhibeatur et in textu Alexandri p. 40G, 2 unice e Sepulr. restitutum sit. Cf. Γ 1. 1003« 23 : ονδεμία γάρ των άλλων έπισκοπεϊ καθόλου περί το ν υντος y ον, άλλα μέρος αυ­ τ ό ν τι άποτεμύμεναι πεηϊ τούτον θεωρονσι το ονμβεβηκυς. Κ 3. 10606 31: έπει δ * έατίν ή του γιλοαόφου έπιϋτήμη τον οντος y δν καθόλου και ον κατά μέρος. 10256 10 ά λ λ έκ — 18 ε ο τ ι ν . Peculiares doctrinae quum id genus, in quo cognoscendo versautur, vel cx sen­ suum iudicio assumant, veluti medicina, vel per hypothesin (cf. de voc. νπόθεαις ad T 3. 10056 1 4 ) ponant, veluti geom etria, nec naturam ac notionem illius generis demon­ strant, siquidem haec demonstratio (quae num possit omnino per syllogismum iieri, hoc lo co non quaerit, cf. Au. post. II 3 — 8 ) non potest vel a sensu (έκ τής τοιαντης έπαγωγής 61 5 ) vel a simplice positione proficisci, nec num sit omnino illud genus necne comprobant, διά το τής αυτής είναι διάνοιας τό τε τί ίΰτι δήλον ποιεϊν και ει 'έοτιν. Quae­ rere num quid sit, ει εστι , . et quaerere quid sit, τί έστι, alibi, Anal. post. II 1, 8, Aristoteles, ut par est, diserte distinguit; etenim e s s e aliquid iam cognitum et certum esse oportet,

E 1. m idltEtt ‘ latot

(data jgtdi M[2 )1 jKstfr· im:

•a JJ! l j iiii,

islii [*!Ji \ΰφ

fcas® net

itaflf oloei

$ #'* 0

0 & 0 0 fi

Ψ I* a

* i* . *

1025 b.

281

ante quam q u i d sit illud investigari vei possit vel debeat. Huic distinctioni utrum re vera repugnet hoc loco Ar. an videatur m odo repugnare, diflicile est dicere; potest utram­ que et exsistentiae et notionis coguitionem eidem tribuisse scientiae, quoniam quibusdam in rebus, ac praecipue qui­ dem in summis rerum generibus ac principiis, cf. Θ 10. An. post. I 23. 85« 1, eadem cognitione et esse rem et quid sit res intclligitur; potest vero etiam, neglecta tantum­ m odo, non negata illa distinctione, hoc unum dicere: pe­ culiares doctrinae utrumque, et esse genus, de quo agitur, et quid sit, simpliciter ac sine demonstratione sumunt; utrum­ que investigare, το δ η et το τ ί , altioris est scientiae. — Peculiares enim scientiae hoc unum habent propositum, ut explicent τά καΟ·* αυτά υπάρχοντα τω γένει, cf. ad B 2. 997« 5. J 30. 1025« 30. 10256 18 έ πε ί δε — 1026« C έ ΰ τ ί ν . Descripturus quem inter reliquas doctrinas locum obtineat prima philosophia, duplico utitur divisione, utraque tripartita, quum quidem omnis scientia vel thcoretica sit vel practica vel poetica, theorctica iterum philosophia vel physica vel mathematica vel theologica; eas autem divisiones non simpliciter ipsas proponit et com probat, sed exorsus a physica philosophia, cui certum quoddam entium genus subiectum esse constet ( έ π ε ί δέ ^1 8 ) , primum explicat ad quod scientiae genus ea referenda sit, — 1026« 6, deiude quomodo a mathema­ tica ct theologia, quae ct ipsae thcorcticae sunt disciplinae, differat, — «1 9 . Esse autem tria scientiae genera, quorum uno quamlibet doctrinam contineri nccesse sit (cf. A 7. 1064« 18: εις tv γάρ τι τούτων των γενών ανάγκη πΐπτειν αυτ ήν) , χϊειορητικόν ποιητικόν πρακτικόν, ^Aristoteles etiam alibi tamquam certum ct notum ponit, T op . VI 6. 145« 15. 'VIII 1. 157« 10. Eth. N. I 1. 1094« 6. X 8. 11786 20. cf. VI 3, 4. de coelo III 7. 306« 16; quibus discriminibus haec genera sciungat ex h oc, de quo agimus, loco et Eth. N. .VI 4 facile est intclligcre. Nimirum causa ct principium, cur quid vel sit vel fiat, aut in ipso iucst homine aut non inest; inde thcoreticum scientiae genus a reliquis secerni­ tur. Deiude si principium exsistentiae in ipso inest homine, aut ex actione opus quoddam exsistit extra hominem posi-

282

E I.

10256.

tum quod per se maneat, aut non exsistit opus externum, sed actio intra ipsum hominem agentem continetur; hoc est artium sive έπιστημών ποιητικών (c f. ad Θ 2. 1046^ 3 ) a practicis disciplinis discrimen. Et in practicis* quidem do­ ctrinis principium est ipsa electio, qua quid agendum sit quid non apud animum decernimus, η προαίρεσις δ23, cf.

Θ 5. 1048« 11 ; in poeticis autem disciplinis principium esse dicitur ή νους η τέχνη η δύναιι/ς τις δ22. Etenim quoniam a cognitione suspensa est ή ποίηβις , qui cognitionis et prin­ ceps est et finis νους , idem pro principio est habendus poe­ ticarum disciplinarum; ex cogn oscen do autem si habitus qui­ dam recte operandi exsistit, ϊξις μετά λόγον ποιητική Eth. Ν. V I 4 , is habitus τέχνη nuncupatur; denique quia artifici, utrum faciat quidpiam necne, liberum est arbitrium, in fa­ cultate, δυνάμει , ad contraria pariter apta positum est ope­ randi principium. — H oc si tenemus trium _scientiae gene­ rum discrimen, ad theorcticum referendam esse apparet phy­ sicam, quippe quae cognoscat eam substantiam, έν fj η άρχη της κινήβεως και ατάΰεως έν αυτί] δ 20, ηοη έν τφ ποιονντι neque έν τω πράττοντι , cf. Phys. II 1. 192* 20: ώς ονοης της ιρνβεο)ς άρχης τίνος και αιτίας το ν κινειύθαι και ηρεμεϊν έν ω υπάρχει πρώτως καθ'* αυτό και μη κατά ΰνμβεβηκός. /1 4. 1014* 18. 1015« 14. Κ 7. 1064« 15. Λ 3. 1070« 7. H oc sensibile entium genus quoniam per formam id est, quod est, inde efficitur, ut in forma cognoscenda operam collocare debeat doctrina physica, cf. Phys. II 1. 193« 36: ro γάρ δυνάμει ΰάρζ όστοϋν ουτ εχει πιο την έαυτον rpvaiv, πριν άν λάβη το είδος τό κατά τον λόγον, ο οριζόμενοι λέγομεν τ ί έΰτι η όοτοϋν, ούτε (ρνΰει έατίν. Verum haec forma non re potest seiungi ut per se exsistat ( ον χωριατην μόνον *28, i. e. άλλ* ον χωριατηι*, cf. de collocatione particulae negantis ad A 9. 990* 11), sed cogitatione tantum abstrahi a rebus sensibilibus — i] qvoig άν εϊη των έχόντων έν αντοΊς κινηΰεως αρχήν η μορφή χάί το είδος, ου χο)ριστυν δν άλ?*’ η κατά τον λόγον . Phys. h !· Itaque physica non unice in forma sive substantia formali co­ gnoscenda versatur, sed tantum praecipue ac maximam partem, ώς έπϊ τό πολύ *2S ; cognoscit enim res sensibiles per for­ mam quidem, κατά τον λόγον , sed. per eam formam, quae sine

E 1. ata ;ktως vel άδιορίατως , cf. ad A 15. 10206 33. — Entis autem genera eadem enumerat, quae distinxit A 7. Respici ad expositio­ nem variarum entis significationum inde apparet quod dicit: ών iv μεν η ν , neque v ero: ών £v μέν ha τ ι , quae quidem verba referenda esse ad librum A coriiprobavi p. 18. — Ad siguificaudam primam categoriam utitur pronomine το τί perinde ac A 8. 9896 12. Θ 1. 10456 33. Λ 2. 10696 9. 2V 2. 10896 8, vel pleniore formula rd τ ί hau, E 4. 10276 32. Z 1. 1028« 11. I 2. 1054« 15. Soph. el. 22. 178« 7, cf. An. post. I 22. 83« 21. — Diversis entis generibus in pro­ tasi aliquanto lon giore enumeratis, antequam apodosin πρώ­ τον — λεχτίον 63 ordiatur, distinctionem in protasi factam breviter in memoriam legentibus revocat; quod quum aptis­ sime per particulam δη fiat, secutus vestigia codd. E T et Alexandri έπεί δη scripsi pro vulg. έπεί δέ. 10266 3 δ τ ι ο ν δ ε μ ί α — 12 'ίχ ον. Nulla doctrina ope­ ram ponit ( ονδεμία ϋεω ρία 63, cf. K 8.10646 17: ονδεμία των παραδεδομίνων ίπιατημών πραγματεύεται περί το αυμβεβη—

E 2.

1026 b.

287

κός, ct ad J 30. 1025« 3 0 ) in cntc accidentali vel efficiendo vel cognoscendo, άπειρα γάρ έστ /?', quae autem infinita sunt, ea non possunt cogitando percurri, cf. Γ 4. 1007« 14: και γάρ αδύνατον άπειρα γ * δντα τά σνμβεβηκότα διελ&εΐν. α 2. 991* 30. Ilo c architecturae primum exemplo illustrat, deinde geometriae, ούδ * 6 γεωμετρης &εωρεϊ τά ούτο) ονμβεβηκότα το7ς σχημασιν, ο νδ ’ εϊ 'έτερόν έστι τρίγωνον και τρίγωνον δύο όρ&άς εχον. Alexander τρίγωνον dici putat triangulum materiale, τρίγωνον δύο όρ&άς 'έχον triangulum mathemati­ cum. Quae interpretatio quamquam parum ex ipsis philo­ sophi verbis petita est, non habeo tamen quam meliorem afferam. Etenim recte quidem dixerit quispiam τό δύο όρ&άς 'έχειν esse ex Aristotelis sententia ύπαρχον vel σνμβε­ βηκός trianguli, cf. ad Δ 30. 1025« 3 2 ; hoc igitur videri quaeri, utrum triangulum per se idem sit ac triangulum per accidens aliquod, το δύο όρ&άς 'έχειν, determinatum. Posse hanc esse Aristotelis sententiam non negaverim, neque ta­ men ei interpretationi magnopere confidam; agitur enim hoc lo co de eo quod proprie est σνμβεβηκός, non de eo quod quum sit σνμβεβηκός καθ '’ αυτό proxime ad ipsam substan­ tiam accedit et scientiae profecto subiicitur. 1026*12 κ α ι τ ο ν τ ο ε ύ λ ό γ ω ς σ υ μ π ί π τ ε ι — 21 μ?) ο ν τ ο ς . N on sine ratione accidere ut nulla sit entis acci­ dentalis scientia, Platonem testem abhibet, qui sophistam, in accidentibus quum maxime occupatum ( cf. K 3. 1061* 8. An. post. I 2. 7 1 * 1 0 ), circa n on -en s versari dicat, cf. Piat. Soph. p. 237 sqq. Petitas autem esse sophistarum captio­ nes e natura rerum accidentalium comprobat allatis quibus­ dam sophismatis, quae ut in vulgus nota verbo significasse satis habet. Vcluti quaerunt, utrum idem sit an diversum musicum esse ct grammaticum. Sive ais sive negas, in eas­ dem incidis insidias; si idem esse dicis, hominem ostendunt qui alteram tantum artem tenet; sin negas idem esse, osten­ dunt aliquem, qui utraque est eruditus. Ad idem redit al­ tera quaestio: και μουσικός Κορίσκος και Κορίσκος. Tertia captio, *18 και εϊ παν — 20 μουσικός, quomodo sit iutelligenda, cognoscitur coli. T op . I 11. 101* 2 4 : (i 7έσις έστι) περί ων λόγον ϊχομεν ίναντίον τα7ς δόξαις, οιον υτι ού παν τό όν ήτοι γενόμενόν Ιστιν η άίδιον, καΟάπερ οΐ σο -

288

E 2.

1026 b.

(ρισταί φ α σ ι ν μουσικόν γάη όντα γραμματικόν είναι ούτε γενόμενόν οντε άίδιον όντα. Quaerunt sophistae, num quaecunquc sunt aut aeterna sint aut aliquando facta (618 ti παν d av ?/, μη αεί δέ, γέγονεν) , quod quum facile quivis affirmet, ipsi non esse omnia aut aeterna aut facta aliquando ( ον παν τό όν ήτοι γενόμενόν έστιν η άίδιον Τ ορ. 1. 1.) hac usi ratione demonstrant. Fuit quispiam antea musicus, postea factus est grammaticus; atqui nec musicus factus est grammaticus, quoniam id quidem ad nullum generationis ge­ nus pofest referri, neque semper fuit; ergo ro μονσιχον ο ντα γραμματικόν είναι consequitur ut sit οντε γενόμενόν οντε άίδιον. — Paullo aliter idem sophisma Ar. exponit K 8. 10(346 23 — 26. Ibi enim ex eadem propositione pro­ fecti, ut quis dicatur antea musicus fuisse, postea artem grammaticam didicisse, concludunt sophistae, quoniam s i­ m u l sit musicus et grammaticus, nec tamen semper fuerit, s im u l factum esse utrumque. Q u od ut est manifesto fal­ sum, ad refutandum idem placitum confertur, quod omne ens vel aeternum esse vel generatum vu lgo dicunt. 10266 22 δ ή λ ο ν δ έ — 24 έ σ τ ι ν . Eodem argumento utitur ad refutandam rerum mathematicarum exsistentiam B 5. 1002« 28 sqq. . ' · 10266 24 ά λ λ ’ ό μ ω ς λ ε κ τ έ ο ν — 1027« 2 τ ο ν οι κο­ δ ό μ ο ν . — 628 έ£ άνάγκης κ.τλ. cf. ad Δ 5. — Eandem ac­ cidentis definitionem, ut τό σνμβεβηκός sit το του ώς έπί τό πο?.ν διάλειμμα Alex. ρ. 416, 32, exponit Δ 30, cf. Τορ. II 6. 1126 1: τω ν πραγμάτων τά μέν έζ άνάγκης έστί , τα δ ’ ώς έπί τό πολν, τά δ' όπότερ’ έτνχεν. — Post πολν 630 addi iubet Spengel (M finchn. C*. A. 1843. N. 243. p. 915) τά δ ’ ονδ ’ ώς έπί τυ πολύ , quam coniecturam, licet collato loco libri K 8. 10646 35 et scriptura cdd. Aid. et Sylb. commendari videatur, equidem nec necessariam esse arbi­ tror nec vero aptam. Neque enim proximis verbis dicit Aristoteles: τ ο ν τ ό έστι τό σνμβεβηκός , sed: α ν τ η άρχη καί αντη αιτία έστί το ν είναι τό σνμβεβηκός. At manife­ sto non τό ονδ ’ ώς έπί το πολν γιγνόμενον, quod ipsum est ονμβεβηκάς, dici potest causa esse iit sit aliquid σνμβεβη­ κός , verum potius το ώς έπί τό πολν γιγνόμενον , quoniam intercapedinem quasi quandam relinquit quae possit expleri,

E 2.

1027 α.

289

id principium est et ea causa ut sit omnino το σνμβεβηκός. — Λ31 ο γάρ αν ij μητ άει κτλ. Iisdem prope ver­ bis την τν/ην describit Phys. II 5. 196& 12, cf. T op. I. 1. An. post. I 30, atque idem exemplum χειμώνος έπϊ κυνί af­ fert Phvs. II 8. 199« I. ·/ 1027« 4 δ ι ό σ υ ν έ β η — 19 σ κ ε π τ έ ο ν . Exposita του συμβεβηκότος natura ac notione de eius causis disserit et unde esse re vera συμβεβηκός cognoscatur signiGcat; sed haec quidem ita sunt disputata, ut, licet sententia scriptoris non sit dubia, tamen iustum ratiocinandi ordinem desidere­ mus. διό, inquit, συνέβη rfctuiv, και ’ε στιν ώς ποιεί, απλώς δ* (h . e. quatenus est υψοποιός) ον ποιεϊ. Hinc apte ad cau­ sam efficientem accidentis transit: των μέν γάρ άλλων ένίοτε δυνάμεις εϊσϊ — ώρισμένη. Atque haec quidem verba ma­ nifesto librariorum errore depravata sunt; earum enim re­ rum, quae vel necessario vel plerumque fiunt, non solum interdum, ένίοτε, certae ac definitae sunt causae, sed utique. Neque apud Alexandrum vel Asclepium ullum reperias ve­ stigium, unde eos ένίοτε in textu habuisse concludas; imino si Alexandri verba p. 417, 19 contuleris, scribendum coniicias: τω ν μεν γάρ άλλων α ι τ ί α ι τ ε και δυνάμεις εισίν, quae emendatio si non ipsam Aristotelis manum restituit, aptam certe efficit sententiam et eam convenientem cum verbis proximis « 7 : των γάρ κατά συμβεβηκός — σνμβεβηκός. Sed etiamsi hanc maculam absterserimus, non tollitur propterea perplexa argumentandi ratio, quae in sequenti dis­ putationis parte cernitur. Nam postquam accidentium acci­ dentales etiam causas esse dixit, proximam enunciationem a * particula ώστε orditur, ut concludere videatur, quae inde consequantur; sed eo potius transit, ut statuendum esse di­ cat, praeter ea quae plerumque fiunt fieri alia quaedam per accidens, nisi forte ponere quis voluerit omnia necessario fieri. .Deinde (ώστε η νλη κτλ. « 1 3 ) materiam ad utrum­ que pariter aptam causam esse accidentium significat. Tum iterum docet, unde cognoscatur, esse re vera quaedam per accidens, quod idem copiosius demonstrat de interpr. 9. Hunc quidem sententiarum ordinem significasse satis est, ut eum nec aptum nec iustum esse appareat. Aliquid certe ad restituendum meliorem ordinem proficias, si \*v. « 1 3 ώστε Amtot. metopii. ed. Bonitz Vol. II. 19

290

E 2.

1027 α.

η νλη — 16 αδύνα τον posueris ante « 8 ώοτ Ιπειδή, quae coniectura si ad ipsam rem apta iudicetur, propter idem enunciatiouum initium non prorsus improbabilis videbitur. — « 1 5 αρχήν δε τηνδί ληπτίον, in t. τού δειξαι ο τι ϊβτι τι ονμβεβηκός. — « 1 9 νοτερόν σκεπτέον , cf. Λ 7. 1027« 19 δ τ ι δ' — 28 ε ϊ ρ η τ α ι . Scientiam quae vere ac simpliciter (άπ?.ώς) h oc nomine appelletur, non esse nisi eorum, quae aeterna sint neque unquam mutentur, των ovx ίνδεχομένωv άλλως εχειν, Aristoteles docet An. post. I 1. 716 15 (c f. W a itz ad h. 1.). 4. 73« 21. 6. 746 36— 39. 7. 756 24. 33. 8S6 31. Latiore tamen sensu scientia, prae­ ter aeterna et necessaria, etiam ad ea refertur, quae ple­ rumque vel sunt vel fiunt, cf. An. pr. I 13. 326 18: I tuοτημη δί xai ουλλογισμός αποδεικτικός των μϊν άορίατων ονκ έοτιν διά το άτακτον είναι το μεοον, των δ£ πεφνχοτω ν ( h. e. των ώς ίπϊ το πολύ δ ν τω ν , cf. ibid. 610) 'icn. An. post. I 30. 876 20. Quae autem praeter consuetudinem sunt, ea vero, sive ονμβεβηχότει dixeris sive άόριοτα , extra scientiam cadunt. — In exemplo febris, quae mulso adhi­ bito levetur, obscuritas quaedam inest ,«2 4 : το δε πείρα τούτο ονχ εςει λεγειν, πότε ον, οΐον νουμηνίες η γάρ άει η ώς έπί τό πολύ και το τρ νουμηνίες. Extrema enim verba hunc videntur in modum accipienda esse: etenim id quo­ que, quod interlunii tempore fit ( r o r/} νουμηνίες), aut seuiper (h . e. quoties est interlunium) aut plerumque fit, neque cadit extra normam et consuetudinem. Q uod licet per sc haud inepte dicatur, tamen non potest cum superioribus ver­ bis recte conciliari; antea enim ipsum interlunii tempus pro exceptione positum est, quae non contineretur eadem ac re­ liquum tempus lege. Quare non videtur negligendum, quod articulum το ante rjj νουμηνίες Bekkerus ex uno cod. E re­ cepit; quodsi hunc articulum ex auctoritate reliquorum li­ brorum omiseris, et, quae vix dici potest mutatio, prius η in y mutaveris: y γάρ άεϊ ?}' ώς ίπϊ τό π ολύ , και rjj νου­ μηνίες, longe aptior exsistet sententiarum ratio. Medicus docet febricantibus plerumque prodesse mulsum, at non pot­ est docere, quando non prosit, veluti si sumamus interlunii tempore illud non esse salubre; quatenus eniui vel semper vel plerumque utile est mulsum, utile erit etiam interlunii ^ / ' l t >-- !· ’ .i

E 3.

ter« ite iki dks

mt Mi oitIi 3M kj» (0:*

ψ

yk Tii

If !** tf t* i»f

t I* /

\ l! t

i l \ i i

1027«.

291

tem pore, quod nimirum intra illos fines sive perpetuitatis sive consuetudinis cadit. Com probari videtur liaec coniectura Alexandri interpretatione p. 418, 24: διά δέ τό ώς έτιί τό πολύ ώγελεϊσθαι, ον μ βαίνει και έν τΐ] νουμηνία ωφέλι­ μον, quamquam proximis eiusdem interpretis verbis ad Bckkerianam lectionem videmur retrahi.

CAP.

III.

Quae sint accidentis, i. e. rerum fortuitam m , causae. Superiore capite universam iam de accidente quaestio­ nem Ar. videtur absolvisse, ipse enim sub finem disputa­ tionis « 2 6 dicit expositum esse τί έστι το συμβεβηκός, διά τίν' αϊτίαν έστί, ότι έπιστημη ονκ ’έ στιν αυτόν. Nihilo secius quae sint rerum fortuitarum causae denuo hoc capite dis­ serit. Ut omnino, ait «3 0 , esse aliquid possit per accidens ac fortuito, quod re vera esse antea cap. 2 ex evidentia ex­ perientiae comprobatum est, causas etiam esse oportet quae non per se sed per accidens sint causae, cf. Phys. II 5. 196« 24 : ώσπερ γάρ και ον έστι τό μέν καθ'' αυτό τό δέ κατά συμβεβηκός, ούτω και αίτιον ένδέχεται είναι, οΐον οι­ κίας καθ'' αν τό μεν αίτιον τό οικοδομικόν , κατά ονμβεβ ή­ χος δέ τό λευκόν η τό μουοικόν. τό μεν ονν καθ' αυτό αίτιον ώρισμένον, τό δε κατά ΰυμβεβηκός αόριστον κτλ. Eiusmodi causae quod exsistere ct interire dicuntur άνευ το ν γίγνεσθαι και φθείρεσθαι «30, apte explicat Alex. ρ. 41.9, 16: έκ μη οικοδόμου διά γενέσεως τίνος καί μαθήσεως καί όλως χ ρ ο ν ι κ ή ς π α ρ α τ ά σ ε ι ο ς εις τό είναι οικοδόμος καί δύνασθαι ποιεϊν οικίαν ηκεν. εις δε τό τφ μέν ηδ'εΐαν είναι την οίκίαν , τφ δέ λνπηράν (c f. 2. 10266 6 ) , ονδαμώς διά τοιούτον τίνος ηκεν, — άλλ' ά χ ρ ό ν ω ς συνέβη αύτφ τό γίνεσθαι αίτιον αυτόν τού λυπεϊν την οικίαν. — Esse autem eiusmodi causas necessarium videbitur reputanti, aliter si statuatur, consequens esse ut omnia necessario fiant. V eluti quaerimus, num hic sit moriturus nec ne; morietur, re­ spondetur, si exierit; atqui exibit, si sitiverit; ita regrediendo ab effectu ad causam tandem inde a certo quodam futuri temporis momento deveniemus usque ad hoc praesens tem­ pus et usque ad causam aliquam, ex qua, sive ea est sive iO*

292

E 3.

10276.

non est, necessario ille, de quo quaesivimus, eventus aut procedet aut non procedet. Possumus etiam in quaerendis causis supergressi praesentia usque ad praeterita redire, mv

νπερπηδησρ τις εις τά γενόμενα 6 6. Necessario hic, qui nunc vivit, moritur; namque in eodem eius corpore con­ traria elementa coniuncta sunt. Sed utrum per morbum an per vim sublato contrariorum quasi concentu sit interitu­ rus, id nondum certum est, sed aliunde est suspensum, kav τοδϊ γένηται δ 11. Itaque usque ad certam quondam cau­ sam redeundum est in causarum indagatione, neque ultra (μέχρι τίνος βαδίζει αρχής 61 1, int. το πράγμα vel η των αιτίων ζ η τη σ ις) ; ibi principium est quaerendum rerum for­ tuitarum, quae utpote fortuitae nullam omnino habent cau­ sam. Id autem num pertineat ad materialem an ad finalem an ad moventem causam, videndum est. Suffecturam cuiquam lianc esse disputationis Arislotclicae interpretationem non cred o, verum difficile est ea in­ terpretari, quae philosophus ipse non satis distincte et per­ spicue explicuerit. Nimirum quales n o n sint causae rerum fortuitarum Aristoteles per exempla illustrat, quales sin t in medio relinquit. Illud enim ipsum quod verissime dicit: τον κατά σνμβεβηκος γιγνομενού και τά ς αίτιας είναι κατά ΰνμβεβ η κ ός1), nihil aliud continet nisi negativam definitionem, non esse eius causas αιτίας κα&' αυτό. Haec autem post­ quam recte statuit, non videtur omnino quaeri posse πάτερον ώς εις ύλην κτλ.} nam quae sunt p e r a c c i d e n s cau­ sae, eae suapte natura inhaerere quidem possunt cuilibet causarum generi, sed in nullo genere των κ α θ ' α υ τ ό αί­ τιων continentur. N ec vero apte in superiore capite for­ tuitarum rerum causam in materia posuit, ώστε ή νλη ϊσται αιτία η ίνδεχομένη παρά το ώς έπϊ το πολν άλλως του ονμ1 ) Rectius, sed parum Aristotelice, haec propositio lianc videtur in for­ mam redigi posse.

Fortuitum,

σνμβιβηκός,

videtur qtiidpiam fieri, si non

την κατά σιψβιβηκός ahia*. την oixiav τοΐς f i f v ηόΰαν^ χοί; M

ad suam ac propriam causam refertur, sed ad Vellit», ut utar exemplo Aristotelico, rd

βλαβιφάν u r a t 2. 1026 ^7 fortuitum est, si respexeris consilium aedificatoris, qui neutrum habuit iu animo, sed ci accidit, pliceat aedilicium.

At idem

το την

σννίβη, ut his placeat, illis dis­ βλαβίοάν tlvui necessarium

olv.Cav —

videbitur, si naturam vel loci vel aedificii et habitantium iudicantiumvc ho­ minum naturas respexeris.

· >j

.

i

·

>

E 4.

1027 b.

293

βεβηχότος 1027α 13; materia enira si nihil est aliud quam potentia ad contraria pariter apta (cf. A 5. 1071« 10: δυ­ νάμει δέ ί) νλη' τούτο γάο Ιστι τδ δυνάαενον γίγνεσ&άι άμγω , al.), quoniam recipit tantum formam neque ipsa quid­ quam facit, non potest efficere, ut a lege ceteroquin observata discedatur, παρά το ώς έπι το πολν. Ita Aristoteles attigisse potius videtur quam solvisse hanc quaestionem, quam vereor ut ex iis, quae posuit» principiis potuerit omnino dirimere.

CAP.

IV.

Ens per accidens et ens tamquam verum quoniam non signijicant propriam ac peculiarem entis naturam, his omis­ sis transeundum est ad ipsum ens, quatenus est ens. 1027^ 18 r o δέ — 29 έ π ι σ χ ε π τ έ ο ν . Apodosin lon ­ gioris huius enunciationis ordiri a verbis oece μεν ovv &28, quod monui in Obs. p. 33, nunc comprobare possum Alexan­ dri iudicio p. 424, 7. Eundem interpretem secutus p. 423, 20 parenthesin non usque ad verba όσα μέν ovv b28, sed usque ad vv. ον γόο Ιστι l>25 extendi. — Id quod esse dicitur quia verum est, vel non esse quia falsum est, exsistit ex notioni­ bus vel coniunctis vel disiunctis (cf. W a itz Org. 16« 12, 17« 1 5 ) et omnino in eo versatur, ut inter affirmationem et negationem diiudicctur, περί μερισμόν άντκγάσεως , cf. Θ 10. 10516 2 — 6. IIoc quo magis appareat, veritatis et falsitatis definitionem interponit; quae quum in coniunctione cernantur notionum et disiunctione, ac iure quaeratur, qua­ lis tandem sit illa coniunctio, ex qua non mera cogitandi dicendivc series (τ ο έγεζης δ 2 4 ) sed unitas quaedam con­ sequatur, id quidem explicare in alium locum differt, άλλος λόγος, cf. Z 12. lude per verba ου γάο ίστι χτλ. reverti­ tur ad eam, quam exorsus est, protasin confirmandam: cer­ nitur verum et falsum in notionibus coniungendis et diri­ mendis, quia non in ipsis rebus inest veritas et falsitas, sed accedit demum ex mentis quadam actione, άλλ' iv διανοΐα. Sed hoc ipso, quo utitur, διανοίας vocabulo monitus, non omnia ita esse comparata, ut iis coniungendo et dirimendo, quae est διανοίας natura et virtus (cf. ad Γ 7. 1012« 2), veritas vel falsitas accidat, sed esse etiam, quae excluso

294

Ζ 1. 1028 a.

omni errore simpliciter vel sciri debeant vel nesciri, addit:

περί δέ τα άπ?Α ούδ’ kv τη διανοία , cf. Θ 10. 1051* 17 sqq. His expositis concludit: δσα μεν ovv (d c cuius particulae usu in apodosi cf. ad A 3. 983« 3 3 ) δει ϋ-εωρησαι περί ro όντω ς δν και μη ον (i. e. περ'ι το ώς cAi]{hkg δν και το ως ■ψεύδος μι) ον ) , ύστερον ίπισκεπτέον , cf. Θ 10. Iam vero transeundum ad ipsum ens eiusque causae investigandae sunt, quatenus est ens, siquidem et accidens et veritas ab ente, quod proprie et per se ens est, pendent nec seiunctam ab eo naturam habent et exsistentiam, ovx ύξω δηλονσιν ουοάν τινα φνσιν το ν υντος « 2 , cf. Κ 8. 1065« 24. 1027* 33 δ ι α ι ρ ε ί cur scribendum putem pro vulgato άφαιρεϊ expositum est in Obs. p. 90. 1028« 4 φ α ν ε ρ ό ν — 5 τ ό δν. Idem prope iisdem ver­ bis bis Aristotelem dixisse et in fine huius libri et in exor­ dio proxime sequentis, 1028« 10 rd ov — 11 ποσαχώς, vix verisimile potest videri. Iam quum singulorum eiusdem ope­ ris librorum distinctionem ab antiquissimis editoribus inter­ pretibusque Aristotelis institutam et mutatam esse, et uno Metaphvsicorum lo c o diserte traditum sit (cf. ad M 9. 1086« 21) ct in aliis operibus /Aristotelis certissimis rationibus demon­ strari possit: non improbabile est, haec extrema libri E verba vel addita esse ab iis, qui h oc in loco disputationem inter­ ciderent, vel inde orta, quod eadem verba ab aliis ad finem libri superioris traherentur, ab aliis pro exordio proximi li­ bri haberentur. — Simili ratione superioris cuiusque libri conclusio cum proximi libri exordio aliquoties concinit in Eth. Nic. IV et V, V II et VIII, IX et X.

CAP.

I.

,

: .. 1 E diversis entis generibus primum et tempore et no­

tione et cognitione est substantia , 1028« 1 0 — 1>2, haec igi­ tur investiganda est ei qui en s , quatenus est ens9 cogno­ scere voluerit — l>7. D e universa huius capitis disputatione cf. Trcndel. Kat. p. 71 sqq.

»

Ζ 1. 1028α.

295

1028α 10 τ ο ο ν — 31 ε'ίη. Ens quum multifariam di­ catur (c f. ad Γ 2. 1003α 33. J 7 ) et tot quidem modis quot distinguuntur categoriae, quarum e numero, quia aliunde (c f. ad E 2. 1026« 34. 4. 1028α 5 ) iam notae sunt, potissimas enumerasse satis habet: prima ex his omnibus est substan­ tia, sive ro τί έστι, cf. ad E 2. 1026α 36. όταν μεν γάρ, ait α 15, είπωμεν ποιόν τι τόδε κτλ. Hac enunciatione orditur quidem eam argumentationem, qua substantiae primum de­ beri locum vult comprobare, nec tamen ipsam iam affert ra­ tionem, sed exemplis m odo substantiae et reliquarum catego­ riarum discrimen illustrat. Quamquam in ipsa hac enuncia­ tione, όταν μέν γάρ — η ίλεόν, inest quod lectorem non possit non offendere. Nimirum non id agitur, ut quaelibet substantia a reliquis distinguatur omnibus, sed ut ab una substantia reliquae distinguantur categoriae omnes eique op ­ ponantur. Itaque iure exspectes qualitati, ποϊόν τι τάδε, non opponi exemplum et quantitatis et substantiae, άλλ' ον τρίπηχυ η arfroomov, sed et qualitati et deinde quantitati pa­ riter unam opponi substantiam, quemadmodum deinde sub­ stantiae opponitur quale et quantum, ού λευκόν ουδέ θερ­ μόν ουδέ τυίπηχν. Sed hoc utrum ipsius Aristotelis negligentiae tribuendum sit, an librariorum incuria omissa quae­ dam putemus, difficile est dicere; Alexander manifesto idem in textu habuit, quod nunc vulgatum est. — Ita per exem­ pla significatis diversis categoriis omnium primam substan­ tiam esse eo comprobat, quod reliquae omnes eam requi­ rant eique quasi inhaereant, cf. 13. 103S6 26. Θ 1. 10456 27. N 1. 10886 4. Propterca licet in universali entis notione etiam qualitas contineatur, tamen dubitaverit quispiam, utrum qualitas vel affectio, si per se et absolute enuncictur το κα(λησ&άι, το νγιαίνειν, ens aliquod significet necne, sed en­ tis dignitatem ibi potius cerni putabimus,, ubi simul cmn qualitate definitum quodpiam subiectum, cui illa inhaereat significatur, voluti quum dicimus ro κα&ημενον , ro vyiaivov. Nimirum iv τί} κατηγορία t Tj τοιάντη, h. e. si hunc in modum quidpiam enunciatur, έ μ φαίνεται η ουσία i. e. μ α ί­ νεται έννπάρχονσα ή ουσία , cf. « 3 5 : ανάγκη γάρ έν τφ έκα­ στον λυγφ τον της ουσίας έννπάρχειν. Itaque quum reli­ qua omnia per substantiam in numerum entium adsciscan-

Ζ 1. 1028 α,

296

tur, praecipuo ac primario sensu ens, ut quod non praedi­ cetur de alio subiccto eiusque determinationem quandam si­ gnificet, ον τι ον , sed de quo praedicentur reliqua, est sub­ stantia. 1028« 31 π ο λ λ α χ ώ ς — 4 7 τ ί ί σ τ ι ν .

Substantiam quod

dixit esse πρώτως 6v, quoniam plus una significatione ali­ quid primum vel prius aliis esse dicitur et tria potissimum h oc lo co (c f. J 1 1 ) distinguenda videntur prioritatis ge­ nera, prius tempore definitione cognitione, quovis modo sub­ stantiam πρωτως ον esse comprobat. A c primum quidem quod tempore quaedam priora esse dicit, si rem subtilius examinaveris, non tam temporis ponit discrimen, sed ipsam essentiae dignitatem distinguit, siquidem substantia per se et absolute est neque aliunde suspensa, reliquae vero cate­ goriae substantiam requirunt cui inhaereant, των α?Λων κα­

τηγορημάτω ν ο υ ΰ εν χωριστόν, αυτή δε μόνη, cf. Phys. I 2. 185« 31 : οί'ιΗν γάρ τω ν άλλων χωριστόν έστι παρά την ο υ σ ία ν * π άντα γάρ κα\)' υποκείμενον της ουσίας λίγεται. Sed quoniam in generatione sine quo aliud esse nequit, id tempore prius esse solet, facile temporis nomen etiam ad di­ stinguendam essentiae dignitatem deflectitur. — Quod deinde λόγω πρότερον dicit esse substantiam reliquis categoriis, id mirum videatur reputanti, alibi Aristotelem το λόγω πρυτερον et το ουσία πρότερον ita opponere, ut λόγφ πρότερον accidens sit re concreta, quoniam ad definiendam rem con­ cretam requiritur accidens, M 2. 10774 1 — 14. 3. 1078« 10, cf. /J 11. 10184 31. I 3. 1054« 28. Verum v. λόγος b. I. ea est vi usurpatum, qua saepe non solum distinctum additis vocc. οριστικός, τού τί ην είναι, το ν τι έστι, της ουσίας, εί­ δος, μ ορ γη , Ινέργεια ( I I 3. 10434 31. — J 2. 1013« 27. 2.9. 10294 20. Ζ 4. 10294 20. 5. 1031« 12. J 6. 1016« 34. — An. post. I 4. 73« 36, 38. II 10. 93* 39. — J 8. 1018« 10. — Β 2. 996* 8. Ζ 11. 1036* 5. Η 2. 1043« 19. — Η 1. 1042« 28. — 11 2. 1043« 1 9 ), verum etiam simpliciter ac per se usurpatur ( Γ 4. 1006* 26. Z 5. 1031« 7.. 10. 10344 31. 11. 10364 13. a i.) ut significet notionem substantialem. Iam ubi cuiuslibet rei definitionem propon ere susceperis, si ca non ipsa est substantia, ab eo ordiendum erit in definiendo, ut p r im u m substantiam ponas, cui illa inhaereat, ,ανάγκη

Ζ 2. 10286.

297

έν τφ έκάστον λόγφ τον της ουσίας ένυπάρχειν « 3 5 , huic demum addas accidentia, cf. ad Δ 2S. 1024^ 4. — Denique quum γνώσει πρώτον substantiam esse dicit, cx ipsa argu­ mentandi ratione, «3 6 — f*2, cognoscitur per formulam τί έστi non primum subiectum vel primam categoriam ( die Substanz), sed ipsam rei naturam ( das 1Vcscn) significari. Eandem ambiguitatem, quae h. 1. in vocc. το τί έστι con­ spicua est, in ipsa etiam ουσίας notione contineri, appare­ bit ex disputatione cap. 3. — ^5 oi δ * ά π ε ι ρ α . Anaxagoram et Democritum intelligi vere Alex, monet. — 6 7 ώς ε ί π ε ϊ ν , cf. ad A 1. 9S0« 25. V

CAP.

II.

Antequam substantiae naturam investigare ipse susci­ pit, varias et vulgi et philosophorum de ea sententias pau­ cis enumerat. 1028^ 8 δ ο κ ε ϊ — 13 ή λ ι ο ς . Vulgarem hominum de substantia opinionem significari cognoscas c verbis δοκεϊ, γανερώ τατα, ηαμέν. Corporibus autem communi fere ho­ minum consensu tribui substantiae dignitatem, saepe monet Aristoteles, cf. J I 1 . 1042« 25. A 1. 1069« 30. M 2. 1077« 31. et ad J 8. 1017^10. Cuius opinionis exempla primum affert animalia et plantas eorumque partes, deinde τά φυσικά σώ­ ματα, quo vocabulo hic elementa, τά απλά σώματα, significari ex proximis verbis apparet; tum και όσα η μόρια τούτων (int. των στοιχείων ) η έκ τούτων έστίν, η μορίιον η πάντων. Adiectivo πάντων opponi potius exspectes η τινών vel η ένίων, quod vocabulum et leni admodum mutatione in tex­ tum potest inferri et aliquam, licet non satis certam, com ­ mendationem habet ex interpretatione Alexandri p. 428, 7: και όσα μόρια τούτων η έκ τούτων εισίν ij πάντων η ένίων. Q uod si μορίων genuinum fuerit, in ciusmodi explicatione videtur acquiescendum esse: quaecunquc vel ex partibus ele­ mentorum constant, veluti animalia et plantae, vel ex omni­ bus simul elementis, veluti coelum sive mundi sensibilis universitas. 1028& 15 δ ο κ ε ϊ δέ — 27 α ι σ & η τ ά . Qua ratiocina­ tione ducti quidam substantiae vim a corporibus ad eorum

298

Ζ 3.

1028 b.

fines, superficies lineas puncta, transtulerint exponit Arist.

B 5. 1002« 3. N on Platonis autem et Platonicorum signi­ ficari his verbis sententiam, id quod Alex. arbitratur p. 428, 1 6 , ex eo inteiligitur, quod neque recte Platonis philoso­ phiam his angustis rerum mathematicarum terminis includere poterat, et infra, δ 19, eius sententiam, nominato ipso auctore, distinctam ab hac mathematica philosophia commemorat. Intelligendi potius sunt Pythagorei, cf. Brandis, Mus. Rlicn. 1828, 2. p. 218 not. Zeller Ph. d. Gr. I. p. 109. — His quuui opponit eos, qui praeter sensibilia nihil esse ciusmodi in re ac veritate censeant, non de uno Hippone cogitandum est, quod Alexander voluit p. 428, 21, sed omnino de veteribus physiologis Ionicis, qui rerum sensibilium sensibiles et ipsas causas statuebant; cf. ad B 5. 1002« 8. — D e tribus rerum generibus, (piae Platonem posuisse dicit, cf. ad A 6. 987^ 14; ea Speusippus ita videtur auxisse, ut, quae eodem genere Plato complexus erat, veluti res mathematicas, ea in infe­ riora quaedam genera distingueret et suum cuique generi sta­ tueret principium, cf. ad A 10. 1075^ 37. Z ellerP h . d. Gr. II. p. 337. — Quam extremo loco significat sententiam 024: 'inoi δέ τά μέν είδη χτλ., ea et ipsa pertinet ad doctrinam idea­ rum et numerorum, qualem a Platone inventam eius disci­ puli immutaverunt, cf. ad M 9. 1086« 2 sqq. 10280 27 π ε ρ ί — 32 τ ί έ σ τ ι ν . Instituendae subti­ lioris dc substantia disputationis inde capit initium, ut prima quasi et extrema ducat notionis lineamenta, νποτνπωactuivotg τη ν ουσίαν πρώτον τί έστιν, cf. 3. 1029« 7: τνπφ είρηται, et de vi v. ύποτνποϋσ& αι T rcnd. EI. p. 49. Waitz O rg. 101« 8. ' -. '

CAP.

III.

"

,

Q uae potissimum substantiae nomen sibi vindicent, 1028* 33 — 36. D e subtecto, νποχειμένφ, ut in quo cernatur sub· stantiae vis ac dignitas — 1 0 2 9 « 2 6 ; materia utrum pro substantia ltabenda sil necne — « 3 4 . 10280 3*3 λ έ γ ε τ α ι — 3 6 υ π ο κ ε ί μ ε ν ο ν .

Quaestionum

initia ut saepissime capit e vulgatis hominum indiciis (cf. ad A 2. .982« 4 sqq.), ita h oc lo c o investigaturus, quae sit substantiae vis ac natura, a vulgatis tum inter philosophos

Ζ 3.

1028 h.

299

opinionibus orditur, ut inde cognoscatur, ubi potissimum substantiae natura invenienda cssc videatur. Et, nisi forte plura, quatuor certe potissimum esse dicit, quae pro diver­ sis philosophorum sententiis substantiae vim sibi vindicent, το τι ην είναι, το χαχόλον, το γένος, το υποκείμενον. Q u o­ rum primum quidem et extremum proxima statim disputa­ tione excutit; quae autem duo medio loco posuit, το γένος et το καθόλου , ea et suapte natura adeo sunt confinia, ut quaerendum sit, quid discriminis inter ea statuat Aristoteles. Sunt enim loci haud pauci apud Aristotelem, quibus facile adducaris ut eum credas omnino non distinxisse το γένος et το χαΟ'όλου. Vcluti hoc loco in principio disputationis de substantia instituendae quatuor se significationes sub­ stantiae perquisiturum dicit; sub finem autem disputationis cap. 13 init, transiturus ad ro χαχόλον, dicit, quoniam duo sint pertractata, το υποκείμενον ct το τι ην είναι, reliquum esse το καθόλου, ut ipse testari videatur non esse ex suo iudicio distincta το γένος et το καθόλου. Aliis locis a voc. γένος ad καθόλου et vicissim a χαΟ'όλου ad γένος ita transit, ut nihil inter utrumque discriminis intercedere videatur, cf. B 3. 998^ 11: προς δέ τουτοις ε'ι και ότι μάλιοτα άρχαϊ τα γ έ ν ι ] ειοί, πότερον δει νομίζειν τα πρώτα των γ ε ν ώ ν άρχάς η τά έοχατα κατηγορούμενα έπι των ατόμω ν; και γάρ τούτο 'έχει άμφιοβητηοιν. ε'ι μεν γάρ άε'ι τά κ α θ ό λ ο υ μάλ­ λον άρχαί, φανερόν ότι τά άνιοτάτω τών γ ε ν ώ ν * ταϋτα γάρ λέγεται κατά πάντων κτλ. Sed licet his aliisque similibus locis ad aliquam veritatis speciem adduci possit, non di­ stingui ab Aristotele το καθόλου et ro γένος, nec usquam, quantum memini, ipse Aristoteles diserte harum notionum fines describat, potest tamen, si acrius attenderimus ad sen­ tentiam philosophi, quid statuat discriminis cognosci. Nimi­ rum καθόλου est, quod ipsa docet vocabuli origo, rd κατά τον όλου κατηγορούμενον, cf. An. post. 1 4\ 736 26: καθό­ λου δέ λέγω ο ά ν κατά παντός τε υπάρχΐ} καϊ καθ' αυτό και y αυτό, cf. quae collegit W aitz Org. I. 17« 39. Quid­ quid igitur de aliqua notione ita praedicatur, ut non uni vel quibusdam rebus, quas illa complectitur notio, sed omni­ bus pariter tribuendum esse censeatur, id est καθόλου. Inde fit ut, quidquid est γένος, idem necessario sit καθόλου, cf.

300

Ζ 3. 1029ο.

Α 1. 1069« 27 : τά γένη καδόλου ειοί. J 3 . 1014δ 9. 6. 1015^ 28. Η 1. 1042« 15. At non solum genus de aliqua re uni­ verse praedicatur, sed etiam differentiae et τά καθ' αντο ονμβεβηκότα. Quare latius patet notip τον καθόλου quam notio generis, cf. A 9. 992^ 12: ei μη δώοει γένος το κα­ θ όλου είναι. Et genus quidem id demum est, ut ipsis uta­ mur Aristotelis verbis, quod primum ponendum est tam­ quam reliquarum determinationum fundamentum, si definire volucris quid sit aliqua res, cf. T o p . I 5. 102« 31: γένος δ' έστϊ τύ κατά πλειόνων και διαφερόντων τφ εϊδει έν τω τί έοτι κατηγορούμενον. Ζ 7. 1033« 4 : και τούτο έοτι το γέ­ νος εις ο πρώτον τίθ ετα ι. I 3. 1054^ 3 0 : λέγεται δε γένος ο άμφιο τα ύτό λέγονται κατά τη ν ονοίαν τα διαφέροντα. 8. 1057^ 38 ct ad / / 28. 1024& 4. — Ex hac notionum ra­ tione facile explicabitur qui fiat, ut videatur interdum Ar. commiscere inter se το γένος et τό καθόλου, veluti B 3 1 .1., nec tamen rc vera commisceat. Quem nutem locum attuli ex capite 13 huius libri, ibi το γένος propterea videtur omi­ sisse, quoniam in investiganda notione τού τί ην είναι non potuit non generis adhibere notionem. 1028^ 36 rd δ' υ π ο κ ε ί μ ε ν ο ν — 1029« 34 πρώτ ον . Primum notionem τού υποκειμένου persequitur. Substantiae enim quum haec communi omnium consensu tribuatur na­ tura, ut nec aliorsum spectet nec aliunde suspensa sit, rd υποκείμενον , h. e. id quod non alieno essentiae fundamento eget, sed ipsum aliis praebet fundamentum in quo con­ sistant, naturam substantiae optime videtur exprimere, cf. ad J 8. 10 17Λ 10 sqq. Iam vero υποκείμενον , ait «2, τρό­ πον μέν τινα i) νλη λέγεται , άλλον δε τρόπον ή μορφή, τρί­ τον ι)έ τό Ικ τούτω ν. In Categoriis cap. 5 ubi substantiae naturam exponere orditur camque esse dicit, quae μήτε καθ' υποκειμένου τίνος λέγεται (c f. ad A 9. 990& 3 1 ) μητ έν υποκειμίνφ τινί έστι, ideoque ipsa est υποκείμενον , priuio ac potissimo sensu substantias esse contendit res singulas et concretas, qualis est 6 τις άνθρω π ος , δ τ\ς ίππος. i Quod quum dicit et vulgaris opinionis auctoritatem sequitur et notionis τον υποκειμένου vim diligenter observat. Iam quum in rebus singulis et concretis distinguatur materia, quae de­ finitur, et forma, qua illa definitur, h oc lo c o cum rc con-

Ζ 3. 1029«.

301

creta ( τ ο έχ τούτω ν, το αύνολον « 5 ) simul et formam n o ­ minat et materiam. Et illam quidem qui possit huc referre, infra explicat « 2 3 : τά μεν γάρ άλλα της ουσίας κατηγορεϊται, α'ύτη δϊ της ύλης, formam autem qua ratione possit ad υποκείμενον referre, equidem non assequor, sed non pos­ sum quin negligentiam quandam disserendi in eo cerni pu­ tem, quod cum materia et re concreta simul tertium illud attulit, quod plerumque cum iis coniungitur, oblitus, ut vi­ detur, se agere de υποχειμενω. Et ipse quidem Aristoteles et in hoc libro formam, το είδος, perquirit non ubi de υπο­ κείμενο) sed ubi de τώ τι ην είναι disputat, et alibi, d 8, ipsas has duas significationes substautiae inter se opponit, ut vel sit υποκείμενον έσχατον vel τόδε τι και χωριστόν . Iam de materia ita disputat, ut ea et videatur primum ac potissimum substantiae nomen sibi vindicare et eadem hoc nomine indigna esse (c f. Phys. I 7. 191« 19: πότερον δε ουσία το είδος η τό υποκείμενον, ονπω δ ήλον), usus ni­ mirum duabus illis, quas m odo commemoravi, notis, ex qui­ bus substantia cognoscatur. Primum enim eam sumit esse substantiae naturam, ut non de alio quopiam praedicetur; ex ea coniicit, ut materiae quum maxime tribuenda videa­ tur substantiae dignitas. Etenim reliqua omnia, qualitates quantitates affectiones alia id genus, subiectum quidpiam re­ quirunt, quod defjniant et cui inhaereant; materia ipsa illud est subiectum, cuilibet formae recipiendae pariter apta. Ita­ que quoniam est τό υποκείμενον έσχατον, necessario vide­ tur pro substantia habenda esse. όΊδννατον δε, «2 7 . Iam alteram adsciscit substantiae notam; oportet enim substan­ tiam esse separabilem ac definitam (τ ό τόδε τι «28, cf. ad d 8. 1017^ 2 5 ); materia vero neque separatur unquam vel per se potest cogitari, nec delinita est, sed p o t e s t quali­ bet forma definiri. Materia igitur non est substantia, sed eo potius inclinabimus ut formam, cui illae insunt, quas rcquisivimus, virtutes, substantiam esse statuamus. Inde trans­ itus paratur ad investigandum είδος et τό τί ην είναι, quod proximo capite excutere suscipit. 1029« 5 ώ σ τ ε ει τ ό ε ί δ ο ς τ η ς ύ λ η ς π ρ ό τ ε ρ ο ν και μ ά λ λ ο ν ον. Q uod formam priorem dicit esse materia, iam alteram substautiae notam, ut sit τόδε τι και χωριστόν «2 8 ,

302 praecipit.

2Γ 4. 1029 b. Proximis autem in verbis utrum vulgata scriptura:

y.ai τ ο ν έξ άμφοϊν πρότερον εσται διά τον αυτόν λόγον, an lectio Alexandri ρ. 431, 24 et cod. Ah et Ucssarionis: ‘/.ai τό άμφοϊν κτλ. praeferenda sit, satis dubium videtur. Quum enim res concreta medium quendam locum obtiueat inter formam definientem et indefinitam materiam, utrumque ita potest explicari ut recte se habere videatur; utruin scripserit Aristoteles tum demum certo posset iudicari, si satis constaret quo spectet universa haec enunciatio. Ac sequente quidem disputationis parte utraque videtur lectio commendari posse; etenim m odo « 2 9 τό είδος y.ai τό ίξ αμ· φοϊν prius materia ideoque substantiae propius dicit, modo « 3 1 τό έξ άμφοϊν posterius dicit mera ac simplice forma, νοτερά γάρ (int. η έ'ξ άμ φ οϊν ουσία του ε ίδ ο υ ς)'y.ai δηλη, nimirum sensui et experientiae manifesta. 1029« 22 φ τ ό εί ναι , ' έ τ ε ρ ο ν y.ai τ ω ν κ α τ η γ ο ρ ι ώ ν έ χ ά σ τ //. Quae tribuuntur materiae qualitates affectiones cct., eae re quidem ct exsistentia cum materia in unitatem coalescunt; notione tameu materia ab iis differt, τό είναι έτερον. Cf. T rcnd. Kat. p. 39. · 1029« 25 ο υ δ έ δ η ai ά π ' ο φ ά σ εις. Materiae, quum quaelibet categoria possit praedicando coniungi, nulla ex omnibus categoriis potest inesse. Nihilo vero magis nega­ tiones categoriarum , veluti τό μη ο ν , τό ςίποιον, τό ano· σον , ei possunt p e r se inesse, sed per accidens, νπάρζονοι κατά σνμβεβηκός. Etenim άποιος materia dici potest, qua­ tenus definietur per qualitatem, άποσος quatenus definietur per quantitatem; quaelibet igitur negatio non per se, sed alius cuiusdam rei adhibita ratione tribuetur materiae. Cf. A 2. 10G9* 18.

CAP. IV.

i

,

Quid sit τό τ ί ην είναι et quibus in rebus suum ac principem habeat locum . 1 ;. 1029& 1 έ π ct δ ’ —

13 λ ο γ ι κ ώ ς .

O pponi ’ saepissime

ab Aristotele ea quae nobis propiora ad cognoscendum ct aptiora sunt, et ea quae suapte natura sunt magis ad cogno­ scendum idonea, τά ημϊν sive προς ημάς γνωριμώτερα et

τά φύσει γνωριμώτερα, ct ad illud quidem genus referri res

Ζ 4. 1029 b.

303

singulas ac sensibiles, ad hoc genera et primas causas, sa­ tis et notum est et explicatum, cf. Trend. dc an. p. 337 sqq. W a itz Org. 71* 21 et 71« 1, p. 299. Ileyder krit. Darst. I 1. p. 164 sqq. Itaque quum rem absconditam et ex intima no­ tionis natura repetendam investigare suscipit, quo magis via ac ratione procedat disputatio, ex iis quae nobis sunt pro­ piora, ad ea, quae natura priora sunt, se progressurum pro­ mittit. — Ilanc fere esse huius loci sententiam facile appa­ ret; sed ipsa verba si quis diligentius excusserit, sententia­ rum ordinem bis male interruptum sentiet. Primum enim quod dicit: προ 'έργου γ ά ρ το μεταβαΐνειν εις το γνωριμώ τερον κτλ. *3, frustra in iis, quae antea dicta sunt, quaeras cuius tandem rei haec verba causam ac rationem afferaut. Dixit enim proxime se disputaturum dc τφ τί ην είναι, quia id ad cognoscendam substantiam pertinere supra (cap. 3 init.) significasset; at nuin propterea ad contemplandum το τί ην etreu accedit, quia discendi ea est via, ut ab iis, quae no­ bis sunt notiora, ad notiora suapte natura transeamus? Mi­ nime vero, sed το τί ην είναι, sua quidem natura primum ac proximum, nobis remotissimum est et absconditum. Deinde *1 2 : και πρώτον έϊπωμεν ένια περί α υ τ ό ν λογικώς , quid significetur per pronomen αυτόν re quidem ipsa manifestum est, nimirum το τί ην είναι, sed grammatice qui potest lieri, etsi plurimum licentiae scriptori concesseris, ut pronomen αυτόν referatur ad id , quod et longe ante commemoratum sit, et quum alia plura sint interposita, * 3 — 12, non possit non oblivioni datum esse? Utrique offensioni mederi mihi vi­ sus sum Obs. p. 12.9 transponendis verbis: ίπεί δ' tv αργή — ΰεωρητεον περί α υτό ν *3 post * 1 2 : διά τούτων αυτών . Quae quidem coniectura, quum nec e libris manu scriptis nec ex Alexandro aliquam possit repetere veritatis speciem, tamen viri doctissimi, Leonardi Spengel, assensu (M iinch. Gei. Anz. 1843. Nr. 2 4 3 ) non mediocrem nacta est commendationem. 1029* 12 κ α ί — 22 ϊν. Primum λογικώς se disputatu­ rum dicit de τφ τί ην είναι, quia orditur a definiendo λόγφ το ν τηε (c f. de voc. λογικός ad Γ 3. 1 0 0 5 * 2 2 ), et ita de­ mum distinguere parat, vel quarum rerum sit το τηε qua­ rum non, vel quom odo ad illud cognoscendum perveniatur. Et significare quidem το τηε dicit non accidentia nec affc-

304

Ζ 4.

1029 b.

ctiones vel alia id genus, sed ipsam rem quae et qualis est,

οτι εστι τό τ ί ην είναι έ κ α σ τ ο ν δ λέγετca καθ'' αυτό. Ita quidem in libris omnibus et scriptis quos Bekkerus contu­ lit et editis exhibetur. Sed quum 'έκαστον nec nominativo nec accusativo casu coniungi possit cum το τί ην είναι, quoniam haec formula ubique aut dativo, quod est frequentissimum (c f. Trend. Mus. Rhen. 1S28, 4. p. 459 sqq.) aut, quod rnnnn est (c f. Z 7. 10326 2 ) , genitivo coniungitur, vel ponendum est έκαστον post λέγεται, quam lectionem Ale­ xandrum in textu suo habuisse apparet p. 433, 11. 14. 19, vel pro έκαστον scribendum est έκάστω. Et hanc quidem coniecturam, propositam in Obs. p. 95, praeferendam censui propter ea quae deinde exposita legimus 614 ro σοι είναι, 620. 2 6 : του τ ί ην είναι έχάστφ,' cf. J 17. 1022« 9. — lani' quid significet illud xa&' α υ τ ό , exemplo illustrat: ου γόο έστί τό σοϊ είναι (h o c enim idem significat ac το τί ην είναι σοι, cf. An. post. II 4. 916 4 — 9. de an. II 1. 4126 11 — 13. TrendcI. I. I. p. 4 6 7 ) το μουσικφ είναι. Nimirum tu es quidem, ut h oc ponamus, musicus, sed in eo quod es musicus non cernitur ipsa tua essentia, verum potius hoc tibi accidit. — Sed etiam semotis accidentibus nondum sa­ tis definitum potest videri, quid dicatur ro τηε, quia ipsum illud καθ' αυτό non eadem ubique vi usurpatur, cf, ad J 18. Alia enim ratione Callias dicitur κα&' αυτό esse vel Callias vel hom o vel animal, alia ratione dicitur η έπιφανεία καθ'* αυτό κεχρώσθαι. C orpus enim inficitur albo colore, quatenus extrema cius pars, superficies, eo colore inficitur; superficies vero ipsa per se inficitur. U bi autem ad defi­ niendum το τηε adhibemus τό κα&* α υ τό, illam cogitamus notionem, qua καθ* α υτό id significat, quod in ipsa uatura alicuius rei vel generis inest. Propterea dicit: ον γαρ τό όντω ς καθ'* αυτό (int. λέγεται τί ην είναι) ώς έπιφανεία λευκόν (i. e. ώς η έπιφανεία λέγεται καθ*χαυτήν λενκη εί­ ν αι ) , ότι ονκ εστι τό έπιφανεία είναι τό λευκω είναι, h. c. quod natura superficiei non cernitur in eo, quod est infecta colore albo. Q uodsi quis in definiendo τφ τηε έπιφανεία hoc, quod m odo notavimus, vitium ita sibi videatur evitare, ut έπιφανεία in ipsa definitione addat, veluti si dicat:· ro έπιφανεία είναι έστι το έπιφανεία λευκή είναι , ne is qui-

Ζ

>

4.

305

1029 A.

dem videri potest rd τηε recte descripsisse, διά τ ί; ότι πρόθ­ εσ η ν αυτό. Neque enim licet, si quam rem definire velis,' ipsam rem definiendam adhibere ad definitionem. Sed ea demum definitio rd τί ην είναι recte assequetur, quae ipsam rem denotet, nec tamen eam ad definitionem adsciscat1), quod quom odo fiat infra cap. 12 exponitur. Quare si quis dixerit: ro ϊπιιρανεία ?.ενχΓ/ είναι έστι το έπαρανεία είναι λδ/«, is non quid sit rd τηε έπκρανείφ definivit, quippe quod in ipsa definitione ndsciverit, sed το λενκω είναι idem esse dixit ac rd λείφ είναι, horum enim alterum pro altero in definitione posuit. 1029& 22 έ π ε ι d’ — 1030« 17 ε ί ν α ι . Per hanc dispu­ tationis partem quaeri, num compositarum etiam rerum, h. e. carum, in quibus substantia per quantitatem vel qualitatem vel quamlibet affectionem definita est (ίπεί ’έ στι και κατά τάς ά?.?.ας κατηγορίας σνν&ετα κτλ. ) , esse aliquod ro τί ην είναι statuendum sit, eamque quaestionem ita agi, ut notione του τηε supra proposita dirimatur: id quidem aper­ tum est; sed quae sit singulorum verborum sententia, 4, 12, 31. 6. 144« 11, &20, 34. a l.) distinctis duo­ bus m odis, quibus aliquid non per se possit dici, η τό ον xa&' αυτό λέγεται δίχως , quorum nimirum ad neutrum id videatur pertinere,, de quo nunc agitur. Significat autem duos istos m odos his verbis: ro μέν γάρ τφ αντό άλ).φ ηροσζεΊσϋαι λέγεται υ ορίζεται , h. c. τό μέν γάρ λέγεται (in t. ον καθ'* αν τ ό ) τφ αυτό ο ορίζεται άλλω προσκείΰδαι, οίον κτλ. Si id, quod est definiendum, ipsum alteri rei tam­ quam accidens inhaeret, quemadmodum albus color inhae­ ret hom ini, is autem, qui definire accidentis naturam, τό λενκώ είναι , susceperit, non accidens sed rem compositam et concretam, το ν λευκόν άν&ρωπον, definierit, hic unus est m odus, quo quid non per se dicatur, ro δέ (int. λέγεται ον x a fr αυ τ ό ) τω άλλο α ντφ (int. προσκείσ& αι 1) ) , όίον ά 1 ) Alexander, quem Scliw. in interpr. vernacula secutus est, stipplcndum putat 7 ΐροσχ.εΐσ&αι diti', cf. p. 436, 2 3 : di* προσ&εϊναι ίο δειν προσ-

χεϊσ&αι, ο ου πρόσχειται, i’ra ι] τό nuv τοιονχον’ τό δ\ liytvcu ov xctfr avrd tv τω dftr u).).n προσχεΧσΟαι αυτω, ο ου πρόσχειται* 'οϊον fl το Ιμΰχιον σημαίνει τό»' λενχόν ανΟ-ρωπον, 6 δϊ οριζόμενος τό ίμάχιον λε’γει οϊι Ιμάχιόν ian χρώμα διαχριτιχόν αψεως* δέοι» γάρ προσχειff&ctt τ» όρισμω τον Ιματίον χαΐ άλλο τι, οίον τό ζωον πεζόν δίπονν, ον πρόσχειτα*, ώστε ου χαΟ·' αντό ωρίσατο τό Ιμάχιον. At tale additamentum, δεΧν

Ζ 4. 1029 b. 5fM itttib tirk-i D»· DiESI

tm τοώ πτ^ iitur^ ρρώ |p Cill' \k itd ciJai joltsi

Sili

jn»

t *'

itf® iit*

iali ff,s

«it* IS* jffl* lr«

οημαίνοι χτλ. Alterum igitur τον μτ} xa&* αντο λέγεο&αι genus hoc est, si id quod est definiendum aliud quidpiam habet sibi inhaerens (τω άλλο αντω προοχείο&αι), quem­ admodum homo albus inhaerentem sibi habet album c o lo ­ rem, atque is qui album hominem definire susceperit, non rem. concretam, sed accidens modo, album colorem definie­ rit; at homo albus est ille quidem album quidpiam, sed non in eo cernitur ipsa natura albi coloris, ον μέντοι τί ην ?.ενχω είναι. Haec duo genera τον μη xa&' αυτό λέγεο&αι antequam et describit accuratius et exemplis illu­ strat, his verbis distinguit £30: xal τούτον έοτϊ το μέν έχ προο&έοεως, το δέ ον. Nimirum έχ προο&έοεως illud ap­ pellat, quum definiendum est accidens, at in definitione adiungitur, προοτί&εται, illud accidens substantiae; ovx έχ προο&έοεως alterum dicit genus, quum id quod definitur est quidem έχ προο&έβεως, i. e. res concreta, sed definitur tamquam ovx έχ προσ&έσεως, h. e. tamquam solum accidens. Iam facile apparet, neutri horum generum necessario esse subiiciendum, si quis rd τηε rei per accidens quoddam de­ terminatae susceperit definire; manet igitur etiam nunc ea­ dem, quam et ante posuit et nunc ad eam revertitur, quae­ stio « 2 3 : αλλά τφ ιματίφ είναι ά ρ * ’έ οτι τί ην είναι τι ο?.ως; Sed quid omnino distinctis his duobus generibus τον μη xa&' αντο λέγεο&αι ad eam rem, de qua quummaxime agi­ tur, profecit Aristoteles? Nisi fallor dicendi quadam ambi­ guitate deceptus abduxit potius a solvenda quaestione, quam ad eam quidquam attulit. Quaerit enim quarum rerum sit το τηε quarum non, et ad solvendam eam quaestionem duo affert definiendi vitia, alterum quum in definiendo accidente substratum falso adhibetur ad definitionem, alterum quum in definienda re concreta subiectum falso omittitur. Quid hoc ad describendos cos fines, intra quos omuino conti­ neatur το τί ην είναι? Scilicet illa vitia definiendi, quo­ niam res definienda non definitur ipsa qualis est, significa­ vit formula τον μη xa&' αντο λέγεο&αι, atque ex definitione τον τί ην είναι apparet, non esse το τηε nisi τω ν xa&' αντο

TiQocxfla&ctiy £ 1«? Ψ *

307

nec potest e superioribus verbis recte repeti, nec si posset

aptam efficeret sententiam, siquidem ita diceretur substantia accidenti, quum potius accidens dicendtim sit

7TQoa*iia&at

rt(>oουντι, οΐον το ε ν δ ύ υπάρχει γραμμ7\ y.al τό περιφερές, και το περιττόν καί άρτιον ά ρ ιδ μ ω , καί τό πρώ τον και σ ύ νδ ε το ν και ίσόπλενρον και έτερόμηκες * καί πάσι τούτοις έννπάρχουσιν έν τφ λόγω τφ τί έατι λέγοντι 'ένθα μέν γραμμή 'ένδα $ ’ άριδμός. W a itz ad h. 1. et nos ad Δ 18. 1022« 27. — Eiusmodi igi­ tur accidentia vult esse illa μι) απλά άλλα συνδεδνασμένα. Ea si quis definire susceperit, ανάγκη έκ προσδέσεως δηλονν δ 16, i. e. praedicatum cum subiccto coniungi oportet. Unde nuin iusta exsistat definitio, ex iis quae antea sunt posita facile est decernere, nimirum η ονκ εστιν ουδενός 627, quoniam ό πρώτως και απλώς ορισμός τώ ν ουσιών έστΐν 4. 10306 5 , η Ηστιν άλ?>ως (i. e. ον π ρώ τω ς), καδάπερ είρηκαμεν 4. 10306 6. 10306 28 έ σ τ ι δ * — 1031« 11 ε σ τ α ι . Aliam addit dif­ ficultatem, in quam incidere videatur qui talia definire sus­ ceperit. Si idem, ait, significat σιμη ρίς et κοίλη ρίς, con­ sequens est, ut idem sit σιμόν et κοΊλον, quod manifesto falsum est. Sin minus, aut non licet omnino dicere σιμη ρ ίς, aut bis idem dicitur; etenim quoniam τό σιμόν iam continet notionem nasi, si quis dicit ρίς σιμη, idem dicit ac ρις ρις κοίλη. U nde apparet non posse talia definirii nam si quis vellet definire, εις άπειρον ε ίσ ιν ρινί γάρ ρινί σψ ι ί έτι άλλο ένέσται 635. In errorem, nisi fallor,, Ar. in­ cidit, quum in infinitum h oc m odo subiectum ρις cumula­ tum iri dicit; etenim ubi pro ρίς σιμη substitueris ρις ρις κοίλη 6 33, ad finem iam perventum est, quoniam adi. κοί­ λος non perinde ac σιμός in se ipso continet nasi notatio­ nem. At nimirum pro ρίς ρίς, κ ο ί λ η . 633 Ar. deinde po­ suit ρίς ρίς σ ι μ η 6 3 5 , et ita quidem in infinitum augeri subiecti eiusdem numerum facile apparet. Deceptus fortasse Aristoteles est notionum relativarum, quae quandam cum his habent similitudinem, ratione, cf. Soph. el. 13. 173« 33: πάντες δέ oi τοιοίδε λόγοι τού το (int. τό άδολεσχειν i. c. τό πλεονάκις τό αυτό είπείν) βούλονται π ο ιε ϊν εί μιφεν δια­ φέρει τό όνομα η τον λόγον είπείν, διπλάσιου δέ καί διπλάσιον ημίσεος τα ντά , εί άρα έστίν ημίσεος διπλάσιου, έσται

Ζ 6. »1 m

,ύι mi b& n'trt kK uoic-

]lp «e i Iu

eut*

jjrt*

re?

i*

.U*

Μ l*

ft·

w w

m ia .

.

315

ημίσεος ημίσεος διπλάσιου. και πάλιν άν άντϊ του διπλά­ σιου διπλάσιου ημίθεος τε&ρ, τρις εσται ειρημένον, ημίσεος ημίσεος ημίσεος διπλάσιου. κτλ. — Itaque quoniam defi­ niendo in infinitum ferimur, τά δ * άπειρα ονκ ’έ στι — διεξελίλεΐν α 2. 9916 30 , non est omnino ορισμός talium, ίν οις συμβαίνει δις το αυτό λέγειν « 5 , cf. 10306 32. Quin etiam si eiusmodi praedicata cum iis coniunxeris, quae re­ quirunt, subiectis, veluti άρι&μυς περιττός , ne tum quidem eorum ορισμός potest esse, ά?.λά λαν&άνει υτι ονκ ακρι­ βώς λέγονται οι λόγοι «7 , hoc est, si recte philosophi men­ tem perspicio, non satis accurate definimus, si άρι&μόν πε­ ριττόν definire suscipimus, quia in περιττω iam continetur notio numeri. — « 3 τον π ο ι ο υ καί περιττόν. Pro ν. ποιου scribendum suspicor ά ρ τ ι ο ν , quia eiusmodi accidentis re­ quiritur mentio, quod c e r t i cuiusdam subiecti complectatur notionem ; quod quidem subicctum quum dicat esse nume­ rum, ού γάρ άνευ άρι& μον , probabile est eum scripsisse του άρτιον και περιττού. — « 1 0 ώδϊ μέν, i. e. απλώς και πρώτως. «1 1 ώδϊ δ\ i. c. ον πρώτως , cf. 4. 10306 5.

CAP.

V I.

Quaeritur utrum idem an diversum sit res quaelibet et eius τί ην είναι , et in substantiis quidem utrumque idem esse statuitur. 1031 α 15 π ό τ ε ρ ο ν — 18 ο υ σ ί α . Quae capite quarto de τφ τηε disputavit, ea satis prope accedere videntur ad Platonicam de ideis doctrinam. Etenim et Plato substan­ tiam rerum non in sensibili earum materia sed in notione formam rerum constituente inesse censuit, et Aristoteles in rrρ τηε i quae et ipsa est cogitabilis rei forma, naturam ac substantiam rei potissimum cerni vult. Sed quum in his consentiant, duo tamen intercedunt eaque haud exigua discrimiua inter ideas Platonicas et τά τηε Aristotelis: alte­ rum, quod ideae summa spectant rerum genera, τά τηε vero ipsarum rerum singularum formam constituunt, infra in quae­ stionem venit; alterum, quod ideae disiunctac sunt ab iis rebus quarum constituant naturam (cf. A 6. 9876 8 ), τά τηε vero in bis ipsis insunt, uunc exponere suscipit.

31G

Ζ 6.

10 31« 19 ί n i — 2 8 ο ν .

1031ο. Utrum idem sit res et eius το

τηε quaerere exorsus in rebus accidentalibus (qui fere mos est Aristotelis in h o c disputandi gen ere, cf. E 2. 1026^ 3. J 6, 7, 9. a l.), hanc ipsam quaestionem dividit; quaeritur enim primum num res cum accidente aliquo coniuncta idem sit atque το τηε eiusdem , πύτερον λευκός άνθρο)πος ταν* το ν και λευκφ) ά νθ ρ ώ π φ είναι « 1 9 — 2 5 , deinde num το τηε unius accidentis idem sit ac το τηε alterius, quod ei­ dem rei inhaeret, accidentis, veluti rd λευκφ είναι et το μονσικφ είναι « 2 5 — 28. Et illud quidem, non esse idem λευκόν ά νθ ρ ω π ο ν et το λευκφ άνθρω π φ είναι , apagogice hunc in modum com probat. Fac idem esse λευκόν άνθρω­ πον et το λενκω ά νθρω π φ είναι, atqui idem esse vulgo (ώ ς (fa o iv « 2 3 ) iudicatur ά νθρω π ος et άνθρωπος λευκός, et (q u o d cogitatione facile addas ad verba Aristotelis, quo­ niam de substantiis necessario asserendum est id quod po­ nitur in accidentibus) idem est άνθρω π ος et το άνθρωπφ είναι: ergo consequens erit ( ώ σ τ ε « 2 3 ) ut idem sit ro avθρώ πω είναι et το λενκφ άνθροίπω είναι. Q uod quum ma­ nifesto absurdum sit, eam etiam propositionem falsam esse apparet, ex qua h oc erat conclusum. Et syllogismum qui­ dem, quem significavit magis quam explicuit Aristoteles, cave ex natura tertiae syllogism orum figurae diiudices, quod Ale­ xander videtur voluisse p. 447, 10 ; quum enim in singulis propositionibus supra positis non subsumatur subicctum prae­ dicato, sed i d e m utrumque esse ponatur, per conversionem simplicem redigi possunt ad primam figuram. Cur autem non liceat poni idem esse in h oc rerum genere rem et eius το τηε , his significat verbis « 2 5 : ον γάρ ωσαύτως τά άκρα γίγνετα ι τ α ύ τ ά , h. e. non eodem m odo neque eadem vi ac potestate termini syllogism i alter cum altero idem esse po­ nuntur. IIoc enim videtur cogitare: si idem dicimus esse ά νθρω π ον λευκόν et ανθρώ π ω λευκφ είναι, tali utimur syl­ logism o: ά νθρω π ος esto idem ac το άνθρω π φ είναι , atqui idem est ά νθρω π ος et λευκός ά ν θ ρ ω π ο ς : ergo idem etiam erit λευκός ά νθ ρ ω π ος et λευκφ άνθρώ π φ είναι. At in hac ratiocinatione* propositionis maioris termini idem sunt κατ ουσίαν, propositionis minoris κατά π ά θος, cf. 627, nihil ergo licet concludi, quoniam τά άκρα οιιχ ώσαντιος γίγνεται ταυτά.

Ζ6. itesi iertu \m

Π Ββ®

ihk \;W

irta9

k#

nf tg!3 |d* i k

Uli* flS■

‘ 1 .

.

'· (

i

..

Ζ 8. -11» stei Μκ

tn r.» ϊ!φ 'eoi

est. i ror$ )ne μορίων και των τινός ορ­ θ ή ς μορίιον , utrisque partibus et notionis et sensibilibus po­ sterior est res concreta. Genitivum τινός ορθής non pen­ dere ab νστερον, sed ab articulo των, h. e. των μορίων, in­ telligitur coli. « 2 2 : τω ν μέν έν τω λόγω νστίρα , των δ* έν τω κ αθ' 'έκαστα μορίων προτέρα. Iain quod aptius supra ad protasin ει μέν γάρ έστι κτλ. addere debebat, non· so­ lum notionem anguli recti, sed etiam sensibilem angulum eodem nom ine denotari, h oc deinde tamquam ad explicanda verba τινός ο ρ θ ή ς adiicit: και γάρ ή — εκαστα. Ita ex­ p o sito , quibus partibus res concreta, τϊ μ έν , posterior sit, transit ad notionem immaterialem: ή δ ’ ιάνεν νλης -τ>προ­ τέρα. απλώς ον. Sin autem non coniunctim cogitaveris formam cum materia, aniniam cum corp ore, sed simpliciter dixeris hanc animam, h oc corpus, quae universe erat inter animam et corpus ratio, eadem inter hanc unam animam et hoc unum corpus intercedere putanda est, ώσπερ τό χα&όλου, (int. οντω) xai τό xafr' ΐχαστον. Particulam τε, quam post xcrΟ'όλου et editi libri et scripti ut videntur omnes habent, ex Alexandri auctoritate omisi, flagitante, nisi fallor, ipsa sen­ tentiae ratione. — ' Omisi hucusque in interpretatione ea verba 432 περί δε — « 5 νοητή, quibus Ar. ad *mathematicas res definiendas non esse adhibendam materiam docet, quia sententiarum con ­ tinuitatem importune interrumpunt, quum aptissime inter se cohaereant quae antea, 4 32, et quae postea, a5, disputantur. Ea iusti ordinis perturbatio num ipsius Aristotelis negligentiae sit tribuenda, an, quod voluit Alex. p. 483, 20, editoris incuriae, non possum equidem decernere. — Quae ab ini­ tio habemus 433: διά τί ovx ε'ισι μέρη oi λόγοι των λόγο)ν, admodum negligenter'scripta,‘ ex verbis proxime sequenti­ bus1 hunc in modum apparet intelligenda esse: διά τι oi των μερώνί]λόγοι ovx εϊσϊν' lv τφ το ν όλου λυγφ, — D e cogitabili

342

Ζ 12. 1037 b.

rerum mathematicarum materia cf. ad 1 0 . 1036« 1 1 ; χνχλος

κα&όλον — κ α ϋ' εχαστα, c f.,1 0 . 1035« 34,sqq. — α],χαί π α ντός κτλ. Quae verba Brand. et Bekk, cx uno cod. Ab f i in textum receperunt, ca, quoniam interpretationis videutur speciem referre, repetitae fortasse e commentario Alex, p. 483, 30, uncinis secludenda putavi. , - ; - * 1037« 10 π ό τ ε ρ ο ν — 20 ύ σ τ ε ρ ο ν . > Quoniam adhuc de iis notionibus disputavit, quae cum sensibili materia coa­ luerunt, quaestionem superesse dicit huic disciplinae pro­ priam,

num

quae

sint

notiones

p e r ( s c . et absolute, cf.

O l i ) . s/ ; haec enim quaestio quo facilius dirimatur (cf. 3. 1020« 3 3 ) de rebus cum materia concretis hucusque dispu­ tatum esse,, quas investigare physicae potius sit disciplinae. — « 1 7 τής κατά το ν λόγον, cf. ad E 1. IO 2.76 27. τ - Prae­ terea quum ex pluribus partibus unam fieri notionem intel­ lectum sit, quaeritur, qu om odo hae plures ;partes unum effi­ ciant, quod proxim o capite excutitur; et quum unitatem no­ tionis cx rei unitate repeti .consentaneum sit, eadem quae­ stio, de ipsa re oritur. (E x hac interpretatione et distin­ ctionem a B ekkcro institutam «1 9 , 2 0 , et accentum prou. τίνι « 2 0 mutavi.) Eam rem investigat 11 6 . 1037« 21 τ ί μ ε ν b 7 σ ν μ β ε β η κ ό ς . , Paucis iu me­ moriam revocat, quae inde a, quarto,.huius libri capite dis­ putata sunt. « 2 1 τί — 2 2 ε'ίοηται, cf. cap. 4 . — « 2 2 xm διά τί — 20 συνόλης, cf. cap. 10, 11. — « 2 6 ταντης — 29 λόγος, cf. 10. 1036« 2 sqq. — « 3 0 l·/. γάρ — ,33 νλη, cf. cap. 5. — « 3 3 καϊ ότι — Λ5 ον τ α ν τ ό , cf. cap. 6 . — bj oi'd' όσα .— 7 ουμβεβηκός, c f , , 6 . 1031« 19-— 28. — Quae c textu Bekkeriano m utavi,,b; 1 ι είναι κ α ϊ 'έκαστον, Μ νλΐ}, b5 ο ν δ ’ ό σ α , ea commendavi O bs. p. 9 5 —7 97. Pro v. ooa, quod ^ 5 inserui,. W inck elm ann in censura libelli mei (Jahn Jahrb. 1843. 39, 3. p. 2 8 8 ) probabiliorem esse putat articu­ lum rcc, ita ut scribatur; οί>δέ τά/κατά συμβ·ν\λ, , ι U ■■

: ·ο.·

: ’· . 1

'

" χ

\

ί-i j .. » ' , J n i

CAP. χ ι ΐ : ' · \

.

ν

. ·

Ji' "

Μίβ 'hni · ·ν· 'i

ι * : I ·1

Qui Jiat ut unum sit id cuius de/lnitio ορισμός est. , Definitionis unitatem quoniam, repetendam esse .dixit ex unitate eius rei quae definiatur, cf. 11, 1037« 19, iam quae­

>5 ΓΛ 1037 b.

343

rit: διά τί< ποτέ tv έστιν ου τον λόγον ορισμόν . εϊναΐ φ α μεν 611 (uimirum non quilibet λόγος est ορισμός , sed la­ tius illius quam, huius.· voc. ambitus patet, cf. 4. 1030« 1 4 ); quam quaestionem quod ‘dicit motam esse sed uou solutam

tv τοϊς άναλντικοίς, cf. de interpr. 5. 17« 13. An. post. II 6. 92« 29. — A c primum quidem duas rationes, quibus expli­ care quispiam vel definitionis vel rei definiendae unitatem suscipiat, rciicit, partes definitionis ad unitatem coalescere nec κατά π ά θ ο ς 614 — 18, nec κατά μέίΗξιν 6 I S - - 21. E t ­ enim hom o et color albus in unitatem quandam coeunt, quando hom o hoc colore est affectus, όταν νπάιρχρ xai πάθρ 610, non coeunt, quando non est affectus; notarum vero i n . notione unitas extra hanc mutabilem et fortuitam rationem posita est. Nec magis ea unitas est κατά μεθ εξιν.- (61S : έντα ϋθ α d ’ ον μετέχει κτλ. Negligcntius haec vel scripta sunt vel disputata; ipsa enim verba Ar. eo du­ cunt lectorem , ut idem esse κατά π ά θος et κατά μέθεξιν esse putet, quae tamen distincta esse solenni Aristotelis usu constat.) Dicitur enim μετέχειν τινός id, quod alterius no­ tionem continet ac recipit, cf. T op. IV 1. 121« 11: όρος δέ τον μετέχειν το Ιπιδέχεσθαι τον του μετεχομένον λόγον. .VI 6. 1436 14, coli. 621; proptcrca τά μεν εϊδη μετέχει των γενώ ν, τά, δέ γένη των ειδών ον , T op . IV 1. 1., idemque ad genus, et differentiam refertur T o p . IV %. 123« 6 : έπϊ πλέον τε γάρ {τό γένος της διαφοράς δεϊ λέγεσθαι, και μη μετέ­ χειν της . διαφοράς . i IIoc uostro lo co generis et differentia­ rum, ex quibus nimirum confici definitionem sumit, non esse unitatem κατά μ έθ εξιν , , alia ratione demonstrat, quia ita, quoniam oppositis inter sc differentiis genus determinatur, idem genus contraria participaret, 620. Quodsi nihilo secius hanc unitatis explicationem admiserimus, non multum profi­ cimus, ubi. in eadem definitione ad determinandum genus plures adhibentur differentiae; eae eniuv,non possunt Rideri propterea in unitatem coire, quia eidem generi insuut; nam­ que ,hac-ratione, -siquidem eidem rei diversissima quaeque inhaerent, ex -omnibus, unum jlieri colligeres, ουτω γάρ έ'ξ απ άντω ν έσται .1i/ 624. ,j , .... :j rHis igitur rationibus nondum, soluta, quaestio quum ne­ cessario dirimenda sit (d ei δέ γε κτλ. 6 2 4 ), quoniam όρι-

344

Ζ

12. 1038 α.

σμός utpote substantiae definitio et una ct unius rei est descriptio, p r i m u m quidem sc rein investigaturum dicit in iis definitionibus, quae dividendo et partiendo genere con­ ficiantur, b28. Item absoluta disputatione addit: τοΰαντα etρήσ&ω τ η ν π ρ ώ τ η v 1038« 35, ut eum ad alium praeterea locum lectores delegare appareat; et conferri quidem pot­ est 13. 1039« 22. I I 6. 1045& 23. Θ 10, sed nullo ex his locis plane id , quod liic prom isit, videtur perfecisse. De conficiendis autem ex divisione generis definitionibus eun­ dem in modum atque h oc lo c o disputat An. post. II. Top.YI. de part. an. I 2, 3 ; peculiaris metaphysicae disputationi ea est ratio, qua unitatem definitionis explicat. A In definitione nihil continetur aliud nisi genus primum et differentiae, 6 29. Sed quum genus coniunctum (cum prima differentia vel cum duabus primis ct sic porro iterum ge­ nera efficiat, differentiarum numerus maior an minor sit ni­ hil refert; proximum genus si respexeris, ex hoc genere et differentia specifica definitio conficitur, haec igitur duo quo­ m odo in unitatem coalescant quaeritur. Iain vero, quae est potissima Aristotelicae philosophiae a Platonica discrepan­ tia, genus non est praeter suas ipsius species, « 5 , cf. de an. II 3. 4146 21 sqq., vel si statuitur esse, tamquam mate­ ria esse statuendum est. (G en u s qu om odo materiae locum obtinere Ar. dicat cf. ad z/ 28. 10246 8 , de part. au. I 3. 643« 24. Q u od autem in ipsa forma rei, quae per defini­ tionem describitur, iterum materiam et formam distinguit, perinde est iutclligendum, ac si in anima, quamquam ea est Ιντε?Λχεια corporis organici, tamen in ea ipsa δνναμιν et Ινίργειαν distinguit. Et quod hic quidem genus materiae lo­ cum habere, ultimam vero differentiam ipsam esse rei sub­ stantiam dicit, «1 9 , quum alibi genus potissimum idqtie magis quam differentias aptum esse dicat ad definiendum quid sit res, cf. ad 4 extr., potest ea sententiae diversitas quodammodo vel tolli, ita ut nulla sit, vel certe excusari;' etenim primum quidem in definitione ponendum est gen u s'u t habeant dif­ ferentiae cui inhaereant, sed p e c u l i ar i s ^ r e i ’ natura'ma­ xime ultima differentia definitur.) Hanc generis naturam ubi in protasi proposuit et 'vocis, utpote generis singularum litcrarum (οτοιχεϊα « 7 , cf. 10. 1035« 1 1 ) quae!'ex co deter­

Ζ 12.

1038«.

345

minentur ( τά είδη κ α ί τά στοιχεία « 7 , part. καί explicandi habet vim, cf. W a itz O rg. 93* 26), exemplo illustravit, exspe­ ctes Ar. in apodosi concludere, propterea genus et differen­ tias coire in unitatem, cf. I I 6 ; at subiunctam potius hanc legimus apodosin: φανερόν δτι ό ορισμός Ιστιν 6 £κ των

διαφορών λόγος « 8 . Nimirum quum genus ad materiae lo ­ cum depressum definitionis unitati non possit videri obsi­ stere, quaerentes de hac notionis unitate unice ad differen­ tias debebimus attendere; eas si ad unitatem potuerimus re­ digere, quaestio ’ soluta est. Atque ut u n a m differentiam tamquam formam generi utpote materiae adiungendam esse doceat, duas distinguit notionis per divisionem efficiendae rationes, propriam ac primariam alteram, alteram accidenta­ lem, de part. an. I 2, 3. An. post. H 13. 97« 12. Non licet, ait « 9 , ubi descendimus a summo genere ad inferiora, dif­ ferentias promiscue adhibere,' sed δει διάιρείαΟ ai την της διαφοράς διαφοράν)' S olu ti in exem plo' hominis definiendi si quis exorsus a summo genere, animali, ad proximum, rd τπόπονν ζφον> descenderit, πάλιν το ν ζώου ίπόποδος την διαφοράν δεϊ δ ι ε λ ε ϊ ν y νπόπονν «1 0 . ( διελεΤν enim legen­ dum e s s e 'p ro vulg. ειδίναι et propter superiora verba, « 9 , probabile est et confirmatur auctoritate Alexandri p. 490, 5. Asclcpium sane idem iam in textu habuisse quod nunc vul­ gatur, ex eius commentario cognoscitur, cf. cod. Mon. 2 9 8 a .) Aliter si quis instituerit generis divisionem, ut accidentales adsciscat differentiae differentias, per ignorantiam verae ratio­ nis id fecisse putandus est, αλ?>ά διά το άδννατείν ποιήσει roi5ro «1 3 . Iusta autem ratione quum diviseris summum ge­ nus et. descenderis usque ad eas differentias, quae dirimi amplius nequeunt ( τά αδιάφορα « 1 6 ), proxima quaeque dif­ ferentia superiores in se continet, ut eas saepius enumerare nihil attineat, atque in extrema differentia ipsa cernitur rei substantia. Unitas igitur notionis extra omnem dubitatio­ nem posita est. Sin ab hac ■dividendi ratione discesseris et ad distinguendam differentiam quandam fortuito ( κατά σνμ βεβηκός « 2 6 ) alias adseiveris, quibus non ipsa illa differen­ tia distinguatur, tum, sane notio ex tot composita erit diffe­ rentiis, .quoties, distinxeris, και τούτων τής τε?»ευταίας κ α τ ά γ ε τ ο ό ρ & ό ν « 3 0 , i. c. si rectam illam et propriam insti-

Ζ 13. 10386.

346

tueris dividendi rationem , tum non alia nisi extrema diffe­ rentia ad definiendam notionem est' adhibenda *).,, Supcrlluum esse, alias praeterea adsciscere, facile apparet (δηλον

av είη κτλ. « 3 0 ) , si quis notas notionis in alium transpo­ suerit ordinem , vcluti non ζφον υπύπονν δίπονν , sed ζφον δίπονν νπόπονν. Atqui ita transpoucrc notas licet, quoniam τάξις ονκ εστιν iv rfj ova ia «3 3 . Iu i n v e n i e n d a quidem notione certo quodam ordine a summo genere ad inferiora descendendum est, cf. An. post. II 13. .97« 25 : και ταντα τά ζα ι τί πρώτον i) δεύτερον , ad ipsam n o t i o n e m definien­ dam non pertinet illud dignitatis discrimen, u f unum prius sit alterum posterius. ■ : *.,· - : ^V : ·»iΓΤ

'

C A P . X III.

,

1

. ,,

; ,» l t·, t , * ■ i ' ■ I4:* Universale non esse substantiam — 1039« 1 4 : inde coni * sequens esse , ut substantia quaelibet simplex sil — «23. 103S6 1 έ π ε ϊ — 9 λ ε γ ο μ έ ν ω ν . Ex quatuor illis, quas ab initio proposuit, substantiae significationibus, 3. 10286 34:

το τί i]V είναι και τδ κα&όλον καϊ το γένος — και τδ νποκείμενον, quoniam tres pertractavit, τδ υποκείμενον, τδ τί ην είναι, τδ γένος, quarta restat quae inquiratur, τδ χα&όλου. ( Ila cc quum sit sententiarum ratio, distinguendum esse commate post τούτω ν, n ec, quod fecit Bekkerus, post jjv είναι apparet. Cetcruiu Aristoteles tria illa, τδ τηε, τδ γέ­ νος, τδ υποκείμενον, non plaue ita ut supra enumeravit, hic in memoriam revocat, sed omisso, genere addit τδ ίχ τού­ των: nimirum τδ γένος explicuit ubi exponit τδ τηε, sed cum substrato et notione coniuuxit id quod ex utroque coniuncto oritur, rem concretam. — 66 δίχως νπύκειται, cf. ad A 2. 982« 2 3 .) Et quoniam Platonici (δοκεϊ — τιβιν 67) universale pro substantia posuerunt (c f. A 1. 1069«,26), i

1 ) Errare Aristotelem, quod in conficienda per generis partitionem de­

finitione iubet

την της dtrtyoQuq ύκχηοράν', diutQturOcti,' satis

est-apertum;

possunt etiam differentiae plures, quae ad eandem pertinent notionem defi­ niendam, ex diversis generis dividendi rationibus petitae esse et tamen ad definiendam notionem perinde esse necessariae, quamquam i nter se sane roniunguntur

ν.ατα σνμβιβηκός.

Sed is error prope necessarius videtur, ut

ex illa materiae et formae distinctione id quod vult, unitatem diro notionis, possit explicare.


1042 λΙ

36Γ

έκαστου μ έ ν τ ο ν το . Particulae μέν opponi videtur 431, quasi dicat mutato verborum ordine: έκαστον δ ’ ou32, ίν τυύτοις ζητητέον τι το

>βρ

udi flb

t» ')> i0 1ί 27 ro κ ρ ν α τ ά λ λ φ είναι. Dativum κρνατάλλφ, quem praeferendum esse ipsa sententia com probat — describitur enim ipsa f o r m a rei — non dubitavi e commentario Ale­ xandri p. 518, 3 recipere pro vulgato accusativo. Similem in modum ex eiusdem Alex, auctoritate (p . 518, 2 : είδος γάρ ονδον και το είναι ονδφ τό ούτως αντόν κεΊσίϊαί έατι) fortasse etiam proxime antecedentia verba mutanda sunt, ut scribatur: και τό είναι α ν τ φ τό ούτως κείσ&αι, quamquam genus quidem neutrum α υτό, quod in vulgata lectione ad ονδός referendum est, non debet nos maguopere offendere, cf. ad Z 10. 1035^ 15. — b 33 olov τά τφ μάλλον χτλ. Verba propter brevitatem diceudi obscura hunc videntur in mo­ dum supplenda esse: οίον τά γένη τά όντα αίτια και άρχαϊ τφ μάλλον και ή ττον κτλ. πάντα γάρ τούτα υπεροχή και έλλειχρίς ί ο τ ι ν , h. c. haec omnia υπεροχή et έλλείχρει ut summis generibus subiiciuntur. ει δέ τι οχήματι ή λειότη τι ή τραχντητι ( int. διαφέρει, quod ex superiore nomine διαφορά repeti potest, vel quod addit Alex. p. 518, 10: ει­ δοποιούμενου lo ri), πάντα εν&εϊ και καμπύλο), int. διαφέρει vel ειδοποιείται. — « 2 ή ονοία αιτία τον είναι, cf. Ζ 17. —

366

Η 2.

1043 α.

« 9 , 10 κρνστάλλος, συμφωνία. Easdem definitiones legimus glaciei Λη. post. II 12. 95« 16. de gen. et c o i t . II 3. 3306 28, concentus An. post. II 2. 90« 19. Definitionem autem do­ mus paullo supra significatam corrigit additis verbis: η in καί — ίστίν (part. η corrigentis est, cf. T op. VIII 3. 159« 11), quia quid sit domus rectius cognoscimus, quum cogno­ verimus quo consilio facta sit, cf. 1043« 16, 32. b ) In definitionibus describitur aut form a rei aut ma­ teria aut res e fo rm a et materia concreta , 1043« 12— 28. R ei naturam ac substantiam demonstratum est cerni in eius forma, a2 — 4; sed quia forma inhaeret materiae eamque delinit, propterea utrumque et formam et materiam, sive materiae per formam deiinitionem, veluti νδωρ πεπηγός «10, in exemplis allatis ad describendas res adhibitas videmus. Ex ipsis bis exemplis apparet, ore ή Ινέργεια άλλη άλλης νΚης καί 6 λόγος «12, cf. Phys. 11 2. 1946 9: άλλω γάρ εϊδει άλλη νλη. Inde diversitas quaedam in definitionibus conspicua explicatur, quae comparari potest cum diversis

της ουσίας significationibus (c f. Z 10. 1035« 2: ουσία η tt νλη καί το είδος καί το ίκ τούτω ν ) , alii enim unice mate­ riam rei describunt sive rem qualis sit potentia, alii deter­ minato summo genere per singulas deinceps differentias for­ mam et actum definiunt, alii denique utrumque coniungunt, ad rem concretam plene describendam. Ad ultimum hoc definitionum genus eae sunt referendae, quas Archytas com­ probabat ( άτιεδέχετο} cf. ad s l 6. 9876 4 ). — « 1 8 την έ νέ ρ· γ ε ι α ν , codd. et Alexandri lectionem retinui, spreta Bckkeri coniectura την ένεργεία} ut quae nec necessaria neque omnino apta esse videatur. Etenim η ί ν ε ρ γ ε ί α οικία es­ set domus concreta, actu exsistens; at η ινέργεια significat, id quod hoc loco significari necesse est, formam, cf. «6, 20, 28, 30, 33, 35, 61. Θ 8. 10506 2, «1 6 . A 5. 1071« 8. — De definitionibus Archytae cf. Zellcr Ph. d. Gr. I. p. 275. — Ea­ dem exempla γαλήνης} νηνεμίας cf. T op. I 17. 108« 11. 18. 1086 25. — « 2 8 μορφή κ α ι ίνέργεια , quod scribendum con­ jeci Obs. p. 121 pro lect. vulg. μορφή ότι ένέργεια, postea continuatum vidi Alexandri auctoritate p. 520, 18.

η

3. 10436. CAP.

307

III.

c ) Nomine aliquo utrum res concreta an ipsa per se rei fo rm a significetur ad inveniendam rei substantiam ni­ hil differt , 1043« 29 — *4. Nomina rcruin quoniam e forma et actu repetuntur, non c materia et potentia (cf. Z 10. 1035« 7: λεκτέον γάρ το εί­ δος και ?] είδος εχει έκαστον , το δ ’ υλικόν ουδέποτε καθ'* αυτό λεκτέον ), saepe dubium esse potest, utrum aliquo no­ mine res concreta an ipsa per se forma significetur, veluti hominis nomine utrum homo sensibilis, an anima, quae cius est forma, denotetur; quae quidem eodem nuncupantur v o ­ cabulo, non quod ipsa sint idem, sed quod ad idem, nimi­ rum ad formam, referuntur, αλλ’ ώς προς έν «37. Haec ambiguitas quum aliis in quaestionibus probe sit animad­ vertenda, ad quaerendam tamen rei substantiam propterea nihil valet, quia, sive concretae rei sive ipsius formae sub­ stantiam quaesiveris, notio certe substantialis in forma et actu rei cernitur. — «3 1 τον κοινού . V o c. κοινόν h. 1. idem significat ac σνν&ετον vel σννολον. — « 3 3 γραμμή — ότι δνάς, cf. Z 11. 1036* 14. — « 3 5 ψυχή — ουσία σώματος , cf. ad Z 10. 1035* 15. — *2 ψυχή μέν γάρ και ψυχή είναι τ α ν τ ό ν , cf. Ζ 6. — *4 οντω δέ τιν'ι μ έν , h. e. si quis h o­ minis nomine animam m odo significet, τιν'ι δ ’ ο ν , h. c. si quis hominis nomine sensibilem et concretum hominem inteliigi velit. d) Forma , qua quid sit aliqua res constituitur, diversa esi el distinguenda ab elementis, ex quibus est composita, 1043* 4 — 23. Antisthenis de definienda rerum natura sen­ tentia — *32. 1043*4 ο ν φ α ί ν ε τ α ι κτλ. N on coniungenda haec sunt cum disputatione proxime antecedente, 1043« 29 — *4, qua ambiguitatem nominum paucis attigit, sed referenda potius ad superiorem disputationis partem, 1043« 12 — 2 8 , quum quidem ad definiendas res et materiam et formam adhiberi docuit. Quae quum utraque adhibeatur, iain monet formam non eodem esse lo co habendam atque elementa, sed esse aliquid distinctum ab clementis. Obscurius hoc significat

368

Η 3.

1043 b.

quum dicit: ον (ραίνεται — η συλλαβή έκ των στοιχείων ονσα κα\ συν&έσειος 6 4, h. e. syllaba cx elementis et com­ positione cormn non ita constat, ut haec eodem loco ct ordine habeantur, vel quum deinde scribit 69: ονκ έκ τον

ονδον η ίλεσις, h. e. positio, per quam limen id ipsum ha­ bet ut sit limen, non est pars et elementum limiuis; aper­ tius eandem sententiam postea explicat Λ11, debere formam aliquid esse quod praeter elementa sit, ούτε στοιχείον ούτε έκ ατοιχείων , quibus ex verbis manifesto apparet idem hoc lo c o significari, quod uberius expositum est Z 17. — Hanc diversam ab elementis formam si dempserimus et abstraxe­ rimus, ipsa materia rei relinquitur, o (int. το παρά τά οτοιχεία ο ν ) έ'ξαιρονντες την ύλην λέγονσιν, 612. Atque hac forma quoniam efficitur, ut res quaelibet id sit quod est, iurc eam substantiam rei dixeris, 613, 14. (E x hac explica­ tione apparebit, cur 613 ουσίας scripserim pro vulg. ονσία, et commate aute voc. τούτο distinxerim.) Eam formam non generari, sed immunem esse a generatione et interitu, de­ monstratum est alibi (έ ν άλλοις 61(>, cf. Z 8 ), οτι τδ είδος ονιλεις ποιεί ουδέ γέννα, άλλα π ο ι ε ί τ α ι τάδε, γίγνετα ιδέ το έκ τούτω ν , 617. (Extrema cnunciati verbi non dubito quin depravata sint; etenim et parum apte vel ex Aristotelis con­ suetudine bis idem dicitur, ct pluralis τούτων non habet quo referatur, quia antea forma m odo neque vero materia commemorata est. Si comparaveris eum locum libri Z, ad quem ipse Ar. lectores respicere iubet, 8. 10336 9: ποιεί γάρ έκ χαλκού καϊ σ φ α ίρ α ς * ε ις τ ο δ ι γάρ τδ είδος ποιεί, καϊ εστι τούτο σφαίρα χαλκη, non improbabile videbitur, h. 1. scriptum fuisse: αλλά π ο ι ε ί ε ι ς τόδε — int. είς την ύλην — , γίγνεται δε τδ έκ τ ο ύ τ ω ν , i. e. έκ τον ειδονς και τη ς ύλης.) Distinctae vero a rebus concretis utrum hae formae per se et absolute sint, dubitari potest, ct in iis quidem rebus, quae per artem conficiuntur, veluti οικία σκεύος 6 2 0 , eas non per se seorsim exsistere apparet, cf. Z 8. 10336 19 sqq.; quid quod om nino his rebus vix sub­ stantiae dignitas tribuenda est, sed ea rectius restringenda est ad solas res naturales, cf. 2. 1043« 4. · 623 — 32. His adiungit sententiam ab Antisthene ciusque asseclis propositam : οτι ονκ έστι τδ τί έστιν δρίσααΟαι, de­

Η 3.

369

1043 b.

finitionem enim fieri per longiorem verborum ambitum (λ ο -

γον είναι μακράν, cf. Ν 3. 1091« 7 ), at rei naturam simpli­ cem nimirum esse et unam. Conferri iuvat quae de eodem Antisthene Ar. refert Δ 29. 10246 3 2 : μη&έν αξιών λ^γεσ&αι πλην rcf) οϊκείφ λόγφ £ν Ιψ Ινόςι etenim si non licet quid­ quam significare nisi >sua ipsius notione caquc una et'in d i­ vidua, definitio plures in se complexa notas admitti non potest. — Quae deinde ex hoc placito colligit Arist. 628: ώ σ τ * ουσίας κτλ., possunt illa quidem videri ipsius Aristote­ lis continere rationem ac sententiam, conferenti Z 13. 1039« 14 sqq., sed si reputaverimus apud Platonem Theaet. 201 e eandem opinionem coniungi apertissime cum placitis A n­ tisthenis, huius potius philosophi quam suam ipsius conclu­ sionem Aristotelem proponere iudicabimus. Cf. Zeller Ph. d. Gr. II. p. 115 sq. (6 2 9 olov, cf. ad A 4. 9S56 6. — De ουσία συν&ετω νοητϊ) ν. Z 11. 10366 3 5 .) — Q uod autem ab initio huius disputationis legimus 623: ώστε ?) απορία — έ χ ε ι τ ι ν ά κ α ι ρ ό ν , Alexander quidem interpretatur p. 523, 10: δεϊ προσνπακούειν Ιξ ών είπομεν λυ&ηναι (q u o d inter­ pretamentum irrepsisse videtur in edd. Aid. Sylb. et Bess.), sed eiusmodi additamentum neque ex ipsis verbis videtur repeti posse neque ad rem satis aptum esse. Nimirum de­ monstratum est antea, licet elementa rei ad eam definien­ dam adhibeantur, tamen, eius naturam non contineri in his elementis, sed esse aliquid ab iis diversum. H oc reputan­ tibus, i videtur dicere Aristoteles, Antisthenis placitum non prorsus ineptum esse sed videri rationem quandani et cau­ sam''habere. Verba έχει τινά καιρόν idem fere arbitfor si­ gnificare atque εύλογον τι έχει vel λόγον τινά έχει. ► e ) Notionibus quae intercedat cum numeris similitudo, 10436 32 — 1044« 14...* Platonici quum !idcas, i. e. notiones substantiarum digni­ tate ornatas, ad numeros redegerint (c f. ad M 6, 7 ) , Ari­ stoteles secutus e a ', quae de definitionibus m odo exposuit, quid veri insit fin h a c’ sententia quid falsi diiudicat. Nimi­ rum similitudo quidem quaedam intercedit inter definitiones etlnum eros,1 sed >nec' ea' quam 'Platonici esse volunt, nec eiusmodi utf propterea ad numeros redigi notiones possint. Aristot. mrtnp}). cd. Bonitz Vol. II.

24

370

Η 4.

1044 α.

Etenim uti numerus ex certa unitatum individuarum multi­ tudine, ita definitio ex certis quibusdam notis, quae ulterius dividi nequeunt, com ponitur; nec numerus nec definitio suam servat vim ac naturam, si qua vel unitas vel nota addatur aut dematur. Et numerus et definitio, quum ex pluribus partibus constet, requirit quidpiam quo ad unitatem rediga­ tur ( και τον άρι&μον δεϊ εΊναι τι φ είς « 3 , quae verba manifesto corrupta dubito utrum posito pro accusativo τον ά ρ ιϋμ όν dativo τω άριιλμφ emendanda putem, cf. Obs. p. 100, an potius post τι excidisse aliquid credam, veluti ivovv xcri), quod ut in utroque eiusdem est rationis ( τ ο ν αυτόν γάρ λο-

γου « 7 ) , ita in neutro Platonici explicare valent, cf. A 10. 10754 3 4 ; neque enim propterea numeri sive notiones, quae utraque idem esse Platonici putant, simplices sunt et uni, quod unitas illa pro principio posita eorum formam consti­ tuat, sed substantia quaelibet lina est tamquam actus et na­ tura per se consistens, qua de re disseretur cap. 6. Denique το ν μάλλον και η ττον nec definitus aliquis numerus capax est, nec formalis substantia, cf. Cat. 6. 6« 19 sqq. 5. 34 33.

CAP.

IV.

‘·

3 ) D e materia , cap. 4, 5.

mi"

. ; ·

,

N on hoc agit Aristoteles ut ipsam materiae notionem via ac ratione exponat, sed quoniam naturam ac substan­ tiam cuiuslibet rei in forma cius et actu cerni antea est demonstratum, nec tamen ubique vel potest vel debet se­ cludi materia (cf. E 1. 10254 3 0 ), iam quaedam adnotat de materiali rerum principio, quae probe tenere,eos oporteat, qui rerum causas indagare susceperint. Atque eo quidem ordine hoc facit, ut primum >materiae varietatem explicet, 1044« 15 — 32, deinde disserat, ubi de materia omnino quae­ rendum sit ubi non — 5. 10444 29, denique quomodo ma­ teria referatur ad formam et privationem,.sive ad potiorera et deteriorem formam, demonstret — 1045« 6. ■ vt: a ) 1044« 15 — 3 2 .' Princeps materia omnis formae-ex­ pers quum omnibus sit rebus communis,* tamen proxima, ex qua continuo res generatur, ,sua cuique rei .est et peculia­ ris, cf. eandem primae et proximae matellae·distinctionem .i '

' >l

X lfl

>iT .[>··

‘I ·

Η 4.

1044 α:

371

1 1 4. 1015« 7. 24. 1023« 27.

Veluti φλέγματός έστι π ρ ώ τ η νλη τά γλυκέα η λιπαρά κτλ, R ecte Alexander ρ. 525, 20 voc. πρώτη explicat addito: και προσεχές: intelligi enim p ro ­ ximam materiam ex eo cognoscitur, quod deinde dicit hanc pituitae et diversam ab ea bilis materiam fortasse ex iisdem primordiis et elementis repetendas esse ('ίσως δε τα ντα ϊκ το ν α υ το ί « 1 9 ) , aqua nimirum, terra rei. Et quamquam minime probandum est, quod eodem vocabulo πρώτος nunc usus est ad significandam proximam materiam (c f. 10446 16, 2 0 u τ 6 π ρ ώ τ ο ν πάσχον), quo paullo ante, «1 6 , primam et remotissimam significavit materiam: ea tamen et voc. πρώ­

τος est ambiguitas (c f. ad J 6. 1016« 1 9 ) et Aristotelis in scribendo negligentia, ut non putem, quae est Schwcgleri sententia, propterea cum cod. yI6 omittenda esse vv. έστι πρυπη νλη, — Sed etiam peculiares materiae plures pos­ sunt eiusdem rei esse, veluti pituitae materia et pinguia esse possunt et dulcia, si altera ex alteris oriantur, pinguia dico ex dulcibus. Alia etiam ratione ex bile dici potest pi­ tuita fieri, τφ άναλνεσ&αι εις την πρώτην νλην τη ν χολήν «2 2 , h. e. ita ut bilem primum resolutam esse cogitemus in prima elementa, ex quibus deinde progigni potest pituita, cf. «2 4 . Etenim e x a l i q u o e s s e latiore dicitur ambitu, quam quem materiae habet notio, cf. ad J 2 4 ; quum enim duplex sit generandi via, altera γένεοις άπλη quum a ma­ teria vel a deteriore forma ad definitum corpus vel ad potiorem formam proceditur, altera quae huic est opposita γένεαις κατά συμβεβηκός , utraque ratione alterum dicitur ex altero fieri, cf. Phys. I 5. 188« 15 : καϊ ονχ 6 αυτός τρόπος , ώς πλίν&οι έξ οΙκίας και οικία έκ πλίν&ων, ουτω δέ και νδωρ καϊ άηρ έξ άλληλων και εισϊ και γίνονται. Illa ra­ tione quum de generatione vere progrediente sive simplice agimus ( ότ ι προ οδού έσται «2 4 , h. e. ότι ϊσται προερχόμε­ νης τη ς γενέσεως ) , pituitam fieri dicimus ex pinguibus et dulcibus elementis; hoc sensu ut intelligamus την κατά συμ­ βεβηκός γένεσιν, quum quidem res definita in materiam vel inferiorem dignitate formam resolvitur ( ό τ ι άναλν&έντος εις τη ν αρχήν « 2 4 ) pituitam ex bile fieri dicimus. C f. ad 1. 10426 7. — Ex eadem m ateria'possunt interdum per diver­ sitatem causae moventis, veluti artis, diversae res fieri, et 24*

372

Η 4.

10446:

vicissiin eaedem res ex alia materia per identitatem causae m oventis; sunt vero etiam, quae, ut suut ipsa diversa, ita diversam etiam requirunt materiam. > · ■ »' τ · t b ) 1041« 32 — 5. 10446 29. Si quis causam alicuius rei quaerit, quoniam quatuor sunt causarum genera (c f. ad A 3. 983« 2 4 ), quaerendum est quae sit eius rei ex quolibet ge­ nere causa, materialis, movens, formalis, finalis; et formalis quidem et finalis causa saepe, praecipue ubi de naturalibus febus agitur, ad idem redeunt, 61, cf. de gen. et corr. II 9.

ώς μεν νλη το υ τ ίστ'ιν αίτιον τοις γεν?μοϊς„ ώς δΐ το ον ϊνεχεν ή μορφή xcu το είδος * τοντο δ ’ ίοτιν 6 λογος δ τή ς εχάστου οναίας. Zeller Ph. d. Gr. II. p. 410. Et quaerenda quidem singulis in rebus proxima ex quolibet ge­ nere causa, \eluti hominis causa materialis non.est dicenda terra et ignis, sed quae ei propria est et ex qua proxime progignitur, r « χαταμήνια «3 5 , 6 2. (M enstrua Aristoteli vi­ deri esse materiam animalium, semen causam moventem cf. A 6 . 10716 30. de gen. an. I 19. 7 2 7 6 31. 20. 729« 28, et ad ό 28. 1024« 3 4 .) — Hae quatuor causae omnes, reperiuntur in substantiis sensibilibus iis, quae generationi obno­ xiae sunt; aeternis autem in substantiis sensibilibus,7 h. e. in sideribus coelestibus, non est quaerenda materia (aeterna enim imnninia sunt materiae, cf. Θ 8 . 10506 8 ),c v e l .certe non generationis, sed motionis m odo m ateria,.νλη χατά τό­ πον κινητή 6 8 , cf. Λ 2. 10696 25. et ad 1. ,1042« 34. Item non est quaerenda materia, si qua per naturam quidem fiunt, sed non per se ac substantia, ουσία 6 8 , sunt, veluti defe­ ctus lunae, somnus, alia ciusm odi; ad haec enim nou re­ quiritur materia, quam formae definiant, sed,substantia, cui accidant et quam certo quodam m odo afiiciant, το πάσγον 610. His igitur in accidentibus et affectionibus quaerendum est, quid sit quod proxim e ‘afficiatur, τ ί το πρώτον πάσχον 616, 19 (quae quidem quaestio quaerendae iu substantiis materiae locum obtin et), et quid movens, 611f 18, et quae forma atque ea quidem forma, quae causam in se contineat, 612 — 15, cf. An. post. II 10. dc.au . II 2. 413« 13. ctTrcnd, ad h. 1., et quae denique causafinalis, si qua omnino est. 7610 εχλεΐΊρις frequens in hoc quaestionis genere exemplum apud Ar., cf. An. post. II 2. 9 0 «ol5 . 8 .,9 3 « ,2 3 .,·— i616jW.ro 3 3 5 6 5:

Η 5. dm

fm.fi

mt M\ id? fonat

ituri orr.8! YM»

ibifei* ata{ (fjf? fliflk

M' {& Iti*

iefi*

** $ # $ Φ

V !* pi

373

π ρ ώ τ ο ν πάβχον, cf. de eadem quaestione proximi subiecti T op . V I 6. 145« 28. 9. 1476 31. — 615 ύπνον δ * άδηλον τί τδ πρώτον πάοχον. άλ?.* δτι το ζφ ον; ναι, άλλα κτλ. Haec si recte exhibentur verba: «λλ* δτι τό ζ φο ν ; ita fere viden­ tur supplenda esse^dAA' ϊσως άν εϊποι τις δτι το ζφον ίστι τό πρώτον πάσχον. Ad quae deinde respondetur: ναι, άλ?.ά κτλ. Sed haud scio an pro άλλ’ δτι scribenda fsit formula illa in dialogis ad occupandam responsionem admodum usi­ tata: άλλο τί,» vernacule nic.ht ttahr , de qua cf. Herrn. ad Vig. p. 730. Stallb. ad Piat. A p o l . 2 4 d . / i· r · ί i l i i

' *i j j ·

»

ί

· ί·, i

Air

1044 b.

.I f.

' , ΜΙ Ι ί '

ς

;·.1■)! ■ ! ■' ,

· i ' : * *; t ; .

-

CAP.

'

' * i , . ; 1

,

■1 11 ·

.

V. _ , r

Λ

·.' _

; ’ ■ ;

/ *»

i

.

... ί j

|η

J

.

ι r.

,!- In his igitur affectionibus et accidentibus, licet'n on ha­ beant·’ materiam sibi subiectam, at generatio tamen cernitur 'et interitus, alia vero exstant, quae sine generatione sunt et sine interitu n on ’ sunt. Id in formas rerum cadere, su­ pra est demonstratum Z 8 ; iis Ar. hoc loco addit puncta mathematica (c f. B 5. 1002« 3 2 ) : otov ai οτιγμαί, εϊπερ ε'ιοί, 622, h. e. siquidem e s s e re, vera indicantur; scilicet non ex sua sententia hoc dicit, sed ex sententia Platonico­ rum,' rebus 'mathematicis exsistentiam''tribuentium. * Formae igitur quum nec fiant nec transeant invicem altera in alte­ ram, ne materiam quidem sibi· subiectam possunt habere; materia'enim'' ibi''suum habet lbciiih, *ubi quid in opposita ita ·mutatur, ut tertium quidpiam requiratur quod maneat in mutatione, cf. Λ 1. 10696 6« » : i ·

c) 10446 29 — 1045« 6. Materiam quum iis in rebus cerni monitum sit,’ quae mutationem in contraria subeunt, consentaneum est deinde quaeri; quom odo ad haec contra­ ria · materia ' referatur.’ · Atque eadem hic instituitur distin­ c t io , qua γένβαις άπλη sciungitur a γενέαει κατά ανμβεβηκός, cf. ad

CAP.

VI.

.i*··) )

r : i ί ι\! Mr * ■ '

·

',l

·‘ ' ; I ' '··.■" Ji■' » Γ 4) D efinitioni, ex pluribus notis compositae, quae sit causa unitatis9 1045« 7 — 623. Tractavit hanc quaestionem Ar. Z j1 2 ; ( eiusdem mentiouem iterum fecit I I 3. 1044« 3 , ubi de notionibus,ad nu­ meros a Platonicis redactis disputat, ib i quoniam composita est numerorum unitas cum unitate notionum,'; ut quae eandem requirant explicationem, c o t factum est, ut hic etiam, respi­ ciens illam mentionem (απ ορίας τής ε ι ρ η μ ε ν η ς « 7 ), cuui notionibus numeros simul coniuugat, quamquam ipsa deinde disputatio, omissis numeris, unice in explicanda notionum unitate versatur, ( π ε ρ ί δέ τής απορίας χτλ ., h. e. quod attinet ad quaestionem, cf. Matthiac gr. Gr. .§ .5 8 9 .),) ,ν λ A c primum quidem, « 8 L — 14, n e c e s s a r i o quaeri'.cau­ sam unitatis demonstrat, quum , notionem ex, pluribus notis non congestam temere (olov άωρός « 9 , cf. ad i? 16.10106 9. — χακίάπερ ή Ίλιάς «1 6 , cf. ad Z 4. 1030« 9 ), sed in uni­ tatem coaluisse, (& m τι^τό υ λ ο ν , π α ρ ά , τά μόρια «10, cf. 3. 10436 11. Z' 17,, 10416 17.) appareat, nec^amen ulla

Η 6. q03HΒ9 iilefe

aqua

vpat 3CdSl tio>IK

mif jtianci ntcii fiJOfJR i to itafc* It p

lii alcis?

I

p* tt0 iit Iff*

* \* & i

11 0 fi i i *

1045«.

375

iis causis, quae in rebus scusibilibus conspiciuntur, ad no­ tionem uniendam idonea sit, verum potius definitionis uni­ tas repetenda sit ex'unitate ipsius rei definiendae, άλλα τφ ένός είναι «1 3 , cf. Ζ 11. 1037« 19. l\es igitur ipsa, veluti hom o, licet pluribus notis definiatur, quaeritur unde nihilo minus sit una. Eam autem quaestiouem Platonici (ώσπερ (ρασί τινες « 1 6 ) quod ideas ponunt non solvunt, sed ne possit omnino solvi efficiunt; quum enim singulas notionis notas,i; veluti· in notione hominis et animal et bipes, tam­ quam-substantias ponunt per se actu exsistentes, quoniam quae' duo actu sunt nunquam possunt unum actu esse, cf. Z 10. 1039« 4, explicari nullo m odo potest, qui fiat ut ro αύτόζφον et το αντοδίπουν coeant in unitatem αύτοαν&ρώ που ' n cc duo . maneant, vel qui fiat ut sensibiles homines unum participent αύτοάν&ρωπον , nec potius duo, αύτοζφον et αντοδΐπουν , « 1 4 — 20. ( « 1 8 ο ν δ* έ ν ό ς quod scripsi pro vulg. ουδενός , ex eo quod opponitur; άλλα δυοϊν et e su­ perioribus verbis; 'έν άλλ’ ου πολλά «1 5 , satis commendatum videbitur.) ei Omittenda igitur Platonica explicandi ratio (ώ ς ειώ&ααιν δρίζεσέλαι « 2 1 ) et ea utendum distinctioue, de qua quuramaxime disputamus (ώσπερ λεγομεν « 2 3 ) , materiae et for­ mae; ieam si adhibuerimus distinctionem, omnis et difficul­ tas et dubitatio evanuit, ουχέτι απορία δόζειεν άν είναι το ζητούμενον « 2 4 , ουχέτι δ ’ η απορία (ραίνεται « 2 9 , i. e. ή απορία ήν εϊπομεν αφανίζεται. Etenim in rebus singulis et concretis, quae fieri possunt et interire, « 3 1 , ut c o e a t cum materia forma, non alia quaerenda est causa nisi causa motrix, παρά το, ποίησαν «3 1 , δ 22 (c f. Phys. III 2. 202« 7: η χίνησις έντελέχεια,τον κινητού, y κινητόν ) ; u n i t a s ipsa materiae et formae ne eget quidem ulla explicatione, άλλα τοϋτ ήν τό τί ήν είναι έχατέρω (iut. ri} vktj και τ[) μορψtj) « 3 3 , i. e. materiae sive potentiae natura in eo cernitur, ut ad formam et actum transeat, formae vicissim et actus ea est natura, ut materiam definiat vel potentiam compleat, lain- vero %ista materiae et formae distiuctio pertinet etiam ad definitiones, in quibus genus materiae locum tenet, non sensibilis illius quidem sed cogitabilis materiae (νοητή «34> 3 6 ; paullo alia siguiiicatione ΰλη νοητή usurpatur de rcruiu

376

Η 6.

1045 b\

mathematicarum materia, Z 10. 1036« 9, 11), differentia au­ tem speciiica formam illi materiae affert, cf. ad z/ 29. 1024*8. Phys. II 9. 200* 7. Zeller Ph. d. Gr. II. »p. 405, 1. 415, 1. Quae vero notiones non sunt subiectac superiori cuidam ge-, neri, υσα δέ μη έχει ύλην, μήτε νοητην μήτε αΙ σ^ητ ην * 36; ea non per coniunctiouem demum formae cum materia, sed suapte natura, ενΟνς *1 (c f. ad Z 6. 1031*3 1), et essentiae et unitatis habent dignitatem.

Cadit, h o c 1nimirum in sum­

mas categorias, f o τού'ε, το ποιόν χτλ, *1, ut quae nulli ul­ tra generi communi subjiciantur, cf. ad Λ 4. 1070*1.— iAd

υ π έ ρ έν τι — υ π έ ρ ον τι tci. quae dixi ad Γ >2. 1003* 33. Unitatem e t , essentiam alteram cum altera necessario esse coniunctam cf. ad Γ 2. 1 0 0 3 *2 2 sqq. 1 2 . 1054« 13. >Non esse autem genus τό υ ν vel. το εν exposuit Ar. B 3. 998*20, cf. ad ll.J. · -■ ■'■*■· ■fS ·ΤΜ >)l· possibilitate ad plenam perducitur essentiam.,' Quare 25 T lil ‘ i i -i 1 , . . : i :.. it· iif

388

Θ 4.

1047 b.

ένέργειαν suum et peculiarem locum habere dicit ubi agitur de mutatione et m otu, eandemque dicit pertinere et ten­ dere, ανντείνειν, ονντε&εια&αιί ad έντελέχειαν, perfectum rei statum qui inde conficiatur. Sed licet alterum proprie viam, alterum finem viae significet, tamen haec duo ita inter se cohaerent, ut facile appareat cur saepissime nullo usurpentur discrimine, cf. Trend. de an. p. 397. — « 3 2 ένεργεια quam­ quam praedicati locum obtinet, tamen articulum ideo sibi videtur adseivisse, ut significetur ea de qua agimus hipγεια. — « 3 3 αλλας δέ τινα ς κατηγορίας. Non cogitandum dc decem summis rerum generibus, sed κατηγορία univer­ sali praedicamenti notione accipiendum; non motum, ait, sed alia quaedam de iis, quae non sunt, praedicamus. $

CAP.

IV.

Falluntur qui dicunt , esse aliquid δυνατόν είναι, nec tamen unquam futurum , 1 0 4 7 ^ 3 — 14. S i cum exsistentia unius rei A necessario coniuncta est exsistentia alterius rei B , etiam cum possibilitate rei A coniuncta est possi­ bilitas rei 21, et vicissim e coniuncta necessario possibili­ tate coniuncta item exsistentia colligi potest — b30. 1047A 3 ει δ * — 14 α δ ύ ν α τ ο ν δέ. Si ea est τον δυ­ να τό ν significatio, ut si pervenisse ponatur ad exsistentiam nihil propterea accidat impossibile, non licet vere dici: esse quidem aliquid possibile, sed nunquam futurum; ita enim quae sit impossibilitatis vis ac natura . prorsus nos fugiet Veluti dixerit quispiam: Nihil impedit quominus quidpiam, quamquam possibile est esse vel fieri, tamen nec sit nec fiat; itaque equidem dico lineam diagonalem quadrati posse illam quidem mensurari, sed nunquam mensuratum iri. Quae qui dicit, is quid sit impossibile non reputavit.

Etenim ex

proposita antea το ν δυνα τόν notione (έκ τω ν κειμένων * 10, cf. 3. 1047« 2 4 ) consequitur, ut, si re vera esse ponamus id quod est possibile, falsum h oc fortasse sit, sed non sit im­ possibile. At si lineam diagonalem mensurari ponimus, id non solum falsum est, sed impossibile. Ergo possibilitatis et impossibilitatis notiones non perspexit, si quis dicit li­ neam diagonalem esse quidem δννα τόν μετρειο&αι, ncc ta­ men unquam mensuratum iri, ac perinde aliis in rebus.

Θ 4. abi t^r re et» Tectas pritra lintei snrpi®

ideo s BOJO? ijn Ciafc aoipi !,&*

&

if

a rs^

0 \* \* » Ψ \* Φ ¥ i* IX i i i i i

1047 b.

389

43 ei d’ έ ΰ ύ τό εϊρημίνον δυνατόν γ άχολου&εϊ. C o n ­ strue: ei d’* έατι δυνατόν τό εϊρημίνον (int. το ύ το , φ ίά ν νπάρξΐ] η ένέργεια, — ού&έν ’έ οται αδύνατον , 3. 1047« 2 4 ), ΐ] άκολουΘ-εϊ, int. η ένεργεια, quod voc. propterea potest suppleri, quia per τό εϊρημίνον est significatum. — 45 τα αδύνατα είναι. Infinitivus είναι suspensus est ab αδύνατα, ac perinde dictum est b 8 αδύνατον είναι , δυνατόν είναι η γενέσ&αι. cf. W aitz Org. 22« 14. A c διαφεύγει hac ratione τα αδύνατα είναι, quoniam quae re vera αδύνατα sunt, ea ad τά δυνατά referunt. — b 7 μη λογιζόμενος τό αδύνατον είναι . Plenius et magis perspicue Ar. addidisset: τί έοτη ut recte interpretatur Alex. p. 544, 7: 6 μη λογιζόμενος μηδέ νοών το αδύνατον τί ποτέ Ιβτι , και την διαφοράν ην εχει προς τό δυνατόν. Articulum autem ante μη, quamquam tueri videtur Alexander, omittendum putavi cum cod. T ? quia per hoc partic. ratio affertur cur quis diagonalem dicat δυνατόν μετρεια&αι. Ceterum haec verba: ut) λογ. τό άδ. είναι quasi in parenthesi ponenda, et proxima: ότι ovdiv κωλύει coniungenda cum superioribus: si quis propierea sibi videatur vere dicere, diagonalem esse possibilem mensurari, nec ta­ men mensuratum iri, quia nimirum nihil impediat etc. Par­ ticulam autem δέ b8 , ut possit haec enunciati pars recte construi ( δυνατόν τι ον — i. e. quamquam est δυνατόν — είναι ?) γενέο&αι μη είναι μηδ' έαεο&αι\ omisi cum cod. Ab et Alex. p. 544, 9. — b 12 τό μετρεϊσ&αι (int. την διάμε­ τ ρ ο ν ) αδύνατον, cf. de διαμέτρφ άονμμέτρω ad A 3. 9834 16. — 414 ψεύδος et αδύνατον quid differant iisdem prope verbis et iisdem exemplis Ar. illustrat de co elo I 12. 2814 3 — 14. 1047414 ά μ α — 30 ά ν α γ κ α ι ο ν . Eandem propositio­ nem similem in modum com probat An. pr. I 15. 34« 5 sqq. Coniunctam autem hanc ratiocinationem cum superiore esse { ά μ α δε δη).ον 4 1 4 ) propterea videtur significare, quia ulraque ex eadem pendet του δυνατού definitione, qualis pro­ posita est 3. 1047« 24. Ab hac profectus notione hac uti­ tur argumentatione indirecta: Si exsistentiam το ν A necessario sequitur exsistentia τ ο v B , consequens est ut, si A possibile est, etiam B necesse sit possibile esse. Ponamus enim quempiam contrarium conten­ dere: esse quidem A possibile, sed propterea non necessa­ rio etiam B esse possibile (ει γαρ μι) ανάγκη δυνατόν εί-

Θ 4.

390

1047 b.

ναι £ 17, int. τό B , ct inf. είναι suspensus est a δυνατόν, cf. ad b 5 ). Erit igitur huius e sen ten tia/? impossibile (ov&h κωλύει· μη είναι — int. τό B — δυνατόν είναι b 17, i. e. oi»&έν κωλύει είναι τό Β αδύνατον είναι). Iam esto Λ pos­ sibile. Atqui h oc si est possibile, si ponatur re vera esse, nihil impossibile propterea accidit, cf. 3. 1047« 24. Pona­ tur igitur A esse, tum consequens est ex ea, quam posui­ mus, hypothesi etiam B esse (r o δε γε B ανάγκη ε ίν α ι b 19). At positum erat ab adversario B esse impossibile (άλλ* ην α δύνα τον δ 2 0 ). Q u od si est impossibile, consequitur neces­ sario, ut etiam A impossibile sit ( ανάγκη και τό A είναι £21, int. α δ ύ να το ν) ; at positum est ab initio totius argu­ mentationis A esse possibile. Huic igitur hypothesi repu­ gnat quod contendit adversarius B non esse necessario pos­ sibile et cum ea stare non potest. E rgo refutato sententiae adversario comprobatum est, id quod voluimus, si cum exsi­ stentia τον A coniunctn sit exsistentia το ν B , item cum possi­ bilitate τού A coniunctam esse possibilitatem τον B, £22—26; ac perinde vicissim, si cum possibilitate τον A coniuncta est possibilitas το ν B , sequitur ut, si est A , necessario etiam sit B , £26 — 30. i.. • Secutus sum in interpretando hoc lo co duas textus emen­ dationes, quas p rop osu i‘ O bs. p. 123 sq. Et altera quidem, quod £19 τεΰείη τό A scripsi pro vulg. τείλείη τό A B , Ale­ xandri et Hess, auctoritate satis commendata videtur, ct confirmatur praeterea collata eadem Analyticorum 1. 1. ra­ tiocinatione. Q u od autem deinde, £ ]9 , A et B inter se com­ mutavi et voc. ανάγκη c textu seclusi, id non possum ali­ ter commendare, nisi quod vel necessaria vel apta certe ad ratiocinandi ordinem haec videtur emendatio. Schweglerus ad h. 1. aut addendis potius quam omittendis vocabulis tex­ tum emendandum putat hunc in m odum : εΐ δη αδύνατον (int. τό B ) , ανάγκη είναι (int. α δύνα τον ) κ α ι τό Α , εΐ τ ο ν Α δ ν τ ο ς ανάγκη και τό Β είναι: aut universum illum locum £20 έΰτω δη — 22 Β άρα cum cod. Ab ct Alex., qui eum non videtur interpretari, omittendum esse. Omittenda haec verba esse etiam W a itz censet Ore:. 34« 5. — £25 utj ij δυνατόν τό B ό ν τ ω ς , i. e. έάν τό A ij δυνατόν. — ^28, non est cur cum Alex, prius είναι omittamus. Prius enim .‘•■■‘ V····’ .■

;·*'

) '■*i**‘ - ; *; 1 'u. i.1.»i*> 2 sqq.), quod fieri non potest. Aliunde igitur vel ex appetitu vel ex deliberatione et voluntate decernendum est (ετερόν τι τό κύριον « 1 0 ), utrum c contrariis perficiat potentia ali­ qua rationalis. Q uod ubi decretum erit, tum vero potentia rationalis necessario id, cuius est potentia, ct quemadmodum

392

Θ 6.

1048 a.

est potentia, perficiet; perficiet igitur παρόντος τον πα&η-

,τιγ.ον xal ώδϊ ’έ χοντος « 1 5 , i. e. ίπιτηδείον δντος προς το πα&εϊν. Externorum impedimentorum absentiam nou est quod praeterea requiramus; ea enim iam continetur in no­ tione potentiae accurate descripta {διορισμός «2, 20, cf. ad Γ 3. 1005^ 2 3 ), quia ita demum est potentia, ut absint ex­ terna impedimenta, « 1 6 — 21. N ec si quis duo contraria si­ mul concupiverit, ea simul potest efficere; neque enim ha­ bet potentiam contraria s im u l efficiendi, « 2 1 — 24. « 5 , c o lo distinxi ante τά ς μ ίν, non commate, ut inde apodosin ordiri appareat. — « 1 1 ορεξις et προαίρεσις quid inter se differant, Ar. breviter significat Eth. N. V I 2.1139« 2 3 : η δέ προαίρεσις δρεξις βουλευτική , uberius exponit de motu anim. 6, 7, cf. Trend. de au. p. 180 sqq. — «18 ώς 'έστι δυναμις. Q u od vulgo exhibetur: ώς έστι δυνάμει, con­ strui nullo m odo potest. Quare non dubitavi, nominativum, quem Alex, habuit (p . 548, 5: ώς γάρ έστιν η δ υ ν α μ ι ς τον ποιεϊν , οντυίς έχει α υτή ν), e coniectura Brand. in textu scri­ bere. Confirmari videtur haec emendatio coli. «22, 23. — « 2 4 Ιπεί ών έστιν όντω ς ποιηθεί, i. e. έπεϊ ών έστι δνναμις το υ ποιεϊν , τα ύτα όντω ς ποιήσει ώς έστι δυναμις.

C A P . VI. Actus distinguitur a potentia, 1048« 25 — 6 9 ; mera pos­ sibilitas, quae nunquam ad actum progreditur, ab ea di­ stinguitur potentia, quae perficitur actu — 6 1 7 ; actus dis­ cernitur a motu — 635. 1048« 25 έ π ε ϊ — 69 v?,?jv. Exposita propria poten­ tiae notione ( τής κατά κίνησιν δ'ννάμεο)ς « 2 5 ) transit ad explicandum actum, qua disputatione simul cognitum iri di­ cit alterum idque latius patens potentiae genus, «28, i. e. pos­ sibilitatem, cf. ad 1. 1046« 1. Atque ut supra 3. 1047« 24 possibilitatem explicuit adhibita actus, ένεργειας, notione, ita nunc ad definiendum actum adsciscit contrariam ei possibi­ litatis notionem , « 3 0 : 'έστι δ' ή ένέργεια τό νπάρχειν το πράγμα, μή όντως ώσπερ λέγομεν δυνάμει , i. e. νπάρχειν μεν, μή ούτως δε νπάρχειν ώς και δυνάμει νπάρχειν τι λίγομεν. Q u o m o d o autem ea exsistentia, quae actu dicatur

Θ 6. w I DO!a tariii 20, ίι

li > fflf IW

jpoflii -ili» ia* linaifa

fflili* ane i 3·

rri ^

i**

**

r‘* Jli έγω, ίκείνην δε κίνησιν, u wi ,) . · ■ , - μ < i ; *: ι 1 ,.ι

C A P . VII.

• i:

'

. Ί

,

I· _ ( * i Μ1! ·,.· ; -· Quando aliquid dicatur potentia quidpiam esse, quando

nondum , 104S^ 37 — 1049« 18,· quomodo ex potentia sive e proxim a materia res nuncupentur — ^3. < ,1048^ 37 π ό τ ε — 1049« 18 χ α λ κ ό ς . Materiae ct po­ tentiae notiones, ut pariter ex generatione ct mutatione expii canda suam repetunt originem (c f. Ph^s. I 6), ita saepis­ sime apud Aristotelem

coniunguntur et altera ad alteram

refertur, cf. Z 7. 1032« 21. Η 1. 1042« 27. 2. 1042Λ 10. Θ 8. 1050& 27. al. Z eller Ph. d. Gr. II. p. 412. Intercedit tamen, si acrius attenderis, discrimen inter materiam et potentiam.

"Υλη enim nominatur quidpiam, quatenus nondum est deter­ minatum per formam, sive per certam quandam sive omnino per ullam; δύναμις vero rei dicitur, quatenus res ex ea fieri potest omnesque fiendi conditiones iam suppetunt. Id dis­ crimen. quum alibi saepe negligere possimus, hoc loco probe tenendum est ubi quaeritur, quando aliquid dicatur δυνάμει esse, sive quae tandem proprie dicatur rei alicuius δίναμις* Etenim materia si quaereretur quae proprie ac .summo iure appelletur, prima et ab hac certa re remotissima, utpote quae nulla dum forma circumscripta sit ct definita, praeci­ pue hoc nomen sibi vindicat; reliquae vero materiae catenus tantum hoc nomine appellantur, quatenus quum aliquam habeant formam, eam tamen nondum sunt nactae, ad quam definientur. Potentiam vero quum quaerit quae potissimum nuncupetur sive quando quid recte dicatur δυνάμει esse, di­ ligentissime id Ar. spectat, ut proximam, την προΰεχεΰτάτφ',, omnibus notis definiat. Tum enim, ait, recte quidpiam di* citur δυνάμει esse, quum omnes suppetunt exsistentiae con­ ditiones sive in ipsa re sive extra eam. positae. Quamquam eam quidem definitionem non ita universe proponit, sed pro varietate exemplorum variat. Activa potentia rationalis ( του άπό διανοίας — γιγνομένου ,«5 .) tum adest quum res \fit simulatque ille voluerit, cui adsignatur potentia, nulla rc ex' ■ > i ', ' i ’· x ; \; i ; ■>'

Θ 7.

ίτρ»

K,f» Ιού**

iatftf tatidifi

itas* dM HI

ii* |ffe®1

i in * vst* »/ ritf*

\¥ it & 0*

dt W & fi*

1049 α.

399

terna impediente; passiva tum, quum nihil obstat in ipsa re. Materia aedificii tum dicitur δυνάμει aedificium esse, quum neque accedere nec demi quidquam oportet. « 1 1 : και έπι των άλλων ωσαύτως , όσων ’έξω&εν η άργη της γενέσεως, καί δσων δη έν αυτω τφ έχοντι (int. ταύτα λέγεται δυνά­ μει τι είναι), οσα μηθενός των εξωθεν έμποδίζοντος 'έσται δι αυτού. Vcluti semen tum demum dicitur δυνάαει seires esse sive liomo, quum nactum iam est idoneam, in qua na­ scatur, materiam. Huiusmodi προσδιορισμούς pro varietate potentiarum plurcs etiam enumerari posse apparet, omnes autem comprehenduutur universali illa, quam supra posui, definitione. «1 . Interrogandi signo distinxi post δυνάμει, ut a part. η ordiatur responsio, cf. ad Z 4. 1030« 3. — « 3 Ίσως, cf. ad A 5. 9S7« 26. — « 3 ώσπερ ουν κτλ. Particula ουν si est genuina, non videtur post δυνάμει « 5 deesse posse apodosis huius fere sententiae: ούτως ουδέ την γην εστι λίγειν δυνάμει άνθρωπον . Leniore medela enunciati conformatio videtur restitui posse, particula ουν aut omissa aut mutata in av. — « 9 iv το ύ τω , i. e. iv τώ δυνάιιει δντι οικία, ut vv. τη ύλη per part. xai explicandi causa addita sint, cf. ad Z 12. 1038« 7. Quominus' pron. τούτω artificem significari putem, quae est Schwegleri ad h. 1. sententia, proximis pro­ hibeor verbis « 1 1 : τούτο δυνάμει olxia, quae non pos­ sunt alio, nisi ad materiam aedificii referri. — « 1 0 τού γί­ γνεσθαι οικίαν, genitivus suspensus a v. κωλύει, cf. Xen. H. G. III 2, 21. — «1 5 δεί γάρ,έν άλλω, int. γίγνεσθαι. • 1049« 19 i o r /.ε -— b2 α ό ρ ι σ τ α . Ex ipsa dicendi con­ suetudine signum quoddam Ar* repetit, unde cognoscatur quae sit potentia vel proxima materia alicuius rei; nimirum ex hac potentia, flexo nomine ( έχείνινον « 1 9 ), appellatur res inde orta, veluti quoniam lignum potentia est cistae, cista appel­ latur lignea, atque ex hac nuncupatione vicissira colligas,, li­ gnum esse potentiam cistae; cf. Z 7. 1033« 5 sqq. Quare si quid est quod non ex alia re ( χατ άλλο « 2 5 ) flexo no­ mine nuncupatur, id nullam ultra habet materiam, sed ipsum princeps est materia. — Similiter quibus rebus affectiones quaedam (πά&η « 2 9 ) inhaerent, .eae flexis harum affectio, num ' B^

w* 4f g&

)U! Iflr

1051 a.

407

tatione significavi errorem — iudicium morale dc bono et malo immisceri falso iis rebus, a quibus illud est alienum — ei non dissimilem Ar. in proxima argumentatione, si re­ cte eius sententiam intelligo, videtur admisisse, quum qui­ dem malum non esse παρά τά πράγματα « 1 8 , seorsim ac per se exsistens, demonstrare conatur. Malum, ait, demoustratum est esse ύστερον της δννάμεως: atqui eas substan­ tias, quae per se exsistunt, aeternas et necessarias, ut quae sint ένέργειαι άνεν δννάμεως (cf. 8. 10506 6 sqq.), oportet esse πρότερον της δννάμεως. Ergo malum non est praeter res singulas tamquam substantia per se exsistens. Erratum, nisi fallor, in hoc syllogismo per fallaciam termini medii, quam dicunt logici; etenim πρότερον) ύστερον , quae notiones ter­ mini medii habent locum, in propositione maiore virtutis, in minore essentiae discrimen significant. Alium in modum, non alienum illum quidem a doctrinae Aristotelicac indole, sed alienum tamen ab his ipsis verbis, Alex. p. 566, 13 sqq. huius argumentationis vim explicat. Ceterum haud dubie Platonicum placitum Ar. respicit et refutat, cf. A 6. 988a 14: ϊτι την του εν καϊ τον κακώς αιτίαν τοΊς στοιχείοις άπέδωκεν έκατέροις έκατέραν. «7 . Quam in textu posui coniecturam, κ α ί ν ο σ ε ϊ ν ά μ α pro vulg. και το νοσούν και ά μ α , eam commendavi Obs. p. 101. 1051« 21 ε ν ρ ί σ κ ε τ αι — 30 ε ν ρ ί σ κ ε τ ai. Ad confir­ mandam potiorem ένεργείας dignitatem denique res mathe­ maticas adhibet; etenim propositionum mathematicarum de­ monstrationes (τ ά διαγράμματα «22, cf. ad B 3. 998« 2 5 ) ita inveniuntur, ut lineas .parallelos, perpendiculares, diago­ nales al., quae potentia insunt figurae, actu ducamus iisque sccemus (διαιρονντες « 2 2 ) figuram. Cuius demonstrandi ra­ tionis duo affert exempla. Qui demonstrare vult angulos trianguli duobus rectis esse pares, is ubi ίνεργεία duxit eam lineam parallelum lateri opposito per verticem trianguli, quae potentia inest figurae, tum videt tres trianguli angulos sin­ gulos pares esse tribus angulis circa unum verticem (ai περί μίαν στιγμήν « 2 4 ) sitis, ideoque duos rectos aequare. ( « 2 4 δύο όρί^αι το τρίγωνον) solenne apud Ar. exemplum, quod modo pleniore formula significat: rd τρ . δύο όρ&αις

408

Θ 9.

1051α.

ϊσας 'έχει, το τρ. δύο όρδ'άς ϊχει, τφ τρ. δυο όρ&αϊ νπόρχ ονοι , cf. Αη. 48« 36. 67« 15. 71« 19. 736 31. 74« 25, 39. 846 7. 876 35. 906 8. ai., m odo breviore: το τρ. δυο όρ&αΐζ 'ίσον, το τρ . δύο ορΟ-αΊς, το τρ. δύο όρΰαί, cf. Αη. 67« 17, 19, 25. 736 32. 74« 2S. 86 « 25. 91« 4. ai., ubi quidem per v o (^ τρ ίγ ω ν ο ν non ipsam formam triquetram, sed eius an­ gu los significari vere monet W a itz O rg. 67« 17. — «25 ei ovv άνηκτο η παρά την πλευράν. Ad art. η non potest sup­ pleri, quae Schvv. est sententia, γω νία , quia non γωνία άγε­ τα ι vel ανάγεται , sed γραμμή. N ec vero potest, quod vult Alex. p. 567, 2 9 , vv. παρά τι)ν πλευράν lateris unius supra verticem productio significari, sed videtur potius praep. παρά ea vi usurpata esse, quam habet T o p . V l l l 3. 1586 31, ut li­ neam parallelum denotet. Hunc in modum supra verba in­ terpretatus sum .) Similiter si quis demonstraturus est, quem­ libet ( χαΟόλον « 2 7 ) angulum periphericum in hemicyclio esse rectum, ducenda quaedam linea ένεργεία , quae poten­ tia inest figurae; coniungcndus enim vertex anguli cum cen­ tro diametri, tum ita secatur triangulum, ut basis duplicem habeat mensuram (η τε βάσις δύο « 2 7 ) eius lineae, quae e media basi ad verticem ducta est, ex quo deinde reliqua facile colliguntur. Aristoteles quod dicit: η ix μέαον h h στα&εϊσα δρ&η « 2 8 , singularem illum figurae modum re­ spexit, ubi vertex anguli in m edio est hem icyclio, ut linea ab eius vertice ad mediam ducta diametrum rectum angu­ lum cum ea faciat. Cf. idem exemplum An. post. II 11. 94« 28. pr. I 24. 416 17. — Apparet igitur ex his exemplis demonstrationes geom etricas inveniri perducta ad actum po­ tentia. 1051« 30 α ί τ ι ο ν — 33 ά ρ ι ϋ - μ ύ ν . His verbis quid di­ cat Ar. plene perspicere non possum. Prioribus enim ver­ bis: αίτιον — γιγνιοαχονοιν, singularem rerum mathematica­ rum naturam videtur significare. l\cs mathematicae exsistunt per abstractioncm, abstracta a rebus sensibilibus simplice ca­ rum form a, cf. M 2, 3, itaque η ένέργεια rerum mathemati­ carum est νόηβις , « 3 0 . Quapropter ipsa earum δνναμις, quod possunt lineis quibusdam secari, ex ένεργεάι cogitandi orta est, ac cognoscuntur, si eam potentiam perducimus ad ι.α’ψί'&, actum. Sed haec si recte videor interpretatus esse, quo-

Θ 10.

Μ! JwW fc μ ; tjuikf iid(SI i.-«5

1051α.

409

m odo cum his cohaereant extrema verba: varsoov — «ρ*Ο'μόν, quum quidem singulis in rebus actum generatione posteriorem esse dicit quam potentiam (c f. 8. 1049^ 18 ), difficile est intelligere.

CAP. X. Ens, quod veritatem significat, et contrarium ei non-ens quando locum habeat vel in compositis rebus vel in simplicibus.

DIDO; 9

praip-3 Mi

ra fftsi iseitf y ?

quai^

oliiffl* iDOf.f

o,i* dtf1? lOSttf 0! efi* «ei* os*

J jjiii

1051« 34 έ π ε ι δέ — 1052« 4 τις. Eandem entis di­ stinctionem, quam ab initio huius capitis instituit, persequi­ tur Δ 7. 1017« 22 sqq. cf. ad h. I. Iam postquam ex iis cu­ tis generibus, quae pro diversitate categoriarum distinguun­ tur, summum ac primum explicuit, substantiam dico ( Z, 11), itemque deinde dc discrimine actus et potentiae disseruit ( 6 / 1 — 9 ), iam consentaneum est tertiam entis significatio­ nem, το ον τδ ώς αληθές, proponi ad inquirendum; quod quidem oV ώς αληθές quamquam ostendit non singularem quandam significare entis naturam ac propterea in hac dis­ putatione omittendum (cf. E 4. 102S« 2 : ονχ εξω δηλοναιν ουοάν τινα (pvoiv τον ο ντος. διυ ταντα μέν ά γείσθ ω ), ta­ men propterea nunc videtur in quaestionem trahere, quia progressus in superioribus ( 6 / 8 ) ad simplices eas et aeter­ nas substantias, quae sunt Ινέργειαι άνεν δυνάμεως, iam quo­ m odo in his aliter atque in compositis rebus veritas cerna­ tur explicandum sibi putat, cf. E 4. 1027& 28. Propterea non assentior Sclnvcglero, qui hoc caput exterminari iubet c Metaphysicis. Veritas omnino in eo cernitur, ut cogitatio ipsam aequet rerum naturam, cf. de interpr. 9. 19« 33: όμοίιος oi λόγοι αληθείς όίαπερ τά πράγματα. Iam duo distinguenda sunt rerum genera, compositarum rerum alterum, alterum simpli­ cium. Compositae autem quas dicit non sunt intclligendac eae, quae ex pluribus elementis coaluerunt, sed eae potius, in quibus cum substantia coniungitur accidens aliquod, vcluti homo albus, homo sedens, diagonalis irrationalis ac si­ milia. His in rebus veritas omnino tum obtinet, quum quis quae re coniuncta suut cogitando pariter coniungit (x a r « -

410

Θ 10.

1051 b.

φάσκει), disjungit vero (άποφάσχει ) quae re disiuncta sunt. Accidentia autem quum alia fortuita sint et modo adhae­ reant substantiae m odo non adhaereant, alia necessaria nec unquam seiungi possint a substantia (c f. ad J 30.10 25« 30), proposition es, quae dc illis sunt rebus, pariter atque ipsas res mutationi obnoxias et m odo veras esse modo falsas ap­ paret, 613: his vero dc rebus, ut quae accidentium mutatio­ nem admittant nullam, eandem propositionem semper aut veram aut falsam esse oportet ( άει τα υτά άλη&η κ α ι ψενδή 617, part. καί idem videtur h. 1. significare ac part. ?)'). Sim­ plicibus vero in rebus, quae non habent distincta a sub­ stantia accidentia nec coniunctam cum actu aliquo poten­ tiam contrarii, sed integrae sunt substantiae et ένέργειαι, his igitur in rebus non potest veritas inde repeti, quod cogitando reddiderimus ipsius rei coniunctioncm vel disiunetionem, sed alia harum rerum est ratio. Simpliciter cuirn quasi per tactionem quandam 1), 624, 2 5 , harum rerum na1)

Aristotelis philosophia sicuti admodum est perspicua ubi inediis m

rebus cognoscendis explicandisquc versatur, ita plurimum relinquit obscuri­ tatis ubi ad ipsa rerum principia ipsosque cognoscendi fines acceditur, cf. prooem. p. 2 9.

Pauca ut exempla in memoriam revocemus, poteutiae et

aetns distinctione facillime Ar. solvit, quaecunque veteres philosophi de ge­ neratione dubitaverant, ipsas autem potentiae et actus notiones non potest satis discernere (cf. ad 6. J0-18^ 9 ) ; dc definiendis ex genere ct differentiis notionibus luculenter Ar. disputat, sed obscura manent, quae de primis de­ finitionum elementis, dc notionibus simplicibus, significat magis quam expli­ cat (cf. ad Z 13. 1039° 1 1).

Similis huius quaestionis est ratio, quum ex­

positurus est, quomodo ad veritatem perveniatur in simplicibus substantiis; quod enim tangendo, τω

Oiyih·

^2 4, eas comprehendi dicit, ea vero simili­

tudo est a rebus sensibilibus petita, qualem alibi Ar. arerrirne vituperat, cf. ad A 9. 9 9 1 " 22, nec vero ipsius rei explicatio, cf. Zcller Pii. d. Gr. II. p. 441. Quae quum manifesto manca sint et debilia, sufficiat significasse, quomodo v id e a tu r Ar. hanc rem sibi effinxisse.

Singuli sensus, veluti videndi audiendi

sensus, in percipiendis iis rebus, quae ipsis proprie subiectae sunt, ab omni sunt errore liberi; vident aut non vident, audiunt aut non audiunt, error autem non est in sensu, sed in phantasia potest accedere (cf. ad f s . 1010^3). Pariter mens activa, ο

ποιητικός νους,

sibi snbiectas habet simplices aeter-

nasque substantias, quae nihil sunt aliud nisi id ipsum substantiae et

ynat, barumque cognoscit naturam, cf. de an. 111 6. 430^ 2 6: ίσι* d* η /d* ifdaiq ii κατά τιιος, ώσπτί) η κατάψασις, και άλη&ης η ψίνδης παοα' ο όϊ νους ο υ 7ΐας·) αλλ* ό του xl ίαχι κατά το τΐ ην tlvai *«* ου τι κατά τίνος' «λλ* ώσηίρ το oguv τον ϊδίον αλη&ές, d d* «ν^ρωττος ΤΟ λινκον η μη, ου* άλη&ϊς ad, όντως ϊχιι όαα άνιυ ίλης.

Θ 10. Dd3!lt

hik sinii mi ijOtip

eim -taa^ io

Ifitp it iten*

tn®* h ' bfi’

I**'

t» Jfr r*\ I&& fi"

h* # %>* lll*1* s* i* '\t

ii»’1 I 0* Pf·

1051 b.

411

tura (το τί ίοτι — , ο ύκ ει τοιαντα κτλ. 1 3 2 ) aut percipi­ tur aut non percipitur; hae res aut sciuntur aut ignorantur, error in iis locum non habet, άλλ ’ η κατά ονμβεβηκός *26, i. e. nisi forte per abusum quendam vocabuli ipsam igno­ rantiam dixeris errorem. Cf. de an. III 6. 430« 26: η μέν ovv των αδιαιρέτων νόηοις kv τοντοις, περί ά ούκ εοτι το ψεύδος * έν οις δέ και τδ ψεύδος και το αληθές, αννθεσίς τις ηδη νοημάτων ωοπερ iv όντων. *3 οιομένος διτιρηοθαι quamquam unus habet cod. Λ&, reliqui omnes οιόμενος διαιρείοθαι , ita tamen per natu­ ram sententiae flagitatur, ut in textu ponere non dubita­ verim; idem tacite recepit Trend. EI. §. 1. — δ 11 κ α ί cur putaverim ante τδ μέν inserendum esse, expositum est Obs. p. 35. — * 14 δ ό ξ α . Opinationem, δόξαν , a scientia Plato, fortasse secutus Parmenidem, ita distinxit, ut quomodd ge­ neratio medium inter ens et non-ens locum habet, ita δόξα medium quidpiam sit inter scientiam rei et ignorantiam, cf. Conv. 2 0 2 a: taxi δέ δηπον τοιούτον η δρθη δόξα , μεταξύ άμαθιας και ψρονηοεως. de rep. V 4 7 7 a. Theaet. 190a. Sopii. 263. Phil. 37 a. al. Idem discrimen Ar. exponit An. post. I 33. 89« 2: λείπεται δόξαν είναι περί τδ ά? id est autem το τί ι\ν είναι, cf. Ζ 17. — «35 το καθ' υλου. Distinctius idem antea dixit είδος, «31, 32. Quid differat καθ’' όλου a ν. γένος et είδος, cf. ad Ζ 3. 10284 34. 10524 1 δεϊ δέ — 1053« 14 εϊρη τα ι. Aliud est quae­ rere quibus rebus unitatis notionem assignare liceat, aliud indagare, quae sit ipsa notio unitatis, τί έστι το ένι είναι 43, perinde ac differt utrum quaeramus, quae res pro elementis

I 1.

10526.

415

vel pro causis sint habendae (in i τοίς πράγμασι διορίζοντα δ 8 ), an quae sit ipsa clementi vel causae notio ( τ ον ονόματος όρον άποδιδόντα b 9). Sicuti enim ignis vel in­ finitum vel alia pro clementis possunt haberi, ipsa antem elementi notio in eo cernitur, ότι έστι τι Ικ τούτον ώς πρώ­ τον έννπάρχοντος} b 14 (cf. Δ 3 ), ita unitas tribuitur quidem omnibus iis rebus, quae uni ex quatuor illis modis antea enumeratis subiiciuntur (φ αν νπάρχτ} τις τούτων των τρό­ πων b 4 ) , sed ipsa notio unitatis cernitur in individua na­ tura, ro ivi είναι το άδιαιρίτφ ίστ'ιν είναι b 16, ideoque redigi potest ad notionem mensurae (r o ivi είναι έστι — μάλιστα το μετρον είναι κτλ, δ 18). A c praecipue quidem quantitatis in mensura cognoscitur notio unitatis; si enim quantitas quaelibet vel per unitatem vel per numerum ali­ quem mensuratur, numeri autem iterum mensura ac princi­ pium unitas est, sequitur ut quaelibet quantitas per unita­ tem cognoscatur, b 18 — 24. A quantitate ad alia etiam re­ rum genera mensurae uomen et ratio transfertur, &24 sqq.; ubique enim simplex quidpiam et individuum quaeritur, quo reliqua metiamur, sive illa est quantitatis, sive qualitatis et notionis simplicitas, &34. Et optimo quidem iure nihil aliud nisi numeri mensura unitatis nomen sibi vindicat, quia in ea fieri non potest ut vel dematur quidquam vel addatur; reliquis in rebus imitantur quidem omnes, sed non asse­ quuntur accuratam huius mensurae naturam. Sensum enim secuti omnes id, quod ad nostrum sensum divisionem non amplius admittit, pro mensura ponunt, άφ ον πρώτον κατά την αίσ&ησιν μη έι'δέχεται (in t. άγαιρε&ηναί τι ), ro ντο πάντες ποιούνται μέτρον « 5. Quare quoniam neque in musica minus intervallum quam διεσις (cf. Au. post. 1 23. 84& 38), neque in sermone minor sonus quam syllaba videtur percipi posse, propterea haec ut minima pro mensuris sui utrumque generis ponunt, και ταντα πάντα (nimirum η διεσις, το στοιχεϊον , η τάχιστη κίνησις τον ονρανον) ϊν τι οντως, ονχ ώς κοινόν τι τό εν , ά )Χ ώσπερ είρηται, «13, i. e. non ipsa unitas, tamquam notio universalis, mensurae cuiusque naturam et essentiam constituit, sed unaquaeque mensura cer­ tum quidpiam est, $v τ i, quo reliqua eiusdem generis men­ surantur.

416

1 1.

1052 ύ.

Ilaec universae argumentationis ratio et o rd o ; in ipsis verbis multa praeterea vel explicationem requirunt vel emen­ dationem .— b 4 και έκαστον έσται £v tovtojv, ω άν τις υπάρχ?} τούτω ν των τρόπων. Pron. τούτων priore loco positum ni­ hil videtur aliud significare posse nisi το συνεχές, το όλον, το xa&' 'έκαστον, το είδος: at eadem iterum significantur verbis: τούτω ν τω ν τρόπων. Q uod quum absurde dictum esse appareat, locum corruptum esse persuasum habeo; illud vero dubito, utrum pron. τούτων ab Aristotele priore tan­ tum loco scriptum — εσται 'iv, τούτων φ αν τις υπάρχij τω ν τρόπων (cf. de collocatione verborum Θ 3. 1047« 27) — et quum a librariis in eum, qui aptior iis videretur, lo­ cum translatum esset, falso utrobique haesisse putem, an ex interpretatione Alex. p. 576, 28 coniiciam pro τούτων scri­ ptum fuisse: των δντων. Sed utrum probaveris, haec erit sententia: quidquid sub unum ex quatuor illis modis cadit, unum esse censetur. — Proximis verbis, b 5 ro δέ ένι — 7 έκεινα, quae inest obscuritas, ea vero ipsi scriptori est assignanda. N otio unitatis, ait A r ., m odo alicui tribuitur iis ex rebus, quas antea enumeravimus, modo alii cuipiam, quod ad ipsam nominis notionem ^propius accedit. A c men­ suram quidem, rd μέτρον A18 , intclligendam esse, ut quae notionem unitatis magis proprie referat, quam vel conti­ nuum vel totum vel reliqua, recte videtur Alex, interpre­ tari. Quibus verbis quod addit: τ /j δυνάμει δ* έκεινα, pron. έκεινα non potest alio referri nisi ad quatuor illos modos antea enumeratos unitatis, vocabulum δυνάμεως autem paulluin deflexisse Ar. videtur a propria et genuina significa­ tione, ut hoc dicat: continuum vel totum vel reliqua ( έκεινα) p o s s u n t pro praedicato habere unitatis notionem, illud aliud vero, quod ad unitatis notionem propius accedit, n e ­ c e s s a r i o secura coniunctam habet unitatis notionem neque aliter potest cogitari nisi ut sit unum. — b3 ά γετα ι — 7 έκεινα parenthesis signis includenda putavi, quia proxima verba ώσπερ και κτλ. coniungenda sunt cum superioribus ονχ ωσαύτως ληπτέον λέγεσ&αι, quae autem interposita sunt, ea pertinent ad explicanda illa verba: ποιά τε lv λέγεται — και τις αυτόν λόγος. — Η ϋ το άπειρον. Respicitur Anaxi­ mander, cf. lirandis Gesch. I. p. 128.

/ I. 1052 b.

417

1 16 τό ivi είναι τό άδιαιρέτφ έστιν είναι , οπερ τφδε δντι xai άχωρίστφ η τόπφ η εϊδει η διανοία. Haec lectio si est genuina, αχώριστος eadem significatione est accipien­ dum qua αδιαίρετος , ut his verbis idem fere dicat ac su­ pra « 36 : πάντα δέ ταντα ’έν τφ αδιαίρετον είναι των μίν την χίνησιν , τω ν δέ την νόησιν και τον λόγον. At si v o ­ luisset Ar. explicare, quot modis individuum quidpiam pos­ sit dici, ea explicatio addenda erat ad το άδιαιρέτφ είναι, non ad οπερ τφδε δντι, quorum verborum longe diversa est significatio; et, id quod gravissimum est, αχώριστος ne potest quidem idem significare atque αδιαίρετος· Etenim χωριστός constanti Aristotelis usu non significat quod d i ­ v i d i potest, sed quod potest s e i u n g i ab alio vel exsisten­ tia vel cogitatione, ut p e r se vel sit vel cogitetur, cf. ad E 1. 10256 28. 1026« 9, eique oppositum est αχώριστος, ibid. 1026« 14. In tantis horum verborum difficultatibus non videtur negligenda esse lectio cod. Ab, quam eandem apud Alexandrum p. 578, 28 ex Sepulv. putavi restituendam esse, Ι δ ί α χ ω ρ ι σ τ φ exhibentis pro άχωρίστφ. Hanc si probaveris lectionem, hoc videbitur Ar. dicere: unitatis no­ tio in individua cernitur natura; sed non ipsa unitas natura et essentia est eius quod dicitur unum (quam quaestionem uberius cap. 2 adversus Pythagoreos et Platonicos excutit), sed subiecta ei est certa ac definita substantia, h o c a l i q u i d , οπερ τφδε υντι, et ea quidem per se exsistens, sciuncta vel loco et exsistentia vel certe notione, xai ιδία χωριστφ η τόπω η εϊδει η διανοία . — Extremis autem verbis definitionis: η xai τφ όλφ χαϊ άδιαιρέτφ, quid faciam non video. Parti­ cula χαί priore loco, xai τφ όλφ, quum in duobus modo libris incertae fidei legatur, nihil magnopere obstat quin eam omit­ tamus; praeterea fortasse ea corruptela verba liberanda sunt, quae saepissime a librariis commissa est quum τφ pro ro scri­ berent, ut legendum sit: η τό όλφ xai άδιαιρέτφ , h. e. τό ivi είναι τό άδιαιρέτφ έστιν είναι χτλ., η τό όλφ xai άδιαιρέτφ sc. είναι, h. e. sive notio unitatis in eo consistit, quod ali­ quid totum est et individuum. "Ολον, totum et absolutum, quod nihil praeterea aliunde requirit (cf. A 26), idem esset, quod antea verbis χωριστόν η τόπφ χτλ. uberius exposuit; haec igitur verba eandem, quam antea pluribus exhibuit doAristot. mctapli. ed. Bonitz Vol. II.

27

418

/ 1. 1053 α.

finitionem, in brevius contractam redderent. dubia niliil audeo decernere. —

Sed in re tam

Ante μάλιστα non debe­

bam gravius distinguere, quoniam huius etiam enunciati subiectum est το ivi είναι. 623 ω πρωτφ π ο σ ά γιγνώσχ.εται.

V o c . ποσά si est ge­

nuinum, necessario videtur aut articulus addendus: φ πρ. τα

π ο σ ά γ ., aut mutandus accentus: φ πρωτφ π ά σ α (int. έΰτί) γ ., cf. Alex. ρ. 579, 14. Sed rectius videtur ipsum voc. ποσά, quod ex uno cod. Ab Bekk. in textum intulit, omitti, ut c superioribus verbis ro' π οσόν suppleatur. b23 το ίν άρι&μον άρχη // άρι&μός, cf. ad Δ 6. 10166 18. 1053« 1 τη ν μ ονάδα — πάντρ αδιαίρετον , cf. ad ά 6. 1016& 29. « 8 χίνησιν — 11 ταχίστη ν τη ν το ν ονρανον , cf. de coelo II 4. 28 7« 23 : έ’ τι δ ’ εϊ τω ν μεν χινησεοη· το μέτρον η τον ονρα νον τρορά διά το είναι μόνη σννεχης και ομαλής και

ά ίδιος , έν έκάστω δέ μέτρον το ίλά χιστον , έλαχίστη δΐ κί· νησις η τά χ ισ τη , δη),ον οτι τάχιστη άν εϊη πασών των κι­ νήσεων η το ν ονρα νον χίνησις. 1053« 14 ο ν χ ά ε ϊ δ i — 63 λ έ γ ε ι ν . Mensura ipsa suapte natura unum quidpiam est et individuum, sed non est necesse eiusdem generis rerum unam m odo esse meusuram. V eluti musicam artem qui subtilius inquisiverunt, quoniam hemitonii duo sunt genera, λεϊμμα et άποτομη (cf. BOckh, B ildg. d. W e ltse e le etc. in Daub u. Creuz. Stud. III. p. 59), etiam διέσεως, quae est dimidia pars hemitonii, duo distin­ guunt genera et duas inde inveniunt intervallorum mensu­ ras, quamquam illud quidem intervalli discrimen non tam audiendi acie quam computandis intervallorum rationibus arithmeticis repererunt (a i μη κατά τη ν άχοην άλλ* iv τοΐς λόγοις « 1 6 ) . Pariter sermo plus unam habet mensuram, «1 7 , ubi quidem haud scio an longarum et brevium sylla­ barum discrimen Aristoteles voluerit indicare. Denique quod lineam diagonalem et latus quadrati ct τα μεγί&η πάντα, i. c. nisi fallor plana omnia, duabus mensuris mensurari di­ cit, h oc videtur siguificare, et rationem quae diagonalem inter ct latus intercedit, et cuiuslibet planae figurae magni­ tudinem non definiri una linea mensurata, sed duabus mensu­ ratis ct mensurae numeris inter se multiplicatis. — Proba­

/ 1. 1053 α.

419

bilem hanc intcq>retationem dixi, certam non habeo quam proponam. Alexander statim ab initio verba έν τοϊς λόγοις falso interpretatus manifesto a veritate longe aberrat. Reversus deinde ( οντω δη « 1 8 ) ad individuam mensu­ rae naturam iterum, quod supra iain monuit, non eodem iure sensibilibus quantitatis mensuris, veluti lineae pedali, et uni­ tati numeri individuam assignari naturam explicat, «2 1 sqq. Et sententia quidem verborum satis aperta: unitas qualibet ratione individua est, pes ita ad res sensibiles metiendas adhibetur, ac si esset individuus. H oc enim fere dicere voluisse Aristotelem inde cognoscitur, quod adiecto ώσπερ εϊρηται ηδη « 2 3 , superiora verba legentibus iu memoriam revocat 1052*33: χρώνται ώ ς ά τ ό μ φ rrj ποδιαία , et quod deinceps addit, sua natura, utpotc continuam, lineam peda­ lem non esse individuam. ( ίσως «24, cf. ad A 5. 987« 26 .) Sed quomodo c verbis: το δ* εις αδιαίρετα προς την αϊσ&ησιν έ&έλει, eius πιο di sensus vel aliqua omnino sententia elici possit alii viderint. Fortasse scriptum fuit: το είναι α δ ια ίρ ε τ ο ν προς την αϊσ&ησιν έ&έλει, quod consentiret cuin verbis superioribus « 2 : iv τοις αλλοις μιμούνται το τοιοντον. Mensura eiusdem generis est (συγγενές « 2 4 , cf. B 1. 995* 12. Μ 1. 1076« 1 8 ) atque id quod mensuratur, vel­ uti magnitudinis magnitudo mensura est, gravitatis gravitas et reliqua similiter. Ita unitatum unitas dicenda est men­ sura, neque vero numerorum numerus: ν.αίτοι εδει, ei ομοίως « 2 8 , h. e. καίτοι ’έδει λαμβάνειν τον αρι&μόν μέτρον των άρι&μών, εϊ ομοίως έπι τοντφ τε είχε και έπ έχείνοις. Qui­ bus verbis deinde opponit: άλλ* ονχ ομοίως άξιοι κτλ. h. c. numerorum qui numerum mensuram esse dicit, videtur ille quidem similiter statuere atque in exemplis antea allatis, re autem vera nou statuit similiter; numerus enim, licet sin­ gulari nominis forma significetur, tamen multitudinem in se comprehendit, nimirum unitatum; quare numerorum si quis numerum diceret mensuram, eodem iure unitatum non uni­ tatem sed unitates contendere deberet mensuram esse. Scientiam vel sensum si dicimus rerum esse mensuram, «3 1 , ad.rem longe diversam mensurae nomen transferimus, ea una ratione adducti quod et per mensuram et per scien27 *

420

/

2. 10536.

tiara scnsumve aliquid cognoscim us; ceteroquin enim omnia plane contraria.

Nara quoniam scientia non definit, quales

res sint, sed contra ad rerum naturam certam iam ac defi­ nitam sese accomm odare debet ut veritatem assequatur (cf.

Θ 10. 1051* 6 ), res potius scientiae dicantur mensura esse quam scientia rerum. Similis igitur hic est abusus nominis mensurae, ac si videm ur, ut utar Aristotelico exemplo pa­ rum illo quidem feliciter adhibito, ipsi nos mensurasse, ubi mensurati potius sumus alio mensuram nobis afferente; vi­ demur autem ipsi nos mensurasse, quoniam ipsi cognovi­ mus magnitudinem nostram. — Protagorae vero vox, άν­ θ ρω π ος άτιάντων μ ίτρ ο ν (c f. ad Γ 5. 1009« 6 ) re vera nihil absconditum, nihil sapiens (περιττόν, cf. Piat. Axioch. p.370e et ad A 2. 98 3 « 2. W a itz O rg. 118« 6. 1 4 1 * 1 3 ) continet, sed illam ipsam eloquitur sententiam parum veram, sensum esse mensuram rerum. 1053* 4 τ ο έ ν ϊ ε ί ν α ι , quod primus Brand. mutavit iu 70 ίν είνα ι , reduxi, secutus et Alexandri auctoritatem p. 584, 12 (c f. Addenda ad A le x .) et codd. E T veterumque editionum fidem. A c vel sine his testimoniis reponendus erat dativus, quoniam de definienda notione agitur (y.axa το ονομα αιρορίζοντι), cf. 1052* 16.

CAP.

II.

Unitatem non esse suhstantiamy sed subiectam sibi hahere substantiam , 1053* 9 — 1 6 , duobus demonstratur crgumentis , primum quia unitas notio est universalis — 24, deinde quia in reliquis praeter substantiam categoriis subiicitur quidpiam unitati — 1054« 13. Unum idem fere si­ gn ifica t atque ens — « 1 9 . 1 0 5 3 *9 κ α τ ά dh — 1054α 13 ϊν .

Unum, το ϊν, utrum

pro substantia sit habendum, quae fuit Pythagoreorum et Platonis sententia, an semper subiectum sibi quidpiam ha­ beat, de quo praedicetur, ad inquirendum et proposuit ct dialectice in utramque partem disputavit kv τοΐς διαπορημααιν *10, i. e. B 4. 1001« 4 — *25. Eam quaestionem, quam­ quam proposita in superioribus notione unitatis iam solvit, hoc capite ita pertractat, ut duabus usus ratiocinationibus,

/ 2. 1053 b.

421

6 16 — 24, 624 — « 1 3 , unum non esse substantiam demon­ stret. (69 κατά την ουσίαν, i. e. quod attinet ad substan­ tiam, utrum substantiae diguitas unitati tribuenda sit necne. ιρνσις autem tamquam synonymum coniungitur cum ουσία, ea vi vocabuli quae explicatur Δ 4. 1015« 11. — 614. Quod in proponenda quaestione legimus: καί πώς δεϊ γνωριμωτέρως λεχ&ήναι y.al μάλλον ώσπερ οί περί (ρύσεως, non vi­ detur ita ab Aristotele scribi potuisse. Quouiam enim non­ dum diiudicatum est sed etiamtum quaeritur, utra statuendi ratio scientiae et veritati accommodatior sit (γνωριμωτέοως), non potest additis verbis καί μάλλον κτλ. iam significare physicorum sibi rationem videri veriorem et ad eam acce­ dere oportere eum, qui scienter rem velit iudicare. Sed hoc ipsum in quaestione ponendum est, sicuti posuit Ale­ xander p. 584, 2 9 : y.al πώς δεϊ γνώριμο)τέρο)ς λεχΰ ηναι, αρα ώσπερ οί περί φυσεο)ς (ρασιν. Inde suspicor scribendum p o ­ tius esse: η μάλλον ώσπερ χτλ. — 615 (ριλίαν, αέρα , άπειρον. Respicit Ar. Empedoclem, Anaximenem, Anaximandrum.) a ) 616 — 24. Nihil quod universe de multis praedica­ tur, h. e. nulla notio universalis, substantiae habet dignita­ tem, ut demonstratum est Iv τοϊς περί ουσίας — λόγοις, i. e. Z 13; quin hoc ipsum, substantia ipsa ( αυτό τούτο ου­ σία 6 1 8 ), non exsistit tamquam unum quidpiam et sciunctum praeter singulas, quae in re ac veritate sunt, substan­ tias, siquidem communiter de omnibus praedicatur. Atqui unitas pariter atque ipsum esse (τ ο υ ν) quummaxime de omnibus universe praedicantur. Ergo unitas non est sub­ stantia. — Eandem ratiocinationem deinceps paullo immu­ tatis verbis iterat et auget, 621 — 24, hunc in modum: ge­ nera rerum non possunt haberi pro naturis et substantiis seiunctim exsistentibus; unum autem quum pariter atque ens ne genus quidem rerum sit, quod ostensum est B 3. 99S6 22 sqq., co minus substantiae dignitatem sibi potest vindi­ care. (6 16 ει δέ μη&ίν κτλ. Ouum ab his verbis Aristo­ teles ordiatur demum argumentationem, particula opponendi parum videtur apta; sed quoniam respicit ad ea, quae aliunde nota ut certa et firma ponuntur, scripsisse eum arbitror: ει δη μη&έν. Hanc particulam etiam Alexandrum coniicias le­ gisse p. 585, 7: ει δη — μη&έν τών καθόλου ουσία έστίν.)

422

I 2.

1054 α.

b ) δ 24 — « 1 3 . In reliquis praeter substantiam catego­ riis si ponimus unum, quo reliqua eiusdem generis metia­ mur et numeremus, illud unum ubique certum quidpiam est eiusdem gen eris, velut in coloribus metiendis et numeran­ dis co lo re m , in sonis sonum tamquam unitatem ponimus, nec vero usquam ipsum per se unum. Iam vero eandem op ortet omnium esse categoriarum rationem, b24, «8 , 9. E rgo etiam in substantiis una quaedam substantia tamquam unitas quaerenda est, qua ceteras metiamur, nec ponenda ipsa per se unitas, quae in e o , quod est unitas, suam ha­ beat essentiam. H aec fere argumentandi ratio; in constituendo textu ali­ quoties vel recessi a recensione Bekk. vel recedendum esse arbitror. Pronom en indefinitum τ ις , τι aliquoties ubi ma­ iore cum vi pronunciatum videtur, ut certum quidpiam ct definitum significet et opponatur notioni universali (cf. ad Γ 2. 1003& 3 3 ), retento accentu scripsi, licet per gramma­ ticas leges cum transferre debeat iu vocabulum antecedens, vcluti *2fi: iv τοις ποιοϊς έστϊ τ ι το iv και τ ϊ ς μνσις, cer­ tum quidpiam et definitum, deiiuita quaedam natura est illud quod ponitur unum. Item: το iv άν ην τ ϊ iv b36, 1054« 7. Secutus in bis sum exemplum, quod ipse Bekkcrus alibi pro­ posuit, cf. B 4. 999b 19. Z 13. 1038^33. al. — Deinde ^29 αλλά μην εν γε χρώμασίν io τι τό ίν χρώμα, ante το ίν ex cod. B addendum videtur idem, de quo nunc disserui, pro­ nomen ri, praesertim quum eam lectionem Alexandri aucto­ ritas videatur confirmare p. 585, 3 0 : εστι γάρ iv χοώμαΰΐ τ ϊ το ίν οιον τό λευκόν. — Tum 1051« 8 quum libri scripti plerique habeant: άλλ* ουχϊ τούτο αυτού ή oioia} unus au­ tem Ab: ά λ λ ’ ουχϊ τούτο am o η ουσία , genuinam lectionem ex utraque putavi coniungeudam : άλλ* ουχϊ τούτο αυ τ ό αυ­ τ ο ύ η ουσία. Huc ducit ct comparatio locorum simillimo­ rum 1053^ 2 8 : υτι τού το αυτό ή ψνσις α υτού , 1051« 10: και ούΟενός τούτο γ * αυτό ή ψύσις τό ϊν, et Alexandri ex­ plicatio p. 586, 2 2 : καϊ ονκ ίν τούτφ αύτψ iv τφ ivi είναι ονσίωται, ct vero Bcssarionis interpretatio: «non autem boc i p s u m substantia e i u s sit.»» — Denique « 1 2 cur τε omi­ serim post α υ τό , quam particulam editiones habent omnes, exposui Obs. p. 18.

/ 3. 1054 α.

423

1054α 13 ο τ ι — 19 ε ί ν α ι . Per universam alteram ar­ gumentationem, 1053& 25 — 1054α 13, quum per omnes ca­ tegorias persequatur το $v, eam respicit Aristoteles propo­ sitionem, quam ab initio pro fundamento argumentandi po­ suit « 2 5 : λέγεται d’ Ισαχώς τό ον καί το ϊν. Eam iam con­ fecta ipsa ratiocinatione paucis confirmat. Unum, ait, ad idem fere redit atque ens, quia uttumque ad omnes per­ tinet categorias neque intra ullam ex iis comprehenditur, deinde quia unum si ad praedicatum adieccris pariter ac si ens adieceris, nihil novi addideris ( τφ μη π ρ ο σκατηγορείο& αι κτλ. « 1 6 ); nam το ένί είναι nihil significat aliud nisi singularem et seiunctam a reliquis rei exsistentiam. — Ea­ dem placita uberius exposita legimus Γ 2.10036 2 2 — 1004« 5. cf. Z 4. 10306 8 — 12. K 3. 1061α 18. — In grammatica au­ tem verborum conformatione notandum est, quod in utro­ que enunciati causalis membro ab infinitivo ad modum fini­ tum Ar. transit: τω τδ παρακολον& ειν — άλλ’ ομοίως εχει9 τφ μ?} προσκατηγορεισ& αι — καί τό ivi είναι (sc. έο τί) το έκάστφ είναι. Conferri potest haec constructionis mutatio cum notissimo illo Graecae linguae usu, quum ab cnunciationc relativa ad demonstrativam trausitur.

CAP. III. Unum et multitudo quom odo inter se sint opposita, 1054« 20 — 29. Exponuntur aliquot notiones, qu ae vel ab unita­ tis vel a multitudinis notione pendent9 τό ταυτόν «32 — 63, τό όμοιον 63 — 14, το 'έτερον 615 — 23, τό διάφορον 623 — 1055« 2. 1054« 20 ά ν τ ί κ ε ι τ α ι — 32 ά ν ι σ ο ν . Exposita ipsa unitatis notione iam transit ad explicandas eas notiones, quae vel oppositae sunt unitati vel ab unitate oppositaque ei notione suspeusae. Et oppositum quidem unitati constat esse multitudinem; non eandem ubique huius oppositionis esse rationem ( κ α τά πλείονς τρόπους « 2 0 ) h. 1. breviter si­ gnificat, proximis capitibus 4 — 6 idem uberius expositurus. Sed quum quatuor omnino sint oppositionis genera, άντίφ ααις, στέρηαις, έναντιότης, τ ά πρός τι (cf. ad Δ 10. 1018« 20), una ratio, qua unitatem et multitudinem inter se oppouimus,

424

/ 3. 1054α.

quuui unitatem dicimus esse ro αδιαίρετον, multitudinem xo δια ιρ ετόν vel το διγρημένον, ad contrarietatem referenda est. Ac suapte quidem natura το α δ ια ίρ ετ ο ν , utpote simplicius, aptius est ad cognoscendum; nobis vero, quoniam a sen­ suum perceptione cognitionis repetimus originem, το διαι­ ρετόν facilius cognoscitur (cf. το φ νοει γνωριμωτερον, τα π ρος η μ άς γν. ad Ζ 4. 1029* 4 ). Inde fit ut etiam notio (τ φ λόγφ « 2 8 ) τον α δ ια ιρ έτ ο υ per negationem redigatur ad notionem του δ ια ιρ έτο υ . — Ad hanc autem summam uni­ tatis et multitudinis oppositionem referenda esse alia quae­ dam notionum paria, veluti ro τ α υ τό et το 'έτερον, τό ομοιον et το άνόμοιον, το ίσον et τό άν ισ ον alibi in libris de bono Ar. demonstravit (έ ν τι} δια ιρ εθ εί των έναντίων «30, cf. ad Γ 2. 1004« 2 ) ; iam aliquot ex his notionibus uberius expli­ cat. — « 2 4 ο ύ τ ε cur scripserim cum cod. Ab et Alex, pro vulg. τούτω ν et quae praeterea videantur in ordine verbo­ rum mutanda esse, exposui Obs. p. 101. Sed haud scio an vulgata lectio ferri possit, si reputaverimus, contrarietatem ad privationem ita referri, ut contrarietatis natura in plena ac perfecta cernatur privatione, cf. 4. 1055* 14, 26. Hoc enim Ar. videtur dicere: alterum ex his (τούτων «24, int τού δια ιρ ετού κ αι τού α δ ια ιρ έ τ ο υ ) quoniam est privatio al­ terius, et plena quidem privatio (h o c enim esset supplen­ dum), ro «d. et ro δ ια ιρ . contraria inter se sunt, neque vel ad contradictionem vel ad relationem referri possunt. a) 1054« 33 — *3 r o τ α ύ τ ό ν . Identitas quot modis di­ catur expositurus, quum dicit Ar.: λεγομένου δέ τον τού­ τον πολλαχως, [*»/] ένα μέν τρ όπ ο ν κ α τ άρΐιλμόν λέγομεν ένίοτε αυτό, recte Bekk. secutus cod. E , accedente Alexan­ dri p. 588, 5 sqq. et Bess. auctoritate, particulam καί expun­ gendam censuit, quae omnem cnunciati conformationem per­ turbat. Sed ex eodem cod. E et cod. Ύ proximis in verbis « 3 4 Bekk. ro d’ pro τ ο ύ τ ο d’ recipere debebat Etenim si τούτο d’ legimus, « h o c e s t » , idem modus identitatis, qui primis verbis est propositus, uberius explicatur; sin autem ro d’ praeferimus, alter proponitur modus, diversus ille a superiore. Atqui re vera alterum proponi, ipsa verba ma­ nifesto arguunt; iu priore enim modo ad identitatem unice unitas numeri, in altero et numeri et notionis unitas requi­

I 3. 1054 b.

425

ritur. Ita recte distinxit Alexander in commentario, ut vel eius auctoritate ad confirmandam lectionem το d’ uti liceat. — Tria igitur distinguit Ar. identitatis genera, quorum pri­ mum ex mera numeri unitate, alterum ex unitate et numeri et notionis, tertium ex unitate notionis substantialis pcndeat. Primi generis exemplum non attulit, sed quum numeri uni­ tatem unice requirat, et opposito proximo genere notionis et substantiae unitatem tacite excludat, Alexander dubium non est quin vere accidentalem identitatis vim intellexerit, de qua dictum est ad /i 9. 10176 24 sqq. Atque hoc iden­ titatis genus quum a propria et plena identitatis vi aliquan­ tum recedat, adiecto adverbio ένίοτε id videtur significasse. Alterum genus ipse Aristoteles adhibito exemplo illustravit. In tertio autem genere definiendo quam dicit πρωτην ου­ σίαν ea est primaria rei natura, qua quid sit res definiatur seiunctis omnibus accidentibus, sive ipsum ro τι ην είναι, cf. Ζ 7. 10326 1: είδος δέ λέγω τό τί ην είναι έκαστου και την πρωτην ουσίαν. Hoc autem genus quum ab omni ma­ teriae et accidentium contagione liberum sit, primo generi, quod in ipsa materiae et numeri unitate cernebatur, est op­ positum. — Τ ά ΐσ α και ισογώνια τετράγω να 62, quadrata quae et magnitudine et angulis aequalia sunt, eadem esse dicuntur, licet numero sint plurcs, quoniam haec numeri pluralitas externam exsistentiam, non rei essentiam et no­ tionem tangit. Articulus τ ά , qui in editionibus omnibus ante Ισογώνια additur, omittendus est cum Alex. p. 588, 15, quia non possunt duo significari quadratorum genera, quo­ rum alterum extensionis alterum angulorum aequalitate de­ finiatur, sed utraque aequalitas in eodem genere requiritur, ut recte dici possit iv τούτοις η ισότης ένότης. Identitatis genera Ar. paullo aliter distinguit J 9 .1 018« 6. Top. I 7. 103« 6. V III 1. 1526 31, cf. 1516 29. b) 10546 3 — 13 το δ μ ο ι ο ν (cf. J 9. 1018« 15). Simi­ litudinis genera ita enumerat, ut deinceps in'proximo quo­ que genere minor ac debilior cernatur formae unitas. Pri­ mum enim genus, quum similia ea dicuntur, quae, licet dif­ ferant per concretam exsistentiam ( κ α τ ά την ουσίαν την σνγκειμένην 6 4 , cf. ουσία σύν&ετος Η 3. 1043« 30. /1 24. 1023« 3 1 , et τδ συνειλημμένον ad £ 1. 10256 3 2 ) , tamen

426

/ 3. 1054

eadem sunt κ α τ ά τό είδος, h. e. per eam formam, quae ipsam rei essentiam constituit, adeo est propinquum ultimo iden­ titatis generi, ut vix alia possis exempla afferre, nisi ubi formae identitas maneat in diversitate magnitudinis; et aptis­ sime quidem pro exemplo attulit quam mathematici tamquam vocabulo artis similitudinem appellant In altero genere, 6 7 — 9, quamquam iterum τό αυ τό είδος requirit, alio tamen et inferiore quidem sensu accipi τό είδος apparet ex verbis adiectis δ8: έν οΐς τό μάλλον κ αι ηττον. lude enim colli­ gimus non id intelligi είδος, quod ipsum est ονοία rei, si­ quidem ο ν ο ία non recipit τό μ άλλον κ α ι ηττ ον, cf. Cat δ. 36 33, sed qualitatem aliquam, π οιόν τι sive πά& ος: quali­ tas enim, quum eadem maneat, crescendi tamen et decre­ scendi est capax. E t in altero quidem genere eiusdem af­ fectionis idem etiam gradus requiritur,, in tertio sufficere videtur, si eadem affectio in altero maiorem, minorem in altero habeat gradum. (Distinxi 6X0 commate post λενχον, ut appareat quomodo verba coniungenda sint: τ ά δε Uyt· τ α ι ό μ ο ια , έάν 7/ τό αυ τό π ά& ος γ.αϊ £ν τφ εϊδει σφόδρα κ α ϊ ηττον, οϊον τό λευκόν.) Denique ad assignandam rebus similitudiuem sufficit, si communia habent plura quam di­ versa, sive ea communia essentiam spectant, sive ad exter­ nam, quae in promptu est, speciem pertinent, η απλώς y τ ά π ρόχ ειρα 612. In exemplo autem quod affert quum pror­ sus lateat, qua demum ratione plumbum album auro simile esse judicetur, verba η χρυσοί seclusi, praesertim quum Ale­ xandrum ea non habuisse in textu appareat p. 589,14. Aliam loci emendationem tentaveram Obs. p. 103. 10546 13 ώ σ τ ε — 14 λ έ γ ε τ α ι . Exspectes ex his ver­ bis Ar. utramque ct alteritatis (si licet ita Graecorum in · ρ ό τη τα interpretari) et dissimilitudinis notionem explicatu­ rum, sed omissa dissimilitudinis notione, fortasse quia pe­ culiari explicatione non videbatur egere, ab alteritate ad diversitatem sive differentiam, quae cum ea proxime cohae­ ret, trausit 623. c) 10546 14 — 2 2 τ ό Ζ τ ε ρ ο ν sive τ ό ά λ λ ο . (In ex­ plicanda hac disputationis parte Alexander manifesto a ve­ ritate recessit, duplici inductus errore, primum quod distin­ gui inter sc putavit ab Ar. τό άλλο ct τό $τερον, quum

I 3. 1054 6.

427

tamen vel hoc ipso loco promiscue utrumque usurpari ap­ pareat, deinde quod δ7 falsam habuit lectionem: λόγος ίδιος και τό πλησιαίτερον, quae et exhibetur eadem in cod. Ab et per quam sit corruptelam orta facile intelligitur.) Τ ό ά?.λο oppositum quidem est τω ταντω ( άντικειμένως 6 1 5 ), sed non contradictorie oppositum. Quae enim contradictorie op­ posita sunt, vcluti ταντό et μη τα ν τό , ea ad omnia perti­ nent et entia et non-entia (cf. de int. 3. 166 15) ct ubique discernunt verum et falsum; at ταντό et ϊτερον non perti­ nent nisi ad entia, 619, 22, 25. Inde quod dicit 615: διό π α ν προς ά π α ν η ταντό η άλλο, ita videtur supplendum ac si dixerit: διό π α ν προς ά π α ν , όσα λέγεται £ν καί ο ν , η ταντό η άλλο. — Iam tria quidem distinguit et iuxta ponit alteritatis genera, 615 τό μεν ά λ λ ο , 616 τό δ', 617 το δέ τρίτον. Sed si comparaveris, quae deinde universe de al­ teritatis notione explicat, 618 — 2 2 , ea significatione, quae primi generis locum obtinet, το μέν άλλο 615, potius uni­ versalis alteritatis notio descripta videbitur. Altero modo, 616, ipse per exemplum adhibitum demonstrat alteritatem iis tribui rebus, quae notionem eandem, diversam autem ha­ bent materiam. Tertiam significationem, 617, quoniam de­ scribit his verbis: ώς τ α έν τοις μα& ηματικοϊς, meminisse oportet exemplum rerum mathematicarum in notione iden­ titatis allatum, « 3 5 — 63; inde probabile est, ea dici 'έτερα h oc sensu, quorum diversa sit n otio primae substantiae. d) 10546 23 — 1055« 2 η δ ι α φ ο ρ ά . Ab alteritate di­ stinguitur diversitas, η διαφ ορά. Alteritas enim eam signi­ ficat rationem, quae inter singula quaeque entia obtinet, quaecunque non sunt eadem, π αν γάρ η ϊτερον η ταντό 6 τι α ν η ον, 624. Ubi vero diversitatem alicui rei volu­ mus assignare, et certum quidpiam afferendum est a quo sit diversum, τ ί ν ο ς διάφ ορον, et certum quidpiam quo dif­ ferat, τ ι ν ϊ διάφορον. Inde concludit: ώστε ανάγκη ταντό τι είναι φ διαφέρονσιν 626. His verbis quum dicit: φ δ ια φ έρονσιν, non eam ipsam notam significari, qua distingui­ tur altera res a diversa altera re, manifestum est, siquidem non eandem in utraque re sed alteram in altera utra re cerni oportet, ut diversae possiut dici. Iinrno licet non ipsis verbis satis perspicue significetur, tamen c contextu ratio­

428

/ 3. 1054 δ.

cinationis intelligitur, illud τα ν τό τι φ διαφέρονσιν eandem significare praedicationem, cui ea, quibus res inter se di­ versae differunt, subiiciuntur. Ait enim: illud idem, quod ad diversitatem necessario requiritur, aut genus est aut spe­ cies; diversae enim res aut genere sunt aut specie diver­ sae. Atque ex bis verbis apparet, non in iis rebus, quae specie diversae sunt, genus dici ταν τό φ διαψέρονΰΐ, sed in iis ipsis, quae generis diversitate diversae suut; item spe­ ciem dici illud idem quo differant iis ipsis in rebus, quae speciei diversitate diversae sunt. Nimirum iis in rebus, quae genere diversae sunt, eatenus genus est ταντό τι φ διαφίρονοιν, quatenus non haec ab illa genere, illa ab hac spe­ cie distinguitur, sed utrique simul ac pariter genus est causa diversitatis; item iis in rebus, quae specie diversae suut, spe­ cies ita est idem illud quo differant, ut non haec ab illa specie illa ab hac sive genere sive materia seiungatur, sed altera pariter ab altera speciei diversitate seiungatur. Haec quam proposui explicandi ratio satis perplexa quum una esse videatur, unde ad probabilem et inter se conci­ nentem verborum sententiam perveniamus, non dubitavi eam lectionem in textum recipere quam Alexandrum habuisse ap­ paret 6 27 : τοντο δ ΐ το τα ν τό η γένος ?} είδος. Quod enim vulgo exhibetur ex auctoritate librorum prope Omnium: τοντο δέ το αυ τό γένος η είδος, omnem sententiarum nexum per­ turbat. Etenim si vulgata lectio vera esset, hoc diceret Ari­ stoteles: iis in rebus, quae genere diversae sunt, idem est genus, in iis, quae specie differunt, eadem species; quod manifesto est absurdum. Sin autem Alexandri lectionem pro­ bamus, non eam generis identitatem habere dicuutur ea quae genere diversa sunt, ut eidem generi utrumque subiiciatur, sed diversitati ipsi assignatur generis identitas, quia diver­ sitas in utraque re e generis natura repetitur. Genere autem diversa quod ea esse dicit quae nec com­ munem materiam nec mutuam inter se generationem habeant, olov υΰων άλλο όχημα της κατη γ ορίας 629, categoriae di­ versitas pro exemplo affertur, ex qua quaedam genere sint diversa, neque vero ita, ut quaecunque genere diversa sint, ea diversis subiecta esse oporteat categoriis; etenim etiam sonos et colores, licet in eadem qualitatis contineantur cate­

/ 3. 10546.

429

goria, tamen genere diversos Aristoteles sine dubio dixerit. Specie autem quae sunt diversa, idem habere oportet ge­ nus; quae quidem generis identitas non ubivis invenitur, ubi idem duabus de rebus praedicatur veluti color albus aliaque eiusmodi, sed ubi quod idem praedicatur ipsam na­ turam ac substantiam rerum significat, 6 30: ο άμφω τα ν τά λέγονται κ α τ ά τ η ν ο ν α ί α ν τ α διά φ ορα, cf. 8. 10576 38: γένος κ αλ ώ , ο άμφ ω ϊν ταύτδ λέγεται, μ η κ α τ ά α υ μ β ε β η κ ό ς ϊχον δια φ οράν , et ad Ζ 3. 1028634. Proxima verba 631: τ ά δ' έναντία διάφ ορα, κ αι η έναντίω σις δ ια φ ο ρ ά τις, dubito num ab ipso Ar. scripta sint, nec potius a lectore attento adnotationis loco ad proximum ca­ put adseripta postea in textum irrepserint, et quidem alieno loco. Quum enim postea e s s e omnino contrarietatem inde commonstret, quod diversitas varios recipiat gradus, ideoque etiam esse quaedam oporteat, quae longissime atque ab­ solute diversa sint, nec aptum nec probabile est antea iam contrarietatem simpliciter subsumi diversitati. Sed utut sta­ tuitur de genuina huius enunciati origine, illud certe con­ stat, proxima verba: δτι δέ καλώς κτλ., ut recte Alexander monuit, non pertinere ad id quod de contrarietate diversi­ tati subsumenda proposuit, sed ad illustrandam ipsius diver­ sitatis notionem. Nimirum ad explicandam contrarietatem iam ideo referri nequeunt, quod in variis iliis modis, quos usu cognitos habeamus, enumerantur etiam ea quae sunt το γένος ϊτερ α 6 3 5 ; at contraria semper eodem genere conti­ neri, nec genere sed specie differre, et constans est Ar. sen­ tentia et in proximis capitibus saepissime monetur. Atque si de diversitate agi conceditur, hoc praeterea apparet, distin­ gui enumeratis omnibus, quos usu cognoverimus ( έκ της έπαγωγής 633), diversitatis modis diversitatem a mera alte­ ritate; quae diversa sunt aliquid habent quo differant, in alteritate non necessario idem locum habet. Sed ipsa verba, uti nunc exhibentur, neque explicare ullo modo ausim, nec prorsus genuina esse persuasum habeo. Ea secutus vesti­ gia antiquioris scripturae, quae in commentario Alexandri supersunt, hunc fere in modum suspicor scribendum esse: π ά ν τ α γ άρ τ ά διαφ έροντα φ αίνεται και τ α ν τ ά , ον (vel κ α ι ο ν ) μόνον ϊτερ α οντα, αλ λ ά τ ά μέν το γένος ϊτερ α , τ ά

430

/ 4. 1055 α.

δ * iv τϊ\ αντί] συστοιχία της κατηγορίας, ωστ έν ταντφ yiν ε i/ χ αϊ τ α ϋ τά τφ γ ί ν ε ι . Quaecunque diversa sunt, ait, ea apparet non meram habere alteritatem, sed etiam identita­ tem quandam, illam nimirum, quam supra exposui, siquidem vel genere sunt diversa vel specie. Ea autem, quae specie tantum diversa sint, quum dicit esse iv rrj αντη σύστοιχέ της κ ατη γ ο ρίας, ω σ τ έν ταντφ γίνει, non videntur χατηγ ορ ία ς nomine decem illa suprema genera significari, qui­ bus omnia quae sunt continentur; possunt enim, ut supra monui, intra eiusdem categoriae ambitum reperiri tamen quae genere diversa sint; sed in eadem praedicati serie ea videntur dici, quae, ut Aristotelis verbis utar, ταντό λέγε­ τα ι, vel όσων τα ν τό χατη γορεϊται κ α τ ά την ουσίαν. — «1,2 τφ γ ίνει quod scripsi pro vulg. τφ εϊδει cf. Obs. p. 103. 1055« 2 δ ιώ ρισ τα ι δ' iv άλλοις χτλ. Cf. J 9.

CAP. IV. C on trarietas est d iv ersitas p len a a c p erfecta, 1055« 3 — 3 3 . C on trarietatis qu ae sit et a d contradictionem et a d privation em ra tio — 629. 1055« 3 έ π ε ι δ έ — 33 μ ε γ ί σ τ η . Diversitas quum va­ rios recipiat gradus et possit alterum ab altero magis roinusve diversum esse, oportere dicit Ar. esse etiam fasti­ gium quoddam et supremum diversitatis, quod excedi am­ plius nequeat; et ea quidem summa ac perfecta diversitas, η μεγίστη δ ια φ ο ρ ά « 5 , dicitur c o n t r a r i e t a s , cf. d 10. 1018« 27. Cat. 6. 6« 17. Meteor. II 6. 363« 30. Waitz Org. 116 34. Vere autem summae diversitatis nomine eam defi­ niri notionem, quam contrarietatis vocabulo significamus, ap­ parere dicit ix της ίπαγω γης. τ ά μέν γάρ γίνει διαφίροντα ονχ έχει οδόν εις άλληλα άλ λ * απέχει πλέον χαι ασύμβλητα (int. έσ τί) τοΊς δ ’ εϊδει διαφ ίρονσιν α ί γενέσεις έχ των έναντίων εϊσϊν ως έσχατων « 6 — 9. Quae verba quo spectent et quomodo ad confirmandam definitionem antea proposi­ tam pertineant, apparebit conferentibus, quem usum notio contrarietatis apud Ar. habeat. Contrarietas enim praecipue commemoratur ubi de mutatione agitur (cf. Phys. I 5 —8); contraria enim quasi extrema sunt puncta cius lineae, in qa*

I 4. 1055 α.

431

mutatio quaelibet continetur. Iam alternam inter se muta­ tionem non recipiunt, nisi quae ex eodem sunt genere; quae diversis sunt e generibus, ea longius inter se distant, quam quae ab altero ad alterum admittant transitum (ασύ μ β λη τα). Quare licet dixerit quispiam a colore albo magis quam co­ lorem nigrum, quem contrarium esse dicimus, diversum esse sonum acutum vel lineam rectam, tamen quoniam contraria non sunt nisi quae mutuam admittunt mutationem (hoc enim tamquam notum et concessum tacite ponit), hoc est autem quae intra ambitum eiusdem generis continentur, hanc ne­ cessariam exceptionem si apud animum suppleverimus, recte dicitur η έναντιότης esse η μεγίστη δ ια φ ο ρ ά. Quod si ostensum est contrarietatcm esse maximam di­ versitatem, facile intelligitur eandem perfectam ct plenam esse diversitatem, «10 — 16; etenim eadem vi ac notione sive maximum sive perfectum quidpiam dicimus, ideo quod excedi et superari nequit; cf. ad J 16. Perfectionis igi­ tur nota necessario inhaeret (άκολον& ησει «17, cf. ad A 1. 981« 2 7 ) notioni contrarietatis, « 1 7 — 19. Ita proposita ct explicata definitione contrarietatis, inde concludit ubivis unum uni esse contrarium nec pluribus, «19 — 23. Cognoscitur hoc ex natura perfectae et maxi­ mae diversitatis, quae quum omnem augmenti vel deminu­ tionis varietatem excludat, necessario unius est rei cum re una, « 2 0 ; vel si imaginem lineae respexeris, cuius in extre­ mis punctis contraria posita sint (cf. Phys. V 3. 2266 30), non possunt eiusdem intervalli plus quam duo esse fines, «21. Alterum eiusdem propositionis argumentum, quod his verbis continetur: δλως τε ει ίστιν η ίναντιότης διαφ ορά, η δέ διαφ ορά δνοιν} ώστε και η τέλειος, omittere Ar. debe­ bat, quoniam nihil vere demonstrat; nam diversitas quod non r e q u i r i t sane plus quam duo rationis membra, sed admittit certe plura, inde non potest effici, ut contrarietas non a d m it ta t plus quam duo rationis terminos. Ceterum de particula ώστε in apodosi cf. Observ. erit, ad Eth. Eudcm. p. 60 sq. et ad Z 10. 10356 18. Quod unum semper uni contrarium esse ostensum est, ad omnia pertinet contrarietatis genera; pariter autem opor­ tet reliquas etiam notas, quibus circumscribitur notio con-

432

/ 4. 10556.

trarietatis ( τους άλλους δρονς « 2 3 ) in omnibus cerni contrarietatis generibus, h. c. contrarietatcm, licet diversos inter se modos habeat (quos perinde atque h. 1. «25 — 31 enu­ merat A 10. 1018« 25 — 3 0 ) ubivis oportet esse perfectam et maximam diversitatem. E t reliqua quidem huius rei ex­ positio admodum est perspicua; difficultas autem explicandi in primis exsistit verbis 6 2 5 : των τε γάρ γίνει διαφερόντων ονκ ’έ ατιν έξωΓέρω λ αβ είν κ α ι των εϊδει, propterea quod de iis quae genere differant mentio omnino non est h. 1. inii* cienda, ubi agitur de contrarietate, ad quam generis requiri identitatem saepe monuimus. Quam difficultatem quum nec negare nec expedire plane possim, haud scio an deminuere certe videar, si particulas τε — κ α ί ita acceperim, ut com­ parationem potius quam simplicem coniunctionem significent, hunc in modum: sicuti ultra ea, quae genere diversa sunt; omnino cogitari nihil potest quod extra sit positum, ita ad ea, quae specie diversa sunt, nihil licet referri, quod extra idem genus positum sit, siquidem universa huius diversita­ tis series intra idem genus continetur neque ad ea, quae extra hoc genus sunt, ullam habet rationem. Iam ita cir­ cumclusa per generis identitatem diversitatis eerie, inveni­ tur in ea maxima quaedam diversitas et eam dicimus contrarietatem. 1055« 33 π ρ ώ τ η — 629 α ν ά γ ε τ α ι . Hucusque contrarietatem Aristoteles ita definivit, ut eam ad diversitatis notionem referret et ab ea suspenderet; iam quae interce­ dat inter contrarietatcm et reliqua oppositionis genera ra­ tio inquirit. Ac primum quidem simpliciter proponit, quod deinde comparatis reliquis opponendi generibus uberius com­ probat, πρώτη δ' Ιναντίω σις ϊξ,ις κ αι στίρησις «33, ubi qui­ dem πρώτην eam dicit contrarietatem, quae rebus quibus­ dam suapte natura inest (cf. ad A 5. 10156 11), et ex qua ( κ α τ ά τ α ν τ α « 3 5 ) alia demum repetunt ut et ipsa contra­ ria esse dicantur. Haec igitur primaria ac propria contrarietas eandem significat rationem, quae intercedit inter Ζξιν et σ τίρ η οιν , modo privatio perfecta sit, τελεία, b. e. modo non nota una vel altera dematur (cf. K 4. 1061« 22) sed universa notio negetur, retento tamen, quod in privatione retineri oportet (cf. ad 6 8 ) , illo iutra quod continetur ge-

/ 4. 1055 b.

433

nere. Recte hunc in modum descriptam esse contrarietatis notionem, Ar. ita demonstrat, ut enumeratis quatuor oppo­ sitionis generibus (« 3 8 sqq., cf. ad 3. 1054« 23, notam esse hanc oppositionum distinctionem per part. δη significat) exorsus a contradictione, ut quae et simplicissima sit et la­ tissime pateat, inde ad privationem ac tum ad contrarietatem transeat. E t a contradictione quidem eo distinguitur contrarietas, quod quae contradictorie opposita sunt nihil ad­ mittunt inter se medium, cf. jP 7 , inter contraria vero est aliquid medium. Privationis autem nomine non quaelibet si­ gnificatur contradictio, sed angustiores circumscribuntur no­ tionis fines (ccvTtcfctGig τ ι ς b 4, 7, i. e. singulare quoddam contradictionis genus), cuius primum varietatem persequi­ tur, b 4 — 7 (ώσπερ — διι/ρηται iv άλλοι ς, cf. ad /I 22), ac deinde communem indolem his definit verbis * 7 : ω στ’ 'ίστιν η στέρησις άντίφ ασίς τις ή αδυ ναμ ία διορισ& εϊσα η συνειλημμένη τφ δεκτιχω. Comma, quod in editionibus ante η αδ υ ν αμ ία ponitur, delevi, quia et nomina ά ν τίγ α σ ις αδυ­ ν α μ ία pariter praedicati loco referenda sunt ad subiectum στέρησις, et pariter participia διορισ& εϊσα σιανειλημμένη perti­ nent ad utrumque nomen definiendum. Verbum διορισ&εΊσα autem non ita est accipiendum, ut idem fere sit ac χωρισ& εϊσα, quae videtur esse Alexandri seutentia p. 594, 34, sed ea significatione, qua nomen διορισμός saepius usurpa­ tum legimus (cf. Γ 3. 1005*523. Θ 5. 1048« 2, 2 0 ). Priva­ tio, ait, non est simplex ac nuda contradictio, sed contra­ dictio ea, quae per naturam substantiae ad eam recipien­ dam idoneae ( του δεκτικού) definita ac distincta est vel eam ipsam simul in se complectitur. Ita enim distinguitur apud Ar. privatio a contradictione, ut contradictio ad omnia pertineat et entia et non-entia et ubivis verum ac falsum distinguat, privatio vero intra certum quoddam genus con­ tineatur, cf. ad 3. 1054* 20. ό 22. 1022* 24. Inde quum fiat, ut medium quidpiam intercedere possit inter ϊξιν et στέρησιν, cohaerere apparet contrarietatem, cuius eadem ni­ mirum est ratio, cum privatione; quid autem differant contrarictas et privatio, cognoscitur adhibita mutationis natura. Etenim quaelibet mutatio inter Ζξιν et στέρησιν ita vertitur, ut ab altera transeat ad alteram, contraria autem non quodAristot. meUph. ed. Bonitz Vol. Π·

28

434

/ 5. 1055 b.

libet denotant mutationis principium nec quemlibet exitum, sed extrema modo intervalli puncta, έξ ων γάρ ai μιταβολ α ϊ έ ο χ ά τ ο ί ν , ένα ν τι α τ α ν τ α δ 16. Ergo quaelibet contra* rietas sub notionem privationis cadit, non quaelibet priva* tio eadem et contrarietas est, sed unice perfecta privatio. Hoc discrimen inter privationem et coutrarietatem, ut la­ tius illa pateat, haec angustioribus finibus circumscripta sit, exemplis illustra^ φ ανερόν δ ιά της έπαγωγής, quibus simul quid insit varii et incerti in notione privationis eiusqne usu appareat. Veluti, ut omittamus alias privatiouis varieta­ tes, quae et paullo ante et uberius A 22 enumeratae sunt, in aliis privationibus est aliquid medium inter opposita, in aliis non item. Veluti malum privationem continet boni, pariter impar refertur ad par; inter illa duo intercedit medium quidpiam, inter haec non item, nimirum quia haec pertinent ad defiuitam numeri substantiam, quae praeter paritatem et im­ paritatem tertiani in se recipere qualitatem non potest, cf. Cat. 10. 12« 6, illa ad indefinitum referuntur subiectum, quoniam boui et mali natura ad omnes categorias pertinet, cf. Eth. N. I 4. 1096« 19 sqq. Hanc quam modo exposui sententiam ut in ipsis verbis inveniamus, pro particula in $25, parum illa apta quod non novum discrimen sed supe­ rioris causa affertur, scribendum censui ότι, secutus vestigia Alexandri p. 597, 7. Eiusdem Alexandri «auctoritate p. 5% 28 — 32 confirmari videtur scriptura cod. Ab, qui b18 pro & ατέρου exhibet {λάτερον, ut οτέρηοις et ΰάτερον apposi­ tionis loco iuxta posita idem significent, quod paullo infra dicit b26: & άτερον των έναντιω ν λέγεται κ ατά ατέρηοιν.^ Hanc contrarietatis naturam si vei de una contrarietate uni­ tatis et multitudinis probaverimus, quoniam ad eam reliquae referuntur, b 28, cf. Γ 2. 1004&33, simul de qualibet coutrarietate videbimur demonstravisse. Ita ad quaestionem unitate et multitudine et coniunctas cum ea quaestiones re­ vertitur. ,;j, , io

CAP. V.

! ’· ·'.··· .< i-.’ e t 1 1 ' Q uom odo p a r m agn o sim ul et parvo oppositum « quaeritur. ■ Inter unum ct multa,» item que inter par et magnum ac .; i

W

-*■, .>!{

N

M uriffv) uttp κιίμίνον άμψοίν , χομ η απορία βοη&ιΐ τοΐς φάσχονσι τό άηοον δναίο ttvai' άλλα σνμβαΐνιι IV (int. τό ίσον) dvolv (int. τω α/Υσω, οπιρ δυοΐν δηλωτικόν ίστιν ) Ιναντίον tivai, ontQ αδύνατον. Sed haec explicatio, quam­ quam aptam eflicit sententiam, adeo tamen est perplexa, ut vel faciliorem quaerendam esse vel depravatum esse textura auspicer.

I 5. 1056 α.

437

στέρησις δέ έξ ανάγκης, h. e. paritas non ea est negatio magni ct parvi (nam στερησεως nomen h. 1. aperte latiore 1110 sensu usurpatum est, de quo cf. ad z/ 22. 10226 22, ut idem fere sit atque άπόφ ασις, cf. Alex, ad h. 1.), quae ne­ cessario cuivis contingat rei quae neque magna sit neque parva, ον γάρ π αν 'ίσον ο μη μεΐζον η ελαττον, άλλ’ έν οΊς πέφνχεν έχείνα, «20, i. e. ίν τοϊς δεχτιχοις (cf. ad 10226 2 4 ) sive έν τοϊς ποσοΊς. Eiusmodi σνναποφ άσεις στερητιχαι των αντικειμένων, quae inter utrumque contrarium mediae intercedunt, etiam inter alia inveniuntur contraria, veluti inter album et ni­ grum colorem medii sunt colores qui neque sunt albi ne­ que nigri, inter bonum et malum id quod nec bonum est nec malum; differt autem ab his paritatis notio, quod par unum est inter magnum et parvum, colores plures, dcliniti 1111 quidem numero, inter album et nigrum, denique quod medium intercedit inter bonum et malum, id perinde atque ipsum bonum ct malum in omnibus cernitur categoriis, cf. ad 4. 10556 25. Distinguenda autem probe haec est συναπόφ ασις, quae media est inter duo opposita, a simplice σννα π ο φ ά σ ει, i. e. a commicta duarum quarumlibet rerum ne­ gatione; veluti si cui dicere libuerit το μήτε υπόδημα μήτε χ ειρ, haec quidem σνναπ όγασις non est media inter cal­ ceum et manum. Etenim intermedium non invenitur, nisi ubi ab altero, quod negatur, ad alterum mutationis est, quasi lineae, continuitas, itaque in iis unice rebus, quae eiusdem sunt generis et contrariae inter se extremos mutationis lines constituunt. — Hoc extremis dicit capitis verbis «34: ovx ανάγκη δέ κτλ., quae hunc in modum videntur explicanda esse: ovx ανάγκη δέ τούτο σνμβαΐνειν (int. ονχ ανάγκη το σνναποφασχόμενον δνοιν μεταξύ είναι άμφ οτέρω ν). η μ έ ν γάρ σνναπόφ ασις (nimirum η σνναπόιρασις τον μήτε μ εγά­ λου μήτε μικρόν και τον μήτε ά γ α μ ο ν μήτε κακόν και όσα τ ο ια ν τ α ) έστϊ σνναπόφ ασις αντικειμένων, ων ’έ στι μεταξύ τι και διάσ τη μ ά τι πέφνχεν είν α ι* τ ω ν δ * (int. οιον τον υπο­ δήματος και της χ ειρός) ονκ εστι δ ια φ ορά (cf. 3. 10546 23» igitur nec μεταξύ τι nec δ ιά σ τ η μ α )· έν άλλφ γάρ γένει (int. έστιν οιον τό υπόδημα κ αι η χειρ) ων αί σνναποφάσεις, ωστ ονχ έν το υποκείμενον (cf. ασύμβλητα, 4. 1055« 7).

438

I 6. 10566.

Haec si probabilis est interpretatio, non est cur vel cum Alex. p. 601, 12 ovx εϊοίν, vel cum Schw. i\ post γίνιι 41 addamus.

CAP. VI. Unum et m ulta quom odo sib i sint opposita. Quaestionem de uno et multis, quam tetigit in princi­ pio superioris capitis, iani pertractandam sibi sumit, et pri­ mum quidem dialectice disputans de ea ratione, quae est inter unum et inulta, dubitationes movet, 1056& 4 — 16, deinde exposita vera rei ratione ac natura easdem dirimit — 432 et ad quae oppositionum genera haec referenda sint expli­ cat — 1057« 17. 10564» 4 ei γ ά ρ — 16 ο ν . — ύ τ α no?da τφ ivi άπ).ύζ a v r/x eira i, ait, h. c. si unus tantum et simplex est cius op­ positionis modus, quae intercedit inter unum et multa, con­ cedere quaedam cogimur, quae manifesto sunt absurda. Multa enim quoniam et uni et paucis sunt opposita, si simplex ea est oppositio, consequitur ut idem sit unum et pauca, 44—6. Ad eandem consequentiam deferimur, si non universe multa, sed dualitatem contemplamur. Quae enim duo sunt, eadem sunt multa (quidquid enim duplex est, idem est multiplex; repetitur autem duplex a dualitate siculi multiplex repetitur a multis); atqui duo non possunt indicari multa esse, nisi relata ad unum; ergo unum est pauca, 4»6 — 10. — Deni­ que sicuti in longitudine longum ac breve sibi opponuntur, ita iu multitudine multa et pauca; iam vero quidquid vel longum est vel breve sub universalem cadit longitudinis sive linearis extensionis notionem, ac perinde quidquid vel mul­ tum est vel paucum universali continebitur multitudinis no­ tione; ergo unum, siquidem paucum est, idem etiam multi­ tudo erit, 4»10 — 16. Huic extremae argumentationi aliam simul inserit dubitationem et eam deinde solvit. Dicit enim 4>11: y.cci o ccv i) πολύ xcci πολλά, xai τ ά πολλά πολύ. vulgaris usus dicendi repugnat, quominus sine discrimine singularem ct pluralem numerum, inultum et multa, usur­ pari putemus; quod quidem discrimen in vulgari usu con­ spicuum quale sit Aristoteles significat his verbis H 2: ύ μ*Ι

/ 6. 1056 b.

439

τι ά ρ α διαφ έρει ίν σννεχεϊ ενοοίστω eKdcindc 4 16: olov νδωρ πολν, πολλά δ' ον. Nimirum quaccunque multa sunt, eadem etiam coniunctiin multum possunt nominari; sed pot­ est aliquid multum dici, nec tamen idem inulta, quia unum est et continuum, neque in partes discretum (cf. Λ 26. 1021α 8: > π άν τα δε λέγεται, έγ' οις το π αν ώς έφ' ένί, ίπ ί τοντοις π άν τα ώς έπϊ δυιρημένοις* π ας οντος 6 αριθμ ός, π ά σ α ι αυτ α ι αι μ ονάδες). Eius continuitatis, non discretae in cer­ tas ac definitas partes, exemplum affert aquam et omnino tu συνεχές ενυυιστον, δ 12, vel, ut exhibet Alexander, rd συν­ εχές αόριστον. Possunt sane utroque modo significari ma­ teriae iluidae, utpote quae non definitae suis ipsae finibus alienis finibus facile definiantur; sed quum in eo sibi con­ stet Ar., ut τά υγρά ενόριστα esse dicat, τα ξηρά δνσόρισ τ α , cf. IVleteor. IV 4. 3814 29. 1. 3784 23. I 4. 360« 24. de gen. et corr. I 10. 3284 17, praeferenda profecto lect. vulg. ενοοίστω. 4 7 ‘/ . α τ ά τ ά quod scripsi pro vulg. καί τά, secutus prae­ ter codd. E T Alex, et Bess. auctoritatem, per ipsam senten­ tiae rationem necessarium videbitur. Eadem et Alexandri auctoritate, cf. p. 602, 18, et sententiae necessitate defendi arbitror, quod 415 articulum ante πολν omisi, nisi quis prae­ tulerit e codd. E T scribere: ώς και το πολύ, quod et ipsum ferri potest. Praeterea autem haud scio an neglecta Ale­ xandri auctoritate, qui cum vulg. lect. consentit, pro ετι ώς 410 scribendum sit: ετι ε i ιός c cod. E , qui per hunc librum interdum meliora praebet, ct cod. T . Nam licet ne­ cessariam non dixerim hanc scripturam, inulto certe aptius universa enunciatio conformata videbitur, si hunc in mo­ dum et scripseris et verba distinxeris: έτι ε ϊ ώς έν μηκει τδ μακρδν καί βραχύ, όντως ίν πλψ*λει το πολν κ αι ολί­ γον, και ο ά'ν ?/ πολν καί π ολλά, κ αί τά πολλά πολν ( εί μη τι ά ρ α διαφ έρει ίν σννεχει ενοοίστω ), τό ολίγον πληιλός τι εσται. Apodosis ordienda erit a verbis τό ολίγον. Eandem lectionem Sclnveglcro probari video. 10564 16 ά λ λ ’ υ σ α — 32 δ υ ο . Soluta ea dubitatione, quain de identitate numeri singularis et pluralis mullum et multa iniccerat, transit ad dirimendam ipsam quae potissi­ mum agitur quaestionem de uno et multis. Quibus quae iu·

440

/ 6. 1056 b.

tercedat invicem ratio exponit facta distinctione; multa enim quum dicimus vel excessum quendam significamus numeri unius comparati cum altero, vel omnino numerum; illa vi ac potestate si hanc notionem usurpamus, opposita sunt pauca, hac si eandem accipimus (6 1 9 rd δε ώς άρι&μός, i. c. το δε ως άρι& μ ος λεγόμενον π ο λ ύ ), opposita est unitas ut men­ sura; atque ipse binarius numerus, 6*25, licet suapte natura minimus sit, tamen, quum sit numerus, multitudinis notionem recipit. Ita enim opponimus inter se unitatem et multitudi­ nem, ac si dicamus unum et una, album et alba, vel omnino τ ά μ εμ ετρη μ ένα π ρ ο ς το μ έτρον χαϊ ro μετρητόν. Non pos­ sunt in eandem sententiam inter se couiungi rd μέτρον m το μετρητόν, ut autumat Alex. p. 603, 2 : το δέ μέτρον m rd μ ετρη τόν l·/. παραλλή λου ν.εϊται, siquidem hac ipsa dis­ putatione tamquam opposita inter se significantur; quare nisi gravius quid a librariis commissum putabimus, transpo­ sitis verbis locus erit sanandus: rd μεμετρημένα χαϊ τό ut· τρητόν π ρος τό μέτρον. Duplicem difficultatem intactam lectoribus relinquo, quia quum multa tentaverim non habeo quod pro certo afferam. Primum qui possit Aristoteles putare esse aliquid απίόζ πολύ, quum multitudinis notio relationem quandam neces­ sario in se contineat, non assequor, cf. ad J 13. 1020«24; nec magis ea inteiligo, quae Anaxagorae obiicit 62S—32. — De v. άπ έϋτη 628 cf. Phys. I 8. 1916 10. 10566 32 ά ν τ ί χ ε ι τ α ι — 1057« 17 μ έ τ ρ ο ν . Exposita vera natura eius oppositionis, quae intercedat inter unum et inulta, Ai\ monet, ad quod genus relationis haec oppo­ sitio referenda sit, et affinia quaedam adiuugit. — Oppo­ nuntur igitur, ait (particula enim δη hoc demonstratum et concessum esse notat, cf. ad 4. 1055α 3S), unum et inulta ut mensura ct mensuratum, haec autem in eo sunt relativarum rerum genere, quae non in sua ipsarum natura relationem habent, sed aliunde adsciscunt, 6 3 4 , de quo discrimine cf. ad J 15. 1021« 26, quem ad locum ipse Aristoteles lectores delegat. Ea autem relativa, quorum ipsa natura ct notio substantialis in eo cernitur, quod ad aliud quid referun­ tur, b. 1. ( cf. 7. 1057« 3 7 ) parum accurate έναντια appellavit (cf. Trend. Kat. p. 1 2 4 ); etenim hanc debere esse senteu-

/ 6. 1057 α.

441

tiam vocabuli ίναντία, siquidem hoc ipsum ab Aristotele est scriptum neque inveteratae librariorum incuriae debetur, ap­ paret ex oppositis verbis: τ ά δ' ώς ίπιστημη προς ίπ ιστη τ ό ν , τω λ έγ εσ θ α ί τι άλλο προς αυτό, Λ36. Ad hoc genus relationis et significandum et illustrandum sicuti plerumque praeter mensuram et mensuratum affertur scientia et scibile, ita etiam h. 1. additur; et quum vulgo scientia mensura esse indicetur, scibile mensuratum, qui insit huic opinioni error hic perinde ac 1. 1053« 32 exponitur. Neque enim scibile suspen­ sum est e scientia nec mensuratur per scientiam, sed scien­ tia per scibile; quare si comparaveris scientiam et scibile cum mensura et mensurato, scibile mensura vel unitas est, scientia mensuratum vel numerus; ac sicuti numerus quilibet unum quodammodo est neque vero unum quodlibet numerus, ita scientia ipsum est scibile (est enim scientia species rei animo concepta sine materia, cf. de an. JI 7, S), non scibile quod­ vis scientia est, «7 — 12. — Ad v. άποδίδω οιν «8 cf. Θ 6. 101SA 16. Multitudo generalis est notio (οϊον γένος « 3 ), cui sub­ jicitur notio numeri tamquam distinctae ac definitae multi­ tudinis. Multitudo non per se, ut vox ambigua, contraria est paucitati, sed multitudo excedens et superans contraria paucitati est dicenda; neque unitati omnino contraria est multitudo, sed quodammodo sane contraria est ut divisibi­ lis natura individuae, quodammodo vero per relationem ean­ dem unitati opponitur, quae est inter mensuratum ac men­ suram. — Extrema verba, «14 — 17, neque ab Aristotele satis plane sunt scripta et in editionibus falsa distinctione obscurata. Etenim ad τύ μεν addendum est e superioribus ίναντίον Ιοτίν, ad το δ* autem verbum latius patens α ν τί· κειται. Et ultima verba, deleto post α ρ ιθ μ ό ς colo, sic vi­ dentur distinguenda esse et scribenda: το δ' ώς πρός τι, ώσπερ Ιπιστημη έπιοτητφ, lav rj (sc. η ίπ ιοτη μ η ) αρ ιθ μ ός, τυ δ ’ (sc. ϊπ ιοτη τόν ) Ιν κ α ί μέτρον. Comparatur pariter atque in superiore disputatione scientia rei mensuratae, sci­ bile unitati et mensurae. Particulam autem κ α ί , necessa­ riam ut apta exsistat enunciati conformatio, non ex ingenio addidi, sed ex auctoritate Alex. p. 605, 14.

442

/ 7. 1057 α. CAP. VII.

M ed ia qu ae dicuntur ( τ α μ ετ α ξ ύ ) ex eodem et inter se ct cum con tra riis sunt g en er e, 1057« 18 — 30, et interposita sunt in ter c o n tra ria — £ 1, et com posita ex ipsis his con­ tra riis — ^34. 1057« 19 π ά ν τ α — 30 ε ί ν α ι . Quod primum conten­ dit media semper in eodem esse genere atque ea, quorum sunt media (cf. 5. 1050« 2 4 — £ 2 ), ex notione ct medii et mutationis demonstrat. Media enim ea dicimus, per quae transire oportet continuam mutationem, antequam ad extre­ mos suos ipsius pervenerit lines (cf. Phys. V 3. 226^23. W nitz Org. 12« 2 ) ; atqui omnis mutatio in eodem versatur rerum genere nec patet ad aliud genus transitus; ergo me­ dia in eodem et inter se ct cum duobus contrariis sunt ge­ nere. — Propositionem maiorem huius syllogismi exemplis satis perspicuis illustrat; minorem propositionem commemo­ rata quadam legis exceptione contra adversarios communit. Non potest, inquit, mutatio esse ex altero genere in alte­ rum άλλ' i} ‘/ .α τά σ νμ β εβ η κός, o lo r έκ χρώ ματος εις Οχημα «27, h. e. potest sane album quidpiam mutari in globum vel cubum, sed non quatenus est album transmutatur in hanc figuram (quatenus enim album fuit, vel eundem colorem re­ tinet, vel alium induit), sed quatenus alia erat figura prae­ ditum. 1057« 30 ά λ λ ά μ η ν — £ 1 μ ι κ ρ ό ν . 1Contraria autem ea oportere esse, inter quae media quaedam intercedant, de­ monstrat explicita uberius mutationis natura et notione. Ni­ mirum quia mutatio inter opposita versatur semper, quorum ex altero transitui* in alterum, media autem non possunt omnino esse, nisi in mutatione continua, cf. «21 sqq., inter quae opposita versatur mutatio, inter eadem intercedere μ ετα ξύ oportet. Oppositionis autem quatuor quum sint ge­ nera, in quo ex his generibus versetur mutatio quaeritur. Ac primum quidem quae per contradictionem opposita sunt, prorsus excludenda sunt ex hac quaestione, siquidem per suam naturam medii nihil admittunt; nec relatio proprie esse potest ea oppositio, in qua mutatio fiat, quia relativa si non omnia, at nonnullae certe eorum species cx diversis inter

I 7. 1057 b.

443

se sunt generibus. Reliqua igitur privatio et contrarietas. Harum autem ad utram pertineat mutatio, non exponit di­ serte nec demonstrat, quamquam proximis verbis 63, ubi sum­ mam disputationis colligit, pro demonstrato et concesso po­ nit, media quae sunt ea intercedere inter contraria, τ ά με­ ταξύ — μ εταξύ έναντι(ων. Quod ne nimium miremur, re­ miniscendum est quod supra exposuit, contrarietatem esse perfectam ac plenam privationem, cf. 4. 1055« 33 sqq. Ad universam hanc ratiocinationem cf. Phys. V 3. 227« 7: έπεϊ δέ π ά σ α μεταβολή έν το7ς άντικειμένοις, τά δ ’ αντικείμενα τ ά τε έναντία κ αι τά κατ' άντίιρασιν, άνταράσεω ς δ' ονδέν ά ν ά μέσον, ιρανερόν δτι έν το7ς έναντίοις 'έσται το μ εταξύ. — «31 κ α θ ' α ν τ ά εστι μ εταβάλλειν, i. e. dici quidem pot­ est mutatio quaedam versari inter album et fuscum, at summo tamen iure tamquam extremi mutationis lines ponuntur al­ bum et nigrum. — «32 μη έξ αντικειμένων, i. e. έκ μη α ν ­ τικειμένων, cf. Phys. I 5. 1886 1 ct ad A 9. 990* 11. — «34 άνταράσεω ς ούκ εστι μ εταξύ, cf. JH 7. 10116 23 sqq. An. post. I 2. 72« 12. Phys. Ι.Ί. 10576 2 ει δ ’ έ σ τ ϊ ν — 34 δ η λ ο ν . Iam id ipsum, quod ab initio proposuerat « 1 9 : ανάγκη έκ των έναντίων είναι τ ά μ εταξύ, demonstrare suscipit hunc fere in modum. Con­ traria aut subiccta sunt certo cuidam generi, aut non sunt subiecta ( cf. Cat. 11. 14« 19: ανάγκη τιάντα τ ά έναντία η έν τιμ αύτφ γίνει είναι η έν το7ς έναντίοις γένεσιν η α υ τ ά γ έ ν η ε ί ν α ι , ubi quae extremo loco significat eadem sunt, quorum h. I. dicit ούΟέν είναι γένος). Ponamus ca generi alieni subiecta esse: inde consequitur, ut tamquam species cius generis definiantur per genus et differentiam specifi­ cam. Has igitur differentias specificas, quibus illa ut sint contraria efficitur et ipsas contrarias esse oportet, ct potiore quidem sensu contrarias, quoniam alia ut sint contra­ ria efliciunt (cf. a 1.9936 2 4 ) ; vcluti album et nigrum in­ ter se contraria sunt, sed his potius contraria dicenda sunt το διακριτικόν et το συγκριτικόν, quibus differentiis distin­ guuntur albus et niger color, 64 — 12. Iam omnia, quae eodem genere continentur, veluti colores omnes, distingui oportet differentiis quibusdam; ac si omnes colores extre­ mis illis differentiis distinguerentur, τω διακριτική) dico ct

444

I 7. 1057 b.

τφ σνγχριηχφ, omnes essent inter se contrarii, neque alius esset omnino color, nisi aut albus aut niger, * 16; quoniam autem sunt quidam medii inter illos colores, etiam diffe­ rentias esse oportet, quae inter contrarias, το διαχρ. et το Gvyy.o., mediae intercedant. Hae igitur differentiae, quae non sunt in ipso colorum genere sed hoc genus definiunt, unde sint repetendae quaerendum est, b 12 — 20. Contraria non possunt alterum ex altero componi, ideoque ca prin­ cipia sunt mutationis, Λ22; media autem quae sunt, ea pa­ r i t e r aut omnia composita esse oportet ex contrariis aut nullum, 623. Atqui fiunt quaedam ex contrariis ita, ut ad haec ab altero e contrariis prius transeatur, quam de­ venitur ad alterum. Haec et composita sunt e contrariis, et quoniam qualitatem habent quae alteram c contrariis su­ perat alteram nondum assequitur ( έχατέρον — xai ψτον έΰται y.ciL μάλλον 6 2 5 ), media intercedunt inter contraria. Ergo quum quaedam media e contrariis componi appareat, quia eadem est mediorum omnium ratio, 623, omnia inedia oportet e contrariis esse, 6 26, neque ad alia ultro possunt referri, quia non sunt priora ομογενή quam contraria, e qui­ bus potius repetantur, 6 2 7 — 30. His si demonstratum est, differentias eas, quae mediae vcluti inter το διακριτικόν et το συγκριτικόν intercedunt, ex extremis et contrariis com­ positas esse, consequens est, ut etiam quae per has diffe­ rentias definiuntur species (r « κάτω πάντα 631), velnti co­ lores inter album ct nigrum medii, c contrariis sint compo­ sitae. — Omnis argumentandi vis inest in eadem mutatio­ nis continuae notione (623: l·/. δέ των ίναντίων γιγνεταί τι, ωστ earcu μεταβολή εις τούτο πριν ?)' £?£ αυτά), ex qua omnino naturam των μεταξύ explicuit (cf. ad «21), ut non intclligam, cur hanc demonstrationis partem a reliquis scium x e r it.

b4 el μ ε ν γένος εσται. Alterum dilemmatis membrum: d οξον κύκλον, e t b 15:» φ α ίν ετα ι δέ κ α ϊ κατά.ϊηνίχ'ία& ησιν'όμολογούμ ενα το ις π αρ ' ημών λ υ γ ο ις Ί δρώ μεν γ ά ρ υτι προβιον-

Λ 5. 1071ο.

485

το ς μεν τού ?)λίον γένεσίς ίσ τ ιν , άπ ιόντος δέ φ θ ίσ ις , χαϊ έν ΐσφ χρόνφ έχάτερον. P h js. II 2. 194^ 13: ά ν θ ρ ω π ο ς γάρ ά ν θ ρ ω π ο ν γέννα και ήλιος, cf. ad 6. 1072« 10. Haec com­ munis omnis generationis causa movens, quam eandem paullo aliter supra respexit 4. 1070« 3 4 : en π α ρ ά τ α ύ τ α το ώς πρώ τον κινούν π ά ν τ α (cf. 6. 1072« 9 ) , distinguenda est a quatuor illis causis, quae, quamquam iisdem generibus con­ tinentur, tamen aliae aliis in rebus et suae cuique rei pro­ priae sunt, cf. « 1 5 : π α ρ ά τ α ύ τ α , et « 1 6 : ούτε νλη δντα οντε είδος ούτε στέρησις ούτε όμ οειδές, ubi quidem per ν. όμοειδές significatur singularum rerum causa movens ea, quae continetur in alia eiusdem generis ac speciei re concreta ( ά ν θ ρ ω π ος άν θ ρ ω π ον γέννα), ut quatuor causarum genera antea exposita his verbis enumerata sint. Atqui haec qua­ tuor causarum genera referri docuit ad potentiae et actus discrimen, δ 7 — 11; ab illis igitur si est distincta communis universae generationis causa motrix, eadem etiam distin­ guenda est a potentia et actu, utpote singulis singularum generationum principiis. Hoc ut significetur initio enunciationis, recipiendam arbitror eam coniccturam, quam propo­ suit et aliis praeterea rationibus commendavit Trend. Kat. p. 193: άλλως d’ η ένεργεια xcu δυνάμει διαφ έρει, i. e. reli­ qua causarum genera quum possint referri ad potentiam et actum, distinguenda ab iis est et aliter ac potentiae et actus discrimine differt communis omnium rerum causa motrix. — Sed restat praeterea difficultas in verbis: ών μη έστιν η αυτή νλ η , ών ούχ ’ε στι Το αυτό είδος άλλ ' 'έτερον, quae si sunt genuina, non arbitror hoc posse significare: ών οΰτε η αντί) νλη ούτε τδ αυτό είδος έστι, cf. Trend. 1. I. Aptio­ rem ipsis verbis interpretationem videmur divinare posse, si reputaverimus, commune illud principium movens, quam­ quam ab omnibus quatuor causis distinguitur, praecipue ta­ men ab ea distinguendum esse,* cui simillimum esse videa­ tur, singulas dico singularum rerum causas moventes. Hae autem sunt specie caedem ( όμοειδές « 1 7 ), materia diversae a rebus inde generatis; communis causa motrix ne speciem quidem eandem habet ac res generatae. Inde hunc in mo­ dum suspicor haec verba accipienda esse: άλλως δ ’ η ένεργεία χαϊ δυνάμ ει τούτων, ών μη έστιν η αυτή νλη (i. c. των

486

A 5. 1071 a.

ομοπδων χινοννχων) διαφέρπ ταντα, ων ονχ ϊβπιι αννο είδος (i. e. το ώς πρώτον χινονν ). Singillatim et accurate de hoc lo c o , « 3 — 17, dissero Trendel. Kat. p. 191 sqq.; ab eius ioterpretatione exta® enunciati in eo dissentio, qaod non utramqoe a ventem, et την όμοειδη ( οΐον 6 πατήρ «15) et counww omnis generationis, sed alteram tantam tamquam nova· & penoribus addi arbitror; quod cur statuenda, satia apto­ tam ridetur. Alex, et Schw. interpretationes non potas probare* 1 1 ) Com plectitor A r.9 quomodo universale* sive eeato omnttim rerum 9 et quomodo aliae aliarum renm cero statuendae sini9 1071« 1 7 — 62. « 1 7 — 24. Distinguenda sunt, ait Ar., ea quae uniitw possunt dici et ea quae non possunt; cf. de inteipr. 3 β: έπ*$ di τα μέν χα&όλον τών πραγμάτων τά Si ai (χαοτον» lana causae, quae suo iure h oc nomine appeto tar (πρώτα* άρχαί « 1 8 ), cuiusvis rei sunt certum quidpi* actu definitum (rode «1 9 , i. e. non χα&όλον) itemqoe cert* quaedam materia. Universalia omnino non sunt in re * veritate, cf. Z 13, sed generantur res eingulae a rebus fr gulis. Quare quamquam (μέν « 2 1 ) dici potest uni homo hominis esse causa, tamen non est omoioo qui dn possit universe homo esse ( ovx (οτιν ov&eig «22, ist &ρωπος χα&ολον), sed singuli singulorum sunt causae vel· uti Peleus Achillis. — H oc igitur dicit: res quia non fiBi | universales, ne causae quidem hac ratione eunt univei»*· απλώς, cf. ad 1 1. 1052« 19. “ “ ^ “ ■29. ixttra ϊΐδη τά τών ουσιών. Ales. cutue Schw. supplendum putant άρχαί tlotv. Sed kw * supplemus, nec video quom odo haec cohaereant cue ^ rioribue, nec quom odo proxime sequentibus in veri»·*"* eam causae diversitatem transeatur, quae ex diversa rep***tur materia, e 28. Quare equidem potius ex super*** «1 7, addendum arbitror: όράν der, vel axorni* H * * * sit.sententia: ut recte indicemus de universsli dig®*4*f tribuenda causis aut non tribuenda (c f. «2 9 : ro *τλ.), attendendum est ad-rerum diversa gener

Λ 5. 1071α.

487

Etenim earum rerum, quae diversae sunt specie ( χρωμάτων, ψόφων χτλ. « 2 6 ), causae etiam, quamquam eadem universali notione comprehendi possunt (πλην τφ άνάλογον « 2 6 ), sin­ gulae tamen et ipsae specie diversae sunt; quae autem res eadem specie continentur; numero inter se diversae, earum causae numero (των xa&’ 'ixtxtrrov άλλο « 2 8 ) differunt, spe­ cie et notione eaedem sunt. — D e distinctione horum ver­ borum cf. Obs. p 19. « 2 9 — *2. Quare si quis quaesiverit utrum principia et elementa diversorum rerum generum eadem sint an diversa, probe est distinguendum. Etenim si similem causarum na­ turam universali notione comprehenderis (πολλαχώς λεγο­ μένων «3 1 , cf. τφ άνάλογον « 3 3 ; de liberiore gen. abs. usu v. ad A 9. 990* 1 4 ), eaedem omnium sunt rerum causae (ioriv έχάστον «3 2, adde e seqq. vv. τα ντά ); sin distinxe­ ris singulas singularum rerum causas (δκηρε&έντων « 3 2 ), diversae sunt. Iam primum persequitur quom odo eaedem sint causae (ώδϊ μέν ra tra > «3 2 ), nimirum et simili earum ratione, τφ άνάλογον cf. ad 4. 1070« 32, et propterea, quia substantiarum causae eaedem causae sunt affeetionum, cf. «1 , et denique quia commune omnibus rebus generatis prima est causa actu movens, foi ro πρώτον έντελεχείφ, cf. 4.1070* 35. Deinde singulae singularum rerum causas diversas esse ex­ plicat (ώδϊ δέ ϊτερα « 3 6 ); tot enim sunt causae formales, quot sunt oppositionis genera (ooa r e tvavria, cf. ad A 5. 986« 2 2 ), veluti &ερμόν ψυχρόν, λευχδν μέλαν al., quae qui­ dem oppositae inter se formae singulae singulis in rebus cer­ nuntur (μήτε ως γένη λέγεται μήτε πολλαχώς λέγεται « 3 7 ); item materia sua cuique rei propria est, xal tn al νλαι *1, int. ϊτεραί είσιν, cf. Phys. II 2. 194*9: άλλφ γάρ εϊδει άλλη νλη. V erbis: δσα τά έναντία Alex. ρ. 658, 22 significari putat ro είδος xa\ την οτέρηαιν, Schw. ad h. I. terrestrium et coelestium rerum oppositionem ; neutra interpretatio quo­ modo cum contextu sententiarum conciliari possit equidem intelligo. — Cur «3 3 part η omittendam esse et «3 4 pro v. ώδϊ e Themistio apte scribi posse οτι putem, ex ipsa explicatione apparere arbitror.

Λ 6.

488 >

J

r '

;

·

,.

PARS

1071

»·«■*.#

, i. ί

·

i

POSTERIOR, .

CAP. VI.

/ \J '

jE sse su bstan tiam a etern a m im m obilem , 10714 3 — 11, ea m q u e actum esse, n on p o ten tia m dem onstratur — 426, r e fu ta tis a lioru m p h ilo so p h oru m p la c itis — 1072« 7. Ea su bstan tia qu om od o et m otus c o e li et in d e universae gene­ ra tio n is sit p rin cip iu m sig n ific a tu r — «18. Ab initio Imius libri sensibiles substantias distinxit a sub­ stantia immobili aeterna, cf. ad 1. 1069« 3 0 ; iam illarum et natura et causis brevissime significatis, ad hanc, quam po­ tissimum hoc libro investigare suscepit, ita transit ut pri­ mum esse eiusmodi substantiam comprobet, c. 6, deinde quae eius sit natura explicet, c. 7. E t quibus quidem rationibus adductus Ar. principium omnis motus posuerit aeternum im­ mobile, diligenter et, quae eius est virtus, quasi ex ipsa Ar. mente exposuit Alex. Aphr. Quaest. I 1 : δ ιά τίνων ctv τις σνατη σεα το π ρώ τον α ίτιο ν κ α τ ά !Λ ριστοτίλην, quae com­ mentatio prope iisdem verbis etiam in eius commentario le­ gitur p. 658 sqq. 1 0 7 ^ 4 ό η α ν ά γ κ η — I I κ ύ κ λ ω . Esse substantiam aeternam hunc in modum demonstrat. Substantia reliquis omnibus, quae sunt praeter substantiam, prior est; ergo si omnes substantiae interitui essent obnoxiae, consequens ne­ cessario esset, ut omnia possent interire. Atqui sunt quae­ dam, quae non possunt interire, tempus et motus. Ergo etiam substantiam oportet esse ab interitu exemtam et aeter­ nam. — Maiorem syllogismi propositionem, qua substan­ tiam reliquis entibus priorem contendit esse, comprobavit 1. 1069« 19 sqq.; minorem propositionem, qua tempus et mo­ tum aeternum esse dicit, demonstrat ille quidem, sed adeo breviter, ut dubitari vix possit, quin h. 1. perinde atque in­ fra ( cf. ad 7. 1073« 5 ) respici ad Physica velit ac praecipue ad extremam eorum partem. Tempus, ait, si quis poneret non esse aeternum, is statuere deberet, esse aliquid ante tempus; at id ipsum a n t e temporis notionem iam in se continet 4 8, cf. Pliys. V III 1. 2514 10: προς δέ τοντοις το π ρότερον κ αι νατερον πώ ς ’έ οτα ι μ?} δντος χρόνους Iam si

Λ 6. 1071 b.

489

tempus aeternum est, quoniam tempus est aut ipsa χίνηοις aut χινησεως τι π ά θ ο ς £ 10 (cf. Phys. 1. 1. £12: ει δη ίοτιν υ χρόνος χινησεως αριθμ ός η χίνησίς τις. IV 10. 11), esse etiam oportet motum aeternum, cf. Phys. VIII 1 — 3. Aeter­ nus autem si quis est motus, idem nimirum continuus est (cf. Phys..VIII 6. 259« 16); et continuum quidem motum non esse nisi localem et eum quidem orbicularem, hic sim­ pliciter contendit £10, comprobavit idem Phys. VIII 7 — 9. Haec autem aeterni motus natura, quam significavit, ad com­ probandam substantiae aeternitatem nihil confert, sed ea iain praeparat, quae de motu ab aeterna substantia effecto infra exponuntur. * I071£ 12 ά λ λ α μ η ν — 22 ά ρ α . Ilacc altera argumen­ tationis pars non ad id ipsum refertur, quod potissimum su­ periore ratiocinatione comprobavit, esse aliquam substantiam aeternam, sed ad aeternitatem motus, quam et esse neces­ sariam docuit et qualis sit explicuit. Is motus aeternus ut sit, requiritur causa movens ( χινητιχόν η ποιητικόν £12). Iam si quis posuerit (ei ίσ τα ι £ 12, cf. Olis. p. 66) causam moventem talem, quae potentia sit, non actu, fieri potest propter ambiguam potentiae naturam ut quando non sit mo­ tus ( ovx ε σ τ α ι χίνησις £ 13). Itaque nihil omnino profi­ ciunt ad explicandum motum aeternum, quicunque aeternas quidem ponunt substantias, sed eas, quae nullum in se con­ tineant principium movens, veluti ideas (cf. ad A 7. 9SS£ 2) vel numeros (hos enim significare videtur quum dicit £16: οί’δ' άλλη ονοία π α ρ ά τά είδη, cf. Ζ 2. 1028£21). Nec suf­ ficit substantiam talem posuisse, quae contineat quidem prin­ cipium movendi, sed potentia tantum, quia inde aeternitas motus non potest repeti ( cf. Θ 8. 1U5U£ 3 sqq., praecipue £6: δ' ovdiv δυνάμει άιδιον). Ponenda igitur eiusinodi sub­ stantia, cuius ipsa natura est actus movendi, ης η ουσία ίνίργεια £20. Et quoniam materiae eadem inest naturae ambiguitas ac potentiae (cf. ad Θ 7 init.), has substantias, quas ponendas demonstravimus, immateriales esse oportet. Ubi quidem quod a singulari substantiae numero ab initio huius ratiocinationis posito, £12, ad pluralem Ar. transit nu­ merum, £21: ταντας τάς ουσίας, facile ex ea quaestione ex­ plicatur, quam c. 8 persequitur. — £12 ei ε σ τ α ι χινητιχόν.

490

Λ 6. 1071 b.

Ferri quidem potest lectio Alex. p. 661, 31 et cod. Ab: il έ α τ i y . i v sed si contuleris δ 17: εϊ γ ά ρ μη έν ερ γ η σ ει, *18: si ί ν ε ρ γ η σ ε ι , retinenda videbitur vulgata lectio, quae quo­ modo explicanda sit supra est dictum. Sequentibus vero proxime verbis A13 vulgata lectio: ονκ έ ο τ ι κίνηοις non potest probari; ipse enim Ar. proximis verbis: ένδέχετm γαρ κτλ., non id se contendere explicat, non e s s e omniuo mo­ tum, sed iieri p o s s e ut non sit motus; atque id quidem fut. conditionali significatur, cf. δ 17: ονκ ε σ τ α ι κίνηαις, * 18: ον γ ά ρ έ ο τ α ι κ. α ΐδ ιο ς , et Alex. ρ. 662, 1: έ ο τ α ι on ονκ έ ο τ α ι κίνηοις. 1 0 7 1 * 2 2 κ α ί τ ο ι — 1072« 7 Λ ε ύ κ ι π π ο ς . Quod au­ tem eam substantiam, quae summum contineat principium movens, actum esse diximus, inde difficultas quaedam sub­ nascitur; etenim quoniam sublata potentia tollitur actus, at non item actu sublato tollitur potentia, potentia prior quam actus videtur esse ( cf. K 1. 1060« 1: άρχη γαρ το cvvavaiροϋ ν ). At potentia si ponatur pro principio, quos incida­ mus in laqueos expositum iam est, nimirum ut concedere cogamur, fieri p o s s e ut nihil omnino sit. In eandem re­ pugnantiam (το α ϊ τ ό α δ ύ ν α τον b 2 8 ) inciderunt veteres poe­ tae et philosophi physici, qui obscurioribus quibusdam vo­ cabulis usi, re vera tamen potentiam pro principio posue­ runt. *27 οι ϋ το λ ό γ ο ι qui omnino dicantur, cf. ad B 4. 1000« i); quod cos noctem pro principio posuisse dicit, id referri profecto potest ad Hesiodum Theog. 116 sqq.; ad Orphicos num recte referatur, dubium certe est, cf. Lobcck Aglaoph. p. 48S. 492. Sed veri simillimum videtur, hoc loco perinde ac Λ 3. 9 8 3 *2 7 (cf. ad h. 1.) Ar. non certos quos­ dam poetas cogitasse, sed universe locutum esse de omni­ bus, quicunque ex indefinito quodam et materiae vel po­ tentiae simili principio rerum universitatem repetendam pu­ tarunt, cf. Lob. 1. 1. p. 488 not. l ) Anaxagorae autem illud: 7/V oliov π ά ν τ α b21 potentiae continere notionem cf. 2. 1069* 21. Ex ciusmodi principio non potest explicari re■I, · ’ _■l!i '·■■'. · r'

1) Biandis Gesch. I. p. 65: Ob die au t der JSacht zeugenden Theologen le i Aristoteles, Met. Λ 6, auttclUiefslieh f i i r die Orphiker zu haltert, nichl vielmehr alie darunter zu verstehen, die aut dunkclem Grunde dat Sein der Dinge ableitelen, w age ich nicht zu en ttcheiden.^ > u^l

A 6. 10716.

491

nim vel generatio vel exsistentia, quia materia nunquam ipsa per se est generationis principium, sed ad eam et artificia­ libus (τεκτονική δ3 0 ) et naturalibus in rebus accedere opor­ tet causam moventem, cf. 3. 1069^36. Z 7. 8 ; veluti ad po­ tentiam in menstruis (κ αταμ ή ν ια , cf. ad 7 / 4 . 1044« 3 5 ) vel in terra inclusam, ut homo vel planta nascatur, accedere oportet γονήν vel σπέρμα. (Potest σπ έρμ α referri ad γην, γονή ad κ α τ α μ ή ν ια , ex eo discrimine horum vv. quod Ar. exposuit de gen. an. I 18. 724& 12; quamquam σπέρμ α qui­ dem interdum ab Ar. dici, quod ex sua ipsius lege γονήν debebat dicere, intelligitur ex /7 1. 1.) Quare id quidem recte fecerunt philosophi quidam, veluti Leucippus ( cf. de coelo III 2. 300& 8 ) et Plato (Tim. 3 0 a ), quod aeternum motum, qui actu sit, statuerunt esse; sed in eo peccarunt, quod nec causam eiusmodi motus (cf. de Leucippo eandem vituperationem de coci. IV 6 et ad A 4. 985* 1 9) nec qua­ litatem, qui sit naturalis motus qui non naturalis, qui pri­ mus qui posterior, explicare susceperunt. (Haec quidem sententia verborum 433 άλλα δ ιά τί — 36 ώδί aperta, ipsa verba uon prorsus plana. Et prioris quidem cnunciati ex­ trema verba: ουδέ ώδί, ουδέ τήν α ιτία ν quum Alex, ρ.664, 20 sic interpretetur: και δ ιά τί ώδί μέν τά δε κινούνται, ώδί δέ τ ά δ ε , τούτων τήν α ιτία ν ον λέγονσιν, Schw. sic iubet mu­ tari: ουδέ τον ώδί τήν αιτίαν. Quod quamquam apte dici non nego, necessario tamen ita scribendum non arbitror; etenim έκ παραλλήλου haec posita videntur verbis superio­ ribus δ ιά τί et τίν α , ut v. ώδί idem significet ac τίνα κίνησιν, et α ιτία ν idem ac δ ιά τί. Proximo autem cnunciato id quidem apparet, distingui τήν κ α τά φνσιν et τήν π α ρ ά γ ύσιν κίνηαιν, cf. de coelo I 2. 269« 7, et suum cuique rei vindicari naturalem motum. Sed quomodo vel construenda sint vel intelligcnda haec verba: αλ λ ά δεί τι άεί νπάρχειν, non video.) Quod autem aliam praeterea Platoni incon­ stantiam obiicit, quia animam modo aeternum esse princi­ pium, se ipsum movens, dicat ( Phaedr. 245 e, cf. T o p .V I3 . 140^ 3), modo post coeli generationem demum natam esse velit (Tim . 3 4 b), verissime ab hoc crimine Platonem defen­ dit Zeller Piat. Stud. p. 2 1 0 ; nimirum non minor est Ari­ stotelis culpa, quod fabulas philosophicas non distinxit a

492

Λ 3. 1072α.

disputatione dialectica, quam Platonis, quod summas philo­ sophiae quaestiones fabularum involucris obtexit. Ita ubi perstrinxit, quae bene, quae secus de summo principio veteres philosophi statuerint, ad quaestionem de potiore potentiae et actus dignitate supra, b 22, motam re­ vertitur; quodammodo recte dici potentiam priorem esse actu, quodammodo non recte dici, ε'ιρητcu d'k πώς «4. His verbis respici ab Ar. ad Θ 8, quod Schw. indicat, equidem non arbitror. Etenim non respicit ad superiores Metaphysicorum libros Ar. iis locis libri Λ , ubi ad eos delegari lectores prope necessario exspectes, cf. ad 1. 1069« 20, al. et prooem. p. 2 5 ; hoc autem loco si voluisset diligentem illam et accuratam libri Θ respicere disputationem, non erat cur inulto minus distincte hic de eadem re exponeret. At­ que ex constanti Aristotelis usu iure exspectes, si quid e prioribus libris respici a lectoribus voluisset, eum addidisse kv άλλοις vel π ρ ό τεοο ν vel simile quidpiam *). Quare hoc verbum έίρ η τα ι referendum potius esse arbitror ad ipsam huius capitis disputationem, b 22 — 2 6 ; ibi enim, quamquam non aperte explicuit, at significavit certe, singularum qui­ dem rerum potentiam priorem esse, quam carundem rerum actum, sed ut possit omnino quidpiam esse, ponendum esse pro summo principio actum a potentia iimnunem. Hoc ut confirmet, proximis verbis, « 4 — 7, eorum philosophorum au­ ctoritatem adhibet qui praeter materiam principium posue-1

1 ) Ubicunque in his Metaphysicis ad alios eiusdem π ραχραπ ίας libros Ar. lectores respicere iubet, vel argumentum eius libri describit, ad quem

respiciant lectores, cf. kv τοϊς ctrrορήιιασιν I 2. 1 053* 10. M 2. 1076*1· 107 7° 1 . 1 0 . 1086* 15; kv τοϊς πιρϊ τον ποσαχως E 4. 1028° 4. 2 1 · 1028° 1 1 · I 1 · 1052* 15; kv τοϊς rttnl τής ουσίας Χΰγοις Θ 8 . 1 0 4 9 * 2 8 . I 2 . 1 0 5 3* 1 7 ; vel omnino a lib i, si/p ra , in principio sc disputasse vel postea demum disputaturum de ea re dicit, cf. kv τοϊς πρώτοις ac sun. /i 2 . 097* 4. Θ I. 1045* 32. K 1 . 1059" 1 9 ; kv άλλοις I 4- 1 0 5 5 * 7. 6. 1 0 5 6 * 35. H 3- 1043* 16. ah; ττρόκρον N 3. 1090° 28. M 9. 1 0 8 6 * 2; v a n o ον E 2. 1027" 19. Z l i . 1037" 13. al. Unus sane exstat locus, ubi sine ullo eiusrnodi additamento dicit. Θ 8. 1049* 4 : kxii το jreoti^or ύιωοκτιαι τιοσα/ως λ ί γ η α ι , sed ibi quidem ipso verbo satis aperte significari videtur, referri illud ad librum cum, qui est πιρί τοΰ ττοσα/ωί» i. e. ad librnm /i. Quare hoc certe loro non videtur refutari, quod supra de constanti hoc in genere Aristotelis usu dixi. λ.« a) 1072« 19 έ π ε ί δ' — b 14 φ ν σ ι ς , . \Ac primum qui­ dem, revocans in memoriam quae proxiuic sunt disputata, esse principium movens immobile confirmat ct qua id ra­ tione motum efficiat declarat. Quoniam, ait, hac quam pro­ posuimus ratione rerum natura et generatio potest explicari, aliamquc si tentaverimus viam, eo incidimus cum theologis

A 7. 1072 α.

495

et physicis antiquissimis (cf. ad 6. 1 0 7 1 *2 6 ), ut meram po­ tentiam praeponamus actui, diremtae sunt hae quaestiones, est aliquid quod aeterno motu movetur, et eo quidem orbi­ culari (« 2 1 , cf. ad 6. 1071* 11). Ac vere hoc statui non solum ex ratiocinatione colligitur, sed etiam ex sensuum evidentia ( έυγφ « 2 2 , cf. ad (i. 1072« 1 7) contemplantibus coeli aeternum motum apparet. Aeterna igitur est et aeter­ num movetur stellarum inerrantium sphaera; hanc enim ap­ pellat «23 τον παώ τον ουρανόν, cf. de coelo II 6. 288« 15. 12. 292* 22. al. Quae quum perpetuo moveatur, esse etiam aliquid oportet, quod eam perpetuo movet, to ri τοίνυν τι καί ο κινεί «23. (Aliter Alex, et Schw. haec verba inter­ pretantur, qui 6 obiectum esse putant: est aliquid, quod moveat stellarum fixarum sphaera. Et Alex, quidem plancr tas vult significari p. 667, 14: εβτι δε καί ο κινεί, το π λ α ­ νώ μενον π α ν σώμα*, τό γ άο πλανώμενον υπό τού πρώτον τον απ λανούς κ ινείται, Schw. non satis distincte vel apte terram intclligi putat, quam νπόκειται ήρεμεϊν, de cocio II 8. 289* 5, quum videatur terrestres res dicere voluisse, quae intercedentibus demum aliis motibus per primum coelum dici possunt moveri ac mutari, cf. ad 6. 1072« 16. Huic inter­ pretationi quominus assentiar per part. τοίνυν prohibeor, cuius loco tacite Alex, δέ posuit. Etenim ex part. τοίνυν apparet, non poni aliam insuper propositionem, ex qua quid colligatur, sed iam concludi aliquid. Atqui tenditur ad de­ monstrandum summum principium movens immobile; hoc igi­ tur enunciato summum motorem monstrat, proximo eundem immotum esse dicit.) Id principium movens ipsum esse im­ mobile, ut antea significavit, 6. 1071* 5, ita iam confirmat his verbis, « 2 4 : Ιπεϊ δέ το κινονμενον καί κινούν, καί μ έ­ σον τοίνυν ϊσ τ ι τι ο ού κινονμενον κινεί. .Haec verba, ut vulgo exhibentur, corrupta esse, nec sufficere ad ea emen­ danda distinctionem ab Alex. . propositam, quam in textu dedi, demonstravi Obs. p. 125. Sed quid ab Ar. scriptum fuisse putem, dubito; lenis quidem nec improbabilis ea est couiectura, quam 1. 1. commendavi: Ιπεϊ δέ τό κινούν καί κινονμενον μέσον, εστι τοίνυν τι δ ον κινονμενον κινεί, sed considerato universo tenore eiusdem argumentationis, qua­ lem Physicorum extremo libro et de an. III 10 legimus, haud

49G

Λ 7. 1072 α.

scio an plura propter similitudinem verborum excidisse et hunc fere in modum locum restituendum censeam: ϊπεί 8i το μεν κινούμενον κ α ί μι) κινούν, το δέ χινονμενον και γί­ ν ου ν , κ α ι τρ ίτο ν τοίννν έστι τι ο ον χινονμενον κινεί, cf. Phys. V III 5. 2566 2 0 : έπ εί δ ’ όρώ μ εν το έσχατον, ο κινείσΟ αι μεν δ ν ν α τα ι, κινησεω ς δ ’ αρχήν ονκ έχει, και 6 κινεί­ τ α ι μεν, ονχ ν π άλλου δέ ά λ λ * ν ψ ’ αυτοί), εύλογον, ϊνα μη α ν α γ κ α ίο υ είπω μεν, κ α ί το τρ ίτον είναι ο κινεί ακίνητον ον. de an. III 10. 4336 15. ' , ,τ Deinde, 9 . i37b 28. καθόλου, κατά μύρος 1 0 3 . 123. 105.129. ίπ ίσ τ α σ θ α ι

ad

80a22.

ίπ ισ τ η τ ό ν

μ ά λ ι σ τ α 9Gbl3. 103.il 1. ad 82bl. ί π ί σ τ α σ ι ς ad 189b25. 99b3.

διαγόρα 104.120. ίτερόφ&αλμος 123a5. Ιτίρως 148a30. εν, τό ευ I92b26.

ίπ ισ τ ή ιιη ad 80b28. 8 11>26 . 127.119.

opp. α ϊ σ θ η σ ι ς

b 14. ετερα τώ είδε i ad (8. 118α 28. ?. τω γύνει ad 124b9. ίιερότης 118.H5.154b23.158a7.dist.

i] α ι α η ίπ .

Ενδοξος 9lal7. 179b21. ad 173bl7. Ενηνος 115.129.

τω ν Ιν α ν τίω ν ad 96.120. τω ν κ α ­

ευηθες 162b34. ενή&ως 124b32.

θ ό λ ο υ ad 103.H4. 18 7.115. ή i a .

εύθιχραμμος 154*3.

λ ό γ ο ς ί σ τ lv l46b7. 159b26. 177b

ευθύς ad 104a5. 13lb31.

28. ο υ τ ο ν σ ν μ β εβ η χ ό τ ο ς I77b35.

είιθυωρία ad 94a2.

1 4 5 bl.

163.15. 87.13 4. i a . δ ια ν ο φ ίχ ή ad

είτίατος 109.H9.

125b6. i a . θ εω ρ η τ ικ ή , π ρ α κ τ ικ ή ,

ευκίνητος λόγος 91al6. 179b20.

π ο ιη τικ ή ad 12 5bi 8. i a . dist. τ/χ ν η

εύλόγιστ ος αοι^οός ad 192b27.

ad i4 cb3. i a . ά ρ χ ιχ ω τ ά τ ΐ], υ π η ρ ε­

εύλογος 9lb26. 9flbl3. 160.118. 174

τ ο ύ σ α siin. 82al5. 17. b4. 27. 3 1. 83.15* —

*] Ι α . δ ιτ τ ό ν 18 7al5· πώς

μ ύ τρ ο ν τω ν π ρ α γ μ ά τ ω ν 15 3a31. ία ισ τ η μ ο ν ικ ο ς 139b32. ίπ ισ τ η ιιω ν ορρ. θ εω ρ ω ν ad I48a34> ί π ι θ ε ϊ ν a t τ έλ ο ς 142a4. i n ιτ ιμ α ν 15 6.131.

b28. 177-122. 185al 5. 191*7. b20. ovx ενλ. 96b33. 97aiS. b 19. 98a 11. syn. et dist. άναγχαΐον 174* 16. 24. 18la37. b2. 4. cf. 1 0 0 b3 1 . — εύλόγως 89a26. 178b23. 186* 12. 188.16. b30. εύλ. λύεται, CPfi126b

π ίπ τει, σνμβίβηχε 175.131.

13. 180b 10.

i a i τ ίμ η σ ις 19H30. i a i r j a v a a l Q l z * . α ο ω τ α ι i a . 16obl3.

εύμεταχίνητος 119*28.,

ίπ ιφ ερ ειν το ivavxiov 112a9.

ενόριστος ad 156bl3. i

3Ε π ίχ α ρ μ ο ς 18Gal7. 110·ι6.

εύπορείν 95a27. 19ΐ430.τινός96Αΐ6·

ί π ι χ ε ι ρ ε ϊ σ θ α ι pas$. 185bc.

ευπορία 95a29. '

?πος, hexnra. 193a30.

ευρύστερνος Hes. 84b23.

$πτα P y t b . 193at3. ϊραμαι , ίρώμενον I7 2b3. ϊργον, o pp . όργανον 113b3. disL Ινερ-

εντϊλεια τής διανοίας 84a4. /V’

γεια 150a23. ίριστιχοϊ λόγοι I12al9. 'Ερμής 173b32. 'E. iv τω λίθο) ad 117b7. 148.132.

Εύρυτος 192blo. v · » ενιρνες 103b2. εύφνως 87b34. ευχερείς 190bl4.
’·· ηδη ad 122b 19. ·' ηδονη ή ir io γ εια ad 172bl6.v η θ ικ ο ί uQtTttC 1 7 8 b i 8 . ήθικΛ 87bl. ηλικία, opp. th y a «id 84al2. ήλιος 17lal 5. 173b35. ημικύκλιοv, ή iv τω ή. 15la2 7. ήμ ΐόλιον 1 1 2al 2. 121al. 1 '·· ή μ ίονος 133b3 3. 1 η μ ίσ εια iv ι ή ο).μ ad 148a33. ήρακλειτίζειν l i o . i l l . Ήοάχλειτος comm. 84a7. 105b25. 11 O a l 3. 1 1 2 1 2 4 . ’ 3 4 . 162 - 1 3 2 . 1 6 3 b 2 4 . 'Ηρακλείτειοι δό^αμ λόγοι 8 7 1 3 3 . 1 7 8 b l 4 . — resp. 89*12. 9 6 a 9 . 101115.

ι I

η ρ ίμ α , μόλις I19a31.

.

: s

ήο. γνώριμη

12 9b9.

· ·Μt -f ! θ ερ μ α ν τικ ός, θεομ αν τός' 12 0b29. θ ερ μ ό ς , τ ό θ . είδος 170bi 2 . 1τ ό θ . ι Farm. 8 7al. ■·' ·> ^ θ ε σ ις mathern. 85bl5. I16h26. 122 " b2. I42bl9. 17 7b30. — logice 163 b32. 18419. ad I32a7. i 1 θ ε τ ό ς H6b30. ' 1 ' θ εω ρ είν syn. ίη ισ κ οη ε 7*'l03a21. 23. opp. ίη ιατή μ ω ν ad I48a34. θ . τ ό ον η OV 103a21'. b l 5. 105a3« Θ. τ α xa& * α υ τ ά σνμ βεβηχότα 97a 20 sc|ff. 103.125. 104.19J 180al3. τ ά ς ά ρ χ ά ς 16lbl9. 159.124. 96b •25. τ ά ς δνσχερείάς, τον λόγον «ιΐ. 95.133. 98.H0. 176.113. 186.126. 97H5. 1 78.121. 164.126. 99.125. — θ . -περί τίνος 83■ I ,», ' '

θ α ύ μ α ad &3ΛΪ4.1 01 θανμάζειν ad 82bi2. θαΜμαστόν > 163136« 182b21. ·Γ1( 7 1 1 ·* f θεοσθαι 186a31.1 *x '' T' 1' ’ ·ί, Γ· θειος, τό θειον 126.120. 164«ι37.*πότερον φθονεί 83»Ιν θείοτάτη ίπ ι-

Aristot. mct.iph. ed. Bonitz Vol. II.

.‘ . π :

θεω ρη τικ ός τίνος 82.129. b g . 105«ι 16. π ε ρ ί τ ι 1 0 5 a 3 5 . 1 0 1 b 1 1. inirστήμη θ . a d 1 2 5 b 2 6 . θ ε ω ρ ία a d 93*130. ή -θ. τ ό ήδιστον - κ α ι α ρ ισ τον 1 7 2 b 2 4 . θη ρενειν τ ά λ η θ ες 1 6 3 a l 4 . Ιχ τίνος " ; 1 8 4 b 2 4 i \ ·’ 1· '· :·- ·· ’ 1 ·'

θιγε'ιν τή ς φνσεως 8 6 b 2 3 · cf. 88·ΐ23· b i 8 . θ ιγ ε ΐν , · νόεΐν, φ άν α ι a d 151 b 2 4 . 1 7 2 b 2 1 i : ·' : 1

ν r '

θρτίλ.λίω T 1 2 b l 4 . 17 6 a 2 8 . . u* *' ; >

i

)

.- -

ια σ ις τ ο ν λόγον 1 0 9 a 2 1 « j f . Ιατρενόμ ενος J i 9 . i l 8. v « ’ Ιατρική I 7 0 a 3 0 . b 3 3 . al.

39

·* '

610 Ιδ ία , τό σχήμα τής Ιδίας I 2 9 a 4 . —

χάμψις 116al0. i l l J . > χάκ ad 83a7. ' : '-

Plat« χα&όλον 14 2315. χωρισταί 186.133. ονσίαι καί τρνσιις xal id. 131 bi. Ιδ. ονχ ϊστιν όρίσασ&αι

κανών 9833.

14 0·α8. π ά σ α Ιδ. μι& τχτή 1 4 0 3 27. cf. 139b6. — ol τ ά ς ίδιας /£ b l4. 139.125. 173ai9. 1 7 8bl2. 186 331. b l 4. 190316. b20. . ίδιος I 6 lb 2 2 . ad 90318. ώς ίδιον νπάοχιιν I38b23. ίδια πάθ·η 104 . bl 1. 15. ϊδιαι νπο& ίσεις, όό$αι 166310. 190b29. — Ιδία 14237. Ιδίως 1 61 b 1 8.

169329.

λ ον, τί 1 38bl 1 . 123b29. 149a26. syn. χοινόν, ολως, χατά narror, ορρ. χαΰ·1 εχ ασ τον , χατά μίρος, Έσχατον 103a8. 123b29. 99a20.

Ί π π α σ ο ς 84a7. Ίπ π ω ν 8433.

,

ίσον, τ L 1 2 1 3 1 2 . πώς ιίντίχιιται τω 15.

—

ίο ίσον Piat, ad 187b5. Ισόπλευρον, ίσοσχελίς 116331. ισ ό ιης 1 0 4 1 1 .

15 4b3. ί'στασ&αι ad 99bs. — τό ίστάν 170 b 25 .

Ισχνς διαλεχτιχή ad 178b25. ίσως a d 8 7 3 2 6 . Ιτ α λ ικ ο ί 67310. 31. 88a26. Ιωνίς 124333.

xat explicativura ad 11337. 120b3. 1 3 8 3 7 . 14939. 172b22. 189b3. - xatvoπρίπεστίρω ς ad 89b6. καιρόν t/fiv ad 14 3b25. — καιρός Pjtli. 85b30. 90323. 178b22. κακός, τό x. οι·χ ίστι π α ρ ά τ ά πράγ­ μ α τ α 151317. καχοπαΟείν l93b2C. Κ ά λλιπ π ο ς ad 173b33. χαλάς, τό χαλλιστον i ν αρχή 172b

32. cf. άγα&όν. κ α μ π ή 14 0 b l3.

;

χάμπτειν, χεχαμμίνη γ ρ α μ μ ή ad 116

312·

. ,· .;· 9.

λ λ ύβάσθαι l C3a2. λώττιον, ί μ ά τ ι ο ν .π ά 1 0 6 b 2 6 .

1

μερις , κ«τά μερίδας 182bj6.' 1 μερισμός αντιηάσεως 12/b20. 22· μέρος ποσαχώς οά ύ 2 5 . 13&32. μέρη

Μ άγοι 1 9 l b l 0 .

. τοΐι όρισμ οΓ, τής tdjj? ζ 10.11. ιό

μ α θ ή μ α τα 8 5 b 2 4 · 9 2 a 3 2 . 96a29· 104 Λ9. 17 7 b l 8 . b i a μ α θ ή μ α τ α

αίτιον τον ποιεϊν πρώτον μέρος

12G

a 9 . ή b τοϊς μ . αρμονική 9 ? b 2 1 .

1

μ α θ η μ α τικ ό ς 16 Ι λ 2Η. α ρ ιθ μ ό ς μ α θ .

μ

6. μαθηματιν.ως λέγειν 9 5 a 6 . 1 8 0

13 4320. 10 332 2.

b

μέρει, χατά μέρος ad

·■' * ’

μέσον , τ ι 94311. 17. *νά με'σον 161

b 2 6 · μ α θ η μ α τιχ ω τέρ α όλη 9 2 b 2 .

321. lG3bl9. μέση; ενρεσι; 96b21«

ή μ α θ ηματιν.ή I 6 l b 3 2 . 1 6 4 a

3 2 . a d 12 637. — τ ά μ α θ η μ α τ ικ ά

μεταβάλλει γ, μεταβολή , ύπό χινοςείς τι 169b36. 84a22. έξ άντικεutένων,

a d μ 2 . 3· π ό τ ε ρ ο ν ο ν σ ί α ι 1 4 2 3 1 1.

•εις αντικείμενα ή τά μετά;ν 169

16 9 3 3 5 .

τω ν μ . ο ύ θ ί ν χ ω ρ ισ τ ό ν

159b l 3.

τ ά μ . π ό λ λ ’ ά τ τ α ό μ ο ειό ή

1 b3^157a26. 31. 1 llb34. td 3.

μάχη i/. λ ο ιό ο ρ ία ς

169a25.

ad 1 1 3 a9 .

μ έ γ α κ α ι μ ικ ρό ν P i a t , a d 6 " b 2 0 . cf. 8 8 a 2 6 . 9 8 b l 0 . 1 6 3 b 2 4 . 3 2 . ai. είδη

μετάθεσις 12434. 1 *' * " μετάληχρις 1 72b20-* ; ιιεταςίη τ ί 156330. I55bl. χ α μ ί *

1

. » τώι· έναντίων έστίν ad 1 7. coni, ο*· τιχείμενα 111 b34. 123a6· 169b4ονθλν μεταΐύ τη; ά»·τι^α(Γ?αις11· b2 3. — τ« μεχαχύ Plal. ad 87bl6·

μετατρέπει Hes. 84 b20. μεταηέρειν 114b3. I20a25l I2lb

17. 26.

■·* -■· ’··' .

*■'

613 μεταφοραϊ ποιητιχαί ad 91a22· με­ ταφορά 115al 1. 124a8. κατά μ.

119b33. 12lb29. 'u’.'

-„i,

μεταφνναι Emp. lOPbso. -j: . μετέχειν ad I37bi8. τά μετέχοντα 91aJ4. bs. 17 9bi8. μεθ-εκτά τά 'ί'εϊδη 140327. ad 90b28. · μεχίέναι περί τι 14 4Ϊ)4. έκτεί&εν 141

alO.

· · 30· μ ίμ η μ α 8 8a7. μ ίμ η σις 8 7 b i 1. 1 3 . * «■· μ'ιςις ad 8 9 b 4 . 1 4 2 b 2 9 · 192 . 1 2 4 . μνήμη ad 8 0 a 2 9 . 1 i . . t . μ ο ν α δ ικ ο ί α ρ ι θ μ ο ί ad ! 8 o b l 9 . i μονιίς, τ ΐ I I Gb 2 5 . i S 9 b 3 3 . στιγμ ή ά θ ε τ ο ς I 8 4 b 2 6 . μ ο ν ά δες ό μ ο ειδεϊς 91 b 2 4. /tοκάδες διάφ οροι, α σύ μ β λη τοι Ι 8 3Λ1. 92Α3. μ 6 ., μ ον α χ ός 1 4 0 3 2 0 . 1 7 6 b 2 9 . μοναχή 11 Cb 2 6 . μ οναχώ ς 1 1 2 a 2 9 . 9 5 b l 5 . 97a35. i J - - ·“■ μόνω ς 1 7 4 a 4 . ' - ’ μορφ ή, c on i , είδος 1 5 2 a 2 2 . 1 6 0 a 2 2 . b 2 6 . Ινίργεια 14 3 a 2 5. 2 8. 3 1 . λό­ γ ος I > i 2 a 2 8 . r μ ι τέλος Ι σ ι Ι 1 2 3

a34. ή έσχατη υλη και ή μ . τα υιό 145bl8. 7i i' - ; < μνθιχώς σοφίζεσθαι 100al8. μύθος I7 4bl. ■ ' V . μυθώδης 95a4* - i · · >>'Neutrum liberius usurp. ad 09bl4. 135bl5. Neutr. plur. c. verbo plur. ad 85a27. '···'■ i ; νηνεμία ad 14 3a22. 1 . 1 νήτη Il8b28. 157a23. νήφων 8 lb17· νοεϊν 94l>22 s5. 15. al. 125b9. 160b32.

103b7. προ όδην ad I4 4a24.

125b(. 103a24. πρώτον δν τό τί

ο ϊχιλος

λογος 1 2 4 b»3 3 .

ο ίχ ιίω ς λ ί—

γ ΐσ & α ι 114.17. o l x i a I70al4. η ά ν ι ν ύλης ai6.

Ισ ι ιν, η ουσία 128.114. 169332. 3 4. eiv a i c. dat. 152bll. τό livcu, syn. τδ ort 14lal5. xord σνμβ

ο ίχ ο δ ο μ ιχ η 170b29. 33.

eiv a i 117a7. —

ο ιο ν ad 85b6.

χώ ς 189al6. τριχώς ad 169b27.

τό μη δν πολλα~

ο λ ίγ ο ν ι 6 .

ό ιϊς α ι δτι ϊσ τ ι Piat. I89a5. y£*

υ λ ιγ ό τη ς 8 4α 10.

γ η σ & α ι Ιχ μ η δντος 162b24. 169

δλον ad 113b22. 152a22. 169al9. π ο σ α χ ώ ς ad 0 26. dist. π ά ν ad 12 4ai. syn» σννολ ον I84bil. syn. ό χ ό σ μ ο ς I75aii. όλως ad 90bl7.

bl9. δνομα , λόγος ad 106b2. 130a9· ορρ· π ράγμα 10 6b22. i . δνομάζίσ&αι ίπ ί τινι Εταρ. 11532.

193b 3.

1 33b‘ Z6. syn. ν.αΟ-όλου 82bQ. 123

δςυ ιάτη

1)29. 129b6. 133b26. 17la23.

δπιρ ad 103b33.

δλ δτη ς 12 3b3G.

δπΐσσω Ειυρ. *i00a30.

δ μ α λ ο ς 17 8al3. 193b20.

όπότιρον ϊιυχμν 12ia7.

ό μ α λ ό τ η ς 132b7. 143a26.

υπτιχή 97b20. 178al4. τά δπίua

δμ αλν ν Η ν 132bl9.

17 7 a 5 .- ! δπωπα Erap. 100b7. . t *» δρασις 15 0a24. ό^ατιχός 14 9bl5. .

'Ο μ η ρ ικ οί I93a2 7. Ομηρος 109b28. 17 6.14. ομμα 8 0a24. ό μ ο γ ίν ή ; 157b29. 8lb26. ο μ ο ειδ ή ς

102

b l 6 . 22. 113b31. 114

a30. 132a24. 17U 17. ο μ ο ιο μ ίρ ή ζ ad 8 4al4. ouoiov ad 118al5. 1 S4b3. cf. 1 2 la l 1. -η γνώ σις τ ο υ ο μ . τω ο μ . 100b8. δ μ ο ιο τ ρ ό π ω ς 103b4.108al0.123a24. ο μ ο ιώ μ α τ α 85b27.

δργανον, ορρ. ϊργον 113b3. δρέγισ&αι 80a21. 172a29.— τόόβί-

. r. χτόν ad 17 2a26. δ η ιΐις ad 148all. όρίζιιν. ώρισμό'ος άριίλμφ 1 02blβ. 21. 106bl. 4. τό σώμα ώρκηαι -, ίπ ιφ α ν ιίφ Ι02αβ. — όρίζιιν, coni. τ ί ίσ τιν , ο υ σ ία , χα&όλου 87321·

615 1 2 6 a 4 . 1 6 4 Λ 2 1 . 1 7 8 b l 8 . 2 8 . ίδ ια ν ουδέ μ ία ν ϊσ τιν ό ρ ί σ α σ θ α ι I 4 0 a 8 . — ό ρ ισ τ ό ς 9 8 b 6 . ορισμ ός ad ζ ΐ Ο — 1 2 . sy η. τ ό τ I ήν (ίν α ι ad 1 3 0 a 7 . όρ. τ ο υ κ α θ ό λ ο υ ad I 3 6 a 2 8 , ον τ ο υ συνόλου, ον δί ιώ ν α ισ θ η τ ώ ν 1 3 6 a 2 . 1 3 9 b 2 8 . 6 κ α τ ά τ ά ς δ ια ιρ έσ εις όρ. a d J 3 7 b 2 8 . ό όρ. διά τ / εις ad ζ ΐ 2 . η 6. ορισμ ός, α ρ ιθ μ ό ς 1 4 3 b 3 4. όρ. ί π ι στημονιχός ad 1 3 9 b 3 2 . i i ορ ισμ ού διάλεκτε ον U 2 b 7 . cf. a 2 2 . ο ρ ισ τικ ό ς λόγος 1 4 3 b 3 1 . όρκος ad 8 3 b 3 1 . Emp. 1 0 0 b l 6 . ορμή 1 2 3 a i 8 . 2 3 . ο. x a l π ρ ο α ίρ εσ ις 1 15.12 7· cf. b 2 . ό. κ α ι γ ΰ σ ις 1 2 3 a 9 . όρος 1 9 2 b g . — syn. ορισμ ός 1 3 0 a 8 . 1 3 S a 2 1. 1 3 9 a 2 0 . 1 4 3 b 2 6 . 2 9 . 1 4 6 1 4 Sa3G. opp. ίπ α γ ω γ ή , τ ό άνάλογον σ ύνοράν I 4 9 a 5 . I 5 2 b 9 . 1 5 5 a 2 3 . κοινός ορος 8 7 b 6 . τ ά προς όρον ad 14 0η6. a 15.

Orpheus

ό τι, τ ό ό τι κ α ι τ ό είν α ι 1 4 la iS . ο ρ ρ . -τό δ ιό τ ι 8 l a 2 9 . b l 3 . ο υ δ ό ς 1 ·12 b 1 9.

ούν in npodosi a d 8 3 a 3 3 .

102b25.

127b28.

ου ραν ός 1 9 l b 5 . — ad 9 7 b 6 . cf. 9 0 a 5 . 2 0 . 1 1 0 3 2 8. ό π ρώ τος ου ρανός ad 1 7 2 a 2 3 . ό τ ι εις ούρ. ad I 7 4 a 3 l . ο υ σ ία ad ζ. η. π ο σ α χ ώ ς ad δ 8. d u ­ p l ex c i us n o t i o ad 12 8 b 3 6 . — ο ύ σ ΐ α τ ό μ ή x afr* υποκείμενου, τό ■πρώτον υποκείμενον l i ? b l 4 . 1 2 9 13Sbl5.

1 02a3.

119a5.

142a

» · 2 6 . ( o p p . π ά θ ο ς , σνμβεβηκός 8 3 1 0 7 3 3 1 . ) π ρ ώ τ ο ν όν ad 1 2 8

λό/ω , ουσίρι π ρ ό τ ιρ ο ν ad 1 2 8 a 3 4 . ) χ ω ρ ισ τό ν a d 1 2 8 a 3 4 . ο ό σ ΐα ι α ί σ θ η τ α ί I 4 2 a 2 5 . 1 6 9 a 3 0 . ψ υ σ ικ α ί 1 4 2 a 8 . Π Ο αδ. ό μ ολογο ύμ εν α ι ad 1 4 2 a 6 . ο υ σ ία συγκειμίνη, σ ύ ν θ ε τ ο ς a d I 5 4 b 4 . ο υ σ ία ή τε υλη κ α ί τ ό είδο ς κ α ϊ τ ό Ιχ τ ο ύ ­ a l 4 . (cf.

141a9.

142bl0.

1 4 3 a 2 4 . 35.

1 7 2«ι25. ο υ σ ία , ψύσις ν. h. ν. ή ου­ σ ία αρχή κ α ί α ί τ ι α τ ις 1 4 l a 9 . b 3 0 . 1 4 3 a 2 . H 3 a 2 1 . a l . ο υ σ ία , γ ενε'σει π ρ ό τ ε ρ α ν. s. π ρότερον. — ό τι ϊσ τιν ο υ σ ία ά ϊδ ιο ς ακίνη τος ad λ 6. ού τε — δ ί ad 1 4 6 b 3 4.

ο χ εία 8 8 a 6 . ό ψ ιςζά 8 0 a 2 5 . d i s t . ό ρ α σ ή ς 1 5 0 a 2 4 . — i. .

■y * & ο ς 122 .1 10 . 84bl6. Pyth. 90a8.

91 a 21 .

— P ia t.

ηχιιν h i π. 9 4 b i4 . πέρα τα σω-

,

ν μ άτω ν .1 6 0 b l6 .-io 2 b lO . ττιρί ad 145.17. : r ο 1 i.r ί,ν,ΐ,

Τίαραύηχμαχιχω ς 0 3 a 7 . . . ,'1ΤΛ παράόοζος j J 2 a l 8 . . , , ,, nafyaxoiou& tiv I 5 1 a l 4 .

π έρα ς π οσ αχ ω ς ad (fl7. πέρας, αρχή,

π ιρ ια ιρ ιίν ad 161 .1 29 . t it,?r 1

f

π ε ρ ιχ ρ ά η ισ & α ι „i25be. 164 λ2.',.

π α ρ α ν .ρ ο ίισ θ α ι 1 2 5 .1 6 . , ·.

π/ρέιρχος J36b 23. 138021. 32.
28.

Λ ίρ ιίχ Fiy.’U 3 b 3 4 . 146b24. .. . .j(

l

π ιρ ιλ α μ β ά ν ιιν 86a9.‘ 90 a 4.

,

7τ ιρ ίο δ ο ς 172 a 8 .,1 0 .

.

π ιρ ισ ισ ω σ θ α ι 17 4b l 3 .

π αρ απ λ ^ σ ίο ις 8 s b 2 0 . παραπλήσιο»' '■ ω σ π ιρ 1 7 8 1»3 -1. : - .

π ιρ ιτ τ ό ς ad 83a2. 153b3. — opp.

π α ρ α σ τ ά τ η ς II 81>2 7.

π τ ρ ιτ τ ό τ η ς I 0 4 b l l . : .

ά ρ τ ιο ς Pyth. 8 6 a l8 . 90*9.

π α ρ α η ρ ο ν ι ϊ ν 109l>6. 3 1 .

π ιρ ιη έ ρ ισ & α ι 8 5 0 1 4 . , „

τ ιΰ ρ ίγ γ ν ς 1 1 0 ί>1 1 .

.

π α ρ έ χ β α σ ις 1 8 9 b 4 .

ν

α ι τ ό μ ι ν α διώχΐιν I09b38. :·a »

\

π ιψ ρ ο ψ ια σ μ έ ν ο ς 95bs.'

π α ρ ι λ ή λ α τ α ι E m p . ad 1 0 0 b ] 6 . π α ο ίλ κ ιιν τ ο ν rov v 85.ι20. π α ρ έ χ ισ θ α ι a h ia v

πή λινος ά ν δ ρ ιά ς 135a32. j

..

-

π ή ο ω μ α ad J3 4 b 4 .

1 9 0 a 4 . 88b 5.

π ό ρ ο ισ ις 1 4 obi 6. ·.>.··

π α ρ ί σ τ α τ ο E m p . 109t>21. conmi.

: vm :

π ιθ α ν ό ν 100.110. .? 0; i

Π α ρ μ ιν ίδ η ς, cius versus: 8 4 b 2 5 . 1 0 9 1»21. 1 8 9 a 3 . —

π ισ τ ιΰ η ν 9 7 b i 8 . ,.;,p ,. ji .1 π ίσ τ ιν λ α β ή v iyoa3.

b32.

π ι σ ι ο τ ι ρ α α ρ χ ή JL62a3.

·

·

·

π ίπ τ η ν h C τ ι ad 82b8. ίϊς n I05a2-

8 4 b 3 . 86

b l 8 — 8 7 a 2 . 1 0 1 a 3 2 . — rcsp. 10 4 .·,

r

,».

.t,.

*i:·»

.

π α ρ ο ιμ ιά ζ ισ θ α ι 93b 4. ;.n π α ρ ο ικ ία ι. π ολ λ ά ψ ιν δ ο ν τ α ι ά ο ιδ ο ί 8 3 a 3 . (ίς το υ ν α ν τ ίο ν κ α ί τ ο α μ η ­ τόν ά π ο τ ιλ ιν τ ή σ α ι 8 3 a i 7 . τ ίς ά»· . {λνρας α μ ύ η τ ο ι 9 3 b s . τ « π ι τ ό f i n a dioixny 1 0 9 b 3 8 . ;

π λ ά τ ο ς , syn. h h i d o v 120012.14.

παροραν 95a27. 193a28.

π λ α τ ύ x a i σ ιτν ον Piat. 92.112. 188

π ά σ /n i' 1 3 ? b l 6 . 8 9 a 2 9 . 11 9 - 1 1 6 . τ ό π ά σ χ α ν π ρ ω ί ον ad l - t i b i c π α τ ί ’ρ ίς β & χ ία ν ό ς καί Τ η & ίς 8 3 b 3 1 . π ά τ ρ ια ς Λό; α I 7 4 b l 3 . Γ ϊα ίσ ω ν 1 5 0 a 2 0 . ι

π ιιρ α & εις i C 4 b 3 l . I·,: m' π η ρ α σ τ ιχ ό ς 1 0 4 b 2 5 . -.ν . μ :· ,··· : π ιν τ α ς ο ς . 1 7 6 b 3 3 f 1 .1 : μ, π ιπ η σ μ ίν ο ς l i l a 3 < I 8 6 a 2 0 < · ι ι ^ , . π ιπ ισ μ έν ο ς 8D. H6. πιψΟ η l i o b o . π ιπ ιρ α σ α ίν ο ν 91. HG. Pytli. ’ 6 7.116. . π ι π λ ά σ θ α ι ad 8 6 b 7 . . ι:ι

f-.ijr

i

π λ α σ μ α τ ώ δ η ς 182ba. lSlb30. 18S • 015. ■

Γ0

:(

b e. π λ α τ ύ ς ύρχος Emp. 1oobi6.

Π λ ά τω ν , cius scripta citantur: Phaedo ‘ ■ 9 l b 3 . 1 8 0 a 2 . 7 ’hcact.l 10bl2.Hipp. min.l25.iG. Soph.mbl4.16 j ύ»

π λ α σ μ α τ ία ς 17 6a39.

:> ι .r

.t’ l>:: 1 1 ;

π λ ά ν η τ ις λ 8. π λ ά σ ις 1 8 6 a 4 .

scripta resp. Soph. 130a25 (?)· Γ. 189.120. Pbaodr. Π ib32. Tim.172

>Jl 02 . *t-nPlato comm.87a293. 160b6. 169a26. 170J - ;i 2 7 . I 7 l b l 8 . ; 173ai7i I75bl». 27*

617 1 7 6α 19. 3 4. μ .ν . Platonici resp. 98 °7· 17. ( l 2 S b l 5 ? ) . 1 2 8 b 2 4 . 1 3 6 b 13. I 4 0 b 2 . 1 4 5 3 1 6 . 156.110. 1 6 9 a 3 5 . 175. 132. b 3 7 . μ . v. diversa e o ­ r u m placita, ad 1 8 0 b i 4 . 1 8 3 a 2 0 . 187bj.

π λ ειά δ ες 1 9 3 a i 4 . π λ /χ ε σ θ α ι 1 8 i a 3 3 . πλίον P a r m . ad i o o b 2 5. — in i πλέον '«* 1 4 Gal.

πλεονάζειν roi λόγω 9 - i bi e. ττληγάς κ α λ ά ς τ ν π τ ειν 8 5 α1 5 . π λ ή θ ο ς , τ ί 1 2 0α9. 1 5 4 a 2 2 . 157.13. ορρ. υλιγότης, 'f'y 8 4α 10. ΙΟ ίαίΟ. 16. πλ. πρώ τον 1 8 5 b 9 . Τϊλήν άλλ* ή 81.118. πλήρες De m. 8 5 b 5 . 1 0 9 a 2 8. π λ η ρ ο ν σ θ α ι υ π ό ο χ εία ς 88α6. πνίγος 12 6b3 4. π ο δ ια ία ad Ι7 8α20. π ο δ ό τη ς Ι 3 8 α ΐ 5 . π ό θ εν π οϊ I69b26. π οιείν dist. π ρ ά τ τ ειν ad Ι 5 0 α2 3 · π οίη σ ις dist. γενεσις 1 3 2 a 2 6 . dist. νόησις ad 1 3 2 b l 5 .

ποσαχω ς, τ ά περί τον π. 1 2 8 a l l . 1 5 2 a l 5.

π ο σ ό ν π οσ α χ ω ς ad d‘ 13. τ ο π . τη ς ά ο ρ ίσ τ ο ν ψύσεως 1 6 3 5 2 8 . γιγνώσ κ ετ α ι τω iv i 15 2 b 2 0 . π ά θ η τ ο ύ π . 12 0. H9. μ εταβολ ή κ α τ ά τ ό π . 1 6 9 b i o . π ο σ ά κ ις π ο σ ο ί I 2 0 b 5 . π ο σ ο π ο ιό ν Ι 8 3 · ι ΐ 3 . π ο τέ 152a5. 93b29. πΰτερον, iv ά ν τ ιθ ίσ ε ι 1 5 5 b 3 2 . π ου , μ ετα β ολ ή κ α τ ά τ ό π. l 6 9 b i o . π ρ ά γ μ α α υ τ ό ό δ ο π ο ιεϊ 8 4.il 8. π ρ α γ μ α τ ε ία , π ρ α γ μ α τ ε ϋ ε σ θ α ι ad 87 .13 0.

π ρακ τικ όν είν α ι S lh s . π ρ α κ τικ ή in νστήμη 9 3 b 2 1 . ad 1 2 5 b 2 1 . π ράςις dist. ν.ίνησις ad 1 4 8 b 2 1 . a i π. π ε ρ ί τ ό κ α θ ' ί'καστόν είσ ι 81 ai7.

π ο λ λ α π λ α σ ιά σ εις I 9 2 b 3 3 . πολλαχώ ς ad I 0 3 a 3 3 . — 1 7 ΐ α 3 1 . 3 7 . π ολ λ οστη μ όριο v I 2 0 b 2 8 .

π ρ ά τ τ ειν 1 2 3α 1 8 . dist. ποιείν ad 1 5 0 .123. π ο α κ τ ό ν 1 2 5 b 2 4 . 1 5 9 5 3 6 . π ρ εσ β ΰ τ α τ ο ν 8 3 b 3 3 . π ρ οά γ ειν 8 5 b 2 t . ~ π ρ ο α ίρ εσ ις I 0 i b 2 5 . 1 1 5 α 2 7 . dist. ορεζις ad I 4 8 a i l . ή π ρ . αρχή, κύ­ ριον 1 1 3 5 2 1 . 1 1 8 b 2 5 . 1 4 8 5 1 1 . π ρ ο α ιρ ετ ικ ό ς 12 5a3. π ρ ο α ιρ ετ ό ν I 2 5 b 2 4 . π ρ ο α π ορ εϊν 9 5 b 2 . π ρ ο γ εγ εν ή σ θ α ι 1 7 0 a 2 1 . προγιγνώ σκειν 9 2 b 3 1 . π ροδοζάζειν 11 l bc . π ροειδεναι 9 2 b 2 7 . προενεργεϊν I 4 7b3 4. π ρ ο ε π ίσ τ α σ θ α ι 10 5b5. π ρ ο έρ χ εσ θ α ι 90b6. 1 9 i a 3 5 . π ρ ο ιίν α ι εϊς ά π ε ιρ ο ν Ι 6 0 α 3 6 · προκείμ ενος 8 9b2 8. προλαμ βάνειν i s o b s . προπ η λακίζειν 96.133. πρός. π ρ ος εν ad 1 0 3 a 3 3 . - — πρός τ ι π οσ α χ ω ς ad δ 1 5 . 1 5 6 b 3 4 . τ ό π. τ ι ι ή κ ισ τα φ νσις ad 9 0 b 2 0 . ιδ εα ι των

πόλ οι 17 3b2 8 . π ολ ύκαμ π τος Parm. 109b23. π ολ ν κοιραν ίη Ho m. 1 7 6 a 4 . πορρώ τερον H 4 a 4 .

π . τ ι ad 9 0 b i 6 . π ρ ο σ ά γ ειν μ υ θ ικ ώ ς 17 4b4. π ροσ α γ ορενειν 9 6 b l 0 . π ρ ο σ α π ο κ ρ ίν ε σ θ α ι 1 07α 19.

π ο ιη ται 8 2 b 3 2 . 8 3 b 3 2 . 1 2 3 a l 9 . 191 b4. —

95.18.

π οιη τική ίπ ισ τή μ η 8 2 . l l . b l 1. ad 1 2 5 b 2 l . τ ο π οιη τικόν 148.16. π οιόν π ο σ α χ ω ς ad d i 4 . 1 8 3 α ΐ 1 . τ ό π . τή ς ω ρισμετης φ ύσε ως 1 6 3 a 2 7 . μ ετα β ολ ή κ α τ ά τ ό π . 1 6 9 b l 0 . π ο ιο της π α θ η τ ικ ή ad 1 2 0 b 9 . π ο λ ιτ ε ν ε σ θ α ι I 7 6 a 3 . π ολ λ ά dist. π ολ ν i s e b i s . ορρ. τόδ'ν * 3. τ α πολλά Piat, ad 8 7 b i o . πολν κ α ι ολίγον Piat. I 8 7 b l 6 . π ολ λά τ ό ϊν Ι σ τ α ι ad 8 7α27. ως in i τό π ο λ ύ 1 2 6 b 3 0 . 1 6 4 b 3 5 . 125.115. 18. 20.

Aristot. inetapli. ed. Bonitz Vol. Π.

40

618 π ρ ο σ α π ο φ α ίν ε σ θ α ε I 8 9 b i e . πηησα;ττειν τινί τι J 8 3 b l 8 . 1 9 l b 3 3 . π ρ ο σ γ ίγ ν ισ θ α ι I 4 9 a i 0 . προσγλίχεσΟαι 1 9 o b 3 I . ad 8 6 a 7 . π ρ ο σ ό ε ΐ σ θ α ι I 5 5a i 5 . π ρ ο σ ό ι ο ρ ίζ ε σ θ α ι i o s b 2 I . 2 7 . 1 4 8 a i 7,.

π ρ ό σ θ ε σ ις , logice, ad 8 2 a 2 7 . τ ά ίχ πρ., λόγοι ix πρ. ad 1 2 9 b 3 0 . ζ δ . —

niath. 9 4 b 3 0 . 1 8 l b l 4 (cf . 1 8 2

b3.i).

φιλοσοφήσαντες ad 82 b i l . — πρώτως 130.130. 22. k s . 1 3 la 13. πτώσις ad 1 8 9 a 2 7 . ι Π υ θ α γ όρ α ς 86a29. Π υθαγόρειοι (οι χαλονμενοι ad 85b 2 3 ) coram. 8 5 b 2 3 — 86b8. 87al 3

προσεΐναι 1 2 9 b l 9 . 7τρο σ επ ιτ ιθ εν αι 8 7 a i 5 . προσήχειν 15 8 a 2 2 .

;

ad 8 7 b 3 4 . 1 8 l a 2 9 . — ol πρώτοι

192b31.

— 2 7 . b l l . 2 3 . 3 1 . 8 9 b 2 9 — 90132. 96aG.

101310.

136 hl 8. 1 5 3 b ] 2 .

1 7 2 b 3 1 . 1781)21. 1 8 0 b l « . 31. 183 b 8 — 19. 190.120 — 35. 1 9 U1 3 . — r e s p. 9 8 a 7 (?). 1 0 2 a l 2 . 1 0 4 b 3 1 . 117 b 2 0 .1 2 8bl5.175a36.b28.176al7.

πυκνόν κα» μανήν 8 5 b l 1.

π ρ ο σ χ α τ η γ ο ρ ιΊ σ θ α ι ad 15 4 a i 6 .

τπ'χίοίσ^α* 142b28.

π ροσχείσθαι 129b31· προσλαμ β άνειν J 8 2 b 3 5 . π ρ ο σ τ ι θ ε ν α ι 1 0 l b 8 s qq. 1 3 0 a 3 3 . v.

πυρ αρχή 8 9 a 2 . . πύρινος άηρ 14 9.126πνρρός 1 5 4 b l 3 . Πώλος 8 1 a 4 .

π ρ ό σ θ ε σ ις . Π ρ ο σ φ ε ρ ε σ θ α ι 16 3a2 9. π ρ ο σ φ ο ρ ά 100al4.

ρ α θ ν μ ω ς άφιεναι 8 5 b 2 0 .

π ρο σ φ ν ν α ι 114b21. π ρ ό τ α σ ι ς 1 7 8a20· 96b31■ 105b28· — ad 189.125. π ρότερ ον x al ύστερον π οσ α χ ώ ς ad

ρ α σ τώ ν η 8 2 b 2 3 .

d ll * JXQ· ο υ σ ία , ad 8 9ai3. x. ov a ta , λόγο) ad 1 7 /b i . πρ. ου­ σ ία , λόγιο, χρόνοι ad 14 9 b ll. iv oU τ ο πρ- x ai νστερον ad 99a6α ρ ι θ μ ο ί Ιχοντες r o πρ. κ α ί ύστε­ ρον ad 1 s o b li . — προτερω ς λεγ ε σ θ α ι I13b32. η ρ ο ν η ά ρ χ ε ιν 109.126. π ρον ργου 8 3 b 4 . π ρόχ ειρός 82b 13* 15 4bl 2· Π ρ ω τ α γ ό ρ α ς 98a3. 10 7b22. γ 5 · x 6. 4 7a6. 153.135. π ρ ώ τ ισ τ ο ς Parrn. 84b26. χρωτον, rC 103bi6. J 3 0 a l0 . 137b3. syn.xaO·* α υ τ ά 1 3 )b l4 . τα π ρ ώ τ α ad I3 4b9. πρ. ηολλαχώς ad 12 8a 31. syn. χνρίοις ad 115b 11. πρώτη ο υ σ ία ad 1 3 2bi. π ρ · στερησις ad 146bl5. πρ. α ί τ ι α ad 83a25. πρ. νλη ad 1 1 6a19 . 1 4 4 a i8. ό θ ε ν πρώ ­ τοι· λΛ 98.123. 113·ι4. πρώ τον π ά ­ σχαν ad I44bl6. π ρώ τοι α ρ ι θ μ ο ί 1

ρεϊν Hc ra c l . 8 7 a 3 3 . 163a22. 35. ρή μ α ad 1 4 0 b 3 4 . ρητόν , ρητώς ad I 1 7 b l . ροπή 1 5 2 b 2 9 . . . ρνθμίζτιν ad 1 7 5 b l 2 . ρυθμός 18?b36. ρυσμός I 4 2 b l 4 . ad 8 5 b l 5 . ·. σ ί π ιφ ε ρ ιτ α ι 1 9 3 a 2 4 . σαίνειν τήν ψυχήν 190a37. σεμνός 17 4 b l 8 . σημαίνειν χ α θ * ίνός, εν 106bl4. σημεων 8 0 a 2 1 . — ad 8l b7. σιμόν, χοΊλον ad 1 2 5 b 3 1 . ; σιμότης , χοιλότης ζ ί . Σιμωνίδης 8 2 b 3 0 . 1 9 1 1 7 . σ κ έπ α σ μ α I4 3a32. σν.επαστιχός I 4 3 a l 6 . σχ ίπ τεσθαι I28bl5.129b25.l76*22. σχεναστά H 3 b i e . σχεψις, syn. θ εω ρία 105a22. 29. 35. b l . τινός 8 6 b l 3 . 8 9 b i 9 . περί τί­ νος 9 2 b 9 . 105.122. b l . al. πότερον 1 7 6 a l 0 . σκ. Ιδία 173*18« fjivtoi; λόγοις σχ. 8 7 b 3 2 . , :

619 σ κ ιά γ ρ ο φ ία a d I 2 4 b 2 3 σχοπεϊν, σχοπείσ& αι·, syn. Ο-εωρείν, π ρ α γ μ α τ εν εσ & α ι I 2 9 a i 9 . 2 6 . 1 6 1 a 2 9. 1 6 - l b l 9. 2 2 . σχ . Tt 11 0 a 2 . 1 7 3

π ε ρ ί τίν ος l O O a i g . i 0 5 a 3 2 . 1 5 9 b l 8 . i'x τίνος 1 7 3 b 5 . (Τκντική 9 6 a 3 4 . bs.

σ ο φ ία ad 8 3 a 2 0 . A 2. σ ο φ ία ι ad 9 3 bl2.

σ οφ ίζ εσ & α ι μυίλικώς l O O a i e . σοφ ιστή ς 9 6 a 3 2 . 1 0 4 b l 7 . 1 2 C b i 3 . σοφ ιστική ad I 0 4 b i 7 . π ερ ί τ ο μή ον ad 1 2 6 b 1 ·|. σ οφ ισ τικ ο ί ϊλ εγ χ ο ιΐ 3 2 a6.

149b33.

σ π έ ρ μ α ad 1 4 4 . 1 3 5 . dist. γονή ad 1 7 1 b31.

Σ π ε ν σ ιπ π ο ς c or a m . I 2 8 b 2 1 . I 7 2 b 3 i . 14. 21.

191.134.

cf. ad 1 8 0 b

192.111.

σ π ο υ δ α ία δύναμ ις 1 5 1 . 1 4 . — 1 2 1 1>2 1. σ π ον δή ά π ο δ εικ τικ ή 1 7 3 3 2 2 . σταΟ -μός 18 7 b 3 7. σ τ ά σ ις , ο ρ ρ . κίνησις, μ ετα β ο λ ή 1 0 4 b29.

1 2 5 b 2 1. 1 1 3 b 2 5 .

σ τα τ ικ ή α ο /ή I 4 9 b 8 . τ ό σ τ . H 9 a 3 5 . στερεόν 8 5 b 7 . 1 7 6 b l 7 . στερη σις ad 1 0 1 .1 1 2 . I l 9 b 7 . π ο σ ά χώς a d δ 22. dist. ά ν τ ίφ α σ ις , έναντίο ν ad I 5 5 a 3 3 . σ τ . πρώ τη ad 146 b i 4 . σ τ. τ ελ εία ad 1 5 j a 3 5 . 161.1 2 0 . των ίναντίω ν ή λτέρα σ υ σ τ ο ι­ χ ία σ τίρ η σ ιζ 1 0 4 b 2 7 . 1 1 1 b 1 8. 1 6 3 b l 7 . σ τ. ο ρ ρ . ε;ις, είδος 1 1 9 b 7 . 14 4 b 3 3 · 1 7 0 b l 2 . σ τ. άδηλος 1 3 3 a i 4.

στερη τική α π ό φ α σ ις ad I 5 6 a i 7 . σ τ ε ρητικώς 1 5 6 3 2 9 . !· : ' στιγμ ή 1 1 6 b i 6 . 1 0 2 b i . 1 4 4 3 8 . 1 6 0 bl8.

σ τ ο ιχ εϊ οι·, άρχή , α ίτ ιο ν a d I l 4 a 2 6 . 1 4 l b 3 1 . π ο σ α χ ω ς ad δ 3. σ ιο ιχ ( ία τ ο ύ λόγον a d I 3 5 a l l . σ το ιχ ειω δ ΐσ τ α τ ο ν S 8 b 3 5 . σ το ίχ ο ς I 9 2 b 3 4 .

σ τ ο χ ά ζ εσ & α ι 1 2 7 3 3 .

·>

Σ ι ν ί 83b32. συγγινής ad Ι5 3.ι2 4. 14 7b31. σνγκΰσΟ-αι ϊκ τίνος 17 0b6. ορρ. δι>]ρήσίλαι 102b2. ad I5lb2. συγκεί­ μενα ορρ. άσύνΟπτα I76bl8. ή σ> ουσία ad I5 4b4. ' σιιγκτφαλαιουν ad I52al7. συγχρίνειν 85324. 26. 89al6. σΰγκρισις 84al5. S8b32.35. συγκριτικόν χρώμα 15?b9 $