Aristoteles latine interpretibus variis: Edidit Academia Regia Borussica [(Nachdr. d. Ausg. Berlin 1831) ed.] 3770529308, 9783770529308 [PDF]

Zitiervorschau

Humanistische Bibliothek Texte und Abhandlungen Begründetvon

Ernesto Grassi Herausgegeben von

Eckhard KeBler Redaktion

Michaela Boenke

Wissenschaftlicher Be ira t:

Harma-Barbara Gerl-Falkovitz (Dresden); Luce Giard (Paris); Donald R. Kelley (New Brunswick, N. J.); Wolfgang Krohn (Bielefeld); Charles H. Lohr (Freiburg); Walter Ludwig (Hamburg); Karl Schuhmann (Utrecht); Karlheinz Stierle (Konstanz) In Verbindung mit

Verein der Freunde und Forderer Humanistischer Studien in Deutschland e. V. Foundation for Intellectual History

Reihe II · Texte Band 30

ARISTOTELES LATINE interpretibus variis edidit Academia Regia Borussica Berlín 1831

Nachdruck herausgegeben und eingeleitet von Eckhard KeBler

Wilhelm Fink Verlag

Umschlagabbildung: Raffael, Scbule von Alhen, 1508 /11 (Detail: Plato und Aristoteles)

Die Dcutscbe Bibliolhek - CIP-Einheitsaufnabme Aristotcles: Aristoteles latine : intcrpretibus variis 1 cd. Academia Regia Borussica. - Nacbdr. [der Ausg.] Berlin, 1831/ hrsg. und eingeleitet von Eckbard Kcssler.- München: Fmk, 1995 (HIIIIllllisti.K. Bibliolbelt : Reibe 2, Texte ; Bd. 30)

ISBN 3-7705-2930-8

NE: Kessler, Eckhard [Hrsg.); Aristotcles: [Sammlung); Humanistiscbe Bibliolhek 1 02

Alle Rechte, auc:b die de& auszugsweiseo Nac:bdruclts, der fotomedlaoischeo Wiedergabe uod der Übersetzuog, vorbebalteo. Die.. betrifft auc:b die Vervielflltiguog uod Obertraguog eiDZeloer Textabsdutiue, Zeicluluageo oder Bilder durc:b alle Verfabrea wie Speic:beruag uad Obertraguog auf Papier, Traospareate, Filme, B&oder, Platteo uad aadere Medien, soweit u Dic:bt U 53 uod 54 URO ausdrtlcltlic:b gcstatteo.

ISBN 3-7705-2930-8

e 1995 Wilhelm Fmk Verlag, München

INHALTSVERZEICHNIS:

Einleitung Zu den Übersetzern Bibliographie

VII

xxn XXVII

AJUSTOTELESLA~

Organon, lulio Pacio interprete Categoriae De interpretatione Analytica priora Analytica posteriora

1 1 8 13 38

~~

~

De sophisticis elenchis

90

Physica auscultatio, Ioanne Argyropulo Byzantino interprete De caelo, Ioanne Argyropulo Byzantino interprete De generatione et corruptione, Francisco Vatablo interprete Meteorologica, Francisco Vatablo interprete De mundo ad Alexandrum, Gulielrno Budaeo interprete De anima, Ioanne Argyropulo Byzantino interprete

102 143 165 178 203 209

Naturalia parva, Francisco Vatablo et Nicolao Leonico interpretibus De sensu et sensili, Francisco Vatablo interprete De memoria et reminiscentia, Francisco Vatablo interprete De somno et vigilia, Nicolao Leonico interprete De insomniis, Francisco Vatablo interprete De divinatione per somnum, Francisco Vatablo interprete De longitudine et brevitate vitae, Francisco Vatablo interprete De iuventute et senectute, de vita et morte, Francisco Vatablo interprete De respiratione, Francisco Vatablo interprete De spiritu, incerto interprete

226 226 232 234 236 238 239 241 242

247

Historia animalium, lo. G. Schneidero post lulium Caesarem Scaligerum interprete De partibus animalium, Theodoro Gaza interprete De animalium motione, Nicolao Leonico interprete De animalium incessu, Nicolao Leonico interprete De animalium generatione, Theodoro Gaza interprete

250 314 342 345 350

De coloribus, Coelio Calcagnino interprete

384

De iis quae sub auditum cadunt sive de audibilibus, Francisco Patricio interprete Physiognomica, incerto interprete De plantis, incerto interprete

388 391 395 V

De rnirabilibus auscultationibus, incerto interprete Quaestiones mechanicae, Nicolao Leonico interprete Problemata, Theodoro Gaza interprete De insecabilibus lineis, Julio Martiano Rota interprete Ventorum situs et appellationes, ex Aristotelis libro De signis De Xenophane, Zenone et Gorgia, Ioanne Bernardo Feliciano interprete

403 409 415 474 477 477

Metaphysica, Bessarione interprete

481

Ethica Nicomachea, Dionysio Lambino interprete Magna Moralia, Georgio Valla interprete Ethica ad Eudemum, interprete incerto De virtutibus et vitiis, Simone Grynaeo interprete De re publica, Dionysio Lambino interprete De cura rei fanúliaris, Ioachirni Carnerario interprete

537 589 606 625 627 689

Ars rhetorica, Antonio Riccobono interprete Rhetorica ad Alexandrum, Francisco Philelpho interprete De poetica, Antonio Riccobono interprete

695 727 742

VI

EINLEITUNG Eckhard KeBler

Als im Jahre 1831 die PreuBische Akademie der Wissenschaften ihre groBe Aristoteles-Ausgabe publizierte1, fügte sie den beiden ersten, den griechischen Text bietenden Banden ohne ausdrückliche Begründung einen dritten Band mit dem Titel ,Aristoteles Latine" hinzu, welcher lateinische Übersetzungen unterschiedlicher Provenienz - interpretibus variis - der in den ersten beiden Banden enthaltenen dem Aristoteles gehorenden oder ihm zugeschriebenen Werke enthielt. Sie stellte sich damit wie selbstverstandlich und ein problemloses Verstandnis voraussetzend in die Tradition der groSen griechisch - lateinischen Aristoteles-Ausgaben von Casaubonus, Pacius und Du Val am Übergang vom 15. zum 16. Jahrhundert, die Buhle im 18. Jahrhundert wieder aufgenommen hatte und die nach der AkademieAusgabe durch den bei Firmin Didot erschienenen Pariser Aristoteles im 19. Jahrhundert fortgesetzt wurde2.

Erst im 20. Jahrhundert scheint diese Tradition endgültig gebrochen, das ihr zugrunde liegende Verstandnis erstorben zu sein. Nicht nur, daS heute niemand auf die Idee kame, einer griechischen Ausg~be des Aristoteles eine lateinische Ubersetzung beizugeben als im Jahre 1960 Olof Gigon einen Nachdruck der Bekker'schen Akademie-Ausgabe des Aristoteles veranstaltete, hielt er es für angezeigt, auf den dritten, dem lateinischen Aristoteles gewidmeten Band zu verzichten und durch einen zusatzlichen Band mit Aristoteles-Fragmenten zu ersetzen3. Gigon begründet diesen Verzicht damit, daS die im 15. und 16. Jahrhundert entstandenen lateinischen Übersetzungen, die hier versammelt seien, zum Verstandnis des Aristoteles nichts beizutragen vermochten und lediglich für die Geschichte- oder genauer für die Fortschrittsgeschichte - des Aristoteles-Verstandnisses gelegentlich von Interesse sein konnten4 . Wer daher

Aristoteles (1831) Vgl. zur Geschichte der AristotelesAusgaben Aristoteles (1791}, vol. 1, 201-274; Fabricius (1793), vol. m.; zweisprachige, griechisch-lateinische Gesamtausgaben sind: Aristoteles (1590); Aristoteles (1597); Aristoteles (1619 a); Aristoteles (1791), der allerdings nicht über die ersten fünf Bande, enthaltend das Organon, die Rhetoriken und die Poetik, hinausgekommen ist; Aristoteles (1848-74). Als zweisprachige gr. 1 lat. Ausgabe kann auch die griechische Edition Aristoteles (1587)

gelten, der sechs Jahre spater im gleichen Verlag eine lateinische AusgabeAristoteles (1593) - mit Seitenverweisen auf die griechische Ausgabe folgt. 3 Aristoteles (1960 ff.) 4 Gigon in: Aristoteles (1960 ff.), vol. 1, Praefatio p. v f.: ,Tertium Bekkeri volumen seriem translationum Latinarum exhibuit. collegit Bekkerus in primis translationes quasdam, quae saeculis XV et XVI partim a Graecis in occidente exulibus, partim ab aliis viris eruditis confectae erant. si illustrare velis, quamodo studia Aristotelis creverint, hae

I

2

VII

heute sich unterfangt, die lateinischen Übersetzungen der Bek.ker-Ausgabe erneut der wissenschaftlichen Úffentlichkeit zuganglich zu machen, muB, anders als im 19. Jahrhundert, gute Gründe für dieses sein Unterfangen beizubringen wissen und darf es nicht versaumen, auch jene Gründe, die dagegen vorgebracht wurden, zu reflektieren.

mit dem Griechischen vertrauten Leser eine durchgehende Lese- und Verstandnishilfe zu geben und damit als commentarius perpetuus zu dienen6, der das gültige Aristoteles-Verstandnis reprasentiert. Und in beiden Fallen werden die alten Übersetzungen als für diese Aufgabe ungeeignet erkannt und entweder durch neue, im Falle Buhles sogar eigene, Übersetzungen ersetzt oder doch wenigstens erheblich kor-

Tatsachlich kann man namlich diesen Gründen eine gewisse Plausibilitat nicht absprechen, wenn man sie im Lichte der Argumente betrachtet, die im historischen Umkreis von Bek.ker für die Erganzung des ~echischen Textes durch lateinische Ubersetzungen genannt werden. Denn der ihm vorhergehende Theophilus Buhle wie die auf ihn folgenden Herausgeber des Pariser Aristoteles von 1848 sehen trotz ihrer unterschiedlichen Adressaten - Buhle wendet sich an die ,gelehrte', die Pariser an die ,gebildete' Welt5 - die Funktion der lateinischen Übersetzungen gleichermaBen darin, dem

rigierf.

translationes haud indigne videbuntur, quae hic illic respiciantur. sin autem ipsius Aristotelis verba explicare coneris, harum translationum auxilium facile spemere possis. constituimus ergo tertium Bekkeri volumen penitus omittere". 5 Vgl. Aristoteles (1~74) vol. 1, Praefatio p. ü: "Pauca haec ex multis quae memorari poterant satis ostendunt quam dispar sit natura et conditio editionum illarum (se. criticarum), varia, ut diximus, virtute conspicuarum et suo in genere praestabilium, sed communi plerorumque usui minus accommodatum. Plerique enim lectores graecorum scriptorum quid cupiunt? quid desiderant? Ante omnia ipsum scriptorem ex probatissimorum documentorum fide diligenter emendatum . . . ut verbo dicam, ipsam manum scriptoris, quatenus eam prudens et sobria crisis hodie restituere valet".

vm

Vgl. Buhle in: Aristoteles (1791), vol. 1, Praefatio p. xxx: Versio Latina ... commentarii perpetui instar esse debeat; alium saltem ad Graece doctos fructum mihi apud animum cogitare non possum". Aristoteles (1848-74) vol. 1, Praefatio p. ü: ,In ipsa lectione autem quando haeret, habere cupiunt unde obscuriorum locorum intelligentiam petant. Ei desiderio qua ratione satisfieri possit aequaliter in magna lectorum diversitate cogitantibus nobis unam solam patere viam apparuit qua illuc perveniretur, versionem latinam ... Latinus vero interpres quum idiomate Graecis cognato, nostris autem hominibus notiore, reddat plane omnia, nihil omittens, continuum quendam et perpetuum commentarium scribere censendus est". Zu Buhle vgl. Petersen (1921) 432-435 7 Vgl. Aristoteles (1848-74) vol. 1, Praefatio p. vi: ,Translationes latinas diligenter scrutati unoquoque in opere eam elegimus quam reliquis esse meliorem cognoveramus; electarum autem singulas phrases cum graecis contulimus ... Multae hoc aliquotiens aerumnae erat". vol. ll, Praefatio, p. i: "In hoc volumine comprehensorum operum non exstabant translationes latinas recentiores, neque adeo veterum ulla nostri aut superioris saeculi studüs castigata ... Hinc quantum laboris partum sit nobis facile intelligitur. Quamquam enim translationum illarum nonnullae ab hominibus acutis et aristotelicae philosophiae innutritis confectae sunt . . . piures tamen erroribus et vitiis omnigenis laborant". Buhle in Aristoteles (1791) vol. 1, Praefatio, p. xxx: "Experientia edoctus 6

11

Bekker - oder wer irnmer für den Aristoteles LAtine der Akademie-Ausgabe verantwortlich ist - hat beides nicht g_etan: er hat weder neue lateinische Ubersetzungen publiziert noch die alten korrigiert, sondem er hat offenbar lediglich einige lateinische Übersetzungen, vor allem aus dem 15. und 16. Jahrhundert, gesammelt und den griechischen Text erganzend abgedruckt. DalS diese Übersetzungen, die nach dem Zeugnis Buhles und der Pariser Herausgeber schon damals vorsichtig ausgedrückt - als veraltet angesehen werden muBten, auch heute nicht in der Lage sind, das, wenn nicht weiter fortgeschrittene, so doch sicher gewandelte AristotelesVerstandnis des 20. Jahrhunderts zu repdisentieren, scheint einsichtig zu sein, und selbst wenn dies nicht der Fall ware, müBte die Ersetzung des Lateinischen als der universalen Wissenschaftssprache durch die modernen Volkssprachen den Wert gerade lateinischer Übersetzungen als sehr zweifelhaft erscheinen lassen. So sieht es denn zunachst aus, als konne man nicht umhin, der Argumentation Gigons, mit der er seinen Verzicht auf den Aristoteles LAtine begründet, zuzustimmen. Die von Bekker versammelten lateinischen Aristoteles-Übersetzungen der Renaissance haben keine unmittelbare Bedeutung nemo diffitebitur, quam parum adiumenti, nisi quis Graecorum verborum vim per se assequatur, in locis salebrosis vulgatae versiones afferant; inhaerere solent nimis tenaciter ipsis verbis Graecis, quae translator plerumque totidem Latinis reddidit, nulla saepe totius sensus ratione habita; nec inique eum iudicare contendere ausim, qui Latina maximam partem Graecis obscuriora pronuntient ... Gratum itaque fore lectoribus speravi, si aut veterum versionum defectus supplerem vitiaque corrigerem, aut, quando id mihi non satisfaceret, novas concinnarem.

für die gegenwartigen Bemühungen

um den Text des Aristoteles- si ipsius Aristotelis verba explicare coneris - sondem sie sind historische Zeugnisse der Auseinandersetzung mit Aristoteles, der studia Aristotelica, deren Wert zu bestim.men ist nach dem Wert dessen, wovon sie zeugen. Für Gigon zeugen sie offenbar für den Fortschritt der Aristoteles-Philologie- quomodo studia Aristotelica creverint -, und der kann für den, dem es um Aristoteles selbst geht, nur von begrenztem Interesse seinB. Aber Aristoteles ist nicht nur jener Lehrer im Lykeion, um dessen historisch richtiges Verstandnis sich die Philologie bemüht, sondem er ist auch Philosophus, der Philosoph, in dessen Aneignung sich das Schicksal der europaischen Philosophie entscheidet und die Wahrheit selbst zur Debatte steht. Die Zeugnisse dieser Debatte um Aristoteles sind daher nicht nur, ja nicht einmal vor allem, als Zeugnisse einer allmahlichen Annaherung an das dem griechischen Philosophen des 4. Jahrhunderts v. Chr. eigentüm.liche Denken zu betrachten, sondem auch und vor allem als Zeugnisse der Philosophie selbst, die in Aristoteles ihr Fundament besaB und in der Transformation seines Denkens ihre Produktivitat artikulierte. Diese Zeugnisse sind daher auch nicht durch die tatsachlichen oder vermeintlichen Fortschritte der Aristoteles-Philologie überholbar, sondem sie sind unlosbar gebunden an die philosophische Bedeutung jener Phasen der Auseinanderetzung mit Aristoteles, aus denen sie hervorgegangen sind und für die sie stehen. Insofem aber nun gerade jene Jahrhunderte, in denen Aristoteles identisch mit der Philosophie selbst oder wenigstens ihr Fundament war, zu8

Vgl. Gigon in: Aristoteles (1960 ff.) wie oben, Arun. 4

IX

sammenzufallen scheinen mit dem Jahrtausend- vom 5. bis zum 17. Jahrhundert -, in dem Philosophie und Wissenschaft und folglich auch Aristoteles Lateinisch sprachen, gilt dies besonders für die lateinischen Aristoteles-Interpretationen im weitesten Sinne, für die Komrnentare, in denen sich die Dynamik des Denkens manifestiert, und die Übersetzungen, welche dieser Dynamik zugrunde liegen und ihre Ergebnisse zusammenfassen. Um das Gewicht der von Bekker zusamme~getragenen lateinischen Aristoteles-Ubersetzungen der Renaissance ermessen zu konnen, müssen wir daher versuchen, nicht nur ihren Platz in der Geschichte der Aristoteles-Philologie, sondem vor allem ihren Platz in der Geschichte der Philosophie und Wissenschaften bis zum 17. Jahrhundert, bzw., was das gleiche ist, in der Geschichte des lateinischen Aristotelismus zu bestimrnen. Diese Geschichte des lateinischen Aristotelismus beginnt wohl schon bald nach der Konstitution des Corpus Aristotelicum, wie wir es heute besitzen, durch Andronikos von Rhodos im l. Jahrhundert v. Chr. im Rahmen der ,Einbürgerung der Philosophie in Rom"9, aber für uns greifbar wird sie erst im 6. Jahrhundert durch die Übersetzungen der beiden ersten Schriften des Organon, der Kategorien und der Schrift De interpretatione, durch Boethius (480-524), die gemeinsam mit der ebenfalls von ihm übersetzten Isagoge des Porphyrios und seinen eigenen logischen Schriften als Logica vetus die Keimzelle für den Aristotelismus des Mittelalters bildetento. Dieser selbst, und mit ihm die ,scholastische" 9

10

X

Harder (1929) Vgl. generell für die Geschichte der lateinischen Aristoteles-Übersetzungen Schmitt (1983) 64-88; Minio-Paluello (1972)

Philosophie, wurde dann moglich durch die Übersetzung fast aller Schriften des Aristoteles aus dem Arabischen und Griechischen zwischen 1130 und 1280. Sie zielte, haufig in immer neuen, verbesserten Versionen, auf die Konstitution eines verbindlichen lateinischen Textes des Aristotelischen Corpus, der die Grundlage und der Ausgangspunkt der in Kommentaren und Quastionen sich entwickelnden mittelalterlichen Philosophie werden sollte. lhre Bedeutung ist in der Geschichte der Philosophie unbestritten. In der Initiative zur Edition des lateinischen Aristoteles, des Aristoteles úztinus, die der gesamten Mittelalterforschung ihren philosophischen Grundtext zuganglich macht, wird dieser Bedeutung Rechnung getragenll. Aber die Autoritat des lateinischen Aristoteles sollte die der auf ihm beruhenden mittelalterlichen Philosophie nicht überdauem. 1m gleichen Augenblick, in dem- kaum hundert Jahre nach ihrem Hohepunkt in Thomas von Aquin (1224/25-1274)- die scholastische Philosophie durch den Humanismus der Renaissance in der Gestalt Petrarcas (1304-1374) in Frage gestellt zu werden beginnt, wird auch, durch den gleichen Petrarca, die Verbindlichkeit des lateinischen Aristoteles in Frage gestellt. Ausloser für den Zweifel des selbst des Griechischen nicht machtigen Humanisten ist offenbar nicht ein inhaltlicher, sondem ein formaler Grund: namlich die Diskrepanz zwischen der durch Cícero mehrfach bezeugten stilistischen Eleganz des Aristoteles12 Vgl. Aristoteles Latinus (1953 ff.); zur bio-bibliographischen Dokumentation der Auseinandersetzung mil diesem Text vgl. Lohr (1967 ff.) 12 Vgl. Cicero: De or. ill, 140 f.; De inv. ll,6. DaB Cicero beim Lob der eloquentia des Aristoteles nicht die Sprache der erhaltenen ,esoterischen", sondem die

11

und der sprachlich unbefriedigenden Gestalt seiner mittelalterlichen lateinischen Übersetzung13, die sich nur durch die Unredlichkeit oder Unfahigkeit der Übersetzer erkliiren zu lassen scheint und die, will man nicht bei der hilflosen Verzweiflung über die groBe Verbreitung des Übels stehenbleiben14, offenbar keine andere Konsequenz als den Verzicht auf die wortliche Übersetzung zugunsten einer freien, den Erwartungen und dem Verstandnis des lateinischen Lesers entsprechende Paraphrase des Autors erlaubt15. der verlorenen ,exoterischen" Dialoge im Sinne hatte, und Petrarcas Bezug dieses Lobes auf die griechischen Originale der lateinischen Übersetzungen des Mittelalters daher sachlich falsch ist, hindert nicht, daB dieser Irrtum sich als fruchtbar erwies und zum AnstoB für die Aristoteles-Übersetzungen der Humanisten wurde. 13 Vgl. Petrarca (1943) 11 ,31, 7, p. 65: ,Ego autem curiosior sum, quam necesse est: moveor tamen quia, cum prescriptis aliisque claris et crebris testimoniis Aristotilem non minus eloquentia quam scientia copiosum legam, in libris tamen eius qui ad nos venerunt scientie certa fides, eloquentie vestigium nullum est. Unde grandis michi stupor oboritur". 14 Vgl. Petrarca (1943) ll, 31, 8 ff., p. 65: ,Illos mentiri constat elingues simul ac procaces, qui quoniam Aristotili suo, quem semper in ore habent, similes esse nullo modo possunt, illum sibi similem nituntur efficere, dicentes eum, ut qui altissimis intenderet, omnis eloquentie contemptorem, quasi in altis rebus nulla verborum claritas possit habitare . . . Sepe igitur de hac re cogianti nil aliud occurrit quam aristotelicos libros transferentium vel pigritiam certe vel invidiam vel inscitiam, deruque, quocunque voces nomine, vitium fuisse. Cuius tam late contagia fluxerunt, ut iam spes remedii nulla sit". 15 Vgl. Petrarca (1955), 742 ff.: ,Equidem fateor me stilo viri illius (se. Aristote-

Erst als zum Ende des 14. Jahrhunderts der Grieche Chrysoloras (13681415) in Florenz zum ersten Mal wieder die Kenntnis der griechischen Sprache systematisch lehrt und zugleich auch Prinzipien des Übersetzens verkündet, welche an die Stelle der sklavisch wortlichen die freiere sinngemaBe Übersetzung zu setzen fordern 16, wird es moglich, in einer erneuten übersetzerischen Anstregung die Kluft zwischen Autentizitiit der Übersetzung und humanistischer Erwartung an die stilistische Eleganz und sachliche Verstandlichkeit des Aristoteles zu überwinden1 7 .

lis), qualis est nobis, non admodum delectari, quamvis eum in sermone proprio et dulcem et copiosum fuisse, Grecis testibus et Tullio autore, didicerim, antequam ignorantie sententia condemnarer. Sed interpretum ruditate vel invidia ad nos durus scaberque pervenit, ut nec ad phmum mulcere aures possit, nec herere memorie; quo fit, ut interdum Aristotelis mentem non illius, sed suis verbis exprimere et audienti gratius et promptius sit loquenti" 16 Vgl. den Bericht des Cincius Romanus bei L. Bertalot (1975) ll, 133 (Cincius Romanus und seine Briefe): ,ferebat Manuel . . . conversionem in Latinum ad verbum minime valere. Nam non modo absurdum esse asseverabat, verum etiam interdum grecam sententiam omnino pervertere. Sed ad sententiam transferre opus esse aiebat hoc pacto, ut ü qui huiusmodi rebus operam darent, legem sibi ipsis indicerent, ut nullo modo proprietas greca immutaretur. Nam si quisquam, quo luculentius apertiusque suis hominibus loquatur, aliquid grece proprietatis immutarit, eum non interpretis sed exponentis officio u ti". Zu Chrysoloras vgl. Carnmelli (1941). 17 Zur humanistischen Aristoteles-Übersetzung des 15. Jahrhunderts vgl. Garin (1951)

XI

Der erste, der Aristoteles seine von Cicero bezeugte Einheit von sapientia und eloquentia zurückzugeben versucht, ist Leonardo Bruni Aretino (1369-1444) mit seinen Übersetzungen der aristotelischen Ethik (1417) und Politik (1438) sowie der ihm zugeschriebenen Oekonomie (1420)18. Bruni macht sich Petrarcas Kritik zu eigen19 und entwirft, als Beitrag zu der durch diese Kritik hervorgerufenen Polemik20 eine Theorie der Übersetzung, in der er die Grundsatze des Chrysoloras erweitert und vom Übersetzer fordert, aus einer intimen Kenntnis der beiden betroffenen Sprachen heraus den 18 Grundlegend für Bruni immer noch Bruni (1928). Für seine Tatigkeít als Übersetzer: Harth (1968); Gerl (1981) 19 Vgl. Bruni: Praemissio quaedam ad evidentiam novae translationis Ethicorum Aristotelis, in: Bruni (1928) 76 f.: Aristotelis Ethicorum libros facere Latinos nuper instituí, non quía prius traducti non essent, sed quía sic traducti erant, ut barbari magis quam Latini effecti viderentur. Constat enim illius traductionis auctorem (quicumque tandem is fuerit, quem tamen ordinis praedicatorum fuisse manifestum est) neque Graecas neque Latinas litteras satis scivisse ... Ita semigraecus quidam et semilatinus fit, in utraque deficiens lingua, in neutra integer. Quid dicam de transformatione orationis, qua nihil est turbatius, nil perversius? Atque studiosum eloquentiae fuisse Aristotelem et dicendi artem cum sapientia coniunxisse et Cícero ipse in mulis locis testatur, et libri eius summo cum eloquentiae studio luculentissime scripti declarant. Itaque, si quis illi nunc sensus est rerum nostrarum, iampridem credendum est eum huic absurditati et inconcinnitati traductionis infensum et tantam barbariem indígnatum hos suos libros negare, cum talis apud Latinos videri cupiat, qualem apud Graecos sese ípse exhibuit". 20 Vgl. zu dieser Polemik Birkenmajer (1922)

xn

Autor m.it seinen individuellen, historischen Eigentürnlichkeiten in den Geist der anderen Sprache und der anderen Zeit zu übertragen21. llun folgen zunachst vor allem auf die übrigen ethischen Schriften des Aristoteles konzentrierte Übersetzungen anderer italienischer Humanisten, bis, ermoglicht durch die Ankunft neuer griechischer Handschriften in !tallen und gefordert durch das Mazenatentum der Medid und des Humanisten-Papstes Nikolaus V., der den gesamten Aristoteles neu übersetzt sehen wollte, auch jene Schriften des Aristoteles, die jenseits der eigentlich philosophischen Interessen der Humanisten lagen, in veranderter lateinischer Gestalt zuganglich gemacht wurden. Dabei bilden - was die Zahl der Übersetzer wie der übersetzten Werke angeht - die weitaus bedeutendste Gruppe von Übersetzem die griechischen Emigranten wie Johannes Argyropulos (1410--1490), Theodoros Gaza (1400--1476) und der zum Kardinal der romischen Kirche erhobene Bessarion (140~1472). Sie waren im Kontext der Bedrohung und schlieBlich der Eroberung Konstantinopels durch die Türken im Jahre 1453 nach ltalien gekommen, besaBen eine gründliche philosophische Ausbildung und wuBten, von den Humanisten freudig aufgenomrnen, sich deren Standards anzupassen. Auf diese Weise wurden im Italien des 15. Jahrhunderts 25 Werke des Aristoteles - 16 von ihnen zweioder gar dreimal - in neuen lateinischen Übertragungen zuganglich gemacht und um die Jahrhundertwende auch in Einzelausgaben und Sammeleditionen - ohne oder zusammen mit ,alten" Übersetzungen- gedruckt22. 21 Vgl. De interpretatione recta, in: Bruni (1928) 81-96 22

Vgl. z.B. Aristoteles (1496), wo um der Vollstandigkeít der Ausgabe willen beí einer Reihe von Werken auf die antiqua

1m 16. Jahrhundert scheint der Elan für die Aristoteles-Übersetzung zusamrnen mit dem Humanismus nach Norden, besonders nach Frankreich, gewandert zu sein, wo er, ausgehend von der im Kreis um Jacques Lefevre d'Étaples (1460-1536) und Francois Vatable (1493-1547) betriebenen Reform der Studien nicht nur um eine Vervollstandigung sondern auch um eine bestandige Transformation und Verbesserung des ,humanistischen" Aristoteles bemüht ist. Nach Charles Schmitt wurden im Verlauf des 16. Jahrhunderts für eine ganze Reihe von Werken des Aristoteles mehr neue Übersetzungen oder Bearbeitungen alterer Übersetzungen angefertigt als in allen vorhergehenden Jahrhunderten insgesamt23. Aristoteles wurde immer eleganter, irnmer ciceronianischer, paSte sich immer mehr einem neuen Publikum an, das nicht oder nicht vor allem aus wissenschaftlich forschenden Gelehrten, Universitatslehrem und Studenten bestand, sondem aus humanistisch gebildeten, philosophisch interessierten aber am praktischen Leben teilnehmenden Bürgern24 . Hoheund Kulminationspunkt dieser Übersetzertradition scheint der Benediktiner Joachim Périon (1498/99-1559) gewesen zu sein, der bis zur Mitte des Jahrhunderts seine mit ~ppen Sachkomrnentaren versehenen Ubersetzungen der logischen, ethischen, physikalischen und metaphysischen Werke des Aristoteles veroffentlicht, in denen er rigoros mit der traditionellen Terminologie bricht und sich allein am traductio zurückgegriffen wird oder Aristoteles (1507), wo sich der Herausgeber, um den Preis der Unvollstándigkeit, auf Übersetzungen von Argyropulos, Barbaro, Bruni und Giorgio Valla beschrankt. Vgl. dazu Buhle in: Aristoteles (1791) vol. 1, p. 214 ff.

23 Schmitt (1983) 70 24 Vgl. Kristeller (1976)

Latein Ciceros orientiert, der ihm nicht nur in Wortwahl und Stil, sondern auch in den Prinzipien der Übersetzung generell verbindliches Vorbild ist25. 25 Vgl. zu Périon (Perionius) Lohr (1988) 322-24. In Périons Schrift De optimo genere interpretandi heillt es (zit. nach Schmitt [1983] 166, A. 29): ,Ob eam causam hunc ego librum de optimo interpretandi genere inscripsi, in quo me Ciceronem fateor imitandum esse ... Itaque cum in Aristotelis libris decem, quos de moribus scripsit ad Nicomachum filium, convertendi, unum mihi Ciceronem ad imitandum proposuissem, non invitus feci, ut quae apud eum de hoc genere reperissem, traderem omnibus. Utrum autem eum imitati simus, quoniam et id permagnum est, et turpe de se dicere, aliis existimare licebit, qui nostra legerent". Unter Berufung auf diesen Grundsatz der imitatio Ciceronis argumentiert Périon dann etwa im Kommentar zur Physik (Périon [1550] Observationes p. 1): ,lnscriptio quidem librorum . . . sic a me reddita est, Aristotelis de natura, aut de rerum initiis líber primus. Hanc autem nonulli de physico auditu, alü de naturali auscultatione, quidam physicorum omnino, alli de physica auditione transtulerunt. Qui illum patrium casum ,akroaseos' üs tribus modis, quos dixi, convertunt, Graecum potius tenere debuerunt. Nam cum Aristoteles duo librorum suorum genera, quemadmodum de Ciceronis, Eustrathü, Gellüque sententia in libro de optimo genere interpretandi docui, esse voluerit unum populariter scriptum, quod ,exoterikon' illi vocant, alterum quod ,akroamatikon': nec Cicero illud superius vertat, nec Gellius hoc posterius: certe hoc ipsum integrum retineri, aut omnino praetermitti oportuit. neque enim illud alterum genus ita converso vocabulo intelligi potest. !taque si cui ita videatur, sic scribendum potius existimo, de natura libri, qui akroamatikoi inscribuntur". Für das Interesse Périons und seines Publikums mag es bezeichnend sein, daB in der Frage, wie der Titel der aristotelischen Physik zu über-

xm

Darnit scheint jedoch Périon in seinem zum sprachlichen Klassizismus erstarrten Bemühen um die Aneignung des Aristoteles eine Grenze überschritten zu haben, jenseits derer Aristoteles, dessen individuelle Eigentümlichkeiten in Denken und Sprechen die Humanisten in die eigene Gegenwart ha tten übertragen wollen, zu einem zweiten Cicero verformt und unerkennbar wird. 1m eigenen Lager erfahren Périons Übersetzungen selbst herbste Kritik: sie werden- zum groBten Teil noch zu seinen Lebzeiten, manche nur wenige Jahre nach ihrem Erscheinen, im Falle der Meteora im Jahr des Erscheinens selbst - trotz seines wütenden Protestes - durch Nicolaus de Grouchy (1509-1572) bearbeitet und auf ein ertragliches MaB der Verfremdung reduziert26. AuBerhalb des Lagers der Humanisten im engeren Sinne aber hatte schon langst - seit dem Ende des 15. Jahrhunderts - das Umdenken begonnen. Kein geringerer als der gro.Be Giovanni Pico della Mirandola (1~ 1494), der mit allen Stromungen der Renaissance-Philosophie vertraute und auf ihre Eintracht bedachte, hatte 1485 in einer berühmten Polemik mit Ermolao Barbaro (1454-1493), dem Venezianischen Humanisten und AristotelesErklarer, die scholastische Philosophie generell gegen den Vorwurf der sprachlichen Barbarei in Schutz genommen und darnit gegen jeden humanistischen Überschwang in der Schopfung des neuen lateinischen Aristoteles ein Zeichen gesetzt. Gegen den setzen sei, sich Périons Kommentar zum ersten Kapitel erschopft, einem Kapitel, das die in der Physik zu beachtende Methode erortert und seit Averroes zum AnlaB einer ausführlichen Methodendiskussion geworden war. 26 Zu de Grouchy (Gruchius) und seinen Bearbeitungen der Übersetzungen Périons vgl. Lohr (1988) 175.

XN

ciceronianischen Klassizismus der Humanisten hatte Pico das Recht der Philosophie auf eine eigene, von ihrer Sachkompetenz getragene Terminologie verteidigt27, so daB nicht die stilistische Eleganz und nicht die klassizistische Wortwahl, sondem der sachgema.Be Ausdruck als Kriterium auch der sprachlichen Gestaltung der Aristoteles-Übersetzungen zu gelten hatte. Pico formuliert damit das Bedürfnis nicht der humanistisch gebildeten Welt nach einem ,!esbaren", sondem das der gelehrten Welt nach einem terminologisch eindeutigen, ,kommentierbaren" Aristoteles, der als Grundlage der philosophischen und wissenschaftlichen Sachdiskussion in der Tradition der Geschichte der Philosophie und Wissenschaften zu dienen vermag. Dies muB nicht unbedingt zur kritiklosen Übemahme des mittelalterlichen Aristoteles führen, wie in den DruckAusgaben mancher scholastischer Aristoteles-Kommentatoren, die jenen Text enthalten, auf den sie sich beziehen28. Haufig werden mittelalterlichen Kommentaren neben dem ursprüng27 Vgl. Picos Brief an Barbaro in: Garin (1952) 818: ,Aut enim nomina rerum arbitrio constant, aut natura; si fortuito positu, ut scilicet communione hominum in eandem sententiam conveniente, quo sanxerint unumquodque nomine appellari, ita apud eos recte appelletur: quid prohibet hosce philosophos, quos nuncupatis barbaros, conspirasse in unam dicendi normam, apud eos non secus sanctam ac habeatur apud vos romana? ... Quod si rectitudo pendet ex natura rerum, debemus rhetores an philosophos, qui rerum omnium naturam soli perspectam habent et exploratam, de hac rectitudine consulere?". Vgl. dazu Quirinus Breen: ,Giovanni Pico della Mirandola on the conflict of philosophy and rhetoric" und ,Melanchthon's reply to Pico", jetzt in: Breen (1968) 28 Vgl. z.B. Jandun (1587)

lich von ihnen kommentierten Text neue Übersetzungen beigegeben, wie im Falle von Thomas von Aquin und Averroes zu beobachten ist29. Neue Kommentatoren des 16. Jahrhunderts dagegen stützen sich teils auf die alte, teils auf neue, manchmal auch eigene30 Übersetzungen oder drucken, wie z.B. Agostino Nifo (1473--1538) in seinen Kommentaren zur Physik und zu De anima31 sowohl die interpretatio antiqua als auch eine neue Übersetzung ab. Genauere Untersuchungen über das Verhalten der Kommentatoren und das Schicksal der einzelnen Übersetzungen gibt es meines Wissens noch nicht. Es scheinen sich aber schon bei punktuellen Proben überraschende Ergebnisse anzudeuten. So findet sich z.B. schon zu Beginn des 16. Jahrhunderts in der Dedikationsepistel zu einem auBerlich sehr scholastischen und trivialen Ethik-Kompendium des Leipziger Magisters Virgil Wellendorffer (fl. Beginn 16. Jh.) aus Salzburg ein humanistisches Aristoteles-Verstandnis und ein selbstbewuBter Stolz darüber, daB in seiner Fakultat regelmaBig die neue Übersetzung der Nikomachischen Ethik von Johannes Argyropulos gelesen werde32, und auch Vgl. Charles Schmitt: ,Renaissance Averroism studied through the Venetian editions of Aristotle-Averroes", in: Schmitt (1984); Cranz (1978) 30 Vgl. z. B. Pace (1550-1635) {1596 a 1 b); Vicomercato (1512-1571) (1567) 31 1m Kommentar zu De animll übemimmt Nifo die Übersetzung des Argyropulos, vgl. Nifo (1559}, im Physikkommentar dagegen verJ.aBt er sich lieber auf eine eigene Bearbeitung, vgl. Nifo (1569) 32 Vgl. Wellendorffer (1509), f. n V Epistola ad Scholasticos: ,Quam {se. philosophiam moralem) etiam magnus Aristoteles greco elegantissime conscripsit sermone et magno ad formam doctrine redegit magisterio. Cuius translationes multiformes ultro citro circunferuntur. 29

bei den eher ,konservativ" einzuschatzenden Ingolstadter Professoren Johannes Eck (1486--1543) und Albert Hunger (fl. 2. Halfte 16. Jh.) bilden die Argyropulos-Übersetzungen die Grundlage ihrer Kommentare zur Physik und zu De anima33, so daB wir von einer Verwendung der neuen, humanistischen Übersetzungen in Ingolstadt von Beginn des 16. Jahrhunderts an ausgehen zu konnen scheinen. Andererseits dient die interpretatio antiqua im 16. Jahrhundert nicht nur den Vertretem der ,zweiten Scholasti.k" als Textgrundlage34, sondem sie ist offenbar auch Grundlage der Lehre an der so fortschrittlichen Universitat Padua, wie nicht nur Nifos Übung, sie neben der von ihm gewahlten ,neuen" Übersetzung abzudrucken, zu zeigen scheint, sondem auch die beiden bedeutenden, einander befehdenden Paduaner Professoren aus dem letzten Viertel des 16. Jahrhunderts, Francesco Piccolomini (1523-1607) und Giacomo Zabarella (1533-1589), die sich- trotz ihrer Griechisch-Kenntnisse - in ihren Kommentaren zur Psychologie und Physik des Aristoteles auf die scholastische Übersetzung stützen35.

ut inferius prope finem primi latius enodabimus. Sed nulla elegantior atque praestantior (aliorum semper iuditio salvo) quam eruditissimi viri domini Johannis Argyropili Byzantini traductio atque conversio. Que singulis annis ex laudabili facultatis artium institutione legitur et continuatur". Vgl. zu Wellendorffer Lohr (1988) 491 33 Vgl. Eck (1518) und (1520); Hunger (1575). Vgl. zu Eck Lohr (1988) 132 f. 34 Vgl. z. B. Cajetanus (1468-1534) (1938), vgl. Lohr (1988) 71 f.; Silvestri (14741528) (1577), vgl. Lohr (1988) 422; Toletus (1532-1596) {1615}, vgl. Lohr {1988) 458-461. 35

Vgl.

Zabarella (1606); Piccolomini (1600) und (1602). Vgl. zu beiden Lohr (1988) 331-342 und 497-503

XV

So haben wir offenbar im 16. Jahrhundert zwischen den beiden Extremen- dem humanistischen ,Lesetext" des Périon und dem wissenschaftlichen ,Schultext" des mittelalterlichen Aristoteles Latinus- eine breite Variation von lateinischen Aristoteles-Übersetzungen, die sich an unterschiedliche Leser wenden und unterschiedlichen Zwecken zu dienen vermogen. Eine Differenzierung nach Schulen der Aristoteles-Interpretation scheint sich anzudeuten, ebenso scheinen die LehrpUine der Unive!sitaten bestimmte Ubersetzer oder Ubersetzungen einzelner Werke zu favorisieren und verbindlich festzuschreiben, aber im ganzen ist die S1tuation - noch - unübersichtlich: so, wie die Renaissance nicht nur einen, sondem eine Vielzahl von Aristotelismen kannte36, besa.B sie offenbar auch nicht nur einen, sondem eine Vielzahl von lateinischen Reprasentanten des Aristoteles.

Diese Situation ist für den modemen Interpreten der Renaissance-Philosophie nicht sehr komfortabel, und sie macht es auch schwer, die Auswahl von lateinischen Aristoteles-Übersetzungen der Renaissance, die Bekker als dritten Band seiner Ausgabe beigegeben hat, einer bestimmten Tradition zuzuordnen und in ihrem philosophischen Wert einzuschatzen. Peinlich vermi.Bt man eine - sei es auch noch so knappe - Begründung aus Bekkers Feder, ungern mOchte man dem Verdacht nachgeben, da.B es eine solche Begründung gar nicht gibt, da.B die Auswahl ohne Kriterium und willkürlich zusammengestellt wurde. Aber was hatte Bekker tun sollen, wenn es ihrn darum ging, das griechische Original des Aristoteles durch eine nach Moglichkeit allgemein verbindliche Iateinische Übersetzung zu erschlie.Ben?

36

Vgl. Sclunitt (1983) 1G-33

XVI

Im.manuel Bekker befand sich damit in der gleichen Situation wie die Philosophie am Ende des 16. Jahrhunderts: auf der einen Seite stellte die aristotelische Philosophie den allgemeinen Rahmen und die gemeinsame terminologische Grundlage der RenaissancePhilosophie in ihrer Vielfalt dar37, auf der anderen Seite driftete der eine aristotelische Text in eine Vielzahl von Texten auseinander, so da.B die gemeinsame philosophische Sprache und die Einheit der Philosophie gefahrdet war, wenn es nicht gelang, sich auf eine verbindliche lateinische Übersetzung zu einigen, welche - gleichgültig, ob der einzelne Philosoph des Griechischen machtig war oder nicht - die Sprache zu definieren vermochte, in der er selbst argumentieren und sich seinen Zeitgenossen und der Gemeinschaft der Wissenschaftler verstandlich machen konnte. Unabhangig von den Einzelausgaben aristotelischer Werke ist seit dem Ende des 15. Jahrhunderts das Bemühen zu beobachten, neben den griechischen auch lateinische Gesamtausgaben des Aristoteles zu veroffentlichen38, deren Gestalt und Inhalt jedoch sehr wohl variieren. Erst zum Ende des 16. Jahrhunderts tritt mit der ersten zweisprachigen, griechisch-lateinischen Gesamtausgabe des Casaubonus {15591614) ein Wandel ein. Das Bemerkenswerte an dieser Ausgabe scheint nicht nur die Tatsache zu sein, da.B sie sich in ihrer Zweisprachigkeit an das gesamte philosophische Publikum wendet, sondem auch, da.B sie sich als eine bewu.Bte wissenschaftspolitische lnitiative versteht. In seiner Praefatio, die zunachst die Seltenheit guter Philosophen im Unterschied zu den Vertretem der anderen 37 38

Vgl. KeBler (1990) Die erste ist offenbar Aristoteles (1496); vgl. Buhle in Aristoteles (1791) vol. 1, 21ü-231

Disziplinen beklagt - singulis aetatibus singuli aut paullo piures excellentes philosophi et qui tanti nominis mensuram impleant, inveniantur39- ruft Casaubonus mit flammenden Worten zur Verteidigung von Philosophie und Wissenschaften gegen ihre Zerstorung durch die Ramisten auf40 und fordert eine gemeinsame Anstrengung im Geiste der reinen Philosophie und sprachlichen Eleganz - purioris philosophiae simul et politioris literaturae - zur Sicherung ihrer textlichen Grundlagen bei Platon und Aristoteles41 • Casaubonus' AbCasaubonus in: Aristoteles (1590) PraeJatio, f. ür; vgl. Glucker (1964) 40 Vgl. Casaubonus in: Aristoteles (1590) Praefatio, f. üV: ,Enimvero tolerandum aequo animo fortasse istorum factum videatur, qui non tam animi malignitate, quam ignoratione, et eorum culpa a quibus fuerunt in philosophiae studüs eruditi, errant, prae vaesana sophistarum quorundam amentia, perverse ingeniosorum hominum, qui verae philosophiae simul et eius auctoribus ac bebaiotais bellum ausi sunt, bellum nefarium nunc nuper indicere. llios intelligo, qui cum alios veteres plerosque omnes, tum Aristotelem maxime, summum bone Deus virum et unicam philosophiae aquilam! omni calumniarum genere vexare, odiumque illi et invidiam apud minus catos cautosque homines confiare conati sint: atque utinam conati tantum essent, non etiam nunc conarentur. Adhuc enim ardet flamma illa sive incendium, quod patrum memoria excitatum, paucis annis per plerasque omnes orbis Christiani Academias est grassatum. Adeo brevi tempore sese extulere huius infelicis arboris rami: adeoque sophistis istis insanum hoc ausum cessit feliciter: si felicitas ea est appellanda". 41 Vgl. Casaubonus in: Aristoteles (1590) Praefatio, f. iür: ,Quibus de causis clarissimos doctissimosque viros qui ubique locorum sapientiae puriorisque philosophiae simul et politioris literaturae studüs delectantur, etiam atque

39

sicht mit seiner zweisprachigen Ausgabe ist dabei gleichermaBen konservativ, insofem er die Bindung der Philosophie an das aristotelischen Fundament gegen zunehmende AblOsungstendenzen verteidigt, und fortschrittlich, insofem er diese Verteidiung durch eine Vereinigung der im 16. Jahrhundert auseinander driftenden philosophisch-sachlichen mit den humanistisch-sprachlichen Kriterien zu leisten fordert. Wenn wir die .Klage des Casaubonus, da.B diese Vereinigung, die seit der Wiedergeburt der Wissenschaften - post renatas literas schon Hingst hatte Wirklichkeit sein müssen, noch nicht vollendet ist42, etiam rogatos obtestatosque velim ... ut cum exemplo suo adolescentibus honestissimis, quorum simplicitas sophistis istis quaestui est, praeeant, inque rectam viam eos reducant: tum vero auctoritate etiam sua insanos eorum conatus infringant, qui philosophorum titulum et nomen sibi arrogantes, germanam philosophiam funditus extirpare et fidelissimos eius doctores ex animis et manibus studiosorum hominum excutere atque extorquere omni opere adnituntur: sua denique navitate, industria, et solertia, cum philosophiam ipsam augere et illustrare: tum principum philosophorum Platonis et Aristotelis scripta paene divina et adversus recentes istorum aliorumque his similium calumnias defendere et a priorum seculorum barbarie magis magisque vindicare pergant. Sane enim nulla ratio est, nulla inquam, qua omnes omnium sophistarum conatus facilius retundí possint, quam si viri summi, quales nunc quoque reperire liceat, suam industriam et ingenü aciem ad veram philosophiam illustrandam et aurea veterum philosophorum scripta suo nitori penitus restituenda serio et sedulo contulerint". 42 Vgl. Casaubonus in: Aristoteles (1590) Praefatio, f. iüV: ,Nam id quidem parum digne adhuc a doctissimis viris qui post veluti renatas literas vixerunt,

xvn

wortlich nehmen, dann kann seine Ausgabe dem Anspruch, eine gemeinsame Grundlage der Philosophie zu sein, nicht genügen; wenn wir allerdings die Tatsache, daB Casaubonus dennoch - sei es auch nur als Notbehelf43 -den Plan seiner zweisprachigen Ausgabe realisiert, beachten und die Anmerkung des Typographen am Fu.Be des Index zum ersten Band hinzunehmen44, dann wird deutlich, daB die praestitum esse, vel nova haec Aristotelis, ut de Platone nihil nunc dicam, editio, planum testatumque faciet: quae cum eo consilio ab optimis viris et iuvandae rei !iterarle cupidis esset suscepta, ut cum Graeco contextu fideliorum ac politiorum interpretum versiones coniungerentur: ubi ad rem ventum est, piget dicere quam pauci libri ita tractati a nostris hominibus et conversi reperti sint, ut non adhuc eruditi alicuius et industrii navique interpretis operam manumque desiderent". 43 Vgl. Casaubonus in: Aristoteles (1590) Praefatio, f. iliv: ,Quod bonum immensum dum adhuc expectatur, fruantur interea homines Aristotelis amantes hac librorum eius editione: ad cuius expolitionem cum ab amicis viris, qui eam curarunt, etiam atque etiam rogatus essem velut symbolam conferre". 44 Vgl. Aristoteles (1590) vol. 1, Index: Typographus lectori candído. In his interpretibus elegendis quos Graeco contextui adiungeremus, ea fuit, lector candide, mens nostra, id consilium: ut optimos quosque et maxime in celeberrimis Academiis probatos interpretes ascisceremus, spretis üs qui vel impolitiores erant vel minus fideles. Itaque, etsi non id nobis sumimus, ut de doctorum virorum versionibus ferre sententiam velimus: non dubitamus tamen aequum et peritum iudicem in plerisque libris esse nos quod propositum erat, consecutos, iudicaturum. At contra libri non pauci fuere in quibus nobis aqua haesit. Nam aut nullos omnino reperiebamus quorum versio vel tolerabilis videretur: aut eorum certe copia nobis non erat: aliunde autem ut afferrentur,

xvrn

Ausgabe des Casaubonus dem von ihm verfolgten Ideal nach Lage der Dinge optimal entspricht und also jene Übersetzungen versammel t, die sprachlich und sachlich der Forderung nach einer gemeinsamen und sicheren Grundlage der Philosophie entsprechen. So haben offenbar auch die Zeitgenossen geurteilt. Denn zu einer, dem Vorschlag des Casaubonus entsprechenden45, neuen, groBen Initiative zur neuerlichen Übersetzung des Aristoteles ist es offenbar nicht gekommen. Wohl aber ist die Ausgabe des Casaubonus bis 1646 noch viermal aufgelegt worden, und wurden die in ihr versammelten lateinischen Übersetzungen zum Grundstock jener Aristotelesübersetzungen, die sich im Ausgang des 16. und Anfang des 17. Jahrhundert als kanonisch durchzusetzen begannen und mit geringfügigen Ver-

curare, hoc praesertim statu, per quam eral düficile. In üs igitur libris quod unum potuimus, praestitimus: hoc est, qualescunque interpretationes erant quas nancisci potuimus, eas adiecimus: ne si pars operis sine interpretatione prodüsset, deforme aliquid et üs minus utile quorum studüs hac nostra editione consultum voluimus, extitisset. Porro quae sunt a nobis in hac editione praestita, ne te diutis morer, ipse comparatione priorum editionum aestimabis. Vale candide et benevole lector, ac laboribus nostris fave. 45 Vgl. Casaubonus in: Aristoteles (1590) Praefatio, f. üiv: ,Utinam vero quod patrum nostrorwn memoria fuit in Anglia, etsi irrito conatu, a tribus viris Latomero, Grocinio, et magno illo Thoma Linacro institutum, ut ad illustrandam Aristotelis philosophiam et vertendos denuo eius libros, societatem iucundissimi et fructuosissimi laboris inirent: id inquam, o utinam nostra hac aeta te vigiliis et industria doctorum qui nunc sunt virorum, et magni alicuius principis liberalitate effectum liceat videre".

anderungen in den zweisprachigen Ausgaben abgedruckt wurden46. 46 Da mir die zweisprachige Ausgabe des Pacius - Aristoteles (1597) - nicht zuganglich war, kann ich sie nicht zum Vergleich heranziehen; nach Lohr (1988) 296 handelt es sich bei ihr jedoch lediglich um eine Neuauflage der Ausgabe des Casaubonus - Aristoteles (1590) -, so daB sie kaum bemerkenswerte Abweichungen bieten dürfte. Die Aristoteles (1587) ergiinzende, sechs Jahre spater beim gleichen Verleger erschienene lateinische Ausgabe- Aristoteles (1593) - gibt in der Praefatio (p.2) an, vergeblich auf eine neue Gesamtüberetzung des Aristoteles aus der Feder magni nominis viri gewartet zu haben und druckt ausdrücklich die Übersetzungen der Casaubonus-Ausgabe ab, da deren Kriterien zu billigen seien; sie fügt lediglich zwei Übersetzungen von Texten, die Casaubonus nur griechisch gibt, hinzu: De lineis insecabilibus von Julius Martianus Rota und De ventorum situ ac nomencúztura von einem im Index mit F.S. gekennzeichneten Übersetzer. Die zweisprachige Ausgabe von Du Val- Aristoteles (1619 a)-, die bis 1554 vier Auflagen erlebt, unterscheidet sich von den beiden vorhergehenden vor allem dadurch, daS sie für das Organon (anstelle von de Grouchy), für die Physik (anstelle von Argyropulos) und für De anima (ebenfalls anstelle von Argyropulos) die Übersetzungen des Pacius abdruckt, und auBerdem für De iis quae sub auditum cadunt sive de audibilibus die ÜbersetzungdesFrancesco Patrizi durch die des Tumebus ersetzt und für De ventorum situ ac nomencúztura im lndex als Übersetzer Johannes Bemardus Felicianus angibt. Wie nahe sich aber Du Val der Ausgabe des Casaubonus verpflichtet fühlt, beweist nicht nur die Tatsache, daS er dessen Praefatio unverandert mitabdruckt, sondem auch die oben, Anm. 44, zitierte Anmerkung des Typographen der Ausgabe von 1590 wortlich wiedergibt, in welcher die Prinzipien und die Schwierigkeiten der

Wir konnen daher sagen, daB dank des Unternehmens des Casaubonusals Reaktion auf die Auflosungstendenzen in der Tradition der aristotelischen Philosophie in Schulen und Universitiiten - zurn Ende des 16. Jahrhunderts noch einmal ein gemeinsamer, Gelehrten wie Gebildeten gleichermaBen offen stehender Zugang zu Aristoteles und damit zur Philosophie entstanden war, ein lateinischer Aristoteles, der nicht, als Aristoteles Latinus, an der Stelle des griechischen Originals gelesen werden wollte, sondem der, als Aristoteles ,auf Lateinisch", Aristoteles Latine, neben dem griechischen Text gedruckt wurde und gelesen werden sollte, der sich also der Autoritiit des griechischen Originals zu beugen hatte, und gleichwohl als verbindliche Gestalt des Aristoteles in der Lateinisch sprechenden Philosophie und Wissenschaft deren terminologischen Rahmen und argurnentativen Kontext beschrieb. Solange daher in den Schulen und Universitaten Philosophie anhand des Aristoteles gelehrt wurde, solange die Philosophie es für sinnvoll und notig erachtete, urn der weltweiten Verstandigung willen Lateinisch zu sprechen, blieb der aus den Übersetzungsbemühungen der Renaissance hervorgegangene lateinische Text des Aristoteles verbindlich und unverzichtbar; er war, ehe im Verlaufe des 19. Jahrhunderts die Übersetzungen in die modemen Sprachen haufiger und urnfassender wurden, der Text, den der schon langst nicht mehr ,aristotelisch" denkende Philosoph konsultierte, wenn er Aristoteles in seine Reflexionen einbeziehen wollte, und er ist daher auch der lateinische Aristoteles, den Immanuel Bekker, urn die Akademie-Ausgabe des Aristoteles nicht nur für den Klassischen Philologen, Übersetzungsfindung und -auswahl erlautert werden.

XIX

sondem auch für den modemen Philosophen weltweit nützlich zu machen, ohne weiteres- ohne Erliiuterung und ohne Rechtfertigung- abdruckte. Denn wenn wir die von Bekker scheinbar willkürlich und ohne erkennbares .Kriterium - im Aristoteles Latine versammelten Renaissance-Übersetzungen mit der für die griechischlateinischen Ausgaben der Renaissance exemplarischen Ausgabe des Casaubonus vergleichen, dann zeigt es sich, daB er abgesehen von vier unbedeutenderen Veranderungen, in denen er jedoch mit Du Val übereinstimmt47, lediglich in zwei gewichtigen Punkten mit ihm differiert: einmal bringt er das Organon nicht, wie Casaubonus, in der Übersetzung des den Périon bearbeitenden De Grouchy, sondem in der des Pacius, die auch Du Val vorgezogen hatte und die offenbar auch, wie die Zah1 und Kontinuitat der Auflagen der Einzeleditionen zeigt, seit ihrem ersten Erscheinen 1584 das Feld beherrschte48, und zum anderen druckt er für die ersten neun Bücher der Historia animalium anstelle der in den zweisprachigen Ausgaben üblichen Übersetzung des Theodoros Gaza, die von Johann Gottlob Schneider in dessen zweisprachiger Ausgabe aus dem Jahre 1811 herb kritisiert worden war, dessen Überarbeitung der Übersetzung des Julius Caesar Scaliger (14841558)49. Im übrigen bietet Bekkers laDe somno et vigilia ist bei Casaubonus von Francois Vatable übersetzt, wahrend De insecabilibus lineis, Ventorum situs et appellationes und De Xenophane, Zenone et Gorgia bei Casaubonus unübersetzt geblieben waren. 48 Vgl. Aristoteles (1584 b). Weitere Ausgaben: Frank.furt 1592; 1597; 1598; Hannover 1606; 1611; 1623; Helmstedt 1682; vgl. Buhle (1791) 297 f. 49 Vgl. Aristoteles (1811), vol. 1, Praefatio, p. V: ,Post Conr. Gesnerum accessit ingenium divinum Iulii Caesaris Scaligeri ad interpretandum Aristotelis histo47

XX

teinischer Aristoteles nicht mehr und nicht weniger als eben jenen, seit dem Ende des 16. Jahrhunderts kanonisch gewordenen Text, für dessen Abdruck es noch zu Bekkers Zeiten keiner besonderen Legitimation bedurfte und dessen Charakter als gewichtige philosophie- und wissenschaftshistorische Quelle für die Renaissance und die frühe Neuzeit auch zu unserer Zeit nicht umstandlich nachgewiesen werdenmuB. Wenn man abschlieBend noch einen Blick a uf die Komponenten dieses lateinischen Textes des Aristoteles, der aus den Bemühungen der Renaissance um eine neue Grundlage der Philosophie entstanden ist, wirft, dann lassen sich drei Gruppen unterscheiden zu lassen: einmal die aus dem 15. Jahrhundert stammenden, und zum groBten Teil den griechischen Emigranten Argyropulos, Bessarion und Theodoros Gaza riam, cuius versio commentarüs aucta demum anno 1619 Tolosae edita prodiit . . . Versio Scaligeriana tot tantisque meritis superavit Theodori operam, ut maximopere dolendum sit, tam diu versionis Theodori auctoritatem praevaluisse. Inde enim innumeri errores in libros scriptorum recentiorum de historia naturali veterum commentantium translati maximum detrimentum doctrinae Aristotelicae attulerunt, nominique Philosophi maiorem infamiam quam gloriam conceperunt. Quare faciendum mihi putavi, ut Scaligerianam versionem in vulgus notiorem facerem, textuique emendatiori accommodarem et quam emendatissimam ponerem". Die Tatsache, daS Scaliger erst 1619 in Spanien gedruckt wurde- im gleichen Jahr, in dem die erste Auflage von Du Val erschien, mag erkHiren, warum sich die Tradition, Gaza zu drucken, durchgesetzt hatte. DaS Bekker in diesem Falle seinem Zeitgenossen folgt und nicht der Tradition des Aristoteles LAtine zeigt die Sorgfalt, mit der auch dieser dritte Band ediert wurde. Zu Schneider vgl. Petersen (1921) 436

zugehorenden Übersetzungen, die neben der Metaphysik vor allem die naturphilosophischen und naturkundlichen Schriften umfassen und, wenn man die erst von Bekker durch Scaliger ersetzte Übersetzung der Historia animalium von Gaza hinzunimrnt, ungefahr die Halfte des Corpus Aristotelicum ausmachenSO. Die zweite Gruppe bilden die Übersetzungen wichtigerer Werke des Aristoteles, die im Verlaufe des 16. Jahrhunderts in Frankreich oder Italien (Vatable; Lambinus; Pace; Riccobono) als Ergebnis der fortschreitenden Bemühungen um eine Verbesserung des griechischen Textes entstanden sind und die bereits existierenden neuen Übersetzungen des 15. Jahrhunderts verdrangt haben. Sie umfaBt Teile der Naturphilosophie, der Moralphilosophie, sowie die sermozinalen Disziplinen, d.h. die Logik, die Rhetoriken und die Poetik51. Zu ihr ware auch die von Bekker anstelle von Gaza bevor50

Es handelt sich um: Argyropulos: Physik, De caelo, De anima; Bessarion: Metaphysik; Gaza: Historia animalium, De partibus animalium, De animalium generatione, Problemata. Nimmt man die beiden

von lateinischen Humanisten des 15. Jahrhunderts stammenden Übersetzungen (Giorgio Valla: Magna Moralia; Francesco Filelfo: Rhetorica ad Alexandrum) hinzu, so kommt man auf 725 BekkerSeiten. 51 Vgl. Vatable: De generatione et corruptione [statt: Trapezuntius; Périon], Meteorologica [statt: Palmieri; Périon], Paroa naturalia [statt: N. Leonicus Thomaeus; Périon]; Lambinus: Ethica Nicomachea [statt: Bruni, Argyropulos; Périon; Feliciano], De re publica [statt: Bruni; Périon]; Pace: Organon [statt: Argyropulos; de Grouchy nach Périon] ; Riccobono: Rhetorik [statt: Trapezuntius; Maioragius], Poetik [statt: Giorgio Valla; Alexander Paccius; Petrus Victorinus]. Hierher ware zu rechnen auch Camerarius: Okonomie [statt: Bruni; Faber Stapulensis]

zugte Übersetzung der Historia animalium des Scaliger zu rechnen. Die I hominem, non iUa, ease non hominem, et huiua, esse album hominem, haec, non esae album hominem, non illa, esse non alhum hominem, quÍil ai de omni re aClirmatio vel negatio vera est, vere dicetur lignum esae non album hominem, - quodsi hoc ita se habet, et in quibus Terbum esae non adücitur, ídem efficiet aliad Yerbnm, quod loco verbi esse dicitur, nt huiua allirmationis, horno amhulat, non erit negatio haec, ambulat non horno, sed ha e e, 11on ambulat horno. nihil eoim interest utrum dicatur hominem ambulare an hominem ambulantem case. IJllare si ita ae habet in to omnihus, etiam hnius, poasibile esse, negatio erit haec, possibile non esse, non haec, non pouibile esse. sed ídem videtur posse esse et non esae: quodcunque enim potest aecari aut ambulare, potest etiam non secari et non ambulare. ratio est, quia 9uodcunque est ita possibile, non aemper eat acto. qnapropter et negatio quoque conveniet. nam potest etiam non ambulare, quod est aptum ad ambulandum, et non videri, quod eaL Yuihile. aed impoasibile e&t de eodem veras ease oppositaa aflinuationes et negationes. 11011 igitur huius, possibile esse, negatio est haec, poaaibile non esse. ex bis enim quae dicta annt, aequitur aut idem de eodem nos aimul 20 aOirmare et negare, aut non aecundum additamenta illa esse el non esse allirmationes ac negationes Jieri. ergo ai illud est imposaibile, hoc aane est eli¡;endum. est igitur negatio huius, poasibíle esse, haec, non possibile esse, non illa, possibile non esse. eadern est huius ratio, con tinge na esse: etenim eins negatio est, non continl?ens esse. et in ceteris aimili modo se res habet, velut in neceasanO et impossibili. nt enim in illis verba esse et non esse su11t additamenta, album autem et horno sunt res subiectae, sic in l1is Terbum esse et non esse pro subiecto habetur, posse autem et lO contingere sunt additamenta: quae qnidem in his enuntiationibus, esse possibile et esse non possibile, ita dett"nninant verum et. f~l­ anm nt in illis verbum esse et non esse. huins auteBJ, possibile non esae, negatio est non haec, non possibile esse, sed haec, non poasibile non esse; et huius, possibile esse, non haec, possibile non esse , sed haec, non possibile esse. quocirca hae oJutuo ae co.naequi l'identur, possibile esse et pouibile non esse : ídem enun est possibile esse et non esse, quoniam h1.e non suot _.jbj invicem contradicentes, possibile e ase et possibile uon eaae. sed ha e, )lOSaibile esse et non possibile esse, nunquam de eodem simul verae Z!. aunt, quoniam opponnntnr. hae qnoque, possibile non esse. e t. ~on possibile non esse, nunquam aimul de eodem verae suut. sumhter huius, necesse esse, ue¡;atio est non baec, necesse non esse .' sed haec, non necesse esse; huins autem, necesse non esse, negat1o est haec, non necesse non esse. et huius, impossibile esse, .non hace, impossibile non esse, sed haec, non impossibile esse. hu1us antem, impossibile non es6e, hace non impossibile non esse . .lC generaliter, nt dictmn est, verba illa esse et non esse poni deben t. tal~­ quam subiecta, haec ve ro affinnationem et negationem eflicJenlia t o ad Yerba illa esse l't non esse adiungenda sunt. atque hae. h~hemlae 6uol pro oppositis aflinnationibus et negationibn•: poaaibile- non

BZ

12

DE INTERPRETATIONE.

poaaihlle, contingena- non contingena, impouibile- non impoasibile, ttecesse- non necease, vernm- non vernm. 13. Consecntionea quoque pro ratione 6.unt, ai ita ponamus. nam illam enuntiationem, posaibile esae , conaequitnr haec, contingere esae, atque haec cum illa reciprocatnr, et haec non impossibile esae, et haec non necease esae. eam vero, possibile non esse et contingena non esse, consequitur haec, non necease non esae, et non impossibile non esae. at illam, non poasibile ease et non conlO tingena esae, haec, necease non esse et impossibile ease. hanc autem, non possibile non ease et non contingens non eue , haec, nec:esae ease, et haec, impouibile non esse. quod autem dicimns, ex subiecta deacriptione perspicitor. possibile esse non possibile ease non contingens eue c:ontingens eaae non impouibile esse imposaibile esse non necesse esae neceese non esse possibile non esae non posaibile non esae contingens non esse non contingens non ease !10 non impoaaibile non eaae impossibile non esse non necesse non esse necease esae. ergo impossibile et non impossibile contingenti et possibili et non contingenti et non posaibili consequuntnr contradictorie, aed vice veraL nam illi possibile esse, negatio eins quod impossibile est conaequitur, nempe non impouibile esse. negationi vero affirmatio: ei namque non possibile esse, consequitur haec impossibile eue, etenim impossibile esse est affirmatio: at non impossibile esse negatio. sed necessarium quomodo ae habeat videndum est. perapicuum igitnr est, id non ita se hahere, aed contrarias consequi, ! contradictiones autem seoraum esse collocatlts. huina enim necease non eue, non est negatio haec non necease esse, quia contingit utrasque in eodem veras esse: quod enim necesae est non esse, non necease est esse. rur autem necessarium non ita consequatnr ut ceterae enuntiationes modilicatae, causa est quod necessario impoaaibile contrario modo enuntiatum idem Talet. quod enim impossibile est esse, id necease est, non quidem esse, sed non esse. quod autem impossibile est non esse, id necease est esse. quare si ea similíter aunt consequentia posaibili et non pouibili, haec e contrario conseqni oportet, quía necesaarium et impoaaibile non idem to aignilicant, niai acat aliud qnidem omni aliud vero nulli, vel ambo omni vl'l ambo nulli, huiuscemodi figuram appello tertiam. in qua mrdium ,·oco id cui ambo attribuimus, extrema vero quac attribuunhar. magis antPm rxtremum , quod longiua ahest a medio, minus, quod proprins accf'.Iit. ac medium ponitur quidem extra extrema, ultimum autem positione 1eu sito. perfech11

igitnr ayllogi.smua ne in hac quidem figura lit. eNe autem ayUogiamua poterit terminia tam univeraaliter qnam non universaliter medio 1unctia. tenninia igitur univeraaliter poaitia, cuua et "~ • et -rJ p inest omni v, syUogismua erit quo neceaaario colligetar -rJ • ineaae alicni p. cum enim pronuntiatnm attrihntivum convertatur, inerit oro v 10 alicui p. qure cum ~~ • inait omni v et ~~ v alicui p 1 necease eat -rd • inesae alicui p. fit enim ayllogismua in prima figura. poteat etiBJn demonatratio fieri per impo56ibile et per expositionem. nam cum utraque inaint omni v, ai aumatur aliquid 'I'~V v, veluti ~d v, huic et -rd 1t et ~d p ineriL quare alicui p -rd « inerit. et ai "~ p omni v, oro • nulli v insit, erit syllogismus, quo neceSIIlrio colligetur -rd • cuidam p non inease. idean enim erit denaonstrationia modus conversa propositione p v. probari etiam poteat pPr impoaaibile, ut in priori bus ayllogismis fach1m est. ai vero -rd p '0 null~ -rd • omni v inait, non erit ayllogiamua. tennini conclusionia aOi.rmautia animal- equus- homo, negantia animal- Ípanimumhomo. neque tum erit ayllogi&mus, cum ambo dicentur de nullo v. termia.i concluaionia affirmantia animal- e~nus- inanimum, negantia horno- equus- inBJJÍmum. mediom est inannnnm. perspicuum igitur est etiam in bac ligura quando erit et quaudo non erit ayllogiamus, si tennini universaliter positi aint. nam cum utrique tenniui aunt attributivi, erit syllogismua qno colligetur alicui extremo extremum inesse. cum autem aunt privativ~ non erit ayUogismna. 6 sed cum alter est privativna alter affinuatinas, si quidem maior tenuiuua sit privativos et alter affirmatil"ua, erit syllogismus quo colligetur cuidam extremo txtremmn non inesse. ain contra 6at, non erit ayllogismua. quod.ti alter temainua universaliter, alter particulariter medio adiunga.tnr, I'UID ambo sunt attributiv~ necease est fieri ayllogiamnm, utervia terminorum univeraaliter acceptlll ait. nam si oro p insit omni v et ord " alicni, neceaae eat -rd " alicni p iuesse. cum earim pronuntiatum affinnans convertatur, -ro v inerit alicui •· ita~ue cum .,d p omni v ac -rd v alicui " inait, etiam 10 oro p alicni 'IC' inent: un de etiam ord 1r inerit alicui p. ruraus si ~d p alicui v ac ord • 01uni 1r insit, necease est ~d 1r alicui p ineaae : idem enim eat demonatraudi modus. licet autem haec demoaatrare etiam per impoasihile el expositione, ut iu prioribna ayllogiasuis filctum fuit. ai vere alter terminua ait attributivua alter privat.ivua, et univeraaliter accipiatur attributivua, quando minor est attributivus, erit syllogismus. nam si -rd p omni v inest ac "~ 'IC' cuida m non inest, necease est -rd " alicui p non ineaae. ai enim o m ni inait et Td p insit omni v, etiam -rd., omni v inerit: ro attamt'n non inerat. confinnatur etiam ahsque dedoctione ad impossibile, si accipiatnr aliquid TWII v cui -rd., non insiL cum antem maior tenninus est attrihutivua, non erit ayllogismus, ut si or~ " omni v inait ac oro p alicui v non insit. tennini conclusionis omni iuesse, animatum- homo- animal tenninos conclusionia nulli inease accipere non licet, ai ord p cuidam v insit, cuidam non inaiL 11am si -rd "omni v iue.u et oro p alicui v, etiam -r~ • alicui p inerit. verum suppouebatur nulli ineue. aed quemadmodum in prioribus, hic qsaoque accipiendum: cum enim hoc pronuntiatnm ait indefinitum, cuidam non inesse, etiam quod nulli ineat, vere dicitur cnidam non inesse. atqui cum nulli inest, non erat ayllogismua. 10 perspicuum igitur est, e tia m cum sumitur cuidam non inesse, non fore ayllogiamum. at si terminua privativua sit univl'rsalis, tenninus autem particularia ait attributivus, cum maior est privativua et minor attributivw, erit syllogismw. nBJn si T~ • nolli v ac n' P cnidam p non ine1-it: iterum enim erit cuidam v insit, certe ~o prima figura, conversa propositione p v. cum autem miuor terminus est privativos, non erit syllogismw. tennini conclusionis affirmantis animal- horno - femm, nt>gautis animal- scientia- femm. utrobique ferum est medium. neqne tum syllogismus erit, cum utriqup tenniui ponuntur printivi et alter est uni,·ersalis alter in partt'. tea-mini conclusionis nf'gantis, quando minor t'st universa- 29 liter adiuuctus medio, animal- scientia- fprum, affinnantis animalhomo- ferum. cnm autem maior est univeraalis et minor in partr, tennini conclusionis nPgantis lai snnto, con· u•- nix- album. termini conclusionia affinnantis accipi no11 possunt. si -rJ p cuiclam v ine1t, cuiJam no11 ineat. naw si or~ 1r ineat omni p et orJ p alinai v,

"

16

ANALYTICORUM PRIOR UH l.

etiam .,J " inerit alir.ui rf', nn1m aupponebatur mpli inesse. aed ex indelinito ostendendum est. item nullo modo erit ayllogiamus, ai nterque terminns extremns cuidam medio insit vel 1100 insit, Tel alter insit alter non insit, vel alter alícui alter non omui insit, ve! indelinite. tennini omninm communes sunto animallO homo- album, animal- iilanimatnm- al hum. perspicuum igitur est etiam in hac figura quando erit et quando non C'I"Ít syllogiamus; et si termini ita habeant nt dictum fui t, necessario Jieri syllogismum, et si liat syllogismus, neces3e esse ut termini ita se haheant. perspicuum qnoque est omnes syllogismos qui fiunt in hac ligura esse impe..Cectos, qnoniam omnes perliciuntur assumtis quibusdam. ítem non licere in hac figura colligere conclusionem universalem, nec privantem nec aflirmantem. 7. Illud quoque manifestum est, in omnihus figuris, quando to non lit ayllogismu.•, si attrihuti,·i Tel printivi sint u trique termini, item si utriqne sint in parte, nihil omnino colligi necessario. at si alter ait 11ttributivus alter privativns, et univeraaliter accipiatur printiTDs, semper lieri ayllogiammn minoris extremi de maiore. ut si 'f~ e& omni ant alicui 13 ac .,J 13 nulli )' insit: conTenis enim propositionibus, necesse est .,J 'Y alicui 4 non inesse. 1imiliter lit etiam in aliis liguris: semper enim lit syllogismus per conversionem. praeterea manifestum est pronuntiatum indelinitum pro attributivo particnlari acceptum efli.cere eundem ayllo30 gismum in omnihus liguris. itcm perspicuum est omnes imperfectos ayllogismos perlici pe•· primam figuram. aut enim demonatratione ant per impossihile perliciuntur omnes: utroqne antem modo lit prima figura. ac demonstratiQne quidem si perficiantur, lit prima fignra, quía sic omnes perficiebantur per conversionem: coavl'rsio autem efli.~iebat primam liguram. ai vero pe•· impouibile conlinnf'ntnr, adhuc lit prima figura, quía posito qnod falsmn est, syllogismua conficitur in prima figura. ut in postrema figura 1i -rJ e& ac 'f~ ¡3 insunt omni y, probatnr .,J e& inessl' alicni ¡3. nam ei -rd e& inait nulli ¡3 ac Td í3 omni 'Y, .,d e& inerit nulli ,.. sed ante a • poaitum erat omni ineue. aimiliter lit etiam in aliia. licet etiam redocere omnel syllogismoa ad aytlogismos universales primae figurae. nam qui fiunt in secunda ll.~ura, aine dubio per illos perficit~ntnr, non tamen omnes eodem modo, sed universales converso pronnntiato privativo. particularium autem oterqne per deductionem ad impoaaibile. particulares autem primae lignrae pe•·ficinntnr quidem per ae ipsos, aed licet etiam secunda figura eos confirmare ducendo ad impossibile. ut si .,d e& inest omni !3 ac .,J !3 alicui y, 'fd e& inerit alicui )': nam si nulli insit, omni u autem !3 insit, certe nnlli 'Y Td í3 inerit: hoc enim scimus per secundam figuram. aimiliter in printivo syllogiamo erit demonstratio. nam si .,d e& nulli í3 ac .,d í3 alicui 'Y inest, .,J 4 alicui 'Y non inerit. etenim si o m ni insit ac nnlli í3 insit, TJ !3 nnlli 'Y ine•·it: hoc enim erat media figura. itaque cum omnes syllogismi mediae Jigurae redncantur ad syllogismos universales primae figural', particulares autem primae ad syllogismos secnnJae, perspicmnn est etiam ayllogimws particulares primae fignrae reduci ad syllogisllt mos universales primae figurae. qui vero fiunt in tertia figu•·a, terminis quirlem unive•·aaliter acceptis atatim per eos syllogiamos perliciuntur, tenninis lllltf'm in parte sumtis perficiuntur per ayllogismos particessaria. sit enim propositio j3 )' particnlaris et necessaria, ac T~ « insit omni ,, non tamen necessario. r.onversa igitur propositione j3 )' lit p•·ima figura, et universalis propositio non est necesaaria, sed particularis est necessuia. cnm autem ita habent propositiones, non erat conclusio necessaria. qnocirca nec in his terminis qnos nunc posuimus, erit couclusio necessaria.

praeterea ex terminis hoc perspicunm est. sit enim e& vigilia, 13 hipes, ubi 'J' animal. necease igitur est T~ 13 alicui )' inesse, contingitqne ut T01 4 omni )' insit, ac T~ 4 orí; j3 non necessario inest, 30 quia non necease est ut aliquod hipes dormiat aut vigilet. similiter autem et per eosdem terminas ostendetur et si propositio 4 )' sit particularis et necessaria. quodsi tenninorum alter sit attributivus alter privativns, cum propositio universalis est privativa et necessaria, e tia m conclusio erit necessaria. nam si ~~ 4 nulli )' contingit, ac T~ 13 cuidam )' inest, necease cst ~~ 4 cuidam j3 non inesse. cum autem propositio affirmatiYa necessaria fuerit, sive nniversalis sive in parte, ant privativa particularis, non erit conclnsio necessaria. cetera namque eatlem dicemus quae in prioribus diximns. termini ~o autem, cum propositio universalis affirmans est necessaria, aint vigilia- animal- horno, medium sit horno. cum autem propositio 32 in parte affirmans est necessaria, termini sint vigilia- animal- albmn. necease est enim animal cuidam albo inesse. accidit autem nt vigilia nulli albo insit, nec necease est cuidam animali non inesse vigiliam. cnm antem propositio privaus in parte est necesaaria 1 termini sint hipes- motus- animal, medium animal 12. Perspicuum igitur est non esse syllogismum eins quod inest, ni~i ntraeque. propositi~mes. signi.licent inesse, col.li~i tamen necessanam conclus10nem, ebams• altera tantum propostbo neceasana si t. in u trisque autem, si ve affirmativi si ve privativi sint syl- 10 logismi, necease est alteram l'ropositionem esse similem conclusioni. sic autem similem dico: si concludatur inesse, etiam altera pro positio sigui.licat inesse, si necessarinm, etiam altera propositio est necessaria. qnare constat non concludi necessarium, vel qnod inest, nisi altera propositio accipiatur necessaria vel significans inesse. de necessario igitur, id est, quomodo colligatur et qua differat ah eo qnod inest, satis fere dictmn est. 13. Post haec de contingenti dicamus, quando et CJDOmodo et ex quibus erit syllogismus. contingere autem et couhngens id appello, quod cum non sit necessarium, si ponatur esse, nihil inde ro sequitur impossibile. quod enim necessarium est, homonymc.~s contingere dicitur. hoc autem esse contingens quod diximus, perspicuum est ex negationibus et affirmationibus oppositis. haec el'im, non contingit inesse, et impossibile est inesse, et necf'sse est non inesae, aut eadem sunt aut sese mutuo consequnntur. quare etiam his opposita, id est, contingit inesse, et non impossibile est inesse, et non necease est non inesse, aut erunt eadem ant sese mutuo conseqnentur. nam de omni re vel affirmatio vel negatio vera est. ergo contingens est non necessarium, et non necesaarinm contingens. omnes autem de contingenti propositiones in se invicem con- 1o verti possunt. converti inquam, non affirmativas in negath·as, sed quaecunque affirmativam .liguram hahent secundnm oppositionem, nt haec, contingit inease, mutatu1· in hanc, contingit non inesse, et haec, contingit omni, in hanc, coutingit nulli vel non omni, et haec, alicui contiñgit, in hanc, non omni contingit. eodem modo et in aliis .fit convenio. cum enim contingens non sit necessarium, ac non necessarium possit non inesse, perspicuum est, si contingit T~ 4 Tí; 13 in e ase, contingere etiam non inesae, et si o m ni contingit inesse, etiam omni contingere non inesse. similis est ratio affirmationum in parte, quoniam eadem est demonstratio. eiusmodi vero 6 propositiones sunt attJ-ibutivae, non pl'ivativae. nam verbum contingit similiter ponitu•· in oratione ut verbum est, sicut p1-ins dictum fuit. his definitia rursus dicamns contingere dici dnobns modis, uno, quod plerumqne .lit ac de.licit a necessario, ut hominem canescere vel augeri vel tabescere, et omnino quod natura esae solet ( hoc enim non habet continuam necessitatern, quia non aemper horno est: sed si homo sit, aut necessario aut plerumque 10 est). alio modo, quod est indefinitum, quodque et ita et secua esse potest, ut animal ambulare, ant eo ambulante fieri terrae motum, et omnino qnod .fit a fortuna. horum enim nihilmagis ita natura comparatum est quam contra1-io modo. convertitur ergo secundum oppositas pro11ositiones utrumque contingens, non tamen eodem modo. sed quod natura comparatum est nt sit, in id converti~r quod non necessario inest (sic enim contingit non canescere homtnem). quod autem est indehnitum, in id convertitur quod non

e

18

ANALYTICORUM PRIORUH l.

magia hoc qnam illo modo esse potest. scientia Tero et syllogismus demonstrativua non est eorum quae sunt indefinita, quia meto dium e.~t inordinatum, sed eomm quae natura comparatum est ut aint. ac fere disceptationea considerationesque de his fiunt quae hoc modo contingunt. de his autem quae illo modo contingunt, 6.eri quidem potest syllogismus, sed quaeri non consnevit. haec igitur magis definientur in sequentibus. nunc vero dicamus IJllando et quomodo et quis erit syllogismus ex coutingentibus propositionihus. quía vero haec locutio, contingit hoc hui e inesse, hifariam accipi potest- aut namque significat cui hoc inest, aut cui hoc contingit inesse. nam haec o ratio, de quo ord ¡3, ei contingere ord a, homm alterum significat, vel de quo dicitnr ord ¡3 nl de quo dici contingit. 30 haec autem nihil diffemnt, de quo ord j3 ei ord " contingere, et omni ¡3 ord e& inesse posse. perspicunm igitur est duobus modis dici posse 'l'"d e& omni ¡3 contingere inesse. primum ergo dicamus, si de quo 'l'"d )', ei ord ¡3 contingit, et de quo ord ¡3, ei ord e& contingit, quis erit et qualis ayllogismus: ita namque ambae propositiones contingentes anmuntur. cum vero cui ord ¡3 inest, ei or~ .:r contingit, altera propoaitio est de eo quod inest, altera contingens. quare a similibus figura incifÍendnm est, sicut in aliis qnoqne fecimus. 14. Cum igitur ord e& contingit omni ¡3 ac d ¡3 omni )', syllogismua erit perfectos, qno colligetur ord e& contingere omni )'. hoc 33 autem perapicuum est ex delinitione: nam omni contingere ita accipiebamua. aimiliterqne ai ord e& contingit nulli ¡3 ac ord 13 omni "' ayllogismus erit quo colligetur 'l'"d e& acs, sed per piure~ tenninos, cnm ntrumque propositum, id est et TJ « et T~ ¡3, per syllogismnm aecipitur, veluti orJ " per ~ • ac Td 13 per { 9. Yl'l alternm indnctione, alterum ayllogiamo. verum aic quoque aunt plurea ayllogism~ qnia

AN ALYTICOR UM PRIOR Ul\1 l. ennt piures c:onclnsione•, veluti orJ 4 et ord 13 et ord '1'· qnodsi non piures sed nnus sit syllogismus, sic quidem per plura eflici r.otest eadem conclusio. ut autem r prohatur per " ¡3, impossibtle est esse piures quam b·es terminos. sit enim condusio 1 , quae colli10 gatur ex co 13 'Y ~. ergo necease est horum aliquid sumi tanqu¡¡.m totum, aliud tanquam partem. hoc enim antea demonstratum fuit, cnm est syllogismus, necease esse ut quidam termini ita sint aiTecti. e·go sic affectum sit " ad 13. eat igitur aliqua ex his conclusio, qnae aut est a aut 'Y aut ~ aut alia qnat>piam ah his dj,·ersa. et si quidem 1 condudatur, ex so lis " 13 erit syllogiamus. 'Y autem l't ~ &i ita se habent ut alterum habeat rationem totius, alten1m partis, colligetur ex iis aliquid, nempe aut e aut alterum ex " 13 aut aliud qnippiam ab his diversum. si colligatur a alterumve ex 4 13, aut piures erunt syllogismi, aut eo modo qno lie.-i posse diximus, idem 20 per multos tenninos concludi accidit. si aliud quippiam ah his diveraum colligitur, piures enmt atque a ae invi,·em d1screti syllogismi. si vero 'Y non sit ita affectum ad ~ ut syllogismum efficiant, frustra sumta erunt, nisi inductionis aut occultationis ant einsmodi alius rei causa snmta fnerint. quodsi ex " 13 non colligatur conclusio r, sed alia qnal'piam, ex ')1 ~ ve ro colligahu· ,·el honnn al temm vel aliurl ab his diversum, syllogismi piures liunt, nec de re proposita: snpponebatur enim esse syllogismnm ,.oü 1. si vero non collagitur ex 'Y ~ aliqua conclusio, accidit ut fnastra sumantur, et !lO ayllogismns non sit eius quod ah initio qnaesitum fnit. quare perapicuum est omnem demonstrationem et omnem syllogismum conatare ex tribus terminis solis. cum autem hoc perspicnum sit. planum est etiam ayllogismmn consta.-e ex duabus propositionibus, non pluribus. nam tres tennini sunt duae propositiones, nisi quid adsumntur, nt initio dictum est, ad perliciendos syllogi•mos. perapicunm igitur est. in qua oratione syllogistica pares non snnt propoSltiones ex quibus eflicitur condusio principalis (quasdam cnim ex anperiorihns condusionibus necease est esse propositiones ), hanc orationem aut nihil colligere, aut plnra interrogare qua m qnae ad 6 thesim necessaria sint. itaque ai sccundum prindpales propositiones syllogismi ac.:ipiantur, omnis syllogismus ex propositionibns paribus, tenninis ''ero imparibns constabit. uno enim piures sunt tennini quaan propositiones. conclusiones autean enmt dimidia para propositionum. cuan autem per prosyllogismos concluditur, vel per plura media continua, ut " 13 per ,. et per ~, multitudo tcrminorum itidem uno superabit propositiones: aut enian extra ant in m~dio tenninus inseretur. utroque antem modo lit ut uno lO pauciora sint intenalla quam termini. propositioues vero aequales sunt intervallis. non tamen hae seanper erunt pares, illi impares, sed vicibus commutatis, cum propositiones parea fnerint, termini erunt impares, et cuan termiui pares, propositiont's impares. nam una cum termino una propositio adiicitur, tmdecunque tl'nninus adiiciatnr. quocirca cum propositiones essent pares, tennini impares, neccsse est rationem commntari facta ntrisque eadem accesa.ione. conclusiones vero non habeot amplia11 eandem rationem nec ad tenninos nec ad propositiones. uno enim ter111ino adiecto conclusiones adiiciuntur una pauciores terminis antea positis, quia 10 duntaxat ad ultimum terminum non fit conclusio, ad reliquos vero omnes fit. ut si ,.¡; 4 13 )' adiiciatur ,.d ~, statim adiicinutur duae conclusiones, altera ad "• altera ad 13. similiter lit et in aliis. et si medio loco terminus inseratnr, eadem e1·it ratio, quia ad unnm tantum termiuum non faciet ayllo~ismum. quare multo piures erunt conclusiones tenniuis et propositionibus. 26. Qnia vero habemus de quibus syllogismi extrnantur, ct qualia in qnaque figura, quotque modis probentur, perapicumn quoque nobis est cuiusmodi problema sit difficile aut facile ad pro50 bandum. nam quod in plnribns Jiguris et per piures casos conclnditur, facilius est, quod vero in paucioribus liguris et per pauciores casus, diflicilius prohari potest. problema igitur affirmativum universale per solam primam liguram probatur, unoque per eam modo. J:lrivativum autem per primam et per mediam, et pea· primam qnidem uno modo, per media~n vero duobtu modis. sed particulare affinnativum per primam et per ultimam, uno modo per primam, tribus modis per ultimam. denique privativum particulare in

23

omnibus liguris probatur, sed in prima uno modo_ in 1ecunda et tenia pluribus modis, id est in illa dnohus, in hac tribu•. .t~:picuum 43 igitur est universale attributivum difficillime adstru~ fac · · e nerti posse, et omnino ad evertendum faciliora esse univer•alia quam particularia, quia universalia tolluntur, aive nulli iosit aive alicui non insit, quomm hoc, id est alicui non inesse, in omnibus liguria probatur, illud, id est nulli inesse, in duabus. eadem eat ratio privativorum: si ve enim omni si ve alicui insit, tollitur quod ah initio propositnm fuit. in particnlaribus autem uno modo lit refutatió, nempe ai vel omni vel nulli probetur inesae. ad confinnandum autem faciliora sunt problemata particula.-ia, quia et in pluribna w figuris et per piures modos conlinnantur quam universalia. et omnino non oportet latere invicem ref~lli universale- per particolaria et haec per universalia. confirmare autem non licet universalia per particolaria, sed haec per illa licet. Ítem planum est refutatiouem esse faciliorem confinnatione. quomodo igitur fiat omnia syllogismua et per quot tenninoa ac propositiones, et quomodo in ter se affectas, praeterea qua le problema in qnaqne figura et quale in pluribus, quale in pauciol'ibus probetur, manifestum est ex his quae dicta sunt. 2i. Quo autem modo syllogismorum copia nobis semperaup- JO petat ad quaestionl'm propositam, quaque via sumamus principia ad quodque problema pertinentia, nunc dicendum est, quia fot"tasae non solum oportet syllogismorum exstructionem intelligere, sed etiam eorum conliciendorum facultatem hahere. eorum igitur omnium quae sunt, qnaedam sunt eiusmodi ut nulli alii vere univeraaliter attribuantur, ut Cleon et Callias et quod singulare est quodque aub sensum cadit, his autem alia attribuantur: horum enim utrumque rst et horno et animal nonnulla aliis attribuuntur, sed ipsis alia prius non attribnunhar. reliqua sunt eiaamodi ut et ipaa ~ aliis et ipsis nlia attribuantur, ut horno Calliae attrilmitur et homini animal. constat igitor quasdam res suapte natura esse tales quae de nullo dicantur. nam eorum quae sub aensum cadunt, nnum quodque fere est eiusmodi ut nulli attl'ibuatur nisi ex accidente. dicimos enim aliquando albnm illod esse Socratem, et quod accedil esse Callinm. aursum quoque versua procedendo sis&i aliquando iterum dicemus. nunc vero hoc positum et concessum esto. de his igitur non possumus demonstrare aliud attribotum, nisi secundnm opinionem, sed ha ee de aliis. nec siugularia de alüs, sed de hia 40 alia. qua e ve ro bis interiecta sunt, coustat u troque modo sub demonstrationcm cadere posse, quoniam et ipsa de aliis et alia de ipsis dicenhar. ac fere disceptationes et considerationea de bia maxime sunt. oportet autem propositiones ad qnamque rem perti- 6 nentes ita accipere, ut principio aupponatur ipsa re-s de qua agitnr, nec non delinitiones et quar~nnque snnt eius rei propria, deinde quae rei consequentin snnt. et ea quibus ipsa res consequen1 est, et quae non possunt illi inesae. quibus autem res inesae non potest, ea non sunt sumenda, quia pronuntiatum privati,·um convertitur. distinguen da aunt etiam consequentia, ut intl!lligatur quaenam in quaestione quid est, et quae ut propria et quae ut accidentia attr¡huantur, et horum quaenam secundum opinionem, quae re vera attribuantur. nam qno maior horum copia alicui suppetit. eo expe- 10 ditius pa·opositum concludet, et quo vt!riora fuerint, eo magia demonstrahit. oportet autem eligere ñon quae alicui, sed «Jl!ae universae rei consequentia snnt, verhi gratia non qnod alicut homini., sed quod omni homini consequens est, quoni&Jn ex propositionib111 universalibus syllogismus constat. cum igitur propositio eat indelinita, non constat &Jl sit uniTersalis: cum autem est delinita, id apparet. 1imiliter eligenda sunt ea quibus ipsa res univerais consequitur, idque oh dictam cansam. ipsum vero consequens non ~·! sumendum totom sequi. verhi graba non eat sumendnm homuu couseqnena e~se omne animal, aut musicae omnem acientiam, sed simpliciter consequens esae duntaxat, quemadmod'um etiam propo- 10 nimns, qooniam alternm et inutile est et impossihile, utputa omnem hominem esse omne animal, aut iostitiam ease omne bonum. se•l cui aliud conseqnena est, ei adiicitur nota omni, cum dicitur ei omni aliquid cousequena esse. cum antem ah aliquo .continetur auLiectum, cui consequentia oportet accipere, ea qutdem qnae

24

AN ALYTICORUM PRIOR UM l.

uni..,.ersale sequuntur vel non sequuntur, non sunt in bis eligen da, c¡uia in illis sumta sunt. quaecunque enim animal, eadem etiam hominem sequuntur. eadem est ratio eorum quae non insunt. qnae vero cuiusque reí propria sunt, accipi debent: sunt enim qnaedam speciei propria, non communia generi, quandoquidem necease est speciebus diversis propria quaedam inesse. neque vero quasi universalis antecedentia, eligenda sunt ea quibus consequens SO e.st quod sub ea continetur. exempli causa non debent quasi animali.s antece.Ieutia sumi ea quibus horno est conseqnens. nam si hominem .sequitur animal, haeoc quoque omnia necessario sequitur. eed haec ad hominis antecedentium delectum magia pertinent. sumenda sunt etiam quae plerumque consequuntur ant antecedunt. nam problematum quae plerumque eveniunt, etiam syllogismus conatat ex propositionibu.s, quarum aut omnes aut quaedam plerumque sunl" verae. cuiusvis enim syllogismi conclusio similia est principiis. praeterea quae omnibus consequentia aunt, non debent eligi, quoniam ex iis non erit syllogismus. ob quam vero causam, in sequentibus manifestum er-it. ~o 28. Volentibus igitur aliquid confirmare de aliquo toto, respic::iendum est ad eius quod confirmatur subiecta, de quibu.s illud dicitnr, et ad eius cui oportet attribui consequentia, quaecunque hoc aequuntur. na1n si horum aliquid sit idem, necease est alterum alteri inesse. si vero non sit probandum omni sed alicni ineosse, 44 apectanda snnt ea quae utrumque sequitur. nam si horum quippiam ait idem, necease est alicui inesse. cum autem nulli inesse oportet, quod attinet ad id coi non oportet inesse, respicieadum erst ad consequentia, quod vero ad id quod oportet non inesse, ad ea quae illi adesse nequeuut. vel e contrario ex parte eius cui oportet non inesse, respiciendum est ad repugnan tia, qu11e non possunt illi adesee, ex parte antem cius quod oportet non inesse, ad consequentia. horum namque utravis sint eadem, accidit ut alterum alteri mrlli insit, quia fit syllogismus modo in prima .figura, modo in media. quod ai probandum ait alicui non inesse, eias cuí oportet non inesse, spectanda sunt antecedeutia, quibus est conseto c¡uens, eius vera quod oportet non inesse, spectanda sunt repugnanbe, quae nen posaunt ei inesse. nam si horum quippiam sit idem, necease est alicui non inesse. sic autem fortasse ~uaecunque dicta mnt, magia enmt perspicua. consequentia Ti¡ 11 smt ea in quibus eat 13. quae vero ipsum aequitur, sint ea in quibua est y. quae autem ei non possunt inesse, sint ea in quibus est ~. rursus quae Ti¡ 1 insunt, aint ea in quibns est t;. quae ipsum sequitur, sint ca in quibna est '1· quae non possunt ei inesse, sint ea in quibus est ::t. si igitur aliquod " et aliquod l; sint idem, necease est Td 11 inesse omni 1, quoniam Td l; inest om ni 1 ac Td 11 omni y: quare Td 11 inest ao omni 1. si vera" et r¡ sint idem, necesse est Td 11 inesse cuidam 1, quia Td 11 est consequens omni " ac Td 1 omni '1• quodsi l; et 1; aint ídem, Td 11 nulli 1 inerit, idqne per prosyllogi.smum. cnm enim effatnm privativum recipi'Ocetur et l; sit idem quod 1;, nnlli l; inerit ~d 11, o mni autem 1 inest Td l;. rursus si 13 et esint id cm, ord 11 nulli 1 inerit. nam ord 13 inerit omni 11 et nulli 1: idem enim erant e et 13, ac ord e nulli • inerat. si ve ro 1; et r¡ sint idem, ord 11 cuidam 1 non inerit. nam ord 11 non inerit Twv r¡, cum non insit -rif ~. atqui Td r¡ est ~ sub 1. itaque cuidam 1 non inerit. sin r¡ et 13 ídem aint, syllogismns inversua eriL nam ,.d r¡ inerit omni 11 (si '\uidem -rd 13 inest Ti¡ 11), ac Td 1 inerit -ri¡ 13 ( idem enim erat quod oro r¡ ). necease autem non eat ord 11 inease omni a, sed necesse est alicui)nesse, quia universalis attributio convertitur in par'licularem. perspicuum igitor est ab atraque cuiusvis problematis parte respiciendum esse ad ea quae diximus, quoniam ex bis conficiuntur omnes syllogismi. cum autem conaequentium aut quamque rem antecedentium ratio hahetur, ad prima et maxime universalia respicere oportet. utpnta ex parte oroii 1 magia respicere ad x l; quam ad l; tantum, ex parte vero oroii 11 6 magia ad x " quam ad "1 tantum. nam si Td 11 inest Ti¡ x l;, ineat etiam 'f'i¡ l; et orif •· sed et si hnic non est consequens, tamen poteat ease consequens ori¡ t;. similis ratio servan da est in Üs quibua tpsa res est consequens: na m si sequitur prima, etiam sequitur illa quae sub bis collocantur. quodsi non sequitur haec, tamen potest ea aequi qnae aub his ponuntur. constat etiam in tribus terminis ac duahw

propositionihus hanc considerationem consistere, et in praedicbs .liguris omues syllogismos exatrui. ostenditur enim -rd ll inesse omni a, cum ex" et ex l; quippiam idem esse accipitur. hoc autem erit me- to dium, extrema vera -rd 11 et •· .lit igitur prima figura. alicui vero in~sse ostenditur, cum " et r¡ idcm esse accipitur. haec autem ea& postrema figura: nam 'f'd r¡ fit medium. nulli autem inesse probatur, cum ~ et l; idem sunt. sic autem .lit et prima figura et media, prima quidem, quia nulli l; inest ord 11 (siquidem privativnm eiTatum convertitnr), omni autem 1 inest ord l;; media ''ero, quia ord 1; nülli 11 et omni 1 inest. alicui non inesse probatur, cum 1; et r¡ snnt idem. haec autem est ultima figura: nam Td 11 nulli r¡ inerit, ac orJ • omui '1• perapicuum igitur est in praedictis .lignris .lieri omnes syllogismos. 110 ttem non ease eligenda quae omnibus consequentia sunt, quia nullaa ayllogismus ex bis lit. omuino enim adstruere non licebat ex consequentibus. privatio vero probari nequit per ea quae omnibw consequeutia aunt, quoniam oportet alteri inesse, alteri non inesse. perspicuum quoque est alias delectus habendi rationes esse inutile.. ad conficiendum syllogismum. veluti si utrique conseqnentia eadem sunt, aut ea quibus consequens est ord 11, et ea quae non possunt inesse, quia non .lit ex bis syllogi.smus. nam si consequcntia aint 30 eadem, ut ¡3 et ?;, fit media Jigura attributivas habens ambas propoaitiones. sin udem sint ea quibus consequens eat Td 11, et quae non possunt ÍOesse T' 1 1 Ut orJ "/ et orJ e0 fit prima &gura prÍzativam habens minorem propositioncm. si vera eadem sint quae neutri inease posaunt, ut orJ 3' et -rd ::t 1 ambae propositiones erunt privativae vel in prima vel in media figura: sic autem nullo modo erit syllogismus. liquet etiam certa quaedam sumenda esse eadem in hac insrectione, non certa quaedam diversa aut contraria. primum qura medü causa est haec inspectio. medium autem non divenum seJ idem accipere oportet. deinde in quibus contingit fieri syllo- 4S gismum eo «¡nod contraria sumta sint, aut quae non possunt eidem inesse, omma reducentur ad praedictos modos. ut si ord 13 et Td l; sunt contraria vel non f._ossunt eidem inesse. erit enim bis a~ceptis syllogismus, quo colligetur nulli 1 inesse ord 11. aed hoc ex bis sumtionibus non efficitur, verutn ex supra dicto modo, quía Td ¡3 omni 11 et nulli 1 inerit. quare necease est ord ¡3 idem esse atque aliquod ::t. rursus si Td 13 et r¡ non possunt eidem adesse, conclu- w detur cuidam • non iuease ord 11. nam ita quoque erit media &gura, quia Td 13 omni 11 et nulli r¡ inerit. quare necesse eat Td ¡3 ídem esse atque aliquod ::t, quia haec nihil in ter ae differnnt, non posse Td ¡3 ac -rd r¡ eidem inesse, et Td 13 esae ídem atque aliquod e: quippe cum in 6 sumta sint quaecunque Ti¡ 1 inesse nequeunL perspicuum igitur est ex bis inspectiouibus nullum .lieri ayllogismum. quodsi ord ¡3 ac Td l; contraria sint, necease eat Td ¡3 esse idem atque aliquod e, ayllogismumque ex bis confici. iis igitur qni ita inspiciunt, accidit !10 ut ad viam a necessaria diversam rcspiciant 1 quía quandoque latet Td 13 ac ord e ídem esse. 29. Eodem autem modo hahent ayllogismi ad imposaibüe docentes, quo oatensivi. nam hi quoque Jiunt per consec¡uentia et ea quae utrumque eequitur. eademque est in utriaque mspectio. quod enim demonstratur ostensive, etiam per impossibile probari potest, et quidem per eosdem terminas. item quod probatur per impoasibile, etiam ostensive confirman potest. verbi causa proba.tur Td 11 nulli 1 inesse. ponatw· enim cuidam inesse. cum igitur 30 ord 13 inait omni 11 ac Td 11 cuidam 1, ord ¡3 inerit cuidam •· sed nulli inerat. ruraus probatur alicui inesae, quia si nulli 1 insit ord 11, omni autem r¡ ord 1 , certe nulli r¡ inerit Td 11. sed omni inerat. aimiliter .lit etiam in aliis problematis. semper enim et in omnibus demonatratio quae lit per im possibile, con.licitur ex consequentibus et ÜS quae utrumque sequitur. ac sane in quoque problemate eadem eat inspectio, 1Íve qnia ostensive ratiocinari velit aive ducere ad imposaibile, quoniam ex iisdem terminis ambae demonstratioues conatant. exempli gratia ostensum ait nulli • inease ord e&, quia coutingia ut ~d 13 insit cuidam •, quod est impoasibile. si accipiatur nulli • et omni 11 inesae ord ¡3, perapicuum est nulli 1 Td 11 inesae. rursua oaten- 6 aive conclusum sit Td 11 nulli 1 inesae. ei clli supponatur inesse, per impossibile ostendetur nulli incsse. similiter .lit etWn in aliia. in omnibru enim necease eat accipere commnnem aliquem terminum

25

ANALYTICORUM PRIOR UM l. diversnm a terminis suhiectis, ad quem referetur syllogismus falsum conclndens. quare conversa hac propositione, altera vero eadem manen te, syllogismus erit ostensivus ex üsdem terminis. differt autem ostensivus ah eo qui ducit ad impossibile, quia in ostensivo so secundum veritatem ponuntur amhae propositiones, in eo vero qui ducit ad impossibile, una falso ponitur. haee igitur erunt magis perspicua ex sequentihus, uhi de 1mpossihili dicemus. nunc id tantum nohis constet ad hace respiciendum esse, si ve qnis ostensive ratiocinari velit, sive dncere ad impossibile. quod attinet ad alios syllogismos qui finnt ex hypothesi, velnti secundnm transsumtionem aut secundum qualitatem, comideratio posita est in tenninis suhiectis, id est non in smntis ah initio, se el in transsumtis. modus lZO autem inspectionis est idem. considerare autem oportet ac di visione explicare quot modis fiant syllogismi ex hypothesi. sic igitur quodvis problema prohatur. sed et alio modo licet hornm nounulla concludere, ut universalia per inspectionem particularem. idque ex hypothesi. nam si" et 11 sint eadem, accipiaturque so lis 11 T~ • inesse, omni 1 orJ a. inerit rursus si ~ et 11 sint eadem ac solis 11 T~ 1 attribuatur, conclndetur nulli 1 T~ "inesse. apparet igitur hoc etiam modo esse inspiciendum. eodem modo Jit et in necessasiis et con30 tingentibus. ·est enim eadem consideratio, et per tenninos eodem ordine dispositos Jit syllogismos de eo qnod iuest et de contingenti. in contingentibus antem accipienda snnt etiam qnae non insunt, sed possunt inesse, qnippe cum ostensum fuerit etiam ex his fieti syllogismum de contingenti. similis ratio est aliarum attributionum. ex dictis non solum constat hac via posse coo6.ci omnes syllogismos, sed etiam alia via non posse. ostensum namque est omnem ayllogismum fieri in aliqua ex supra dictis liguris: hae vero ex aliis constituí nequeunt quam ex consequentihus et cuiusque rei ante46 cedentibus, quandoquidt'm ex his propositiones efliciuntur et medius tenninus accipitur. quare syllogismus per alia fieri non potest 30. Omninm itaque via est eadem tum in philosophia tum in as-te qualibet atque disciplina: oportet enim quovis problema te proposito ea colligere quae insuut et qnae suhüciuntnr, hontmque copiam quam maximam habere, atque hace per tres tenninos considerare, hoc modo si evertatnr, i.llo si adstruatur. et veritatis quidem causa ex iis ratiocinari quae vere inesse describuntur, oh diatO lecticos autem syllogismos ex propositionihus prohahilihus. principia syllogismorom universalia dictum eat quomodo se habeant et quomodo ea venari oporteat, ne respiciamus ad ea omnia quae dicuntur neque ad eadem conJinnantes et evertentes, neque confirmantes de omni vel de aliquo, et evertentes in totum vel ex parte, sed respiciamus ad pauciora et definita. circa singulas autem res oportet eligere, ut de bono vel scientia. propria vero principia in quaque scientia pennulta sunt iccirco experientiae proprium est zo euiusqne reí principia tradere. verbi gratia astrologica experientia sup~editat principia astrologicae scientiae. sufficienter enim acceptis Üs quae apparent, ita inventae snnt astrologicae demonstratione1. similiter res habet in quavis alia arte et scientia. qnocirca si accepta fuerint quae instmt circa quamqne rem, nostrum iam erit prompte demonstrationes edere. nam si nihil quod ad historiam attinet, praetennissum fuerit ex iis qnae vere insunt rebus, potenmus de om ni re, cuius eat demonstratio, eam invenire ac demonltrare; si quid autem natura ita sit comparatum ut demonstrari nequeat, id i,Psum palam facere. ergo universaliter quomodo propositiones eltgere oporteat fere dictum est. exquisite autem hac ao de re egimus in eo tractatu qui ad dialecticam pertinet. 31. Divisionem autem qnae per genera Jit, esse parvam particulam huius methodi facile est videre. divisio namque est velut imbecillus syllogismus: petit enim quod oatendere oportet, semper autem concludit aliquid ex superiorihus. primnm autem hoc ipsum latuit omnes ea utentes, conatique sunt persuade re demonstrationem de suhstantia fieri posse et quid res qnaepiam sit. quare neque intellexerunt quid ii qui dividunt concludant, neque intellexerunt id eo quo diximus modo fieri. in demonstrationibtu igitur, cum concludendum est aliquid inesse, opus est ut medium per quod Jit ¡ syllogismus, semper minus sit pruno extremo, non de eo univeraaliter dicatur. e contrario divisio sumit univeraale pro medio

termino. sit cnim animalubi ", mortale uhi 13, immortale uhi y, horno cuius definitioncm accipere oportet ubi a. sumit igitur omne animal esse aut mortale aut immortale, hoc autem est quodcunque est "• id omne esse aut 13 aut ,. mrsus qui dividit, semper ponit hominem esse animal: unde accipit ord" dici de ~. ergo syllogismo concluditur omne ~ esse aut 13 aut )'· proinde snmere to oportet h01ninem aut esse mortalem aut immortalem, siquidem necesse est animal esse aut mortale aut immortale. mortalem autem esse non est necessario m, sed petitur. hoc ve ro est quod concludere oportebat. mrsus poneos ord "animalmortale, ubi 13, _pedestre uhi "' ex pes hominem autem T~ ~. itidem accipit. nam sumst " aut esse in ~ aut in 'J', ( omneenim animal mortal e aut est pedestre ant expes ), de ~ autem dici Td" (snmsit enim hominem esse animal mo1-tale): quare necesse est hominern esse animal pedestre aut hipes. pedestre autem esse non est necessarinm, sed snmitur. l10c vero erat quod oportebat 20 rursus probare. atque hoc modo semper accidit ut di,·identes universale quidem constituant medium, id vero de quo oportet ostendere ac differentias extrema. ad postremnm nihil plan e dicnnt cnr necease sit hoc es! e hominem, ant qnodvis aliud de quo quaeritur. etenim quamvis aliam viam persequuntur ne snspicantes quidem esse eas copias, qnae re vera parari possunt. perspicumn antem est nec everti hac rnethodo posse, neque de accidente aut proprio quippiam conclud~ neque de genere, neqne de his quae ignoramus·utrum hoc anillo modo se habeaut, veluti uts11m diameter communem mensuram habeat an non habeat nam si accipiat omnem longitudinem aut habere aut non habere 30 communem mensuram, dimetientem ver o ease longitudinem, colligetdimetientem hahere aut non habere communem mensuram. quodsi accipiat habere comrnunem mensuram, id accipiet quod syllogismo probare oportebat. non potestigitur prohari quocl erat probandum. nam via est hace qua prohari nl'quit. habens ant non hahena commnnem mensuram sit ubi «, longitndo abi ¡3, dimetiens ubi y. perspicuum igitur est nec ad omnem inspectionem aptarihunc inquirendi modum, nee in iis esse utilem quibm maxime videtur convenire. ex quibuaigitur d.-monatrationes 6ant f't quomodo, l't ad qua e respiciendum sit in quoque problemate, perspicuum est ex iis quae dicta sunt. 32. Post hace dicendum est quomodo reducamtu syllogismos ad supra dictas figuras. hoc enim reliquum adhuc est ex tracta- -67 tione proposita. nam si structuram syllogismorom intelligamus et inveniendi facultatem habeamus, praeterea syllogismos confectoa resolvamus in praedictas figuras, perductum ad finem erit qnod explicare ah initio instituimus. aimul autem eveniet ut antea dicta confirosentur et magia perspicue constet ea sic se hahere, ex Üa 9uae nunc dicend.a sunt. quicqnid . enim ~st Ye~~n, OJ?~S est nt 1psnm secnm omm ex parte consentlat. pnmum Jgttur mtl oportet tO ut duae syllogismi propositiones e.xcipiantur. facilius est enim in maiora dividere quam in minora: maiora autem sunt composita quam ea ex quihus componuntur. deinde oportet inspicere ntra sit in toto, otra in parte. et si amhae propositiones sumtae non sint, alt~ra snppleuda est nam qui scribunt a.ut intesTo~ant, interdum umversalem proponentes, alteram quae m ea contmetur, non aci:ipiunt, aut has quidem proponunt, st!d ea omittunt per quas hae concluduntur, et. alia frustra interrogant vi.dendum igitnr est an quid snpervacuum acceptum sit vel necessarium praetermissum. et hoc quidem adiici debet, .illud ,-ero adim~ donec ad duas proroai- 10 tiones perveniatur. etenim sine his haud reduci possunt oratlonea ita rogatae. in quibusdam igitur facile est vidert! qnod deest. nonnullae autem obsct.rae suot ac videntnr esse syllogism~ quia necessario aliquid accidit ex iis qua e posita sunt. ut si sumtum sit, non sublata substantia non toUi suhstantiam, iis autem ex quibua rea est sublatis, interimi qnod ex bis constat. hia enim positis sane eat necesse partem sub~tantiae esse suhstantiam, non tamen syllogismo conclusum est ex Üs qnae sumta aunt, sed propositioues desunt. rursus si cum est homo necease est animal esse, et cnm est animal esse suhstantiam, certe cum est horno, necesse est esse substantiam. 30 sed nondum syllogismus exstructus est, quia propositiones non ita ae hahent ut diximus. in bis autem ideo decipimur, qui.a neceaaarium quippiam accidit ex hi.s qnae posita sunt, cum syllogismna quoqne sit res neceaaariL sed latius patet res neceaaaria, quun

D

26

ANALYTICORUM PRIORUM I.

ayllogismus, quoniam omnis syllogismus est res necessaria, non onmis autem res necessaria est syllogismus. quamobrem non continuo, si quid positis quibusdam accidit, tentanda est reductio, sed primwn accipiendae sunt duae propositiones. ita dcinde facienda est divisio in tenninos. e:oc: tennmis autem is, qui in a mha bus propositiouibus dicitur, pro medio haberi debet, quandoquidem necesse est medium in ambabus propoaitionibus inesse, id que in omnibus b Jiguris. si igitur medium alü et aliud medio attribuatur, aut ipsum alü attribuatur, aliud vero de eo negetur, erit prima figura. si vero et attribuatur et negetur ah aliquo, erit media figura. quodai alia ei attribuantur, aut aliud negetur aliud attribuatur, erit ultima figura. sic enim disponebatur medium in singulis figuris. aimiliter autem fit etiam si propositiones non sint universalt!s: eadem namque est definitio medü. perspicuum igitur est, cum in oratione idem saepius non dicitur, non fieri sy llogismum, quia non est sumtum medium. cum autem habeamus quale problema in fO quaque .figura concludatur1 et in qua concludatur universale 1 in qua particulare, constat non esse ad omnes figuras respiciendum, sed ad cuiusque problematis propriam. cum autem in pluribus figuris concluditur, ex medii collocatione figuram cognoscemus. 33. Saepe igitur accidit ut in syllogismus decipiamur oh conc:ludendi necessitatem1 ut antea dictum est. interdum vero propter aimilitudinem collocationis terminorum, quod non oportet nos latere. ut si ,.d 4 dicitur de (3 ac ,.d (3 de u tique enim videbitur lO terminis ita positis ease syllogismus: sed neque necessarium quippiam lit, neqne syllogismus. sit enim ubi 4, semper esse 1 ubi 13 intelligibilis Aristomenes 1 ubi r Aristomenes. venun igitnr est orJ 4 '1/; (3 inesse: semper enim est intelligibilis Aristomcnes. item verum est ord (3 ,.¡; 'Y inesse 1 quoniam Aristomenes est intelligibilis Aristamenes. sed ord 4 or~ r non inest 1 quoniam Aristomenes est interitui obnoxius. etenim syllogismus non fiebat ita \Jositis terminis, sed opus erat ut snmeretur propositio 413 univena is. hoc vero falsum est, si quis sibi concedi postulet omnem intelligibilem Aristomcnem 30 aemper eue. rursqs eato ubi i' Miccalns 1 uhi j3 musicus Mirc.alna1 ubi 4 interire craa. Tere igitur ord 13 or;; i' attrihuitur, qnia 1\liccalus est musicus 1\liccalns; item ,.J 4 ,.;; ¡3: interierit namque eras musicns 1\liccalus. sed 4 de )' falso dicitnr. hoc itaqne exemplnm a superiore non differt, qnia non est verum universaliter Miccalum musicnm eras interiturum: qno non accepto non erat syllogismns. atque haec deceptio fit oh exiguum discrimen. nam ita concedimos 40 quasi nihil differat, utrum dicatur hoc huic inesse an hoc huic omni inesse. 45 34. Saepe etiam accidit nt decipiamnr, quía termini qui in propositione collocantur, non recte exponnntur. nt si ord 4 sit sanitas, ubi 13 morbus, nbi 'Y horno. nam Yere dicitur ,.d 4 nulli 13 inesse posse: nulli enim morbo san itas inest. rursns vernm est or~ ¡3 o mni 7' inesse, qnoniam omnis homo est susceptivos morbi: u u de videtur conseqtú ut nulli homini sanitas inesse possit. cuius rei causa eat qnia non recte expositi sunt termini in dictione. transrnutatis fO enim vocabulis quibus habitus siguificant11r, non erit syllogismns, ut pro aanitate si ponatur .anum, pro morbo morbidum sen aegrotum. non enim vere dixeris non contingere ut aegroto insit sannm esse. quo non accepto non iit syllogismns nisi contingentis; qnod aane non est impossibile: contingit enim nnlli homini aanitatem inesse. rursus in media figura similiter erit falsitas. nam sanitatem nulli morbo et omni homini contingit inesse: proinde nulli homini morhum. in tertia vero 6gura falsum colligitur ratione contingenao tis. nam et sanitatem et morlmm 1 nec non scientiam et ignorantiam, atqne omniuo contraria eidem omni contingit inesse; sibi antem mutuo inesse impossibile est. hoc antem cnm iis qnae supra dicta fnerunt, non conscntit. cnm enim contingit eidem plura ine&ae1 coutingehat etiam sibi invicem inesse. perspicuum igitur est in bis omnibus deceptionem orir.i ex termino mm expositione: transmutatis enim vocabulis quibus habitus siguif¡cantur1 nihil falsi colligitur. un de liqnet in huiusrnodi propositionibus loco habitns sumendnm esse ac pro tennino ponendnm id qnod est habitu praeditum. 35. Nec 'f'ero semper nomen quaerere oportet quo termini 30 exponantur: aaepe enim erunt orationes, qnibus non est positnm

r:

nomen. ideoque diflicile est redncere huiuscemod.i . ~yllogismos 1 et qnandoque accidit ut fallamur ob huiusmodi inqnmhonem, utputa qnoniam immediatornm est syllogismns. sit l'uim ord a duo rect~ ubi 13 triangulus1uhi 'Y aeqnicrurus. ,.¡;'Y igitur inest 'I'Ó a per (3: inest autem ,.;; 13, non per alind 1 quía fer se triangnlns habet duos rectos. quare non erit medium propos1tionis 4 13, qnae est demonstrabilis. perspicnmn est igitur medium non ita semper accipicndum esse, qnasi sit hoc aliqnid, sed interdnm accipiendam esse orationem: qnod quidem evenit etiam in dicto exemplo. 36. Primmn autem inesse medio 1 et hoc extremo, non debet accipi quasi semper sibi attribuantnr similiter primum medio et b hoc extremo. eademque est ratio eins quod dicitur non inesse. sed qnot modis verbum esse accipitur et aliquid vere dicitur, totidem existimandnm est significationes esse verbi inesse et non inesse. velnti qnod contrariorum est una scieutia. sit enim ,.d a unam esse scientiam; invicem autem contraria 1 ubi ~· iuest igitur d 4 or~ ~. non qnasi contraria sint una scientia, sed quía vere de Üs dicitnr nnam esse eorum scientiam. accidit autem iuterdnm ut de 10 medio primum dicatur1 medinm antem de tertio non dicatur. ut si sapientia est scientia 1 boni autem est sapientia, concluditur boui esse scientiam. honum igitur non est sap1entia, sapientia vero est scientia. interdum vero medium de tertio dicitur, primum antem de medio non dicitnr. nt si omnis qnalis ant contrarii est scientia, bonum autem est et contrarium et quale, conclnditur boni esse acientiam: bonum antem aut qnale ant contrario m non est scientia, sed honum est haec ipsa. quandoque nec primmn dicitur de medio, 120 neque hoc de tertio: ubi primum de tertio aliquando dicitur, aliquando non dicitur. verbi causa, si cuius est scientia, eius est genns, boni autem est scientia, concluditur boni esse genus. ex llis autem nullum alii attrihuitur. si Vt'ro cuins est scientia illud est genus, honi autem est scientia, concluditur bonum esse genus. extremo igitnr attribuitur primum 1 de se autem non dicuntur. eodem modo accipieudnm est in eo qnod non inest 1 qnouiam hoc non inesse huic, non Sl'lnpllr 1ignifirat, hoc: non ease hoc, sed aliqnando non \O esse hoc huins aut hoc hnic. utpnta non est motionis motio vel generationis gene ratio: voluptatis autem est m olio et generatio. voluptas igitur non est generatio aut motio. rnrsus ipsins risos est signum1 signi autem non est signnm: itaque ipse risos non est signum. similiter fit in aliis, in quibus evertitur problema ex eo qnod genns aliquo modo ad id refertur. rursus occasio non est tempus opportnnum, qnoniam deo est occasio : non est antem ei tempus opportunnm, quia nihil est deo utile. terminos enim ponere oportet occasionem et tempus opportunum et deum: propositio vero accipi dehet secnndmn nominis casnm. simpliciter enim hoc de omnibns dicimus 1 tenninos semper IJOnendos esse secnndum nominum appellationes 1 nt homo ant bonum ant contraria, non hominis ant boni 49 aut contrariomm. propositiones autem accipi dehent secnndum cuinsque vocabuli casns. ant enim huic 1 ut aequale 1 aut huius, ut duplum 1 aut hoc, ut verberans vel videns, ant hic, ut horno, animal; aut si quovis alio modo nomen cadit in propositionem. 37. lam vero hoc huic inesse et hoc de hoc vere dici, tot modis accipere debemos quot stmt modi attrihntionum. atque has accipe aut quadamtenus aut simpliciter, ítem aut aimplices aut coniunctas. aimiliterque accipi dehet non inesse. haec autem 1neliua iO consideranda sunt ac definienda. 38. Quod autem iteratur in propositionibns, primo extremo iungi dehet, non medio termino. verbi causa si fiat syllogismus quo colligatur iustitiae esse scientiam quod sit bonum, illud 1 quod sit bonum vel qua honum, primo extremo iungi dehet. sit enim '1' d a scientia quod sit honum, uhi 13 bonum 1 ubi y iustitia. vere igitur ord 4 ,.¡; (3 attribnitur: nam boni est scieutia quod sit bonum. sed et ord 13 ve re attribuitur ,.q r, quia institia est id quod bonnm. sic igitur fit resolutio. si vero orq (3 adiiciatnr illud qnod sit bonum, non erit verurn. sane enim ord 4 attribni ,.~ 13 vemm erit, sed orJ j3 20 attribui ori¡ r minime verum ei'Ít: nam bonum quod sit bonum attribui iustitiae, falsnm est 1 nec intelligi potest. idem dicendnm est si salubre ostendatur esse scibile qua bonum, aut hircocervos opinabilis qua non ens, aut horno res iuteritui obnoxia qua seusibilis.

27

AN ALYTICOR UM PRIOR UM l. in iis enim omnibm quae attributo adiicinntnr, hoc tenendnm est, iterationem maiori extremo iungendam esse. non est autem eadem terminornm positio, cmn simpliciter quippiam in syllogismum deducitnr et cnm hoc aliquid aut quadamtenus ant quodam modo. verbi cansa cum bonum ostenditur esse scihile et c;um ostenditur 30 esse scibile quoddam, exempli cansa qnod honum. verum si simplicitcr scihile ostendatur, medios terminus constituetur ens. quod ai probetnr scihile esse quod bonum, pro medio tennino accipictur aliquod ens. sit enim orJ ct scientia quod ens quoppiam, uhi ¡3 quoppiam ens, ubi )' bonum. Tere igitnr -rJ 4 -ri¡ ¡3 attribuitur: nam scientia est cuiusdam entis qnod sit quoddam ens. sed et orJ ¡3 orro TJ a. nulli j3 et o m ni ')' insit, nulli ')' orJ ¡3 inerit. similiter fiet, si syllogismos sit privativos. ostensum enim sit TJ a. cuidam j3 non inesse, sitque attributivom prouuntiatllm ¡3 ')', negativum a.')'= aic enim efficiehatur syllogismus. cum igitur pronuntiatum conclosioni contrariom sumptum fnerit, non so erit syllogismns. nam si TJ " insit alicui ¡3, T~ j3 autem omni ')', non erit syllogismns Tií a. de 'Y· item ai TJ " insit alicui j3, nnlli autem y, non erat ayllogismus Tw ¡3 de ')'• quare non evertuntor propositionea. cnm autt>m oppositum snmptum fuerit, propositiones evertuntur. nam si T~ 4 omui j3 et T~ ¡3 om11i ')' insit, TJ 4 omni '1 inerit. sed nulli inerat. rursus si T~ a. omni ¡3, nnlli autem '1 insit, orJ ¡3 nulli 'Y inerit. sed omni ineral similiter ostenditur et si non universales aint propositiones, quía or~ a. ')' lit oniversale et privativum, altennn vero pronuntiatmn in parte et attributivum. ai igitur -rJ 4 01nni ¡3, d (3 autem alicoi ')', TO " alicui 'Y accidit. sed nulli 61 ineral rursus si TJ a. omni ¡3, nulli autem y insit, TJ ¡3 nulli ')' inerit. positum aotem fuerat inesse alicui. si vero Td a. insit alicui ¡3 et TO ¡3 alicui ')', non fit ~yllogismus. quodsi T~ a. insit alicui ¡3, nulli autem ')', ne sic quidem erit syllogismns. quocirca illo modo evertontur, hoc non evertuntnr propositiones. ex dictis igitur conslat qoomodo conversa conclusione in singulis figoris fiat syllogismns, et quando probetur contrarium propoaitioni, quando oppositum. apparet etiam in prima ligura per mediam et per postremam effici •o syllogismos; et propositionem quidem minori extremo iunctam sempu everti. per mediam figunun, eam vero quae maio•i extremo iuucla est, per postremam. in aecuuda aotem figura fer primam et per postremam; et propositionem quidem iunclam nunori extremo semper everti per pri1nam figuram, ionclam vero maiori extremo per ultimam. m tertia vero figura per primam et pe•· mediam; et iunctam quidem maiori extremo aemper evcrti per primam, innctam aotem minori semper pt>r mediam. quid igitur sit convertere, et quomodo in siogulis .liguris, et quis efficiatur syllogismus, perspicuum est. ID 1 t. l'er impossibile autem lit syllogis•nus, cum ponitur contradictio conclusionis et assumitor alía propositio. lit autem in omnibus figuris. simiüs enim est convers1oni, sedeo differt quod convertitur facto syllogismo et sumptis ambahus propositionibus: deducitur antem ad impossihile, cmn oppositum esse verum non 11.nte conceuom sed ex se manifestum est. tennini antem similiter babent in ambobos, eademqoe est ambomm sumptio. utpota cnm a. omni j3 inest, 1nedinm aotem est oro 'Y 1 si soppositnm fuerit aut non omni aut nolli ~ inease, omni autem ')' inesse, quod so quidem erat verum, necesse est 'Y aot nolli aut non omni ~ inesse. hoc vero eat impossihile. qoare falsum est quod soppositnm foil oppo~itum igitur est nrum. similiter lit etiam in ali1s figuris. quaecunqne euim conversionem recipiunt, etiam syllogi.smum qui per impossibile exstroitur recipiunt. omnia igitur alía problemata probantur per impossibilt> in oumibos figuris. universale autem attribotivom in media quidem et in tertia 6gura probatur, in prima a. non omni aot nulli !3 Tero non prohatur. supponatur enim inease, et ah utravis parte assnmatur altera propositiQ, id est sive omni a. inesse TO ')' si ve TJ j3 o m ni 3': sic enim fue1it prima 6gura. • ai igitor sopponatu•· non omni 13 inesse «, non fit syllogismus, ah utravis parte accipiator propositio. ain nulli, sane cum propositio 13 3" assumpta fuerit, concludetur fal~um, non tamen probabitur propositnm. nam ai oro a. nulli ~, 13 aotem o m ni 3" insit, T~ nolli 3' inerit. hoc aotem ait impossibile. falsum igitur eat illod,

'ro 'ro«

To

To

To

To

"

33

To

a. inesae. aed si nulli inesse est falsum, non continuo nulli ¡3 omni inease est verum. si vero aasumator propositio ')' ", non &t syllogismus. ut neque tune, cum soppositom fuerit non omni 13 inesse a.. qoare perspicuum est omni inease non prohari in prima figura per impossibile. aücui vero et nulli et non omui ineaae pro- 1o batur. supponatnr enim ,..; " nulli j3 ineue, oro j3 autem somatur omui aut alicui ')' inesse. ergo necease est a. non omni aut nulli 'JI inesse. hoc autem est impossibile. sit enim hoc verum et mani«. quare si hoc est falsmn, necease est featum, o m ni ')' inesse TJ « alicui ¡3 inesse. quodsi ioxta a. sumpta fuerit altera propositio, non erit syllogismos. neque cum suppositum fuerit cont•·ariu•n condwioni, ut alícui non inesse. apparet igitur oppositum supponen• « cuidam ~ inesse, sumatur aotem dum ease. rursus sopponatur inesse omni a.. necease igitnr est TJ )' cuidam j3 inesse. hoc autt>m esto impossibile. quare falsum est quorl suppositum fuit; atque ita verum est nulli inesse. similiter 6.et, si privativum sumptum fuerit pronontiatum 'Y "· quod:1i propositio sumpla sit ioxta ¡3 1 non erit syllogismus. sin contrarium suppositum fuerit, syllogismus qoidem erit et p•·obabitur impossibile, non lamen probatur quod propositum fuit. sopponatur enim omni ~ T~ a. inesse, et aumptom sit inesse omni "· necease igitur est T~ ')' omni f' inesse. hoc autem e~t impossibile. itaque falsum est omni 13 a. inesse. at non continuo necease est, si non omni insit, nolli inesse. similiter 30 Jiet et si ad ¡3 sompla fuerit altera propositio. e•·it enim syllogismus et probabitnr impossibile, non lamen tollitur hypothesis. quocirca oprositum supponendnm est. nt autem proLetnr non omni ¡3 inesse To a., supponendum est omni inesse. nam si T~ a. inest omni ¡3 et To ')' omni "• TJ )' inerit omni ¡3. quare ai hoc est impossibile, falsum est quod suppositum fuit. similiter fiet et si ad 13 sompta fuerit altera propositio. itidemqut! si pronuntiatum ')' " sit privativum: nam sic quoqoe lit syllogismus. qnodsi T~ ~ inngator pronuntiatum privativum, nihil ostenditur. si vero non fnerit suppositum o m ni inesse, secl alicui, non prohatur no u omni inesse, sed nnlli. na1n si T~ « insit alicui j3, vero omni a., inerit ali- 62 cuí ¡3. si igitur hoc est impossibile, falsum est alicui j3 incsse TJ a.. itaque verum est nulli inesse. hoc antem probato simul tolütur quod verum est, quía TJ a. cuidam j3 inerat, coidam non inerat. praeterea non propter hypothesim accidit impossibile. falsa euim esset, siquidem ex veris non poteat falsum concludi. sed modo est vera: inest enim a. cuidam ¡3. quare non est supponendom inesse alicui, sed omni. similiter fiet et si TO a. cuidam j3 non inesse probemos. nam si idem est cuidam non inesse et non omni inesse, 10 eaclem est amborum demonstratio. apparet igitur non contrariom sed oppositum supponendum esse in omnibus syllogismis. sic enim erit conclodendi necessitas, et locum habebit axioma illud probahile, quía si de quovis affinnatio aut negatio vera est, cum probatu m sit non case veram negationem, necease est affirmationem veram esse. rnrsus nisi ponat veram esse affinnationt>m, probabile est admittendam esse negationem. contrarium autem neutro modo sub axioma cadit: neque enim si fahum e!t uulli inetse, necease est ut verum sit omoi inesse; nec est probabile, si alterum sit falsum, alterum esse verum. perspicuum igitor est alia omnia problemata 110 per impossibile probari in prima .6gura, universale autem affinnatiYom non p1obari. 12. In media vero et in ultima .6gura hoc qooque J?robatur. snpponator enim T~ a. non omni !3 inesae, et sumatur omm ')' iuesse oro a.. ergo si non o mni 13 et om ni 'Y inest To a., non omni ¡3 inest Td )'• hoc antem est impossibile. sit enim manifestum omni ¡3 inesse T~ 'Y• quare falsom est qood suppositnm fui t. ve mm est igitur omni inesse. quodsi contrarium suppositum fuerit, syllogismos qui- 50 dem erit et impossibile probahitur, non tamen confinnatur rropositum. nam si TJ a. nulli 13, omni autem ')' insit, nulli ¡3 inent To 'Y· hoc autcm est impossibile. quare falsum est nulli iuesae. sed non si hor est falsom, omni inesse est vermn. quando autem alicui f3 inest T~ a., anpponatur TO a. nulli ¡3 inesse, o m ni aotem ')' insit. necease igitur est To 'Y nulli ¡3 inesse. quare si hoc est impossibile, necease est TÓ a. alicui 13 inesse. ai vero suppositum fnerit alicui non inease, eadem erunt quae in prima figura. iterum sopponator

To

To

To

To

To ')'

20

To )'

To

To )'

To )'

To

E

34

AN ALYTICORUM PRIOR U'M II.

'r~ a. a.idam ¡3 inesse, -r~ 1' autem nnlli inesse. neceue est igitur -r~ )' cuid¡¡m ¡3 non inesse. sed omai inerat. qnare falsum est quod

sappositum fuit. nulli igitur ¡3 -r~ a. inerit. cum vero non omni ¡3 inest ord «, snpponatur omni inease, nulli autem )'• neco!ss~ est igitur oro )' nulli ¡3 inesse. hoc autem est impossibile. quare nmm est non omni iness~. apparet igitur omnes syllogismos .6.eri l'er wediam .6.guram. 13. Similiter coocludetur etiam per tertiam ñguram. ponatur enim oro " cuidam ¡3 non ineue, oro )' autem omni inesse. ergo 'rd a. cuidam )' non iuerit. si igitur hoc est impossibile, falsum est alicui nGn inesse. ita que verum est omni ineue. ai vero aupponatur nnlli inesae, syllogismus quim plurihus primum inesse, et alterum quis ignoret putetque nulli inease, alterum sciat. insit enim per se T~ 11 Tf¡ ¡3 et T~ )11 itidemque haec omni l. ai quis igitur putet T~ " inesae omni ¡3 et hoc omui 7t, T~ e& autem nulli )11 et hoc omni 7t, eiusdem secuudum idem habebit scientiam et ignorantiam. rursus si quis decipiatur c:irca ea quae sunt ex eadem aerie. ut si T~ " inest T!¡ ¡3, hoc autem -rf¡ )' et T~ )' T~ 7t; existimat autem T~ e& omni ¡3 inesse et ruraus nulli )': 30 aimul enim sciet et nou existimabit inesse. an igitu1· ex his nihil aliud censet quam, quod scit, id se non existimare "! na1n T~ e& Tf¡ )' ineue quodammodo scit per ¡3, sicut particulare noscitur cognitioue universali. quocirca quod quodammodo acit, hoc omnino censet se uon existimare. quod quidem est impossihile. in eo vero quod antea dictum est, si mediom non sit ex eadem aerie, secundum otrumque mcdium ambas propositiones non accidit quempiam exiatimare. veluti si T~ e& insit omni ¡3 et nulli )', ambo autem haec omni 11. sic enim contingit ut prima propositio accipiatur contraria vel aimpliciter nl ex pa•·tf'. nam si cuicuuque TO ¡3 ine~t, existimat 67 To e& inesse, novit aotem T~ Ti¡ 11 iaease, etiam novit T~ e& Tf¡ ~ inesae. si igitur runus, cui To )' ineat, nulli putat T~ "inesse, alicui eane, coi T~ ¡3 inest, non putat T~ e& inesse. qui autem o mni inesse putat cui T~ ¡3 inest, eum l"Ursus potare alicui .non inesse cui T~ ¡3 meat, aut simpliciter aut ex parte contrarium est. sic igitur non contingit existimare. at aecundum utrunaque medium unam propoaitiou~m aut secundum alternan ambas existimare nihil yetat, veluti -ro e& iuesse omni ¡3 et T~ ¡3 Ti¡ l, a-ursusque T~ e& uulli 'JI· haec enim deceptio similis est ei qua decipimur circa particularia. utputa si iO omni ¡3 TO " inest ac T~ ¡3 omni TO Ct omni ., inerit. ai quis igitur novit T~ " illi omni inesse cui To ¡3 inest, novit etiam inesae TÍÍÍ 'JI· aed nihil prohibet quominus ignorf't T~ )' 1.'55e. veluti si T~ e& sint duo angnli rect~ ubi ¡3, triangulus, uhi 'JI• sensibifu triangulus. potest enim quiapiam exiatimare non esse To 'JI , sciens omnem triangulum

p

r·

habere duos rectos. quare aimul c:ognosc:et et ignorabit eandem rem. nosae enim omnem triangulum habere duos rectos non est quid simplex, sed ita dicitur vel quia acientia univrnalis habetur, "Y el quia particularis. aic igitur cognitione universali uovit T~ )' habere duos rectos, particulari autem non novit. quare non hahebit 20 scientiam et deceptionem contrarias. similiter se habet ratio scripta in J\·lenone, quod acientia sit reminisrentia. nunqnam enim acc1dit ut singulare praesciatur: sed dum inductio lit, simnl accipimns particularium scientiam quasi agnoscentes. qnaedam enim nbi vidimna, statim cognoscimus, utputa habere tres angulos aeqnales duobus rectis, si modo aciamus esse triangulum. aimilis est aliorum ratio . nniversali igitnr coguitione intelligimus particularia, propria cognitione non novimus. quare contingit etiam in his falli, non tamen modo contrario, sed quia habemus cognitionem universalem, et decipimur particnlari itaque similiter lit et in iis quae antea dixi- 30 mus. non enim contraria est deceptio ex medio orta scientiae per ayllogismum acquisitae, nec existimatio secnndum ambo media. nihil autem vetat qoominus sciens T~ " toti j3 inesse ac rursoa hoc inease T~ )1 1 putet non inesae T~ "T~ )', verbi gratia sciens omnem molam esae sterilem et hanc esae mulam, potet hanc ferre in ntero: non enim scit T~ 11 inesse Tf¡ )11 nisi aimul consideret utrnmqoe pronontiatum. quocirca perspicuum est, et si alternm noverit, alterum non noverit, eum deceptum iri quomodo se habent univeraales scientiae ad particolarea. ex Üs enim quae sub sensum cadnnt, nihil j a sensu abaens cognoscimua, ne qoidem si id antea senserimus, nisi hac ratione quia univeraalem et p•·opriam acienLiam habemos, non quod acto ea scientia utamur. acire enim dicitur tribus modis, id est vel ut cognitione uninrsali, "Yel ut propria, vel ut a.-: tu et operatione. quare etiam decipi dicitur tot modis. nihil igitur prohibet qoempiam cognoscere ac decipi in eadem re, non tamen modo contrario. quod ei quoque accidit, qui aecundum utramque propoaitionem noYit nec priua conaidernit. existimana enim mulam utea-um ferre, non habet actu scieutiam ¡ nec rursus propter existima- 10 tionl'm habet errorem 1CÍential' contnarinm. nam acientiae nniveraali contrarios error est syllogismus. qui vero existimat boni l.'asentiam esse mali essentiam, idPm esse existimabit essentiam boni et mali. ait enim boni e55entia, obi T~ "• mali aotem essentia, nbi To j3; itl'rum boni essentia, nbi To )'· ~oniam igitnr ídem e..se e::r.istimat -ro ¡3 l.'t T~ 'JI, etiam existimahit T~ 'JI esse To ¡3. rurausque itidem existimahit T~ ¡3 eaae T~ et, proinde To 'JI esse T~ "· CJ!Iemadmodom enim si verum erat, de qno dicitur T~ )', de eo dici T~ ¡3, et de quo dicitur T~ j3, dt> eo dici T~ ", etiam de )' dici TO " verum erat, ita etiam se res habet in verbo existimare. similiterque in verbo ea~l.'. 20 nam si idem sit T~ 'JI et To ¡3, rursnaque T~ ¡3 et T~ ", etiam T~ )' idem erat quod T~ "· itaque etiam in Yerbo opinari aimüiter ae res habet. an hoc est quidem necessarium, si quis primum conceaserit? aed forta551.' illud est falsum, quempiam f'Xistimare essentiam boni esse essentiam mal~ nisi ex accidente. multis euim modis licet hoc existimare. sed hoc diligentius consideraudum est. 2;Z. Iam vero quando extrema convertuntur, necesse eat etiam medium convertí cum ambobns. nam si T~ "-r~ )' inest per ¡3, si convertitur, et cuiconque ineat T~ e&, inest etiam T~ )', certe etiam 30 T~ ¡3 cum e& convertitur; et cuicunqne To " inest, etiam T~ ¡3 ineat per metÜum )'; item To 'JI cum ¡3 convertitur ~er medium "· itidemque ae rea hahet in eo quod non inest. ut si TO ¡3 -rf¡ )' ineat, Ti¡ j3 autem 'f~ " non ineat, neque T~ " -r.; 'JI inerit. ai igitur T~ ¡3 cum e& connrtitur, etiam To 'JI cum " convertetur. pon11mns Pnim T~ ¡3 non ineaae Ti¡": ergo neque T~ 'JI in~rit, quoniam omni )' T~ ¡3 inerat. et si cnm j3 To 'JI convertitur, etiam cum e& T~ 13 conYertetur: nam de quoc:nn'P.e dicitor T~ ¡3, dicitur etiam TO )'· et ai-ro)' cnm e& couvertitur, etiam T~ j3 convertetur cum e&: nam cui T~ ¡3 inest, eidem inest etiam T~ )'; cui vero ineatT~ e&, non ineatT~ )'• atqoe hoc aolum a conclusione incipit, 65 ( alia Yero non aimiliter) ut etiam in attrihutivo ayllogismo. rurana si T~ " et T~ ¡3 convertuntur, ítem T~ ~ et To 7t1 cuiYis autem neceaae est aut T~ " aut To 'JI inesae, etiam To 13 et To 11 ita se hahebunt nt cuivis alternm inait. cum enim coi To " ineat, etiam T~ ¡3 insit, et cui TO ,, etiam TO aj CUÍYÍS autem insit TO " vel TO ,, non utrumque aimul i perapicuum eet etiam TO ¡3 vel TO cuivis ineaae' nec ambo

a

ANALYTICORUM PRIORUM 11. ao simnl: duo namiP.Ie ayllogiami componuutnr. rurana si cnivis inait ,.~ a. ant T~ ¡3 et T~ )' aut T~ ~, simul autem non insint, si convertuntur T~ 1& ac T~ )', etiam T~ ¡3 et Ta ~ convertuntur. nam si alicui uon inest T~ ¡3, cui inest T~ ~. constat T~ 1& ineaae. quodai T~ " insit, etiam T~ )' inerit, qnandoquidem convertuntur. quare simul enmt -r~ '1' et T~ ~. hoc au1em eat impossibile. utputa si ingenitum est iucorruptibile et incon"Dptibile est ingenitum 1 necease est gPnitum ease corruptihile et corruptibile eaae genitum. cu1n autem T~" toti f3 et toti )' inest 1 et nnlli alü attribuitur, iuest autem etiam T~ ¡3 omni )', necease est T~ 1& et T~ ¡3 convertí. cum enim de solia ¡3 '1' 10 dicatur T~ "• attribuatur autem T~ ¡3 et ipsum sibi et Te¡ '1', apparet, de quibua dicitur Ta 1& \ de iia omnibua TO ¡3 dictum iri; quin et de iP.so "· rnrsus cum TO 1& et T~ ¡3 toti ')' iusunt, convertitur autem -r~ )' cum ¡3, necesae est T~ 1& inesse omni ¡3. cum euim insit omni '1' -r~ 4 et omni j3 T~ ,., propterea quod reciprocantur 1 etiam T~ a. o mni ¡3 ineriL cum autem ex rluahns rebua oppositis, puta 1& f't ¡3, ,.~ a. eat o ptabilius qua m TO ¡3, et T~ ~ itidem o ptabilius quam TO ')', li optahiliora aunt T~ " ')' quam T~ ~, TO 4 est opubiliua quam oro ~. aeque enim expetendum est TO a. et fugiendum TO ~, quippe cum aint opposita. item aeque fugiendum est T~ '1' atque expelenso dum T~ ~, quoniam haec quoque opponuntur: si igitur TO 1& eat aeque eligentlum ac T~ ~ 1 etiam T~ ~ eat aeqne fugiendum ac TO ')': utrumque enim u trique aimiliter opponitur, fugiendum expetendo. qnare etiam ambo erunt aeqne fugienda vel eligen da, nempe T~ 1& )' aeque acTo ¡3 ~. quia vero illa sunt his magia eligenda 1 non posIUDt eaae aeque eligenda: alioquiu Td j3 ~ e~sent aeqne eligenda. quodsi T~ ~ ait optabiliua qtiam TO a., etiam T~ ¡3 e1·it minos fugiendum quam T~ )', quia minua minori opponitur. optabiliua autem eat maius bonmn et minua malum quam minua honum et maiua malum. ergo etiam totum To ¡3 ~ est optabilius quam Ta tt )'• sed non ita esL T~ tt igitur est optahilius quam To ~- proiude etiam 'rO '1 minua fugiendum quam TO ~· si igitur omnis amana aecuudum amorem eligit T~ "• nempe ita se hahere ut gratificetur, et non ptilicari quod est ubi )', potiua quam grati.ficari quod est ubi ~. t et non talem esae nt gratilicetur quod est ubi 13, manifestum est "ro tt, i,deat esse talem 1 optahilius esae quam gratifican. itaqne diligi eat congressu optabilius secundum amorem. amor igitur est potius dilectiouia quam congressua causa. quodsi huius cauaa est maxime, linia hoc est. ergo congressna aut non est omnino, aut eat dilectionis cauaa. nam aliae quoqne cupitlitates et artes ita fiunL qnomodo igitnr tennini se habeant aecundnm conversionem et eliao geudorum aut fugiendorum comparationem 1 perspicuum esL 23. Nunc vero exponendnm est non aolum dialecticos et demoustrativos syllogismos in supra dictis liguria exstrui, aed etiam oratorioa 1 et omnino quamcunque .fidem et aecundum qualemcunque methodnm. remm enim omnium fidem facimus aut syllogismo aut inductioue. est igitur inductio et syllogismua ex ioductione, eum alterum extremum per alterum de medio concluditur, veluti ai "'"wv 4 )' medium sit TO ¡3, et per )' prohetnr T~ tt Te¡ 13 inease·: aic enim facimus inductiones. utputa esto To tt longaevum ¡ ubi ¡3, eo vacans hile; uhi )', unumquodque longaevum, ut homo et equua et mulos. ergo toti )' inest TO 1&: omne enim vacana hile est longae"t'UDI. aed et T~ ¡3, id est vacana hile, ineat omni )'· si igitur conTertatur T~ '1' cum j3, nec medium excedat 1 necease est To tt T.; ¡3 inesae 1 quandoquidem antea ostensum eat 1 cum duo aliqua eitlem insunt et cum altero eorum convertitur extremum, ei quod couvertitur, etiam alterum attributnm inesae. iutelligere autem oportet "ro )' quasi ex omnibus siogularibu~ compositum: nam inductio lit !10 ex omnibus ~ingularibna. est autem huiuscemodi ayllogismus primae et medio carentis propositionia. quorum enim est medium 1 syllogismu~ lit per medium; quornm autcm non est merlium, per inductiouem. et quodammodo opponitnr inductio syllogismo: hic enim per medium probat extremum de tertio, illa vero per tertium prohat extremum de medio. natura igitur prior et notior eat syllogismus qui .&t per medium. nobi~ Tero est evidentior qui .lit per indurtiouem. 24. Exemplum Tero est, cum medio extremum inesse ostenditur per simile tertio. oportet autem ut medium tertio et primum aimili ineaae notum ait. nrbi causa eato T~ tt malwn 1 "~ ¡3 contra

p

37

lin4imos bellum suscipere; ubi )', Athenienses contra Theba110a; 69 uhi ll', Thebanos contra Phocenaes. ergo si velimus probare cum Thebanis bellnm gerere malum ease, accipiendum eat adverau. .6nitimos bellum gerere eaae malum. huius autem rei lides eat ex aimilibus, veluti quia Thebanis pemiciosum fuit bellum contra Phocenses. quoniam igitur bellum adversua finitimos malum est, bellum autem contra Thebanoa est contra finitimos 1 perspicuum eat ad,·ersus Thebanos bellum gerere malum ease. itaque T~ 13 Te¡)' et Te¡ ~ iuesse perspicuum est: utrnmque enim est .6nitimis bellum inferre. ítem T~ tt inease Te¡ ~, quia Thebauia non profuit bellum to contra Phocensea. verum T~ tt Te¡ ¡3 inesse per ~ probabitur. eodem modo fiet et si ex pluribus similihua lides Jiat ruedium esse in extremo. perspicuum igitnr est exemplum non habere rationem totius ad partem, nec partia ad totum, aed partís ad partero, cum ambo sunt sub eodem contenta, alterum autem altero notius eat. ac differt ah inductioue, quoniam illa ex omnibus individuis probabat extremum inease medio, neque connectebat syllogismum ad extremum; hoc vero et connectit et non ex omnibus probat. 25. Abductio vero est, cum primum medio ineue conatat, 10 medium autem postremo inesse est quidem ignotum, aeque tamen credihile aut etiam magia quam conclusio. praeterea ai pauca aint media postremi et medü. omnino enim accidit ut propios accedamos arl scientiam. verhi causa esto T~ tt quod rloceri poteat ¡ ubi ¡3, acientia; T~ "JI iustitia. scientiam igitur posse doceri perapicuum est¡ sed an iustitia sit scientia 1 ignotum eaL quare si aeque aut magia credibile sit ¡3 )' quam 4 )', est abductio: prapiua enim accedimos acl scientiam 1 quoniam adiunximus conclusioni a. )' propositionem ¡3 )', cum scientiam antea non haberemus. ruraus abductio est, si pauca sint media tenninorum ¡3 )': nam sic quo~e 30 propios acceditur ad cognitionem. veluti siTO~ sit quadrari¡ uh11 1 6.gura rectilínea¡ uhi ~, circulus. tum si pronuntiati 1 ~ unum tantum sit medimn 1 per lunulas circulum rectilineae Jigurac aequalem Jieri, prope cognitionem rea est. cum autem neque crerlibilior eat propositio ¡3 "JI qua m conclusio tt )', neque pauciora sunt media, non voco abrluctionem. neque cum prouuntiatum j3 ")1, medio caret: hoc enim eat scientia. 26. Obiectio autem eat propositio propositioni contJ·aria. differt autem a propositione, quomam obiectio potest esae etiam in parto!, propositio vero aut omnino non poteat, aut saltem non in universaliLus syllogismis. obiicitur autem bifariam et in duabna t 6.guris 1 bifuiam quidem, quia omuis obiectio vel est universalia vel in parte, in duahua autem liguris, quoniam afferuntnr obiectionea oppositae propositioni: opposita vero in prima et tertia tautum .figura conclnduntur. nam cum qnis omni inesse aibi concedí poatnlaverit 1 obiicimus vel quod nulli inest vel qnod cuidam non ineat. ex hi., autem illud, nulli inebse 1 ex prima figura ducitur¡ hoc, c.uidam non inease 1 ex postrema. utputa esto T~ tt unam e ase acientiam; ubi ¡3 , contraria. ergo cum quu proposuerit unam eaae con- to trariornm scientiam 1 obücitur vel quod omnino non est eadem acientia oppositorum, contraria vero sunt oppoaita 1 adeo ut Jiat p1·ima figura; vel quod noti et ignoti non est una scientia. atqne haec eat te1-tia figura. nam de "JI, id est de noto et ignoto, vere dicitur ea esse contraria: aed unam esse eorum scientiam falsum eat. rnrsus itidem fit in privativa propositione. poatulante enim aliqno aibi concedí non e~~e unam acientiam contrario mm, vel dicimus oppositorum esse eandem vel quorundam contrariorum, ut aalubrie et morbidi. omnium igitur esse unam obiicitur ex prima 6.gnra, quorundam ex tertia. ain1pliciter enim in omnibud disputationibna necease est ut is qui universaliter obücit, ad id quod universale eat 20 propositonnn contradirtionem inngaL utputa postulante aliquo aibi concedi non eandcm esae scienfam contrariorum omnium 1 dicat oppositorum e~se unam acientiam. aic autem necease est esse primam 6.guram: medium enim fit quod est uoiversale ad id quod propositum fuit ah iuitio. qui 11utem in parte ohiicit, necesae est ut contradictionem ei iungat, ad quod subiectum propositionis sit universale, veluti noti et ignoti non eandem esae scientiam: contraria namque annt universalia ad haec, litque tertia ligura 1 utiis spectautur. riusmodi yero sunt, quac ita sunt Ínter se affecta ut altennn sit sub altero. quemadmodum optica problemata affecta sunt ad geomctriam, et mechanica ad stereotnctriam, et muaica ad arithmeticam, et phaenomena, id est apparentia, ad astrologiam. fere antem synonymae sunt harum scientiarum nonnullae, ut astrología dicitnr et mathematica et nautica. ítem musica Yoca79 tur tam mathematica quam ea quae spectatur secundum auditum. hic enim scire quod sit, proprium est eornm qui sensus rationem habent, scire autem cur sit, mathematicornm. hi namque hahent causarum demonstrationes, ac saepe ignorant quod res sit, quemadmodum qui universale contemplantur, sacpe quaedam particularia ignorant, quin non animadvertunt. haec nutem sunt, quaecunque cum aliud sint secundurn essentiam, utuntur fonnis. etenim scientiae mathematicae circa fonnas versantur, quia res mathematicae non sunt in ullo subiecto. quamvis enim res geometricae in quopiam subiecto aint, non tatuen qua geometricae, in subiecto to sunt. ut autem opticac ad geometriam , sic ad opticem affecta est go nnmerus impar, ubi )': eat igitnr

43

alía s~ientia, Teluti. fJUOd tr~ctatnr .d.e iride: sc~re enim qnod ait,

pr.opr~urn est phys~ct, cur st.~, opbct aut .stmphciter ant ratione

sctenttae mathematlcae. ex us quoque sctentiis quarum una non collocatur sub altera, multae sic se hahent, veluti medicina sic affecta est ad geometriam. acire enitn quod vulnera orbicnlaria tardíos sanantur, propt'Íum est medici ¡ cur vero tardius sanentur, geometrae. 14. Ex figuris autem prima estad scientiam gignendam aptissima. nam mathematicae scientiae per hanc figuram dernonatrationes afferunt, nt arithrnetica et geometría et optice, et pene dixerim 10 quaecunque considerant cur res sit nam aut omnino aut plerumque et in plcrisque scientiis pet· hanc Jiguram efficitur syllogismns docens cur res sit. ideoque oh hoc etiam est ad scientiam gignendam haec figura accornmodatissima: muime enim ipsius scire proprium est, causam cur res sit contemplan. deinde scientia qua quid res sit cognoscitur, per hanc solam Jigurarn potest investigan, quoniam in media figura non fit attributivus syllogismus, scientia vero qua quid res sit cognoscitur, est scientia affirmationis. in ultima autem figura Jit quidem ayllogismus attribntivus, at non univel'SaW : ipsum vero quid est, in rerum universalium est numero. non enim horno est quadantenus animal hipes. insuper haec figura illis non 30 indiget; illae autem per hanc densantur et augentur, donec ad immediata ventum sit. perspicuum igitur est primam Jiguram esse maxime propriam et accommodatam scientiae. 15. Ut autem contingebat Td «TI:¡ ¡3 inesse individue, sic etiam accidit non inesse. dico autem individue inesse aut non inesse, quía non est Ínter ipsa ullum medium. sic enim non conting,et ut aecundum aliud insit vel non insit cum igitur vel To a. vel To ¡3 in toto aliquo est, Y el etiarn ambo, 6.eri non potest ut T~ «'ti;¡ !3 primum non insit. sit enim orcl « in toto )'· ergo si To non est in toto ')' ( fieri enirn potest ut Td « sit in aliquo toto, To !3 antem in eo non sit), syllogismus erit quo concludetur non inesae oro « Tc'i ¡3. nam si o m ni « inest Td ')' ac nulli !3, consequens est ut nulli !3 insit 6 TO «. similis ratio est, si Td !3 sit in toto aliquo, velut in 1¡, etenim TO 1¡ om ni ¡3, nulli autem « inest qnare To a. nulli !3 inerit, -qt per ayllogismum concluditur. eodem modo probabitur, si ambo in toto aliquo sin t. posse autem fieri ut in quo toto est Td «, non sit To ¡3, et rursus, in quo toto est 13, non sit Td a, perspicuum est ex rerum classibus, quae Ínter se non permiscentur. nam si nihil eorum quae sunt in classe « )' 1¡, attribuitur ulli eorum quae aunt in classe !3 • ~. Td « autem est in toto 6, re eiusdem classis, perspi- to cuum est Td !3 non essc in 9: alioquin permiscerentur classes. similis est ratio, si TO ¡3 in toto aliquo sil. quodsi nentrum sit in ullo toto, ac Td « non insit T"f ¡3, necease est ut individue non insit nam si quod medium sit, necesse erit alterum eorum in toto ali!Juo ease. aut enim in prima figura aut in media erit syllogismus. si tgitur ait in prima, Td ¡3 erit in toto aliquo, quoniam affirmativam effici oportet propositionem in qua ipaum continetnr. áÍvero syllogismna ait in media figura, utrumvis potet'Ít esse in toto, quoniam utrivia iungatur privatio, fit syllogismus. at si u trae que propositiones aint ne- 10 gativae, non erit syllogismus. perspicuum igitur est fieri posse ut individue aliud alii non insit¡ et quando quomodoque id Jieri possit, iam diximus. 16. Ignorantia vero, qnae non secundum negationem sed secundum dispositionem dicitur, est decertio quae per logismum eficitur. haec a~tcm in iis quae primum msunt vel non insunt, bifariam accidit, nempe aut curn simpliciter existimaverit quispiam inesse vel non inesse, aut cum per ayllogismum ad existimandnm adductus fuerit. simplicis igitur existimatiouis simplex est deceptio, eius autcm quae lit per syllogismum, piures. non insit enim Toa. Tc'i !3 individue. ergo si concludat inesse Td a. ....:; ¡3, medium acci- 30 piens 'rO')', deceptus erit per syllogismum. Jieri igitur potest ut ambae propositiones sint falsae; .6.eri etiam potest' ut altera tantum « ulli ')' inest neque Td )' ulli ¡3, aumpta sit falsa. nam si neque autem fuit utraque propositio e contrario, ambae falsae erunt. Jieri autem potest ut ita affectum &Ít oro )' ad « et ad !3, ut neque ait aub « neque universaliter attribuatur T~ 13, quia ... ~ 13 non potest ease in toto aliquo: dicebatur enim ei primum oro a. non inesse. non est F.2

p

To

To

ANAL YTICOR UM POSTERIOR UM l. aatem necesse nt T~ " omnihus rehus attrihuatur universaliter. quare amhae propositiones falsae eront. accidit etiam ut altera 80 propositio Tera accipiatur, non tamen utravis, sed propositio ")'· nam propositio )' ~ semper falsa erit, quia in nullo est T~ ¡3. at propositio 11 )' vera esae potest, nluti si T~ " et Ti; )' et T.¡l ¡3 inest individne. quando enim idem plnrihns primum attribuitur, neutrum alteri attribuetur. nec quicquam refert, si insit non individue. deceptio igitur qua existimatur inesse, per haec atque hoc modo solam 6.t, quia non erat in alia figura syllogiswus quo concluderetur inesae. ea vero qua existimatur non inesse, 6.t et in prima et in to media 6gura. primum itaque dicamus quot modis in prima 6gura 6.at, et qnomodo habentibus propositionibus. fieri igitur potest, cam amhae propositiones sint falsae, veluti si TJ " et Ti; ')' et T;- ¡3 ineat individue. nam ai aumptum fuerit TJ " nulli )' 1 T~ )' vero omni 13 ineaae, falsae eront propositiones. lieri etiam potest, cum altera propositio si t. falsa, et quidem utrnis. 6.eri enim potest ut propos1tio " )' ait vera, sed )' 13 falsa, ")' vera, quía non omnibus rebus inest To "• )' 13 falsa, quia non potest ineue T~ j3 TJ )' 1 coi nulli inest TJ 11: alioqui non erit amplias vera propositio " )'· ítem 20 ei sint ambae verae, etiam concluio erit vera. accidit etiam ut propositio )' 13 sit vera, cum altera ,¡t falsa, veluti si To j3 est et in )' et in ": necesae est enim alterum sub altero esse. quare si acceperit To " nulli )' inesse, falsa erit propositio. perspicua m igitur est, et cum altera propositio sit falsa et cum ambae, falsum syllogismum fore. in media nro 6gura .lieri non potest ut ambae propoaitiones sint in totum falsae. cum enim TJ " omni j3 inest, nihil so licebit accipere qnod alteri omni alteri nulli insit. oportet autem ita aumere propositiones, ut medias terminas alteri extremo in~it, alteri non inait, aiquidem futuros est syllogismus. si igitur ita acceptae sunt falsae, mauifestum est contrario modo accept.as vice 'Yersa se habitaras. hoc autem est impoaaibile. at ex parte utramque falsam esae nihil nt.at. veluti u TJ )' et Ti; " et Ti; j3 cuidam inest. nam si sumptum fuerit omni "• nulli antem j3 ineaae, falsae erunt ambae propositionea. non quidem totae sed ex parte. itidemque .liet, si commutato ordine pronuntiatum privativum positum fuerit. 6.eri autem poteat ut altera et quidem utravia falsa ait. quod enim inest omni "• etiam Ti¡ j3 iuerit. si igitur sumptum fuerit toti 1" inesse To )', toti autem 13 non inesse, certe .rropositio )' 11 vera erit, j3 )' falsa. rursus quod nulli ¡3 inest, omm " non inerit. nam ai Tif ", etiam Ti; j3 inesset: atqai non inerat. si igitur sumptum fnerit To )' toti " inesae et nulli j3 1 propositio )' j3 vera erit, altera. Tero falsa. similiter 6.et transposito pronuntiato privativo. quod enim inest nulli "• etiam nulli 13 inerit. ai igitur sumptum fuerit To "1 toti " non inesse, toti autem j3 inesse, certe propositio ")'vera to erit, altera Tero fiilsa. ac rursua quod omni 13 inest, falso accipitur nulli " inesse, quia necease est, ai o mni 13 inest, ut etiam cuidaw " inait. ai igitur anmptum fuerit o mni j3 inesse T~ )', nulli autem "• propoaitio quidem )' 13 nra erit, aed )' " falsa. perspicuam igitur est, et cam ambae propositionf!a sint falsae et cum altera t.antum, fore ayllogismum deceptivum in iis quae aunt individua. t 7. In iis autem quae non individue insunt aut non insuut, cum per proprinm medium 6.t ayllogismus falai, non poasunt ambae 20 propositiones falsae esse, sed ea tantum in qua continetur maiua extremum. proprium medium id appello per quod 6.t syllogismus contradictionia. insit enim To 11 Ti¡ 13 per medibm )'· cum igitur necease sit ut propoaitio yl3 samatur aCJirmativa, ai 6.t syllogismus, maDÜeatum est hanc propositionem aemper fore Teram, quia non convertitur, propositionem autem ")' falsam, quoniam hac converaa ayllogismus contrarias eCJicitur. aimiliter 6.et et si ex alia classe median. snmptum fuerit, ut ~ ~ ai et in toto " est ct omni j3 attriH baitnr. necease enim est nt propoaitio a 13 maneat, altera nro conTert.atnr. quapropter altera semper Tera erit, altera semper falsa. ac fere huiusmodi deceptio eadem est atque ea quae lit per proprium medium. quodsi non per proprium medium 6.at ayllogismus, sane cnm sub" eat medium, nulli autem 13 inest, necesse est falsas esse ambas propositiones. sumendae enim sunt propoaitiouea contrario modo quam revera habeant, ai futuros est syllogismua. cam autem ita 1um11Dtnr, ambae efliciliDtur falsae, vela ti

si T~ " toti ~ inest, To 8' autem nulü j3. his enim conversis erit ayllogismus, et propositiones ambae falsae. cum vero sub " non est medi1m, Teluti To ~, propositio quidem " O' vera erit, propositio Sl ante m ~ j3 falsa. erit enim " ~ nra, quia non erat in "T~ O'. at 313 falsa, quía si vera esset, e tiam concluaio esset vera: sed erat falsa. quando autem per mediam liguram .lit deceptio, fieri nequit ut ambae propositiones sint tot.ac falsae. cum enim To j3 est sub 111 nihil est quod possit alteri omni alteri nulli inesse, ut antea quoque dictum fuit. potest autem esse altera falsa et quidem atravis. nam si To )' et Ti¡ " et Ti; j3 insit, si sumptum fuerit T~ " inesse, sed Ti¡~ 10 non inesae, propositio " )' vera erit, altera ver o falsa. rursus si snmptum fuerit To )' inesae T~ ~~ nalli autcm "• propositio quidem )' j3 vera erit, altera autem falsa. si igitnr privativus sit syllogismna deceptionis , dictum est quando et per quae erit deceptio. ai vero sit aCJirmativus, cum est per proprium medium, impossibile eat amba.s propositiones esse falsas: necease est enim propositionem )' j3 manere, si futuros est syllogiamus, ut antea quoque dictum fuit. quare propositio )' " semper e1-it falsa: baec enim est quae con- liO vertitnr. similia ratio eat, si ex alia classe sumatur medium, nt dictum fuit etiam in privativa deceptione, quia necease est ut propositio 3- j3 maneat, " 3- vero convert.atur. ac deceptio eadem eat cum priore. cum autem non per proprium medium exstruitur syLlogismus, si quidem ait To O' sub " 1 haec erit Tera, altera falsa. potest enim To " pluribus ineaae, quorum alia sub aliis non sint collocata. quodsi ~o ~ non ait sub "• hanc quídem semper const.at esse falsam, qnia sumitur aflirmativa. sed O' 13 t.am vera quam falaa esae potest: nihil enim prohibet T!ominas TJ" nulli! insit, To ~ 30 autem omni ~ 1 ut animal inest nulli acientiae, scientia omni masicae. ruraas nihil prohibet quominua To " nalli ~ ac To a nulli j3 insit. perapicuum ig1tur est, cum medium non eat sub ", et ambu propoaitionea falau esse posae et alterutram. quotnpliciter igitnr et per qnae possint eCJici deceptiones syllogisticae, t.am in immediatia quam in iia quae per demonstrationem probantur, perap¡_ cuum est. 18. Perspicuum etiam est, si quía aenaua desit, necease esse ut aliqua scientia desit, quam imposaibile est percipere, siquidem discimus aut inductione aut demonstratione, eat autem demonatra- b tio ex universalibus, iuductio nro ex particularibua¡ impossibile Tero est univeraalia contemplari nisi per inductionem, qaoniam et ea qaae abstracta dicuntar, eront per inductionem nota, si qnia dec_lar~re velit quaedam cuique generi ineaae, quamTis non separabilia a1nt, quatenua uuumquodque eat hoc tale. at autem inducant qui sensu carent, .lieri nequit, quia singularium est sensus. non enim potest accipi ipsorum acientia, quia nec ex aniTersalibua accipi potest sine inductione, nec per inductionem sine sensu. 19. Omnia autem syllogiamua ex ti-ibas terminis constat. ct 10 alius quidem vim hahet probandi inesae To " T(f )' 1 qaia inest Ti¡ 13 atque hoc Ti¡ )', alias vero est privativas, alteram propositionem hahens qua aigni6.catur ineaae quippiam aliad alii, alteram, qua signilicatur non inesae. ferspicuum igitnr est haec esse principia, et quae Tocantnr anppontiones. his enim ita acceptis necease eat probare, velo ti To " T.¡ )' inesse per j3, m rana To 11 Ti; j3 per aliad medium, itidemque To ~ Tí¡)'· constat igitar eos qui prohabiliter t.antum ac dialectice argumentantnr, hoc solum respicere debere., an ex propositionibas, quoad eius Ji.eri potest, qaam ma:rime pro- liO babilibas eCJiciatnr syllogismus. qnocirca et.si re vera est aliqaid medium inter" et 13, aed videtur non esse, qui per hoc argument.atnr, diiilectice argument.atur. cum autem ad veritat.em probationes diriguntnr, ex iis quae insunt considPrare oportet ideo aatem quaedam sic ae habent, quia in nnoqaoque gene1·e reperitnr, quod alii attribnitur non ex accidenti. dico antem ex accidenti: Telati albam illad int.erdum dicimus eaae hominem, cum non aimiliter dicamua etiam hominem esse album. hic enim cum non 1it aliad quiddam, eat albw: albam aut.em dicitar homo, quía accidit homini ut sit albn1. annt igitur nonnalla eiasmodi nt per se attribuantur. esto igitur To )' eiusmodi, quod alii non inait, huic Tero primo iuit 30 To 13, nec Ñt aliad interiectum, itidemque rorana ~o insit Tí¡ ~~ atque hoc Ti¡ ¡3. utrum igitur necease eaf hoc conaiatere, an potest

•

AN ALYTICORUM POSTERIORUM I. in in6.nitnm progredi? ac rursus si Ti¡ e& nihil attribuitur per se, A 'Yei"O T{f ~ Ínest primo, interÍectO autem nulli prior~ Ítem T~ 8 inest Ttf r¡, atque hoc Ti¡ 13, utrnm hoc quo,ue necesse eat conaiatere, an et hoc potest in in6.nitum progredi ·. differt autem hoc quaesitnm a r,riori, quoniam illo modo quaeritur incipiendo ab eo quod nulli alli inest cum aliud ipsi insit, utrnm liceat aursmn verans in in6.nitum p•·ogredi; hoc autem modo quaeritur, sumpto initio 82 ah eo quod alii attrihuitur et nulli aubiicitur, utrum deorsum versus liceat in in6.nitum progredi. praeterea terminatis extremis pos11Ultne media esse infinita'! verb1 gratia si T~ e& inest -ri¿l ,-, medium autem eorum est T~ 13, Tou f3 vero et T;; e& aunt alía media, atque horum alía, utrum haec quoque Íll iu&nitum possunt progredi, annon possunt? hoc autem considerare nihil aliud est quam quaerere utrum demonstrationes in infinitum progrediantur, et utrum omnium ait demonstratio, an extrema se invicem tenninent. aimiliter dico 10 qnaerendum esse de privativis syllogismis et J?ropositionihus, veluti T~ e& nulline 13 insit primo, an sit aliquid medlUrn cui priori non inait; veluti an medium sit T~ "IJ, quod insit omui 13, et rursus an hoc alü priori T~ e& non inait, veluti an medium sit To 9, quod omni '1 insit. etenim in his quoque aut infinita snnt ea quibus prioribus non inest, aut consiatunt. in iia vero quae reciprocantur, non aimiliter se res habet, qaoniam in iis qua e sibi invicem attribuuntur, nihil est cui primo· vel postremo attribaatur. omnia namque ad omnia, quantum ad hoc, aimiliter affecta sunt, si ve sint in6nita quae eidem attribuuntur, si ve ambo illa, de quibus dubitatur, sint iu6.nita; 10 praeterquam si non similiter fiat reciprocatio, sed alternm ait ut accidens, alternm vero ut attributio. 20. Media autem non posse esse infinita, si tam deorsum quam nranm versus attributionea consistant, manifestum est. {voco autem attributionem sunnm versus eam quae progreditur ad magia univeraale, deorsum venus eam quae progreditur ad particulare). nam si, cum T~ " attribuatur T~ t;, infimta sunt media, ubi 13, constat accidere poiSe nt ah e& deorsum versus alternm alteri attribuatur in iuJinitam, quía priuaquam ('erveniatar ad 1;, infinita sant media, et a ?; auraam versas aint infimu attribnta, priusquam perveniatur ad e&. quare ai haec aant impossibilia, etiam Tou" et T;; t; impossibile est 30 in6nita esse media. nec enim t¡nicquam refert, si quis dicat qaaedam TOl, A ¡3 WVÍCem haerere, adeo Ut nihil sit ÍnterÍectum, alia "Tero non posse accipi. quodcunque enim sumpsero Tw~ f3, media, vel ad e& relatione habita vel ad ?;, aut ernnt infinita aut non. a quo autem primum incipiant esse infinita, sive statim sive non atatim, nihil refert: na m qua e sunt post h11ec, infinita son t. 21. Perspicuum autem est etiam iu privativa demonstratione fore terminum in quo consistatur, siquidem in attributiva consistitur ex utraque parte. ponatur namque fieri non posse ut progreseua ait infinitos tam ah ultimo sursum versus (ultimum appello quod 6 nulli alii inest, cum ipsi aliud insit, ut T~ 1;) quam a pnmo ad ultimum ( voco aotem primum quod de alio dicitur, cum de e o nihil aliud dicatur). ai igitur haec sunt, constat etiam in negatione fore tenninum in quo con~istatur. tril?liciter enim probatur non inesse. aut enim cuí inest T~ )', ei omm inest To l3, cui ve ro inest T~ f3, nulli intst T~ "· ergo in pronuntiati l3 )' atque adeo semper alteriua intervalli prohatione neceue eat progreJi ad principia medio vacantia, quoniam hoc intervallnm eat attributivum. altet·om aotem si 10 alii priori non ineat, nluti Ti¡ ~, o pus erit ut hoc o mni l3 insit. et ai rursaa alii priori ipso ~ non inait, opua erit ut illud o mni ~ inait. quocirca cum progreaaos deorsum versus consistat, etiam auraum versus conaistet, atque erit aliquid primum, cuí non insit. rnrsus si ..~ 13 omni ", nalli autem )', T~ e& nulli )' ineat. ai rursns hoc probare oportet, manifestum eat vel aoperiori modo probatum iri, vel hoc, vel tertio. de primo i~itur dictum est, sccnndos autem ostendetur. aic vero probaret, veluti qnia T~ ~ omni f3 inest, nulli autem )', ai necease est ineue quippiam Ti¡ ¡3. ac rursus ai hoc Ti¡ )' non inlO erit, aliad Tí; ~ inest, quod Ti¡ )' non inest. itaque cum inesse semper aaperiori aistatur, sistetur etiam non inesse. tertius autem modas erat: ai TO " omui f3 ineat, T~ )' autem non inest, non omni e& inest T~ )'· rursua autem hoc vel per supra dictos modos vel similiter probabitur. illis igitur modia consiatitur. ai yero sic probetur, T~

45

rnrsus accir,ietur T~ 13 Ti¡ • inease, coi To y non omni ineat. et hoc rursus sim1liter probahitur. com autem sufponatur deorsum veraus atar~ manifestum est fore ut consistat ellam T~ )' negatum. perapicuum autem est, et ai non una via probetur aed omnibua id 30 est modo ex prima figura modo ex secunda vel tertia, hoc erlam pacto fore tenninum in quo consistatur. 6.nitae namquf' sunt viae• ac n.ecesae ~st ut ~¡~ 6nities. accepta ai.nt finita uní versa. stari igi~ tur 1o negallone, stqmdem et m aflinnat10ne, mauifeatum est. 22. Stad autem in illis, logice considerantihua ita perspicuum e1~t.. sane in iia qu~e ~ttribuuntur iu quaestione quid est, hoc eat ~ani_fest~m. nam s1 licet definí re,. vel si cognosci potcat quid res a1t, mfimta ve ro percurrere non licet, necease est ea ease 6.nita quae attrihuuntur i~ quaestio!l~ quid est. universaliter autem sic &1 dica~us. potest emm ;ere d1c1 album ambulare et magnum illud esse lignum, et rnrsus hgnum esse magnun: et hominem ambulare. differunt igitur hoc modo dicere et illo modo. cum enim dico album esae lignum, tune dico id coi accidit ut sit album esse lignum. aed album non est tanquam subiectum ligno, quia ~eque cum esset album neque cum essl't speciea albi, factun1 est lignum: proin~e non eat .lignu~n nisi per accidena. cum autem lignum albo~ ~ase d1co, non dtco al1ud qu1ddam esse album, eique accidere ut a1t 10 l¡gnum (quemadmodum cum dico nlllaicum esse album: tune enim dico h~uainem ease album, cui accidit ut sit musicua ), sed lignum eat s~1ectum~ quod factu.m eat album, cum aliud quid non esaet ~uam 1paum hgnn:m aut lignum. quoddam. quodsi nomina ponere licet, hoc modo dicere esto attnhuere: illo autem modo aut nullo modo a_ttrihuere,_ aot attrihuere quidem, non tamen simpliciter sed per acc1dena attnbuere. esto autem attributum, ut albnm · id vero cui attribuitur, ut lignum. anpponatur igitur attributum' attribui semper ei cuí 11ttribuitur, simpliciter, non per accidena. sic enim 10 de~onatratione~ demonstrant. itaque attribuilar vel in quaeatione qmd eat, vel qma est quale aut quantum aut relatum ad aliquid aut faciens aut patiena aut ubi aut quando ¡ nimirum cum unum uni attributum fuerit. praeterea quae aigni6.cant cssentiam, significant id .cuí attribuuutur n_ihil aliud esse quam illud ipsum quod attrihultur, aut partero ems. quae vero non eueutiam aignificant, sed dicuntur de alio aubiecto, quod nec est illud ipaum attributum nec para eius, aunt accidentia, ut homioi attribuitur album. horno nam- 30 que nec est ipsum album nec ipsum quiddam album. aed fortasse animal: horno enim est ipanm quiddam animal quae vero non essentiam aigm6.cant, oportet alicui suhiecto attribui; nec esae album quoddam, quod, cum non sit aliud quippiam, album sit. valeant enim ideae, quía sunt tet·etismata; et si re vera siut, nihil tamen 11d hunc sennonem perti.neot: non enim demonstrationes de rebua huiu5modi sunt. praeterea si non est hoc huiusce qualitas et illud huius, nec qualitatis qualitas, fieri non potest ut ita invicem attribuatur: aed vere quidem dici potest, invicem autem attribui vere non potest. quid euim? 11ttrihuetorne ut substantia! veluti si sit 6 genus aut differentia generis att.ributi. atqui o~tensum est haec non fore infinita, nec deorsum nec suraum versus. veluti homo e5t hipes¡ hoc est animal; hoc autem est aliud. nec progresan in6nito animal dicetur de homine, hoc de Callia. hoc de alío, in quaeatione quid es t. omnem enim huiusmodi aubstautiam licet de&nire: infinita vero non possunt intelligentia perr.urri. quocirca nec suraum nec deorsum versus aunt infinita, quandoquidem eam de6.ni•·e non licet, cuí infinita attribuuntnr. sane ut genera, non sibi mutuo ac ret·iproce attribuentur: alioquin genus erit pars dui ipaius. iO sed nec quale nec aliquod aliud accidens iuvicem attribuitur, nisi per 11ccidens: haec euim omnia accidunt et substantiis atbibuuntur. at vero nec sursmn versus infinita erout. nam unicuique rei attribuitur quod aiguificat vel qu11le quiddam vel quantum quiddam vel tale quippiam, vel quae sunt_in reí essentia; haec autem 6.nita sunt, ac genera categ01·iarum finita sunt: aut enim est quale aut quantum aut ad aliquid aut faciens aut paticus aut ubi aut qnando. supponitur ante-m unum nni attribui. quae autem non siglü6cant quid est, ipsa sibi non attribui, quoniam omnia sunt acddentia. sed alia per se 1 alía secundum alium modum. haec vero omnia dici- 10 mua alicui suhiecto attribui¡ accidens autem non esae suhiectum

46

AN ALYTICOR UM POSTERIORUM l.

qnoddam. nullam enim eiusmodi rem ponimus esse, qnae cnm non sit aliud quippiam, dicatur id qnod dicilur; sed ipsum alii dicimus attribui, et alia quaedam alii. itaque nec snrsum nec deorsum versus unum uni inesse dicetur. de quibus enim dicuntur accidentia, aunt ea qnae continentur in cuiusque rei essentia; atque haec non sunt infinita. sursum verq sunt et haec et accidentia; ambo autem non infinita suot. necease est igitur esse aliquid, cui primnm 30 quippiam attrihuatur, l!t hui e aliud; atque hoc consistere, et csse aliquitl quod nec alii p1iori attribuatur nec alii priori subiiciatur. expositus igitur est hic dernonstrationis modus. practerea vero est alius modus, ai eorum est demonstratio quibus aliqua prius attribuuntur. ad ea vero quorum est demonstratio, non potest quispiam meliw affectus esse qnam si ea cognoscat; nec potest ea cognoacere sine demonstratione. quodsi hoc per haec notum lit, haec autem non novimus, nec ad ea melina affecti sumus quam si cognoaceremns, ne id qnidem sciemus quod per haec notum fieri debet. si igitur licet aliquid scire per demonstrationem simpliciter, non ex quihusdam nec aub condicione, necesse est attrihutiones inte1iectas 84 consistere, quia nisi consistant, sed sit semper aliquid supra id quod aumptum fuit, omnium erit demonstratio. quare si infinita percurri nequeunt, quorum est demonstratio, ea non cognoscemw per demonatrationem. ai igitur nec mclius ad ea sumos affecti quant ai cognosceremus, non licet quippiam per demonatrationern scire simpliciter, sed aub condicione. logice igitur ex his lides lieri potest de eo quod dictum fuit. analytice vero per hace brevius probaso bitur, nec aursum nec deorsum versus infinita esse poase attrihuta in tlemonstrati.-is scientiis, de qnibus consideratio instituta est. nam demonatratio est eorum quae per se insunt rebus. per se antem dicuntur bifariam, nempe qua e illis insunt in attribntione declan:nte quid est, et quibus suhiecta inannt in attributione declarante quid est. ut numero attribuih1r impar, quod quidem numero inest, aed ipse numerus inest in eius definitione. rursusque multitudo aut divisibile in delinitione nnmeri inest. horum autem neutra possunt ease infinita; nec ut impar att•·ihuihtr numero: ntrsns enim in im10 paJi aliud esset, cni cum esset in impari, impat· iuesset. quod si eat, primum numeras inerit iis qnae ipsi insnnt. si igitur infinita eiusmodi non possunt uni inesse, certe nec sursnm versus erunt infinita. at vero neceaae est omnia inesse primo ut numero, et illis numerum. proinde reciprorahuntnr nec latina patebunt. sed nec ea sunt infinita quae insunt in attributione declarante quid est: alioqui nihil posset definiri. quare si omnia attributa dicuntur per se, haec autem non aunt infinita, u tique consistent quae sunt snrsum versus: pro in de et deorsmn. quodsi ita est, u quoque finita erunt SO quae aunt dnobus tenninis interiecta. si antem hoc verum cst, iam patet necesse esse ut sint demonstrationum principia, neque ait omnium rerum demonstratio, quod initio diximns quosdam asserere. etenim ai sint principia, nec omnia sunt demonstrabilia, nec in inlinitum iri potest. esse enim horum utrumlibet nihil aliud est quam nullum esse intervallnm immediatum et individuum, sed omnia esse dividua, quoniam ob terrninmn intrinsecns imrnissum, non extrínsecos assmnptum demonstratur id quod demonstratur. quare ai hoc in infiuitnm abire potest, fieri etiam potest ut infinita aint media duobns terrnini' interiecta. sed hoc est impossibile, ai 1 attributiones consistunt sursum et dcorsum versus. coos1stere autem antea logice, nunc vero analytice ostensum fuit. 23. His autem probatis perspicuum est, si unum quippiam duobus insit, "''eloti -r~ a -rí; ')' et -r;; 3', cum alterum alteri aut n\lllo modo aut non omni attribuatur, non semper secnndum aliquid commune iuease. utputa isosceli et scaleno haec affectio, duobus rectú aequales angulos habere, secundum commnne quiddam inest: inest enim qua est figura quaedam, non qua est aliud. hoc vero 10 non semper ita se hahet. esto namqne -r~ j3, secundum quod -rJ 4 'r'cji ')' 3' inest. constat igitur etiam -ro j3 -rí; 'Y et -r patet eam etiam docente ad impossibüe esse meliorem. . . 27. Eat autem scientia exquisitior et prior qnam alia sclenb_a, nempe ea qua percipitnr quod sit et cur sit, non aeors~tm quotl s1t, qnam acientia tanto m cur si t. et quae non est de sub1ecto, quam ea quae est de subiecto, nt ar-ithmeti~a ~uam mosi~a. et _quae eat ex paucioribus, qoam ea qnae est ex ad1ecuone, ot anthmebca qua~n geometria. dico autem ex adiectione, veluti unitas est substantla absque situ, punctum vero est substantia non sine situ: hanc voco ex adiectione. 28. Una scientia, quae acilicet est uniua generis, est eornm qnae ex primis compon~mtnr, et partes sunt aut affe~ti?n.es hornm per se. diversae sc1ent1ae sunt eonun, quornm pnnc1p1a nec ex • eiadem principiis oriuntur nec altera ex alteris. lmius ~ei signmn est, cum quis ad indemonstrabilia pervenerit. oportet enun ~a esse in eodem genere in quo sunt conclusiones demomtratae. s1gnum qnoque huius rei est, cum ea quae monstrantur sunt in eodem genere et syngenea. 29. Fieri autem potest ut eiusdem ronclusionis aint. piures dcmonstrationea, non solum ex eadem clasac sumpto termmo non cot•tinenter cohaerente, velnti si terminorum a. ¡3 sumatur medium )' et ~ et {, sed etiam ex diversis classibus. 11tputa esto « mutari; ubi ~. moveri; TO ¡3 ante m voluptatc aílic~ et rnrsus TO '1 trant~ qnillari: vere igitnr et To ~ T~ ¡3 et TO « Tejí ~ attribuitur: etenim qui voluptate afficitur, movetur; et quod movetur, mutatur. rursus TO « Tejí '1 ac TJ '1 Tejí ¡3 vere attribuitur: quicunque enim volupta~e afficitur, tranquillatur; et qni tranquillatur, mutatur. quare per divena media et non ex eadem classe conficit11r syllogismus. non ita tame11 nt nentrnm medinm de altero dicatur, quia necease est nt ambo alicui eidem insint. considerare autem oportet quoties etiam per alias figuras syllogismus fieri possit eiusdem concluaionis. 30. Fortnitae autem rei non est scientia per demonstratio20 nem. fortuitum enim nec est necessarium nec plenunque evenit, sed est id qnod praeter haec lit; demonstratio vero est hornm alterioa. omnis enim syllogismus efficitur vel per necessarias propositiones vel per eas qnae plemmqoe vcrae sunt. et siquidem propositiones sint necessariae, etiam conclusio est necessaria; sin aotem plernmque sunt verae, etiam conclusio est huinsmodi. quocirca si fortuitmn nec plerumque est uec necesaarium, non potest esse eiw demonstratio. 3l. N ec per sena um lit ut sciamua. nam etsi aensus est rei 30 talia ac non huius alicnins, tamen necease est sentire hoc aliquid et alicubi et nunc. quod autem eat univenale et in omnibus, sentiri neqnit, qnia non est hoc aliquid neque nunc: alioqui non esset universale: quod t:nim est semper et ubique, id dicimus esse nniversale. qnoniam igitnr demonstrationes sunt universales, universalia vero non licet sen tire, perspicuum est non lieri per sensum ut sciamus. immo planmn est, etiamsi sen su pe•·cipi posset triangulum doobus rectis aeqnales anguloa habere, nos esse requisituros demonstrationem: nec enim, ut quidam inquiunt, sciremu$. necesse est enim sen tire particulare: scientia ve ro est, qnia nniveraale cognoscitnr. iccirco si supra lunam essemns et videremns oppositam 8S esse ttrram, nonrlum cognosceremus causam defectionis. senti•·emna tnim lunam nunc deiicerc, non qnamobrem omnino deficiat, quia sensus non est rei universalis. vernm tamen ex eo quod

To

-videremus aaepe hoc accidere, nniversali inveatigato demonstrationem haberemus: ex pluribus enim particularibus universale manifeatum fit. universale autem est magni faciendum, quia patefacit cauaam. quocirca eiusmodi rerum, qnarnm alia est causa, universalis cognitio est praestantior sensuum perceptionibns et intelligeotia. primonun autem principiorum alia est ratio. perspicuum igitur est fieri non posse ut sen tiendo aciator aliquid rlemonstrabile, nisi 10 quía aentire hoc appellet, acientiam habere per demonstrationem. sunt vero nonnulla qoae ob sensus defectum refernntur inter problemalL quaedam enim si -videremus. non quaereremus, non quasi acientes eo ipso quod Yideremus, sed tanquam habentes universale ex eo qood oculis cerneremos. veluti si videremus vitrnm perforatum et lomen pertransiens, manifestum esset etiam cnr illnminet, quia videremus quidem seorsnm in singnlis vitria, aimnl autem intelligeremus rem ita se habe1·e in omnihus. 32. Fieri autem nequit ut eadem principia sint omninm ayllogismornm. ac primum logice considerantibua hoc vemm esse patebit. ayllog!smomm enim alii sunt nri alii falai. nam etsi licet vernm m ex falsis concludere, tamen hoc semel lit, velo ti si TO " de "vernm est, medium autem T~ ¡3 eat falsum: neque enim T~ « Tejí ¡3 inest neque T~ ¡3 Ti¡ )'• sed si harnm propositionum media accipiantur, falsae ernnt propoaitiones proayllogismorom, quia omnis conclusio falsa ex falsis principiis ef6.citur, verae autem ex veris. differnnt autem falsa et vera. deinde nec falaae conclusiones ex eisdem principiia colliguntur. etenim aihi inviccm falso attribuuntur et contraria et quae non possunt simul esse, veluti iustitiam e ase ininstitiam aut ignaviam, et hominem ease equum aut bovem, et aequale esse ma- 30 ius vel minos. ex iis autem quae poaita sunt, ita probari poteat, quia nec omnium verarum conclusionum eadem sunt principia. multarum enim principia genere differunt, nec aptari que intelligentiam (voco enim intelligentiam principium acientiae) nec scientiam indemoustrabilem: haec antem est exiatimatio propositionia immediatae. atqui 89 vera est intelligentia et acientia et opinio, et quod per haec dicitnr. quamobrem restat ut opHüo ait circa id quod eat quidem verutn aut falsnm, aed potest etiam aliter se habere. hoc autem est exiatimatio immediatae propositionia et non necessanae. atque hoc eat conaentanenm iia quae apparent: nam opinio eat res inconatans, et natura eins est eiusmodi. praeterea nemo putat se opinan, sed scire, cum putat rem non posse aliter ae habere. cnm autem pntat rem ita esse, verum aliter quoque esse posse, tune nihil prohibet quo minos co opinetur. quasi talia r~i ait opinio, necessariae vero scientia. quomodo igitur non licet ídem opinari et scire? et cur opinio non eat scientia, ai quis posnerit, quodcunqne novit, de eo opinionem haberi posse? persequetur enim media et qui acit et qui opinatnr, donec ad immediata pervenent. quare ai ille novit, etiam quía opinatur novit. ut enim licet opinan quod ait, ita etiam cur aít. hoc autem est medium. an si ita exiatimabit qnae non possont aliter se haberE', ut exiatimet se habere definitiones per qnas demonstrationes con&.ciuntur, uon opinahitur, sed sciet? ai vero exiatimabit vera quidem 10 esse, non tamen haec ipsis inesse secundum easentiain et secundum formam, vere opinabitur, non autem sciet, et quod ait, et cur ait, si per ÍUlmediata opinatus fuent? ai vero non pE'r immediata, opinabitur aolnm quod ait? einsdem autem rei opinio et acientia non omnino snnt. aed quemadmodum et falsa et vera opinio aunt aliquo modo eiusdem rei, ita etiam acientia et opinio sunt eiusdem rei. ai quis enim dicat et opinionem veram et falsam, ut acilicet nonnulli asserunt, einsdem rei use, accidit ut absu¡·da probet cum alia., tnm hoc, non opinan quempiam id qnod opinatur falso. quia vero idem dicitur multis modis, alio modo possunt ease eiosdem !10 rei, alio modo non possunt. vere enim opinan dimetienti esse communem mensoram cum latere absurdum est. sed quía dimetiena, circa quam opiniones versantur, est una et eadem res, ita opiniones aunt eiusdem rei. utnusqne vero esaentia, quae in de&mtione ponitur, non est eadem. aimiliter autem et acientia et opinio aunt eiuadem rei. altera namque ita est de animali ut non possit non esse animal, altera vero ut poasit. veluti si altera ait de eo quod est id ipaum quod homo; altera vero sit quidem de homine, non tamen de eo qood eat id ipsum qood homo. eadem enim res, homo acilicet, non eodem modo accipitur. ex his autem perspicuum est &en non posse ot eandem rem simul opinetur qui11 apiam et acial: alioquin exiatimaret eandem rem aliter se habere posse et non alitE'r se habere posse; quod fieri nequit. in alio vero et alio homine utrumqne ease potest de eadem re, ut dictum fuit. in eodem vero non est ita possibile. alioquin aimul existimahit, exempli cansa, hominem esse id ipaum quod animal ( hoc enim est non posse esse non animal) et non id ipanm qnod animal: hoc euim sit poaae esse non animal. reliqna, id est quomodo distingoere oporteat dianoeam et intelligentiam et scientiam et artem et prudentiam et aapientiam, partim ad naturalem partim ad moralem contemplationem mapa pertinent. lO 34. Sagacitas autem e4t hona qnaedam medii coniectatio breviasimo tempore, veluti si quis videos lnnam aemper aolem Tersos splendere, confeatim intelligat cnr hoc ait, nempe qoia illustrlltur a aole; aut videos colloquentem com divite, cognoscat enm ideo colloqui quía pecuniam mutftatur; aut aciat cnr duo aliqui sint amici, quía scilicet aunt eiuadem inimici. omnes enim medias cansu perapectis extremis cognovit. esto aolem versus aplendere, uhi & ; illnstran a aole ~; luna "d )'• ineat igitur luuae, ".; )', Td ~. id eat illustran a aole; Ttf ~ autem Td &, hoc eat illud versus aplen10 dere, a quo illnstratur. qnare etiam Tíl )' or~ a ineat per ~.

11. t. Qnae qnaeruntnr, tot numero mnt quot sunt ea qnae acimna. quaenmns autem qoattuor: qnod ait, cur ait, an ait, et quid ait. cum enim utrum sit hoc an hoc qnaenmua, plora complectentea, Teluti utrum aol deficiat au non, tune qnaerimus quod sit. huiua aatem rei eignum eat, quia cnm iovenimns quod sol deficit,

49

deainimua qnaerere; et ai ah initio cognosceremns qnod deficit, non qnaereremna an deficiat. cum autem cognoscimus quod sit, tune qnaenmns cur sit. veluti cu1n novimus qood sol deficit et 30 quod terra movetur, tone quaenmos cur deficiat vel cor moveatur. haec quidem ita quaen1nua. quaedam vero alío modo qoaenmus, veluti an ait necne Centaurus vel deus. dico autem an sit necne aimpliciter, non an ait alhus nccne. cum autem novimus rem esae, ~uaerimus quid ait, Teluti quid igitur est dens? aut quid est homo. quae igitnr quaerimoa et quae inventa cognoscimns, haec et tot sunt. .2. Com autem qnaenmus quod sit aot an sit simpliciter, tum qnaenmus utrum sit medium ipsius an non sit. cum autem cognoacentes nl quod ait vel an sit, sive in parte sive simplicite~, rursus IJilaerimns cur ait ant quid sit, tune quaerimos quodnam sit medium. SO (sic autem intelligo quod ait vel an sit, in parte et simpliciter: in parte quidem, veluti de.ficitne luna? vel augetume? etenim sitne aliquid necne, huiusmodi quaestionihus quaerimus. simpliciter autem, veluti an sit necue luna vel nox.) in omnihus igitur quaeatiouibus accidit ut quaeratnr vel an sit medium Tel quod sit medium. nam causa est medium, in omnihus aotem haec quaeritor, veluti ddicitne? eatne causa aliqua, an non? post haec, cttm cognovimos esse aliquam causam, quaenmus quaenam haec si t. nam causa cur ait non hoc vel illud, sed simpliciter easentia, vel non simpli- 10 citer, sed aliquid ex iis quae iuaunt per ae aut per accionnn? cum vero accepimus quod est, tum quaerimus quaenam igitur est ratio illa? quod autem medii sit omnis quaestio, ea declarant quorum medium est •~nsibile. quaerimus enim non percepta per sensum (exempli causa) eclipsi, an ait uecne. quodsi essemus supra lunam, non quaereremua an fiat, neque cur fiat: sed confeatim manifestum esaet, quoniam ex sensu fieret ut etiam univeraale cognosceremus. senaus enim percipit terram nunc opponi, quía con~tat lunam nunc de&- 30 cere: ex hoc antem fieret universale. quemadmodum igitur diximua, nosse quid ait, idem est atque noase cur sit. hoc autem vel aimpliciter, non eorum quippiam quae insunt, vel eorum quippiam, cuiusmodi sunt habere duos angulos rectos, llUt esse maius vel minus. esae igitur in omnibus quaesitis quaestionem medii, manifestom est. 3. Quomodo autem prohetnr quid sit, et quis ait modus reductionis, et quid ac quomm sit definitio, dicamus, cum prius de hia duhitaverimus. initium autem fnturomm esto, quod est maxime 11 propnum dequentium sermonum. dubitare enim aliquia posait an 1dem et aecundum ídem definitione scin possit et demonstratione. an hoc est impos.ñbile? nam definitio ,·idetur explicare quid res ait; quicqnid autem significat quid res ait, est universale et atb·ihutivom; syllogismorum vero quidam sunt privativi, quidam non universales, Yeluti qni exstruuntur in secunda figura., omnes sunt pnTativi, qui vero in tertia, non universales. deinde non omnium affirmationum quae prohantur in prima figura, est definitio, velnti huius, omne triangulum duo bus rectis aequales angulos habere. huius rei ratio est, quía scire rem demonstrahilem est hahere de- 10 mpuatrationem. quare si huiosmodi rerum eat demonstratio, perapicuum est non posse eorundem ease etiam definitionem : alioquin aciret quiapiam etiam ratione definitionis, non hahens demonstrationem: nihil enim prohihct quo minus non simul liaheat demonatrationem. satis autem fidem facit etiam inductio: nihil enim unquam definientes novimna ex iis quae vel per se insunt vel accidentia aunt. praeterea si definitio eat essentiae notificatio quaedam, eiusmodi certe re a constat non esae eaaentias. patet igitnr G

50

ANALYTICORUM POSTERIORUM 11.

non omnium rerum ease definitionem, qnamm est demonstratio. quid autem? quamm remm. est definitio, estne omniu111 demon· 20 stratio? an non? sane una ratio etiam ad hoc quaesitum pertinet. uniua euim, qua unum est, una est scientia. quapropter si rem de· monstrabilem scire est habere scientiam, eveuiet aliquid impoasi· hile, quia definitionem habens aine demonstratione aciet. praeterea principia demonatrationom auut definitiones; quorum principiorum non ease demonstrationea antea prohatum fuit. aut enim princi{lia emut de111onstrahilia, necnon pnncipiorom principia, et hoc in m· finitum procedet: aut prima principia erunt definitiones indemonatrabilea. uumquid igitur, si non omnium, aaltem quuundam rerom aimul est definitio et demonstratio? an hoc quoque est impossibile? 30 quía non eat demonstratio eius reí cuios est definitio, quandoquidem definitio explicat quid res ait, et essentiam, demonstrationes autem omnes videntur supponere et sumere quid sit, veluti mathematicae quid GUitas et quid impar, et aliae aimiliter. praeterea omnis demonstratio prohat aliquid de aliquo, Telut.i esse aut non esse ¡ in definitione ...ero alterom alteri non attrihuitur, utpula nPque animal dicitur de bípede, neque hoc de animali ¡ sed neque de plano &gur., quia nec pla:nom est figura nec figura est planum. praeterea aliud 91 est probare quid sit et probare quod sit. definitio igitur declarat quid sit, demonstratio vero quod hoc de hoc est aut non est. reí autem diversae diversa est demonstratio·, nisi sit ut pars quaedam totius. hoc autem ideo dico, quía probatum fnit isosceles habere tres angulos aequalee duobus rectis, si probatum fuit triangulum eos habere: illud enim est para, hoc -vero est totum. sed haec non aunt .ita inter se aiTecta, quod ait et quid ait, quía non eat alterum altenus para. perspicuum igitur eat neque cuius reí est defiuitio, eiua 0111nino esse demonstrationem; neque cuiua eat demonstratio, eiua esae omnino definitionem ¡ neque ullius proraus rei posse otrau que haberi. quare constat definitionem et demonstrationem neque idem esse, nec alterum sub altero contineri: nam alioqui etiam aubiecta aimiliter ae laaberent. de hia igitur hactenns duhitatum esto. .4. Quid autém res ait, utrum explicatur ayllogismo et demon· etrabone, an non explicatur, aicut praeacns disputarlo supponebat? syllogi.mus enim aliquid de ali~uo probat per medium; quiditas aut~ est propri-, et attribuitur m quaestione quid es t. hace autem rec1procan necease est. nam si -r~ e~ est proprium T3 'Y, constat id esse proprium etiam T; j3, atque hoc T; 'Yi proinde omnia vicissim reciprocan. atqui ei -r~ " ineat omni ¡3 in quaestione quid est, et • uniTersaliter -r~ j3 dicitur de omni y in quaestione quid eat, necease est etiam -r~ A dici de )' in quaestione quid est. si qnis vero sine hac geminatione sumpserit principia, non necease erit ut T~ « Ti¡ 'Y attribuatur in quaestioue quid est, etiam ai T~ ca de j3 dicatur in quaest.ione quid eat, non autem T~ j3 de quibus dicitur, de iis dicatur in quaestion.e quid est. ergo «¡uid res ait, ambo haec significahunt. itaque etiam T~ 13 signi.6.cah1t quid sit TJ )'· ai igitur quid ait et quiditatem ambo aigoi.6.cant, in medio termino ante conclusionem continebatur quid res siL et omuino ei licet probare quid sit homo, e~~ .-r~ ')' homo, T~ "• quid sit, si ve ani'¡l'al bipea si ve aliud quippiam, 51 11 1g1tur concludetur, neceaae eat ut To e~ attribuatur omni ¡3. huiua R'_ltem .erit. alía definitio ';l'e~ quapropter haec quoqoe significabit qu•d s1t homo. aum1t •g1bu' quod probare oportet, quoniam -r~ j3 significat .,Wd sit homo. oportet autem iu duabus propoaitio. mbu~ et in pnmia atque immediat.is principüs hoc conaiderare: m~e e~im perapicuum Jiet quod dicimus. qui igitur propter reclpr_?cal;lonem ostendunt quid ait anima aut quid sit homo aut q,uae~u ~~~ ret, postulant id quod ah initio quaesitum fuit, nluti 11. quu. siba concedí postulet animam esse id quod sibi est causa J TITendi, hoc aotem esse numerom se ipsnm moventem. necease est enim ut postulet animam esse ipsissimura numerom se ipsom moTentem, adeo ut ídem aint. non enim ai consequens est T~ "Tf; ¡3 a~e ~oc -rtnm esae, et dissolutio est corruptio quaedam. itidem etiam in ias quae gign«"ndi aut corrnmpendi vim habent, et in facultatibns et usibus, et omnino aecundum quamcunqne similitudinem, considerandum est, si ve refellatur aive conlinnetur, quemadmodum in generatione et corruptione dicebamus. nam si com•ptivnm est dissolutivum, etiam corrompí 30 est dissolvi ¡ et si generativum est effectivum, etiam gigni est effici et generatio est effectio. similiter lit in potestatibus et usibua. et omnino si potestaa est affectio, ctiam posse est affectum esse; et ai cuius reí usus est actio, u ti est agere et usum esse est egisse. si vero id quod speciei opponitur sit privatio, dupliciter licet refellere. primum quidem, si oppositum sit in genere proposito : vel enim aimpliciter in nullo eodem genere est p•·ivatio, vel non in eodem postremo genere; utputa si aspectos, ut in extremo genere, est in sensu, caecitas non erit sensus. deinde si et generi et speciei 1 opponatur privatio, non sit autem oppositum in oprosito, ne propos•tum quidem erit in proposito. ac is quidem qua refellit, ita ut dictum est, uti debet. qui vero conlirmat, uno modo argumentabitur. si enim oppositum sit in opposito, etiam propositum erit in proposito, veluti ai cae~itaa eat privatio quaedam aenaus, etiam aspectos eat aeuaus. runua negatwuea couaiJerun&nitionem et quidditatem. nam ai delinitio est oratio qnae declarat rei quidditatem, et oportet ea quae in deli.nitione attribuuntur, etiam in quaestione quid est rei sola attribui ( attribuuntur autem in quaestione quid est genera et differentiae), perspicuum est, si quia sumpserit ea tantummodo quae in quaestione quid est rei attribountur, ora- 20 tionem quae haec ipsa continet necessario esse deli.nitionem, quia non poteat esse alia rei dclinitio, cum nihil aliud in quaestione quid est rt'i attribuatur. de&nitionem igitur syllogismo conclndi posse perspicnum eat. ex quibua antem oporteat eam construere, defiuitum CGit in aliis libria l!xquiaitiu•. qood vero ad propoaitam method1111l

L.2

84

TOPICOR UM VII.

attinet, hi loci ntiles sunt. considerandam enim est in contrariia et

aliis oppoaitis, et totu orationes et per .Partes inapiciendo. nam ai oppos1ta oratio eat oppositae rei definitio, etiam orationem eam quae dicta eat rei propositae de&nitionem eaae necease est. quoeo niam autem contrariorum piures sunt connexiones, anmenda est ex contrari.ia ea quae maxime videri possit contraria de&niiio. totae igitllr orationea, quemadmodum dictllm eat, considerandae aunt. per partca autem aic. primum oatenditllr genus quod traditllm fuit, recte traditum eaae. ai enim contrarium est in contrario genere, quod autem propositllm fui t., non est in eodem, procul dubio erit in contrario, quia necease est contraria vel in eodem genere vel in contrari.ia generibus eaae. ac differentias q,noque contrarias attribui contrariú censemos, ut albo et nigro: nam illud diaaipandi, hoc colb ligendi aspectum vim hahet. quare ai contrario contrariae differentiae attrihuuntllr, certe ei qood propositum est traditae differentiae attrihuentllr. quocirca cum et genus et differentiae recte traditae aint, patet eam quae data est de&nitionem esae. an non neceue eat contrarüs contrarias differentiaa attribui, niai in eodem genere contraria aint? quornm autem genera contraria annt, nihil proltibet eandem differentiam de amboboa dici, veluti de iustitia et iniu•titia: etenim illa eat virtoa, haec est vitiom animae. qoapropter illnd verbum animae, quod est differeutia, de ambobus difO citar, quoniam corporis quoque est virtus et vitium. at certe hoc vernm est, contrariorum vel contrarias vel eaadem differentias eaae. ai igitnr contrario contraria att1ibuitllr, huic vero non ítem, patet eam qoae dicta fuit huic attriboL et ut univeraaliter dicam, cum de&uitio constet ex genere et differentiia, ,¡ rei contrariae de&nitio perapicua sit, etiam rei propoaitae de&nitio perapicua erit. cum enim contruium vel in eodem genere vel in contrario ait, aimiliterque differentiae vel contrariae contrarüs vel eaedem attribuantllr, 10 manifeatnJD elt rei propositae aut idem genua auribui qnod et contrariae attribuitllr, differentias vero contrarias vel omnea vel quaadam tantllm, cum reliquae 1int eaedem ¡ aut contra differentias easdem, genera autem contraria¡ aut atraque contraria, nempe et ~e­ nera et differentias. atraque enim eadem eue non pouunt: alioqu.in eadem erit deJinitio contrariorum. praeterea ducenda aunt argumenta a casihua et coniugatia. necease eat enim conseqnentia ea~e genera generibus ac deJinitionea de&nitionibus. utputa ai oblivio eat abiectio acientiae, etiam oblivisci erit abiicere •cientiam, et oblitum eue abiecisae acientiam. uno igitur quovis eorum quae dixi eo conceaao necesae eat etiam reliqoa concedere. aimiliterqoe ai interitus eat disaolutio esaentiae, etiam interire erit disaolvi eaaentiam ¡ et quod habet vim interimend~ habebit vim diasolveudi. item ai id quod llabet vim interimeud~ hahet vim diuolvendi e11entiam, etiam interitus erit diasolutio esaentiae. aimiw eat aliornm ratio. quare uno quovis aumpto etiam reliqua omnia conceduntur. ex Üa quoc¡ue argui potest quae aimiliter sunt affecta inter ae. nam ai salubre habet vim efficiendi aanitatem, id etiam quod 'f8let ad Jirmam corporia conatitutionem, habebit vim efficiendi Jirmam corporis conatitlltionem ¡ et quod otile est, vim habebit efficiendi bonum, quo154 niam unumquodqoe eornm quae dixi, aimiliter affectum eat ad proprium &uem. qaare ai unius eornm de&uitio eat habere vim efliciendi &uem, etiam aniuacuiusque reliqoorum haec erit de&uitio. praeterea ducenda •nnt argumenta ex eo quod magia et ex eo quod aeque eat, quot modia licet confirmare, duobus ad duo comparatil. nluti si magia haec huiua quam illa illius delinitio eat, qnae autem minua eue videtur, de&nitio eat, etiam ea quae magia videtur, deJinitio erit. item IÍ aeque haec hui u• et illa illius defi.nitio eat, ai altera alteriua eat, etiam reliqua reliqui erit. una autem deJinitione cum duabua rebus comparata, ant duabu deJinitionihus cum una so re, non eat utilia haec consideratio ex eo qnod magia eat, quia nec UD& duarum rerum nec duae eiosdem rei de&nitionea esse poasunt. 4. Maxime autem locorum omnium apti aunt ü quos nunc dixi, necnou ex casibus et coniugatia. ideoque maxime memoria tenere et in promptu habere opoa-tet hos locoa (utiliaaimi enim aunt ad plurima problemata), atque etiam ex ceteris eoa qui aunt maxime communea, quoniam in ter reliquoa sunt efficacis•imi. cuinlmodi eat respicere ad liagularia; item in apeciebu considerare an

eis conveniat deJinitio, quoniam apeciea eat aynonyma (est autem ntilia hic locua adveraua eoa qu.i ponnnt ideas eaae, qnemadmodum antea dictum fuit) ¡ praeterea v1dere an nomen per translationem 10 dixerit, aut idem aihi ipai attributum sit qoaai diveraum. et ai quis aliu locas eat communis et efficax, eo utendum eat. 5. Difficilius autem conlirmari qoam enrti delinitionem, ex iis quae deiucepa dicentllr perspicuum erit. uam et ipsum interrogantem videre, et ah Üs qui interrogantur aumere huiusmodi propoaitiones, non facile eat, utputa eornm quae in tradita definitione contiaentur, aliud esae genua aliad differentiam, et in quaestione quid eat attribui tantummodo genua et differentiam. sine bis autem propositionibue non potest de&uitio ayllogismo concludi.. nam ai et quaedam alia rei attrihuantur in quaeatione quid est, non con- 30 atat, eane qoae dicta eat, m altera ait eius de&nitio, quandoquidem de&uitio eat oratio qoidditatem declarana. sed et ex hia manifeatum eat. facilius eat enim anum concludere quam multa. ac refellenti quidem aufficit contra nnam deJinitionia partem disputare (nam ,¡ anam qualemcanque refutaverimna, everaa erit defi.nitio ), conlirmanti autem necease est ea omnia coagmentare et probare ine11e quae in de&nitione po1ita aunt. praeterea qoi conJinaat, uninraalem ayllogismum afferre debet: nam qu.ibns nomen, üa omnibns J etiam de&nitionem attribui oportet¡ et praeterea vicissim quibua de&uitio, etiam nomen, ai propria futura eat ea delinitio qnae tradita est. ei vero qui refellit, non e1t necesae probare nmvenale: aufficit enim, ai probet de&uitionem de aliquo eornm quae aub nomine continentur non vere dicL sed et ai nniveraaliter refellere oporteat, ne aic quidem reciprocatio est necesaaria in refutatione. satis enim eat eum qui refutat nniversaliter oatendere cuidam eornm quibua nomen attribuifur, deJinitionem non attribui. contra autem non necease est ostendere, quibus definitio non attribuitur, ne no- so men quidem attribui. praeterea et si omni ei l'onveniat ~uod eub nomine contiaetur, non tamen aoli, evena erit delinitio. 11milia eat el proprii et generia ratio: atraque enim refellere quam confirmare faciliua e1t. quod quidem de proprio perspicuum e•t ex iia quae dicta aunt, quía plerumque in verbornm coniunctione proprium traditur. itaqoe refellere licet vel ano verbo reprehenao: eum vero qui con.linnat, omnia syllogismo conclndere nece11e eat. fere autem reliqua omnia quae ad deJinitionem pertinent, etiam ad proprinm aptari posaunt. nam qui conlirmat, oatendere debet orationem üa 10 omnibu convenire quae sub nomine contiuentar¡ refellenti antem aatil est ostendere uni non convenire. aed et ai omni conveniat, non tamen aoli, aic quoque evenum erit, IJ.Oemadmodum et in deJinitione dicebatur. de genere autem hinc apparet, quia con.&rmatur uno modo, id eat ai probetur omni ineue; refellitor autem doobua: aive enim probetur nulli ineaae aive alicui non ineue, eversnm erit quod initio toaitum fuit quasi genua. praeterea conlirmanti non satis eat pro are ine11e, aed etiam ut genua inesse probandum eat. refellenti aatem aufficit probare alicui non inesae vel nulli ine11e. so videtur autem, ut et in aliis facilius est corrnmpere quam efficere, sic et in iis rebus refellere quam conJirmare. quod vero ad acciden1 attinet, univeraale faciliua refellitur quam con.&rmatur: nam conJirmanti probandum eat omni ine11e, refellenti autem eatis eat probare uni non ine~~e. contra particulare faciliua conlirmatur quam refellitur, quia conlirmanti satis est probare cuidam inesae, refel- tSS lenti autem probandum eat nulli ineaae. penpicunm quoque est cnr omnium facillimum ait definitionem evertere. cum enim multa dicta lint qnae in de&uitione aervari debent, plurima data aunt ad eam evertendam. ex pluribus autem citiua Jit syllogismu, quia verisimile eat in multia magia quam in paucis peccari. praeterea ad deJinitionem evertendam ex aliis quoque argumenta aumi po11ant. eive enim oratio non sit propria, aiYe id qood traditllm eat non ait genut, sive aliquid eornm quae in deJinitione poaita aunt non inlit, evertitur deJinitio. ad alia vero refutanda nec quae ex de&uitioui- fO bus exaiatunt, nec cetera omnia argumenta aumi r.osmnt. nam ea eola quae ad accidens pertinent, communia aunt lis omnibu quae dicta fuerant, quoniam unumquodque eorum quae dicta sunt ineiSe debet. qoodai genua non inait ut proprium, non ideo genu everllllll eat. 1imiliter non eat necesae propriam ineue ut genw 1 nec

TOPICOR UM Vll. VIII. accidens inesse ut genus vel ut propriom, sed inesae dontaxat. quare non posaunt argumenta ex alüs ad alia transferri, nisi ad definitionem. patet igitur facillime omniom infinnari definitionem. difficillime autem confinnatur. Dam et cetera omnia concludi 110 oportet (nimirum inesae ea omnia quae dicta fuernnt, et genoa esse quod traditum fuit, et propriam ease orationem), et praeterea probandom est orationem declarare quid res sit; idque praeclare factum esae oportet. inter cetera vero proprium est maxime tale. facilios enim evertitur, quia ex multia verbis plernmque constat. diflicillime autem confinnatur, quia malta oportet coagmentare atque coniungere, et praeterea probare aoli inesse et cum re reciprocari. facillime aatem omnium con6.rmatur accidens. cetera nam30 que non aolum inesse, aed etiam ita inesse probandam est: accidens aatem inesse tantum probare aufficit. difficillimam aotem est refellere accidens, CF.ia pauciasima in eo data sant: neque enim adsigni6.catur in acc1dente qaomodo insit. qoare cetera daobas modia licet refellere, id est vel probando non inesse vel non ita inesse: accidens autem non licet evertere, nisi probetur non inease. loci igitur ex qaihas adversas singula problemata argamentorum copia nobis aappetat, fere aafficienter enamerati auut. 6

VIII. t. Post haec de dispositione, et qoomodo interrogare opor-

teat, dicendum eat. primum autem debet is qui interrogaturns est, locum invenire ex quo argumentetur, deinde interrogare et disponere aingula ipse per se, tertio et postremo haec dicere contra alternm. ac loci quidem inventio aeque ad phüosophum et ad dialecticum fertinet, eorum autem quae inventa fuerunt diapoaitio et co interrogabo dialectici est propria, quoniam hoc totum adversos alternm est: philosopho autem et ei qni ipse aecum ve1·itatem inquirit, curae non est, ai vera sint et nota ea ex quibus efficitur syllogiamus, nec tamen ea ponat is qui respondet, propterea quod propinqua aint quaestioni ah initio propositae ac provideat quod eventurnm ait. quin im111o fortasse dat operam ot axiomata aint maxime nota et problemati propinqua, qaandoqnidem ex bis conatant ayllogismi qui acientiam rariunt. ac locos quidem unde argumenta aumere oporteat, sapenus e~osuimus: nunc vero de dispoaitione et interrogatione dicendam est, cam ante distinctae fuerint 10 propositiones qoae aumendae sunt praeter neceasarias. necessariae aatem dicantur eae ex quibus ayllogismaa con6.citur. qoae vero praeter has aamantur, qaattuor aant: vel enim aumuntur inductionia cauaa, ut detur quod est universale, vel ut ampli6.cetur oratio, "t'el ut celetur conclusio, vel ot magia perspicua ait oratio. praeter hu autem nulla propoaitio est sumenda, al!d enitendom est ut per hu ampli6.cetur oratio vel interrogetur. qnas auteru celandae conclasionis causa adhibemus, eas certandi causa adhibemos. aed quía tota haec tractatio est adversos alternm, necease est etiam his propositionibus ati. necessanae igitar, ex quibas ayllogismus con6.ciao tur, no6 atatim proponi debent, sed recedendum quam longissime eoraum versus. ut puta non est poatulandum contrariornm eandem ease acientiam. ai quis hoc sume re ve lit, aed generaliter orpositornm: hoc enim posito etiam contrario mm eandem acienbam eaae condudet, quoniam contraria in oppositis numerantur. quodsi ad"t'ersariua id non concedat, per inductionem aumendum eat, propoeitis aingulis contrariis. vel enim per ayllogismum vel per inductionem neceuariae propositiones aomi debenl:, vel aliae inductione aliae ayllogismo. quae vero aunt valde perapicuae, etiam ipsas proi56 ponere debemos. obacuriua enim aemper est in recesan et inductione, quod eventurnm est. aimulque eu quae utilea aunt proponere, ai quía illo modo aomere nequeat, in promptu est. qoae vero praeter has dictae fuernnt, snmendae aunt harnm ipsarnm causa. aingulia autem ita utendom eat. inducentem oportet a aingularibus ad universalia et a notis ad ignota progredi: notiora antem vel ahaolute vel maltis sunt ea quae sub sensom cadunt. celantem autem oportet proayllogismis ea probare ex qoibos concladendom eat quod ah initio propoaitum fuit; atque haec qoam plurima. qood 10 quidem 6et, ai non eolam propositionea necesaariaa, aed aliquam etiam ez quae ad buce ut.ilea aunt condadat. praeterea

,uis ua

85

conclusiones dicere non oportet, sed postea repente concludere: sic eoim maxime recedet a theai initio proposita. et ut universaliter dicam, eum qui celando percontatur, sic interrogare oportet, ot cum totam orationem interrogaverit et conclusionem dixerit, quaeratur quid ita. hoc aatem maxime .6et e o quem nunc diximus modo. si enim sola ultima conclusio dicta fuerit, incertum erit quomodo efficiatur, propterea qood ie qui respondet, ex quibus colligatur, non providerit, cum priores syllogismi in membra digesti non fuerint. minime autem in sua membra digeritur ayllogismoa concluaio- ID nis, cum non ponimus eius aumptiones, sed ea ex quibus snmptiones illae concluduntur. utüe etiam erit non continentia sumere axiomata, ex quibaa syllogismi constant, sed penniscere qoae ad hanc et quae ad ülam conclusionem pertinent. cum enim propria alicoios concluaionis iuxta ae ponontur, magia apparet quid ex eis efficiatur. oportet etiam, cum 6.eri potest, definitione aumere univeraalem propositionem non in iis de quibus agitur, sed in coniugatis. nam qni reapondent, se ipaoa paralogi~mo fallunt, cum in coniugato aumpta fuerit de.6nitio, quasi non concedant univeraale. 30 ut puta si accipere oporteat eum qui irascitur appetere vindictam, et aumatur ira esse appetitus vindictae, quod aliquis contempsisse videatur. patet enim hoc sumpto nos habitoros esse universale, quod consulto volamos. cum autem de.6nitio proponitur in üa ipais de qnibos agitur, saepe accidit ot respondens abnuat, quia magia in eo de quo agitur obiectionem paratam habet; veluti non omnem qui irascitur vindictam appetere, quia licet parentibus irascamur, tamen vindictam non appetimua. fortasse aotem haec obiectio vera non est, quoniam a quibusdam satis ultionis sumimos, si molestia tantum eos afficiamus et efficiamus ot eoa faeniteat. liabet 11 tamen nescio qoam vim persuadend~ ut non iniuna propositio negata esse videatur. sed advenus irae definitionem non aeque facile est obiectionem invenire. praeterea aic proponere debemos, quasi non propter id de quo agitur, aed alius causa proponamua. nam qui respondent, ea declinant quae ad' thesim impugnandam ntilia aunt. et ut aimpliciter dicam, quam maxime incertum eflicere debet is qui interrogat, utrnm id quod proponit an oppositum sumere velit. cum enim est obscurnm quid ad tbesim impugnandam utile sit, magia quod aibi videtur ponunt. praeterea per aimiliturlinis 10 collationem interrogare oportet, quoniam et vim habet ad peraoadendam et magia latet quam oniversale, veluti ut acientia et ignorantia contrariornm est eadem, ita etiam sensum contrariornm eondem esae; vel contra, quia contrariornm aensua est idem, etiam scientiam eue eandem. hoc autem est simile inductioni, non tamen idem: illic enim ex aingularibus aumitur universale, in similibus vero id quod sumitur non eat universale, aob quo similia contineantur. oportet etiam ipaom sibi aliquando ohiicere, qooniam ü qoi respondent non habent eos suspectos qui iuste argumentari 10 videntur. otile etiam est, ai quía insuper dicat se id quod passim dici solet proponere, quia non audent quod solitum est mutare, nisi obiectionem habeant. item quía talihus ipsi quoqae uauntur, cavent ne ea mutent. praeterea otile est non magno atadio in aliquid incumbere, etsi omnino utile ait, quoniam iis qui magnum studium adhibent magia resistunt. et quui in collatione proponere: quod enim propter aliud quippiam proponitur nec per se utile eat. facilias concedunt. praeterea non id proponere quod sumi oportet, sed id cui hoc conseqnens est necessario: nam et facilius concedunt, propterea quod non aeque perspicuum est quid ex bis efficiatur; et si hoc sumptum fuerit, illud quoqoe eumptum erit. ac 30 postremo loco interrogare aliquis debet, qood praecipue vult aamere: maxime enim prima negant, quia plarimi eornm qni interrogant, primum ea dicunt in quibos maximum atudium ponUDt. sed adversua nonnullos primom ea qoae auot eiusmodi proponere oportet: nam protervi prima maxime concedont, nisi omnino ait perapicoum quid sit eventurnm; ad postremam vero difficiles aunt et protervi. similiter faciunt quicunque putant ae acutos esse in reapondendo: plurimis enim positis et concessis, in 6ne argutiolis et quasi praestigiis otuntur, quasi non colligatur ex iis qoae posita aunt; facüe aatem concedunt, habito freti potantesque se nihil paa- ts; 1uroa eaae. praeterea utile est producere orationem, et interiicere

86

TOPICOR UM VIII.

ea qnae nihil atl dispntationem Caciuut, quemadmodum_ Caciunt ii qui falso quippiam acaibunt. cum enim multa sunt. incertum est in quo falsitas conaistat. itaque interdum latent qui interrogant, obacu!"e et occulte proponentes ea quae per se proposita non concedereotur. ad occultandum igitur iis quae dicta auot uti oportet, ad omatum autem inductione ac divisionc eonam quae einsdem geneauot. et indnctio quidem quid sit, manifestum est. divisio antem est talis, velo ti scientiam scientia meliorem es~e vel qnia ~xquisitior tO Yel quia rerum meliorum est; et scientianam alias esse contemplativas alias actiYa.a alias effcctiYas. haec enim sin gula exomant ora\ionem, neque necesse est ut dicantur ad conclnsionem efficiendam. perapicuitatis autem causa exempla et similitnrlinum collationes afferri debent. exempla vero propria essl' debent, et ex quibus rem intelligamus, qualia Homenu, non qualia Choerilns propooit: 1ic enim magis perspicumn erit id qnod proponitur. 2. lam vero in disserendo utendmn est s7llogismo apud diaco lecticos potius quam apud multos; contra inductione apud multos potins. aed de his antea qnoqne dictnm fnit. in qnibusdam autem ¡, qui inducit potest intenogando su mere universale: in nonnnllis id •on Cacile ~sl factu, qnia non cst omnibus similitudinihus positum nomen commune. sed cum universale sumere oportet, ita est, inqniunt, in omnibus talibus rebus. hoc autem dPfinire difficillimum est, quaenam eonam quae affenmtur sint talia, quae non talia. ideoque aaepe ae invicem in dispntationibu.s circumveniunt, dum alii aimilia esse aiunt ea quae similia non sunt, alii vero ambigunt et suspicantur ea qnae aimilia snnt non ess~ similia. iccirco in iis '10 omnibu.s quae talia snnt, danda est opera ut nomina imponantur, at nec respondenti liceat amhigea·e qnasi non similit~r dicatur id quod arr~rtur, nec ei qui intf'rrogat calumniari liceat quasi similiter dicatur: multa enim qnae non similiter dicnntur, similiter dici videntur. cum antem indnctione in mullís adhibita non dat alter aniYersale, tune iure optimo postulatur obiectio. qni vero non dixit in quibus ita sit, non inste postulat in quibus non ita sit; oportd enim prius inrlncPrP, aic dPinrle ohirctionPm postularP. ac poltulandum est ut obiectiones afferantur non in eo ipso quod propositum est, nisi unmn tantummodo ait tale, ut solus binarios est i numerorum parinm primus. debet Pnim is qui ohiicit in alia re obiectionem aiTerre, aut dicerc hoc solum tale esse. quod autem ad eos attinet qui nniversali obiiciunt, nec in eodem genere obiectiooem affenmt sed in homonymo (veluti aliquem habere posae non SUUlll colorem aut pedem ant manum, quia pi('tor habere posait non anmn r.olorem et coquus non suum peclem), in iis quae sunt eiuamodi, adhibita distinctione interrogare debemos. nam si homonymia lateat, rer.te obiicere propositioni videbitur. quorui non in homonymo sed in eorl~m genere obiiciens impcrliat interrogatio10 nem, oportet eo detracto in quo ohiectio locum habet, reliquum aniYersalitcr propone re, done e sumptum fuerit quod u ti le est; ut in oblivione et eo quod est oblitum ~sse intelligi potest. non enim concedunt eum qui amisit scientiam oblitum esse, quía cum res intercidit, scientiam quidem aa:aisit, non tamen oblitus est. dempto igitnr eo in quo locum habet obiectio, reliqunm dicenrlum est, veluti si re pennanente amisit scientiam, eum oblitum esse. aimiliter faciendum est adversus eos qui obiiciunt hui e propositioni, maiori bono maius malum opponi: proferunt enim han e obiectionem, Yaletudini, qnae eat minos bonum quam firma corpoais constitutio, 10 1naius malum opponi: morbnm enim esse maius malnm infirma corporis constitntione. detrahendum igitur in his quoque est id in quo tenet obiectio (eo enim detracto, facilius concedet), veluti maiori bono opponi maius malum, nisi una aecnm inferat alterum, nt firma corporia constitutio sanitatem. non solnm antem cnm obiicitur, hoc faciendum est. sed etiam si sine obi~ctione propositionem nf'set, quia tale aliquid provideat. dempto enim eo in quo obiectio aiTerri potest, cogetur concedere, quía in eo qnod reliqanm erit, non providebit in quo non ita sit. si Yero non concedat, cum ah eo poatulabitur obiectio, non poterit eam afferre. aunt autem eiunnodi propositiones eae quae aunt ex parte falsae, -ex 10 parte verae. in iis namque licet detractione facta, quod reliquum est, verum relinquere. quodai cum ÍDt~rrogaus in multia propoauerit,

m

alter non obiiciat, postnlandann est nt eonePd:at: dialectica enim propositio est, adversos quam, cum in mnltis·ita habeat, non est obiectio. cmn autem ídem potest sine impossibili et per impoa.sihile concludi, quorl attinet ad eum qui non disputat sed demonatn.t, nihil refert utrum hoc an illo tRodo conclndat. qui Yero disputat, non dehet u ti syllogismo dncente ad impossibile, quía si absque impossibili concludat, amhigi non potest; cnm autem impossibile conduclent, nisi valde perspicue falsmn sit, non impossibile aiunt 155 esse. qnocirca non consequuntur, quocl volnnt, ii qui interrogant. oportf't autem proponere quaecunque in mnltis ita se habent, obiectio autem aut omnino non est aut non facile cerní potest. cam enim perspicere nequennt in quibus non ita sit, tum id quod propositmu est, qua si verum sit, conr.edunt. non oportet autem conclusioncm interrogare. alioquin abnuente eo qui respondet, non Yidetur factau esse syllogismns. aaepe enim negant, ~tiamsi adYersarius non interroget, sed nt consequens inferat; idqne facientes to rerlargui non videntur iis qui non penpiciunt quid seqnatur ex Üs quae posita fuenmt. cam igitur ne dicens qnidem conclusionem aequi interrogahit, alter autem negabit, omniuo non videbitur Cactus esse syllogismus. neque Yero omne universale videtur esse propositio dialectica, veluti quid est homo? ant qnot modis dicitur bouum? propositio enim dialectica est, ad quam respondere licet etiam ant non: ad Pas autem quae dictae snnt, non licet. i~circo huinsmodi interrogationes non sunt dialecticae, nisi is qni interrogat determinatione aut diYisione facta dixerit, exempli gratia, hocne modo an illo bonum dicitur? nam ad huinsmorli interrogata facilis 2111 est responsio vel affinnando Yel negando. quapropter enitendum est ut ita proponantur huiusmodi propositiones. qnin immo aeqnum est fortasse ah illo qnaerere quot modis dicatur bonum, cnm ipse interrogans diviserit et proposnerit, ille autem mallo modo concesaerit. qui vrro unam rationem diu interrogat, male percontatar. nam si ia qui interrogatur ad interrogatum respondeat, patet eum qui interrogat ant multa ant aaepius eadem interrogare; proinphisticorum elenchorum. quod autem ad dialecticum pertineat de his dispicere et posse haec facere, facite perspici potest, qnoniam methodas quae in propositionibus veraatur, unÍ'versam hanc considerationem complectetnr. ac de fücatis quidem elenchis dictnm esl 12. Qnod vero ad id nt aliquia falsum quippiam dicere osten- ro datur ac disputatio ad inopinahile ducatur (hoc enim erat quod aophiatae secundo loco praeeligebant), primnm ex certo percontandi modo et per interrogationem id maxime accidit ad nnllam enim rem propositam accommodata interrogatio ad haec investiganda valet: nam temere dicentes magis peccant¡ temere autem dicunt, cum nihil propositum hahent. ítem multa interrogue, etiam cnm delinitnm est id contra qnod disseritur, ac postulare ut dicat respondens quid sihi in singulis videatur, copiam quandam argumeutorum praehet ac facultatem dncendi ad inopinahilc aut falsnm; et aive interrogatus aliquid ex his affinnet aive neget, ducendi ad ea adversos quae argumentornm copia suppetat. sed nunc minua licet per haec cuillari quam olim, quia nunc respondentes quae- ~~~ nmt quid hoc ac quaesitum initio propoaitnm pertineat. est autem

DE SOPHISTICIS ELENCHIS. clementum peMeniend! ad falsom quippiam T~l inopina~ile, si ~ non interroget confesüm adveraos ullam thes1m, sed dicat se diacendi studio interrogare: locnm enim argumento haec consideratio facit. ad hoc autem nt quis mendacü coarguatur, proprius est hic aophisticu& locus, ad ea scilicet adversarium ducere adverans l{'lae e.rgumentorum copia suppetat. licebit aotem et recte et vibose hoc facere, nt anp1·a dictum fait. rursus ad hoc ot paradoxa dicanD tur, videre oportet ex quo philosophorum genere ait qui disputat; deinde interrogare, quod hi qui in eo genere philosophantur fraeter multorum opinionem dicunt: nam eingulis quibusc¡ue est aliquid tale. horum elementum eat aumere singulorum theses in propositionibus. sed horum solutio conveniens affertur, ut patefi.at non ex argumentatione evenire quod est inopinahile: semper autem hoc nlt qui contendit. praeterea arguendum est ex voluntatibus et ex apparentibus opinionibus, quia non eadem volnnt ac dicnnt, sed orationibns honestissimis utuntur, ea vero volunt quae videntur prodesse. veluti mori honeste potius quam incunde vivere aiunt 3 oportere, et in panpertate inste vivere potius quam ditari tnrpiter: sed contraria volant. qui igitnr voluntatibus consentanea dicit¡, ad apparentes opiniones ducendus est, qui vero his consentanea, ad Yoluntates occultas: ntroque enim modo necease est paradoxa dicere, quia nl apparentibus vel occultis opinionibus contraria dicent. latissime autem patet locns ad efficiendum ut paradoxa dicantur, sicut Calliclee in Gorgia dicena inducitur et veteres omnes evenire o pntabant, ex natura et lege. contraria namque esse naturam et legem inquiunt ¡ ac iustitiam secundnm legem quidem esae rem honeatam, eecundum naturam vero non ease rem honestam. oportet igi.tur ei qui secnndum naturam loquitur, aecundum legem occurrere, eum vero qui legi consentanea clicit, ad naturam ducere: otrovis enim modo esse dicantur, inopinabilc est. vocabant autem illi aecuntlum naturam quod verum est, secundum legem autem quod multitndini videtur. quare patet eos quoque, ut qui nunc di6putant, conatos fuisse aut clencho redargnere aut ad paradoxa dicenda coD gere respondentem. quaedam autem interrogationes utrinque reaponsionem opinionibus non congruentem habent; veluti utrum aapientibus an patri parere oportet? et suntne facienda quae prosunt an quae aunt insta? et patine iniuriam est optabilius an facere? oportet autem dncere ad ea quae mnltitudini et ad ea quae sapientibus sont contraria: nempe si quis ita dicat ot ii qui in disputationibus versantnr, ad mnltitudioi contraria duci debet, &in antem nt multitudo, atl iis contraria qni in disputationibus veraantur. hi namque aiunt enm qui beatos est in.stum esse ¡ multitudini aotem inopinabile videtur regem non esse beatum. hoc autem modo inopinabilia colligere idem est quod ad naturae et legis repugnantiam dn10 cere: lex enim est moltitudinis opinio, sapientes vero secundum naturam et secundnm veritatem loqunntur. ac paradoxa quidem ez his locis quaerere oportet. 13. Quod vero ad efficiendnm nt quis nugetur, quid illud sit quod appellamos ungari. supra diximus. omnes autem huiusmocli argumentationes hoc volont efficere: si nihil refert otrum nomen an oratio dicatnr, dnplum autem et duplum dimidü idem valCDt: si igitur do plum est dimidii duplum, erit dimidii dimidii duplum. rursos si loco illius nrbi dnplnm positum sit duplum climidii, ter erit dictum dimidii climidii dimidii duplum. et num est cupiditu iucundi? hoc antem est appetitio iucundi. cnpiditas igitur erit appe6 titio iucondi incundi. cernuntnr antem hoiusmodi argumentationes in iis quae ad aliquid referuntnr, ubi acilicet non aolum eorum genera sed etiam ipsamet ad aliquid dicuntur, atque ad nnom et idem referuntur, velnti appetitio est alicaius appetitio, et cupiditu alicaios cupiditas, et dnplum alicuios doplum, ac dnplum dimidii. cemuntnr etiam in iis quorum essentia non eat re vera in iis qoae ad aliquid refernntur: sed omnino quorum aint habitus vel affectiones vel tale quippiam, in horum defi.nitione explicatur, cum haec illis attribnantur. utpota impar est numerus medium habens: est aotem nomerus impar: est igitur numerus medinm habens numerus. lO et si simitu est concavitas nasi, nuna autem eat concavus, est igitur nasos nasos concavus. videntnr antem interdnm nugationem ellicere huiuscemocli captiones, cnm re vera non efficiant, propterea

95

quod ~o~ adclitu~ ~ercon~tio,. an .duplnm per se acceptum signi.&~et aliqu1d ~ n1h1l; e.t s.1 qu1d 111gnilicat, utrum idem qood conl'!nctnm an dive~sum s1gni.licet; sed conclusio statim profertnr, ac Tld.etur propter 1dem nomen eadem eue res atqne eadem signi.&catio. 14. Soloecismus aotem cuiusmodi ait, dictum est antea. sane usnveaire potest ut qois soloecismum faciat, et ut non faciens videatur facere_, et ut ~aciens non videatur facere, quemadmodum Prota~oras d1cebat, s1 p.ijv1' et m¡').'ll; masculum est. nam qui dicit 110 ouAofJ&VI¡v, secundum eum committit soloecismum aliis aotem comm~ttere non videtur: qui '!e~o dicit oú).Jp.&vov, vid~tur quidem commlttere, non tamen comm1tbt soloecismum. patet igitur etiam artem quandam posse ~oc face:e· ideo multae argumentationes non concludentea aoloeciSmum v1dentur eum concludere sicut in elenchi.t contingebat. sunt autem fere omnes ~ soloec1ismi videntur ex articulo hoc ¡ et quando cuos nec m~sculum ncc feminam si~­ cat,. sed interiectnm medium. nam hic masculum signi.licat, Tzaec femmam: sed hoc debet quidem medium iia interiectum significare, Teru.mtam~n saepe al~erutrum eorum sigui.licat, veloti quid est hoc? 30 Calliope! lignum, C:orucus. masculini igitur et feminini generis casos omnes. clifferunt: e1us vero quod est ioteriectum, alii differnnt, alii D?D· 1ta~e saepe, e~ ~~tum sit hoc, perinde concludunt ac si dictum .fu1sset hunc. siDliliter et alinm casom pro alio accipiunt. paralog¡smu~ autem propterea .6.t quod articulos hoc multis casibw est commnniS. na~ h~c. mod? s!gnificat hic, modo hunc. opus aotem est ot mutatiS v1cibos a1guificet, cum verbo est hic cum ver~o. esse hunc, .ut eat Coriscus, esse Coriscom. eadem es; ratio feiDlDmorum. nommum ¡ et eorum qoae cum arpellentur o-xaJI), id est vasa, fe~meam aut masculam hahent in8ex 10 nem. nam quae in 174 o et v ,termmantur, haec s?la nsis inflexionem habent, ot I;J).ov, crxo1v1ov; quae vero non 1ta terminantur maria aut feminae infle:xionem habent: q:oorum nonnulla referi~us inter cnuJ.,, nt !Icrxó, est nomen masculinum, xXlv'l vero femininum. iccirco etiam in his Terbum est et verbum esse eodem modo differentiam constituent. ac similis qoodam~~~o ~st .s?loecia~~~ elenchis, qui ex eo appellantur qnod n_on s1~1~1a S1m1liter acc1p1untur. ut enim illic in rebus .lit. elenchus, 1ta h1c m vocabulis committitur soloecismus: horno emm et album ~ res quam vocabulum est. apparet ergo niten- to dum esa~ ut soloec~mus ex dictis casibus concludatur. sunt igitur hae ap~Cies. contenbosaru~ argumentationom et partes apecierum et modi, qut commemorab aunt. 15. ~d celandum aotem non parum refert, si quendam in modum diapona.ntur .q~ae ad iuterrogationem pertinent, quemadmodum et m dialecbc1s. qoare deinceps post ea quae commemorata fuerunt, haec rrimum dicenda sunt. valet antem ad elencho redarguendum prolixitas orationis, quia difficüe est multa aimul conapicere. ad prolixitatem autem elementis antea commemoratis utendum ~al ítem celeritas, quia tardiores minus prospiciunt. praeterea 1ra et altercatio: nam perturba ti minua possunt omnia 20 observ~~· elementa :ver~ ad iram excit.andam sunt, si quis volnntate~ IDIU&te ~t omnmo unpodenter agendi prae se ferat. praeterea lnterrogabonum permutato ordine positio, sive ad idem probandnm habeat quis multas argumentationes, sive ad ostendendum ita ease et non ita esse. 6.t enim hac ratione ot adversarios a maltia aut a contrariis simul cavere aibi debeat. et omnino quaecuuque ad occultationem valere antea diximus, confe1unt etiam ad contentioaas argumentationes: nam occnltatio est latendi gratia, latere antem falleodi causa. sed adversos abnoentes quaecunque 30 putant ad argumentationem facere, aot per negationem mterrogandum quasi contrariom snmere velit qoi interrogat¡ aut saltero ex aeqoo ntraque contradictionis pars in interrogationem deducenda, quia cum incertum eat quid interrogator somere ve lit, minos morosos se praebent qui reapondent. cam aotem per partes concedic aliquis singnla, inducendo oniveraali, saepe non est interrogandnm. sed eo ut concesao oteodum. interdum enim et ipsi respondentes se concesaisse putant, et aodientibus videntur oh inductionis commemorationem, ceu non frustra sint interrogata aingularia. aed in quibus non siguiflcatur nomine aliqno univeraale, similitudiDe

96

DE SOPHISTICIS ELENCHIS.

utendum est, prout expedit: saepe enim aimiütudo latet iam 'Yero nt propositio aumatur, per collationem contrarii percontari opor¡ tet. veluti ai oporteat aumere omnibus in rebus patri esse obtemperandnm, sic interrogetur, utrum in omnibus oportet obtemperare parentibus an in omnibus repugnare? et 6i oporteat sumere obtemperandum saepius, ita interrogetur, utrum multa concedenda aunt an panca 'f magia enim, si quidem obseqni parentibus nec~ae est, multa videbuntur esse concedenda quam panca. cnm enam contraria ínter se componuntur, et magn.1 et maiora videntur hominibus et deteriora et meliora. nt autem elencho aliquis conTictus v1ideatur, ,·ehementer ac saepe facit impoatura illa maxime to aophistica, cum qui nihil syllogistice proposuerunt, extremum non interrogant, aed concludendo dicunt, qnasi Cacto syllogismo, non igitur hoc et hoc. eat etiam hoc sophisticum, posito paradoxo postulare ut q_uid videatur respondeatur, proposito eo quod ah mitio visum fuat; atque horum interrogationem sic instituere, utrum tihi videtur? necease enim est, si interrogatio in eorum numero sit ex qnibua ayllogismus exstmitur, aut elenchum aut paradoxnm conJi.ci, aut specicm habere elenchi, elenchum, si concedat; inopinahile, ai neqne concedat nequc sibi videri dicat; speciem elenchi, si non concedat, fateatur tamen ~ibi videri. praeterea ut iu rhetoricis, ita 10 etiam in elenchicis similiter animadvertenda sunt ea quae repugnant nl w quac ah ipso respondente dicta sunt, vel iis quos ipse fatetur recte loqni aut agere, necnon iis qui videntur tales aut similibus, iisque aut plurimis aut omnibus. sicut autem qui respondent, saepenumero, quando elencho redargnuntur, distinctionem adhihent, si futnrum est ut elencho redarguantur, ita etiam interrogantihus ntendum est hoc praesidio contra obücientes, ut si illo modo contingit, hoc modo non contingit, illo modo se accepisse dicant, nt etiam Cleophon facit in Mandrobulo. oportet ctiam recedendo a coepta disputatione reliquas argumentationum partes praecidere. so ac reapondentem oportet, cum praesentiat, ante occurrcre et praedicere. nonnunquam etiam argumentandum est contra aliud qniddam ab eo quod dictum est diversum, illud sumendo, si qnis non habeat argumenta contra propositum problemL ,uod qnidem Lycophron fecit, cum fropositum problema esset yrae encominm. aed adversos eos qm requirunt ut contra certum quid argumenta dirigantur, quía videtnr opus esse ut explicetur in quo culpetur; qnibusdam autem expressis facilius caveri potest, dicendum est qnod universaliter accidit in elenchis, noa scilicet instituisse probare contradictionem, nempe quod ille affirmavit, esse negandum, aut qnod negavit, aflirmandum ¡ non autem dicendum nos instituisse probare quod contrariorum sit eadem acientia vel non eadem. non oportet autem conclusionem iu modum propositionis interrogare. nonnulla vero ne interrogari quidem debent, sed his ut 175 concessis utendum. ex quihns igitur locis interrogationes eruantur, et qnomodo sit interrogandum in contentiosis congressihw, dictum est. 16. Post hace de responsione, et qnomodo oporteat solvere et quid. et ad quem usnm disputationes huiusmodi valeant, dicendum est. sane otiles snnt ad philosophiam oh duaa causas, primum qnia, cnm plerumque sumantur ex dictione, faciunt ut melina affecti simua ad dignoscendum quot modis unumquodque dicatur, et quae 1imili et quae diverao modo accidant tam in rebua quam in nomiso nibus. secundo quia conferunt ad inqnisitiones qnas aliquis ipse •ecum facit: nam qni ah aliia facile paralogismo decipitur nec id animadvertit, ipse quoque a semetipso hoc pati saepenumero potest. tertinm et reliquum emolumentnm pertinet ad gloriam conse«JDendam, quod hac ratione videatur qnis in omnibus rebus exercatatns ac nulliw esse imperitus. qni enim cum altel"o disputaos vituperat argnmentationes, nec certum quid dicere potest de earnm vitio, 1aspicionem praebet qnasi videatur eas cum iodignatione aadire non p1"opter veritatem aed propter imperitiam. quomodo autem reapondentes occnrrere debeant huiusmodi argumentationihus, apparet. siquidem antea. ex quibus locis dncantnr paralogismi, recte 10 commemoraTimus, et sophistarum in percontando imposturas sufficienter enucleavi.mus. neqne vero idem est, accepta argumentatione videre ac diluere eiw vitium, atque celeriter posae respondentem

occurrere. qnod enim DOTimus, aaepe transpositam ignoramua. praeterea aicut in aliis rebus celeritaa ac tarditaa exercitatione accipit incrementum, ita etiam in dispatationihus ae rea hahet. qnare si quid nohis manifestum sit. sed meditationis expertea aimus, tempore saepe destituimur. interdum autem accidit nt in descriptionihus mathematicis (eteuim cum eas reaolTerimas. qnandoqne rursua componere neqnimua), ita etiam in elenchia: nam cognoscentea ande argumentationia connexna eveniat, argumentationem illam 30 disaolvere non Talemua. 17. Primum igitur, sicnt dicimus ayllogiamoa prohahiles interdum case praeeligendos potiua qnam Teroa, ita et aolvendum eaC nonnnnquam probabiliter J?Otiw qnam aecandam veritatem. proraua enim cum hominibua litagiosis pugnandum est. non qnaai elencho redar~ant, sed quasi Tideantur redargnere, siqnidem non dicimus eos aliquid concludere. qnapropter eo dirigenda eat responsio, ne Tideantur concludere. etenim si elenchus est contradittio non homonyma. quae ex nonnullis samptionihas colligitur, nnlla utiqne distinctione opas est adversos ambigua et homonymiam, qnoniam is qui talia interrogat non facit ayllogismum. vernm non alía de causa distinctio eat praemittenda. nisi quía conclnaio apeciem quandam elenchi prae ae fert. non est igitur cavendum ne redargnamur, aed ne videamur redargui, quandoquidem interrogationea ambiguae vel propter homonymiam multíplices et eiuamodi aliae captio- J nea etiam verum elenchnm obscurant, et aitne aliquia elencho convictna necne, incertnm reddunt. cum enim ad extremam facta c;onclnsione liceat respondenti dicere, non qnod ipse affinnnit, negasse interrogantem, sed homonymwa vel ambigue interroguse, ideoqne aliud se affirmasse, aliud aumpaisse interrogantem ac negasse in conclusione, etai maximc ad ídem rettulit, incertnm est an ait convictns elencho, qnia incertnm est an nanc Terum dicat. qnodsi interrogaas distinctione adhibita interrogasaet homonymam vel ambiguum, non ohscurna es•et elenchu1. et quod litigioai interrogatorea nunc minua requirunt, olim magia requirebant. ut scilicet interrogatus reapouderet aat etiam aut non, id certe .6.eret. so nanc vero, qnia non scite interrogant qoi percontantur, necease eat ut interro~tua adiiciat aliquid responsioni. qno vitinm interrogationis corragat. nam ai interrogaos distinxisset auf.6cienter, necease esaet nt rl!apondens vel etiam vel non diceret. si quis autem existimet enm case elenchum qui aecundum homonymiam .6.t, nullo modo licebit respondenti eJTngere, quo minos elencho redarguatur. in Üs enim qnae cernantur oculis, necease est negare nomen qnod aflirmavit aut aflirmare quod negavit. ut enim corrigunt nonnulli, nihil prodest. aiunt enim hi non Coriacum esse musicum et immn- m aicnm, aed hnnc Coriscum esae musicum et hunc Coriacum immuaicum. nam eadem erit oratio, Coriscum esae musicum, et hnnc Coriscum es4e musicum; quod qnidem aimul aflirmat et negat qni respondet. sed fortasse non unum et ídem signi.&cat verhum illud hic Coriscus, qnia nec illic nomen Coriscua unam hahehat signi.6.cationem. itaque utrum Coriscus an hic Coriscns dicatur, nihil interest. ain autem illi simpliciter loquendo attribnet, huic vero aliquem vel huuc adianget, absurdum erit, quía non magia alteri inerit qnam alteri: ntrivis enim attribuatnr, nihil interest. vernm enimvero quouiam incertnm est an is qui non distinxit amphiholiam, ait convictos elencho necne (in disputationibus namlue con- 30 cessnm est distinguere), apparet eum qni non distingnit se simpliciter concedit interrogationem, peccare. qnocirca si non ipse reapondens. at certe eina orario elencho refutatae aimilis est. aaepe autem accidit ut qui ambiguitatem vident, distinguere cunctentur propter frequentiam eornm qui talia proponnnt. ne in omnihus videantur tergiversari: deinde ipsis non putantibus ex eo pendere argamentationem, incidit paradoxnm. quare cum ait conceaaum distinguere, non est cunctandum, ut antea dictum fuit. nisi vero duas interrogationes pro una qnis acciperet. non .6.eret ex homonymia vel amphibolia paralogismus. sed aut esaet veros elenchua. aut ne speciem quidem elenchi prae se ferret quid enim iuterest ntrum interrogetur, sitne Callias et Themistocles musici, an auh 176 nno commani nomine, si ambohua ínter •e dilTerentibna unnm sit nomen commnne? nam si nomen illud commnne plura aignüicat

DE SOPHISTICIS ELENCHIS. quam unum, c:erte qui eo est nsus, plnra interrognit ai igitllr non recte petitur ut ad duas interrogationea una responaio sumatur aimpliciter, apparet ad nihil homonymum res~ondendum esse simpliciter, ne tnm quidem si iu omnibus Terum a1t, ut nonnulli pntant. hoc enim ídem valet ac si interrogaretur, utrnm Coriscns et Calliu aint domi an non aint domi, si ve adsint ambo ~ive non adaint, quoniam utroque modo propositiones piures annt. non enim si vere to dicitur, propterea interrogatio una est. nam possnnt sexcentae diTersae interrogationes alicni proponi. ad quu omnes Tere possit res pondere etiam aut non; veruntamen non est ad illas omnes una danda responsio: aic enim tollitur disputatio. hoc Yero perinde est ac si rehus divenia idem nomen positum esset. ergo si non oportet ad duas interrogationes unam responsionem dare, penpicnuQI est etiam in homonymis non esse dicendum etiam yel non. non enim qui id dixit respondit, sed locutus est. hoc tamen probatur quodammodo in disserentibus, qnia non apparet quod inde aequi10 tur. sicut igitur diximus, quia Tidentur qwdam elenchi esse, qni non sunt, eodem modo etiam solutionea quaedam Yidebnntur esse, Cflae non erunt; quaa acilicet dicimaa interdum esse afferendu po"us quam Y eras in contentiosis disputationibus, et cum paralogismo ex duplicitate dueto occurritur. porro autem in respondendo ad ea quae nra videntnr, dicendum esto: aic enim minime Jiet parexelenchus. at si quis aliquod paradoxum cogatur dicere, hic maxime adiungendum responsioni verhum Tideri: sic enim neqne elenchua neque paradoxum effici videbitur. quía Tero manifestum est qnomodo postuletur quaesitum initio propositum, ac omnea id poatulari putant, si qnaesito proximum ait quod petitnr, iccirco tollenda annt, non concedenda nonnulla, qnui quaesitum itoitio propoaitum ao interrogator petat; et cum tale quid poatulat aliquia, quod necessario quidem conaequitur ex thesi. falsum autem est nl inopinabile, dicendum est esse ídem quod quaesitum: nam qnae neceaaario conaequuntur, ipsius thesis partes videntur. praeterea, cnm universale non nomine aed similitudinia collatione aumptnm fuerit, dicendum eat arlveraarium non ut datum fuit, nec ut ipae propoanit, id sumere in concluaione, quia propter hoc aaepe fit elenchus. qni Tero hia respositionihua excluduntur, ad id coufugere debent ut non recte probatum esse contendant, occurrendo secundum traditam syllogumi et elenchi definitionem. sane cum nomina proprie accipiuntur, necease est reapondere vel aimpliciter Tel per distmctionem. sed quod ad ea quae tacite suhintelligentes ponimus, nlJ uti qnae non perapicue aed deminute interrogantur, bine saepe accidit elenchus. utputa, quod est Atheuienaium, estne posseasio Atheniensium? u tique. aimiliter autem et in aliis dicendum. at enim nonne homo {ut Graeci loquuntur) est animalium? etiam. homo igitur est animalium possessio. nam hominem ideo Graeca phrasi dicimus ease animalium, quía est animal; et Lysandrum ease Lacedaemoniorum, quía est Lacedaemonius. patet igitur, uhi obacurum est quod proponitur, non esse concedendum aimpliciter. cum autem duo sunt ita ínter se affecta ut, ai alterum ait, alterum quoque necessario esse videatur, contra Tero si hoc ait, non ait neto cessario et illud, tune qui interrogatnr utrum eorum ease pntet, id dare debet quod minos late patet, quía difficilius est concludere ex multis. si quis autem inde argumentetnr, quod alteri est aliqnid contrarium, alteri non est, etiamsi ratio Tera ait, lamen dicere oportet esse quidem etiam alterius conb·arium, sed nomen ei non ease poaitum. quía nro ex iia qnae multi dicunt, nonnulla aunt eiuamodi ut si quis illa non adm1ttat, eum falso respondere autument; quaedam Tero talla non aunt, ut ea de quihua in utramqne partem aunt opinionea contrariae (utrum enim corrnptibilia an mcorruptibilia sit animantium anima, non est exploratum multia) in quihua igitur incertum est otro modo dici soleat, s¡uod ita proponitur ut quaeratur utrnm respondenti videatnr, quales sunt qaae sententiae appellantur (nam aententias appellant et veras opiniones et univer10 aa.s enuntiationes, ut diameter non habet communem mensuram) et praeterea de cuius Teritate in utramque partem aunt opiniones, in bis inquam omnibus nomina transferens maxime latere pottrit. nam quía incertum est otro modo nritu habeat, non Yidebitar eophistice e&Tillari¡ et quia in utramque partem aun~ opinione" non

97

"Yidebitur falso respondere: translatio Tero efficiet ne oratio possit elencho redargui. praeterea quascunque interrogationes quía praeaenserit, illia, antequam dicantur, dehet obiicere ac praedicere: aic enim maxime percontantem impediet. 18. Quoniam autem recta aolutio est patefactio falsi ayllo- 30 gismi. docendo ex qua interrogatione falsum efficiatur; falsos autem ayllogismus dicitur hifariam, nempe si aut fwo conclusum est, aut a~ cum non sit syllogismus, videatur esse syllogiamos: erit utique et quae nunc dicta est aolutio, et eius qui ayllogiamus videtur, correetío docena oh quam interrogationem falso videatur esse syllogismus. unde Jit ut argumentationes concludentes negatioue, quae autem concludere videntur, distinctione soh•antnr. ronus quia concludentium argumeutationum aliae veram aliae falsam concluaionem habent, eae quidem quarum falsa est conclusio, dupliciter aolvi poasunt, nempe et tollendo aliquam interrogationem, et ostendendo non ita se habere concluaionem. quae nro proporitionea falsaa habent, taotummodo tollendo aliquam interrogationem solvi pos- 177 aunt, quandoquidem concluaio vera est. quocirca qui argumentationem aolvere volunt, primum considerare debent concluseritne an vi concludendi careat, deinde utrum conclusio vera ait an falsa, nt nl distinguendo vel tollendo solvamus, tollendo, inquam, aut hoc aut illo modo, sicut antea dictum fuit. plurimum autem interest utrnm quis interrogatuSoan non interrogatus solvat argumentationem: nam atatim prospicere diC.Iicile est, per otium autem videre facüe. 19. Elenchorum igitur qui ex homonymia et am?hibolia ducuntur, alii habent aliquam interrogationem plura a1gnificantem, to alii conclusionem multifariam acceptam. ut in captione illa, Crl)'WIITII l..Í)'IIP, conclusio duplex est. in hac vero, enm qui scit, non aimul acire (ut in hac argumentatione, qui acit dicere aut facere, illud quoqne aimul scit quod dicit aut facit; atqui hic scit dicere carmina iambica; hic igitnr aimul acit etiam iambica) una interrogatio eat amhiguL ac quod duplex est, alias eat verum, alias non est vemm: quod enim eat duplex, partim significat quod est, partim quod non est. quibus igitur in fine inest multiplicitas, nisi opponens assumpaerit contradictioneiD, non lit e len chus: ut in captione iUa, caecum Tidere, quia sine contradictione non erat elenchus. quihus Tero mnltiplicitas inest in interrogationibns, in hia non eat necease prius negare quod duplex est, quia non ad hoc sed ex hoc exstrnitur ar- liD gumentatio. initio igitur, cum duplex est nomen et oratio, sic reapondendum, partim ease partim non esse. utputa cnywvTII líyu11 uno modo esse verum, altero falsum. et facienda esse Td 3íoiiTII, de his vere dici. de illis falso, quia Tel. 3ÉoVTct multis modia dicuntur. sin ab initio multiplicitas lateat, ad extremnm adiectione interro~atio est corrigenda: est igitur nrum rrc,WVTct H)'uv. minime, sed Tov3a ,.,)'.;IITCl. aed et in üs quae multiplicitatem habent in propositionibus, similiter est faciendum. nluti, non igitur simul sciunt qaod sciunt. utique, sed non qui ita sciunt: neque enim haec idem Talent, non accidere ut qui sciunt simul aciant, et non accidere ut qui ita aciunt simul sciant. et omnino pugnare debet respondena, 30 etiam si adversarius simpliciter concluaerit, ac dicere non rem a ae allinnatam sed nomen eum negasse, ideoque non esse elenchum. .20. Penpicnum etiam est quomodo solvendae sint argumentationes quae ex com~ositione et divisione ducuntur. nam ai divisa et composita oratio dinrsam hahet aigniJicationem, id in aolutione est dicendnm quod conclusioni repugnat. aunt autem omnes eiusmodi argumentationea ex compositione et divisione. num quo tu vidisti hunc vapulantem, eo hic Tapnlavit? et quo npulavit, eo tu Tidisti? hahet sane haec fallacia aliqnid ambiguae interrogationie, J aed nihilo minos est ex compoaitione. neque enim duple][ eat quod aumitur ex divisione, quia non eadem oratio efficitur, cnm est diTisa, qu11.e ante erat coniuncta. nisi et ~po• et :po•, cum accentu prolata, accipiuntur diversis modis: sed in scriptis ídem est nomen, qur.ndo iisdem elPmentis acriptum est et eodem modo. et illic igitur notae eaedem Jiunt: sed quae pronnntiantnr, aunt diversL quare duplex non est quod ex divisione anmitur. perspicunm quoque eat non omnes elenchos mmi ex multiplicitate, ut nonnulli autumant. diatinguere igitur debet qui re~pondet. non enim ídem Talet, ei quía so

N

98

DE SOPHISTICIS ELENCHIS.

dicat aliqnem "Videre oenlis npolantem, et si dicat "Videre ocolis Tapolantem. huc referator et Euthydemi ratio, num vidist.i tu nunc 1tantes in Piraeeo triremes in Sicili.a existens? et rursus, num potest bonus cum sit sutor pravus esse? atqni potest aliquls, cum sit bonos suto•·, pravus esse; proinde sntor pravos. item, num quorum bonae sunt scieotiae, ea sunt bona mathemata? sed mali bonum est mathema: malum igitur est bonnm m;athema. atqni malum et tnathema est et malum: malum igitur est malum mallO thema. numqnid vere dicitur nunc te natnm esse? natos igitur es n~nc. an aliud signilicat divisum quam coniunctum? vere namqne dicitur nuuc te natum esse, sed non Tere dicitur nunc te natum esse. num quomodo potes, et qnae potes, haec et eo modo utiqne fec~ris? atqui non pulsans citharam praeditus es facnltate pulaandi c1tharam: ergo citharam pulsaveris, ciLharam non pnlsans. an non hac praeditus eat faculta te nt non pulsans pulset citharam: eed quando hoc non facit, habet facultatem faciendi? solvunt a_ntem nonnulli et aliter hoc sophismL nam si respondens concesatt ae factnrum quomodo facere potest, negant inde sequi nt non polsans citbaram pnlset, quia non quocunque modo facere potest, 30 concesait se [;acturum; nec idem 'Valet, quomodo potest, et qnocunqne modo potest facere. sed apparet eos non recte solvere. nam artnmentationum quae ex eodem loco sumuntur, eadem est solntio: h,:aec Tero non conveniet omnibus ei•udem gPneris argumentationibus, nec qoovis modo interrogatis, sed est ad interrogantem, non ad argumentationem accommodata solutio. • 21. Ex accentn vero argumentationes non sunt, neqne in scriptu neqne in pronnntiatis, nisi pancae quaedam fiant, ut haec arKUmentatio. estne T~ ; Inim quae ad generandas res pertinent, ex fwitis, perinde atqne Anaxagoras ex infmitis reddere putat. praeterea aliis alía priora contraria sunt, et ex aliis alía liunt, ceo dulce eC amarum, et album et nigrum. principia vero manere aemper oportet. ex his igitnr neqne nnum nt>que inlinita principia eaae conatat. 10 cum aotem sint finita, non facere dno aolnm rationem aliquam habet. dubitavent enim non incongrue quiapiam, quonam pacto densitas apta est facere raritatem aut raritas denaitatem, et alia quania contrarietaa aimili modo. non enim concordia diacordiam, neque econtra discordia concordiam congregat et aliqnid facit ex ipaa ¡ aed aliad quid tertium ambae. atqui aunt qui plura etiam aamant, ex quibua eornm quae aunt naturam con&ciunt. inauf.er et id quiapiam dubitaverit, nisi CJUÍspiam aliam quandam contrarüa naturam subiecerit. nullius erum eorum quae sunt aubatantiam contrariam eaae videmua. principium autem de nullo aubiecto dicatnr 30 oportet. alioqui principü principium erit. suhiectum enim principium et prius praedicato e11e v1detur. praeterea aubatantiam non esse contrariam substantiae dicimus. quonam igitur pacto aubatantia ex non aubatantüs, aut non aubstaotia subatatltia priua erit? quam ob rem necease eat enm qui priorem atque hanc rationem Teram esse existimaverit, ai ambas aervare voluerit, tertium aliquod con- J trarüa ipsia aubücere; quemadmodum dicunt ü qui aolam nnam quandam naturam uniTeraum aasernnt esse, ut aqnam aut ignem aot med.iua•, quod ínter haec collocarunt. atque videtnr ipaum medium magia. na1n ignia, terra, aer et aqua cum contrarietatibua auut annexa. iccirco uou sine ratione agunt ttni aubiectum ipanm aliud ab his faciunt. ceterorum autem qnidam a.irem ponont. ai!r enim minime, respecto ceterornm, d.ifferentias aensibilea habet; atque hunc aequitur aqua. verum enim Tero omnes hoc unum lignrant c:ontrariis, denaitate inquam raritateque, et intenaione remiasioneve; to quae quidem excessua omnino defectuaque aunt, nt antea dixiunu. haec etiam opinio vetos quaedam esse videtur, nnum inqnam et exceaaum atque defectum principia rerum ease. attamen non eodem modo. aed prisci duo quidem agere, unum autem pati dicebant: a! poateriornm quidam econtra unum quidem agere, duo Tero pati rotius assemnt. tria igitur elementa rerum eaae potare, ex hia et utiusmodi aliis auimadversia videbitur aliquam rationem habere, aicut antea d.iximus: sed tribus ponere plnra nullam. ad J.latiendum enim 1nfficiens eat un um ip•nm. ai nro quattuor contrariis aumptia duae contrarietates pouantnr, utrisque aeoraum alía qnaedam natura 10 media subüciatur oportet. quodsi ex aeae viciasim generare po.aunt, aupervacanea nimirnm altera contrarietas erit. et inauper iieri nequit ut primae contrarietatea aint plurea. sabatantia nanqne nnum quoddam est genua cius quod eat, at patet. qnare non genere, 1ed anter.edeudo aequendove dontaxat ínter aeae principia different. aemper enim una eat contrarietaa in genere uno; atque omne• cootrarietates ad 110um recluci Tidentur. patet .i¡i&ur nequo UDDm

PHYSICAE A USCULTATIONIS l. elementum neque plura duobua Tel tribua eaae. hot11m antem ntrnm ait asserendum, magnam dubitationem nimirum habet. 30 7. Hoc igitur modo nos dicimus, primo de omni generatione aimpliciter pertractantes. est enim naturae accommodatum primum communia dicere, deinde ea quae circa unumquodque aunt propria contemplan. nam quippiam e quopiam ac aliud ex alio fieri dicimu,, aut simpücia dicentes aut composita. dico autem hoc pacto: t90 fit euim horno musicus, et non musicus musicua, aut uon musicua horno musicus horno. simplex itaque dico ipsum fieus, hominem inquam et non mnsicum; et id etiam quod fit si ve generatur, id est musicum. compositum vero et id quod fit, et ip5um fiens etiam, cum non musicum hominem musicum hominem fieri dicimus. horum autem alterum non solum hoc aliquid, sed etiam ex hoc fieri dicitur, ceo e non musico musicns. alterum non in omnibus dicitur hoc modo: non enim ex homine musicus, sed horno fit masiena, to dicitur. at nro eorum quae ut simplicia fieri dicimus, alternm permanens fit, alterum non permanens. nam horno quidem permanet, cnm fit muaicus homo; non mnsicum et immusicum, neque simelex neque compositum permanet. quae cum ita aint, hoc ex ommbua quae fiunt licet intelligere, et si quis inspexerit, uti diximus, aliquid aemper aubiici oportere, ipaum inquam fiena. quod etsi numero unum est, non tamen eat specie unum. atque pro eodem accipio, apecie rationeque ~ive definitione differre. non eat enim eadem bomini et immtuico exaiatendi (easendi TUigo dicunt) ratio; atque alterum permanet, alterum non permanet. id enim quod non opponitur, permanet: horno namque permanet, muaicum autem et eo immusicum non permanet; neque id quod ex utrisque componitur, velut immusicus horno. at vero quippiam e quopiam, et non hoc fier~ in iis magia dicitur quae non permanent, ceu ex immusico fieri musicum dicitur, ex homine vero non dicitur. "Verum et in Üa quae permanent, interdum eodem dicitur modo: ex aere namqne atatuam, non aes atatuam fieri dicimus. in eo tamen quod opponitur et non permanet., utroque dicitur modo, et ex hoc lieri lioc, ut ex immusico musicns, et hoc fieri hoc, "Velut immusicuJ musicua. 111 iccirco et in composito aimiliter dicitur: ex immuaico nanque homine, atqne immusicus horno muaicus horno fieri dicitur. cum autem fieri multia modis dicatur, et quaedam non absolute fieri sed hoc aliquid fie1~, qnaedam simpliciter fieri dicantur, quod quidem Jolis aubstantii.s competit, in ceteris quidem patet aliquid, ipsum inQUam fiens, necessario aubiici. nam et quantum et quale et ad aliqnid et quando et ubi fit aliqua re aubiecta, propt«ea quod ~ aubstantia aola de nnllo aubiecto dicitur alio, cetera autem universa de aubstantia ipaa dicuntur. at substantiam etiaJD et quaecunqua alia simpliciter sunt, ex auhiecto 6.eri aliquo patefiet sane diligenter consideranti. aemper enim est aliquid quod subücitur, ex quo generatur id quod fit. plantae namque et animalia ex semine fiunt. eorum autem quae fiunt aimpliciter, qnaedam trans6.guratione fiunt, ut statua ex aere; quaedam additione, nt ea quae incrementa suscipiunt; quaedam ablatione, ut e lapide Mercurios; quaedam compoaitione, ut domus; quaedam alteratione, ut ea quoto rum immutatur materia. atque patet ex subiectis omnia fieri quae hoc pacto fiunt. quare patet ex dictia omne qnod fit semper compoaitum esae. atque est quidt!m aliquid quod fit, est autem aliquid quod istud fit. et hoc est duplex: est enim aut subiectum aut oppositum. atque opponi quidem immusicum, subiici autem hominem iiico. et vacuitatem quidem figurae et informitatem vel inordinationem oppositum, aes autem lapidem aurumque subiectum. si igitur eorum quae natura conatant causae atque principia sunt, ex qnibus primis constant ac facta annt non per accidens., aed unum10 quodqne id quod per subatantiam dicitur, patet omnia fieri ex suhiecto ac forma. muaicua enim horno ex homine quodam modo musicove componitur. rationes enim in illorum rationes disaolves. universa igitur quae finnt, ex hisce porro fieri patet. atqui subiectum ipaum numero qnidem est unum, ratione autero duo. horno uamque et aurum ac omaino materia numerahile est: est enim hoc aliquid magi.s; atque id quod fit, non per accidens ex ipso gignitor. ac privatio, ipsum inquam oppositum, accidens est; forma autem eat unnm, ut ordo vel muaica vel eornm aliquid qnae aimili modo

tOS

dicuntur. quapropter ipsa principia fam duo tnm tria dicenda ao aunt, et tum contraria, veluti ai quiapiam dicat mnaicum et immuaicum, aut calidum et frigidum, aut constructum et inconstructum, tum non contraria. fieri enim non potest ut mutuo contraria patiantur. solvitur autem et hoc, quia .Iiud est ipanm anbiectum: hoc enim non est, nt patet, contrarinm. quare principia neque plnra contrariia qnodam modo aunt, aed duo, nt ita dicam, numero. neque rnrsua penitns duo, qnia ipsorum ratio est diversa, aed tria. diversa enim essentiae in homine ratio et in immusico, et eo quod 19t ncat figura, et in aere. quot igitur p1incipia aint naturalium rerum, quihus generatio competit, et quonam modo aint tot, satis iam explicnimua. atque patet aliqnid ipsis contrariis subiici oportere, e& contraria duo esse, modo autem qnodam alio non necessarinm eaae. erit enim snfficiens contrariorum alterum ad fariendam ahsentia praesentiaque aui mutationem. natura autem ea qnae subiicitur, similitudine rationis sub acientiam cadit. nam nt ad statuam aes aut ad lecticam lignum aut ad aliquid aliud eorum quae formam habent, 10 materies atqne informe sese habet antequam auscipiat fonnam, sic ad suhatantiam et h~c aliquid, atque id quod est, haec sese habere videtur. unum igitur baec principinm est: non tamen eat unnm neqne ens, perinde atque hoc aliqnid. unum etiam principium est ratio¡ et inauper id quod est contrarium huic, ipsa inquam privatio. haec autem qnonam pacto duo sint atque plura, paalo antea diximns. primnm igitur dictum eat contraria solum principia eaae; deinde neceaaarium esse quoddam etiam alind aubüc~ triaque eue. ex hisce vero quae nunc diximus, patet quaenam sit differentia contrariorum, et quomodo principia se habeant, et quid sit ipsnm snbiectum. sed utrum forma aubstantia sit an subiectum, nondum 10 emerait. .Pa~et tamen. tria principia r~~m esse, et qu.onam .Pa~t?• atque qu1s I,Psorum s1t modua. quot Igttur et quae smt pnnc1p1a rerum, ex h1sce quae diximus ait perspectum. 8. Post haec autem et dnbitationem veternm unice hoc pacto aolvi dicamus. primi namque philoaophi nritatem atqne naturam eorum quae aunt c¡uaerentes exorbitarunt, quasi ad aliam "Viam quandam ah impentia et ruditate depulai. atque asserunt neque 6.eri quicquam eorum quae aunt, neque corrumpi, propterea quod necease est quidem omne quod fit, aut ex ente aut e non ente fieri generarique, neutrum antem esse potest. neque enim 6.t id quod 30 eat: iam enim est. et ex non ente nihil fieri potest: aliquid enim anhüciatur oportet. atq_ue hoc pacto id qnod deinceps accidit. angentes, neqne multa mquiunt eue, sed solum ipsum quod eat. illi igitur oh ea quae dicta aunt, hanc habuerunt opinionem. noa antem uno quidem modo nihil ínter haec dicimns intereue, ex ente inquam aut e non ente fieri; et id qnod non est aut qnod eat, agere quippiam aut pati, aut qnodvis hoc fieri; et medicum agere quip- & piam ant pat~ aut e medico aliquid esse aut oriri. quare cum id dicatur dnpliciter, patet et ex ente fie~ aut id quod est, ant quid agere ant pati, duobns modis itidem dici. aedificat igitur medien• non ut est medicus, sed ut aedificator; et albus fit non hoc sane quo medicas est, sed quo niger. medetur autem et medicinam amittit, quo medicas ett. atque cum maxime ipsnm medicum agere '\uippiam aut pati dicamus., nl e medico fie~ si illnd agat vel pabatnr nt medicus, patet et hoc, e non ente, inquam, fieri, id significare ut non eas est. quod quidem cum non distinxissent ill~ longe to a veritate semoti sunt; et ob ignorationem hanc eo ignorantiae pervenerunt, ut nihil fieri prorsus neque ceterorum qnicquam esse arbitrarentur, aed omnem tollerent generationem. nos antem et ipsi dicimns nihil qnidem fieri simpliciter ex non ente, tamen ex non ente per accidens fieri. ex privatioue enim, qnae est per ae non t"os, et quae non ineat, fieri dicimus. afficit itaque id admiratione, ac impouihile esse videtur, ex non ente 6e1i aimiliter autem neque ex eo qnod est, neque id quod est, fie~ nisi per accidens. si~ autem et hoc fieri dicimus eodem modo, ceo si animal ex animali 10 6.eret et aliquod animal ex quopiam auimali, ut si canis ex e~o fieret. etenim canis non solum ex animali quodam, sed ex animali ebam 6.et¡ aed non ut est animal: iam enim id ipsnm est. si vero quippiam emeraurum est animal, non per accidens, non erit ex animali. et ai quid ens orietur non ex ente, neqae e non ente fiet. dictum eat eDÚIIl

o

PHYSICAE A USCULTATIONIS l. II.

106

quid aignilicet e non ente &eñ. eo namque pacto quo e~t non en•, inauper neque hoc, esse ioquam omne aut non eaae, tollimus. ia igitnr unos eat modus solutionis. alius autem eat per potentiam atque actum. dici autem haee rosaunt potentia atque acto. hoc :so autem alüa i.a locis exacte magts determinavimus. quare ut dicebamus, dubitationes illae s()lvuntur, oh quu quaedam eorum quae dicta sunt compulsi tollunt anti,ui. oh hoc enim tilntum exorhitarunt ah ea Tia, qua ad generabonem corruptionemve atque omnino mutationem acceditur. haec enim natura si visa fuisset, omnem hanc ipsorum ignorationem utique disaolvisset. 9. lpsam igitur et alü quidam, sed non sufficienter utique tetigere. primum enim ex non ente aimpliciter aliquid &eri atque f92 oriri fatentur, ea sane rarione qua Parmenidem recte dicere arbi~antur. deinde si est una numero, et una solum potentia ipsis esse vt~etu_r. hoc autem plurimum sane differt. nos enim materiam pnvabonemTe diversa dicimnJ esse ¡ atque materiam quidem non en~ esse per accidens, printionem vero per se censemos. et illam qwdem prope atque quodam modo substantiam, privationem vet·o aubstanbam nullo modo esse asserimus. at illi id quod non est, magnum panumque similiter inquiunt esse, aut utrumque si mol, aut u~mque aeoraum. quare modus hic trinitatis diversos ah illo pelO mtns eat. hucusque namqne progresai aunt, ut aliquam naturam oportere aubiici dicant. hanc tamen uoam faciunt nam etsi quid~ dualir.ttem facit, magnum et parvum ipsam appellans, nihilo mmus tamen idem facit. alteram enim despexit. etenim materies qui~em permanens una cum forma causa est eorum quae fiunt, pennde ac m¡¡ter. at eontrarietatis altera para nec esse omnino peraaepe ei videhitur, qni mente ipsius malefi.cium intuetur. nam eum ll~ quoddam divinum et bonum ac appetibile, alternm ipsi eontr~n~m eue dicimua, alterum, quod anapte natura affectat atqoe 10 appebt 1p~um. illis autem evenit ut contrarium, interitum appctat auum: et tamen fi.eri neqnit ut aut forma ae ipaam appetat, quippe c:um non indigeat ~n~ aut eontrarium, cnm contraria mutuo ae ipta c:on:umpant. l«!d hoc eat materia, perinde appetena illud atque ai femtna marem et torpe appf'tat pulchrum. Terum Ron eat per se, se~ per accidens torpe, nec per ae femina, aed per accidens. matena ;e~o haec corrumpitu1· atque gignitur, alia nec corrumpitur ne~ gtgn1tur. nam ut est quidem id in quo, per se corrumpitur (id en1m ~uod eorrumpitur, in hoc est, ipaa inquam pt-ivatio), at suapte P.ot~n~a, no11 per se. aed nec occidat nec oriatur necease est nam ll gtgmtor, subiiciatur aliquid primum oportet, ex quo hoc pacto 30 nuce~r, ut insit in ipaa. hoc autem est ip~ius natura. quare lit et ut s~t ant_eaquam sit orta. etenim materiam id dico quod primum est uru~acutnsque subiectom, e quo quippiam eo lit pacto ut non pe~ acctdena insit; et ai corrumpitur, ad hoc ultimum sane proJictscetur. ~are erit corrupta antequam ~it corrupta. de principio T_ero fo.rmali, atrum unum ~it an plura, et quodnam ait aut quae llnt, _pnmae philosophiae diligenter exquiaitec¡ae oflicium est determmare ac pertractare. cpare haec contemplatio illud in tempua J !'eser:vetur. de naturalibua Tero formis, quae oriuntur ac occidunt, lD h~s~e quae po~terius ostendentur dicemas ac pertractabimus. Loe lgttur pacto aint haec a nobis determinata, prinripia inquam esae, et ~aenam et qnot numero aint. rursua autem alío principio mmpto dicamua.

II. 1. E4Jrum qnae sunt, qnaedilm sunt natura, quaedam oh aliaa lO cau~u. ~~tora quidem sunt animalia partesque ipsorum et plantae et .•tmphe¡a. corpora, ut terra, ignis, aér et aqua. haec enim et huma~emod1 res natura dicimua esse. omnia autem quae dicta sunt, ah hiace qaae non natura constant differre videntur. nam ea quidem quae natura constant, principium in se ipsis uninrsa motua etatusv:e, .Partim eius qui loro accommodatur, partim accretionis deerebontsve, partim alterationis habere videntur. at lectica. nstia et. l{uiequid ait aliad aimilia generis, quo quidem huiuscemodi nommab~a _ap_Pellantur atqae ah arte sunt, hoc naUum principinm matation1s msitUm habent; quo nro ipsia accidit ut aint lapidea • 'Vel terrea Tel ex his miata, eo motua quietisve principiam habent.

quae eam ita sint, patet naturam principium esse quoddam et caasam, ut id moYeatur atque quiescat, in quo primo per se et noa per accidens inest. dieo autem non per accidens, qui;;a sibi ipsi qaiapiam medicas sanitatis causa lieri potest. attamen non quo aanatur, eo medicinam habet, sed accidit ut idem sit medicas auhiensqae aanationem, qnapropler et separantur nonnunqnam. similiter seae habet et unumquodque ceterorum quae per artem efficinntur: nihil enim ipsorum eff.:ctionia in se principium habet, sed quaedam in aliis atque extrínsecos hahent, ut domos et unumquodqne eorum 30 quae manu conliciuntur. quaedam in se ipsis quideru id habent, non tamen per se, quaecunque causae per accidena aibi .lieri poaaunt. id igitur est natura qaod dictum est. naturam autem habeont quaecunque tale principiom habent; atque haec omnia auhstantiae sunt. subiectum enim quoddam et in subiecto est semper natura. stcundum vero naturam sunt et haec ipsa et ea quae hiscc per se competunt, nt igni ferri sursnm. hoc enim natura quidem non est, 193 neque habet natnram; serl competit et est natura atque aerundum naturam. dictum est igitur quid ait natura, et quid id qnod natura atqne secundum naturam est. eniti antem natoram esse ostendere ridiculom est patet namque tales esse rerum complures. oatendere '\'ero ea quae per se manifeata sunt per ea quae non sunt manifesta, hominis est profecto qui nequit id quod est per se notum, et id quod non est per se notum, discernere. atque id 6.eri posse non est obscurum: ratiocinabitur enim de coloribns quispiam ortns caecus. quare necease est tales homines de nominibus loqui, nihil autetn intelligere. natura autem, substantiaque eornm quae snnt tO natura, id quibusdam ease videtnr quod primum cuilibet inest, informe per ae, nluti lecticae quidem natura lignum, statuae autem a es. euios hoc signo m Antiphon esse dicebat: nam si quispiam lecticam obruerit humo, vimque putredo acceperit ut germen emittat, non lectica serl lignum inde emerget atque pnllulabit, propterea quod dispositio quidem, qnae lege atque arte conficitur, per aeciden• est, substantia yero est illa quae et continuo diapoaitione• hucf' uucipieua pl'nnanf't. quodsi cuilibet etiam istornm ad aliad quippiam hoc idem accidit, ut aeri quidem auro!fle ad aquam, osaibus antem atque lignia ad terram, ceterisque stmiliter, patet illa 110 naturam ipsomm atque substantiam esse. quapropter quidam terram, quidam aquam, quidam horum aliqua, qnidam haec omnia eorum quae sunt naturam esae dixeruut. quod enim quisque tale ease putavit, si ve unum si ve plura, id totque univeraam substautiam eue dicit, eetera Tero cuneta alfectus llorum habitas ac dispoaitiones. et horum qnidem quodvis perpetnum eaae: non enim ex aeae mutationem ipais competere; cetera autem infinitiea .lieñ atque corrompí. uno igitur modo natura sic dicitur, prima caique sabieeta materics eorum quae motua in se mutationiaque princi- so pium hahent. alio vero modo ipsa forma et speciea, quae rationi accommodatur. nam ut ars dicitur quod secundnm artem exstructum est atque arti.&eiosum, aic et natura dicitur quod est aecnndum naturam et naturale. atque neque illad habere qnicquam aecundum artem aat artem eaae dicimas, si leetica potentia tantum est, nondum autem habet formam lecticae; neque esse inquam aecundum artem, neque in hiace qnae constant natura. quod enim eat potentia caro Tel os, id nondam habet suam naturam, antequam J accipiat formam, quae arl rationem accomtnodatur; quam assignantea quid eat oa dicimus aut caro: neque constat natura. quare alio modo natura foi'Dla et apecies est eorum quae in ae ipsis motas priReipium hahent; quae quidem non eat separabilia nisi ratione duntaxat. id autem quod ex hia est eomposttum, natura quidem non eat, sed est et eonstat natura, ut horno. atque natura magia haec eat quae materiea: unnml{'lodque enim tum magia d.icitur cnm eat acto, quam cum potenba. praeterea ex homine nascitor horno, sed non e lectica lectica. 9napropter et inquiunt non figuram esae naturam sed lignum, quta liet, ai pullulabit, non lectica tO aed lignum. quod ai ita est, et ipsa forma eat profecto natura: lit enim ex homine homo. insuper ea natnra, quae ut generatio dicitur, Tia est ad naturam. non enim ut medicatio non ad medieillam aed ad aanitatem dicitur vía (medicationem enim a medicina, non ad medicinam eue neceue est), sic ad naturam seae habet natura.

PHYSICAE AUSCULTATIONIS 11. aed id quod nascitnr, e:~~: quodam ad quoddam ut nascitnr, proficiscitur. ad quid igitur prolicucendo naacitur? nempe non ad id ex quo, sed ad id ad quod lit profectio. forma igitur· est natura. forma autem atque natura dupliciter dicitur. ipsa nanque privatio 10 forma quodam modo eat si vero sit privatio et contrarium aliquod circa simplicem generationem necne, poaterius considerare oportet 2. Cum autem determinatum sit quot modis natura dicatur, posthac contemplandum est quo mathematicus a naturali philoaopho differat nam corpora naturalia superlicies habent, et solida longitudioes atque puocta; de quihus considerat mathematicus. et insuper si astro logia diversa sit facultas, an pars scientiae naturalis. etenim si ad naturalem philosophnm spectet, quidnam sit aol aut quid luna acir·e, nullum autem eorum affectuum, qui per ae illis competunt, ad eundem scire pertineat, absurdnm e5t sane. praeterc-a videntur ü qui de natura loquuntur, et de aolis ac lunae figura 30 dicere; et utrum terra mundusve rotundos sit an non ait, considerare ac pertractare. de his igitur et ipse mathematicns tractat, aed non ut est quodque naturalis corporu 6.nis. nec hoc accidentia contemplatur, qoo talihus accidunt. qoapropter et aeparat mente namque a motu separabilia snnt, nihilque interest; neque com aeparant, efficitur fal~um. quod non animadvertunt se quoque facere, f94 qni dicunt ideas esse. naturales enim separaot formas, quae minos aeparabiles sunt quam mathematicae fonnae. quod quidem ita esse patebit, ai quispiam utrorumque de6.nitiones, ipsarum inquam formarum naturalium et accidentium, dicere enitatur. eteoim par qoidem et impar, rectnm et curvum, numerns insuper, linea atque figura, sine motu nimirum de6.nientur. at carnis oasu ac hominis delinitio sine ipso non erit. sed haec perinde atqoe nasos aimus, sed non ut curvmn concavnmqoe dicuntur. hoc idem iodicant et mathematicarum facultatum hae quae magia aunt naturales, ut perspectiva, musica et astrologiL nam contra quodam modo sese 10 habent atque geometria: geometria namque de natorali quidem linea contemplatnr, sed non ut est natura lis; perspectiva vero mathematicam quidem considerat lineam, at non ut est mathematica, aed ut est naturalis. cum autem natura ait duplex, materia atque forma, rea naturales perinde contemplemur oportet atque si de sirnitate quidnam ait consideremos. quare neque sine materia neque sine ratione materiae res huiuscemodi considerandae esse videntur. nam et de hoc il;'so quispiam dubitaverit, cum duae aint naturae, de utraqnene cons1derare ad naturalem philosophum pertineat, an de eo quod ex utrisque comporritur. quodsi de ipso, et de utraque contemplari ad eundem utique spectat. utrum igitur eiusdem sit facultatis an diveraarnm utramque cognoscere? nam respicienti quidem ad veteres, materiei cognitio ad ipsum videbitur 10 pertinere. perparnm enim Empedocles et Democritus formam quidditatemque tetigerunt. at ai ara imitatur naturam, eiusdem autem scientiae est formam atque materiam usque ad terminum quendam cognoscere ( veluti medici aanitatem et bilem atque pituitam, in qnibus est aanitaa; et aedi&catoria aimiliter formam ipsins domus atque materiam, lateres inquam ac ligua, et ceterorum eodem modo), naturalis etiam facultatis erit profecto ntrasqoe naturas cognoscere praeterea facultatis eiusdem est, id cuius gratia, 6.nemque, et ea qnae horum gratia aunt cognoscere. at natura 6.nis est et id cuius gratia. qnorum namque motionia, si ait continua, 30 6.nu aliquis est, eornm iá ultimum est, et id cuius gratiL quapropter et poeta ridicule compulsos eat ad hanc aententiam afferendam • extremum oh quod natos erat, fatumque petivit." non enim qnodvis ultimum 6.nis est, aed id quod est optimum. artes praeterea materiam facinnt, quaedam aimpliciter, qnaedam aptam idoneamque ad opus. et utimnr, quia omnia sunt gratia nostri. anmus enim et nos quodam modo .linu. id enim cuiua gratia cetera sunt, dn6 pliciter dicitur, ut in philoaophia diatinximus. duae igitur dominae sunt materiei cognoscenteaqne artes, ea qnae utitur, et ea quae praeest faciendorum opernm facultati, ipsa inquam architectonica 1cientiL qnapropter et ea qnae utitur, architectonica quodam modo eat. aed boc interest: altera namque formam eognoscit, altera materiam facit. nam gubemator quidem, qualia ait forma clui

107

c:ognoacit, ac: iubet: at architectus e:~~:strnendae nnia, qnali ex ligno et qualibus ex motibua erit. in iu igitur qnae per artem con.liciuntur, nos operu exstruendi causa materiam facimns; in natoralihas autem ipsa exsistit. inauper materiea eat eornm qnae aunt ad aliquid. alía enim ad aliam est formam accommodata. at quousqne naturalem philosophum formam, et ipaum quid est, acire oportet? so an ut me~cum nervum vel fabrnm aea, usque ad quendam termino~ considerare oportet? alicuius namque gratia est unaqnaeque; et c1rca eas versari quae aeparabiles quidem sunt ratione, in mate.-ia autem sunt. horno namque generat hominem, atque aol quo vero modo aeae habeat aeparabilu forma, et qnidnam sit, philoaophiae primae officium est determinare ac pertractare. 3. Determinatis antem hiace considerandnm est de cauais, quales et. quot aint numero. nam cum haec pertractatio sciend~ sit causa, ac1re autem unumquodque non prina putemus quam c1rca u~umquodque propter quid est capiamus (id autem eat primam ac- 211 c_1pere causam), patet et a nobis hoc esse agendum, et de generatiOne corrnptioneve et de omni naturali mutatione, nt ipsarnm perceptia principüs ad ipsa qnodque eorum qnae quaerimua reducere e01tamur. uno itaque modo causa dicitur id ex quo quippiam .6.t eo pacto ut insit, ut aes statuae argentumque paterae, et hornm ge~e~. :Wo mo~o forma atque exemplar, haec es.t autem ratio qnldd1tatrs, et hums genera, velut eius concentua qu1 sonos omnel eomplectitur ipaa duornm ad unum ratio, atque omnino numerns itemque partes quae in ratione sumuntnr. praeterea id nnde primum principium est mutationu ant quietis, qualis est causa ia qtti so c~>nsuluit, et pater lili~; atque omnino quod efficit, ei~s q~od effiC:Itur, et quod mutat, ems quod mutatur. inauper ut lima: h1c autem est cuius gratia cetera &unt, \eluti deambulandi sanitas: cur enim deamhulat interro¡;at~ • quo valeat" respondemos, atque ai hoc pacto dixerimus, reddidisse cansam arbitramur. et quaecunc¡ne alio movente Ínter ipaum et linero 6.unt, ut inter medicum aaDltatemque maciea aut purgatio aut instrumenta. univeraa enim haec 195 ipsius 6.nis gratia sunt, ínter aese autem dilfernnt: alia namqne aunt opera, alia instrumenta. causae igitur tot fere modis dicnntur. .6.t autem ut cum mnltipliciter canaae dicantar, multae etiam einsdem aint non per accidena cauaae, ceu statuae et atatuaria ars et aea, non per aliud quicquam, sed ut atatua est at non eodem modo, aed aea quidem ut materia, ars autem ut id a quo motio pro6.ciscitur. aunt praeterea quae aihi sunt mutuo causae, ut exercitinm bonae habitudinis et haec exercitü. at non eodem modo, aed haec so ut &nis, illud ut principium motos. idem inanper contra.-iornm est causa: quod eoim praeaens causa cuiuspiam eat, id et abaeos n?nnunquam causam esse contrarii dicimus, ut gnbernatoris absenham aubversionis navia; cnias praesentia causa erat aalutis. univeraae autem nunc dictae cauaae quattuor in genera manifestusima cadunt. elementa nanqne ayllabarnm, materies con&ciendon1m operum arte, ignis et talia corporum, partes totius, auppositiones deDique conclusionia, ut id ex quo 6.t aliquid, causae snnt. atque ~o­ mm quaedam aunt ut subiectum, veluti ]'artes; quaedam ut q~ud- 10 ditaa, totum, inquam, compositio atqoe formL at semen, medicus, quique consuluit, et omniuo efficiens, omnia aunt causae unde eat mutationis priucipinm nl quietis vel motus. quaedam aut~m cauaae aunt ut &nis bonumque ceterorum. id enim gratia cnlDS ce~e~ 6.unt, optimum esse aolet ac 6.nu illornm. interait autem nih1l, bonum ipsum an apparens bonnm dicatur. talea igitnr atqne t~t causae apecies esae videntur. modi autem cauaarnm no~ero qu¡dem sont multi: si in capita vero redigantnr, et ipsi panc10rea eTadunt. dicuntur enim cansae multipliciter; et ipaarnm quae aunt eiusdem generia, alia prior alia est posterior, nt aanitatia med.icas 3D atque artifex; et concentua eius qui omnea aonos complectltur, duplum ac numerns; et semper cae quae contiaent, ad eas quae aunt singulares. praeterea ut accidena et hniua genera, ut. statna.e alio modo Polycletus, alio atatuarius: accidit enim atatu~n~ ut 11t Polycletus. et ea etiam quae continent accidens, velutl .51 h~mo ait causa atatuae,• aut omnino animal. aunt autem et accrdenbnm ¡ alia remotiora alüs atqne propinquiora, ceo si albus ac musicnt causa 1tatuae dicerentur. praeter antem omnea, quae accommoclate

0.2

108

PHYSICAE AUSCULTATIONIS 11.

dicuntur et qnae per accidens, aliae ut potentes aliae ut operantes dicuntur, velut ut e:utruatur domua, aedi.6cator causa dicttur, aut aedi6.cana aedilicator. aimiliter et in hi.sce dicetur qoorum cauaae IDnt ipsae cauaae, ut huiaa atatuae aut atatuae aut omuino imaginia, et aeria huiaace aut aeris aut omnino materiae. et in accidentihus to simili modo. praeterea et haec coniuncta ac üla dicentur, velo ti non Polycletua neque statuariua, sed statuariua Polycletus. attamen haec omnia multitudine qoidem sunt sex, dnpliciter autem dicuntur. nam aut ut singulare, aut ut genua, aut ut quod per accidena eat, aut ut genua accidentis, aut ut conioncta haec aut ut aeiuncta diCUDtnr; et iuauper omuia aut potentia aut acto. intereat autem tantnm. causae enim acto et aingulares, et ea quorum aunt causae, aimul sant et non aunt, ut hic qui medetur cum hoc qui aanatur, et eo hic qui aedi6.cat cum hoc qnod aedificatur. sed quae aunt poten tia, non aemper: non enim simul domua et aedi.6cator corrumpitur. oportet autem aemper cansam quaerere aummam, qnemadmodum et in ceteria, velut homo aedifi.cat, quia eat aedifi.cator: at aedi6.cator est per artem aedifi.candi. haec igitur prior eat cansa. et in omnibua simili modo. praeterea generum qotdem genera, aingularium vero singularia dicen da sunt cansae, ceu atatuarina quidem atatnae, hic autem huius ¡ et potentia quidem cauaae effectuum potentia, acto aotem effectuum actu. quot igitur aint cauaae et quomodo SO aint causae, aatia sit a nohi.s determinatum. 4. Fortuna etiam et caaus de numero causarnm esse dicnntur, multaque eue et fieri ob fortunam et caaum. conaiderandum est iftur quomodo aint in hia cauais fortuna et cuas, et utrom idem amt an diversa, atque omnino quidnam ait fortuna et cuna. qui196 dam euim et an sint necne dubitant. nihil enim a fortuna fi.eri dicnnt, sed omnium definitam qnandam causam eue, qnae .lieri dicimua a casu aut fortuna: ceu profectionis a fortuna cninapiam ad forum inventioniaque eins quem volehat quidem, non putahat autem innnire, causam hoc aiunt esae, illum, inquam, profectnm illuc emere quippiam velle. aimiliter et in cetena IJDae a fortuna proTenire dicuntnr, aemper causam qnandam inquaunt eue, quam aamere liceat, aed non fortun11m. quodai qoifpiam euet fortuna, abaur~om sane videhitur, et du"bitavit non miuria quispiam curnam eaptentum antiquorum nemo causaa generationis corruptioniave dilO cena de fortuna quicqaam determinarit. sed ut videtur, nec illi quicqoam eaae a fortuna putahant. verum et hoc mirabile est. multa nanquc aunt et .6.unt a fortuna et caau, quorum unumquodque DOD ignorantes reduci poaae ad aliquam cauaam, ut ille sermo antiquus dixit qui fortunam exterminat, illorum tamen omnes alía a fo.rtuna, alia non a fortuna .lieri dicunt. quapropter et mentionem aliqoam ipsiw illoa (acere oportebat. at vero neque quicquam illorum ant concordiam aut discordiam aut ignem ant mentem aut aliquid aliad huiuacemodi fortuuam esse arbitrahantur. ahaurdum lO igitur eat, sive non esae putaverunt, aive putante• eaae omiaerunt, praesertim cnm interdum utantur. ut Empedoclea, non aemfer aErem anpra inqniena aegregari, aed ut forte accidit. dicit emm, cum de mondi loquitur e:utroctione, • aic tone huic currere fortnit~ contigit, aaepe autem alío modo.• partea quoque animalium plunmaa ortas fortuna fuiue dicit. aunt etillm qui et buiuace caeli ceterorumque caelorum omnium caaum eaae causam asserant: nam a. caso ~onYeraionem motionemve fieri dicunt, quae quidem distinXl! et ~n hunc ordinem redegit at~ue conatituit univeraum. hoc eti.am •paum valde dignum est adm1ratione. nam animalia quidem so et plantu neque esse neque .lieri a fo¡·tJma dicunt, aed aut naturam aut mentem aut aliquid aliad tale cansam ipsornm asserunt eaae (non enim ex cuiuaque aemine quodYia nascitur, aed ex tali ~uidem olea, u: tali autem homo), caelum vero et divinissima aensthilium casu orta fuiase aaaerunt, nullamqoe ipaorum talem causam eaae ~alem anim.alium atque plantarum in~uiunt eaae. atque hoc ipsum ·~ i~ a~ae habeat,. cousi.deratione est dignum; heneque aese habet, li ~~ aliqnad ~~ hoc tp~o dtcatur. et alio namque modo ab~ut·dum eat ad quod dicttur, et tnsnper absurdius est h~c illoa dicere, in caelo quidem nihil a cuu .lieri, in Üa autem e quibua fortunam enerminant, ~alta ah ipaa provenire vidente• ¡ quod tamen contra fieri convenaena erat. aunt autem qnidua c¡uibus fortuna causa c¡uiclem

esae, obscura tamen humanae menti videatur, ut divinum quoddam atque excellens. quare quidnam utmmque sit, fortuna inquam et casos, et si ídem sint an diversa, et quomodo in eu causas quu definivimos cadant, consideremos opo•·tet. 5. Primum itaque cum videamua alia semper eodem .fieri iO modo, alia plerunque, patet horum neutri fortunam causam die~ neque id quod a fortuna profi.c-iscitur, aut ex iis esse quae necessario aemperque, aut ex hisce quae plerunque aaepeque fiunt. sed cum quaedam etiam praeter haec fiant, atque haec omnes a fortuna proliciaci dicant, perspicuum es~ fortunam atque casum aliquid eaae. nam et ea quae talla aunt, a fortuna esse, et ea quae a fortuna aunt, talla esse scimua. eorum autem quae fiunt, alia fiunt alia non fi.unt gratia alicuius. et horum alia per elec-tionem .fiunt, alia non per electionem. ambo autem in hisce sunt quae alicuins gratia fiunt. quare patet et in hi.sce quae non nece~sario neqne plerunque fi.unt, 20 esse ali~a .circa q?ae poteat id esse q~od alicuius gratia fit. sunt autem alicutus graba quae a mente agt poasunt et quae a naturL talia igitur cum per accidena fiunt, a fortuna dicimus ease. nam ut ena aliad per ae alind per accidens est, sic et causa esse poteat, ut domos per ae quidem causa est aedifi.catiYum, per 11ccidens autem musicum aut alhum. ea igitur causa quae est per ae, definita eat, ea vero quae eat per accidens, indefinita: uni namque in.linita accidere possont. ut igitnr dictum eat, cum in huce quae alicuius gra- 30 tia fiunt, id fit, tune dicitur a caso 6.eti atque fortuna. horum autem ipaor-um, quam habent ínter ae differentiam, poaterius assignabimus. nunc hoc pateat, ambo, inquam, in Üa eue quae alicoius gratia sunt. ceu argenti recipiendi gratia venisset accepturus illud, ai aciYisaet: Tenit autem non huiusce canaa, sed accidit venisse, idque feciaae recipiendi gratia, neque plerumquc neque necessario proficiscentem ad locnm ¡ finia vero, ipsa inquam acceptio, non est ex Üs causia 197 quae auut in ipso, aed ex buce quae sunt eügihilia atque a mente; et dicitur tune a fortuna venisae. quodsi venerit electione praemiasa ét huius gratia aut aemper frequentans aut plerumque recipiens, non dicitur a fortuna venisae. patet ergo fortunam cauaam eaae per accidens, in hisce quae per electionem alicuius gratia JiUDt. qnapropter arca idem mena fot·tunaque versatur: electio namqoe absque mente non est. indefinitas igitur cauau eas eaae neceaae est, a quibus id fiet quod proficiscitur a fortuna. ande fortuna indefinita caoaa eue videtur et immanifeata homini; atque aliquo iO modo nihil a fortuna videbitur proficisci. haec enim omnia recte dicuntur, quia rationi consentllnea sunt. nam aliqua quidem ex parte fit aliquid a fortuna: .lit enim per acciden•; atque ut·accidat, fortuna causa eat: abaolute autem nihiL velut aedium aedificator quidem eat causa., per accidens aotem modulator. et ut profectua argentum recipiat, non huiusce gratia profectua, in6.nitae cauaae multitudine esse poaaunt: nam et videre aliquem voleos, et penequena, et apectatunta lodos, et fugiens. recte etiam fortuna praeter rationem quid ease dicitur. ratio namqoe aut eorom eat quae sunt aemper, aut eornm quae aunt plerumque. at fortuna in iis est qoae eo praeter haec .liunt. quare cum indeJinita aint ea quae hoc pacto aunt causae, fortuna etiam indefinita nimirum est. in quibuadam tamen quis.fiam duhitaverit, an quaevi.a eias quod a fortuna Jit causae fuermt necne. ut aanitatia aut apiritus aut aeatu.t, aed non capillorum remotio. cauaarum enim ptr accidena aliae propinquiore• aliis auut. fortuna autem dicitur hona, cum honum aliqood, mala, cum adverai quid evenit. prosperitu vero fortuoae ac infortunium, cnm illa annt magna. quapropter et cum parum afnit ut malum qui.spiam magnum aut bonum accipiat, infortunatum tum illum aut fortunatum dicimus eaae, propterea quod mena perinde dicit de illo atque si eaaet. quod enim paro m abeat, id quui minime so diatare videtur. insuper fortunae prosperitas incerta non sine ratione dicitur ease. nam ipaa fortuna mcerta est: im poaaibile est enim aut aemper aut plerumque qoicquam eorum eaae quae a fortuna proveniunt. aunt igitur llmho, caaua inquam atque fortuna per acciden., uti diximoa, causae in hisce quae non aimpliciter neque plerumque Jieri possunt; atque horum in hisce quae &l.icuiua gratia fiunt. lnterest autem in ter fortnnam et casum: nam cuna ad plnra aeae extendit. etenim quod a fortuna pro.6.cucitW"1 a cua etiam Jit:

o.

PHYSICAE AUSCULTATIONIS ll. 6 hoc autem non omne provenit a fortuna. fortuna nanque, atq11e id

c:uius est effectrix fortuna, in iis est quae fortunata poasunt nadere, et omnino quibua actio competit. quapropter et necease eat circa ea fortunam eaae quae in actionem veniunl cuius hoc indicium e1t: nam ant ídem quod felicitas, aut prope esae videtur; felicitas autem actio quaedam est: est enim actio bona. quare quae agere neqneunt, ea nec a fortuna quicquam efficere poasunt. et propterea neqne inanimatum ullum neque bellua neque puer qnicquam efficit a fortuna, quoniam electionem non habenl neque proaperitas hisce fortunae aut infortunium competit, nisi similitudine quadam, quemco admodum Protarchua fortunatos eos lapides dixit e quibus exatructae sunt arae, quod honorantur, et Ü qui aunt eiuadem formae c:alcantur. pati autem a fortuna et hisce quodam modo inerit, cum u qui agit aliquid circa ipsa, fortuito aget. alio vero modo non est. at cuna ceteria animalibus et inanimatis competit. dicimus enim equum caso veniase, propterea quod evasit qnidem profectns, non antem endendi gratia nnit; et tripoda etiam cecidisse caso: stetit enim hoc modo ut ait aedena, 1ed non huiusce gratia cecidit. quare patet, cnm eorum aliquid quae simpliciter alicuius gratia liunt, non 10 eiua quod evenit gratia factum est, cuiua extra est causa, nos tune calo quippiam 6eri dicere; homm autem ea fortuna 6eri, quae eligibilium casu Jiunt, in hisce quae habent electionem. signum autem est ipsum fnutra. tone enim dicitur, cum id quod est alicuiua gratia, non est fac:tum illius gratia; c:eu si deambulatio egestionis e1t gratia, si non evenit ei qui deambulavit, frustra dicimus illum deambulasse fruatraque deambulationem fuisse. est enim id fnJStra, quod aptum est esse oh aliud, c:um non efficit illnd gratia cuius erat, ac aptum erat. nam si quispiam lavisae se dixerit frustra, quía sol non defecit, ridiculus utique erit: non euim hoc illina gratia erat. ita casos, qui Graece dicitur TJ a:,JTJ,..a:Tov, nomine ano tune dicitur, 10 cum quippiam 6t a:ÚT~ ¡.¡r1Tr¡v, hoc est frustra. cecidit enim non percntiendi gratia lapis, caso igitur ac frustra cecidit ipse, quia cadere et ab aliquo proiiciente percutiendi cauaa polest. maxime autem ae~aratur id quod a fortuna 6.t, in hisce quae natura Jiunt. cum en1m qnippiam est effectum praeter naturam, tum non a fortuna illud aed a caso potina effectum fuis1e dicimus. est autem et hoc r' alind: illios enim externa, huins interna causa est. quid igitur sit c:asue et quid fortuna, atqne quo pacto ínter •ese differant, satia iam diximus. utrumque autem ipaorom ad modum eiua reducitnr c:auaae, unde est principiom motos: etenim aut eomm quae natura, ant eorum quae mente agontnr, aemper sunt causa, sed horum m nititado inde6nita est. quoniam antem casus atque fortuna cauaae aunt eorum, quornm aut mena aut natura 6eri causae possunt, cum per accidena quippiam ho111m ipsorum fuerit causa¡ atque nihil eorum quae sunt per accidens, prius est hiace quae aunt per se: ergo neque per accidens cauaa per se causam antecedit. casos nito mirum atque fortuna poaterior et mente eat et natura. quare si quam maxime caeli casus est causa, necesae est priorem mentem atque naturam et aliorum multo mm et huius universi causam ease. 7. Esa e autem causaa, et tot ease numero quot diximus, patet: tot enim quaestio "¡nopter ~uid• sane complectitur. nam ipaum propter quid aut ad 1psnm qwd est reducitur, ultimum in immobilibus, ceo in mathematicis (ad recti enim aut commensurabilis aut ceterorum similium alicuiu1 ultimo de6nitionem reducitnr), aut ad id quod primum movit: veluti propter quid hellum gessemnt? quía 10 templum apoliarunt; ant gratia cuins? ut imperinm consequantur. 1 aut ad materiam, in hisce quae Jiunt. perapicuum igitur est has et tot causas ease. cum autem quattuor causae aint, de omnibua acire uimirum ad naturalt>m ~hiloaophum pertinet; atque ad omnea ipsum profter quid redigens 1pse materiam, formam, id qnod movit, et id gratla cwna, paturaliter reddet ac assignabit. tres autem in unum plerumque accidunt. ipsum enim quid est, et id gratia cuios, unum aunt. ea vero nnde primom effiuit motos, specie cum hisce conc:urrit: homo namque hominem general et omnino quaecunqne motum aubenntea movent. quae vero tales non sunt, eae naturalis considerationu non sunt. non enim in ae ipais habentes motu m aut principium motos movent, aed immobilea movent. quapropter trea ao aunt tractatione" nna circ:a immoblle ¡ alia drca id quod movetur

L 1

109

quidem, est antem expera corrnptionis; tertia circa ea qnae corruptibilia sunt. quare ipaum propter quid ad naturali philoaopho et ad materiam et formam et ad id quod primo movit reducente ipa•m usignatur ac redditur. de generatione enim maxime cauau hoc modo considerant, quid post quid 6at, et quid primum fecerit aut quid paaaum sit, et sic semper quod eat deinceps. principia autem ea quae natnraliter movent, duplicia sunt; quorom altemm natnrale non eat, quippe cum non habeat in se principium mutua. 1 atque tale est, si quid moveat et non moveatnr, ut id quod est immobile penitua, et quod l'st omnium primum. et ipanm quid est, et forma, eat eoim Jinis, et id gratia cuiua cetera Jiunl quare cum alicuius gratia natura faciat, et hauc scire oportet, et ipsun• propter quid omnino reddendum est. velut ex hoc necease esse hoc 6eri: ex hoc autem aut simpliciter aut plernmque; et ai hoc est emeraurum, nt ex propositioniboa ipsa conclusio; et qnia hoc erat quidditaa ipsa. et quía melina est hoc modo, non aimpliciler sed ad snbstantiam uniuscuiusqne. 8. Dicendum est igitur primo quidem naturam ex Üa esse to cauais quae alicuiua gratia faciunl deinde de necessario, quomodo seae habet in naturalibus rebus. in hanc enim causam omnea omnia redignnt: nam inquiunt, cnm calidum et frigidum et unumquodque talium suapte natura sit tale, hat>c necessario sunt et Jiunt ac apta eunt. etenim si aliam causam -dixerint, hic concordiam et discordiam, ille mentem, tangunt illam dnntaxat, deinde "Valere sinnnt. exaistit autem dubitatio, quidnam prohibeat naturam non alicuina gratia facere, neque quía sic est melina, aed perinde atque lnppiter, non ut frumentum augeat, sed necessario pluit. qnod enim est elentum, id frigeliat oportet; et quod frigefactutn est, id aquam iam 10 factum desct!ndere necease est. accidit autem hoc pacto fmmentnm incrementa suscipere. similiter et ai cuiuapiam fmmentum rereat, CUDI eat Ín area, non huiusce gratia pluÍt Ut illud pereat, sed 1d accidit. quare quid prohibet partes etiam in natura sic se habere, Teluti dentes anteriorta quidem acutoa aptosqne ad dividendum, genuinos autem latos atque otiles ad cibum terendum necessario ortos fuisse. nam non huiusce causa talea sunt orti. sed accidit. eadem et de ceteria putanda sunt partibna, qnae alicnius gratia constare videntur. in quibus igitur accidit ut omnes perinde sint ortae atque si alicuius causa Jierent, ea conaervata sunt, a caso con- so grue conatituta. in quibus autem id non accidit, ea periere ac pereunt, utEmpedocles dicit animantium ea quae ex hominis partibna ho"Visque constabant. atque ratio qnidem qua qui1piam dubitaverit, hace est, et si qua sit alía similis. impossibile autem eat haec ita se se habere. haec namque et omnia quae natura constant, aut semper aut plerunque sic 6unt: at nihil eorum hoc pacto lit, quae a fortuna casnque proJiciscuntur. neque enim hieme crebro pluere 19ll fortuito casuque "Videtur, aed id liat, cum sol est sub cane. neque aeatas, cum aol est sub cane, sed si in hieme liat. quodai ea quae Jiunt, ant a caso aut alicuius ga·atia Jiunt, si impossibile est haec aut a fortuna esse aut a casu, alicuius profecto gratia eront. at nniTel·sa talia natura sunt, ut vel ipsi dix~rint qui haec dicunt. eiC igitnr in hisce quae natura 6unt et sunt, id quod alicuius gratia Jit. praeterea in quibua est aliquis Jinis, in üa et icl quod prius et id qnod deinceps agitur, huiusce gratia agitur. ut igitur agitur, ita est to aptum agi; et ut est aptum agi, sic unnmquodque, nisi quid obstet, agitar. at alicuiua gratia agitur, et aptum est igitur illius ~tia agi: veluti si domos ex Üs easet quae natura fiunt, sic utique .&eret ut nunc ab arte conlicitur. quodsi ea quae natura .liunt, non aolum natura sed etiam arte 6erent, eodem conlicerentur modo quo apta sunt conlici. altemm igitur alteriua conlicitur gratia. atque an omnino alía perficit, quae natura nequit perlicere, alía imitando naturam facit. si igitur ea quae ah arte conJiciuntur, alicuius caua Jiunt, et ea profecto qnae natura Jiunt, alicuiua gratia Jieri constat. priora namque poaterioraque similiter inter sese hahent in hiace quae arte, et in hiace quae natura conJiciontur. maxime autem id 110 ipsum in animalibua rationis expertibus patet, quae neque arte neqlle discursione neque deliberatione faciunt. quapropter et nmt qui dubitent utmm mente an alío qnodam princip10 aranei formicae ceterac¡ue iatiu.lmodi •nim•Ha operentur. proc:edCDii eliua

HO

PHYSICAE A USCUI,TATIONIS JI. 111.

ulterias et in plantis ea qnae conferant ad finem, fieri hoc pacto viden~, veluti frondes oh fructus tegendos. quare si natura gratiaque alicuiua hiranrlo nidalum exstmit, araneus araneam texit, plantae deniqne frondes gratia tegendornm r.-uctuum explicant, radiceaque non sursum sed deorsum emittunt sumendi causa nutri80 mentí patet esse causam talem in hisce quae natura fiunt et conatant.' atque cum natura sit duplex, altera quidem ut mate.-ies, altera aotem ut forma, et haec sit Jinis, gratia vero finis cetera Jiant, haec ea est profecto causa cuius gratia cetera fiunt. fit autem et in hisce peccatum, quae pe! artea con_liciuntu.-: scripsit en~ grammaticns non recte, et pobonem med1cus non recte porrex1t. 6 quare patet et in ~isce ~eri posse quae na~r~ finnt. _quodsi a_li~a aunt in arte in qmbus td quod recte fi t ahcutus ef6.cttur gratto, tn üs aatem qnae peccantur, gratia qnidem alicuius ara aggreditur facerl', sed non assequitur illud, similiter et in naturalibus erit, et monstra pecc~t:'" e~uut illius quod al~cuius grati~ ~acit. ~~ in pri~is igitur compos•Uomhus: ea quae p_arttm ex h~mm1s parttbus parbm ex bovis constabant, SI non ad aliqoem termmum finemve poterant pervenire, aliquo sane principio, perinde atque nanc semine labefactato corn•pto"Ye fiebant. praeterea primo semen necease est oriatur: sed non animalia statim. atque ipsum congestum, quod ~o rrimum oriebablr, semen nimirum erat. praeterea in plantis etiam 1psis id inest quod alicuins. e.st gratia; m mus. aut~ est distinct.u';" ac manifestum. fiebantne 1gttur, ut ex bovJS parttbus ac homtms animalia, sic et ex "Yitis oleaeque partibus plantae, an non fiebant? est enim absurdnm. at oportebat lamen, si in animalium gPnere i1la fiebant. praeterea et in seminibus quodvis sine ullo discrimine .6.eri oportet. omnino autem qui ita dicit, tollit ea quae natura conltaf!'t atque natu.ra~. _natura. enim ea constant quae a quodam principto, quod est m 'P'"• contmue mo"Yentur, atque ad quendam per"feniont .&nem. ah unoquoque autem non ad eundem neque ad quem"Yis; att~men ad eunrl~m aemper! nisi ~uid impedie~t. atqui id caiua graba, et quod hu1us lit graba, Jien a fortuna ebam poslO aant, Teluti clicimus hospitem Corte fortuna vt'nÍS!e lotumqne abüue, cam id egerit, quasi gratia hoiusce profectus, non huiusce autem gratia "Yenerit: hoc autem est per accidens. fortuna namque causa per accideaa est, ut antea diximus. sed cnm hoc aemper lit aut plerunque, non per accidena aec a fortuna dicimus esse. at in naturalibus sic aemper, ai nihil impedierit, fiunt. absurdum aatem at alicuiua gratia ieri non potare, si id quod mo"Yet, non "Yiderint deliberatione praemissa mo"Yere. nam et ars non deliberat. etenim ai in lignis exstruendarum nnium ara ineuet, perinde atqne natura, 10 faceret navim. «¡nare si id quod alicuius lit gratia, ait in arte, et in natura profecto mest. maxime autem hoc patet, cum quispiam sibi ipai medetur: huic enim persimilis est natura. quae cum ita sint, patet naturaJD cauaam es.se, atque adeo ut alicnius gratia faciat. 9. Nanc considerandum est utram necessarium ipsum ex suproaitione an et simpliciter sit in ipais rebas naturae. aune enim 200 l.psum neceuariam in generatione perinde eue arbitrantur atque 11 quispiam ueceuario domDIU exstrnctam esse putaret, quia gruia c¡uidem deoraum, levia vero aarsum suapte natura fernntur. iccirco lapides quidem ac fundamenta aant infra, terra autem supra SUID\ oh levitatem; et ligna maxime aapra, qaippe cum aint levissima. at q_uanquam non sine his, non tamen propter haec, nisi ut ob matenam: aed celan di quaedam conaervandique causa exstructa est domas. aimiliter et in ceteris universis, in quibus est id quod alicWnl gratia it: non aant quidem sine hisce, qoae necessariam hatO bent naturam, non tamen aunt ob haec ipsa, nisi ut ob materiam, aed alicaias sunt gratia. nluti propter quid serra est talis? ut hoc et huiusce s-ratia sit. hoc tamen gratia cuias est, fieri non potest, ai non ferrea ait: necease est ergo ferream esae, si aerra atque opaa ipaius erit. est igitur necessarium ipsum ex suppositione, sed non at .&.nia. nam necessarium qoidem in materia, id vero gratia caius eat, in ratione consistit. est autem ipsum necessarium et in doctriDÜ, et in hisce quae fiunt secundum naturam, aliqua ex parte simili modo. nam cum rectum hoc ait, necease est triangulam tres angaloa aequalea daobua rectis hahere. sed non ai hoc eat, necease eat illud uae: aed ai hoc non eat, neque rectum hoc es t. at in buce

qnae alicaias gratia .6.unt, contra. si finis erit aut est, et id quod 10 est ante, erit aat eat. si nro hoc non erit aut non est; ut ib~ si non est conclusio, principium non erit, sic et hic fiuia, et id gratia caiaa eat, non erit aat non eat. est eaim et hoc principium non actionis, sed cogitatiouis: ibi autem eat cogitationis. non enim snnt actiones. qaare si erit domas, haec necease eat fieri ,·el eue Tel etiam fore; aut omnino materiam, qnae quidem alicniua est gratia, "Yeloti laterea atque lapides, ai exstrnenda est domos: non tamen ut propter haec ipse finis, nisi ut ob materiam. omnino tamen ai non sint, neque domos fuerit neque serra, illa, si non sint lapides, haec, ai ferrum non ait. neque enim ibi principia sunt, si non trian- 30 gulos tres habeat angulos duobas rectis aequales. patet igitar necessarium in rebos esse natnrae, ~od at materia dicitar, et haina etiam motionea. atque ambae qwdem causae dicendae sant a naturali ,Philoaopho, magia aatem ea gratia cuiua caetera fiunt: haec est en1m materiae causa, aed non haec causa fiuis. atque finis ipae gratia cuias, quique principium eat, a definitione rationeque aumitnr, ut in hiace patet quae per artem couficiuntur. nam cum domaa J ait tale, haec fieri necessario et e11e oportet; etcum sanitas sit hoc, haec necessario fieri oportet ac esse, pari modo si homo est hoc, haec fieri necease est atque esae; et ai haec sint, sint necessario Tel .&ant oportel fortasse antem neceasarium ipsom in ratione etiam ineat. aerrae namqae si delinieris opns, talem ipsam divisionem esse dicia: at haec non erit, ni si ae1Ta tales habaerit dentes ; et hi rursna non erant, uisi ferrea foerit ipsa. eant enim et in ratione nonnullae partes at materia rationie.

IIL 1. Cam autem ipsa quidem natura motos mutationian prin- to cipiam ait, et nostra doctrina ait de natura, non lateat nos oportet quidnam ait motaa: nam ai iporetur ipse, naturam etiam ignoran necea~e eat. po•t motos vero determinationem enitendum est de hia etiam quae deincep• aequuntur determinare. motos autem de genere continuorum e11e "Yidetur; et infinitum in ipso continuo prim~~ ap,aret. quocirca lit ut 'JDÍ continoum ipsum definiant, in.6.nlb rabone saepe utantur, contlnnum id esae dicentes quod in in- n .&nitum est di"Yisibile. insuper impossibile eat sin11 loco, ncuo atq~e temp.ore mo~m esae. patet i~rur partim oh haec ipsa, partim ebam qllla can~tu haec communta annt universisque competunt, anamquodque 1storum proponendum ease atqae conaiderandum. pro"rioram namque contemplatio commnnium contemplatione po-atenor est. atque primum, ut diximus, de motu consideremuJ. eorum igitar qnae aant, quaedam acto tantum, quaedam potentia aunt atque acbl. horum autem aliad est hoc aliquid, aliad tantum aliud tale; et in ceteri• simili modo, quae praedicamenta eiua quod eat ~ppellantnr. eoram praeterea quae sant ad aliquid, aliad excesllone defectionne dicitur, alind activi passivique, atque omnino 30 motivi ac mobili• ratione. motivum namqne mobilis, et mobile a motivo mobile dicitnr. non eat autem ullua motos praeter rea ip~. id e~im quod. mutatnr, aat in aobstantia aut in quantitate aut m qn.alitate aat m loco eemper mutatar. commune autem iu hie nihil accipere poaaumne, uti diximas, quod quidem neque hoc n~que quantum neque quale neque ceterorum qnicquam •it prae- :all dtcamentorum. quare neqne motue neque mutatio cuiuspiam, .praeter ea qaae diximu1, erit, cam nihil •it praeter ea quae diximua. unumquodque autem dnpliciter inest, ut hoc: aliad enim eat ipaius ÍC?rma, aliad est printio. et quale: aliad enim est alhmn, aliad n1gram. et quantum: aliad enim eat perfectum, aliud imperfectum. et. in latione aimili modo: aliad enim est supra, aliad infra; ant aliad est len, aliad grave. quare quot sunt ipsins species quod ~•t, tot motas mutationis"Ye speciea sant. cum autem eoram quae m nnoqaoque genere collocantur aliad acto aliud potentia ait, tO actos eiua qaod est potentia, ut est tale, motos nimirum est: velat alterabilis quidem ut alterabile, est alteratio, accrescibilis antem atque oppositi decrescibilis (nullum est enim his communepositum nomen) accretio ac decretio, generahilis item ac corruptibilis generatio atque corruptio, et eiu• quod fertur latio. atque hoc motnm esae, inde perspici poteat. nam cmn aedificabile quatenos ipsum

PHYSICAE AUSCULTATIONIS III. tale use dicimn!, actu fnerit, aedi&catur; atqae hoc est aedificatio. aimiliter et medicatio et Tolutio et saltatio et istiwmodi ceterL o quoniam autem aliqua potentia aont atque acto, at non aimul aot non eadem ratione, sed ot quipp~am c~li~u_m qnidem eat p~tentia, frigidum autem actu, complura 1am TlCWlm agent ac pa.bentnr. omne namque simnl ac~Tum erit atque paaaivum. quare et 1d ~od natnraliter moTet, mob1le est. omne namqoe tale moTet aub1ens motum et ipaum. atqne aont quibua omne quod moTet monri Tideatur. Terom de hoc quomodo aese habeat, ex aliia sane patebit: eat enim quoddam moTena et immobile. actua autem eiua quod eat potentia, cum acto est, ac non ut ipsum aed nt mobile eat, operatur, motua nimirom est. atque ut mobile dico, hoc pacto. eat enim aea ,o potentia statua, attamen non aeria actna, nt eat aes, est motio. non eat enim idem esse aeris et aliqua potentia mobilia. nam si esset idem simpliciter rationen aeria, ut aes eat, actna motos nimirum esset. at non est idem, ut diximua. patet autem in contrariia. nam & valere quidem poue ac aegrotare poue non eadem snnt, sed divena: esset enim idem aegrotare atque Yalere. auhiectum antem et id quod nlet atque aegrotat, onum et idem eat, ain homiditas ait aive sanguia. cum autem non ait idem, quemadmodum neque color est idem atque Tisibile, patet actum possibilis, ea ratione qua possibile est, motum esae. hunc igitnr esse, atqne tune rem moTeri cum est iste actos, et neqoe prius neque posteriua, patet. .lit enim nt quodque interdum operetur, interdum non operetur, ceo aedi10 Jicabile atque aediJicabilis actua, ot acdificabile est, aedificatio nimirum est. nam actus ipsius aut eat aedificatio aut domos. at cum eat domos, tu m non est, ut patet, aedificabile; aedi6cahile Tero aedi6cator. necesse est igitur actum ipsioa aedi6cationem esse. at aedificatio motus est quidam. eadem et ad ceteroa motus accommodahitur ratio. 2. Atqui patet nos de ipso motu recte dixisse, et ex hisce quae ceteri de ipso dixerunt, et qoia non est facile ipsum aliter definire. neqne enim motum mutationemque quiapiam alio in genere ponere potest; neqoe qui aliter de ipso dixere, recte di.xiase 10 "Tidentur. id ita esse, inde continno sane patebit. qnidam enim divenitatem et inaeqnalitatem, et id etiam quod hand est, motum ease dixeront. at nihil prorsus, aive ait diversnm sive inaequale aiTe non ens, necessario moveri Tidetnr. et insnper non ad haec aot ex hisce magia ipsa mntatio quam ex oppositis est. ponendi antem motu m in hisce causa fuit, motum indefinitum quoddam esse 'Tideri. alterius 'Tero principia aeriei inde6nita snnt aane, ex eo quía annt privatiTL nihil enim ipsorum ant hoc aliqnid aut tale ant ceterorum quicqnam est praedicamentorom. at ut videatnr motos inde6nitum quoddam esse, cansa fuit non posse ipsum ant 10 in potentia rerum ant in actu poni. neque enim id qood esse poteat quautnm, neque id qnod eat acto qnantum, necessario moTetur. et motos actua quidem esse «Juidam Tidetur, imperfectos tamen, propterea qnod ipsnm possibile imperfectum est, cuius motos est actos. et iccirco difficile est accipere quidnam sit motua. necease eat namque ipsum aut in privatione aut in potentia aut in acto 112 aimplici ponere: at nihil horum esse posse Tidetur. restat igitnr modus ale iam dictas, actom quidem ipsum aliquem esse, talem antem actum qualem antea diximns, qui difficilis qnidem est coguita, potest autem esse. moTetur autem et omne mo"Tens, nt diximus, qnod est potentia mohile, et cuios immobilitas qoiea eat. coi enim motos inest, hoins vacnitaa a motu qnies est. nam in hoc agere, ntione 'Fa tale eat, movere uimirum est. at hoc facit tacto; quare aimnl ebam patitnr. quocirca motos actua eat mobilia, nt eat mobile. aceidit autem hoc ipsina motivi tacto. quare simul etiam patitor. aemper antem id qnod movet, formam aliqnam afferet, to ant hoc aat tale ant tantum; quae quidem principinm erit et cansa motos, cnm movet. id enim quod acto eat horno, faeit homiuem ex eo quod est potentia homo. 3. Quae cnm ita aint, patet motivum in ipao mohili eaae, id inquam quod mutatur. eat enim actos hnius ah ipso moti"To. motin quoque actos non alius quiaqnam est: amborum namque acto m ene oportet. eat euim hoe quidem motiTnm, «JUO potest, boe autem monos, quo agit. at ipaiua mobilia ht acbvnm. quare periode

111

amborum unos est actos, atque unina ad duo et dnorum ad nDtiiD ídem eat iuterrallum, et ut acclive atque decliTe. haec enim unum ao quidem sunt: at ratio non est unL similiter res sese hahet et in hisce, quorum alterum movet alterum moTetur. exsi&tit antem hoc loco dubitatio logica. necease est enim fortasse actum aliquem eue ipsius activi et etiam ipsius passivi. est enim actio quidem illius. passio vero huius; et opua finine illius facb1m, huius affectus. ai igitur ambo sint motus sintque diversi, in quonam sunt? aut enim ~o patiente, et ~o quod ~oTet~tr, annt amb~; aut act~o qnidem est m agente, pass1o vero ID pat1ente. quods1 hanc ebam actionem oporteat appellare, nomine solo convenient. at vero si hoe eat, motos profecto in eo quod movet erit. eadem enim est et in eo quod movet, et in eo quod mo"Tetnr, ratio. quare a11t omne mo- 30 Tens moT~bi.tur, aot aliquid .mo~um habens haud movebitur. quodai ambo, acbO IDIJUa~ et J>I~Sl«? 1 lD eo 51111~ IJ~Od ID~Yetur ac patitur1 et haec duo, doct1o d¡sc1phnave, sunt m 1pso dtscente. primum quidem actus in unoqnoque cuiusque non erit. deinde absurdum est duobus qnippiam motibns simul moveri. erunt enim alterationes quaedam unius duae, atque ad nnam formam. at Jieri neqnit. at onusne actos erit? at ratiouis .linea egreditnr, diveraorum specie J dnorom unnm actnm eundemque esse. et si idem doctio disciplinave, et actio atque passio, docere etiam et discere idem erit, et agere at«Jne pati. quare necessario discet omnis qui docet, et patietur qn1 agit. an neque alicuius actum in alio esse absurdum est? eat enim doctio docentis actos: in aliquo tamen est, et non incisos, aed est huiusce in hoc. neque quicquam prohibet unum duorum enn~em e~e, non nt idem habeat esse, sed ut est id qnod est po- to tenba, ad 1d qood est acto. neqne necease est docentem discere, et si pati atque agere idem est, non ut ea tamen quae rationis einsdem sunt, nt vestimentum ac tunica, sed ut via qua ex Thebis Athe~ae et ex Athenis Thebae petuntnr, nt et antea dixirnus. non enim e~dem Üs omnia competunt qnae aliqno modo sunt eadem, aed buce duntaxat quorum est eadem ratto. atque neque si doctio et disciplina sunt idem, idem erit et docere ac discerl'; quemadmodum neqne si intervallum unom sit eornm qnae distant, unum idemqne est ah hoc ad illud atque ad hoc ab illo distare. ornnino antem neqne doctio proprie ídem est quod disciplina, neqne actio idem :» qnod passio, sed mo tus coi haec insunt. nam hnins in hoc et hnins esse actnm ah hoc diversnm est ratione. quid igitur ait motu!, et nuiveraaliter et per partes etiam diximus. non est enim obscnrnm qnonam pacto quaeque species ipaius deliniatnr. alteratio enim actos est alterabilis, nt est alterabile. enimvero notins hoc pacto etiam definietur, si potentia activi atque passiv~ ut tale est, actos esse dicatur, et simpliciter et per aingulos, ut aedificatio "Tel medicatio. modo eodem et de ceterorum motnum nno~uoque dicetur. 4. Cum autem scientia natnralis circa magmtudines motnm 30 tempnsqne versetur, qnorum unnmquodque linitum ant inlinitnm esse necease est, et si non omne quod vis necease est aut in6nitnm esse aut finitum, ut afTectum ac punctum (talium enim fortasae nollum necease est in horum altero collocari), ad naturalem sane philoaophnm de infinito, sit necne, et si ait, quidnam sit, contemplari pertinere videtur. atque scientiae huiusce contemplatiooem de ipso 203 propriam esse hoc signo patet. orones enim qni digne talem philosophiam tetigisse putantnr, de infinito aermonem fecerunt; ac omnes ipsum ut principium quoddam eorum quae sunt poaueTDDt, alii quidem per ae nt substantiam, non nt rei cniqnam accidena, ut Pythagorici atque Plato. verum Pythagorici quidem in aensibilibns ipsnm ponont: non enim separabilem ipsum nomerum faciDDt; et id qnod est extra caelum, in6nitum ease dicebaut. Plato antem extra quidem caelum neque corpus esse neque ideas potahat, propterea qnod neqne nsquam sunt ipsae, inlinitum tamen et in sensibi- to libus et in illia esse censebat. et illi quidem par ipsnm in.linitum esse dicebant: hoc enim comprehensum atque 6nitum ah impari praebet hisce quae sunt in.linitionem. signumque huius id esse qnod in numeris accidit: com enim normae circa unnm seorsomqne ponuntur, nunc alia semper .lit apecies, nnnc una. at Plato duo inlinita facit, magnum inquam ac panum. naturales antem philoaophi omues aliam quandam aemper natoram eorum quae elementa

112

PHYSICAE AUSCULTATIONIS 111.

di~unblr, ipsi infinito anpponunt. nt aquam 't'el ~ere.m nl.id quod iuter haec medium collocatur. eorom autem qu• .limta fac1unt elelO menta, nullus facit infinita. qni vero elementa faciunt infinita, ut Anaxagoras atqne Df'mocrilu'! Ü inliuitum ip~n~. tacto co~tinuu~ eaae dicunt, ille qnidem ex h1sce .quae sunt s1~ili':nn partmm, h1c autem ex individuis illis corpuscuhs, .quae ~gnns differ~nt liuntq~~ generandarum semina rerum. atque ille qu1de~ quamYls. co~genea partem congestam esse perinde a_tque totum 1hceba~ q~1a v1de~at quodvis ex quovis orin. hic enun et omnes res ol~m ~u~~¡ fu1sae dixisse Tidetur ut hanc caroem et hoc os t:t quodns s1mili modo. igitur et unive:·sa, et sim~ ergo: ~on sol.um en~·in unoquoqne p1incipium est segregatioms, sed m 1pso ~t1am um_verso. n~m cum omne quod lit, ex tali corpore . .lia.t,. ommnmqu~ s1~ generabo, non JO aimnl tamen, atque aliquod pnnc1p1um generaboms eue op~rt.e~t, et id sit nnum, quod ille me~tem appellat, ~ensqu~ ~ prmc':p1o quodam operetur cum intellex1t, ne~esse est olim om~1a s1mul. fuus.e moverique olim coepisse. D~m~~nt~s autem non aliud ex alio pnb morom illorom corporum lien dic1t. 1psnm tamen commune corpus omnium est principium, m~n~tndin~ pa~um differen~ atque .figura. patet igitur ex hisce qua~ duumus! ~~fi?Jb contemplatton~m ad naturales philosophos. perb~e~e. prmc1,1llum a~tem ~mues. 1psum ponunt cum ratione. 1mpossJhile est emm aut apsum m ratlone rerum eaae frustra, ant aliam ullam ipsi praeter principü vi m inesse. omne enim quod est, aut est pnncip~um. a~t est ~x principio ..at p~nci­ pium infiniti non est: esset enun 1ps1us fims. praeterea 1~gen~tu~ apsum eaae corruptioneque vacare censent, qutppe cum Slt prmcapium quoddam. nam. et quod .nascitur, id habeat fin.e~n necess~ est; 10 et omnis corntpboms est fints. quapropter, ut dictmna, hu1usce non est principium, sed hoc principium ceteromm esse videtur. et continere etiam ipsum omnia gubernareque dicunt, ut ii qui praeter in6nitum nullas alias causas faciunt, ut mentem aut concordiam; et hoc esse ipsum divinum. est enim immortale nec unquam petire poteat, ut Anaximander et naturalium philosophi plurimi dicunt. e11e aotem inlinitum in ratione rerum, ex hisce quinque muime qnispiam credet. ex tempore: est enim hoc inlinitum. ex magnitudinum divisione: utuntur enim et mathematici infinito ex eo praeterea, '{uia hoc pacto duntaxat generatio et corruptio nunquam 10 de.liciet, ai mfinitnm ait id ex quo per ablationem id quod nascitur .lit. insnper ex eo, quía in.linitnm ad aliqnod semper .linitur; quare necease est nullum eaae ,Únem, si aliud ad aliud semper .&niri necease eat. maxime vero prop1iissimeque ex eo qood universis communem eOicit dubitationem. nam qnia mens non de.licit in cogitando, et numeros et mathematicae magnitudines et id quod est extra caelum, in.linitum esse videtur. quodai illud sit infinitum, et corpus infulitum esse videtnr infinitique mundi. cur enim magia hac parte 't'acui quam hac moles eat collocanda? quare si aliqua sit in parte, et ubique necease est esse. et insuper si ait vacuum in.linitusque so locas, et inJinitnm corpus esse necesse e&t: in perpetois enim non differont posae ac esse. habet autem dubitationem ipaa contemplatio in.liniti. nam si ponatnr eue, impossibilia multa sequuntnr; et etiam ai non esae ponatur. praeterea utronam sit modo, utrom ut aubatantia an ut accidens alicui naturae per se, an neutro modo, 3l4 aed nihilo minua sit infinitum et multitudine infinita'! maxime autem ad natural.em philo•ophum pertinet, an magnitudo sensibilis infinita ait iu ratione rerum, considerare. atque primnm determinandum eat quot modis dicatur infinitum. uno 1taque modo dicitur in.linitum quod impossibile eat pertransire, ex eo quía non est aptam ut per ipsum transitio Jiat, perinde atque vox invisibilis dici aolet. alío modo id dicitur in.limtum quod habt't sine .fine transactionem, aut qood vix, aut qnod aptum est quid~:m habere, non habet tamen transactionem ve! .linem. praeterea in.linitum oJDDe aut iu appositione aut in divisione aut iu ubi~que consistit. 5. Separabile igitor a aensibilibua infinitum esse non potest, quod quidem ips11m ait inJinitum. nam ai in.&nitum ipsom neque 10 m~itndo sit neque multitodo, sed substantia et non accidens, indivlaibile erit profecto. divisibile eniru aut magnitudinem aut multitudiuem esse conatat. si vero indivisiLile sit, infinitum non erit, uisi periude atque TO~ est invui.Lilis. at neque illi qui dicunt

~itum. eue,, ipaum hoc pacto p~nunt, neque nos quaerim'IU an aat adenbdem apsum, sed ut habet a10e .fine transactionem. qnodai in.&nitnm per accidena ait, non hoc elementum erit eorom ~e sunt, quo est inJinitum, quemadmodum nec ipsum inviaibile locntionis est elementum, et tamen vox eat invisibilis. praeterea qnonam pacto quippiam ipsnm in.liuitum ease potest, si neque numeru neque magnitndo per se esse potest, quorom per ae affectlla quidan.• ipsum est infiniblm? minos enim ipsum per se quam magnitudmem aut numerom ease necease est. perapicuum etiam est in- 110 .linitum .Jic esse non poaae ut acta ait, et ut anbstantia priocipiumn: nam infinitum erit «¡Dicquid ipsius accipias, ai habeat partes. eat enim ídem esse in.lin1ti ac in6nitnm, ut patet, ai in.linitnm sobstantia sit et non in aubiecto. quare Jit ut ipsum aut iudiviaibile ait aut in infinita sit diviaibile. at Jieri nequit ut ídem multa sit infinita. at vero ut para aeris aer est, sic et in.linitum para quaevis in6niti, ai aubstantia qnaedam et priucipium ait, uti dicunt. vacat igitur partibos, atque indivisibile est. at eaae non potest id tale, quod actn est in.linitnm: necease est enim ipsum quantnm quid esat'. per accidens igitnr in.linitnm ipsum eaae videtur. quodsi ita sit, dictnm 30 iam est antea non posse ipsum principium dici, sed illud 4A!Í accidit, ut aerem aut par. quare absurde dicunt profecto qni tale illad esse censent, ut Pythagorici dicunt. nam substantiam faciunt ipsum, et aimul etiam partiuntnr. nrum haec quidem foraan inquisitio uuiTersalis est magia, an possit, inquam, in.linitnm et in mathematicia et in intelligibilibua, et in hiace quae nullam habent magnitudiuem, 1 esse. nos autem si ait in sensibilihaa, de quibus agere instituimu.. in6nitum corpus incremento necne, consideramos ac perscrutamur. si igitur logice conaideremus, ex hisce videbitur infinitnm non esse. nam si ratio corporis esl superficie terminatnm esse, non erit in.&.nitam ullum aut iutelligibile ant sensibile corpus. at vero neque numerus ita ut separatus ac infinitns. numeros enim omnis, aut id qnod numerum habet, nomerabile est. si igitur .lieri potest vt ipaum numt'rabile numeretur, et in6nitum quispiam l;'oterit pertransire. to sed si magia naturaliter contemplabimur ex h11ce quae deincepa dicentur, nullum inlinitnm corpus in ratione rerom ease Tidebitur: nec enim composiLum esse potest nec simples. compositum igitur corpus nullum eat in6nitum, ai elementa multitudine sint fulita. necesae est enim et plura esse, et aequalitatem ínter contraria aemper esse, et unum ipsorom infinitum non esse. nam ai ignis quidem sit .linitua, aer autem in.6.nitus, quanquam unius corporis vis inferior est alterius Ti, at~ue para ignis aequalem aeris partem vi superat, modo excesaus aliquem subeat numerom, tameu in.linitum corpaa auperahit, ut patet, atque fulitnm aane corrompet. nec unomquodque in.linitnm esse poteat. nam corpus quidem est quod omni ex 10 parte dimensionem habet, in.linitnm autem quod sine fine est extensum dimensione. quibua Jit ut iuJinitum corpus per omnem ait dimen1ionem in in.liuitnm extenaum. at Tero neqne poteat iufinitum corpus unom ac simplex esse, aut aimpliciter, aut (ut quidam inquiunt) id quod est praeter elementa, ex quo haec generant.. aunt enim qui hoc faciunt inlinitum, aed non aerem aut aquam, ne ab in.&nito cetera corrumpantur. hahent enim Ínter se contrarietatem, quippe cnm aer fngidus, aqua humida et ignis calidus sil¡ quorom 11 unum easet inlinitnm, cetera iam fuissent corrupta. nunc autem aliud infinitnm inquinnt esse, ex quo haec 6.unt. at impossibile est non solum in6nitnm hoc esae (de hoc enim com- 30 mune quiddam eat dicendum, de omni similiter, et aere et aqua et quovis alío simplici), sed etiam esse tale corpus sensibile praeter ea corpora quae elementa 'Vocantur. omnia namque in id dissolvuntur ex quo .&ont et constant: qnare praeter ai!rem ignem terram et aquam corpus hic aliad esset. at nullum esae videtur. neque igitur ignis neque aliud quicquam elemeutorom in.&nitnm eue 20S poteat. omnino enim et absque hoc, ut sit, iJ¡quam, ipsorom aliquid infinitum, impossibile est ipsom universum, etiamsi .linitum ponamus ipsum esse, aut esae aut 6.eri unum quid ipsorum, perinde ut Heraclitna asserebat, omnia dicens tandem Jieri ignem. eadem et ad illud nnom accommodabitnr ratio, quod praeter elementa naturale• philosophi faciunt. omne enim ad contrarium ex r.outrario, ut ad frigidum ex cal.ido aolet mutari. atque ex hu etiam de

PHYSICAE AUSCULTATIONIS 111. qao'ris conaiderue oportet, poasit necne in&nitum eaae aenaibile corpus. ex hu aotem patebit infinitum aenaibile corpoa in ratione rerom eue omniDo non pone. omne namqoe aenaibile corpua aptom est alicubi eue; atque locna est qoidam cuiosque, et ídem eet totius ac partís, ut totius terrae uniusatornl'!cease eat. cum enim ipaum a b moYeri sit aumptmn, divisihile erit: omne namque quod movetur, di.,.iaihile est. ait igitur dh·isoan in c. igitur b e qnieact>nte et ipsum a b qni~s~:at necesse eat. qoodsi non quieacat, mente amnator move.ri. b e igitur quieacente. a e m ove: tor. non ergo per ae movetur apsum a b. at per se pnmo moYen lO anpponebatur. patet igitnr b e quiescente et a b quiescere, ac tone cesaare moYeri. at ai quid ex eo monri d~sinit,· quia quieacit aliad, ah alío plan e movetnr. patet igitor omne qnod movetur, ab aliquo motu cieri. omne enim qnod moTetur, est, ut patnit, diYiaibile, puteqoe quiescente et totum ipaum quieacet. cum autem omne qnod movetur, ah aliquo moTeatur, necease eat et id quod in loco moYetur, ah alio moveatur. et id igitnr quod moTel, ah alio mo"featur necease eat, cum mo,-~atur et ipsmn, et hoc ah alio ruraua. at non in infinitum hoc proficiacitnr, aed atahit tandem alicuhi, at- 10 qne erit quippiam quod primo cauaa erit ut omnia moYeantor. qnodsi non ait ita, sed sit in infinitum profectio, moveatnr n c¡nidem a b, ipsum autem movcatur a e, et b rurans a de, et hoc m infinitum modo proficiscatnr. cnm igitur simul moTeatur et id quod moYet, simul a et b moYebuntur. nam cum hoc b movetur, moYe· bitur et ipsum a,· et ilem cum b moTf'lnr, ipsum e aane moYebitur¡ et aimiliter cmn e movetor, moTChitur ipsum d. motna igitnr ipaiua a aimul erit cum moto ipsiua b et ceterorum cuiusque. et nnmnquodqoe igitur ipsorum et molum cniuaqne pote•·imua aumere. nam etai a aingulis aingula aimnl moventur, non minua tamen uniua- so cninsque motus nnua eat numero, et non infinitua extremis, cum omne qnod movetur, e quodam ad quoddam proficiscatur. fit enim ut aut numero aut genere aut spet·ie sit ídem mutua. numero igilnr enm motom dico eundem ease, qui in eodem numt>ro tempore ex eodem in idem numero lit, ut ia qui hac ex alhedine, qnae ~ eat una numero, hanc in a.jgredinem, hoc in tl'mpore, quod ait onum numero, lit: nam 8i in ali" atque alío fiat, nnns 8pecie, non numero motos erit. genere autem idl'm eat motns, qui eodem in praedicamrnto ant in subatantia ant in alío genere aiL apecie Yero est nnus, qno ex eodem specic ad ioll'm apecie pergitur, ut motoa qui eat ex albo iu nigrum, aut in malum e bono. haec autem et in aupea·ioribus dicta aunt. accipiatnr igitnr motus ipsius a, et sit ~. et motua ipsiua b, et sitf, ct molos ítem ipsina e atqoe d, et aint to K 11tque h. amnatnr praelerea tl'mpua in qno u movetor, et ait le. atque cum definitns ait motns ipsina a, definitum erit et k tempua, et non infinilom. at a et b et ceterornm unomqnodqne eodem in tempore movebatnr. accidit igitnr ut mutua e f g /1 infinitna in le definito tempore fiat. eo enim in tl'mpore quo a moYebatllr, ~t ea omnia infinita qnae poat ipsum o collocata deincepa snnt, moTebantnr. quare tt>mpore in eodem moYentur. etenim mutua ipsiua a aot aequalis t>rit motui ipsins b, aut maior. nihil aulem refert: ac:cidit t>nim omnino nt infinitus motoa tempore fiat finito. hoc autem lieri aeqnit. hoc igitur pacto, qood propoanimns, ,-idebitur demon- 110 strari. non lamen demonatratnr, quía nullum abaurdum emergit: fieri euim poteat ut finito in tempore mutua sit iulinitua, non tamen idem, aed alios atque alias, ,¡ multa aint ea quae moventur, ac

R.2

132

PHYSICAE A USCULTATIONIS VII.

U. finita; 1f110d et in hiace quae nanc aampshnaa, accidit. at si id quod primo mo~et in loco, motnqoe corpori accommodato, taagere necesse eat id quod movetur, aut continuum ease, at in uni~ersis lieri cernimos, totum ipsum unum ex omnibua aut continuum erit. id igitur quod fieri potest, ene su matar; et ait m~gnitudo quidem aot continuum ipsum a b e d, motos autf'm huiua sit e f g h. eo nihil autem intereat, infinitum ait an linitum: aimiliter enitn finito in tempore k aut infinitum aut finitum in finito movebitur motu. hornm autem utromque impoaaibile. atabit igitor tandem, ut patet, id ipsum, et non in infinitum proficiscetar, ab alio iuqoam aemper moveri; aed erit quippiam quod primnm moto cieator. nihil autem 243 interait, aliquo auppoaito id oatendi: eo namqoe posito qood eaae poteat, nullum abaurdum accidere oportebat. 2 (•). Primum antem movens, non ot id coiua gratia, aed ande est motionis priucipinm, cum eo qood movetnr aimol est. dico aatem aioml. quod nihil inter ea intercedat. hoc enim rei omni.s qoae movetur, et eiua qoae movet, commune eat. cnm autem trea aint motos, u qoi in loco, et ia qui in qualitate, et ia qui in qaantitate, ea etiam quae moventu1· tria aint necease eat. qui igitur eat in loco, latio eat, qai in qaalitate, alteratio, qui in quantitate, accretio to et imminotio. primom itaque de latione dicamua, qnod ipaa motuum ait primua. quicqaid itaque fertur, aut a ae movetnr aut ab alio. qoae a ae moventor, perapicuum ed in eia id quod movetar, et id quod movet, IIDlUl eaae: in ei.s enim primos movena ineat; qoare nihil est intermediom. qaae autem ah alio moventor, qoattnor modia motione cieantor necesse est. nam lationia, quae ab alío est, qnattuor sunt genera, tractua, pulaus, vectio, volotatio; ad quae omnes quae in loco fiont motionea reducuntur. etenim impolsio pulaus quidam est, cum moveos rem aequitur quam a se pellit; expulaio autem, cum ano vendo non aequitur. at iactos, cum rem, Jo q_uae iacitur, vehementiori ciet motione quam illiua naturalia motio llt, et illa eousque fertur quoad motio el'icerit. ruraus dispulaio et compulsio exrulsiones snnt et tractos: na mque diapulsio expnlaio eat, cnm ve a se vel ah alio expulsio ait; compulsio .autem tractua est, qnod e\ ad ae et ad aliucirnur. 11ec sane actio generatio est, nisi asputnrn et tactum gcnerationes esse quispiam inquiat: eiosmotli enim est actio. mrsus u~na et actiollis generatio non est, nisi aspectos et tactua generationem esse alifO quis existirnet. atque agere sirnile est his. scientiae autcm a principio acquisitio generatio non est nec alteratio. cogitationem ennn ~P•I'ijcrcu xcd sivcu, hoc eat in quiete et atatn pc.ni, itl demum A~lf"llcr:;}cu, hoc est scire et sapere, dicimus. ad nmtationem antcm qnae est ad statom, generatio uou est, cum omnino nollius sit mutationis, ot antea est dictnm. praeterea qnem01dmodmn cmn ab ebrietate aut somno ant morbo in contraria quiapiam mntatur, non iterum acientem factum eue eum dicimus, qnanquam antea scil'rotia tlti non posset, sic ne tum quidem cum a principio habitum comparaverit. quod enim anima ob moralem vi•·tutl'm sedetur, prndl'ns aliquis fit et scil'ns. qoocirca infantea nec discere posaunt nec sen24S aibus perinde diindicare atque seniores, cum multa in eis perturbatio ait et motns. 1ed•mtnr autl'm et ad statum a natura perducuntur, in qoibuadam nro ab aliis, at iu utrinsqoe aliqno eorum quae sont in corpore alterato, Yeluti in uau et actione cnm experrecto• ait et sobrios factus. esse igitor et alterationl'm in rebus senailibua et in parte animae aentieute, iu uollaque alía, ex bis quae dicta sunt manifestom est. 10 4. Dubitahit autem quispiam, aitne omnis motos omni motni comparabilis necne. nam ai sir, atqoe itl celeritatis ait aeqnae qnod in tempore al'qaali apatium tranait aeqnale, erit aliqoa circnmferentia ae,ualis lineae rectae, et maior etiam atqne minor. praeterea alicui ationi alteratio erit aequalis, com in aequali tempore alind fuerit altera tu m aliud latum. affectos ergo longitudini erit aequalis: at e11e uon potest. at enim com iu aequali tempore qnippiam per aequale moYetor, tum illod aeque celere est: affectus Yero nnllua lougitodini est aequalis. qnarC! non erit alteratio lationi aeqnalis llec minor. quo fit ut non omnis motos sit comparandns. sed in circulo rectaqne linea qoonam accitlet modo? nam absnrdom es t. 111 ai non &t ot hoc aimiliter aoper circulo et hoc super recta linea moTeator, aed c:ontinuo celeriaa alterum aut tardiua moveai nece11e

133

est, qnasi hoc ait decliYe illnd acclive. praeterea nihilrefert ad rationem, ai quispiam nece~sitatem dixerit esse celeriua coutinuo aut tal dius moveri. erit enim circumferentia maior l'l minor linea recta; qmtre et al'qnali$. na m si in eodem o tempore hoc quidl'm b, a illud vero e lineam pcrtransi,·it, maior erit b linea profecto ipaa linea e: hoc namque pacto celerius Jnol1ile definiebatnr. et 11 in minore igitnr a!'quall'm transil'rit, celerius erit: qnare para qoaedarn erit lt'mporis o, in qua celerius mobile partem aliqnarn tranait ipsins circumferentiae b, loto in temporto, mobili tardiore transeuute lota m lineam c. at ve ro si compar abilia sint, acciJit iJ qnod nuper est didnm, lineam inquam rectarn aeqnalem circmnfrreutiae e1ae. at compuahilia non suut: nec igitnr motos ipsi comparabiles .uar. 1ed, nt vidl'tur, ea cuneta comparabilia sunt, quat' non aeqoivoca sunt: Yeluti cur comparabilia non sont atilos et vinnm aut ultima fidium, otro m acotins sit? quía namcpre aeqnivoca sunt, ideo conferenda non sont. aed ultima ficlium et pennltima comparabilea tO sunt, qnia acutnDl iJem signilicat in ntrisqne. non igitur· idem eat celere hic et ibi, et multo etiam minns in alter·atione ac latioae. an id Yero m non est, ai non aequivoca sint, roiJiparabilia esae? multum enim iflem in aere atqne aqua significa!: comparabilia tamen non aunt. quodsi hoc non ait, ad dnplnm est unum {esl cnim id qnod rationem duornm habet ad nnnm), non tamen comparabilia son t. an et in his eadcm est ratio? nam et ipsum mnltum aequivocmn est. sed $1lnt qnorum et rationes aequivocae sunt; ceo ai qoispiam dicat, mnltum id esse quod est tantnrn ac ultra, et aeqnale a!'qnivocnm, et si for1e fuerit, et ipsnm continuo unum. quod~i hoc est aeqnivocmn, et ipsa Ptiam duo aequivoca &unt. nam 10 cur alia co1nparahilia alia non comparabilia aunt, si natura toat una? an qnia in alio primo ~nnt susceptivo? cqous ~itur et cania comparaiJilia snnt, utnnn ipsorom alhius sit: est l'nim ipsa superficies idem, in qua primo est ipsa albedo. el fle magniturline modo eodem. at vox et aqna companmda non snnt: in alio namqnl' est susceptivo. an hoc pado omnia qnispiam facit'l uuum, nunmqnod7ne autem in 248 alio dicet esae, atqne erit idem al'quale et dulce et a hum, aed in alío susceptivo? praeterea snsceptinnn non eat qnod•is, sed onum unius primum. at Yero non solmn ea quae comparantnr, non aequivoca ease, sed etiam nec id quod inest.., nec id in qoo inest, diiTerenti;nn habere oportet. dico antem hoc modo. color habet divisionem. non igitnr hoc ipso fit comparatio, Yelnti utnnn magia si& coloratum non aliqno colore, sl'd color!', ut color eat: sed albedioe fit. aic igitur et circa motnm, id est aeqne celt>re qnod in af'qnali tempore per aeqoale e•t motum, tantum, inqnam,longitudinis huiu1. aed si aliqnid fnerit alteratnm aliucllatum, eritne aequalis haec al- tO te ratio lationi, atque einsdem celPritatis "? at absordnm est aane. et camsa est, species motum habere. qnare ai ea quae in aeqoaü tempore per aeqnalem longitudinem lata snnt, aPqualis celeritatia sint, recta linea circmnferentiae erit aPqnalis. utnnn igitur huiua eat cansa, ntnnn lationtom an linPam gen na esse? tempns enim sem• per est idem ac indi,·iduum apecie. an simnl illa specie differout? etenim latio species lrabet, si id super quo fit motus species habet. praeterea si id per quod fit motns apecie diffl!rat, latio qooque erit diversa. velnti si pedes sint, amholatio est, si alae, volatio. an non hor, sed lignris alia est latio? qnue qnae in aequali tempore magnitudinem eandem transeunt, ea celeritatis aequalis annt. ean- 10 dem autem non differentem specie: quae ai est, tot motos non diYerans spe~:ie er-it. quarc considerantlum eat quaenam sit differeutia motos. atque hic aermo aignific11t genus ipsum non ease quid unum. sed oh hoc altenationes profecto celeritatis aequalis: in a tempore namque apqoali sunt ahPrati. sed quid est id quod ad al. terationem accommodatur? non enim dicitur hic aeqnale: aed al aequalitas in quantÍiille, sic similitudo dicitur hic. Yerom ait cum aeqnalitate temforis idem, in qoo celeritas alterationia aequa couai&tit. utrum ig1111r eo in ~uo est affectos, an ipso affectu comp.. rarl' alter·ationes oporteat. atqne hic qnidem eandem aanitatem esse, qnae neque magia neque minos, aed aimiliter inest, sumere licet. sed si affectus alias sit, nt si hoc dealbetur, illud sanetur, his nihil eat idem vel aeqnale vel simile, ot haec alterationis apeciea tO Caciunt, nec uua est alte&·atio, aiciU nec: ibi latio. c¡aare eumeDdam

134

PHYSICAE AUSCULTATIONIS VII. VIII.

est quot alterationis et quot item lationis species sint. si igitnr ea quae moT~ntur apecie differnnt, qnormn motna per ae aunt et non per accidens, et motos sane st'ecie different: si genere, genere, si numero, nnmf'ro. at si alteratioucs sint aeque celeres, utnun ad affectum, si sit idem vd aimilis, an ad id quod alteratur, respicere oporttat'! velnti ai huins qnidem tantmn, huius antl'm tantum sit dnlbatnm, an ad ntmmque '! atqne eadem cat aut alia, ai idem ant alius sit afff'ctus; aequalis ve ro ant inaequalia, si aeqnale aut inlO aeqnale ait illud. in generatione etiam et corrnptione idem consid~ndnm e~t. quonam modo est aeque celeris atqne !'elerior generatió '! an aeque celeria est, ai in aeqnali tempore generetur idem ac individnnm, ut horno, aed non animal: celerior antem, si in aeqnali diTersmn. non enim habemos qnae.nam sint ea duo in quibus est i¡lSa diwersitas, quemadmodum habemos ea in qnibus eat ipsa dissimilitudo. quodsi snbstantia nnmerns est, plns erit et minos Dnmeri Apecici einsdem. sed ipsnm commune nomine caret, atque utru_mCJ.ue qual~ est. in qnali~te quidem plus affectus aut excedens magu, m qnantatate autt'm mams. 5. Cum autem omne qnod moTet, et aliqnid semper moTeat et in aliquo et usque ad aliqnod (atque in aliqoo dico, qoia in tempore, nsqne ad aliquid, quía per qnantitatem aliqnam movet: semper 10 enim simnl moTel ac moTit; qnare qnantitas qnaedam erit, per qnam eat motnm, atque in quanto)- haec, inqnam, cnm ita sint, ai a quidem ait id qnod moTet, b nro id qnod movetnr, et e sit longitudo 2SO per quam, et d tempns in qno eat motum, in tempore nimirnm ae~uali potentia aeqnalis a dimidium ipsius b per duplum moTebit ipsaus e, per i¡uum autl'!m e in dimidio temporis d: sic enim erit rationia aimilitudo. et si potl'ntia eadem hoc in hoc tempore per tantum spatium moTeat, per ipsius etiam tlimidinm idem in dimi•lio une moTe bit. et dimi•lium potentiae dimirlimn per aeqnale .•patium in tr.mpore moTe bit aeqnali. ipsius enim potentiae a sit dimidium.f. et ipaiua b sit dimidiuan g. vires igitur ad pondera aimilit.er sese habent, ut patet qnare per aeqnale in tempore movebit aequali. lO at aif moveat ipsnm K in tempore d per longitudinem e, non neceaaario lit ut f in arqnali tempoa·~ dnplum ipsius g moveat per dimidium spatii c. si iKitur a per e spatium totom in d tempore b monbit, dimidium ipsius a, qnod estf, non moTe.bit ídem b totum in d tempore ant in eins aliqna parte per aliquam e apatii partem, c¡nae rationem ~andem ad totann h;¡hebit e qnamf para Tel quae..,¡. alía ad totam a potentiam hahet. omnino enim si forte fuerit, llollam partem monbit non enim si totae vires quippiam per tantum movernnt spatium, dimidium ipsarum per quantnmTis spatii quoTis in tempore ídem moTebit. nam unua eam trahet profecto llaTim qnam centmn traxere, si Tires eorum tam in ipsorum numerum quam iu spatii dividantur partea, quod navim omnes simnl 20 traxere. quapropter Zenonia ratio non est Tera, qna conclndit quamTis partem milii facl'!re sonnm. nihil enim prohibet ut nnllo in tempore enm moweat aerem, qne.m totua modios moTit, cnm cecidisset. neque pars, si per s~ fuerit, id monbit quod una com toto moTere potest: neqne est enim pars olla nisi potentia in toto. IÍ Tero duo qnaedam aeorsum per tantnm spatinm tanto in tempore duo seorsnm pondera mo.,ent, et composita per longitudinem aequalem aeqnalive in tempore compositmn ex ponderibus utrisque IIIOTehnnt: est enim in eis l'adem ratio. suntne igitur eadem et in alteratione atqoe accretione? est enim aliquid id quod auget, et 10 id ctiam qnod angetur; atque in tempore tanto et tantum alind auget aliud angetur. et id quod alterat et quod alteratur, similiter 6 eat aliquid, et tantum intensione remis5ioneTe est alteratom, et in tempore tanto, in duplo duplum, et duplnm in duplo, dimidium autem in dimidio temporis, ant in dimidio dimidium, aot in aeqnali duplum. si nro id quod alterat ant anget, tantum in tanto anget aut alterat, non necesse est ~t dimidium in dimidio et ira dimidio dimidium alterare ni augta·e, sed nihi~ ai forte fuerit. alt.era.bit vel angebit, quemadmodum et in pondere.

Vlll. to

t. At ortusne aliquando est moto•, anteaque non erat, rnranaque adeo corrnmpitur ot nihil penitus monatur; an neque factiU

est neque corrnmpitnr, aed aemper erat et semper erit, atqne hoc hisce quae aunt immortale ac incesaabile iuest, quasi ait Tita quaedam iis uniTersis qnae natura constant? motum igitur omnea inquiunt esse, qui de natura aliqoid dicnnt, tu m quía mundum faciunt. tom quia contemplatio ipsis omuis eat de generatione coa-ruptioneTe1 quam imposaibile est esae, si non sit motos. Terum qui mundos infinitos eue, et alios ipaornm fieri alios corrumpi dicunt, ii motnm .20 inqniunt senaper esse: aint enina generationes et corruplione• ipsorum cmn moto ne~:esse est. qoi Tero mundnm aut unnm et aemper eondem esse dicunt, ant unum qnidem aed non aemper, ii de motu quoque similiter opinantur. si igitor contingit aliqoando nihil mover~ dupliciter id accidere necease est. ant enim ut Anaxagoru censet: dicat enim, cum omnia aimul essent atque quiescerent tempore infinito, mentem moTislc ac aegregaase. aut ut Empedocles dicit interdnm res moTeri interdum quiescere, moTeri quidem, cnm aut unum ex multis concordia aut ex uno multa discoa·dia facit. quiescere Tero in hisce temporihua quae ínter haec media cadont. dicit enim hoc modo, nam quo de multis nasci consue...erit unum, .lO atque iterum ex uno generato plura renaaci, hoc finnt, fixumque sibi non pennanet aeTom. 2Sf at qoo mutantnr nunquam ceuante recunu, hoc sic perpetuo stabilem Tersantur in orbem. cnm enim dicit "at qno mntantur nunquam cessante recuran; id Empedocll'm arhitrandum eat intelligere, hinanalua moTeat, quía movetur a mano, mUJua ipn haculo motum affert quodai mauum etiam quippiam aliuJ moveat, et illud itidem mana moTeL cum igitnr id quod motum affert, aliad aliquo movet, tum id ait prius qood ae ip1o movet nf'cessc est quodsi hoc motu quidem cietnr, ab alio autem ¡, non moTetur, neceaae est ipsnm profecto se ipsum motu ciere. quare hac etiam ratione, aut ab eo atatim quod ae ipaum movet,

1J7

id qnod moTetur, motu cietur, aut ad hoc ipsum tandem acceditur. inauper ai aic etiam considerahimus, eadem accident universa. nam ai omue quod movetur, ah eo moTetur quod 1notu cietur aat hoc ipail rebu~ per acci~e?• corupetit, at qn.ippiam moTea~ quidem mo!um et 1paum aus~•p•ena, . n.o? lamen qu•~ m o Tetar, ant non per accJdl!ns sed per se mest s1 •g•tnr per acc1dens competit, non necesse est l!'~veri quod motu cietur. q•~odsi id si.t. patet poase aliquando mhil eorum quae sunt moTel'&. non emm eat necessarium to id quod accidit, aed potest non eue. ai igitn•· id esae posnerimua qnod esse potest, nullum accidet impouibile, aed forsitan falsum. at non esse motum est impossihile: id enim iam demouatratum est, motum inquam neceuuio semper esse. atque id ipsum cnm ratione etiam accidit. tria namque necesse est esse, id qnod moTetnr, id quod movet, ~t id. insuper quo moveos mont. id igitur quod movetur, mover• qmdem neceue est, at non neceue eat motn ciere. id autem quo motua aiTertur, et movere necease est et moTen: cam eoim ait aimul cum eo quod motu cietu1·, una cum ipso mutatur. quod intueri licet in hisce quae loco movent: nam aliqno in tempore tangant ea quae moTP.ntur necease f'st at id qnod ita moYet 20 nt eiua non suheat rationem quo motas affertnr, immohile nimirum est. cum igitur ait et ultimum ipsum, nt cernimus, qnod motu qnidem cieri potest, principium antem motu• non habet, et id item qnod movetur quidem, sed ah alio, non a se ipao cietur, rationi consentanenm e~t, ne necessarium dicam, et ipsum tertium eaae, quod movet quidem, imruohile autem ell. quapropter et Anaxagoras recte dic:it, mentem inqniens pauione Tacare et non mistam esse, qnippe cum motas ipsa1a principium faciaL hoc enim pacto aolum movehit, nullum 1nscipiens motum, et Tincet, mistione peuitus vacana. al Tero si non per accidens aed necessario movetnr id quod motum aliis affe11, atque adeo ut non moveat, si non moveatur, necease elt ipsum, ut ut motum suhit, aut eadem epecie motua 10 aot alía moveatur, ceu ut ai calefaciat calefiat, et si aanet aanetur, et ai ferat feratur, aut ai aanet feratnr, et si f.:rat accrescat. al primum, nt patet, lieri nequit: nam dice re haec oportet naque ad in- 251 divitlua descendendo, ceu si quid geometriam doceat, id eandem geometriam doceri; et si proiiciat, eo~m proiectionis proüci modo. nec etiam aic, ut motua llli.o genere moveatur: ceu ut id quidem qnod fert, incrementa snacipiat, id autem quod hoc anget, ah alío alteretur, et id quod illud alterat, alio motu qnodam itidem moveatur: na•n atetar neceue est. motua enim liuiti sunL qui Tero redire dicit, idque qnod alterat fe~ perinde facit atque ai statim id ferri dicat quud ft'rt, et id doceri quod docet. patet enim omne qood 10 motu cietur, el a auperiore moveri movente, atque magia ah eo quod cetera antecedit. at id lieri nequit: accidit enim ut id dilcat quod docet; quorum alterum hahere scientiam, altennn non habere necesse eaL hoc praeterea magis quam dicta rationis linea ep-editur, omne inquam motiTum mohile esse; quod accidit, ai id omne quod movetur, ab eo moTetur quod motu cietur. erit enim mobile pe rinde atque ai quispiam dicat o mue sanativum ac aanana sanabile et aedificatiTum aedilicahile ease, aut atatim aut per plura. cea ai moveri quidem ab alio motiTum omne, aed non eo motn qao movet ro propinquum aih~ aed diverso moveri dicat, ut aanativum diacere, non aanari. at id ascendena perveniet tandem ad eandem apeciem motn1, ut antea diximua. horum igitur alterum eat impoaaihile, alterom fi.gtnentum: ah1urdam eat euim alterativum accrescens nece... aario esse. non ergo necesse est, id quod movetur, ab eo aemper monri qnod ah alio n1otu CÍI'tur. erit igitur exitus huiuace tandem roceuionia. qnare quod primo movetur, aut a quieacente moTe• itur, ant ipsum se ipau1n moto ciebil at vero si considerare etiam oporteat utrum ait causa motua atque principium, utrum id ~uod motu se ipsum ciet, an id quod ab alio agitatur, illud omnea atlque 10 ponenL quod enim per 1e causa eat, id aemper prior est eo cauaa, quod per aliad rationem causae auhit. qnae cum ita •int, conaiderUJdum est alio principio aumpto, si quid ae ipsum moveat, qaonam mo•lo ae motu cieat. omae itaqne quod moTetur, in aemper diviaihilia divisibile e..e necease eaL demoustratum eat enim priua ia hilce quae de natura univenaliter dicebamua, omne quod per ae 1 movetur continuum eaae. 6.eri igitur nequit ut id quod motu ae S

t

138

PHYSICAE AUSCULTATIONIS VIII.

ip•nm ciet, •e totum penitu• monal unum enim ae indiTiduum tpecie feretur totum, feretqne latione eadem, et alterahitur et alter&bit; quare docebit atque docehitur simnl, et unahit atque aanabitur, eadem ulique aanitate. praeterea definitum eat antea, id moveri quod naoLile est: hoe autem est potentia cnm moTetur, non aetu. aed quod est potentia, proficiscitnr nimirum ad aetum. motos autem actos est mohili.t imperfectos. at id quod mont, actu ~m to eat, ut patet: calefacit enim id quod est calidnm acta, et omniao general id quod formam iam hahet. qnare sima! idem eodemqn11 ealidum erit atque non calidum ; et unumquodque ceterorum aimiliter, quae terminos haheant eiusdem nominis rationisque necesae eat. eiu• ergo qni motu cietur interno et ano, alind moTet aliud montur. e11e antem impouihile se ipanm quicqnam hoe pacto moTere nt ah utroqne moTeatur utrunqne, ex hisce aane patebit. nam ai utrunque m o ve hit utrunqne, nihil erit quod moTeat primnm. id enim quod prius movet, cauaa magis eat ut monatur id quod motu cietur, quam id quod illi cohaeret. duplex est enim id qnod motu ciet, ut diximua. quoddam enim moTet, ah alio suscipiena motum; quoddam ae ipso movet. atque id quod longius ah eo 10 diatat quod motu cietur, propinquum est magis principio motos, c¡uam id quod in medio collocatnr. praeterea qnod moTel, non necessario moTetur, nisi a ae moTeatur: per accidena ergo mo'fet, alterum contra. at aecepi iam posae ipsum non movere: alind ergo mo.,.ehitur, aliud movehit immohile. praete•·ea non est necessarinn1 id quod DIO'fet contra mo.,.eri, sed neces.se est aut immobile qnippiam mo.,.eat, aut quod a se ipso motu cietur, si motum esae semper neceue est. pruterea mo.,.etur etiam eo motu, quo mo.,et; quare ealefit id quod ealefacit. at nro neque ant una para eiua qnod primo 111 ipsum mo.,.et, aut piures ae ipaas movehunt. totum enim 30 apaam ai a 1e ipAo mo.,etur, aut ah aliqna aui parte aut a tolo totnm mo.,.ebitur. 1i 1gitur qnia pars aliqna mo.,.etur a ae ipso, totnm ipsmn ae ip1um mont, illa para erit id plane quo pri1nmn se ipsnm 1novel atparata namqu11 ae ipsam illa movehit, totum autem non ae ipsnm mo.,.ebit. ain "ero totum a tolo mo.,eotnr, per accidens ipA~&e partea 111 ipau une movebunt. quare si at' ipaas non necessario mo.,.ent, 258 aumantnr non a ae ipsis mo.,.eri. ipsius ergo totius (non) qnaedam pan mo.,.ebit immobilia. quaedam mo.,ebitnr. hoc enim p11cto duutaxat aliquid '" ipsum moTere potest. pr11eterea ai totum ae ipaum movet, aliud ipsius moveLit, aliud movehitur. ipsum igitur G b a ae ipso et ah ipao movehitur a. cnm autem eorum quidem qnae monnt quoddam ah alio mo.,.eatur, quoddam immobile ait, eorum "ero qUile mo.,entur alind moveat, aliud non moveat quicquam, id quod ae ipsum mo"Yet, ex eo sane quod moTel et non mo'Yetur, et ex eo qood movetur el non necessario mo.,.et, aed interdum moTel, interdum non moTet, con!tare necease est. nam ait a tO quidem moveos immohile, b vero irl quod ah a montnr et mo.,et etiam e; hoc antl!m moTeator quidem, aed uon moveat quicquam: nam et ai lit ut per piara quoque perveniator ad ipanm e, per unum tamea aolum nonc accedatnr. totum igitur a b ,. se ipsum movet: aed ai auferam e, ipsum qnidem n b ae ipsum motu ciehit, quippe eum a moveat, b moveatur, ut patet. at e non ae ipsum motu ciebit, neque QJDnino mo"Yebitur. at "Yero nec ipsom b e sine a ee ipsum mo"Yebit. nam ex eo b mo.,.et, quia ah alio motu cietnr, et non ex eo quia movetur a se, parte aua movente. ipaum igitnr a b aolum ee ipsum moTel qoae cnm ita sint, id omne qnod se ipsum mo"Yet, habeat neces.se eat et id qnod mo"Yet, et est immohile, et id 10 qnod motu cietur, non autem necesauio movet; qua e qnidem aut aese mutuo tangunt, aut alten1m alterum tangit. quod8i id qnod mo.,.et contiuuum ait (nam id quod motu cietur, neces.sario contiJlnum est), patet totum ae ipsnm motu ciere, non ex t>O qnia aliqnid ipsiua eat tale nt ipsum se 1psnm mo"Yeat, aed quia totum ae ipsum moTel movetur autem et etiam movet, ex eo sane qnia ipsins est aliquid et id quod movet et id qood movetnr. non enim totnm mo.,.et neqoe totum mo"Yetur, sed lno'fet quidem n, moYetur autem taDtommodo b, ipsum "Yero e non neceoasario moTetur a b. est enim hoc imposaibile. exaistit autrm duhitatio hoc loco qnaedam. ,¡ quiapiam aat ipsiua a, ai continoum sit id quod moTet quidem, aed non moTetur, aut ipaiu• b, quod montar, aliquam auferat

partem, monbitue reliqnum ipsius 11, aut reliqunm ipsius h motu 30 ciehitur? nam ai monhit aut mo"Yehitur, non erit a bid quod a 111 ipao primo movetur: ahlata enim ah eo parte, reliquum a b ae ipsum adhuc moTehit. an nihil prohihet utrnmqne, aut alterum, ! id inquam qnod movetur, divisibile quidem esse potentia, indj.,¡,¡,. hile antem actu? ai uro divisnm fuerit, non ulterius poteontiam eandem hahere? quare nihil ohatat ut in ipaia di,·isihilibus aliquid inait potentia primo tale. patet igitur ex hisce quae diximua. ease id quod primo movrt, i1nmobile. nam aive atoltim ad ipanm primum immohile-, sive ad id quod movetur quidem, ipsum "Yero ae ipsum movet aiatitque gradnm, cum liiH•t, fiat ex eo qood mo"Yeotur, ah aliqno "Yero mo'fetur, acceasio, u troque modo accidit id quod primo movet, in omnihus iis esse qnae mo"Yentor immobile. 6. Cum autem sempe1· I'SSe motnm oporteat, el nullas eioa 10 intercapedines fieri. esse quippiam primo mo,·ens perpetuum immohileque, ant unum aut plnra necesae est. uunmqnodque igitur eorum quae immohilia sunt atque movent, perpetmnn esse, non ad praesentem sennonem pertinet. esse autem aliquid necessario, qnod aemper omnis qnidem sit mutationia tam absolute quam per accideDI expers, aliud autem moveat, perspicnum, ai hoc pacto considerahimos, fiel atq•1e sit ita, si cui placeat, in aliquihns fieri posae ut aliqnando sint, aliqnando non aint, aine ge-neratione corruptionne: fortasse namque necessarium est, ai quid partibus vacans aliquando est, aliqnanrlo non est, omne tale sine mntatione esse atqnl" non esse. !20 et hoc insnper concedatnr, fieri posse ut princip1orum immobiliom motivorum qnaedam aliqoando aint, aliqnando non sint aed imposaibile est hanc omnia condicione1n eubire. nam aliquam hisce causam eaae patet, quae ipsa ae ipaa mo"Yent, ut aliqnando aint, aliquando non sint. etenim id qnidem ~nod ae ipsnm mont, magnitudinem haheat omnem necesse eat, 11 nihil partibns "acana montar. id autem qnod moTet, nulla necessitate eat tale. al ititnr alía generentur ali11 cornmapantur, idqoe continuo sit, nihil eorum est causa quae immohilia quidem sunt, lamen non semper aunt; neque rursns eorum, quae aemper qnide1n haec moTeut., alia Tero alia movent. perpetui enim atqne continui nec un u m ipso•·um eat caaaa 30 nec uniTersa. nam aic ae quidem habere perpetumn ac neceasariom est. univena autem aunt infinita, et non simul omnia snnt. patet igitur et si infinities nonnulla principia immohilia moventia, et multa 2S9 eorum qoae se ipsa moTent, partim co1Tnmpuntnr partim inauper generantur, atque hoc quidem hoc, alind autem hoc movet, at nihilo minos aliquid esse, qnod haec omnia continet idque praeter unumquodque istorum alind quid e11e, qnod quidem est cansa nt alia sint alia non sint, et mutationis continuae; atque hoc quidem hisce, haec autem ceteris motus causam e-ase. ai igitor motus perpetuos est, perpetunm erit el mo,·cna primmn, si 1mum ait. qnodai aint plura, plura qnoqoe perpetua erunl onum antem potius quam plura putaudum est es.se, et finita quam infinita. aemper enim linita potios quam infinita snmenda sunt, si motlo eadem liant. in iis 10 namque quae aunt natura, linitum sit potins, et id qood melina est, oportet, si modo csse possit. snfficil!ns autem est et 1mnm; quod cnm primnm immobilium sit perpetnumn, ceteris erit principium motus. ex hoc etiam patet aliquid esse necessario unum perpetoumTe, quod priwo mo"Yet. demonstratum eat enim semper neeesaaJ·io motum esse. quodai necesae est semper esse, necesae eat el continuum esse. aeomper t'nim esse continumn est, deinceops aotem uae non continnum est at si continnus est, nnus est nnus autem motua a movente prolicist:itur uno, et nnius mohilis esl nam ,¡ aliud atqne aliud mo"Yebit, totus ipse motns nn c, per accidens sane non aimpliciter infinita transi"Yit accidit enim lineae at dimidia sint infinita; aubstantia vero ipaias diveraa est, atqne ease. atq11i perspicuum etiam est, si quisco piam temporis pnnctum, qnod prius posteriusqne dividit, non posteriori tempor~ respectu rei tribuat aemper, idem esse simul atque non eue, et cam eat ortum, non esse. punctum igitnr temporia utri.sque commune eat, priori inquam poaterioriqne, et unum ac idem eat numero, ratione "Yero non idem: alterius ~nim li.nis, alterius principium eat. at respecto rei, poaterioris eat semper aiTectua. ait tempus quidem a e b, rea aat~m d, quae quidem in t1 e tempore ait alba, in e b nro non alba: in ipso ergo e alba est si1nul atqae non alba. in qnovi1 namqae temporis a e pnncto licet ipsum ~ vere ~ice~e ~lbum e11e, ai toto tempore illo eat ~lbum, et in quo10 lihet ebam 1p11us b e non album esa~: e ve ro eat m utJ·isqu~. non eat igitur dandum in omni temporia a e pnncto d albo1n eas~, aed in quovia praeter ult;mum e: hoc aut~m iam ipaum post~riu1 e1t. et ai non albnm fiehat, ~~ ai album cornunpebatur in a e toto, factom eat ant corn•mptum in c. qnare albnm ant non albnm f'SSe, primam in illo vere dicere licf't: "Y el cnm eat ortam, non eat, et cam cormptum est, erit; aut album et non album, f't ena omnino atqae non ena aimul ~as~ nccesse eaL quodsi id gener~tnr nec .. ue eat, quod prins non l'at, ct cnm gf'neratur, non est, fieri non potest !'t tempua in indh·idna tPmpora dividatnr. nam ai in 11 tt>mpore d apaam albam li.ebat, factnm eat aotem aimul et f'at in alio individuo so tempore b haerente tempori a, ai in a quidem fiebat et non erat, eat antem in ipao tempore b, generationl'm aliquam ml'diam esae 264 oportet. qaare et tempas id erat, in quo liebat. non enim eadem et iia erit ratio, qui noa ex individuis ioqninnt t('mpus constare. eed factum eat in temporis ipsius, in quo fiehat, ultimo pnncto, cui quidem nihil haeret neqne deinceps est. individua v~ro tempora eunt deinceps. quae cum ita aint, patet, si in a toto tempore d liebat, non esse maiua id tempua in quo factum est atque fiebat, eo tempore quo tolo solum fiebal hae igitt11· talene quaf'dam snnt rationes, ex quibns nt propriis qniapiam credat mohnn rectum perpetuo continunm esse non posa~. hoc idt>m insuper ita ses!' habere ~idebitar, et si disse•·endi modo id ipsnm considerabimus. omne to ataque, quod continue movetur, modo nihil prohiheat, acl id et antea ferf'batur, ad qnod pPr motnm accesait, cen si pervrnerint a~ b, fe~ehat!•r ad b,. et. non sol.nm cnm erat pro pe, aed atatim ebam ut mcep1t motu c1en: cnr emm nunc magis qnam prius? hoc et a.d ceteros accommoJabitur motos. at id quod ex a fertnr ad b, 'Yen1et n1rsus ad a continuo mota. cum igitur ex a movetnr ad b, tam fe':!ur .etiam ad. a eo motn quo pergit ex ipso b. quo fit ut contran.a snnol mobbus mo"Yeator (recti namqoe motns contrarii 111ut), et insuper ut ex eo motetur in quo ipsnm non eat. quodsi 10 hoc fieri neqneat, in ip!o b atetur necease esL non igitur hic unos eet motaa. qni namque motus interripitnr statn, is nnns non est, nt lace darios .exstat.. praeter~a ex hiac~ magia oniveraaliter de omni motu persp1coum adem ent. nam 11 omne quod movetur, aliquo mota dictorum motuum omnino movetu•·, et quod c¡niescit, ex his aliqua quiete quiescit, quae opponuntur. nnllus emm alias in ratioue rerum praeter as,ignatoa eat motus. id autem qnod non aemper hoc motu movetur, eornm motuum inquam qni ap~cie diiTerunt, et .non motus totiaa cninapiam parte, neces,e est opposita qniescat quaete: eat enim quiea p.-intio motoa. si igitur haec ita se habent, et motus qaidem recti coutrarii aunt, Aeri nro neqait ut •imul et qui

141

quicquam motibns COntrariis mOTeatar, id qood ex a f~rtor ad 11, 30 non ex b qnoqne aimnl feretnr ad a. atque cum non aimul motibus ntrisque feratur, moveatnr autem dicto motu ex a pergendo ad b, prius in ipso b qnit-scat n~cesse est. hic enim eat ea quies, quae opponitur ei motni quo itur ex b ad a. patet igitur ex hiace J quae diximns, motnm nullnm rectum continuum ea.e poa~e. inltlper hoc etiam modo ratio magis erit accommodata. simul enim com•ptum est non album et ortum est albnm. ai igitur alteratio, qua itur ad album atque ex albo, continua sit et aullo in tempore manea!, simnl cormptmn est non albnm et factum r.st albnm atqae non album. hon1m enim trimn idem tempna erit, ut patet. praeterea non si tempus continuum est, et motos continuos est, aed deinceps est. qno na1nque pacto contrarion1m motuum, "Yel dealbationis a e denigrationis, id e m fueri t finis? patet igitur motam rectum continumn perpetuo esse non posse. motns autem ia qui super cin::ularem lineam fit, umu atqne rontinuus erit: nullum enam tO impossibilc accidit. etenim id quod ex a montur, simul ad ipsum movebitur a, ead~m appetitione. ad quod enim perveniet, ad id et mo..-etnr: aed non aimul contrariis ciebitnr motibna, neque oppoaitis. non enim omnis motua quo pergitur ad hoc, contrariua ei qoo itur ex hoc, aut oppositus est. aed contrarios qnidem eat rectos: huic enim motos loco accommodatus contraria• eat, at ie qui per diametrum .lit: termini enim p!urimam diatant. oppoaitua autem eat qni per eandem lit longitudinem. quare nihil vetat nt talis motos continons sit nullasque prorsoa intercapedinea habeat. etenim convenio quidem a se ipso in ,,. ipanm, rectos antem motlll a ae ipso in aliud transitio est. et is quidem motos qni fit in circulo, nunquam lit in eisdem; rectos autem aa~pe fit in eisdem. ia 20 igitur molus qui at"mper in alio atqu~ alio .lit, continue 6.eri poteat: at is continue li.eri non poteat, qui aaepe lit in eisdem. motibua enim oppoaitis id quod movetur, aimulmo"Yeatur neceue est. quare .fieri non poteat ut aut in aemicirculo qnicquam aut in alia vlla circumfercntia continue moveatur: aaepe enim in eisdem mo-yeator, et ~:ontrariis mutationibua mutetur, necease eat. non enim conionguntur hic prino.:ipium atque finia, circuli autem coniunguntur; et hic est solns motos perfectos. ex hac autem divisione patet fieri non posse ut ceteronam motuum quisqnam continuos 1it. accidit 30 enim in universis ut per Padem quisque .fiat, at in alteratione per medium ipsnm, et in motu qui qnantitati accommodatur, per magnitudines medias, et in generatione corrnptioneve aimiliter. nihil euim interest, panca quispiam an plura faciat ea media in quibus eat ipaa 265 mutatio, et addat quid an auf~rat: lit enim utroque modo ot per eadem sat"pe motus efficiatur. ex bis igitur patet ne eoa quidem naturales bene sensisse, qui rea universal aensibilea inquiont aemper moveri. nam motuum iam dictorom aliqno mov~antur, maximeque secundum illoa alterentur necesae est: fluere enim inquiant eu aempPr decrementaqne auscipPre. praeterea generationem atque conuptionem tiolterationem t>sse dicuut. ratio vero nostra tone dillit uullo quicquam omnino motu praeter converaionem continue moveri posse. quare nec altf'ratione nec accretione decretione"Ye. tO haec igitur satis 1int dicta arl demonstrandum uullam iu6nitam eaae mutationem aut continuam praeter ipaam aolam converaionem. 9. lpsam autem conHraionem lationom omnium esse primam, perspicuum in de lieri potest. omnis enim latio ant circularía e~t aut recta aut mista, sicut et antea diximus. at hac qvidem illas p~oree elle necesae est: ~x illia enim conatat, ut patet. recta "Yero arcalaria est prior: est enim aimplex perfectaque magis. fieri igitur non potest ut super infinita linea recta quicquam feratar. non eat enim id in ratione rerum, quod hoc pacto dicitur in&nitam. at neqne ai esset, mo,·eretur qnicquam omnino. non enim id fit ~od imposaibile est. impossibile autem ~•t, ut patet, transire quippaam lO infinitum. ea ,·ero latio quae super finita recta linea lit, ai re.ftectatur, composita erit duoque motos; ai non reflectatur, imperfecta ~e corn•ptibilis. at imperfecto perfectum ct incorrnptihile c«?rrapbbili natura prins eaae et ratione atque tempor~, conatat. 11 praeterea motos qui perpetuas eaae poscst, prior eat eo qui perpetoaa eaae nequit. at conv~rsio quidem perpetua esse poteat, cet~rorum aatem motoam nullua perpetuaa eue poteat. etatus eDUD .6at

142

PHYSICAE A USCULTATIONIS VIII.

oportet; qui cum ~t, COIT11Pt:o~ est iam i~se motus atque evanniL atqni recte cum rauonPque accHht,_ convers10nem unnm es~e motum atque continmnn, et .""~ _eam latann_em qua s~per rect~ hnl'a pea·JO gitur. hnius enim pra!acapmm et fims. et ~edmm. de_fi~atum est, et uoiversa haec sunt in apsa. qno fit nt ad sat und~ mcapaat qnod moTetur et id ítem ad qnod perveniet desinetqne movea i. in ipsis namq~e finibns qniescit id oanne quori motu recto cietur, aut in eo ex qno incipit motu cier~ ant i~ eo a~ quean accedí~ s.ed. in circunferentia sunt haec, ut patet, mdefmata. quod enam apsaus punctnm, finis potius ~ati~~em qoam prin~ipii subiit: ~eque enitn quodvis punctoruan pr~ncap~m~ ~st ~~ medun~ atque finas; ut semI per id quod movetur, an pnncapto ~at el medao atque liue, et ?unquam in uno tantum. qoapropter apsa sphaera movetur et aliqoo modo quiescit: eondem enim occupat locom. causa autem est, haec omnia accidisse ipsi centro: nam pa·incipium est et medium magnitudinis atqu~ linis. qnare fit ot, quía hoc extra circonferentiam est, non sit id in quo qniescit id quod fertur, quasi transierit: sempel" enim circa medimn, sed non ad ultimom fea·tur. quía Tero sempel" boc 111anet, ideo totum ipsum continue partim quiescit partim moTetur. accidit antem haec conversio, ut econtra conversio motuum ait prima atqoe mensura. qnia naanque motunm est mensura ipsa fO conTersio, ideo primns sit ipsa motos necease est: ipso enim pr·imo omnia mensurantur. et quia rorsos primus est omninm motos, ideo ipsa mensura est ceterorom. praeterea nniformis ~tiam mo_tus so~a convenio ene possel quae uamque recto moto caentnr, dafformater sane ferontur: discrep~nt enim partes motos propinquae principio ah hisce partihus, qnae propinqnae sunt lini. etenim universa, quae suapte natura feruntur, quo magis ah eo loco recedunt ex quo moveri coeperint, eo celerins moveri vitlentor. at sola in couveraione neqne principinm est neque finis, qnippe cmn non sit in ipsa circunfea·entia quicqnam tale, sed extra. at vero aententiae hoaus, lationem inqnaan primnm motuum e'se, testes suut nniveni qui mentionem mo tus fpcerunt: principia enirn ipsins hisce tribuunt, 10 qnae motu i6tiusrnodi cienl srgregatio namquc congregatiove motus in loco auut, hoc aulern modo concordia atquc t!rspicuum ex ii1 quae posterius dicer.tnr, evadet. snnt enim quil>us fieri posse videtur ut et ingenerabile quippiam corrnmpatur ct ortum vacet corrnptione, ut in "' Timaeo aaseritur: illic enim Timaeus caelum csse quidem ortum, non tamen ~sae ca~ucum, sed reliqno S~"mper fore tempore di cit. ad quos naturahter qutdem de caelo aolum est dictum: si Yero de omnibua universalitt'r con•ideraverimus, de hoc qnoque fuerit manifestum. 11. Primnm autem distingnamus oportet, quomodo generabi- 6 lia et ingenerahilia, et corroptibilia et incorrnpbbilia dicamus. nam c:um multipliciter dicantur, et si nihil ad rationem a·efert, mentem inde.6.nite sese habere necesse est, si quispiam ut indivisibili eo utatur quod multis diYiditnr modis. non est enim manifestum per qnam ipsorum naturam id accidat quod est dictum. dicitur itaqne ingenerabile uno modo, si sit quippiam nunc quod antea non erat, sine generatione motationeve, ut ipsum tangi quidam inquiunt alque ruoveri. dicunt euim non posse tangens generari, neque aubiens motum. alio modo, si fi.eri vel ortum esse quippiam possit et tO non sit: nam hoc ingenerabile dicitur, quia ortum aubire potest. alio modo, si quippiam omnino factum esse impoasibile sit, ut interdam sit interdum non ait impossibile autem dupliciter dicitur: aut enim quía non verum est dicere ortum esse posse, aut quía non facile nec cito nec hene oriri pote3l eodem modo et generahile uno dicitur modo, ai sit qoipptam posterius, quod prius non erat, aive per generationem aive aine generatione. alio modo, ai posaihile ait, aive veritatc si ve facilitate possibile ipsum ait deliuitum. alio modo, si generatio sit ipsius ex eo quod non est, ad id qnod est, sive iam ait, per gl'nerallonem autem ait, aive nondum sit, possit autem esse. corruptibile etiam et incorrnptibile aimiliter dicitur. 10 nam si qnippiam prius erat, postea vero non est, aut est quidem, non esse autem potest, aive per corruptionem mutationrmve aiYe sine c:orrnptione, corrnptihile illud tlicimus esse. interdum et id qnod per corruptionem non esse potest, corrnptibile esse dicimua. et in super alío modo id quod facile cormmpitur, quod qnidem quispiam facile cormptibile tlixerit. de incorrnptihili eadem esl ratio. aut enim id quod aine corrnptione interdum est interdum non est, incorrnptibile dicimus, qno pacto totctus incorruptibiles esse dicuntur, propterea quod prius erant et postea non sunt sine com1ptioue: aut id quod est quidem, non esse autem non poteat; aut non est fnturum unquam, nunc autem est. tu autem es nunc, et tactos est etiam nunc: corrnptibiles tameo estis, quia erit ali- lO quando tempus, quando nec te esse nec haec tangere Yere dicetur. id '\'ea·o maxime propt·ie incorrnptibile dicitur, quod quidem est, non potest autem sic comtptum esse ut mmc quidem ait, postea vero non 6it aut non esse possit; aut et id quod nondum corruptum est, non ease antem posterins potest. dicitur incorruptihile 25f etiam id quod non facile corrumpitur. si igitur haec ita aint, considerandum est quomodo pos.sihile et impossibile dicamus. nam et quod pt·opriisaime iucorruptihile dicitur, ex eo dicitur quia corrompí non potest, neque quandoque esse quandoqne non esae; et ingenerabile id propriissime dicitur, quod sic genet·ari non poteat, ut prius quidem non sit, posterius vero sit, qnalia est diameter commensurabilis lateri. ai igitur qnippiam per decem millia paasuum moveri potest, aut pondos levare, id quod ma.:,;imum poteat, dicere semper aolemus, veluti centnm levare libras, aut per decem millia passuum ambulare, quanquam et partes quae citra sunt po- fO test, si et excessum potest. quo patet ad finem atque excesaum definiri potentiam oportere. id igitnr qnod potest tot pt!r exceasum, et ea quae sllDt citra, necease e•t, c:eu ai centwn libras levare

150

DE CAELO l.

potut, et dou poase, et si per decem millia pamaam ambulare poten, et p~r d_uo .ambulare posse. potentia Tero ip•ins ex~essio­ uil e1t¡ et sa qmppaam tantum non potesl, eo per exanpcrataouem dicto, et piara non potesl: qui nanque centum puma tranaire non potelt, ia et centum et nnum non potest. nihil antem nos conturbet. id enim quod proprie potest, per finem exce,.ionia 1it delini10 tam. foraitan enim quispiam dicet id qood dictum eat, non neceaArio ita esae : qui nanque magnitudiueUI decem pasauum Tidet, i• aon et magnitndinea eas qoac sunt cilra Tidebit, sed contra potina, qai punctom videre potest aut panum audire sonum, is el maioram 1en10m hahebit. verom nihil ad rationem refert: ipsa enim exauperatio aut in potentia ant in re ipaa ail delinita. id enim quod dicitur, pateL nam visos quidem i1 qui eat minoris, excedit, celeritu antem ea qnae est maio.-is. 12. His autem determinatia, dicenda aunt ea quae deincep• aeqauntnr. ai igitar aliqua 1int qua e esse et non eue po11int, quodJO dam tempua maximum et essendi et non essendi delinitum ease neceNe e•t. atque dico rem esse posae et non esae poste in unoqaoque praedicamento, ut hominem ant album aut tricubitum aut aliquid aliad tale. nam •i non erit definitum qniddam, aed semper ,r, propo1ito main1, et quo non eat mino•, idem erit posaibile eaae tempore infinito et non esse alío tempore infinito. al hoc esae neqaiL principinm autem hinc 10matur. impossibile enim et falsnm non idem •ignificant. est autem impoaaibile et possihile et falsnm ac verum ex 10ppositione. Telnti triangnlom impossibile eat ano• trea angnlos duobna rcctia aeqnalea habere, si haec aint, et díameter commensnrabilis est. 1nnt autem simpliciter et postibilia et impo11ibilia et nra et falsL non est igitur ídem falsum aliqnid ao eue simpliciter et simpliciter imposaibile. te nanqne dicere atare falsnm est qoidem, sed non impossibile. · simililer el eum qni citharam quidem pulsat, non autem cantal, cantare dicere falsum eat, aed non impossibile est. simul antem atare atque aedere, et diametrnm commensurabilem esse, non 1olum eal falsnm sed etiam imposaibile. non igitnr ídem est aupponere falaum ac imposaibila. impouibile autem ex impossibili accidiL ae•lendi itaque qaippiam standiqne aimul potPntiam habet, qnia qnando habet i1lam, el alteram habet: at non ul simol slet atqoe sedeat, sed in alío tempore. ai vero qnippiam plurinm potentiam habeat tempore infinito, non est in hoc in alio at9ne alío tempore, sed 20 1imul qnare si qnippiam, qnod est tempore mfinito, est corrnptibile, illud ut non sit potentiam habet. si igitur eat tempore infinito, ait id quod poteat. simol ergo erit atque non erit actn. falsum igitur accidit, quia falsum snppositom est. acd si impossibile non euel, non id ntique quod accidit, etiam impossibile esset. omne ergo quod aemper eat incorrnptibile aimpliciter est. similiter et ingenitum l'St. nam ai generabile est, erit poasibile aliqno in temporl' non esse. corrnptibil., enim id est quod prius quidem erat, nuuc vero non est; aut quod nnnc quidem est, potest autem aliqaatJdo posterius non ease. generabile nro id qood prius non esae poteat. at non esl tempns aut infinitom ant linitum, in quo id qood 10 1emper est, non eue potest. etenim .&nito tempore eue potest, qnippe cum esse et tempore infinito pouit. non ergo contingit idem ac unum et semper esa e et semper non esa e posae, at neque non •emper t"sse, qnod patet esse negationem. impossibile est ergo Z82 et semper quippiam esse et con11ptibile esse. pari modo nec generabile. nam ai duo sint tennini posteriorqne aine priore inesse non pouit, si ille competere non potest, ne posterior qnidem competere potest. quare ai id quod est aemper, non esse aliquando non poteat, impossibile eat et generabile esse. cnm autem negatio qaidem eius qnod semper ease potest, 1it id quod non semper eue poteat, contrarium autem id qnod non aemper e11e potest, et ne¡atio 1it id qnod non aemper non eue potest, negationes amborum competere eidem necease eat, et ease medium eius quod semper eat et eins qnod aemper non est, id qnod esae et non e11e poteat. utriusto que nanque negatio quandoque competet, si non aemper ait. quare si id quod non aemper non est, erit quandoque atque non erit, et id qood non aemper ease potest, sed quandoqoe e•t nt non sit, erit atque nn erit. ídem ergo possibile erit esae atque non l'ase. et hoc eat

mediam ntrorumque. ratio autem nni'fersalia haec eet: nam a et b nnlli eidem ineue pouiut, a nro aut e et b aut d cnilibet in1inL coi igitnr ueque a neque b ine•t, ei e b cnilibet insint necease eat. lit autem id qood mter a et b medium eat, e: id enim qnod neutrnm contrariorum est, eorundem medium eaae con1tat. ambo igiinr, e inquam et d, huic insint neceue est. nam aut a aut e cnili- m bet inest. quare et ip•i e. cum igitar a impo11ibile ait esae, inerit ipsnm c. eadem eat et m ipso d ratio. neque igitur id quod semper est, neque id quod aemper non est, generabile aut corrnptibile est. patet antem et si generahile ant corrnptibile sit, non perpetnum eue. simnl enim poterit semper esse et non 1emper esse. hoc autem prius demonstratum est impossihile esse. ai igitnr ingegenerabile qnippiam eat, atque eat en., idne sempiternum esae ueceue est? et pari modo, •i incorrnptibile est1 dico antem ingeuerabile et incorrnptibile ea quae proprie dicuntar, ingenerabile qnidem id quod nunc est, et prins non erat nrum dicere hand eaae, incorrnptibile Tero, quod nunc est, et poateriua verum non erit dicere hand eue. an si haec mutuo se •equuutur, atque inge- 30 nerahile est incorruptibile et incorrnptibile ingenerabile, ipsum etiam perpetuum atranque aeqoatur necease eat? et ai est q_uippiam ingeuerahile et 1i est quippiam incorrnptibile, ait conbnuo 1 sempitemnm necesae est. hoc ita esae, et ex definitione ipaorum patet. etenim si corrnptibile est, generabile esse neces.e es t. aut enim ingl'uerahile ant generabile est. at si ingenerahile eat, incorrnptibile eue supponitur¡ et •i generahile e1t, et corrnptibile eue necease est. ant enim corrnptibile aut incorrnptibilc est. at ei incorrnptibile est, ingenerabile eue •upponebatur. ain vero mutuo ae non sequnutur incorroptibile atque ingenerabile, non nl'ceue e1t aut ip•um ingenerabile aut incorrnptibile perpetnum t'sse. aequi autem haec sese mutuo neceuario, ex his emt"rgere potest. generahile euim et corrnptibile mutuo se •equuntur. manife1tam est autem et hoc ex antea dictia. est enim id medinm inter id to quod semper est et id quod semper non eat, qnod neutmm •eqnitur, hoc aatem est generabile ipsum ac corruptihile. utrunqne enim deliuito tempore quodam et esae et non csse potesL ai igitur qnippiam aut generabile aut corrnptibile ait, id medium eaae necesae est. ait euim id quidem quod •emper cst a, id autem qood •emper non est b; e vero sil generabile, et d sit corrnptibile: e igitur ínter a et b medium esae neceSie est. illorum enim ad nentrum ultimum tempus est, in quo a ipsum non eral ant b ipsum erat. gcnerahile autem aut acto aat potentia neceue eat eue: ipaia 10 nro a b neutro modo. tempore igitor quodam a delinito, e ipsum et erit et rursns non erit. similiter est dicendum et de ipso corruptihili d. generabile ergo corruptihileve utmoqnc est. generahile ergo corruptibileTe mntuo se sequuntur. aic itaque ingenerahile e, generabile f, incorrnptibile ff et corruptihile h. est igitur demonstratam f atque h aese mntuo aeqai. quando autem sic aliqua ut haec iaceut, velot f quidem et ¡, se1e mntuo seqnnntur, e vero etf nulli eidem cotnpetnot, sed alterum omui competit, et simili modo ipsa ff atqae h, tune et eg mutuo se sequantnr neceSie est. e nanqae ipsum g non aequatar: ergofipsum sequctur, qnippe 10 cum cuilibet ipsum e autf compt!tat. at g etiam id seqnetor, quod sequitur ipsum f: ergo h seqnetnr f! ipsum. at impossibile esse aupponebatur. eadem ratione et g sequ1 ipsum e demonstrabitar. 233 at sic se habet ingeuerabile e ad generabile f, et incorrnptibile g ad corrnptibile /,. dicere autem nihil prohibere generatam quippiam incorrnptibile esse, et ingeuerabile qnippiam corrnptum eaae, aemel illo generato, hoc corrupto, tollere est .Ji.quid eorum qoae data sunt. ant enim io&nito aut qnodam de.6nito tempore omnia aut agere aut pati ant esse aut non ease possunt, et infinito, propterea qnod tempus iulinitum aliquo modo est definitam, qoo non 10 est maius. id vero quod aliqua ex parte eat in.6nitom, neque in.6nitum eat neque definitum. praeterea cur magia hoc in signo corruptum eat id qood antea •emper erat, ant gmeratnm est id quod pnus non erat tempore infinito? nam ai non magia in hoc qnam in alío, et ipsa signa aunt infinita, erat quippiam, ut patet, generabile et corrnptibile tempore infinito. ergo non eaae tempnre in.6nito potest. simnl l'nim nt non ait et sit, potentiam habebit, ipaum qoidem

DE C A E L O l. II. prios, si corruptihüe est, ipsum aotem posterins, ai generahile est. quare si posuerimua esae quae posaunt, opposita aimul erunt. atque boc iosnper in omni signo aimiliter erit. quare ut non sit et ait 20 tempore infinito, potentiam habebit. at dewonstratam est hoc imposaibile esae. praeterea ai actum potentia antecedit, univerao tempore erit, et quod ingenerabile erat, atque non ens tempore inlinito, 6eri autem potens. aimul igitur non erat, et ut ait potentiam habebat, et nt tune ait, et postea tempore inlinito. patet autem et alio modo imposaibile ease quippiam corruptibile non aliquando corrumpi. aemper enim aimul et corruptibile et incorruptibile erit acto. quare simul erit possibile aemper eue et non aemper eaae. c:orruptibile ergo aliquando corrumpitur; et ai generabile est, ortum est: pouibile cnim est ortum esse et non aemper ease. posanmus antem et hoc contemplari modo impoasibile esae, JO aut si ortum aliquando quippiam eat, incoiTUptihile ease, aut si ingenerabüe est et antea aemper erat, coiTUptionem subire. nihil enim caso aut incorruptibile aut ingenerabile esse potest. quod 6 enim caso est atque fortuna, est praeter id quod aemper aut pieronque aut eat ant lit. quod vero inlinito tempore aut aimpliciter ant ah aliquo tempore est, id aut aemper aut plenanqne est ens. t&lia igitur interdum esse interdnm non esae natura necease est. talium autem eadem potentia est contradictionis, et ut 1int et non aint, causa materies est. qnare opposita simol esae acto necease est. at vero neque vernm eat dicere ounc transacto in anno ease, neque tranaac:to in auno nunc ease. impoasibile eat ergo, ai aliquando non eat, poaterins perpetuam ease: habet enim poaterius et poteneo tiam non easendi, vernm non ot tune non ait quando cst (est enim ens acto), sed in auno praeterito temporeque tranaacto. ait igitur id acto, cuins potentiam hahet. vernm igitur erit, ai transacto in uno non ease dicatur. at imdoaaibile est: nulla nanque poten tia eat respecto ipsiua foiaae, ae esa e vel fore. aimiliter et si prios 1empitemum erat, et posterius non est: habebit enim potentiam eiu• quod acto non est. quare ai poauerimus id quod pote1t, vere dicetur nunc hoc esae tranaacto in anno, in tt-mporeque omnino exacto. natnraliter etiam et non univeraaliter ai conaideremus, impoasibile aane "fidebitur aut corrumpi posterius quod perpetnum prio• erat, aut poeterius aemf.iternum esse qnod prius non erat. 20 corruptibilia enim et generabilia etiam alterabilia sunt univeraa: alterantur antem coutrariis, et ex quibus constan\ ea quae aunt natura, ah iis ipsis et corrnmpunblr.

11. Caelum igitur uninrsum neque ortum ene nequc corrumpi poaae, ut qnidam inqniuut, aed unum esae ac aempiternum, principiom quidem et exitum aeternitatis oninraae non babena, infinilO tum autem habens et continens in se ipso tempos, et ex bis quae dicta aont, et pe1· opiniooem eorum qni aliter dicuot ipsumque generut, fidem aumere licet. nam si sic quidem aesc habere potest, eo antem mode quem illi dicunt non J.'Otest, magnum et boc utiqne 284 ~o.mentum ad faciendam lidem de 1mmortalitate aetemitateque 1pa1os habe~ quare be~e scse hahet quemque sibi persuadere, "fete~ea et m;uornm maXlme nostrornm aententias veras ease, quae q111dem aaserun~ esae quippiam eornm immortale atque divinum, quae motum qu1dem aubeunt, talem tamen ut nullus ipsiua ait .6nis, aed potius ipse ceterorum ait .6nia. et 6nem enim ex bis ease c:onltat quae continent. et hic cum ait perfectua, imperfectos contioet, et. eo~ .qui .6nem ba~ent atque ceaaatione~. ipae namque neque pnn~1p1um neque eXltum allum babet, aed mceaaabilis eat tempore 10 1n61nto. ceterornm autem aut eat priucipii c:auaa, aut suscipit exitam ceasationemve. atque aupernm locnm caelumque veteres quidem diia tribuernnt, propterea quod aolum est immortale. praeaeoa aatem oratio teatia est incorruptibile ac ingenerabile eaae, vacareque praeterea omni difficultate mortali, et insuper esse sine labore, ~ropterea c¡aod nalliua indiget vim inferentis necessitatis, quae qu¡dem prob1bens detineret ipsum aptum alio modo ferri. omoe nanque tale lahorioaum eat, quo magia perpetnum est, et ?ptimae diapoaitionia expers. iccirco neque pntandam eat ipaam m aese habere, ut ntenun fabula dicit, qui quidem aalutem ipaina

1St

Atlante qoodam inquiont indigere. et ii nanque, qui hanc aenteu- 20 tiam attulerunt, idem quod posteri "fidentur exiatimasse. nam quui pondua haberent supra corpora omnia terreaque esaent, neceaaitatem animae participem ipai fabnlose suppoauere. neque igitur hoc modo, neque ob converaiouem (propterea quod lationem babee motu auo celeriorem, ut Empedocles dicit) consenari putandum est adhuc ipsum tempore tanto atque incolumem esae. at vero nec ah anima cogente sempiternum manere consentaneum eat rationi. neque enim talia ipsius animae vita aine dolore heataque ease poteat. et motum enim, qui est cum vi, si mo"fet corpus primum aliter aptum lO ferri continueque mont, negotiosum atque ah omni voluptate meotia semotum eue neceaae eat, ai neque ut animae mortalium animalium requies inest ea quae circa somnum lit corporis relaxatio, aed lxiouis fatum cuiuadam ipsam perpetuum insuperabileque detinere necease eat. ai igitur, uti diximus, res dicto modo de prima latione 1 aeae bah ere poteat, non solum concinnius est ita de aeternitate ipai111 exiatimare, sed etiam hoc modo duntaxat conscntaneas magia ei vaticination~ quam de diia habemos, sententias poaaumu certo proferre. aed de bia bactenus. .Z. Cum autem aint qui dextrnm ipaiua caeli quippiam et lae'Yllm dicant esae, ut Ü qui Pythagorici nuncupantur ( est enim baec illorum sententia), conaiderandum est utrum res aic seae babeat nt illi dicunt, an alio potiua modo, ai haec principia corpori ipaiua to universi aunt adiungenda continuo nanque, ai dextrnm ineat ei laevumque, priora principia priua in ipso eaae existimandum eat. determinatum igitur de bis est in iia quae de animalium motibu aunt tractata, propterea 1\ood haec propria aunt illorum naturae atcr,Je accommodata. man1feate nanque animalibua inesae videntur qu1hnsdam omnes istiuamodi partes, dextrnm inquam atque ainiatrum, qnibuadam nonnullae; plantis vero eupera atque infera aolam. quodsi caelo talium quippiam eat adiungendum, et id ipai competere, quod J.'rimum, uti dicimus, in animalibua ineat, c:onaen- 10 taneum eat rationL unumquodque enim trinm (dico aotem trium, auperum infernmque, ipsum ante atque oppositum, et dextrnm lae"fumque) ut principium quoddam ease videtur. haa enim omnea dimensiones perfectis corporibus inease consonum est rationi; atque auperum quidem longitudinia, dextrnm autem latitudiuia, ipsum vero ante altitudinis priucipium est. insuper alio modo motuum ratione: haec enim princip1a die o, unde motua iis incipiunt quae haec habent. eat autem ab ipso quidem supero accretio, a dextril autem ea motio quae loco accorumodatur; ab bisce vero quae ante aunt, ea motio quae lit aensn. atque id ante dico in quo aunt JO aensus. qnapropter et non omni in co1·pore quaerendum eat aupemm atque inCerum, et dextrnm laevumque, atque ante et retro, aed in bis quae cum animata aint, motos in se ipsia principium hahent. in nullo enim eornm quae vocant inanima, id cernimos unde elt principinm motos: quaedam enim omnino non monntur; qoaedam ruoventur quidem, aed omni ex parte simili modo, veluti ignis auraum aolum, et terra ad medium. aed in bis soperum et infernm, ~ dextrnm laevumque dicimus ad nos ipsos referentea. nam aut respecto nostri dextri laevique, nt augures dicunt; ant aimilitudine noatri, ut ea quae aunt statuae, aut ea quae contrario modo ee.e habent poaitione. etenim dextrnm quidem id dicimua quod opponitur noatro siniatro, laeTum autem contrarium, et retro ac ante aimUi modo. in bis autem ipsis nullam differentiam cernimoa. ai contra nanque vertantur, contraria dextra laevaqoe, supera ac mfera, et ante retroqoe aane dicemns. quapropter et Pfthagoricoa 10 quiapiam mirabitur sola haec duo principia dixiase, dextrnm inquam atque ainistrum, ceteras autem quattuor differentias omiaiase, non minos rationcm principii aubeuntea. non enim minorem ad infera supera, et ad ea 11aae auot retro ea quae aunt ante, quam ad laeva dextra universis m animalibus differentiam babent. baec enim vi aolum, illa .6gura etiam differunt. et anpernm quidem ac infernm omnibus animantibua ineat, tam animalibus quam etiam plantia. dextrnm autem lanumque rlantis non ine•t. praeterea ut longitudo latitudioem antecedit, s1c prius erit generatione aupernm deztro, cum multipliciter prius dicatur, ai longitudinia quidem aopernm. 10 latitudinis nro dextram principium eat, atque priorü principi111D

t52

DE CAELO 11.

utecedit. insuper ai snpernm quidem ert id unde ert mo.tio, dextrnm autem a qno, et ante ad quod, hoc quoqne modo vam quandam principii supernm ad ceteras species ha~e~ .increpandi sunt igitur Pythagorica, et quía maxime propria prancap1a omaserunt, ~t q_oia in universis haec similiter inesse putabant. cam autem a nobu 11t antea definitom tales potentias iis inesse quae principiam motas JO habent, et caelnm ait animatum atqne principium habeat motas, patet ipsi aaperum inferumque et dextrnm atqae laevum iuease. non enim dabitare oportet ob uniTersi rotundam liguram, quonam pacto aliad ipsins dextrum aliud laevum ait, si partes sint dimilea " universae perpetnoque motu cieantur. sed intelligere perinde opo.rtet atque s1 quispiam iis, quae dextri ad laevum liguns quoque differentiam habent, circumpo~uerit sphaeram. hahebuut erum potentiam difft'rentem, at oh figurae similitndinem laabere non videbantur. eodem modo de principio quoque motas intdligamns oportet. etenim et si onnquam moTeri caelnm iacepit, principium tamen habeat ipsam necease est, unde incepisset, si incaperet moveri, et rursua cietur motu, si stabit. dico autem longitudinem ipsius quidem eam esse quae ínter polos est distantiam, et polorum to alteran• saperam, alteram inferam partena. differentiam enim in eolia his hemisphaeriorum cernimos, ex eo quía poli non moventur¡ et insuper in mundo non ipsum auperum atqne infemm, aed ea qnae sunt praeter polos latera dicere consoevimus. qno patet hanc ipsins caeli longitadinem rase. id est enim latns, quod est praeter sopernm infemmque. polorum aatem is quidem qui apud nos videtur, para infera est; is ante m qni no bis manifeatus non es t., partis ratiooem snperae subit. dextrum enim nniuscuiosque id esse dicimos, unde principium ad locnm accommodatae motionis emerget. connraionis vero caeli principiom id elt uude oriuntur stellae. quare hoc erit dextrum: id Tero ubi finnt occasus, laevum, si igitur zo a dextria incipit et circumfertur ad dextra, polum eum qui non videtur, sapernm esse necease est. si t'nim erit is qui videtor, motos ad partes f'rit sinistras ¡ qnod qnidem non dicimns. patet igitur ea m polnm qni non videtur a no bis, caeli partem auperaan eue ¡ ct eos quidem qui illic habitant, in hemisphaerio supero f!ase atque in dextris, nos autem in infero ac sinistris, contra atque Pythagorici dicunt. illi enim noa sup•·a faciuut dextraqne in parte, illoa infra atque in lae.,.j.t. contrarium antem accidit. Ternm aecnndae converaionis, veluti vagamm atellarom, nos c¡nidem in superis dextrisqne 30 sumas, illi vero in inferís sunt atque smi5tt"Ís. est enim hisce p•·incipiom motAonis contra, propterea qnod lationes contrariae sunt. ~ quare fit ut nos in principio simus, illi in fine dint collocati. de partilias igitor per dimensiones locove ddinitis lot a noLis sint dicta. 3. Cum aulem converaig non sit contraria, considerandum cur plures sint lationes. quanquam eminus facere inquisitionem conamur, eminnaque non adeo loco, sed multo magis hoc ipso quod accidentium ipsia caelia perpaucomm sensom habemos. dicamus tamen atque de ipais cans11m bine sumamos oportet. eornm qnodque quomm est opus, operis ipsins esae gratia conatat. dei vero t o operatio immortalitas es t., hoc autem esl perpetua vita. qoare deo perpetuum inease motum necesae est. cum autem caelum ait tale ( eat eni m corp1u quoddam divinmn ), ideo corpus rotundum babet, quod suapte natura semper convertitnr. cnr igitur totnm corpus caeli tale non est? quía corporis eius quod versatur, aliquid, id inquam qood est in medio, manere necesae f!st. huius antem manere nalla para aut omnino aut in medio potest. natnralia enim ipsiaa molas ad ipsom medium esset. at ipaum saapte natnra versatur. motos enim sempiternas non esset, .quippe com nihil praeter naturam ait sempitemom. id enim quod est praeter· natnram, posteriu eat eo qaod est secundum natnram; atque id quod eat pl"aetcr nalO turam, exceaaus quidam est in ipsa gen~ratio::ae eias quod est aecundum naturam. sit igitur terra necesse est: haec enim in medio sane !I'Úeacit. atque nunc qoidem hoc snpponatar: posterius autem de apao dicetur. at ai terram esse necesse est, ignem etiam esae necesse eat. contrariorum enim si alterum est natura, et alterum !.'ase natora nece.tse est, si ait contrar·ium, atque aliquam ipsios esse natanm: est enim eadem contrariornm materies. et affirmatio privatione eat prior, veluti calidum frigido. qnies vero ac grave per

levitatis motnne privatiooem dicnntor. atqni si terra eat atque ignis, ea quoqne corpora esae quae aunt Ínter ipaa, necease est. elementorum enim uoomquodqae contra1ietatem ad qoodqne ninairnm ,_ habet. atque hoc etiam nonc sopponatar, posterius autem est demonstrurlam. ha~c. c~m sint, patet necesaario generationem ease, propterea quod ~~~~~lapsomm perpetaum ease potest. agnnt enim aoter sese contrana tpsa, motuoque a sese patiuntor ac corrampuntur. non est propterea consentanenm rationi mobile quippiam perpetuam e.ue, cu•o• moto.t .secundnm natnram perpetuos esse non ~otest. at horum es.t motoa.. ex his igitar patet necessario genera- J bonem esse. qood.n geuerabonem esse necease est, et aliam lationem aut nnam aot plares esse necease est. nam ut aeae habet totiua motio caeli, sic elementa corporam in ter 6ese respecto generationia habere necease est. et hoc etiam in sequentibus dilucidins declarabitnr. nunc tantum patet, qaam oh causam plora sint corpora quae veraantnr: geuerationem eaae enim necesse est; et generationem, si et iguem ease necease est ¡ et hunc ceteraque, si et terram ¡ et h~c prop.tere.a q~od consutat aliquid maoeatque semper necesee est, sa moven qu1ppaam semper oportet. 4. Figuram autem caelum rotundam habere necease es t. haec 10 e~im eat accommodatisaima substantiae ipsins, et natura etiam prima. dicamus antem univeraaliter quaenam et in plania et in aolidis figura ait pa·i~a. oll!nu itaque ~gura .plana aut a rectis lineis anta circumferentaa conbnetnr; et illa qu1dem . a pluribus, haec ah una linea aolum. cum unuw igitur iu unoquoque genere prius sit multis natura compoaitoque 11mplex, figuran1m planarom profecto circulua erit prima.. p~aetere~ .•i perfectum id est extra quod nihil eomm quae aant 1p11os acc•p• potest, quemadmodum pnus eat definitnm, 210 et lineae quidem rectae semper additio faeri poteat, lineae vero circulari nnnqaam, patet perfectam eam lineam esse qnae ipsum circulum continet. quare si perfectnm prius est imperfecto, oh haec et circulas prima erit figura. eodem et aphaera modo aolidanma figurara m prima eri~ figura: sola nanque ah una superficie continetur, rectarum vero lmearum figura e a pluribus coutinentur. ut enim in J'lania circulua aese habet., sic in aolidia aphaera. qui praeterea solida dividunt in plana atque ex planis corpora generant, lila (tates fuisse videutur. solam enim figuram aolidarum sphaeram non djyj. dunt, nt non piures superficies quam unam habeutem. diviaio enim JO in plana non perinde eflicitur, nt quupiam dividena in partes diYidet tolnm, St'd ut in specie diversa. patet igitur aphaeram figuramm esse solidarnm prim:un. est insnper maxime consonmn rationi, si ordo per nuwen1m etiam a.»ignetur, hoc i¡lum modo disponere, unitatem quidem circulo, dualitatem autem triangulo tribuendo, curn .!,.'~;" duolma aequales anos angulos haheat rectis. si Tero unitas triangalo trihuatur, círculos non erit ligura. cum autem prima figura primi sit corporia, primum Tero co1·pna id sit qaod est ultima iu conTersione, rotnndam id erit quod fertn1· conversione. et id ergo qnod illi haeret: quod enim haea·et rotundo, rotnndum esL aimiliter et ea quae in medio collocantur: ea nanque quae a rotundo corpore continentur ac tangunt, rotunda esse cnncta necease est. at qnae sunt sub vagarum sphaera, aupea·am sphaeram tangunt. quare ipsum universum rotundum erit: omoia nanque tangnnt hae- 1 o l"entqoc sphae1·is. praeterea cum videatur ac supponatnr universum ipsu•n versari, demoustratumque sit extra conversionem extimam neque locum neque vacuum eue, rotondum ipsum esse ob haec etiam ipsa neceaae est. nam si rectarnm linearnm erit lipra, eveniet et locum esse et corpus et vacuum extima: nam cam rectarum linearum figura versatur, nunquam eundem occupabit locom, sed ubi priua erat corpus, nonc non erit, et uhi nnnc non est, rarana oh angnlorum transitionem eriL eadem evenient et si quispiam aliqnam fignraan aliam ipai tribuerit, non habentem eaa lineas qnae ex ~ medio progrediuntur aequalea. vela ti len tia ligorae aimilem auto vi. in omnibna enim eveniet et locum eue et vacoum extra caelum, propterea qood totum non eundem occopat locom. praeterea ai caeli latio motnum quidem mensura est, propterea qnod aola continuos eat et uniformia aempitemusque motos, in unoquoque autem 1enere mensura id eat quod est mínimum, minimus Tero motas ia eat qui celerrimus, patet caeli motum omuium motnum celerrimum

DE CAELO II. esse. at eorum quae ah eodem ad idem pergnnt, minima ipaiua circ:uli linea eat, per minimam autem est motua celerrimus. quare si 30 c:aelum convertitur celerrimeque movetur, rotundum ipsu•n esse necease est. sumere etiam quispiam ex iis corporibus, quae circa medium collocantur, hanc lidem potest. si enim aqua quidem eat c:irca terram, aer autem circa aquam et ignis circa aerem collocatur, et supera corpora per rationem eandem ita se hahent. etenim conz, tinua quidem non sunt, tangunt autem haec. aquae vero superficies rotunda est; atque quod rotundum tangit circaque rotundum est situm, et ipmm tale esse necease est. patet hac etiam ratione caeIom rotundum esse. at vero superliciem aquae talem esse patebit, si supposit.ionem aumpserimus, aquam sua natura semper ad magis c:oncavum locum confluere, et eum locum magia concavum esse qui est propinquior centro. ducantur igitur ex a centro rectae lineae a b et a e, et ex b in e linea producatur b e, ad quam 11b a perpendicularis ducatur a d, et protrahatur in e. patet itaqne lineam toa d minorem esse lineis a b et a c. ergo hic locos magia concavus est: qnare affiuet a qua, qnousque fuerit in aequalitatem redacta. at a e aequalis est Üs quae a centro sunt ductae. quare aqnam ipsam in iis esse qnae sunt ex centi"O ductae, necease est: tune enim quiescit. at ea quae tangit eas quae sunt ex centro ductae, circumferentia est. rotunda est ergo superficies aquae, quae quidem est b e c. patet igitur ex iis quae dicta sunt, mundum esse rotundum, atque adeo exacte, ut nihil eornm quae mano conlicinntur, nec aliud quicquam eornm quae apud nos oculis cernnntur, ait tam exacte rotundum. nihil eorum ex quibus constat, adeo nniformitatem exactamve rotunditatem suscipere potest ut ipsit1s corporis obenn20 tia natura. manifestum est enim rationem eam aubire quam aqna aubit ad terram, et elementa ea quae plus aemper remota aunt atque distan t. 5. Cum antem in circulo duo motus fieri possint, ut ah n unus ad b, alterad e, non ease quidem hos contranos prius est dictum. aed si nihil in aeternis ease fortuito aut a caso poteat, caelum vero perpetuum est atque ipsa coll'rersio, ~uam ob cauaam ad altera et non ad altera fertur? non e aut hoc pnncipium ease aut ipsius princ:ipiwn ease necease est. de nonnullia igitur atque de omnibus eniti JO quippiam dicere nihilque praetermittere aut insignia atultitiae forsitan aut nlde parati animi Tidebitur esse. non tamen omnes similiter sunt increpan di, sed dicen di cansam, quaenam sit, videre oportet, et quo praeterea modo ae habeat in credendo, utrnm humane, an ita ut asserat atqne peraistat. cum igitur quispiam exactiores ~ necessitates fuerit nactus, tune iis qui inTeniunt gratias agere oporlet. nunc autem id quod videtur, dicendum est. natura semper id facit quod est optimum eorum quae lieri possunt. ut aulem lationum rectarnm ea praestabilior est qua locos superna petitur (est enim diTinior locos supe rus infero ), sic et ea qua itur Yersus anteriora, praeatahilior est ea ~ua itnr retrorsum, aiquidem ita aeae habent et dextrum atque simstrum, ut priua eat dictum. atque dubitatio dicta declarat prius posteriune caelum habere: haec enim causa dubitationem aolYit. nam si seae hahet ut poteat optime, 10 haec erit causa eius quod diximus. est enim optimum simplici ac incessabili motu cieri, atque hoc ad id quod praestabilius est. 6. Post haec motum ipsius uniformem et non difformem eue demonstremna oportet. atque hoc dico de primo caelo de lationeque prima. in his enim quae sunt sub illo, piures lationes in unum iam convenere. nam si diffonniter movebitur, patet intensionem lationis, statum remiaaionemque fore: omnis enim difformis latio liiO remissionem intenaionem ac atatum habet. status autem est aut unde mohile fertur, aut ibi quo fe11ur, aut in medio. nloti forsitan iis quidein quae natura fernntur, in eo ad quod moventur, in Üa autem quae praeter naturam fernntur, in eo un de moTentur; iis vero quae proüciuntur, in medio. at conversionis neque unde ueque quo neque medium est. neque enim ipsiw principium neque .6.nis neque medium eat absolute. nam et tempore est sempiterna, et longitudine coacta, nec frangetur. quare si lationis caeli statua non est, ne difformitas quidem erit. diffonnitas enim ob remissionem intenaionemTe Jien aolet. praeterea, si omne quod movetur ab aliquo moTeatur, difformitaa motionis aut ob id quod movet,

153

ant oh id qnod montur, aut oh ntrnnque fiat necease esl nam et Jo ai id quod mont, non eisdem viribus moveat, et si id quod movetur alteretur nec idem permaneat, et si utrunque mutetur, nihil prohibet id quod moTetur, diffonni motu cieri. nihil antem hornm circa caelum evenire potest. id enim quod moTetur, et primum et aimplex et ingenerabile atque incorruptibile et omnino immutabile J demonstratum est esse. id etiam quod movet, lonse magia tale esse consentaneum est rationi. primi nanque primum, et simplicis simplex, et incorrnptibilis ingenerabilisve incorruptibile iugenerabile"fe motiYum est. cum igitur id quod movetur, non mutetur, et si est corpus, ne id quidem quod movet, mutari potest corpore vacana. quare impossibile est lationem esae difformem. etP.nim si sit difformis, aut ipsa tota mutatur et interdum celerior interdum tardior fit, aut ipsius partes. patet igitor partes difformes non esae. iam enim distanlia stellaruw in tempore mlinito fuisset, si alia tar- lO dius alía celeriua moveretur. at nnlla in distantiis aliter sese habere Tidetur. at neque tota mutari potest. remisaio nanque coiusque oh imbecillitatem lieri solet; imbecillitas ve ro res est profecto praeter naturam. etenim omnes imbecillitates, quae in animaliboa msunt, praeter naturam ease videntur, ut senectus et decrementum. tota nanque fortasse conatitutio animalinm ex talibns constat quae propriis differnnt locis. nulla enim partium est suo in loco. ai igitur in iis quae prima aunt, non eat id quod praeter naturam ineat ( simplicia nanque stmt et non mista, et suis in locis snnt, atque nihil to prorsua est contrario m ipsis ), ne imbecillitas qnidem erit in ip~is. quare neque remissio neque intensio: nam si intensio fuerit, etiam remissio erit. praeterea cancellos etiam egreditur rationis, id quod mont, viribus carere tempore infinito, et ruraus alio tempore infinito Tires habere. nihil enim tempore infinito praeter naturam eaae ....idetur; et imbecillitas res est, ut patet, praeter naturam. nec aequali in tempore praeter naturam et secundum naturam est, nec omnino potens ac imbecille. ai vero motus remittatur, infinito in tempore remittatur necease est. at vero neque fieri potest in qnippiam ut semper intendatur, aut rursus remittatur. erit enim infinitos indeterminatusque ipse molos. omnem autcm ex quopiam in quippiam esse dicimus delinitnmve. praeterea hoc ídem emerget, ~o ai quisptam aumpserit tempus quoddam mínimum case, in minore quo caelum moveri non poteat. ut enim neque ambulare 9uispiam neque pulsare citharam quovis in tempore potest, aed umuscuiusq_ue actionia delinitum est mínimum tempus in non exauperando, 11c ne caelum quidem moveri 9uoYis in tempore potest. si igitur 289 hoc verum cat, non erit aane latlonis semper mtensio. quodsi non erit intensio, ne remissio quidem erit. a•militer enim ambo ernnt ac alternm, ai eadem celeritate aut maiori intenditur, atque tempore infinito. restat igitur dicere motui celeritatem Yicissim ac tarditatem inesse. hoc autem ratione penitus ncat et ligmento est simile. insoper et rationi magia consentaneum est nos id ir,sum, si ita sit, non latere. ea nanque quae iuxta se ponuntur, fllcilins aensn percipiuntur. unicum igitur caelum esse, et hoc insenerabile ac aempiternum, et uniformi aemper motu cieri, per ea satis quae iam lO diximns patuit. 7. De his autem quae atellae vocantur, deinceps dicendum ease videtnr, ex quibus constent, quasque figuras habeant, et quae sint motiones ipsarnm. conaonum est itaque maxime rationi, et ea quae dicta aunt comitatur, unamquanque stellarum ex hoc userere esse corpore, in quo lationem habet, cum quippiam ease dicamus quod aptum e1t auapte natura frrri connraione. ut enim qui dicunt ign.eas ease, ideo dicunt. quía. su.pero~~ corpus ignem inquiunt ease, qwppe cum consonum Slt ratlont ex us unamquanque constare in quibus est quaeque, aic et nos hac in aententia nostra dicimua. caliditas autem ah ipsis lumenque ideo lit, quia aer ah illarnm mo- co tione r.icatur. motos enim et ligna et lapides et ferrum iguire solet. magia igitur consentaneum est rationi id quod est propinqnius igui, propinquius nro est ae~, quale lit et in iis aagittia quae. fc:n~­ tur. hae namque adeo tgniuntur ut plumbum, quod eat m 'P"'• liquescat. atque cum in ipsia hoc .&at, circundans etiam ipaaa acr hoc ídem patiatur necease est. haec igitur ideo caleliunt, quía in aére feruntur, qui quidem oh ictum motione .lit ignis. auperorum

u

DE CAELO 11. aatem corporom anumquodqae fertur ia aphaera, ut ip•a qnidem aon igniautur, sed aEr cum sub obeontia corporia aphaera ait, ob illioa motum neceaaario cale6at, et maxime hac in qua sol eat in.li.xua. qaocirca cum propias accedit ac oritur et super nos est, 6t et calor. haec igitur a nobia aiot dicta de ipaia, qoihua patet neqne igneu ipsu esse aeqoe in igne ferri. 8. Cum autem et atellae transferri videantur et totam caelum, 6 aut utriaqoe qaieacentibua, aut ntrisqne aubeuntibus motnm, aut altero quiescente altero subeunte motum, hinc 6.eri mutationem necesse est. atnbo igitur quicscere te1Ta quiescente impossibile eat: non enim 6.erent qaae videntur. at supponator terram qniescere. restat igilnr ambo moveri, aut alterum quiescere alterum motu cieri ai igitnr ambo movebuntur, ratione ncat easdem stellaram ant circulorum eaae celeritates. Unaquaeque enim aeque to celeris erit atque círculos, io quo fertur: simul enim com circulia in ídem redire .,idetur. accidit igitor simul stellam circulum transiviaae, et circulum l11tionem snam egiase snamque circumfereotiam transiiue. non est autem consentanenm rationi celeritates atellarum et magnitudinea circulornm eandem rationem h11here. círculos enim non est absurdum, aed necessarium, celeritatts habere rationem subenntea eandem quam et magnitudines aubeunt. stellarum autem earom quamque, quae aunt in istia, aullo modo consentaneum eat rationi. nam si necessario ea celerior erit quae per maiorem circulum fertur, patet, si circulos stellae suoa mutabnnt, aliam to celeriorem aliam tardiorem futuram; hoc autem modo motionem propriam non habere, sed ah ipaia orbibns ferri videntnr. sin caso accidit, ne hoc quidem pacto consonum eat rationi ot in omnibns aimnl et circnlus ait maior, et latio stellae, quae eat in ipso, celerior. unam enim vel duas hoc modo sese habere non est absnrdum, universas vero simili modo sese habere figmento est aimile. et insuper in iia quae aunt natura, non est id quod 6.t casu; neque id quod ubique et in omnibus est, proficiscitur a fortuna. at uro ai orbes quiescant, stellae autem moveantur, eadem absurda et si30 militer ernnt. eveniet enim celerins eaa moveri qnae sont extra, et celeritatea per orbium magniludines esse. cum 1gitur neque otraque neque etellam solum moveri consentane01n sit rationi, restat orbes quidem moveri, atellu vero quiescere et infixas in ipsis orbibus ferri: hoc enim modo dnntaxat nihil accidit quod rationis &o es egrediator. et velocitatem enim orhis maioris celeriorem esae consentaneum est rationi, circa idem centrum in orbihos atellis in290 6.xia. ut enim in ceteris maina corpus celeriua latione propria fertor, aic et in orhihus ipsia. para enim orbis maioria maior eat iis partihus, quae anfemntur ah eo plano quod per centrom extenditur. qaare congrue aequali tempore maior orbis circumff'retor; et caelum accidet non divelli, et propter hoc ipsom, et quía demonatratnm est totum ip10m continuum eaae. praeterea cum stellae eint rotundae, quemadmodum et ceteri dicont et nos etiam ut in noatria consonum sententiia dicimus, ex iUo corpore ipsa• generanlO tea, rotundique ipaius duae sint per se motiones, volntio et connraio; ai stellae per se moverentor, h11rom altera motione moverentur. at neutra moveri videntor. si versarentur enim, eodem in loco manerent, locnm1'e non mutarent. videntur autem locum mutare, ac omnee dicunt. praeterea omnes quidem conaentaneum est rationi eodem motu cieri, sol autem stellarnm solos hoc facere videtur, cnm oritur atqae ocr.idit; et hic non per se, sed oh no1tri sensua remotionem. visos enim longe sese extendeos veraatnr oh ünhecillit:'tem ¡ qoac quidem fortaase causa est ut et stellae .&xae qnij!O dem m1care, vagantea autem non micare videantor. vagae namque atellae sunt prope; qnare visus soi compos ad ipsas accedit ad fixas aotem longe valde sese extendeos oh longitudinem tremit, tremor autem ipsios fadt ut haec motio stellae ipsios esae videator: nihil enim interest, viaos, an id quod cemitur, moveatur. at vero nec volvi stellu perapicuum esse videtur. id enim quod volvitur, v~raetur necease est: at id, lunae qnod facies nuncnpatur, aemper ~tdetur. quare cam consonum sit rationi atellaa iis motibns qui ad tpsu aunt accommodati moveri, si per se moveantur, his antem 30 ~o.ve~i non videatur, patet ipsas P.er ~e non moveri. in super nollum lpSIS lDStrumentum ad motum trlhUISie natoram 1 metal esreditur 30

rationis: nihil enim caso natura facit. neqne animalia quidem ipai curae fuere, adeo vero praestabiles re• de~pexit, sed universa videtnr tanqnam de industria abstulisse quibna per se procedere ipaa P.osaent, atque ~ iia quae instrumenta ad motatn habent qnam plun~um se movuse. quapropter et totom caelom rotnndum com b rattone, et onaqnaeque stellarum esse videhitur. aphaera enim .ligurarum maxime otilis est ad enm motum qni eodem in loco sit: sic enim et celerrime moveri et eundem maxime.locnm occupare potest. ad motum autem eum quo ad ea pergitnr loca q11ae sunt ante, maxime inutilis est. est enim minime aimilis iis qoae per ae ipsa m.oventnr. nihil eni1n dependens, nihil emiuens l.abet, ut recta':'m hnearum 6.gura: sed plurimum a corporihua iia qoae progrediuntur, figura semota est. cum igitur caelum quidem in se ipso mo.veri oporteat, etellas antem non per se ipsaa procedere, com to rabone 6.t utrunque, ut 6gorae rotundae sit. sic enim alterom qu¡_ dem moto ciebitor, alterum vero quiescet. 9. Ex his aotem patet id quod dictom esta qnibnsdam, homm inquam latione concentnm 6eri sonia emergentihus inde ratione rata diatinctis, lepide qnidem esae dictum atque concinne, non tamen esse verum, nec ita rem ae hahere. sont enim qnibos necessarium esse videatur sonum 6.eri tantorom corpomm latione, quippr cum et eorum corporum moto, quae a:pud nos aunt, neqoe molem habentium aequalem neque talem mobonis crleritatem sonos efficiatur. cum vero sol et luna et insoper tot multit11dine tantarque magnitudine stellae tanta celeritate motos ferantnr, impos.sibile esse lZII sonum tlon fieri grandem. haec antem supponentes, et celeritatea insuper concrntuum rationes ex intervallis habere. varios aeqaaliter sooos stellarum converaione fieri dicunt. quoniatn vero rationía fines egredi videbatur nos hunc sonitom non aodire, cansam hoius inquiunt esse, continuo sonum hunc esse cum orimur, ut non sit ad silentinm contrarium manifestns. VO('ÍI eoim silentiive perceptionem 'l'icissitudine 6eri dicunt. qnare ut iis qui mnlcent ferrum, oh consuetudinem nihil interesse Tidetor, sic et hominibua irlem accidere aiunt. hoc uti dictom prins est, condone quidem mnsiceque w dicunt; impossibile est autem ita sese habere. nl)n euim solum hoc eat absurdum, uihil inquam nos andire, quod qoidem solvere aggredientea dicta m causam affenmt; sed etiam illod sine sensu nihil omnino pati. e::uuperantes enim aoni et inanimatornm corpornm moles offendont. tonitrui nanque aonua lapides et rohustissima 29S corpora scindit. qnodsi tot feruntnr corpora, atqne ad eam magnitudinem, quae fertur, multiplicem sonitus magnitudinem transit, hoc profecto perveniat ipse sonus, ac ipsius violentiae magnae sint admodum vires, necesse eat. sed non sine ratione neque nos audimos, neque corpora pati qoicqoam violentum videntur, propterea quod nullum stellae motione sonum efficinnt, atqtJe simnl istomm causa patet, et testis est hisce qnae a nobis sunt dicta, veraqoe esse declarat. id enim quod duhitatum est Pythagoricosve compnlit hanc sententiam ferre, stellarum inqoam latione concentum fieri, iudicium efficitur nohis. qoae nanque per se feruntnr, ea aonitum 10 ictumve faciunt; quae vero in eo quod fertnr, inlixa snnt ant insnnt, ut in navigio parte~, ea sonum elicere neqneont, neqne ipsum navigiom, si in flnvio feratnr. et tamen eadem dicere licebit, absurdom esse si tantae nnis malns motionc puppisve aut ipsum nuigium vehemPntem non faciet aonum. qood vero fertur in eo quod non fertur, id facit sonom: at qnod e.st in eo quod fertnr ictnmve non facit, id eflicere sonum impossihile est. quare dicendom est hic, si atellarum corpora per aérem fusnm per oniversum aut ignem, 20 ut omnes aiont, ferator, necessario vehementem 6eri sonum, atque hoc perYenire, et haec offendere corpora. sed cum 6eri D·)n videatnr, neque animaotis motu neqne violento nllam 1tellarom ferri, quui foturis ipaa providente natura. qoodsi hoc modo non seae haberet motus stellarum, nihil pronos eorum esset quae hoc iD loco snnt, quod simili modo aeae haberet. stellas igitur esse rotundas et per se ipsas non moveri satis iam diximns. 10. De ordine vero ipsamm, quomodo quaeque disposita sit, JO ut qnaedam sint priores quaedam posteriores, et quomodo aeose habeant interYalli.s, ex iia quae in utrologia dicontur contemplemnr oportet: dicitur enim ibi sufficienter. accidit autem per

155

DE CAELO 11. rationem singularnm ficri motiones ipsis intenallis, ut aliae sint celeriores aliae tardiores. nam cum supponahtr extimam quidem 6 caeli lationem aimplicem atque celerrimam esse, ceteras Ter~ tardiores ac piures (quaeque nanque stella motu fertnr contrano alque caelom ano in orbe), conaentaneom iam est rationi eam quidem quae proxima est simplici primaeqoe couversion~ plurimo in tempore auum orbem tranaire, eam Tero quae remotisa.ima .est, !n mimmo, ceterarum autem semper eam qoae est propmqutor, m maiore, cam vero quae est remotior, in minore. proxima nan'\ne maxime superatur, remotissima Tero minime omnium ob remobonem. at media per distantiae iam rationem, nt mathematici quo10 que demonstrant. 11. Atqui figuram nninscuimque stellarnm rotundam maxime uon abaque ratione quispiam esse exi1timabit. nam cum demonstrahtm ait atellas hand aptas esse per se mover~ natora~ue nihil absqne ratione frustraque faciat, patet eam figuram ipaam Jmmohilibus tribuisse, quae minime est motiTa. talis autem est rotunda, propterea qnod iustrumentum nullum habet ad motum. quare patet atellarnm molem rotundam esae. praeterea similiter sese habent omnes ac una. at lona per ea qnae circa visum accidunt, rotonda ro esae ostenditur: non enim accrescens atqne drcrescens pluriea quidem altera ex parte curva, altera concna .6eret, aut utraque ex parte curTa, aemel aotem duas in partea aequales bipartita Tideretur. et rursus per aatrologiam: non enim sol cum de.6cit, concal'us ea ex parte qua de.6cit, Tideretnr. qoare si stella una est talu, patet et ceteras omnes rotondas esse. 1 'Z. Cum autem dnae aint dubitationes, de qnibns qui,.is non immerito dubitne•·it, enitamur id dicere quod nobis Tidetur. alque hunc omnium Teneratione potios dignum quam temerarium arbitrari oportet, si qnispiam oh philosophiae sitim exiguas etiam in huce rebus facultates amet, de quibus maximaa dubitationes habemua. eat aotcm in t~o~libns, quae multa aunt, non minos admiJO rabile, qnam oh cauaam non aemper eae stellae quae plus a prima latione distant, pluribua motibtu, sed medi11e plurimis monantur. consentaneum enim rationi videbitur, primo corpore una m lationem anheuntP, proximum minimis motihus moTeri, ceo duohus; id autem quod haeret illi, tribus ant aliqno alio ordine tali. nnnc nro con:::92 trarinm accidit: paucioribus enim sol et luna moventur quam stellarum nonnollae Tagarum, qnae tamen longios a medio distant et propiores primo corpori atmt. manifestum autem hoc de nonnullia etiam ipso Tiau fuit. lunam enim Tidimus dimidia parte lucidam Martis atellam aubisse, qnae celata quidl'm foil in parte ohacura, eg¡·esaa antem pPr lucidam partem. similiter et de ceteris stellis Aegyptii et Babylonii dicnnt, qui plorimis iam annis ante haec ohaervaTeront, et a quibus multa .&de digna de singulis stellis accepit o mus. hoc e tia m non iniuria quispiam dobitaverit, qnlllll oh cansa m etiam in prima quidem converaione tanta sit multitudo stellarum al unil'ersoa ordo sohire non posse nomernm videator, in ceteris autem una seorsom sit stella, dnae vero ant piures eodem in orbe non Tideantur esse infixae. de his igitur henc sese hahet et maioretn quaeret·e cognitionem, et ai parne occasiones hahentur, tantaque cst eorum rcmotio quae accidunt circa ipsa. ai tamen ex taliLns contemplemur, non egre•Ii metas rationis Tidehitur id quod nnnc duLitatar. sed noa de ipsis ut de corporibas ac nnitatibus 20 ordinem quidem habentihus, inanimatis antem penitus cogitamna. oportet autem ipsa vh·entia esse exiatimare atque actionem habere. sic enim id qnod accidit, non Tidebitur a ratione exorhitare. nam ei quidem qnod optime sese hahet, inesse ipsnm honum sine actione Tidetur¡ ei vero quod illi est proximum, per ]Jarvam ac unam. al üs quae snnt remotissima, per plnrea, quemadmodum et in corporibns .6eri solet. aliud emm hene aese habet nullum exercitium ml•i•ms, aliod leTi deamholatione facta, aliud et curso indiget el lnctatione ac puh·ere; alii runos uullo exercendi modo hoc unqnam inerit bonnm, sed aliud quippiam consequitur. recte antem agere ant multa aot saepe clifficile est, nluti talos Coenses mille lO proücere impossibile est, sed nnum vel daos facilius est. et rursus cum hoc IJ1lidem illius gratia, illnd antem ob aliud, et illud item oh aliud est faciendnm, in wto quidem duohusve facilius quispiam

.6nem attinget, at qno per plnra procedit, eo illum difficilias asaequetor. qnapropter el stellarnm actionem talem existimare opor- J tet, qualis animalium est ac plantarum. etenim hic hominia actionea plurimae snnt. multa enim houa conseqni poteat; quare multa agit, et aliorum gratia. ei vero quod qnam optime aeae habet, non eat opns actione. est enim id cuius gratia cetera agnnt. actio 'Yero semper in dnohus consistit, quando et id cuius gratia agitar est, et id quod huius gratia agit at ceterorum animaliom pauciorea sunt. et plantarum parva quaedam est, ac una fortasae. aut enim unnm qnidem est qaod consequi possunt, quemadmodum et homo; aot et ipsa malta omnia antecedunt ad ip~um optimum consequendum. to aliad igitur habet optimnm ipsum, et particeps est ipsius; alind per panca prope accedit, aliad per multa; aliud non aggreditar, aed aatis eat prope ad ipsnm ultimnm penenire. Telnti si sanitas est .6nu, aliud aemper est sanum, aliad macie affectum, aliad cursu facto in maciem dedactom, aliad et alio qnopiam acto ipsioa gratia corsos, quare plurea ipsiua sunt motione1. est el id qnod ad llnitatem ipsam accedere nequeat, sed ad cursum aolnm aut ad maciem; atque hornm alterum e1t ipais .6ni1. uam maxime quidem est optimum c;mnibna illum consequi .6nem. qaodai hoc non .liat, semper meliu1 est, quanto optimo propinquiua eat et iccirco terra quidem lO uou moTetnr omnino, propinqua Tero paucu motibua moTeutnr. non enim ad altimum i\'snm peneniaut, aed quouaqne conaeqni diTiniaaimam ipanm princ1pinm possunt. primum autem caelum continuo per unum motom illud aaseqnitur. at ea qnae anal in medio primi ac ultimornm, peneniunt quidem, per plurea tamen motioaea pencniunt. illnd antem in prima quidem latione magnam copiam eue atellarnm, ceterarnm Tero atellarum c¡uamque seoranm propriaa motionea habere, CJDOd qnidem dub1tatio est secunda, ob unom quidem primom qntapiam cum ratione ease putahit. primae namqne Titae et prinr.ipii cuiaaque primi magnam ad cetera e"e exceuioaem intelligere oportet. hoc autem accidere per ratiouem 3D Tidetor. prima naniJDe una quidem est, multa autem di,.iuornm corporum mont; ceterae Tero muhae quidem aunt, nnum lamen quaeque tautommodo mol'et: vagarum eaim atellarum quaeque 293 pluribua lationibus fertur. hoc igitur pacto natnra ipaa in aequalita\em haec redigit, atqoe ordinem quendam facit, uni quidem lationi ruulta corpora, nni corpori lationea complnrea reddena. et in•nper oh hoc, unum ceterae sphaerae corpus habnt, quod multa corpora moTent, et qnae suat ante altimam, et qaae unam pouident atellam. in multia enim aphaeria ultima aphaera ligata fertor. aphaera autem quaeque corpus eat. illina igitar ipsnm opns commune eril etenim cuiusqne propt·ia natura latio. ipsa antem qnasi 10 adiacet, ad .6nitum nro .6niti corporia omnia potentia eat. aed de atellia qnidem qnae conTenione feruntur, qualeanam subatantia aiut atqne .6gur11, et de loco ipaarum atque ordine, aatia iam diximna. 13. Rcstat autem de terra dicere, uhinam iaceat, et utrnm ex Üs ait quae qoieacnnt an f'X iia quae moventur, et de ipsiua qnoqne figura. de sito itaqne ipsius non eandem omnes opinionem hahent, sed plurimi qnidem in medio iacere dicont, qui totum Cllelum in.&nitnm inqniunt eaae: ii nro qni Italiae partem hahitant lO Pythagoricique Tocantor, cont.-arium asserunt nam in medio quideJn ignetn esse aiunt, terram antem &mam esae stellarum, ferriqne circa medium. atqne hoc pacto noctem ac diem ellicere. aliam antem hnic contrariam lE"rram con.&ciunt, quam terram adTeJ·sam -.ocant, non ad ea qnae Tidentnr rationes canaaaqne qnaerentea, aed ad quasdam suas rationea opinionesqne ea quae videntnr trahentea atqne oruare conantes. compluribus etiam aliis non ex iia quae apparent, sed ex rationihus polios aumeutibus fid~m, locnm reddere terrae medium non oportere, videri poteat praeatabilia- so simum euim corpus locnm occnpare r,raestahilissunum oportere putant; atque ignem qniÍtur aer ex aqua fit atque e gravi leve, in sur,erum locum venit. simul antem e.st leve, et non olterius lit, sed allic es t. patet igitur, cum poteotia sit ad actum prolicisceus, veoire illud et ad tantum et ad tale, ubi est artns et qnanti et qualis et ubi. eadem est causa ut te1·ra ac ignis iam actn atl sna loca nullo impediente moveantor. f'tenim alimentnm, cum prohibens, et sanato hile, cum detinens sublatum fuerit, continno fertor; movetqne et id qnod initio fecit, et id qood subtraxit, ant id unde rl'siluit, ut prius in sermonibus dictum e.st in quihus deliniehamus nihil horum ae ipsum movere. dictnm est igitor quam ob causam feratnr quodque eorum qnae ferontur, et quid sit snum in locum ferri. 4. DiiTerentias autem, et ea qnae accidunt circa ipsa, nnnc dicamua oportet. primum igitor ait delinitum, ot univerais videtur, grave quidem simpliciter id ease quod omnilnu snbstat, leve autem id qnod anper omuia natat. simpliciter antem dico in ipsnm genua lO reapiciens, et in ea in quibus ambo non inannt. ignia enim qnanis magnitudo, nisi forte quippiam aliud prohibeat, ferri suranm videlar¡ et terrae etiam quaevis magnitudo deorsum eodem modo; et c:elerina id fertur qood maius est. alío vero modo gruia leviaque aunt ea quihus ntrunqne inest. etenim et natant ~nper aliqna rt subetaut, ut aj!r et aqna. al:taolute nanqne neutrnm horum leve eat ant srave; terra enim ambo Sllllt lniora (quaevis enim para ipaorum eubsiJet ipi). ad se ipsa vero simpliciter alternm est grave, alten•m est leve. aer l!nim qnantavia magnitudine aemper est super aquam, aqoa antcm quantavia quantitate subsitlet aeri aemper. qooniam so autem et ceterorum alia pondos habent alia levitatem, patet eam diiTerentiam qaae in aimplicihus est hornm omnium cansam esae. e~ co nanqae quia aliud plus aliad minos iUormu sunt a.ssecuta, aha corporum levia alia grnia erunt. quare de illis diceurlum est: c:etera enim illa prima seqnuntur. quod et eos oportere facere rli1 cimus, qni ob plennm grave esse dicunt et oh vacuum leve. accirlit igitur eadem non ubique gravia leviaqne oh differentiam primornm "fideri. lignum enim centum librarum plumbo unins lihrae in acre sravias, in aqua levius erit. causa antem eat, omnia praete1· ignem pondus et levitatem praeter terram habere. terram agitnr, et qnae terrae plnrimum habent, ubique gravitatem habere necease est; aqaam autem ubique praeterqnam in terra, et aerem similiter prae~e1·quam in aqua ac terra. mo enim in loco gravitatem habent to om?Ia praeter ignem. signum cuius est, utrem iuflatmn plua ponderJs quam "facnnm hahere. qnare si quid plua ael-is habet qnam terrae et aqnae, id in aqua qnidem alio levius, in aere vero gravius esae potest: nam non natat qnidem super al!l·em, natat autem super aqaam. esae autem qoippiam aimpliciter frave atqne aimpliciter leve, ex hisce perspicnum e1t atque lne s•mpliciter id dico quod 1emper sursnm aptnm est, nisi prohibeator, et srave id qnod semper deorsom aptum est ferri. aant enim aliqna talia, et non omnia pondo~ habent, ot quidam putant. nam et alii1 qnibosdam grave eue v1detnr semperque ad medium ferri. est autem et leve simili lO modo. Tidemus enim, u ti die tu m est prius, tern•a ipsa sub omnibus case collocata atque ad medium ferri. at ve•·o medinm ipsum est ~~nitum. ai igitur est quippiam quod auper omnia eminet, ut ignis ~· 1 P~ .. aere aursum ferri videtur ai!re quiesceute, patet hunc ad apsam .extrt.-um ferri; quare nihil ipse ponderis habere potest: eab aho enUD c:oU.~uetar. at si hoc esaet, alic¡uid aliud euet

profecto c¡uod ad ipaum extremo m moveretur, qoodque saper omnia quae feruntur collocaretur. nonc autem nihil elle videtur. ignis igitur nullum pondos hahet, neque etiam terra levitatem ullam habet, aiquidem subsidet universis, idqne qood aubsidet ad ipsum medium fertor. at vero medium eue, ad qnod latio lit eorum quae JO pondos hahent, et ex quo levia aursum ferontur, ex multis patet. primo quideru ex eo quía nihil ferri in infinitum potest: nt enim nihil est impossibile, sic neqne lit impossibile. latio vero e qnopiam in quippiam generatio est. deinde ignu qnidem snrsnm, terra vero, et qnicquid pondos habet, deoramn símiles ad angulos fertur. quare ad mediom 1psom ferator necease est. ntrum autem ad terrae me- Jll dinm an universi feratur, cnm idem medium ait ipson1m, alia ratio est. com autem id quod omoibns substat, ad medium ipsom feratur, id qood super omnia natat, ad ultimo m capedinis, in qua fit motas, ferator necease est. snnt enim contraria medium et extremum et substare atque natare. qnapropter et cum ratione duo sunt, grave et leve: el loca enim sant duo, medium atque extremum. est igitor quid el id quod est inter haec, quod ad utmnqae ipsornm alterum dicitur. id enim quod est inter, extremum aliquo modo et medinm to est ambo rain; quocirca est ~id et aliad grave et leve, cea aer et aqua. dicimus autem id qu1dem quod contintt, formae esse, id autem qnod continetor, materiei. atc¡ue haec difTerentia nniversia in generihns est. in qnalitate enim et qnantitate est aliad ut forma magia, alind nt materies; et in loco aimili modo. sope1"Um enim eat delinit~ infcrum materiei. quare et in ipsa materia, quae est ipsiaa gravu et levis, quo quidem tale est potentia, eo gravis materie& eat. quo 'Yero tale est, eo levia materies est. atque eadem quidem est, ea$e antem aon idem est, quemadmodum c:t aegrotabile ac aanabile 2111 idem est, esse vero non idl'm est. 5. Id igitor quod talem materiam J.abet, leve est semperque snrsnm fertur; id vero quod contrarinm habet, grave est semperqae rleorsnm fertor. at ea qoae diversas qnidem ab his habent, Sic 'Yero in ter sese habentes ut hae ae hahl'nt, simpliciter et sursom et deorsum fernntar. qnapropter acr et aqua levitatem habent et poudaa. atqne aqua quidem nniversis, terra excepta, suhstat; aj!r ante m super omnia eminet, igne excepto. cum autew anom sit solum quod super omnia natat, et unum item quod subsidet olli"fer.is, duo alia eue necesae est, qn.ae et cnipiam substent et super aliquid collocenl?r· :'ID quare et mate nas, qoot haec aunt, tot esse necease est, quattoor mquam, adeo vero quattoor ut una qnidem ait omninm communis, praesertim si ex sese mutuo liant, ease 'Yero diversnm sit. nihil enim 'fetal ut Ínter contraria unum sit atqne plura, quemadmodum • in coloribns. mnltia enim modis dicitnr id qnod est in ter, ac medium ipsom. nnumquodqoe igitor eorum qnae pondos habent levitatemqoe, pondns habet suo ia loco, levitatem aotem non habet niai in iis super qnae natat. quapropter si subtrahatur, deorsnm ia id fertur quod deinceps est collocatmo, acr quidem in locom aquae, aqoa vero in locum terrae. aursnm aotem in locnm ignis, si agnia ipse tollatnr, aer non feretur nisi vi; sicnt et ipsa aqna trahitar, cum ipsum planum fuerit nnum, atqoe celerius qnispiam truerit 10 aquam sursmn, qoam sit ea latio qua fertur ipsa deorsum. ueque aqna similiter in acris locom fertur, niai uti nnnc diximua. terra autem hoc non patitor, quía planom non est anum. qna¡ropter aqua qnidem in vas ignitum trahitor, lt!IT& nro uon trah1tur. ut aotem terra non fertnr sursnm, sic neque ignis deorsam fertur, ai aobtrahator aer. nihil enim ponderia habet, neque aoo in loco, qaemadmodnm neque terra ullios est particeps lnitatia. feruntor autem duo deorsam, si infera sabtrahantnr, quia aliad est absolute grave, quod quidem omnibos subsidet, aliud ad aliquid grave, quod quidem suom in locnm, aat in eorum super c¡uae nalilt, propter materiei similitudinem, fertur. esae antem necessarium aequalea ID facere differentias ipsis, patet. nam si una ait omnium materie.. aut vacuum aot plenum aut magnitudo aat trianguli. aut uni"feraa aursnru aut nniversa deoraum ferentor, altera 'Yero latio non erit. qoare nihil erit aimpliciter le"fe, si cuneta inclinantor magia deorsum, ex eo quía aot ex maioribas sont corporibna, aut ex pl....&bu, aut quia aunt plena. hoc antem et videmua et dem....,•tratam ea~ aimiliter inquam deoriiUD umper et ubique • ., 11lf1UIIl c:orpora fern.

DE CAELO IV. ai T~ro Tacnum ait aut quippiam tal~. quod IUrsum semp~r feratur, non e1·it id qnod aemper deoi'Sum fertur; et mediornm aliqua cele. rius deorsnm qnam terra ferentur. magno enim in aere trianguli 30 piures erunt aut so lid• aut plana: at nulla para aeria deoraum ferri -videtur. ahniliter et in lni, ai illud fecerit ~uispiam excedere ma· lB teriL sin nro duae aunt tnateriae, veluti 11 quispiam dixerit eaae Tacuum atqne plenum, ipsa media, aér inqaam et aqua, qnonam pacto facient ea quae faciunt? ignem igitur ncuum esse dicunt, quapropter et snnum fertur, terram autem plenum, quocirca deoraum fertur: acrem Yero plus ignis hahere, et aquam plus terrae. erit itaque quaedam aqua quae plus ignis haheat quam parvos ai!r; et acr magnos plus terrae quam parn aqua. quare magnam aliquam ae•·is partem aqua parva deorsum ferri celerius oportebit: hoc autem nusquam unquam 6.eri Tidetnr. ut igitur et ignem ideo auraum ferri nece"e est, quía hoc habet, ncuum inqnam, cetera Tero non, et terram ideo deonum ferri quia plennm habet, sic et aerem ideo suum in locnm ferri ac super aqtlam collocari necesse to est, quia hoc hahet; et aquam ideo deorsnm ferri ac sub ipao aere collocari, quia hoc habel ai nro aut unum quid ambo aint aut duo, ambo vero insint ntrique, erit aliqua muhitudo utriusque, qua quidem aerem aqua parnm excedat supero et aer aquam iufero, quemadmodum aaepe est dictmn. 6. Figurae autem cauaae non aunt ut aut aursum aut deorsum absolute ferantur, sed ut celeriua tardiusque ferantur. propter quas autem cansas, non est difficile -videre. dubitatur enim nunc cnr latum fen-um plumbumque super aquam natet, alía -vero minora miuusque grnia, si rotunda aiut aut longa, ut acus, deoraum feran-

165

tnr; et nonnulla ob panitatem, ut arena anri aliaqne t~rrea pulre- JO risque similia, auper ae•·em natant. causam igitur omnium horum ~ase puta•·e, uti Democritua censet, non recte ae babel ille enim dicit ea calida quae snraum ex aqua feruntur, gravium ea quae lata 1 aunt austic~rl', angnsta -vero delabi: panca enim ea esse quae ipsa offendnnt. in acre 11utem magia etiam id ipsum 6.eri oportebat, ut obiicit ille ipsP: obiectione vero allata molliter sohil dicit enim non in unum motiontm eorum corporum 6cri, quae sursum feruntur. cum autem continuornm alia facile alía minos facile diTidi pos~int, et divisiva modo eodem, alia magis alia minns, has esse causas est putandum. id igitm· facile divi~ibile est, quod facile terminos su~cipere potest; et id magia, qnod magia. aer autem magis est tale quam aqua, et aqua magis qnam te•·ra. minos etiam quod- tO qne in genere corpus magis facile dividitur faciliu~que disrnmpitur. ea igitur quae latitudinem haheot, qnia multmn comprehendunt, ideo supra manent, propterea quod non facile illud disrumpituq ea vero quae contrario modo sese hahent liguris, qnia parum comprehendunt, ideo deorsnm feruntur, propterea quod facile illnd dindunt ¡ et in a ere multo magis, quo facilius qua m a qua diTiditur. cum antem et pondus aliquas habeat virea, quibus deorsum fertur, ~t continua simili modo ut non dismmpantur, hace inter sese conferre oportet. si -vires enim ponderis eas vires, quae in continuo aunt, ad disruptionem divisionemque exsuperent, vim inferet ipsnm 10 grave celerinsque deorsnm feretu•·: ain imbecilliores sint, supra manebit atqne natabil de gravi igitur atque levi, et de iis quae circa ipaa accidnnt, a nobis hoc 111odo oit de.linitum.

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIBRI DUO FRANCISCO VATABLO INTERPRETE.

l14 De ortu autem ac interitu eorum quae natura gignuntur intereuntque, universim de omnibus, tum causas tum ratiouea eorum distinguendo, dicamus oportet. praeterea quid accretio quidque alteratio ait; et eandemne alterationia atque generationis esae naturam exiatüuare liceat, an diversam, perinde ut ipsis quoque nominibus di~­ cretae sunt. priscornm igitur quidam geuerationem simplicem abaolutamque alterationem esse inquiunt, quidam a genenttione alterationeuJ aliud esse. nam qui universum ipsum ainnt unum qniptO piam esse, et omnia ex uno oriri censent, ii generationem alterationem esse, et quod proprie generatur id alteran dicant est necease. at qui piures qnam unam ease materies ad~trnunt, nti Empedocles Anaxagoras et Leucippus, illas differre dicant oportel quanqnam Anaxagoras suam profecto vocem ignoravit, quippe cum oriri ac mterire ídem esse qnod alterari dicat. at multa esse r~rum elementa perinde atque alü asserit. nam Empedocles corporea qcidem elementa quattuo•·, omnia Tero una cum üs quae motu ciendi vito hahent, numero sex ait esse. Anaxagoras nro et Leucippus et Democritus infinita. etenim Anaxagoras ea facit eleso menta remm qua e similaria aunt, ut os, ut camem, medullam, celeraque quornm cuiusque para eandem cum toto sortita est appellationem. Democritua anteJo et LencÍJlpns ex indivisibilibua corporibus, qn:ae et multitudioe et fonnis in.&nita sunt, cetera compooi dicnnt, atque haec Ínter sese differre per illa, nimirum situ ac ordiae eorum ex quihu• constanl porro Anaxagoru et Empedocles ~ontraJ;o dicere modo videntur. ille enim terram aquam al!rem et agn.em eleme.nt~ 'l~&Uuor, eaque simplicia magia quam carnem oa et 1d genus aimilaiiL blt. ,._.ro haec quidem aimplicia dementaque,

illa Tero, terram inqnam aquam aeremque et ignem, composita, utpote qnibns gignentlis illa praestent semina. igitur qui ex uno J omnia conficiunt, generationem et coJTUptionem esse dicant alterationtm est necease. nam aubiectum ipsum sempe•· idem atque uunm manere dicant oportet: qnod autem tale est, id dicimus alterari. qui -vero plura genera statunnt, a generatione alterationem differre censeant necessnm est. cnm enim ea coeunt aut dissolvuntur, generatio corrnptiove fit. quocirca et Empedocles ad hnnc canit modum "nulüus est n11tura, sed ipsa mistio mistormnque prius div-ul.io eolum." patet igitnr sennonem eorum suppositioni eese accommodatum, cum hoc pacto dicnnt; ac eos ad hunc dicere modnm; at to neccssarium illis quoqne est ut alt~rationem dicant a gen~rallone qnippiam tsse diversum: lieri tamen haudqua~nam potest tuxta ea qnae ab cis dicnntur. recte autem nos hoc dtcere, facile est perapectu. nam quiescente substantia, nt in ea "Yidemua mutationem in magnitudine qnae vocatur accretio et decretio, ita et alteratione111; Terum enim fieri nequit ut alteratio &.at per ea c¡uae dicunt ~~ plnra uno principia facinnt, siquidem aiTectus ipu iuxta qu.ot 1d accidere dicimus, differentiae sunt elementornm. quod genns sunt caliditas C.·igidilas_ albedo uigredo, ariditas humiditas, mollitiee ~a­ rities, et ceterae aliae, uti et Emp~docles ait '"alhentem penttnl 10 solem calidnmque videri, ast imbrem iuter cuneta nigrum eimal atque ri~~ntem.- aimiliter de reliquia quoqne definit pronuntiatque. qnare si 6.eri nequeat ut ex igni oriatur aqua aut ex aqua terra. ue ex albo quidem quicquam nigrum 6.et aut e molli dun1JP· ea~em de cete•·is quoque rabo esl hoc aalem est alt«!r•tio. anne ~tiam perapicuum cet oportere eemper contrariH lp111 11DIID eubucere

t66

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE l.

materiam, sive loco ain accretioue decretioneve aive alteratione mutatio fiat? praeterea similiter et hoc alteratioaem e11e eat ne315 cene. etenim si alteratio ait, et subiectum est elemen!um un~m, et omnium qnae in seae vicissim mutantur una est ma~e.na; et.~a eubiectum unum sit, alteratio esse aolet. Emperlocle• agatur et ua quae apparent et ipse sihi contraria dicere Yidetur. nam et elem«:ntorum nullum ex alio fieri, sed ex eis cetera omnia¡ et cum unaversam naturam in unnm coe~t p•·aeter discordiam, ex illo uno rureua qnodqne fieri anerit. quare ex uno quodam, ut patet, eorum quae differentiis quibusdam ac affectihus distincta eeparataque lllDt, ID aliuJ aqua aliud ignis f•ctum eat, quemadmodnm 10l~~ ~t 8~1llll et calidum, terram yero gruem atque duram. detract11 ag¡tur hasce differentiis (detrahi enim possunt: naan genitae aunt) tum ex aqaa terram tum ex terra aquam necessario .lieri constaL eodem pacto el ceterorum quodque. nec tum solum, yerum etiam nunc, si modo mutentur inxta affectas. nam de numero eornm aant quae adeaae et abesse rursus posse dixit, praesertim adhuc inter seae pugnantihus discordia et concordia. quocirca et tum ex uno orta sunt ac genitL non enim universam ipsum ignis ai!r a~ua et terra, c~au adhuc unom essent, eraL sed ne id quidem liquet, atcnm ille tD ipaum unum principium atatuere debeat an ipsa multa, ignem inqnam et terram et quae cum hisce eiusdem sunt serit:i. nam. qu_o ipsom unum ut materia auhiicitur, ex quo mutatione, quae mot1ouu opera fit, terra et ignis fiunt, elementum est. at c¡uo hoc 'J_uidem ex compositione .&t, coeuntibos inquam illis, illa nro ex ~asaolu­ tione, hoc elcmenti appellatione digniora sont natnJ"&que pno~a. 2. Omnino itaque de generatione et corrnptinnt! ~mpl 1 " 1 a~­ aolutaque, utrum sit necoe c:t quo pacto ait, ct ale cet~na absolutu motibna, Yerbi causa de accretione el altcratione, dacendum. es~. 10 Plato igitur de gl'neratione ac corn•ptione, quomodo rebus 1psu competan t. considera vil solum; nec ul quidem de omni, aecl elementornm: quomodo vcro carau•a aut ossa aut quippiam aliud. tale gignatur, uequaqnam. insnper ore di' alteratione uec de accrell~ne, quonam pao:to reLus conlin¡;ant. ad snmm;na, de nulla Jnulóltlone niai auper&cie trnna quicquam ullna drlinivit prarterqnam De.•no6 critus, cui omnia fuiue e urae videntar. sed uLi quaeritur qua na .•e ratione fiaut. ia1n diacrepat. naan urc de accretione quisquam qmcquam defini,·it. sicuti diximus, quod non ve! quivia dicat. dixt:rnnt enim res accessu rei similis augcri. id autem quonam pacto Jiat. nihil p•·aetrrra ,Jixe•·e. nrc dr mi>tionf', nec de aliorum prope dixerim ullo, verbi causa de actione el passione, qnonam modo aliad agat alind patiatnr in actione natm·ali. Uemocritus aatcm et Leucippus fi~nras concinnant. ex quibus altc•·ationem faciunt. atque generationem, congregatione qni•lcm P.t srgregatione generabonem atque cormptiouem, ordine vero et positn alteratiouem. ceterum 1 o qnoniam quae apparent., ea vera esse potaban t. contraria autem et in.&nita snnt quae apparent, infinitas fecere figur:as, ita nt per co~­ positi transmutationes idem contrarium vicleatur alii atqoe alii. transmntetnrqne inserta re pusilla. et omnino pennutato uno quopiam diversum quid appareat. quandoqnidem tragoedia et comoedia eisdem fiunt litteris. at cum generatio et corruptio di-veraum qnid esst: omnibus fere videantur, et ea qoae aunt congregatione atque segregatione oriri ac occiclere, et de mntatione aiTectnum alterari, de his contemplentnr qui hoc instituti habent oportet. haec antem et multas, et qaae rationis fines non egrediantar, doto bitationes habent. nam ai generatio congregatio 1it., multa ex eorum nnmero qoae lieri nequeunt e-venire aolent. aant autem runos aliae ratiooea quae argent quaeqoe haud facile aolvi posaunt. qood fieri non potest ut quicquam aliter aesP. habeat. si gen.,ratio congregatio non sit; aut quod omuino generatio non est. ant earlem alteratio eat. atque id, quanqnam difficile, eaitendum eat aolvere. principinm autem honun omnium est. utcnm ea qnae sunt generentar hoc pacto et accrescant alterenturqne, et hisce contrarias aabeant mutationes, magnitu.Iinibns primis nallam divisionem admittentibna, an nuUa sit ma,rnib1do indivisibilis. hoc enim interest quam plurimnm. et narsnm, si magnitodines aint insectiles, utmm hae 30 corpora aint. ut Demonito placet atqae Leucippo, an plana, ot in Timaeo acribitur. hoc igitur Íjlaum, ileri inquam diaaolutionem ad

plana nsqoe, cancelloa e~ditar rationia; id qnod alio quoqoP. loco aam diximus. iccirco magia consentaneum rationi fuerit corpora non poaae diYidi. -verum haec quoque perabsorda suut, sed tameu Üa alterationem generationemque, ati dictum eat. facere converaione et attactu atqne .&gurarum nrietate pcnnutando idem con- 3l6 tingit; quod Democritua facit. qnocirca non eaae colorem asaerit: nam res ipsu per con-veraionem colore tingi cenaet. at illis qui in plana diviaionem faciunt. minime: nihil enim planis compoaitia praeterqnam aolida .&t, qaudo nulla ex eis qualitas affectone gigoi potest. sed cur parum Yaleant quae conaentanea aunt perapicere, causam habet ipsa experientiae vacuitas. quam oh rem qnotqoot diutiua circa rentm naturalium speculationem venati tllDt, ü eiusmodi principia qaae inter ae cohaereant consentiantque quam plurimum, anpponere magia poaaunL atqui e multis rationibua quaenam verae aint, haudqoaqaam expendere conaneverunt: paucis inspectia facile pronuntiant. porro ex his perpendere etiam tO quia poteat. qnantum mter eos intersit qni naturaliter quique -via rationali qnampiam ezercent considerationem. nam de eo quod est magnitudinea ease indiviaibiles, nonnulli c¡nidem "ipse• inqniunt "idealisqu~: triangulua plnrea erit.• at Democntus rationibus propriia naturaeque accommodatia peranasua e11e -videhitur. quod autem dicimua, in progreuu evadet apertum. nam res ipsa dobitationem habet. si quis corpua aliqnod magnitudinemque omnino atque omni ex parte divisibilem ease atatnat, atqne Jieri po.ue ut pt>nitus dividatur. quid enim erit quod efrnsiat tlivisionem? nam ai omni ex parte lllqu• ·-niDo an divisibile, ct ita dividi queat. aive simul erit hoc omni ex parte divisum, et si non aimul dividatur, 1ive id .&a t. nihil accidet im pouibile. igitur d aecunclum medio m haud :m aecus. et in summa, si omni ex parte ac omnino •livi•li aptuan sit. ai dividatur, nnllum I"Jnerget imposaibile, quan•lo ne lnm qnidem ullum oriatur impossibilc, si in deciea milies dena milia divisam ait. qnamvis Corte nemo unqnam divi•let. itaque cnm corpus ipaum omnino tale si t. diviclatnr. qui•l er¡;o erit n·liqnnm? ma¡;nitu1lo? id enim lieri non potc1t: enet Pnim qnippiam J. anal divisnm. at erat omni rx parte otnninoque tliviail..ilc. at Yrro 3j nec co•·pus nec magnitudo reliuqnatur, divisio lamen sit, ant corptu ex pnnctis constabit. et ea ex quihas componitur magniturline carelmnt. aut nihil omnino eriL quare sive factum ex nihilo sive compositum sit. totum ipsnm nihil praeterquam apparena erit. similiter &i u 30 punctis conllari dicatu•·,quautnru non erit. nam cum una in mag¡•itudine sese tan¡;unt. et magnitudo una perpetuaque est. atque illa simul snnt. nihilo maius totum ipaum reddunt. quoniam si totum in duo aut plura •lividatur, nihilo ipsum minos qu~m prius endit qnare puncta etiam si omnia coagmentata siut. nullam efficiunt magnitmlinem. -ve1-um enimvero ai quid tale inter dividendum corpus fiat quale eat ramentum illud quod excidit dum quippiana ¡ sena secatnr, atque hoc pacto corpus aliquod e magnitudine ahacedat. ídem senno recidit, quomodo inquam di,·iaibile illacl ait. quodsi id quoJ absceder~: solet. corpua non sit. aed fonna quaedam affectusve aeparabilis, aitque magnitudo ipsa puncta nl tactoa aic afrecti, magnitadinem ex non magnitudinibus constare incongnmm atque abhonens est. adhaec puncta ipsa sive a motu vacent aive enm aubeant, ubinam erant? unos enim sempt-r duornm qaorundam tactos est, tanquam re quapiam alia praeter tactuna pnnctamque atque divisionem exsistente. &Í quis ergo quodvi1 aut quantumlibet corpus esse omai ex parte atque omnino divisibile ponat. haec accidunt uninrsL praeterca ai lignum aut qnippiam 10 aliud iam dil·isum componu, iterum aequabile pariter atqae unum evadit. igitur ad lwnc modum rea aese habet, ut patet. etiam ai illod quolibet in puncto incidat. potentia ergo omni ez parte le omnino dividitur. quid igitor praeter rlivisionem erit? nam ai eat affectio quaedam, at qaonam pacto diaaolvitur in haec, .&tque u hia, aut qaaliter haec aeparari queunt? Ílólque si &eri nequeat ot magnitudines ex punctis aut tactibus constent, indivisibilia sint corpora magnitudinesque necease est. at vero üs quoque qai haec ada~ont. no.n min~s accidit imposaibile,. de qnibus quanc¡uam aliaa faat a nobu conSlderatum, tamen ea apsa aolvere enib oporteL quam ob rem iterum ab initio dicenda dubitatio eat. iptur omnt

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE l. c:orpns sensihile qooTis in .Pn~ct~ esse .d~v!si.hile ·~~e indiY~ih.il~, nihil est absurdum, poten ha s1qwdem dinsihile exa11bt, actu mdin•ihile. at nt simnl sit omni ex parte potentia diYisibile, .fieri non posse YideatJir. nam ai fieri pouit et fi.at, haudqnaquam ad hunc .fiet modum ut aimul ambo sit actu, indiYisibile inquam atque diYi•nm, sed qnolibet in poncto diYi$nm. nihil igitur erit reliqunm; atqne corpus ipaum corruptione abibit in incorporeum, et rnrsum aut ex punctis ant prorsus ex nihilo fi.et. at id qui fi.eri potest? at Tero in aeparabiles et aubinde minores atque Ínter se distantes se50 parataaqne magnitudines diYidi corpus certum est. itaqne nec per partes dividenti sectio qnae in minutula fi.t, infinita occurret; nec ¡nsuper contin~et ut o~ni .in. sign~ .Cno~ enim est foss~bile) sed quadantenus d1vidatnr. mdinduas 1g1tnr meue magmtudmes, quae oculi aciem fugiant, necesse est; et praesertim si generatio congrelLT gatione et corraptio segregatione fieri debeat. quae igitur ratio magnitndines esse indiviaibilea necessario colligere videbatur, haec eat; quam clanculo ¡1enersa ratiocinatione uti, et quatenus latea~ exponamus oportet. nam qnia pnnctnm puncto non haeret, magnltudines partim san& et partim non aunt omui ex parte diviaibiles. 1ed cnm hoc positum asaertumque est, punctum ubivis ac omni in parte videtur ease, ita ut in puncta dividí magnitudinem sit necease, qnippe cum omni in parte punctum sit. quo lit ut ea nl tactihus Tel punctis constet. at omni in parte diviaibilia est, quía nbiabi unnm est, et omnia. ut singnlum qnodque. uno antem plura non snnt: non enim sunt deinceps. qnare non omni in parte diYisibilia tO eat. nam ai per medinm divisibilis sit, et per pnnctum adhaerens erit diruihilis. at id haudqnaqnam fi.t, aiquidem nec signnm signo nec ponctum pnncto haeret. hoc autem est diYisio et compositio. quare tam congregatio quam segregatio est, sed non ex iuaectilibns et in insectilia (complura enim inde emergnnt absurda), nec hoc pacto nt omni ex parte 6.at divisio (id enim eveniret, si pnnctnlll pnacto haereret), sed segregatio in parva et minora, et congregatio ex minorihus lit. at simplex perfectaque generatio congregatione et aegregatione definita non est, qurmadmodum nonnullis placet, qni et eam qnae in continuo 6.t mntationem alterationem esse asseID rnnt. Yerum id ipsum est in quo pronos et·rant: non enim generatio simplex atque corruptio congregatione segregationeYe fit, aed cnm ex hoc in hoc mutatio fit. alii nro omnem eiusmodi mutationem alterationetn esae pntant. at in hoc discrimen snhit. nam haec ratione, illo~. materia in snbiecto exaistit. igitnr cnm in hisce fuerit mutatio, generatio erit ni corruptio, cnm in affcctibns et iis quae per accidens alicni competunt, alteratio. aed qnac congregantur, acgre, quae segregantnr, facile con"Dptioni redduntur obnoxia.. nam si aqua in minores aqnae partículas ait discerpta, in aerem ocios mutari aolet, ai nro collecta sit, segnins; quod in iie 30 quae poaterios dicentur, apertius fiet. nunc vero sit har.tenoa definitnm, fieri non posse ut generatio sit eiusmodi congregatio qualem aonnnlli esse assernnt. 3. His autem determinatis pertractatisqne, primo contemplan oportet utrum simpliciter quippiam, an proprie nihil generetor corrumpatune, sempet· autem ex qnodam quiddam fiat, nt ex aegro J aanom ct ex sano aegrum, aut pusillum e magno et magnum e pasillo, et reliqua omoia ad hunc modnm. nam si generatio aimpliciter ait, quippiam e non ente aimpliciter ahsolutt'que fiet. quare Terom erit dicere quibusdam non ens competere, quippe cnm generatio qnaedam e qnodam non ente, ceo e non albo vel non bono ¡at. at aimplex generatio e non ente aimpliciter fit. porro simpliciter absoloteque non ena ant id quod ex omnihns entis praedicamentia primo~ est, aut quod est nninrsale et cuneta amhit conti'lletqne, aignificat. igitur si primnm, e non anbatantia erit substantiae generatio. at cui snbstantia non competit, ei ne ceterornm to qnidem praedicamentornm nllum, veluti qnalitatem quantitatem ant obi, competere posse palam est. nam alioqui affectus ip$i a anbstantia aeparari posaent. quodsi ita res habeat, oumino ipaom non ens uniYtrsaliter omninm erit abntgatio. qoare id quod generatnr, ~x nihilo gignatur erit necesae. aed de his in aliis libris latina addnb1ta~tn •imul atque delinitum fuit: nmm compendioae in prae.entia quoqne olicatnns oportet, e non ente aimpliciter aliqno 10

167

modo lieri generationem, f't alío ex ente aemper. uanqne ena potentia, ,,.d acta non ena, praeexsiatat est necease. quod, ot patet. ntroqne dicitnr modo. determinatis aotem his id rnrsum exacte disquiramns oportet, qnod miram habet ambiguitatem, quonam iDquam pacto generatio simplex ait, sive ex ente potentia •in etiam • alío quovis modo fi.at. dnbita,·erit nanque quispiam ntrnm anbstantiae ac rei hninsce, sed non qualitatia quantitatis aut ubi, generatio ait. eodem modo et de corruptione. nam si quid oriatur, quandam potentia, non actu substantiam esse dilucidum est, ex qua fi.at generatio, et in quam id mutari necease sit qnod cot·ruptionem subit. utrnm igitur ex ceteris quae acto sunt, qnippiam huic competet? utrum inquam id qnod poten tia duntaxat hoc aliqnid atque ens est, aimpliciter autem neqne hoc aliquid nec¡ue ens, qnantita erit ant qnalitas ant nbi? nam •i acto nihil ait sed omnia potentia, eveniet et id quod ita est non ens, esse separabile, et insuper (id quod semper maxime aunt nriti qui primi in philosophia Yenati lO aunt) nihilo praeexaiatente quippiam gigni. quodsi verum non ait hoc quidem aubstantiam et hoc aliquiJ esse, sed e ceteria praedicamentis aliqnid, continget, nt iam diximus, affectus ipsos a substantiis po11e aeparari. de hisce igitur quoad fi.eri potest, et quaenam sit causa cur generatio, tam qnae simpliciter quam qnae aecondum partem lit, semper ait, disserendum est. aed cum una qni- 318 dem causa ait unde motos esse principium dicimns, altera Yero i~sa materies, de tali causa dicamua oportet. nam de illa qui.fem pnut est dictum, cum de motu ageremns, esse inqnam aliad qnod omni tempore perdurat immobile, et aliud quod in moto semper eat. sed de principio illo qnod mntatioui non est obnoxium, primae philoaophiae eat determinare ac pertractare. at de eo quod cetera 1ccirco moYet qnia continue moveatur, quidnam eorum qnae aingnlaria Yocantur eiusmodi causa sit, posterius crit auignandnm. nunc autem eam qnae Yelut in materiae specie sita est caosam, per quam generatio et corruptio nnnquam natura deficiunt, dicamua JO oportet. nam aimul foraitan et hoc emerget et id de quo nnper dubitavimus, quonam inquam pacto de generatione et corrnptione aimplici dicere conveniat. inYehit sutem id quoque magnom abunde duhium, quaenam causa sit ut generatio generationi semper cohaereat, et alteram altera subinde seqnatnr, siquidem quod corruptionem aubit, ad id proficiscitur quod nequaquatn in ratioue rerum exaiatit. qnod autem in ratione rerum existit, nihil est: nam qnod haud est, neque auhstantia est neque qualitas neqne quantitas nequc uhi. igitur si stmper qnippiam f'Ornm qnae annt in ..atione rerum abeat, cur non dodnm nniversnm ipsnm cousomptnm fuit atque inane evasit, cum id ex CJ.liO fit genitorom qood~ne finitnm sit'? non enim proptern qnod td ex qno quid fit inlimtum sit, non deficit. id enim esse nequit: nihil enim actu infinitum est, sed m potentia tantnm, nempe divisione ipsa. quare hanc solam cansam esse oportebat cnr nunquam deficiat, quía semper quippiam liat minos. nunc autcm hoc fi.eri minime cernimos. ergo propterea quod interitns huius altcrius est ortos et ortos huius alterius interitns, necessario accidit nt mutatio irrequieta sit et subsistere neqneat. cur igitur generatio et corruptio similiter semper sit circa nnumquodqoe eornm quae sunt, h11nc apud omnea cauaam satis ease rotandum ea t. sed qnamohrf'm alia si m pliciter alía non simplic1ter oriri ac interire dicantur, ntrsmn consideremus oportet, si quidem ídem est generatio huius et illiua corruptio atqoe huios corrnptio lO et illius generatio. id enim qoandam postulat rationem. dicimua enim quippiam aimpliciter nunc, et non aolum bocee corrnmpi. atque ltaec genet·atio generatio simpliciter et haec corruptio corrnptio simpliciter est. fi.t autem et hocce quidem aliqnid, DOD autem simpliciter: etenim enm qui discit, scientem fieri dicimus, non autem aim¡Jliciter fieri. qoia igitur quaedam, id quod de&- J niendo saepe diximus, hoc aliquid significant, quacdam non, hac sane de cansa qnod in quaestione Yersatur eTenit. refert enim hand parnm, in quod mutetm· id quod motationem anhit. vcrbi cauaa, quae ad iguem fit transitio, ea forsitan gcneratio simplex est et alicoioa ceo terrae corruptio. at tf'rrae genera ti o generatio qn~,.d·~ .eat: cl!ternm generatio simpliciter non est, sed corrup~io 11mphc1ter, pota ignis, aicuti Parmenides userit, qui dao, ens mquam et DOD

t68

DE GENERATIONE ET CORR UPTIONE l.

ena, ignem et terram esse dicit. vemm haec an alia eios~odi soppooantur, interest nihil, qoandoquide~ 11_1~dum qua~nm~s, non to aabiectum. quae igitur ad non eos ~1mp_h~1ter ~t m1grabo, c~r­ ruf.tio aimplex est, quae Yero ad ens a1mplicJ~er, s1mple~ gener~bo. quibua igitur illae, sin igni et terra, sive qmhusdam ~lua de~n~tae

111Dt, horum profecto alterum ens, alten1m non ens cnt. uno 1gJtor modo aimpliciter qoippiam generari ac .corrompí et non ~i~plici­ ter hoc inter ae differunt. altero matenae quahtate cond1booeve. cuins enim differentiae potius hoc aliquid significant, ea magis subatan tia est; contra coios diffe¡·entiae p1·intionem magis aigni.ficant, ea magis non ena est, ut calor pracdicamentum quoddam et speciea eet, frigiditaa printio. his autem differentiia ignis et terra differunt. at plerisqoe videtnr illa J!otiua aens.ibili et inse~si~ili '!iff~rre. ~am 20 cum ad aenaibilem matenam mutabo lit, tom g¡gm qo1pp1am &Junt, cum ad eam qoae aob aensum non cadit, corrompí, quandoquidem ena et non ens aeotieodo et non sentieodo deli.niunt. quemadmodum quod ecibile est, ens esse asserunt, qood aciri non aolet, non eua, qnippe cum sensus ipse scientiae vim obtineat. igitur hi ot res ipaaa vivere quia aentiant aut sentire possint, ita easdem esse quia anb senaom cadant, arbitr~ntur, veritate?' ~od? qu~dam. ~ce­ tantea aed hoc falsi dicentea. 1taque generan qu1pp1am &~mphcJter atqne 'corrompí, iuxta opioionem alio atque veritatem.acci~it.modo. Jo nam spilitus et a~r aenan qoidem minos annt. et promde Jlh, c;¡n~e ámpliciter corrumpuntur, mutatione ad illa tendente cormmp1 diCUDt; atque generar~ ct1m in rem tangibilem terraJflque mutantur. re vera vero hoc aliquid et species magis aunt qnam ipaa terra. cur igitur ait aut non sit aimplex generatio qnae eadem alicoina corruptio est, et corruptio simplex quae itidem generatio alicniua eat, cau~am diximos. nam id ob materiae discrimen evenit, nempe Jl!l ant qood ea subatantia ait vel non ait, aut quod haec magis, illa minoa, et non quia materia ex qua mutatio venit et ad quam pro&eiacitar, alía magia alia minos sensu percipi queat. dicuntnr autem quaedam aimpliciter, quaedam aolum aliquid fie~ non oh mutuam ¡¡eoerationem, aed iuxta eum quem nuper diximua modum. oam hoc tantom nupet de6nitum detenninatumque fuit, curuam, cum omnia generatio ait alteriua cor·ruptio et omnis con"Uptio cuiospiam alias gent'ratio, tam oriri quam interire non aimiliter tribuamus Üs quae in aese vicissim mutari aolent. at qaod poatremo loco fuit dictnm, hoc idcm miuime in quaestionem revocat, aed quam oh 10 rem quod discit, non simpliciter fieri sed fieri scieoa, quod vero oucitur, Jieri diutur. haec autem praedicamentis distincta aunt. aam alia aubstantiam, alia qualitattm, alia quantitatem aignilicant. quaecunque igitur aubstantiam non aignificant, ea non aimpliciter aed quippiam fieri dicuntnr. Tt>rum enimvero in omnibus generatio simphciter, inxta ea quae in altera sunt seriP., dicitur, ut in aoballmtia, ai ignis fiat, sed non si terra, et in qualitate ai acium, aed non ai in~cium. quod igilnr qn.aedam aimpliciler oriantur, qu.aedam non, etiam omnino in ipsis subatantiis, dictnm est; et quod nt generatio continoe ait, c.ansa ut materia id quod subiicitur est, quia in JO contraria mutativum est. atqne in aobatantiia aemper onius generatio alterius est cormptio, et unius corruptio geueratio alterius. at véro nec dubilasse convenit qnam ob causam corruptis ~ns­ dam aemper generatio fiat. nam ot corrnmdi aimpliciter qurppiam dicuot, cum illud ad insensibile et id quo haud est proliciscitur, aic et ortum snbire ex eo quoJ haud est, cnm ex inaeusibili .6.t. ain igitur aubiecto quopiam exsistente aive non, ex eo .6.1 quod haod est. quare simili modo et e.x eo ~uod h11ud est generatur, et in id qood haud eat corrumpitnr. mento igitur generatio non deficit, qoippe com generatio corruptio ait eiua quod haud est atque JO corruptio generatio eius quod haud e&t. aed quaeret aliqnis utrum hoc ipsum quod aimpliciter non est, e contrarüs 1it alterum, verbi caaaa, ntrum non ens sit terra et id quod grave est, ena vero iguia et quod leve est, an non, aed ena terra, non ens Tero terrae materies atque ignis aimiliter; et utrum materies utriusque diveraa ait, • •n uec ex seae matuo fierent, nec ex contrariia: nam hisce, igni inquat:' terrae aquae et aer~ contraria insnnt. an partim eat eadem P~ cUhr~a? quod enim aliquando cum sit subiici solet, eat ídem: at ratio non 1te111 •adem est. aed de hiace hactenns.

4. De generatione aotem atqne alteratione, quo inter se discrepent, agendum: nam h.as mutationes inter se di venas esse dicimul. cum igitur aobiectum quippiam sit, el affectio alque qnalitaa. quae de anbiecto nata est die~ ab eodem divers.a sit, silque atriosque horum mutatio, alteratio est, quando sensibile subiectum per- to m11nena in auia mut.atur affectibns, qui aul contrarii aul ínter· contrarios medii snnt, aicuti corpua idem pennanens vicíssim modo sanum modo aegrn111 eat, atque aes, qnanquam iJem, alias terea atqoe rotundum est, alias angnli apeciem prae ae fert. at cum totum motatur, nec aensibile quicquam nt auhiectum idem pennanet, aed periude eveuit ot cum ex toto semine aangnis .ant ex tota aqua aer aut ex aere loto aqua fit, iam qnod est tale, ¡:eneratio hniua eat et illiua corruptio. et maxime si ex insensibili ad id qnod aot tactu ant sensibos universis sensibile est, matatio fiat, aut contra, ut cnm ex aere gignitur aqaa aut eadem in aerem cormmpitur: 20 etenim aer propemodum inseusibilia eat. ceterum in hisce si qua e contrarietate affectio eadem remaue.at iu eo quod ortum eat, quae prius in eo qnod interiit erat, cen si cum ex aiire fit aqna, aeris perspicoitas aut frigna in aqn.a remaneat, affectionum alterutram eiua eaae in quod mutatio Jiat miuime oportct. sin minua, erit alteratio. verbi cansa mosicna horno corrumpitur, et horno non muaicas gignitur, horno vero idem perseverat. si ergo mu.sica atque muaicae vacuitaa non esset affectio per se hominis, generatio profecto foret alteriua el alterins COlTDptio. qnapropter haec hominis quidem affectiones aont, hominis vero musici hominisqne non muaici generatio atqoe corruptio. nnnc aulem id eios quod perma- :JD net affectua est. proinde circa ea quac eiusmodi 1unt alteratio exaistit. cum igitur contrarietatia mutalio in quantitate est, accretio eat atque decretio; cum in loco, latio; cnm in .affectn atque qualitate, alteratio. at cum id non remanet in quo affectuum alter aot 3.!0 omnino accidena exsistit, tum generatio unius est, et alias corruptio. porro aobiectom ortus et interitus ansceptivnm maxime qnidtom ac proprie materiea eat, quodam autem modo id quoqne quod ceteria mul.lltionibua •uhiici aolet, propterea qnod anbiect.a omnia qoarundam contrariet.atnm suaceptiva sunL de generatioue igitur ac i partes toto manente acqn.ali in loco, locom ex loco mutan t. .at partea eorum quae augentur, semper in ampliorum locum vergere solent, et eorum quae decrescunt, in mínortom. generationem igitur alterationemqoe et accretionem non aolum obiecto, aed ipao item mntationia modo differre perspiconm est. at id circa quod accretio decretioTe Teraari solf't (versari aotem vidctur circa magnitudinem) otro modo accretionem decretionemve subire exiatimandum eat? otrum inquam ex potentia quidem magnitu- 311 dioe ac corpore, aed acb1 nec corpore nec magnitudine, corpua fieri, an non putandom est? atque cmn hoc bifariam Jici contingat, otro modo .&t accretio? ntmm ex aeparata ipsa per se materia, an exaiatente in alio corpore? 110 neutro modo fieri queat? nam •Í ae- J parata sit, aot nullum occop.ahit locum nluti pnnctu• quidam aut Tacaum, Tel corpus aon •enJiLile eril horuaa •utem alterum noD

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE l. rontingit, altl'rum neceue est in aliquo Psse. qnod enim ex eo or-itur, i 1 aemper aliucbi er-it; quare et illud aut per se aut per accidPn3. at vero ai ait in aliquo, et ita quidem sl'innctnm sit nt nihil illius 11ul per se aut per accidens sit, multa qua e lieri neqneant eveniPnt. dico autem, ut si ex aqna 6.at aer·, idem non er-it, aqua tD mutationem snhPuntP, >ed qnia in aqna ut in nse materil's eius est: nihil enim vetat infinitas es se mater·ia~; qnare et a e tu lieri. udde quod nec ita aer ex aqna or iri videtur, ut permanente aqua aér inde pgrediatnr. aatiua igitur fuerit inseparabilem omnibus materiam tribnere, ut pote quae nna numero eadP.rnque sit, r·atione non una. at ,-ero nec puucta uec lineas corpor·is materiam ponPre iisdem de causis oportet. sed cuius ultima auut haPc, irl materil's 1'5t; qnae nPc sine affe~tn unquam nec aine forma esse f.otest. gignitur igitur absolnte aliml ex alio; id quod alio qnoque oc o iam clefini10 tnm est. atqne ab aliqno actu ex5Íatente, quod eiusdem ait aut generis aut apeciPi, ut ignis ah igui ant ah homine homo. aut ah achl: dunun l'nim a non duro lit. cum antem et corporeae subatantiae materie& sit cor·poris iam talia (nuUum enim I'St commune corpus), eadem et a uragnitudine et ab affectu, ratione quidl'rn separabilis, non itern loco separabilis est, nisi ipsi quoqne affectus separabiles sinL patet igitur· ex his qnae arldubitavimus, accretionem non ease mutationem e potentia quidem magnitudine, arto vero nullam hahente maguitudinern, quandoquirlem quod commune est, separabile l'sset. hoc autem esse non posse, dictum iam esL praeten~a talis mntatio accretionis propria non est, sed gene30 rationis. nam accr·etio magnitndinis quae in quopiam inest, augmentatio est, drcrPtio vero eiusdem diminutio. quamobrem id quod accrescit, magnitudinem qnandain habeat oporteL proinde nequaquam convenit accretionem e materia qnae rnagnitudinis sit expers, ad actum magnitudinis eaae. potius enim esset generatio corporis, 321 non accretio. potins itaque sumamns oportet, qnasi tractuntes ab initio qu11estionem, qualis accretio rlecretiove, cnins cansas qnaerimus, exsistat. igitnr eius qnod accremPntum suscipit, pars quaeTis angPri videtnr, atque pari modo in decretione minor evadere, praeterea accedente quo¡1iam accrescere et abeunte decresce~e. 1taque ant incorporeo aut corpore augeri illud necease est. si igirur incorporeo, qnod comrnune est, separabile eriL at a magnirudine materiam esae aeparabilern, qnPmadmodnm prius est dictmn, impossibile esL sin vero corpore, duo corpora, id inquam quod augetur et quod anget, in eo«lem erunt loco; quod et ipsnm lieri ID nequiL at vero nec acnetionem decretionemTe perinde fiPri atqne cum ex aqua 6.t aer· (tune enim molPs lieri maior assolet) dicere contingiL non enin1 id accretio, sed eius in quod mutatio lit generatio, contrarii vero corrnptio erit, neutrius autem accrrtio. immo aut nullíus, aut ai quid utnaqne, ei inquam quocl oritur et ei quod interit, commnne est, veluti corpus eius eriL et nec aqua nec aer accrescit, verum illa interit, hic oritur: sed corpus, si quid augeatur. at hoc qnoque lieri nequit. nam ea aerTare oportet, quae ei quod accrescit decrescitve ratione competunt. haec antean tria sunt, quoto rum prhnum est, magnitudinis quae accrescit, partero quamlibet uraiorem effic~ verbi gratia, ai caro, carnis; alterum, accedente qnopiana; lertium, serTato pariter atque manen te ro quod acuetionem subiL nam cum quippiam aimpliciter absolnteqne gignitur aut interit, non permaneL at cum alteratur aut accrescit decrescitve, qnod alteratu¡· ant incrementa suscipit, id permaneL verum illic affectio, hic magnitudo eadem non manet. qnodsi rnntatio illa quam di,imna esset accretio, contingeret qnippiam nulla rl' accedentl' pennanenteve accrl'scere, nullaqne abeunte decrescere, et id non manere quod suscipit accretionem. at hoc aerTare oportet, "\0 quippe cum accretio talis eaae supponatur. sed quaeret aliquis, quid est qnod accrescit, utrum id cuí nonnihil additur? -verbi causa, si quid crus augeat, crusne maius e,·adit, quod autem incrementum praeatat, ipsum inquam alimenhlm, minime? sed cur non ambo incrementa ~u~cipiunt? na m tam quod additur, qnam oui arlditio lit, rnains recldi assolet, haud aecus atque cum aquae vinum miscueri~: pari enim ratione utrunqne mains e~t. an quía huius snbstanba maneat, illius Tero, puta e bi, haudqnaqnam "! quando 11 iUic quoque quod evincit ac auperat, in ipsa mistione augeri dicitur,

169

ceu vinnm. nam uniTersa mixtura vini, non aquae (unctionPJn exerceL in alterutione quoqne similiter, ai caro Pt snhstantia ipsa maneat, eonam vcro affedunm qni per se cc11npetnnt qni•pi11m iusit, qni prius non inerat, lroc sane alteratrnu NI. i.J aulrm qno alteratnm est, interdnm nihil patitur, intl'rclum illncl qnoqne pati soleL ,·ermn qnocl alterat, atque motus prin~ipium in eo P>t qnDd alteratnr et eo qnod accresciL quod enim mo,·et, icl lri>•:l' est, quandoquidPm et quod ingerí solet, fieri aliqnando maius potest, et corpus quod eo fruitur; ut si quod ingerihlr, spi• itns 6.at. Terum cum hoc patitur; corrumpi solet, nec in eo est id qnod movendi 10 vim obtineL cum autem rle his sit abunde acldnhitatnrn, dnhitationis dolntionem invenire enitamnr oportet, illud serTautes, per·manente inquam eo quod augetur, atque adveniente aliquo lier·i accretionem, et abeunle decretionem. et insnper, quodvis semibile signum maius minusve redd~ et neqne corpus ease inane, neqne eodem in loco duas esse magnitudines, neque incorpor·ea re quicqnam angeri. sumenda antem erit causa uno quidern prins a nohis definito, dissimilaria inquam augeri, cum aimilaria accresctmt: ex his enim quodque componitnr. deinde carnem et os et id genus so partium quanque, perinde atque ceterarum qnae fonnarn habent in materia, duplicem esse. nam materies atque forma caro dicitur aut os. partem igirur quamlibet augeri et accedente aliqno sPcundum fonnam qnidem est pouihile; at se~-undum mate•·iarn haudquaquam. intelligere autcm perinde oportet atque si quis aquam mensura eadem metiatur. quod enim lit, aliud atqne aliud semper est. ad hrrnc itaqne modnm et carnis materiea angetur; et non cuivis parti eiud quippiam aclditur, eed alia dilabitur alía accedit. al coivis 6.gnrae ac formae partí lit accessio. id autem magia constat in his quae dissimilinm sunt partium, ut in mann quod inxta proportionis rationem ancla sit, quandoquidem materies cum divena est, 30 (acilius dignoscitur hic quam in carne el his qnae similinm sunt partium. iccirco et cum mortnum est qnippiam, magia adhuc caro et os qnam manos et brachinm ease videtur. quare partim angetur carnis qnaelibet partícula, partim non augetnr: nam sec:nndnm formam qnidem cuivis par-ti qnippiam adiungitnr, aecun habet ut Empedocles et cetl'ri u~erunt: non enim esset alteratio. at contrarietatea ipsae tt·ansmnta•·i in se non aolent. verum nihilo minos et ut corporis aunt, qualia et quot principia aint, dicamWI oportet. nam ceteri 111ppositia utuutur, nec cur talia aiut aut tot numero dicunt. 2. Cum igitur corporia sensibilis, hoc eat tangibilis, principia disquiramus, aensibile 11utem sit quod tacto semum facit, constat non omnes corporu contrarietatea species et principia facere, sed 10 eas aolum quae auh tactnm caJunt. nam contJ·arietate, eaque tangibili differunt. quo circa nec albor nec nigror, nec dulcedo nec amaritndo, nec item ceterarum quicqnam cootrarietatum elementum facit. atqui visua tacto prior est; quare et quod ei obiicitur, prins erit. vernm non est corporia tangibilu affectio, quatenua taogihile eat, sed per aliud; quanquam natura prius eat. J.'orro ipsorum tangibilium qnalea aint primae difft!&"entiae et contranetates, distinguamua oportet. aunt 1111tem tangibilea contrarietatea hae, calidum frigidum, si.cum humidum, grave leve, durum molle, viscos•tm ari- liO dum, scab&"Dm glabrmn, crassum tenut!. ex quihus grave et leve aeque activa sunt ueque pL~siva: non enim quod altero m quippiam agat patiaturve ab altero, dicuntur. at elementa ipaa inter ae mutuo activa aint et pasaiva oportet: nam miscentur et in aeae -viciaaim mutantur. calirlum autem frigidumque, et humidum ac aiccum, illa quidem quod activa aunt, haec vero quod pauiva, dicuntur. calidum enim elt quod ea congregat quae eiusdem snut generu. nam segregare, id quod iguem facere aiunt, est cognllta et qnae eiuadt'm sunt generia congregue: accidit enim ut aliena exima&. frigidum Tero, quod es aequo cogit ac congregat, tam quae eius- JO dem sunt geueru quam quae olive•·ai. humidum autem, quod cum facile tenninos auscipiat,Jlroprio non definitur. aiccum vero, quod proprio termino helle e6.uitur, alieno at'gre. tenue autem et crasaum, viacosum et a&idum, durum et molle et ceterae diiTerentiae ex huce sunt. nam cum quod replt!tivum est, ad humiclum ex eo pertineat quia non ait de6.nitum, sed prompte terminari possit. et sequatur id quod ipsum t•mgit, tenue anttm sit repletivum (nam .D> parvarum est partinm; et quod eat l'Ínsmod~ repletiTnm est: totum nanque totum tangit; tenue autem maxime cst tale), tenue anb humido et craaautn auh aicco fore constat. rursum viscoaum ah humido compreht'ndetur: nam viscoaum homidnm cum quaclam affectiooe eat, vt'lut oleum. aridum autem a aicco: uidum enim esa quod perfectc aiccum est, adeo ut oh humiditatis defcctnm etiam concreverit. insuper molle humidum comitari aolet, et durum siccum: molle enim eat quod in aese refugit ceditque et non resistit; id quod humidum lacere usolet. quamobrem et huanidnm molle iO non est, sed molle sub humido t!t durum anh sicco collocatur, damm aiquidem est, quod loncrt'tum aen congelatum est, qnod autem eat concretum, siccum eat. porro aiccum et humidmn multia dicantor modis: nam et humiclum et madens aicco advt·rsautu&", et rursus siccum et concretum humido. haec autem omnia ad humidum et aiccum quae prima dicta aunt, attinent. nam c•nn madenti aiccum adversetur, et madens ait qnod superficie tenns extrariam admisit humiditatem, et humectum quod mtrorsus. aiccum autem id quod hac vac:at, madena aub humido et ei oppositum aiccum sub primo aicco fore constat. rursum humidum et concretum eodem :JO modo. humidum enim e•t quod in penitiore parte propriam hahet humiditatem, concretum vero quod hac privatum est. et proiDde t'X his alterum humidi, alterum sicci erit. constat igitur ceteru omnea differentias ad qnattuor primas, ct has non amplios in paaciores reduci: neque enim calidum id eat quod humidum aut quod 1iccum eat, neque humidum quod calidum aut quod frigidnm eat ¡

174

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE 11.

neque frigidom et aiccum subalterna sunt, neque aoh calido et humido etmoutor. quare quattnor ease haa nece,,e e"t. JO 3. Com autem elementa sint qoattnor, et eorum qaae aunt quattnor, aex sint copulae, contraria antem aimul copulari non poasint ( calidum PDim et frigidum, et ruraum aiccom et bumidam 1dem eaae eat impoasibile), constat elemeutorum copulas fore quat6 tuor, calidnm et siccum, calidom et homidom, mnnm frigidum et aiccam, frigidom et bumidum. atqoe baec corpora ea quae aimplicia videntur ease, ignem inqoam et aerem aquam et terram, secandnm rationem comitari ac sequi solent. nam ignis calidns siccusque est, allr Tero frigidua et homidus (nam aer velat npor est), aqua frígida hnmidaque, terra frígida atque aicca. unde .6t ut differentiae illae non inioria primis corporihas distribuantur, et iuxta rationem eorum nnmerus constet. omaes enim et qai siwplicia corpora elementa faciunt, alii unom, alii duo, alii tria, alii quattoor esse vol out. co qai igitur tantum unum esse dicnnt, deinde densitate et raritate cetera generant, bis duo principia facere, rarum inquam et densum aut calidum et frigidum, accidiL: haec enim opilicia munua obennt. anom aotem subüci solet aicnti materies. qui Tero continuo duo, ut Parmenides igaem et terram, faciunt, quae ínter haec media snnt, ceo allrem et aqnam, horum misturas esse adstrunnt. eodem modo et qni esae tria inqoiont, qnemadmodum Plato in divisionihua, medium aiqoidem miatnram eongeriemqne facit. atque eadem {ere dicnnt, qui duo et qni tria faciunt: vemm illi medium in duo aecant, hi vero nnnm faciont mediom. porro nonnalli statim qnatao tuol' esse aiunt, ut Empedocles. cogit antem et hic illa in duo: nam igni cetera omnia contraponit. ignis antem et aer, et unum qaodque eonna qoae dicta sunt, baud quaqmun simplex est, sed miatam. qoae "Yero sunt simplicia, ulia qnidem aunt, non tamen eadem, nt qoorl igni Aimile est, igneum, non ignis, et quod aeri, aéream, non aer est. simili modo de ceteris qaoque dicendum est. ignia etiam caloris est excessus, perinde ut glacies frigoris. na1n congelatio et feruor excessiones qoaedam aunt, illa quirlem frigoris, hic vero caloris. igit.ur si glacies humidi et frigidi congelatio ait, .\O et ignis calidi el akci Ceno&· erit. quamobrem nec ex gl .. cie gigni qnicquam nec ex igni potest. cum autem aimplicia corpora aint quattoor, e duobos ntrunque utriusqne locorum est: ignis enim et aer eiua qui ad saper&ciem terminumque ve1·git, terra vero et aqua eins qui ad mediom. atque igais et terra extrema quidem sunt et 3.31 sinceriora, aqua vero et aer media et mista 111agis. et atraque etiam utrisqae contraria sunt. nam igai aqna., aeri vero terra adversatnr: baec enim contrariis affectibus constant. Temm enim Tero cnm aimpliciter qoattoor aint, quodque nnM&s est, terra siquidem aicci potiua eat qoam frigid~ aqua -vero frigidi magis quam humid~ aer hamidi magia qoam calidi, igais calidi magis quam aicci. 4. Cum autem prins sit delinitnm simplicia corpora m11tnam auhire generationem, et ea insnper gigni ad sensum Tideantor ( nam lO alioqai non esaet alteratio, quippe cum in ea remm tangibilium affiectibue sita sit), quisnam motnac generationis sit modus, et utmm quodvis ex qno"YÍS gigni poasit, an aliqua possint aliqua non possint, dicendom Tidetnr. qnod igitur univeraa m ee invicem transmutan nata aint, palaa eat. naa geueratio in contrarium et e contrario .lit, omnia antem elementa inter se contrarietatem ex eo babeDt, quia differentiae ipsae contrariae annt. nam aliis, ceo igai et aqnae, ambae sunt co:atrariae (ille enim r.alidua aiccusque est, haec Tero ~umida et frigida), alüs vero, nt aeri et aquae, altera solnm (nam ille quidem bumidus calidnsque est, haec vero frígida et hamida). :o qnare •in uiversum quidem patet quodvis e quovis gigni natam e~e. 1am Tero quo pacto l":ot omnibus omnia &ant, singalatim perapero handqnaquam est difficile. different tamea. nam celeriaa et tardías, item facilios difficiliwque alía aliis traaamntationem suheant. qaae enim symbolum ínter 6e babent, horum celeria eat migra~ c¡uae vero non habent, tarda, quod facilins sit nnnm qnam mlllta mutari. verbi canaa ex igni .liet aer, altero mntationem sabenn~: aam ille quidem calidoa siccnsque est, bic vero calidus et hum1dns ¡ quare si sic citas -vincatnr ab humiditate, orietnr aér. rur'10 su.m ex a~re aqna fiet, si calorem frigus evincat, siqoidem aér hnrnldoa cal1dnaque est, aqna nro frígida et bumida¡ quB.l'e mutato

calore &et aqua. eodem modo ex aqua quoque &et terra et ex ¡ terra ignis. nam atraque ad ntraqae eymbola haheot: aqua enim humida frigidaqne est, terra vero frígida et aicca ¡ quare si humiditu Tincatur, e1nerget terra. et rursom cum ignis calidua sit et siccoa, \erra vero frígida et sicca, ai frigiditas iotereat, ignis e terra &et. qnare patet circularem generationem aimplicibaa competere corporibas. atque hic mutationis mQdns promptiaaimos eat, propterea qnod qoae deincepa sunt, aymbolnm babent. aqua aotem ez igni et terra ex aere, et rursnm ex aqaa ignis et aer ex terra poasunt quidem gign~ sed dif&cilins, quod plurinm mutatio sit. nam ai ex aqua oriatnr igni.a. frigiditatem et bumiditatem corrompí priu est necesse; et rursum fi-igiditatem et aiccitatem, ai ex terra &at aer. eodem modo et ai ex igai et acre, aqua et terra fiant, atru- 10 que mutari qnalitates est necesse. baec igitor generatio tardior eat. sin Tero utrinaque altera qnalitatum intereat, homm migratio facilius quidem, sed non in aeae mutuo .liet, aed ex igni quidem et aqaa terra et aer, ex a ere ve ro et terra ignis et a qua ortum subibunt. cam enim aquae frigiditas fnerit corrupta et ignis siccitas, &et aér: nam huius quidem caliditaa, illins vero aimiliter bnmiditas relinqnitar. at cnm calor ignis et aquae bnmiditu interierint, terra, propterea qnod buius frigiditas et illias siccitu remanent. l'odem modo ex aere terraque ignis et aqua: nam cam aeris calor et terrae sicci- 20 taa interitum subierint, Jiet aqua, qaandoquidem illiua humiditu, haiua frigiditas relinr¡aitnr¡ cum vero aeris qaidem hnmiditaa, terrae Tero frigiditas, igais, quía illina caliditaa remanet. bnius siccitaa, qnae niwirum igni competnnt. ignem aatem gigni tttiam sensna ipae approbat: maxime enim Jlamma ignis est, baec autem est fumaa ardens ¡ fumua Tero ex aere atqne terra Jit. porro in Üs quae sUDt deinceps, ai in ntroque qoálitaa altera corrupta sit, handquaqnam elemento mm migratio in nllom corpus &eri potest, eo quod in ntriaque aut eadem aot contraria relinqoantnr, ex quibue nullum pro- JO fecto corpus oriri potcst. at si aiccitas ignis et aeris humiditaa ait cormrta, calor in u trisque remanet: si "Yero ab atroque calor aLient, contraria, siccum inquam et bumidum, relinqunntnr. aimiliter autem el in tur, sed soam •ortiri naturam sinatur, merito aquae sipum est, qnando iam talem fieri consistentiam indicat, ex qua ad aquam Teoire, densatione continentiam accipiente, nece11nm ait. JJnde etiam 6t nt hi npores omnium maxime colore atro sint. at cum dissipatur, flatum porteudit ( nam nporis diductio a .8ata 6.t, qui iam quidean eat, uondum tamen apnd noa excarrit; cuiua rei indiciom e5t, qnod ande praecipua di.ssipatio fit, hin e .8atns accedit), cum vero emarcescit, aerenitatem. nam si aer nallo pacto ita se 30 habeat, ut quem in se continet calorem nincat et in pluTiam densitatem nniat, conatat exhalationis partem humentem ac frigidam ah arida et ignea nondnm eue seqnestratam, qood •erenitatis causa est. itaque qoo pacto habente aére refractio &at, dictum e.tt. refrangitnr autem adspectua a calígine, quae circa solem lunamTe 37.3 consistit. qnocirca area non e regione, perinde ut arcos, apparet. cum autem aeqao undique modo refrangitnr adspectus, circubrm ex..ultare aot certe circoli partem necease est. uam lineae ae~alea ab eodem pnncto ad idem punctam dudae semper supra cucnli lineam frangentur. sit enim a pnActo a nraus pnnctnm b fracta linea a e b et lioea o f b et linea a d b, 1intqne aequales inter ae hae, a e, af, a d, et quae ad b se conferunt. e b,f b, d b, itidem ínter ae aeqo ..les, atque producatur linea a e b. qnare triangqli to aequales simileaqoe aunt, quippe IJOÍ super aequalem lineam a e 6 conaistunt. docantnr. antem ex angulis a,J lineam a e b perpendiculares, ab angulo e perpendicularis e e, ah angulo f perpendicularisf e, ab angulo d perpeodicularis J e. hae itaque ínter ae aeiJllalea SIUit. nam in aequalibna triangulis et uno in plano OJDDU

METEOROLOGICOR UM 111. eon1lant. omnes enim aese ad recloa angolos lineae a e b in uno pnncto, e, iungunL igitu1· desnipta linea circulo• erit, centrnm vero e. sit autem b sol, punctum a adapectus, circumferentia e d nubes a qua solem versua refrangitnr adapectua. apecula etiam ro continua intellise1·e opo1tel ,·erom aingnla ob parvitatem im·isibilia aunL quod aotew ex omnibua constat, nnn111 esse videtur, quia ita digesta aunt ut unum deincepa post alternm sit collocatum. qnod autem cen1itur albmn, sol est, qui in unoquoque speculo per circulnm continenter apparet, uec ullam quae sl'nsui penia sit recipit divisionem. huic aatem proxima continnaqne ora .nigricat, ob illius alborem atJ·ior apparens. aed ci1·ca terram magis, quod locos terrae "Vicinior magia "Vento careat. nam 6.eri non potest ut liante vento statio certa 6.at. porro circa lunam areae saepiuscule .6unt, quia sol cmn ait calidior, ocius aeris constitutiones dissolvit. '10 circa astra autem liunt qnidem eisdem de causis; non tamen ex aequo portendnnt, quod constitutiones prorsus exiguas et nondum fecundas aigni.¢. 4. Arcnm antem refractionem esse iam diximus. qoalis autem, et quo pacto qoaque de causa singola quae illi accidunt liant, in praesentia dicendum. igitur ab omnibua levibus refrangi adspectus • videtur, de quorum numero est tam aer quam aqoa. lit autem refractio ab aere, cum densesciL at ob visos imbecillitatem frequeoter ni sine inspiaaatione visum refringit idem. id qnod cuidam molliter, non acute videnti aliquando accidit: dum enim ambulabat, 1emper aimnlacrnm adversa fronte praecedere -videbahlr. qnod illi contingebat, quoniam visio ad ipaum reRectebatur; nam prae langoore adeo imbecilla tenuisque modis omnibus erat, ut et propinqnus aér speculi vicl'm ill~ perinde ut qui remo tus denausque esset, 10 praestaret, et ah illa repelli neqniret. quoci1·ca et promontoria in mari reTDlaa, et Euro apirante omnia maiora videntur. item quae iu calígine posita sunt, ut sol et astra dnm orinntor et occidunt potius qnam c1nn caeli medium tenenl ah aqna autem mu:ime vilOS refrangitur, et adhuc ah ea qnae Jieri incipit melina quam ab dre. etenim quamlibet partium e quibns conaistentibus roratio lit, potiua quam caligineta apecnlum rase necease est. cum autem el apertum ait et iam dictnm in hniusmodi specnlis colorem duntant, non etiam liguram apparere, necessario accidit, cnm plnere incipit, !O et iam qnidem nnbinm aér in mollem ploviam concrevit, nondum tamen pluit, ai e regione ait sol aut quippiam alind qnod adeo lucidum sit u t nubes apecnlnm red di queat, et refractio in corpus lucidum ex adverso liat, coloris, non lignrae apparitionem lieri, cum 1pecnlum qnodqne parvnm sit atqne indivisibile. at cnm ma~nitu­ dinis continentia quae ex illis omnibna exsultat videri qneat, magnitudinem perpetnam eundem praetende1·e colort'm necease est. nam apeculum quodque ei qood ex omoibus coalescit soum colorem trilO buit. quare cum haec accidere possint, quotiea sol et nubes se ad hnnc modum habebnnt et nos aolem ínter et onbem e1·imns, apparitio quaedam ob refractionem liet. atque tune, et non aliter haheo(ilms illis, arcus in caelo cernitnr. patet igitur arcum esse refract ionem vi)ionis in aolem. qnamohrem et arcus nisi so le adverso, lArca ,·ero nisi circa solem non lit, quanquam ambo refractiones :r.4 umt. verum colonun varietas alterum a reliqna descriminat. nam o.lter ab a qua atroqne et e longinqno Jieri aolet, altera ah aére, qui 1uapte natura candidior est, et e propinquo. CJUOd autem fulgidum est, per atrnm 1111t in atro (nihil eni1n refert) puniceum apparel contneri aulem possnmus ignem qui e virentibua lignis lit, rnbram IIammam haLen•, propterea quod ipis qni fulgidns albusque eat, multo fumo o..Jmistus est. quin etiam aol ipse per caliginem et sumnm pnniceos apparet. quocirca arcos refractio prima eiusmodi 10 colorem habere v¡detur, quippe cum ea rerractio a panis adaperginihus fiat. at areae refractio minime. de ceteris autem colo• ibns po5tca aumns dictnri. praetern talis conatitutio ci1·ca solem ipsnm permanere din non potest, aed aut pluit ant dissolvitnr. 1lnm lamen e contrariis aqna gignitur, tempus quoddam intervenil ai enim illud eveniret, areae modo arcus tinctae foreut. nunc autf'm integra quidem aut circularía nulla linnt, qnae talem habeant apparitiouem, sed exigua et per partes; qni vocantur bacilli sen vi•·gae; qnando si caligo talis consisteret qnalis esset aqoae ant cuiuspiam

r

195

alius atri, sicuti iam diximns, arcus caelestis integer, perinde nt qui to circa lucernas lit, appareret. nam f•·eqnenter per hiemem liante austro circa lucernas lit iri•, qnam mllxime vident qni o'"ulos habent humidos, quoniam eornm adspectus prae imbecillitate celeriter refrangitur. fit 811\1'10 lam ab aerÍs humiditate qnam a fnJigine illa quae a flamma .Jefluit atqne cum aé•·e miscelur. tune enim speculmn vel propter nigrorem 6t. nam fuligo fnmi.Ja est. at lucemae lmnen non album, sed purpnreum et flori ireos simile, non autem puuiceum, circt1lo appareL uam el adspectns qui refringitur, exiguos est, et speculnm atmm. at iris illa qnae a remis lieri solet qui e mari referuntur, sito q11Ídl'm eodt·m lit motlo qno quae in 'o caelo ce¡-nitur, colore tamen aimilior I'Í est qnae circa lucernas apparet: non eniw puniceum hahere colo1·1'm videtur, sed pnrpurenm. refractio autem a minutiasimis quidcm, sed continnis adsperginibus tit, quae non nisi aqua sunt, qnae iam prorsus discreta est. tit autcm etiam iris, si quis talem lo~mn qui soli oppositus sit, et hac ,. qnidem aol faciem suam ostentet, illac nro umhram faciat, tennihus conapergat rorationibns. nam in tali loco, si quis intra in·oret, ei qui foris stat, qna solis radii pennntantnr atque nmbram efficiunt, iris apparere solct. haec autem modo locoqne consimi1i .6t, et cansa eadem qua qnae a remis eflicitur: nam qui irrorat, manu vice remi ntitur. quod autem iridis color talis sit, simul et de ceterornm colornm apparitione, ex his patPhit. intellexiue enim oportet, uti iam dixim•u, atqne snpposnisse, primo quidcm rem lucidam 10 in nigro aut per nigrum colorem eflicere puniceum; aecundo atlapectum qui se louge deducit, imbccilliorem minorcmqu"' reddi; tertio atrnm esse veluti abnegationem: na m quía visus delicit, atrnm apparel quocirca qnae longe ahsunt, nigriora omnia apparent, quia "Visus ea minos asaequatm. sed i~ta ex iis qnae rirca een~us accidunt consid('rentur: nam qnae de his rebus dicuntur, ad illa pertinent. nunc autem rle ipsis dicamus, qnantum nohis opos est. hac igitur de causa tam quae remota snnt quam quae in specnlis, nigriora minoraque ac leviora appuent. quin etiam nubes i11 qui in 20 aquam quam qui in ipsas adspiwmt, nigriores esse ,.¡d~ntur; idque admodum insignitl'r. nam adapectn exiguo propter refractionem apectantur. nihil autem interest, cons¡•ectua Jimoveatnr an res conspectui oLvia: lit enim ratione utl·a ihet ut ídem e,·eniaL ad haec ne id quidem nos latl're oportet. accidit enim ut nuhes com prope aolem fnerit, si quía in eam dirigat pupillae aciem, n11llo infecta colore sed alba appareat. at si in aqua eandem spectet, colorem qnendam anus caelestis hahere videatnr. patet igitur quod conspectns fractus, ut prae imbecillitate quod nigrum est magia nigrmn, ita quod allmm est tninus albnm apparue facit, atque ad 10 nigrorem addncit. volidior igitur adspN:tus colorem album in puniceum, proximus ab illo in ,. iride, qui etiam i1nhecillior est in purpureum mntaL ultra hos antem coloris nullus praeterea apparet, sed ut plurima qooqoe ali:a, ita et hi temario deliniti suot. aliornm antem colornm mutatio iosensibilis es t. quocirca et arcos tricolor, 37S utcrque qnidem, sed opposito modo apparet. primus igitur extimam aupremamque circumfe•·entiam puniceam habet. nam adspectus a maxima circumferentia solí plu.~mns incurrit, extima autem tnaxima e~l proxima ,·ero et tertia iuxta proportionrm se habt•nt. quare si quae de colornm apparitione disseruimus probe dicta snnt, irin et tricolorem esse l't his solis coloribus tingi necessse est. llavos aulem color iccirco apparet, qnia iuxta ¡•ositi colores spectantur. nam color puniceus inxta viridem albos apparet. cnios rei signum t'st: nam in nnhe nigerrima iris maxime pura sinceraqne lit. lO tune l'nim accidit ut color puniceus flavior esse videatur. llavnm antPm illnd quod in aren appartt, color est in ter puuiceum et viridcJn metli11s. igitur ob nubis circumstantis nig¡-orrm, quicqoid eius puuicenm cst, alLmn appart't. nam puniceum a.J illa albnm est. et n1nnm emarcescrntc proxime terram iride, cum dissolvilur punicemn, nebula alba inxta 'I'Íridem aese applicana in ftavum transit. haec autem maxime indicat lunae arcos, quippe qui albos omnino appareat. quod accirlit, quía et in nube atra et noctu spectari aolet. ergo ut ignis igni a1liectus, sic nigrnm iuxta nigrnm poaitum, quod to remi.sse album eat (icl quod eat puniceum) prorsua album apparere facit. haec autem affectio nl ia lloribos perapicua est: aam ia

Bb2

t96

METEOllOLOGICORUM 111.

testnris el varirogatnris colores qnidam inxta alios et alios poaiti appa• ili?ne ~npra qmnn did qneat differunt, nt pnrporroi in albis uigrisve lanío, praPte•·roa in 8plendore tali aot tali. quocirca el qni variis lilorum coloribtu llores condnnant, cnm ad lncernam operantnr, frroquenlcrqne se en-are el impmdenter alios pro aliis acci30 pere ainnt. essc igitnr irin tricolo•·em, hosque tao .. •manorlo colores praeferre, dictum Nl. quae antPm amhit, secunda et coloribos languidioribns e81; qnos itPm sitn diveno atqne prima laac ipsa de causa habet. nam a.JspPrtns longius procnrrens, ut qnod remotius est. iLl qno•l hic est, videt. a snperiore igitur iride refractio imbe6 cillioa· exsnltat, qnia rcmotiore i.a loco lit quare cum minor invadat, coloa·ea apparere langnidiores efficil item ordine converso, propterea quod ae a minori ac interiori circumferentia ad solem maior trudit. nam qnae viaio tninus dislilt, a proxima primae iritli circnmfl'rentia rcfrangitnr. mínima autem exterioris iridis circomferentia proxima esl itaqne ea pnnicenm colorem laabebit, ilü antcm proxima et tertia inxta pa·opoa·tionem. exterior iris b, inteto ¡·ior n; colorea e punicens. d viridis, e pnrpun:us. pars autem illa quae Pst j; llava apparet. ceterum trC4 arcos aut piures facti ad hoc nsqne aevi nnnqnam fnernnt, qnia secundns obacurior evadat, adeo ut tcrtia refractio admodum infiama redtlatur nec ad soleto pervenire qneat. S. Porro arcnm caelesletll nec in circulmn evadere posae nec in portioncm semicirculo maiorem, atque de celeris quae illi accidunt, ex descriptione liet considerare volentibus apertmn. nam 20 hemisphaerio anpra tenninantem circulnm n posito, centro autem k, atqne pnncto qno•lam alio cen K exorienll', si lineae qnae a k in turbinis speciem proci•lunt, velnt axem lineam g k faciant, t:l lineae a k Afl m prodnctae ab hemisphaerio ad g auper angnlum maiorem refrangantnr, lineae qnae a k ecrediuntur, circuli ee orae applicabunl atque ai in astri exortu obitnve fiat refractio, diwidia arculi portio qnae supra terram ait, excipietnr ab horit.onte. ai "Yero dum astrnm aupera in parte raeli eat, refrangatur adapectua, temper arena minor dimidia circuli forma aumnitnr, miniuaus autem, 10 dutn illud circulum attingit mct·i,Jianum. oit e ni m primutn in oriente g, et linea k m in g refrangatnr; atque plan um e, quod a tergo triaugnli g k m est, educatur. uihil enim teferet, ai quodlibet plannm 376 ex hia quae aupra lineam g k inxta triangulum k m g conaistnnt, ednclnm sit. orbu itaqne aectura circnlus ea·it. maximus ait e. linf'ae igitnr a punctis g k hac ratio ue ductae laauntptione perfringens, mugitnm edere cnm ingenti. fragore sol!'t, qni tonitrn dicitur, modo haud ahsimili apiritua vehementer in a~ua impul.si. fnlgetra est spiritus ignitu1 et coruscans, dum nubes dtntmpitur¡ quae tonitrn antecedere solet. cum tamen post ÍlJSDm fiat, siquidem quod oculis perci¡litur, ei ~od anribua obiectum est, antevt>rtere natura comparatum est, qutppe illo e longinquo adspectabil~ hoc tum demum exaudibili cuut anribus appnlsum sit, praesertim quando alterum omnium naturarum celeritate ma.'l:ima praeditum est, ignita scilicet natura, alterum mi- 10 nus volncre, IJuod est naturae spirabilis et aereae, non antequam anres pepulent, ad auditum pervenit. at vero quod fulserit, ai ad terram naque cursim illisum ait, fnlmen vocatur. sin semiustnm quidem, sed universllm tamen violentumque incuhuerit, J!reater, hoc eat acr.ensna turbo, dicitnr. qnodsi prorsns ignis nihil mterim conceperit, Typhon vocatur; qui est vortex procellosus et everberans. horum quicquid in ten·am ímpetu decubuerit, sceptos, id eat fnlmen, nominatur¡ qui psolois dicitnr, cum fuliginem contraxerit, arges, si raptim emicuerit, elicias, si lineari apecie conformatus est. scepti dicuntnr quaecunqne fulmina in qnidvis illisa aint. ad summam, eorum quae in aére apparent alia specie tenna exsistunt, alia )O etiam habt>nt naturae aubstantiam. apeciem tantnm exhibent aren• caelestes et virgulae aliaqne hniusmodi. snbstantia etiam apparent fulgores caelestea, et quoa emicautes vocamus, et crinitae stellae, et Üs aimilia. arcos eat apecies aegmenti solaris vel lunaris, edita in nube humida et cava et perpl'toa¡ quam velut in apeculo intuemnr, imagine relata in apeciem circularis ambitns. virga est arcos caeleatis exhibitio in directnm confonnata. area est edita imago aidereae claritatis nndique illustrata, hactenus ah arco differens, quod 1 ille e regione aolia ac lunae vi~endnm se e:xhihet, cnm area aidn• totum ambitu cingere orbicnlari soleat. fulgor est ignis collectio, qui in acre exarsit, per caelum ille quidem aut iaculari specie tranameans aut uno loco fixus. at eiacnlatio ignia f'st enatus attritn in aére, pernici motu invehens, ob eamqne pernicitatem oblongam fonnam aimulans. fulgor .6xus est extensio longe .Porrecta et loco pemtaucns, et tanqnam prolluvium sideris. quodst in alteram fartem dilatetnr, crinita stella vocatur. saepenumero autem evemt nt fulgores tempore multo maneant; saepe ut confestim exstinguantur. ID complures itcm et aliae rerum fonnae cernuntur in caelo apparentium, ut quae fa~:es, qune trabeculae, qnae dolia, quae scrobea nuacupantnr, omnia ab earum rt'rum similitudine appt>llata unde nomina mutuata sunt. eaque partim in occidua mundi parte, partim in oriente cernnntur, partim t>tiam ambiguo in utrauque partem editn; raro velseptentrionali vel auat1-ino. ceternm omnia incerta. qnippe nihil huiuacemodi hactenus proditum eat memoriae ita fuwe coustahilitum rato sito et constituto, ut sempt'r conapicnnm fuerit. atque huiuscemodi suut quae in natura animabili aeriaque 6.unt. iam vero terra continet etiam ipsa in ae, at aqnae, ita apiritua ignuqae

206

DE MUNDO.

acaturiginea, qnarnm qnaedam anh terra latent, ocnlis humania snbductae, multae apiracnla habent emisaariaque vaporu, ut Lipara, nt Aetna, ot Aeoliae inanlae; quae quidem aaepe et ipaae flnminnm more ftuunt ignituqne ferri glebaa evomnnt. nonnnllae vero hninamodi acatebrae aecundnm fontes sitae aquu inde manantes calefaciunt, aliquae inde nt tepentea, effen·efactae aliae, qnaedam modice temperatae ut emittantur. multis etiam in locia orbis exitns apiritunm pari ratione patefacti aunt, quornm partim fanatico furore afii.ciunt homines propina accedentes, partim tabi6ca vi absumunt, partim fatidicoa ef1iciunt, nt Delphici el Lf'badici; "ant et qui prorso ana enecent, ut in Phrygia. frequenter 6t etiam ut congenitua spiritns in ten·a conditus, cum aberrans insinuarit in abstr·naoa qnoadam eins atqne caecos meatua, quasi aedibus auis erumpens, multia in locis Tibrantem motum cieat. est etiam, nec raro, cum flatua advena intronus in terrae caTa irrnmpena, deinde exitu omni exclusos, intna aese versando ingenti vi terram quatiat, neqnicquam exitum inde quaeritans; ex qno 6t naturae facinns qnod vocamns 396 terraemotum. terraemotunm autem ii qui ad angulos acatos in obliquum qnatiunt, epiclintae appellantur quasi in transversnm ae agentes. auraum vero deoraumque ad anguloa rectos iactantea brastae Tocantnr, a aimilitndine aquae effervescentis. at qui labes terrae relinquunt in cava aubsidentis, ah hiatu chasmatiae nominati snnt; qnem hiatum ii qui vi en•ptione facta patcfaciunt, rheetae, id eat eCfractorea, dicti annt. iam hornm aliqni flatum aecnm ernpturum rapiant, alü aaxa, alii coennm. annt qua fontium acatebras edidere, qnae antea non erant. ostas, id est trnsorea, vocant, qni uno obnixn 111bvertunt quod impulerunt. sunt etiam qui qnassahundi atqa.e ntroque declinantes vibrantesque, qnod moverint, aemper erit o gnnt, oh id palmatiae, hoc est vibratorea, die ti; efliciuntqne terraemotum tremoria non di.uimilem. appellantur etiam mycetiae terraemotua qni cnm mugitu qnatiunt, indito ob id nomine, quanqnam aepe terrae mngitns absque terraemotn conti,erit; id quod assolet, enm ·r.iritns impar cratiendae terrae fnerit, mtnsqne cohibitns ac CODTO utns a1ietarit ampetn vehementi. adrle quod Ratas qui ternm aahierint, corroboratiorP.t fiunt a liquoribu• tP.rrenia, qni intna conditi sunt. proportione his responden! ea qnae in mari eveniunt. uam r.t hiatos fiunt maria et recessus undarnmque excursiones, inlO terdnm reciprocantea, interdum eluvie retro non recurrente; id qnod proditnm eat circa Bnram Helicemque contigisae. saepennmero etiam in mari evaporationea ignia exsietunt, fontes exacaturiaot, oatia flnTiornm aperiuntur, arbores enascuntnr, Jluxionea et Torticea exsiatant, inatar eornm habentea qnae a ftatibns deaignari dictum eat, non in medio mari modo, sed etiam in euripis et in fretia. aiunt etiam mnltos aestus undarnmque anblationea statis qnibasdam temporibaa cum luna circnmagi. atqne at in uniTersam dicam, cnm elementa in aere in terra et in mari commoda iuter se 30 temperatura mixta sint, uimirnm aCfectionum qnoque similitadinea iiedem constant in ipsia, in singulia illae qnidem naturu ortos alternante. et interitns, nnivenitatem Yero assenantea generationie immunem atqne corrnptionia. S. Tametsi exatiternnt qni eeae admirari addnbitabnndi dicerent, qui lieri tandem posset, si e priacipii.~ contrariie mundos conatitit, siccia dico et humidis, frigidia et calidia, ut iam din non dis6 aolatns fuerit atque interierit, perinde qnui mirari quis~am debeat quonam pacto CÍTÍtas incolumis perduret, quae e gentabw contrariis composita sit, egenis inquam et dintibua, iuvenibua et eenio confectis, inlirmis et valentibus, pravis atqne innocentibas. ignorantia eat iata utiqae hominnm, hoc ease in concordia civili non Tidentium longe admirabilissimnm, qnod ex mnltie ipsa unum efii.cit affectum ~t e dissimilibna similem, omnis illa quidem uaturae taaceptrix et fortnnae. atque haud scio an etiam contrariornm appetew ait natura, ex eisque consona, non item e similibne conficiat. to aic certe ipsa marem cum femina coninnxit, non etiam cnm sao hornm utrnnque sexo. quin primam etiam concordiam per contraria, non per similia devinxit. adde qnod ars natnrae aemnlatrix hoc ídem facit, aiquidem pictura albornm oigrornmqne colornm lnteornmque et rubrornm naturas inter ae attemperana efli~ea remm eiAcit comonaa exemplaribn•; mwica acatis et gruiba• 10DÍI fO

l.,ngiaque et breTibas una permixtis in diTenis vocibns, unum ex illia concentum ahaolutum reddidit; grammatica ex elementie vocalibos et matia inventa temperatura, artem omnem litteraturae ex illis compositam reliqnit. hocqne nimirnm illud est quod apnd 10 Heraclitam legitur, acotinam ah obacnritate cognominatum. •criepa• inquit •et minime crupa una TÍoxeria, consentiena et dissentiena. consonan• et dissonana: nnnm etiam ex omnibna omniaque ex uno.• itaque nniversornm coagmentationem, caeli inqnam et terrae et univerai mnndi, cinno quodam principiornm anmme contra1iorum commode attemperato, uatnra ipsa digesait una eademqne concinna cohaerentia, quippe aiccum humido, calidam frígido, gravi leve mixtum, et rectum orbiculari. terram etiam omnem, omne mare, aetherem, aolem, lanam, et poatrt!Dlo totam caelnm, vis una per omnia pertinena ~erto or~e de~c~psit concinneqne digesait, e diveraie apsa natuns atque ampermaxtas, a!re terra 1gne et aqna, mnndam JO architectata. camque eum etiam globosa superficie comprehen~ aet, naturas qnam maxime contrarias, Telnti erlicta concordia et imperata, adatrinxit ad conaeumm matanmque commercinm; caiasmodi rernm molitione aninraitati ipai aalutem machinata eat. haiw autem rei causa est concordia elementornm. concordiae porro causa eat aequahilitas, et quod alterum altero non plus pollet: ad aeqni- 3f1l librium enim adaequant gravia cum lnihas, calida cam iia qa.ae ipaia opposita •nnt, natura ntique nos docente in maioribu aequalitatem tutricem esse concordiae et aenatricem, concordiam autem mnndi eaae salutem, rerum omninm parentia ac longe omnibns praeatantis pnlchritudine. nam qaae tandem natura praestabilior apso? qa.am enim dix~ris enoque, eiua atique ipaiw mundi pars erit. nam quicquid pulchritadine praeditum eat, id qnasi gentile mandí hahet cnm eo nominie aocietatem. adeo c¡uod recte atque ordine conatitutum eat, id a mandí nomine concanne digertam Graeco sermone consentaneaque partiam compoaitione •pecioanm eaae aigni&catar. ecquidnam eat aatem aingularnm partinm, quod cnm eo aequiparari poaait ordine, qao caeleatia motna temperatua eat et constitutna? aole atiqne et lana. reliquia iteut 1iderihua intra apatía ae ml)veoti- "' h•u n:quuitiNime emodulata a 1eculo in ncalum alteram. ase eoquae tandem Tices tam ratae eaae poaannt quam est encte comparataa a natura tempeatatnm anni tenor in orbem redeantinm? omnium ille quidem rernm fecunditate praeditus, aestates deinceP' hiemeaque referen• temporibu deatinati.s, aimnl diea et noctes moffeuis vicibw alternantes, e qnibaa men1es anansque conficitnr. ac m~itudine quidem ambitnm longe aammam complexna motu perninasimo circamagitar, claritate einceriesima praeditue, vi etiam potentiaqne fretrae exaorte nt aeDÜ sic interitue. hic omuinm ani.maatinm naturas, tum aqnatilinm, tnm pedeatriam, tum etiam in elemento spirabili victitantiam, aegregat, üaqne apatía "Vitae auie admetitnr motibns. ex hoc animam dncant omaia; ab hoc animam habent animantia; ex hoc deniqne miracala rernm novarnm ex- ID sistunt, qa.ae atatie temporihaa eOiciantur. Til ventornm ornninga in ac ipsa conJiictatur; fuJmina e caelo cadant; plu-riae procellosae atque atapendae aabitoa frasorea edant. unde lit ut et TÍ humoria expresaa et vi ígnea diiBata conatitnatar aniversi concordia. iam Yero terra omai genere veatita atirpiam frnticantium, riguisque uuberans large ernmpentibas, trita veatigiis animantium quae in ea passim circnmferuutor, omnia tempeatiTe proferens ex aeae et vesetana hospitaliqoe ainu excipiena, cam innameras ipaas rernm formas perferat ab eiaque mnltipliciter afficiatnr, nihilo seciaa tameu natnram assenat indomitam aeuectnte, qnamlibet ipaa motibua contremefacta, andit superJiuentibua prolnta, incendiia denique inftammata modo bac modo illa parte sui. quin etiam illa ipsa omuia 30 censeri merito poasint incolamitatis eiaa causa commode evenire, salutemque illi aempitemam prae$tare, aiqaidem ea motu qnuaata continuo prosiliant venti qui introraaa inaiuuarant, ntique apiraculie terrarnm diaceasibas patefactia, at auperiua dictum est. imbribua etiam tum expnrgatur, cum omnia peatifera in ea ablunntur. ad aincerioremqne conatitationem aaper subterque tum redncitur, cum auna perspiratnr. et conftagrationea qaidem quod concretina eat 1 terrae concoqnnnt; coagelatiouea item quod inJiammatum e1t, id attemperant ipaae atque remittunt. ac tiogularnm qaidem reram

DE MUNDO. aliae oriuntur, aliae Tegetantur, et aliae occidunt, cnm interim ortus c:ompescant graasantea iuteritua, rurausque inte1 itua rerum leveut ortos exnberantea. uuica 'Yero ex omnibus con8ata incolumitu permanet ipsa in ael'um, cum ínter ae rehus ex ad ..erso obsiatentibus et cedentibus viciasim atque praevalentibn.t nni..eraitas conaerTetur in aempiternum, noxam nullam coutrahens. tO 6. Hestat ut aummatim de causa diaaeramua quae cunctarum ipaa 1·erum 'YÍm habet tntricem et continentem, quemadmodum cetera peratrinximus. Bagitü enim instar esset, cum de mundo dicere inatituerim, tractatu ai minos exquisito {ortuae, at certe qui sat esse pouit ad formnlam doctrinae crassiorem, intactam praecipuam mundi partem principemque praeterire. Tema igitur aermo est, a maioribnsqne proditus ínter omnes homiues, univeraa tum ex deo tnm per deum constituta fuiase atque coagmentata, nullamqne natoram satis instructam ad aalutem esse posse quae cib·a dei praesidium auae ipsa demum tutelae pennissa sit. quocirca l'eterum nonnulli eonsque provecti aunt ut haec omnia dictitarent deorum esse plena, hauririqne eornm spectra ah hominibua oculia et auribua reliquiaque sensibua, aententiae illi quidem fundamenta iacientea dilO Tinae forta~se potentiae, non ítem divinae naturae congruentis. etenim cunctorum quae rerum natura complectitur cum aerTator eat deos, tum vero qual'cnnque in hoc mundo quoqno modo per.6cinutur, eorum omninm idem genitor est; non aic lamen ipae ut opi.6cia in morem animalisque lassitudinl'm aentientis labore aflici poasit, ut qui ea facultate utatnr qnae nulli cedat difficultati; cuius ipae Ti facultatia omnia in potestate continet, nec minua etiam quae longius ah ipao videntor ease summota. aummam igitur et primam aedem mundi sortitus, ea de cauaa hrpalus quaai supremua appellatus est, et ut inquit poeta, in aummo culmine uniTersi caeli auum habet ipse domicilium situm et collocatum. maxime nro vim eius aentit numineque eius ante omnia fruitur id corpua quod proxime eum aitum est, tum qnod secundum ah hoc sitnm habet; et unumquodqne deinceps, prout aituum ordo ad nostrum usque locum natura 50 coustitutua eat. quo fit ut terra et trrrena omnia, quam longissime ab diTinitatia adminiculatione abscedunt, tam in.6nnitate aumma aint ipsa concinnitatisque sibi conaentaneae maxime expertia, atqne ideo multo tumulto exagibfta. atqui cum ita ait numen divinum natura aua comparatum, qnoquo ut verana penneet, nimirum ea in qnibua ipai versamur, ac nobis auperiora, pro eo quantua eat accea.19S aua ad deum vel abscessus ab eo, eius opitulationem quoque aentiunt. proinde id praeatabiliua esae censemua, deoque tum decentius tnm magia conaentaneum, ita de eo opinari ut dicamus potl.'atatem illam in cat'lo sedea auas habentem incolumitatia causam rebua univerais praestare, iis quoque quae longiua ah ea remota aunt; nec illia aasentiri qui eam ipsam poteatatem per omnia pertendentem, et Tentitantem ad ea qooque qnae nec at. utrobique autem eml'rgit qnoddam ah,urdum el rationis egrediens metas. nam igncm aut aerem animal eue dicere rationis egreditur fines; et asserere rorsus animalia non eaae, si insit in ipsis anima, perabsnrdnm est. videntor autem ideo putaue in his animam eue, quia totum et partes einsdem snnt apeciei. quare necease est ipsos et animam et partes dicere einsro dem ease speciei, si animalia ex eo finnt animantia, quia in ipais aliqna pan continentis recipitur. quodsi aer quidem disct>rptus eiusdem est speciei, anima autem est dissimilium partinm, patet aliam ipsios partem inesse, aliam non inesse. necease eat igitur ipsam aut similium esse partimn, aut non in quacunque totius ineaae parte. patet igitur ex dictis neque cognitionem ex eo competere animae, quía constet ex elementis, neque recte vereque dici motum eidem inease. at quoniam cognoscere, sentire, opinar~ insuper cupere, deliberare, et omnino appetitiones, ipsius animae sunt, motos etiam animalium loco ab anima lit, et insuper accretio status atque 6 decretio; quaeret uliqoe qnispiam utrum horum unnmqnodque toti animae competat, et nos intelligamus et sentiamua et moveamur ceterorumqoe unumqnodqoe agamns patiamurque tota, an aliia alia partibus'! ipsom praeterea vivere utrum in horum aliqno uno an in pluribua an in omnibus consistat, au sit eius alia quaedam etiam causa? atque sunt qni dicant ipsam esse partibilem; noaque alia eius parte intelligere, alia cupcre censt'nt. quid igitur ipaa.m continet animam, si partibilis sit? non corpus, quippe cnm contra potius Yideatur, animam corpus continere; quapropter et egressa dissolvitur corpus atque putrescit. si \gitur aliqnid aliud ipsam coutineat to auamque faciat, illud erit potissimum anima. at oportehit de illo etiam quaerere, utrum unom an multarom ait partium. atque si ait unum, cur et aniruam continuo non dicimoa unum eue? sin partíhile, rorsus ratio qnaeret qnidnam sit illud quod illntl etiam continet? atqne hoc pacto fiet in infmitnm ahitio. dubitahit etiam qui... piam de partibua eius, quam unaquaeque potentiam in corpore habeat nam ai an.ima tota totum contineat corpua, oportet unam-

quanque etiam partem aliqaam partem corporis continere. id autem ease non posse videtur: quam enim partium corporis intel. lectus ant quo contineat pacto, .6.ngere quoque diflicillimum eat. videmus anteJo et plantas diTisaa "Vivere, et animalinm insectorum !la nonnulla, utpote animam, et si non numero, tamen specie eandem hahentia.. itaque partium utraque et sensnm hahet, et per aliquod tempns loco movetur. nec absurdum eat, si non perdurant instrumenta nanqoe non haheat ut uaturam conservent; sed nihilo miaua omnea ia utraque pa11iom insnnt animae partes. atqoe animae partes eadem sub apecie collocantur atqne tota, illae qnidem, quia non separahiles sunt, tota autem anima, quia indivisibilis cst. videtur autem et id principinm qnod ineat in plantis, anima quaedam esse: haec enim sola communis est et plantis et animalibos. atqne haec quidem a aentieadi principio aeparatur, aensum autem nihil habet JO sine ipsa.

u. Dictis hisce qnae a maioribns de anima nohis tradita eunt, re- 412 deamus rorsos oportet, atque enitamur velnt ah initio determinare quid anima ait, et quaenam ait eius communis maxime ratio. dicimus itaqoe gem11 uuum quoddam eorum quae snnt ipsam substaDtiam esae, atque huins aliud ut materiam, quod quidem per se non est hoc aliqnid, aliud formam et apeciem, qua quidem iam hoc Jili. quid dicitur, et tertinm id quod e:s: istis constat atque compouitor. est autem materia quidem potentia, forma Yero actns atque perfe- to ctio, quae qoidem bifariam dicitur: quaedam enim est ut scicntia, quaedaw ut contemplatio. maxime antem corpora Yidentor esae aubstantiae, et ipsorom ea magia quae naturalia sunt: haec enim ceterorom principia sunt naturalinm Tero corporum quaedam h ... bent vitam, quaedam non habent, sed ea vacant. vitam antem dicimas nntritionem accretionem atque decretionem; quae quidem per id ipsnm lit quod vivere dicitur. qoare corpus omne naturale particepa vitae snbstantia est, et ita substantia ut composila. atqoe cum tale etiam ait corpus, id eat habena Titam, corpua non erit anima: corpus nanqne nou auLit rationem eorum qnae suot i:n subiecto, sed ut aubiectnm flOtioa est et materies. necesae eat igitur animam substantiam esse, pe rinde atqne formam, corporis natnralis, 20 potentia vitam habentie. snbatantia vero actos est et perfectio. talis igitur corporis est perfectio atque actos. sed com perfectio atque actos bifariam dicatur, ut di:s:imua (quidam euim est ut scientia, qaidam Ut COntemplatio), ratet animam actum esse perinde a\qoe scientiam. nam ex eo qota anima est, et somnus est et vigilia; atqoe Yigilia quidem contemplation~ aomnos autem scientiae operatione yacanti aimilis est. altera antem alteram in eodem, scientia inquam contemplationem generatione praecedit quapropter anima prim~a eat ac!oa perfectioque co~~ris ~atu~alis potentia vit_am habentla, et taha plane nt partes 1psma .smt matrnmen.ta. enunvero 6 partes quoque plantarom matrumenta ame controversia sunt, quamTia Yideantur penitus aimplicea esse. eius enim qnod circa fructum eat, tegmen est foliom, et froctus illud. radice1 praeterea Yicem anheunt oris: utriaqne nanqne trahitur alimentum. ai igitur commune quid de omni anima ait dicendum, ipaa perfectio t'rima pri.muaque actos est corporis naturalis, cuins parte• sunt instrumenta. iccirco non quaerere oportet si nnum sit anima atque corpus, aicut neque ceram et lignram, neque omnino materiem cuinsqne et id cuios materiea eat. nam cum unum et esse multifariam dicatur, actua est id qood proprie unum est, att¡ne proprie est. universaliter igi- to tnr diximus quid anioa sit. est enim ea sobstantia quae eat ut ratio. haec aotem eat quidditas corporis talia; et perinde at«{"e ai aliquod instrumento mm artis natnrale corpus esset, ce u aecuns: eiua nanque suhatantia ipsina eaaet, ut patet, aecuria ratio; idque esaet anima. qua separata non esaet ulterius, ut patet, aecuris, nisi nomine tantma. at aune e.t securia. non namqne talis corporis anhatantill ratioque est ipsa anima, sed naturalis, ut diximns, talia, qood in se mota. atatuave principium inaitum hahet. atqne id qood dictum e~t, in partibus etiam inspicere licet: nam si oculos esset animal, eiua anima viaua ipse nimirnm esset. hie est namque, ut patet, oculi substantia, quae eeae habet ut ratio. oculus aatem eat materiea viaus; quicum :!0

DE ANIMA 11.

215

defecerit, non ulterina erit oculna nisi nomine tantam, et perinde esse diversum, idqne solnm, perinde atqne perpetuom, ah eo qnod atque lapideus ni etiam pictus. id igitur quod de parte dictum est, occidit seinngi aepararique potest. ceteras autem animae partea ad totum corpus vivens accommodare oportet. est enim hic ratio- aepa•·ahiles qoidem non esse, nt quidam assenmt, ex Üs quae dixinum similitudo. nam ut para ae habet ad partem, sic totus sensus mns patet. ratione vero differre, non obscurum esse vidett1r. senad totum sensitivum corpus, ut talis est rationis. non est autem id aitivi nanque ratio diversa esta ratione principii opinandi, siquidem 30 diversa annt sentit·e ac opinari et unnmquodqne dicton~m similiter. potentia vivens, qnod ahiecit animam eaque vacat, sed id quod ipaam habet. semen vero fructune id est quod potest tale corpus at vero quibtudam animantinm cunctae partes, ut patet, insnnt, quibusdam nonnullae. sont et quibua una tantum inesse videatur; atq~e 413 evade re. ut igitur incisio visioqne, aic est vigilia actoa; et ut TJsus runas instrnmentique vis, sic est anima actus. corpus aotem est id id ipsum differentiam animantinm facit. qnam autem oh causam 1ta 414 qnod, ut diximus, eat potentia vinos. verum ut pupilla visusque .&at, postea perscrutahimur. eadcm et circa aensus fieri videmna. oculns cst, sic anima et corpus est animal. animam igitur non aepa- quaedam enim omnea, quaedam aliqnos, qnaedam unum duntaxat rahilem esse a corpore, vel partes ipsius nonnullaa, ai partihilis sit, hahere videntur, tactum inqnam, qui qoidem est omninm maxime necessarius. quoniam autem id quo vi,.imus quovc sentimos, bifanon ohscurum esae videtur. corporis nanque partinm patf't aliqnaa animae partium actum esse. nihil tamen vetat ut aliquae partimu riam dicitur, perinde atqne id quo scimus, et id etiam qoo sani sumus atque valemos ( quoddam enim scientiam, quoddam animana aint separabiles animae, propterea quod corporis nullius aint actus. dicimns, quippe cum utroque acire diLamns. et alind sanitatem, at ohscurum est, necdum pat~t, si perinde corporis anima sit actus nt gubernator actos est navis. hoc igitur pacto universaliter de aliad partem corporis aliquam vel totum dicimos corpus: atqne hornm u trunque, tam scientia quam san itas, forma quaedam et speto anima determinatnm descriptumve siL .2. At enim cum ex obscuru quidem, magia autem manifestis fiat cies est et ratio et tanquam actus soscipieutis, scientia quidc1n aci- 10 id notum quod eat dilucidum ac notins ratione, enitendum est rur- entis, sanitaa aotem sani. actos enim agentinm in eo qood patitnr atqoe disponitur esse, iuesse videtnr; anima autem id est, ut patet, 11U hoc pacto de ipse anima pertractare. rationem enim definitivam non solum esse significare, ut complures dicere definitiones viden- qno vivimos et quo sentimos ac intelligimus primo) ipsa ratio quaetnr, sed etiam in ipsa cansam ioesse ac apparere oportet. nnnc dam erit et forma, sed non nt materies atqne snhiectum. nam cum antem de6nitionum complnres ut conclussiones esse videntnr. ve- suhstantia tripliciter dicatnr, ut diximus (quaedam enim est forma, lnti quid est qnadratio? confectio lignrae latemm aec¡ualium angu- qnaedam materies, qoaedam id qnod ex utrisquc componitur; et lorumque rcctorum aequalis altera ex pute longiori ligurae. atque materia quidem est, ut patet, potentia, forma autem actos), cuna definitio talis concluaionit occopat locum. at ea quae quadratio- igitur, ut diximos, aubstantia dicatur trifariam, animansqoe id ait qnod ex utrisqoe, corporc inquam et anima, constat, corpus Don 110 nem inventionem e51e mediae dicit, ipaius rei cannm, ut patet, usignat. dicamns igitur, bine considcrattonis initio aumpto, animatum est actos animaf', sed ipsa corporis alicnins est actus. iccirco recte ah animato vita seiungi. atqne cum multifariam vivere dicatur, admodnm putant ii quihos anima ne9ue esse sine corpore neqne ~ etiam ai unum tantum istorum insit, vivere illnd dicimoa coi inest, corpns aliqnod esse videtor. etenim tpsa corpus quidem non est, est autem corporis aliquiJ. et inest ob hoc m corpore, atqoe in nt iutellectos, sensos, motus loco ac status, et insuper motio nutrimento et accretioni decretionive accommodata. quapropter et nni- corpore tal~ non in quovis sine discrimine u!lo, qnemadmodom vevenae plantae Yidentnr vivere, qoippe cum videantur in se ipaia teres ad corpus ipsam accommodahant, nil•il prorsus determinantes, vim hahere talem atque priacipiom, quo ad contraria loca tam in- qnodnam illud et qnale sit corpus, non recte, 11t patet, qoippe cnm crementa quam decrementa soscipiunt. non enim suraum qnidem non videatur quodvis aine nllo discrimine qoodcunque suscipere. accrescunt, deorsuru autem non accrescont, sed ad atranque aimili- hoc autem p:.cto cnm ratione etiam fit. actus enim uniuscuinaque so ter differentiam, et omni ex parte semperque nutriuntnr, et eous- in eo qnod ~st potentia, et in propria materia suapte natura .6eri que vivont qnoosque po53unt alimentum accipere. atqoe haec qui- esseque solet. animam igitur ~erfectionem qnandam eios et actnm dem vis a ceteris seiuogi aepararique potest: ceterae autem in ipaia ac rationem esae. quod potentJam hahet ut eiusmodi sit, ex Üs qoae mortalibus ah ista nequeunt separari. quod qnidem in ipsia perspi- diximns innotcscit. 3. Animantium antem quibnsdam omnes insunt potentiae di- 30 citur plan tia. nulla enim proraus in ipsis, ut patet, alia praeter hanc ctae, quihnsdam nonnnllae sunt, et qnihusdam una tantum inesae 1 animae potentia atque ofli.cium inest: Yivere igitur oh hoc principinm viventibus omnibus competit. animal autem est oh sensom "Tidetnr. atque potentias animae diximns has, nutritivom, senaitiprimo: nam et ea qnae non cientur motu nec mutant locum, sensum vum, appetitivum, loco motivum atqne intellectivam. et plantis qniantem habent, non solom Tivere dicimns, sed ctiam animalia mm- dem nutritiYnm est dontaxat; aliis aulem et id ipsum et sensitivum. & cupare solemos. at vero ex sensibus tactos primo cunctis anima- quodsi aensitivnm inest, appetitivum etiam inest. nam appetitua libas inP-st. atqne ut vcgetativnm a tactu senauque omni, sic a cete- cupiditas est et ira atqoe volantas. animalia vero cuneta nnum el: ris tactos scparari aensibtu potest. eam antem partem animae ve- senaibos hahent, tactnm inquam. at'{ne cni sensus inPst, ei volnptu getativam dicimw esse, coina et plantae participe• snnt. animalia etiam et dolor inest, et perceptio 1ucondi atqoe molesti. quihna Tero cuneta vim habere sentiendi tactu videntur. atqne qoam ob antem haec insunt, ea cnpiditatem etiam hahent: haec est enim apto cansam istornm utrumqne 6at, postea dicemus ac explanabimus: petitio eios qood aflicit volnptate. alimenti praeterea sensum hannnc eo usque tantum dicatnr, animam inqnam priucipium esse bent. tactus enim aensns est alimenti. nam aiccia et humidit, et eorum quae dicta sunt, et his ease definitam, vegetativo, sensitivo, calidis atque frigidis aluntnr viventia cuneta: horum aotem, at p.. intellectivo, etiam motu. qnaerendum autem est ntrnm horum tet, aenaoa est tactns. ceteris vero aensihilibus per accidena nutrinnunumqoodque ait anima an animae pars, et •i para, utrum hoc pa- tnr. nihil enim conducit ad alimentum aonus vel color aut odor. iO cto nt sit separabile ratione solnm, an etiam loco. atqne de noll- aapor antem nnnm quid est eorum qoae tactn percipiuntur. at vero Dnlli• qnidem istormn videre discernereque facile possumos, non- fames sitisve copiditas est, sicci quidem et calidi fames, frigidi vero nnlla autem dubitationem habenL nam ut plantae nonnnllae divi- et humidi sitis. at sapor horum quasi quoddam est condimentum. sae seiunctaeqna videntur vivere, propterea qnod anima qaae est verum haec declaran da posterius aunt: nnnc eonsqne sit dictum, in utit, actu qnidcm in anaqoaqne planta f'at una, potentia vero animantinm inqnam iis qnae tactom hahent, et appetitum inesse. 10 plurea, sic et circa alias videmos animae differentiu .&eri. cnm inde imaginatione Tero non patet: aed de hoc postea consideremna cidontur animantinm ea quae insect.a vocamus: u traque nanque par- oporteL nonnnllis inauper et loco motivum inest; et aliis ratiocitinm et aensum habct et motu loco cietur. quodsi sensnm hahet, nativum ac intellectus, ut hominibas et si quid sit aliud ta}e vel etiam praestabilius. perspiconm igitur eat unam animae ratlo~em !111 imaginationem quoqoe et appetitum habet. ubi nauqne est aensus, ibi dolor etiam exsiatit atque voluptas: at nbi snnt haec, ihi neces- esse perinde atque .&gura~: neqne eoim ibi figura nlla prae!er t~n­ ario cnpiditu ineat. de intellectn vero contemplativaque potentia gulnm eat et eas qoae demcepa annt collocatae; neque h&c ~ uondum qnicquam est manifeatom: aed videtur hoc animae gen na olla praeter eas quas diximns. at at in .6guria una commuW. rabO

216

DE ANIMA 11.

Jieri potest, qnae cunctis quidem ligurit accommodabitur, nullius autem erit .ligurae propa·ia ratio, air. et in animahus dictis fieri potes t. qnapropter ridiculum est et in his et in ceteris rebus communem quaerere rationem, qnae quidem nullíus eorum quae sunt erit propria ratio, uec in propria iudiTidua specie cuiquam accommodabitur, rationem cam omittentes delinitiouemTe quae cuilihet hoc pacto competere accommodariqne potest. at Tero quemadmodum in 6guris, sic et in anima lit. nam tam in liguris quam in aniananti10 bus in e o quod deinceps est collocatnm id inest poten tia, quod illo est prius: in quadrato nanque triangulus et in sensitivo vegetatiYum inest, ut patet. qmtpropter in singulis quaerendum eat quaenam sit cuiusque anima, velnt qnaenam sit anima plantae, quae beatiae, quae -41S deuiqne hominis. quam autem oh causam deinceps aic sese habeant, considerare oportet. sensitivnm nanque sine vegetativo non eat: at a senaitiTo Tegetativum in plan tia aeiungitur. rursus sine tacto nullus ceterorum sf'nsnum est: at ipse tactns sine ceteris est. complura nanque sunt animalium quae neque "fiaum neque auditum neque aensum hahent odoris. et eorum ruraus quae sentiunt, quaedam habent loco motivum, qnaedam non hahent. extrema autem atqae mínima rationem hahent et mentean. quibus enim mortalium iuest tO ratio, his sunt continuo et cetera cuneta: at quibns unumquodque illornm inest, iis non omnibns inest et ratio; sed quaedam imaginatioue vacant, quaedam hac sola TÍvunL de intellectu vero contemplatiTo ali'l ratio eat. qnae cum ita sint, patet horum cuiuaqne rationem animae maxime propriam rationem esse. 4. Necesae est uutt"m eum qui de his considerationem facturus eet, quidnam sit onnmqnodque ipsorum accipere; deinde qnaerere peraca"Utariqne de iis qnae aequuntur ac comitantur. qnodai dicere opoateat quid unumqnodque ipsorum sit, ut quid ait intellectivum Yelaensitivnm vel nutritivum, antea dicendum est quidnam sit intelligere, quid aentire. nam operationes actionesYe potentüa viaiIO huaque priores sunt ratione. quodsi ita ait, atque prius eúam obiecta qnam ista contemplari oport~at, primum de illis propter eandem cansaan, nt de alimento, de sensibili ac intelligihili, determinare oportet. qnare de aliml'nto 81'ne•·ationeYe primo dicendum e,.e Tadetur. nutritiva nanqne anima et c:eteris inest et prima eat et maxime communis animae vis et potenúa, qua cuneta viTentia viTUnt. cuina aunt operationes officiave generare nutrimentoque uti. haec enim operatio maxime omninm operationum TÍTentibua eat naturalis ( viventibua inquam iis quae sunt perfecta, non membris capta, quaeque non sine semine oriuntur ), nnumquodque inquam aliud sibi aimile procreare, animal quidem animal, plantam autem plantram, nt sint aemper hoc pacto condicionemque suheant quoad 1 poasunt divinam. id cnim ipsum appetunt universa, gratiaque ipsius omnia agnnt quaecunque secundmn natm·am aguut. duplex est autem id cnius causa cetera .liunt. atque uuum est quo, alterum coi. cum igitnr aempea· esse condicionemque diviuam subire continuatione ne«¡ueant animan tia, quia fiel'i nequit ut caducorum atque mortalium qnacquam iJem unnmque numero semper permaneat, ut unumquodque pote$t, sic aeternitatis condicionisque divinae partícepa est, aliud quidem magia, aliud autem minos; permanetque non ipsum, aP.d tale quale eat ÍJISUUI, numero quidem non unum, apecie antem unum. quapropter semen animalium et plantarum organum eat. est antem anima causa principinmque corporis viventis. atqui cum multifariam hace dicantur, anima pari modo tribus determiso n~tia modis causa est. nam est ea causa a qua prolluit motos, eat etaam coiua gratia cetera .6nnt, et insoper ut forma corporum auimatorum auhatantiave. atque cansam ut •uhstantiam animantiam eeae non est obacurum. causam nanque cunctis nt sint, formam ipi8Dl atque aubstantiam este patet. at TÍvere TÍTentium est esse; c:uius s~ue causa es t. ut constat, atque principium anima. praeterea Ktlla eaus qnod eat potentia, ratione einsdem. at anima viTentis eat corporis actua. patet etiam animam eaae cansam ut id cuiua gratia cetera fiunt. nam ut mens, aic et natura alicuiua gratia facit, quod quidem ipsiu• est .linis. atque tale est in Tiventibua anima, et a~cundum naturam. univ.eraa nanq~e naturalia corpora tam animalO liu~ qu~ plantarum amnaae sunt mstrumenta. quo lit ut i:::.int awmae 1me c:ontroTenia gratia. duplex eat autem id, nti · at,

cuins cansa cetera &unt; atque unum ~st quo, alterum coi. at Tero constat animam id etiam esse ande primum motus ad locum aecommodatus emergit. Terum haec ,.¡, non uniTersis inest viTeutibus. .6t etiam per animam et alteratio et accretio. sensns enim alteratio quaedam esse Tidetnr; sentitque nihil, quod non habeat ani- 30 mam. eadem est et de accretione decretioneve ratio. nihil euim incrementa natnraliter decrementaTe aaacipit, qnod non nutriatnr; et nihil nutritnr, quod non Titae partieepa ait. atque hac in parte aententia Empedoclis eat posthab~nda; qui quidem hoc non recte dixit, ac addidit ideo increnaenta plantas snscipere tum in radicibaa infra, tnm in ramis etiam aupra, quia terra deoranm suapte natura 416 et ignia suraum identidem pergat. primum nanque non recte accipit in plantis differentias dictas, iufra inquam ac auprL non enim eadem sunt omniam rerum et uniTersi supra et infra. sed quam habet rationem in animalibus capnt, eam snbeunt in plantis radicea, ai instrumenta dinraa et eadem operationibus officiisve dicere oportet. deinde quid est qnod continet tcrram ignemve, quae qnidem in contraria loca feruotur? distrahentnr enim, niai aliqnid ail quod ipsa prohiheat atque detineat. quodai ait aliquid, id estanima ipsa. quo .6t ut ipsa sit augendi causa nutriendiTe, non elemeuta, quemadmodum ille pntahat. aunt autem qnibns ignis natura canaa to simpliciter nutritionis et accretionis eaae Tideatur. ipse nanque solos omninm corporum ant elementorum nutriri ac augeri Tidetur. quapropter et in plantía et in animalibns putahit qnispiam ignem id eaae quod operatur. nrum non ita eat. aed cnm comitetllr canaam, est oh id ipsnm qnodammodo, non simpliciter cansa, sed talia ut potiaa animL nam ignia quidem accretio in in.linitum progreditnr, et eo usqne .6t combuatibile: at eorum omnium quae natura conatant, elt finia et ratio tam magnitudinis quam accretionis. haec: autem animae sunt, non igaaia; et rationia fotius qnam materiae. cum autem eadem TÍS animae ait et no trien da et generand~ primum !!O de alimento determinare necease est. haec enim a cderis potenW. hoc opere atqne munere aeiungitur. videtur itaqne contrarium ellll contrario nutrimentum. at non cuilihet qnodvia, sed id ei quorum alterum ex altero non aolum mutuo g"neratur, aed incrementa etiam anscipit. complura nanqne contrariorum Jiunt quidem ex ae mutuo. aed non a sois omnia contrarüs incrementa aaacipiunt, ut ex aegrotante fit sanum. at nro nec illa modo eodem aihi mntuo nutrimentuan esse .,.¡dentar: aed aqua quidem alimentum est igu~ ignia autem non nutrit aquam. at in aimplicibua col'forihna horum alterum alimenti, alterum eius quod nutritur maxame auhire rationem Tidetnr. nrum nanque is locns dubitationem hahere Tidetnr. aunt enim qui dicant simile simili nutriri, quemadmodum et accreacere. JO qnibusdam autem, uti diximus, non haec aententia s~d contraria placet; cens~ntque non aimile simili sed contrario contrarium ali. etenim fieri nequit, ut inquiunt, ut a aimili aimile patiatur. alimentum autem mutatur atque digeritnr; mutationemque rerum omniam in oppositum Tel in medium eaae constat. praeterea nutrimentam quidem aliquid patitur ah eo quod alitur; hoc autem ah alimento non patitur quicqnam, quemadmodum nec a materia faher, sed ma- J teriea, nt patet, a fahro, qui quidem ex olio mutatur tantum ad operandum. at enim interest plane, an nntrimentum ait id quod ultimo tandem adinngitnr atque additur, an non laoc, 1ed id qnod primum ingreditnr. quodsi ntrunque quidem est alimentum, alterum tamen r1t digestum, alterum indigestwn, utroque modo et contrario contrarium et simile simili dicere licet nntriri. nam ai nt indigeatnm aumatur, contrarium contrario alitnr; sin ut dig~stum, aimile aúnili hoc pacto nutritur. quare patet illoa ntroaque partim recte partim non recte dicere atque sentir~. cum aut~m nihil nutriatur quin haheat "fitam, auimatum id erit corpus quod alitur, ea aane so ratione qua est animatum. qnare ~t nutrimentuna ad uimatam per se refertur et non per accidena. atqoi diversa est ali.menti ratio, nt nutrit et aoget. nam ut ipaum alimeutum quantum est quoddam, auget ¡ ut eat hoc aliquid et substantia, no tri t. couaervat enim snbstantiam, et est eousque qnousque notritur. efficit praetena generatiooem ac ortnm non eius quod alitur, sed talis quale eat id quod nutritnr. iam enim est ipsa anbatantia; et nihil ae ipaum geuerat, ~ed c:onaervat. qnare tale quidem auimae principium est talle,

-yu

DE ANIMA II. ut id c011servet qnod ipsam habet, ea ratione qua ipsam habet. alimento m autem ad operandom praeparare Tidetor. quapropter alifO mento privatum esse non potcst. at vero com hoc in ollicio tria eint haec necessarioque concorrant, id inquam qnod nutritor, et quo notritnr, et quod nutrit, id qnidem quod nutrit, e5t anima prima, id aotem qnod nutritor, corpus est, quod animam habet: at ·id quo notritnr, alimento m est. atqoe cum ait par uninrsas a fine res appellare, fiuisque hoios anitnae ait gt>neratio talis quale est id qnod ipsam habet, erit anima prima principi01n geuerandi tale quale est iet aut praYnm aut ...astantem guatum aaporem. "YidPtur autem potahile et impotahile eaae principium. atranque enim gusto percipitur. "Yet"Um aherum est pra"Yum guatumque devaatat, alterum est amicom naturae. eat autem potahile guatui com tacto commune. at Tero cum gustabile ait humidum, necease J e~t et instntmtntmn aenaoa ipaina neque humidnm ellf' acto, neque tale ut humectari non poaait humidumque evadere. patitur enim aliquid gnatus ah ipso gustabili, ea Talione qua guatabile es t. necease est igit~r instrumentu.m guatua potentia c¡uide~ humidum esse, 1mmectan antem acto; 1tA autem humectan ut etua conaervetur, c:um huniectatnr, et ratio. aigaum antem eat, linguam neqne cum eat nlde aicca ueque cum est nimia humida, •entire. u enim tacto•

EeZ

220

DE ANIMA 11.

Jit humidi primi, perinde atc¡ue ai cum pnegnstanrit qnispiam n~ he~entem acremn saporem, deinde alium gustet. et nt in aegrotan~~· &t, qnibus cune~ Tidentur amara, quia liugna .entiunt tali so hnmaditate ref~:rta. apecaea antem saporum ita aese habent quemadmodnm colorum. dulce nanqoe et• amarum contraria aimplicia ~unt. haeret autem dulci qnidem pingue, amaro autem aalswn. at 10ter haec collocantnr acr~ acerbbm acidom atque acotum: hae nau~e fere differentiae Tidentor esae saporum. qoare gustos qnidem a~atrumentum id eat c¡uod eat potentia tale, guatabile autem id qood apaum actu facere potest. 11. De tangibili aotem et tacto eadem ntio est. nam ai tactos non unos ait aensus aed plurea, necease eat et ea c¡uae tacto percipinntor plora senaibilia ease. dnbitationem aatem ute locaa habere 20 videtor, ntrum piures sint taetoa an anos tantnm; et de inatnnnento tactu•, ~ni tandem sit, utrom ipsa caro, et id quod in ceteris simile ~t ~1, an ita non ait, aed id qnidem ipsam ait aeaau1 hnios mediull!, ma~mentum aotem ipaias primnm aliad qaoddam ait intua. omnu enam eenana nios contrarietatis e11e videtor, ut visos albi n~rique, .e~ !uditus ~cuti gruisqu~, et gustna dolcia atqoe amari. at aa tangabili piures maont contrarietatea, ot patet. eat enim calidnm fa-igidum, humidum siccum, molle durum et iatiusmodi aliL et ~sae .videtor ~d hanc dnbitationem quaedam 'aolutio. nam in cetena etaam aeuibns piures aunt contrarietates. in Yoee nanc¡ue non 30 sol?m est 1ae11111en et grnitas, aed etiam maguitudo l't parYitas, et lenataa et aaperitas Yocia, et alia huiuamodi. annt et circa colorem ~i!ferentiae aliae tales. Yerum qnidnam ait unum obiectum tactui, aacot nnum eat anditui aonns, non esse .manifestum Tidetor. ntrum aut~m inst~umentum tactus intoa est post carnem an non eat, aed .423 ~~bm est. apsa caro? non id eaae aignom videtar, aenawn inquam illico ~en eum rea tactu percipiendae tanguntur. etenim ai quia nonc. c.arca carnem aubtilem pellem extenderit, deinde rem tacto pe~capaendam tetigerit, •enana atatim aimiliter fiet; et lamen patet an ~ pelle tactos in1tnamentum non ease. quodsi copulata fuerit, Tel«?caaa, ~t patet, aenau1 perceptio fiet. 'Joaproptea· talis pan corporu pennde se babere Yideturatqae ti carcumfaaaa air coniunctaa esaet nohia ac copulatua. tone enim uno qoodam instnaanento aonnm et colorem et odorem videmur seatire, et nnus quidam vide10 re~r eaac, senaus visos anditua atque olfactus. nnnc autem ~nia seannctom eat id per qnod .&nnt motua, patet instrumenta iam dicta aensunm esae di•erSL in tacto autem id nunc late t. fieri caim neqoit ut ex ae.re vel aqua corpua animatom tantommodo constet, quippe cnm s~lid~m qnoddam eaae oporteat. restat igitur ut ex hia atque tern aat mutum, c¡nale est ipsa caro et id quod vicem ipsinJ aubit. c¡uare nttce11e eat 1panm corpus copulatom mediom e_,se inter inatrumentom ipains tacbu et rea ipsas tangibüea, per quod &nnt ipsi •enana, quae quidem aunt plurea. indicat autem piures esse tactos ia qui in lingna consistit. nam eadem in parte et omnea rea tangi~ilea et aaporem etia~ sentit. ai igitur et ceterae partes carnis aen10 tireut aaporem, onna ademqne tune sensna Tideretor esse .gustos et tactos. aune autem quia non Jit convenio, duo diYersi sensna esse cenaentor. at vero dubitabit hoc loco non ininria c¡niapiam. nam ai co~pus quidem omne profonditatem habet atqne haec est tertia maguatudo, fieri vero uequit ut ea corpora se mutuo tangant ínter quaP. corpna aliquod medium intercedit, huwidumque nou est aine corpore ne~ humectatom, aed necease est vel aqnam esae vel aquam habere, qua .&eri poteat ot corpna tangat. corpus in a qua? etenim Df!l:eaae est, cum extrema non aint sicca, in medio aquam esae, qua repleta 1nnt ipsa extrema. qnodsi hoc est nrum, Jieri non poteat ut corporum tactos .&at in aqna. eodem etiam modo de Üs dici poteat quae in aere collocantnr: aimili nanque modo aese habet ¡o aer ad ea c¡uae sunt in ipao, et aqua ad ea qua~ aont in ipsa. latet autem noa magi1 in Ü.S quae in aere collocantur, quam in animali1> ~~s qnae ~unt ~ ~~na, ai humectatum humectatum tangit. "dtrum wtur ommnm samih modo eat aensus, an leDSUUID quidam ot DODC Tl~etor eodem, qnidam diYer•o modo ohiecta sua percipiunt, gustoa quadem et tactos tangendo, ceteri antem eminua? at id non ita est, •ed. dunam etiam et molle per alia plane sentimaa, quemadmodum et Jd quod aonat, et viaibile ac odorabile. verum haec quidem

eminaa, illa vero comino• aentiuntor. qaapropter latet, si per medinm illa percipiantar. nam aenaibüia cuneta per mediom aentinutnr; sed in illia id latet, nt dáómoa. enimvero si per aubtilem pelletn, ut prina etiam est dictam, roaitam circa carnem aentiremnl omnia tangibilia, id ipsnm non ammadvertentea, aic noa tnm ntiqoe to aentiremua ut nonc in aere sentimos et aqna. nunc enim videmur res ipsas tangibill'a tangere, et nnllnm medium esse. interesl autem ínter tangibile et ea qoae sonant et Yisibi!ia. n&Jn haec qnidea eentimos medio in nos aliqnid agente: at tangibilia sentimos non a medio, sed una cum ipso medio moti, ut fit com qnispiam per dipeum est ferca11oa. non enim percussns clipeua percussit: aed Jit nt ambo amt aimul percusa~ clipen• atque milea. omnino antem ut al!r et aqaa ae habent ad "iaom et anditnm atque olfactom, sic caro ac lingua se ad boina instmmentum sensua hahere videntur. atque !O nec ibi nec hic perceptio senans fiet, com iostrumentom aensoa a re aensibili tangitur, nt si qniapiam super extremnm ocnli corpu posaerit album. ex qno euam plane patet inalrumenlom aenaaa, ~no rea percipiuntar tangibüea, intos eaae collocatnm, nt diximaa. a1c enim et in hoc aenso fiet id quod in ceteria senaihna Jieri aolet. eensibilinm enim, ei in ip1is inatrumentis ponantor senaoam, non Jit, nt patet, perceptio. at ,¡ aaper carnem ponator tangibile, lit, ut ~ocet experie~tia. aenaus. q_u~e 1ine dubio ipaa.caro medinm eat In tacto. atqna ea tacto percapauntnr qnae corpons sant, ut corpus eat dilierentiae. dico autem dilierentias eas loae rerum elementa diatingunnt, calidnm frigidum siccum ac humi o m; de qoibas otea di.ximas, ubi de elementia ipsia tractaTimos. instrumentom aatem id quo dictae qualitatea aentinntur, et in c¡uo primo senana ia col- 10 locator quem appellamas tactom, pan ea est qnae eat potentia talie• sen tire nanqne pati quoddam est,• ot diximaa. qoare id quod agit, 44 tale illnd facit, cnm ait potentia, qoale est· ipanm acto. quocirca simile calidnm atqoe frigidum et duro m ac molle non aentimus, aed exsuperatione•, quia aensua est quaai mediocritas quaedam contrarietalis eina qoae in 1enaibilibna ineat. et propter hoc eenaibilia ipsa di1cernit. nam medinna extremonam est iudex. fit enim ad utranque ipaoram alteram extremorum. atque ut id quod album nigrumque perceptnnam est senan, neatrum ipaorwn acta eed potentia sit utrunque oportet, et in ceteris eodem medo, aic et in tacto neque calidom neque frigidom id acto ait oportet. aed utnmqne r,otentia, quod otrunqoe est perceptnrum. praeterea nt viaus fO visibilia ac inYiaibilis qoodammodo eat, oti diximus, ceterique sensus oppositorom eimiliter, •ic etiam est tangibilis ac intangibilia tacto•. intangibile autem est etiam id quod exiguam admodum differentiam tangibiliom habet, qoale paasa1 eat al!r; et eltllnperationet etiam taogibiliwn, qoalia annt ea quae cornampere .Po~ont. de senso um igitnr nnoquoque dictnm sit hoc modo qnaaa .6gurL 12. Hoc antem universaliter accipere de omni 1ensu oportet, aen1nm inqnam id e11e qood aensibilea sine materia fonnaa anacipere potest, perinde atque annoli sigoum aine ferro nl auro sosci- ~ pit cera. auscipit aatem aenenm vel aurenm signum ; sed non nt aes aot anrum, neque ut aignum eat aoreum aeneumYe. aimili patitur et aensus uniuscuiuaque aensibilia modo, ab eo quod habet colorem aut sonum aut aaporem; aed non ut onumquodqne iUorum dicitur, aed ut eat tale, et ntione. inatrumentnm autem id sensaa est priannm in quo est talia vía atque poten tia collocatL atque aunt ídem, ratio vero non est eadem aea diversa. nam id quod seatit. aliqua eat magnitodo, non tameo ratio aenaitivi. neqne senana ett magnitbdo, sed est ~naedam ratio potentiaqne illiua. patet antem ex his et cur sen~ibilium ~xauperatio~es ~enaunm in~trument& corrompant. nam 11 motu1 11t vehemenbor Instrumenuque aeasoa auperet Tires, di~olvitor ntio {id antem erat aenana), diasolTitnrqoe 30 perinde atque concento• inteatioae, cwn vehementer .&dea polsantur. patet praeterea qnam oh causaaa non sentiant plantae, tametai partem aliquam habent animae atqne ah ipaistangibilibna patiuntor: frigeacunt enim et calefiunt, nt patet. DaJD huius causa eat medio- J critatem non habere, neqne ¡rincipium tale ot eensibilium aine materia awcipiant formas, se cum materia pati. dobitabit antem qniapiam ai posait id ab odore pati, quod olfacere nequit, aut id a colore, c¡uod haodquac¡uam Tidere poteat, et in ceteria aimili modo.

DE ANIMA 11. 111. qaod.i odorahile eit odor, ai qaod inodoratum agit, odor agit. quare Jieri nequit ut ab odore qaicquam patiatar eoram qaae olfacere nequeunt. eadem eat et in ceteri• ratio. nec Jieri potest ut a aenaiDilibus quicqnam patiatur eoram quae sentire po~Sunt, nisi ut quodque eat aensitinm. id ita eaae patere poteat et hoc pacto. tD nam neqne lomen et tenehrae neqne sonus neque odor ia corpora quicquam art., aed ea in quibus sunt !psa. a6r enim qui est cum tonitruo, acmdit lipnm. at enim tangibüia aaporeaque agunt. si enim non agerent, a qaonam inanimata paterentur atqne alterarentnr? quid igitur? aguntne et aeusibilia illa? at ut Yidetur, non omne corpus ab odore pati aonoque poteat. et ea quae patiuntur, terminia Tacant et non manent, ut aer: olet enim ipse tanquam aliquid ¡aasua. quid igitur aliad est olfacere praeterquam pati aliquid. at enim olfacere aentire eat. aer autem pusns cito aenaihi.li.a .lit.

III. SeuS111D antem nullam alium esae praeter hoa quin que ( "f'iaum iaiJDam, anditum, odoratum, gustum et tactum ), ex iis quae nunc demceps dicemus credere quispiam potest. nam si nnnc aensum omnia eiaa habemos cuius aenaaa est tactua {omnea nanqae rei tanpilia, ut est tangibilia, affectus nobis annt aenaibilea tacto) nnllns atiqne tactua Tel gustas Tel olfactus Tel auditas Tel "f'iana deesae nobis Tidetur. praeterea si senana nobis deait aliquia, et inatramentum aecesae eat illiua nobi1 deease. praeterea omnia sensua per medinm aentit, at patait. medium aatem aut coniunctam ant ae&anctnm extemumque ease neceaae eat. at nos habemua utrnnqne, et id inquam qaod est conianctum, quo quidem tangentes aentimua sensibilia tacto, 10 et id per quod eminns non tangentes 1entimaa. id Tero dnplex eat, 'fatiam sÍmJ'lex, a6r inqnam et aqua. res antem ita aese habere -ndetur ut 11 aentibilia piara di"f'eraa genere per unum medium sentiantnr, neceaaarium ait eum qui senans inatrumentum habeat tale, aensitinm illoram eaae, ut si ex a6re aenaaa sit instrumentum, et ai!r ait medium in colore •entiendo ac sono. qaodsi unum idemqne 435 per plura media aentiatur, ut color per ..Srem atque aquam ( haec enim atraque perapicaa sant), ia qui alteram tantiUD habet ipsoram, aentiet id qnod per ub"Dnqae aentiri poteet. nam ex hia dnohaa aimplicibus tantum inatrumenta sant aenaua, ex aere atqae aqna. etenim papilla ex aqua, aaditaa ex aere, odoratna ex homm altero constat. ignia aut nallina est instrumenti, aut commnnia omniam eet, quippe cnm aine caliditate nihil sit sensitinm. terra etiam ant nulliua est inetrnmenti aut in tacto maxime commista. qnocirca reatat nnllnm senaus instrumentum esae praeter ai!rem atque aquam. baec antem nonnnlla nuuc auimalinm habent. ah iia igitur animaID linm qnae aunt perfecta, non imperfecta nec membria capta, omnet aenens habentur. etenim et talpa sub ente ocnlos habere Tidetur. atqne si nullum aliad corpna est praeter ea quae percipimus esse, aec ollas aliua affectua praete1· eos qni corporibns iia competunt quae aunt hic, nnllna profecto deJicit sensns. at Tero neque senaus inatmmentum qnicquam proprium senslhilium commnninm eaae poteat, motna inquam, qnieba, 6gnrae, m~itndinia, nnmeri uniaa, qnae anoqnoque aenan sentimos per accidena. omaia eaim haec motu aentimua. etenim magnitado mota sentitur. qnare et .&gura, cum .&gura qnaedam maguitudo sit. et id qnod quieacit, ex eo qnia non moTetur. et numeras continni negatione et aenaibilibns propriis: 10 annaquiaqae nanqne senaua anum aentit. qaare patet lieri non Jloase ut commnninm cuinsqne ait proprins sensus. ai enim eaaet, perinde tune Jieret atqne nunc "f'UD dulce sentimos, qnod qnidem propterea .lit quod utrornmqne aensnm habemaa, qno cum concnrrunt agnoacimua. qnodai ita non esset, nnllo alío modo niai per accidena 1entiremns; quo pacto .lilium aentimus Cleonis. non enim Cleonis Jilinm, aed alhum aentimua; hnic antem accidit nt Jilins ait Cleonia. at commuuium habemua iam aenaum commanem, non per accidena. nnllua igitur ipaoram aensna est proprina. nullo enim sentir-emus 10 modo nisi eo IJDO diximua filium "f'adere Cleonis. propria autem aensilia aenaua 1pai per accidena alter alteriua eentiunt, non hoc J quo ir,si aunt, aed qno anna, cnm aimnl in eodem een111a e!licitur, cea bilem amaram eaae ac Jluam. non enim ad alternm pertinet, 10

221

uaum ambo baec este dicere. qoapropter et errat, et si eit qoippiam 8anm, bilem esse putat. qnaeri potest cniuanam gratia plurea aensua aed non unnm tantum habeamus. an nt minua quae seqnuntur atqae commonia lateant? nt motos et magnitudo et numeras. nam si easet aolua viaus, qni qoidem est coloris, magia laterent, ecldem ease omnia "f'idereutur, propterea quod color et magnituio aimul se seqnuntnr et comitantnr. nunc autem cum in alio quoque sensibili commnnia aint, lit inde perspicuum unumqnodque lO illOftlm aliquid alind eaae atqne diversnm. 2. Cnm autem aentiamua nos videre ac auilire, neceaae eat aot "f'isn aentiamns nos videre aut alio sensu. at ai alio sensu, tum ídem aensus erit et ipsius visos et coloris aubiecti. quare Tel duo aensua eiuadem erunt auhiect~ vel se ipsum aentiet ipse. praeterea ai aliua sit senans qni percipit ipsum ... ianm, aut in in.linitum liet abitio, aut erit aliqnis sensua qni ae ipsum percipiat sentient~m. quare id in primo sensn continuo est faciendum. at bine ~mtur dubitatio. nam si viso qnidem aentire nil aliud est quam ·ndere, Tidetnr antem color "f'el id quod habct colorem, si quippiam viderit id qnod videt, et colorem id habebit qnod videt primum. p~tet liD igitnr non unum id esse, aentire inl{uam visa. nam cuan non videmua, tenebru et lamen Yisu discem1mns; sed non eodem, ut patet, modo. praeterea id etiam quod Tidet colore quodammodo delibutam eat. instrumentom enim nuiuscuinsque sensus aensibile sine matf:ria atiacipit., uti diximus. quocirca scnsibilihus aem?ti• inan~t in eenaaam instramentia aeoaus imaginationesqne. atqu1 opera~o rei eensibilis atqoe aensus una quidem et eadem. eat: at earum ra~o non eadem est. dico antem sonnm acta et aud1tom acta. lit emm nt is qui anditum habet, non audiat, et id qu?d habet sonnm, n~n aemper aonet. aed cum operatur id qnod aud1re potest, et sonat 1d 30 qood aonum efficere potest, tnm simol fit et auditns acto "t .sonns acta; quorum alterum qoispiam auditionem, alterum aonatlonem 4215 esae non incongnae dicere potest. quodsi motus et actio atque pasaio in eo est quod patitur atque movetur, necease est et aonum et auditum actu in audito qui est potentia esse. agentis nanque moTentiaque operalio in patiente suscipitnr atque inest. qnocirca non necease ast id qnod motu ciet mo ... eri. actus igitor aonativi sonna est Tel sonatio, auditivi vero auditus nl auditio. duplex enim eat auditas, et duplex etiam aonua. eadem est et in cetena sensihus ac eenaibilibus ratio. atque ut actio pusioqne non in agente est sed tO in eo qood patitur, sic et ipsius sensibilis actio in ipao est sensitivo. sed in qnibusdam nomina qnoqne sunt posita, ut sonatio ac auditio; in qnlhusdam autem caret alteram nomine. operatio enim "f'Ísna ...isio dicitur: at coloris nomine vacat. operatio praeterea guatas gustatio dicitur: at saporis nomen non babel haec cnm ita aint, atque unas actas rei sensibilia aenaitivique sit, quamvis diversas habeat rationes, aicnti diximos, necease est simul coiTUmpantur aimulqne sint salva auditas ac aonna, qni hoc modo dícuntur; et sapor itidem et gustos ceteraque similiter. at ea quae dicuntur potentia, non hanc ipsam necessario snbeunt legem. non recte igitur priorea ~ naturales philosophi sentiehant; qni quidem sine Tisu neque album nllam neqne nigrum eue dicebant, neqne ítem nllum sine gnatu aaporem. nam partim recte partim non recte censebant. etenim cnm dapliciter senaus aensibileque dicatnr, potentia atqne acta, in hia qmdem aecnndis lit id qnod dictum est, in illis aatem pámis non Jit. at illi de iis simpliciter loquebantnr qnae aimpliciter non dicantar. qoodsi "f'OX quaedam ~oncentus est, "f'OX aatem rt aoditna tum unnm tum non unnm aut non ídem sont, et concentus eat ratio, neceaae est et anditum quandam esse rationem. atqae ideo exsn- 30 perans qnodqne taro acutum qnam grave corrampit anditum atqne devastat; et in aaporibas gustnm, et in coloribus visum id qnod ni- 1 mis est aplendidum et tenebroaum, et in odoribua vehemens odor, aive dulcis aive amaras, quia sensus ipse qnaedam est ratio rata. qnoctrca aensihilium ea qnae sincere talia qnaeqne simplicia annt, nt acutum Yel dulce Telaalanm, cum l'educuntur ad rationem, senaai auat iucunda. tune enim ipsum delectare ... identur. omnino antem ipaum miatum magia concentna est quam acutnm .,el gr&Te. tactai T'oqne non calidum simplex ac frigidum, sed id quod estad rationem redactum amicam est ~~&qne iacundnm. enimnro aensu

222

DE ANIMA III.

ipse ratio qnaedam est, uti diximos: aensihiliom autem ea quae exsoperant, aut dolorem aCCerunt ipsi aut tandem ipsom corrumpunt. anosquiaqoe igitur sensus, ut saepe diximos. sensibilis est obiecti; estque in instnonento suo ea ratione qua illod aensaa est instroao mentnm, et differentias aensibilea obiecti sui disceruit, ot album q_nidem et nigrum "Yisns. dulce autem et ama111m godos, et eeteri aamilitcr sensus. at enim cum album et dulce et singnla aeoalhilium ad siogula aliquo romparemus, ac discernamos etaentiaruus diCCerre, necesse est id ip~um Jie.a·i senso, quippe cum illa sensibilia sunt. quo patet carnem ulhmum mstrumentum sensus non esse. nam necease esset id quod disceruit, tangendo disceruere. 6.eri igitar non potest ut sepuat.is d.iscea"Datur dulce diversum esse ah albo, sed uni cu.ipiam ambo nota esse oportet. illo nanqne modo pateret ínter ae :o> illa differre, etiamsi alterom ego, alterom ta sentires. anum igitur dicat oportet di versa esse: aliad enim dulce ac album. dicit igitur idem, quare ut dicit, sic et iutell.igit atqoe scntit. patet ergo Jieri non posse ut separatis separata diiudicentor. at ne id quidem 6.eri posse nt separato in tempore discemantur, bine patet. nam ut ídem aliud ease bonum ac malum dicit, aic quando alterum dicit aliud esse, tune et alternm d.icit. atqne dico quando non per acciden.. nlnti nunc dico quippiam aliud esse, non tamen dico illod nunc aliud esse, sed hoc pacto nunc dicit ot dicat et nonc illud eaae. aimul igitur dicit. quo .&t ut inseparabile et in inseparabili tempore !O separata discernat. at "Yero Jieri non potest ut simul idem ea ratione qua indiviaibile est, et in indiviaibili tempore motibus contrariia 4n' moveatur. at dulce quidem sic moTel aensum ac intellectum, amarum autem contrario modo, et album itidem diverso. eatne igitur ~od discernit, indivisibilc quidem numero, aeparatum autem ratlone? paa-tim igitur ut divi•ihile, res sentit diviau, .partim ut indiTiaibile. nam ratione quidem divisibile, loco autem atque numero indivisibile est. an id lieri non potest? idem enim potentia quidem eat ipsa contraria, ct divi~ibile et iudi"Yisihile: acto autem esse non pote1t, sed paliendo divisibile esL at Jieri nequit ut simnlsit album et nigrum. qua re neque formaJ ipaorum aimul sensus a e intclledna, ai talia aint ut patiantur, auacipirnt. atenim hoc periude ae habet to atqne id quod quidatn puu~-tum appellaut; quod quidem tum unum eat tum duo, qno pacto et divisibile est. quo igitur iodivisibile eat, hoc unum est id quod diacemit, ac aimul; qno vero eat diviaibile, hoc DOn unutn est: bis eoim eiusdem a!gni simulfit USOS. fiUO ef&O Jinis usua 6t ut duorum, boc duo discernit, atque est separata ut lefaratum; quo "Yero est unum, hoc uniua lit nsu1 et simul. sed de pnncipio qnidem quo dicimua animal aeusit.ivum eaae, sit hoc modo detenninatum. 3. Cum autem duabns prisci difft>rentüa maxime de6.niaut animam, motione inquam loco accommodata et intelligendo et discemendo ac sentiendo, considerandum eat si quid intersit inter intelligere ac senlire. videtur nanque tam intelligea·e quam etiam aa20 pere nluti quoddam esse sentire. eteaim hia utrisque rerum aliqnas anima discemit atqne cognoscit. et "Yeteres idem esse aapere ~~entireque censent, quemadmodnm et Empedoclea dixit "ad g,raeaena hominum crescit aapientia s~mper,• et alío mraus in loco hinc Taria hia semper prudentia aomnia monatrat.• ídem et Homerua his canninibua tensisse "Yidetur "tales nanque insunt mentes mortalihus ipsis, qualea quotidie aummi fert rector Olympi.• etenim omnes hi putant intelligere corporia ease perinde atqne aeotire. et aentire simili aimile arbitrantar et aapere, ut in su.Perioribus diximaa t locis. oportebat tamen ipsoa de errore quoque deceptionen diaaerere. aunt enim baec magia propria animalium, plusque id temporia eat qao in bis anima venatur, nt patet. iccirco neceue est aat ani"Yeraa qnae virlentur, ut quidam inquiunt, eaae "Yera, a:~t dissimilis rei tactum errorem e ase deceptionemve, quippe cum id sit contru-ium illi, aimili inquam cognoscere sim.ile. videtur autem et deceptio et acientia contrariorum esse eadem. non idem igitur esse aentire ac aapere patet: illud enim omnibus animalibus, hoc valde paucis inest. at neque intelligere idem esta e sentire, intelligere inqnam, quo recte atque non to recte res penpici solt'nt. quod nanque recte percipit, id est pradentia et scientia atquc opinio vera: at quod non recte, id eat nimirum hia dictis contrarium. etenim propriorum aensus aemper eat "Yema

et universis aJJimalibna

mett.

at .&t ut falso qnoque quis ratiocine-

tur, neqne cu.iquam competit, cui non inest et ratio. imaginatio

nanqae diversa est a 1ensu menteque. at-que neque haec .6.t sine aensu, neque existimatio sine hac ease potest: non idem autem eaae imaginationem exiatimatiouemve patet. hic enim affectus iD potestate nostra sine controveraia collocatur. licet nanque, cum libet, Jingere qu.icquid Tolumus atque ante oculos ponere, perinde atque Ü faciunt qu.i in arti.&cioaae memoriae comparatia atque dispositis locia imagines &ngunt atque simulacra collocaut. at opinari liO m uobis non est situm: necease eat enim opinantem aut "Yeram aat falaam exiatimationem habere. praeterea cnm opinamur aliquid mala m esae atque terribile, continuo perturbamor; similiter et cum opinamnr quippiam eaae tale ut in illo ait conJidendum. at CUIII imaginamur ta1ia, perinde alli.cimnr atqne si in pictura eadem apectaremus. sunt autem et existimationis ipsins bae diiTerentiae, acientia et opinio et prudentia. et ea quae aunt his contrariL de qnorum differentia alioa sit sermo, magia ad id accorumodatus. at nro cum diversum sit sentire ac intelligere, et huius aliad imaginatio aliad existimatio ease "Yideatur, de imaginatione primo, deinde de altero dicamos oportet. si igitnr imaginatio, id est phantaaia, 428 ait id quo visum phantasmaque aliquod in nohia dicimus .&eri, et non aliad quicquam quod per translationem hoc eodem nomine nuncapetur, ipaa una quaedam est potentiarnm earum aut habituum, qnibus diacemimus et aut nre percipimu• aut falso. tale• autem aant aensus, opinio, scientia. intellectns. at ipaam non e11e senanm. ex bis patere potesL aensus enim est Tel poteatia nl operatio, ut Tisoa Tel "Yiaio. at nonnunquam neutrum eat istorum; et tamen apparent aliqua "Yidemarque "Yidere, ut ea T'ae in aomnia apparenL deinde aenaus quidem semper adeat, imagmatio autem non 1emper. qnodsi idem esaet imaginatio ac operatio, bestüa imaginatio cunctia 10 ineaaet. at non inease Tidetur, at api aut Connicae aut vermi. praeterea itli qnidem 1ant nri semper, imaginationea nro piures .&ant, ut patet, falsae. praeterea cum exacte circa acnsibile operamnr, non dicitnns hoc nobis homioem "Yideri ac apparere; aed potins cum IIOD ciar~ 1entimae, ,uando etiam .&t ut sil veros sensus el falaus. atque nohis, quod qq¡dem paulo antea dicebama.. clauais etiua oculia "YÍaa "Yidentur atque apparent. atqui ne eorum quidem habi.tuam ullus erit, qui Teri sunt •emper, ut ecientia ni intellectua: ut enim et falsa imaginatio, non sol0111 nrL restat igitar nt peracrutemur ai sit opinio. Jit enim opinio et nra et falsa. nrum opinio- 20 nem quidem sequitur lides, quippe eum Jieri nequeat at Üs quisqua•n non credat qnornm habet opinionem. beatiarum autem idea quidem nulli, imaginatio vero compluribus inest. praeterea .&des omnem opinionem sequitur, penuuio .&dem, ratio perauasionem. at imagiP&tio quidem quibasdam belnia inest, ratio aatem nullia. a& "Yero patet nec opinionem esae cum sensu, nec opinionem per aensmn, nec opinionis sensuave coniunctionem, et per ea qaae dicta sunt, et hac etiam ratione. patet enim ai imaginatio ait opinioail sensusque coniunctio, opinionem non cuiuavia re~ sed eius eaae caios est etiam sensua. dico autem imaginationem, ,¡ sit coniunctio senaus opinionis"Ye, conianctionem ease opinionis albi et eensaa eiusdem albi: non enim erit ex opinione quadem bon~ sensu autem albi. apparere igitnr est opinari rem eam qaam antit, non per ac- 1 cidena. at apparent noanunquam etidl fWa, de cpibos simul nram opinionem habet. sol enim pedalis quidtm apparet: at persaaaam est terra ipsum esae longe maiorem. Jit igitur ut aut auam ie opinionem quam habet veram abüciat, re modo eodem ae habente, non oblitns nec dissuasus; aat si adbuc illam habeat, eadem ait necessario falsa simnl et "Yera. at co:latat opinionem tum e"Yadere falaam, com res malata latet. neque igitur un um est istorum imaginati o, neque ex his est conianctum. verum quoniam Jieri potest at so aliad moTeatur ah eo ipao quod motum est. imaginatio "Yero motio qnaedam esae "Yideatur, et non .lieri sine aensu sed sentientibn.. et eorum etiam esse quornm eat sensus, fit antem ut motos oriatur a sensu iam acto, quem quidem necease eat ipsi smsui sÍlnilem e~~e, imaginatio motio haee est quae neqne sine sensu c11e neque competere non seatientibus pote•t· atque multa per ipsam id agere patiTe contingit, quod ipllllll habet; et insuper et "Yeram et falaam

DE ANIMA 111. ease. atqae id propterea Jit, quod •euu• qaidem propriorum eat Terul, ant raro admodum auacipit falaitatern. at eat aenaua eiua 10 etiam rei cui propria aensihilia accidunt, nbi iam Jit ut ipse ait fal1111· uam non est falaua, ai album dixerit esae, aed si albnm hoc aut alind eaae. eat l.'raeterea communium senaus; quae quidem perinde atque propria 1ia accid~nt .qnae aunt per acciden~ sensibi~. dico autem motum et mag01tndinem, quae ut patet, acc1dnnt aenslbilibus, circa quac maxime error deceptioqne Jieri aenau poteat. motos igitnr ia qui Jit a triplici tali seoau, differentiam ideo hahebit. atque primua qoidem, cnm operatio aenaua adeat, est Terus: ceteri Tero falsi etiam eaae possunt, et praeaeote atque abaente, praeaertim cum a sensu longe sensihile distat. ai igitur nihil aliad praeter 429 imaginationem haheant ea qnae dicta aunt, eintqne id qnod diximus ipaa, imagioatio motua ia eat qui fit a sensu iam operante. cum antem Tiaua maxime ait seosus, hinc eat quod nomen imagioatio ah ipso lamine sumpsit, phantasiaqne dicitur, quia aioe lamine viaio fieri nequit. at quia imaginationes immanent aensibnac¡ne aimiles nnt, ideo per ipsas animalia, beatiae inqnam atque hommes, multa agont, illae, quia mentís aunt, ut patet, expertea, homine1, quia mena perturbatione nonnur1quam Tel morbo Telaomno anbmergitur. aed de imaginatione quidem determinatum ait hactenns. satis enim quid ipsa ait et cnr sit, Üs quae iam dicta suot explicavimns. 4. De animae autem ea parte qua cogooscit atqne sapit, ain to eia aeparahilia aive non aeparabilia magoitudine, eed ratione, conaidcrandum deincepa est quam differentiam haheat, quoque pacto tandem Jiat intelligere. si igitnr intelligere ait nt aentire, ant pati qnoddam erit ah ipso intelligibil~ aut aliquid aliad tale. ncare igitur ipsam passione, sed formae ausceptivam esse oportet; et potentia talem aed non illam ease; et aimilitudinem anb1re cum aensu, at quemadmodum sese hahet ad aensibilia aensus, aic se habeat ad intelligibilia intellectus. quare necesse est ipsum, cum uniTersa intelligat, non misturn esse, sicnt Anaxagoras dixit, ut auperet atque 110 'Yincat, id cat nt cognoscat atque percipiat. alieunm nanque, cum apJ?U'et inxta, prohibet atqne aeiungit. quo fit ut neque ulla sit ipsma natut·a nisi ea aolom ~oa po11ibilis est. ia igitur qui intellectua animae nuncnpatur ( dico autem nunc eurn quo ratiocinatur IUiima et existirnat ), nihil eat acta pronos eorum quae sunt, antequam intelligat ipse. quocirca neqne cnm corpore mistam ipsnm eaae consentaneum est. qualia enirn qoidlm Jie•·et, calidua aut frigidua, et inotrumentum aliqnod ipsius eaaet, aicut eat aenaua. nunc autem ipaina nullum proraua eat inatrumentum. atque bene recteque cenaent qni formarum locnm animam inquiuot case. attamen neqoe tola est locua, aed intellectiva; neque eat acto, aed poten tia, formae. 30 atqni paasionia vacuitatem non aimilem esse aenaitni atqne intellectiñ, patet in senauom inatrumentis atque in aensu. aensus enim ex 6 vehemente aenaibili sentire non potesl auditus nanque non audit eonum poat magnoa sonoa, et Tisus non Tidet atque odoratua non olfacit post nhementes colorea atqne odorea. at intellectua aliqno Talde intelligibili intellecto non minos aed magia percipit intelligitque inferiora. aenaitivnm enim non eat aine corpore. at intellectus ah eo eat aeparahilia. factus autem unamquodque, perinde atque ia qui dicitar acta aciens (quod quidem tnm accirlit, cnm ipse per ae ipanm operari potest), eat quidem et tune qoodammodo potentia. aed non perinde nt erat antequam didiciaset Tel iuveniaset. to atqne tune se ipsum etiarn intelligere poteat. cum autem aliud sit magnitudo aliad magnitadinia ease, et aliud a~ua aliad aquae case, et in aliis itidem multia (non enim uninrais hic modus accommodatar, sed aunt in qnihus haec ipaa sint eadem, non dinrsa), aut alia parte, aut eadem qnidem sed aliter ae habente camem et ea.•e caruu diacemit. caro nanque non eat aiae materia, sed perinde atqne aimum, hoc eat in hoc. aenaitin igitur parte calid um discernit et frigidum, quorum C{l_laedam est ratio caro. alía Tero ease camis diacemit, ant aeparabili, aut se habente ad ae ipaam perinde atqne ae habet cum extensa fuerit linea flexL rursus in iia quae in abstractione consistunt, eadern eaae Tidentur. rectnm enim ae habet ut 1imum. est enim ipaum cum continuo aempt'r. ~uodsi quidditas 10 eit dinraa, aliad eat esae recti, aliad rectum, ut ihL ait enim dualitu. quare Jit ut haec etiam alia nl alio modo ae hahente parte

223

diacemal omnino igitur ut res aeparabiles annt a materia, •ic ee habent et ea quae aunt circa intellectnm ipsum. dubitabit autem non iniu1·ia quiapiam, quonarn modo intelligat intellectus, si ipae quidem aimplex ait ac passionia expers, nihilqne haheat cum ulla re prorsua commune, sicut Anu:agoras a3aerit¡ intelligere autem pati qnoddam ait. ut diximus. qno nanqne quippiam est utrisque commune, hoc alterum agere altt'rum pati videtnr. praeterea ambiget qnispiam si ipse etiam intelligibilis ait. narn ant ceteris rebus inerit intellectus, nisi alia ratione sit intelligibilis ipse, intelligibile autem unum qooddam eat apecie ¡ aut aliqnid ipse mistnm habebit, quod ipanm iutelligibilem perinde atqne cetera facit. at enÍin ipsnm pati divisum est prios, una quadam ratione communi. atque intel- 30 lectua potentia qnidem est quodam modo intelligibilia ipaa, actu nro nihil eat eornm antequam intelligat ifsa. oportet autem in ipso nihil ease, perinde atqne in tahula nihi est acta scriptnm, an- 430 tequam in ipsa scribatur. hoc enim in ipao fit atque accidit intellecta. est etiam intelligibilia et ipse nt intelligibilia runcta. nam in iis quidem quae aine materia aunt, intelligens et id quod intelligitur ídem eat. etenim idem est contemplativa scientia et id quod ita sub acientiam cadit; aed cur non semper intelligat, consideranda est canaL in üs autem quae materiam habent, nnumquodque intelligibilium potentia eat. quare illis qnidem non inerit intellectns. nam intellectas talinm potentia aine materia est. ipse autem intelligibilis rationem snbibit. 5. Cum autem in omni natura aint quaedarn quorum alterum Ul quidem nnicuique generi materies est, qnod id esae patt>t quod est potentia illa cuneta, altt'mm vero canaa est et effiriens ornnia, ef&ciendo atque agendo talem aubiena rationem l{ualem ars condicionem ad materiam anbit. necesae est et in anuna differentias has eudem inesae. atque qnidam eat intellectús talis ut ornnia liat, quidam talia nt omnia agat atque ef&ciat, qui qnidem nt habitus eat qnidarn et perinde ac lnmen. narn et lomen, colores qui snnt potentia, actu colores quodammodo facit. et is intellectus aeparabilia est et non mistns, passioneqne vacat. cum sit subatantia actns. sernper enim id qnod pfficit atque agit, pral'stabilius est eo quod patitnr, et principia m omnino matt'ria. acientia antem t'l quae eat acta, 80 eat idem quod res¡ ea Tero quae eat potentia, in uno ptior est tempore: absolute autem non tempore. aed non nnnc quidem intelligit, nnnc autem non intelligit. aeparatus Tero id est aolnm quod eat, atque id aolum cst irnmortale perpetnnrnque. non autem recordamur, quia hoc quidern expera est passionis, intellectus vero pusivua ex~tingnitur, et sine hoc nihil intelligit. 6. lndivisibiliam igitur intellectio in üs consistit circa quae falaitas non eat. at in quihns et falsitaa iam et veritas ineat, in Üa compositio quaedam iam est conceptnum intellectus, qnaai ipsi sint nnnm. atqne ut Empedocles dixit "multontm certe capita, admirahile dicto, cenice absque fuere exorta in lnrninis aura: illa tamen 30 dnlcia post hoc concordia iungit.• sic et haec separata componi aolent, nt incommensurabile et diameter. quodai eorum Ptiam quae fuerunt Tel erunt fit compositio, tempns insuper intl'lligitur atque • additur. falaitaa enim in compoaitione aemper consistit: nam ei album non alhom esse dicat, ipsum tum non album componit. licet antem diTisionern etiam ornnia dicere. attamen falsitas ant veritaa non aolum consistit in hoc, Cleon esl albo a: sed in his etiam, Cleon erat vel erit albns. id vero quod singulos dictoa conceptos componit nnumque facit, ipse est intellectus. cnm antem dapliciter indivisibile dicatur, aut potentia aut actu, nihil prohihet intellectam, cnm longitudinem intelligit, indivisibile intelligere, et in indiviaibili tempore. est enim inrlivisibilis acta. et tempua perinde atque longitudo divisihile ac indivisihile eat. non igitur dici poteat quid in fO ntroque temporis dimidio intelligat: non eat enim, ai non diTiaio Jiat, nisi potentia. at cum ntrunqne aeoraum intelligit, dividit aimnl et tempna; atque tune ut longitudioea illa intelligit. quodai longitudinem ut ex utrisqnc constantem intelligat. in eo quoque tempore ipsam intelligit, quod ex utriaque pari modo temporibus constat atqne componitur. quod vero non quantitate aed forma est indiTiaihile, id in indivisibili tempore et animae indi~iaihili percipit atque intelligit, per accidena autem, et non hoc quo illa divisihilia eunt,

224

DE ANIMA 111.

id quod intelligit, et tempua in qno intelligit, aed hoc qno inciiviaibilia sunt. inest enim et 10 his inrlivisibile quiddam, at fortasse non aeparabile; quod quidem nnum tam tempus ipsum quam ipsam Ionro gitudinem facit. atqae id in omni sane continuo et tempore et longitud in e similiter inest. punctum autem omniaqae divisio, et id quod est aic indivisibile, perinde atqne privatio cognoscitur manifestumque evadit. similis eue Yirletur et in aliis ratio. hoc enim modo mal um cognoscit, atque etiam nigram: contrario nanqne quodammodo cognoscit. id aotem quod cognoscit, potentia eue, et in ipso potentiam inPsse oportel quodsi causaram alicui nullum ait omnino contrarium, illa se ipsam cognoscit, et est actus, ct separabilis. f'St autem dictio quidem quippiam de quopiam, quemadmorlum affinnatio. atque omni• ~st Tera Yel falsa. at intellectus non omnis, sed qui est ipsius quid est, ad formam accommodat~ est Teros¡ et non quippiam de ~uopiam dicit. sed ut visio proprii !O ipsiua est vera, si vero album hominem esse dicat aut non, non aemper est vera, sic aese habent ea quae aine materia aunl. 431 7. Scien tia antem ea quae est acta, est ídem quod res¡ ea Tero quae est potentia, in uno prior est tempore, ~impliciter autem neque tcmpore. annt enim universa quae fiunt, ex eo quod acta eat. aensibile autem ad actnm ex potentia seu.itivurn ipsum deducere actt•que videtur eflicere: nou enim patitur ac alterator. quapropter alía quaedam est haec apecies motas. nam motos actos eat 1mperfecti: at actos simpliciter, qui c:¡uidem est rei perfectae, alias est omnino diversnsque ab illo. aenllre igitur ipsi dicere solum ac intelligere simile est. cum antem aeusus iucundum aut molestum 10 diacemit, quasi aflirmaverit aul negaverit, tum peraequitur aut fugit. atque delectari aut dolere est operari medietate sensua ad bonum ant malnm, ut talia sunt. et fuga et appetitus, qui eat actu, hoc snnt. et non aliud est appetitivnm aliud fugitivum¡ nec alía aunt iata a Sl'mitivo, quanquam i.psorum ratio non est eadem aed diversa. animae autem quae princ1pium eat ¡·atiocinand~ ipsa phantaamata perinde atque sensibilia sensni ipai subiiciuntur. atque cum bonnm aut malnm esse dicit affirmando aot nPgando, tum fugit aut peraeqnitur. quaprnpter ipaa anima aine phantasmate nunquam intelligit. fit autem et hic perincle ut ibi: uam aer quidem pupillam talem efficit, ipsa autem aliud, et auJitus simili modo. ipsum Yero ultimum unum quidem est et medietas una: at ipsius piures sunt 10 rationes. quo vero diiudicet atque discemat calidum a dulci diíferre, dictum et prius est, et nunc etiam est dicendnm. est enim unum quid ipsu•n, el ita nnum ut terminus. atqne haec ipsa unum 1unt aut similitudine rationis, aut numero quem habent ad utrunque, ut illa Ínter se habent. quid enim interest, si quonam pacto discemat ant f'a quae sub eodem genere collocantur aut contraria, dubitemus, nt album ac nigram? sit igitur ut est a quod est albo m, ad b qnod est nigrum, sic e ad d. quare mutato ordine comparatiouem etiam eorundem vere facere licet. si igitur e d aint unum, ipsa se babebunt perinde atque a b, ut &int ídem et unum, non eandem autem habeant rationem, et illa simili modo. eadem erit om.& uino ratio et si a sit dulce, b vero albnm. intellectivum igitur ipau formas in phantasmatibns ipsis iutelligit. et ut in illis ipsi delinitum est id quod fugiendum est vel sequendum, aic et aine aenm cum in phantasmatibus eat, movetor. sentiens enim aignum face datum ¡gnem eaae, Tidensque ipsum communi senau agita1-i motu, cognoscit hoatem accedere. at nonnunquam iis quae sunt in anima phantumatibna, aut mentís conceptibus, quasi videos, ad ea quae aunt praeaentia ratiocinatur atque deliberat de futuris. et cum dixerit hic aut ibi rem eam esae qnae Yoloptatem aut dolorem afCert, tom so fogit aut perseqnitur, el omnino aliquid agit. ipsum etiam nmm ac fwum, qnae aine actione aunt, in eodem genere snnt in quo aunt bonum ac malu1n : sed absolute difff.mnt, atque cuiuapiam ratione. at Tero res eas quae vocitantur ob abstractionem abstractae, hoc pacto intelligit. nam ut si qnispiam simitatem non ut est simitas, quo qnidem pacto percipi aeparata non poteat, sed ut concavitas eat, intelligeret actu, aine ea tmn ipsam intl'lligeret carne in qua concavitas est: sic cum ¡·es intelligit mathematicas, tum separatas ipsas ut aeparatas intelligit. omnino antem is intellectus qui acta Íntelligit, res ipsae est. UlÍ dwmus. pouitue Yero JierÍ nt wquam

ipae non separatua a mapitndine aeparatamm rernm Ültell~at. necne, considerandum est poateL 8. Nunc autem ea quae de anima dicta snnt, quasi ad quaedam ro capita redigentes rursna dicamns animam ipaam ea uniYersa qnodammodo esae quae sunt. nam ea qnae annt, ant intelligihilia sunt aut sensibilia. atqne scientia quidem eat res eae qnodammodo quae 1ub ipsam scientiam cadunt, aenau• autem ipsae sensibilea. vemm quo pacto id ita ait, quaeratur oportet. scinditt1r igitur in ipsaa res scientia atque sensns. is quidem qui eat potentia, in res potentia tales, is Tero qui est acta, in actu tales. et scientia parí modo. senaitivum autem animae, et id qnod scieotiis affici potl!!t, haec potentia aunt. hoc quidem, id qnod sub acientiam cadit, illud Tero aenaibile. atqui nectue est aut res i¡sas aut formas in anima e55e. at non aunt in ea rea ipaae: non emm ipse lapis in anima, aed forma lapidis inest. quare anima est ut manos: manus enim instrumento- 432 rum est inatrnmentam, et intellectus formaram est forma; et sensus itidem senaibilium forma. cnm autem nulla res sit praeter magnitudines separata, nt videntur re• ipsae aensibiles, in ipsis senaibillbw fonnis ipsae aunt intelligibiles formae, tum earum rerum quae abatractae Tocantur, tum eoram sensibilium quae sunt habito• atque affectua. iccirco et qui non sentit, nihil discere yeJ intelligere poteat. et qui contemplatur, nece11e est una cum ph11ntasmate contempletur. ipsa nanque phautasmata velnti aensibilia sunt, attamen sine 10 matena. est antem aliad phantaaia ah aflirmatione negationne. "Yerum enim nl falsum complexio eat conceptaum intellectua. at mentís primi conceptos quo quaeao different, ut nou phantaamata aint? an ne ceteri quidem sant phantasmata, non tamen sine phantasmatibus sunt? 9. Cam aatem animalinm anima his duobns ait definita, ducemendi inquam potentia, quod quidem eat o pus ofliciumque meotia atque aensns, et inauper moYendi moto ad locnm accommodato potentia, de aensu quidem et intellectu haec aint determinata ac pertractata. deincepa autem de eo quod mont, qnidnam sit animae, consideremos oportet, utrnm una qnaedam ip1ius sít .Pan, 1e- 20 parabilia magnitudine vel ratione, an ipaa anima tota, et •• r•r• ait aliqaa, utmm sit alia quaedam propria praeter eas quae dic1 aolent et eas quas diximus, au istaram aliqna una? atque hic exsiatit continuo duhitatio, duhitabitque non iniuria qaisfiam quomodo partee animae. et quot oporteat dicere. nam in6.natae quodammodo et non eae solum esse videntur, qaaa dividendo quidam dixerunt, rationis inquam particeps, et iraacendi ac cupiendi principium; Tel ut alii, rationis particeps el rationis expera. per differentias enim qnibus has dividunt et separant partes, et aliae partes esae videntur, qnae maiorem Ínter se quam dictae distaotiam habent. ngetatiTa inquam, quae qaidem et plantis et universis animalibus inest¡ et 30 aensitiva, quam nec ut rationis expertem nec ut eius participem quisquam facile ponat; praeterea imaginativa, quae ratione qnidem 6 ab omnibus eat diveraa: coi nro sit iuogenda, ut ait idem quod illa, aut a qua seiungenda, nt sit alía ab illa, magnam dubitationem habet, ai quis aeiunctaa animae partes separatasque ponal insn.per appetitiva, quae et ratione et YÍ lllia dinrsaque sine dubio ab nnJTersu esae Tidetur. absurdum autem est hanc a ceteris divellere partibua. Jit ením et in participe rationis volantas et in ra'\ione ncante cnpiditas atqne ÍrL quodsi tres in partea dividitur anima, in unaquaqne partium inerit appetitus. sed ut redeamus unde digre.ai aumus, quid eat id quod movet animal loco, de quo nunc disputatio nostra est instituta? motu nanque eo quo incrementa decrementaque auscipiuntur, qui quidem omnibus aoimantibns inest, id movere videtur tO quod uniTersis inest eisdem, principium inquam generandi ac nutriendi. de respiratione autem exspirationeve et aomno atque Yigilia poaterius considerare oportet. nam et haec ipsa mltlJiam daLitatiouem difficnltatemqne habent. nunc eat de motu ad locnm accommodato consideranrlum, quidnam id tandem ait quod animal motu movet progrediendi. patet itaqne non eue potentiam nntriendi. nam alicuius gratia semper hic motns efficitur, estque cum imaginatione nl appetitn. nihil enim non appetens ant fugiens hoc motu cietur, niai fonitan vi. praeterea plantae quoque tali ciereotur motu partemque aliquam ad hanc motum ut iDstru.meutum

225

DE ANIMA lll. haberent. pari modo nec sentiendi vim motos boina principium eaae constat. aunt enim animalium multa qoae sensnm quidem habent, manent tamen et semper immobilia sunl quodsi natura nihil facit frustra neqoe necessariom quicqnam omittit, uiai in animaliLua membria captis ac imperfectis, atqoe animalinm haec et perfecta sont et non membria capta { cuius id indicium est: et generant enim, et atatum decrementaque suscipiuut), haberent et eas partes qnae pro~ediendi aunt instrumeuta. at Tero nc ratiocinandi qoidem vis, et ad quod intellectus appcllatur, principiom est movendi. intellectos enim contemplativos nihil eornm qnae sub actionem cadunt contemplator, neqne dicit quicquam omnino si sit fngieodum an perseqneodom. at motus semper aut fugientis aut persequentis quippiam .tO esl actiYns etiam cum rcm aliqnam huiusmodi cootemplatur, non iam fugere aot persequi iubel attamen si res illa terribilis sit, cor 433 moYetur¡ sin afficiens voluptate, para aliqua alia corporis agitatur. praeterea intellectus nonnunquam iubet, ratioqne fugere aliqoid ant persequi dicit, at non obtemperat horno neqne movetnr, sed agit cupiditate, nt in incontinente lieri aolel omnino autem peraaepe lieri "Yidemus ut non medeatur is qui medicinam habet, nec ¡, con.&ciat statuam qni statuariam habet artem, propterea quod non ara ipsa neque scientia, sed aliquid aliud hanc habet vim et potentiam, nt per artem aliquid scieotiamque agatur. at vero nec appetitus auctor atqne princepa lt~iu' est motionis. continentis e01m quanqnam appetunt atque cupmnt, non lamen agnnt ea quae cupinnt, aed intellectum ipsnm sequuntur rationique obtemperan t. 10. Videntor igitnr duo haec case m oven tia, vel appetitus vel 10 intellectua, si quis imaginationem ut quandam intellectionem esse ponat. nam et homines magia imaginationem quam scientiil.m plerumqoe sequuntur¡ et in ceteris animalibus non intellectio neque ratio sed imaginatio inest. haec igitur ambo, intellectus et appetitna, movendi motu dicto principia snnt; iutellectus is inqnam qui alicuius gratia ratiocinatur¡ qutppe priucipium est agendi. atque hic line ah intellectn contemplativo differl appetitus etiam omnis alicuiua est gratia: cuius enim est appetitio, id est principium intellectus actiYi. at ipsum ultimum priudpi111n est acbonis. quare non aine ratione principia movendi Yidentur haec eaae duo, appetitus et mena ea qoae priocipium est agendi. ipsnm enim appetibile moTel et propterea mena movet, quod appetibile ipsins principium eal zo imaginatio qnoque cum movet, non absqne appetitione movel unom igitur est id quod moYet, ipsum appetitivum. nam si duo, intt>llectua atque appetitus moverent, per aliqnaDI communem u tique formam moverent. mmc autem intelll'ctus qnidem non videtur absqoe appetitu movere. ,·oluntas nanque appetitns t'St qnid11m. atque cnm ht motos per rationem, etiam per volnntatem 6t. appetitus autem absque rationc movet: cupiditas enim et ipsa quidam est appetitus. intellectns igitur rectns est omnis, at appetitus atque imaginatio et recta est et non recta. quocirca aemper quidem ipsum appetibile moTel. hoc autem est aut vere bonum aut apparens bonnm. attamen non omne bonnm movet, sed id quod sub actione• JO cadit. sub actionem antem cadit, quod aliter etiam se habere potest patet igitur talem animae Tim atque potentiam principium esae movendi ¡ qnae qoidem est ea quam appetitum consnevimns t. appellare. constat etiam eos oportert', qui partes animae dividnnt, si modo potentias ipaas dividant atqne separent, complnres ipsaa esse concedere, notriendi principium, scntiend~ intelligl'nd~ deliberandi et appetendi. hae enim plus Ínter aese differunt quam potentia cupiendi ac irasceodi. cum autem appetitionea Ínter se contrariae liant, quod ~JUÍdem tnm lit cum ratio cupidiwqne contrariae aunt; idque fien solet in iia quae sentiunt atquP. percipinnt tempua (mena enim oh futurmn retrahere iuLt>t, cnpiditas vero praeaens ipsom perseqnitnr: nam qnod iam affi.:it volnptate, id et 10 simpliciter aflicere voluptate et absolute honnm esse videtm·, ex eo sane qnia futurum non perspicitur), specie quidem unum id eat quod movet, appetitivom inquam ut appetitivum est, atque appetibile omuium eat movt'ntinm primum(hoc enim movet et non movetur, mente aut imaginatione perceptnm), numero vero plura sunt ea qnae movent. at vero cum tria smt in animalium motu, unnm id qood movet, aecoodcm id qno tnovet, et tertiom id quod movetur, 10

atqne id quod movet sit duplex ( uam aliad est immobile, aliad movet atqoe movetur), immobile quidem id bonam eat qood sob actionem cadit: id vero quod movet atque montar, est ipsnm principium appetendi {movetur enim id qnod appetit ea ratione qua appt>tit, et appetitio est motos qaidam vel operatio)¡ id aotem qnod movetur, est animal ipsum: at quo mont appetitua nt instrumento, id iam corpori tribuendnm est. quocirca de ipso nnnc est 20 contemplandum, cum de connnunibus animae corporiave operibna atqoe ofliciia contemplabimur. nunc ut in aumma dicamns, id ~uod movet ut instrumentum, ibi est collocanduna ubi idem principia rationem linine aubit, ut in cardine lil hinc enim convexnm et concavo m est¡ qnorum alterum lioia, alternm principium esl quapropter aherum quieacit, alterum movetur. sunt ratione qnidem diversa, magnitudine vero non separantur. oniversa nanque pulso tactoqne moventur. iccirco oportet perinde atqne in circulo, aliqnid manere, et bine incipere motum. omnino igitur, uti diximns, hoc aui ipsius motivnm eat animal, qoo eat appetitiYum. at appetitivum sine imaginatiooe non est. omnis autem imaginatio aut rationis est particepa aat eat sensitiva, atque huius et beluae partici- 30 pes sant. 1 t. At enim considerandum est etiam qaidnam sit id qnod imperfecta animalia moto ciet, qoibus sensus inest tantommodo 434 tactos¡ atque inveatigandnm est, hisoe etiam in sir imaginatio cupiditasve, necne. etenim dolor atque voluptas hia inease videtur. quodsi haec insunt, et cupiditatem necease eat eisdt'm iuesse. at quonam facto his imagina ti o inest? an aaerndum est, ut videtur, haec et an bis in case, imaginationem inquam atque cupiditatem: vemm ut indetenninate moYentur, sic et haec ipsia inaunt indelinite? imaginatio igitor sensitin rationis etiam espertibua, u ti diximus, animalibus inesl at deliberativa hia ioest taotam in qnibus ratio inesl nam utrum hoc agat an hoc, rationis iam opus atqoe officium est. atqut> necease est uno quodam metiri: maius enim persequitnr. qoare potest unum ex .Pl.nrih~ll J~han.tasmatibu~ ~a- 10 cere. et haec eat causa coa· non omms tmagmabo 'Y!deatnr opmtonem habere, quia eam quae est ex ratiocinatione non babet. at haec illam babel qnapropter deliberatiYDm appetitus non babel vincit autem intt>rdum appetitus, movetque voluotatem; ioterdum haec illum, appetitas inquam appetitum nt aphaera, cam incontinenti• .&l atque semper superior magia est pnnceps, movetque natura. quo 6t ut tres iam motos efficiantur. ea vero ratio cui acientiae tribuuntur, non movet sed manet. cam autem existimationum ac rationum alia ait universalis alia ~ingnlaris (illa nanque dicit omne bonum honoribus esse afficiendum, haec vero dicit me bonom eue), haec iam opinio moYct, non illa universalis. quin potiua amhae 20 movent: at illa quiesceoa magi~, haec aotem non quieacens. 12. Necesae est igitur oanne quod vivitanimamquehabet, nutriendi vim habere ah orto generationel·e naque ad interitum corruptionemve snam. necease eat enim omne quod est ortum, accretionem et statum et decretionem habere: quae quidem, nt patet, sine nutritione 6eri neqoeunt. necease est igitur uni,·ersis iia qoae accrescuut, inesse potentiam nutriendi. at non in omnibus viventihus nect'sse est sensum ease. eteoim neque ea possunt tactnm habere, qnorum corpus est simplex, quaeque non aine materia formarum auut susceptiva¡ neque 6eri potest ut sine hoc 1ensu animalium quicquam in rermn sit ratione. animal antem necease est seo- 10 aum habere, si nihil facit frustra natura. nam u ni versa quae aatura conliciuntur, gratia sunt alicuius, aut annt casua coro m quae alicuina causa fiunt. si igitur c01-pus quod habet vim gradiendi, Ron haberet aensom, corrnmperetnr et non ad auum perveoiret Jinem, .quem «¡ni- • dem opus esse nat01·ae constat. quo nanque pacto nutnetnr? lmmobilibns enim adest nutrimentom eo in loco ubi sunt orta, quo nutriri po~sunt suapte natura. lieri autem nequit ut corporum quicquam mobile atqne ortnm animam quidem habeat discernentemque mentem, acnsu autem vacel cnr enim non habebit? aut eoim animae aut corpori id melina etit. at neutri videtar melina esse. iUa nanque oh hoc non intelliget magia, illud autem non ob id magü persistet. uullum igitur, uti diximus, non immobile corpus hahl't animam absque aenao. atqui ai aeomm habet, necease eat corpoa

Ff

226

DE ANIMA 111.

ni aimplex vel miatum eaae. aed fieri non potelt ut ait aimplex. non enim habebit tactum: at hunc sensum in esa e neceaae est. quod quidem ex his perspicnnm endere poteat. nam cnm animal omne corpua ait ;animatum, corpusqne omne tangibile sit, tangibile autem sit 1d quod est sensibile tacto, necesse est et animalia corpus vim habeat sentiendi tangendo, si debeat ipsum animal couservan. ceteri nanque aen~us per alia quaedam externa aentiunt, odoratoa inquam visua ac auditna. tangena autem nui aensum habeat, non poterit alia fugere alia capere. quodsi ita ait, fieri nou poteat ut animal conservetur. qoapropter et goatus qoasi tactos eat qoidam. eat enim alimenti aeusos: at alimentnm corpus est qood tacto percipitur. t~o aonos autem et color et odor non notriunt, nec accretiouem decretionemve faciont. quare neceNe eat gustum tactum quendam esae, quía rei tangibilis ac nutritine est aensna. hi igitur aensus necea•arii aunt animali¡ atque perapicunm est fieri non posae ut ait animal absque tacto. at ceteri sensus boni sunt gratia¡ et definito iam gener~ non cuivis animalium aine ullo di&crimine, sed cuidam, nt gradienti, necease cat inaint. nam ai conservan debeat, non aolum tangendo, sed eminus etiam aentire ipsnm oportet. IJllOd quidem erit., ai per externum sentire mediom possit, hoc pacto ut a aensibili qnidem mediom, ah hoc aotem ipaum patiatnr ac moveatur. 30 nam ut in motu ad locum accommodato fieri solet, cum per multa efficitur (primum nanque moveos pellit sensum, pellendoque facit nt illud pellat id quod deincepa post illud est collocatum ¡ litqne hoc pacto motos per medium ¡ atquc primum quidem pellit et non pellitur, ultimum autem pellitur et non pellit, mediom nro pelli435 tur atque pellit; et interdum plura aunt media, interdum panc10ra), 1ic et in alteratione fieri aolet, praeterquam qood id quod alterat eodem in loco m~tnet. nluti ai quiapiam in ceram tinxerit, naque ad id mota est, uaqne quo tinxit. lapas autem non montur: at aqua ad diatantiam longam. aer autem ad longiorem montur; atqne agit et patitur, ai maneat, aitque unu• et non divisua. quapropler et ele reflexione mPliua est aerem a figura coloreqne pati, quon•que 1it unos {est autem unu• in ipao le ... i), quam egredientem Yisioncm frangi atqu" rcRecti cenaere. quocirca ntreua hic moTel "fiaum, perinde atque ai aignum qnod in ceram imprimitur transmitteretur to wque ad linPm. . . 13. Atq.oi pera~icuum eat 6eri non poaae nt corpus animalia 11t allllplex, ¡gneum mquam aut aqueum aut aiireum. nam nulloa to

aliua eenana abaqne tacto haberi poteat. corpus enim animalia omuia, ut dictnm est, vim habet sentiendi tangendo. cetera autem elementa., praeter terram, instrumenta aensus 6eri J?Osannt. atque omne tale per aliud sen tiendo aensnm nimirum ef6cat, et per media. at tactu 1n tangendo aensibilia aua conaiatit; quapropter et hoc nomine nuncupatur. atqne tametsi cetera quoque aensuum instrumrnta tacto aentiunt, tamen per aliud medium aentiunt. at tactos per ae aolua aentire videtnr. quibua efficitur ut mallum talium elementornm 20 corpus ait animalia. at vero nel)lle terrenm eaae poteat. tactaa enim velut mediocritas est omnium tangibilium; et instrumentum ipsius non modo terrae differentiarum est auacl'ptivum, aed etiam calidi frigidiqne ceterorumque omniom tangibilium. et ideo neque ouibna neque pilis neque talibw partibua ullia aentimus, quia terrea aun t. bine et plantae omnium aensuum aunt, ut patet, expertes, quia .r. et ipaae terreae aunt. at absqne tacto fieri non potest nt alina qniaquam ait aenaus. hnius anlem instrumentum sensus neque terrae e&t neque ceteron1m nllina clementorum. haec cum ita sint, patet animalia necessario mor~ cum hoc solo aensu tactna priTantur. neque enim fieri potest ut hunc aensum non animal habeat; neque si animal est, alium sensum praeter hunc habere necease est. et propterea lit nt cetera quidem aenaibilia non cormmpant ania exsuperationibus animal, color inquam 1onus et odor, sed ipaa tantum aennnm instrumenta, nisi per accidens, nt si aimul cnm aono pulsio ictnaque 10 liat, et ai a rebna qnae videntar, atque ah olentibus, alia moTeantnr qnae tacto cornampunt. aapor etiam hoc cormmpit, qno aimul aecidit ipaum tangibile eaae. exsuperationea autem tangibiliam, ut calidorum frigidorum et huiuamodi, ipsnm intPr6ciunt atque iDterimunt animal. exsnperatio enim aenaibilia cuiuavia aenaua deatrnit inatrnmentum atque denstat. qoare et tangibile ex1nperans tactam deatruit. at hoc aenau de6nitum est animal: aine nanque tacto 6eri non poaae nt ait animal, demonatravimua. quamobrem exauperationea eorum q~ae ta~tu r~rci~iuntur, non lolum inatrnm~ntum 1enms, Ternm ellam amma mtenmnnt atque cormmpunt, quaa necease eat animal hnnc aolum haberc. cctcroa autem aenana animalto habet non ut ait, aed ut bene ait, ut antea diximua. viaum enim habet ut videat, quoniam et in aere et in aqua et omnino in perspicuo degit, guatum autem quia Toluptate affi.cit ant dolore, ut ÍD alimento ea aentiat et cupiat ac moveatur; et anditnm, nt aliquid aigni&cetur, linguam, ut ipaum aliquid alii aignificet.

NATURALIA PARVA FJ\ANCISCO VATABLO ET NICOLAO LEONICO INTERPRETIBUS (•).

436 Cum de anima in se et de aingulia eius potentiis particnlatim definitum iam sit, proximnm est ut de cunctis tam animantibns quam iia quae Titam aortita annt, quaenam actiones eornm propriae aint et quae communea, conaidPremus. igitoa· suppositis iis qnae de anima dicta sunt, de reliquia, exorsi a primis, edisseramus. plan e tam communia quam propria animantibus, ceo aensns memoria ira cupiditaa, to denique appetitus, et inanper volurtas et dolor (etenim haec animanttbus fere omnibna competunt promiacua corpori et animae maxime .,·identur esse. adhaec qnaedam omnibua quae vita participant communia sont, quaedam animantinm nonnnllis. horum antem c~pulae quattuor numero praecipue aunt, nempe vigilia et aomnus, 1uventua et senectus, respiratio et exspiratio, vita et mora. de qnibua contemplari oportet, et quidnam eorum quodque ait, et quibaa de causis eveniant. ceterum ad naturalem qnoque apectat (") L.aieo libtlli ciao ..,¡ •n ele oomao el •i1ilia 1

Votablo

ceteroram.

prima aanitatia et aegritndinis principia cognoacere. etenim fieri non poteat nt quae 1'Íta destitota aunt, sana aint et aegra. iccirco fere tam natoralinm plurim~ quam medicorum Ü qui doctiuacule 10 artem ipsam peraequ1 ac tractare atndent, alteri in iis quae ad artem medicinalem¡ertinent aaae conaiderationi .linem imponunt, alteri 6 ah Üs quae a contemplationem naturae apectant medendi acientiam auspicantnr. quod antem ea omnia quae diximua, ad corpus et animam commoniter attineant, haud obacurum Psae videtur. nam es eis quaedam cum aensn eveninnt, quaedam per aensum. item alia affectua eiusdem aunt, habitoa alia; alia porro tntelae atque conserTationes, alia corraphonea atqne prinnbae. senanm Tero per corpua animae competere, per rationem et abaque ratione conatat. 1psis autem animalibus aenanm inesae, qua nimirom ratione quodque animal eat, necesae eat: nam hoc ipso esae animal et non eue definimos. verum de aenau et aentiendo quid ait, et cur haec afTectio animantihua accidat, in libria de anima diximaa. aune autem pri- to

DE SENSU ET SENSILI. ntim de ainguw aensibua agendom eal tactua et gutos animalia omnia neceaaario comitantor, tactos ob eam qoam in libria de anima explicavimus cauaam, gustos ob alimentum. nam gostua, quod 'YOluptate aflicit qnod~ne dolore in alimento, discemit ac düudicat, adeo ut hoc fugiat, 1llud persequatur; atque omnino aapor partis altricis affectio esl at sensus illi qui intercedente aliqoo extrínsecas medio Jinnt, olfactus inquam auditas et visoa, ex animantinm 10 numero incessilibus omnibus, eos quidem hahentibos, tutelae ac salutis gratia adiuncti sunt, ut praesentientes alimentum peraequan43j tor, et quae prava sunt atque exitialia fugiant. sed iis qoae prodentiae quoque participes sunt, gratia cuiuspiam commodi melioris accessere. nam anditus et visos multas adnontiant differeotias, quibns rernm tam intellectiliom qnam quae sub actionem cadunt peritia comparetur. horum ipsorum ad ea quae vitae neceasaria sunt magis, ,.el per se visos condncit, ad cnltum ingenii capesaendum per accidens anditus. nam visus complnres nriasque differentiaa advehit, quod corpora omnia colore participent. quare et hoc aensu maxime commnnia sentimos. commonia dico .&gnram, magni10 tndinem, motum, atatom, numernm. at auditus aoni tantommodo discrimina, paucis etiam vocis renunciat. sed per accidens magonm adfert adiumentom ad acquirendam sapientiam prndentiamqoe. nam sermo cnm ait andibilis, disciplinae causa non per se s!'d per accidens est. constat enim ex nominibus, singola autem nomina qnarondam notionum symbola sunt. quamobrem ex iia qui iam inde ah orto ntroque aeusu privati sunt, qui caeci annt, iis qui moti surdique aont, sapientiorea evadiiDt atque prndentiorea. de virtute igitur ac facoltate, quam quisque aensnum habeat, diximoa. 10 2. Corporea antem aensoria, in quibua ii Jieri apti snnt, nonnulli quidem inxta elementa corporom disquirnnt atqne investigant: sed cum nequeant quinqne sensus ad quattoor elementa redncere, coi quintos acrommodari debeat haeaitant. omnes antem vianm igni tribnnnt, qnod cuiusdam affectionis canaam ignorent. nam pre11o agitatoqoe ocnlo ígneos fulgor apparet. at hoc in tenebris evenire natum est, aut cnm palpehrae oculoa integnnt: nam tum quoque tenebrae oboriri solent. habet autem hoc aliam quoque duhitationem. nam cum fieri non pouit ut qoenquam lateat ae aentire ac videre rem quampiam conspectui obviam, neceasom est ut ocolns ipse se ipsum videat. cur igitur id qniescenti oculo non eve30 nit! causa huiua et dubitationis, et denique qoamobrem visos ex igni constare videatur, hinc aumenda est. nam quae levia sunt, fulgere in tenebris, non tamen illustrare insitum habent. oculi autedl z. para nigra mediaque levis est. ea vero, cnm movetur oculua, apparet, propterea quorl tnm accidit ut res una ut duae sit. id quod motionis celerit.as efficit, adeo ut alind esse virleatnr id qnorl Tidet et aliod id quorl videtor. ic.circo etiam non Jit, nisi celeriter et in tenebris ocnli motio Jiat. nam quod leve eat, in tenebris auapte natura collucet, ceo qoorondam piscinm capita et sepiae atrameulnm. et com lente commoTetur ocnloa, neqnaqnam evenit nt aimol duo esae videatnr, qnod nnum est, nempe videos et visum. illo 10 antem modo ocolus ipse se ipsum Tidet, qnomodo et in refractione agitnr. nam si oculus const.aret ex igni, ut Empedocli placet el in Timaeo scriptom est, accirleretque Tidere egredicnte velnti e latl'nla lnmine, cur non etiam in tenebris adspectos ,·ideret? dicere antem ,·isom, cnm egrediatnr, in tenebris exatingu~ nt Timaeos adatroit, inane modis omnibos est. quaenam enim esse poteat luminis exstinctio? nam ant frígido exstinguitur aot hnmido, quod calidom siccumque est, qoalis est et prnnarom ignia et llamma ipsa. qoorom nentrum hunini inesse videtur. quodsi insint quidem, sed quía zo rernisse insont nos lateant, oportebat interdio et superveniente plovia lomen exstingo~ ac tempore glaciali potissimnm tenebras fieri. nam flamma et conflagrantia corpora id patiuntnr. nnnc vero nihil tali lumini accidit. Empedocles antem interdum existimare videtur egrediente In mine, id quod prios diximoa, nos cernere. inqnit enim ad hunc modum. ut cum quis meditatns iter noctcm per opaca1n, assolet ardentem facnlam lychnomve parare, addens laternam qoac llatos arceat omnes, dissipat iata qnidcm Jlaotis spiramina venti.

227

30 at lax t'grediens quantum ae fundere posait, colln~tratqoe viam radiis vincitqne tenebraa. sic tunicis clausus validis sohtilibos amplia, ignis nativas pnpülarem impetit orbem. hae magna m laticis vim qua circumfluit arcent: dissilit ille foras, quantom se fundere possit. interdom, in9nam, nos hoc pacto cernere asserit, interdum defluxibos et exovw a re conspecta missis. Democritos vero, quatenus Tiaum esse aquarn aaserit, recte dicit; quatenos visionem esse emphasin, id est apparitionem aiTe apparentiam, non recte. id enim evenit, quía oculus levia est. atque emphasis neqnaquam in re visa aed in vidente eat, qoippe cum ea affectio refractio sit. verom nondum illi quicquam, nt videtnr, de appareutibus el refractione to apertum erat. absurdum etiam illod est, non succnrrisse ei nt dubitaret cor solos videat ocnlus, et ceterorum nullom in qoibos simolacra appareant. conspectu1n igitur esse aquenm veritati quidem consouom est: non tamen visio .lit nt est aqua, sed ut translacet. quod et a~ri commune est. verum aqua facilius qoam a~r comprehendi atqae retineri potest. iccirco pnpilla et ocolns ex aqua constant. quod quidem et experientia patet. nam quod saociatis ocolis eOluit, videtur esse aqua. quin et in fetibus nnper afformatis ocali supra modnm aplendl'nt refulgentque. atque in aan- 20 guiuariis albida portio ocoli opima pingnisque oh id est, ut humor persistat incongelabilia. el ob id oculus minime omninm partiom corporis riget: nemo enim ooqnam interna parte oculi friguit. exsaoguiom vero ocnlos tunica dura amhit, quae illos ab ininria frigoris toetor atqoe defendit. porro illad omnino metas egreditur rationia, conspiciendi vi m exeuntem qoopiam videre, et aut ad aatra usque deduci, aut cum ad nsc_¡oe certum quoddam spatium proceaaerit, cnm lnmine externo amri atque coniun~ aicuti quidam aiont. nam praestabat conionctionem in oculi principio fieri. quanquam irl qnoque atultnm eat. quid enim est lomen lumini coninngi, aot quonam pacto id esse potest? non enim qnodvis cnivis sine diacri- 6 mine coniungitur. ítem qni intcrnnm lnml'n externo -:onitmgetur, com membrana inter illa media sit? de hoc igitur, viJelicet quod sine !omine non videatur, alibí diximos. 'Yermn sÍ\'e lumen sÍ\•e aer id ait quod ocolum et rem coospectam interiacet, motio ipaa qoae per eom .lit, viaionem ef6dt. atque ratione evenit optima ot interna ocoli portio aquea sit: oam aqoa perspicua !'st. ut aotem extra non sine lumine videtur, sic et intra. perspicuum ergo esae ocnlum oportet, euudemqne aqnam esse necesse est, qoando aEr non est. non enim anima ipsa aot animae sensorium in oculi extremo, sed in parte, ot patet, interna est. quamobrem necesse eat tO ut pars oculi interior perlucida el lumiuis excepti,·a sit. atque etiam hoc ex iis qnae contingere solent, apertnm est. iam enim quidam accepto in praelio circa tempora vulnere ais illis quae per sonmnm apparrnt, cansas esae suorum cuiusque actuom, a ratione minime ahhorret. ut enim qui acturi aliquid sunt aut qoi nnnc id agunt aut qui iam egeront, plernnqne hoc ídem per somnia contuentnr et adminiatrant, qnia diurna initia ad talem motnm quaai viam quandam pracparaTt're, ita e converso necessarium est ot plerunque motioues qoae ae per somnum offeront, principia sint eorum quae iuterdiu geriJO mus, quía e contrario et haec antea inter nocturna visa mens nostra concepit. ad hunc igitur modnm e somniis nonnolla tnm signa tnm causu esse contingit. al complora persimilia sunt Üs quae temere 1 ac vice fortuita proveninnt, praesertim extrema illa ~upraque omnem fidem hominia posita, et ea qnorom origo in nobis non est, aed de navali pugna aunt el iia qoae procul a nobis gl'rnntur. nam de his eo modo statnendnm est quo statuitur, cnm id Corte fortuna evenit de quo qnis mentionem faciehat. quid enim prohibet quo minos ídem in somno contingat'? immo vero multa eiusmodi contingere par est. quemadmodum igitor mentio de quopiam neque aignum neque causa fuisae potest cur idem ad nos acccsserit, ita neque somnium signum aut causa dicendom cur sic pronos evenerit ut somnianti apparnerat, sed fortoitum quid temerariumque. to onde etiam fit ut plurima aomniorum minime evadant: nam quae fortuit.t snnt, neque sempt'r neque maiori ex parte accidunt. 2. Ad snmmam, cnm e ceteris quoqoe anilllantibns aliqna eomnient, ha111lqnaquam insomnia a deo misaa veniont, ant ad enm finem nobis a•linncta fuere. daemonia tamen haberi debent. nam et natura daemonia eat, non divina. cnins rei indicio est, qnod degeneres arlmodum et gregnii homines futura prae ... ident, et ita ut res habet somniant, tanquam non delegante sornnia deo. verum proot quisque natura loqoax est aut vitio bilis atrae laboral, ita multifarias vi$iones experitnr. qnia vero plurimis et varüs spectris feriuntur, aliqnando in aomnia illa quibus eventos qoidam responzo det incidunt, sicuti nonnulli, cnm totum diem cemnt, interim pr·aemiom capiunt. nam qood in proverbiQ est "si saepe iacias, alinm alias ferieri5, D id e m et in somniis contiugit. nec ve ro absurdmn est plurima non evadere. nam neque ea signa quae in corpore visuntur aut in caelo, ut qoae imbres ant llatns praetendrmt, semper eveniunt. si t'nim alias veflementior motus rngruat qoam sit iste futuros a qno illa li:mt, tum ex aigno nihil ser¡ni solet. sed et jJlurima agendorum, de quibus consilium optima ratione inieris, snpervenientibus initiis aliis gravioribus in irritum deciduut. nec enim prorsus omne lit quod futnnrm erat¡ neqne ídem est fore et t'sae ao futunrm. aed dicendum est et principia esae a quibus nihil emergat, et signa quae nullus approbet effectus. de somniis vero quae eins464 modi prinripia non hahent qualia diximns, sed ab iis r¡ni somuiant aut temporibus aut locis aut magnitudine abiuncta sunt, aut eisdem vicinitate aliqua adionct.t annt, non tamen principia eorum continent, nisi temere futura prar.sentiantar, aic statoendum ut sequitur polios est quam ut Deraocritua auerit. aomnia simulacris et deHnxibus accepta rl!ferens. nam qoemadmodum, ai qois aqoam aut aerem propellat, para commota auhinde aliam commovet, cessanteque illo accidit talem motum qnadantenua pr·ogredi, auctore etiam tum abto sente, ita nihil obstat motos quosdam ct aensus ad animas somniantes pervenire ab iis rebua, a qnibus ille exq.vias et imagines tnitti aCiinnat¡ et qnocunque pervenerint, impensins noctn 8entiri, qnia interdiu delati dissolvantur. est enim aér noctis ah omni tnrba liberior, qnod uoctes vento minas infestetur. ct in corpore facere aensuru ratione somn~ qnod motiuuculas interiores dormientes mellas quam vigilante& •entiacant. porro hi motu• visa dormientibus

afferunt, per qnae vaticinantur futura de rehus ipsis. et oh id quibusvis sine lege nlla, non pmdentissimis, 'Praesagire contingit. nam iD si deus somnia mitteret, praesagia iuterdin Jierent et sapientihua darentur. sic autf'm stolidisaimos qnosqne praevidere par est. mena enim omnium id genus hominum curis r·eferta non est, sed r¡uasi deserta et cogitationibus vacua; et cum movetnr, id quod ea m movet, aequi soleL quosdam ,·ero esse qui in excessn mentís futura praesentiant, id cansae est qnod vernaculi motus illos non infestent, sed procul ab eis summoveanlur. ex qno fit nt peregrinos maxime sentianl esse ítem aliqnos qni certissirna somuient, et de necessariis et amicis suis potissimum qnemque futm·a praevidere, bine e\·enit quod necessarii de se mutuo impcnse soliciti snnt. ut enim e lon- so ginquo se maxime agnoscunt et sentinnt, ita motus qnoqne auoa, qnandoqnidem rennn notionnn motioncs notiores sunt. melaucholici vero propter natnrae snae -vehementiam erninns iacnlatornm modo collimant¡ necnon pr·opter mobilitatem ocicirca non modo minor ignis maioris acct's.su marceacit, verumetiam 470 ipsa per se lucernae Oamma maiori Hammae indita acluritnr, haud aliter qoam quodvis aliud cremabile. cuins rei causa est, quod Hamma maior minoria alimentom prius occupat qnam aliud superveniat. ignis autem Onminis instar perpt'tuo gignitnr atqne ftuit. venrm id prac celeritate nos latet. clarnm itaqne est, si ser•ar·i calorem oporteat, qood sane necr.uarinm eat ai aniuual victurum ait, qnanrpetuo similis actio sit: nam et natura, a qua .lit, eadem est, et generatio itidem. at qnae differentia fuerit caloris cniusqne, si ve ut organum is habctur, sive nt materia, ah·e arnhornm vicem praestat. nam ignis differeutiae iuxta id qno magis ac minus est snmuntur. haec autem fere in eo ut rnistus sit aut imrnistus consistil: uam hic pnrior erit el p•·oinde intensior grados, ille admistione contrarii remissior. eadern ratio iu aliis quoque 20 aimplicibus habetur. siquidern nanque alia aint, os et caro, quae equi est et qua e bovis, aut oh id alía esse, quia e di versis constituta sint, aut usu ipso differre est necease. si itaque sint di versal' in ter partes aimpl.iccs, quaenam cniusque earurn erunt differentiae? sin caerlem aiut cum iis qoae in alüs habentur. necesse est enim alterum e duo-

,.¡,

,.¡,

bus hic esse, ot in ceteria quoque rebu.s. nam Yini et rnelüs temperamenttnn per aubiecta differre dicimus, vini autem ipsiua si differentia, per rationem. quare Empedoclea •inrpliciter huiusce diver.sitatis causam os.sis naturam usiguat. siquidem enim universa eandem mistionis rationern sortirentur, non differre ínter •e oportebat equi leonis atque liominis parte.s. at nnnc duritie mollitieqoo tum lO inter seae tum a ceteris differunt. sed et quae in eodem animali habentur pa11es, tum densitate tum raritate tom ceteris affectionibus plusculuw ínter se differre videntur. quapropter non eadem tempeJ"atio omnium est. nam crassities et tenuiw, magnitudo et exiguitas in quanto, durum autem et densum, et quae hisce contraria sunt, in quali mistionis consistunL ceterum qui ita aentiunt, exponant oportet quo pacto via quae artificio praeest, alía sit. etemrn hanc auctiorem esse aut omnino minorem sic eveniet, et per 486 se ipum et per miationem, aut certe ab alio in ten di, quemadmodum quae elixantur assanturve; id qood vel"O fortasse propios est: simul enim mi1cet ac fingit natura. porro eadem quoque de carne ratio est: nam et eaerlem propemodmn differentiae annt. ita de vena et arteria ac ceteria. eaqoe propter alterom e duobns necessarinm .6t, aut ut ratit) horum iuxta mistionem non sit cadem, ant non e duritie et densitate ah hisce contrarüa pusionibua rationes ducendas eaae.

HISTORIA ANIM.A.LIUM 10. G. SCHNEIDER.O POST IULIUM CAESAI\El\1 SCALIGERUM INTERPRETE (•).

in eimilcs eibi parliculu dividuntur, ut caro in carnes; aliae compositae, quae in disaimiles Ínter ae: neque enim manum in mauus aut faciem in faciet divides. harum auten1 quaedarn non solum partes '"erum etiam to membra nominantur, videlicet eae quarum hoc ipsnrn totum, quod efliciunt, diversas in se partes contiuet proprias ), velut caput, eros, manas, ítem totum brachium, et thorax. hae namque partl's et ipsae totius tum no1nen tu m rationem habent, et in se alias particnlaa continent. omnes autem dissimiles ínter se partes ex similibns ínter se particolis concretae sunt, qnernallmodum manus e carne, nervis, oaaibns. hahent vero animalia quaedam partes aut eas•lem Ínter se omnes a11t divenas. pa•1es autem nsdem vel specie intelligi volo, ut hominia naaus aut ocolus specie Cllm naso aot oculo homiuia (alteriu•) couvenit; itero caro com carne et os cum osse. quod ide1n de eqno et ceteris animalibos, qoae apecie in ter se eadern eue 10 dicimut. ut enim totnm se habet ad totUJn, ita partes singulae aese ad tingulaa habent. nl aunt eaedem quidem partes, sed excesso defectnqne inter se differunt, quorum scilicet genus unum idemque ett. intelligo gemu ut avium et piscinrn: honnn enim ntrumque differt tum in (•uo) genere, tum si ad (alterurn) genus referator; et complures sunt avin1n ac pisciurn species. pleraeque autern par1 tes ínter se differunt contrariis affectionibos, puta colore et figura, al.iae aiquidem magia aliae minus affectae sunt illis. praeterea multitudine, paucitate, maguitudine, exiguitate, omnino autem excessu lO ac defecto. alia namque crusta intccta sunt, alía testa. qnibnsdam rostrum longnm est [ ut gruibn.s ], quibusdam breve. nonnnlla mnltia, al.iqua pancis pennis praedita. quin etiam in his qnoque aliae a1iis par~• insunt: qoaedam enirn calcar habent, quo cetera urent; et quihusdam crista est, aliis uon item. verum, paene dixetim, plorimae par1es, ex qnibus tot:1 con~tal maguihulo, aut eaedem sunt, aat contrariorum differunt ratione et secundum pxcessum ac de-

M& Ánimalinm parte• aliae aimplicee eont, qoae

r

(*) Qa•• lrplllar ltclnaa i10ua Ia..c ai¡:na ( ), onl ao111ia• Gr"""" anal, aul •ocr• Graau Ílllrrprelaa&ar ,..plica&ia~• .. ali~uam addnnl. c¡uae !aira borc ai;aa ( ) lecaatar, • t tcriplarar Yarie&ate. coatiaeat, aut an•rccta e-1 alina 1uac.

feo:tum. hoc enim quod est plus P.t minos, ad excesaum defectamque referre posait aliqnia. qnaedam autem animalium partes neque specie eaedem aunt, neque aec;ondom excesaum aut defectum, aed proportione quadam, qoernadmodum si apinam com oase, aut 20 onguem cum angula, aut manum cum forcipe, aut pennam cum aqnamma compares: quod enim in ne penna, hoc in piace squamma. ad hunc igitur modom animalia aecundum partes aot eadem aut di ver u intelligimus; praeterea etiam sitn partinm. sont enim animalium multa quae ta1netsi partes east:lem habent, non tamen eadl'm sitas ratioue, siquidcm marnrnas alia in pectore alía habent 1m ad femina. particnlarurn autem ínter te aimilium aliae sunt mollea et hnmidae, aliae aiccae et durae. atque hurnidae qoidem aot omnino, aut quam diu nalnram auam obtinent, ut aanguis, cmor, adeps, sevum, rnedulla, genitura, fe~ lac, in quihua compe•·iuntur; item caro et ea quae horum aeqouatur proportionem; praeterea alia ratione excrementa, qualis est mocua (phlcgma), alv1 sedimenta et Teaicae. siccae autem et durae, cuiusmodi nervus, cutis, Tena, pilua. os, cartílago, unguis, como: (ídem enim nomen hahet para quae figuram sirnilem habet, et totum Yocatur como.) item quae his proportione respondent. differunt autem anÍJnal.ia YÍtae, actionum, to morum, partium ratioue; de quibus primum aummatirn dicemoa, deinde de unoquoque genere diligent.ius et prol.ixius disaeremus. annt igitur differentiae aecundum "Yitaa et actionea et mores fere huiusmodi, ut alia aint aquatilia, alía terreatria. et aqnatilia quidem dnplicis natarae: quaedam enim et in humido vitam agunt et inde cibum captant, praeterea humorern tum recipiunt tum remittuDt (reapirando); qno si priTentnr, YÍvere nequennt; id quod maguae pisc10m partí ncnit. qoaedam Tero in humore quidem degunt at- m qne inde victnm qnaPrunt, nrum aerem recipiont (apirando), nou aquam; et extra eam pariunt: cuiunnodi multa aunt, com eorum qnibus pedum solas asus est, ut lutra (enydris), latax, crocodiloa. tum Yolucria, nt mergos (aethyia) et colymbis, tum carentia pedibus, ut hydrus. sunt praeterea quae in hnmido aluntor neque aine eo Yinre poasont, Yerum ea neque a6rem neque aqoam recipiunt

HISTORIAE ANIMALIUM l. (•pirando), qualu est nrtica (acalephe) et ostrea. pon·o aqoatilium alia 10nt marina, alia lluvialia, alia lacnstria, alia palustria, ut rana et cordylus. marinonnn antem nonuulla pelagia sunt, quaedam litoralia, alia 1axatilia. terreatrium autem animalium qnaedam aérem 10 recipiunt redduntqne, id qnod •pirare et reapirare vocant, ut horno et alia terrestria qnae pulmonem habent. alia aerem non reocipiunt et tamen vivnnt cibumqt•e in terra capinnt, q.l&lis v~apa e1t et apes atqne alia insecta. dico antem insest: cum aorta nulla ei coniunctio intercedit. iO transmtat enim i psum vena a maiore illa producta, qua parte iecinori~ portae appellantur. atque eodem modo in splenem altera proliciscitur a maiore, qua illi tantum appcn&lu esL suh his ad spinam renes siti sunt, natura símiles bubnlis. in omnibus animantibua/fJ'j quae renes babent, dexter sinistro et alúor est et minos pingui• et siccior; id quod aeque in omnibus aliis itn-enitur. fenmt ad coa meatos a magna vena et aorta, non tamen in cnum, qnod ipai hahent in medio, aliqui maius, aliqui minus. solí vítulo marino buhulie quidem similea, ceterum solidissimi sunt. quos diximus meatos, qui ad ipsos tendnnt, in eonnn corpna ah1umuntur: argumentum, quod non penelrent, est, quía neque [viva] sangninem in tus hahent, tu neque [mortuis] coagnlatur. ex eo igitor sin u quem pu1illum di~:e­ bamus, duo tubi multae firmitatis in vesicam tendnnt; ítem alii ex aorta validi et continui. e renom medio venae singulae cavae ac: ner"Yoaae per augustias spinae tendnnt; quae inde in clunes ubi per~ venere, non comparent, nisi mox iuxta ipso• itf'rum distentae. ce~ terum hae venae in ,·esicam desinunt. postrema enim ve~ica est appenu tubis, qui tle renibus intenduntur ad collum, qnod in uri- 110 nalem meatum te-ndit; ))aP.ne quaqnaversmn tenuibns ac fihrosis al~ ligata membranulia, quae propemodum símiles aint texturae prae~ conliorum. est autem humana ''rsica magna admodum. a.t ,·esicae collnm appeuamn veretrum est, nervosnm atqne cartilaginosum; duohus meatihns per"Yium, qui demnm couiungnntnr l't coeunt in uno m foramen externum; quorum hic quirlem ad testes, ille ad ve~ &icam tendit. ex eo dependent teste1 maribus; de qnihna, quemadmodo m ae habeant, in communi partium.commcntatione disseretnr. monul ídem penitn5 in feminanlm qnoque geuitalihna, solaqne ma- .\0 trice in toa differunt: qnae, quod ad faciem pertinet, e dissectionum libru et pictura nota es se poterit; quod ve1 o ad sitnm ~pectat, iacet illa tum auper inttatini1 tum sub ,·esica. ac de matt·icibus qooque omnibua commnni opera postea dicentlum est: neque enim omnibn1 aimilea aimiliterve ai&ae. 11nimantium igitur partes tmu exterio•·ee b tum interiores hac el tales sunt, et hnnc ad modum aeae hahent.

11. Ceterarum partea animantium aliae communes omnibus aunt, aliae generibus qnibusdam peculiares. hanc .-ero conveniendi differendive rationem eo modo iut..lligimus, qni toties a nobia expli~ catos est. quae namque genere divf"rsa sunt inter ae, ea fere partes w plurimas Ínter se specie difft'rentes habeut; alia ve ro proportioue tantnm conveniunt. genere non couYeniunt; alia genere quidem sunt eadem, apecie lamen diversa. ad ha!'c quae partes cuipiam inaunt. non omnibus continuo datae aunt. igitur quarlntpPdes quae animal pariunt, capite colloque atque omnibua quae in capite insunt parti~ culis praeditae sunt: vernm secundo m figuram diiTerunt partes Ínter ee. itaque leonia cet"\"Íx nullis ,·ertebris, unico tantum oase conatat: at intetiora omnia aimilia caninis continentm·. habent autt'm IJIIa~ dmpedes omnes qnae auimal pariont, bracltiornm loco antenora crura; potis~imum quibns multilidi pedes sunt, iis mannnm vice ad ~ pleraque utuntur. quin hmtorum sinistrae minua eunt absolutae, excepto elephanto, qni dígitos quinque numero in pedibus minua babet expreasos, et anteriora crura maiora multo, tum in poateri~ ribns breves malleolos. talem vero tantumque nasum habet ut ei mannum t~neat vict>m. hoc enim tu m cibum potumque in 01 refert. tom insiJtnti rcctori porrigit. quin arbores exstirpat ipsas. cum per aqnas udit, hoc reflat. eius summa pars cartilaginosa eat: ita~ lO que non plicatur [ digitorum more] sed incurvatur. aoli homiui utrinsque manos aequalia usos datus est. humano pectori aliquid qnod responneat, st>d dissimile, anitualia omnia habent. homiDi enim latum est, ceteria augustom. praeterea ei mammae in pane

256

HISTORIAE ANIMALIUM 11.

498 aont anteriore: at illonnn nulli. nam elephantus quanquam duas tanhnn, iuxta pectus potius quam in pectore tamen habet. c.-urum aotem plicaluras tam anteriorum qoam posleriorum el inter se ipsas et hu manis adversas habf'nt qnaullisper iu latos inclinata. aimiliter et iis quae multis pedibus gradiuntur; nisi quod ultimorum crurum mediae curvaturae utram in partem vergant, in ambiguo est: sed ad latns potius cnrvantur. homo 1111tem utrasque 10 at1uum inflexiones eande1n in partem versas atque inter se contrarias hahet. namque hrachia retro llectit, quanqoam paullum extroraum ohliquata; C111ra antrorsmn. at quod animal tam priora quam posteriora antrorsmn Jlectat, invenias nullum. omnium homeri contrario plicantur flexo quam aut cubiti aut anteriora crura. item auffragines contra quam coxae. igitur homo cmn e contrario Jlectat atque alia, ipsa qnoque, quae mcmbra haec habent, flectunt e contJ·ario. at av~s qnadrupedum Jlexionibus similes propemodum so euas hahent: qnippe hipedes cum sint, crura ipsa retro flectunt; in brachionnn Yero p• iorumque crurnm loco alas prorsum curvan t. marinos autem TÍtulos tanquam mutilus quadrupes est. etenim sub annis ata ti m pe des habet maniLus si miles, velut m·sinos: nempe 1 quinis discreti sunt digiti~, qnorum ainguli ternas hahent flexiones atque onguem uon Lomittunt negationem editt. aliquae magnum unum. posteriores quoque pedes numero qui•lem et curvatura digitorum, item ipsis unguihus similes habet ~· ioribus, ce te mm figura ad piscium canda.~ propina accedunl annnantium, sive qnattuor ei'fe piures haheant pedes, mollll ac status per diametrmn est. omnibus autem initinm a dextra parte est. tum leo tnm camelorum genns utm•nr¡ur, R:~ct•·ianum acilicrt atque Arabi.:nm, pcdalim amto bulant: hoc est, quod sinistcr pes dextrum non autecedit sed sub~equitor. quae homini sunt in parte anteriore, ea inferne habent qoadrupedes; qnae homini posteriora, ea illis superne sunt. plurimi praeterea caudam hahent: nam vi tu lo quoque marino poailla eat, cervinae similis. de simiarum ,·ero gene• ibus pos lea disceptabitur.• quadrupedes qnae animal pariunt, pilosae paene omnes, non qo.Uis homo. is excepto capite, quod omnium animalium piloaissimum habet, rarum ct bre,·em edit pilum. quae aliornm pilosorum 1'0 animalium in caehun spectant partes (prouae), eae hirtiores sunt: contra quae in terram (supinae), ant omnino glabrae nut minns villosae. homo autcm e contrario. ac palpehras horno in utraqoe gena babel; tu m et iu alia et iu pnbe pilos. ceterae auim11ntes neqne in bis locis neque in gena inferiore, sP.d sub ipsam genam et pancos et paucae. quad111pedum quae pilo integuntnr, aut corpus birtum est totnm, qualis sus, ursu•, canis; aut colli pa1 tes omnes aeqoe hirtiores., sic u ti quae iuhatae soot, quomodo leo; aut colli Jo superior tantum pars, quae a capite ad anuos pertinet. qno in genere capronata sunt, velnt eqnus et mulus, et ex fe1is comntis bonasus. habet item eqnicen·us in summis annis iubam, et ea fera quae pardium appellator; ac praeterea a capite ad anuos tenuem ~ utrumque. ad haec peculiaris equicervo pendet ad guuur harba. atrumque animal, bonasus et equicervus, cornigerum et hisulcum, niai quod eqnicervK cornibus carel maguitudo ei ceni: nascuntur in A1·achotis, sicut et feri hoves; qui a cicuribus eo rlifferunt modo quo ah apris sues. niger eis color, rohor validum, nasi tractos sohaqnilinus, comua resupinatiora: at equicervis sont qualia capreis • Q ( dorcadihus ). in ter qnadrnpedes elephantus minime hirtns es t. aequuntur autem cum pilosi tum glahri corporis rationem caudae, WIOdo milguitndinf'm quampiam sortitae eint: nam quihusdam puaillae ad1nodum suut. camelis pcculiare in dorso gihber est, quo cetera carent animalia. hoc et ínter se difrerunt: namque :\ral.oici unum tantum hahent, Bactriaui geminmn. habent pr11eterea inferne gibhDlll alteruw aimile auperior~ quo reliqnum fulcitur corpus, uhi

J

genna summittil papillae ei quaternae, quot ct vaccis; canda aaininae similis; genitale pone. in unoqnoque crure geno unum, neqoe !10 piures plicaturae, nt aiunt qnidam: '\·ernm tot vidPnlnr propterea qnod alvo subducta sunl similis huhulo taina, sed ergo unguce haLen!, partim ii rrcti aunt, ut laomin~ partiua adunci, ut inter pedestria leoui, inter volucria aquilae. 10. De pilis 11utem, .Jeque iis quae ipaonam gemnt vicem, alque etiam de ente, mane dicendnm est. qoae humi tantnm moventnr atque animal pa1innt, omnia pilis tegunlur; in ~odem gen~re quae ova pariunt, e ute squarrosa sunt; pisces autem soli sqnammis muniuntor, qni ovom arenaceum edunt. nam in genere longorom conger einsmodi ovum non gignit, neque muraena: anguilla vero etiam nullmn. pilornm crusitudo, Lennilas, magnitndo locornm difto fernnt rationl'. interest enim, qnam corporis partem qualemque cutem nacti sint. 11amque in crassio•·i cute magna ex parte pili duriores atque crassiores; sed in locis caYis atqne humidioribus tu m frequentiores tnm prolixiores, modo locns ille a natura institntoa ait ad habendum pilos. eandem et in squarrosis et in squammosis invenias rationem. qnac igitua· molliori pilo snnt praedita, si laetiore pabnlo utantur, dnriorem ohtinebnnt: contra qnae durum habent, tum molliorem tmn rariorem. differunl et locorum inclinationibos ulicliornm aut frigidion1m; veluti hominis capillus in ro calidis regionibus duros, in frigidis mollis est. recti molles sont, intorti du ri. 11. Pilus suapte matura Jissilis est. pili Ínter se differunt inteosiore natura ant remia~iore: quidam etiam paullatim duritie excedont, ot non iam pilis sed spinis símiles videantur; cuiusmodi erinaceorum. id qnod etiam ungnibns evenit: nam quibusdam animalibns ungues oh dnritiam ab ossibus nihil distant. cutém inter omnia animalia tennissimam horno habet, si cnm eius conferas maguitudine. inest in omni ente mucosos humor, sed in quibosdam so pancos, in aliis uberior, nt in bubulo corio, ex quo glntinum fit; qnod etiam ex piscibua alicuhi conJiciunt. cutis cnm secalur sola, non sentit, praesertim in capite, propterea quod intea· eam et os 'IS nihil ait carnis. ubi sola cutis est, si sel'alnr, non coal.,scit, veloti teouis pars malae el praeputium et palpehra. omnia animalill cutem perpetuo tracto continuam ita haLent nt locum det tantum meatibw oatnraliLus ad cxhalaudum; Lum uLi os est et ungues. igitnr

animalia quae aanguinem habent, ente omnia teguntnr: at pilia non omnia teguntur, sed prouti supra distinximns. aenescentibus animalibus colores mutant pili, atqne cani finut in hominibus. in aliia qooque hoc idem fit, verom ohscurius, praeterquam in equo. canescere inc:ipiunt pili a suprema parte. plurimi atatim oriuntur NI cani. quare manifestom eat canitiem non esse arefactionem: nihil enim statim arirlum nascitor. at in illo genere eOlorescentiae cuba quam vitiliginem dicimns, omnea cani gignuntur. iam vero ae~ tantibus quibusdam evenit nt ca ni fierent; quibns recepta prístina "Valetodioe cum illi deHnxiuent, nigri rle intt'gro suborti sont. frequentiu~ operti. pili quaa_n aperti ven!is canescunt.•hominum tempora pnma camuem senbunt, et ante no res partes pnus quam posteriores: postrema autem pobea. Ínter omnes animan tes aolus horno pilos habet alios congeoitos, alios pro aetatum temporibus adna.scentes. congeniti aunt in ca pite, palpehris, ciliis; qui postea gignon- 2D tor, aunt hi, primum pubes, deinde in axillis, tum ad mentum. itaque par locorum numeras et congeuitorum el postea adnascentiom. deficiont atqne deflount per aetatem pil~ et maxima ex parte el primum capilli; sed ex anteriore parte tantnm : nam posteriora calvescunt nnnquam. veaticis glabritia calvitium dicitur, in ciliia depilntio {anaphalantiuis Graece). neutnam evenit ante usnm Ve- 3D nena. sed neque poer neqoe mulier calveacont; ac ne epadonea quidem. quin ai, anteqoam calvescant, castrentur, posterigeni pili 11on gignontnr: sin post puheatatem, f'os omnes amittnnt, praeter pubem. in mulieris mento non gignuntnr pili, praeterquam pauci iis in qnibus menstrua non flount, et in Caria antistitia; quod pro indicio infortunii futuri agnoscnnt. alü autem pili innascuntur, eed 1 pauciores. qui pili posterins oriri aolent, eia tam Tiri quam feminae ah ortos principiis nonnnlli carent, sed aimul et generandi facultate, quando etiam pnbe deficiuntur. pili lege qnadam natorae nonnulli plus minos crescnnt, plurimom capilli, proxime barba. sane qui aunt tenuiores, valde augentnr: aed etiam aopercilia multis affecta aetate in tantum ut attondeantor. id ideo fit, quod iLi gignontur ubi oasa committuntor; quo in aenectule diductia ossibus tran&mittitur pina humoris. 11t palpebrarum pili non t'Xcrescunt. e.ornm ID deflnvium incipit post Veneris usom, einsque freqnentia augetnr. sed sero omnium maxime caneacunt. dum crescimus, piü si evellantur, renasc:untur; post id aetatis non item. habt't autem omnia pilos lentam humiditatem ad radicem: itaqoe simul atqoe evule!Y est, ai quid leviusculi attingat, trahit. subest ah ilaitio cutis concolor variis et versicoloribus animalibus. itemque linguae cute verai.colore aun t. mentnm ac labii spatium superioris sunt qui barhatum habeant; nonnulli ibi nullos pilos sed malas hirautas habenL minos !10 aaepe videas calvescere eos qui laevi et glabro mento sunt. [vulgo e1t qui mento aunt bipartito; vel cnm negatione qni m. nou su n t b.J crescunt pili et in aegrotis quibusdam, praesertim tabe laborautibns, et in aenibns. crescunt etiam in cadaveribus: tum fiunt duriores. hoc etiam evenit ungnihus. pili congeniti potiua defluont usn Venereo: qoi autem. postquam horno natua eat, naaci aolent, citios oriuntor. varirosi minos calvescnnt: tum calvi aliqui varicibus capti rnrsua capillati facti sunt. pilos praecisos non ere~ cit, aed ab imo nascens .fit maior. quin etiam piscibus, qui aut m• cescunt aot senescnnt, sqnammae .fiunt et crassiores et duriorea. 30 senescentibus quoque quadropedibos vel pilos vel lana crasaior (Gazae prolixior) lit, sed infrequentior. ungulae quoque tam continuae quam bisulcae in aenecta aetate fiunt maiores; ítem avimn rostra. crescunt nngulae sicut et ongues. 12. Quod aute1n ad animalia alata apectat, avis secondom aeta- 5t9 tes nolla mutat pennas praeter gruem: nam haec in senecta nigreacentes, antea cinereaa pennas haLet. nenit autem pro temporum ratione, qoemadmodnm contentiore frigore, ot si qua sit unicolor puta aot nigra aut fusca [ aot alLida ], albescat aliqoando, ut corvua, pauer, hirundo: at quae albae aunt, eae non sout animadveraae ui.grescere. quin etiam anni statis partibus mutantur multarum avium colorea adeo ut, nisi sis peritua, decipiaria. pilornm colores in ani- to mantibus cum aquarum qooque mntatic ¡¡e mutantur: alibi candidi, alibi uigri fiunt. id praecipue fit tempore coitos: sunt enim eiusmodi aqnae multis in locÍI, quae si initus tempore potentur a pecore,

HISTORIAE ANIMALIUM 111. ac mox coeaat, nigro• agnos efliciant, nt in Chalcidica ten-a Thraci;¡e iuTius Parchru• Tocatas faciebat; et in agro Astrrite et in Autandria qtaoque terra dao Ilumina aunt, quorum alteJias pot11 ons nigrae, alteriua candidae gignantur. Tidentur autem e Scamandro rufae proTenire; quam ob caaaam putant ah Homero eum co .lluTium pro Scamandro Xanthum, id eat rufum, appeUatum. ceterae animante• intus uullos habent pilo•, nec in artaum adTena Tel prona parte, quanquam in dorao eon1m habeant, praeter leporem (das1podem), qui solos pilos habet et in hueca intus et anb pedibns. mol in ter cete (Tulgo mysticetu1, Pliuio mnsculns marinos] dentium loco piloa habet auillis set.ia aimiles. pili igitur praeaecti non ah anmmo aed ah radice crescnnt; pennae autem neque ab imo neqne a aammo, sed excidont. quaecunque pennas (alu) continuu habent, nt ape• et alía ei11smodi, üa penna {ala) si aveUatur, non renucitur; neque ai aculeum awittat apil, aliu1 aabnaacitur, sed u illo tempore perit ipsL 10 13. Sunt etiam memhranae in animalibaa quae aanguine conereta 1nnt. est autem membrana similis cnti denaae et tenni, sed tamea genna aliud eat: nam neqne fissili1 est neqne tensilit. amicta mnt omnia tum oua tnm Tiscera membranarum genere tam panis b quam maioribus animalibus, quanqnam in minoribus obscuriorea 1unt propter Tehemeutem et teauitatem et exiguitatem. maximae omnium membranarnm duae auut, qnae cerebrum ambinnt; quamm altera, quae auh circnitu osai1 est, rohustior ct crassior eat quam quae obducitur cerebro. deinde quae operit cor. praecisa membrana •ola non coalescit. nadata Olla membranis aais aiderantar. f L Est praeterea omentum membranae genns. habent aatem omentum o1nnia animalia quae aangnine concreta sant, alia finguius, alía macrias. eius initium a medio Tentre in iis quae anima pariunt to atqn• atraque maxilla den tata sunt; cui parti appenaum ett, nhi eius 10tura quoque qnaai quaedam exstat. ~uae autrm auperioria maxillae primorea noa habent dentea, in aia a maiore nntre oritur eodem modo. 15. Membranacea Tetica quoque eat, qnauquam alio gener. membranae: distendí enim poteat. qnae animal pationt, ea sola TeIÍCIIIII habent; cetera nullam, praeter anam teatudinem u oTiparia. praecisa Tes.ica non coaletcit, praeterquam ad ipaa principia cer"Yicis, nisi raro omnino: nam sane aliqaando evenit hoc. in defunctorum Teaicas nihil bumoris demittitur: in viTis etiam aiccae fiaat conID cretionea, ex quibua calculi morbos faciunt. alüa eiusmo•li materia constitit quae nihil Tideretar a testacea diiTerre. nnarum nerTorumque ac cotis naturam, tum quid easet &bra atqne membrana, praeterea df! pilis, nnguihua, nngulis Tel continuis Tel hisulcia, corpibua, dentibus, roatris, osse, cartilagine, et quicquid horum vice fangitar, euperiore narratione explicuimas. nuuc vero de carne ditseramas. 16. Caro carniqne proximam qnaecunque naturam gerunt, in omnibus insont aniu1antihns quae aanguine concreta aant, eaque fusa inter cutem f't osaa oasiumque Ticarias partea. nam qua ratione refertur apina ad oua, ita ínter n qnae os et spinam hahent, eadem 10 ratione pulpa illa carniformia ad carnem refertur. est autem caro apta ad sf'caAdum qnoqnoTersna, non in longum tantum, qnemadmodum nerTi et venae. animalia cum maceacunt, abit caro, et TenulHe e:utant ac fihrae: largins autem cum aluntur, in camia locum S20 gignitur pinguedo. carnosiorihus minores sunt nnae, sanguis rubentior, ,.¡acera et Tenter panus. at quihus Tenae maiorea, sanguis nigrior, Tiscera magna, Tenter magnas, carnis minos. pingaiore carne sunt qni ventrem parvnm hahent. 17. Adep• autem et aevum inter ae differunt. seTo m qua vis parte fragile est et siccatum denaatar: at adeps liqnidua neque aptns c:ogi. itaque iuscula de adipalihus sen pinguibus non concrescunt, to at ex equo et sue: de iis quae seTo m habent, coucrescnnt, ut ovia et caprae. locis quoque difrerunt: adepa namque intra cutem et camem gignitar, anum non ihi, sed ad extrema caminm (extra carnea). at omentum adipe praeditis adipaceum eat, 1no pinguihua 1enceum. quae atraque maxilla aeque deutata sunt, adipem hahent ¡ quae dentihas primoribas ~ape¡·ioribua carent, seTum. quibaadam

265

in animalihns ex Yiscerihns iecnr pinguescit adipe, at Ínter piaeea cartilagineia: namque ex iis colliquatis facinnt oleam; ipsa nro cartilaginea omninm mínimum adipem Tel in can1e Tel separatum ro per nntrt'm habent. quaecnnque pingnedinem aeparatam non habent, minas pinguia annt ad Tentrem et omentum, ut anguillae: exiguum enim seTum hahent circa oJnentDm. maxima tamen para pingnescunt secundum Tentrem, praesertim otiosa. adipalium cerebella pinguia, ot suis; eorum quae seTum habent, sicca. quod ad TÍScera attinet, qua e loca circum renea aant iu animalibus, nadunt pinguisaima: aed dexter minal pinguis est ac quanquam praepingues fuerint, lamen aliqnid in medio est aemper ncui. animalia qaae ano pinguescunt, mo1·bosa li.unt, qnoties renes undequaque pingaedine obruuntur; maxime omnium ovis, adeo nt etiam intereat. in causa est pabuli uhertas, qualis in Leoutino agro Siciliae. itaque uonniai 1 ubi apr.etit serum diei, educunt pecudea in paacua, quo minos capiant ctbi. 18. Commune est animalibus cunctis loca circa papillam habere anacea, qnaecnnque scilicet putem hauc Tel aimilem in ocalis habent nec oculos duros. omnium animalium tam marea quaa. feminae prouti pinguiore•, ita minos fecuodae sunt. aetate proTectiores pina pingnescunt quam iuniores, praesertim cum in latam longumque insta creveruot maguitudine atque inde in profundum excrescunt. 19. Sanguis omnihna animantibus qnae sanguine snnt concre- tO tae, maxime eat cum necessarius tum communis. neque enim adnnticins est, sed per principia ab natura sulnniniatrata inest omnihus, modo ne aint corrupta. omnis autem aangois inelt in Tasia, quu nna1 appellamus; praeterea nusquam, nisi in corde tantum. non aentit sanguis tactos nllo in animali, qnemadmodum neque excrementa alTi: quin neque cerebrum neque mednlla. quacanqne TiTam sed incorruptam carnem secueris, exit sanguis. suapte natura sanguis aucco dnlcis eat, modo sit unos; et colore ruher, niai qui 10 aut natura ant morbo deterior est: is enim nigrior f'at. neque Talde craaaua neque nlde tenui~ optimua eat, ai non ait ni morbo vel natura Titiahu. ac tantisper calidns et liqnidns, dnm in corpore TiTo eat: foris antem concrescit omnium, praf!terquam cerTi et damae {procos) et ai quid eiuadem naturae est; cete•·orom omniam api11atur, niai eximantur fibrae. tanrornm sanguis celerrime coit. in genere sanguine concretorum qaae intra •e conceptnm animal edunt, plus habent aanguinis quam ea quae eorlem in senere on pariunt. quae natura aut instituto Titae bene valent, neque muhnm 30 Talde habent, quod atatim a poto (hostiit) eTenit, neqae pancum, quod contiugit nlde pinguibus. pinguia ut pnrnm, ita parum habent; et quo magis pingnescunt, eo minua hahent sanguinis: exsangoe enim pingue est. pingue nihil putreacit: at aanguia et aanguinea 521 ipsa celerrime p~trescun.t. hor~m. qnidem praecipn.e ea quae circom ossa aunt. homuus sangms tenmsstmns atque purustmua eorum quae animal pariunt; taari et asini crassissimua et nigerrimus. et in partíbus inferioribus quam in auperiorihua crauior Jit et uigrior. palpitat omnium similiter animalium aanguia in nnis. aolua humoram perpetuo et tolo in cort'ore animantium inest, fJUam dio Titam agant. in corde animalium pnmum tanguis gigoitur, atque adeo priuaquam ta corpus ipsum dearticnletur. ai plusculum exeat aangninis, quae eo privantur, anima deficiuntnr; ti multum nimi.s, animam amittunt. si uimis eliquescat, aegrotant: namque in cruorem aerosum abit adeo ut quidam cruenh1m sudarint sndorem. ita cam effiuxit aliquibnl, aut omnino non concruit, aut aliqua tantum pan ah alüa partibus separata. in somno corporis partes extimae minas obtinent sangniuis: itaque si pnngatur dormiena, haud aeqae lluit sanguis. ex perfectis ichoribtu fit sanguis, e sanguine adep1. Titiato sanguiue fit fluxio, qoam Graeci vocant haemorrhoida, •t e narihns et in mariscis et ad varices. putrefactas sanguis it pU: ex boc 10 aute1n id quod Graeci porum, noa posaumus dicere toCam aut calIom. feminarnm sanguis a virili differt: c1 aasior e ni m ac nigrior eat, aequalihus et valetudinibus et aetatihus ínter se comparatis. et in summo corpore minua habent sanguinis feminae, intua plus. inter remellas ammantes mulier plarimom habet sangninil, plarimaque ei menstrua Huunt. is sangms, si Titietar, TOcatur proftavium. alioLI

,o

266

HISTORIAE ANIMALIUM III. IV.

qui eo senere morborum minna tentantnr moliere•: paucae enim nricibus ant mariscia laborant; paucis proftnit e naribus: atque hia iucommodiua menatrua aolTnntur. secnndum aetatea quoque tum multitucline tum apecie differt sanguis. in infantibus dilutior eat et lar~or; in aenibns crauua, niger, panca•; amte stata mediocria. J ítem aeailis aanguis cito concreacit, etiam in corporis superficie: iunioribua autf'm nequaquam. cruor (ichor) aangnia incoctus est, aut quía nondum percoctus, aut quod in seri modnm di lutos fuerit. ZO. Nunc de medulla: naJa ipsa quoque una ex partibns liquiclioribua inTenitur in quibnsclam animantibua, quae aanguine coaat.aut. quae liquida snapte natura annt in corpore, omnia Tasis coatiuentur, •icut aanpia in Tenia, DJedulla in ossibns, alia in membrauia et cutihns et ainnhaa. creatm· autem in invencnlia medulla omso nino sanguínea, aenescentibas aatem [alba, et qnidem] adipalibus adipo1a, sevaceia 1evosa. aeque Tero qno,.is osae mednlla continetar, sed e avis tantmn. ac ne his quidem omnibus: namqne leoni• oaaa partim 11ihil omnino, partim parnm habent. qaae fuit cama ut nonnulli dicerent leones meclnlla carere penitns, qnemadmodnm aapra dictam e$L tu m in aaillis OS5ibns 1ninus est medullae: in qnibaadam autem eius nihil est penitna. atque haec qnidem liquida 1ant, quae congenita animalibus ferme aemper in cía sunt. ea autem qaae pon genitnm animal oriantnr, lac et gl'nitnra. qnornm alter11111 ~uiclem tu m, cum eJts~•tit, secretnm per se iueat omnibua, lac Tide20 lu:et; alterum non in omnibus ine~t aecretum, aed nounallis tantnm, Telnti quos in piscibus Graeci Tocant thoros. quae lac habent, ea omaia ipaum in mammi• continent. 1nammu autem habent qaaecanqae et concipiunt animal et pariunt, qnalia sunt pilia praedita omnia, at homo et eqnns; praeterea cete, nt dl'lphin, "itulns marina•, balaeaa: qaihus omnibus et mammae snnt et lac. at qua e ovnm aat edant aut intra •e exclodunt, nt edant animal, neque mammu neqae lac habent, ot piscis et ni,. omne lac habet anccnm aquolam, qai dicitur aernm, et alternm corpulentom, qni Tor.atur caseus. Cr811Íoa lac plus habet casei. qnibus autem primore1 mperiore !O maxilla deote1 non aunt, P.orum lac coit; qnare ¡;t"l'~es habentur domiti ad cuea1n facieudoon. qnae ntramque maxillaon int.esro numero den&atam haheut, non coit, qneJnadmodum ne aacatnr nt etiam e lonpc¡uo ea sentiat et appetat. nam qoae ex odoribaa iudicant appe- 10 teada, eorum aaporibua qnoque gaudent aingula. praeterea quae ore praedita annt. aaporam tactam Tel gratam vel ingratum habenL de Tiaa antem atque ~tnditll nihil certi cst: nihil enim valde manifeatam eat. Tideotar tamen solenes et subire et penitns fngere, ubi tenteriat ferrum admoveri: narnque eorum exigua para exstat, ceterum co~aa qaaai latibulo conditur. tuJD pectines, si digitum admoveaa, hucant: mox comprimunt se, qnasi videant. quin neritamm captatorea aecundo Bato adennt, cum venantur eoa ad escam; ~ neque loqaentet, aed taci~ qnaai illi et odorentur et audiaut: quodsi lo~nautar, aiont eot tabterfngere. in genere testaceorum quae mobilia sant, echinns, ex iis qaae non mntant locom, tethya et glandes (balaoi) olfactam minime habere videntur. de senso11m igitur inttrnmentia animalium aic atatuendnm est. 9. Deincepa aatcm de voce videamus. differt a sono TOX, et ab hit termo. naUam ergo animal alia parte quam gatture vocem edit. qnam ob rem qnae pulmone cart'nt, eadem Toce 'faoque. 30 aermo antem eat Tocis dearticnlatio per lingaam. Tocales agitur a 'Yoce et gutture emittontnr, motae antem a lingna et labiia~ ex qui- & bua aermo est constitntaa. iccirco qnae lingaam non habent aut aon babent solatam, neqne vocem edant neque aermonem eerant, aed 1i qaem sonom ed11nt, hoc aliis partibns effici potest. igitar insecta neque vocem oeqae aennonem edant, sed ioteaiore apiritu tonaot, non exteriore, aiquidem eorom nallum epirat, aed partim murmurare dicuntur, at apea et alia alata, partim can ere, ut cicadae; quae omnia eonom cieot membrana, quae obtenta est ad preecinctnrae apertnram, qnemadmodnm cicadae aliqnae attritu apirita.s. mnacae qaoque et apea atque alía omnia alas inter volandum attol- w lant ac mox contrahnnt: so nos enim interioris spiritns attritn lit. loenstae aatem aaltatoria erara affricantea (alia) aonam faciuot. neqne mollaacorum qaippiam •eqae crastaceoram aat vocem nllGn aat aonam naturalem emittit piaces qnoque muti siiDt: aeqae enim aat palmonem ant arteriam ant pttar habent; sonoa tamen edant

272

HISTORIAE ANIMALIUM IV.

quostlam et atrepitos ii quos ain11t vocalea esse, 11t lyra et chromis: hi uamque nluti grnnnitum edont. sic et apee Acheloi Hovii incola; raeterea chalcis ( chalceus i. e. faber codices meliorea) et cucoos: nam illa (illf') sonnm edit similem $tl"idori, hic aotem similem 10 encolo, unde et nomen obtinet. qnae tamen omnia hoc quod videtur vox emittnnt partim attritu branchiarnm - ea quippe loca apioea auut - partim e partihtu circa ventrem. hormn enim aingola {g.!nera) hahent spiritum, qno attrito atque commoto aonua cietur. etiam quaedam e cartilagiuei~ ~trepere videntur: vermB hornm aonos potins quam vox debct dici. nam pectinea etiam, cnm su mmaDI radnnt aquam, quo dicuntur 'folare, strident aicut et mal'inae hirondines, qnae aimiliter supra mare ita 'fOlant nt aeqoor noo attiogant: pinnas enim latas ac lon~aa habent. aonoa igitur qnaai volaotium avium, non 'fOX est. sic ne aliorom quidem. delphin quoqae S36 atridet et gemit, en m in aerem exit, sed alia qua m illi ratione: qoippe et vocem et pnlmonem et arteriam habet; aed cnm liogoa ei aolota non sit et labiis careat, inarticulatam vocem edit. at que on r,arinnt, si ve aint qnadn•pedes si ve hnmi soliua per aoper6ciem mobJlia sint, vocem quidem emittunt., sed imbec:illem tameo. qoorum alía sibilum emittunt., ut serpentea; alia exilem vocem et iairmam; alía sihilum brevem, ut testudínea. diversam ah aliis ranae habent lin~am: muero namque qui in ceteris absolutos est., ipsis to coltaeret piscium more; quod autem gutturi affine est., et aolutum et applicatom est, quo snam vocem solent emittere. ululah1m ( ololygonem) autem, quem in aqua cieot masculi ranarnm, efficiunt, cum ad V cnerem femellas invitaut. aunt enim unicuiqua generi mlimantium certae voces attributae ad consuetudinPIII et congrea•nm, ut snibus, hircis, o1'ihus. edit autem ululatnm, co111, U!ferioris mandiuulae labio ad aummam aquam coaequato, super aiJ'Ia obducit snperiorem. intentis i¡;itur maxillis atque iccirco perlucentibue lucernarum speciem praebent oculi: frequens enim noctu coitue 10 6eri solet. a,·inm genus vocale est; potissimumque loqonutur eae qoibus aut mediocris linguae latitndo aut ipsa lingua ttnuia est. qnarnndam iAitnr vox eadem tam mari quam feminae; in alüs diveru. cum mnlta vocl', lum maiore loqnacitate pral'ditae 1unt minores quam maio1·es. hoc autem earum cuiliLet evenire maxime aolet coitns tempore. qnacdam quoque ínter pugnandum vocem ednnt, nt cotnrnix; aliae, cum pugnam iaennt, provocante• ( ut pel'dix J: nonnullae etiam victoriam can no•, ut galli. maris feminaeque 30 cautus in quiLusdam ídem est, ut lusciniae: ailet tameu feJDÍna quam olio incubat pullosque educat. eunt in quibus polios canat maa quaa femina, ut in genere gallinaceo et cotnrnicum: feminae enim aon b canunt at qnadrnpelles quae aniiual pariunt, voc~m emittont, eermonem nullum edunl: hominis enim is proprius est. qaaecnnque igitur sermone m habent, etiam vocem habent.¡ non autem e conveno. qui •nnli uati suut, postquam adolevernnt, 1'0cem quidean omnes emittunt, at sennonem nullnm. infantes autem, qnemadmodum ceterorum membrorum impoles suut, ita linjtllae quoque per initia: imperfeda enim his est atqne serios 6olvitur; itaque hlae11 balhique 1unt plerumqne. diff~runt autem cum voces tum sermones locorum rato tione. vocis differentiae notiuimae grave et acutum, aed genera nnlla ~pecie disneta sunt. dearticolat.io autem, quam quasi sermonem dicat qni~piam, cum in aliis animalibua tum iu eodem gt-nere locoruaa ratione differt na m pt>rdices alia~ dicuntur caceaba re, aliae trisaare {titubare). aviculae quoque aliam a pareutmu TOCe vooem edant, el alibi quam ab ip~is educeutnr atque alias aves autliant canentea. iam id quoque obser1'8tum eat, lusciniam instruere pollos ad canendnm, argumento, sennonem non Jlltriude ac vocem a natura prolidsci, 20 eed .fingí posse. quippe bomines 1'ocem qoidem eandem emiUunt, at eodem non loquuntur modo. at elepbantus ore ipao aine naribua edit spiritum magis quam vocem, tauquam .horno, cum sospirana ingemíscit; simul cum nariLus autem raucam tubae asperitatem imitatur. fO. Quod attinct ad somnum el "Yigiliam, ea quae humo aola nit•ntur ut muteot locum, eademque aangtúne concrelll sunt, haec omnia et dormire et ,-igilare sensu ipso percipimus. qoaecunque enim palpeb1·is pracdita sunt, ea counivent omma, dum aomnum capiunt. eomniaot quoque non solum bomÜie1, verum etiam eqoi ca-

r.

'o

nes bovesqot~, ad 1aaec oves capraeqae, nnivenm~~que genoa animaliam quae animal paritmt et quadropeda sont indK:iom sumitur a 30 latratu canam. an Tero qnae ova parinnt aomnient, incertum eat¡ eed manifestum eal ea donaire. at¡aatilia quoqol' dormire palam eet, piaces, mollosca, croata intecta, ot locuelas et eiusmodi. breTi 5.17 tamen aomno nluotor omnia haec, aed manifesto. ac qaanquam ex oculis id deprehendi non poteat - palpebris enim carent -, tamea e quiete intrepida couüciont. nisi enim pedicalis et iis quos pnlicea Tocut iofestentDr, capiontur pisces immobilea adeo ut mano facibt to111prebeadi poasiot. qooclsi [i• retibaa] indaai moram fecerin' ii qooa diximus pedicoli policesque aazimo agmioe nC>cturno inT~ cti eos devorant. eorum ortos in profundo maria est, tantaqo~ fr~ qoeutia ot eiC&JD, ai e piscis pnlpamento constet, ai diotio1 iaceat tO in terra, abaamant. itaqae circom eam conglobatos aaepe trahanl piscatorea. inde qooqoe de eornm aomoo coniectura capi poteaL aaepennmero enim eTenit aoperventam piscatorum non sentire. sed aat mana ipsa capi aut ictu praneniri; quo aane tempore profunda quiete capti nihil nili caoda01 plaeide moveut maniff'stua aomnua eorum 6t et ex ímpetu quem capiuot, ai quid, dam qniescout, mo'featur: feruntor enim velut e somao e:xcitati. praeterea noctu ad ignem (vulgo in aax i a], dum dormiunt, capiuntur. tbynnorom quaque apecolatorea retiboa cingunt dormientes, qooa "Yident capi poase, 2111 per qoietem com albuginem oculorum eemi.apertam oatendunt. nocte potiua dormiont quam interdiu, adeo wt oe ad ictom quidem mo,eantur. maxima para qoif'Scunt aut io arena aut in terra, ad lapidi cuipiam haerentea in imo marie fundo, aut aa:xum qoodpiam aot etiam aabnlum (littus) aubeuntea. latí pisces in areua, in qua eoram 6gurae veatigia apparent: iccirco fascina icti praedae aanL quin lupi et auratae et mugilee et alii eiusmodi saepe etiam interdill aopiti fascina icti capiuntur: alioqnin horum nullos fuscioa ca pi !10 poase existimatur. cartilagiuea Tero interdum adeo aopiuntor ut etiam maau ipu prehendantor. at delphini balaenaeque ac cetera 1 omnia qnae 6stulam babent, ea ah aeqnore exstaute dormiunt, per qoam respirant leniter motis pionÍI. delphinum qooqoe atertentem aonnulli audivernnt. dormiunt et mollnaca eoclem noodo qno p~ ces, et crnatacea ot mollnsca. eed inaecta quoqno somnum capere, bis indiciis colligi poteat. nam ita quiescunt ut immohili.a peuitu sine coutronraia appareant id qood in a¡Jibos planissimum est: per noctem enim qoietem aAitant, oeque murmn•· nllum edunt. p• tet autem hoc ex iis quae aate ocoloa noatros 4;1aotidie versantar. tO neque enim propterea abstinent motu in tenebna, qnia hebt>ti tum viso aint: omnia ~nim quibus oculi dori sunt, obecorioa vident; aed eadem admoto lumine nihilo minos 'toieacere "Yidemus. plurimom Qmoium animantiam homo somui.at. mfantibns adhuc, tam primo111 poeritia etiam modo constitatis, ineomnia nnlla 6unt, eed pauciui..U ante annum quartum aut quiotum incipiunt. fueruut etiam ea Tiri et mnlieres qwaibua nullom unquam eomnium obiectnm fueril. •orua aliqni cum forte aetate pronctiore aomoiasaent, Taletudioe mulata ptu·tim morte partim morbo aCfecti sao t. de aenaiboa Tigilia ID et somno hacteuua. 11. At ee:xua diCfereatiae mucoli et feminae insunt aliqnibu animalium, quibuadam uou inaw1t sed per aimilitudinem dicuntnJ:t nt parere et praegnantes eue. tum in auimalibus quae non motan& loeum, tum in iis qnae testa o perta aunt, aullnm est maris femioaeqoe diecrimcn. in molluscis autem et molli testa iotectia tam mu qu• femina eel; ítem in iis quae eoliua humi beneficio mutaul locom, tam hipedibue ,Mm qudropedibos, denique omnibua Ül quae ex coniugio aut an1mal ant oTum aut Termem pariunt in e• teria igitnr generibna aimpliciter aut ineat aot non inest ae:xns: nam in quadn1pedum genere univeno tu m marem tom feminam inYeuire to est. in teataceis autem non inest, eed quemadmodum plautae qoaedadl fro¡i!erae eunt, aliae eteriles, ita et in bis. at in geaere inae- SJ!I ctorom el M piscibue aont quae omnino neutram in partem hac r• tione distinguanlur, Telnt anguillL cum enim neque mas neque femina eat, tum ex eese 11ihil generat. qoanquam piacatores, com earnm nonnollis deprehenderent capillari tenuitate adoatoa qaui lumbricoa, neqooil observarent qna corporis parte ü esseot, impn~ deoter loquantur. nam hoc in genere nuUum iuveuiu qaod oon

273

HISTORIAE ANIMALIUM IV. V. éx O'YO animal pariat. at ovum habere nulla unqnam visa est. praeterea quae animal pariunt, ipsom in utero at~oe adhaerens, non eo aotem in ventre genmt: concoqnerrtur enim, Slcut et cibos. postremo qnam allegant quidam differentiae notam mnis feminaeque in anguilla, quod mas capite grandiore oblongioreqoe ait, femina antPm puvo et depressiore, non quod maris KC feminae, sed qnod generis intersit, aiunt. aunt etiam pisces quos epitragias (ah hirco cognominatos) Graeci '·ocant¡ rit, illico devorat secundu, itemque nulaum de pullo id quod io equorum genere puUorum fronti innucitur, hippomanea to nomine, tnagnitudine panae caricae, facile latum, orhiculatum, nigrum. hoc si quis praeveniena auferat, odore eius aolicitata equa mente abalienatur atque furit. quamohrem TeneJicae id quaeruat atque colligunt. impletam ab equo equam uinus ai ineat, corrumpit conceptum antea fetum. equis uullnm praeatitnunt ducem armentan~ sicut faciunt bohus, propterea qnod ngum auapte natura animal eat acreqne. neque uno in loco facile manet. 23. A6inus asinaque coeunt mense aetatia triceauao; et tune 10 amittit primoa dentes: aecundoa autem sexto menae, ac tertios quartosqae 1imili modo. boa autem quartoe notam Tocaat. iam vero etiam annicula asella concepit, ita nt etiam educaret. exceptum coito aemea t>mingit, niai prohiheatur: iccirco post coitum atatim yerberibns insectautur et in cunum propellunt. parit menae duodecimo. un um fe re parit: haec enim est eius natura; quanquam interdum et duos. ac quemadmodum diximus, eqni conceptum corrumpit asinas coiens, at non ita eqnus aaini, cum inita ah eo equa fuertt. graTida mente decimo lac habet. a par tu initur die aeptimo,

eoque huiua diei initu potiaaimum impletur, quanquam etiam poat. 30 quodai non J?epererit priuaquam dentea gnomonea amittat, nuoquam amplias aut uapletur aot coit poatea, qaam diu vivit. non vult pa- J rere ia conspectu homiaia aut in lace, aed in teaebru abdacun& partarieotem. tola Tita parit, ai non ante pepererit quam amittal gnomone•. Tivit aainaa plus aaaoa t.riginta, ac femina quam mu diutius. cum equua uinam aut uinaa equam init, multo magia abortas aequitur quam ai congenerea coeant, cum eqna equua, cum uina uinu1. eecupdum maria naturam evenit uteri gerendi tempu. cum diverei coinrint. tantandem, iaquam, temporia, qaanto pericitur ipae. aao e genere cum procreatur. at corporia m~itudo et fO faciea et robar prolia potiua matrem repraeaeatat. quodai eiusmodi mixtio perpetnetar, neqae ita coeandi tempaa allom intermittatnr, brevi femioa effeta it. iccirco qai hoc agunt, non perpetuo miecent. eed interponnot tempaa. non admittit aut equa uiaum aat equum uina, niai aainns nl femiaa equam eaxerit. erp dant operam ni eappooant eoa quoa Tocaot eqniram01. hi ineut in pucuie Ti ,.. perantea, velut equi. 24. Mulua conacendit atque coit post amiaaoa dente• priores; 10 aepteaaia etiam implet, ac iam ex eiu• witu ciaaum eqaa procreavit: poatea amplia• aoa coit. atque iam mula gr&'Yida facta eat, aed ad .6.nem J?erferre fetum non potuit. at mulae in terra Syria aupn Phoe01cen coeunt et pariuat. eed eaim 1imUe roa• e•t, non ídem. qui ginni Tocaatur, ex equa generantnr, cum haec inter gestandum male aCfecta faerit, quemadmodum iater hominea pumaionea et in anUlo genere porculi cordi. habet genitale ginan1 grande, aicut el pumilione1. vita muloram ad aanoa multos: qaidam octogenaria• Cactus eat Athenie, quo tempore templum exaedilicabant. ia etai 30 dimiaaus oh eeoium, adnixua iumeatia quae trahebaat carroa, ea ad opaa adhortab.tar. quare plebiscitum factum eoqwe caatum fuit ne anaonae oegotiatorea a Crugum cumeria in foro arcerent eum. 578 eeriua mula aeneacit qnam muhu. nounulli ita aiant, femiaam cum purgatioae urinam reddere, marem autem nrinam eiua odorantem celeriua eeneaeere. homm igitnr aaimalium geaerationea ad hDDO modam aunt. 25. Sed qui cpaadrapedibas (dictia) caraodia oheant mana' hoc argumento aeDJores iuaioreiTe deprehendaat. ai a maxilla ahdocta cutis continuo reteadatur, iuaior quadrupee l'lt: ai autem dia corrugata maneat, vetula eat. 26. Camelua gerit meaaea duodecim (libri omaea decem). to parit autem auicum: unipara enim est. fetum aaaiculum aegregant ex armento. Tivit diu, quippe nl ad anuos plua quinquaginta. p~ rit vere. lac aemper habet, quoad iteram conceperit. atque cama et lac inter auavisaimo• ce111etur ciboa. lactia asas eat admixto duplo aut triplo aquae. 27. Elephantua primum aetatia aaao 'ficeaimo tam mu quam femina coeuat. a coitu femina gerit nterum, ut aiaat 'uidam, ae.quiannum, ut alii, aaaoa trea. coatrovereiae temporia 10 cauaa eat, "' quod coitnm aemo facile conapicere poteat. parit femina dunibu demiasu, maaifesto dolore. natua pullas ore. non promuacide lac eugit, atatimque et oculi• utitur ad Tideodum et cruribus ad ingreasum. 28. Saes fe re inenate hieme coeuat. Tere pariant aecedentea in loca maxime inacceaaa et praerupta angustaqae atqne opac:a. nrsatur inter acrofas m u triginta fere diea. partoa aamerus Cereodique nteri tempus idem quod et in villaticia auibua¡ Tocemque hU JO aimilem eduat, sed femina quam mas frequeatiorem: is enim raro. auea feri cutr~&ti tum maiores tum aaeviorea nadunt, aicut etiam Horneras cecinit • exaectum aprnm aluit aaevam, qui non fuit instar J frugiferae ille ferae, aed molia montis opaci.• .6.unt autem cutntionea in iunaculia, quorum teatea morbo pruriginem inducen te capiuntur. ergo scabentea ad arbore• eoe exteruot. 29. Cerva ita coit ut diximus antea, fere auhtraheodo se: raro enim marem pati potest oh impetua coatentionem. aliquando tamea etiaw more pecudum patiuntor, atque urgente Venere aociu vitant to et aecedunt. mutat feminas mas, aeque nnius tantum u titar conaaotudine, aed brevi tempore interposito aliam atque aliam adit. coeunt post Arcturwo circa Auguatum et Septembrem (Boedromio-

HISTORIAE ANIMALIUM VI. VII. nem et Maemacterionem). cerit menaea octo; impletur paucia dieboa, et ab uno mahae. uaana fere parit; sed paucae geminos peperisae viaae s1111l parit iuxta ,·ias ou ferarum met1nn. hioouli celeriter creacunl purgationes aliia temporibus non evenwnt cerIO,.¡_,; aed cua pepererint, mucoso qnodam humore pnrgantar. uaoefacit hinnuloa petere lustra; qnem locnm pro profugio habet, taXnm diacisaum nao adita; ubi etiam pugnare aolet adverau eos qui tese adorinutnr. de eiaa vitae longitndiue fabalantur, atque eanam fabnlarum ratio incerta &ane: u e que enim ant ge•tatio aut incrementa hinnulorum eiuuaodi wnt ut praebearrt argnmentnm lou~evi animalia. in Asiae monte Elaphunte {alii Elapho) appellato ad Argina1am, ubi diem obüt Alcibi.ade•, ce"ae omnea .fiua 10 aunt anre; quo aigno, cnm loca mutant, digooacunlur. quin ipsi ttnoque in otero atatim form•ti fetus eadem nota praediti aunt. papillas hahent cervae quatemas, aicut et vaccae. ubi ce"ae gravidae sunt, segregantur tnaree; ac Veneria impelo agitati {codicea S79 propter 1ihidi n ia graveo len tia m) sihi qaisqne seorsim scrobea fodit, ac more hircontm foetet, faciesque adsperginf! (semioia geaitalia) nigreacit, ut hircis. atque ita agitant, douec imbres evenerint: inde in pastom vertuntur. id ita agit animal hoc propterea quod salax natura sua ait, et qnia pi~issimnm est; id quod praeter modum ei accidit aeatate. quamobrem currere non valent, aed capiuntnr etiam a peditibu1 inaeqnentibus altero aut tertio curso. fugiunt vero tum ob aeatum tum oh anhelitus fatigationem iu aquaa. to coitos tempore carnea eorum 1'itiantur ac maleoleotea .fiunt hircomm more. hieme igitur extenuaotur ac de.ficiuntur viribua; sub ver maxime "Yigeut curan. fugiant interpellato curan, ac subsistentes ma111nt naque dUD\ prope sit IJDi insectatur: tum "Yero fngam repetnnt. hoc facere "identur oh mtestioornm qua laboraot tenuitatem atqoe dehilitatem; quae tala la est ut, ai quis percutiat, in tus rumpantur salvo corio. 30. Urai coeunt, quemadmodum dictum est, non ascendeodo 10 ted humi decumbentes. fert femina dies tri¡inta. parit ainguloa aut biooa, zaeque unquam pinrel quini1. parit fptum mínima magnitudine, si ad eius corpua respicias: minorem enim mude la edit, maioren¡ mure, nudam, caecum. et paene informem cnatibus plurimisque membri• aliis. coit menae Februario (Elaphebolione); parit sub tempus quo est latitura. per id tempua tum mas tum femiu.a maxime pinguescunl educatis catuli• tet1io (post brumam) mense prodeunt tam app~so vere. hystrix quoque et latet et gerit diea tolidem, ac so r.Iiqaa agit ut ursL praegnana ursa raro et difliculter capilar. 3t. Leonem averaum coire retroque urinam reddere iatn dictum est. coit paritque non quovis tempore, qnanqnam qnotannis. 6 pat·it autem 1'ere. binoa fere parit, neque piures aenis, interrlum etiam uuum. nam qu.ae narratur fabula, leaenam parieotem eiicere ma\ticem, delira eat. sed composita ex eo fnit quod animal hoc rarnm est: iccirco qui fahulam confinxit, causam ignornit. rarum iwitur leonum genus est, rarisque gignitur loci1, aed tota Europa Ínter Acheloum et Netaum duntaxat lluvioa. ipsa qnoque leaena parit poailla omnino, adeo ut altero aetatis m~nse 1'ÍX ingrediantur. tenae Syriae leaenae quinquiea pariunt, primum quinos, post deinde to uno pauciores; postremo nullnm, aed effetae agitanl caret leaena ioba: aolns maa hahel mutat dentes leo quattuor eoa tantum qui canini appellantur, daos euperiores, totidem inferiot·e., idque aetatia suae mense sexto. .32. llyaena colore lupi est, sed hirtior, iubamque habet toto dorso perpetu11m. quod antem aiunt utriusque aexus habere genilaÜit, falsum eat: aed qnod habent ntares, est simile lupi et canis. 10 9nod aute~."idetur esae fe~inenm, eub canda qnidem est aimile Ji.gura femmmo, "Yerum pentum non est: aub hoc meatus excrementorum. at femina hyaena habet ipsa foramen iUurl, aimile ei quod feminae dicitor genitale, idque sub canda, sicut et mas, aed nullo meatn pervium: d!'inde meatum exct·ementorum, &uh quo verum genitale. habet femina matricem quoqut>, 6Ícut et aliae einsmodi animan tes. raro capitnr hyaenn femina: nam 1'enator in ter nndecim numero (nndecim annis codex) unam tantum cepÍ8se rettulit. 10 33. Lepores Venerem exet·cent coeuotes avcrsi in ter se, sic11t iam dictum est: retro enim mingnnt. coeunt autem et pariunt omni

289

tempore. et anperfetant, cum geatant, et pariunt 1ingulis mensibu1 pariunt autem non univeraos, aed interponunt dies quot rea tulerit. 5SO habet lac femina priusquam parial a parto coitum statim repetit, et etiam lactans concipit. lac craasitodine snillnm refert. parit cae· coa, sicut pleraque eorum quae pedes in 1nulta fissos habenl 34. Vulpes conscendena coit; parit uraae modo fetum [cae· cum ], atqne etiam magis indiscretum. instante parto dcmigrat: itaque non saepe caJita est praegnana vulpes. editom fctum lingua lambendo et fovet et maturat. nunquatn plures quaternis gignit. to 35. Lupus et gerit et parit canum more, t11m tempore tum numero fetuam; item caecos, sicut et canis. coit autem uno certo tempore. parit aeatate ineunte. fertur etiam ratio partus, fabulam adiungens: aiunt enim lupos in ter duodecim dies anni parere; buius autem rei causam referunt in fabula, proptcrea quod in totidem diebus Latooam lopae facie tectam lunonis meto ex Hyperhoreia in Delum d.eduxerint. at Tero an id ait tempua ferendi necne iO (Jlii codd. a u t ! e m pe r ), nondnm p•rspectum est, sed tantummodo aic fertur. commentum videtur lamen, quemadmodum et cum aiunt eemel tantnm in "Yita lupos parere. fe les et ichnenmonea tot pariunt quot canea; atque idem cibi gen na est. vivunt ad annoa ee.x. paothera (panther) caecoe item gignit, quetnadmodum lupus. nunquam piures quattuor paril lnpi cervarii ( thoea) implentor coito ut canes; pariunt caeca duo aut tria aut qnattuor numero. ~ood ad eins speciem attinet, caudam nnus porrigitur, sed humiltor esl celeritate quoque praestat. qnanqoam crurihna hrnibua: JO -yerum propterea quod agilis est, prosilirc longe potest. 36. Sont in Syria muli (hemioni)- sic enim appellant -, di- J -venum ah iia genus qui ex coitu elfllÍ asinique procreantnr, simili tamen facie, ut ailvesb'es etiam asini oh qnandam aimilitndinem cum domesticis appellati snnt. et quemadmodum asini silvestres, ita hi mnli praestaat celeritate. hoc in genere mulae vicissim ex se procreant; qnod ex iis deprehensum cst qni vcncrnnt in Phrygiam Pharnacis tempore, qui Phamabaz.i pater fui t. durant adhuc; sed trea tantum nunc exstant, cnm olim novem, ut oiunt. fuerint. 37. 1\turium generatio imprimís mirabilis praf' ccteris animali- to bns tom magnitudine tum celeritate. iam enim in vase miliario intercepta femina gravida, non multo post aperto va.se exstiterunt musculi centum vigioti numero. i• quaestioae etiam est et ~eneratio et interitus murium qui in agria emergnnt. multis enim m locis murium innumerabilis multitudo in arvis exsistere !olet, ita ut ex universa segete pannn reliqui fiat. tam repente enim cooriuntur, nt qni hand ita magnum agri modum coluut, cum ,-idissent inatare mesais tempus, postridie man• adductis mesaorihus devoratam uni- 20 versam segetem offenderent. vet-um iidem aholentur item praeter rationem: paucis cnim die bus omnino nusqnam comparenl at enim· "Yero homines ei rci antevertentes e'·incere non po~annt vel suffitihus vel effossa terra vel etiam 1'enationibus. quin immittunt saea quoque, quorum opera illorum lustra eruantur. ad haec vulpes illoa captant, et imprimis agrestes mustclae ( viven·ar) inter.ficiunl at ne aic quidem aut fec11nditatem aut celeritatem generan di superare queont; 11eque alind quippiam, nisi imhrea supernnerint: cito enim fit ut nusquam ampliu! consficiantur. quodam in loco terrae Persicae dissectae gravidae matns fetue fetninei praegnantes apparent. quidam et aiunt et affinnant, salem si delingant, sine coitn praegnantea 581 Jieri. Aegyptii mures duro aunt pilo, quemadmodum et·inacei (aun t et alii, q ni hace omittunt codices optimi). bípedes ingrediuntnr: anterior& enim crura brevia hahent, poateriora magna; et frequen· tea sunl sunt praeterea murium genera alia multa. VIL Quibns principiis quoque modo et generetnr homo in utero to feminae, ac deinde quiLns eveutis, propriae naturae ratione, agitet ueque acl sencctntem, aic instituamus. quid differrct a femina mas quihnsqne membris, iam antea dictnm eal bis septenis exactis annis mas ferre primum incipit genitale semen magna e.x parte. aimul et puLe~ v~s~iri )lÍlis incipit; que~admod?m plantas qnoque, 'luae eemen mctpaunt ferre, florere pnmum att Alcmaeon Crotomata. 1'0X qnoqne per hoc idem tempus mutari iocipit in asperiorem Oo

290

BISTORIAE ANIMALIUM VII.

•onum atque inaequalitatcm: neque amplios acnta est neqne dum gravis, neque aiLi constans, sed quae aimilis videatur fidicnlis asperis atqne e nen-is male contortis. idque vocant Graeci Tpa.,l{u•, Latini hirquitallire. evenit hoc magis iis qni Venerem tentarint: nam qni eiusmodi rem appetnnt, iis mutatur vox etiam in virilem; abstinentihus contra. quodsi cura adhibita ad arcendum hoc incommodum conuituntur, id quocl agunt ex iia qnidam qni musicae arLis et can tus chorici stuclio teuentur, porro 1181JUe pe•·durat, lougeque minim:nn patitur mutationem. mammae qnoque exturgescunt et geuitali3, ncque solnm in magnitudinem sed etiam in aüam apeciem. evenit hoc tempore iis qui lil:.idinosa attrectatione solicilO tantur ad emittendum semen, ut exeunte eo non solum capiaut -voluptatem, sed etiam dolore capiantur. per idem tempus fernellis J quoque ruamillae intnmescnnt, et quae appellant menstrua ennnpnuL ea sunt sanguis qnasi recens cacsi animalia. nam quae sont alba. etiam omnino tenella aetate proveniunt, tanto magis, si alantur humidiorilius ciLis. at ea prohibent incrementum pnl'llulamm, earumque corpora extennant. sed plurimis solvuntur menstrua prima, ubi iam mammae in digitorum dnorum altitudinem tollnntur. atque etiam puellis mutatur vox hoc tempore in sonum graviorem. omnino namque est mulieris quam viri vox acutior. ita et pucllae 10 quam adultiorum, qnemadmodum puerorum quam virormn; et virginalia .fistula quam puerilis acutinr. potissimum autem tnm cgent custodia: vehementissime enim in nsum Veneris solicitautnr illis incipientibus. quodsi uulla verecuudia plus mo,·eant corpora qnam quantum ex imitatione afficiuntnr, iis qui abstinent ,. ene re, transire consuevit in sequentes aetates. adolesccntulae namque exercitae opere Venereo eYadunt intemperantiores; itemque marra, ai incnatoditi dP.gant. namque et meatos aperiuntur, et per eos fit ut facile 20 pennittat corpus 8uere humorem; simulqne recordatio eius qnae olim contingebat voluptatia ad illius temporis coi tu m excital appelentiam. ennt quidam impuhes et steriles a generatione, propterea qnod genitalis locua depravatus fuit. sic etiam feminis quibusdam nulla unqnam puLes oritur a generatione. mutant antem et hahitudinea lam man•s qnam feminal', qno TPI in proopersnn vel in ••1veraam valetudinem propensiores aint. et qnod ad corpulentiam attinet, gracilioru aut crassiores anl habitiores. nam post pubem nonnulli ex gracilibns 6nnt crassi atque s;miores, alii e contrario. 30 simiü1 eventus et in virginibus. quotus enim quisque 'Tel pner 'Ttl Yirgo in corpore habuit superfluos hnmores, iu eimnl excretis in pnero per semen, in virgine per menstrua, eorum corpora et secuni'll diore Taletudine et nitidam ustas habent, nonnullae panas. illud autem eis evenit fere quihus aetate puerili humores redundant. ro cnnctantibus enim neque dum solutis menstruis, qno magia inest humiditas, eo altius attolli cogit, quoad erumpant. quem igitur tune tumorem comparariut, ne in postremum quidem remittnnt. qui marea laeves 111111 tt hnmidi neqne venos~ iis tam iunioribus quam seniorihus magis prominent ubera magisqne muüehrem speciem referuot; idque magis fu seis qua m candidis. igitur ad ter (vulgo bis) aepteuos annos usque primum stl'rile semen Nt; deinde genitale quidem, aed pumila et imperfecta generant f!'t adolescentes et pnellae, quemadmodum evenit )llurimis aliomm animalium. concipinnt lO celerin1 iuniores, sed in parturiendo laborant magu; eammque corpora non fe re Jlf"rfi~.:inntur; maturiusque senescun t sala cea ve! mascol~ ni femdl:~e freqnentia partuum. Tidentur enim, quae tcrtinm pepererint, amplins ue crescere quidem poue. st>dautur moderanturque magia fcmiuac qnae intemperantes in Veneris consuetudinem sunt., si freqnente•· pariant. post ter sP.ptimos annos mulier oppo1·tune se habet ad prolificandum, viri autem adhnc pro30 6cinnt semina tenuia aterilia snnt; gran pore et illae ¡mr~ntur et haec decrescit, ac post purgationem et deminutionem ambae replentur. paucis ipsarum singnlornm mensinm freqnentia evenit, sed tertio quoque mense plurimae pnr~antur. qoibns igitnr modico tempore alter·um aut tertimn diem dnraut, facilius liberantur; quae piures dies ponnnt, difficiliua: aegre enim habent iis diehus. his enim uniTersa •Ímul purgatio prornmpit, illis Tero paullatim. omnibns antem corpus aggravatur naque dnm extat. pleraeqne autem incitatis atque iustantihus menstruis to matrices strangulantur et tnmnltuantur, qnoad en1mpant. his expeditae feminae natura concipiunt. quae non menstmantur, fere steriles degunt, quanquam aliqnae, qnibus uulla nnquam menstru• t>ffluxe•·e, coucipiunt, collecto acilicet tanto hnmore quantus solet relinqui iis quae matres factae snnt post pnrgationem, modo ne ras exeat. adhnc etiam profluPntiLns nonnullae concipinnt, poat non concipiunt, eae scilicet qnibns atatim post purgationem 'Tnlva conclnditnr. qnibusdam menses ad finem non cessant proflnere qnanquam gravidis: sed iis evenit nt minns idoncos parianl feto•, :!0 quique aut aenari, ut crcscant, neqneunt, ant imbecilli evadunt. plerisqne ante1n prae desiderio coitos propter aut florentem aetatem aut dintnrnam abstincntiam descendunt nteri, et flnnnt menstrua saepius in mense, donec concipiant: tune reTertuntur mrs111 in snperiorem locnm peculiarem. interdum etiam, licet ceternm Ul'ne habeat, si fortr humidus uteniS sit, effiatsemen genitale, quod humidnm sit. omnium animalium mulier inler feminas, ut iam dictmn e~t, largissimis menstruis pnrgatur. nam quae animal non pa- ao riunt, iis nihil tale evenit, propterea quod is humor supf'rflnns in corpns vcrtitur: quippe eornm qnaedam maiora snis maribns snnt. praeterea in sqnallorem, qnibusdam in eqnamas, aliis in pennarum copiam absumitur. illis antem qnae animal pariunt et humo sola ntnntnr ad movendnm sese, tum in pilos tu m in corpus- solos enim homo laevis cst -, item in orinas: maxima enim eornm pars mingit 583 cra~snm et copiomm. at mnlieri horum vice omne vertitur snperfl,mn illnd in pnrgamrnlnm. aimili• quoqne in marihno ratio: inter alia enim animalia plnrimum aeminis emittit homo pro sui corporis magnitudine. [iccirco laevissimns omnium animalimn est.] inter eoa antem ii qni et natnra humidiorf's et non multum sunt corpuleuti; aiwt et candich quam fnsci. eodem qnoque modo mulierihus carnosis transit in corporis alimenlnm magna para illius fluoris. atque tO in opere Venereo candidarnm natura fert ut plus quam fuscae exigant hnmoris. efficiunt ltntem eiusmodi coitum alimenta humicla atque acria. 3. 1\lulierem concepisse indicat locns, si continuo post coitum resiccetur. sane labia ostii si lae,·ia aint, nequeunt concipere: dilahitur enim; neqnP. si crassa. qnodsi dígito attrectata asperiora sint et resistaut, aut tennia inveniantnr, tune opportunum ad coeundnm tempns est. acl hunc modnm oteros apparandus est ut concipiat; !!O contra vero ut ni! roncipiat. etenim si labia laevia sunt, non concipit. icrirco nonnullae matricis oa., ne semen intra procidat, ohlinunt cedria aut cerussa aut thure oleo dilntis. igitur si aeptem diebus contineatur, manifestnm indicium est conceptionis: nam qnae vocantur effiuxiones, in his diebua eveniunt. postquam conceperiut aliquae, ad certnm usque tempns pnrgantur, conceptis femellis cnm dintissime diebns tricenis, ad qnadragenos autem in masrulis. pnrgationes quoque seqnentes partum tantnndem dierum numernm re- JO praeaentant, quanquam non omnibns atqne I'XIctc eveniat. post vero tum conceptionem tmn qnot diximns dies non amplins e..-eniunt, sed in mammas divertitur atque lac lit. cuius sane lactis exstant indicia prima panculi et araneosi in mammis. cmn conceperint, fit nt sentiant potiasimum in ilibua: nonnullis enim ea efficiuu- ¡; tur pleniora, manifestiusqne apparet id gracilioribus; item in inguine. mares in dextro latere quadragesimo fere diP., femellae autem in laevo circiter nonagesimo moventnr. at enimvero arhitrandum est nulla certa lege hoc evenire: multis enim fcminam gerentibus motos in dextra, masco la prole gravidis in sinistra factnl est. verum omnia haec atque eiusmodi differnnt fere in ter se, quod frequentius rariusve contioganL per idem tempna etiam .6nditnr

ro-

291

HISTORIAE ANIMALIUM VII. 1o

fetus, cnm anlra indiscretos carnosos constiterit. qoae intra aeptinnm diem corrumpontor, appellanttu· effiuiones; qoae iotra qoadragesimom, abortus. tane plurimi fetos interea pereunL mascolus si quadragcsimo excat die atque in aliud quippiam indator, diluitor atque abolctur: sin in aqnam frigidam, consistil ibi tanquam in membrana. ea deindc discalpta, apparet fetus quantitate formicae grandioris; partesque conspicuae sunt tum ceterae omnes ro tum gcnitale; atqne oculi, sicut in aliis auimalihu.t, maximi. femineus fetos, qui intra tres menses corrnptns fnerit, fere indiscretus ...idetnr: qni ve ro de qnarto m en se assumpserit, et finditur et celeriter aJipiscitur aliam deat·ticnlatiouem. hu~:usque univenam membrorum pcrfectioneta aerius accipit femina quam mas, et mense decimo freqnentius qnam maa oritur. cum autem nata fuerit fcmina, celerius quam mas ct in iuventutem et actatem statam et senectutem pervenit; et citius e tia m quae pnerperiorum frequentia utebantur, quemadmodum antea quoqoe dictnm est. 4. Cum uterus semen genitale comprehenderit, plerisqne staJO tim occloditur, quoad septimus mensia cxigatur: octavo aperitur. ac fetus, si maturus ad partnm sit, praevcnit descendere meuse octaTO. qui autetD maturi non sunt sed $U!focati rmenae OC taTO pariundi, quos non perferunt octo mensea molieres omittunt codices alii], neque occupant descendere octavo mense, s.c¡.¡ neque uteri co mense aperiuntnr. id~ue indicio est fetum. non esse maturnm, cum exit anter¡uam quae dtximtu contigerint. post conccptum mulierum totum corpns aggraTatnr, Tisua obtenebratur, capitis dolorea oriuntur. atque haec quidem nonnulli1 citius ac fere die decimo eveniont, aliis aerios, ut quaeque Corte auperlluo hum ore phu minos occupatae fuerinL praeterea nausea el vomito plurimae corripiuntur, maxime vero cae quibus cessant pnrgationesneque in 10 mammas devertunt. igitur per iuitia qnaedam pina laborant molieres; quaedam procl'dente temrore, aoctiore iam fe tu: multia aaepe taudem urinam destillari conttngit. qnae marem gernnt, fere faciliu• expediunlnr et niti•liores degnnt. qnae fcminam, contra: decolorea cnim magia aunt magna ex parll', atquc molcstins agitantur; pleri5que etiam crura circum intumescunt et caro protuberascit, qnanquam aliquibu1 contra eveniat. aolent praegnantibns nrii appetitu5 contingere, iiqne celet·iter commutari; quod vocant Grae20 corum nonnulli picare. et quae femellu gerunt, magi• praecipites •unt ad appetendnm, sed iam appositi1 rebus minus frui pouunt. paucis evenit gravidis corpore melius haltere. maxime infestautur, cum fctui incipiunt oriri pili. congeniti pili praegnantihn• rarescunt et dl'fluunt: qua e loca glabra habere consueverunt, ea potiua pilosa liunt. masculns fere magis mo,·etur in otero quem femella, et cclerius editor, feml'lla autr.m tarclius. atque in femellis dolor ~ continuos et lentior, in muculis expeditior qoidem, sed longe molestior. instante partus tempore quae cnm '·iris coeunt, celerius pariunl vidr.ntur parturire mulieres interdmn, coto tamen tempus parietuli nullum sit: aed parturitionem appetere putant, cum infans "Yertitur in capo t. reliqua igitur animalia perliciunt partus suos una tantum lege: unum enim tempus praesrriptum est pniendi. aoli ex animalibus homini multa. nam et septimo et octavo et nono m en se t. parit, plurimom etiam de~:imo; quaedam etiam ex undtcimo insuper aliotis.simum otiosi.s; ilem si quae imbccilli• aunt JO

lateribus, neque apiritom continere possant: al'g¡-ins etiam pariant, ai coactae a spiritu respirarint. prirnum igitur mo.,.ente se infante ruptisque membranis exit aqua illa; deinde fetos, in,·erso otero et exsinnantibns interiorem su perliciem e.xtrorsum aecundia. 10. Qnemadmodum aecandus sit umhilicns, para eat non imprudentis cogitationis obstetricum. neque enim 80la dexteritate opua 1o e&t, ut iuvare possint mnliere.s quae aeg•·e pniant, aed etiam praeaente animi VI ad ea qnae evenire queunt, et ad umbilicum infantinm vinciendum. etenim ai simul aecundae procidant, nmbilicum lana ligatum separare a aecundis cautio est. tmn supra aecatur; quaqne nexum est, coalescit; atqne indc quod continuatum est, decidiL quodai vinculum dissolvatur [antequam consolidetur umbilicus addit 'Yenio Alberti], perit infans effluente san~uine. qnodsi non aimul exeant atatim aecundae, aed intns sint, infana antem foris, praeciditnr ohligato umbilico. aaepe aotam factum est ut videretur nas.:i in fans mot1uus, com eo infirmo in umhilicum :!0 ac partes circmnsitas effluerct sanguis, priusquam liguetur. "Yentm peritae artis obstetrices exprimnnt intro ah umbilico; a e statim infana qnasi priua !'Xsanguis r·unus rnixit. nascuntnr in caput, quemndmodum dictum est, e tia m alia animalia aecundum naturam: inCantea autem etiam brachiis ad coatas porrectis. egres.\i autem atatim Tocem edunt, et admovent ori manus. emittunt etiam excremeuta quidam illi.:o, quidam hand multo poat; omnes autem eodem die. cuina excrementi quautitas maior qoam pro pueri magnitudine; 3D quod appellant molieres papaverculum ( meconium ). color eius crnentns ac nlde atcr et piceua; poat illud mox lactena: atatim enim sugit mammam. anteqnam egrediatur, nollam emittit Tocem infana; neque adeo, si in diflicili partu ca¡mt quidem exatet, totam vero co•·pus iutus ait. quibu1 ante tempus purgandi anteverterint .& purgationee, difficilius puto liber·antur. posl puerperiom nro purgationes si eveniaut parciorea, nec niai quantae priores fuere, neque arl qnadragesimum usque diem perdnrent, Yalidiores efficiontor mulierea et celerint concipiunt. infantea na ti ante qnadrageaimum diem vigilando neque rident m·qne llent; uoctu autem interdum utrumque. et fere titillatus non .sentiunt. maximam qnoqoe partem temporis dormiunl cre.scentes mutantur, ut fiant .,.jgilantiorea. aom- 10 niare autem manifestmn esL aero autem meminit apeciea ( i m a g in es Gazae ). ceteris animalibus nulla oaaium differentia, aed omnia perfecta oriuntor: infantibus vertex mollia et aero daratar. atque illa quidem cum dentibus nascuntur: infantes antem aeptimo menae dentire incipinnl edunt primores p•·imum, quan'lnam alii auperiorea alii inferiores: omnca celeriua, quorum nutnces calidiua lac habent. 11. Post partum atque purgationes mulierihua Iactis copia 20 provenit. ac quibu.sdam fluit non aolum per papilla•, sed etiam passim per mammas; aliqnibna etiam per n:illas. itaque procedente tempore pennanent strumulae, cum humor incoctua uon egressns fue1·it sed differciatar. lota enim mamma adeo spongiosa t>st, ut etiam hauato in poto pilo ubera eo morbo lahorent quem Graeci pilarem iccirco vocant, quoad aut ipse forte exeat expreasus cum lacte, ant exsugatnr. lac babent, donec concipiant iterum: tune aotem cessat et ex•tinguitur aeque in bominibus et aliis quae animal pariunt quadrupedibua. exeunte lacte hand fere eveniunt 30 purgationea: nam aane quae lactaut, factum eat nt purgentur. omuino natura ita fert ue humor ille locis ploribus simnl erumpat; ,-elut iis quae Huxua sanguíneos patiuntur, deteriorea (minores) aupeneninnt pnrgatioues: aliia per "Yarice•, cum a lumbis excretua fuel"Ít, priusquam uterum subeaL quibua ceasut purgationea, ai 588 Tomitus aanguinia eveniat, nihillaednntur. '12. Solet convuuio invadere infantes, praeaertim habitiores utentesque lacte aut copiosiore ant craaaiore et nutricibut corpulentis. accessionem adauget noxinm hnic morbo Tinum, idque nigrum potios qnam album, merumque; et para maxima ciborum Jlatuosiornm et adstricta alvus. plurima itaque ante diem aeptimum intereunt. iccirco tune nomina imponunt, propterea quod iam pueromm aaluti magis crednnt. plenilnniis magia aegrotant. pueris si 10 a sciipulis conTultio oriatur, ( adultiori aeta ti) periculum iuanper portendit.

HISTORIAE ANIMALIUM VIII.

vm. Qaae ad naturam ceteram generationemque pertinent animalium, ita ae habent. actiones autem et -victos secundum mores atque eacu differuut. insunt enim in maxima ceterorum animalium parte 10 veatigia morum, qui ad animam pertinent; qui inter homines apertiora hahent disct·imina. namque mansuetudo et feritas, lenitas et uperiw, et fortitudo et timidiw, et metus et .lidentia, et iracundia et Tenutia, prudentiae per cogitationem comparatae imagines ipsorutn pleruque insita sunt. sicut etiam de partihna eorum nanavimus. quaedam enim ah homine, a multis animalibus horno, plus minune differunt. horum enim quaedam sunt in homine, quaedam plus in aliis animalihua. alia autem differunt proportione. quemadmodum enim in 10 bomine ars et sapientia et prudentia, sic in alíis auimalibus est altera quaedam talis naturalis -vis. planissimnm est hoc in pneronnn aetatem intuentibus: in hia enim futurorum habitnum quaai -vestigia ac f aemina -videre est. nam, ut ita dicam, nihilo diCfert per id tempos illorum pneritia ab anima hrutornm. qoue m:m ah re est, si partim eadem, partim aimilia, partim proportione insnnt aliis animalihus. sic enim ah inanimi) ad animantes transit natura paullatim, ut in continaatione eorum conlinia mediaque luteant utrios sinl etenim ah inanimatarnm rerum genere primum est plantarmn genus. qnarum nnom ah altero diCfert eo qnod plus videtur esse vitae particeps. ani-versum autem genua ltoc cum ceteris corporibus compuatum •o -videtnr fere animatum, cuan animali autem inanímum. ac transitas illorum in animalia continuos est, quemadmodum prius dictum est. nonnulla enim quae in mari agitant duhitarit quispiam animaliane aint an plantae: agnuta enim ltumo sout, atque exempta intet·etmt eorum J?leraque, veluti pinnae suapte natura affixae sunt, digitelli (1olenes) autem avnhi nequeunt vi-vere. onmino vero grnns omne testaceornm simile plantis est, si cum gressilihus animulibus comparetur. sensumn officia in aliquihus nullo indicio deprehenduntnr, lD aliis obscnre. qnornD, ot lacertus et alia qnadrul'eda (huiusmodi), haec et serpentea omnirora sunt: nam et carne et herba vescnntnr. serpentea vero etiam omnium animnlium maximi sunt lignritores. parvo igitur poto contenta sunt tom haec tom aüa, quaecunque rarae textnrae pulmonem habent. habent autem omnia, et p~uco. repletum sanguine, quaec~nqne o!a pariunt. co serpentea vero ehnm mtemperantes eunt erga Tmum: ICCirco Teuautnr vi peras ( echis) te1tia com vino per sepes dispositis: ebriae euim capiuntur. carnivori serpente• cnm sint, ubi quod preheuderint animal, exhausto aucco integrum per seceuus meatum reddunt. id qnod fere alia quoque eiusmodi faciunt, ut aranei. sed aranei foris exsugunt, serpentea autem in Tentre. corripit aerpens, nndelibet ei Corte oblatum ail edit enim et avicnlaa et bestiolas, et deTorat ova. ubi prehendit, redocit naque adeo dum in •ummo erectos consistat. deinde ita colligit aese atqne contrahit in exigunm, ., nt com extensus fnerit, deacenrlat quod deToraril hoc agit propterea qnod gulam habet longam et angustll'lll. possnnt d phalangia et serpentea din sine crho "Yivere ¡ quod perspici potest ex iis quaa alont medicamentarii. 5. Qnae quadrupedes animal pariunt feraeqne sont et dentilma exsertis pracditae, carne veacuntnr omnes. lupos tamen aiunt eaorientes certam terram devorare, idque hoic nni evenire animali. llerbam vero cihi gratia non attingnnt alias¡ eed cum aegroti sunt, 10 more cauom, devorant et revomunt ac purgantur. ínter ip.wa lupoa

r

295

ii qui a Graecis dicuntor flG~omrp«t, Latine solivagi pnedonet, potius hominem cibi gratia appetunt qnam ii qui in sodalitio venantar. at quem alii glanum alii hyaenam vocant, non est minor lupo. iubam habet aicut equus, sed setaa tum dnriores tum den- J aiore. (Gazae 1o n gior e a), continenturque tolo dorso. insidiatlll' ac captat homines: canea autem hominum vomitum imitata venatur; aepulcra etiam eruit humanae carnis appetens. urons omnivorna est. nam et fructibus Tescitur, et arbores conscendit oh corporia asilitatem; item legumina; diffractis qnoqoe alvearibus m el edit et canc:ros et formicas. carnívoro• quoqne est: cum enim robustos ait, invadit non aolum cervos, aed etiam apros, ai facere potest ut «O improvisos aggrediatur. etiam tauros: cmn ipsis enim congressus ex adveno supinos concidit, tum eo moliente vulnera, comua brachii• amplexua, armoa ore mordet, naque dum ipsum proaternat. per breve etiam temporis a~tiom ingreditur hipes erectos. carnea quasconque esitat, priua om1ttit putrescl!re. leo, sicut et aliae ferae et serratis den ti bus praeditae, carne vescitur; cibo a,- id e otitur, multaqne solida devorat, nihil discimlena. deinde dies duos tresve 20 cibo abstinet¡ id quod sane potest eo quod satis superque expletus fui t. paree hibit, raro excrementa redrlit: tertio euim quoqne die, aut ut fors tulerit, excernit, eaqne dura atque exsncta, more cannm. flatum etiam eadem parte emittit acerrimum, et olentem urinam. iccirco canes odorantur 'arbores: nam ille sublato crure urinam reddit, more canum. inficit etiam cibos odort'm inspirans tetrnm: secto enim leone interiora gravem halitum emittunt. quaedam fetae qnadrupedes etiam circa lacus a e fluvios e ibnm quapruut: at circa mare nullnm, excepto vitulo marino. huius generis snnt Jiber et 50 eatheriou (•athrion) et aatyrion (aapirion alii codices) et lutra et latax, quae quam lutra·latior est, robnstisque adeo dentibus prae- 595 dita eat: egressa enim noctu plerumqne proxima virgulta fluYio dentibns exacindit. etiam homines lutra mOJ·det; neqne prius, ut ainnt, amittit, quam osais crepitum audivPrit. lataci pilus duros est: specie media Ínter eum qui eat cervi et vituli marini. 6. Bibunt animalia serrata lambendo, et quaedam non •errata, ut mures; aeqnalibus praedita dentibus trahendo (sor hendo cnm Plinio Gua), ut equi et hoves. uraus neqne trahendo neque lam- so beodo, sed mono. et aves partim trahendo, aed ita qoae longo snnt c:ollo, intermiasis vicibus, et tollentes (resupinantes) caput. 1olus porphyrio IIIOI'Io. cornigera animalia tum mitia tum fera, quae serratos dentea non habent, omnia et fructibus ct herbia vescuntur, nisi valida fame nrgeantur, praeter canem (alii codices suem): ¡, enim minime aut herba aut fructu alitnr. at aus maxime omnium animalium radicum vorax est propter l'ostri ad einsmodi commoditatem, facillimeque omninm quodvis pabulnm ndmittit, celerrimeque prolicit crassitudine, quantam fert eius magnitndo : spatio enim :10 aexaginta dierum pingnescit. agnoacnnt incramentum saginatores, postqaam ieiunum ipsum ponderavernnl pingneacit, si triduo fame fuerit maceratua, quemadmodum alia fere omuia fa me affecta prius. po~ eos die. tres uberiori pabulo accipiont auem. at Thracea saginant priiiKl die potn exhibito; deinde unom diem intennittunt, tum duo-, poatea tres et quattuor, usque ad septem. pinjfUeacit bordeo, milio, ficu, glande, pyro, cncumere. pingnescunt autem tom haec tum alia quae ventricuhlm ca lid um habent, otio: sed anee etiam coenosa lavatione. pastiones constituí "Yolunl secondum aeta- 1 tes. pugnat sus etiam cum lupo. quot pondo vivena est, eius ponderis sexta para abit in aetaa sanguinem et eiusmodi. anea aliaqne omnia lactantia 6.unt exiliora. atqne haec ita &e habent. 7. Bons aotem et fruge et herha vescnntur: pinguescunt Batnosis, eno et faba fresa et atipula viridi fabarum. vetuli vero etiam incisa prins cote atque iu.mffiata, ac deinde pabulo apposito; ítem hordeo Tel integro vel pinsito; praeterea re bus dulcibua, en- tO iasmodi s11nt licua et une, et vino et ulmi foliia. sed maxime sole et lotione aquae calidae. "Yitulorum corona cera tepefacta ducnntnr qnor.mm qnia nlit; et pedes minus dolitant, si corona (ungnlu) cera aut pice ant oleo oblinantur. laborant annenta magia pruina qnam nive excitata (dum loca mutant). crescnnt, cum plnres annoa Veneris e11:pertea aint. iccirco Epirotae Taccaa quu 'Vocant Pyrrhiua annoa novem coitn arcendu cnl'llllt, nt crescant: atauras

296

HISTORIAE ANIMALIUII VIIL

appellant. ainnt eu esae numero circiter qnadringentaa, rtgum peculiares; ahis locis vivere non posse, multorum expo!rimento. 8. Equ~ muli, asini fructu atque herba nscnntur. potu maxime pinguescunt: nam iumtnta, ut cuiusqne usoa aquae evenerit, ita ad fm~nilum pabulo afliciontur, et ut eorum quodque mino• detrectat potum, ita commotlius pinguescit. farrago gravida adhuc pilo laeviore (densiore alii codd.) ut sint efficit: at cum erit ariatis durioribus, inutilis est. herba~ Medicae cum est prima segea (falx) mala; tum, si aqua putrida irrigetur, male ipsa olet. hoves pura~ qnaerun~ qnam bibant: at eqni, nt came~i. nam cam.elo sua51l6 Tior potus turbadus ac crassus, neque de fhnao potat pnusquam conturbarit sine potn durare potest etiam dies quattuor; post qnos dei.ode bibit largiuime. 9. Elephantns quidem cnm plurimnm edit (hordei addit Aelianus ), Maccdonicos modios nonnos; sed id non sine pericnlo. Terum ad summum senoa septenosve; farinae quinos, vini totidem maros. capit maros heaninas sex. semel olim quidam elephantns bibit aquae metretas Macedonicas quattuordecim ¡ et "V espere praeu terea octo. pleriqne e camelia vivunt annoa circitertricenos: aliqni multo piures, quippe ad centesimum. elephantum sunt qui trccentoa anuos dicant, alii ducentos. 10. Oves capraeque herbis Tescuntur. pascunlnr OTea assidnae et stabili grege, caprae aubinde mutantes loca, et anmma quaeque carpentes tantnm .. pingnescit o".is poto ~axime: iccirco per aestatem ealis dant qnanto quoque dae centenu modmm, quo grex et melins valeat ct pingnior sit. eaepe etiam salito pabulo sic to exhibent nt in paleis salis multum indant, quo collecta sati plus bibant. autumno etiam cucurbitam sale asperaam: hoc enian etiam lactis copiam excitat. ex ambulatione qnoqne meridiana largins bibnnt Tespere. a parto sale pastae maiora demittnnt ubera. pinguelcnnt olt•a, oleastro, vicia (aphaca), palea, laerha ( p a 1e a q naen n qn e alii codd.)¡ eoqne magis, omnia aqna salsa si ante irroren· tur. eae qnoqne {ame prins affectae triclnana craa.essunt amplins. aqna OTibua aeAtate borPalia, antnmno anatralis utilior. pastiones :10 nspertinae (ad so lis occasnm Gaza) conferunt, itinera et labores extcnuant. pastores dignoscnnt oves valentiorea, si hieme eia 6 haereat pruina, ab aliis qnibus non haeret: et~nim prae imbecillitate cum sese moveant, excutiunt quae perfr.rrc non possnnt. omnium quadrupednm carnea deteriores qnae !ocia palustribus pascuntnr, quam qnae editioribus. minos ( vul~;o est m a gis) hiemem perferunt laticaudae OTes qnam longicaudac, et glabellae (brevi lana) quam lairtae. hiemis impatientes etiam cri~pae (vulgo e apellac) snnt. aalubriores OTes snnt qnam caprae, secl caprae qnam OTea robnstiores. Te llera ovium qnae a In pis voratae aunt, itemqne lanae atqne ex iis confectae Testea multo sunt ad generandum pedículos aptiores qnam aliarnm. 10 11. Quae insecta dentes habent, omni genere cibi nscnntur. at quibas lingna est, hnmido tantum aluntur, ipsa acilicet undecunque exaugentia. atque horum partim omnívora- o mues enim sapores degnstant -, ut muscae, partim sanguinem hauriunt, ut tabanus (myops), asilua (oestrus). alía pl~tntarum ac fructuum tantnm suecos. aola apes ad nnllam rcm putridam insidet¡ neque alio utitur cibo quam qni dulci sueco ait praeditus. et ubi salinnt aqnae aaaYÍIIÍmae et pnrae, ibi aquantur. cibis igitur quibus diximua, anima" lium genera utuntur. 12. Actiones autem ipsornm tnm ob coitum ac procreationem aunt, tum circa commeatum cibormn. nec minos sese comparant ad frigora aut teporea, itemque ad temporum mutationes. omnia enim innatam habent natoram ad aensn percipiendom et calidi et frigidi mutationem. ac qnemadmodum homines quidam aedes per hiemis tempus mutant, alii, c¡ui mnltae teaTae domini sunt, aestatea agitant in gelidis, hibernant m tepidis, sic etiam animalia qnae loca 10 mutare possunt, partim üsdem in locis inTeniuot praesidia, r.artim loca egrediuntur, post autumnale aequinoctium ex Ponto et a·igidis locis instantem hiemem fngientia, post vernum ex aestivis in gelida loca, metu caloris. quorum alía in propinqua migrant loca, alía ex ultimia, ut ita dicam, demigrant, ut grues, qnae a Scythiae campis in paladea quae aunt supra Aegyptum, unde fluit .Nilua, commeant. 10

m

ea loca aunt quae Ptgmaei incolunt, pnsillam genus, ut aiunt, ipñ atque equi; cavernasque habitant. et plateae ( pelecanes) loca mutant, Tolantque a Strymone Bavio ad Danubium (Istrull)), at- to que ibi pariunt. universae aheunt, exapectanturque a priorib01 posteriores, propterea quod priorum prospectua supervolantiam montis obiectu intercipitur posterioribus. sic et pisces quidam aul ex Ponto aut in Pontum demigrant quidam hieme ex alto ad terram sequentes tepon:m, per aeatatt'm ex littoralibus in altnm aeatum fugientes. imbecilles quoque ans hieme et gelidis tempestatibua in campos descendunt ob teporem: aestate abscedunt in montea_, superiores ob aestum. imbecilliora animalia aecundum utrumque excesanm primo quoque tempore mutant loca. praevertunt scombri (acombriae codd.) thunnis, coturnices gruibus: nam illi Anguato (Boedromione), hi Septembri (Maemacterione). sunt omnia pioguiora, cnm e frigidis locis tranameant, quam cum e calidis, ut c:oturnices autumno patios quam nre. enuit autem nt et frigidis e locia aimul et tempore calido discedatur. aunt etiam verno tempore appelentiores coito•, et cum descendnnt e calidis locis. ac quem- 30 admodum supra dictum est, grues ab extremis in extremas migrant partes. adverso vento volant. de lapide quod ainnt, fahum est, 1 eum eas pro libramento habere, esseque utilem atl anri probatio~em, cum evomuerint. abeunt palumbes (phattae) et turriliae (pe-hades), neque hibernant; ítem (h i ru n di n es et omittunt alü codicea) ~uatu~es:. columb~e non abeunt. p~~eter~a cot~ar~aices, exceptia pancaa •·elaquau cotumacum et tnrturum m locas apnc1s. congregantur et palumbes et tortures (et coturnicea addnnt alii codd.), vel cum accedunt, vel cmn in eo sunt ut rcvertantnr. coturnicea cuan incubuerint (alaruan remigio), si aerennm sit caelum ant aquí- fO lonium, per paria coniunguntur et recte habeut au1trum flantem moleste ferunt, propterea quod minos ltabilcs sunt ad volaadum: est qui¡•pe ventus et humidua et gravis. itaque ancupr.s captant ex austro venandi occasionem, serenitatem transmittunt. [ aegre autem] volant ob gravitatem: corpulentae enim Tal de snnt. iccirco cum clamare volant, qnia laborant. igitur cum illinc appdlunt, ducem mallum habeut; cum hinc abeunt, tmn li¡;nla ( lingulaca Gazae, Graece glotti•) simul demigrat et ortygometra ct otus (Gazae auritus, Scaligero noctuinus) et cychramus, qui etiam noctu eas reTO· cat; cuius vocem aucupes cum audierint, sciunt ipsas nou mansnras. ortygometra par facie est aviLus palustribns. lígula habet linguam so exsertam usque porro. otus est aimilis noctuis, Kc circa aures píonulas habet. eaun quidam nycticoracem, id est corvuan nocturnum, Tocant parasitus {Gaz.ae et Scaligero Llatero) est, gcsticulator; capiturque saltatione a venatore, quam vicissim imitatur: itaque a socio cia·cumvcnitur, sicut noctna. omninm autt:m uncungues et coUo sunt breviore et latiorem lingnam habt!nt, et imitatrices sunt. talis enim et avis Indica psittacus (sittace), quam ab humana lingua G raeci civ.9pwn~y}.wnov nominant. is etiam Ti ni poto lit intemp&Jo rantior. gregales aves sunt gnas, olor, platea, anser minor. 1J. Ex piscibus nonnulli, nt diximus, commeant in terram ex alto et a terra iu ahum, fugientes vel gelu nl aestus excessnm. 59.9 praestantiores sunt littorales iis qni in alto agitant. nam et uberiore et meliore utuntur pabulo: quo enim aol invadit, oritur et largiaa et probius et mollius, Telut in hortis. nam et alga nigra aecus terram na.scitnr: alia antcm similior agresti ea t. marítima quoque loca littoralia bcne temperata ex calido et frígido snnt. iccirco etiam huiusmodi pi.•cium carnes compactior~s sunt: at eorum qui in alto degunt, hnmidae ac Jluidae. sunt littorales dentex (synodon), can- 10 tharns, cemua (orphus), aurata (chrysophrys), mugil (ceatreua), mullus, tnrdus, tiraco, ullionymus, gobio et saxatilea omnes. in alto degnnt pastinaca, cartilaginea, congri albi, diana, rubellius ( erytha·inus), caesius (glaucns). pagri autem (phagri) el scorpii et congri atri et muraenae et cuculi u trisque locis veraantur. locorum quoque differunt hi ratione, ut circa Cretam gobii et saxatiles omnes pingues sunt. po•t Arcturum iterum thunnus bonos evadit: hoc enim te m por e cessat agilari asilo; quae est causa qua re aestate deterior eit in maritimis lacubus etiam multi nascuntur pisces, ut salpa, !10 aurata, mullos, atque ex aliis fere generibus plurimi, quippe etiam amiae, ut circa Alopeconnesum; el in Bistone palude iusunt piscium

HISTORIAE ANI.MALIUM VIII. plunma genera. coliarnm (monedularum Ga:r.ae, sraculorum Sealigero) pleraeque Pontnm non aubeunt, sed in Proponti.de aestivant et pariunt: hiOemantad Aegialum (vulgo in A ega e o). thunides et palamydn et amiae in Pontum traiiciunt "fere, atqne ihi aestatem habent, ac fe re ruaxima pars fusaneorum ( rhyadum) et gregatilium. JO maxima auteom pan piscium est gregatilis. l1abent hi ducem, omnesque Pontum auheunt, tum propter pahulum, quod et largius et 6 praestantius ex aqua dulci e6t, tum oh bellnas grandiores, quae ibi aunt infrequentiores. nam praeter phocaenam et delphinum nulla in Ponto est; et ipse sane delphin pusillus est ihi: exeunli autem illico grandis. igitur et pahuli gratia et pariendi causa eo adnatant: aunt enim loca ad pariendum accommoda, el potahilis aqua et dulcior catulot educat. ubi pepererint et fetna aucti fuerint, recedunt etatim post V ergilias. austrina hieme aeriua egrediuntur, aquilonia temperius: vento enim secundo iuvantur. eornm itaque proles tum tD pana capitnr ad By:r.antiun1, propterea quod non dio manaerit in Ponto. alii tam adeuntes quam aheuntes videntur. at trichiae aoli e piscibus cum aheunt, capiuutur: revertí nulli videntur. aed ad By:~.anlium si quis capiatur, piacatores retialostrant propterea qnod reverli non consueverint. in causa est, quoniam hi aoli in latrnm abennt; atque uhi finditur, in Ad.iaticum descendunt. cuiua rei argumentum est, qnod in Adriaticmn ingredientes nulli capiuntnr, aed ex Allriatico aheuntes capiuntur. iugrediunlur thunni vergentea dex10 trorsum ad terram, egrediuntur ainistroraum secnndnm littus; id quod eoa antumant facere qnidam propterea quod dextro oculo acutius vi in his capiuntur ii qui quovis locomm genere pabulantnr. nam sane algivoria 20 cihus suppetit largior: carnivori autem piures pisces ibi nanciscnntur. differont etiatn aqnilonia ah austrinis. nam longis piscibua melina est in aquiloniis, ac per aestatem eodem in loco plus lougoruan qnam latorum capitur. thunni et gladii sub canicnlae exortum asilo agitantur. hahet enim per id tempns utmmque genus secundutn pinnulas qnasi vem•iculnm, qupm asilum vocant, scorpii specie, aranei magnitndiue. hoc tantum facit doloris nt exsiliat gladios JO non minus delphino, atque adeo saepe in navigi11 incirlat. tepore gaudent thunni maxime piscium; eiusqne genera appellunt sese ad littoris arenam, ut calo re fruantur¡ Sttmmoque aequore na tan t. pis- 1 ciculi autem tninuti iccirco tu ti sunt ah intl't·itu, quia despiciuntur: maiores enim ii qui granrliores aunt perseqnuntur. at ovorum et auholia maxima pars interit tempore teporis: quaecunqne enim deprehen,Jerint, ab~umnnt omnia. ante solis ortnm potissimnm capiuntur pisces et post occasum, omnino vero circa ortum et occasmn. tune enim tempestive iaci retia dicnntur. pPr id itaque tempus toUunt retia piscatores; quo tempore per "i~nm decipinntur 10 piue,. noctu igitur quiescunt. maioris antcm lumini~ arceuione plus vi.Ieut. pestilen~ vero morbus nullua in piaces incidrre Tidetur, cuiusmodi hominibus evenit saepenumero, et in ter animalia quadrapeda et quae animal pariunt equis et hobos, aliisque aliquibus tam taitibu.s quam feris gcneribus. aegrotare tamen videntur; id qnod ex eo coniicinnt piscatores, cum ínter multos pingues eiusdem generis capiunt nonnullos attenuatos atque aegrotis aimilea, etiam mutato colore. a1l hunc igitur modum sese hahent mariui pisces. 20. At ne lacustres qnirlem aut llnviatiles nxantur ullo genere 20 morhi pcstilentis: eorum vero nonnulli certis morbis tentantur. nam glanis sitleratur sub canícula potissimum, quia smnma aqua nalat, et a forti tonitru consopitur et lit attooitus. patitur hoc etiam cyprinns, sed minos. glauis etiam saepe a serpente dracone in vadis ictus ioteriL in balliro antem atqne tillone lmnhricns innascitur sub cauirula, qai instigat eoa ad smnma aequoris atqne invalidas efficit: innatantes Tero etiam aestns interficit. chalcis Talido morbo corripitur: pediculi enim pennnlti sub hranchiis orti eam :JO interimunt; cuiusmodi morbo nullus pt·aetet·ea tentatur piscis. in:' tereunt verbasco pisces: itaque eo nu .. iis ac lacubus infectis tu m 603 alii venantur eos, tum Phoenices etiam marinos. sunt et alii duo piscaudi modi, cum fnginnt altos gurgites lluTiomm per hiemem. uam aane dulces aqnae alioqni gelidiores. ergo per terram continentem scrobem, quae in llavinm ducat, fodiunt. t'am opertam tum foeuo (gramine i et lapidibus, qttasi cavea ut sit, faciunt, rl'licto aditu a fluvio. gelu igitur facto ex ea fossa nassa venantur. altentm genns capto rae simile est, id,ue tu m aestate tmn hieme exercent. medio in Ilnvio surculis ac apidihus circumvallant ac quasi ostioli 10 spatium relinquunt: ibi nasaa indita capiunt lapidihus ablatis. cetera tcstacea pluviis gandent annis, purpura non item. cuius rei argamentum e.d quod, ubi fluviua in mare effiuit, si ponantur ihi atque aqnam gustariut, obeunt intra diem. atqui vivit purpura, postquam capta cst, dies quinquageuos circiter. alit sane alia aliam: adnasci· tur enim testill quasi alga quaepiam et mnscus. nam quae apponunt ipsis ad vesccndum, ainnt id ea de causa fieri uti plus ponderent. ceteria anni sicciores nocent: deteriora enim Jiunt et infrequentiorL ~o

299

HISTORIAE ANIMALIUM VIII. ae pectines quoque tune rubescunt magis. itaque in euripo Pyrrhaeormn olim defecerunt non solum quia instrumento piscatores Terrebant, sed etiam oh anni siccitatem. aliis autem testaceis anni pluvii conferunt. p•·opterea quod dulcescit mare. in Ponto autem oh frigus non nascuntnr, ueque in fluviis praeter pauca, quae valYolis daurluntur. et quae unico tl'gmine constant. tempore gelido gelantur. hactt!nns de aquaticis animalibus. 10 21. At in quadrupedum genere sues tribus laborant morbis, quorum unus vocatur augina ( Graece Lrauchus, rancetio Gazae), cum potissimmn fauces ac maxillae iullammantnr. ennit etiam 6 aliis partihus quibuscunque corporis: aaepe enim pedem corripit. aliquando aurem. hoc continuo putreacit. simul et id quod cohaeret. usqne dum in pulmouem invadat: tune enim interil cito crescit¡ ipse cif>O abstinet statim cum correptus est morbo hoc Tel quantulocuuque. tantisper dum morhum pnsillum esse sentiunt suJ¡ulci, medicas arlhibt!nt manm, non alio modo quam tola abscisaa parte. duo alii 'unt morhi: utrumque Graeci xpaupil• dicunt (Latine etrumam Gaza, grnnitionem Scaliger, uterque male). alter est capitia dolor et gravitas, quibus plurimi capiuntur, alter cst alvi incito tatio. atque hic videtu•· non posse sanari. alteri anxiliantur vino naribus admoto eoque elotis. Terum haud facile evaduut: tertio enim quartovc interimit die. angina corripiuntnr potissimum, cnm &estas largius tulerit (fi en s addit codex), atque ipsi evaserint pinguissimi. n~medio snnt mora praehita, etlavacrum tum largnm tum calidum, scarificata sub tus liogna. granrlinosi aoes sont quibns caro bumirla tum in crnribus tum in eolio atque etiam annis; quibns in locis plurima quoque grando est. ac sane paucae ai sint. rlulcior 10 caro, sin multae, hnmiJa nlde atque insípida est. graurlinis indicia wmunlnr ex linguae parte iureriorl', uhi grandines maxime insnnt. tum es inha sl'tas si quis evellat, apparent snLcrnentae. praf'terea Cf!Í 1ic sunt affecti, postc•·ioriLus Jll'rliLns neqnennt quiescere. tantuper carcnt grauJinl', clnm lac sngunt tluntaxat. tollnntur grandillet tipha: ca etiam ad alendum utilis l'st. commorlissime et aluntur et pingu«'sctmt t·icerf' el ficu. summa illa est, non simplicf'm apponerc cilmm, ll'cl variare: gauJd euim mnlationc, quemoclmoclum 110 alía quoque animalia. ainnt etiam simul ciLi parte inllari, pa•te [carnem angeri, piirt"] pin¡;uesccre. glandes vcro lihentcr quiJem ah iUis esitui, sed humidam eflicere carnem. et si gravidae largioa ~ eae esitarint, aLortiuntur, sicut et oves: hae enim manifestius id pationtur ob glandes. eolus ex animalibus qua e nota sunt nobia, gran¡ di.De aff1citur s1u. 22. Canes tribus morbis infestantnr, qnorum nomina rrabil's, 1 ~ina, podagra. uLies insanos facit; et quae tnomord~rint, omnia io rabiem aguntur praeter hominem. inter.6cit pestis haec tum caos ipsos, tum id qnoJ momorderint. excepto homine. inter.6cit 10 etiam angina canes. panci ex podagra evadunt. corripit rabies etiam cameluin. elephantos aiunt immunea aese ah aliia morbis, aed .8atibu.t infestari.] 23. Dnahns aegritudinibus afficiuntur gregales boTes, podagra et atruma (crauro). in podagra pedea tument: verum non intereunt, oeque un gulas amittuut. melina se habent delibuti~ pice calida cornibus. cum autem sfrume&eit, apiritos cale.6t et crassior eTadit¡ et quod est in hominibus febris, hoc est in hobos atrumam pati. sito gnum morhi aures demis,ae atque edendi impotenlia. celeriter intereunt; atqul' rliuectis pul mo pntridns apparet. 2•Í. Eqni pascui non aunt obnoxii aegritndiu.ibus, praeterquam podagrae. hac com laborant, interdum etiam ungulas amittunt. MDÍaais illico aliae subnascnntur: aimul enim altera abiicitur et altera generatnr. morbi indicium est testia dexter aubsiliens, nl etiam paullo infra nares mPdio in loco rugosa quaedam cavitas est. at qui alnntnr domi, plurimis morbis corripiuntur: capinntur enim 1 tonninibas. indicant aegritudinem, cum crora posteriora ad anteriDra attrahunt; quae ita submoTent ut in ter se paene collidant. qaodsi post aliquot diernm inerliam fnrol'e agitentnr, detracto sanpine et ca.strantes auxiliantur cis. tetano etiam laborant: indicio aant venae int.eoYe omnes, tum capot el colluru ¡ ac cruribus rigidia iooedunt. eorum quoqne pulmo laboral pure. corripiuntur etiam morbo alío, qutm Graeci yocant •P'~,¡~, Latiue ponis hordeagiuem. 1

.

r

aignnm mutatae nletudinia palati monitia; et fervidum apint. quae aponte aua nisi desistunl, curam admittunt nullam. el qnod tO Tocaot lymphari, cohibetnr sono tihiae. dtmiasa his frons est. at ubi conscenderis, cursu incitantur, quoad fial ut acl quempiam feratur (ut aliquis retineat codices alii). cnm rabie iufestatur, tristis ítem est. rabiei signum: retrahit aurículas ad iubam, atque prorsum iterum tendit; et de.6citur animo, et anhelat. haec qnoque remedio nullo tolluntur, si cordis dolorem pati11ntur- cuius iudicium est: en m dolet, ducit ilia -, si ve su o loco mota sit vesica; cuius mali nota est, cum nequeunt uriuam facere: tu m un gulas atque clones trahit. sive staphylinum (pastinacam) devorarit: id est sphondylae magnitudine et facie. muria aranei moraus etiam aliis iumenús per- 20 niciosi. excitantur postulae. peroiciosius mordet praegnans: aam praegnantis ex morsu pustulae dirumpuntur: sin minua, non interficit. praeterea interficit moran aut magnum dolorem affert ea qmun nonnulli chalcidem, alii vocant zygnidem. similis haec est pusillis lacertis, colore caecilianun (typhlinarum) aerpentium. iD summa periti sic autumant. omnibus paene morbis quibus laborat horno, equnm quoque tentari atque ovem. aandaracae ventao ÍD• terit tu m eqnus tnm in menta alia: datur antl'm in aqua atqne percolatur. abortum facit equa feta exstinctae lucemae odore¡ id quod praegnautibus mnlieribus nonnullia qnoque nsu Tenit. atque hac- 60S tenns de morbis eqnorum. at qnotl TOcant hippom11nes, inna.scitar pollis, ut aiunt¡ equae vero praelambentes depurantesque abrodaut ipsum. quae autem fabulantnr, .6cta aunt a mulierculis f't incaotatricibus. non eat controversum edi ah equabus id qnod Yocant pullium, anteqna1n pariant. agnoscnnt equi Tocem adversariorum, quibuscnm pngnarint a.liquando. gaudent equi prati1 et paludibua: lO turbidam namque potant aquam; atque ai fUTa est, ungnlis obturbant. ita ubi hiherint. lavantur: lnacri en 1m atqne aqnara1a amaDtiasimnm animal est. qnare sic quoque constitula fnit eqni lluviatilia natura. 11t Los contra, niai pura aqua ait et frigida el 1incera, non 'Ynlt LiLere. 25. Asini uno potissimnm laborant morbo, qnem ..-ocant meliJa. circa caput lit primum; tu m destillatur per aa•·es phlegma (pituita Ga:r.af') crassum et rufum, qnod ubi in pulmonía partes dt~­ scentlit, interlicit: 11am eins initia, cu1n tantnm ca¡mt occupat. nou 20 aunt letaliL frigoris impatientiasimum animal hoc est; quamobrem neque in tcrris Ponti n~•que in Scythia generautnr asini. 26. Elephantos infestant aegritudines Hatoosae, quibua .6t ut neque urinam reddere neque alvi excrementa qutant. quod etiam ai terram devorarint, invalidi liunt. ita aane, ai intt!rmiserint: si noa intermittant, non afficiuntur nocumento. dnorant etiam lapides interdum. in,·adit etiam al vi proflnvinm. eo captis medentur aquae calidae poto rlllto. melle qnoque intinctnm foenom in cibnm praebent; qnorom utro'Vis sistitur. cnm lassitudinem contrahnnt iccirco 30 quia non ~cuboerint, sanantnr affricatis armis sale, oleo, calida aqua. cum humeros dolent, suilla.t carnes asaaa apponunt, atque ita ¡ anxiliantur. elephanti non omnea oleum bihunt. at qni hibuut, ai quid in corpus ab hostibns adactum est. olei poto eiici praedicant. illis qni non bibunt, vinum ory:r.ae cum oleo coctum praebent (vulgo tst radicem cum oleo coctam praebent). hactenua de quadrupedibns. • 27. At insectorum para maxima bene Talet, cum annnl l'IDImodi sit qnale tempns in quo generantur, Temo similis, humldo1 et tPpidus. at in alveis apum oriuntnr bestiolae qnae populantiN' fa- to Tos. devastantur enim a nnniculo, qui tela obducit. que~ clero~ vocant. alii aute1n pyrau1tam. parit is in cellulis aibi sÍ1D1le~ aran!• apecie; ac far.it ut aegrotet examen. item alía hestiola hep1olo aamilis, qui circum luc.,rnam ob.. olitat. haec parit qniddam p~enUDI lanugine; neqne pungitur ah apibna, sed aolo fumo fugatur. llln..,_ cuntur in al vea• i1s etiam erucae, quaa vocant teredine,. has. DOD insectantur apPs. aegrotant, elim; qua clepaata, aic pote acl au bu e1:11

rursum redit. praeterea ad atabula hinnuloa actoa instituit asauefacere, qno se a fuga recipiant. est igitur locus saxum p1·aeruptum, uicum habcna aditnm; ubi etiam aubsia,ere et repugnare tradnnt. item mas cum evasit pinguis - obesissimus enim lit autumno - nequaquam comparet, sed mutat locum: facilis enim ob- adipPm ~apto eat. ahiiciunt Ptiam conma loci• et aditu @t invento difficilibus; un de et provl'rhium ortum eet ·ubi cervi cornua depon un t. • id ea causa facinnt qnod, quasi tela amiserint, eavent ne videantnr. ferunt 30 ainutrum con1u a nemine unquaDJ visum: abseondere enim id tanqnam medicamento insigne. annicolis non oriuutur corona, nisi t.anquam sigui gratia inehoatnm qnidrlam, idque breve et hirn1tnm. in bimatu edunt corona primom recta •nbularum facie; un de eos Latini eubulonea, Graeci w~~ona.A.ltt' vocant. tertio auno furcata fun.r. dunt, quarto antem asp~riora; quomodo ad 1extum usqne annum eemper superaddunt. exinde s~mper similia enucnntur, adeo ut per eornua nequeas aetatem dignoscere. vetuloa d11obus potiasimnm indiciis deprl'hendunt: qui.Jam enim dentihua omnino carent, -ruidam pancos hahent; propugnacula etiam non amplios snbnaacuntur. sunt propugnacula, quae Graeci vocant c:i¡.tu~P"'• nutante1 proreum partea comuum, quibue pug¡¡ant. eaa Tetuli non habent, eed in aurrectum ereaeunt eornm cornua. amittunt annu singulis to ~ornua mense Aprili (Thargelione). amisais latent interdiu, uti diximua. abscondunt aese densis frutetis muscarum fastidio. noctu aimilibua pascuntur locis, quoad cornua renaacantur. inchoantur primum quasi ente obducta, et liunt hirsuta. aucta ad solem expoaunt, ut excoqnautur atque exsieeentur. eum vero iuter seabendum ad arbores non amplios dolitant, tune relinquunt loca eiusmodi, quasi habeant quo aeae Tindicent. iam nro captus ceuu1 eal achaines gerens in comihua enatam hederam multum viridem, :zo lfU&Ii quae, cnm tenella essent, ianata fuerit tanqnam in arbore ,¡_ ridi. cervi a phalangio aut aliqno eiusmodi icti collectos cancro• esitant; id quod homini quoque prodesse "idetur in poto datnm, aad l&lle insuan e•l cervae levatae partu 1tatim devorant 1ecun10

das; neque intercipi possnnt: nam antequam terram attingant, ipaae adipiscuntur. putant autem in eis esae vim medieam. eapiunt Te• natores eervos fistula et canto, qno demulcentur. duo ibi cum aint, alter pala m voee ant .fistula cauit; alter a tergo icit, ubi iam tempna esse ab illo accepit signum. aurreetia auriculis cervus acute audit lO neque fallí potest: dcmissia oecupatur. 6. Ursae in fug& catulos praeurgent et susceptoa ferunl cam eu assecutus venator Nt, in arhores conscendunt. e latibulo prodenotes arum, quemadmodum iam dictum est, vorant, et ligna qua.ü 612 den tientes mandunt. multas praeterea ceterarum quadrupedum sibi prudenter opem fen·e eoustat. nam in Creta aiunt eapras sagitta Jetas dictamnnm qoaer ere: Tidentnr enim eius vi eiici qua e in cor. pus infixa sunt tela. canes morbo qnopiam correpti vomitum cient devorata herba quadam. panthera devorato "Veneno, quod iccirco vocant pardalianches, qnaerit hominia sterens: iuvat enim. inter&· eit eadem herba (phannacmn idem) leones quoque. iceirco vena. ti tores appendunt stereus in vase de arbore quapiam, ne procul ahscedat fera. ihi igitur assultando spe capiundi perit. aiunt etiam pantherae notum esse eiua odore oblectari feras; ergo abscondere aese ae Tenari: accedere euim illas; hanc autem corripere etiam cervos ad hunc modum. in APgypto ichneumon, conspecta ser• pente aspide, non priua invadit quam convocatis auxiliariis aliia. tum advt!rsus ictus atque monos se ipsi luto ohlinunt: madefaeti enim aqua prius, mox humi Tolutantnr. trochihu crocodilorum 11 oscitantium in os involat, cuius dentes purgat. igitur indo iJise cibum capit, illi volnptatem capiunt ncesse esl: non qnia hoc nl eat Tl'l fuit, illnd necessario Tel est ,·el erit; neqne huiusmodi demonatrationis .neceuitatem ita perpetuitati aunectere possmnus, ut dicere liceat hoc eaae, quoniam illnd cst. sed de his etiam alio loco dispntatt11n a nobis est, et quibns in rebus id liceat, et qnat' possinl reciprocar~ et quam to ob cansam. latere antem ne illud qnidem oporlet, an ita agendnm q11emadmodnm priores auctorl's, qni quomodo res qnaeqne fieret, quam quomodo esset, tractare maluerunt: non enim intrr hal'c parnm interest. sed enim exordiendnm quod dictum iatn est, ut primnm res perseqnamur quae quoqne in genere conapt!ctiores promptioresque habentur, deinde causas reddamus et generationem. hoc enim in aedificiis c>tiam potius t'Tenit. qnod enim fom1a aedium talis est, aut qnod tales snnt aedes, iccirco fieri aedes hunc potius in modom censemus: geueratio enim snbstantiae gratia est, non substantia 10 generationis gt·atia. quam oh rem Empedocles pleraqne in animalibus propte•·ea ita continer~ qnia ita. cum orirentur, acciderit, male ait, ut et spinam haberi tale m, quod per contortionem disiungi frangiqne accidit, nescius et quam semen genitale, quod con1titerat, "VÍm talem habere oporteat, et qnam rt's, quae effecerat, prior esaet

315

no11 modo ratione TCrnm etiam tempore. gignit etcnim horno ho· minem. itaque ortos talia evenit specie, quoniam talis, qui gignit, eat; CJ.IIi~ etia.m de Íis qua~ aponte JierÍ TÍdentur, rariter atque de artJficaoaJa ammadTertere lacet. nonnulla eaim ve sponte, eadem quae arte, fieri possunt, ut sanitas. his igitur causa efficiens aimilia 50 antecedat necesse ebt, nt ars condendarutu statuarum prior statuia est, quando aponte fie,·i neqneur•t. artem autem opcris rationem e.ss~ _omni abion~tam materia. certum est. fortnitis qnoqne ratio aam1lu est: ut emm ars se habet, ita exshtunt. qnam oL rem cen· aendmu ita potisaimmn, ut oh eam rem membris bis horno constet, quia ho_c h~min~ esse es t. _non enim Jieri potest utaine hia .membria homo 11t. san manos, prox&mnm tamen alind qnicquam opmandum, et vel omnino fieri aliter non posse, vel hene ita Jieri tantum poaae 6 atatuendum. cum itaque talis res sit, generationem in hunc modom tal.emque evenir~ uecesse eat.. quapropter memht·a non sine ordine o~mntur: aed pnmum hoc, deande illud, atqne in hunc modum omDII quae natura consistunt disponuntnr. Teteres igitnr illi et primi natu1·ae interpretes materiale principium atque eiusmodi causam, qo.aenam qualisque esset, indaganmt; et qnonam pacto hinc tota onrentnr, et quo moTente, ut discordia et concordia, aut mente aut ca.m temeritateqne spontina, docuerunt, cum subiecta materia talem qnandam pt·ae se ferre natnram videretur, ut ferviclam ignis, gelidam 10 terra, et altera laevem, altera gravem: sic enim mnndum etiam generan t. haec eadem de Ot"ht plantannn et animalinm rtfernnt. ven· trem enim, alvum, omneque ciLi et c>xrrementi conceptacnlum ita c:onatitisse, cnm in corpore humor laheretnr et rueret; narea ex rupto patnisse, cnm spiritua sive llatus tnmsmearet atque diapelleret. at Tero aer et aqua nonnisi corponnn materia rst: naturam enim omnes ex iis corporibus componnnt atqne constituunt. quodai homo ceteraqne animalia memL,·aqne eorum natura constent, di~ c;n~~m de c~r~l'._ osse, de sanguine, flf'niqur tle omnibus tam ro aumla qnam dJSs&mala strne compnctis, nt de facit, de manu, de pede, qua qnodque corum tale ait, tt qua ita conatent facnltnte sive Tirlute. non enim satis est eatf'mu tantmn nosse quibn) ex rebua compositmn ait, nt igne ten·a"We, al'd perincle agendmn ul ai de lccto au& de quolibet alio generis einadem agPretnr: fonnam Pnim potiua qnam materiam eins tledarare tentarcmns, ut ae1 aut li~um. Tel si id minn$ 1 totitu quidPm ipsins specif'm uon omitteremus: lectus enim hoc in h~c est, ant hoc tale est. qnocirca vel ip~m fignram explanari, quahsque fonna sit indicari congruit, qnippe cuna fonnae natura potior sit qnam matPriae. igitur si animalimn mPmhrorumque unumqnodqne figura coloreqne cst, recte Democritus diaserit, 30 qui ex Üs ip,is putasse animalia constare videtur; qoippe qui per· spicnmn esse dicat qualis fonna sit horno, quasi aua ipse homo figura colorrque pateal atqoi mortuus horno qnanquam figorae fonnam habet eaudem, tamen homo non est. ad ltaec fieri non potest ut mauus sit quocunque moclo constan&, ut aenea aut lignea, 11isi aequivoca nominia commnnione, sicut qnae pi.:ta est, utpote 641 quae suo fnngi offacio nequeat, quomodo nec lapideae tibiae auum assequi munus possunt, nl'que medicns pictus a11em ntedicinalem exercere potest. pari ratione membrorum qnoque hominis vita fnncti nullum id eue insuper potest, qnod erat cum vivcret, ut oculus, manns, pes, reliqua. ergo aimplici admodmn et pingui Minerva dicbnn hoc est, ac perinde quasi faher de lignea manu loqueretur. aic enim naturae illi t!Xploratores orhu el causas referunt ltgnrarum: a quibns enim facultatibus conrlita fueriut, expo· nunt. itaque faher secnrim fo11as~e aut terebn•m dicet, illi terram iO et aérem : sed meliua faber, ut qui pannn suffice•·e arbitretur, si na· que eo dicat quod instmmento incidPute partim cau partim plana exstiterunt, serl adiiciat, qnoniam talem adPgerit ictum; et canaam cor ita e:t:ponat, videlicet ut talem aut talem formam opns acciperct. constat igitnr non rPcte illos disseruisse, atque animal tale ease dicere oporterP, et quirl qnalequp bnn id ipsnw tum etiam mem: bmm unumqnodqne explicui oportl're, qnomodo de forma lect.a docendnm eat. ergo ai animal Yel anima vel pan animae vel non aine anama est (qnam primmn enim a corpore anima discessit, .ani· mal esse desinit, neque membrum ullnm nisi figurae snae rattone idem relinquitur, modo eorum quae fabulae t'ransiase in lapidem 20 Rr.2

?e

316

DE PAR TIBUS ANIMALIUH l.

narrant), ai haec, inquam, ita etatni debent, hominis naturae etadiosi sane interest de anima et disserere et acire; et si non de omni anima, tamea de ea ipaa quae tale animal est; et quidnam anima aut certe pBI"s ista animae ait, aut etiam de iis quae tali eius subet.antiae accidant, praesertim cum hifariam naturam intelligamus, ut altera pro materia eit, altera pro aubstentia; quae quidem et ut moTena et ut liuis en; taluque ani~JU~lium anima nl omnia 'tel para 10 aliqua eius ait. nam ob eam etiam rem, qui de natura agit, eo ampliua docere de anima quam de materia debet, quo materia natura potias per animam quam e contrario eat. lignum enim et lectus et tripes propterea est, quia idem potentia illa est. sed quaeret quispiam animadvertens arl id quod modo dixi, ntrum de anima omni docere naturalu acientiae iutenit, an de aliqua una. at ai de omni, nulla certe praeter naturalem philosophiam relinquetur scit!atia. J intellectas enim sive mena rernm intelligibilium eat: itaque rerum omniam notionea naturalis una teoebit. eat enim eiusdem scientiae ut t.am de intellectu quam de re intt!Uigibili doceat, aiquidem eadem c:ontempl~ttio omnium eat Ínter ae coniunctorum, sicut eensus etiam et rei aensibilia. a o non omnia anima principium motus est? neqne partibus animae omnibns id tribuí debet, sed augendi principium 1dem pntandum quod et in plantía est, alterandi vim eandem quam aentiendi, deferendi autem aliad quiddam, non vim intelligendi? delationem enim nl in ceteris esse animalibns novimus, intellec:tum eive mentem in nullis. constat igitur non de anima disserere omni to oportere, quandoquidem non anima omnis natura est, sed aliqna eias para una aat eti:uu piure•. a•l hace rem a materia abstractam aullo~m potest scientia naturalis contemplari, cum natura rei alicuius gratia faciat omnia: rebus autem absta·actis abiunctuan id est, quod eub hoc •cnins gr01lia" verbo iutelligimus. nt enim ars in artili•:ioais, ita in rebna ipsis aliquod esae princi¡1inm aliud et talis cansa videtur, quam es: nuiveno perincle ut caloria frigorisque primordia habemos. qaam ob rem Terisimilius dixf!rim caelum et factUJo ene ab eiu•modi cansa, ai factum est, et magis esse ob eam causam, qunm animalia caduca atqne mortalia: ordo enim et rabas certusque statu.t longe m-«'- in rebua palel caelestihus quaru in nohis, incerta autem 20 inconstaus et fortaite condicio in genere moruli potius est. at illi geuns aoimalinm qttodque natura constare exstitisseqne censent, caelum antem forte sponteque tale constitisse volunt, in quo nihil fortunae, nihil temeritatis deprehendi potest. rem autem hanc esae illius gratia aaserere ubi,ut! solemos, quoties linem intelligimn• aliqnem in qaem motus, 11 aulla re. prohibet, terminetur. qnocirca eiusmodi aliqaid esse conatat, qnod naturam Tocamus. non enim quodlibet, et utcunque fors tulit, ex quovis semine oritm·, sed hoc ex hoc. neque ex corpore qnolibet semen quodlibet prodit: principium uanqne et efficiens rri quae gignitur, semen est: aunt hace 30 euim natura, et proinde ex hoc enascuntur. atqne etiam prius quam hoc, illutl est undt! semen expromitnr. semen euim ipsum generatío est, .6.nia ve ro suh~tantia: ntriaqne ante m his prins illud est a quo pro.6.ciscitur. semen enim bifariana accipitur, videlicet ex quo et cuina. nam et a quo decessit, eins semea¡ est, ut eqni; et eina, qaod ex illo futu.-um est, ut muli: vernm non eodem modo, sed ut 642 dictum iam est. ail haec semen nonnisi potentia est. potentia outem quemadmodum ad actum se habeat, novitnus. causal! igitur hae ennt dnae numero, altera cuius gratia, altera ex necessitate: multa enim gignuntur, quía necease eat. sed quaeret foa"tasse qaiapiam quam neceasitatem intelligi Telint, qni res lit!rÍ necessario aaunt: nenter enim accipi potest eonam modol"llm qui praefiniuntur in iis quae per philoaophiam tractata sunt. tertius antem iis quae habent generationem rehus est alimentnm enim neutro illorum modornm esse dicimus necessario m: sed qnia .6.eri non potest ut res sine eo ait, ideo neceasitatem ei adscribimos. qnod qua;i ex snp10 positione est: nt enim qnia securi scindendum sit, durum alil)nid eue necease est, et si dnrum, vcl.aeneum vel ferreum, ita cnm inetrnmentum sit corpus (est enim tu1n memhrnm unumquodque rei alicuius gratia, tum vero tolnm ipsmn), efficitnr profecto ut esse tale atque ex t.alibus constare neceue sit, si illnd, cuius gratia ipsnm est., futun1m ait. constat igitur duos esse causae modoa, ac potissimum ut.rnnque UI4MJUÍ nrbie oportere: seJ si minua id .6.eri poteat,

tamen pro "Yirihns eniti ad eias aignificationem; omnesque niJ.il fere de natura docere, qui hoc non dicunt, existimare. principium enim rernm natura potius qoam materia est. Empedocles etiam in eam interdnm incitlat, ductus ah ipsa veritate; el substantiam atqne nataram ease rationem fateri compellitnr, veluti cum os quid sit red- 20 clit: quippe qui non aliqnod elementum unum esse id velit, non duo aut tria, non omuia, aed mistionia elementorum rationem. igitur et carnem et ceteras eiuamodi partes hunc ennrlem in modum esaeo apertum est. causa "Yero cnr antiquiores illi auctores non ad hnnc venerint modum, qnod quid res esset, atque suhstantiae de&.. nitionem ipsam explicare haudquaqnam aolehaut. &ed Democrit01 hanc tetigit primua, non tamen qnod arl rerum naturalium studium putaverit nece..sariam, aed quod ab ipsa re traheretur. Socratia vero temporibus nsus quidem deliniendi incre-vit, aed indagatio remm naturalinm desiit: nam omne philosophandi stndium ad atilem JO "Yirtutem civilemque asum translatum est. licet qnod modo dix~ ita demonstrarc. data animalibns spiratio est huins gratia rei: aed eam propter has eCiici rea necease est. necessitaa "Yero alias ita aiguilicat, nt si res cuius gratia futura sit, haec haberi necease ait, alias ita, at aic ae habeant aplaque aua natura ita sint. egredi enim calorem rurausque ingredi. cum in re obvia oiTendatnr, aéremque interlabi, necessarium eat. sed cum aér exterior refrigerando re- J torqnet, ingressus atque egressua calori1 interioria rei alicuius gratia agitur. hic modus tractandi eat; haec ad id genus doctrinae via eC ratio attinet. haec et eiusmodi aunt ea quorum cauaas accepisse operae pretium ease ducimns. Z. Sunt vero qni genus in dnu aecando differentias accipianl aingnlare ¡ qnod quidem partí m non facile, partí m nullo pacto fieri poteat. non enim deaunt quorum una tantmo ait differentia, cetera autem supenacua aint. "Yerbi gratia pedatr.m, hipes, lissipes, multi6dum: haec enim una potissima est. sin minus, saepius adem dici necease erit. ad haec genus quochie distrahi non debet, ut exempli fO gratia aves aliae in l1oc aliae in illo divieionia JDt!tnbro collocentur, qnoJ editae illae diviaiones facinnt; ~uippe en m ita íiat ut nium aliae cmn aquatilibus constituantltr, ahae in alío ponantur genere. aerl ut nomen huic similitudini aTi5o illi piscis inditnm est, aic aliae aunt quae nomine "Yacent, ut illa compos aanguinis ant expers: otraque euim nomine uno carent. quodsi nihil f!ll: iia quae generia aocietate iunguntur distrahi debet, fa-uatra illa seorsim in dnas partes diatinctio agitur, cum aeiungi ac distrahi sit necesae, ai ita dividatar. aunt enim ex multipedibus alia in teorrestri, alia in aqnatili gt!nere. to J. Privatione ítem dividere ita necesae est. et quidem id faciunt qui seorsim in duo aeocaut. at privationis, qua privatio eat, nulla e.t clifferentia: non enim fieri potest ut species eias sit quod non est., Telut impedati aut impennati, sicut pennati et pedati. differcntia antem universalis speciea habeat necease est: nam nisi habeat, cur univerJ&libus potins adnumerari quam singnlaribua debeat "? sed qnanquam snnt differentiae quae universales sint et species habeant, ut penaatns, cu1n pennarum alía lissa alia continua ait ¡ pedatus etiaan partim multilidns eat partim bilidua, qnod in biaulcis animalihus patet, partí m coutinuus nnlla fissura dirluctus, qua- JO lis eorum est qnae aolidam habent ungulam; llAmen dif6.cile est Tel in eiusmodi rlifferentia5o qual"llm apecieoa eant, dispartire, ut qaodTia anhnal contineatnr in iis ipsis, nec ídem iu plurea Teniat, ut penuatum el impennatnm: ambo enim haec in eadem specie possunt coatineri, ut formica, nt nitedula sive cicindela et alía quaedam utrnnque recipiunt. omnium vero difficillimum, i•nmo impossibile est, ut in ea quae sanguine carent ita divida1nua. differentiam unamquanque in aliquo aiugulari inease et proinde opp9sitam necease eat. 6C quodsi 6.eri non poteat ut Üa quae specie inter se differnnt speciea aliqua subatantiae individua nnaque insit, sed differf!ntiam intercePdere necease est, at avis ab homine differt bipedis enim ratio alía di versaqne es t. vel si sangnine constan t., sanguis di.tcrt:pat ipae, niai pro nnlla esaentiae parte debeat haheri. sed si hoc ita est, diiTeI"entia una dnobus ine1·it. quodsi ita sequetnr, apertmn iam est impossibile esse ut privatio ait differentia. quin etiam totidem diiTerentiae erunt quot animalia individua, aiquidem et ea ipsa indiTidaa aunt et differentiae indiTiduae, neque ulla diiTe•·eutia communia

DE PARTIBUS ANIMALIUM l. to eal qnodsi ita .lieri poteat ut non eommtl'l1ia 1ed individua sit, con· atat, quae diversa sunt specie animalia, in eodem per illam quidem communem contineri. itaque necease e3t ut si propriae aint diffe. rentiae, in quas omnia individua cadant, nulla communis sit. ain minus, quae diversa sunt, venient in eandem, cum neque indi ... idoum ídem divenu per di~tinctionem adire debeat differentias, neqoe diversa eandem, atque omnia in iis ipsis oporteat contineri. species igitur indiYiduas colligi ita non posse, ut dividont qoi animalia ant quodvis alind genus seonim iu duo secant, apertom iam est: lit enim auctoribus illis ut ultimas differentias totidem esae quot ani· 10 malia omnia iudi•·idua specie necessc 1it. cum enim genos aliquod ait cuius differentiae primae allmm et nigrum habeantur, atque eorum utrorumque aliae 5int, itidemque ulterius usque ad individua, efficitut· ut ultimae ant quattoor aut aliquo numero eliciantur, Yi· delicet qui ab uno multiplicari J?Ossit. totidem autem apecies quo· que erunt, cum diffe•·entia spec1es sit in materia. neqoe enim sine materia pan ulla esse potest animalia, neqne aola materia: non enim quoqno mo•lo habens qniJ corpus animal C3t, nec partium olla, ut aaepius dictum est. ad haec dividendum iis re bus ~at quae sitae in tubstantia sunt, non iis quae acridunt; ut ai quis ita figuras dividat, 10 nt aliae angulos pares duobus rectis, aliae pares pluribus habeant: accidit enim triangulae figurae ut pares duobus rectis anguloa ha. beat. oppositi~ item dividendum est: distnnt enim in ter se opposita omnia, ut albedo et nigredo, ut rectitudo et cunitas. qnodsi altera diversa sunt, dividcndum per opposita est, et non ita ut alterum natatione altcrum colore distinguatur. animata etiam communibus corporis ct animae muneribus dividenda snnt; quod in iis etiam 1 quae modo diximus patet: alia enim grcssilia sunt, alia Yola tilia. aunt enim nonnulla genera quibus datum utrunque est, ut partim Tolucrcs partim itnolucres sint, Yclut formicarum genns. atque etiam silvcstris urhaniqnc ratione ita dividetnr; quod errt)r e~t. lit enim ut qnac specie sunt eatlcm, haec distinguere Yideamnr, cum omnia qnae urbana sunt, eastria quoque repet·iantur, nt homines, eqni, boves, canes in terra Indica, sues, caprae, oYes; quae ai aeqnivoca snnt, non seoraim distincta aunt: aed ai eadem apecie unumqne sunt. iam lieri non potest ut silvestre atque urbanmn fro differentiis t·ecte capiantur. omnino qu;,.ncunque differeotiam d1vi· tD dia una tantum di visione, id accidere necease ea t. quapropter ge· neratim sumere animalia teutaodum est. ut a Yolgo iam aactore dittinctnm est genns avis, piscis, ceterorum, quae singula multis dif. ferentiis describuntur; nec bipartita illa sectione agendum est. sic enim aut omnino f1eri non potest nt institutmn asseqoamur, cum idem in piures cadat divisiones et contraria Yeniant in eandem: ant una t&ntum proveniet Jifferentia, quae Yel simplex vel per complexio· nem speciem ullimam refet·at. sed si non differentiae differeotiam accipis, divisiooetn effici continuam perinde ot orationem cooinn· ctione uoam necease est. Terbi cansa, occurrit iis qoi ita dividere ID consueverunt, aliud pennatnm aliud impennatnm; penuati aliud ur· banom alind silvestre, aut aliud album alind nignua: non enim di f. ferentia pennati urbanom albumve est, sed hoc principium eat al. terius differcntiae, impennato autem per accidens est. quam oh rem pluribus dividendum protinus differentiia est qnod onum est, ut nos censemus: sic enim privationes differentiam facient, quam in bipartita sectione facere neqoeont. apertum ..-el inde est 6.eri non posse nt ex singularibus speciebua quicqnato accipiamus hipar. tita generis aectione, ut quidam 6.eri posse putarunt. imposaibile est enim 11nam tlifferentiam esse eorum quae ut singula divisionem so recipiunt, sive simplicia sive complexa accipiantor. 1implicia dico, ai non habeant differentiam, qualis 6.ssipeclatio est ¡ complexa autem, ai habeant, ut mnltifidum ad issipes eat: id enim illa aibi vnlt con· tinuatio differentiarnm, quae de genere per divisionem deducuutur, perinde qoasi quid unum omnis haec series referat; quanquam YOcabalo eveoit ni ultima tantum differentia este videatur, velot mulA4 tilidum aut hipes, pe.Iatnm antem et muhipes anpenacoa aint. at Tero piures huiuscemodi differentias haberi non fOSSe constat eo argumento, qnod cum pergis aubinde, devenies qu•dem ad ultimam differentiam, sed non ad summam et apeciem; q\\ae qnidem dif(e. rentia vel 6.ssipes tantum eat vel omnis com plexio, nrbi gratis. ai

317

hominem dividens pedatom, hipes, lissipes componía. at si homo hipes tantummodo esaet, haec diiTerentia una snf6.ceret. sed qnoniam haec una non est, multaa esse non sub una divisione neceue est. atqui fieri non poted ut piures eiosdem sub bipartita noa aiul aectione, sed singulae singulis 6.niant necesse est. itaque fieri q_no- so que non poteat ut per bipartitam illam divisionem aliquod 1ingnJare animal accipiamus. 4. Sed qnaeret qnispiam cnr principio hominea non complectendo appellarint nomine uno generis, qnod bestias tom aquatilea tu m Yolucres contineret: snnt enitn nonnulli affectus tum his tnm ceteris animalibus omnibus commnnes. yerum tamen recte ad hnnc modum rlefinitmn distinctnmqoe est: genera enim quaecunque excesan in ter se differant et plus minusve recipiant, haec uni aubiecta aunt generi; qnae antem pror.ortionem recipiunt, haec seorsim polita aunt. nrbi gratia avis dtffert ab ave ant eo qood magia habeat 10 qoicqnam, ant superantiae ratione: aves enim aliae penna suot loo. giore, aliae breviore. pisces nro proportione ab avibus differunt: qnod eoim penna in aviboa est, hoc iolem aqoama in piscibus h .. betur. Yerum id facere in omnibus non facile est: magna enim para animalium eadem affecta est proportione. sed cum ultimae apeciea substantiae aint, qnae qnidem species nollo speciei diacrimine differant, ut Socrlltes, Cot·iscos, efficitur ot nl uniYeraalia explicari prius nl idem saepius dicere neccsse ait, ut dictum iam eat. uniTersalia Tero communia sont: quae enim in plnribus insont, baec universalia appellamus. aed quaestio eJUistit, utra tandem tractari debeant: quia enim sobatantia est id qood specie individuum eat, potissimmn dixerim fore, ai qnis de singnlis indi•idois specie aeor· JO aim considerare potuerit; atque ut de homine, ita de avibo1 eue agendnm (habet enim hoc genua apecies), sed non de iis, verom de singnlis individnis avibus, ut de passere, de grue, de reliquia hoiuacemodi. sed si ita evcniet ut aaepe de eodem dicatur affectu, qaoniam commoni1 pluribua sit, efficietur sane nt seoraim referre de singnlis et subabsnrdum ait et prolixum. ceterum acite fortasse age· 1 tur, si qnae ad genera attinent. ea communi negotio explicemo .. Yidelicel quae recte ab hominibus de6.nita dicuntur, qoaeque nata· ram sortinntur communem et apecies non longe in ter se difCerentea complectnntur, ut uis, ut piscis, et si quid aliud sit, nomine quidem yacans, sed genere pari modo apecies contiuena. quae autem no1l eiusmodi sunt, baec singillatim doceamns, ut de bomine, et ai quid alind tale habeatur. genera autem ai quam similitudinem prae 1e ferant, 6.guris fere partium totinsqne corporis describuntnr; quale gtnus avium ant pi$cinm e1t. mollia etiatn utque ostrea .6gurarum iO affinitate sua genera describunt: partes enim eorum non proportio· nis 1imilitudine discrepant, qn01nodo oa hominis et apina piscis, aed potfus affectionihu1 corporis, id est magnitudine parvitate, mollitie duritale, lenitate asperitale et reliqnis generis eiosdem, atque omnino eo q"od magis minune quicquam habeant. sed quemadmodum ratio tractanrlae natunae probari debeat, utque di! üs rebulll'ia apta fadllimeqoe contemplad docereque poasimut, atqoe etiam de diYisione, «¡oem in modnm fieri possit ut commode apecies aomatnr. et quare h1partita aoctio partiu' 6.eri nequeat partim frustra 6at, ., dictum iam est. quae cnm iam praefinita explic•taque 1int, de iia quae deinceps sequantur agamos, indeque ordiamur. 5. Substantiae quae natura constant, partim ingenitae immortalesque aeculis omnibus sunt, partim ortos participes atque intcritn. intelliguotnr. aed partem illam aetemam et pro.inde nohilem ac divinam minos contemplari propterea posaomos, quod admednm paura illins modo aensni patent, qoorum beneficio tum de ea ipaa parte divina, tnm de iis quae noase cupimos, facultas nobis cogitandi indagandiqoe auppeditetur. rea mortales atque caducu, ut stirpe.. ut animan tes, quoci eas socias fámiliaresc¡oe habemos, noiSe nberiu possmnus, qnippe cnm multa in.esse quoqne in genere percipere 10 possit, qoicunqne non laborem recu$at pleniorem. otrumque tameQ atudinm nos delectat. res nanque illas anperiorea tametsi leTiter attingerc possomua, tamen ob eius cognosceudi generis excelleDtiam amplios oblectamur quam cum haec nobi1 iuncta omnia tenemna; quemadtnodum quamlibet partem minimamque corporia Dostranua deliciarnm Yidisae gratius ac incUDdiua est quam ceterol1111l homiDIIID

318

DE PARTIBUS ANIMAL! UM l. 11.

liJiS membra tota perepexisse et contrectasse. at haec inferiora, quia et plnra sunt et cognosci plenins possunt, iccirco praestautiam sibi ecientiae vindicant. quin etiam qnod et nobia propiora et naturae familiariora sunt, hinc aliqnid cnm rerum dil·inarnm studio rependant atque compensan t. sed cam iam satis de illia egerimua nomamque explicarim~~ senten~am, reatat u t. ~e animan te ?~tora diaaeramus nihil pro vmbus o1mttentes vel v.!Jus vel noh1hus. nam et in üs 1quae hoc in genere minus grata nostro occurnmt sensui, 11atura parcna et auctor omniu~ mins exc~tat voluptatea hominihua tO qni intelli,:unt causas atqne mgenue ph•losophantur. ahsurdum enim nullaqne ratione probandum est, si imagines quidem rerum Daturaliam non aine delectatione proptcrea inapectamns, quod inceniam una COIII~mpJamur qnod i!Jas condide1it, j~ eat ~rte~ pingendi aut fing~ndi, rt'rum autem •p•arum natarae ~ngemo m1raque aolertia conat1tntarum contemplat•onem non magJS peraeqnamur at!{ue exsoculemur, modo cansas perspicere valeamus. quamohrem 'rilioram animalium disputationem perpP.nsioncmque fastidio puerili qnodam sprevisse molesteqne tuliase digmnn nequaquam est, eum nulla res sit natnrae in qua non mirandum aliquid inditum habeatur. et quod Heraclitam dixisse feruut ad eos qui cum alloqni eam vellent, qnod forte in casa fnrnaria qoadam caloris gratia to aedenttm vidissent, acceden• temperarunt (ingredi enim eos fideoter inssit, •qooniam" iuquit "ne huic quidem loco dii desnnt immortales"), hoc idPin in indaganda quoqne natura animantium faciendam est. aggredi enim quaeqne sine ullo pndo•·e debemos, cum in omnibas natnrae numen et honestnm palchnnnque insit ingeninm, quippe cnm naturae operibns innctmn illud praecipne sit, ubi nihil temere ,.iceqne fortuita committatnr, sed alicnins gratia omnia agantnr. fini• autem, cnina gratia qnirqnam vel constat vel conditnm e1t, boni honPstiqne obtinet rationt>m. at 'Yero si qnis ceterornm animalium contemplationem ignobilem abiectamqne putat, iam hic de se quoqne itlrm arbitran debet: non l'nim lieri potest ut ea aine mapa abominatione inspiciamns, ex qnibus corpus constat hnma10 nam, ut 1angninem, cll'nl'm, ossa, 'Yenas, n·liqna ,;eneris eiusdem. omnino ita censendnm, ut qui de qua vis corpo1 is parte aut de vase aliqno dispntat, non de materia ant eins materiae gratia doceat, aed (ormae totios ratione; si cut el cum de aedibns agitur, non de lateribus, non de loto, non de lignis, sed de fonna ip•armn aeolinm docernas. pari ratione qúi de natura agit, de composilione totaque aabatantia tractet, non de iia qnae nunqnam evenit nt a suLstantia 1 aeparentur. sed primnm ra distinguí singulis in genrribus necease eat, quae per se animalihns acciclnnt omnibus; post vero causaa pereeqni eomm conandum est. quool igitu•· ante oliximns, multa in multis animalihns insunt communia, partim simplio;i ratioue, ut ~e­ de• pennae aqnamar, atque etiam af(pctns aimiliter, partim p•oportione. proportione, inqnam, qnod aliis pulmo olatns est, aliis pulrno quidem negatus, ae•l vice pulmonis inncturn aliquid eat quoJ pulaoni respondeat. aliis item sanguis inest, aliis sangninis proportio10 nale, qnod e11ndl!rn in genere exsangui obtinet vim qua1n sanguis in compote illo aangninis habet. l"erum si seorsim de singnlis dispatetar, eveniet qaod dictom iam est, nt ~arpe eadem itt'J"enlur, dum de omnibaa qnae adiuncta sunt agitnr, qnippr. cnm eadem compluribas iuncta habeantur. haec ita placeat prufiniri et statni. cmn autem instrnmentom ornne rei alicnins gratia sil et partes to•-poris quuqae gratia esse alicnius videamns, id anten• i1uum esse alicnius sratia nonnisi pro aliqna actione ait, patet iam totmn etiam corpus conatare alicuins gratia actionis plenioria. non enim sectio serrae 8f8tia facta eat, sed serra aectionis gratia, cum sectio quaedam usio lit. quapropter corpus etiam totnrn animae gratia conditum eat, ro et membra officioram gratia constant et mnnerum, ad quae singula accómmodantur. primnm igitnr actiones tum omnimn communes, tam eas qnae auae singulis gene• ihns aper.iebnsque habeantnr, exponi oportebit communts dico qnae adiunctae omnibus annt animalihaa; auas autem propriasqne appello, qnarnm differentias per exceuam sive auperantiam co•nparando arcipimus. verbi gratia avem pro genere pono, hominem pro specie, et qnodconqne rati&tle illa aniversali nullam differentiam recipit. nam alia proporticnte, alia pnere, alia apecie rationem complent communitatia.

qnoram itaqoe actiones reram aliarnm gratia dispensatae snnt, haec etiam quorum sunt actionea, modo eodem inter ae differunt quo actiones. item 1i qnae p•iores aint actiones et pro fine aliarum ca- so piantur, quo modo ipüe se habent, eodem membra etiam habent quorum iUae 1unt actiones. addo tertium: qnae cum aint, aliquid inesae necease est. affectus el actiones intelligi volo ortmn, incr~ mentum, coitum Venereum, vigiliam, aomnurn, incessum, et qua~ conque huiusmodi alia poaaunt gene• i animalium tri hui; membra appello nasum, oculum, atqoe etiam totam faciem, qnae partes qaoque vocamua. pari modo de cete1is item intelligendmn est. sed~ de modo 'Yiaque tractandi hactenua: causas nunc explicare tum communium tum propriorum conemur, exorai a primis, aicut eta.-

tuimu.

IL Ex qaibnmam et qaot numero membria aingnla animalia con-. etarent, lihri• historiarum, qui de hia scripta a nobis sunt, planina explicavimus: nunc quas ob caasaa qnaeque ad hunc modum ita ae 111 habeat, conaideremus, viddicet it aat omnis ratio seiuncta ah iis qnae per historias exposuimus tractetur. cum itaque t1iplex sit compoaitio, prima statui potest ea quae ex primordiis conficitur üs quae nommlli elementa appellaut, terram dico, aquam, aérem, ignem: aed melius fortaue dio;i poteat ex virtntibus confici elementon1m, üsque non omnibus, sed ut ante exposituru est: hnmiditas euim el aiccitaa et caliditas et frigiditas materia corporum aunt compositorum. ceterae autem differentiae eaa aequuntnr, ul gravitas levitas, densita• raritas, asperitas lenitaa, el reliquae id genus affectionea. aecunda constitutio ex primis illis natura similarium partium in animalibua est, ut ossia, ut carni• et reliqnorum gf'neris eiusdem. ter- 10 tia el ultima numero partium diasimiluinm, ut (aciei, u1anus ct reliqnormn eiusmodi membrorum. aed cum contra in gcneratione atque iu eueutia agatur: quae enim posterior& aunt generationl', haec natura priora snnt; et qnod plimu1n natura est, id ullimum est generatione. non enim aedes late mm ant lapiclnm ,;r atia sunt, 1ed haec aedium gratia petuntur; qnod im de qnavis alía materia intelligimus. 11ec inductioue tantum id piltet, vermn t•tiam ratione: 30 omne enim quod gignitur, ex aliquo et ad aliqnid anam gcnerationem de•!ncit, et a ¡nino.:ÍJIÍO a ti prindpinm pe• git, hoc eat ah eo qnoJ p•nnmn movet et naturam iam aliqnaJu obtinet, ad formam aliquam aut talem quempiam fine m: laomo enim hominem gignit, ct stirps sti•·pem, ex mate1·ia, quae suhiecta singnlis est. cum igitur gene ratio et easeulia ita se habeant, tempore ma1e1 iam generationemque esse priorem neccsse est, ratione 'Yem essentiam rei cuins- 1 que et fonnam. }Jatet hoc Jelinitione generationis, qnippe cnm aeJilicationis delinitio contiueat aedium Jclinitionem, aedimn x uquae pro8ueutis, cetera Tiacera Teluti profusiones aanguinis per Tenas lluentis consistunt. at Tero cor, qnia venarum initium est el vim creandi sangninis primam obtinet, ic~irco ex tali materia constare, qnale recipit alimentnm, ratio est. s~tl qu:nn ob causam viscer·a forma sanguínea aint, et partim aimilaria putim dissimilaria, dictum iam est. 10 2. Partium autem similarinm aliae molles et humidae snnt, aliae dnrae et solidae. hnmidae Tel omnino, Tel quandiu in conatitutione naturae manent, sanguis, sanies, adeps, aevum, medalla, genitura, lac, ubi haberi solet, caro, et quae iis proportione respondent: non enim omnia animalia partes has obtinent, 1ed aunt qnae ad proportiont'm nonnullarum ex iis constent. siccae ac aolidae inter similares annt os, spina, neryns, Tena. ordo enim similarium discrepat, quippe qni nomen partim commune toti cum parte aerTet, ut venae pars Tena recte appellatur, partim non serTet, ut in 81 TÍ.Scerihua patet: figura enim diTersa est. primum igitur partihus bis, tum humidia tum aiccia, multi caosae modi tribuuntnr, cnm aliae tanqnatn materia membrorom diuimilarium siot (ex iia enim membra qnaeque officialia aiTe instrumentaría constant, ossibn1, neTTis, carnibus aliisque generis eiusdem, quae partim ad essentiam partim ad actionem conducunt), aliae nutrimento sint, ut humidae aiccia ( etenim omnia ex hnmore sua capinnt alimenta); aliae ut excrementa earnm sint, accidit, ut sedimentum sicci aliment~ atque etiam humidi in iis qnibns vesica data est. earum aatem ipsarum 10 partinm discrimina, qnibus in ter se discrepent, notae melioris gratia habentur, ut tnm aliarum tnm ~anguinis ad aanguinem: alius nanque tenuior alius craHior est, et alins sincerior alius turbulentior, item alias frigidior aliua calidior, tam in eotlem animali quam in diYersis. quantum euim aangninis parte corporis continetur superiori, hit

3t9

differenti~s discrepat ~om _inferiori .. ~mnino ani~alibns _aliia aangui- 615 nem ded1t natura, ali1s "Tice sangumJS partem eJusmod¡ aliam. es& certe roboris ef.licacior sanguis, qui crassior et calidior est: "YÜD antem eentiendi intelligendique obtinet pleniorem, qni tenuior •'que ~ri~idior est.. hoc idern discrimen in Üe quoque laabetur, qnae aangnm1 proportlone re5pondeut. quam oh rem apes atqne eiusmodi alia animalia ingeniosiora multis careutibus sanguine ennt• nec non Ínter ea quae sanguinem habent, ingeniosiora sois contr~ riis snnt, qnae sanguinem habent frigidiorem et tenuiorem. sed optime constaut quae calidum tennem et sincermn hahent, qnippe quae una et "TÍribus coq1oris et animae ingenio plurimt•n Taleant. co c¡uapropter pars etiam superior corporis ea ipSil. differentia disside& cum inferior~ et femina cnm mare, et dextra pars cnm siniatra eiutdem corporis. pat·i modo ceteris qnoque tam eiusmodi partib01 quam dissimilaribus statnere differentiam debemns, partim ad of&cia et essentiam cuinnis animalia, partim ad melius deterinsTe. exempli gratia inter ea qnae oculos habent, alia duris oculi.s anal alia humidis, et alia car~nt palpebris, alia habent, ut TÍsos ait exquisitior. aanguinem Yero habeti, aut qnoJ eandem quam ~&nguia naturam obtintat, qnam necease sit, atqne etiam quaenam sanguinia to sit natura, explicandum snis iam causis eat, si prios calidi frigidiqne rationem distinxerimus: natura enim rentm mnltarom ad ea ip18 principia refertnr, compluresque ambigunt qnaenam animalia membrne calitla aut frígida sin t. etenim nonnnllis aqnatilia terrestrih01 esse calitliora placet, argumento qnod naturae frigiditas calore natnrae eormn compensetur. aangnine etiam destituta Üs quae saoguinem ohtinent esse calidiora, el feminas amplios quam maree calere arbitrantur. Parmenidcs enirn molieres esse "Tiria calidiorea auctor est; quod idem qrribusdam etiam aliis placuit, argumento JO copiae sanguinis qna menstrua .liant. Empedocles contra opioatar. aanguinem etiam et bilem alii inter caliJa enumerant, alii ínter frigicla. qnodsi calidum atqne frigiclum tantam recipiuut ambiguitatem et controTersiam, quid de ceteria arbitrari deheamus 1 haec l'nim omniutn qnae Sf'IUum paliuntnr apertissima sunt. aed quaeatio haec orla inJe Tidetur, qnod calidum muhifarinm dicitur: qaia- 1 que enitn, qoamvis contraria dicat, tamen aliqnid dicet·e "Tidetur. qnam oh rem nosse oportet quemadmodum rt>rum a natura cooatitutamm partim calit.lae partim (rigidae, et aliae siccae aliae hnmidae dici debeanL nam vitae quoque et mortis causas haec hahere, atque etiam aomni et Tigiliae, iuTentntis et senectntis, et morbi et sanitatis, non asperitatem aut lenitatem, nou gruitatem ant leTit&tem, nihil fe re tale, apertum eue vidttor. el recte quidem: aunt enim haec, ut alio loco exposnimns, initia elementorum natnralium, co calidum dico, frigidum, siccmn, humitlum. utrum igitur aimplici ratione an multiplici calidnm dicatur'! sed quodnam officium rei calidioris sit, aut si plura sint, quot numero sint, tledarandum eat. primo igitur modo caliclius dicitur id quod ampliorem inTehit aeoaum, cum tangitur, ncc sine dolore. quod quidem fallere interdum Tidetur: nam .lieri potest ut corporis habitus causam dolendi faiTerat, cum 1entitnr. ad haec calidius, qnod rei liquahilis liqnantia• el rei cremabilis cremantius est. item si alternm plus alterom minu eit idem, qnod plus est, hoc altero qnod minos, calidins est. praeterea quod de duobns non cito sed lente frigefit, id caliJius est¡ et 111 qood citins calefit, eo quod lentins, natura esse calidiori cenaemaa, perinde qnasi alten1m ait adTennm nt remotins, alterom aimile al propinquiua. alterum igitur altero calidin1 eue, etsi non pluribua, tot tamen modis dicitur; qni modi 01nnes eidem inesse non possnnt. aqua enim fervens plenins calefacit quam &amma: aed flamma nril et liqnat reon nri aut liquari idoneam; qnod aqna efficere noD potest. item aqua ferYens calidior est quam ignis exiguos: attamen citins magisque refrigescit quam ignis quamTis exignns, qnippe qni 30 frigidns nunquam .liat, cum aqua omni1 refrigerad fossiL ad haec aqua fervens calidior aentitur, sed celerius refrigesc1t et congelucil quam oleo m. sanguis praeterea tacto calidior qua m aqua ant oleaa est, sed celerius gelascit. la pis etiam, ferrum et reliqua geneÑ eiaadem lentins quiclem cale.liunt qnam aqua, sed obi calefacta fneriat, urere Tehementius possnnt. poltremo ea qnae calida eue diximua, calorem aut externum continent aut lUDID. plnrimum antem refert. 6G

320

DE PARTIBUS ANIMALIUM Il.

laoc anillo modo calidnm qnicqmam sit: alterum enim eorum prope ett ut calidnm per acciJens sit, non per se, pea·inde quas~ si febrienti musicum esse acci•lit, dixeris musicmn esse calidiorem quam enm qni calidos sanns est. sed cum alind per ae calidum aliud per accidena sit, refrigescit quidem lenlius quod per se calidum esl, aed saepe fit ul sensu •·ehementius calefaciat id quod per accidens calidum est. item amplius urit qnod per se calidum est, ot flamma, 10 quam aqua ferv~ns: aed .tacto a.mpli~u calefacit aqua fernns, qna.e per ac.cidens calada .est. ataque audacmm utrumnam e_x duobus caladios aat, non. esse samplex aperlmn est, quaudo fien potesl ut hac alterum illa alternm ratione calidins si t. nonnulla ex iis ne clici quidem aimpliciter calida ant non clllida possunt. suLiecto cnim quod tandem aint, non calida aunt, sed per assoriakonem cal ida sunl ¡ Telut ai ferro calido aut aquae nomen impones: hoc enim modo aanguis calidus est. el qnidem patet frigidilatem aliquam es5e natura, non privationem, in iis quonam subiectum calidum per .. rfectio110 uem aive passionem esl. natm·a etiam ignis tale quid forlasse est. anbiectum enim forsitan est vel fnmus vel carho; quornm alterum aemper caliclum est, qnippe cum fnmus nonnisi exhalatio sit, cubo ntem exstinctus frigidus est. olPum el teda ~ffici frígida possnnt. adusta etiam fere omnia 11liquid habenl caliditatis, ut calx, cinis, aedimenta animalium, et ínter excrem¡,nta fel, eo quod fervore nimio exaruerinl relictumque sibi contineant aliquid caliditatia. teda et qnodvis pingue alío modo calidum est, viclelicel quod cele aiter in actom ignis mutari potest. calor autem •·im tum rogendi tum JO liquaadi habere videtur. quae igitur aquae unius sunt, ea frigore c:ogunlur; quae terrae, igne calitla etiam Íntlnrantur; frigore celeri atque irresolubili concreta, qnae lt·a-ram potius prae se ferunt; le'Yios autem, qnlle aquam. sed de his plauius alio loco dt•finitum a uobis est, acilicel quaenam concreacere apta 5Ínt, et quilma causia f atringantur. calidum vero et cali.lius cum mnltifilriam dicitur, non eodem modo rebna iuugelur omnibns: aed adtlcrc dehebis alind per ae ease cali•lum, aliurl plerunqne per ac~:idens, itrm aliu•l potentia, ali1ul actu; et aliud hoc modo, quod tactum ampliua calefaciat, aliuJ, quocl llammam excitet atque igniüt. qnod•i uliJnm maltiplici ratione dicatnr, frigidmn quoque parí ¡·atione seqnatur uecesae est. atque de calido frígido e.xcea$uquc eorum ad hu11c modum ddiniue aatis sit. tO 3. Sequitur ut de aicco et hnmido modo 1npe1·ionam disseramus. nam ea quoqne multifariam dici aolent, ut alia sicca aut humida potentia sint, alia acto. gelu enian omnemque humorem concretum aiccom tlicimns acto el prr accidena, cmn tamen potentia et per ae hnmidus sit: contr;a terra ciuia et reliqua gcneris einsdem mista humori hmnida actu l't per accidrns red.luntJu·, qnanquam per ae atque potentia sicca 5nnt. at ubi haec separata fueriut, qnod aqua refertmn eat, id et actu et potcutia laumidum eat. quae autem terrae propria snnt, laaec omnia 1icca aunt. et quidl'm quod proprie ac simpliciter aiccnm esl, hoc modo muime intelliro gitar: altera etiam, humida clico, hac eadem ratione qua calida et frigida, proprii absolntiqne nomen recipiunt bis ita praelinitis apertum iam est sanguinem quodam moclo calitlnm eue, .,.jJelicet eo, quale est ti sangnini esse, perinde qoasi aquam fern-ntem nomine uno aigni&cemns. at vero ~ubiecto, el qnod tandem cum ait, nnguia est, non calidus est; et quodam modo per se calidus, qnodam modo non per ae calidus est. nliditaa enim in eius ratione Üleat, quemadmodum albeclo in alhi hominis ratione. al eo, qua .tanpu per aff¡,ctionem si Y e passionem c.st, no11 per se calidus csl JJri modo de sicco et hnmido statuendum eat. quapropler in eiusmodi rerum nntura partim calida et humidllaunt, aed separata conlO ¡elaaeaot et frigida esse videntur, qualis eat 11ngnis; partim calida craaaioraque sunt, nt bilis, aed eeparata ab eorum in quibus hahentar 11atura conta'll alliciuntur, qnippe quae refrigerenlur atque humeacaot: sanguis enim siccior redditur, bilis flan homidior. magia aatem minusve participará opposita, velot rem insitam his, ataloere 650 debemos. explica... m iam est quonam modo aangninia natura particepa ait caliditatia humiditatis aut coutrariaruda qualitatum. aed cnm omne quod augetur capiat alimentum necease ait, alimentum autem omaibua ex humido et aicco auppeditetur, quoruan concoctio

et motatio nonnisi per caloría Tim agitor, lit ut tam animalia omnia qoam stirpes, etsi non alía de causa, tamen ob eam rem principium caloris natorale habeaot necease sit, idque ipsnm partibus sit plurihus accoanmodatum, quemadmodum cibi couficiendi administrationes. prima enim administratio perspicua est, cum per os partesque 10 ore contentas per&ciatur animalibus, quorum cihus sectioncm desideret. sed haec nullíus causa est concoctionis, sed facilitatem concoquendi polios praestat. cibi enian illa minutatim divisio facit ut calor facilius con&ciendo expediat: at superior et iufea ior venter iam cum calore naturali sno concoqnendi ollicio funguntur. sed ut os animalis cibi inconfecti meatos est, atque rtiam pars ei annexa, quam gulam app"llanl, cibmn qnibus dllta est animalibus o&qoe ad ventriculum dedncit, sic alia quoque adeaae p1·incipia oportet, quorum opera memhra omnia corporis ex ventre natnraqoe in- 10 testinorum quasi praesepi pabnlnm capiant. atirpes enim aive plantae soia radicihoa alimentum iam confectnm ex teJTa hanriunt; qnocirca ne excremeutnm quidem contrahi in atirpibus solet: terra enim caloreqoe eius perinde ac ventre utunlur. at animalium g&nns omne fere, aed aperle quae incedunt, qnasi tea·ram intra ee continent sinom ventris, ex quo, ut illae .-adicibus, ita haec aliqno intercedente cibum assumere dehent, donec finem seqoentis coococtionis facianl cibua enim ah oris officio vcntri inandatur: bine membrum aliud capiat necesse est. el quidem ita natura constituit: Tenae enim per totas lactes ad vcntrem lendnnt nsqne, exorsae in- 30 ferius. aed haec ex auimalium consectione commentationeque naturali petrncla snnt. cnm autem omnis alimenti omnisqne excrementi colacrptaculum aliqnod laaberi necesae sit, venaequc quasi Tasa aint sangninis, patet sanguinem csse animalibus aanguineis u~ timmn alimentnm, exsanguiLus vero id easc quod vice aanguinis hahelltur proportionale. quam oh a·em qol)ties cihus non ingeritor, sangnis rlcficit, quoties ingea·itur, augetur; et ai alimenta hona aaau- J mnntnr, aanguis integcr est, si prava, Yitiosus. igitur sanguiuem alimenti ¡;ratia datum essr animalihus sanguine praccliti~. apcrtnm eJ: his ceterisque eiusmodi rationibus est. mun ob cam rem sauguu 11e tactua quidean '"uoum mo•ete poteat, 1intlncc cetera rxcrrmentonnn genera. nf!c vero alimenlum aenanm movet, ut caro: haec enim aenaum, cum tangitur, movet. non enian sangnia continunl carni neqne cognalns est, sed in corde ac venís t¡nasi vasis contin&tnr. sed qnonam modo memln·a ex sangnine sna capiant iocr&mcnta, atque et.iam de alimenti omnino ratione disserere, cuan de 10 gencratione agPmns, locisqne aliis, aptius est. nunc l1actenus dictnm sit: non euim plus hic locus desiderat quam ut sanguintm esse alimeoti gratia et alimcnti membrorum causa exploraloiD haheatur. 1&. Quas antem fibru 'Vocant, non omnis continet a:~ngnis, sed aunt qui non habeant, ut cervarum sanguis et damannn; quam oh rrm itl ungninis genua nunquam spissatur. sanguis cnim qui dil~t­ tior est, fa igidior est: itaque durescere non potes t. qni aut~m tel'renua e•t, nimirum coit, cum humor euporatur. fihrae autem illaa terrae aunt opificium. quare etiam evenit ot nonnnlla ex iis animalibns, qnae talem obtinent aa"'Kninem, sapieutiora sint: verum non 20 aanguinis frigiditate, sed potius tenuitate atque mnnditia, quormn nentrum in terreno esl habent f'nim aensum anobiliorem, qnorum humor tenuior et sincerior eat. hinc etiam nonnulla ex iis quu aanguine vacanl animalibns prudentiora nonnullis sanguincm hahentibna sunt, ut dictum iam est, verbi gratia a pes, fonnicae, et ai quid aliud tale est. timitliora, qnibns sanguis dilutua nimium est: metUI enim refrigerat. itaqne ea quibus eiusmodi temperamentum in corde habetur, metu~ndi affect.ioni snnt opportuuiora: aqna enim frigore congelascit quam ob a·e1n cetcra quae exsangnia, t.imidiora sangui- 30 neia sunt animalibua, qnod simpliciter dixerim, ac mota cessant prae nimio meto, et excrementa emittunt; nonnnlla etiam suos colore~ immutant. quorum autem sanguis &bris admodum multis crassisqua refertus est, haec terrena amplius conatant natura, et animosa iracunda proindt:qoe furibunda snnt: ira enim calorífica es t. aolida aolem firmioraque omnia concalefacta vehementius quana homida calefaciunt. .&hrae ver o aolidae terrenatque aunl: itaque quasi 65J formata in eangoine elliciunlua·, fervoremque per iram accendont.

DE PARTIDUS ANIMALIUM 11. ex qno .lit ul tanri el apri animosi iracundi furibnndique sint: san guia enim eorum .libria referlior est. et quidem tanrorum sanguis omninm celerrime coit et dureacit. at si fibraa detraxeris, sanguis non c:ogetur. ut enim si ex luto terrenam portionem semoveria, aqna non concrescet, ita san guia .libris detractia incongelabilia manet: 6brarum enim natura terrena est. qnodai non eximantur, cogitur, nt terra humida, frigore. cum enim calor exprimitnr, humor co UDa trahitur atqne evaporatur, ut dictum iam est: atqne ita concreacit, non a calore aiccescena, sed a frigore. at Tero quam din in corpore continetur, humidna est propter calorem animalibua inditum. profecto natura sanguinis causa est cur permulta animalibus 't'eniant, tnm per mores, tum etiam per aensum: materia enim totins corporia eet, quippe cum alimentnm materia sit, s~tnguis autem altimum alimentum haheatur. facit igitur ut plurimnm differentiae enistat, si calidus aut frígidos sit, si tenuia aut craasns, ai torbnlentns aut nítidos. sanies para dilata siYe aquosa sanguinis est, eo quod aut nondum concocta ant corrupta eat. itaque id vel sanies necessario est vel sanguinis gratia est. 10 5. ScYum et adeps ínter se differunt aangninis ratione. est enim eornm utrnmqne sanguis concoctn1 per bonitatem enntriendi; consistitqoe ex eo quod in pnlpam quidem animalia non absumilnr, sed concoctionis alimentique bonitate praeditum est. indicat id ~inguedo eorum, cnm pingue ínter humida commune ignis et aens sit. quamobrem nullum ex iis quae aanguine carent, vel adipem habet vel sernm, qnandoquidem aangoia deest. qnorum autem unguis corpulentior est, haec snum potins habent: snum enim terrenum est. unde .lit ut modo Jibrosi sangninis cogatur tam ip10 sum quam einsmodi ius, cum parum aquae, multum terrae contineat. quamobrem quae non utrinque dentata sed cornigera sunt, haec snnm habent. naturam eorum refertam eaae huinsmodi elemento patet eo qnod cornua gernnt talo•e obtinent¡ qoae quidem omnia naloa·a aunt arida et terrena. at Yero genua ntrinque dentatum et comuum expera et multili.dnm TÍce sm adipem habet¡ quae non cogitnr nec siccitate aliqua frangitur, quonaam eius natura minos terrena est. haec ai mediocriter in animalium membria 1 habentnr, prosnnt: nec enim aenanm impediunt, et ad sanitatem Yiresque opitulaulur. sed si modum excedunt, noc:eut atqne interimunt. nam si corpus totum transierit in adipean aut SI!YIIm, peribit: uimal namque ea parte est in qua sensua habetur. caro autem, et qaod carni proportlonetur, Tim obtinet aentiendi. sanguis, nt die tu m iam eat, et sensu caret, et oh eam rem nec adeps nec seTum sentit: aunt enim sanguis concoctns. qnodai totum corpus tale ef.&ciatnr, nollum praeterea sensum habere poterit. bine et celeriter ea aeneacnnt quae valde pinguerint, qnippe quae parnm sanguinis hato beaot, ntpote cum copia ait abaumpta ad pinguedinem. qnae antem parum aangninis habent, haec iam inde ad interitnm aunt opportnniora: intentos enim inopia qnaedam aanguinis est. qnodqne parum est, afiici tuna a Crigore qoolibet tum a calore facile potest. quin etiam obesa omnia ateriliora ea de causa sunt: qnantum enim ex aangnine pro&ciaci ad genituram et semen Kenitale debebat, hoc in adipem aut snom aomptitatur: sanguis enim cnm concoquitur, ad haec transit: itaque ant nullum omnino excrementum in iis ipsis consistit ant parum. atque de sangnine sanie adipe ano, quid aint et oh qnaa causas habeaulur, dictnm iam est. 10 6. Sed medulla etiam natura qnaedam sanguinis est, non, oC quidam Yolunt, vis Keniturae aeminalis. patet hoc in üs quae nuper in lucem prodierint: medulla enim m ossihus qnoqne eorum aangninea continetnr, ntpote cum omnes corporis partes ex sanguine co~~o~tent et partui alimttntum praestetor a a~tngnine. sed per incrementnm concoctionemque efficitur ut quemadmodum cetera membra, aic vis.: era quoque immutentur colore: per copiam enim aan&niaia TÍScera, etiam c'IUII recentia adhuc aont, colorem sibi sanguineum trahunt. sic etiam medalla af.&citur, et pingois in pinguibua animalibua eat atqne axun~iae aimilis. at quibns aangnis non pinto guedini sed aeYo similis per concoctionem endit, iis medulla seTo aimili. eat. quamobrem ut cornigeria animalibus nec utrinque dentatis medalla apeciem gerit aev~ sic utrinqne dentatu atque multi6dia pinguediuem refert. vernm apinae dorai medulla minime talla

321

est, quoniam continuam hanc esse oportet porrectamqne per longitudinem spinae totiua, qnae ex multis vea-tebratis orbiculatim osaibtaa iungitur. nam si ttx pingnedine aut sno easet, non aeque perpetua esse posset, aed vel fa agilia vel humida esset. aunt ex animalibus quae uullam commentatione dignam mednllam habeant, videlicet ea quibna oasa robusta et aolida aunt, ut leoni. eius euim 652 oasa, quod exiguam admodum et perobscuram medullam continent, carere omnino medalla Tidentur. sed cum ossinm naturam ineaae animalibus necease sit, aut quod ossibus proportionetur, ut in aquatilibus apinam, lit necessario ut nonnulla habeant etiam quod pro alimento contineatur, ex qno ossa consistant: alimentmn autem omnibus esse sanguinem dictum iam est. aeYosas etiam et pingues esse mt:dullaa ratio eat: te por enim, quem ossium complexio facit, aanguinem concoquit. aanguinia autem per se concoctio aevum et to adeps est, quoniam etiam in iia quae ossa apis)a 6nnaCJlle habent, non temere partim nulla partim exigua inest medalla: alimtntum enim in osaa ahsumitur. quae autem non oasa habeut sed spinam, iis dorsi tanto m medulla est: parum enim continent aanguinis snapte natura; et dorsi apina tantummodo caTa habetur, quam ob rem in ea medullae aliquid creari potest: una ttnim ipsa cap u est, 1olaqne eget copula propter interceptiones; quam oh rem medulla etiam eius partís differt, ut dictum est. quod enim Tice 6bulae fungitur, iccirco lenta nenosaque est, ut intendi possit. causa 10 quamobrem medullam habeant animalia, quibus data est, dedarata iam est. quid etiam medulla ait, patet, acilicet alimenti sanguinei, quod in Ol5a spinamve distribnatur, contentum concoctumque excrementnm. 7. Proximnm fere est ut de cerebro doceamus: nam cerebrnm quoque medullam eaae atque originem medullae complnribus placuit auctorihos, argumento quod dorsi medullam iunctam cum cerebro cemerenL aed rea contra ae habet omnino, ~rope dixerim: cerebro m enim paa1ium omnium corporis frigidiasamum est, ("Dm medulla calida suapte natura ait. qnod eius pinguedine et axungia penpicuum est; idque facit ut cerebro inngi continua- ao riqne possit dorsi medulla. aolet enim natura aemper moliri contra cuiunis exsuperantiam auxilium per coniunctionem reí adveraae, ut exceaamn alterius altero compenset et moderetur. aed enim medullam calidam esae pluribua rationibus constat: cerebri antem fr igiditaa et tacto percipi poteat et ratione intelligitur, quod omninm maxime humorum corporis aanguine caret, qnippe qnod nihil aanguinis haheat, squalloreque obsitnm sit atque horridum. 1 nec Tero excrementum est, uec ínter partes continuas enumeranduro, sed sui ¡tenería est, et quidem ratione optima naturam einsmodi sortitum est. nullam Yero cum partibus quae vim obtinent sentiendi, "ontinuitatem habere, cum intuitu pateat, tum y el maxime inde constat, quod com tangitur, nullum ef&cit aensum, quemadmodum nec sanguis neque excrementum animalium ullum: datum autem hoc animalibus est ad naturae totins salutem. quod enim nonnulli statuunt importune, animam esae ignem ant aliquam einsmodi YÍm, melius fortasae dixeris animam in qnodam eiusmodi corpore constare. cuius rei cauaa est, quod ad exsequenda animae lO of.&cia calor omnium maxime administrandi TÍm obtinet. cum enim of&cium animae ait alere et monre, haec ea ipsa facoltate potissimum efficiuntur. igitur animam esae ignem arhitrari, símil e eat atqne si aern&m aut asciam fabrum ant artl'na fabrilem e11e ideo arbitreris, quia opua nonnisi iunctis his ef.&ciatur. sed quam genus omne animalium caloris particepa esse neceaae ait, apertum hinc est. cum autem omnia monaentum rcqnirant contrarium, qno mediocritatem ac mt>dium assequantur (in hoc enim essentia ratioque consistit, non in alte111tro extremo aeonim poaito ), iccirco adYer- lO aua cordis aedem et calorem cerebrum natura molita eet. et ea de causa pars ista animalibus inncta est, naturam obtinens aquae et terrae communem. atque oh eam rem cerebrum omnia aangnine praedita habent, ex ct'leru nnllum fere nisi per proportiouem, ut polypna: paa11m enim caloria obtinet omne id genus propter uaKuinia printionem. cerebrum igitur calorem fenoremqne cordia moderatur, et temperiem affert. sed ut ea quoqne pan modic:o ¡J')tiatur calore, nuae ad membranam cerebri denuiunt ex utraqtle .50

Sa

322

DE PARTIBUS ANIMALIUH 11.

Tena, maiorem dico et eam qnae aorta voratnr. et ne calor nimius offcndat, non pancae amplae, sed frequentes ac tenues venae ambinnt; nec sanguis copiosus et crassns, sed tenuis sinceru!qne aubit eodem. lluxiones etiam oh eam rcm ex capite oriuntur in iis corporibus, qnihus cerehrum frigidius est quam temperamentum mo653 dicum postnlet. cum enim alimeutum per venas sursum respirat, nbi excrementum oh eius loci vim ref•·igeratum est, lluxiones pitoitae aanit1dem habentur: ita enim natura similem rationem 681 praedictia membria reddiderit. sed qoam ob cauaam ova numero ¡mpari totque numero echinus habeat, dictum est. cur autem alii parva admodum alii magna, cauaa est quod natura constant alii aliia calidiore: calor enim cibum concoquere plenina poteat; qnam oh rem qni cibo iuutilea annt, in iia excrementi plus est. mobiliorea etia1n facit natura caloría, ut paacantur nec atabilea n1aneaot. cuius rei indicium est, quod eorum •fiuis aliquid semper adhaereat, tanquam crebro moTeantur: api01a enim ut pedibus utuntur. 10 vertibula autem parnm wa natura a plantía differunt: sunt tamen epongiis TÍnciora, quippe cnm apongiae TÍrea habeant plantae. natura enim continue ah inanimatis ad animalia tranait per ea quae 'fivant quidem sed non sint animalia, ita ut parnm admodum differre alterum ab altero Tideatur propter auam propinquitatem. •pongia igitur, ut dictum est, cum adhaerendo tantum Tivere poslit, absoluta autem nequeat Tivere, aimilis plantía omnino est. quae autem tobera vocant et pulmones, atque etiam plura eiusmodi alía in mari, parum ah iis differnnt aua ipsa absolutione. viTunt enim ro sine nllo sensu perinde ac plantae absolutae. nam et in terrestribus r.lantis aunt nonnulla eiusmodi, quae et TÍvant et giguantur ant in ahis plantis aut absoluta. qnale etiam est qnod modo Parnasos fert, vocatnm a quibnsdam epipetrum: hoc enim dio vivere potelt 101pensum. et vertibulnm igitur, et quicqnid generis einsdem, simile plantac est, quía adhaerendo tantummodo TÍTit: sed cum aliqnid haheat carni1, aensum aliquem habcre videri potest. itaqne utronam modo statuendnm sit, incertum est. habet hoc animalia ao genas duo foramina rimamqne unam, qua recipiat humoreru cibo accommodatum, et qua rur1ns emittat quantnm humoris remaneat: nihil enim excrementi, ut cetcra crnstata, hoc •e habere ostendit. ex qno lit potissimum nt et hoc, et quicquid aimile in animaliom genere est, planta iure appellari pouit: nec enim planta ulla hahet excreruentum. praecingi nro t>er medium tenui quadam membrana, in qna vitae principatu1 a1t, ratio congrua est. qau autem & urticu appellant, non testa operiuntur, aed excluaae omnino aunt w quae in genere diviaimus. ancipiti natura hoc genus est, ambigens et plantae et animali. absoln enim et escam petere nonnullas, et sentire occurrentia posse, atqne etiam uperitate corporis nti ad ae tuendum, animalia est: at Tero quod imperfectum sit et aaxia celeriter adhaereat, nee aliquid excrementi emittat manifeste, quanquam oa haheat, plantarum generi simile est. atellarnm etiam ge10 nus aimile est, qnippe quod concharum complures aggrediena exaugat. ratio eorum quae ínter exsanguia absoluta TÍvant, nt mollium crnstatorumque, eadem atque testatorum est. partes igitur ad c~um. accommodataa, quaa omnibus inesse nece1ae est, eo quo explicaTJmus modo aese habent. aed habeant certe illud quoque oport~ quod ei partí proportionetur c~i a~ntiend! principatus in aangumeo genere mandatos est: hoc en1m m omnihos ammalibua

335

inesae necease est. ergo molübns id membrana continetur hnmidum, per quod gola in ventrem pertendit, admota potius tergo: mutis id a nonnullis vocatur. cn11latis etiam tale quid altermn atl- !!O iunctnm est, quod et ipsum mutis nomine appellatur. humida corpulentaque ea para est. tendit per eam mediam, ut modo diximns atomachus sive gula. nam ai inter eam et tergum positns esset, di~ atendí aeque non posset cibo ingrediente propter dorsi duritiam. intestinum a mute natura semovit extraque posuit, et atramentum inteatino annexuit, nt qnamplurimum distaret ah aditu et pars 101·dida a nobili et principe procul haberetur. partem hanc cordi proportionari et sitns ipse ostendit, cum ideu1 sit, et dulcedo hu- 30 moría tanquam concocta et sanguínea quaedam. in cnutatis etiam eodem modo aentieudi principatus hahetur, sed minus patet. attamen in medio aemper quaerendum hoc priucipium est, aut acilieet Ínter partes qna cibum recipiunt et qua excrementum emittunt, si fixa degunt; aut in ter dextram partem et sinistram, si in- 653 cessilia sunt. insectis principii einsmodi pan, ut ante diximus, Ínter c:aput et alveum est. quae etsi magna ex parte simplex est, tamen nonnullis multiplex est, ut iulia et similib\u praelongis. quo lit ut praecisa Tivere possint. natura enim partem hanc simplicem unamque tantum face1·e in omnibus Tult. itaqne ubi potest, simplicem facit, ubi non potest, multiplicem; id que in aliis minos, in alüa magi1 apertum e.st. partes autem quae cibum administrant, non pari ratione datae omnibua aunt, aed plurimum differunt. qni- to husdam enim in ore est quod aculeus appellatur, qnasi compositum et una lingnae ac labiornm obtinen• potestatem. quibus autem aculeus non parte priore habetur, iis intra dentes tale sensorium continetur, idque excipit intestinum rectnm, simplex ad ostium naque excrementi porrectum. qnihusdam hoc retortmn in anfractum est. aunt etiam quae ventrem ori adinnctum intl'stinmnque a Tentre revolutum habeant, nt quae edaciora maioraque aunt, conceptaculum cibi obtineant copiosioris. genns cicarentur, aiTe propin~ quu Ínter se haberent ain remotas, propter longiu1 intenallum. 1ed ,¡ fl?re~ mol'endi no~ •. sanguinis nena esst>nt. haec eadem causa bapmmbus quoque pucahns reddenda esL serpentia enim ea qooque faciem referuut, et ani corporis .llexu pro duabua pionía utuutur. unde lit ut in aicco et a·epere possint et rliutins -vinre. itaque alteri non protinus, alteri cum pedestris uaturae familiarea :zo 1int, minn• exauim11ntur. qui autem hinis tantummodo pinnis natant, eu habe.nt quae partí p~onae adhaere?t, nisi latitudo prohibeat; easque tuxta capnt posataa gemnt qua hahent, quoniam eo lo~ o l~ngitndiu~ ca~e~nt, qua Ti ce pinn~rum monantnr:. corpua ennn eaua generas paacmm exporrectmn m caudam est. rll.la et similes pr~ pinnia u;trema sui corporis .latitudine natauL squatina et rana pmnas latenbus accommodatas tnfra genmt propter amplitudinem partís auperioris; quae autem partí aupinae commiaaae aunt, eaa iuxta caput adiunctas hahent: nihil enim latitudo impedit quo minos moveantur, acd pro superis illis has get·unt minorea iia 10 quae ad latera applicantur. torpedo duas iuxta caudam pinnaa habet, pro reliquia latitudine utitur, et utroque sni corpori1 semicirculo quasi geminis pinni1 natat. de partihus capiti• et sensorii1 antea dictum esL piacium autem genus prae ceteris quae aanguinem habent animalibus propriam sibi hranchiarum naturam aortitum est. 11 cur ita, causa tu, cum de apiratione aget·emus, ,·.. dJi.Jimul. quae autem branchias habeot, aut intectaa gerunt aut detectas, ut genua omne cartilagineum. causa est, quod cartilagine tum branchiae tum earum tegmenta constant. genus autem hoc omne cartilagineam habet ·~inam. mo!us etiam cartilaginei generis lentos pigerque est, quomam non sptna aut nervo corroboralur: contra gen u •pinatum ~eleriter fe~tur. tegmeutmn ante~, quod branchiu op&nat, celenter mo,.en oportet, cum branchtuum natura quasi ad apirandi usum piscibus data sit; quam oh rem in spinatis non modo 10 tegmentum, Terum etiam ipsi branchiarnm meatus contrahuntur, ut celerius agatur. l1abent hranchias alii multas alii paucaa, et alü duplices alii simplices: sed no-vissimam aimplicem magna ex parte. Terum coritio diligentior ex consectionibus commentationeque animalium petenda est. cansa copiae et inopiae branchiarum caloría cordi insiti copia aut inopia esl in quibos enim pln• inest caloris, haec celerins moTeri oportet et l'ehementius. geminae autem branchiae atque duplices taltm naturam potiua quam aimplices pan- 10 cioresque ohtinent. unde lit ut nonnulli ex iis qui branchias h~o­ bent paociorP.s minnsqne continentes, dio extra aquam Tivere poaaint, ut anguilla, et quicunque aerpentiaapeciem referunt: non enim multum refrigerntionis desiderant. annt et oris discrimina. alüa enim os ante et pronum est, aliis infr11 parte aopina, ut delphinia et cartilagíneo gcneti. quam ob rem haec, nisi con,.eraa reaufinentur, cibum corripere nequennt; qnod natm·a non modo aalutu gratia ceterorum piscium fecisse l'idetor ( dum enim se se iata conl'ertnnt, mora intercedit, qna piscia quem insectantur evadcre po11it: Dam omnia id gcnus rapina piscium l'Ívunt), l'erum etiam ne nimia JO auam devorandi aviditatem explerent. si enim facilius caperent, bre•i per immodicam satietatem perirent et cum rostrnm eoruna atructura tereti ac tenui ait, facile acindi in oris hahitnm non poteat. at haec differentia exsistit, quod aliis os reacissnm, aliia •nb- 697 in de in acutins compressum. carne Teacentibus reaci11um, ut iia qoibus se pecJinatim atipat dentium series: iia enim TÍrea ore con. tinenlur. compressum et, ut modo dixi, coartatum iia tpae DOD

DE PARTIBUS ANIMALIUMIV. carne Yeacantur. cutisalüuquamata (etenim aquama prae rigiditate teouitateque deautens aumma corporis occupat), aliia u:rera, ut 1qaatinae raiae et reliquia generis einadem, alW lani., ae pauciaeimis. cartilaginea squamia carent, 1ed aspera ente muniuntur, quoniam apinminis aeceasio in ancipiti veraatur, quoniam aliquid alimeuti inutilis assmnit. at si colliquatio esset, aemper noceret; quod non facit. semen igitur excrementum esae alimenti atilis atqae ultimi, aive omnia semen emittunt aive non, in Üs tamen qnae emittunt, ita esse apertum iam est. 19. Post haec, cuiusnam alimenti sit excrementum, et de menatruis disserendum est: 6ant enim in nonnullis viYiparis menstrua. 30 nam his declaratia apertnm erit et utrum femina semen emittat ut mas, fiatque unum ex :~.mbobus seminibus mistum, au nullum semen a femina aecernatur; et si nnllum, utrmn aliad quippiam non conferat femina ad generationem, sed locum tantummodo praebeat, an aliquid conferat, irlqne qnonam pacto et quomodo. sed enim 6 aangnincm esse ultimnm alimentum in sanguinario grnere animalium, proportionale anlem in exsangui, dictum antea est. verum cum semen quoqne excrementum ait alimenti eiusque nltimi, aut aanguis proportionalne est, aut ex iis aliqaid. sed cum ex sanguine concocto digt-stoque modo qnodam pars quaeqne gignatur, aemen autem concoctum diversum a sangnine secernalur (nam inconcoctum aut per vim emi~sum, videlicet cnm ultra modum qui.t re Venerea utitar, crnentum iam aliquibns prodiit), constat semen esse excrementa m alimenti sanguinei, quod ultimnm in membra 10 di~~;eritnr. et quidem vim magnam ob eam rem obtinet. sangainis enim sinceri salubrisque secessio resoh·ere potest. utque filii símiles parentibns sint, ratio txigit. simile est enim quod ad partea acce-aserit, ei quod remanet. itaque semen manas aut faciei aut totins animalia est manua indefinita ant facies, aut animaltotum inde6nitum. et qnale quodcnnqae illorum est actu, tale semen potentia eat, ant corpulentia sua, aot facuhate aÍTe "YÍrtute, quam in ae ipso contineat. id enim nondum ex iis qaae exposuimus patet, 20 utrum at>minis corpus causa sit generationis, an habitnm aliquem et principinm motos genitale obtineat: lteqne enim manos neque aliud quodvis membrum sine anima aat alia facultate I'Sl manns aut quodlibet mrmbrom, sed aequivoce tantum. constat etiam colliquationem qnoqne seminariam, uhi accidit, excrementnm esse. quod "Yitium eTenit, cam resolvitur in qnod accesserit, quomodo cum protinns rinde ut genitnra constitnit: aed abiuncta cito edunt concepto m, qnoniam et imperfectnm qnod pariunt Pat, quippe qnae venniculnm omnia id genus progenerent. maximo sane indicio est, quod avibus et piscihus oviparis evenit, aemen nec omni 730 ex parte corporis venire, neque tale quid emitti a mare, quod insit in eo quorl genitnm est, sed virtute tantum contenta in genitnra vivifican, ut modo di.ximua de insectis, quornm fetnina tranaigit in marem. nam si ve accidit ut avis hypenemia (id eat subventanea) ova ferat, si pos tea• coit nondum m u tato ovo ex luteo in alhum, fecunda ex subventiciis redduntur: sive concepta ex coito, si adhuc lnteis cum alio mare coivit, simile eius quocnm poatea coivit, u provenit omne genus pullorum. quapropter nonnulli ex iis qui ut gallinae gP.nerosae peocreentur ope•·am dant, ita mutatis admissarii1 {acinnt, tanqnam non misceatur constitntionemqne anbeat ~emen, neque omni ex parte -venerit {ex ambobns enim 'feniaaet: itaqne bia partes eaadem haberet), sed sua facnltate st!men maria materiam contentam in femina et cibum qualitate qnadam afficiat. id Pnim eflicere potest, uhi secundnm praevenerit tepefacien.-lo et concoqnendo. cibus enim ab ovo absumitur, quam diu creacit. hoc idem in oviparorum piscinm generatione evenit. ubi e'!im femina ova 10 ediderit, mas sem"n aspergit; et quaecunqne atligit, fecunda efliciuntur, quae non attigit, remanent infecunda, qnasi non ad qnantitatem mas conferat aed ad qualitatem. patet igitar ex iia nec omni ex parte semen secedere, neque feminatn ita ut marem conferre ad generationem, sed marem principium motos, feminam materiam praestare. hac enim causa nec per ae ipsa femina gl'nerat: princiJO pium enim et id qnoJ moveat disct!rnatqne desiderat. aed nonnullis ut uibus, aliquatenus natura gignere potest. aves enim conatituunt quiclem ova, sed imperfecta, quae snbventanea vocantur. .22. Et orlos eius quod generatnr, in femina agitur. nec in marem semen emittit aut mas aut femina, aed ambo in feminam • confernnt quod tnnm utrique ait, qnoniam in femina materia est, ex qna constat quod creatn•·· ac protinna partim haberi paratam materiatn necease est, ex qua primos conceptna consiatat; partim aubinde accedere, qua nutriatur etcreacat. itaque partum in femina

357

c?ntineri necease est: nam et Caber adelt ligno et lignlns limo. dentque omnis actio et utotio ultima iuxla materia m est, nt aedificatio in iis quile aedifi.cantur. hinc etiam quemaJmodum mils conferat ad generationem acccperis: nec enim mas omnis &emen emittit, et 10 qu~bus emittitut· tnaribns, nnlla para fetus hoc est, sicut nec a Cabro qu.'~q~am secedit a~ lignorum materiam, neque para ulla artis fahnlu m eo quod efltcitnr est, sed fonna et species ah illo permotum in matet·ia cxsiotiL atque anima, in qua forma et scientia est, movet man~IS aut alind membrnm, motu certae qnalita:is, vel diverso, a qmbus efficitur diversum, vel eodem, a quibus ídem; manos autetn iustrumentaque materiam movent. ita natura e tia m maria semen emittentis utitur eo semine qnasi instrumento el actn habente 10 motum, ut in operibus artium instrumenta moveutur: in illis enim quodam modo motio artis est. qnae igitur semen emittunt, hoc mo~o ad ge.uerationem conferunt: quae autem non emi1tnnt, sed f~mma parllo.:ulam sui qnandam inserit in marem, haec sitnile facere 'ftdentur quasi quis materiam ad opilicem affcrat. nam oh imbecillitatem eoruut marium nihil per alind natura eflicet·e pote&t, sed 'fÍX aB5idente ipsa motos valeut; et similis fingenti, non fabricanli 30 est, quippe qnae non per alind attingens, sed i¡1saanis membris rem coudat conatituendam. .2J. Sexos igitur maria et feminae distinctna in genere omnium animal~um gressi!ium est. et quanquam diversa sunt animalia mas ~t ff'tntna, tamen specie idem sunt, verbi gratia homo utrunque. at 73f lD plautia facultates istae miscentur, nec mu a femina separatur; qnam ob rem ex se ipsae progenerant, nec genituram emittunt, aed conceptum, quod semen vocatur, afferunt. idque Empedocles bene rettulit auo carmine: "'deiude etiam ovíparo genus arboreum tulit ort.u." ovum enim conceptos est, et animal ex parte eius creatur: rehquum alimentum esL animalia aeminia etiam aliqna ex parte consiatit quod oritur: reliquum alimentum germini radicique primae est. h~c ídem quodam modo in iis quoqne evenit animalibns qnae to aexu d11tingnuotur. cum t>nim uninntur el generant, iuseparata ..edduntur, ut plantae; idque natura eonnn nititur, ut nnum liat, quod cnm coeunt et coniunguntur, conspicitur un u m ef6ci animal ex ambobua. atque ea quae semen emittunt, dio complexa funguntur Venere, dum conceptum constituant, ut insecta, quae solent coire. alía tam dio exigunt, donec partem adventiciam quandam tt_JÍltant, qu~e conceptum constituat spatio temporis longiore quam m aangmneo genere agatur. haec enim parte quadam Jiei cohaerent: genitura intra piures dies constituitur: mox ubi ea m emiserunt par- 10 tem, absolvuntur. profecto animalia tanquam plantae divisae esse videnlur, perinde quasi illas quoque, postqnam semen allulere, diaaolvas et separes iu sexum insitum maria ac feminae. atque haec omnia recte ita a natura condita sunt. plantarum enim substantiae non alioli mnnus, nnllo actio, nisi generatio seminis esL qnod cum maria ac feminae coito efficiatur, miscnit ea natura, indiscretumque aex111n maria et ftminae plantantm generi trihuit. sed de his alibi diaputatum a nobis est. at animalia monos non solum generare, 30 qnod commone omnium viventium est; sed etiam cognitionis alicuius particeps unmnquodque est, aliud maioris, alind minoris, aliud miuimae: sena u m etenim habent, af'nsus antem cognitio quaedam est; cuius sive nohilis sive ignobilis nota plurimum referet ad hominisne pntdentiam an ad genus inanimum consiJeretur. nam ad prudentiam nihil eJSe videbitur, tactum gustumqne tantmn adipis~i: 1 at ad sensus vacnitatem smnmum id esse putabitur: caro m emm censueria cOIII(lOtem eius e~se cognitionis, nec emortuum expertemque easentiae omnis iacet·e. sensu autem ·animalia differunt ab ÜS quae tantum viYunt. sed cum Yivat etiam, quod animal est, necease ait, cum fungi vÍ\·entis numere opus est, tune coPnnt et misce~tur, et quasi plantae efliciuntur, ut dictum eat. ceternm genus anunalium test.& intl'ctum, quoniam ínter animalia et plantas ambig~am est, ut in ambo bus constitutum generibus, munere neutrins fungttor: tO nam ut planta, sexo maria et feminae carel, nec in altero ge~erat; ut animal, nnllnm ex se ft·uctnm affert modo plantae, sed constatunt et generantur ex terrena et humilla quadam concretione. aed de eorum generatione poatea diaaeremna.

DE ANIMAL! UM GENERATIONE 11.

358 11.

Marem ac feminam eue principia generationia, et qaaenam 10 eorum euentiae TÍI atque ratio esset, dictum iam est sed qu•m oh rem gignatur et sit alterum mas alternm femina, ut necessario, et quonam primo movente, et quali materia id efficiatur, procedendo explicare conabimur. at nro quod ad melioris rationem et canaam. cuius gratia, pertinet, caelitns principium ducitnr. cnm enim rerum aliae sint aempiternae aummeque divinae. aliae qnae possint et esae et non esae, pulchrum aotem diTinumc¡oe illufl canaa aemper aua natura melioris condicionis in rebus contmgentibos ait; q;uod Tero aempiternum non est, id et esse et particepa tum detenoris condicioni. tum melioris esse possit; cmuqoe anima ait cor10 pore melior. animatumque inanimato praeatet propter animam, et esse quam non esse et YiTere quam non YiTere melius ait, eflicitur hia de causia ut gene ratio ait animalium. cu1n enim natura eius aempitema ease non possit, qno modo fieri poteat, eo aempitemum qaod gignitor eat numero igitur non poteat: aubalantia enim rerum in aingularibna est; quae ai talia essent, sempiterna eaaent apecie 232 Tero potest itaque genus hominum aemper el beatiarum et plantarom est. aed cum principium sit eorum mas atque femina, .lit ut generationia gratia 1it 1nas el femina in rerum natura. comqoe ana natura melior magisque divina cauaa ait ea quae prima mont, cui ratio inest et forma, quam materia; cumqne melina etiam ait eeparari a deteriori quod melius eat, ideo in quibuscunque potest, ct qaoad eiua fieri potest, mas a femina aeparatur. melina enim magiaqne diTinom est principium motna, quod per generationem mu 10 obtinet: femina emm materia eat. aed coit et iungitur ad generationi. of&cium maa cum femina: id eoim commnne ambobua eat. qua igitor ratione aexu maria ac feminae participant, TiTunt; qua m ob rem plantae quoqne Till&e participes sont. qua aotem aenaua adeat, genua animalium esl qnorum inceasilibns fere omnibus mas afemina aeparatur, ob eaa quaa modo reddidimua cauaas; eorumqae alia, ut dictum eat, semen emittunt, alía non emiUnnt, cnm coeunt. cnioa reí can•• est, quod quae nobilior• sunt, eadem sua natora magnitudinem aihi poatulanL qnod uonniai calare animali &eri 1111 poteat. quod enim maius eat, id a facultate ampliore moveri neceue eat; moYere autem calor potest. qnam oh rem in uniTeraum, prope dixerim, n1aiora qnae aanguinem hahent quam ea qnae non habent; et incedentia quam stabilia maiora; qua e aemen geoitale propter calorem ac magnitudinem emittunl de mare et femina, quam ob causam aint, dictnm iam est. animaliom vero alia perficiant partum forasque mittnnt aibi aimile, ut ea qoae animal edunt in luccm; alia nondum explanatum auamqne formam adeplom parinnt; quorum aangninea ovum parinnt, exsangoia Termem. Ínter JO OTDm et Tennem boc intereat. oYUm est, cuiua ex parte animal gignitur, reliquum cihus ei quod gignitur e~t: vennia, ex quo loto animal gignitur. eorum aotem quae perfectum aihi aimile edunt in lucem atque ,.¡vi para aunt, alía statim iotra ae animal gignunt, ut homo eqoua boa et ex marinis delphinua et reliqua generia eiua1 dem; alia ubi primum inlra se oTom genoerint, mox animal edunt foraa, ot quae cartilaginea appellantnr. oTiparorum alia OTom edont perfectum, ot nea, et qoae qnadrupedea ovum pariunt, ot lacertae et te1tndinea, Mnt qnae pellibus carent, ut serpentum para plurima: on enim eorum postquam prodierunt, nnllnm insuper capiunt incrementum. alia imperfectom ednnt, ut piscea, crostata et mollia aomiue: nanqne eorum OTa edita aogentur. omnia quae aut animal parion~ aut OTnrn, aanguinem habent; et quae ••ngoinem habent, so aut an1mal pariunt aut oTnm, nisi omnino improla sint. exaangnium inaecta nrmiculnrn pariont, qnae aut ex co1tn generantur aut ipsa coeont. annt enim nonnnlla inaecta, quae aponte naturae gignantD!'• ~d aexum maru ac feminae habeant, coniunctaqoe procreent ~!(Did. quod tamen generant, imperfectum e•l cau•am antea reddidi. magna pennntatio generibua evenit. nec enim bipedea omne• Tel animal parinnt Tel o.,um: aves eni1n oYum, horno animal parit. aeque quadrupedes omnes aut ovum parinnt ant animal: eqout enim co et boa et aliae plurimae animal pariunt, lacerlae crocodili et aliae complures ovum. nec ve ro in habendis pedihua necne ratio partas COntlnetllf: Dam expedum We animal pariunt, ut viperae et carti-

laginea, aliae OTom, ut piacium genns et ceterae aerpentea. pedea habentium multae et OTnm et animal pariunt, ut quadrupedes qou modo enumeraTimus. necnon intra ae pariunt, tum pedata, ul homo, tum expeda, ut balaenae, delphini. aic igitor dividí non poto est, nec discriminia eius causam habet iuatromentum ullum incea~ui delegatum. sed enim ea parinnt animal, qoae natura perfectiore aunt et principium •iucerius obtinent. nullnm enim intra se gignit 30 animal, ni.i quod aerem recipit et 1pirat. perfectiora autem annt. quae natura calidiora et humidiora nec terrena con1tant. caloría Yero naturalia ratio pulmone descrihitur aangninia compote: quae enim pulmouem habent, omnino calidiora sunt iis qoae non habeut¡ et Ínter ea aoperant, quae non fungosum ant retorridnm et parum 1angnini. continentem hahent polmonem, aed aanguinolentum et 733 mollem. utque animal rea perfecta, Termis autem et OTom imperfecta eat. sic perfectum nasci solet a perfectiore. qoae autem Cali. diora quidem tunt propter pulmonem, sed natura conatant sicciora_ aut quae frigidiora quidem aed humidiora sunt, eorum altera OTUID edunt perfectum, altera intra ae et OTum et animal pariunt. nam et aTeS et cortice Íntecta calore IDO eerJicinnt, aed prae aÍccÍtale oYUm pariunt. cartilaginea cum minua ais calida, magia homida aint, utroque participant. quippe quae et oTum et animal intra se pa- tO riant, oTum, quia frígida sont, animal, quia humida: humor enim Yivi&cua eat, aiccitas longe a Tita remota eat. 1ed cum non penna. non cortice, non sqoama tegantur, quae indicia aunt naturae aiccae atque terrenae, iccirco molle generant OYum. ut enim ipaia, aic eorum oTis aulla ••lis insidet aiccitas. atque oh eam rem intra 18 parinot on. nam ,¡ oYum foras prodiret, Cacile periret, carena potamine qn od protegat duriore. frígida siccioraque pariunt quidem ovum, aed imperfectum, croata etiam duriuacula opertum, propter natoram terrenam tui generia, ntque imperfectom exiens posait •ernri tutela operimenti testacei. pi.ce• itaque com squamati aint, 111 el genus cruatatum, ut terrena constitutum natura, OTa putamine duriore generant. 1ed molliom genua ut ipsnm natura corporia lenta est, aic oTa, qnae imperfecta ederc 1olet, toetnr et ae"at: plurimum eaim lentori• aua cum fetura emiuunL inaecta oannia Tt!rmiculum pariunt, eademque omnia aanguine carent. unde fit ut quae extra Termiculum pariunt, unguine Yacent, quanquam exaa. guia non omnia yermem pariant. commutant enim Ínter ae Tices inaecta et quae ovum pariunt imperfectum, ut pisces aquamati et croata la et molliL borum enim on Termem imitantur, qnippe quae 30 foris incrementum recipiant: illorum Yermiculi tempore procedente in apeciem OTÍ transeunt. quod quemadmodum &at, postea explicabimus. nunc priua intelligendum quam hene miroqae deincepa ordine natnra reddat geuerationem. perfectiora enim calidioraque 1 animalia prolem reddunt perfectam qualitate: nam quantitate nullom omnino animal perfecte progeuerat omnia enim posteaqnam nata aunt, incremt>ntum recipiunt, et generant quoqne ea ipsa animalia intra ae atatim. cetera ab Üs proxima loco aecundo constitota, non •tatim perfecta intra ae generant: cum enim prius intra ee OTum pepererint, mox animal edunt in lncem. alía non perfectum animal generant, aed oTum, idque perfectum. quae autem iia frigidiora coustant natura, gtnerant quidem OYllm, aed uon perfectum. verum quod foris perficiatur, ut r;enna piacinm, 1quamata et At et cruatata et mollia. quintom genua, quod frigidisaimum eet, ne OTum quidem ex eese parere poteat, aed haec affectio foris neni& ei. ut dictum est. insecta enim primo nrmiculnm pariunt, qui addito tempore apeciem accipit oTi. anrelia enim appellata ovi obtinet facultatem, tmu ex eo animal naecitur, tertia mutatione .6nem recipiena generalionis. aunt igitur ~nae non semine genitali procreentor, ot antea dictum eat. aangmnea tamen omnia seanine procreantor, Tidelicet ea quae per coilum oriontur, emissa a mare in feminam genitura; qua ingeata animalia constituuntur suamque for- ~ mam recipiunt, aut intra ipu animalia, quae solent animal generare, aut in 01'1) 1 aut in aeruine et eiuamodi alía s~cretione. de qaibu qua~atio longe dubia oritnr, quon11m pacto ex semine generetur aut planta aut animal. quod enim gignitnr, et ex aliquo et ab ali,.. quo et aliquid gigni nece11e eat ex quo gignitur, mllteria eat, qoam nonnulla •ecum habent primam acceptam ex femina, Terbi gratia

DE ANIMALIUM GENERATIONE 11. ea qbae non forma animalia nasc:untur, 1ed vermiculi aut ovi. quaeso dam dio ex femina capiunt, quoniam lactent, ot ea qnae non modo (oras nrum etiam intoa forma animalia r;ignantur. talia id ex qoo orinntur materia eat. aed hoc loco non ex qno oriautor quaerimns, aed a quo partea corporia generentnr. aot enim extlinaecna t11 aliqoid, ant in genitura et aemine insitum agit; idqne aut para aliqaa animae aut anima aut habens animam eat. 1ed ah aliqno extrínsecos agente effici qoaeque, aut viacera aut alía membra, remotum a ratione videtur. fieri nanque non poteat ut moveat qood non tangit, et quicquam ah eo qnod non moveat afliciatnr. igitur in ipso concepto aliqoid iam ineat, qnod aut pan eius sit aut aeorsim contiaeator. sed aliud quicqnam eaae abiunctom irrationabile eat. etenim generato iam animali corrumpatume illud an maneat? at nihil inesse videtur, quod non totius para ait, aut plantae ant animalia. ~nin etiam corn•mpi, postquam vel omnea vel aliquot partea 10 effec1t, absurdo m est: quid enim eCiiciat reliquas? nam ai illod po•teaquam effecerat cor, interiit, cor autem ipsum partem aliam ef.ticit, eiusdem rationi• est nt vel omnia intareant vel omnia aerventor: ergo aenari necease eat. para igitur eina eat id quod protiuu1 in semine ineat. aed si nihil animae qnod non aliqua in parte ait corporis, nt animata quoque pan aliqua protinua ait, conseqoitur. 1ed cetera qoonam pacto eCiiciantnr '! aut enim simul omnea partea generantur, verhi gratia cor, pulmo, iecur, ocolus et reliqna omnia ¡ aut ordine deincepa, ut in bis carminibus quae ad Orpheum 10 auctorem •·eferuntur: simili~r enim ut retia implexum conatitni animal ibi acribitur. sed enim non aimol omnia eflici vel aensu percipi potest, cnm partes aliae iam inease, aliae nondum adeaae cernantur. nec dici potf'At eaa prae aua exiguitate latere: pulmo enim, qui amplioria quam cor magnitudinia est, poaterior corde in primo orto conapicitor. aed cum aliod priua aliod posterioa fiat, otrum alterum effilit alternm, et eat propter proximum, an potiua hoc poat hoc lit? verbi causa, non cor iam ortum efficit iecur, idque Uiud qnippiam, aed hoc post hoc¡ ut po~tqoam puer factoa eat, vir JO eCiicitur, non a ¡uero agente vir eCiicitur. cuius rei ratio illa eat, quod ah eo quo acto est, id quod potentia est, eCiiciatur tum in naturae tnm in artia operibus. itaque speciem et formam eaae in iUo oportebit, verbi gratia in corde formam iecinoria, quanqnam aliaa quoque illa opinio abanrda et commenticia eat. quin etiam ut in aemine protinus pan aliqua animalia aut plantae facta contineator, aive qnaP. ceteraa eCiicere posait, aive quae non poaait, impoaaibile eat, quando ex aemine et genitura omnia generantur. ah eo enim qui semen fecerit, creatum id procul dubio eat, aiqnidem 1 protinus ineat. at nro semen prius liat oportet, idque oflicium generantis est. nulla igitur para condita ineaae potest. ergo quod agit, nullam habet partero. at ne extra quidem. alterutru1o autem ait necesse eat. haec igitnr aolvere conandum eat: fortaase enim aliqnid ex iis quae diximna non aimplex eat, ut ah extero nihil efJici posse. nam et est ut poasit, et est nt non possit. aed semen an id a quo semen, dicamus, nihilo refert, scilicet qua motum, qoem illud movebat, semen in se ipaum continet. lieri autem potest ut 10 hoc ah hoc moveatur et hoc ah hoc, aitqne perinde quasi admirahilia illa spontina. partes enim hahent 'Tim modo quodam, etiam cum quiescunt. quarum primam ubi extrínsecas aliquid moverit, statim r,roxima actu efficitur. ut igitor in apontinia illis quodam modo lliud movet, qnod nihil nnnc tangit, aed ante tetigit, aic id a quo aemen, aut quod aemen effecit, movet, cum aliquid tetigerit, quanquam non adhnc tangit et motna qui ineat, quodam efficit modQ, ut aedificatio aedes. igitur aliqnid esse quod eCiiciat, aed non ita ut hoc quicquam, nec perfecta m ine11e pnmum agens, apertum iam 10 eat. quemadmodum autem unumquodque liat, accipiendnm bine eat hoc initio. omnia quaecunque aut natura aut arte eCiiciuntur, ab eo quod acta eat fumt, ex eo quod potentia tale eat. aemen igitur tale est, motomqoe habet et princ•pium tale, ut motu peracto para exsistat qna .. que, eademque ait ammatL non est enÍin faciea, niai animam habeat, neqne caro: sed corrupta aeqnivoce dicetur facies aut caro, periude quui lapídea aut lignea facta ait. simnl autem partea similares et instrumentales sive ofliciales efliciuntor. et quemadmodum non aecurim, non aliud iuatrumentnm dixerimus

359

factum eaae ab igoe aolo, sic non .pedem, non mannm, eodemque JO modo ne carnem ,uidem: nam eius qooqne aliqnod officium eat. dura igitnr, mollia, enta, rígida, et qnicunqoe alii affectua partibu insn~t anima tia, a caliditate !rigiditateve eCiici poasunt. at ratio, q.ua aam caro aut os est, non poteat: aed a motu proliciscP.nte er&CJtur ah eo qnod genuit, qnodque acta est id quod potentia e1t id ex quo gi~itur, qnomodo in iia quoque agitur quae arte eCiiciuntur. ferrum en1m dumm aut molle eflicitur calore vel frigore: at 'Tero 73S enais a motu instrumentorum, qui a11is obtinet rationem. ars enim principium formaque eius quod eCiicitur est, sed in alío. motua aot~m naturae in ipso est, ah altera profectus natura, qoae acto obbnet formam. aed habeatue semen animam necne, ratio eadem a\que de partibua reddenda est. nec enim anima olla ease potest m alío, nisi in eo cuius eat, neque para olla esae potest, quod particepa animae non eat, nisi aequivoce, at mortui oculna. aemen igitur et habe•·e animam et eaae potentia palam est. propios autem et. remotiua idem a se ipso potentia esse potest, ut geometra dor- 10 m1ens remotius quam vigilaus est, isqne remotius quam qoi iam conteuaplatur. 1ed enim huius nulla para causa est generationis; aed quod primum extrínsecos movit, id causa est. nihil enim ae ipaum genel'lt, sed postquam generatum est, ae ipaom iam auget. quam oh rem non aimul omnea partes generantur, sed una primum; eamque primnm oriri necesse est, quae principium augendi contineat. aive enim planta sive animal est, aeque omnibns inest qnod vim haheat vegetaudi aive nutriendi. id antem est, quod tale alterum generet qoale ipaum est: hoc enim cuiusque perfecti tum animalia tum atirpis aecondum naturam oCiicium est. necesaitatis autem ratio eat, qnod cum aliquid ortum est, augeri ídem necease eat. ge- 211 nerat igitnr quod est nnivocum, ut horno hominem, sed per se ip1nm augetur. ergo ipsum, cuna aliquid ait, auget. quodsi unum quid, idque p•;mum sit, id primum generan necesse eat. itaque si cor primum in nonnullia oritnr animalibna, ant cordit proportionale in Ül quae corde carent, ex corde principium illud eat in iis qnae cor hahent, ceteria ex proportionali. exposui iam ad ea quae ante quaerebantu~, quae cauaa ait ut principium generationis cuiusque moTena prunum et procreant. 2. De seminia natura dubitaverit quispiam. semen enim pro- "' dit de animali crassum et album, mox refrigeratum hamidum ad aquae apecicm redditur; colorem etiam accipit aqnae. absurdnm igitnr id putaveris: aqua enim non crassescit calore. id autem intrínsecas e loco calido pro6ciscitur craasum, refrigeratumque homeacit. atqui omuia aquoaa concreacunt frigore. semen vero poa¡_ tum in gelu auh dio non concreacit sed humescit, quasi a contrario cruaum constiterit. aed neque a calore crassari ratio probabilia eat. quae enim pina terrae continent, ea consistunt crauanturque per J coctionem, ut lac. igitur r~frigeratum solidescere debuit. at nihilo aolidiua fit, sed totum modo aquae liqoescit. hoc igitur dubium est. nam ai aqua est, cum aqua non Tideatur posse a calore craaaari. hoc lamen ex corpore calido crassum et calidum exit. sed ai ex terra conatat, aut si mistnm terrae et aquae est, non totum reaolri in humorem et aqnam debuit. an non omnia quae accidunt diximus? non aolum enim qnod ex aqua et terra humidum constat craaaatur, sed etiam qnod ex aqua et spiritu, ut apnma crassior al- fO baque exsistiL et quo ampullae panciores incertioreaqne sunt, eo et albior et rigidior fastns conspicitur. quod idem in oleo qaoque .lit: craasescit enim misturo cum spiritu. qnam oh rem crassiu• red. ditur qoo•l albescit, com humor in eo contentos discernatur a calore efficiaturqne spiritus. galena etiam aquae mista aut oleo amplum ex parvo erigit fastum, et spissum ex liquido et albnm ex nigro. causa est, qnod apiritos immiscetnr, qui fastum efficit et al- 10 bedinem dilucide aperit, ot in spuma et ni ve: nam et nix apoma e1t. aqna etiam ipsa pennista cum oleo craasa albaque redditur: per concussum enim attritumqne includitur apiritus. et ipsum oleuro quoqoe multum spirihu contiuet. pingue enim nec terrae est neque aquae, sed spiritus. ex qno lit ut per summa aqnae 8uitet:.aér enim contentos in eo, veluti in Tase, effert per aummaque ansbn~ et causam levitatis praebet. quin etiam frigore et gelu crasaeac1t ole u m, non congelascit. calor enim facit ne r;elo coptur: aér nanqae

360

DE ANIMALIUM GENERATIONE 11.

calidua et incongelahilis est. sed qnoniam a frigore is qnoqne consiatit et densatur, hin e ole um crauius redditur. his de causis aemtn quoque exit intrinsecus spissnm et albmo c~lore interior~, umltnm spiritns cali,li continens: sed egres~um, uba calor. evannat et aer refai.,.eratnr, humidnm nigrumqne evadat. remanet enun aqua, o • . . . • . • et si quid parvua~ tera:enae porll~n~s contmetur, ut 10 pat~~ta, aac 736 in aemine cmn aaccescat. semen agatur commune est spmtua et aquae, apiritns aultm aér calidns eat. q_nam o_b _rem natura hn_midum est, quoniam ex aqna co~sta~ ~tes~as C_mdaus plane menlltu~ ea qnae de semine ele_rhaull scr.alllL ~at. enam u~que adeo durara eiccesctns, ul electro (uJ est 5Uccmo) snnale eflicaatur; quod nunqnam fit. m a gis enim al te• u m altero ~emeo esae terrenum neceaae eat; et praecipue tale eorum est quorum in corpore mu~t~m m~­ teriae terreuae haLetur. crassnm autem albumqne esl apmtus mato atione. semen enim omnium album esL Herodotnl vera non &cribit, cum nigram esse Aethiopum genituram dicat, quasi necease ait omnia nigra esse eorum quibus nigra est cutis. atqui dentes eorum albos esse cernere potuit. causa cur alhum •it semen, quod geuitura apuma eat, apuHJa autem alb~ est, et o~axime quae ex paucissimis partihua con&tet, et tam pa.rva& nt cer.m ampnllae neque.ant. quod in oleo quoque et aqua evemt, cum tniScentur et couculluntur, ut ante diximua. oec vero homines antiquos latuisse videtur 10 natura m seminia esse spumosam: deam enim quae rei V enereae praeest, ab ea ipsa facultate nominarunt. causa propositae quaellÍonis explicata iam e~t. congelascere autem semen non posse ob eam rem apertum iam est: aer enim incongelabilis est. 3. Sequitur ut "t dubitemus et dicamus, si in iis quae semen emittnnt in feminam, malla pan coustituendi conceptua sit, quod pbierit, quonam vertatnr corpulentia eiua, quando ipsum facultate, quam in se continet, agit. deliniendum igitua· priua eot, utrum quod in femina constituitur, accipiat aliquid ab eo quod subierit, an nihil JO accipiat, atqne etiam de anima, qua animal dicatur (est autem animal parte animal.' sensuali), utrum in aemine et conceptn insit, an non, et unde. conceptum enim inanimatum esse nemo atatuerit et ,.ita omnibua morlia priYnlnm, quippl! cnm nihilo minn• ae1nina et conceptua animalium vivanl quam stirpes, et aliquaauliu prolilica 1int. ergo auimam iis intsse Tegetalem palam esL sed quam oh rem eam primum inesse oporteat, ex iia quae alibi de anima 1 diaaeruimua apertum esL senaualem etiam, qua animal "'t, tempore procedente reci11i, et rationalem, qua homo, certum est. non enim limul et animal lit et horno, nec animal el equus. eademque in ceteris animalibus ratio eat: liuis. enim pos tea contingit. proprium autem eat Jinis cuiusque generationis. quam oh rem de mente etiam, qoonam tempore et quomodo et uude eam recipiant, ~uae priocipium id participant, plurimum dubitatur. sed enitendum pro Tiribua, et quoad lieri potest, accepiaae operae pretium est. animam igitur vegetalem in &eminibus et conceptibua, scilicet nondum 10 aeparatis, habe1i potentia statueudum est, non actu, priusquam eo modo quo conceptos, qui iam acparantur, cihum trahant et oflicio eius animae fungantur. principio enim haec omnia vitam stirpis Tivere videntor. de anima quoque senauali pui modo dicendum est, atque etiam de intellectuali. omnes enim poten tia pa·ius haberi quam acto nPcesse esL sed aut omnes contingere, cnm ante non fuerint, necesse est, aut omnes. cnm ante fuerint, aut partim cum ante non fuerint, partim cum ante fuerint; et contingere ant in materia non aoheuntes 1emen maria, aut eo quiJem inde venientea, ro eed in marp aut omnes extrinsecus contingere aut nullam, aut partim extrínsecos partim non extrinsecua. cetermn omnes ante esae, impoaaihile rationibus his esse ostenditur. qnorum enim principioriml actio eat e orpt:>ralu, ha e e siu e corpore inease non poase certum eat, nrbi gratia ambulare aine pedihos. itaque extrínsecos ea Tenire impoasibile est. ntc enim ipsa per se accedea·e possunt, cum in•eparahilia sint, neque cum corpore: aemen enim excremeotum alimenti mutati est. restat igitnr ut mena sola extri11secus accedat, eaque 10la divina sit. nihil enim cmn eius actione communicat actio JO corporalis. aed enim omnis animae sive Tirtus sive potentia corpus aliud participare vidctur, idque magia divinum quam ea quae elep menta appellaotur. veraam prout nobilitate ignohilitateve aoimae

inter se differunt, ita et natura eios corporis differt. inest nanqne in aemine omoium, quod facit ut fecunda sint aemina, videlicet qnod calor vocatur. idque uon ignis, non talis facultas aliqna est, sed spiritoa, qui in aemine apumoaoque corpore continetur, et natura quae in eo apiritu est proportione responden• elemento atellarom. 737 quam oh rem ignis nullum animal generat, neqne constituí qdicquam denais nl humidis vel aiccis videtur. at vero solis calor et auimalium, non modo qui aemine continetur, "Vennn etiam si quid excrementi quanquam diversum a natura, tamen id qnoqne principium habet vitale. ceterum calorem in animalibus cootentum nec iguem esse neque ab igne originem ducere, apertum ex hia est. corpus autem geniturae, in quo semen animalia principii contentnm una provenit, parlim separahile a corpore, in qnihus dh·ina para comprehenditur,--qualis est quae mena appellatnr, partim insepara- tO hile, - hoc, inqoam, gcniturae semen dissolvitur, versnmque in spiritum evauescit, cum naturam humidam aquosamqoe haheat. quam oh rem an aemper id foraa exeat, quaerendum non est, neque ao para ulla sit formae constitutae; quomodo nec de aucco, a quo lac cogitur, quaeri tale quid conveoit: nam is quoque mntat et nulla para constitutae magnitu•linis est. de anima, qnemadanodum conceptua el genitnra haheant eam et quemadmodum non haheant, delinitum iam est: potentia enim hahent, acto non hahent. semen autem cum excrementum sit, eodemque moveatur motu quo aagetur corpua digestione ultimi aliment~ ubi uterum aubiit, consti- ~ tuit et 1novet excrementum feminae eodem motu quo ipsnm movetor. nam illnd quoque excrementum est, hahetque omnes partea potentia, acto nullam. habet enim eu partes potentia, quihus dif.. fert femina a mare. nam ut ex laeais interdnm laeaa interdnm non laesa gignuntur, sic ex femina partim femina, alias non femina sed mas generalur. femina enim qnasi mas lc1esus est, et menstrua semen sunt, quanquam non purum. unom nanque illnd non habent, 30 originem et principium animae. quam oh rem qnii11U animalihua ova aubventicia gignuntur, partea quidem utrorunque obtinet ovum inatítutum, eed principio caret, quapropter animatmn non est. id enim a maria aeminc afferluo·, quod priucipiuru u!Ji feminae excrementum receperit, conceptus lit. humidis vero corpulentüa cum incalescunt, ohducitur, ut in pulte refrigerata crnstula. corpora 1 autem omnia cohaerent et continenlur lentore, qnem in dies iamque adauctis corporihus natura accipit nervi, quae partes animalium continet, in aliis nervo, in aliis eo quod nervo proporlionetur. cutis etiam formae eiuadew est, et vena et membrana et omne eiusmodi genua. diCferunt haec enim Ínter 1e maioris mioorisque ratione, et omniuo excessu defectuTe. 4. Animalia Tero quorum natura imperfectior est, conceptum, cnm perfectos iam est aed nondum animal perfectnm, foraa mittunt; quod quas oh cansas ita liat, ante diximus. perfectum au- 10 tem est animal, cum conceptos iam aut maa aut femiua est, scilicet in quibus aexus haec differentia hahetur. sunt enim quae nrc marem neque feminam gene•·ent, videlicet quae et ipsa non ex femina mareque et coito animalinm procreantor. sed de eorum generatione postea dicemus. quae antem animal intra se generant, acilicel natu1·ae perfectae animalia, quouaque animal pariant forasqne emittant, gerunt intra ae innexum quod gignitur. at ve•·o qnae foraa auimal pariunt, cum intra se prins ovum genoerint, eorum nonnullis ovnm iam peafectum absnlvitut·, nt eorum qnae foras pariunt 20 ovum. atque ita animal ex ovo intra feminam nascitur. aliis cam alimentum in ovo contentnm 11hsumptum iam est, repletnr ab utero et perlicitur; atque ob eam rem ovum otero non abiungitur. haec cartilagineorum piscium differentia est, de quibu5 post seoraim per ae disstremaa. nunc a primis incipiendum est. prima autem sunt quae perfecta, eiusmodi autem •unt quae animal gtnerant, eorumque primum horno eat. decessio igitnr seaninis omoium non aliter quam ceterorum excrementorunt fieri aolet. fertur enim nnnmquodque auum in locum, non vim spiritu inferente, non alia eias-"" modi causa cogente, ut quidam a testihus trahi modo cucurhitarum medicinalium pea· vim apiritna opinantur, qnasi lieri possit nt ni1i vis inferator, alio tendat excrementum alimenti aut humidi aut sicci., quoniam retento apirito ita univeno excematur. at id commllDe

DE ANIMALIUM GENERATIONE 11. 735 omniom ~st qnae m oYere Toluimoa: Tir~a eniWI retPnto apiritn angentur. na m et sine ea .yj excreHteata per aomnum exPont, si m Ntus laxi plt•niqne excrementi aont. aimile ab iia dicitur, nt si qoi.s plautarum ~emina eixerit quotanni.s a spirito secerni eo obi r.·uctum afferre aoll"nt. aed enim causa eiua rei, ut diximus, rst, quod excrementis partes capaces descriptile a natura habentur omnibus, tom inutilibua illis, sicco el humido, tum aanguini, quae TPnae YO· to cantnr. feminae itaqne Tenis dnabu•, maiore atque aorta, fissis snpeme Tenarum multitudo tenuium in uternm desinit, quibus alimento explPtis naturaque prae sua frigiJitate facuhatis concoqurndi indiga transfunditur in ute1-um propter Tf'namm tenuitatem, cum prae sua angustia nequeant exsnperantiam continere. itaque affl:'ctua hic veluti muiscae aut alia proCusio sangninia evenit. ceterum menatrna nullo circuitu ceno deacribuntur, tendunt tamen moTeri decrescPnte mense, itlqne ratione recta. aunt enim corpora animalium fO frigidiora, cum evenit ut continens aér talia efliciatnr. mensium autem coitus frigidi sunt propter lunae defectmn. itaqne 6t ut linea 111ensium qnam media •int f•·igidiores. ighur postqnam excrementum mutatum in sangninem eat, menstrua moveri tendunt eo tp~em modo dixi circnitu. at ai concoctum non est, paullatim aliqnid subinde seceruitnr. quam oh •·em quae lllba vocantur, patvis adhuc et puellis proveninnt. l~rvat corpora integra aterque excrementorum hic secesaus, cnm modice lit, utpote cum ab excrementis JO vindiriora, qnasi lapideum aot ligneum animal condaut, non recte dicnnt. res enim talis nullum principium habet. at animalia omnia habent atqne intra se coutinent. qnapropter cor primnm distinctnm in omnibna inspicitnr animalibus qnae aanguinf'm habent. id enim principium est et similarium et disaimilarium partium. iam enim prin20 cipinm id acccpisse animalia constitutiqoe fetns dccet, cum alimentum desiderat. qood enim iam animal est, augetur. alimentnm autem ultimum animalis aangnis eat, aut quod sanguini proportionetur, quorum vasa f't conceptacula venae snnt. qnam ob rtm Yenarum qnoque principium cor est. patet hoc ex historiis et dissectionibos animalinm. sed cum potentia qoidem animal sit, sed imperfectum, alinnde accipiat alimeutum necease est. quam ob rem u tero et paren te, ot terra planta, utitur ad cibom hanriendum, donec perjiciatur et iam ait animal potentia gres~ile. qoocirca ex corclc primum venas illas dnas natura descripsit, de qnibns vennlae de-pen30 dP.nt in uternm, ex quibus qui omhilicns vocatur comtat: nmbilicua enim Tena in aliia simplex in aliis mnltiplex est; qoam venam putamen coticnlare ambit, qnorl mnbilicns TOcatnr, qnoniam venantm imbecillitas totelam operimentomqne desideret. venae autem quasi radices contingunt ad otennn, per qnas aliml'nlom haorit fetus. eios enim rei gral&a animal in otero manPt, non ut Uemocritua ait, ut membra formentur sernndnm membra parentis. apertnm hoe J in oviparis est: nam illa in o vis distinguuntnr separata a Tolva paren tia. aed dobitneris, cum primum cor oriatur sangnine praeditum, sanguis aotem sit alimentum qood extrinsectu Teuit, nndenam primnm alimentnm snbierit. an id Ternm non dicitnr, alim1mtom omnem eue extrinsecns: sed protinns nt in plantarnm Sf'minihna ineat aliqoid tale primnm, quod lactenm Tocatnr, sic in animalinm materia excrementum constitutionis alimentnm est? incrcmentnm lO igitur fetni per umbilicnm contingit eorlem qno plantis moilkum ""'ti m qua.ai radie~ m agunt in utrrom. urnbilicmn venae contentae in pntarnine complent, plurea in maioJ·ibns anirnalilona, ut bol'e ceteri•que generia einsdern, binae in mediocribus, singnlae in 1ninimia. hoc sangniueom hllnt-iunt alimeotom. uterua enim exitns est "Yenarmo multaJ1lm. animalia igitnr noa 30 Jtt1inqae dentata ornni~~.o et dentuorum utrinqoe qnorum nterus veJJam non singularem hahet pe11inentem gt·andem, sed pro una piares freqnentea continet, harc in otero hahent qnae acetabola appella11tur, in qnae umhilicus devenit atqoe adhaeret. tenduntur eniln -.enae umbilicwea nMJique laterum, fisaaeque spargnntor u&quequaquc per uternm; et qua desinunt, bac illa acetahola e:xsiatunt curvamine auo coniuncta com otero, cavo autem ad fetnm converaa. aecundae Yero et Jllemhrauae Ínter fetom et nterom positae suut. acetabula fetu accreacente proficiscenteqoe ad exitom mioora sub- 746 iulie reddunl,ul·, lltndemqne obliterantnr, cum perfectna iam est. in ea enim veluti mamma reponitur a natura fetui alimentam aanguineu-.lluod diHD cQlligitur et paullatim u mnltis conaistit, quaai pnst.Mla et inflammatio corpn• act'\almloJUm exaistit. itaque quam diu fetus •it DJiuor nec QJuit.lllD c;ibt astumere poasit, conspi~:ua maio•que aoat: 1ed &Qoto iHtnr'), sac O'Ya pereunt vitello corrarpto. id enim in 11trisque terrena portio eat; quam ob rem et vinnm obtnrbatua· faece pennista et ovum "Yitello diffu~o. multiparis igitur hoc accidit mea;to, cuan non facile omnibus calor convenie11s redJi possit, sed aliis deliciat, aliis 50 anperet et qnasi putrefaciPndo obturbet. uncnnguibus etiam, quamTis parum fecundis, nihilo minns tamen i•lem evenit: sat'pe enim Tel alternm ex dnobns ninnm lit, sed tea·tium semper fere. cu1n enim calitla sna natura siut, facinnt nt qnasi ferveat supra modum humor ovornm. iam enim natm·am quoque contnariam luteum et J candidnm hahent. lutenm nanqne geln duratur et coit, calore humescit; qnapropte•· en m vel in terra vel per incuLitnm concoquitur, humescit, atque ita pro cibo animalibus nascentilms esL nec yero cum ignitur a.ssaturqne, durescit, quoniam naturac terrenae est, ut cera. ideoque cum Jllns insto calescunt, niai ex recremento homido sint. saniescnnt redduntnrque vrina. at candidum gelu non concrescit, sed magis hmneacit. cansam ante rPl nullmn fere, in terra anll'm baec omnia oriuntur: babent enim natnram proportionalem ntqne disiunctam. 110 magnitudine aemolantur. qnodsi aculenm quoqne haberent, duces 'lltique easent. sed nunc id ipsum ex proposita quaeatione restat, sed quanto vitalius humidum quam siccnm et aqna qnam terra est, tanto natura testalorum quam plantarnm vivacior est. nam alias et solutum iam esl quae enim superios dicta sont, totam hanc .olTUnt qoaestionem: duces enim iidP.m aimiles snnt generi u trique. eo quitlem spectant, ut s1cnl planlae atl terram sic testata arl ha- 30 oqua enim aculeum gerunt, apibus, qua magnitudine praestaut, fncis morem se habeant, qnasi plantae ostrea terrena, ostrea plantae usimilantnr. aed duces etiam ipsos ah aliqno gigni necease est. aqoatiles sint. bine etiam lit ut mnltifo•·miora sint qnae in bumore .itaqoe cnm nec ex apibus neqne ex fucis crl'entu•·, ipsos se qnoque gignuntnr quam qnae in tena. humor enim naturam hahet ad efgenerare neceue est. cellulae eorum no.,issimae constnauntur, nec lingendnm afforma~~tlnmque habiliorl'm quam terra; nec multo mimnltae numero. itaque evenit ut ducl's gt>nerept et se i¡1sos et aliutl nus corpulentam eam, quae potis~immn in mari hahenlur. humor 6 enim potull'nlns dnlcis quidem almnnmqne eo~t, sed tmn minos cor~ gemu, qood a pum esl; apes alind generent. i.I esl fucos: ipsi Tero foci non insnper generent, sed hoc i¡JSi privenlnr. cnm nanqne pulentus tum frígidos est. qnam ob J·tom quae sangoine carent ntoc semper quod aecunrlum naturam est ortlinem haheat, ideo fucos natura calida sunt, ea nasci in lacn non possont. minos etiam iu ea c¡uoqae facultate privari nt aliod gene1·ent necesae est. idqoe aalsis aqnis, qiiBe sint potulentiores, gignuntur, ut testata, nt mollia, ita eTenire Tidemus: ipsi enim generantur, nihil Tero alind gene- ut crostata: haec enim omnia sangnine ,-acant et natura frígida sunt. rnnt, sed in temario numero finem generatio recipit. atque adeo aerl stagnis marinis et inxta amninm ostia gigni solent. quaeront ¡, bene institutum est a natura, ut sl'mper haee genera aerventur et enim una leporem et alimrntum. mare autem humidum mnltoque uullnm deficiat, qoanqnam non omnia generen t. ratione illnd e tia m corpnlentius aqna potulenta est; atquto etiam soa natura calidum 10 i!Tenit nt annis prosperia copia mellis proveniat et fucorom, im- est, ut particrps omnimn partium sit, 'l'idclictot humor is, aeris, terbribus Tero crebris fetos omnino snperet. humor enim facit plus rae. itaqne omnia adipiscnntnr, quae singulis his locis gignuntor. -excrementi in corporibns ducnm, anni Tero temperies facit hoc plantas enim terrae incolils qnispiam esse statuerit, aqnae aquatile tdem in apihua: cum enim corpore aint minore, temperiem magia animalium gPno,, aeris pedestre: sed qnorlmagis minusve, et remodesiderant. recte etiam reoges intns manent immones omni negotio tina ant propios res constrl, magna tniraque differentia exsistit. qnartum genus non his locis qnaerendum est, quanquam aliquid esae necesurio, quasi nati ad auholis procreationem. magnitudine item exigit ordine ignis: it Sor.ratem. aed cum omne quod mutatur, non in quodlibet Terum in aibi oppoaitnm transeat. ideo et quod in generatione non auperatnr, tran3ellt in oppoaitam necease est, pro ea facultate qua non superarit quod geoerat moTetque. quodsi qna est mas, non potuit, femina gignitur: aed ai qua est Coriscus aut Socrates, non patri aed mat•·i simile gignitor. ut naoque omnino patri mater opponitur, aic singulis gcnerantibos singulae generantea opponuutnr. aimiliqne modo in sequentibus facoltatibua 10 agitor: semper enim in seqnentem et proximum maiorum potioa transitur, tam in patre quam in matre. insnnt autem motus alü acto alii potentiL acto insunt motos eios qui generat et uniTerealium, nt hominis, nt animillia: poten tia insnnt motos feJUinae et maiomm, tam in patre qoam in matre. mutatur igitor transiens in opposita. tnotos aotem qui creant, solvuutnr in propinquos. Terbi gratia motns eins qoi generat, si solvatnr, primnm differentia mínima in motom patria transihit, mox in av~ atqne deinceps ad hunc morlum in ceteros símiles. in feminis quoque tranaitus .lit: motna enim concipientis in motnm solvitor matJ·is: si non in enm, in aviae; 10 eodemque modo in superiores. sed potiuimum ita natura fert at qua mas et qua pater est, simul et superet et snperetur: parum enim discriminis est. itaqnc ut simul utrnnqoe eTeniat, neqoaqaam difficile est: Socrates enim vir talia quis est. c¡nam ob rem marea magna ex parte símiles patri endont, feminae matri. aimul enim in utnmqne disceditur. opponitnr autt>m femina mar~ mater patri 1 disceaausqoe in opposita .lit. sed si motos qai a mare eat superarit, qni vero a Socrate est non sopenuit, aut hic superarit, iUe non, 30 ita eTenit ut mares aimiles matri, femiuae •imiles patai generentur. item si motos solvantur, et qua mas cst, servetur, Socratis aotem eolvatnr in patria, mas erit avo similis aut alicui ceterornm superiomm maiorum, prout aolntio telendcrit. sed si qua est mu saperetur, femina erit aimilis potissimmn matri. si autem et hic aol-vatur motns, matri aasimilabito•· matris aut alicui superiorum pari • ratione. irlem modos putiom quoque est: !aepe enim aliae patri símiles, aliae matri, aliae maiornm alicni ~imiles constituuntor. inaunt enim et partinm motns, alii actn alii poteutia, nt saepe diximoa. omoino subücienda aunt tria illa, unnm, qood modo dixi,

DE ANIMALIUM GENERATIONE IV. motns ineue, alioa potentia alios actu; alterum, degenerare in op. positnrn quod auperatur; tertium, tranaire in motu m proximum id to quod solvitur; et si minus solvitnr, in propinqunm, ai rnagis, in remotiorem discedere; tandernque ita confundí ut nernini anorum ,¡_ miles prodeant, tt'd commune tantum relinquatur ut horno 1it. cnius 1·ei cansa eat qnod comrnune particnlaria conaequitur ornnia. horno enim universale est: Socrates pater, et quaecnnque eat mater, particulue est. causa cur motos aolvantur, est qnod ornne agens patitnr etiam a patiente, ut quod aecat hebetatur ah eo quod aecatur, quod calefacit refrigeratur a calescente. deniqne quodeunque movet, excepto primo, mnltJo movetur aliquo motu. verbi ro gratia quod pellit, pellitur quodam modo; quod premit, reprimitur. interdum etiam ita fit nt quod agit magis patiatur quarn agat, et refrigeretur qnod calefacit, calescat qnod frigefacit, curn aut 11ihil fecerit, ant minus quam ipsum affectum est. dixi de iis, cum de ratione agomdi paliendiqne docerem, ,·idelicet qnibns in rebus inesset agere et pati. degenerat antem quod patitur, nec soperatur, aot defectn farultatis eins qnod coquit et movet, aut copia frigiditateque eius qnod concoquitur ~t di5tinguitur. cu1n enim partim snperet partim non superet, facit multiforme quod constituitur, ut ao athl.etarum nonnullis per usmn cibi nimiurn accidit.. curn enim per cop1am pastns natura neqneat superare, ut proporllone augeat formamque servet eandem, diversae efficiuntur partes, et adeo interdum ut nihilo fere símiles primis evadan t. proximum huic est morbus quern satyria1n appellarnns: etenim in eo prae abnndantia Jln:xionis ant flatos crndi in partes faciei decumbentis, facies animalia 769 divcrsi et satyri apparet. sed quam ob causam mares et feminae generentur, et alii parentibus símiles, feminae feminis, mares maribu•, alii e diverso, ferninae patri, mares matri, denique alii maioribus sois aimiles, alii suorum nemini similea exaistant, idque tum corpore tolo tnm pntibns aingulis, de iis inquam omuibus dictum iam est. aententiae autem aliorum quoque naturae interpretum eunt de iis rebu5, scilicrt quam oh rem símiles parentibus generentur. aiTerunt illi duplicem modum rationis. nonnulli anim ita cenaent ut, ab otro plus seminis Tenerit, ei similia magis ¡teneretur, co aeque toti totum et pa•·ti para, qnasi ex unaquaque parte aemen decedat; sed si par de utroque venerit, si milis neutri procreetur. quod si falsnm t'st nec omni ex parte decedit, constat nec similitodinis et dissimilitu·liuis causam id esse qnod referunt. tum etiam ~emadmodmn simul et femina sit et patri similis, aut mas et simills matri, non facile explanare possunt: qui enim, ut Em¡1edoclea ant Democritns, cansam de mare et femina reddunt, impossibilia modo alio dicnnt: sed qui quod plus minnsve a m are aut a femina aecesaerit, alterum marero alterum feminam gigni causantur, ii nero queont explicare quemadmodum femina patri similis, mas similia matri rendatnr: simul enim plus de utroque venire impo11ibile est. ad haec cur símiles maioribus sois magna ex parte remotisque generentnr, cum nihil aeminis ab illis secesserit. nihil isti, quod bene tneantm·, habent: sed qui reliqunm similitudinis mpdum afferunt, ii tum cetera tum hoc melius dicnnt. sunt enim qui semen genitale dicaut, quamvis unum, lamen veluti omnifariam quandam esse multorum seminnm mistionem. ítaque ut si quis multa saporum genera in eodem hum ore miscnerit, moxque inde sumat, possitque smnere 50 aemper non tantundem es unoquoquc, sed modo huius modo illiua plus, alias etiam ex hoc sumat, ex illo nihil sumat, sic in semine genitali eue, com ex multis ac Tariis mistum sit: a qnocunque enim gignente accesserit plnrimum, ei similem forma generan. sed haec & ratio nec plana est et passim ficticia est. vult haec non acto sed potentia inesse, quam omnif...iam aeminis commistionem appellat. et qnidem ita did melius est: illo enim modo impossibile est, hoc possibile est. nrum qui ita causam reddunt, nullo modo rationem afferre de omnibus facile potenmt, cnr femina, cur mas gignat"qr; quam ob rem sarpenumero femina patri similis, mas matri proTeniat; atque e tia m de maiorum similitndine; ad haec qua de causa interdnm homo quidem, sed nulli suorum aimilis generetur, alias usque adeo procedendo negeneret, ut tandem ne horno quidem •o aed animal tantum aliquod exsistat, quae monstra dicuntur. proximam enim ab iis quae iam explicavimua est, nt cauaas de monatris

375

reddamus. ad extremam enim, cum motos solTantur et materia non anperetur, remanet quod maxime est universale, id est animal iam puerum ortnm capite arietis aut bovis refernnt, idemque in ceteris membrum nommant animalis diversi: vitnlmn capite pueri et ovem capite bovis natam asseverant. quae omnia accidunt quiden• causia supra dictis, sed nihil ex iis quae nominant eat, quamTÍs similitudo quaedam generatur. quod evenit etiam non in monstrum perverais. quam oh rem aaepenumero per convicium nonnulli deformes assimilantnr aut caprae ignem effianti aut arieti petulco. ao physiognomon quidam omnes ad duomm aut trimn animalinm formas redigebat, et dicendo plerunque persnadebat. aed enim impossibile esse nt tale monstnun gignatur, id est altennn in altero animal, tempora ipsa graviditatis declarant. quae plurimum diacrepant in homine et cane el in ove et hove: nasci autem nullum nisi auo tempore potest. partim igitnr hoc modo dicuntur monstra. partim q~tod forma prodeant mnltimembri, scilicet multis pedibus aut multis capitibus. sed rationes monstrormn et ohlaesorum animalium propinquae et símiles in ter se quodam modo sunt: mouatrum enim oblaesio quaedam e>t. 4. Democritus vero monstra fieri ea causa acribit, quod nuo 30 aubeunt semina. alterum ante alterum postea; quae cum in otero CoQfundantur, evenit nt membra coalescant atque dissideant. nibus vero quoniam coitus agitar crebro, iccirco aemper et ova et colorem eva1~are antumat. sed si ita sit ut ex uno semine eodem- 770 que coitu plura generentur, quod patet, praestat non circumire via omissa brevi et facili. iis enim tum maxime id accidere necesse est, cum aemina non distingnuntur sed simul subennt. quodsi semini maria causa tribuenda est, hoc mono dicendum sit. aed enim ex loto potius causam in materia constituendisqne conceptibus eue censendum est. quam oh rem monstra eiusmoni raro admodum fiunt in iis quae singulos puiunt, sed crrbrius in iis qnorum partos est numerosns, et praecipue in avium genere, ean1mque potissimum lO in gallinis. iis enim partus numerosos, non modo quod saepe pariant, nt columbae, ''P.rum etiam quod multos simul conceptos intra 1e continent et temporibns omnibus coeunt. hinc gemina etiam pariunt plura: cohaerent enim conceptus, quoniam in propinquo alter alteri est, qnomodo interdum fructus arhomm complures. quodsi vitella distingnnntur membrana, gemini pulli discreti sine olla supervacua parte generantur. sed si vitella contiuuantur nec ulla interiecta membrana diste1minantur, pulli ex iis monstrifici prodeunt, corpore et ca pite uno, cruribus qnaternis, alis totidem, quo- 2D niam superiora ex albumine generentur et p•·ius (,·itellum enim cibo iis est), para autem inlerior postea instituitu•·, quanquam cibua ídem indiscretusque suppeditatur. iam serpens etiam bíceps TÍsna est, Tidelicet eadem de causa. na.m id quoque genus ova parit, et multa numero. sed rarius in eo monstri institutio evenit propter oteri formam: porrecta enim in versum copia oTorum continetur pro uteri longitudine. nec vero in genere apum aut vespamm tale quid accinit: cellulis enim discretis partos earum continetur. at in gallinis econtrario lit. unde apertum est causam eventorum hnius- 30 modi in materia esse r,ntare oportere. nt enim 10 iis quae plura pariunt, magis, sic in 1is quae panciora, minus id accidit. quocirca homini minus: singularem enim perfectumque parit. nam et bomini locis quibus mnlieres praefecundae sunt, magis id evenit, nt in terra Aegypto. capris nro et ovibos magis ut fecnndioribna accidit. atque etiam magis mnltifidis. multipara enim id genns animalia sont, 1 nrc partum pediciunt, nt canis: caecoa enim magna eorum para solet parere. quod qnam oh causam accidat, et quam oh rem pariant multos, postea explicabimns. sed enim haec propensiora iam sunt suapte natura ad monstrificam partionem, quando non similea aihi generaot sen imperfectos. nam et monstrum quid dissimile est. qnam ob rem iis quorom talis natura est, facilius casos hic ohTenit. in iis enim potissimum et quae metachoera appellantur consiatnnt; qnae aliqnatenus lahe monstrifica annt aiTecta. nam deesse aut snperesse quicqnam monstrosum est. naonstrosnm est enim rea prae- to ter natnram, sed praeter eam ~uae magna ex parte fit: nam praeter eam quae aemper et necessano est, nihil fit. Terum in rebua iia quae magna quidem ex parte ita fiunt, sed aliter etiam poaaant.&.eri,

376

DE ANIMALIUM GENERATIONE IV.

ennit qnod praeter natnram consistal nam et inter eas ipsas quibus accidit quidem praeter hunc ordinem, aed nunquam quolihct modo, n•inus monslrum esse "t'Ídetur, quoniam quod praeter naturam sit, ídem etiam secundum naluram quodam modo est, cum naturam materiae natura fonnae non soperat¡ quam oh rem necea monstri nomine appellantur, neque ubi 6eri aliquid solet, ut in fru10 ctibus. "f'itis enim qnaedam est, qnam aliqui capneum vocant, quae cum uvam albam soleat (erre, si nigram tu lit, monstrum idease non pntant, quoniam saepis~ime iJ face.re ea soleat. causa. est 9uod sua natura ínter alham et mgram esl 1taque non longe duced1tur, nec r,raeter nat~ram fere: non eni~n in alía~ naturam tran&it~r. at in ais quae panunt plura, tom ea •psa even10nt, tum vero cop1a partua impedit alter alterius perfectiónem et causam genitalem. de parto numeroao paucifero et aingulari, atque etiam de w partibua quae so ant supersunt aut desunt, quaestio exsistere poteat. gignuntur enim interdum alía pluribus qnam iustum sit digitis, alía uno tantum. eodemque modo in ceteris partihus aut excedunt aut de6ciuut. nonnulla etiam duplici genitali, altero maris altero feminae, nascuntur. et in genere quidem hominum, sed maxime in caprarum. gignuntur enim quas "t'Ocant hircinas, propterea quod aimul genitale babent et maris et feminae. iam et corno gerens in crure capra 771 conspecta est. partihus etiam internis mutationes detJ-imentaque accídunt, ut vel careant aliquibus, vrl haheant minuta et laesa, nl plura numero, ve! non anis posita locis. sed corde carena nullum unqoam animal ortum est, quanquam liene carena et duplicem habens lienem et altero ncans rene "t'Ísum est. iecore etiam carena tolo nollnm notatum est, quanquam quod non totum hahcret iam patnit. haec autem in perfectis vivisque reperiuntur. (elle item pri.,.ata prodierunt, cum aua natura ha be re deberent: alía contra plura hahnerunt. iam locit etiam permutatis iecur latere ainistro, lien dextro contineri visos esl haec, ut modo dixi, in animalihna 10 iam perfectis explorata aunt, in nascentihus autem "t'arie perturbalar. quae si parum de ana natura discedunt, "t'Ívere solcnt: ai ~lu1, TÍ"t'ere nequennt, videlicet cum quod praeter naturaru est, parl.lbua "t'ivendi principaUbns accidit. modus vero cons.i.Jeran~i de hia .est, utrum eandem causam puta re oporteat partos smgulana et parhum defectos, itemque partos numerosi et partiuru excessus. an non eandem. p•·imum igitur quod alía p•riunt multa ali.a unum, merito quiepiam miretur. quae enim maxima Ínter animalia sunt, ea ainguloa ID pariunt, ut elephas, camelus, equus et reliquae solipedes ¡ quae partim maiora ceteris sant, partim longe magnitudine auperant. canis Tero at lo pos et reliqua multi.lida omnia fere pariunt multa¡ atque etiam parva eiusdem generis, ut mures. bisulca pauca generant, praeterqnam auca: hilec Pnim ínter multípara est ennmeranda. ratio enim probabilis est cnr maiora animalia plura generare pluaqne aiTerre aeminia possint. sed certe id ipsum quod admirari facit, caueae est ne admiremur. facit enim eo1111D magnitudo ne multa pariant: cibus cnim in iia absumitur in corporis incremento m. minoJO rihua ver., natura demendo de magnitudine auget in excremento aeminali exsoperantiam. item plus aeminis genitalia ease, quod maioris est animalia, minos autem, quod minoría, necease eat. at multa ef.lici parva in eodem posaunt, multa magna effici dif6cile eat. mecliocrihns "f'ero magnitndinis medium a natura datum eat. aed quam oh rem animantinm alia maiora sint, alia minora, alia mediocria, 6 causam ante reddidimus. annt autem alia unipara, alia paucipara, alia multípara. et magna ex parte unipara aunt, quae aolipeda, pancipara, quae hisulca, multípara, quae multi6da. cuiua rei causa est qnod magna ex parte magnitudinea corporis iia differentiis cliatinguontur. tamen non ita in omnibus est. magnitudo enim et parvitudo corporia causam hahent partns amplioris et parcioris, non aolipedis aut mnltiJidi aut biaulci generi.t ratio. cuiua rei teatimonium eat, qnod elephaa animalium maximnm idemque moltiJidum est¡ 10 camelus hisnlcum est, quod maximum ínter rcliqua est. nec aolum in pedeatrium genere, sed ctiam in "t'olatilium et nantinm magna paro m fecunda annt, paf"t'a perqnam fecunda, eadem de cansa. plantae etiam non qoae maximae sunt, plurimum aiTeront fructus. diximua qnam oh rem alia parere multa, alía pauca sua natura soleant aed huios quaeationis illod max.ime qois miretor in iia quae pariuat

mnlta, quod plemnqoe uno initn animalia id genns impleri cernuntur. semen autem maria sive ad materiam confert, se adhihens partem conceptos et miacens cum semine feminae, sive non eo modo, :o aed ut nos censemos, cogit conditqne materiam contentam in utero aeminaleque feminae excremcntum, ut suecos lactis humorem aat, cur tandem non unum efficit animal incrementi maioris. nt anccua in lacte non certa quantitate ad cogendnm describitur, aed qoo plus lactia plus socci subicrit, eo plus coloatri concrescit. seroen igitor trahi a locis uteri, atque oh eam rcm multa generari ¡,ro numero locorum el acetabulorum, quae unum non sunt, opinad nihil ratio nía est. aaepe enim eodem in loco uteri gemini consiatunt. 30 in genere etiam multiparo, cum plenos fetunm nterus fuerit, deinceps aliua ah alio iacere cernnntur; qood ex disaectionibus patet. sed nt per6ciendi cuiusque animalia certa est magnitudo, tum ad mains tum ad minos, qnem terminum non aupergrediuntur, at "t'el maiora nl minora endant, sed in medio magnítndinis spatio excessum defectumve ínter se capiunt, atque ita horno alins alio ao- 772 ctior eat et ceterorum qaodYis animalium, sic materia aeminalis, ex qua consistunt, non inde.linita est, nec in plus nec in minos, nt ex quantalihet poasint generari. quae igitur animalia ea quam diximns cansa plus excrementi aecernnnt quam utis ait ad uníos animalia originem, iis 6eri non potest ut ex eo toto unum gignatur anima~ sed tot numero gigni necease est quot magnitudinibus debitia praescripta aunt. nec Tero maria semen aut facultas contenta in maria aemine pltu quicqnam aut minua COtlstituit quam a natura sancitum eaL eodemque modo, si plus seminis mas emiserit aut fa- 10 cultatea piares in semine diYidendo contentas, nihilo maius ef6ciet, quamvia plnrimnm accesserit. imo contrarium aget: exsiccando enim corrumpet. neque enim ignis quo plus fuerit, -eo magia calefaciet aquam: aed certns caloris terminus eat, ultra quem si ignem augeas, nihilo reddes aquam calidiorem, sed facies ut magia naporetur tandemqoe deleatur el exsiccetur. cum igitur haec moderationem certam inter ae requirant, acilicet excrementum feminae et maria, qui aemen emittant, multípara animalia atatim emittunt lO quod aibi conTeniat, "f'ideUcet maa quod diYisum possit constitnere plura, femina tantum ut plura constituí possint. lactis autem illud exemplum simile non est. aeminia enim calor non modo efficit quantum, 1ed etiam quale quid: at aucci et coaguli calor quantum duntaxat constituí t. can1a igitur cur piures conceptos contrahanlor nec unnm continuum ex cunctis consammetur in multiparis animalibus, haec eat, quod non ex quantolibet conceptos inchoetu•·, sed ai aut parum aut multum admodum ait, gigni non possit. praescripta enim certaque est "f'Írtus et patientis et agentis. aimili modo in uni- 30 paria magnisc¡ue animalihus non multa ex multo excremento conaistunt, cum 10 iia etiam ex certo quanto certum quantum, quod con6citur, ait. plus igitnr materiae talis non mittit, ea qoam praediximua causa. quam autem mittit, talis per naturam cst, ex qua unua tantum conceptos generetur. qt•odai aliquando plus accesserit, tu m gemini nascentur. ex quo .lit ut haec portenta polios iuclicentnr, quoniam praeter aolitum, et qnod magna ex parte agatur, proTeniont. horno cum omnibua generihus ambigit: nam et uniparum et .a pauciparum et muhiparom interdom eat. aed maxime aua natura uniparum est. homore caloreque corporit multiparum est: seminis enim natura hnmida et calida est sed auae magnitudinis ratione pauriparum atqoe uniparum est. hinc tempus etiam uteri ferendí enorme unum hoc animal aortitum est: ceteris enim unum est tempus, homini "f'ero plura sunt, quippe cum et septimo mense et decimo nascatnr, atque etiam ínter aeptimum et decimum poaitis: qui enim mense octno naacuntor, eui minua, tamen vi.,.ere to possunt. coius rei causa accipi ex iis quae modo explicavimne potest. dixi de his in problema libas, atqoe de bis rebua ita clisteruisse atatuisseque sati, est partium autem aupervacuarum ¡raeter nattiram eadem causa eat quae gtminorum gencrationis. 1am enim ia concepto causa accidit, videlicet si plus materiae conaistit quam pro ipsiua natura partís ait: sic enim accidit ut vel para maior quam 1ustum ait ef.liciatur, Terbi gratia digitus aut manos aut pes aot aliud ex ceteris extremis aut memLris; vel Jisso concepto plurea reddantur, quo modo in DuvÜs Yertiginea gemiaantar. .lit enim

,,¡,_

DE ANIHALIUH GENERATIONE IV. ibi nt humor qni fertnr et pro8oens movetor, si in aliquid offenderit, aecetur et ex una in duu evadat constitotiones, quae eundem haheant motum. hoc eodem modo in conceptibus evenit. adnascuntnr partes illae vacantes, maxime quidem propioqnae, aed aliquando etiam remotae propter conceptua motionem, quaoqnam praecipue, qnod materiae exsuperaotia ihi redditnr, quo tandem decubuit: formam vero, ande soperfuit, inde recipit. quihos aotem gemina habere genitalia accidit, alterum maria alterum femioae, iis semper alterum ratom alterum irritum redditur, cum per alimeutum suhinde delitescat, qnoniam praeter natoram est. aguaJO tu m est enim modo ahscessns: nam et ahsceasns a.ssumunt aliquid nutrimenti, qnamvis post geniti sint et praeter natoram. sed si quod creat, omnioo aut superat aut snperatur, similia oriuntor duo; ac ai partim superavit partim aoperatum eat, alterum femina alterum mas generatur. nihil enim interest, de partibus an de toto dicamns, videlicet quam oh caosam alterum mas alterum femina gignatur. ubi autem partes eiosmodi desunt ut extrema aliqua aot alia quaevis memhra, eandem caosam esse putandom qnam si omnioo 173 quod gignitnr ahortum patiatnr. abortua autem conceptoum evenire complures certum est. diiTeront agnationes a parto multiplic~ quomodo exposui. moostra vero com Üs dissident eo quod plurihus coalescant. sed oonnulla hoc etiam modo veniunt, ai in parte maiore et praecipua quadam perversum est, ut ai qua gemino lieoe aut pluribus renibus oriuntor. tum etiam locis partium commntatis monstrom dicimus. quod diversione motuom translationeque materiae accidit. unnmne ao plora sit per coagmentationem, quod monstrilicom prodit animal, 10dicandum est priocipii ratione. verbi 10 gratia si cor para einsmodi est, qood onom cor habet, unom animal est, qnod duo, id duo eat animalia, quae aibi coaluerunt propter conceptnum coniunctionem. partes vero aopervacoas aratiooes esse declaratom iam est. accidit etiam aaepe ut pluribna ex Ü.S, quae ante oblaeaa non l'iderentur, animalibus 11m perfectis meatus aut adducti corporarentur aut dil'erterentar. iam feminis nonnullis os uteri compreasum corporatumque ah ineunte aetate ad tempus usque menstruo mm perseverll'it, mox urgentibos menstruis doloreque infestante aliis aponte disroptum est, aliis diasectum a medicis. nonnallae interierant, cam aut per vim disromperetur 1110 aut disrumpi non posset. paeris etiam qnibasdam genitalis postreroom, et meatos qua excrementum veaicae transit, non eodem tetenderant, aed infra meatos ille transegit. qoam oh rem demisaia clunibus mingunt; qni teatibua paollo in partem superiorem retractis, Yidentor eminos aimol et maria habere genitale et feminae. meatos etiam alimenti aicci coaloit aliquibaa bestiis, acilicet ovihas et quibosdam aliis: nam et vaccam fuisse Pirinthi accepimoa, cuí cibi excrementom per vesicam transmittebator, dissectusque anos denuo propere coalescebat, nec resecando nincere vitiom poteJO rant. de parto multiplici et paucifero, ac tl.e agnatione partium aat lll'fecto, atqae etiam de monstrilico parto, dictum iam est. 5. Animalium vero alía nonqaam aoperfetant, alia aaperfetant. quorum qaaedam enotrire auoa conceptos semper poasaot, quaedam interdnm poaaant interdam neqnennt. cansa cur non au& p~rfetent, est IJnod aiogula parinnt. aolipea eoim, .et q~ae iis ancllore• aunt ammantes, nunqnam auperfetant. fac1t emm earum magnitado ut excremeotum omne in conceptam absnmatur, qnippe cum in iis omnibos corporis ait magnitudo. qoae autem magno corpore sont, eorum fetos qnoqoe magni pro aui generis magnitudine instituuntur; ex quo lit ut elephantorum fetos magnitudine vitoli gestetor. multípara ideo auperfetant, quoniam piures conceptos auperfetatos qoidem alter alteri 1nnt. quae antem ex his magnitudine praedita sunt, at horno, ai alter co1tua proxime ah altero 10 acceuit, enutrire quod aoperfetatnm est possnnt: iam enim id evenisse Yisum eat. cuioa reí causa id qnod diximus est: eodem enim coito plus aeminia mittitnr, quod partitum multiplicare conceptum potcst, ai alterum post alterum accedit. aed ai iam aneto concepto coitos adhihetor, anperfetari qaidem potest, sed raro, quoniam u terus magna ex parte ad partum naque ae comprimat. ai tamen aliquando accidit ot auperfetetor {iam enim id eveniase constat), per6ci non poteat, aed couceptns abiguutur aimiles iis qaoa abortaa 1110

377

vocamus: ut enim in uniparo genere omne excrementum abaomitnr in id quod praecesserit oh corporis magnitudinem, sic in üa 20 fieri solet; sed iu illis statim, in bis cum iam fetos accrnerit: tune enim similem nniparis condicionem recipiunt. pari ratione sola animaliom mnlier et equa gravida coitum patiuntur. horno enim aua natura praefecuudum animal est; aliquid etiam in otero tum apatii tum excrementi superest, quanquam non tantum ut vel alterum possit alere. mulier itaqne oh eam caosam coitum recipit. equa autem soliditate suae naturae, et quod aliquid spatii in otero supersit, ut dictom est, amplios quidem qoam ut ah uno occupetur, aed artiua quam ut alterum pcrfecte possit saperfetari. libidinosa natura est eqaa, oh eundem affectum quo aolida omnia Veneris 30 annt appetentiora. illa enim ita se habent, qoia carent purgatione, qaae perinde est feminis ut coitos marihus: equa enim menstrua minime emittit. omnium autem viviparoram feminae solidae aant libidinoaiores. quoniam simili modo se hahcnt atque mares, qui semen genitale collectum non excernunt: feminis nanqne pnrgatio 174 menstruorum aeminis exitus est, cum menstrua nonnisi semen aint inconcoctum, at ante diximua. quam oh rem mulieres qnae incoutinentes ad rem V eneream aunt, libídine cessant, cum saepius generarint. iam enim seminale excrementmn, quod libidinem accendebat, emissum facit ne praeterea concombendi IIViditas stimnlet. in genere avium feminae tninus quam mares Vene•·em appetunt, quoniam uterum continent iuxta septum: mares contra saladores aunt, quoniam testes iutus habent retractos. itaque fit ut quae ex üs sua natura ahundant semine, coitum semper desiderent. femi- iO nae igitor huius generis propensiores ad coitnm sunt uteri desceosn, mares testinm retracto. diximus quam oh causam alia nullo pacto superfetent alia superfetent qnidem, aed conceptos interdum enutriant interdum non, et quam oh rem alia libidinoaa alía non libidinosa in eo genere sint. aunt autem nonnnlla superfetantia, quae longo etiam interposito tempore coeuutl.i possint enutrire conceptnm quem anperfetarint, ,.jdelicet ea qnorum genns aemine genitali abundat et corporia magnitudine caret et multa generat. cnm zo enim multiparum sit, uterum habet ampliorem; cum semine abundet, multom pargationis excrementiciae emittit; cnm corporis magnitudine careat, maioreque portione pnrgatio anperet quam conceptos desideret nutrimeutum, possont etiam postea conatitui animalia, eademqne enutriri ac perfici. uteri etiam eorum non se comprimunt, quoniam excrementum pargationis auperest. qaod mulieribus quoque evenit: fit enim nonnullis gravidis purgatio, et interdum quae ad finem usque perseveret. aed üs praeter naturam hoc evenit; quam oh rem fetua aflicitur detrimento. at eiusmodi 30 animalibus per natoram sic agitur. ita enim corpus eorum principio constitutum est, qaale corpus leporum est. hoc enim animal auperfetat, quippe qaod nec magoum sit et plara generet: multi&dum enim eat, tale aatem qoodvis piara geuerat. aemine etiam abandat, qnod elua hirsutie aigoilicatar. copia enim pili exsuP.erat: oam hoc unum piloa et aab pedibus hahet et intra geou. pili aotem abundaotia et hinoties copiam indicat escrementi. qoam ob 6 rem homines piloai libidinoaiorea et seminis copiosiores sunt quam laeves. lepas igitur aaepenumero fetos alios imperfectoa gestat, alios perfectos iam edit. 6. Viviparorum alia imperfectum animal pariunt alia perfectom, solipede1 et bisulcae perfectum, maltilidae complurea imperfectnm. cuins rei causa est qaod solipedes aingolos pariwt, bisulcae aut aingolos aot binos magua ex parte. enntrire autem quae panca gignuntur, facile pouuot. multifidae, qaae pariunt im- iO perfecta, omnea multiparae soot; quo fit ot partnm adhuc recentem alere possint, auctum iam adeptumque magnitodinem neqaeant: sed cum corpua ad nntriendom non aufliciat, partnm emittnnt ut ea qnae vermem parinnt: quaedam enim ex iis catnlos inarticulatos propemodom pariunt, ut Tolpes ursa leaena et alia nonnulla. aed omnia fere caecos, ot ea quae modo dix~ atqne etiam canis, lupa, lupus cervarios. aola inter mnltipara aua parit perfectos, eaque una evariat. gen~rat enim multos more mnltilidi generis, cnm et hisnlcum et solipes sit: annt enim locis qnihnsdam snes aolida aagola. puto igitur numerosa est, quoo.iam alimentum, quod in corporia 20 Bbb

378

DE ANIMALlUM GENERATIONE IV.

magnitudinem ab111meretur, in excrementum eeminale decedit. id enim ut solipee magnitudine caret. quin et potius quasi ambigens cum natura aolipedum bisulcum eat. hac igitur causa et unom parit et duos, et quod plurimum, multos. enutrit vero usque in linem quae peperit, propter aui corporis alimoniam probam: habet enim, ut solum pingue sois stirpibus, sic scrofa liüis alimentum copioaum et commodum. aTea etiam nonnullae imperfectos et caecos pariunt pullos, videlicet quae cum panae corpore sint multos progenerant, ut cornix pica paaser hirundo, et paocipari generis quae copiam aümenti parere una com prole non solent, ut palumbes turtur us color hnmidus, aicuti in alüs omnibus, iam antiquatus et tempore confeclus oh hnmoris copiam nigresrit. cunctorum enim huiusmodi et cutis et corium nigredinem accipit. fusca autem et rufa et llav~ aliisqne colorihus praedita, qnotqnot ad ariditatem perveniunt, priusquam humidum m ipsis absolute et ex asae in nigrum colorem commutetur. in ~ni- 10 bus autem haec praeter ordincm et incondite eveniunt, eorum ettam huiusmodi colores evaliant. propterea in universum videmus et coria et corpora mutuis vicibua ita se consequi ut colore respoudeaut. uam et hominum ruforum Tf'XC.:¡umt A.auxÓ=ppct, hoc est pili alborufi sunt, id est albo rufoque commist~ nigrorum autem nigri; et partirulatim quicquid in c01·pore album efllorescit, ibídem ex natura loci omnes albi pili suffruticant; sicuti in animalibus, quae ..-aria sunt, eodem modo pili omnes omnesque pinnae coria consequuntur. el haec secundum partem, haec secundum corpus tantum eveniunt. sed el ad eundem modnm sese hahent ungnlae, chelae, rostra el corno a: nam haec omnia in ni gris nigra, in albis 20 alba apectantur. cuius rei causa est quod in his omnibus alimentum per corium in exteriorem ambitum prolluit. quod antem haec ,·era et legitima cansa sit, hand sane difficile est ex mnltis perspicere, aiquidem puerorum omnium capita, dum parvi sunt, tufa suut ah Ccc2

388

DE COLORIBUS.

ioitio; qnod eveuit oh pancitatem aümenti. qnod idem ex eo probatur, quod ob eandem causam imbecilles rariqoé sunt capilli. quin etiam breves puea·is omnibus ah initio gignuntur, procedente autem aetate nigrescunt tune, cum capilli rursus colorem trahunt ex mul30 titudine defluentis alimenti. quod eodem modo contingit cil·ca pohem et harbam, qnando primum incipinnt pubescerc et harbam emittere ¡ quarum u traque in ipsis exordiis cito rufescit oh paucitatcm humirlitatis, quae et in puhe exarescit: cum autem eondem in locum copiosius alimentum demanar.e coeperit, rursns nigreacont. i9S aont et pili qui in corpore rufi plurimum temporis manent oh inopiam alimenti, quoniam secundum tempus qoo angentor, et hos aimiüter contingit nigrescere, sicut hoc ídem evenit tam pilis pubis qoam capitis. hoc aotem ex eo liquet, qood quaeconqoe longiores habent pilos, ut plurimom ea parte, quae corpori proxima est, nig,·iores habent, qna parte aotem in fastigiom exsurgont, Havescnnt magia; quales ovium e,qnorum et homiunm. ill:.. enim pilorom para oh alimenti paucitatem in eam defluentis cito exarescit. eodem to modo Pt nigrarum avinm pinnae, quae corpori viciniores annt, ceteris omnibus sont nigriores: at qoae in sommo, Haviores. ad enndem modo m ae hahent et qoae circa collum, et omnino qoaecnnqoe pardos habent alimentum. quod hinc f~tcile patet, qnod omnia sub perfectionis tempus, ·cnmqoe iam prope absoluta sunt, pilos tranamotant et rufa efficiuntur, qnoniam alimento rursus deficiente celeriter siccescunt; denique alba prios Jiont quam humor nigrescat, insito in ipsis alimento iam excocto. sed hoc maxime omuiom in iuanentis manifestom est: omuiom enim pili albi Jiont. Jlam cum 20 partes non possint ex aequo alimentum attrahere oh caloris imbecill.itatem, humidum cito exarescena .&t alhum. eademque causa partes temporibus .&nitimae omniom maxime caneacont; et in uniTarsum circa loca infirma et lllhorantia hoc eTenit. praeterea et circa haec loca in primia in hunc colorem fit motatio, cum propriam lJaluraan immotaverint. nam et lepua iam factus eat candidoa, aliquando etiam niger visus eat, et cervus, el uraus, et cum ütia aeque coturnix et perdilt et hirundo. qnando enim a primia natalibos huiusmodi infirma gigoontur, ob inopiam alimenti mtem!O pestive ac praepropere maturescentia alba fiunt. sic et poeri quidam protinus capita hahent albicantia et cilia el supercilia, qnod ceteria appetente senio coutingit; "id que iodubitato propter in.&rmitatem paucitatemque alimenti: hoc enim illud est qood canitiem b inYehit. proinde animalia alba pleraqoe omnia infirmiora annt qnam nigra. nam haec antequam absolutom incrl!mentum capeasant, propter paocitatem tennitatemqoe alimenti iam matara alba efficinntur, eo more qoo aolent fructoa, qootqnot laborare et aegrotare contigerit: hi enim mnltom ante tempus oh imbecillitatem matorescunt. quaecunqoe aotem fiont alba, multnm a ceteris differunt, sicut equi et canta. huiosmodi aottm onmia transmotant eum, qni aecundum natnram est, colorem in album. quod non alinnde quam ah inopia alimenti provenit. homidum enim in hoinsmodi to"non Tetustescens, sed absomptum ah aogmento, atrum ef&citur. plorima enim aunt ex üa e\ hnmirla et frugiCera, ratione honi notrimenti: oh id non commutant pilos in colorem albnm. qood ex eo pcrspectum eat, qooniam nigra anteqoam caneecant, rufa endont.

800

alimento in illis deli.ciente et plus nimio iam excocto; qnae demnm postea exalbescunt. sed enim nonnolli snspicantor nigra omnia .6eri ea cansa, qnod eorum alimentum a calido adurator, sicuti sanguinem el aliorom nnomqoodque; qua in re fallontur: quaedam enim animalia protinoa et ah ipsis usqoe incunabnlis nigra nascuntur, 20 aicot canes capellae hoves et in nniversnm omnill quorum pili et coria a primis usqoe initiis alimentom habent. proced!'nte autem aetate mious nigrum colorean defendunt. quod non sic decehat, aiqoidem oannium tales esse pilos in ipso aetatis vigore par foit tune, com in ipsis etiam plorimum calor viget; atqoe ita omnia potius a principio canescere: multo enim imhecillior ah initio omniom calor est qoam eo tempore qno eorom pili incipiunt inalbescere. perspicoom et hoc est in iis quae alba sunt: ex üs nanqoe qnaedam protinus sunt colore candidissimo, quaecunque scilicet eorum plo- 30 rimum hobent a principio alimentnm, neqoe ínsitos illi humor ante tempus e:xarescit; quae progresa~ deinde aetatis !;«Y~cl (id est flava) evadont, parciore acilicet alimento postmodom in iis deHuente. quae autem in ipsis qnidem crepondiís Hava Jiont, postquatd ad aetatis summum vig~rem pervent'runt, caadidis"ima, sicut et avium 799 colores rursus transmotantur alimento in ipsis deficiente. et id aaoe patet: omnia enim haec circa collom etiam Havescunt, et omnino omnia quae i~ ipsis rarescunt, alimento in ipsis deli.ciente. sed hoc quoqoe planum est. sicut enim rufum in album commotator et nigrum rorsus in rnfnm, eodem pacto et albom in flnum. contingit aotem et hoc in plantis: nonnollae enim ex posteriore concoctione iterum recnrrunt in priorem. et hoc praecipne in malo punica compertnm est, et hoc ipsum ah initio: acini enim .&unt pn· 11' nicei ¡ ítem et folia, oh paocitatem concqcti elemen~; posterioa autem rursos in herbeceum colorem transmotantnr, moho alimento defluente ocum concoctio non potPst eodem modo pervincere¡ postremo, alimento iam concocto, rorsus lit color punicl'us. nl aotem in nniversnm dicamoa et de aliorum pilis t't pennis, omnia commotationes accipiunt, haec quidem, u( dictum est, alimento in ipsia deficiente, haec autem I'X adverao redundante, ptopter qnod alía alüs temporibos aetatis candidüsimos aut nigerrimos hahent pilos, aiquidem et corvorum pennae postremo in colorem HaYllm trana- 6 motantur, cnm scilicet ah alimento destitoontur. ex pilis aotem nulius neque poniceom neqne porpnreom neqne prasinum seo viridem neqoe omnino alium huiosmodi colorem habet, quoniam omnt'a hoiosmodi colores fiunt admisto ipais solis splendore. pilü antem etiamoom hnwidis in carnia colore motationea contingont, et ip• uullam admistionem capiont. id autem manifeatnm est: ex pennis enim, qoae generaotur a principio, nolla eo modo lit qno so pili fiont. aed aviom qoaecunqoe variae sunt, omnes, ut ita dicam, nigrae spectantur, sicut pavo et colomba et hiruudo. posterins autem tales varietatea omues assumoot, com ipsarum concoctio iam extra corpus ait, tum in pennis lnm in vaginis. qoare evenit, aicot et ipsis plantía, horom scilicet concoctionem extra corpus fier~ si,. quidem et reliqoa animalium, tam aquatilia qoam rel'tilia, conchylia etiam, omnifarias capiont colorum formas tone cum multa in ipsia .&t concoctio. el ex iia quidem qoae dicta aont, possit.quiapiam colorum apecnlationem agooscere.

DE liS QUAE SUB AUDITUM CADUNT, SIVE DE AUDIBILIBUS INTERPRETE FRANCISCO PATRICIO. "VocA vero omnea aecidit lieri et aonoa Tel corporibna -rel afire ad corpora incidente, non qoia aer figuretur, ut putant qnidam, eed

quia monator aimiliter ae ipaum eolligena et extendeos et comprehendena. ad haec collisua ob epiritae et chordarum factaa

DE A UDIBILIBUS. percossio~e~. qua~do enim co?seque~tem a~~e.m.percnsserit.sp~~itos mcidens 1ps1, aer 1arn fertnr VI, prOJ:IIDD~ .a1b1 1mpellens ~~~uliter! ita ot un dique :roce~ exten.dat tandem,. 10 quan.tuJ~ acc1~1t .Jie~ ai!ris motmn. d1ffund1tur emm ad plura VIS motos 1ps1us facb, stcub etiam spiritus a fluviis et a planitie exspirantes. vocom vero caecae quidem sunt et nuhilone, qnaecunquc sont ibi suffocatae. lncidae vero ai sint, procol protendunt et omnem iinplent continuum locom. respiramos quidem aerem omnes eundem, spiritum vero et voces emittimos varias ob sobiectorom vasorom differentias, per 20 qnas cuinsque spiritus transmittitur ad exteriorem locum. haec aotem sunt arteria et pulmo et os. plurimam ergo differcntiam efJiciunt vocis tum acris percussiones tum oris Jigurationes. manifestnm vero id est. eteuim sonorom differentiae omnes Jiunt oh hanc cansam. et eosdem videmos imitantes et equorom voces et ranarum el lusciniarum et groom et aliorom animalium fere omnium, eodem utentes spi1·itu et arte1·ia, eo quia aerem differenter emittant ex ore. multae vero avium cum andierint, imitantur aliarom voces so oh dictam causam. pulmo·antem com fuerit parvos et densos et dorus, neque suscipere potest aerem multum in se, neque emittere rursum extra, neque percnssionem fortem nec rohustam facere spiritus. quia enim cum sit duma et densos et colligatus, non potest accipere dilatationem ad multum locnm, neque rursus ex multo & intervallo colligens se ipsum expeliere vi spiritum, qnemadmodom neque nos follibus, qnando foerint duri, neqne dilatari neqne-comprimi possint facile. hoc nanqne eat quod facit spiritu~ percusaionem validam, quando pulmo ex multo intervallo colligens ae ipsum expellit aerem violenRr. manifestum vero hoc est. neque enim aliarum partium olla ex parva distan tia potest facere percnssionem validam. neque enim crnri posaibile est neque manui percutere t o rohostae, neque proiicere procul percussum, ni..i qni.. ipsi.. utri..qne ex multo accipiat plagae distantiam. si autem non, dora quidem 6t percussio ob intcnsionem, proiicere vero non potest procul per~ussnm, cum neque catapultae longe posaint iacere nec funda, neo arcns, si fuerit durus, ncc possit Hecti neque reductionem nervis accipere ad multum locum. si vero magnos pnlmo fuerit et mollis et validos, multum acrem potest suscipere, et hunc emittere rureus, recondena ut voluerit, oh mollitt1dinem et quia facile ae ipsum :ro constringat. arteria vero si long¡¡ fuerit et arta, difficulter emittit extra v,ocem et vi multa, oh longitudinem lationis ipsius spiritns. manifestum vero est: omuia enim quae longos habeot eolios, sonant violenter, veluti anates et grues et galli. magia vero id perspicuum in ipsis: 01nnes enim difficulter implent bomhyces, et cum contentione multa, oh longitudinem distantiae. ad haec vero epiritos oh angustiam loci, cum extra pulsos in externom locum excidit, Jtatim diffunditur et di..pergitur, sicuti etiam fluJ:Us lati per 10 euripos, ita ut non possit vox accidere neque extendí ad multum locum. simul vero etiam difficile condator necesae est omnium talium spiritns; et non facile subministretur. quorumcunque nro magna est distantia arteriae, talium qnidem extra trausmittere contingit •piritum facile, intns vero latina diffundi oh amplitudinem 801 loci, et vocem Jieri vacuam et non consistentem. ad haec non posaun! di vidi apiritu tales, qnia non confirmatur arteria ipsorum. quorum vero est inaeqoaliter et non undequaque habent distantiam aimilem, hoa necease est omnibns participare difficultatihus. etenim inaequaliter ipsis necease est apiritum ministrari et pelli et per alium locom diffundi rorsus. brevi veró arteria existente, celeriter quidem necease est spiritum emittere et p¡ercuasionem nlidiorem fieri eo ai!ris, omnes ver_o tales acutius sonare oh celeritatem lationis spiritus. non solom vero accidit nsorum differentias sed etiam puleiones omnes voces alterare. quando enim fuerint humiditate multa rleni pulmo et arteria, distrahitur spiritus, et non potest trausmitti ID externum locum continue, quia.impingit, et Jit crasaus et humidus et difJicnlter mohilia, sicuti circa catan-hos et ebrietates. si Tero aiccus fnerit spiritus, omnino asperior 6t TOJ: et dian1pta. continet enim humiditas, si ait tenuis, aerem, et facit qnandam voRO cis simplicitatem. vaaorum ergo differentiae, et passionum qnae circa ipsa .&unt, tales •ingulae efliciunt. vocea vero 'Jidentur quidem eaae, aecondom qoos singulae .&ont locos, audimus vero i.psaa 10

389

omnes, qnando nobis incidunt ad aoditom: impulsos enim a percussione aer qoadantenus fertnr continuos, deinde paulatim aemper dimovetur magia, et hoc cognoscimos omnea so nos et procnl Cactos et prope. clarum -vero est. quando quis accipiens vas .1\glinom vel tib1am vel tnham apponat alteri ad anditum et per haec loqoatur, omnes videutur voces omnino esse prope auditum, quia non disper- 30 gitur aer latos, sed conservatur vox similis ah ambiente organo. sicuti ergo etiam in pit.:tura, quando quis col~ribus hoc quidem simile fecerit longinquo aliud vero propinquo, id quidem nobis Tidetor recessisse picturae hoc vero eminere, otrisque tamen ipsia existentihus in eadem superficie, sic etiam in aonis vocis, qnando haec quidem iam resoluta incidit ad anditom illa vero continua, ambabus ipsis advenientihus ad eundem locum, haec quidem ~ esse procul videtur ah auditu, altera ve ro esse prope, quia illa quidem longinquae aimilis sit, haec ve ro propinquae. clarae vero ~ maxime .&uut voces, quia exacti sint soni. impossihile enim eat non perfecte bis dearticolatis voces esse claras. quemadmodum etiam anolorum sigilla, si non exsculpantur exacte. quare neqoe pnelli possunl loqui ciare neqoe ehrii neque senes, neque ,uicunque natura halbi sunt, neque omnino qnorumcunqoe sunt inguae et ora difJicnlter mobilia. sicut enim et aerea et cornea consonantia faciont organorum sonos clariores, ita et in locutione multam to obscuritatem efficiont excidentes spiritus ex ore, quando exsculpautur similiter. non solum vero sui ipSOIJlm quandam demon8trant obscuritatem, sed etiam dearticulatos sonos impediunt, non simili ipsornm facto motu circa auditum. qnare etiam magis unum sudientes intelligimus quam simul multis idem dicentihus. sicnti etiam in chordis. et multo minos, si quis accinat ad tibiam simul et ad citharam, quia confundantur voces ab aliis. non minime vero hoc in symphonüs claronr est: otros que enim occultari accidit sonos ah ID invicem. obscnrae ergo voces .&unt oh dictas causas. ltteidae vero Jiunt, sicuti in coloribus. ibi enim qui maxime possunt visom movere, hoa accidit c