Alfabet Heraldyczny 83-7129-476-X [PDF]

Zitiervorschau

Alfabet heraldyczny

Pawe Dudziski

Alfabet heraldyczny

D

DIOGENES

Opiniodawcy dr Jerzy Kochanowski prof. dr hab. Stefan Kuczyski Ilustracje

Pawe Dudziski okadki

Projekt

i

koncepcja graficzna ksiki

Cecylia Staniszewska

Wykonanie map Kartografika, Warszawa Redaktor tekstu Zofia Pol ubiec

Redaktor techniczny Alicja

Jabloska-Chodze

Korekta

Anna Naczulska Nadzór redakcyjny Elbieta

Gomuliska

Copyright

© by Bertelsmann Publishing

Warszawa 1997 Diogenes, Warszawa 1997

wiat Ksiki, Warszawa 1997

Monta

elektroniczny

Page Graph, Warszawa

Druk

i

oprawa

Drukarnia Naukowo-Techniczna, Warszawa

ISBN 83-7129-476-X Nr 1704

Spis treci co powinnimy wiedzie przed lektur

ksiki

'

1.

Wstp,

2.

Rys historyczny

/ /

3.

Z czego skada si herb

/

czyli

3.1.

Tarcza

15

3.2.

Korona

20

3.3.

Hem

3.4.

Labry

25 2^

28

3.5.

Klejnot

3.6.

Paszcze

28

3.7.

Podpory tarczowe

29

3.8.

Insygnia

3.9.

Ordery

30

3.10.

Dewizy

31

3.11.

Zawoania

31

wadzy

30

4.

Znaczenie pól tarczy herbowej

5.

Znaczenie barw

6.

5

33

w heraldyce

38

5.1.

Barwy

38

5.2.

Futra

5.3.

Damaskina

43 4"

5.4.

Barwy na flagach

48

Goda

51

6.1.

Figury heraldyczne

6.2.

Herby

51

mówice

62

5

SPIS

7.

TRECI

6.3.

Mobilia

6.4.

Ideogramy

168

6.5.

Herby puste

171

63

Praktyczne wykorzystanie symboli czci

172

zaszczytnych tarczy na oznaczenie piastowanych

7.1.

Wykorzystanie

7.2.

Udostojnienia herbów

7.3.

Udostojnienia

godnoci 172 .

w heraldyce zachodnioeuropejskiej

173

7.4.

w heraldyce miejskiej Udostojnienia w polskiej heraldyce szlacheckiej

7.5.

Herby napoleoskie

180

7.6.

Capo Herby zoone Herby panujcych Odmiany stosowane przez potomstwo posiadacza herbu Herby kobiet Herby bastardów Odmiany herbowe w heraldyce polskiej

182

7.7. 7.8. 7.9.

7.10. 7.11. 7.12.

7.13. Uszczerbienie, zaprysk,

176 .

.

.

.

178




g E

ESP3CU^T3

•-

s

umiarkowanie

ametyst

a

-^

4_>

£ N

C

o £ *?3

-N

2 2 « o co co -ni a

-5

wstrzemiliwo

Merkuiy

•

vi

j2

ND

CU

%

0-

23

S-c

jb

2

C3

_^

•NI

CO

CU NI

B ^^ E 3 co E is ^ SS S

•SSSa

^6$ 2

O •u -to

-7-,

T3 0C

S "8 u r3 g 1 •% '£ O O N g 2 ^,_o U rt g o c C i^"0 i= 2 c ^ ^ ti -He ^ s§ n E gc o ^ n

^ &]|

•U

-u -ryj

"S

g

£

_£ _2

N

s_

_E T3

ȣ.

co

>•

C3

e

aJ

-f
/.i( )l

w

herbie

Wieruszowa Ryc. 215 Krowy w herbie hrabstwa Bearn

KRÓLIK- fakt, i chtnie szuka schronienia w bruzdach, czyni z niego symbol zamiowania

w

pokoju. Jego liczne potomstwo

k zmysowoci,

Ryc. 214 Zodiakalny emblemat

z tej

do ycia

tumaczono

wiel-

przyczyny sta si symbolem

podnoci, liczebnoci rodu.

Kozioroca

KRUK - w

staroytnoci

uwaany za najinteligentpowodu symbolizuje

niejszego z ptaków, z tego

KRAB -

ze

wzgldu

chroni, symbolizuje

na

cik

ciko,

wszechwiedz. Spotykany czsto na cmentarzach.

skorup, która go

powag,

wano.

dzwonnicach kocioów, sta si symbolem modlitwy, kontemplacji,

KROKODYL ofiar, a

po

legenda mówi,

e

czynic to

skoro pochwyci

opakuje j gosem aosnym oblewa zami, poera. Podobnie czyni obudnik, który i

chwili

99

z

e czsto yje sam. W zwizku z jego obecnoci

zwaszcza

wyboru.

na polu bitwy przypisywano

mu cnot

Samotniczy tryb ycia uczyni

te

z

odwagi.

niego symbol

6.

Kruk

Benedykta

chlebem

z

w

dziobie jest atrybutem

Pawa

z Nursji, Eliasza,

dziobie nawizuje

mówicy

rk

ze

wzgldu na swe

gotowo do czynnej Dewiza ksit Burgundii Ordei

(ryc. 218).

Zob. baran, krzy Pa-

leologów.

za-

pogaskiej królewny wspiera go

morze piercie

kruk, który przenosi za

zarczynowy

w

Oto

z VII w.

(ryc. 217).

Zotego Runa

ru

do legendy o w. Oswaldzie,

mczenniku, królu Northumbrii biegach o

pomocy

piercieniem

z

KRZEMIE -

I

przeznaczenie symbolizuj

Pustelnika, któ-

rym przynosi poywienie. Kruk

w

KRZESIWO

samemu

czowieka, który zawdzicza wszystko sobie.

GODA

namawia królewn do polubienia

i

ksicia. Kruk przenosi relikwie

witego

Ryc. 217

na szczyt

Krzesiwo

drzewa, które od razu si zazielenia. Kruk jako

i

krzemie

emblemat króla wgierskiego Macieja jako

towarzysz osób parajcych

si czarami sta si sym-

bolem nadwiadomoci, daru przepowiadania,

Korwina (1443-1490)

ta-

jemnych si pomagajcych czowiekowi; dwa kruki skandynawskiego boga wojny,

poezji, magii

-

Ody-

nosz nazwy: Huginn (myl) Muninn (pami). Dwa kruki w herbie opactwa Einsiedeln

na (Wotana)

s

i

mczesk w je

w.

atrybutami

w

Meinrada, który poniós

tym miejscu

herbach: Korwin

stojcy na

lecym

lepowron

(na

em),

pniu

podkowie

w

861

w

-

(ryc.

216),

zawieczonym

krzy-

ostrzewi)

z

wgierskiego rodu Hunyadich (na ce, z

piercieniem

Kruk wystpu-

r.

piercieniem

dziobie,

krzyu kawalerskim).

(na

Jezierza

(z

w

dziobie).

K

mier

ulistnionej

Ryc. 218 Krzesiwo

i

krzemie

jako dewiza

Godo

ksit

Burgundii

gaz-

Wedle legendy kruk

uratowa króla Wgier Macieja Korwina, przeno-

w dziobie herbowy piercie w ten sposób przyjació, którzy

szc jc

KRZEW GOREJCY - jest symbolem

zawiadamia-

i

heraldyki kocielnej, nawizuje

wydostali go

z wizienia.

z

Ksigi Wyjcia

sk, bo ponie Ryc. 216

je

w herbie rodowym

Kruk

skiej

Mio

Symbolizuje

nie spala si,

dla

Mojesza Bo-

Kocioa, który znajduale

pomienie

mog go zniszczy. Jest godem Kocioa pre-

zbiteriaskiego

przypisujca zadomowienie

si kruka

(ryc. 219).

typowym

wizji

si poród pomieni przeladowa,

te nie

Korwin. Istnieje hipoteza

i

do

w Szkocji.

w heraldyce pol-

rycerzom towarzysz-

cym Wadysawowi Warneczykowi w nieudanej wyprawie na Turków,

walczcym póniej pod znakami Janosza Hunyadiego.

Ryc. 219

Krzew gorejcy

Kruk by popularnym Anglicy zdobyli na „Kruka",

Clontarf

jarl

w

godem wród

Duczykach

w

878

wikingów.

Sigurd z Orkadów, który

1014

wygldajcy na

r.,

równie posiada

wietrze niby kruk

sztandar

r.

pad pod

taki

w locie.

sztandar

KRZYWA litery S.

Symbolizuje

100

-

tak

okrela si figur

Herby: Szreniawa

rzek

(ryc. 220).

(z

w

ksztacie

krzyem), Druyna.

6.3.

W»

MOBILIA

Ryc. 220

Krzywa w

herbie

Szreniawa

KRZY

-

uywanych by znakiem

jeden z najstarszych znaków

ju od czasów

przedchrzecijaskich;

Ryc. 222 „a ten

religijnym,

przez

swoj mier uczyni go symbolem chway

krzyem bowiem zwycione bywaj biesowskie, krzy bowiem kniaziom na wojnach sia krzya:

maga, na wojnach

krzyem

tarcza,

mitk

aeby aden

z nich nie

siy

ucieka

przed niewiernym..."

po-

ochraniani wierni ludzie

zwyciaj wrogów przeciwnych, krzy bowiem rycho wybawia od napaci wzywajcych go z wiar" (ryc. 221 a, b). W krgu „Opowieci Okrgego Stou" krzy

suy jako

niechaj im

tryumfu. Stary latopis ruski powiada: „...wielka jest

i

znak tryumfalny

astronomicznym, zdobniczym. Chrystus

z tarczy sir Galahada,

bdcy

zreszt pa-

mia moc uzdrawiania, przynosi zgub temu, kto nie by godny nosi tej tarczy. Do upowszechnienia symbolu krzya przyczynia si w duej mierze legenda zakonów rycerskich. W XIIIZbawiciela,

Rzec

mog zgbi duszy

Templariuszom krzy i paszcz

Za przykad winne suy,

Ukaza wntrze pikne, zacne

Bo paszcza biel oznacza Pokor

i

czysty

ywot,

-wiecznym poemacie Guiota de Provins czytamy

A krzy ad i pokut.

(patrz ryc. 222):

Przeto rzec

mog bez ohydy,

I na paszcz,

na pier im dano

Krzy jako godo, aby chciwo Ani pycha

Jak

ich nie skalay.

kleryk, który

wzrok kieruje

Ku pismu, aby wiedz posi, Tako templariusz winien patrze I widzie krzy i drog, Gdzie Bóg go stawia, gdzie Bóg go widzi.

i

Ryc. 221

W

i

/asach przedheraldycznych

krzya, by

w ten

panujcy uywali znaku

sposób podkreli swoj przynaleno

do rodziny chrzecijaskiej: a) znak bity na monetach króla Franków Chlodwiga II (638-657); b) znak bity na monetach

wadców i

- Krzy w. Andrzeja - zob. krzy ukony (ryc. 223). - Krzy ankowy (cna ansata) - w pimie hieroglificznym wyraa ycie plon. Jest to rysunek klucza luz Nilu, uyniajcego kraj swym wylewem. Chrzecijanie z krgu kultury egipskiej widz w nim Chrystusa - dawc ycia aski. W ezoterycznej in-

polskich: Mieszka I, Bolesawa Chrobrego Bolesawa Krzywoustego. Podobny znak nosi

na proporcach

ksi Normandii Wilhelm Zdobywca.

i

terpretacji

tego hieroglifu

oznacza wschodzce

soca

101

(ryc. 224).

linia

pozioma

z

ptl

soce, pionowa - promie

6.

GODA

- Krzy

celtycki

- przedstawia ma ukrzyowanego

Chrystusa (koo jako symbol Boga). Niektóre interpretacje

wi

to przedstawienie z filozoficzno-ezo-

terycznymi rozwaaniami na temat Osi wiata. Sym-

bolizowa

moe

nurt chrzecijastwa „wyzwolone-

go" spod dominacji kultury ródziemnomorskiej Ryc. 224 Krzy ankowy

wersj

a

tzw.

krzya Atlantydy

-

by

take uproszczon

(trzy

koncentryczne ko-

chrzecijastwa Pónocy. Ma

otaczajce przecicie ramion) jako planu miasta

(ryc. 227).

- Krzy w.

Antoniego

- ma

ksztatt laski

Zwany

tego pustelnika (zob. pastora).

zczonym

dawc

dug wizji w. Jana i

i

Mówi o boskoci

koniec).

na.

Chrystusa.

We-

i

9,4) jest

23

znakiem wy-

Bóg stanowi pocztek

niec wszystkiego (krzy Tau).

i

uywa

zacza go

uywa

emblematu caa franciszkaska rodzina zakon-

Niezalenie od

tej

symboliki

jest dla pitagorejczy-

tego:

w misteriach

sprawiedliwoci,

i

dionizyjskich oraz

w kul-

zyny.

biaoruski,

zwany

inaczej

krzyem w.

Symbol prawosawia na tych terenach

celtycki

mioci, radoci, pokoju, cierpliwoci,

uprzej-

moci, dobroci, wiernoci, agodnoci, opanowania,

pobonoci, wytrwaoci. Godo Za-

konu witego Ducha

cie Mitry (ryc. 225).

- Krzy

Krzy

- Krzy witego Ducha — podwójny z rozdwojonymi kocami - nawizuje do 12 owoców Ducha wi-

ków znakiem witym, oznaczajcym centrum wiata, panujcej nad wszystkim siy soca, stosowany eleuzyjskich

Ryc. 227

ko-

Symbolu tego

Franciszek z Asyu, a za nim

jako

(na

i

K 53 R

-

A Q

proroka Ezechiela (Ksiga Ezechiela, 9,4) (Apokalipsa, 7,2-3

brania tych, dla których

w.

wi-

krzyem

(cnix commissa). Oznacza Chrystusa

wszelkich ask, zwaszcza z literami

pocztek

tego

jest

(ryc. 228).

Eufro-

(ryc. 226).

Ryc. 225 Krzy w. Antoniego

Ryc. 228 Krzy witego Ducha

102

6.3.

M0B1LIA

Ryc. 229

Krzy

grecki

Ryc. 231

Krzy

Ryc. 232

Ryc. 230

Krzy jodowy

Krzy w. Jakuba

- Krzy

pochodz

dziaanie

je

nia

uadrata) -

grecki (crwc

wizerunki

z IV w. Linia

najstarsze jego

pionowa obrazu-

przenikajcej ziemskie poczyna-

laski

w

czowieka, wyraone lini poziom;

krzya

to

wspólne dziaanie przenika si

znaku

jednoczy

i

— Krzy kocielny — wzorowany na krzyu uywanym

w

procesjach, jest

polu wiaty,

— Krzy kryje

w

jest

godem

zakonu

rycerskie-

uywany przez

niektóre ru-

- Krzy

odnowy Ko-

tzw.

nazwie. Obecnie

cioa (ryc. 230). - Krzy jerozolimski Godfryda go.

Godo

kotwiczny

234).

- w

formie krzya greckiego

Królestwa Jerozolimy

Zakonu Grobu

i

witego. Take emblemat Ziemi witej, ram' nierzadko na

Symbolizuje

pi

pamitk ran

laskowany

-

kryje

przybie-

odbytej pielgrzymki.

Chrystusa ukrzyowanego

w

sobie cztery

bdcy

heraldyków fiskich

- symbolizuje zwizki z tym kra-

ki

jody

- Krzy i

je

w herbie Kalabrii,

kolonii hiszpaskich

w Ameryce

(ryc. 237).

- Krzy

Legii

Honorowej - ustanowiony przez Na-

poleona Bonapartego

w

1802

r.

maltaskiego (ksztat ramion) gwiazdy (zob.)

nawizuje do krzya i

piciopromiennej

(ryc. 238).

soca

-

dzieem wspóczesnych

stanowi

bd runy Man Y kolisty

cztery stylizowane

azjatyckich, jak

nów. Symbol cyklu rocznego z

gaz-

(ryc. 232).

przedchrzecijaski symbol wiata

zarówno u ludów

zwizku nieba

ziemi

litery T.

crwc commissa (zczony). Znak Chrystusa,

(ryc. 231).

- Krzy jodowy jem. Jego ramiona

krain:

(ryc. 235).

dawcy wszelkich ask, take znak wybrania. Wystpu-

godo przez obrocy Grobu wite-

przybrany za

Bouillon jako

z

-

sobie cztery kotwice, symbole nadziei. Wy-

Piemontu, Gorycji, Gradyski

chy katolickie zmierzajce do duchowej

tej

symbolem dzie dokonanych na

religii (ryc.

stpuje jako historyczne godo austriackich

(ryc. 229).

- Krzy w. Jakuba go o

jerozolimski

(zob.

i

koo)

i

Germa-

zasady twórczej,

Ryc. 233

(ryc. 233).

Krzy

103

kolisty

6.

GODA

Ryc. 238

Krzy

Ryc. 234

Legii

Honorowej

Krzy kocielny

^>