Acta Franciscana Hercegovinae
 9536364433, 9536364441 [PDF]

  • 0 0 0
  • Gefällt Ihnen dieses papier und der download? Sie können Ihre eigene PDF-Datei in wenigen Minuten kostenlos online veröffentlichen! Anmelden
Datei wird geladen, bitte warten...
Zitiervorschau

ACTA FRANCISCANA HERCEGOVINAE Svezak I.: 1206.-1699.

ZIRAL - ZAJEDNICA IZDANJA RANJENI LABUD Knjiga 174 Biblioteka FONTES Knjiga ... Urednik

Serafin Hrkać Copyright © FRAM-ZIRAL CIP - Katalogizacija u publikaciji Nacionalna i sveučilišna knjižnica - Zagreb UDK

ISBN

953-6364-43-3 (svezak I.) 953-6364-44-1 (cjelina)

Acta Franciscana Hercegovinae Svezak I. 1206.-1699. Sabrao i za tisak pripremio

Fra Dominik Mandić Novo izdanje priredio i nadopunio

Fra Bazilije S. Pandžić

Mostar 2007.

KAZALO - INDEX RERUM

Uvodna napomena .......................................................................7 Kratice /Abbreviationes/ ..............................................................9 Arhivske oznake /Sigla ex archivis/ ...........................................10 Vrela i pomagala /Bibliographia/ ...............................................11 Predgovor / Praefatio/ ................................................................19 Isprave /Documenta/ ..................................................................23 Kazalo osoba /Index personarum/ ............................................631 Kazalo mjesta /Index locorum/ Summarium .............................................................................647

Uvodna napomena Godine 2003. ZIRAL je objelodanio dvije knjige pod naslovom Acta franciscana Hercegovinae, vol. II (1700.-1849.) i vol. III (1850.-1892.). Namjera toga izdanja bila je nastaviti Acta Franciscana Hercegovinae, vol. I (1463.-1699.), djelo koje je god.1934. izdao nezaboravni fra Dominik Mandić. Kako je ovo izdanje o. Mandića postalo gotovo nedostupno mnogima koji se bave franjevačkom prošlošću u Hercegovini, nametnula se potreba pripraviti novo izdanje toga korisnoga djela. Priređujući ovo novo izdanje, smatrali smo potrebnim u njemu donijeti neke nove izvore koji su postali poznati nakon prvoga izdanja. Osim toga, budući da je o. Mandić u svom izdanju započeo iznositi izvore za franjevce u Hercegovini s godinom 1463., očito imajući u vidu franjevačku povijest u Bosni i Hercegovini pod turskom vlašću, izgledalo nam je uputno uzeti u obzir i prijašnje razdoblje, jer su franjevci i prije dolaska Turaka imali veze s područjem Hercegovine. Pače, da bi se bolje shvatilo djelovanje franjevaca u Hercegovini, unijeli smo osnovne isprave za franjevačku povijest uopće. O. Mandić poredao je izvore kronološki i označio je svaki izvor arapskim brojem. Kako smo u ovo novo izdanje unijeli nove izvore, prijašnje brojenje nije odgovaralo pa smo ih označili svojim brojevima, a brojeve o. Mandića donijeli smo u zagradama. Budući da su u izdanju o. Mandića kod tiskanja pojedinih izvora ostale neke tiskarske pogreške, nastojali smo ih ispraviti. No, ostavili smo jezične pogreške koje se nalaze u izvornim ispravama. Pripravljajući ovo izdanje, služili smo se mogućnostima koje pruža računalo. U tome nam je mnogo pomogao fra Draženko Tomić. Na tomu mu i ovom prigodom izričemo najsrdačniju zahvalu. Fra Bazilije Pandžić

Kratice /Abbreviationes/ ap.lico A.R.P. art. B.M.V. br. c. can. card. cfr. D. dev.mo D.N. Div. Prov. E.V. EE. VV. ep. f. fr. g. ill.mus I.R. Kg l.c. Mag. m.p., m.pp., mpr.m. min. gen. M.O. MM.OO. M.R.P. M.V.P. Mons. Mgr. n. o.c.

-

apostolico Admodum Reverendus Pater articolo Beata Maria Virgo broj congregatio canonicus Cardinalis confer Dominus, Don devotissimo Dominus Noster Divina Providentia Eminentia Vestra, Eminenza Vostra Eminentiae Vestrae, Eminenze Vostre Episcopus folium Frater generalis, generale illustrissimus Imperiale Reale kilogram loco citato Magister

-

manu propria le ministro generale Minore Osservante Minori Osservanti Molto Reverendo Padre Molto Venerando Padre Monsignore Monsignor numerus opus citatum

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.) obb.mo Ord. Min. P. PP. PP p. p.p. r. R.P. RR.PP. s. soc. par. s. m. S.mus S.R.E. umil.mo v. V.E. V.P. Vesc. V. S. Vic. Ap. Visit. Vol.

-

obbedientissimo, obbligatissimo Ordinis Minorum Padre Padri pagina prossimo passato recto Reverendus Pater Reverendi Patres sanctus socius parochi Sue mani Sanctissimus Sanctae Romanae Ecclesiae umilissimo verso Vestra Eminentia, Vostra Eminenza Venerandus Pater Vescovo Vostra Signoria, Vostra Santità Vicario apostolico Visitator Volumen

Arhivske oznake /Sigla ex archivis/ Reg. Later. Reg. Vat. SC S.C. SOCG

-

Registra Lateranensia Registra Vaticana Scritture riferite nei congressi Sacra Congregatio Scritture riferite nelle congregazioni generali

10

Vrela i pomagala /Bibliographia/ Izvori rukopisni /Fontes manuscripti/ Arhiv Dubrovačke republike - Partes consilii rogatorum, vol. 17. Arhiv franjevačke provincije u Mostaru -Versiones fermanorum, br. 8, 9, 29, 40, 48. Arhiv franjevačkog samostana u Fojnici, -Turski spisi, vol.1, br. 36; vol. 2, br. 184. Arhiv franjevačkog samostana u Makarskoj - Liber archivialis. Arhiv franjevačkog samostana u Zaostrogu - Liber archivialis. Arhiv makarske biskupije u Splitu - Najstariji spisi 1518-1740, vol. XXX F/7, LXI, LXIV. Arhiv mletačke republike, Dalmazia-Rettori, Deliberazioni. Arhiv mostarske biskupije - Turski dokumenti. Arhiv Propagande (Archivum S.C. de Propaganda Fide) Acta, vol. 3, 4, 6, 7, 8, 14, 15, 16, 17, 21, 25, 26, 29, 30, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 41, 45, 49. - SOCG (= Scritture riferite nelle congregazioni generali), vol. 18, 127, 148, 172, 218, 262, 293, 305, 418, 427, 433, 436, 440.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

12

SC (=Scritture riferite nei congressi) Bosnia, vol. 1, 2, 3, 3, 4. Arhiv Šoić-Mirilović - Obiteljski kodeks. Vatikanski Tajni Arhiv - Acta camerarii, vol. 9, 10, 13, 15, 16, 19, 20, 21, 22, 75, 119. - Acta Vicecancelarii, vol. 2, 5, 7, 14, 15, 212, 39. -Armadium 41, vol. 26. -Fondo Borghese, vol.II, III. - Principi an. VII. - Processus consistoriales, vol. 21, 65. - Processus Datariae an. 1622, 1642. - Regestsa Lateranensia, vol. 1399. - RegestaVaticana, vol. 1772. - S.C. Concilii, Relationes ad limina, vol. 476. - Vescovi, vol. 57.

Izvori tiskani /Fontes editi/ Batinić M., Njekoliko priloga k bosanskoj crkvenoj poviesti, u: Starine JAZU, vol. 17, Zagreb 1885., 136-149. Celano (de) Thomas, Vita prima sancti Francisci, u: Menestò Enrico e Brufani Stefano. Fontes Franciscani, Assisi 1995., 259-424. Celano (de) Thomas, Vita secunda sancti Francisci, u: Menestò Enrico e Brufani Stefano, Fontes Franciscani, Assisi 1995., 441-640. Eterović K., U kojim su mjestima franjevci Zaostroga vršili dušobrižničku službu u 16. i opet u 18. vijeku, u: Nova Revija, vol. V, br. 3-4, Makarska 1926., 492. Eubel C., Bullarium Franciscanum, vol. VI, Romae 1902. Fabianich D., Firmani inediti dei sultani di Constantinopoli

13

Vrela i pomagala

ai conventi francescani e alle autorità civili di Bosna e di Erzegovina, Firenze 1884. Fermendžin E., Acta Bosnae potissimum ecclesiastica cum insertione documentorum regestis ab anno 925 usque ad annum 1752, Zagrabiae 1892. Fermendžin E., Acta Bulgariae ecclesiastica, Zagrabiae 1887. Fermendžin E., Chronicon Observantis Provinciae Bosnae Argentinae Ordinis S. Francisci Seraphici, u: Starine JAZU, vol. 22, Zagreb 1890., 1-67. Florentia (de) Marianus, Compendium chronicarum Ordinis FF. Minorum, Ad Claras Aquas (Quaracchi presso Firenze) 1911. Glassberger N., Chronica, u: Analecta Franciscana, vol. 2, Ad Claras Aquas (Quaracchi) 1887. Gubernatis (de) Dominicus, Orbis seraphicus, vol. 3, Romae 1684. Horvat K., Novi historijski spomenici za povjest Bosne i susjednih zemalja, u: Glasnik Zemaljskog Muzeja, vol. 21, Sarajevo 1909., 1-104 313-424 505-518. Jano (de) Jordanus, Chronica, u: Analecta Franciscana, vol. 1, Ad Claras Aquas (Quaracchi) 1885. Jelenić J., Spomenici kulturnoga rada bosanskih Franjevaca (1437-1878), u: Starine JAZU, vol. 36, Zagreb 1918., 81-162. Jelenić J., Spomenici kulturnoga rada Franjevaca Bosne Srebreničke, u: Monumenta Franciscana Iugoslavica, vol. 1, Mostar 1927. Lasić D., i Hrkać S., Spisi svetoga Franje i svete Klare, Mostar-Zagreb 2003. Matasović J., Fojnička regesta, u: Spomenik Srpske Kraljevske Akademije, vol. 67, Beograd 1930., 58-405. Miklosich Fr., Monumenta serbica, Viennae 1858, pretiskano u Grazu 1964.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

14

Ochievia (ab) Philippus, Epitome vetustatum Bosnensis Provinciae, Ancona 1776. Pisa (de) Bartholomaeus, De conformitate vitae b. Francisci ad vitam Jesu, u: Analecta Franciscana, vol. 4, Ad Claras Aquas (Quaracchi) 1906-1912. Rački Fr., Prilozi za geografsko-statistički opis bosanskoga pašaluka, u: Starine JAZU, vol. 14, Zagreb 1882., 173-195. Rode B., Necrologium Fratrum Minorum de Observantia S. Francisci Ragusii, u: Analecta Franciscana, vol. VI, Ad Claras Aquas (Quaracchi) 1914., 393-600. Rossi D, A., Bullarium Franciscanum, vol. IV, Romae 1768. Sbaralea J. H., Bullarium Franciscanum, vol. 1, Romae 1759. Smičiklas T., Codex diplomaticus, vol. III, Zagreb 1904. Šabanović H., Turski dokumenti u Bosni iz druge polovine XV stoljeća, u: Istorisko-pravni zbornik, vol 2, Sarajevo 1949., 177-208. Theiner A., Vetera monumenta historica Hungariam, sacram illustrantia, vol. 1, Roma 1859. Theiner A., Vetera monumenta Slavorum Meridionalium historiam illustrantia, vol. 1, Romae 1863. Truhelka Ć., Dubrovačke vijesti o god. 1463., u: Glasnik zemaljskog muzeja, vol 22, Sarajevo 1910., 1-24. Truhelka Ć., Nekoliko mlađih pisama hercegovačke gospode iz dubrovačke arhive, u: Glasnik zemaljskog muzeja, vol. 26, Sarajevo 1914., 477-494. Truhelka Ć., Stari hercegovački natpisi, u: Glasnik zemaljskog muzeja, vol. 2, Sarajevo 1892. Wadding Lucas, Annales Minorum, treće i drugo izd., vol.125 (1208-1622), Quaracchi 1931-1934; kasnije izdani vol. 2632, Quaracchi- Roma 1933.-1964.

15

Vrela i pomagala

Povijesne rasprave /Studia/ Bašagić Redžepašić S., Kratka uputa u prošlost Bosne i Hercegovine, Sarajevo 1900. Bassich A., Notizie della vita e degli scritti di tre illustri Perastini, Ragusa 1833. Batinić M. V., Djelovanje Franjevaca u Bosni i Hercegovini za prvih šest viekova njihova boravka (1235-1835), vol. 1-3, Zagreb 1881.-1887. Ćorović V., Hercegovački manastiri, I. Trebinjski manastir, u: Glasnik zemaljskog muzeja, vol. 23, Sarajevo 1911., 505-534. Eubel C., Hierarchia catholica medii aevi, vol. I, II2, III2, Monasterii 1901-1914. Farlatus D., Illyricum Sacrum, vol. I-VIII, Venetiis 17511819. Gams P., Series episcoporum Ecclesiae catholicae, Ratisbonae 1873. Gonzaga F., De origine Seraphicae Religionis, Romae 1587. Greiderer V., Germania feranciscana, vol. 1, Oeniponte 1777. Ivić A., Crnojević Arsenije, u: Narodna Enciklopedija, vol. 1, 401. Ivić A., Rodoslovne tablice srpskih dinastija i vlastele, Zagreb 1919. Jelenić J., Ljetopis fra Nikole Lašvanina (+1750), Sarajevo 1916. Jelenić J., Ljetopis franjevačkog samostana u Kr. Sutjesci, u: Glasnik zemaljskog muzeja, vol. 36, Sarajevo 1924., 1-26. Jireček K.- Radonić J., Historija Srba, vol. III. Beograd 1923. Jurišić K., Katolička crkva na biokovsko-neretvanskom području u doba turske vladavine, Zagreb 1972.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

16

Kemura S., Bilješke iz prošlosti bosanskih katolika i njihovih bogomolja po turskim dokumentima, Sarajevo 1916. Klaić Vj., Poviest Bosne do propasti kraljevstva, Zagreb 1882. Kolendić P., Fra Bartuo Kačić-Žarković, u: Godišnjica Nikole Čupića, vol 33, Beograd 1914., 242-247. Kolendić P., Fra Pavao Posilović i njegovo «Nasljeđenje», u: Rad J.A.,vol. 206, Zagreb 1915., 168-217. Kovačić S., Najstariji izvještaji o stanju makarske biskupije u Tajnom Vatikanskom Arhivu (1626.-1658.), Split 1975. Lulich P., Serie di tutti i Ministri generali di tutto l’Ordine de Frati Minori dalla loro istitutione fino all’anno1869 col sunto storico sull’Ordine dw Minori in Dalmazia ed in Bosna, Spalato 1869. Ljubić S., Prilozi za životopis Markantuna de Dominisa, u. Starine JAZU, vol 2, Zagreb 1870., 1-260. Mandić D., Autentičnost Ahd-name Mehmeda II b.h. franjevcima, u: Radovi Hrvatskoga Povijesnog Instituta, vol. III-IV, Rim 1971., 61-90. Mandić D., Franjevačka Bosna, Rim 1968. Mandić D., De legislatione antiqua Ordinis Fratrum Minorum, Mostar 1924. Mandić D., Prilozi za povijest franj. Samostana i crkve u Olovu, u: Franjevački Vijesnik, vol. 39, Beograd 1932., 227247, 307-314, 342-347, 375-379. Markovich G., Le parrocchie francescane in Dalmazia, Zara 1885. Marković V., Pravoslavno monaštvo i manastiri u srednjovjekovnoj Srbiji, Sr. Karlovci 1920. Milaš N., Sveti Vasilije Ostroški, Dubrovnik 1913. Nagnanović B., Ljetopis, u: Glasnik zemaljskog muzeja, Sarajevo 1918. Norinije Starograđanin Neretvanski, Pripisagnie poçetka kragliestva bosanskoga, Mleci 1775.

17

Vrela i pomagala

Palatino Giovanbasttista, Libro nel qual s’insegna ogni sorte lettera, Roma 1547. Pandžić B., Bosna Argentina, Köln-Weimar-Wien 1995. Pandžić B., De diocesi tribuniensi et mercanensi,Romae 1959. Pandžić B., De Donato Jelić (1600-1676), u: Archivum franciscanum historicum, vol. 56, Ad Claras quas (Quaracchi) 1963., 369-389; Bosna Argentina, 435-456. Pandžić B., Hercegovački franjevci, Mostar-Zagreb 2001. Pandžić B., Izvještaji makarske biskupije sačuvani u Tajnom Vatikanskom Arhivu, u: Nova et Vetera, vol. 30, sv. 1, Sarajevo 1980., 139- 192; Bosna Argentina, 267- 320. Pandžić B., Marijan Lišnjić makarski biskup (1609-1686), u: Nova et Vetera, vol. 27, Sarajevo 1977., 23-55: Bosna Argentina, 321-353. Pandžić B., Scipion de Martinis trebinjski biskup (16631666), u: Nova et Vetera, vol. 31, Sarajevo 1981., 307-316; Bosna Argentina, 387- 396. Patsch K., Prilog topografiji Županjca-Delminiuma, u: Glasnik zemaljskog muzeja, vol. 16, Sarajevo 1904., 307-366. Peez C., Mostar und sein Culturkreis, Leipzig 1891. Renđeo L., Baruni Brnjakovići, Sarajevo 1931. Ruvarac I., O humskim episkopima i hercegovačkim mitropolitima do g. 1766., Mostar 1901. Ruvarac I., O pećkim patrijarsima od Makarija do Arsenija III (1557-1690), Zadar 1888. Šimrak J., De relatione Slavorum Meridionalium cum S.R. Sede postolica saec. XVII et XVIII, vol. 1, Zagreb 1926. Šimrak J., Hercegovački metropolit Avakum prema papi Klementu X, u: Nova Revija, vol. 11, Makarska 1932., 108-117. Šimrak J., Sjedinjeni biskupi u Marči, Opovu i Pakracu i Arsenije Crnojević, u: Spomenica grkokatoličke križevačke biskupije, Zagreb 1934., 237-365.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

18

Šimrak J., Vasilije Jovanović (Ostroški) prema papama Aleksandru VII i Klementu X, u: Nova Revija, vol. X, Makarska 1931., 173-185. Thalloczy L., Studien zur Geschichte Bosniens und Serbiens im Mittelalter, München und Leipzg 1914. Tomić J., Deset godina iz istorije srpskog naroda i crkve pod Turcima (1683-1693), Beograd 1902. Truhelka Ć., Bosanski sandžaci, u: Glasnik zemaljskog muzeja, vol. 23, Sarajevo 1911. Truhelka Č., Fojnička Kronika, u: Glasnik zemaljskog muzeja, vol. 21, Sarajevo 1909., 443-460. Wrbezansky S., Nucleus Minoriticus seu vera et sincera relatio originis et progressus provinciae Bohemiae,Veterio – Pragae 1748. Zelenika A., Nadgrobni spomenik bosanske kraljice Katarine Kosača-Kotromaniću Rimu, u: Hercegovina, godišnjak za kulturno i povijesno naslijeđe, br. 1 (9), Mostar 1995., 117-128. Zlatović S., Franovci Države Presvetoga Odkupitelja i Hrvatski puk, Zagreb 1888.

Predgovor /Praefatio/ God. 1925. bio sam naumio da povodom 700-god. smrti sv. Franje Asiškoga napišem kritičnu povijest djelovanja franjevaca u Hercegovini od najstarijih vremena pa do danas. Ali sam se brzo uvjerio da je za takav posao do sada poznata građa preveć oskudna i da bi najprije trebalo sakupiti i objelodaniti nove izvore i tek tada otpočeti s pisanjem zamišljenoga djela. Odlučio sam da tako i učinim. Prihvatio sam se dakle napornoga posla da po arhivima sakupljam nepoznate spomenike o djelovanju franjevaca u Hercegovini. Počeo sam sa razdobljem kada su Turci gospodarili u našim zemljama, naime od polovice XV. do zadnje četvrti XIX. stoljeća, u kojem je razdoblju naša crkvena i svjetovna povijest najslabije istražena i opisana. Pregledao sam najprije naše domaće arhive: franj. Provincije i kat. Biskupije u Mostaru, zatim arhiv makarske Biskupije, koji se danas nalazi u Splitu, te arhive franj. samostana u Makarskoj, Živogošću i Zaostrogu, kamo su herceg. franjevci nakon propasti domaćih samostana bili pribjegli i odakle su vršili duhovnu pastvu u Hercegovini sve do konca XVII. stoljeća. God. 1929. radio sam u pariškim arhivima, u bečkom Državnom arhivu. Ali najobilniju sam građa našao u Rimu: u Vatikanskom tajnom arhivu i onomu sv. Kongregacije de Propaganda Fide. U tim sam arhivima radio g. 1925, 1929, 1931, 1933. I tako sam sakupio preko 1.500 dosada nepoznatih dokumenata. Sakupljene izvore s novom građom koju ću dalje, ako Bog da zdravlje, sakupiti, razdijelio sam u tri skupine: 1. Hercegovački spomenici franj. Reda iz turskoga doba (Acta franciscana Hercegovinae) sv. I, g. 1463-1699., sv. II. g.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

20

1700-1843., sv. III. g. 1844-1878. U ovoj skupini bit će objelodanjeni izvori koji se isključivo ili glavno odnose i rasvjetljuju rad franjevaca u Hercegovini za vrijeme turske vladavine. Tim ću izvorima nadodati u IV. svesku franjevačke spomenike iz doba austrougarskoga gospodstva g. 1878.-1918. 2. S p o m e n i c i provincije Bosne S r e b r e n i č k e (Acta franciscana Provinciae Bosnae Argentinae) od g. 1463.-1843. U 2-3 sveska objelodanit ću još nepoznate izvore koji se tiču općenito provincije Bosne Srebreničke, a tim i rada franjevaca u Hercegovini koja je s Bosnom do g. 1843. sačinjavala jednu franj. provinciju pod imenom Bosne Srebreničke. 3. Izvještaji o kanonskim pohodima biskupa, Apostolskih namjesnika i pohoditelja (Diversae relationes Visitationum canonicarum) u Bosni i Hercegovini od g. 1463.-1843. Novo sakupljena građa iz ove skupine ispunit će 2-3 sveska zbirke Monumenta. U ovaj prvi svezak Hercegovačkih spomenika uvrstio sam sakupljene izvore od pada Bosne god. 1463. pa do konca drugoga bečkoga rata (1683-1699.), kada se stara katolička Hercegovina gotovo listom raselila i u pastoralnom pogledu prešla pod upravu franj. samostana u Kreševu i Fojnici. Kod izbora dokumenata nijesam gledao strogo na današnje granice Hercegovine, jer je u našem razdoblju teško dijeliti rad franjevaca hercegovačkih od onih u Bosni i Dalmaciji budući da su svi pripadali jednoj zajedničkoj franjevačkoj provinciji, a i teritorijalni je pojam Hercegovine negda bio širi nego danas i obuhvatao je cijeli prostor od rijeke Cetine u Dalmaciji do rijeke Morače u Crnoj Gori (vidi dokum. 35, 44, 93, 133, 208, 222.). Nekoliko sam spomenika uvrstio u ovaj svezak iako su već prije bili objelodanjeni, a to radi cjeline i da lakše budu pristupačni i domaćim i stranim ljubiteljima hercegovačke povijesti kojima nijesu pristupačne

21

Predgovor

veće biblioteke i naša stručna djela. S istoga sam razloga štampao nekoliko izvora koji nemaju strogo franjevački karakter, ali mogu poslužiti da se što bolje upozna i rasvijetli rad franjevaca u Hercegovini. Kod priređivanja i štampanja ovih spomenika držao sam se opće primljenih načela u znanstvenom svijetu. Bez nužde se nijesam udaljivao od izvornika. U jezik i stil nijesam krećao, ako u tom pogledu u mnogim dokumentima ima nedostataka i pogrešaka jer su pisani od ljudi koji uvijek nijesu najbolje poznavali jezik kojim su se služili, a da ne govorim o tome da su mnogi izvori napisani na brzu ruku i na prvi mah. I ortografiju sam pridržao izvornu, samo što sam zamijenio slovo v mjesto u, koje se redovito upotrebljuje u izvorima ovoga doba, te riječi rastavljao i pisao mala ili velika slova prema današnjemu načinu pisanja. Kratice sam, koje u izvorima dolaze veoma često, redovito potpuno ispisivao, a interpunkcije sam samo utoliko mijenjao ukoliko je bilo potrebno da smisao teksta bude što jasniji. U izvornicima nečitljiva mjesta naznačio sam sa tri crtice (--- ), sumnjivo čitljiva sa upitnikom (?), riječi, koje sam umetnuo u tekst, stavio sam u uglate zagrade [ ], a gdje sam nešto od teksta ispustio kao nepotrebno, naznačio sam sa tri tačke ( … ). Dokumente na turskom jeziku, zatim one pisane bosančicom i crkvenom ćirilicom štampao sam latinskim slovima da budu pristupačniji što širim krugovima. Kod dokum. 196. mjesto staroga jat stavio sam ê, jer tiskara nije imala ĕ, koje se obično upotrebljava za taj glas. Na koncu smatram svojom ugodnom dužnošću da se najljepše zahvalim svoj gg. upraviteljima i nadstojnicima u domaćim i stranim arhivima, na dobroti i susretljivosti koju su mi svi bez razlike iskazivali kada sam u arhivima sabi-

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

22

rao građu. Imenice moram istaći Mgra. Josipa Monticone, generalnog arhivara sv. Kongregacije de Propaganda Fide u Rimu, koji mi je uvijek najpripravnije išao na ruku kada sam za više godine radio u Propagandinu arhiv, iz kojega potječe većina dokumenata koje u ovom svesku objelodanjujem. Toplo se zahvaljujem i gosp. prof. A. Kasumoviću, nastavniku mostarske gimnazije, koji je turske dokumente br. 3, 6, 23, 26. latinicom prepisao i preveo. Isto tako iskrenu hvalu dugujem P. O. fra Pavi Dragićeviću, dugogodišnjemu profesoru i dobrom poznavaocu naše crkvene i opće povijesti, koji mi je više puta pomogao svojim stručnim primjedbama i čitanjem zadnje korekture. M o s t a r, 25. aprila 1934. O. D. Mandić.

1. Asiz, siječanj 1206. Franji, sinu Petra di Bernardonea, rođenom 1181./1182., koji razmišlja o svojoj budućnosti, Isus s križa u crkvici sv. Damjana u Asizu govori da popravi njegovu kuću koja se ruši.

10 Mutatus perfecte iam corde, in brevi mutandus et corpore, ambulat die quadam iuxta ecclesiam Sancti Damiani, quae fere diruta erat et ab omnibus derelicta. Quam cum, spiritu ducente, causa orationis intraret, ante crucifixum supplex et devotus prosternitur, et visitationibus pulsatus insolitis , alterum quam ingressus fuerat se invenit. Cui protinus sic affecto, quod est a saeculis inauditum, imago Christi crucifixi, labiis picturae deductis, colloquitur. Vocans enim ipsum ex nomine, «Francisce», inquit, «vade, repara domum meam, quae, ut cernis, tota destruitur». Tremefactus Franciscus stupet non modicum, et quasi alienus a sensu efficitur in sermone. Ad obediendum se parat, totum se recolligit ad mandatum. At vero quia ineffabilem sui mutationem persensit, quod exprimere ipse non potuit, expedit nos silere. Infigitur ex tunc sanctae animae Crucifixi compassio, et ut pie putari potest, cordi eius, licet nondum carni, venerandae stigmata passionis altius imprimuntur. Thomas de Celano, Vita secunda Sancti Francisci, n.10, u: Enrico Menestò e Stefano Brufani, Fontes Franciscani, Assisi 1995., 452-453.

2. Asiz, 23. veljače 1208. Riječi: «Ne nosite ni novca, ni torbe, ni štapa jer radnik zaslužuje uzdržavanje» (Mt 10, 7-14) koje je Franjo čuo slušajući evanđelje za vrijeme sv. mise u crkvici sv. Marije Anđeoske, koju je popravio nakon one sv. Damjana i sv. Petra, shvatio je pravilom svoga života. Obukao je novu haljinu u obliku križa, opasao se konopom i otišao u crkvu sv. Jure propovijedati.

21… Inde vero ad alium se transtulit locum, qui Portiuncula nuncupatur, in quo ecclesia Beatae Mariae Virginis matris Dei antiquitus constructa extiterat, sed deserta tunc a nemine curabatur. Quam cum sanctus Dei cerneret sic destructam, pietate commotus, quia devotione fervebat erga totius bonitatis Matrem, coepit ibidem assiduus commorari. – Factum est autem, cum iam dictam eclesiam reparasset, conversionis eius annus tertius agebatur. Quo in tempore quasi eremiticum ferens habitum, accinctus corrigia et baculum manu gestans, calceatis pedibus incedebat. 22 Sed cum die quadam Evangelium, qualiter Dominus miserit discipulos suos ad praedicandum, in eadem ecclesia legeretur, et sanctus Dei assistens ibidem utcumque verba evangelica intellexisset, celebratis missarum solemniis. a sacerdote sibi exponi Evangelium suppliciter postulavit. - Qui cum ei

25

Actum 2.

cuncta per ordinem enarasset, audiens sanctus Franciscus Christi discipulos non debere aurum sive argentum seu pecuniam possidere, non peram, non sacculum, non panem, non virgam in via portare, non calceamenta, non duas tunicas habere, sed regnum Dei et poenitentiam praedicare, continuo exultans in spiritu Dei; «Hoc est, inquit, quod volo, hoc est quod quaero, hoc totis medullis cordis facere concupisco». Festinat proinde pater sanctus, superabundans gaudio, ad impletionem salutaris auditus, nec moram patitur aliquam praeterire quin operari devotus incipiat quod audivit. Solvit protinus calceamenta de pedibus, baculum deponit e manibus et, tunica una contentus, pro corrigia funiculum immutavit. Parat sibi ex tunc tunicam crucis imaginem praeferentem, ut in ea propulset omnes daemoniacas phantasias: parat asperrimam, ut carnem in ea crucifigat cum vitiis et peccatis: parat denique pauperrimam et incultam et quae a mundo nullatenus valeat concupisci. Caetera vero quae audierat, summa cum diligentia, summa cum reverentia facere gestiebat. Non enim fuerat Evangelii surdus auditor, sed laudabili memoriae quae audierat cuncta commendans, ad litteram diligenter implere curabat. 23 Exinde cum magno fervore spiritus et gaudio mentis coepit omnibus poenitentiam praedicare, verbo simplici sed corde magnifico aedificans audientes. Erat verbum eius velut ignis ardens, penetrans intima cordis, et omnium mentes admiratione replebat. Totus alter videbatur quam fuerat, et caelum intuens dedignabatur respicere terram. Et mirum certe quia ibi coepit primitus praedicare, ubi, cum adhuc esset infantulus, didicerat legere, in quo etiam loco sepultus est honorifice primum, ut felix initium felicior consummatio commendaret. Ubi didicit, ibi et docuit, et ubi coepit, ibi feliciter consummavit… Thomas de Celano, Vita prima Sancti Francisci, n. 21-23, u: Enrico Menestò e Stefano Brufani, Fontes Franciscani, 296-298.

3. Asiz, 16. travnja 1208. Franjo je propovijedao jednostavno ali uvjerljivo. Jedan od slušatelja, Bernard da Quintavalle, zamoli ga da mu dopusti pridružiti mu se da živi kao on.

24 Inter quos quidam de Assisio, pium ac simplicem spiritum gerens, virum Dei devote primo secutus est. Post hunc frater Bernardus, pacis legationem amplectens, ad mercandum regnum caelorum post sanctum Dei cucurrit alacriter. Hic enim frequenter acceperat beatum patrem hospitio, cuius vitam et morem intuitus et expertus, refectusque sanctitatis eius odore, concepit timorem et salutis spiritum parturivit. Videbat eum tota nocte orantem, rarissime dormientem, laudantem Deum et gloriosam Virginem matrem eius, mirabatur atque dicebat: «Vere hic homo a Deo est». Accelerat proinde vendere omnia sua et pauperibus, non parentibus, elargitus est ea et, perfectioris viae titulum apprehendens, sancti Evangelii consilium adimplevit: «Si vis perfectus esse, vade et vende omnia quae habes et da pauperibus, et habebis thesaurum in caelo, et veni sequere me». Quo facto, vita et habitu sancto Francisco associatus est, eratque cum eo semper, quousque multiplicatis fratribus, cum obedientia pii patris ad alias trasmissus est regiones. Eius namque ad Deum conversio forma

27

Actum 3.

exstitit convertendis in venditione possessionum et elargitione pauperum. Sanctus Franciscus vero de tanti viri adventu et conversione gavisus est gaudio magno valde, eo quod Dominus videretur eius habere curam, dans ei socium necessarium et amicum fidelem. Thomas de Celano, Vita prima Sancti Francisci, n. 24; u: Enrico Menestò e Stefano Brufani, Fontes Franciscani, 298-299.

4. Rim, 16. travnja 1209. Kada je narastao broj braće, osim Franje bilo ih je jedanaest, Franjo je za njih napisao pravilo koje nam se nije sačuvalo. Proučavajući povijesne vijesti o tom pravilu, fra Dominik Mandić došao je do uvjerenja da je ono moralo ovako izgledati:

Textus originalis Protoregulae Minorum. In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Amen. [I] Regula et vita [istorum] fratrum hec est, scilicet [vivere in obedientia, in castitate et sine proprio, et] Domini nostri Iesu Christi doctrinam et vestigia sequi, qui dicit: «Si vis perfectus esse, vade et vende omnia, que habes, et da pauperibus, et habebis thesaurum in celo, et veni sequere me» (Mt 19, 21). Et: «Si quis vult post me venire, abneget semetipsum et tollat crucem suam et sequatur me» (Mt 16, 24). Item: «Si quis vult venire ad me et non odit patrem et matrem, uxorem aut filios et fratres et sorores, adhuc autem et animam suam, non potest meus esse discipulus» (Lc 14, 26). Et: «Omnis qui reliquerit patrem aut matrem, fratres aut sorores, uxorem aut filios, domos aut agros propter me, centuplum accipiet et vitam eternam possidebit» (Mt 19, 29). [II] Omnes fratres, in quibuscumque locis steterint apud alios ad serviendum vel laborandum, non sint camerarii nec

29

Actum 4.

cellararii nec presint in domibus eorum quibus serviunt; nec recipiant aliquod officium, quod scandalum generet vel anime sue faciat detrimentum. Sed sint minores et subditi omnibus, qui in eadem domo sunt. [III] Quando fratres vadunt per mundum, nihil portent per viam neque sacculum, neque peram neque panem neque pecuniam neque virgam. Et in quamcumque domum intraverint, primum dicant: Pax huic domui. Et in eadem domo manentes edant et bibant que apud illos sunt. Non resistant malo; sed, si quis eos in maxillam percusserit, prebeant ei et alteram; qui aufert eis vestimentum, etiam tunicam non prohibeant. Omni petenti se tribuant: et si quis aufert ea que sua sunt, non repetant. Gloria Patri et Filio et Spiritui Sancto, sicut erat om principio et semper et in secula seculorum. Amen. D. Mandić, De legislatione antiqua Ordinis Fratrum Minorum, Mostar 1924., 122-123.

5. Rim, proljeće 1209. Papa Inocent III., prije rujna 1209., potvrđuje prvo pravilo franjevačke zajednice.

Videns beatus Franciscus quod Dominus Deus quotidie augeret numerum in idipsum, scripsit sibi et fratribus suis, habitis et futuris, simpliciter et paucis verbis, vitae formam et regulam, sancti Evangelii praecipue sermonibus utens, ad cuius perfectionem solummodo inhiabat. Pauca tamen alia inseruit, quae omnino ad conversationis sanctae usum necessario imminebant. Venit proinde Romam cum omnibus dictis fratribus, desiderans nimium sibi a domino Papa Innocentio tertio quae scripserat confirmari. Erat tunc temporis Romae venerabilis Assisinatus episcopus, nomine Guido, qui sanctum Franciscum et omnes fratres in omnibus honorabat, et speciali venerabatur dilectione. Cumque vidisset sanctum Franciscum et fratres eius, causam nesciens, ipsorum adventum graviter tulit; timebat enim ne patriam propriam vellent deserere, in qua Dominus per servos suos iam coeperat maxima operari. Gaudebat plurimum tantos viros in suo episcopatu habere, de quorum vita et moribus maxime praesumebat. Sed audita causa et eorum intellecto proposito, gavisus est in Domino valde, spondens eis ad hoc dare consilium et subsidium ferre.

31

Actum 5.

Accessit praeterea sanctus Franciscus ad reverendum dominum episcopum Sabinensem, nomine Iohannem de Sancto Paulo, qui inter alios Romanae curiae principes et maiores videbatur terrena despicere et amare caelestia. Qui eum benigne atque charitative suscipiens, ipsius voluntatem et propositum plurimum commemdavit. 32 Verum quia homo erat providus et discretus, coepit eum de multis interrogare et, ut ad vitam monasticam seu eremiticam diverteret, suadebat. At sanctus Franciscus suasionem eius humiliter, prout poterat, recusabat, non persuasa despiciendo, sed alia pie affectando, altiore desiderio ferebtur. Mirabatur dominus ille fervorem ipsius, et timens ne a tanto proposito resiliret, ei planiora itinera ostendebat. Tandem eius constantiae victus precibus acquievit, et coram domino papa studuit eius negotia de caetero promovere. Praeerat tunc temporis Ecclesiae Dei dominus Innocentius papa tertius, vir gloriosus, doctrina quoque affluentissimus, sermone clarissimus, zelo iustitiae fervens in iis quae christianae fidei cultus causa poscebat. Hic cum virorum Dei votum agnovisset, discretione praevia, petitioni eorum assensum praebuit et effectu prosequente complevit, atque de plurimis exhortans et monens eos, benedixit sancto Francisco et fratribus eius, dixitque eis: «Ite cum Domino, fratres, et prout Dominus vobis inspirare dignabitur, omnibus poenitentiam praedicate. Cum enim omnipotens Dominus vos numero multiplicabit et gratia, ad me cum gaudio referetis, et ego vobis his plura concedam et securius maiora committam». Thomas de Celano, Vita prima Sancti Francisci, n. 32-33, u: Enrico Menestò e Stefano Brufani, Fontes Franciscani, 305-306.

6. Dalmacija 1212. Želeći postati mučenik, Franjo Asiški zaputio se lađom u Siriju, ali protivni vjetrovi bace njegovu lađu u Dalmaciju odakle se vratio u Ankonu.

55… Sexto namque conversionis suae anno, sacri martyrii desiderio maxime flagrans, ad praedicandam fidem christianam et poernitentiam Saracenis et caeteris infidelibus, ad partes Syriae voluit transfretare. Qui cum navem quamdam, ut illuc tenderet, intravisset, ventis contrariis flantibus, in partibus Sclavoniae cum caeteris navigantibus se invenit. Videns autem a tanto desiderio se fraudatum, facto modico temporis intervallo, nautas quosdam Anconam tendentes, ut eum secum ducerent exoravit, quoniam eo in anno vix ulla navis potuit ad partes Syriae transmeare. Verum illis hoc agere pertinacius recusantibus propter expensarum defectum, sanctus Dei confidens plurimum de Domini bonitate, navem latenter cum socio introivit. Thomas de Celano, Vita prima Sancti Francisci, n. 55; u: Enrico Menestò e Stefano Brufani, Fontes Franciscani, 329.

7. Asiz, 14. svibnja 1217. Na zajedničkom sastanku u Asizu 14. svibnja 1217. (ili 1219.) sljedbenici sv. Franje razdijele svijet na 11 pokrajina da bi u njima djelovali kao vjerovjesnici. Jedna od tih pokrajina ustanovljenja je za franjevce Bizantskog Carstva, zvala se Prekomorska pokrajina (Provincia ultramarina).

Expletis itaque undecim annis ab inceptione religionis et multiplicatis numero et merito fratribus, electi fuerunt ministri et missi cum aliquot fratribus quasi per universas mundi provincias in quibus fides catholica colitur et servatur. Legenda Trium Sociorum, n.62, u: Enrico Menestò e Stefano Brufani, Fontes Franciscani, 14.

Anno Domini 1217, ab inceptione Ordinis XI, computando a prima conversione sancti Francisci, ab approbatione regulae IX, domino Honorio tunc Ecclesiam gubernante, multiplicatis iam numero et merito fratribus, in generali capitulo Assisii ad Sanctam Mariam in Portiuncula celebrato assignatae fuerunt provinciae et electi ministri qui cum multis fratribus fere per universas provincias orbis, in quibus fides catholica viget, destinati sunt. Nicolaus Glassberger, Chronica, u: Analecta Franciscana, vol. 2, Ad Claras Aquas (Quaracchi) 1887., 9.

8. Asiz, svibanj 1217. Fra Ilija, prvi provincijal prekomorske provincije.

Frater autem Helias minister provincialis est institutus ultra mare a beato Francisco. Jordanus a Jano, Chronica, u: Analecta Franciscana, vol. 1, Ad Claras Aquas (Quaracchi), 1885., 1 n. 9.

9. Viterbo, 21. rujna 1220. Papa Honorije III. naređuje provincijalima i kustodima da primaju na redovničko zavjetovanje samo nakon godinu dana novicijata.

Honorius episcopus servus servorum Dei. Dilectis filiis prioribus seu custodibus Minorum Fratrum salutem et apostolicam benedictionem. Cum secundum consilium Sapientis nihil sit sine consilio faciendum, ne post factum poenitudo sequatur, expedit cuilibet excelsioris viae propositum aggressuro ut praecedant palpebrae gressus suos, vires videlicet proprias discretionis moderamine metiendo ne si, quod absit, altiora se quaerens in commotionem dederit pedem suum, retro respiciat in salis infatuati statuam convertendus, pro eo quod sui Sacrificium quod Domino fuerat oblaturus sale Sapientiae non condivit, sicut enim sapiens desipit si non fervet, sic fervens confunditur si non sapit. Quare pene in omni Religionis est ordine provide institutum ut regulares observantias suscepturi certo tempore ipsas probent et probentur in eis ne sit locus de cetero poenitudini quam non potest levitatis occasio excusare. Auctoritate itaque vobis praesentium inhibemus ne aliquem ad professionem vestri Ordinis nisi per annum in probatione

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

36

fuerit admittatis. Post factam vero professionem nullus fratrum Ordinem vestrum relinquere audeat nec relinquentem alicui sit licitum retinere. Inhibemus etiam ne sub habitu vitae vestrae liceat alicui extra obedientiam evagari et paupertatis vestrae corrumpere puritatem, quod si qui praesumpserint, liceat vobis in fratres ipsos, donec resipuerint, censuram ecclesiasticam exercere. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostrae inhibitionis et concessionis infringere vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se noverit incursurum. Datum apud Viterbium x. Kalendas octobris, pontificatus nostri anno quinto. J. H. Sbaralea, Bullarium Franciscanum, vol. 1, Romae 1759., 6, n. V.

10. Asiz, 30. svibnja 1221. Na općem zboru braće, održanom u Asizu 30. svibnja 1221., sv. Franjo je pokazao pravilo po kojem bi braća trebala živjeti. Ali to pravilo nije poslao Svetoj Stolici da ga odobri, pa se to pravilo obično naziva nepotvrđeno pravilo, regula non bullata.

[Prologus]. In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Haec est vita evangelii Jesu Christi, quam frater Franciscus petiit a domino papa concedi et confirmari sibi. Et ille concessit et confirmavit sibi et suis fratribus habitis et futuris. Frater Franciscus et quicumque erit caput istius religionis promittat obedientiam domino Innocentio papae et reverentiam et suis successoribus. Et omnes alii fratres teneantur obedire fratri Francisco et eius successoribus. [Caput I - Quod fratres debent vivere sine proprio et in castitate et obedientia]. Regula et vita istorum fratrum haec est, scilicet vivere in obedientia, in castitate et sine proprio, et Domini nostri Jesu Christi doctrinam et vestigia sequi, qui dicit: Si vis perfectus

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

38

esse, vade et vende omnia quae habes, et da pauperibus et habebis thesaurum in caelo; et veni, sequere me. Et: Si quis vult post me venire, abneget semetipsum et tollat crncem suam et sequatur me. Item: Si quis vult venire ad me et non odit patrem et matrem et uxorem et filios et fratres et sorores, adhuc autem et animam suam, non potest meus esse discipulus. Et: Omnis, qui reliquerit patrem aut matrem, fratres aut sorores, uxorem aut filios, domos aut agros propter me, centuplum accipiet et vitam aeternam possidebit. [Caput II - De receptione et vestimentis fratrum]. Si quis divina inspiratione volens accipere hanc vitam venerit ad nostros fratres, benigne recipiatur ab eis. Quodsi fuerit firmus accipere vitam nostram, multum caveant sibi fratres, ne de suis temporalibus negotiis se intromittant, sed ad suum ministrum, quam citius possunt, eum repraesentent. Minister vero benigne ipsum recipiat et confortet et vitae nostrae tenorem sibi diligenter exponat. Quo facto, praedictus, si vult et potest spiritualiter sine impedimento, omnia sua vendat et ea omnia pauperibus studeat erogare. Caveant sibi fratres et minister fratrum, quod de negotiis suis nullo modo intromittant se neque recipiant aliquam pecuniam neque per se neque per interpositam personam. Si tamen indigent, alia necessaria corporis praeter pecuniam recipere possunt fratres causa necessitatis sicut alii pauperes. Et cum reversus fuerit, minister concedat ei pannos probationis usque ad annum, scilicet duas tunicas sine caputio et cingulum et braccas et caparonem usque ad cingulum. Finito vero anno et termino probationis recipiatur ad obedientiam. Postea non licebit ei ad aliam religionem accedere neque extra obedientiam evagari iuxta mandatum domini papae et secundum evangelium; quia nemo mittens manum ad aratrum et aspiciens

Actum 10.

39

retro aptus est regno Dei. Si autem aliquis venerit qui sua dare non potest sine impedimento et habet spiritualem voluntatem, relinquat illa, et sufficit sibi. Nullus recipiatur contra formam et institutionem sanctae Ecclesiae. Alii vero fratres qui promiserunt obedientiam habeant unam tunicam cum caputio et aliam sine caputio, si necesse fuerit, et cingulum et braccas. Et omnes fratres vilibus vestibus induantur, et possint eas repeciare de saccis et aliis peciis cum benedictione Dei; quia dicit Dominus in evangelio: Qui in veste pretiosa sunt et in deliciis et qui mollibus vestiuntur, in domibus regum sunt. Et licet dicantur hypocritae, non tamen cessent bene facere nec quaerant caras vestes in hoc saeculo, ut possint habere vestimentum in regno caelorum. [Caput III - De divino officio et ieiunio]. Dicit Dominus: Hoc genus daemoniorum non potest exire nisi in ieiunio et oratione et iterum: Cum ieiunatis nolite fieri sicut hypocritae tristes. Propter hoc omnes fratres sive clerici sive laici faciant divinum officium, laudes et orationes, secundum quod debent facere. Clerici faciant officium et dicant pro vivis et pro mortuis secundum consuetudinem clericorum. Et pro defectu et negligentia fratrum dicant omni die Miserere mei Deus cum Pater noster; et pro fratribus defunctis dicant De profundis cum Pater noster. Et libros tantum necessarios ad implendum eorum officium possint habere. Et laicis etiam scientibus legere psalterium liceat eis habere illud. Aliis vero nescientibus litteras librum habere non liceat. Laici dicant Credo in Deum et viginti quattuor Pater noster cum Gloria Patri pro matutino; pro laudibus vero quinque; pro prima Credo in Deum et septem Pater noster cum Gloria Patri; pro tertia, sexta et nona et unaquaque hora septem; pro

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

40

vesperis duodecim; pro completorio Credo in Deum et septem Pater noster cum Gloria Patri; pro mortuis septem Pater noster cum Requiem aeternam; et pro defectu et negligentia fratrum tria Pater noster omni die. Et similiter omnes fratres ieiunent a festo Omnium Sanctorum usque ad Natale et ab Epiphania, quando Dominus noster Jesus Christus incepit ieiunare, usque ad Pascha. Aliis autem temporibus non teneantur secundum hanc vitam, nisi sexta feria, ieiunare. Et liceat eis manducare de omnibus cibis, qui apponuntur eis, secundum evangelium. [Caput IV - De ministris et aliis fratribus qualiter ordinentur]. In nomine Domini! Omnes fratres, qui constituuntur ministri et servi aliorum fratrum, in provinciis et in locis, in quibus fuerint, collocent suos fratres, quos saepe visitent et spiritualiter moneant et confortent. Et omnes alii fratres mei benedicti diligenter obediant eis in his quae spectant ad salutem animae et non sunt contraria vitae nostrae. Et faciant inter se sicut dicit Dominus: Quaecumque vultis, ut faciant vobis homines, et vos facite illis; et: Quod non vis tibi fieri, non facias alteri. Et recordentur ministri et servi, quod dicit Dominus: Non veni ministrari, sed ministrare et quia commissa est eis cura animarum fratrum, de quibus, si aliquid perderetur propter eorum culpam et malum exemplum, in die iudicii oportebit eos reddere rationem coram Domino Jesu Christo. [Caput V - De correctione fratrum in offensione]. Ideoque animas vestras et fratrum vestrorum custodite; quia horrendum est incidere in manus Dei viventis. Si quis autem

41

Actum 10.

ministrorum alicui fratrum aliquid contra vitam nostram praeciperet vel contra animam suam, non teneatur ei obedire; quia illa obedientia non est, in qua delictum vel peccatum committitur. Verumtamen omnes fratres qui sunt sub ministris et servis, facta ministrorum et servorum considerent rationabiliter et diligenter, et si viderint aliquem illorum carnaliter et non spiritualiter ambulare pro rectitudine vitae nostrae, post tertiam admonitionem, si non se emendaverit, in capitulo Pentecostes renuntient ministro et servo totius fraternitatis nulla contradictione impediente. Si vero inter fratres ubicumque fuerit aliquis frater volens carnaliter et non spiritualiter ambulare, fratres, cum quibus est, moneant eum, instruant et corripiant humiliter et diligenter. Quod si ille post tertiam admonitionem noluerit se emendare, quam citius possunt, mittant eum vel significent suo ministre et servo, qui minister et servus de eo faciat sicut sibi secundum Deum melius videbitur expedire. Et caveant omnes fratres, tam ministri et servi quam alii, quod propter peccatum alterius vel malum non turbentur vel irascantur, quia diabolus propter delictum unius multos vult corrumpere; sed spiritualiter, sicut melius possunt, adiuvent illum qui peccavit, quia non est sanis opus medicus, sed male habentibus. Similiter omnes fratres non habeant aliquam in hoc potestatem vel dominationem, maxime inter se. Sicut enim dicit Dominus in evangelio: Principes gentium dominantur eorum, et qui maiores sunt potestatem exercent in eos, non sic erit inter fratres; et quicumque voluerit inter eos maior fieri sit eorum minister et servus; et qui maior est inter eos fiat sicut minor. Nec aliquis frater malum faciat vel malum dicat alteri; immo magis per caritatem spiritus voluntarie serviant et obediant invicem. Et haec est vera et sancta obedientia Domini nostri Jesu Christi. Et omnes fratres, quoties declinaverint a mandatis

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

42

Domini et extra obedientiam evagaverint, sicut dicit propheta, sciant se esse maledictos extra obedientiam quousque steterint in tali peccato scienter. Et quando perseveraverint in mandatis Domini, quae promiserunt per sanctum evangelium et vitam ipsorum, sciant se in vera obedientia stare, et benedicti sint a Domino. [Caput VI - De recursu fratrum ad ministros et quod aliquis frater non vocetur prior]. Fratres, in quibuscumque locis sunt, si non possunt vitam nostram observare, quam citius possunt, recurrant ad suum ministrum hoc sibi significantes. Minister vero taliter eis studeat providere, sicut ipse vellet sibi fieri, si in consimili casu esset. Et nullus vocetur prior, sed generaliter omnes vocentur fratres minores. Et alter alterius lavet pedes. [Caput VII – De modo serviendi et laborandi]. Omnes fratres, in quibuscumque locis steterint apud alios ad serviendum vel laborandum, non sint camerarii neque cancellarii neque praesint in domibus in quibus serviunt; nec recipiant aliquod officium, quod scandalum generet vel animae suae faciat detrimentum; sed sint minores et subditi omnibus, qui in eadem domo sunt. Et fratres, qui sciunt laborare, laborent et eandem artem exerceant, quam noverint, si non fuerit contra salutem animae et honeste poterit operari. Nam propheta ait: Labores fructuum tuorum manducabis; beatus es et bene tibi erit; et apostolus: Qui non vult operari non manducet; et: Unusquisque in ea arte et officio, in quo vocatus est, permaneat. Et pro labore possint

43

Actum 10.

recipere omnia necessaria praeter pecuniam. Et cum necesse fuerit, vadant pro eleemosynis sicut alii pauperes. Et liceat eis habere ferramenta et instrumenta suis artibus opportuna. Omnes fratres studeant bonis operibus insudare, quia scriptum est: Semper facito aliquid boni, ut te diabolus inveniat occupatum. Et iterum: Otiositas inimica est animae. Ideo servi Dei semper orationi vel alicui bonae operationi insistere debent. Caveant sibi fratres, ubicumque fuerint, in eremis vel in aliis locis, quod nullum locum sibi approprient nec alicui defendant. Et quicumque ad eos venerit amicus vel adversarius, fur vel latro, benigne recipiatur. Et ubicumque sunt fratres et in quocumque loco se invenerint, spiritualiter et diligenter debeant se revereri et honorare ad invicem sine murmuratione. Et caveant sibi, quod non se ostendant tristes extrinsecus et nubilosos hypocritas; sed ostendant se gaudentes in Domino et hilares et convenienter gratiosos. [Caput VIII - Quod fratres non recipiant pecuniam]. Dominus praecipit in evangelio: Videte, cavete ab omni malitia et avaritia; et: Attendite vobis a sollicitudine huius saeculi et a curis huius vitae. Unde nullus fratrum, ubicumque sit et quocumque vadit, aliquo modo tollat nec recipiat nec recipi faciat pecuniam aut denarios neque occasione vestimentorum nec librorum nec pro pretio alicuius laboris, immo nulla occasione, nisi propter manifestam necessitatem infirmorum fratrum; quia non debemus maiorem utilitatem habere et reputare in pecunia et denariis quam in lapidibus. Et illos vult diabolus excaecare, qui eam appetunt vel reputant lapidibus meliorem. Caveamus ergo nos, qui omnia reliquimus, ne pro tam modico regnum caelorum perdamus. Et si in aliquo loco inveniremus denarios, de his non curemus tamquam de pulvere, quem pedibus calcamus,

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

44

quia vanitas vanitatum et omnia vanitas. Et si forte, quod absit, aliquem fratrem contigerit pecuniam vel denarios colligere vel habere, excepta solummondo praedicta infirmorum necessitate, omnes fratres teneamus eum pro falso fratre et apostata et fure et latrone et loculos habente, nisi vere poenituerit. Et nullo modo fratres recipiant nec recipi faciant nec quaerant nec quaeri faciant pecuniam pro eleemosyna neque denarios pro aliquibus domibus vel locis; neque cum persona pro talibus locis pecunias vel denarios quaerente vadant; alia autem servitia, quae non sunt contraria vitae nostrae, possunt fratres facere cum benedictione Dei. Fratres tamen in manifesta necessitate leprosorum possunt pro eis quaerere eleemosynam. Caveant tamen multum a pecunia. Similiter caveant omnes fratres, ut pro nullo turpi lucro terras circueant. [Caput IX - De petenda eleemosyna]. Omnes fratres studeant sequi humilitatem et paupertatem Domini nostri Jesu Christi et recordentur, quod nihil aliud oportet nos habere de toto mundo, nisi, sicut dicit apostolus, habentes alimenta et quibus tegamur, his contenti sumus. Et debent gaudere, quando conversantur inter viles et despectas personas, inter pauperes et debiles et infirmos et leprosos et iuxta viam mendicantes. Et cum necesse fuerit, vadant pro eleemosynis. Et non verecundentur et magis recordentur, quia Dominus noster Jesus Christus, Filius Dei vivi omnipotentis, posuit faciem suam ut petram durissimam, nec verecundatus fuit; et fuit pauper et hospes et vixit de eleemosynis ipse et beata Virgo et discipuli eius. Et quando facerent eis homines verecundiam et nollent eis dare eleemosynam, referant inde gratias Deo; quia de verecundiis recipient magnum honorem ante tribunal Domini nostri Jesu Christi. Et sciant, quod verecundia non patientibus, sed

Actum 10.

45

inferentibus imputatur. Et eleemosyna est hereditas et iustitia, quae debetur pauperibus, quam nobis acquisivit Dominus noster Jesus Christus. Et fratres, qui eam acquirendo laborant, magnam mercedem habebunt et faciunt lucrari et acquirere tribuentes; quia omnia quae relinquent homines in mundo peribunt, sed de caritate et de eleemosynis, quas fecerunt, habebunt praemium a Domino. Et secure manifestet unus alteri necessitatem suam, ut sibi necessaria inveniat et ministret. Et quilibet diligat et nutriat fratrem suum, sicut mater diligit et nutrit filium suum, in quibus ei Deus gratiam largietur. Et qui non manducat, manducantem non iudicet. Et quandocumque necessitas supervenerit, liceat universis fratribus, ubicumque fuerint, uti omnibus cibis, quos possunt homines manducare, sicut Dominus dicit de David, qui comedit panes propositionis, quos non licebat manducare nisi sacerdotibus . Et recordentur, quod dicit Dominus: Attendite autem vobis ne forte graventur corda vestra in crapula et ebrietate et curis huius vitae et superveniat in vobis repentina dies illa ; tamquam enim laqueus superveniet in omnes, qui sedent super faciem orbis terrae. Similiter etiam tempore manifestae necessitatis faciant omnes fratres de eorum necessariis, sicut eis Dominus gratiam largietur, quia necessitas non habet legem. [Caput X - De infirmis fratribus]. Si quis fratrum in infirmitate ceciderit, ubicumque fuerit, alii fratres non dimittant eum, nisi constituatur unus de fratribus vel plures, si necesse fuerit, qui serviant ei, sicut vellent sibi serviri; sed in maxima necessitate possunt ipsum dimittere alicui personae quae suae debeat satisfacere infirmitati. Et rogo fratrem infirmum, ut referat de omnibus gratias Creatori; et quod

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

46

qualem vult eum Dominus talem se esse desideret sive sanum sive infirmum, quia omnes, quos Deus ad vitam praeordinavit aeternam, flagellorum atque infirmitatum stimulis et compunctionis spiritu erudit, sicut Dominus dicit: Ego quos amo corrigo et castigo . Et si quis turbabitur vel irascetur sive contra Deum sive contra fratres, vel si forte sollicite postulaverit medicinas nimis desiderans liberare carnem cito morituram, quae est animae inimica, a malo sibi evenit et carnalis est, et non videtur esse de fratribus, quia plus diligit corpus quam animam. [Caput XI - Quod fratres non blasphement nec detrahant, sed diligant se ad invicem]. Et omnes fratres caveant sibi, ut non calumnientur neque contendant verbis, immo studeant retinere silentium, quandocumque eis Deus gratiam largietur. Neque litigent inter se neque cum aliis, sed procurent humiliter respondere dicentes: Inutilis servus sum. Et non irascantur, quia omnis qui irascitur fratri suo, reus erit iudicio; qui dixerit fratri suo raca, reus erit concilio; qui dixerit fatue, reus erit gehennae ignis. Et diligant se ad invicem sicut dicit Dominus: Hoc est praeceptum meum, ut diligatis invicem, sicut dilexi vos. Et ostendant ex operibus dilectionem, quam habent ad invicem, sicut dicit apostolus: Non diligamus verbo neque lingua, sed opere et veritate. Et neminem blasphement; non murmurent, non detrahant aliis, quia scriptum est: Susurrones et detractores Deo sunt odibiles. Et sint modesti omnem ostendentes mansuetudinem ad omnes homines; non iudicent, non condemnent. Et, sicut dicit Dominus, non considerent minima peccata aliorum, immo magis sua recogitent in amaritudine animae suae. Et contendant intrare per angustam portam, quia dicit Dominus: Angusta porta et arcta via est, quae ducit ad vitam; et pauci sunt, qui inveniunt eam.

Actum 10.

47

[Caput XII - De malo visu et freguentia mulierum]. Omnes fratres, ubicumque sunt vel vadunt, caveant sibi a malo visu et frequentia mulierum. Et nullus cum eis consilietur aut per viam vadat solus aut ad mensam in una paropside comedat. Sacerdotes honeste loquantur cum eis dando poenitentiam vel aliud spirituale consilium. Et nulla penitus mulier ab aliquo fratre recipiatur ad obedientiam, sed dato sibi consilio spirituali, ubi voluerit agat poenitentiam. Et multum omnes nos custodiamus et omnia membra nostra munda teneamus, quia dicit Dominus: Qui viderit mulierem ad concupiscendam eam, iam moechatus est eam in corde suo. Et apostolus: An ignoratis, quia membra vestra templum sunt Spiritus Sancti?; itaque qui templum Dei violaverit, disperdet illum Deus. [Caput XIII - De vitanda fornicatione]. Si quis fratrum, diabolo instigante, fornicaretur, habitu exuatur, quem pro sua turpi iniquitate amisit, et ex toto deponat et a nostra religione penitus repellatur. Et postea poenitentiam faciat de peccatis. [Caput XIV - Quomodo fratres debeant ire per mundum]. Quando fratres vadunt per mundum, nihil portent per viam neque sacculum neque peram neque panem neque pecuniam neque virgam. Et in quamcumque đomum intraverint, dicant primum: Pax huic domui . Et in eadem domo manentes edant et bibant quae apud illos sunt. Non resistant malo, sed qui eos percusserit in una maxilla, praebeant et alteram. Et qui

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

48

aufert eis vestimentum, et tunicam non prohibeant. Omni petenti se tribuant; et si quis aufert quae sua sunt, ea non repetant. [Caput XV - Quod fratres non equitent]. Iniungo omnibus fratribus meis tam clericis quam laicis euntibus per mundum vel morantibus in locis, quod nullo modo apud se nec apud alium nec alio aliquo modo bestiam aliquam habeant. Nec eis liceat equitare, nisi infirmitate vel magna necessitate cogantur. [Caput XVI - De euntibus inter saracenos et alios infideles]. Dicit Dominus: Ecce ego mitto vos sicut oves in medio luporum. Estote ergo prudentes sicut serpentes et simplices sicut columbae. Unde quicumque frater voluerit ire inter saracenos et alios infideles, vadat de licentia sui ministri et servi. Et minister det eis licentiam et non contradicat, si viderit eos idoneos ad mittendum; nam tenebitur Domino reddere rationem, si in hoc vel in aliis processerit indiscrete. Fratres vero, qui vadunt, duobus modis inter eos possunt spiritualiter conversari. Unus modus est, quod non faciant lites neque contentiones, sed sint subditi omni humanae creaturae propter Deum et confiteantur se esse christianos. Alius modus est, quod, cum viderint placere Domino, annuntient verbum Dei, ut credant Deum omnipotentem, Patrem et Filium et Spiritum Sanctum, creatorem omnium, redemptorem et salvatorem Filium, et ut baptizentur et efficiantur christiani, quia quis renatus non fuerit ex aqua et Spiritu Sancto, non potest intrare in regnum Dei. Haec et alia, quae placuerint Domino, ipsis et aliis dicere possunt, quia dicit Dominus in evangelio: Omnis, qui confite-

Actum 10.

49

bitur me coram hominibus, confitebor et ego eum coram Patre meo, qui in caelis est. Et: Qui erubuerit me et sermones meos, et Filius hominis erubescet eum, cum venerit in maiestate sua et Patris et angelorum. Et omnes fratres, ubicumque sunt, recordentur, quod dederunt se et reliquerunt corpora sua Domino Jesu Christo. Et pro eius amore debent se exponere inimicis tam visibilibus quam invisibilibus; quia dicit Dominus: Qui perdiderit animam suam propter me, salvam faciet eam in vitam aeternam. Beati qui persecutionem patiuntur propter iustitiam, quoniam ipsorum est regnum caelorum. Si me persecuti sunt, et vos persequentur. Et: Si persequuntur vos in una civitate, fugite in aliam. Beati estis, cum vos oderint homines et maledixerint vobis et persequentur vos et separaverint vos et exprobraverint et eiecerint nomen vestrum tamguam malum et cum dixerint omne malum adversum vos mentientes propter me. Gaudete in illa die et exsultate, quoniam merces vestra multa est in caelis. Et ego dico vobis amicis meis, non terreamini ab his, et nolite timere eos qui occidunt corpus et post hoc non habent amplius quid faciant. Videte, ne turbemini. In patientia enim vestra possidebitis animas vestras, et qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit. [Caput XVII - De praedicatoribus]. Nullus frater praedicet contra formam et institutionem sanctae Ecclesiae et nisi concessum sibi fuerit a ministre suo. Et caveat sibi minister, ne alicui indiscrete concedat. Omnes tamen fratres operibus praedicent. Et nullus minister vel praedicator appropriet sibi ministerium fratrum vel officium praedicationis, sed quacumque hora ei iniunctum fuerit, sine omni contradictione dimittat suum officium.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

50

Unde deprecor in caritate, quae Deus est, omnes fratres meos praedicatores, oratores, laboratores, tam clericos quam laicos, ut studeant se humiliare in omnibus, non gloriari nec in se gaudere nec interius se exaltare de bonis verbis et operibus, immo de nullo bono, quod Deus facit vel dicit et operatur in eis aliquando et per ipsos, secundum quod dicit Dominus: Verumtamen in hoc nolite gaudere, quia spiritus vobis subiciuntur. Et firmiter sciamus, quia non pertinent ad nos nisi vitia et peccata. Et magis debemus gaudere, cum in tentationes varias incideremus et cum sustinueremus quascumque animae vel corporis angustias aut tribulationes in hoc mundo propter vitam aeternam. Omnes ergo fratres caveamus ab omni superbia et vana gloria; et custodiamus nos a sapientia huius mundi et a prudentia carnis spiritus enim carnis vult et studet multum ad verba habenda, sed parum ad operationem, et quaerit non religionem et sanctitatem in interiori spiritu, sed vult et desiderat habere religionem et sanctitatem foris apparentem hominibus. Et isti sunt, de quibus dicit Dominus: Amen dico vobis, receperunt mercedem suam. Spiritus autem Domini vult mortificatam et despectam, vilem et abiectam esse carnem. Et studet ad humilitatem et patientiam et puram et simplicem et veram pacem spiritus. Et semper super omnia desiderat divinum timorem et divinam sapientiam et divinum amorem Patris et Filii et Spiritus Sancti. Et omnia bona Domino Deo altissimo et summo reddamus et omnia bona ipsius esse cognoscamus et de omnibus ei gratias referamus, a quo bona cuncta procedunt. Et ipse altissimus et summus, solus verus Deus habeat et ei reddantur et ipse recipiat omnes honores et reverentias, omnes laudes et benedictiones, omnes gratias et gloriam, cuius est omne bonum, qui solus est bonus. Et quando nos videmus vel audimus malum dicere vel facere vel blasphemare Deum, nos bene dicamus et bene faciamus et laudemus Deum, qui est benedictus in saecula.

51

Actum 10.

[Caput XVIII - Qualiter ministri conveniant ad invicem]. Quolibet anno unusquisque minister cum fratribus suis possit convenire, ubicumque placuerit eis, in festo sancti Michaelis archangeli de his quae ad Deum pertinent, tractaturus. Omnes enim ministri, qui sunt in ultramarinis et ultramontanis partibus, semel in tribus annis, et alii ministri semel in anno veniant ad capitulum Pentecostes apud ecclesiam sanctae Mariae de Portiuncula, nisi a ministro et servo totius fraternitatis aliter fuerit ordinatum. [Caput XIX Quod fratres vivant catholice]. Omnes fratres sint catholici, vivant et loquantur catholice. Si quis vero erraverit a fide et vita catholica in dicto vel in facto et non se emendaverit, a nostra fraternitate penitus expellatur. Et omnes clericos et omnes religiosos habeamus pro dominis in his quae spectant ad salutem animae et a nostra religione non deviaverint; et ordinem et officium eorum et administrationem in Domino veneremur. [Caput XX - De poenitentia et receptione corporis et sanguinis Domini nostri Jesu Christi]. Et fratres mei benedicti tam clerici quam laici confiteantur peccata sua sacerdotibus nostrae religionis. Et si non potuerint, confiteantur aliis discretis et catholicis sacerdotibus scientes firmiter et attendentes, quia a quibuscumque sacerdotibus catholicis acceperint poenitentiam et absolutionem, absoluti erunt procul dubio ab illis peccatis, si poenitentiam sibi iniunctam procuraverint humiliter et fideliter observare. Si vero tunc non potuerint habere sacerdotem, confiteantur fratri suo, sicut dicit

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

52

apostolus Jacobus: Confitemini alterutrum peccata vestra. Non tamen propter hoc dimittant recurrere ad sacerdotem, quia potestas ligandi et solvendi solis sacerdotibus est concessa. Et sic contriti et confessi sumant corpus et sanguinem Domini nostri Jesu Christi cum magna humilitate et veneratione recordantes, quod Dominus dicit: Qui manducat carnem meam et bibit sanguinem meum habet vitam aeternam; et: Hoc facite in meam commemorationem. [Caput XXI - De laude et exhortatione, quam possunt omnes fratres facere]. Et hanc vel talem exhortationem et laudem omnes fratres mei, quandocumque placuerit eis, annuntiare possunt inter quoscumque homines cum benedictione Dei: Timete et honorate, laudate et benedicite, gratias agite et adorate Dominum Deum omnipotentem in trinitate et unitate, Patrem et Filium et Spiritum Sanctum, creatorem omnium. Agite poenitentiam, facite dignos fructus poenitentiae, quia cito moriemur. Date et dabitur vobis. Dimittite et dimittetur vobis. Et si non dimiseritis hominibus peccata eorum, Dominus non dimittet vobis peccata vestra; confitemini omnia peccata vestra. Beati qui moriuntur in poenitentia, quia erunt in regno caelorum. Vae illis qui non moriuntur in poenitentia, quia erunt filii diaboli, cuius opera faciunt et ibunt in ignem aeternum. Cavete et abstinete ab omni malo et perseverate usque in finem in bono. [Caput XXII- De admonitione fratrum]. Attendamus omnes fratres quod dicit Dominus: Diligite inimicos vestros et benefacit his qui oderunt vos , quia Domi-

53

Actum 10.

nus noster Jesus Christus, cuius sequi vestigia debemus, traditorem suum vocavit amicum et crucifixoribus suis sponte se obtulit. Amici igitur nostri sunt omnes illi qui nobis iniuste inferunt tribulationes et angustias, verecundias et iniurias, dolores et tormenta, martyrium et mortem; quos multum diligere debemus, quia ex hoc quod nobis inferunt, habemus vitam aeternam. Et odio habeamus corpus nostrum cum vitiis et peccatis suis; quia carnaliter vivendo vult diabolus a nobis auferre amorem Jesu Christi et vitam aeternam et se ipsum cum omnibus perdere in infernum; quia nos per culpam nostram sumus foetidi, miseri et bono contrarii, ad mala autem prompti et voluntarii, quia, sicut Dominus dicit in evangelio: De corde procedunt et exeunt cogitationes malae, adulteria, fornicationes, homicidia, furta, avaritia, nequitia, dolus, impudicitia, oculus malus, falsa testimonia, blasphemia, stultitia . Haec omnia mala ab intus de corde hominis procedunt et haec sunt, quae coinquinant hominem. Nunc autem, postquam dimisimus mundum, nihil aliud habemus facere, nisi sequi voluntatem Domini et placere sibi ipsi. Multum caveamus, ne simus terra secus viam vel petrosa vel spinosa, secundum quod dicit Dominus in evangelio: Semen est verbum Dei. Quod autem secus viam cecidit et conculcatum est, hi sunt qui audiunt verbum et non intelligunt; et confestim venit diabolus et rapit, quod seminatum est in cordibus eorum et tollit verbum de cordibus eorum, ne credentes salvi fiant. Quod autem super petrosam cecidit, hi sunt, qui cum audierint verbum, statim cum gaudio suscipiunt illud. Facta autem tribulatione et persecutione propter verbum, continuo scandalizantur et hi radicem in se non habent, sed temporales sunt, quia ad tempus credunt et in tempore tentationis recedunt. Quod autem in spinis cecidit, hi sunt qui verbum Dei audiunt, et sollici-

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

54

tudo et aerumnae istius saeculi et fallacia divitiarum et circa reliqua concupiscentiae introeuntes suffocant verbum et sine fructu efficiuntur. Quod autem in terram bonam seminatum est, hi sunt, qui in corde bono et optimo audientes verbum intelligunt et retinent etfructum afferunt in patientia. Et propterea nos fratres, sicut dicit Dominus, dimittamus mortuos sepelire mortuos suos. Et multum caveamus a malitia et subtilitate satanae, qui vult, quod homo mentem suam et cor non habeat ad Deum. Et circumiens desiderat cor hominis sub specie alicuius mercedis vel adiutorii tollere et suffocare verbum et praecepta Domini a memoria et volens cor hominis per saecularia negotia et curam excaecare et ibi habitare, sicut dicit Dominus: Cum immundus spiritus exierit ab homine, ambulat per loca arida et inaquosa quaerens requiem; et non inveniens dicit: Revertar in domum meam, unde exivi. Et veniens invenit eam vacantem scopis mundatam et ornatam. Et vadit et assumit alios septem spiritus nequiores se, et ingressi habitant ibi, et sunt novissima hominis illius peiora prioribus. Unde, omnes fratres, custodiamus nos multum, ne sub specie alicuius mercedis vel operis vel adiutorii perdamus vel tollamus nostram mentem et cor a Domino. Sed in sancta caritate, quae Deus est, rogo omnes fratres tam ministros quam alios, ut omni impedimento remoto et omni cura et sollicitudine postposita, quocumque modo melius possunt, servire, amare, honorare et adorare Dominum Deum mundo corde et pura mente faciant, quod ipse super omnia quaerit et semper faciamus ibi habitaculum et mansionem ipsi, qui est Dominus Deus omnipotens, Pater et Filius et Spiritus Sanctus, qui dicit: Vigilate itaque omni tempore orantes, ut digni habeamini fugere omnia mala, quae ventura sunt et stare

55

Actum 10.

ante Filium hominis. Et cum stabitis ad orandum dicite: Pater noster qui es in caelis. Et adoremus eum puro corde, quoniam oportet semper orare et non deficere; nam Pater tales quaerit adoratores. Spiritus est Deus et eos qui adorant eum, in spiritu et veritate oportet eum adorare. Et ad ipsum recurramus tamquam ad pastorem et episcopum animarum nostrarum, qui dicit: Ego sum pastor bonus, qui pasco oves meas et pro ovibus meis pono animam meam. Omnes vos fratres estis ; et patrem nolite vobis vocare super terram, unus est enim Pater vester, qui in caelis est. Nec vocemini magistri; unus est enim magister vester, qui in caelis est. Si manseritis in me, et verba mea in vobis manserint, quodcumque volueritis, petetis et fiet vobis. Ubicumque sunt duo vel tres congregati in nomine meo, ibi sum in medio eorum. Ecce ego sum vobiscum usque ad consummationem saeculi. Verba, quae locutus sum, vobis, spiritus et vita sunt. Ego sum via, veritas et vita. Teneamus ergo verba, vitam et doctrinam et sanctum eius evangelium, qui dignatus est pro nobis rogare Patrem suum et nobis eius nomen manifestare dicens: Pater clarifica nomen tuum et clarifica Filium tuum, ut Filius tuus clarificet te. Pater, manifestavi nomen tuum hominibus, quos dedisti mihi; quia verba quae dedisti mihi, dedi eis; et ipsi acceperunt et cognoverunt, quia a te exivi et crediderunt quia tu me misisti. Ego pro eis rogo, non pro mundo, sed pro his quos dedisti mihi, quia tui sunt et omnia mea tua sunt. Pater sancte, serva eos in nomine tuo quos dedisti mihi, ut ipsi sint unum sicut et nos. Haec loquor in mundo, ut habeant gaudium in semetipsis. Ego dedi eis sermonem tuum; et mundus eos odio habuit, quia non sunt de mundo, sicut et ego non sum de mundo. Non rogo ut tollas eos de mundo, sed ut serves eos a malo. Mirifica eos in veritate. Sermo tuus veritas est. Sicut tu me misisti in mundum, et ego misi eos in mun- dum. Et pro eis sanctifico meipsum, ut sint ipsi sanctificati in veritate . Non pro eis rogo tantum, sed pro eis, qui credituri sunt propter verbum eorum in me ut sint

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

56

consummati in unum, et cognoscat mundus, quia tu me misisti et dilexisti eos, sicut me dilexisti. Et notum faciam eis nomen tuum, ut dilectio, qua dilexisti me, sit in ipsis et ego in ipsis. Pater, quos dedisti mihi, volo, ut ubi ego sum, et illi sint mecum, ut videant claritatem tuam in regno tuo. Amen. [Caput XXIII - Oratio et gratiarum actio]. Omnipotens, sanctissime, altissime et summe Deus, Pater sancte et iuste, Domine rex caeli et terrae, propter temetipsum gratias agimus tibi, quod per sanctam voluntatem tuam et per unicum Filium tuum cum Spiritu Sancto creasti omnia spiritualia et corporalia et nos ad imaginem tuam et similitudinem factos in paradiso posuisti. Et nos per culpam nostram cecidimus. Et gratias agimus tibi, quia sicut per Filium tuum nos creasti, sic per sanctam dilectionem tuam, qua dilexisti nos, ipsum verum Deum et verum hominem ex gloriosa semper Virgine beatissima sancta Maria nasci fecisti et per crucem et sanguinem et mortem ipsius nos captivos redimi voluisti. Et gratias agimus tibi, quia ipse Filius tuus venturus est in gloria maiestatis suae mittere maledictos, qui poenitentiam non egerunt et te non cognoverunt, in ignem aeternum, et dicere omnibus, qui te cognoverunt et adoraverunt et tibi servierunt in poenitentia: Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum, quod vobis paratum est ab origine mundi. Et quia nos omnes miseri et peccatores non sumus digni nominare te, suppliciter exoramus, ut Dominus noster Jesus Christus Filius tuus dilectus, in quo tibi bene complacuit, una cum Spiritu Sancto Paraclito gratias agat tibi, sicut tibi et ipsi placet, pro omnibus, qui tibi semper sufficit ad omnia, per quem nobis tanta fecisti. Alleluia.

57

Actum 10.

Et gloriosam matrem beatissimam Mariam semper Virginem, beatum Michaelem, Gabrielem et Raphaelem et omnes choros beatorum seraphim, cherubim, thronorum, dominationum, principatuum, potestatum, virtutum, angelorum, archangelorum, beatum Joannem Baptistam, Joannem Evangelistam, Petrum, Paulum et beatos patriarchas, prophetas, Innocentes, apostolos, evangelistas, discipulos, martyres, confessores, virgines, beatos Eliam et Enoch, et omnes sanctos, qui fuerunt et erunt et sunt, propter tuum amorem humiliter deprecamur, ut, sicut tibi placet, pro his tibi gratias referant summo vero Deo, aeterno et vivo, cum Filio tuo carissimo Domino nostro Jesu Christo et Spiritu Sancto Paraclito in saecula saeculorum. Amen. Alleluia. Et Domino Deo universos intra sanctam Ecclesiam catholicam et apostolicam servire volentes et omnes sequentes ordines, sacerdotes, diaconos, subdiaconos, acolythos, exorcistas, lectores, ostiarios et omnes clericos, universos religiosos et religiosas, omnes conversos et parvulos, pauperes et egenos, reges et principes, laboratores et agricolas, servos et dominos, omnes virgines et continentes et maritatas, laicos, masculos et feminas, omnes infantes, adolescentes, iuvenes et senes, sanos et infirmos, omnes pusillos et magnos, et omnes populos, gentes, tribus et linguas, omnes nationes et omnes homines ubicumque terrarum, qui sunt et erunt, humiliter rogamus et supplicamus nos omnes fratres minores, servi inutiles, ut omnes in vera fide et poenitentia perseveremus, quia aliter nullus salvari potest. Omnes diligamus ex toto corde, ex tota anima, ex tota mente, ex tota virtute et fortitudine, ex toto intellectu, ex omnibus viribus, toto nisu, toto affectu, totis visceribus, totis desideriis et voluntatibus Dominum Deum, qui totum corpus, totam animam et totam vitam dedit et dat omnibus nobis, qui nos creavit, redemit et sua sola misericordia salvabit, qui nobis

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

58

miserabilibus et miseris, putridis et foetidis, ingratis et malis omnia bona fecit et facit. Nihil ergo aliquid aliud desideremus, nihil aliud velimus, nihil aliud placeat et delectet nos nisi Creator et Redemptor et Salvator noster, solus verus Deus, qui est plenum bonum, omne bonum, totum bonum, verum et summum bonum, qui solus est bonus, pius, mitis, suavis et dulcis, qui solus est sanctus, iustus, verus, sanctus et rectus, qui solus est benignus, innocens, mundus, a quo et per quem et in quo est omnis venia, omnis gratia, omnis gloria omnium poenitentium et iustorum, omnium beatorum in caelis congaudentium. Nihil ergo impediat, nihil separet, nihil interpolet; ubique nos omnes omni loco, omni hora et omni tempore, quotidie et continue credamus veraciter et humiliter et in corde teneamus et amemus, honoremus, adoremus, serviamus, laudemus et benedicamus, glorificemus et superexaltemus, magnificemus et gratias agamus altissimo et summo Deo aeterno, trinitati et unitati, Patri et Filio et Spiritui Sancto, creatori omnium et salvatori omnium in se credentium et sperantium et diligentium eum, qui sine initio et sine fine immutabilis, invisibilis, inenarrabilis, ineffabilis, incomprehensibilis, investigabilis, benedictus, laudabilis, gloriosus, superexaltatus, sublimis, excelsus, suavis, amabilis, delectabilis et totus super omnia desiderabilis in saecula. Amen. [Caput XXIV Conclusio]. In nomine Domini! Rogo omnes fratres, ut addiscant tenorem et sensum eorum quae in ista vita ad salvationem animae nostrae scripta sunt et ista frequenter ad memoriam reducant. Et exoro Deum, ut ipse, qui est omnipotens, trinus et unus, benedicat omnes docentes, discentes, habentes, recordantes et

59

Actum 10.

operantes ista quoties repetunt et faciunt quae ibi ad salutem animae nostrae scripta sunt, et deprecor omnes cum osculo pedum, ut multum diligant, custodiant et reponant. Et ex parte Dei omnipotentis et domini papae et per obedientiam ego frater Franciscus firmiter praecipio et iniungo, ut ex his, quae in ista vita scripta sunt, nullus minuat vel in ipsa scriptum aliquod desuper addat, nec aliam regulam fratres habeant. Gloria Patri et Filio et Spiritui Sancto, sicut erat in principio et nunc et semper et in saecula saeculorum. Amen. Ernesto Menestò e Stefano Brufani, Fontes Franciascani, 85-212; Dionizije Lasić - Serafin Hrkać, Spisi svetoga Franje i svete Klare, Mostar - Zagreb 2003., 56-123.

11. Rim, 29. studenoga 1223. Papa Honorije III. potvrđuje 29. studenoga 1223. pravilo koje je sv. Franjo 11. lipnja 1223. prikazao braći na općem zboru.

[Honorius, episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis, fratri Francisco et aliis fratribus de ordine Fratrum Minorum, salutem et apostolicam benedictionem. Solet annuere Sedes Apostolica piis votis et honestis petentium desideriis favorem benivolum impertiri. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris piis precibus inclinati, ordinis vestri regulam, a bonae memoriae Innocentio papa, praedecessore nostro, approbatam, annotatam praesentibus, auctoritate vobis apostolica confirmamus et praesentis scripti patrocinio communimus. Quae talis est]: [Caput I] - In nomine Domini! Incipit vita Minorum Fratrum: Regula et vita Minorum Fratrum haec est, scilicet Domini nostri Jesu Christi sanctum Evangelium observare vivendo in obedientia, sine proprio et in castitate. Frater Franciscus promittit obedientiam et reverentiam domino papae Honorio ac

61

Actum 11.

successoribus eius canonice intrantibus et Ecclesiae Romanae. Et alii fratres teneantur fratri Francisco et eius successoribus obedire. [Caput II] - De his qui volunt vitam istam accipere, et qualiter recipi debeant. Si qui voluerint hanc vitam accipere et venerint ad fratres nostros, mittant eos ad suos ministros provinciales, quibus solummodo et non aliis recipiendi fratres licentia concedatur. Ministri vero diligenter examinent eos de fide catholica et ecclesiasticis sacramentis. Et si haec omnia credant et velint ea fideliter confiteri et usque in finem firmiter observare, et uxores non habent vel, si habent, et iam monasterium intraverint uxores vel, licentiam eis dederint auctoritate dioecesani episcopi, voto continentiae iam emisso, et illius sint aetatis uxores, quod non possit de eis oriri suspicio, dicant illis verbum sancti Evangelii, quod vadant et vendant omnia sua et ea studeant pauperibus erogare. Quod si facere non potuerint, sufficit eis bona voluntas. Et caveant fratres et eorum ministri, ne solliciti sint de rebus suis temporalibus, ut libere faciant de rebus suis, quidquid Dominus inspiraverit eis. Si tamen consilium requiratur, licentiam habeant ministri mittendi eos ad aliquos Deum timentes, quorum consilio bona sua pauperibus erogentur. Postea concedant eis pannos probationis, videlicet duas tunicas sine caputio et cingulum, et braccas et caparonem usque ad cingulum, nisi eisdem ministris aliud secundum Deum aliquando videatur. Finito vero anno probationis, recipiantur ad obedientiam promittentes vitam istam semper et regulam observare. Et nullo modo licebit eis de ista religione exire iuxta mandatum domini papae, quia secundum sanctum Evangelium nemo mittens manum ad aratrum et aspiciens retro aptus est regno Dei. Et illi qui iam promiserunt

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

62

obedientiam habeant unam tunicam cum caputio et aliam sine caputio qui voluerint habere. Et qui necessitate coguntur possint portare calciamenta. Et fratres omnes vestimentis vilibus induantur et possint ea repeciare de saccis et aliis peciis cum benedictione Dei. Quos moneo et exhortor, ne despiciant neque iudicent homines, quos vident mollibus vestimentis et coloratis indutos, uti cibis et potibus delicatis, sed magis unusquisque iudicet et despiciat semetipsum. [Caput III] - De divino officio et ieiunio, et quomodo fratres debeant ire per mundum. Clerici faciant divinum officium secundum ordinem sanctae Romanae Ecclesiae excepto psalterio, ex quo habere poterunt breviaria. Laici vero dicant viginti quatuor Pater noster pro matutino, pro laude quinque, pro prima, tertia, sexta, nona, pro qualibet istarum septem, pro vesperis autem duodecim, pro completorio septem; et orent pro defunctis. Et ieiunent a festo Omnium Sanctorum usque ad Nativitatem Domini. Sanctam vero quadragesimam, quae incipit ab Epiphania usque ad continuos quadraginta dies, quam Dominus suo sancto ieiunio consecravit, qui voluntarie eam ieiunant benedicti sint a Domino, et qui nolunt non sint astricti. Sed aliam usque ad Resurrectionem Domini ieiunent. Aliis autem temporibus non teneantur nisi sexta feria ieiunare. Tempore vero manifestae necessitatis non teneantur fratres ieiunio corporali. Consulo vero, moneo et exhortor fratres meos in Domino Jesu Christo, ut quando vadunt per mundum, non litigent neque contendant verbis, nec alios iudicent; sed sint mites, pacifici et modesti, mansueti et hu miles, honeste loquentes omnibus, sicut decet. Et non debeant equitare, nisi manifesta necessitate vel infirmitate cogantur. In quamcumque domum intraverint, primum dicant:

Actum 11.

63

Pax huic domui. Et secundum sanctum Evangelium de omnibus cibis, qui apponuntur eis, liceat manducare. [Caput IV] - Quod fratres non recipiant pecuniam. Praecipio firmiter fratribus universis, ut nullo modo denarios vel pecuniam recipiant per se vel per interpositam personam. Tamen pro necessitatibus infirmorum et aliis fratribus induendis, per amicos spirituales, ministri tantum et custodes sollicitam curam gerant secundum loca et tempora et frigidas regiones, sicut necessitati viderint expedire; eo semper salvo, ut, sicut dictum est, denarios vel pecuniam non recipiant. [Caput V] - De modo laborandi. Fratres illi, quibus gratiam dedit Dominus laborandi, laborent fideliter et devote, ita quod, excluso otio animae inimico, sanctae orationis et devotionis spiritum non exstinguant, cui debent cetera temporalia deservire. De mercede vero laboris pro se et suis fratribus corporis necessaria recipiant praeter denarios vel pecuniam et hoc humiliter, sicut decet servos Dei et paupertatis sanctissimae sectatores. [Caput VI] - Quod nihil approprient sibi fratres, et de eleemosyna petenda et de fratribus infirmis. Fratres nihil sibi approprient nec domum nec locum nec aliquam rem. Et tanquam peregrini et advenae” in hoc saeculo in paupertate et humilitate Domino famulantes vadant pro eleemosyna confidenter, nec oportet eos verecundari, quia Domimis pro nobis se fecit pauperem in hoc mundo. Haec est

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

64

illa celsitudo altissimae paupertatis, quae vos, carissimos fratres meos, heredes et reges regni caelorum instituit, pauperes rebus fecit, virtutibus sublimavit. Haec sit portio vestra, quae perducit in terram viventium. Cui, dilectissimi fratres, totaliter inhaerentes nihil aliud pro nomine Domini nostri Jesu Christi in perpetuum sub caelo habere velitis. Et, ubicumque sunt et se invenerint fratres, ostendant se domesticos invicem inter se. Et secure manifestet unus alteri necessitatem suam, quia, si mater nutrit et diligit filium suum carnalem, quanto diligentius debet quis diligere et nutrire fratrem suum spiritualem? Et, si quis eorum in infirmitatem ceciderit, alii fratres debent ei servire, sicut vellent sibi serviri. [Caput VII] - De poenitentia fratribus peccantibus imponenda. Si qui fratrum, instigante inimico, mortaliter peccaverint, pro illis peccatis, de quibus ordinatum fuerit inter fratres, ut recurratur ad solos ministros provinciales, teneantur praedicti fratres ad eos recurrere quam citius poterint, sine mora. Ipsi vero ministri, si presbyteri sunt, cum misericordia iniungant illis poenitentiam; si vero presbyteri non sunt, iniungi faciant per alios sacerdotes ordinis, sicut eis secundum Deum melius videbitur expedire. Et cavere debent, ne irascantur et conturbentur propter peccatum alicuius, quia ira et conturbatio in se et in aliis impediunt caritatem. [Caput VIII] - De electione generalis ministri huius fraternitatis et de capitulo Pentecostes. Universi fratres unum de fratribus istius religionis teneantur semper habere generalem ministrum et servum totius

Actum 11.

65

fraternitatis et ei teneantur firmiter obedire. Quo decedente, electio successoris fiat a ministris provincialibus et custodibus in capitulo Pentecostes, in quo provinciales ministri teneantur semper insimul convenire, ubicumque a generali ministro fuerit constitutum; et hoc semel in tribus annis vel ad alium terminum maiorem vel minorem, sicut a praedicto ministro fuerit ordinatum. Et si aliquo tempore appareret universitati ministrorum provincialium et custodum, praedictum ministrum non esse sufficientem ad servitium et communem utilitatem fratrum, teneantur praedicti fratres, quibus electio data est, in nomine Domini alium sibi eligere in custodem. Post capitulum vero Pentecostes ministri et custodes possint singuli, si voluerint et eis expedire videbitur, eodem anno in suis custodiis semel fratres suos ad capitulum convocare. [Caput IX] - De praedicatoribus. Fratres non praedicent in episcopatu alicuius episcopi, cum ab eo illis fuerit contradictum. Et nullus fratrum populo penitus audeat praedicare, nisi a ministro generali huius fraternitatis fuerit examinatus et approbatus, et ab eo officium sibi praedicationis concessum. Moneo quoque et exhortor eosdem fratres, ut in praedicatione, quam faciunt, sint examinata et casta eorum eloquia, ad utilitatem et aedificationem populi, annuntiando eis vitia et virtutes, poenam et gloriam cum brevitate sermonis; quia verbum abbreviatum fecit Dominus super terram. [Caput X] - De admonitione et correctione fratrum. Fratres, qui sunt ministri et servi aliorum fratrum, visitent et moneant fratres suos et humiliter et caritative corrigant eos, non praecipientes eis aliquid, quod sit contra animam suam et

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

66

regulam nostram. Fratres vero, qui sunt subditi, recordentur, quod propter Deum abnegaverunt proprias voluntates. Unde firmiter praecipio eis, ut obediant suis ministris in omnibus quae promiserunt Domino observare et non sunt contraria animae et regulae nostrae. Et ubicumque sunt fratres, qui scirent et cognoscerent, se non posse regulam spiritualiter observare, ad suos ministros debeant et possint recurrere. Ministri vero caritative et benigne eos recipiant et tantam familiaritatem habeant circa ipsos, ut dicere possint eis et facere sicut domini servis suis; nam ita debet esse, quod ministri sint servi omnium fratrum. Moneo vero et exhortor in Domino Jesu Christo, ut caveant fratres ab omni superbia, vana gloria, invidia, avaritia , cura et sollicitudine huius saeculi, detractione et murmuratione, et non curent nescientes litteras litteras discere; sed attendant, quod super omnia desiderare debent habere Spiritum Domini et sanctam eius operationem, orare semper ad eum puro corde et habere humilitatem, patientiam in persecutione et infirmitate, et diligere eos qui nos persequuntur et reprehendunt et arguunt, quia dicit Dominus: Diligite inimicos vestros et orate pro persequentibus et calumniantibus vos. Beati qui persecutionem patiuntur propter iustitiam, quoniam ipsorum est regnum caelorum . Qui autem perseveraverit usque in finem hic salvus erit .[Caput XI] - Quod fratres non ingrediantur monasteria monacharum. Praecipio firmiter fratribus universis, ne habeant suspecta consortia vel consilia mulierum, et ne ingrediantur monasteria monacharum praeter illos, quibus a sede apostolica concessa est licentia specialis; nec fiant compatres virorum vel mulierum nec hac occasione inter fratres vel de fratribus scandalum oriatur.

67

Actum 11.

[Caput XII] - De euntibus inter saracenos et alios infideles. Quicumque fratrum divina inspiratione voluerint ire inter saracenos et alios infideles petant inde licentiam a suis ministris provincialibus. Ministri vero nullis eundi licentiam tribuant, nisi eis quos viderint esse idoneos ad mittendum. Ad haec per obedientiam iniungo ministris, ut petant a domino papa unum de sanctae Romanae Ecclesiae cardinalibus, qui sit gubernator, protector et corrector istius fraternitatis, ut semper subditi et subiecti pedibus eiusdem sanctae Ecclesiae stabiles in fide catholica paupertatem et humilitatem et sanctum evangelium Domini nostri Jesu Christi, quod firmiter promisimus, observemus. [Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostrae confirmationis infringere vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se noverit incursurum. Datum Laterani tertio kalendas decembris, Pontificatus nostri anno octavo]. Ernesto Menestò e Stefano Brufani, Fontes Franciscani, 169-181; Dionizije Lasić - Serafin Hrkać, Spisi svetoga Franje i svete Klare, 125-141.

12. Asiz, rujan - listopad 1226. Malo prije smrti sv. Franjo šalje braći pismenu oporuku kojom ih poziva da što bolje opslužuju pravilo.

Dominus ita dedit mihi fratri Francisco incipere faciendi poenitentiam: quia cum essem in peccatis nimis mihi videbatur amarum videre leprosos. Et ipse Dominus conduxit me inter illos et feci misericordiam cum illis. Et recedente me ab ipsis, id quod videbatur mihi amarum, conversum fuit mihi in dulcedinem animi et corporis; et postea parum steti et exivi de saeculo. Et Dominus dedit mihi talem fidem in ecclesiis, ut ita simpliciter orarem et dicerem: Adoramus te, Domine Jesu Christe, hic et ad omnes ecclesias tuas, quae sunt in toto mundo, et benedicimus tibi, quia per sanctam crucem tuam redemisti mundum. Postea Dominus dedit mihi et dat tantam fidem in sacerdotibus, qui vivunt secundum formam sanctae Ecclesiae Romanae propter ordinem ipsorum, quod si facerent mihi persecutionem, volo recurrere ad ipsos. Et si haberem tantam sapientiam, quantam Salomon habuit, et invenirem pauperculos sacerdotes huius saeculi, in parochiis, quibus morantur, nolo praedicare ultra voluntatem ipsorum. Et ipsos et omnes alios volo timere, amare et honorare, sicut meos dominos. Et nolo in ipsis considerare peccatum, quia Filium Dei discerno in ipsis, et domini mei

69

Actum 12.

sunt. Et propter hoc facio, quia nihil video corporaliter in hoc saeculo de ipso altissimo Filio Dei, nisi sanctissimum corpus et sanctissimum sanguinem suum, quod ipsi recipiunt et ipsi soli aliis ministrant. Et haec sanctissima mysteria super omnia volo honorari, venerari et in locis pretiosis collocari. Sanctissima nomina et verba eius scripta, ubicumque invenero in locis illicitis, volo colligere et rogo, quod colligantur et in loco honesto collocentur. Et omnes theologos et, qui ministrant sanctissima verba divina, debemus honorare et venerari, sicut qui ministrant nobis spiritum et vitam. Et postquam Dominus dedit mihi de fratribus, nemo ostendebat mihi, quid deberem facere, sed ipse Altissimus revelavit mihi, quod deberem vivere secundum formam sancti Evangelii. Et ego paucis verbis et simpliciter feci scribi et dominus Papa confirmavit mihi. Et illi qui veniebant ad recipiendam vitam, omnia quae habere poterant, dabant pauperibus; et erant contenti tunica una, intus et foris repeciata, cum cingulo et braccis. Et nolebamus plus habere. Officium dicebamus clerici secundum alios clericos, laici dicebant: Pater noster; et satis libenter manebamus in ecclesiis. Et eramus idiotae et subditi omnibus. Et ego manibus meis laborabam, et volo laborare; et omnes alii fratres firmiter volo, quod laborent de laboritio, quod pertinet ad honestatem. Qui nesciunt, discant, non propter cupiditatem recipiendi pretium laboris, sed propter exemplum et ad repellendam otiositatem. Et quando non daretur nobis pretium laboris, recurramus ad mensam Domini, petendo eleemosynam ostiatim. Salutationem mihi Dominus revelavit, ut diceremus: Dominus det tibi pacem. Caveant sibi fratres, ut ecclesias, habitacula paupercula et omnia, quae pro ipsis construuntur, penitus non recipiant, nisi essent, sicut decet sanctam paupertatem, quam in regula promisimus, semper ibi hospitantes sicut advenae et peregrini. Praecipio firmiter per obedientiam fratribus universis,

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

70

quod ubicumque sunt, non audeant petere aliquam litteram in curia Romana, per se neque per interpositam personam, neque pro ecclesia neque pro alio loco neque sub specie praedicationis neque pro persecutione suorum corporum; sed ubicumque non fuerint recepti, fugiant in aliam terram ad faciendam poenitentiam cum benedictione Dei. Et firmiter volo obedire ministro generali huius fraternitatis et alio guardiano, quem sibi placuerit mihi dare. Et ita volo esse captus in manibus suis, ut non possim ire vel facere ultra obedientiam et voluntatem suam, quia dominus meus est. Et quamvis sim simplex et infirmus, tamen semper volo habere clericum, qui mihi faciat officium, sicut in regula continetur. Et omnes alii fratres teneantur ita obedire guardianis suis et facere officium secundum regulam. Et qui inventi essent, quod non facerent officium secundum regulam, et vellent alio modo variare, aut non essent catholici, omnes fratres, ubicumque sunt, per obedientiam teneantur, quod ubicumque invenerint aliquem ipsorum, proximiori custodi illius loci, ubi ipsum invenerint, debeant repraesentare. Et custos firmiter teneatur per obedientiam ipsum fortiter custodire, sicuti hominem in vinculis die noctuque, ita quod non possit eripi de manibus suis, donec propria sua persona ipsum repraesentet in manibus sui ministri. Et minister firmiter teneatur per obedientiam mittendi ipsum per tales fratres, quod die noctuque custodiant ipsum sicuti hominem in vinculis, donec repraesentent ipsum coram domino Ostiensi, qui est dominus, protector et corrector totius fraternitatis. Et non dicant fratres: Haec est alia regula, quia haec est recordatio, admonitio, exhortatio et meum testamentum, quod ego frater Franciscus parvulus facio vobis fratribus meis benedictis propter hoc, ut regulam, quam Domino promisimus, melius catholice observemus. Et generalis minister et omnes alii ministri et custodes per obedientiam teneantur, in istis verbis non addere vel minuere.

71

Actum 12.

Et semper hoc scriptum habeant secum iuxta regulam. Et in omnibus capitulis quae faciunt, quando legunt regulam, legant et ista verba. Et omnibus fratribus meis clericis et laicis praecipio firmiter per obedientiam, ut non mittant glossas in regula neque in istis verbis dicendo: Ita volunt intelligi. Sed sicut dedit mihi Dominus simpliciter et pure dicere et scribere regulam et ista verba, ita simpliciter et sine glossa intelligatis et cum sancta operatione observetis usque in finem. Et quicumque haec observaverit, in caelo repleatur benedictione altissimi Patris et in terra repleatur benedictione dilecti Filii sui cum sanctissimo Spiritu Paraclito et omnibus virtutibus caelorum et omnibus sanctis. Et ego frater Franciscus parvulus vester servus quantumcumque possum, confirmo vobis intus et foris istam sanctissimam benedictionem. Ernesto Menestò e Stefano Brufani, Fontes Franciscani, 227-232; Dionizije Lasić - Serafin Hrkać, Spisi svetoga Franje i svete Klare, 142-154.

13. Dubrovnik, 13. travnja 1235. Na jednoj ispravi Dubrovačke Republike spominje se 13. travnja 1235. provincijal Franjevačke provincije Dalmacije.

Et quicumque contra predicta fecerit, sit periurus et incidat in excommunicationem que facta est per dominum Arengerium archiepiscopum et abbates Desam de Lacromono et Johannem de Meleta et Georgium de sancto Jacobo de Visniza… et per canonicos sancte Marie… et presentibus fratribus minoribus fratre Xysto, tunc temporis in Dalmatia fratrum minorum ministro, et fratre Andrea diacono qui fuit de Venetia et fratre Johanne qui fuit de episcopatu Brescie, scilicet de Mineruo, et in conspectu virorum et mulierum in maiori ecclesia sancte Marie. T. Smičiklas, Codex diplomaticus, vol. III, Zagreb 1904., 437; D. Mandić, Franjevačka Bosna, Rim 1968., 9 bilj. 45.

14. Orvieto, 21. ožujka 1291. Papa Nikola IV. naređuje provincijalu Franjevačke provincije Slavonije da pošalje dva istražitelja krivovjerske zloće u dio Bosne koji je tada bio pod Srbijom.

Nicolaus episcopus servus servorum Dei Dilecto filio … ministro Ordinis Minorum provinciae Sclavoniae salutem et apostolicam benedictionem. Prae cunctis nostrae mentis desiderabilibus caatholicae incrementum Fidei affectantes, nimio utique dolore replemur cum audimus aliquos vel sentimus ad illius depressionem qualicumque malignitate satagere vel damnabilibus ipsam depravando reprehensionibus aut derogationibus ei abrogabilibus derogando seu commentis eandem mordacibus pervertendo, ad quorum iniqua consternenda molimina eo animosius aspiramus quo in animarum stragem pernitiosius eos agnoscimus conspirare. Sane. sicut accepimus, in principatu Bosnae, carissimo in Christo S(tephano) regi Serviae illustri subiecto, adeo infidelitatis error invaluit, quod ibi quamplurimi a via veritatis prorsus aversi euntes per devia falsitatis pestiferas ad concutiendum ortodoxae murum fidei machinas construant, molientes ipsum fallacium argumentationum inpulsibus demoliri. Verum licet ubilibet Sedis Apostolicae diligentia contra talium dolosam

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

74

astutiam, ne diffusius huiusmodi serpat morbus, remedium libenter adhibeat opportunum, tamen in principatu praedicto cupientes anxie ut negotium fidei iugi profectu, elisis omnino quibuslibet erroribus, fortius invalescat, studemus ad hoc per nos et alios attentius vigilare. Providimus igitur in praedicto principatu ad praesens personas aliquas circumspectas pro tanto negotio deputari quarum honesta conversatio exemplum tribuat puritatis et doctrinam fundant erudita labia salutarem ut sacro ipsarum ministerio principatus praedictus ab huiusmodio contagiis erxpurgetur. Verum quia de prudentiae tuae industria firmam in Domino fiduciam obtinemus, discretioni tuae per apostolica scripta firmiter praecipiendo mandamus quatenus de consilio aliquorum fratrum discretorum tui Ordinis eligas duos de fratribus eiusdem Ordinis tuae admiistrationis idoneos ad huiusmodi opus dominicum exercendum, qui videlicet sint vita et conversatione probati, litterarum scientia praediti et regionis sive provinciae praefatae idiomatis non ignari, eisque in virtute obedientiae districte apostolica praecipere auctoritate ut inquisitionis officium in dicto principatu contra haereticos credentes, fautores, defensores et receptatores eorum, iuxta formam in aliis nostris litteris expressam, quas fratribus praedicti Ordinis inquisitoribus huiusmodi pravitatis in pincipatu eodem auctoritate apostolica deputandis, non expressis aliquorum nominibus, super exequendo dicti inquisitionis officio destinamus exequi studeant diligenter. Nos enim praedictos duos fratres quos ad hoc elegeris et utrumque ipsorum praefatum officium exequi iuxta formam in litteris ipsis expressam ac ipsos illam potestatem et auctoritatem plenariam habere volumus quae in eisdem litteris continentur. Si vero tu, vel vicarius tuus te absente, aliquem inquisitorem huiusmodi ex aliqua forte causa nonnumquam fore videbitis amovendum, ipsum amoveatis et substituatis loco eius alium quem similem potestatem et auctoritatem habere volumus quoties vobis, deliberatione cum aliquibus discretis fratribus dicti

75

Actum 14.

Ordinis praehabita, hoc fore videbitur faciendum. Et si aliquem vel aliquos inquisitorum ipsorum decedere forte contigerit, nos substituendi de consilio aliquorum fratrum eiusdem Ordinis alium vel alios loco illius vel illorum qui decesserint ita quod huiusmodi substituti eisdem omnino auctoritate ac potestate fungantur tibi dictoque vicario, si tu absens fueris, plenam et liberam concedimus tenore praesentium facultatem. Datum apud Urbem veterem decimo Kalendas aprilis, pontificatus nostri anno quarto. D. A. Rossi, Bullarium Franciscanum, vol. IV, Romae 1768., 238-239.

15. Asiz, 5. listopada 1339. General franjevačkoga reda Geraldus Ott (Odonis) u posjetu madžarskoj franjevačkoj provinciji, na nagovor kralja Karla I. Roberta (1308.-1342.), otišao je u Bosnu. Za vrijeme posjeta Bosni osniva Bosansku franjevačku vikariju, uvjeren da će to odobriti budući generalni kapitul Reda koji će se držati u Asizu na Duhove 1340.

A.1339. Incipit vicaria Minorum Observantium de Bozna. Anno igitur 1339 fuit Assisii capitulum generale celebratum1 et post idem capitulum, dum idem Generalis [ Gerardus Oddonis] ad provinciam Hungarie pergeret per Sclavoniam, transivit per Boznam quam videns quasi totam hereticis populatam, zelo fidei succensus ad dominum banum eiusdem Bozne principem accessit et ipsum ad fidem convertit et ad ecclesie romane unitatem reduxit: deinde multos fratres illuc ad predicandum hereticis de diversis partibus ordinis destinavit, qui ibidem multos converterunt et ecclesias erexerunt, et diversis captis ibi locis facta est una et prima familia minorum vicaria que hodie Boznensium appellatur, cuius bona fama crevit in tantum ut 1

Taj kapitul držan je god. 1340. Gl. Marianus de Florentia, Compendium chronicarum Ordinis FF. Minorum, Ad Claras Aquas prope Florentiam (Quaracchi presso Firenze) 1911., 76.

77

Actum 15.

postea, scilicet tempore Ludovici regis Hungarie, devoti Hungari eiusdem familie fratribus propter eorum sinceram paupertatem et vitam omnibus admirabilem laudabilemque et multis divinis miraculis coruscantem, in Hungaria plurima construxerunt domicilia, quorum primus locus in Cheri erat constructus, unde et familia minorum observantie de Hungaria Cherensis usque modo nuncupatur. Quando ergo frater predictus minister generalis ad visitandos fratres suos, scilicet conventuales,2 in Hungariam veniebat quia tunc observantia minorum in toto mundo non inveniebatur, scribebant autem tunc anno domini 1339. et eodem anno idem generalis, ut predixi, transeundo ad Hungariam primam vicariam observantie minorum in regno Bozne instituit et socium sui itineris fratrem Peregrinum primum vicarium prefecit. E. Fermendžin, Chronicon Observantis Provinciae Bosnae Argentinae Ordinis S. Francisci Seraphici, u: Starine JAZU, vol. 22, Zagreb 1890., 6-8.

2

U vrijeme osnutka Bosanske vikarije nije bilo toga naziva.

16. Avignon, 28. veljače 1340. Papa Benedikt XII. odgovara generalu franjevačkoga reda koji ga je izvjestio o svom posjetu Bosni i razgovoru s banom Stjepanom o krivovjercima.

Benedictus episcopus servus servorum Dei Dilecto filio Gerardo ministro generali Ordinis Fratrum Minorum. Recepimus litteras tuas continentes quod tu ad inductionem carissimi in Christo filii nostri Caroli Hungariae illustris ad praesentiam nobilis viri Stephani bani Bosnae te personaliter contulisti quodque idem banus tibi obviam occurrens in via te honoranter recepit et a te verba catholicae veritatis et salutis libenter audivit tibique aperuit propositi sui votum, per quod evidentius cognovisti quod bonam voluntatem gerit ad extirpandum de principatu Bosnensi cunctos haereticos degentes ibidem, dummodo nos et sedes apostolica et idem rex Hungariae sibi super his favorabiliter assistamus, quorum favorem sibi opportunum aestimat, propter schismaticos quos habet suae terrae vicinos, quorum schismaticorum auxilium dicti haeretici invocarent, si se de terra praedicta cognoscerent extirpandos. Ecce igitur eundem banum per nostras litteras speciales rogamus, monemus et hortamur attente ut prudenter attendens quam periculosum

79

Actum 16.

sibi et heredibus suis possit existere si in dicto principatu sic palam et secure haeretici commorentur, laudabile propositum suum quod sicut per litteras tuas percepimus de dictis haereticis extirpandis de principatu praedicto concepit, viriliter et invariabiliter prosequatur, informaturus nos per nuncios suos, si forte dictos nuncios ad sedem apostolicam mittere eum continget, quaecumque cognoverit per nos et sedem praedictam in exterminium dictorum haereticorum de principatu praedicto et in favorem fidei facienda, quia nos ac sedes praaedicta eidem bano super his, prout expediens fuerit, annuente Domino assistemus et tam praefatum regem Hungariae quam alios Christi fideles nec non universitates et singulares personas vicinorum locorum ad assistendum eidem bano super extirpatione dictorum haereticorum per apostolicas litteras et nuncios inducemus. Huiusmodi autem litteras nostras tam praefato regi Hungariae quam eidem bano super his directas dilecto filio Petro de Strata, procuratori generali in Romana curia Ordinis tui, fecimus assignari tibi per eius nuncium transmittendas quas quidem litteras, cum ipsas receperis, dicti regi et bano facias destinari. Datum Avinione, II kalendas martii anno sexto. C. Eubel, Bullarium Franciscanum, vol. VI, Romae 1902., 74-75., br. 20.

17. Asiz, 4. lipnja 1340. Opći je zbor franjevačkoga reda, održan u Asizu 4. lipnja 1340., odobrio da se uspostavi franjevačka vikarija u Bosni kako je odlučio general Reda Gerald Ott (Odonis) prigodom posjeta Bosni u listopadu 1339.

Anno Domini MCCCXL fuit Assisii generale capitulum celebratum. Et post idem Generalis, dum pergeret per Sclavoniam ad provinciam Hungariae, transivit per Bosnam, patriam quasi totam haereticis populatam. Qui zelo fidei succensus ad banum, eiusdem patriae principem, accessit et ipsum convertit ad fidem et reduxit ad Ecclesiae unitatem. Deinde multos fratres ad praedicandum haereticis de diversis partibus Ordinis destinavit, qui ibidem multos ad Christi fidem converterunt et multas ecclesias erexerunt. Et diversis captis locis, facta est ibi vicaria quae hodie Bosnensis appellatur. Chronica XXIV generalium Ordinis Minorum, u: Analecta Franciscana, vol. 3, Ad Claras Aquas (Quaracchi) 1897., 528-529.

18. 1380. Bartolomej Pizanski (Bartholomaeus de Pisa) u svom djelu o životu sv. Franje, sastavljenom oko 1380., navodi da je Bosanska vikarija imala 35 samostana razdijeljenih u 7 kustodija. Jedna od tih kustodija zvala se Duvanjska kustodija (Custodia Dalmae). Ona je pretežno pokrivala današnje hercegovačko područje, a imala je 6 samostana.

1

Ston je tada pripadao Dubrovačkoj republici. Bosanski vikar fra Peregrin Saksonac dobio je 21. ožujka 1347. dozvolu da u njemu sagradi samostan. Usp. A. Theiner, Vetera monumenta historica Hungariam sacram illustrantia, vol. 1, Romae 1859, 736, br. 1105; E. Fermendžin, Acta Bosnae potissimum ecclesiastica cum insertis editorum documentorum regestis ab anno 925 usque ad annum 1752, Zagrabiae 1892., 28, no.158. Stonski samostan pripadao je Bosanskoj vikariji do 1484., kada je pripojen novoosnovanoj Dubrovačkoj kustodiji koja je god. 1517. postala Dubrovačka franjevačka provincija. Usp. B. S. Pandžić, Bosna Argentina, Köln-Weimar-Wien 1995., 48, bilj. 88. 2 Stjepan II. Kotromanić sagradio je god.1349. grad Novi u župi Luci. U blizini je sagradio i franjevački samostan. Turci su osvojili grad oko 1471. pa su tada vjerojatno razorili i samostan. Usp. D. Mandić, Franjevačka Bosna, 228-230.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

82

Custodia Dalmae habet locum Stagni3, locum Novi castri4, locum in Monte [Imotae]5, locum Cetinae6, locum Betuzae [?]7 et locum Lamoc [Glamoč]8. Bartholomaeus de Pisa, De conformitate vitae b.Francisci ad vitam Jesu, u: Analecta Franciscana, vol. IV, Ad Claras Aquas (Quaracchi), 1906-1912, 555-556.

3

Hrvatski plemić Ivan Nelipić sagradio je početkom XIV. stoljeća franjevački samostan u Imotskom. Usp. K. Jurišić, Katolička crkva na biokovsko-neretvanskom području u doba turske vladavine, Zagreb 1972., 109. 4 Papa Inocent VI. (1352.-1362.) dopustio je god. 1357. Ivanu Nelipiću da sagradi samostan u Cetini. Taj samostan Turci su zapalili 1512. Katolički se svijet iz okolice razbježao, pa su pravoslavni Vlasi počeli upotrebljavati samostansku crkvu i nazvali je crkvom Sv. Spasa. Usp. D. Mandić, Franjevačka Bosna, 81, bilj. 112. 5 Prema nekima radi se o mjestu Blažuj, ali neki drugi misle da je to Bistrica kod Livna. 6 Očito, radi se o Glamoču koji se u srednjem vijeku zvao Dlamoč. Samostanska crkva bila je posvećena Uznesenju Bl. Djevice Marije. Kad su Turci zauzeli Glamoč, nestalo je tog samostana i njegove crkve. Usp. B. Pandžić, Hercegovački franjevci, Mostar - Zagreb 2001.,15.

19. Castelnuovo kod Napulja, 8. studenoga 1454. Kralj Aragonije i Napulja Alfonz (1416.- 1458.) javlja Stjepanu Vukčiću Kosači da mu šalje, kako je tražio, nekoliko franjevaca pod vodstvom biskuipa iz Ottane Ivana de Salinis Aureis.

Rex Aragonum utriusque Sicilie. Illustris dux devote noster dilecte. Littere vestre dudum ad nos misse nos rogabant ut operam dare vellemus quo aliqui honesti religiosi viri sancti Francisci nostre potissime dicionis ad vos mitterentur instructuri et confirmaturi eorum monitionibus ac vita populum vestrum in divino cultu et fidei orthodoxe observantia. Que res ubi nobis nota fuit, allocuti super ea reverendum generalem magistrum ipsius Ordinis, qui forte hic Neapoli erat, tandem voto vestro satisfieri curavimus: venit enim ad vos venerabilis in Christo pater et dilectus admodum nobis frater Joanes de Salinis aureis, episcopus Osanensis, eiusdem Ordinis sancti Francisci sacre theologie magister,vir scientia magna preditus eloquensque et probus adducens etiam secum nonnullos alios religiosos etiam vasallos nostros et viros probate vite, qui et sermonibus et operibus instructum ipsum vestrum populum ad verum Dei cultum et servitium reddere poterint ipsos vobis placituros proculdubio

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

84

existimantes. Solum igitur eosdem vobis eque ac rem nostram commendatisimos facimus. Illustri Stephano Duci Boccine etc. ac magno voyvode devoto nobis dilecto. Archivo de la Corona de Aragon (u Barceloni), Reg. 2661. f. 79; L. Thalloczy, Studien zur Geschichte Bosniens und Serbiens im Mittelalter, München 1914., 401; B. Pandžić, Hercegovački franjevci, 15-17.

20 (1). Venecija, 31. kolovoza 1463. Kardinal Besarion, papinski legat a latere, imenuje fra Nikolu Zadranina, duvanjskoga biskupa, propovjednikom križarske vojne protiv Turaka u Istri.

Bessarion1 miseratione divina Episcopus Tusculanus, sancte Romane ecclesie Cardinalis, Patriarcha Constantinopolitanus et in Civitate Venetiarum locisque omnibus inclito Venetorum dominio ubique subjectis apostolice sedis Legatus de latere, Venerabili fratri domino Nicolao Jadrentino2 Episcopo Dumnensi, Salutem in domino sempiternam. Quia in singulis, prout necesse foret, locis non possumus corporalem exhibere presentiam, nonnunquam viros fide et religione et prudentia preditos in partem solicitudinis destinamus, exemplo illius instructi, qui pro salute humani generis de supernis celorum sedibus ad infima mundi descendens discipulos, quos elegit, per universum orbem transmisit ad evangelium omni creature predicandum. Cum igitur instante 1

Bessarion Trapezuntinus, kardinal tuskulanski, + 12. studenoga 1472. C. Eubel, Hierarchia Catholica Medii aevi,vol. II2, Monasterii 1914., p. 8. 2 Franjevac Nikola Zadranin, duvanjski biskup, od g. 1460. do 1488. Gl. D. Farlati, Illyricum Sacrum, vol. IV, p. 176 sl.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

86

impresentiarum christiane fidei necessitate et modis omnibus pro commisso nobis legationis officio duxerimus succurrendum, te, de cuius fide, prudentia et integritate singularem in domino fiduciam obtinemus, ad predicandum in Foro Julii ultra Talgiamentum et per totam provinciam Histrie dominio Venetorum subjectam verbum sanćtissime crucis, et hortandum ibidem christianum populum, ut contra impiissimum Turchum Christi domini salvatoris nostri inimicum ferventibus animis exurgens, adversus eum eiusdem sanctissime crucis signaculum assumat, cum privilegiis, potestatibus, auctoritatibus, facultatibus, commissionibus et mandatis, que in instructionibus per nos tibi mandatis, quibus plenariam adhiberi fidem volumus, latius continentur, duximus destinandum. Quocirca, ut commissum tibi negotium feliciorem exitum et celeriorem consequatur effectum, tibi iniungendi omnibus et singulis fratribus Predicatorum et Minorum, ac aliorum ordinum ubilibet constitutis idem predicationis officium in Foro Julii ultra Talgiamentum et per totam provinciam Histrie, ubi opus esse duxeris et, alia quecumque prosequutioni et utilitati dicti negotii existimaveris oportuna, non obstantibus aliquibus indulgentiis eis specialiter vel generaliter concessis, plenam et liberam auctoritate apostolica tenore presentium concedimus facultatem, hortantes insuper Venerabiles in Christo patres, ac dilectos nobis in Christo abbates, priores diaconos, archidiaconos, et alios ecclesiarurn prelatos tam exemptos quam non exemptos, necnon omnes et singulos quorumcumque ordinum religiosos, eis nichilominus eadem auctoritate mandantes, quatenus te et alios per te deputatos predicatores et coadiutores huiusmodi, immo potius nos in vobis benigne recipientes, humaniter tractantes vobis tamquam nostris et apostolicis nuntiis intendant in omnibus, et per populos sibi subditos humiliter et devote intendere procurent, monita et precepta vestra efficaciter adimplendo, dantes tibi nichilominus et aliis per te eligendis earumdem tenore plenariam potestatem

87

Actum 20 (1).

contra omnes et singulos, qui forte, quod absit, officium vobis commissum impedire presumpserint, cuiuscumque conditionis et preeminentie fuerint, per censuras ecclesiasticas et alia iuris remedia eadem auctoritate procedendi, eosque compellendi et puniendi, quibuscumque in contrarium facientibus non obstantibus. In quorum omnium et singulorum fidem et testimonium premissorum presentes nostras litteras fieri, sigillique nostri fecimus et iussimus appensione communiri. Datum Venetiis in loco S. Georgii maioris Anno domini M.CCCC.LXIII. pridie Kalendas Septembris, Pontificatus S.mi in Christo patris et domini nostri Pii divina providentia pape II. Anno Quinto. A. Theiner, Vetera Monumenta Slavorum Meridionalium, vol. 1, Romae 1863., p. 466 s.

21 (2). Dubrovnik, 5. i 6. rujna 1463. Vijeće umoljenih Dubrovačke Republike zaključuje da se franjevački samostani u Stonu, Slanome, Ombli i Konavlju odcijepe od Bosanske vikarije i da s dubrovačkim samostanima stvore vlastitu provinciju.

5. septembris 1463... Prima pars est de intrando ad providendum, quod quatuor loca fratrum sancti Francisci, posita in locis iurisdictionis nostre et subdita vicarie Bosne, uniantur loco fratrum de Ragusio1 et de Daxa2 (Cass.)... 6. septembris 1463. [f. 272 r.] Prima pars est de intrando causa uniendi conventibus de Ragusio et de Daxa quatuor loca fratrum posita in iurisdictione nostra, qui ad presens tenentur per fratres vicarie Bosne. [f. 272 v.] Prima pars est, quod fratres dictorum conventuum de Ragusio et Daxa debeant querere et impetrare a s. Dominoa nostro, ut dicta quatuor loca, videlicet Stagni,3 Slani,4 Vmble5 1

Samostan u Dubrovniku. Samostan na otočiću Daksa, zapadno od Dubrovnika, na izlazu luke Gruža. 3 Veliki Ston na poluotoku Pelješcu. 4 Slano, luka na Jadranu sjeverozapadno od Dubrovnika. Samostan u Slanomu osnovali su franjevci Bosanske vikarije g. 1399. Gl. E. Fermendžin, Chronicon Observantis Provinciae Bosnae Argentinae, 13. 2

89

Actum 21 (2).

et Canalis6 accipiantur de manibus fratrum vicarie Bosne et uniantur ipsis conventibus de Ragusio et de Daxa, in qua impetratione, facienda per ipsos fratres, inseri debeat, quod fratres qui per tempora erunt in dictis quatuor locis, possint et debeant gerere et administrare curam animarum eis modo et forma, quibus habent et hodie solent dicti fratres vicarie Bosne. Et dominus rector cum suo minori consilio habeant libertatem faciendi dictis fratribus litteras opportunas pro dicta unione consequenda et impetranda. Arhiv Dubrovačke republike, Partes consilii rogatorum, vol. 17, f. 271 v - 272 v. Objelodanio: Dr. Ć. Truhelka, Dubrovačke vijesti o god. 1463, u: Glasnik Zemaljskog muzeja, vol. 22, Sarajavo 1910, 20 sl. a Truhelka: dominio.

6

Konavlje sjeveroistočno od Dubrovnika.

22 (3). Milodražje, 28. svibnja 1463. [1464.] Ahdnama sultana Mehmeda II. (1451.–1481.) bosanskim franjevcima, kojom im daje slobodu i uzima u zaštitu njihov život i imetak dokle budu vjerni carskim zapovijedima. Osnovni privilegij franjevaca i katolika u Bosni i Hercegovini za vrijeme turske vladavine.

Turski tekst. Huv el-muin. Merhum ve magfurun leh Ebul feth Gazi Sultan Muhamed Han rahimehullahu velgufran hadretlerinun hatti’ šerifidir1. (Tugra) Fatih Sultan Muhamed Hanin Bosna kit’asini istiila ve fethinde ol’ kit’ade sakjin bulunon katolikj ruhbanlerina iita bujurdigi ferman - Ali šanin suretidir. Nišani šerif Ališani Sultani ve tugraji džihan sitan Hakani hukjmi oldurkji. Ben kji Sultan Muhamed hanim, džumle avam ve havassa mealum ola kji, išbu davenegan fermani Humajun bosna rahiblarina mezidi inajetim zuhura gelup bujurdimkji: mezburlare 1

Dovde ide gornji dio kasnije nalijepljen i crvenim mastilom drugom rukom pisan uvod u Ahdnamu.

Actum 22 (3).

91

ve kilisalerina kjmse mani ve muzahim olmajup, kjlisalerinde muteme kjkjin olaler ve judže hadretimden ve vezirlerimden ve kullerimden ve reajalerimden ve džumle memlekjetim halknden kjimesne mezlurlare dahl ve tearruz idup indžitmeje, kjendulere ve džanlarina ve mallarina ve kjlisalerina. Dahi Jabanden hassaten memlekjetina Adam getururlerse, džaiz ola oledžilden mezburlare hukjmi Humajun himmet ve inajet olunup jemini mugalleza iderunkji, jeri ve gokji jaradan perverdigjar hakkičun ve jedi mushaf hakkičun ve ulu pejgamber ičun ve juz jegrmi dort bin pejgamber hakkičun ve kušandugim kilič hakkičun bu jazilanlere hič bir ferd muhalefet etmeje. Madam kji bunlar benim hidmetima ve emrima muti olaler. Tahriren, fi 28. majis. Sinori Milodraž. Tzv. original u muzeju franjev. samostana u Fojnici. - Turski tekst objelodanio: Kemura Sejfuddin F. B. A., Bilješke iz prošlosti bosanskih katolika i njihovih bogomolja po turskim dokumentima, Sarajevo 1916., 5.

Latinski prijevod. A me Sultano Mehmed Han omnibus nobilibus et ignobilibus, quibus expedit, universis notum sit: Cum latoribus Fermani huius Bosnensibus sacerdotibusa peculiari et altissima gratia affectus sim, mando ne quispiam sive iis, sive ecclesiis eorum, quodpiam impedimentum aut fastidium causet, ita ut ii in statibus ac ditionibus meis absque omni metu et timore commorari possint. Qui profugerunt et revertuntur sint securi, et immunes, possint in Provinciis meis, et ecclesiis eorum degere; et nemo ex magnatibus meis, Veziriis et fidelibus (Muselmannis) ac subditis meis,b eorum rebus sese ingerat, eos infestet, aut quacumque (causa) molestia afficiat. Et ii pro se, animabusc suis, domiciliis, ecclesiis, et si quos homines ex peregrinis ditionibus aduxerint, absoluta fruantur libertate.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

92

Cum itaque pro eximia gratia, et protectione altissima, qua in sacerdotes dictos feror, Mandatum hoc extrado, una gravissimo juramento adjurod per Creatorem coeli et terrae, per septem sanctos Libros, per magnum Prophetam nostrum, per centum mille viginti quator sanctose, per gladium sanctumf quo cinctus sumg ne dictos sacerdotes quispiam vel in minimoh affligat, aut iis adversetur, quousque illi mihi et mandatis meis fideles extiterint. Na čelu piše: Nro. 1. Verbum seu Pactum regium, dictum Ahd Name datum a Sultano Mehmed Han anno aerae turcicae 868. Christi vero 1463. concernens libertatem sacerdotum Bosnensium. Arhiv franj. Provincije u Mostaru, Versiones Fermanorum, n° 1. p. 7 s.; Fabianich P. D., Firmani inediti, Firenze 1884., p. 64 s. a Fabianich (F.): Cum exhibitoribus Religiosis Bosnensibus - b Kod F. prema originalnom tekstu slijedi: vel ab ipsa Maiestate mea. - c f.: personis. – d F.: adstringo. - e F.: per sanctos Codices... per centum viginti quatuor millia Prophetas - f F.: ispušta. - g F.: precingor. - h F.: infestando.

Hrvatski prijevod. S Njegovom1 pomoći. Časno pismo pokojnoga i blagopočivajućeg oca pobjeditelja, junaka sultana Muhamed-hana; Bog mu se smilovao i oprostio mu. Tugra [monogram kao grb i pečat] sultana Muhamed-hana, sina Muratova. Ovo je visoki ferman, koga je milostivo izvolio podijeliti 1

Tj. Božjom. - 2 Jedi mushaf = 7 prvih prijepisa Kurana, koje muslimani štuju kao svete knjige. - 3 Tj. Muhamedom. - 4 Milodražje, selo općine Brestovsko kod Fojnice u Bosni, zapadno od Bilalevca, s desnu stranu ceste travanjsko sarajevske.

Actum 22 (3).

93

sultan Muhamed-han Osvojitelj, u doba, kada je osvojio Bosnu, katoličkim redovnicima, koji su tada stanovali u toj zemlji. Uzvišenim sultanskim znakom i tugrom Gospodara svijeta proviđeno rješenje jest ovo: Ja, koji sam sultan Muhamed-han, [dajem] na znanje svima od prostoga puka i prvacima, da posjednicima carskoga fermana bosanskim redovnicima iskazavši osobitu naklonost zapovijedam: Neka nitko ne smeta i ne napada spomenute i njihove crkve; neka [mirno] stanuju u svojim crkvama. Ni sa strane moga visokoga Veličanstva, ni mojih vezira, ni mojih službenika, ni moje raje, niti od svih stanovnika moje Države, nitko spomenutima neka se ne miješa u njihove stvari, neka ne kreće i neka ih ne vrijeđa: ni njih, ni njihov život, ni njihov imetak, ni njihove crkve. Pa i to, ako bi iz tuđine doveli kakva čovjeka, neka im je slobodno. Budući da sam spomenutima milostivo dao ovo carsko rješenje, kunem se velikom zakletvom: Onim koji je stvorio nebo i zemlju, i sa 7 svetih knjiga2, i velikim Prorokom3, i sa 124 tisuće Božjih poslanika, i sabljom, kojom se pašem, da nitko ovomu, što je napisano, ne će protivno učiniti, dok ovi budu pokorni mojoj službi i zapovijedi. Pisano 28. maja. Kraj Milodraž.4

2

Drugi hrvatski prijevodi: Fra M. V. Batinić, Djelovanje Franjevaca u B. i H., vol. I, Zagreb 1881., str. 132; O. fra A. Knežević, Vienac, III, Zagreb 1871., str., 59; J. Matasović, Fojnička regesta, Beograd 1930., br. 1., str. 103. 3 Talijanski prijevodi: Norinije Starograđanin Neretvanski, Pripisagnie poçetka kraglievstva bosanskoga, Mleci 1775., str. 27 sl.; P. Ph. ab Occhievia, Epitome Vetustatum Bosnensis Provinciae, Ancona 1776., p, 114 s. 4 Usp. (H. Šabanović), Turski dokumenti u Bosni iz druge polovine XV stoljeća, u: Istorisko-pravni zbornik,vol. 2, Sarajevo 1949., 177-208; D. Mandić, Autentičnost Ahd-name Mehmeda II b.h. franjevcima, u: Radovi Hrvatskoga povijesnog instituta, vol. III-IV, Rim 1971., 61- 90.

23 (4). Rim, 25. listopada 1478. Natpis na grobnici bosanske kraljice Katarine u franjevačkoj crkvi Ara Coeli u Rimu.

KATARINI1 KRALICI BOSANSKOI STIPANA, HERCEGA O [T] SVETOGA SAVE, O [T] PORODA ELINE I KUĆE CARA STIPANA2 ROENI, TOMAŠA3 KRALA BOSANSKOGA ŽENI, KOL[lKO]a ŽIVI GODINI 50. I 4. I PRIMINU U RIMI NA LITA GOSPODINA 1. 4.7. 8. LITO, NA 20. I 5. DNI OKTOBRA. SPOMINAK NE PISMOM POSTAVLEN. Objelodanio: M. Giovanbattista Palatino, Libro nel qual s’insegna a scrivere ogni sorte lettera, Roma 1547; Fr. Miklosich. Monumenta serbica, Viennae 1858, n. 443. p. 519. Usp. A. Zelenika, Nadgrobni spomenik Bosanske kraljice Katarine Kosača-Kotromanić u Rimu, 1

Katarina, kći Hercega Stjepana i Helene, kćeri Balše III., rođena god. 1424., vjenčana s kraljem bosanskim Tomašem g. 1446. Gl. L. Thalloczy, Studien zur Geschichte Bosniens und Serbiens im Mittelalter, 110, 181; Vj. Klaić, Poviest Bosne do propasti kraljevstva, Zagreb 1882., str. 289 sl. 2 Stefana Dušana Silnoga. Helena, majka kraljice Katarine, bila je praunuka kneza Lazara koji je bio u rodu s Njemanjićima. Gl. Aleksa Ivić, Rodoslovne tablice srpskih dinastija i vlastele, Zagreb 1919., br. l, 5, 6, 8. 3 Stjepan Toma Ostojić, kralj bosanski 1443.-1461.

Actum 23 (4).

95

u Hercegovina, godišnjak za kulturno i povijeano naslijeđe, br. 1(9), Mostar 1995, 117 - 128. S vremenom je prva nadgrobna ploča s izvornim natpisom bosančicom dignuta i postavljena nova s netočnim latinskim prijevodom izvornika. Danas se ta ploča nalazi na stupu kod propovjedaonice pred velikim oltarom na desnoj strani aracelitanske crkve. God. 1931. ja sam natpis prepisao, a glasi doslovno:

D. O. M. Catharinae Reginae Bosnensi, Stephani Ducis San[c]ti Sabbae Sorori, Et G[e]nere Helene, et Domo Principis Stephani natae, Thomae Regis Bosnae Vxori. Quantum vixit Annorum LIIII Et obdormivit Romae Anno Domini MCCCCLXXVIII, die XXV. Octobris6. Monumentum ipsius Scriptis positum. a Miklosich: koa. - b U natpisu: Oteobris.

24 (5). Firenza, 24. svibnja 1493. Generalni kapitul cismontanske familije zaključuje da poglavari kustodija mileševske i zvorničke budu namjesnici bosanskoga vikara na svom teritoriju, te da nitko ne smije raditi o rascjepu Vikarije bosanske pod kaznom izopćenja.

Fiorentiae ad Caenobium S. Salvatoris anno 1493. die 24. Maji, convenientibus ad Synodum Generalem Cismontanae Familiae Patribus… Determinata fuerunt in hoc Capitulo infrascripta, videlicet.. Item. Circa Fratres Romaea, et suae Custodiae, infrascripta fuerunt determinata. Primo. Quod Custos Custodiarum S. Nicolai Mili1 et S. Mariae de Zomiph2 fit in eisdem Commissarius Ven. Patris Vicarii Bosnae, quousque Dominus3 aliud disposuerit... a

Gubernatis: Romaniae. – Prvotno je moralo stajati: Bosnae, a nevješti je prepisivač zamijenio R s B, i od slova sn napravio m. 1 Današnje Mile kod Visokog (D. Mandić stavio: Današnje Mileševo kod Modriča u Bosni). 2 Zomiph mislim da je iskrivljen naziv od Zonichum, Zuonichum, Zvornik u Bosni. 3 Papa Aleksandar VI., 1492.-1503.

97

Actum 24 (5).

Item. Nullus deinceps machinetur, nec directe, nec indirecte ad aliquam divisionem: Quod si in praemissis ipse Custos, vel alius Fr. praedictarum Custodiarum contrarium fecerit, ipso facto sententiam excommunicationis incurrat, a qua non possit absolvi, nisi per R. P. Vicarium Generalem. Chronologia liistorico-legalis Seraphici Ordinis Fratrum Minorum, vol. I., Neapoli 1650., 146.; P. Dominicus de Gubernatis, Orbis Seraphicus, vol. III., Romae 1684., 134 s.

25 (6). Koncem srpnja 1511. Bujruldija vrhbosanskoga sandžaka Feriza kojom on potvrđuje darovnicu u kojoj Konjičani priznaju franjevcima pravo vlasništva na neka zemljišta na brežuljku povrh Konjica, na kojima se već otprije nalazio njihov samostan, te im daruju novosagrađenu kuću za primanje prolaznika.

Baisi tevšihi kalem ve mudžibi teršihi rakam oldurkji: Neretva tevabiinde Konjic nam karje ehalisi karjei mezbureden jukaru depe üzerinde vaki olan uruleri olan Pod nam jerleri kji indelehali hududden mustagni olup hudždžeti šerijjesinde mesturdur, ve makber dživarinde ajende ve revende maslahati ičun bina olunmiš ma’mur bir ikji oda ile ve bir ahor ile, bu mahdud tarla ičunde bi hasebiššeri vel kanun sabit olan haki kararlerini ve tesarruflerini kjulli ve džuz-i her ne varse, ve anun dživarinde bina olan mezkjur odaleri tevabi-i ve levahiki ile ande durup, uljulerina ve dirierina bulunan pa paslero meišet ičun virup temlikj ejlediler, zira-at ve hareset idup vedžhi meišetlerina mahsulatini sarf ideler. Deju Neretva kadisi huduruna itifak ile varup zikjr olunan papaslerina teslim idup hudžeti šer-i vermišler. Hudžetlerini gjoturup arz idup bendendahi ber vedžhi mukazrer temessukj talab itdugi sebebden, išbu vesika ber sebili temasukj kjetb ve tahrir olunup jedlerina, vaz olundi

Actum 25 (6).

99

kji, ba’del-jevm mezburun papaslerin tahti jedinde ve havmei hukjumetinde olup, olbabde hič ferdi efradi aferide den kjainen min kjain ve kjefe ma kjan bi vedžhin minel-vudžuh ve nev-in minel-enva, ve sebbebun minel esbab mani ve dafi ve rafi ve munazi’ olup medhal kilmaja ve tearrud degjrmeje. Mekjtuba muttali kilanlar madmunini muhakak bilup iitimad kilalar. Tahriren fi evaili evvelil džemadejn sene seb-a ašere ve t[is-a] mie. Na desnoj strani namjesnički potpis, tz. penča: Abd Feriz1. Straga piše novijom rukom: 927. Bujruntia Hali Paše da fratri mogu slobodno stajati na Tepi u Konjicu, za fratre iz Konjica. Original u arhivu franj. samostana u Fojnici: Turski spisi, vol. I. br. 36.

Prijevod. Uzrok kićenju pera i povod pisanju pisma jest ovo: Stanovnici sela Konjic1, koji se nalazi u kadiluku Neretvi2, došli su svi složno pred neretvanskoga kadiju te izjavili, da svoje pravo služnosti i posjeda, koje im pripada po šerijatu i zakonu na mjesta zvana Pod3, tj. livade, koje se nalaze na brijegu (tepi) više spomenutoga sela, a koje je suvišno ograničavati, jer su im granice u šerijatskoj ispravi obilježene i narodu poznate; nadalje 1

1

Potpis zamršen i teško čitljiv.

Danas grad Konjic u Hercegovini. Ruševine sredovječnoga grada Neretve, u kojem je u prvo doba turskoga gospodstva bilo sijelo kadiluka, vide se i danas na desnoj obali potoka Neretvice 4 km sjeverozapadno od Ostrošca, u srezu konjičkomu, kod groblja Kostajnice. 3 To se mjesto danas zove Musala, a nalazi se na desnoj obali Neretve, u istočnom dijelu Konjica, ispod planine Vrtalice. 2

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

100

na njivi, kojoj su granice ovako označene, u blizini groblja za potrebe prolaznika novo sagrađenu kuću sa jedno dvije sobe i stajom (ahar) zajedno sa svim pripatcima daju i predaju u vlasništvo (tamo) se nalazećim svećenicima franjevcima, mrtvima i živima, da tu stoje i da od toga živu. Neka sve to posjeduju i obrađuju, i neka prihode od toga troše za svoje izdržavanje. Na što je i on (kadija) spomenutim svećenicima franjevcima to potvrdio i o tome sudsku ispravu dao. Donesavši tu ispravu i pokazavši mi je, i od mene su tražili rješenje u smislu gore utvrđenoga. Stoga im se ova isprava napisa i u ruke predade radi ravnanja. Od danas se spomenuto (kuće i zemljište) nalazi u rukama svećenika franjevaca i pod Državnom zaštitom. U tom dakle pogledu neka se ni jedno jedino stvorenje, ko to bio da bio i gdje god bio, ni na kakav način, ni iz koje ruke, nikakvim povodom, ne miješa i ne nasrće praveći (im) smetnje, preotimljući ili im to osporavajući parbom. Svi, koji vide ovo pismo, neka znaju, da mu je sadržaj istinit, i neka se na ovo oslone. Pisano početkom petoga mjeseca godine 917. Sluga [Božji] Feriz4.

4

Ferizbeg, vrhbosanski sandžak 1505.-1512. Ć. Truhelka, Bosanski sandžaci, u: Glasnik Zemaljskog muzeja, vol. 23., Sarajevo 1911., 207 sl.

26 (7). Oko god. 1514. Popis kustodija i samostana u Bosanskoj provinciji, u kojem se nabrajaju hercegovački samostani.

Provinciae et vicariatus Familiae Cismontanae... [p. 337.] Provincia XX. Bosnae. Habebat hos Conventus per septem Custodias distinctos. Custodia S. Nicolai de Mili habebat sequentes. 1. S. Joannis Baptistae Sutischae1. 2. S. Mariae Viscotti seu Visochii.2 3. S. Mariae Argentinac3. 4. S ... Quoinirae4, ubi requiescit Angelus de Verbosa Vicarius Provinciae, et primus qui in ea habitum suscepit. 5. S. Catarinae Crescentinae seu Crescevii.5 6. S. Spiritus apud Zonicum.6 7. S ... Monstari7. 8. Secunda Cutodia S. Mariae de Sodonico.8 9. S ... Lubuschae.9 10. S ... Zastrochi.10 11. S ... Scilium.11

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

102

12. S. Mariae Plumbi.12 13. S ... Oizae.13 14. S. ... Mili.14 Tertia Custodia Nanduralbae15... Quarta Custodia Jayzae16... Quinta Custodia Croatiae... Sexta Custodia Cetinae17... Septima Custodia Terseti18. . . Provincia XXV. Hungariae... [p. 341.] Haec sunt loca Provinciae Hungariae, in quibus tempore unionis nuper factae morabantur Fratres circiter mille septingenti... [Provincia Bosnae Argentinae reducta a.1512 et confirmata 1514] Ceterum, quia nonnullae ortae erant differentiae inter Fratres Argentinenses et Bosnenses, ex aliquibus Conventibus, qui extabant in terminis, seu limitibus Argentinae et Bosnae, facta est nova Provincia sub Vicario Generali Cismontano. Conventus autem sunt isti. 1. S. Mariae Argentinae. 2. S ... Campaniae19. 3. S. Mariae Salium, sive Salinarum. 4. S. Mariae Plumbi. 5. S ... Sutischae. 6. S. Nicolai Visochii.

103

Actum 26 (7).

7. S. Spiritus Huoynizae sive Fonizae. 8. S. Catarinae Crescevi. 9. S. Petri Ramae20. 10. S ... Coniz. 11. S... Mostar. 12. . Glubuscae. 13. Sastrug. 14. Macarschi. 15. Branizae.21 Catalogus Provinciarum Familiae Cismontanae, L. Waddingus, Annales Minorum,vol. XV., Romae 1736., 337., 339; ed. tertia ad Claras Aquas (Quaracchi) 1933, 396,404. O gornjem katalogu Wadding, n. dj. str. 317. veli: Serie[s] Provinciarum et Vicariatuum, quam tunc [an. 1506.] exhiberi jussit Vicarius Generalis... ab aliquo Italo compactum conjicere licet, rerum enim Italicarum clariorem, amplioremque adhibuit notitiam: in Ultramontanis diminutam, obscuramque se collegisse rerum memoriam ostendit.

1

Kraljevska Sutjeska u Bosni. - 2 Visoko. - 3 Srebrenica u Bosni. 4 Hvoinizae = Fojnica u Bosni. - 5 Kreševo. - 6 Zvornik. - 7 Mostar, glavni grad Hercegovine. - 8 De Sodonico = Zo[de]nico = de Zonico (?) = Zvornik. - 9 Ljubuški. - 10 Zaostrog u Dalmaciji. - 11 Scilium iskrivljeno od Salium = Soli, današnja Tuzla u Bosni. - 12 Olovo. - 13 Oizae iskrivljen prijepis od Coinizae = Konjic u Hercegovini. - 14 Mileševo - 15 Beograd, nekoć glavni grad Jugoslavije. - 16 Jajce u Bosni. - 17 Cetina kod Vrljike na istoimenoj rijeci. - 18 Trsat kod Sušaka u Hrvatskoj. - 19 Samostan S. Mariae in Campo, Sv. Marija u polju kod Bijeljine u Bosni. - 20 Rama kod Prozora u Bosni. 21 Vranicae = otok Vrana u prološkom jezeru kod Imotskoga. Gl O. Stj. Zlatović, Franovci države presv. Odkupitelja, Zagreb 1888., str. 16, 17, 181, 259.

27 (8). Venecija, 30. lipnja 1518. Leonard Loredan, dužd mletački, Franji Tiepolo, knezu creskomu i osorskomu. Na osnovi triju zaključaka Vijeća desetorice iz 1473. i 1474. naređuje da nijedan franjevac iz Bosne i gornjih krajeva ne može stanovati niti obnašati kakvu čast u samostanima na teritoriju mletačkom u Dalmaciji, Istri i Albaniji. Ako bi se koji takav našao, ima se bez oklijevanja odstraniti preko granice.

Leonardus Lauretanus1 Dei gratia Dux Venetiarum etc. Nobilibus et sapientibus viris Francisco Theupulo de suo mandato comiti Chersi et Ausseri et successoribus suis fidelibus dilectis salutem et dilectionis affectum. Sono stà fatte tre deliberazioni nel Consiglio di X.: la prima sotto li 21. del corrente Aprile 1473., per la qual fu statuito non senza causa et fundamento, che li Fratti del Ordine de Minori d’ Osservanza si Bosnesi, come dell’ altre parti superior, non possono venir o star nelli luoghi Nostri, over monasterii de Dalmatia; la seconda a due del mese di Luglio 1474, per la qual fu espresse comesso alli Rettori di Dalmatia che se alcun di ditti Fratti non subdito venisse Vicario, Guardian, Ministro, over 1 Dužd mletački 1501.-1521.

105

Actum 27 (8).

predito d’ altra dignità non permettessero che i avessero ad’ abbitare nelle terre e luoghi a loro comessi; la terza veramente che in le terre, luocchi et insule Nostre delle Provinzie Nostre d’ Istria, Dalmatia et Albania non possa esser Provinziale, Prior o Guardian d’alcun monasterio posto in ditte parte alcuno, che non sia Venezian, o cittadin delle terre et luochi della Illma Signoria Nostra, e che ditta deliberazion fosser servata per resti rettori e successori, e registrata in quelle cancelarie, e notificata alli monasterii delli locchi predetti, come per la elezion delli infrascritte copie, che li mandamo a vostra particolar informazione, scritte minutissimamente informandi; Però essendo pervenuto a notizia dei Capi del ditto Consegio che un fratte Benedetto Bencovich et alcuni altri fratti Bossinesi, corgiatti, e di quelle parte superior non solum sono venuti ad’ abbitar nelle terre e luochi di Dalmatia, ma quod peius est, hanno i gradi principali nelli monasterii antedetti, dal che ne sono processi et in dies procedono scandali et inconvenienti di mala natura, al qual cosa non è stata di displicentia non mediocre per molti rispetti et causa di maxima importantia, qual non vi esplichemo altramente, non havemo voluto differir in farci queste Nostre inponendoni con i Capi del ditto Consegio con ogni efficazia possibile, che subitto ricepute le presenti, dobbiate informarvi con questa desterità e forma guidicarete espediente, se nelli monasterii della città e territorio a Voi comesso ne sono di fratti compresi nelle tre deliberazioni soprasc[r]itte, e tutti quelli trovarete che facciano ressidenza, over abbiano grado in essi monasterii, farete licenziar imediate dalla terra e luochi a Voi comessi, exeguendo in omnibus la continentia delle parte preditte per esser questa Nostra constantissima volontà. Et il simile vogliamo sia servato per i Vostri successori, di tempo in tempo con quel miglior modo, e mezzo che sia possibile et acciò la presente intention Nostra sortisca lo esito desiderato,

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

106

farete registrar le presente Nostre nelli atti di quella cancellaria ad memoriam futturorurn. Datum in Nostro Ducali pallatio, die ultimo lunii Ind. 6. 1518. L. S. I. M. Agostin Letis, canzellero prettorio di Cherso ho fatto copiar dal stabreto (?) municipale di questa città sottoscritto. Kopija u arhivu biskupije makarske u Splitu, vol. XXX F/7.

28 (9). Carigrad, 11. ožujka 1520. Sultan Selim I. nalaže da se od bosanskohercegovačkih franjevaca, koji žive od milostinje, ne uzima harač, carina ili kakvi drugi nameti; što im je bilo uzeto, neka im se vrati.

Ad Begos Sandžakatuuma Bosnae, Hercegovinae, et Zvornikii; ac in illis Sandžakatibus reperibiles Judices. Postquam Diploma hoc Imperatorium ad vos pervenerit, notum sit quod in dictis Sandžakatibus degentes Christiani monachi, homine ad felix Portae meae limen delegato, sic notitiae dederint: „Cum nos nullis domibus possessionibusque gaudeamus, nec agriculturam exerceamus ac unice eleemosynis subsistimus, antiquis Decretis Imperatoriis ab harač omnibusqueb aliis quibuscumque ac quocumque nomine comprehensis contributionibus penitus immunes facti ac exempti sumus. Hoc tamen non obstante modo quidam ad nos venientes diversas contributiones nobis imponunt.” Cum itaque ad tollendos abusus hujusmondi mec humillime rogaverint, hisce mando ut, postquarn Decretum hoc ad vos pervenerit, illud inspiciatis ac, sicut hactenus monachi ab omnibus contributionibus penitus liberi erant, ita etiam ab hinc ipsas ab illis ne exigatis.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

108

Porro etiam sequentem casum eodem libello suplici exposuerunt: „Praefecti vectigalium portatoriarumd in trajectibus fluminum aliisque transitus locis, nos pro sacerdotibus arnautensibus habendo non credendoquee nos ab illis plane distinctos esse, vectigalia a nobis extorquent. Hac de causa pridem iam apud iudicem Saraeviensemf conquesti, ac propterea cum quodam Marin praefecto vectigalium confrontati sumus. Marino huicg ab iudice impositum fuit ut, quoad probationem nos revera sacerdotes arnautensesh esse, testimonia sufficientia adducat. Cum ille hoc praestandumi incapax fuerit, a nobis juramentum petitum est, quod etiam fecimus, ac sic lis nostra coram judice decisaj extitit. Verum enim vero continuo a nobis dicta vectigalia extorquenturk:.” Cum ergo ad tollendos hos abusus nobilissimum meum Decretuml rogaverint, hisce mando ut cum ii monachim non ad eos spectenin, qui in locis traductuso vectigalia (gjumruk) solvere debent, nemo ab illis sub hoc nomine vel minimum aliquid exigat, et quod hactenus exactum fuerat, illudp restituatur; inobedientes merita poena afficiatis ac Mandatum hoc dictis monachisr restituatis. Sic sciatis et signo meo Imperiali fidem adhibeatis. NB. Alius ferman hoc eodem numero secundo notatus sub dato 24. mensis Rabuil Ahrann Hegyrae 10242 (1616.) ejusdem tenoris extitit et de verbo ad verbum concordat. Na čelu piše: N°. 2. Ferman concernens immunitatem ReIigiosorum Bosnensium, a tributo, seu arač, et aliis contributionibus, item a solutione vectigalis (gjumruk) in trajectione fluminum, aliisque locis, sub dato 20. mensis džeina suil evel anno hegyrae 9263 (Christi vero 1523). Arhv franj. Provincije u Mostaru, Versiones Fermanorum, n°. 2., p. 9.-11; Fabianich P. D, Firmani inediti, p. 53 ss.

109

Actum 28 (9).

a Fdbianich (F.) nadodaje: seu provinciarum. - b F. ispušta: - que. - c f. ispušta - d F. ispušta. - e f, loco Arnaut habentes, non credentes. - f F. Saraensem. - g F, ispušta. - h F. Arnautos. - i F. praestandi. - J F. ispušta - k F. exiguntur. - l F. altissimum D. m. - m F. Religiosi -nF. pertineant. - o F:. in 1. supra dictis. - p F. illico. - r F. Religiosis. 1 Selim I., sultan od svibnja 1512. do 21 rujna 1520. 2 24. rebi el-akh’r 1024 po H. = 23. svibnja 1615. po Kr. 3 20 rebi el-awwel 926. po H. == 11. ožujka 1520. po Kr.

29 (10). Rim, 19. prosinca 1520. Nakon smrti biskupa Alvara papa u konzistoriju imenuje duvanjskim biskupom Andriju Klementa de Turrecremata, člana III. reda pokorničkoga sv. Franje, profesora teologije i upravitelja samostana istoga reda u predgrađu grada Cordobe u Španjolskoj.

Rome, die Mercurii, XIX. Decembris 1520., fuit Consistorium et expedita fuerunt infrascripta:----------Providit ecclesie Dumnensi in partibus infidelium vacanti per obitum Alvari1, episcopi Dumnensis, extra Romanam Curiam defuncti, de persona domini Andree Clementis de Turre Cremata Tertii Ordinis S. Francisci de penitentia nuncupati et Theologie professoris et ministri domus sancte Marie matris Dei dicti Ordinis extra muros Cordubenses.2 Redditus flor. C. Taxa flor. XXXIII. Vatikanski tajni arhiv. Acta Vicecancellarii ,vol. 2. f. 169 v.

1 2

Alvarus de Salas, biskup duvanjski od 27. srpnja 1514. do 1520. Cordoba u Španjolskoj.

30 (11). Rim, 19. prosinca 1520. Leo X. odrješuje Andriju de Turrecremata od eventualnih crkvenih izopćenja i kazna, da zakonito mogne biti imenovan biskupom duvanjskim.

Leo1 etc. Dilecto filio Andree de Turrecremata2, Tertii Ordinis Sancti Francisci de Penitentia nuncupati et Theologie professori, salutem etc.Apostolice Sedis circumspecta benignitas de statu personarum quarumlibet, presertim ad Cathedralium ecclesiarum regimina assumendarum sollicite vigilans, ad ea libenter intendit per que persone ipse ecclesiis sibi commitendis sincero corde et pura conscientia valeant salubriter presidere. Cum itaque Nos hodie ecclesie Dumnensi certo modo pastoris solatio destitute de persona tua Nobis et fratribus Nostris ob tuorum exigentiam meritorum accepta, de fratrum eorumdem consilio Apostolica auctoritate providere teque illi in Episcopum et pastorem preficere intendimus, Nos ne provisio et prefectio predicte, si forsan aliquibus sententiis et censuris ecclesiasticis ligatus existis, valeant propterea invalide reputari, providere volentes teque a quibusvis excommunicationis etc.existis, quoad 1 2

Leo X., papa 1513.-1522. Torquemada u okrugu Palencia u Španjolskoj.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

112

hec dumtaxat, ut provisio et prefectio predicte et singule littere apostolice desuper conficiende, suum plenarium sortiantur effectum, auctoritate Apostolica tenore presentium absolvimus et absolutum fore nuntiamus. Non [f. 213 v.] obstantibus constitutionibus et ordinationibus Apostolicis, ac dicte ecclesie, iuramento, confirmatione Apostolica vel quavis firmitate alia roboratis, statutis et consuetudinibus, ceterisque contrariis quibuscumque. Nulli etc. Nostre absolutionis et nuntiationis infringere etc. Si quis etc. Datum Rome, apud Sanctum Petrum, anno etc. millesimo quingentesimo vicesimo, quarto decimo Kalendas Ianuarii, anno octavo. Vatikanski tajni arhiv, Reg. Later., vol. 1399, f. 213 rv.

113

31 (12). Rim, 19. prosinca 1520. Papa Leo X. imenuje Andriju de Turrecremata, člana III. reda sv. Franje, profesora teologije, biskupom duvanjskim i nalaže mu da se bez oklijevanja zaputi u svoju biskupiju i da u njoj osobno boravi; ne dopušta mu vršiti biskupske čine izvan Duvanjske biskupije.

Leo etc. Dilecto filio Andree de Turrecremata, electo Dumnensi, salutem etc. Apostolatus officium quamquam insufficientibus meritis etc. Sane ecclesia Dumnensis certo modo pastoris solatio destituta, Nos verum et ultimum dicte ecclesie vacationis modum, etiam si ex eo quevis generalis reservatio etiam in Corpore iuris clausa resultet, presentibus pro expressis habentes, ac ad provisionem ipsius ecclesie celerem et felicem ne ecclesia ipsa longe vacationis exponatur incommodis, paternis et sollicitis studiis intendentes, post deliberationem quam de preficiendo eidem ecclesie personam utilem et etiam fructuosam cum fratribus Nostris habuimus diligentem, demum ad te Tertii Ordinis Sancti Franscisci de Penitentia nuncupati et Theologie professorem [f. 211 v.] in presbyteratus ordine constitutum, religionis zelo, vite munditie ac honestate morum decorum, in spiritualibus providum et temporalibus circumspectum aliisque multiplicum donis virtutum per fide dignorum testimonia accepimus insigni-

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

114

tum, direximus oculos Nostre mentis. Quibus omnibus debita meditatione pensatis, de persona tua Nobis et eisdem fratribus ob tuorum exigentiam meritorum accepta, eidem ecclesie, que in partibus infidelium consistit, ac in cuius Civitate et dioecesi nonnulli sacramentum regenerationis ingressi fore dinoscuntur, de eorumdem fratrum consilio, auctoritate Apostolica providemus teque illi preficimus in Episcopum et pastorem, curam et administrationem ipsius ecclesie tibi in spiritualibus et temporalibus plenarie committendo; in illo qui dat gratias et largitur premia confidentes, quod dirigente Domino actus tuos, prefata ecclesia sub tuo felici regimine, gracia tibi assistente divina, regetur utiliter et prospere dirigetur, ac grata in eisdem spiritualibus et temporalibus suscipiet incrementa. Iugum igitur Domini tuis impositum humeris prompta devotione suscipiens, curam et administrationem predictas sic exercere [f.212 r] studeas sollicite, fideliter et prudenter quod ecclesia ipsa gubernatori provido et fructuoso administratori gaudeat se commissam. Tuque preter eterne retributionis premium Nostram et apostolice Sedis benevolentiam et gratiam exinde uberius consequi merearis. Volumus autem, quod quam primum presentes litteras habueris expeditas, ad prefatam ecclesiam te conferas et resideas personaliter in eadem, quodque extra tuas Civitatem et dioecesim pontificalia officia nequeas exercere. Datum Rome, apud Sanctum Petrum, anno etc. millesimo quingentesimo vicesimo; quarta decimo Kalendas [f. 212 v.] ianuarii, pontificatus Nostri anno octavo. Vatikanski tajni arhiv, Reg. Later., vol. 1399, f. 211 r-212v.

32 (13). Rim, 19. prosinca 1520. Leo X. dopušta Andriji, izabranomu biskupu duvanjskomu da može i dalje zadržati upravu samostana sv. Marije M. B. u Cordobi i uživati prihode istoga samostana uz stalna ograničenja.

Leo etc. Dilecto filio Andree, electo Dumnensi, salutem etc. Personam tuam Nobis et apostolice Sedi devotam, tuis exigentibus meritis, paterna benevolentia prosequentes, illa tibi favorabiliter concedimus, que tuis commodibus fore conspicimus opportuna. Cum itaque Nos hodie ecclesie Dumnensi, certo modo pastoris solatio destitute, de persona tua Nobis et fratribus Nostris ob tuorum exigentiam meritorum accepta, de fratrum eorumdem consilio duxerimus auctoritate Apostolica providendum, preficiendo te illi in Episcopum et pastorem, prout in Nostris inde confectis [f. 214 r.] litteris plenius continetur. Et sicut accepimus tu tempore provisionis et prefectionis predictorum ministratum domus, per ministrum gubernari solite, Sancte Marie Matris Dei Tertii Ordinis Sancti Francisci de penitentia nuncupati, Cordubensis dioecesis, obtinueris prout obtines: Nos tibi ut statum tuum iuxta pontificalis dignitatis exigentiam decentius teneri valeas, de alicuius subventionis auxilio providere, teque premissorum intuitu gratioso favore prosequi

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

116

volentes, ac a quibusvis excommunicationis etc. censentes, Motu proprio, non ad tuam vel alterius pro te Nobis super hoc oblate petitionis instantiam, sed de Nostra mera liberalitate tecum, ut quoad vixeris, etiam postquam iurium provisionis et prefectionis predictorum possessionem vel quasi regiminis et administrationis ac bonorum dicte ecclesie vel maioris partis eorundem fueris assecutus, ac munus consecrationis susceperis, una cum dicta ecclesia ministratum predictum, qui in dicta domo simplex officium existit, et cuius fructus, redditus [f. 214 v.] et proventus viginti quatuor ducatorum auri de Camera secundum comunem extimationem valorem annuum, ut etiam asseris, non excedunt, ut prius retinere libere et licite valeas, constitutionibus et ordinationibus Apostolicis, ac domus et Ordinis predictorum, iuramento, confirmatione Apostolica, vel quavis firmitate alia roboratis, statutis et consuetudinibus, ceterisque contrariis nequaquam obstantibus, auctoritate Apostolica, tenore presentium, de specialis dono gratie dispensamus: decernentes ministratum predictum non vacare propter provisionem et prefectionem ac muneris consecrationis susceptionem huiusmodi; irritum quoque et inane si secus super hiis a quoquam quavis auctoritate scienter vel ignoranter contigerit attemptari; proviso quod ministratus huiusmodi debitis propterea non fraudetur obsequiis, sed eius congrua supportentur onera consueta. Nulli etc. Nostre absolutionis, dispensationis et decreti infringere etc. Si quis etc. Datum Rome, apud Sanctum Petrum, anno etc. millesimo quingentesimo vicesimo, quarto decimo Kalendas lanuarii, anno octavo. Vatikanski tajni arhiv, Reg Later.. vol. 1399, f. 213 v - 214v.

33 (14). God. 1524. Ljetopisne bilješke o propasti franjevačkoga samostana u Konjicu.

I. Iz djela O. Franje Gonzage. De conventu S. Joannis Baptistae Curia Bani... . . . Postquam vero florentissimum hoc Bosnae Regnum in Turcarum potestatem concessit, ex mera tantum malitia, anno Domini 1524. simul cum tribus aliis ab iisdem funditus eversus extitit: ita ut nec lapis supra lapidem remanserit. In qua quidem eversione tanta tribulatio pauperculos fratres sequuta est, ut plures eorum caesi, aliique vulnerati fuerunt: alii vero fuga sibi consuluerint... Franciscus Gonzaga, De origine Seraphicae Religionis, Romae 1587., p. 513.

II. Iz Fojničke kronike. + 1524. razoriše Turci bosanske manastire Kognic, Visočki, Sutiški, Kreševski i Fojnički. U Visokomu gvardian Fra Filip,

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

118

u Sutisci gvardian Fra Matie Skoroević, u Fojnici gvardian Fra Jakov Vognić, u Kreševu gvardian Fra Baro Fojničanin. I kad razoriše carkve, povedoše ministra Fra Štipana Bučića i š gnim fratara 12. I uteče ministar. Fratre mučiše i biše ali ministra ne izdaše. Dr. Ćiro Truhelka, Fojnička kronika, u: Glasnik Zemaljskog muzeja, vol. 21, Sarajevo 1909., 449.

III, Bilješka fra B. Nagnanovića. „Conventus Bosniae Argentinae qui fuerunt... Conventus S. Mariae Melesevi1. Zuonich2 S. Mariae... Aliqui dicunt quod Glubuscki3 fuerit conventus S. Catharinae, sicut et Cogniz4, quod probabile est.” Ljetopis fra B. Nagnanovića (+ 1717.), u: Glasnik Zemaljskog muzeja, vol. 30, Sarajevo 1918., 126. 1

Mileševo. - 2 Zvornik. - 3 Ljubuški. - 4 Konjic.

IV. Odlomak iz izvješća Apost. Vikara Delivića g. 1736. . . . Borgo Cognic. Questo l’è un Territorio de più ameni e abondanti, che vi siano in Bosna, ma sottoposto a più crudeli Turchi del regno. In questo Territorio in tempo felice, sono stati in 4. luoghi le Chiese. La Prima in esso Cogniz, intitolata S. Antonio di Padova, a cui era congiunto il Convento de Frati Minori osservanti di S. Francesco, ma il furor barbaro nel 1512 la rovinò in maniera tale, che non vi sia segno d’essa o del Convento. La 2a. in luogo detto Bukoviza, dedicata a S. Elisabetta. La 3fl. in esso Cogniz, chiamata S. Roco. La 4a. In luogo detto Dolçine2

Actum 33 (14).

119

sotto nome di S. Giov. Battista, ma ora appena si vedono i fondamenti d’esse. Vi saranno state dall’ altre Chiese senza fallo, ma le avevano isterminate sul principio i Turchi... J. Jelenić, Spomenici kulturnoga rada Franjevaca Bosne Srebreničke, u Monumenta Franciscana Jugoslavica, vol. I, Mostar 1927., 36. 1

Bukovica, selo 4 sata hoda sjeverozapadno od Ostrošca u Hercegovini. Danas Dolovi u selu Trešnjevicama pod Bitovnjom, planinom kod Konjica. 2

V. Iz Ljetopisa fra N. Lašvanina. 1524. razoriše Turci bosanske manastire, Kognic, visočki sutinski, kreševski, i foinički. U Visokomu biaše gvardijan f. Filip, u Sutisci f. Mato Skoroević, u Foinici f. Jakov Vognić, u Kreševu Baro Foiničanin, i. kad razoriše carkve povedoše ministra, i š gnim 12. fratarah, ministar uteče a fratre mučiše, i biše, al ministra ne izdadoše, i to učini emir kadia kognički zarad’ jednoga kopuna, a drugi govore, jedne ribe što mu ne dadoše. J. Jelenić, Ljetopis fra Nikole Lasvanina (+ 1750.), u: Glasnik Zemaljskog muzeja, vol. 28, Sarajevo 1916., 101.

VI. Iz sutješkoga Ljetopisa. De origine, jactura et aliis qvibusdam rebus Conventus. Hic Conventus Baptistae Christi Suttiscae . . , ex mera malitia Turcica sub Anno Dom. 1524, a captivitate vero Bosniae An. 61 funditus eversus fuit, ita ut nec lapis supra lapidem remanserit: qvo tempore maxima persecutio, atqve immanissima rabies Paganica pauperculos Fratres nostros plane ad nihilum redegit...

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

120

Ex qvibusdam manuscriptis constat, qvod tantae stragis Suttiscensium Religiosorum; atqve, non solius huius Sutt. Conventus, verum etiam (sub eodem tempore) qvatuor aliorum Conventuum, videlicet, Foinicensis, Cresseviensis, Visokiensis, et Cognicensis, causa ruinae fuerit haec: eo qvia superiores (puto Conventus Cognicensis) cuidam actuali Kadiae Cognicensi, titulo Emijr, qvi Constantinopoli in Bosniam, ut Turcicus Missionarius tunc venerat, Gallus Gallinaceus, vel ut alii volunt, qvidam piscis Illyrice dictus Glavaticza, non fuit dono datus. Hac igitur nacta occasione, Constantinopolim ad Imperatorem Turcarum (ac si zelum legis Mahumaticae zelasset) scripsit Stygius Minister qvaliter, nisi suprafati Conventus destructi fuerint, nunqvam in Bosnia Muslomana fides firma, et pura consistere poterit: ideo etc.... J. Jelenić, Ljetopis franjevačkoga samostana u Kr. Sutjesci, u: Glasnik Zemaljskog muzeja, vol. 36., Sarajevo 1924., 1.

VII. Iz Ljetopisa O. Ivana Velikanovića. A. 1524. Hic (P. Stephanus) apud Turcas inique accusatus cum aliis duodecim fratribus capitur et Seraglium perducitur; sed dum ille fugiendo se salvat, hi ut illum prodant fustibus gravissime vexantur; horum constantia et in superiorem suum fidelitas multis tentata fuit ludibriis, sed incassum. Sequentes praeterea conventus diruuntur: Cognici videlicet, Sutiscae, Vissokii, Foiniczae et Cressevii; sed omnes, excepto primo, paulo post reaedificantur . . . Ljetopis O. Ivana Velikanovića g. 1774, u: E. Fermendžin, Chronicon Observantis Provinciae Bosnae Argentinae, 25.

Actum 33 (14).

121

VIII. Bilješke fra Luke Vladimirovića. 17. u Kogniczu Manastir posvechien S. Ivanu karstitegliu koga upalisce Turci na 1534. 18. u Mostaru Manastir posvechien svetome Antunu. 19. u Gliubusckomu posvechien svetoij Catarini Diviczi i mučenici, ova tri manastira ohgradi veliki Vittez Gospodin Knez Rados Vladimirovich kacono, i ovi çetvarti Koij Slidi. 20. Manastir na Osignu dino Neretva u more ulazi od Istoka,... koji se uzdarxa Manastir do 1570. u koje vrime bio je Provincialom O. M. P. Fra Martin Cossovich in Zavstroga, i tada od dva Manastira uçini se jedan a od dvije Famiglie uçini se jedna... 21. Krix1 je ogragjen oko 1612. koij hochie dassu doseli iz Mostara naijpri u drasnice2, odkolenij ottira Bura, i possolicza, i prigiosce u Xivogostu, namistiscese kod Xive vode malo visce mora.... Norinije Starograđanin Neretvanski [fra L. Vladimirović], Pripisagnie poçetka Kraglievstva Bosanskoga, Mleci 1775, 42 sl. 1

Samostan sv. Križa u Živogošću u Dalmaciji. Dražnice, mjestance pri moru zapadno od Živogošća.

2

X. Opis fra Filipa Lastrića. [P. 10] ... En quid accidit cuidam P. Stephano Kuçich1 Minis. Provinciali anno 1523. et nono post praefatam divisionem [Provinciae Bosnae Croatiae a Bosna Argentinae]; hic captus 1

Provincijal Bosne Srebrene od g. 1523. E. Fermendžin, Chronicon Observantis Provinciae Bosnae Argentinae, 25.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

122

fuit cum aliis decem Religiosis et dum ad presidem Saralium duceretur auspicato profugit in via, reliqui autem crudeliter tracti fuere, ut illum proderent; Sed non prodiderunt: quo in rabiem acti Turcae quinque Monasteria destruxerunt plane solo aequantes; nimirum, Kogniczii, Kressevi, Foiniczae, Vissokii et Suttiscae… [P. 67.] Decimus Conventus fuit Cognicz. Quem anno D. 1534 Turcae solo aequaverunt cum aliis 4. minirum: Fojnicensir Kresseviensi, Vissokiensi atque Suttiscensi. Ex quibus Kognicensis numquam amplius fuit reaedificatus, Visokiensis licet fuerit restauratus, tamen iterum 1688. destitus est ut mox infra dicemus. Alii antem tres, post 30. ferme annos, nimirum anno 1566. non prius, restaurati... P. Philippus ad Occhievia, Epitome vetustatum Bosnensis Provinciae, Anconae 1776., 10 et 67.

34 (15). Carigrad, koncem travnja 1588. Sultan Sulejman II. mostarskom kadiji. Franjevci iz Mostara preko svoga izaslanika potužili su se Visokoj porti da im vojvoda sandžakov i drugi uzimaju carinu na odijelo koje preko Makarske uvoze u zemlju za svoju potrebu. Kadija ima prizvati stranke i istražiti stvar; ako fratri dosada nisu plaćali carinu, ima se zabraniti da im se uzima i ubuduće.

Sultan Suleiman1 Imperatore sempre vittorioso. All’ honorato e di virtù ricco il Cadi di Mostar dottore, che la dottrina gli sii in augmento. Giunto a Te l’ eccelso Sigillo, havrai a sapere qualmente al presente li Frati habitanti nella chiesa Mostar, i quali sono i portatori del nobil mio mandato, hanno per huomo mandato all’ eccelsa Porta Nostra fatto saper perché quando comprano robbe per uso loro nelli luoghi dove loro pare e che le conducono in un luogo chiamato Macarsca2, gli Voivoda del Signor Sangiacco et altri huomini vogliono astringerli a pagare il datio, tolendoli le loro robbe e facendoli torto e tirania. Comando adunque, che quando arrivaranno a Te li sopradetti col nobil mio mandato, Tu debbi far venir inanti a Te tutti li interessati in quella cosa, 1

Sulejman II., sultan 1520.-1566. Makarska, glavna luka u Dalmaciji između Neretve i Cetine.

2

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

124

e farvi buona e diligente inquisitione vedendo se veramente è consuetudine o che sii scritto nelli libri publici che altre fiate della robba che comprano per uso loro essi habino pagato il datio, e non ritrovando che habino pagato, non permetterai che da alcuno gli sia fatto in ciò torto, non astringendoli a pagare cosa alcuna contro la consuetudine e contro i canoni, non li lasciando manco dar molestia, né impaccio da alcuno facendo nota di quelli che non vorranno in ciò esser obbedienti; e similmente di quelli che vorranno in ciò star ostinati, scrivendo i loro nomi alla Sublime Porta. Questo è quanto hai dal mio presente eccelso comandamento sapere, il quale doppo che letto averai, lo restituirai nelle loro mani, dando fede all’ eccelso Sigillo. Scritto nella città di Constantinopoli all’ ultimi della luna dileade nel 944.3 il nostro 1537 incirca perciò che ogni trenta anni de nostri ne fanno trent’ uno de suoi per le lune. Tratta da una simile esistente in falda di una parte dall’ eccellentissimo Senato di Venezia, di 16. marzo 1563. - Ludovico Rottelli Nodaro Ducale. Supradicta scriptura ex idiomate turcico translata Venetiis a Fratribus Bosnensibus praesentata fuit ad emoliendum animum Christianorum mediante chyrographo infidelium. Sicque obtinuerunt ut absque datio extrahere possint necessaria pro Conventibus in Othomana ditione situatis. Ut ex licentia post descriptionem omnium Conventuum in Bosna infra videri potest. Arhiv franj. samostana u Makarskoj, Liber archivialis, p. L.

3

Zilkade 944., jedanaesti mjesec po muhamedanskoj eri, od 1. do 30. travnja 1538.

35 (16). Rim, 2. prosinca 1551. Nakon smrti Nikole Bogantiusa papa Julije III. imenuje duvanjskim biskupom Danijela Vocensis iz Splita, franjevca i profesora teologije.

Rome, die secunda Decembris 1551.. fuit Consistorium, in quo:-------------------Providit ecclesie Dumnensi tunc per obitum bone memorie Nicolai de Boganicio,1 olim episcopi Dumnensis apud Sedem apostolicam defuncti, pastoris solatio destitute, de persona religiosi viri Danielis Vocensis de Spalato, Ordinis Fratrum Minorum et theologie professoris, in etate legitima, presbiteratus ordine constituti ac legitimo matrimonio procreati, ipsumque illi in episcopum prefecit et pastorem, curam etc. committendo et cum clausulis solitis et consuetis absolvens, etc. Vatikanski tajni arhiv: Acta Vicecancellarii,vol.7, f. 728 r.

1

Nicolaus Bogantius, biskup duvanjski od 14. srpnja 1536. do 1551. Gl. Vatikanski tajni arhiv, Acta Vicecancellarii, vol. 5, f. 39 v.

36 (17). Rim, 2. prosinca 1551. Papa Julije III. imenuje Danijela Vocensisa Splićanina, franjevca, duvanjskim biskupom nakon smrti biskupa Nikole. Papa nalaže kaptolu, kleru i narodu biskupije duvanjske da lijepo prime Danijela i da ga slušaju kao svoga pastira; nadbiskupa splitskoga opominje da Danijela potpomaže kao svoga sufragana.

Julius1 Episcopus, servus servorum Dei, dilecto filio Danieli Vocensi de Spalato, electo Dumnensi, salutem et Apostolicam benedictionem. Apostolatus2 officium, meritis licet imparibus Nobis ex alto commissum, quo ecclesiarum omnium regimini divina dispositione praesidemus, utiliter exequi coadiuvante Domino cupientes solliciti corde reddimur et solertes, ut cum de ecclesiarum ipsarum regiminibus agatur committendis, tales eis in pastores praeficere studeamus, qui populum suae curae commissum sciant non solum doctrina verbi, sed etiam exemplo boni operis informare commissasque sibi ecclesias in statu pacifico et tranquillo velint et valeant, auctore Domino, salubriter regere et feliciter gubernare. 1 2

Julije III., papa 1550.-1555. Gl. Također L. Wadding, Annales Minorum, ed. 2, vol.18, 510.

127

Actum 36 (17).

Dudum siquidem provisiones ecclesiarum omnium apud Sedem apostolicam tunc vacantium et in antea vacaturarum ordinationi et dispositioni Nostrae reservavimus; decernentes ex tunc irritum et inane si secus super his per quoscumque quavis auctoritate scienter vel ignoranter contingeret attentari. Postmodum vero ecclesia Dumnensis, cui bonae memoriae Nicolaus3, episcopus Dumnensis, dum viveret, praesidebat, per obitum eiusdem Nicolai episcopi, qui apud Sedem praedictam debitum naturae persolvit, pastoris solatio destituta: Nos ad provisionem eiusdem ecclesiae celerem et felicem, de qua nullus praeter Nos hac vice se intromittere potuit sive potest, reservatione et decreto obsistentibus supradictis, ne ecclesia ipsa longe vacationis exponatur incommodis, paternis et sollicitis studiis intendentes, post deliberationem, quam de praeficiendo eidem ecclesiae personam utilem et etiam fructuosam, cum fratribus Nostris habuimus diligentem, demum ad te Ordinis fratrum Minorum et Theologiae professorem, in aetate legitima et presbyteratus ordine constitutum ac de legitimo matrimonio procreatum, vitae ac morum honestate decorum, in spiritualibus providum et temporalibus circumspectum aliisque multiplicum virtutum donis, prout fidedignorum accepimus insignitum, direximus oculos Nostrae mentis. Quibus omnibus debita meditatione pensatis, te a quibusvis excommunicationis, suspensionis et interdicti aliisque ecclesiasticis sententiis, censuris et poenis a iure vel ab homine quavis occasione vel causa latis, si quibus quomodolibet innodatus existis, ad effectum praesentium dumtaxat consequendum, harum serie absolventes et absolutum fore censentes de persona tua Nobis et fratribus ipsis ob tuorum exigentiam meritorum accepta, praefatae Ecclesiae de fratrum eorundem consilio auctoritate Apostolica providemus teque illi in Episcopum preficimus et pastorem, curam et administrationem ipsius ecclesiae tibi in spiritualibus et temporalibus plenarie commitendo: in illo qui dat gratias et largitur praemia confiden-

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

128

tes, quod dirigente Domino actus tuos, praedicta ecclesia sub tuo felici regimine regetur utiliter et prospere dirigetur, ac grata in eisdem spiritualibus et temporalibus suscipiat incrementa. Jugum igitur Domini, tuis impositum humeris, prompta devotione suscipiens, curam et administrationem praedictas sic exercere studeas sollicite, fideliter et prudenter, quod ecclesia ipsa gubernatori provido et fructuoso administratori gaudeat se commissam; tuque praeter aeternae retributionis praemium Nostram et dictae Sedis benedictionem et gratiam exinde uberius consequi rnerearis. Quocirca dilectis filiis capitulo dictae ecclesiae, ac clero et populo civitatis et dioecesis Dumnensis; necnon vassallis eiusdem ecclesiae per Apostolica scripta mandamus, quatenus capitulum tibi tanquam patri et pastori animarum suarum humiliter intendentes, exhibeant tibi obedientiam et reverentiam debitas et devotas; ac clerus te pro Nostra et Sedis praedictae reverentia benigne recipientes ac honorifice pertractantes tua salubria monita et mandata suscipiant humiliter et efficaciter adimplere procurent; populus vero te tanquam patrem et pastorem animarum suarum devote suscipientes et debita honorificentia prosequentes, tuis monitis et mandatis salubribus humiliter intendant, ita quod tu in eis devotionis filios, ac ipsi in te per consequens patrem benevolum invenisse gaudeatis; vassalli autem praedicti te debito honore prosequentes, tibi fidelitatem solitam, necnon consueta servitia et iura tibi ab eis debita integre exhiberi procurent, alioquin sententiam sive poenam, quam respective in rebelles rite tulerte seu statueris, ratam habebimus, et faciemus, auctore Domino, usque ad satisfactionem condignam inviolabiliter observari. Rogamus quoque Venerabilem fratrem nostrum Archiepiscopunr Spalatensem4, illi per eadem scripta mandantes, quatenus te et praedictam ecclesiam, illius suffraganeam, habens pro

129

Actum 36 (17).

Nostra et dictae Sedis reverentia propensius commendatos in ampliandis et conservandis eiusdem ecclesiae iuribus sic te benigni favoris auxilio prosequatur, quod tu, eius fulctus praesidio te possis in commisso tibi eiusdem ecclesiae regimine utilius exercere, ipseque Archiepiscopus exinde divinam misericordiam ac Nostram, et eiusdem Sedis benedictionem et gratiam valeat uberius promereri. Datum Romae, apud Sanctum Petrum, anno Incarnationis Dominicae millesimo quingentesimo quinquagesimo primo, Quarto nonas Decembris, Pontificatus Nostri anno secundo. Vatikanski tajni arhiv, Reg. Vatic., vol. 1772, f. 303 r.

3

Nicolaus Bogantius. Marcus Cornelius, nadbiskup splitski 1537.-1566. C. Eubel, Hierarchia Catholica, vol. III. 2, 302 s. 4

37 (18). Rim, 24. prosinca 1551. Papa Julije III. knezovima Grguru Lučiću, Pavlu Vukoviću i njihovim sinovima, te svemu narodu grada Duvna. Javlja im da im je na njihovu molbu imenovao biskupa, i to fra Danijela Vocensisa, koga su sami imenice tražili; opominje ih usto da budu strpljivi u nevoljama i postojani u vjeri i dobrim djelima.

Dilecti filii etc. In summo dolore, quem ex vestris literis cepimus, quibus status vestri calamitatem exponentes suppliciter postulatis, pastorem et episcopum vobis dari, illud Nobis magnae consolationi fuit, quod cum omni genere miseriae, quam secum gravis sub infideli principe servitus afferre solet, sitis oppressi, nullum tamen magis deploratis, quam quod pastoris et episcopi solatio iampridem sitis orbati, iam quod ita miserabiliter defletis, quasi vel ea sola calamitas vos premeret, vel ita iudicaretis ea sublata reliqua omnia utcumque gravia aequo animo vos ferre posse. Haec que quidem vestra postulatio, que magnum simul desiderium ostendit obediendi divinis mandatis, si qui ea vobis monstraret, doctorem nacti essetis, cum lecta fuisset in secreto Nostro Consistorio1 coram venerabilibus fratribus nostris S. R. E. cardinalibus, cum omnium animos commiseratione commovit, tum vero cor Nostrum gaudio etiam implevit, ut statim mente 1

Na 2. prosinca 1551. Gl. gore dokum. 35(16).

131

Actum 37 (18).

prexati simus, id quod Deus exemplum paternae et pastoralis affectionis Nobis prebens, populo suo obedientiam promittenti, si sequester sibi inter se et illum daretur, dixit: quis det populo talem mentem, ut timeat me et custodiat mandata mea, ut bene sit illis et filiis eorum in perpetuum. Hoc quidem divino exemplo admoniti, audita vestra postulatione vobis precati sumus, et statim de consensu eorundem venerabilium fratrum Nostrorum pastorem et episcopum vobis designavimus hunc ipsum fratrema Danielem2, quem vos nominatim postulastis, in quo magis sinceritatem vestri desiderii agnovimus, quod talem Nobis commendaveritis, quem sui Ordinis religiosis et doctis viris probatum esse cognovimus et dignum iudicatum, qui apud vos episcopi et pastoris personam gerat. In quo quidem6 cum igitur vestris precibus sit a Nobis satisfactum, reliquum est, ut vos in Domino hortemur, [f. 335 v.] utc fructum tam pii desiderii capiatis, quod quidem fiet si nunc cum ad vos desideratus pastor adveneritd, magis quam antea caute ambulaveritise cum non solum ab infidelibus sed a falsis fratribusf et haereticis, qui sub spetie pietatis vos seducere et in errores secum trahere conantur, vobis ex litteris vestris timendum esse perspicimus: horum quidem insidias pastoris vestri doctrinam sequentes, facile effugietis, ab illorum autem vi et timore, qui prorsus a nostra religione sunt alieni, sic facile divina gratia adiuvante liberi eritis, ut etiam eosdem Domino lucrifacere sperare possitis; id autem asequemini, si, quod magnus ille Apostolus et primus Domini Nostri Jesu Christi Vicarius, cuius, licet indigni tanto munere per Dei misericordiam susccessores sumus, gregem suum, qui cum gentibus infidelibus habitabat, docet, secuti fueritis conversationem inter gentes bonam habentes, ut in eo quod detractant de vobis tanquam de malefactoribus, ex bonis operibus vos considerantes glorificent Deum in die visitationis. Eadem enim 2

Daniel Vocensis de Spalato, franjevac. Gl. gore dokum. br. 35(16). i 36(17).

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

132

regia et tuta vobis erit via ad effugiendam aciem gladii eius, qui in vos a Deo vitae et necis potestatem habet, et ad reliqua omnia gravis servitutis onera vel tollenda vel mitiganda: quod ut sperare possitis, magna exempla vobis divina misericordia dedit eorum, qui primi et qui deinceps multis saeculis Domini Nostri Jesu Christi fidem sunt professi quorum multi, cum non dissimilem vobis servitutis conditionem essent sortiti [f. 336 r.] et gravioribus malis premerentur, fide et patientia tandem sunt consecuti non solum, ut sibi et posteris iugum servitutis lenius redderent, sed ut eos, quibus ante serviebant, sibi ut fratres amore coniunctos, et ut filios patribus subiectos et obedientes efficerent. Quare, qui in genere miserie, et servitutis illis similes estis, ut in tam gloriosis fructibus per fidem et patientiam et bonam et laudabilem totius vitae conversationem reportandis similes esse omni studio contendere velitis, vos magnopere in Domino hortamur. Quidquid vero sit, in quo, pro pastorali Nostro officio, et cura universi :gregis divina misericordia Nobis commendati, vobis auxilio et consalationi esse possimus, id vobis in visceribus Domini Nostri lesu Christi promptum semper paratumque futurum pollicemur. Datum etc. Rome etc. 24. Decembris 1551, anno 2°.

Pismo upravljeno: Dilectis filiis Comiti Gregorio Lucensi3, et Comiti Paulo Volcoviht4 eorumque natis, ac universo populo civitatis Dunnensis. Vatikanski tajni arhiv: Armarium 41, vol. 26, f. 335r (n° 103 A.). 3

Lučić. I danas ima Lučića u Duvnu. Sve do XIX. stoljeća ta je obitelj bila najbogatija, s nepokretnim posjedima na Duvanjskom polju. Danas je propala i osiromašila. 4 Vuković. Plemićka je kuća Vukovića bila glasovita na Duvanjskom polju u srednjem vijeku. I danas postoje vidljivi tragovi Vukovića utvrđenih dvorova („Vukovića gradina”) nedaleko sela Srđana, oko 6 km istočno od grada Duvna.

133

Actum 37 (18).

a) Na rubu drugom rukom napisano: fratrem Danielem s oznakom u tekstu, gdje se imadu te riječi unijeti. b) Na rubu drugom rukom: In quo quidem cum. c) Prvotno napisano: ne; drugom rukom na rubu napisano: ut. d) Capiatis || advenerit drugom rukom povrh crte, dotično na rubu, napisao s oznakom, da se ispusti slijedeći stavak napisan od originalne ruke u samom tekstu: »amittere velitis quod prorsus eveniret, si quod Deus avertat, cum ad vos desideratus pastor pervenerit, qui vias Domini docere possit et velit, vos ab eius praeceptis et monitis declinaretis, id quod vobis maiori damno et ruinae futurum esset, quam si omnino pastorem et doctorem non haberetis; quamquam de vobis hoc timere non possumus, sed tanquam filios carissimos monemus ut nunc...« e) Tako drugom rukom povrh crte ispravljeno; originalna ruka napisala: ambuletis. f) Drugom rukom između redaka napisano; originalna ruka napisala: fidelibus.

38 (19). Rim, 30 srpnja 1563. Papa Pijo IV. nakon smrti Tome Cervinija imenuje mrkanjskotrebinjskim biskupom fra Jakova Lukarića, franjevca.

[f. 155 r.] Romae apud S. Marcum die veneris 30. Julii 1563. fuit Consistorium, in quo... [f. 155 v.] Referente Emo. Borromaeo1 providit ecclesiis Marcanensi et Tribuniensi invicem unitis per obitum bon. mem. Thomae Cervini2 extra Romanam Curiam defuncti vacantibus de persona D. Jacobi de Lucaris3 fratris Ordinis S. Francisci de Observantia in 50. suae aetatis anno, et in praesbyteratus Ordine constituti et de legitimo matrimonio procreati, ipsumque illis in Episcopum praefecit et Pastorem, curam etc. committendo, et cum derogatione etc. Vatikanski tajni arhiv, Acta Camerarii, vol. 10, f. 155 rv.

1

Carolus Borromaeus, kardinal 1560.-1584. Fra Toma Cervini, dominikanac, trebinjski biskup 1532.-1562. 3 Fra Jakov Lukarić, trebinjski biskup 1563.-1565. 2

39 (20). God. 1563. Ljetopisne bilješke o propasti franjevačkih samostana u Mostaru i Ljubuškomu.

l. Iz ljetopisa fra N. Lašvanina. 1565. četvarti biskup od Duvna bi f. Daniel1 koi bižeći od turske napasti put Korčule, bi uhićen od isti Turakah, i staviše ga u Vargorcu u tavnicu, i fratri ga otkupiše kakono sužgna . .. 1624. osmi biskup od Duvna bi f. Daniel2, ovi doide u Mostar u naš manastir, i doidoše Turci da ga ufate, on uteče, a Turci za osvetu manastir oboriše, i još drugi imenom Glubuški, i kako se oboriše već i[h] fratri dignut ne mogoše. Ovi biskup videći da ne more stat u svojoj Dieceži, pobiže, al ga Turci u vrime ramazana uitiše blizu Korčule, i odvedoše ga u Vargorac u tavnicu, i fratri ga odkupiše. J. Jelenić, Ljetopis fra N. Lašvanina, Sarajevo 1916., 110.

1

Fra Danijel Vocatius seu Vocensis, splitski franjevac, biskup duvanjski 1551.-1576. 2 Istovjetan s prvim Danijelom. Drugi Danijel nije postojao.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

136

II. Vijesti fra Marka Dobretića(1708-1784). Cum fuisset Episcopus Dumnensis quidam P. Daniel Ordinis nostri, fugiens Turcarum persecutionem confugit ad nostrum conventum de Mostar, de quo Turcae edocti veniunt quaesitum illum; nec invenientes quia a Fratribus ultro fuit dimissus, itaque tyranni in vindictam non modo hunc conventum, sed alium quoque scilicet de Gliubuski demoliti sunt, qui nunquam amplius sunt aedificati; Religiosos autem crudeliter mulctarunt, et mactarunt. Postmodum tamen captus fuit ab eis dictus Daniel, carceratusque in Vargoracz, ac tandem redemptus a Religiosis Fratribus, tamquam fuisset mancipium. D. Farlati, Illyricum Sacrum, vol. IV, Venetiis 1769., 181.

III. Pričanje fra Luke Vladimirovića. [Str. 54.]... 1535. bih obran [za ministra provincijala] O. M. P. F. Daniel Vladimirovich1, koij posli bih Biskupom od duvna, i bih muçen od Turaka radi virre svete u Gliubuskom na 1563. kojega ukopasce u Czarkvi jurve razorenoga Manastira komue, i danas cilo tilo: Studiose custoditum ab illis Barbaris. [Str. 76.]... 1560. Oko ovoga vrimena 4. Biskup od Duvna bio je Fra Daniel Vladimirovich, ovi podnese mnogo progonstva, od Turaka poradi vire svete, najposliga muçisce u Gliubuskomu na 1563. i bih ukopan u jurve razorenomu manastiru od karscchiana na 10. maja... [Str. 79] ... 1560. bih obran [biskup od Duvna] F. Daniel Vladimirovich od Neretve koij bih muçen u Gliubuskomu od 1

Vladimirovićom ga učinio fra L. Vladimirović, a Danijel se zapravo zvao Vocatius seu Vocensis. Gl. gore str. 23-28.

Actum 39 (20).

137

Turaka radi vire Isusove na 1563. na 10. Maggia bih ukopan u manastiru S. u Catte komue i danas cilo tilo, i çini mnogo çudessa, çuvajuga isti Turci mnogo pomglivo. Norinije Starograđanin Neretvanski, Pripisagnie, 54, 76, 79.

IV. Bilješke fra Filipa Lastrića. [P. 67.]... Undecimus [Conventus] fuit in Mostar, qui propter receptum a FF. Dominum Danielem Episcopum Duvnensem, quem Turcae insectabantur, clamque dimissum ad fugiendum, iidem Turcae sunt depopulati, deinde eum solo aequavere Anno 1563. Duodecimus fuit in Gljubuski, quem eodem anno 1563. quo et mox dictum Mostariensem, atque ob eamdem causam a Turcis depopulatum est, et eversum... [P. 88.] ... Circa annum 1563, Frater Daniel Episcopus Duvnensis, insequentibus Turcis fugit in Conventum nostrum de Mostar, quod cum innotuisset impiis persecutoribus, venerunt ad Conventum, ex quo Episcopus jam fugerat, cumque illum non invenissent, in vindictam non tantum hoc, sed et alitid de Gljubushky solo aequavere, qui nunquam amplius sunt aedificati. Porro suam Dioecesim videns non posse inhabitare fugit dictus Praelatus: verum paulo post captum Turcae prope Kurzulam, duxerunt in Vargoraz, et carceratum tenuere, donec Provincia redemit illum tanquam esset mancipium. P. Ph. ab Occhievia, Epitome Vetustatum, 67 et 88.

40 (21). Rim, 26. listopada 1565. Nakon smrti biskupa Tome papa Pio IV. imenuje smederevskim biskupom Nikolu Ugrinovića, franjevca.

Rome apud S. Petrum die Veneris, 261 octobris 1565., fuit consistorium in quo Ssmus Dominus noster2 Referente Simoneta3 providit Ecclesie Samandriensi,4 vacanti per obitum Fratris Thome,5 de persona Fratris Nicolai Ugrinovich, professi Ordinis Minorum Sancti Francisci de observantia ipsumque illi in Episcopum praefecit et pastorem, curam etc. committendo, cum dispensatione super defectu natalium6 attenta qualitate regionis, et fuit illi facta gratia, et cum clausulis etc. Vatikanski tajni arhiv, Acta Camerarii, vol. 9, f. 192. 1

Tako i Annales Minorum, vol. XX, 421 te E. Fermendžin, Acta Bosnae n. 1205. - J. Jelenić, Spomenici kulturnoga rada bosan. franjevaca, u: Starine JAZU, vol.36, 86, stavlja imenovanje Ugrinovića na 28. listopada 1565. 2 Pijo IV., papa 6. siječnja 1560 - 9. prosinca 1565. 3 Simoneta Ludovicus, kardinal, svećenik sv. Cirijaka u Termama 1561. 1566. C. Eubel, Hierarchia Catholica Medii Aevi, III2, 38 i 63. 4 Smederevo u Srbiji. 5 Toma Skorojević, biskup smederevski 1551.-1564. J. Jelenić, Spomenici kulturnog rada, u: Starine JAZU, vol. 36., 86. O godini Tomine smrti gl. C. Eubel, op. c. III2, 297, „Semendrien” bilj. 2. 6 Rođen : ,,ex soluto et soluta” , C. Eubel, op. et p. cc. bilj. 3.

41 (22). Carigrad, srpanj/kolovoz 1567. Sultan Selim II. obnavlja ferman svoga predšasnika i nalaže da nitko ne smije uznemirivati franjevce u sandžakatima: bosanskom, hercegovačkom, kliškom i zvorničkom, niti se u njihove stvari miješati dokle ovi budu mirno živjeli i pokoravali se carskim zakonima.

Ad Begos Sandžakatus Bosnensis, Hercegoviensis, Klisensis2, et Zvornikensis3, Iudicesque eorum Districtuum. - Postquam etc. In Districtibus Vestris exsistentium ecclesiarum Sacerdotes, misso ad aulam meam homine, exhibuerunt Fermanum a defuncto meo Patre4 ipsis extradatum, in quo secure praecipitur, ne Sacerdotes, quousque ii quieti mandatisque meis obsequentes, nec ullam rebellionem molliti fuerint, sive in ecclesiis, sive aliis locis, in quibus extiterint, prorsus ullus et plane [eos] infestet, neve domibus, ecclesiis ac opibus et possessionibus ipsorum quisquam, quocumque demum sub praetextu sese ingerat, vel ullum excessum committere audeat, verbo, nihil quod Religioni nostrae divinae, et hactenus emanatis Decretis altissimis contrarium foret patrare praesumat. 1

Sultan g. 1566.-1574. Klis, sjeverno od Splita u Dalmaciji. 3 Zvornik u istočnoj Bosni. 4 Sulejman II., 1520.-1566. 2

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

140

Cum itaque de confirmando hoc Fermano supplicati fuerint, ego hisce mando ut secundum ipsius et omnium hactenus hoc in negotio emanatorum Decretorum altissimorum nemo quod legi Divinae et Canonibus contrarium esset, contra Sacerdotes agere audeat. Non resipiscentes, mihi significetis. Sic sciatis. Signo Imperatorio meo fidem habeatis. Datus mense Muharem an. 9755. Christi 1570. Arhiv franj. Provincije u Mostaru, Versiones Fermanorum, n. 40, p. 8082.

5

Muharem 975., prvi mjesec muham. ere, od 8. srpnja do 6. kolovoza 1567.

42 (23). Prva polovica rujna 1567. Sudsko rješenje kojim se odbija zahtjev predstavnika srpskoga patrijarha Antuna, plemića i prvaka pravoslavnih iz Gabele, da mu franjevci i katolički narod plaćaju vjenčane i druge daće.

Sebebi tahriri kjitab ve mudžibi tastiri hitab oldurkji: Nevesin kadasina tabii iskjelei Gabelade šerifa kjeferesinden Antun nam Petrgjahb ve kjufur ve milleti mumtaz medžlisi šer’i šerifa gelup frenjk kjeferesi ruhbanlerin ve sairi kjeferei ihdarc takriri meram, kilup etdigjid resmi nikjah ve resmi kjlisa ve sair rusum emri šerifime mudžibindže talab iderin dirkjenf mezbur ruhbanlerdeng ve sair kjeferden sual olundukde emri šerif ve fetvaler ibraz idup fethi hakanidenberu ila jeomina haza resmi nikjah ve resmi kjenisa ve sairih rusum viril gjelmedikj didigjinj mezburden bejjine talab olundukde memlekjet ehalisinden muslimanler gelup bunlar Srf-petregjahina ve Rim-papa je ve gajrije nesne vermerler ve mezkjur ruhbanler kjefereden nesne olmazler deju šehadeti šerijje ejlediler šehadetleri beadetterkjije hajjizik kabulde vakii olduk densoora frenjkj kjeferesi ruhbanleri ve sair kjefere talabler ile bu vesika bir sehili temessukj kjetb olunup jedlerina vad olundikjim vakti hadžetde ibraz idup ihtidžadž idenelerl džera zalikje tahriren fi evailim šehri džumadel evvel sene 975.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

142

Šuhudul hal: . . » Ibrahim (? !), Hamza bin Ferhad (? !), Mehmed bin Musaa, Veli bin Bali, Hasan Sulejman, Ali Memi, ve gajrihimo. Tabeka aslehul …p Nemmekahulfakir ilejhi azze šanuhu ve teala Ahmed elkadi . . . . r bi nahijei Fojnica afa anhu. Pečat, u kojem piše: Azze men kanea Zelle men tamea Ahmed Abduhu. Jumelu bimadnunihi bi šarti en la juzhire ma fihi. Kjetebehu ahvedžul veraa: Hajruddin elkadi bi Skradin afa anhu. Jumelu bi ma fihi ma lem juzhar ma junafihi. Harrerehulfakir Abdul Bakis bin Ibrahim elkadi bi memlehatejn... Sebete madmunuhu indi: Harrerehulfakir Abdurrahmant elmuvella bi kadai Imotcki, afa anhu. Ma fi hazelhudždriti lejse biharidzin anil mehadždže,,, Harrerehulfakir Muhamed bin Veliu, elmuvella bi kadai Neosel, ve ma verairrumv. Ma huvel muharrer filhudždžeh lejse haridžen anil mehdžidžehz ve ene efkarulvera Ahmed bin Abdulkadiraa elmuvellabb bi kadai Kobaš afa anhuma. El emru filhakikah kjema zukjire fil vesikah. Harrerehulfakir Lutfi bin Ahmed elmuvella fi hilafe el Gabela afa enhuma. Ovjerovljena kopija u arhivu mostarske biskupije, Turski dokumenti. Kemura Sejfuddin F. B. A., Bilješke iz prošlosti bosanskih katolika i njihovih bogomolja po turskim dokumentima, 7 sl. a. Kemura (K.): štrik. - b. K.: petrgjahin rahibi medzlisi. - c. K.: nesara. - d. K.: ethikjii. - e. K.: šerif. -/. K: didikjde. - g. K.: ruhbananden. - h. K.: sair. - i. K.: vire. - j. K.: didikjde. - fc. K.: hini. - i. K.: ideler. - m. K.: evahiri. - n. Dva potpisa teško čitljiva. - o. K.: minelhadirin. - p. Nečitljivo. - r. Nečitljivo. - s. K.: Ahdullah. - t. K.: Mefar bin Abdurahman. - u. K.: Muhamed Mejli. - v. K.: mahrusa. - z K: essihati – aaK: bin Abdullah - bb. K.: elkadi.

Actum 42 (23).

143

Prijevod. Povod je ovomu pisanju slijedeće: Ugledni patrik1 imenom Antun, plemić i prvak nevjernika iz luke Gabele2, kadiluk Nevesinje,3 došavši s ruhbanima4 frenknevjernika5 i drugim nevjernicima pred šerijatski sud izjavio je ovo: „Na osnovu uzvišene zapovijedi tražim crkvene vjenčane takse kao i daće, koje se drugim zgodama daju”. Spomenuti ruhbani i drugi prisutni nevjernici na upit rekoše, pokazavši emri šerif i fetve6, da nijesu nikada od carskoga osvojenja pa do danas davali crkvenih, ni vjenčanih niti drugih kakovih daća. Kad se od njih zatražilo svjedoke, došli su muslimani iz naroda i svjedočili su ovako: „Oni ne daju ništa ni srpskom patrijarhi, ni Rimpapi, ni drugomu: niti uopće spomenuti ruhbani uzimlju što od kršćana”. Ovo šerijatsko svjedočanstvo nakon što se provjerilo i svjedoci nađeni valjanima, ova se isprava napisa i u ruke preda ruhbanima frenkkršćana na njihov zahtjev, da bi se mogli u slučaju potrebe njom poslužiti. Ovo je teklo početkom mjeseca džemaži-ul-evela 9757 (= prva polovica septembra 1567.) Svjedoci: Ibrahim, Hamza sin Ferhadov, Muhamed sin Musin, Velija sin Baliin, Hasan Sulejman, Alija Memi i drugi. 1

Patrik = pristaša i predstavnik srpskoga patrijarha. Danas Gabela, srez stolački u Hercegovini. 3 Mjesto u Hercegovini. 4 Ruhban = kršćanski dušobrižnik, redovnik. Etim. od arap. ruh = *duh i perz. ban = čuvar. 5 Frenkj, frengj, arap. r. = Francuz, europejac; frenk - kjeferesi = francuski nevjernici, katolici. 6 Fetva, arp. r. = rješenje nekoga šarijatskopravnoga pitanja. 7 Džemaziulevel 975. po H. = 5. rujna do 5. listopada 1567. p. Kr. 2

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

144

Na rubu postrance piše: Ovaj je prijepis identičan s originalom! Pisao Svevišnjemu odani Ahmed, kadija u nahiji Fojničkoj8, da mu Bog prosti. Pečat. - U pečatu piše: koji je zadovoljan sa svojim, uzvisit će se; koji je pohlepan za tugjim, bit će ponižen, Božji rob Ahmed. Gornji Šerijatski hudžet9 potvrdili su slijedeći: Neka se postupi prema sadržini isprave, dok se protivno ne pokaže. Pisao Svevišnjemu odani Hajrudin, skradinski kadija,10 da mu Bog oprosti. Neka se postupi prema sadržaju isprave, dok ne izagje na vidjelo drukčije. Pisao odani Abdul Baki, sin Ibrahimov, tuzlanski12 kadija... , da mu Bog oprosti. Po mom mišljenju sadržina je utvrgjena. Pisao odani Abduraman, imotski11 kadija, da mu Beg oprosti. Ono, što je u ovoj ispravi, nije van dokaza. Pisao odani .Mahmed, Velijin sin, kadija novoselskih13 i okolnih prečanskih krajeva, da im Bog oprosti. Ono, što je napisano u ispravi, nije van dokaza, a ja sam Bogu odani Ahmed, sin Abdulkadirov, kobaški14 kadija, da im iBog oprosti. Stvar je uistinu, kao što se u ispravi veli. Pisao odani Lutvija, sin Ahrnetov, kadija u halifovoj Gabeli15, da im Bog oprosti. 8

Fojnica, mjesto u Bosni. Hudžet = isprava, službeno ovjerovljenje. 10 Skradin u Dalmaciji 11 Imotski u Dalmaciji. 12 Tuzla u Bosni. 13 Bos. Petrovac, u sjeverozapadnoj Bosni. 14 Kobaš, kod Prnjavora u Bosni. 15 Gabela u Hercegovini. 9

43 (24). Šibenik, 3. travnja 1574. Franjo Butrušić i Ivan Divnić iz Šibenika navode da je polovicom XVI. stoljeća na ušću Neretve postojao franjevački samostan.

. . . Alli 3. april [1574.]... e in quella medema campagia della banda verso ostro è una bella fiumara, chiamata Neretua, core alla marina, zbocha in locho ditto Narente, e li da dove la zbocha è anche uno monasterio de frati zocholanti... Fr. Rački, Prilozi za geografsko - statistički opis bosanskoga Pašaluka, u: Starine JAZU, vol. 14, 192.

44 (25). Rim, 9. svibnja 1575. Papa Grgur XIII. iz vlastite pobude razrješuje fra Danijela Vocensisa dužnosti u Duvanjskoj biskupiji i postavlja ga za biskupa na upražnjenoj stolici muranskoj u kraljevstvu napuljskom.

Feria secunda, die IX. maii MDLXXV, Rome apud Sanctum Petrum fuit consistorium secretum de more, in quo:….. Reponente SSmo Dno Nostro,1 Sanctitas sua absolvit R. P. fratrem Danielem Vocatium, ordinis Sancti Francisci, Episcopum in partibus infidelium, vinculo sue ecclesie, et transtulit ad ecclesiam Muranam,2 per translationem lulii Ricci ad ecclesiam Gravinensem3 vacantem, ipsumque eidem ecclesie in Episcopum et pastorem prefecit, cum retentione eorum que habet, et cum gratia in omnibus. Absolvens etc. Vatikanski tajni arhiv u Rimu: Acta Camerarii, vol. 75, f. 209.

1

Grgur XIII., papa 1572.-1585. Muro u kraljevstvu napuljskomu. 3 Julius Ricci premješten je u Gravinu 9. svibnja 1575. Gl. C. Eubel, Hierarchia catholica, III2, p. 205. 2

45 (26). Mostar, oko 20. prosinca 1575. Sudsko rješenje mostarskoga kadije u kojem on opisuje nasilja mitropolita Savatina prema katolicima u zapadnoj Hercegovini, od kojih silom utjeruje novčane pristojbe i čini nasilje i prema samim turskim ženama.a

Duvno nahijesinde Dubovica nam karjeden Šimun veledi Grgor nam knez, kner nevinden olan kjefere ile ve jine Imota nabije sinden Donba nam karjeden Paval veledi Štipan nam knez tevabi ili ve Vinah nam karjeden Nikola veledi Zuje muteallakati ile ve Grude nam karjeden Petri veledi Matije mulhakati ile. Ve kadai Mostarden ve etrafden knezler ... bolan kefere ile Kasabai Mostarden Rađanje veledi Ivice ve Nikola Radosav nam zimmileri medžlisa šer a ihdar idup ve takriri moram idup: hala midrepolid olan Savatine nam rahib vilajeti padišahide on ikji atlu ile gezup her kjojden on beš ve jirmi šer ve dahi zijade grošler olup ve nidžemuze iškjendže idup bešer oner groš olup. Ve šimdije dekj bizden midrepolid asla bir akče omliš degil ikjen, mezbur Rahib hilafi šer i šerif ve kanuni munif memlekjeti padišahi reajasinden akčeler ve hazine džem idup bi had hajfve zulum ejlemišdir belkji šimdije dekj midrepolid kara kešišlarden ali gelup. Ve biz frenkj dininde olup bir kjmseje šimdije dekj vire gelmedikj, Mezbur Rahib akčeler aldiginden ma ada janunde

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

148

musliman adina adam lar tutup. Ve Imota nahijesinden fra Ivan nam Rahibi pormaklarinden asup. Ve musliman avretlerini basup ve musliman avretlerinun korinbarina ajak urup oglan braktirma vaki olup. Ve el an Uzarikje nam karjeden Memi nam kjimes ne nin avretina oglan braktirup ve đebren esbabin olup ve sair bunun gibiler etmekjde. Mezbur Rahib mubaširlerinden Rajak inam kjafir divane... c burujup mehajifi mezkjurei išlemišdir. Biz Mostar mahkjemesina gjeturup hakkumuz talab ider ikjen, mezburan Radonje ve Nikola mezkjiir Rajaka kjefil olup ve bizum Rajak ile mušovir olmišdir bizum hakkumuz alinmanaga bais olup mezburlerinden hakkumuz aliverilmekj talob ideriz didikjlerinde bilmukebili mezburan Radonjaden ve Nikoladen su al olunup, vakia zikjr olunan Rajaka kjefil olduk beadehu varup šeriata dcavet ittikj inad ve muhalefet idup šefiata ita-at etmedi deju mukirr olduklerinden bittalab kajdu tesdžil olundi. Fi evasiti šeabanul-muazzam 983. Izvana latinicom: G. I. 973. List njekog Aćima, na kadije fojničkog i kreševskog u kojem im javlja da po kadiluku duvanjskom hoda njeki Sava metropolit sa jednim laikom i 12 drugih hatlija, koji napada na žene, cure turske, koji je obisio njekog fra Ivana i narod u obće plienio. 1625 g. Arhiv franj. samostana u Fojnici,vol. II, br. 184. a U mojoj fotografiji početak nečitljiv. - b Dvije riječi nečitljive. c Jedna riječ nečitljiva. - d Konac nečitljiv.

Prijevod. Na čelu listine sa muhurovima: Alija, sin Mehmedov, kadija mostarski Mehmed, sin Fethullaha, mulla...

149

Actum 45 (26).

Uzrok pisanju ovoga lista je to1: Došli su na šerijatsko vijeće: knez Šimun, sin Grgurev, sa svojim ćafirima- plemićima iz sela Dubovice2 u Duvanjrskoj nahiji; Paval, sin Stipanov knez iz sela Donba3, nahije Imota, sa svojim seljanima; Nikola, sin Žuje, iz sela Vina4 sa okolišnim seljanima; Petar, sin Matijin iz sela Grude5, sa svojima, te knezovi iz kotara i bližnje okolice Mostara sa ... ćafirima, gdje su na ovo šerijatsko vijeće bili takogjer dobavljeni Radonja, sin Ivice i Nikola Radosav, iz grada Mostara. Gore navedeni iskazali su svoje želje: Sadašnji mitropolit, zvani Savatin6 svećenik, sa 12 konjanika hoda po carskom vilajetu, te od svakoga sela uzima po petnaest, po dvadeset i više groša, a od mnogih mučeći nas uzima po pet i deset groša. Dosada pak mitropolit od nas uopće nije ni jedne pare uzimao, a sada rečeni svećenik protiv svetom1 šerijatu i protiv visokom postojećem zakonu od raje u carskoj zemlji novac i blagajnu sakuplja i čini beskrajne strahote i nasilja. Možebit da je mitropolit dosada uzimao od crnih razbojnika, a mi pošto smo frenkskoga zakona, dosada nijesmo nikomu ništa davali. Rečeni svećenik, osim što uzima novce, drži uza se ljude u muslimansko ime. Takogjer je o prstima objesio fra Ivana, svećenika iz nahije Imota. Tako isto megju muslimanske žene nenadno dolazi i udara ih nogama u trbuhe tako, da se s toga dogodi da pobace dijete. Nedavno je tako učinio ženi Memišo1

Prema J. Matasović, Fojnička regesta, br. 93., str. 114. Dubovica = Bukovica (?!), kod Duvna. 3 Domba = Do Baba (?!), Podbabje, kod Imotskog. 4 Vina = Vinjani (?!}, kod Imotskog. Moglo bi biti i Vinica kod Duvna ili Vitina kod Ljubuškog. 5 Grude, selo kod Ljubuškog. 6 Savatije, mitropolit hercegovački 1573.-1585. Gl. I. Ruvarac, O humskim episkopima i hercegovačkim mitropolitima do g. 1766., Srpska pravoslavna. herceg zahumska mitropolija, Mostar 1901., str. 35. 2

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

150

voj, iz sela Uzarića7, da je pobacila dijete, te joj je silom još oteo kojekakvih stvari, i slično. Pomenute je strahote izvršio rečenoga svećenika poslužnik imenom ćafir Rajak gradeći se mahnitim. Mi smo ga na mostarski sud doveli i tražili svoja prava. Gore rečeni Radovan i Nikola budu jamci za spomenutoga Rajaka, te s našim Rajakom učine dogovor. Što mi nijesmo došli do svoga prava i svojih tražbina, oni su uzrokr zato tražimo sada, da se naše tražbine i pravo od rečenih naplati i nama uruči. To su iskazali tako. Po suočenju rečeni Radonja i Nikola budu upitani i odgovoriše: Doista smo bili za gore rečenoga Rajaka jamci, poslije toga smo ga na šerijat pozvali, ali on smutnju i nezakonitost čineći nije se htio pokoriti šerijatu. Tako su očitovali, te se zato na zahtjev ovo ovdje zavede i pismeno potvrdi. Pisano sredinom mjeseca šabana god. 983.8 Svjedoci: Ahmet, mulla.Mehmed, mulla. Mehmed, mulla. Hodža Hrami, hatib9. Prijevod dosta netočan objelodanio J. Matasović, Fojnička regesta, br. 93 str. 114.

7

Uzarići, selo kod Mostara. Šaban 983 po H. = 5. studenoga do 4. prosinca 1575. po Kr. 9 Zadnja dva retka prema J. Matasoviću, n. dj. 8

46 (27). Travanj 1576. Na tužbu latina nevjernika sultan Murat III. zabranjuje da patrijarsi i episkopi Srba nevjernika traže od tužitelja ženidbene i druge takse.

Ad ludices in ditionibus Bosnae, Hercegovinae, et Klisse. Postquam Diploma hoc imperatorium ad vos pervenerit, notum sit quod Neretvensis1 Iudex Reverendissimus Beddrudin... Supplice nuper stapetia pedum meorum porrecto nuntiob significavitc: ex latinis infidelibus Petrum, Gjurod, Antoe, Franko, et Vukosav2 Knezios ad domum judiciariam venisse, unaque conquestos fuisse: Licet inde ab expugnatione imperatoriaf ad hunc usque diem Latini infideles in Bosna, Hercegovina et Sandžakatu Klissa degentes Patriarchis et Epicopis Serborum irrfidelium nullas sive matrimoniales, sive ecclesiasticas taxas persolverint, nec consuetudo haec uspiam extiterit; eosdem tamen Patriachas et Epicopos Serborum infidelium et matrimoniales et ecclesiaticas taxas, ac contributiones diversas inique praetendere, ac sibi adsciscere velle. Iudex Neretvensis supra memoratus precibus praedictorum infidelium ultro deferens rem hane investigavitg, comperitque hactenus nullum morem extitisse, ut Latini infideles Patriar1

Neretva kod Ostrošca u Hercegovini. Gl. gore br. 25(6), bilj. 2.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

152

chis et Episcopis Serborum infidelium quascumque dationes persolvant, quin imoh Latinos infideles juxta tenorem recentium Mandatorum imperatoriorum a similibus contributionibus penitus exemptos ac immunes factos essei. In sequelam fide dignamj repraesentationis hujus judiciariae praesens altissimum Mandaturn emitto imperoque ut postquam id, cui summa obedientia debetur, ad vos pervenerit, secundum sensum ejus adamussim vos geratis. Si post hoc Patriarchae et Episcopi Serborum infidelium a Latinis infidelibus quascumque dationes exigere praesumpserint, partes litigantes ad sedem judiciariam citetis, et testimonia judiciaria, quae utraque harum habet, inspiciatis. Si resl prouti conquestum est, se habet, et si verurn est contributiones ejusmodi legibus, et consuetudini antiquae repugnare, prohibebitis, ne ejusmodi contributionesk amplius exigantur. Illos qui obstinacesm essent, limini meo, asylo aequitatis et justitiae, nomina eorum significabitis, ut dein secundum emanandosn ordines meos cum iis procedi possit. Porro a Mandato hoc, quod semper sub felicissimis auspiciis prodit, ne minime quidem declinetis, aut novis querelis causam praebeatis. Sic sciatis. Diplomati huic° imperatorio credatis. Na ćelu piše: N°. 29. Ferman Sultani Sulejman contra praetensiones Graecorum Patriarcharum datus mense Muharem anno Heg. 9843./1578/. Arhiv franj. Provincije u Mostaru, Versiones Fermanorum n° 29, 57-59. Fabianich P. D., Firmani inediti. n. 6. p. 64 s,; J. Matasović, Fojnička regesta, br. 96, 114. a Fabianich (F.): Hapeti. - b F. ispušta, c F.: significaverit. - d F.: Juro. - e F. ispušta.- f F. mjesto te riječi; provinciae a Sultano facto. - g U tekstu: infestigavit h F.: quinimmo. – i F.: fuisse. -j F.: dignae huius r. - l Kod F. slijedi: se habeat prout conquesti sunt. -k F.: contrib. eiusm. - m F.:obstinati.-n F.: emandandos - ° F, ispušta.

47 (28). Carigrad, 12. ožujka 1577. [?!] Turski sultan priznaje Nikolu Ugrinovića kao biskupa; nalaže svojim sucima u Smederevu, Beogradu, Bosni, u okrugu požeškom, zvorničkom, hercegovačkom i kliškom, da mu idu na ruku i da ga nitko ne smeta u vršenju njegove službe i na njegovim putovanjima.

Ostensor signi hujus Imperialis eminentis ac mundum gubernantis Nicola Ugrinović1, exposuit, Thomam Krivojević2, cunctorum in Semendrija, Belgradi, in Bosna, districtu Požegano, Zvornikensi, Hercegoviensi et Klissensi reperibilium latini ritus Sacerdotum, et Franciscanorum, ejatum Capellarum Ecclesiarumque pleno jure unanimique consensu Episcopum extitisse. Cum vero idem Krivojević defunctus sit3, asseruit supradictus Ugrinović, se in locum defuncti praememoratorum latini ritus asseclarum Episcopum esse petiitque pro sua legitimatione Diploma hoc Imperatorium, quod Ego anno et mense infrascripto extrado hocque sancio, et mando ut secundum consuetudines 1

Nikola Ugrinović, biskup smederevski 1565.-1604. Pogrešno, mjesto: Skorojević. Fra Toma Skorojević bio je smederevski biskup 1551.-1564. Gl. gore br.40 (21) bilj. 5. 3 Polovicom g. 1564. C.Eubel, Hierarchia catholica, III2 297, „Semendrien”. bilj. 2. 2

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

154

normasque latinae Ecclesiae cuncti in supradictis Districtibus reperibiles latini Sacerdotes et Franciscani, eundem Nicolaum Episcopum suum esse sciant, eum ut talem noscant ac revereantur, in omnibus negotiis Episcopalibus ad ipsum reccurrant, ea quae ipsi debentur persolvant, numquam sine ipsius indultu, et scitu, aut interventione Capitula aliasque Congregationes celebrent. Qui his obsequuti, et saepius Nicolaum memoratum, velut Episcopum suum venerati non fuerint, eos vos districtuum praefatorum ludices, secure puniatis, ac in ordinem redigatis. Porro nemo illi Episcopo tempore peregrinationis, nec servis illius Kulauzis4 ejusque [negotiis] sese ingerat, aut contrarius et adversarius sit. In cujus tesseram, Diploma hoc celsissimum extradatum esse sciatis, ei obedientiam ac signo Imperatorio fidem habeatis. Na čelu prijevoda: Ferman Sultani Mustafae5. Concernens privilegium datum cuidam Episcopo Nicolao Ugrinović, datus mense Zilhige6 die 22. anno Hegijrae 9847, circa annum Christi 1579. Arhiv franjev. Provincije u Mostaru, Versiones Fermanorum, n°. 48, 92 sl. D.Fabianich, Fermani inediti, n. 8, p. 68. J. Matasović, Fojnička regesta, br. 98. str. 115.

4

Kalauz = provodič. Pogrešno mjesto: Murat (III.), koji je vladao od 1574. do 1595. 6 Muslimanski dvanaesti mjesec. God. 984. muslimanske ere započela je 31. ožujka 1576. - Prevodilac mora da je datiranje iskrivio. Ugrinović je vršio biskupsku službu u onom opsegu u kojem se u ovom dokumentu navodi, samo između g. 1584. i 1588., kad je bosanska biskupija bila nepopunjena. 5

48 (29). Ravno, 6. lipnja 1579. Blagoslov Gospine crkve u Ravnu1 koju podiže obitelj Andrijaš.

GRADI. BOŠKKO NIKKOLA. I NIKK | OLA. ANDR1AŠ. NA | SLAVU. BOGA. I S[VE]TE | GOSPE. I BLAG[O]SOV1 | BISKUP2. NAKKON 1. 5.7. 9. GODINA PORODA ISUSOVA. NA. ŠE[STOGA] ŽUNA. | PISA. FRA. BAZILIO RAVNANIN3. Natpis bosančicom na kamenoj ploči u kat. crkvi u Ravnomu. - Objelodanio Ćiro Truhelka, Stari hercegovački natpisi, u: Glasnik Zemaljskog muzeja, vol. 2, Sarajevo 1892., 116.

1

Ravno, selo kod Ljubinja. Bonifacije Drakulica, biskup stonski (D. Mandić je stavio: Šimun, biskup trebinjsko-mrkanjski). 3 Umro g. 1592. Gl. B. Rode, Necrologium Fratrum Minorum de Observantia Provinciae S.Francisci Ragusii,u: Analecta Franciscana, vol. VI, Ad Clares Aquas (Qaracchi) 1914, n. 252, p. 427. 2

49 (30). Rim, 23. listopada 1592. Kardinal Mattei opominje bosanskoga biskupa Baličevića da se ne miješa u nutarnje stvari franjevaca u Bosni.

Reverendissimo Monsignore1 come fratello, è stato riferto a Nostro Signore2 che Vostra Signoria s’ intrometta nelli negotii particolari delli fratri Minori Osservanti costì con molto disturbo et mala sodisfatione loro, di che Sua Santità è restata molto maravigliata. Mi è parso perciò di dire a V. S. con questa che ella si astenghi di più ingerirsi nelle cose particolari delli predetti frati non ne havendo particolare facoltà acciochè io non habbia occasione di più dolersene con Nostro Signore et Sua Santità non venghi necessitata farci qualche altra provisione che le serva per aviso, et Dio Nostro Signore la contenti. Di Roma, li 23. di ottobre 1592. Di V. S. Reverendissima come fratello il Cardinal Mattei3. Arhiv Propagande, SOCG,vol. 436, f. 367 r. 1

Fra Franjo Baličević, bosanski biskup 1588.-1615. Klement VIII., papa 1592.-1605. 3 Hieronymus Mattei, kardinal, protektor franj. reda, +1603. 2

50 (31). Oko g. 1593. Izvješće jednoga apostolskog vizitatora o stanju naroda i franjevaca u Bosni i Hercegovini.

Nel ducato di Santo Sabba, nominato Ercegovina, e nelle provincia di Schiavonia et Croazia sopra la Dalmazia c’è buona parte di latini, ma più de greci: tutti però della nazione Schiavona, et vi sono huomini di combattere 100 milla in circa... In regno di Bosna, nominata Mysia superiore, et nelle provincie di Rascia, Posega et di Temischvaro, et nelle ripe del Danubio sino a Belgrado sono parte del rito latino et parte del greco, ma tutti della nazione Schiavona; de quali ci sono per combattere valorosamente 200 milla. In questo regno sono monasteri de frati de minori di San Francesco quattordici con frati cento quaranta, delli quali sono cento curati di quelli popoli. Questi haveriano bisogno che la Santità Vostra gli assegnasse qualche studio in qualche luoco della loro religione qui in Italia, perché molte volte vengano in Italia per questo, et sono rimandati da loro superiori che non sanno il bisogno di quelli paesi, né che loro mantenghino quelli popoli christiani nella santa fede romana, et dar loro qualche volta limosina per vestire i loro novitii, che per mancamento

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

158

di panno restano a non pigliare quelli che voglino farsi della religione . . . Vatikanska biblioteka: Codex Urbinatus latinus, vol. 839, 70. K. Horvat, Novi historijski spomenici za povjest Bosne i susjednih zemalja, u: Glasnik Zemaljskog. muzeja, vol. 21, Sarajevo 1909., 15.

51 (32). Rim, 18. lipnja 1594. Kardinal J. Santorio svjetuje bosanskog biskupa Baličevića da živi u miru i ljubavi s braćom u Bosni koji vode duhovnu pastvu; neka ih nastoji pridobiti više razboritošću i ljubavlju nego strogošću i auktoritetom. Svoju plaću neka digne u Mlecima preko svoga povjerenika.

Molto Reverendo Monsignore come fratello. Con la lettera di V. S. delli 2. di Maggio, ricevuta alli 3. di questo, ho inteso quantomi scrive del stato in che si trova, et prendendo dispiacer de suoi travagli le ricordo che si accommodi il meglio che può con li Frati della sua religione, poiché havendo essi la cura dell’anime, e non trovandosi chi la pigli e la esserciti caso che essi la lasciassero, convene che per non disturbar la loro aministratione et cura, vada con patientia soportandoli et con carità avvertirli quando mancano nella loro cura. II male è stato venire con essi a tanta rottura che difficile cosa le sarà il ridursi a cohabitar in pace e carità nei monasteri loro. Come Vescovo ella devi saper che auttorità li da sopra di essi il Sacro Concilio di Trento, et in ciò non deve ecceder con essi, anzi crederci che in certi casi più farebbe con la corettione fraterna che col rigor de Sacri Canoni. Come curati dell’ anime soggette alla cura Episcopale de V. S. non ci è dubio che possono esser visitati et

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

160

coretti da lei intorno alla cura et aministratione delli Santissimi Sacramenti, et in ciò ci fa bisogno di molta maniera discrettione et prudentia, poiché è in logo ove non vale rigor della disciplina, et constitutioni Ecclesiastiche. Et come ho detto se questi Frati de quali si lamenta lasciano la cura di quell’ anime non ha[v]rà chi l’esserciti, né io posso in ciò dirli altro rimedio se non che trovandosi V. S. in fatto si’ governi prudentemente et procuri di aquistarsi gli animi loro con l’ amore e buoni portamenti suoi, e non con l’autorità, poiché questa, ella vede, che non è stimata, come convenia et quando di qua si havesse speranza di poter proveder in qualche parte, bisognarebbe sapere particolarmente chi sono questi Frati che le se rendono così disobbedienti perché se ne farà ufficio con li loro Superiori qui a ciò si rendessero piacevoli et disciplinabili, et in ogni modo si farà che il Padre Procuratore di corte ne scriva al Provinciale di Bosna. [f. 366 v.] Della pensione sua V. S. mandi a Venetia procura in persona confidente che quando sono maturi li termini habbi cura di riscuoterla per che le sarà pagata con tutti i termini decorsi, et se non l’ è stata pagata se non una volta l’ anno passato, come scrive, la colpa è sua né si ha da lamentare d’ altri che di se stesso perché a persona legitima e con fede della sua soprascritione le sarà sempre pagata. Fra Michiele delle Saline, per il quale scrive havermi scritto et mandato, non so che è stata spesa soverchia, non è comparso ancora qui. Poiché V. S. ha ordinato frat’ Antonio Michele da Ragusa non accade dir se non pregar Iddio che lo facci degno sacerdote, et con questo fine V. S. et le desidero et contento. Di Roma, alli 18. di Giugnio 1594. Di V. S. Molto Reverenda come fratello il Cardinal di S. Severino1

161

Actum 51 (32).

Al Reverendissimo Monsignore fra Francesco Bollich (sic!) Vescovo di Bosna. Arhiv Propagande, SOCG, vol. 436, f. 367 rv.

1

Julius Sanctorius, biskup sv. Severine, protektor Ilirika, kardinal 1570.1602.

52 (33). Rim, 17. veljače 1599. Na prijedlog kardinala J. Santorija papa Klement VIII. imenuje fra Tomu Ursinija, franjevca iz Popova, nadbiskupom barskim.

Romae apud S. Petrum die mercurii 17. febr. 1599. fuit Consistorium secretum in quo S. D. N. Referente Rmo. Card. S. Severinae1, providit Ecclesiae Antibarensi2 in Provincia Albaniae in partibus infidelium Turcarum, vacanti iam diu per obitum bon. mem. Ambrosii3 ultimi illius archiepiscopi, de persona fr, Thomae Ursini de Poporeo4 Ordinis Minorum de Observantia S. Francisci, et attenta summa Ecclesiae paupertate et dicti fr. Thomae professione Sanctissimus D. Noster5 condonavit iura Camerae et Sacr. Collegii, absolvens etc. cum clausulis etc. Vatikanski tajni arhiv: Acta Camerarii, vol. 13, f. 111 r. 1

Julius Sanctorius. Stari Bar u Crnoj Gori. 3 Ambrosius Capitius, dalmatinski franjevac, nadbiskup barski 1579.- 1588., C. Eubel, Hierarchia catholica, III2, p. 110. 4 Toma Medvjedović Orsini, franjevac iz Popova polja u Hercegovini, nadbiskup barski 1599.-1607., C. Eubel, iararchia cattolica III2 p.110. 5 Klement VIII., papa 1592.-1605. 2

53 (34). 2. travnja 1599. Popis župa samostana zaostroškoga u Dalmaciji i u Hercegovini koncem XVI. stoljeća.

Adi due Aprile 1599. 1. Neka se znade koliko bih župa zaostroškoga manastira, Parvo koja se zove župa veljačka darža je je jedan župnik počimajući od Primorja: Klenak1, Kokoriće2, Ravču3, Koteze4, okolo Vargorca, Ora5, Bubnje6, Orovje7, Veljake8 donje i gornje, Visoku9, Kruševo10 sve do Rastoga11, što [j]e od bure, Voiniće12 s Klobukom13, Tialjine12, Šiljegvišta15, Futicu16, Vi[ti]nu17, Probod18, Darnje ljuti, Garljeovje19. 2. Drugi župnik Nadjezero ali Međujezero20, i Rastok počimavši u Lučka21, a dovaršiva Vratar22. 3. Treći župnik Podjezerje23, od Umčana24 a svršuje kod Noriljske Kule25. 4. U Čitluku26 parok s kompanjoni. 5. Peti Međugorje, Biaču, Ardomilje27, i Ljubuški. 6. n Šesti Lapčanj, Baćinu, i Slivno28. 7. A parvo nego se ogradi Križ29, daržao je Zaostrog: Živogoštu, Vlaku30, Zavojane, Privordicu31, Prapratnice32, Kašče33, Broćno34, Blato35, svu onu župu kako e i sada, i Mostar, kako

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

164

ima emre36 u Fratara zaostroški, da e njiov Mostar po dopušćenu cara rametli. 8. Arhiv franj.samostana u Zaostrogu, Liber arhivialis, p. 53. K. Eterović, U kojim su mjestima franjevci Zaostroga vršili dusohrižničku službu u 16., i opet u 18. vijeku?,u Nova Revija, vol. V, Makarska 1926, 492. Liber archivialis u Zaostrogu skup je dokumenata iz raznoga doba. Naš dokumenat nije izvornik iz g. 1599. nego kasniji prijepis bosančicom. 1

Klenak oko 12 km zapadno od Vrgorca. - 2 Oko 6 km zapadno od Vrgorca. - Danas sijelo župe Ravča, 6 km zapadno od Vrgorca na cesti Napoleonovoj. - 4 3 km zapadno od Vrgorca. - 5 Orah, danas sijelo župe, sjeveroistočno od Vrgorca 1½ sata daleko. - 6 Bubnji, sjeveroistočno od Vrgorca, l sat daleko. - 7 Orahovlje, kod Ljubuškog, l sat sjeveroistočno od Vrgorca. - 8 Veljaci, kod Ljubuškog, danas sijelo župe. - 9 Visoka, brežuljak između Graba i Vašarovića, kod Ljubuškog. - 10 Kruševica, planina na granici Dalmacije i Hercegovine, zapadno od Vojnića, kod Ljubuškog. - 11 Rastok, polje sjeveroistočno od Vrgorca - 12 Vojnići, selo kod Ljubuškog. - 13 Klobuk, danas sijelo župe, kod Ljubuškog. 14 Tihaljina, sijelo župe, kod Ljubuškog. - 15 Šiljegvište u župi Klobuk. - 16 Utvica, sedlo između Zelengore i Grabova Vrela u Vitini, kod Ljubuškog. - 17 Vina, selo 4 km južno od Vrgorca. Mislim da je u izvorniku moralo stajati Vitina, danas sijelo župe, kod Ljubuškog. - 18 Proboj, selo vilinske župe. - 19 GrIjevići, sijelo župe, kod Mostara. - 20 Međujezero, današnja župa Dusina, između velikoga i maloga jezera, istočno od Vrgorca. - 21 Mjestance pod brdom Gradina, oko 4 km južnoistočno od Vrgorca. - 22 Oko 10 km istočno od Vrgorca, ispod brda Zveča. - 23 Prostor južno od velikoga jezera vrgorskoga. - 24 Umljani, južno od vrgor. jezera. - 25 Norinska kula na Neretvi između Metkovića i Opuzena. - 26 Gabela, kod Stoca u Hercegovini. - 27 Međugorje, Bijača, Hardomilje, sela kod Ljubuškoga. - 28 Lapčanj i Baćina, sela kod Graca u Dalmaciji; Slivno, danas sijelo istoimene župe u vrgorskoj krajini. - 29 Samostan sv. Križa u Živogošću. - 30 Vlaka, 12 km zapadno od Vrgorca, južno od Zavojana. - 31 Privorac, planina jugozapadno od Stilja, oko 12 km zapadno od Vrgorca. - 32 Prapratnica, 6 km sjeverno od Vrgorca. - 33 Mahala sela Klobuka, zapadno od Šipovače, kod Ljubuškog. - 34 Visoravan od Neretve do Trtara i Ozrnja, kod Mostara. - 35 Selo južno od Mostarskoga blata. - 36 Emer tur. r. = zapovijed. 3

54 (35). God. 1600. Ulomak iz kanonskoga izvješća bosanskoga biskupa fra Franje Baličevića o vjerskim prilikama u Hercegovini koncem XVI. stoljeća.

Da Cresevo dua giornata verso il fiume Nerenta et il mar Adriatico vi è una gran provincia di Hercegovina, o ducato di S. Sabba, di molte ville, habitate più da gianizzari et scismatici che catholici, delle quali alcuni più vicine al monasterio sono di 400 case di catholici et di anime 1600. II curato è un frate, mandatoli dal monasterio di Sta Catarina1. Non mi son arrisicato per caggione di gran pericoli a visitarla tutta, non meno multi di quelle ho cresimato in Cresevo.... Vatikanski tajni arhiv, Fondo Borghese III, 124 d, f. 277v-278r. objelodanio K. Horvat, u: Glasnik Zemaljskog muzeja, vol.21, Sarajevo 1909, str. 71 sl.

1

Samostan sv. Katarine u Kreševu.

55 (36). Split, početkom 1601. Ulomak iz spomenice splitskoga nadbiskupa Ivana D. Markota generalu papinske vojske Ivanu F. Aldobrandiniju u kojoj mu daje naputak kako bi se Bosna najlakše mogla osloboditi od Turaka.

... 5. Per diversi lochi di quel regno di Bosna sono 13 monasterii di fratti osservanti di San Francesco, et in essi sono da 150 fratti, quali d’ ogni tempo vanno scorendo, senza impedimento quel regno nell’ essercicio et cura dell’ anime, quali come natiui di quel regno sono pratichissimi, et di siti, et del stato suo, et delle forze, et andamenti di Turchi, et del voler et poter di christiani, che stano sparsi per quel regno. Et sono pronti, per ricever il martirio per liberar quelli christiani, acciò che, da tante tiranie turchesche, non habbi per l’auenir alcun d’ essi scostarsi dalla santa fede. Di questi fratti potete seruirui in tutto che volete, per facilitar le nostre imprese, et in particolar nel guidar i nostri, metter ordine et inteligenza tra i christiani paesani, che sono un terzo dell’ habitatori di quel regno, per soleuarli contro il Turco in fauor nostro et, nel darui auisi delli tentatiui che facessero i Turchi contro voi, et in tutto altro che d’ aiuto vi potessero esser ... Arhiv kneza Aldobrandinija u Rimu, vol. 150 , f. 29. - Objelodanio K. Horvat, u: Glasnik Zemaljskog muzeja, vol.21, Sarajevo 1909, 76.

56 (37). Carigrad, svibanj/lipanj 1601. Sultan Mehmed III. bosanskomu paši, sarajevskomu sucu i drugim sucima u sandžakatu hercegovačkomu. Na osnovi Ahdname i drugih starih povlastica uzima franjevce u zaštitu i zabranjuje da se od njih uzimaju kakvi nameti, pa ni povodom popravka crkava ili kada putuju po selima u stvarima svoje vjere.

Princeps principum, Magnas magnatum, eminentium dignitate et veneratione praedite, possessor gloriae et magnificentiae, singulari Regis supremi gratia aucte N.1. Begler-beg Bosniensis, cuius felicitas et prosperitas sit perpetua, etc. etc. Reverendissime iudex Sarajensis coeterique in Sandžakatu Hercegovinae reperibiles iudices, quorum sapientia in perpetuum augeatur. Postquam Diploma hoc imperatorium ad vos pervenerit, notum sit, quod ostensores praesentis huius altissimi Fermani Bosnenses sacerdotes, delegato uno ex suis representarint se cum religionis exterae [Frenk-raja] sint, tempore eo, quo Bosnia, Hercegovina et Zvornik per defunctum pctentissimum Heroem ex avis et praedecessoribus meis Sultanum Muhamedem2, supra quem misericordia Dei sit, occupata fuit, gratia eiusdem Sultani ab omnibus dationibus tam ordinariis quam ecclesiasticis penitus

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

168

exemptos ac immunes factos fuisse, et ne ullus eos infestare ac molestiis afficere praesumat. Sultanum supra memoratum Verbum suum Regium-Ahdnahme, ac tractatus regulares eis in manus dedisse: eosque revera ad hoc usque tempus quietos et inturbatos extitisse, modo autem per pasas, vojvodas, subasas, jeničeras contra leges et cannones et contra pacta Imperatoria praemi, ab illisque sub eo praetextu quod ecclesias reparaverint, magnas pecuniae summas extorqueri, et dum secundum absurdum suum morem per pagos peregrinantur a iudicibus aliisque officialibus ipsis equos caetarasque sarcinas addimi, diversasque persecutiones causari. Idcirco cum representatione superiori facta rogassent, ut ad tollendos hos abusus et persecutiones ordines gratiosissimos ferrem, hisce mando: ubi hoc mandatum Celsissimum ad vos pervenerit, illud videatis, et si quaerimonia ea certa sit et probata, secundum leges et cannones et pacta Imperatoria procedatis, ab omnibus contrariis et iniuriis vos abstineatis, neque se ecclesiis aut monasteriis eorum ingeratis aut obices ponatis, sed perpetuo mandato huic meo morem geratis. Fermanum hunc sacerdotibus tradatis et signo meo Imperiali credatis. Na čelu piše: N°. 8. Ferman Sultani Mehmed 3, concernens immunitatem sacerdotum Bosnensium ab omnibus contributionibus et dationibus, datus mense Zilkade an Heg. 1009 4 (1603). Arhiv franjevačke provincije u Mostaru, Versiones fermanorum, n. 8, p. 19; P. D. Fabianich, Firmani inediti, n. 12, p. 77. Hrvatski prijevod: J, Matasović, Fojnička regesta, br. 188, str. 123. 1

Sofi Sinan - paša iz perzijske kraljevske kuće. Sultan Mehmed II. koji je 1463. osvojio Bosnu. 3 Mehmed III., sultan 1595.-1603. 4 Zilkade 1009 po H. = 4. svibnja do 2. lipnja 1601. po Kr. 2

57 (38). Ravno, 19. siječnja 1604. Narodna skupština iz Popova polja i Zažablja u Ravnomu izjavljuje vjernost kralju Rudolfu II. i šalje o. fra Dominika Andrijaševića da učini s njim ugovor, ali tako da ne budu nevjerni Turskom Carstvu.

U ime Božie na 1604 u Ravnomu1 na 19 ženara na zboru i skupštini svega Popova2 i svega Zažabia3 inokupno pred’ turci, karstijani i hristijani ednom’ volom’ i htieniem’ i srcem’ na saboru velikomu vidievši pogibio našu, učinismo dogovor’ općeni poslati svietlomu Kralu4 poštovanoga oca fra Dominika Andrijaševića za naše posle da učini ugovor’ s Veličanstvom’ Negoviem’, služiti mu čiem’ moć budemo bez’ niednoga nevier’vstva čestitoga carstva negoli kako i ostali krai od zemle. I zatoi činimo ovoi pismo neka ni turčin’, ni karstijanin’ ni hrstijanin’ne more od’ ovogai ubah’ udariti. I zatoi svi ozgar’ 1

Ravno, selo na željezničkoj pruzi Mostar - Dubrovnik, kod Ljubinja u Hercegovini. 2 Sela oko Popova polja u Hercegovini. 3 Zažablje: sela iza planine Žabe na granici Hercegovine i Dalmacije, od Neum Kleka do Hutova, današnja župa Gradac i Vidonje. 4 Rudolf II., car njemački i kralj ugarsko-hrvatski 1576.-1612.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

170

rečeni podpisuemo se rukami našiemi, da sva ovai zemla zna, da e ovakoi, Jaa Husein Tanić. Jaa knez’ Brajan’ Nikolić’ podpisuem’ se. I ja knez’ Stiepan’ Miloradović’ podpisuem’. I jaa knez, Jovan’ Nikolić’ podpisuem se. I ja Ivan’ Pavlović’ s Vele Mećie. Ja Raič’ Ivanović’ pod’pisuem’. Ja knez’ Mile Medvedović’ pod’pisuem’ oz’gara. Ja Matiaš’ Kordić’. Original u arhivu dubrovačkom. Objelodanio Ćiro Truhelka: Nekoliko mlagjih pisama hercegovačke gospode pisanih bosanicom iz dubrovačke arhive, u: Glasnik Zemaljskog muzeja, vol. 26, Sarajevo 1914., str. 478.

58 (39). Split, 23. prosinca 1604. Splitski nadbiskup Markantun de Dominis moli mletačkoga dužda Grimanija da mu preko poslanika u Rimu pomogne kod Sv. Oca da proširi jurisdikciju Splitske nadbiskupije i da je oslobodi od uzurpacija bosanskih franjevaca.

Serenissimo prencipe1. Ritrovo nelle antiche scritture dell’ arcivescovato di Spalato, che tra gl’ altri vescovi di esso suffraganei v’ era il vescovo di Bossina. Quest’ anni passati la santità di nostro signore2 instituì vescovo di Bossina un padre di san Francesco dell’ osservanza3, sottoponendolo all’ arcivescovato di Ragusi; et essendo che l’ honorevolezza di Spalato ridondi a qualche grandezza anche di vostra serenità, vengo a supplicarla, si compiaccia dar ordine all’ illustrissimo et eccellentissimo suo ambasciatore a Roma, che mi favorisca in questo proposito, mentre ne tratterò con sua beatudine4, sicome anche nel liberare la mia diocesi usurpatami dalli frati Bosnesi, et ampliare le giurisdittioni dell’ arcivescovato di Spalato, dove commodamente si può fare, recuperandole dalle mani de stranieri. 1

Marius Grimani, dužd mletački 1595.-1605. Siksto V., papa 1585.-1590. 3 Fra Franjo Baličević, biskup bosanski 1588.-1615. 4 Klement VIII, papa 1592.-1605. 2

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

172

Arhiv mletačke republike u Veneciji: Deliberazioni 1604. Senato 1, Secreta n. 26. Š. Ljubić: Prilozi za životopis Markantuna de Dominisa, u: Starine JAZU, vol. 2, str. 91, br. 69. prilog 2.

59 (40). Rim, 5. srpnja 1605. Kongregacija zaključuje da splitski nadbiskup ne smije uvoditi nikakvih novosti glede uprave Duvanjskom biskupijom na štetu bosanskoga biskupa i franjevaca.

Die quinta Julii 1605a. Decreto per li Frati et Vescovib di Bosna Argentinac. Sacra Congregatio etc, ad relationem 111.mi et R.mi D.ni Card. Aquavivae1 censuit, statuit et decrevit nihil fore nec esse inovandum per R.mum arhiepiscopum Spalatensem2 de et super guberniumd et administrationem episcopatus Dalmatiaee seu Dunno in preiudicium R.vdi episcopi3 Bosnae Argentiniae et fratrum Minoris Observantiae oratorum. Quod si in contrarium aliquid pretendat idem archiepiscopus Spalatensis, voluit S. Congregatio quando pro eius parte fuerit institutum, quod scribatur pro informatione ad archiepiscopum Jadrensem4 et ita a quoquunquef observari mandavit non obstantibus etc. Romae etc. Prijepis u arhivu franj. generalne Kurije u Rimu: Registrum III. Familiae Cismontanae (an. 1603-1614), f.110 r. Š. Ljubić, Prilozi za životopis Markantuna de Dominisa, u: Starine JAZU, vol. 2, str. 117, br. 98. prilog 4.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

174

a Registrum: Giulii 1608. – b Ljubić: vescovo. - c Registrum: Argentena. - d Registrum: Gobernium. - e Ljubić: supra gubernio et ađministratione ep. Dalmiae. – f Ljubić dodaje: decreto. 1

Octavius de Aquaviva, utriusque Signaturae refercndarius, kardinal 1591.-1612. 2 Marcus Antonius de Dominis, splitski nadbiskup 1602.-1616. 3 Franjo Baličević, bosanski biskup 1588.-1615. 4 Victor Ragazzoni, nadbiskup zadarski 1604.-1615.

60 (41). Graz, 10. studenoga 1605. Nadvojvoda austrijski Ferdinand papi Pavlu V. Preporuča papi o. Dominika Andrijaša koji će mu izložiti osnovu kako da se zauzme Bosna; ujedno moli papu neka toga franjevca preporuči španjolskomu kralju.

Beatissime pater, domine, domine colendissime.1 Post obsequiorum meorum humilem commendationem filialis rneae erga Sanctitatem Vestram et hanc sedem apostolicam observantiae, perpetuum incrementum. Quanta diligentia et paterna cura Sanctitas Vestra, rebus ad christianam rempublicam necessariis, incessanter inuigilet, hoc iam omnibus perspectum est; nec ambigo Sanctitati Vestrae negotium illud secretum, de acquirendo regno Bosnae, iam dudum optime notum esse. Cum igitur populus christianus illius regni, ad prosequendum hoc opus proficuum valde sit propensus: quem admodum Sanctitas Vestra ex praesentis patris Dominici, ordinis S. Francisci, relatione, fusius intelligere poterit, mei muneris esse censui eundem oratorem, hic meis humillimis concomitari: Sanctitatem Vestram obnixe rogans, ut ipsum non tantum ea, qua solet benignitate audire, verurn etiam brevi suo apostolico ad serenissimum regem catholicum2 directo, negotium hoc 1 2

Pavao V., papa 1605.-1621. Filip III., kralj španjolski 1598.-1621.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

176

tanti ponderis, sua qua pollet, singulari prudentia, promovere non dedignetur. Interim ad suam diuinam maestatem deuotas fundam preces ut vota haec nostra ad bonum perducat finem et Sanctitatem Vestram suo gregi diutissime felicem conseruet. Cui me demisse commendo. Graecii, die X. mensis novembris 1605. Sanctitatis Vestrae obsequentissimus filius Ferdinandus. Vatikanski tajni arhiv: Fondo Borghese II. 77, p. 116. K. Horvat: Novi historijski spomenici za povjest Bosne i susjednih zemalja, u: Glasnik Zemaljskog muzeja, vol. 21, Sarajevo 1909, str. 323, br.103.

61 (42). Graz, 27. lipnja 1607. Nadvojvoda austrijski Ferdinand papi Pavlu V. Preporuča papi da na ispražnjenu stolicu nadbiskupa barskoga postavi o. Dominika Andrijaša.

Beatissime pater, domine, domine colendissime. Post obsequiorum meorum humilem commendationem filialis meae erga Sanctitatem Vestram et hanc sedem apostolicam obseruantiae, perpetuum incrementum. Quandoquidem anno praeterito Sanctitati Vestrae reuerendum fratrem Dominicum Andreassi Franciscanum, tamquam grauibus reipublicae christianae negotiis, sedulo nauantem operam de meliori nota, commendauerim1; non est, quod hisce meis, idipsum repetam. Hoc tamen praecipue Sanctitati Vestrae humiliter insinuandum duxi necessitatem non mediocriter expostulare ut archiepiscopatus Antiuariensis de idoneo antistite, sine mora, prouideatur2. Cum igitur idem pater Dominicus, multis de causis, hac in parte, aptus esse videatur, non dubito quin Sanctitas Vestra electionem hanc in ipsius personam sit factura. Sic enim populus ille Bosnensis christiani nominis in sua deuotione confirmabitur 1 2

Vidi pismo nadvojvodino od 10. studenoga 1605. God. 1607. umro je nadbiskup barski Toma Medvjedović Orsini.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

178

et commoda multa, Deo dante, paulo post exinde: promanare poterunt. Hisce Sanctitati Vestrae deuote commendo Deum ter optimum maximum submisse obsecrans ut eandem nobis diutissime felicem conservet. Datae Graecij, die 27. mensis junii 1607. Sanctitatis Vestrae obsequentissimus filius Ferdinandus Vatikanska tajni arhiv, Fondo Borghese II, 77, p. 166. K. Horvat: Novi historijski spomenici, str. 326, br. 108.

62 (43). Split, 23. srpnja 1608. Splitski nadbiskup Markantun de Dominis predlaže papi Pavlu V. da splitskim nadbiskupima trajno povjeri upravu Duvanjske biskupije, s tim da mogu u njoj imenovati nekoga tamošnjega franjevca generalnim vikarom sa širokim ovlastima.

Izvana: Beatissimo Patri Paulo V totius Christi ecclesiae pastori vigilantissimo. Beatissime pater. Est meae diocesi Spallatensi contermina satis ampla diocesis episcopatus Delminiensis sive Dumnensis, metropoli meae suffraganea, tota quidem sub imperio Turcarum, christianis tamen hominibus catholici romani ritus plenissima. Haec proprium semper ad nostra usque tempora habuit episcopum, postremus fuit idem, qui et Samandriensis1, quo e vivis misera nece manu Turcica sublato, ipse metropolitica in primis auctoritate usus, iuxta sacri decreta concilii Tridentini, cum nullum ibi adsit capitulum, vicarium eidem diocesi eius sede vacante unum ex fratribus franciscanis provinciae Bossinae praefeci, fr. Paulum Cacich virum religiosum, qui diu fuit demortui episcopi vicarius in eadem diocesi generalis, ut id tamdiu rergat dictam diocesim in spiritualibus, donec per 1

Fra Nikola Ugrinović + 1604. Gl. dolje dokum 72 (53).

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

180

sanctitatem vestram de proprio pastore provisum ei fuerit. Reliquum igitur est, ut vestra sanctitas super hoc id statuat, quod animarum illarum saluti expediri censuerit. Sane si meam hac in re sentenrtiam aperire licet, dicam, regionem illam episcopum nullum alere posse, immo neque prelatum alium sub quocumque titulo specioso, nam et postremus inopia adactus indigna multa et tulit et fecit. Fratribus soliš franciscanis committere hoc regimen neque est tutum neque animabus proficuum, nisi aliquem ha^beant, quo et hortatore et stimulatore atque etiam vindice in officio pascendarum rite animarum contineantur. Incredibile est, quot mortales sine confessione et sacramentis quotque infantes sine baptismo in dies pene intereant. Cum lacrimis ad me tcties ^urmatim pagi integri et oppida ventitarunt, rogantes, obsecrantes, obtestantes, ut animabus ipsorum consulerem et fidem christianam inter ipsos etiam, ut facio infinitis Turcicis provinciis, mihi diocesano iure subiectis, pro mea virili sartam tectam conservarem. Bosnensis quidem episcopus adeo remotus degit adeoque multis in Bosnensi regno debet locis occurrere, ut nullum prorsus ab eo sperari possit adiumentum. Proprio episcopo locus non est, nam et sanctissimus pontifex Clemens octavus gloriosae memoriae meis monitis acquiescens, successorem ultimo jDumnensi episcopo dare noluit. Restat igitur, ut perpetua administratio dicti episcopatus Delminiensis sive Dumnensis, curam dumtaxat, onus et laborem, nullum vero prorsus emolumentum ad me traho, sola spe aeternae restitutionis, per vestram sanctitatem archiepiscopo uniatur Spalatensi, cum ea tamen facultate, ut vicarium šibi pro suo libitu instituere possit ex fratribus et removere, eundemque tandiu ab obedientia suorum fratrum eximere queat, quamdiu vicariatus fungetur officio. Immo et necessarium erit indultum istius sanctae sedis, ut idem archiepiscopus et administrator suo tempore facultatem concedere possit eidem vicario ecclesias et altaria consecrandi nec non sacramenti confirmationis administrandi, quo in ea-

Actum 62 (43).

181

dem diocesi nulli catholico episcopo patet accessus, in locis a mari remotioribus. Sic enim futurum spero, ut illis christi fidelibus egregie pro munere nostro consulatur. Deus optimus maximus sanctitatem vestram christiano orbi diutissime servet incclumen. Spalati, die XXIII iulii 1608. Sanctitatis vestrae humilissimus et obsequentissimus in Christo servus M. Antonius archiepiscopus Spalatensis. Arhiv mletačke republike u Veneciji: Depeša Fr. Contarini, mletačkoga paslanika u Rimu, od 4. travnja 1609. Š. Ljubić: Prilozi za životopis M. de Dominisa, str. 112, br. 92.

63 (44). Šibenik, 16. veljače 1609. Spomenica don Tadije Milinića Bošnjaka papinskom nunciju u Veneciji u kojoj dokazuje da bi za katolike u Bosni i Hercegovini značilo propast kada bi se usvojio plan splitskoga nadbiskupa de Dominisa o pripojenju Duvanjske biskupije Splitskoj nadbiskupiji. Katolicima su u tim krajevima dosada plodonosno uz velike žrtve upravljali bosanski biskupi i franjevci, pa neka tako ostane i ubuduće.

Sapia vostra signoria illustrissima che Dalma1 non è altro che una pianura circondata di alcune poche ville, nelle quali si trovano intorno a 70 famiglie catoliche, il resto tutto Turchi et Morlacchi, gente scismatica. Similmente Craina2 non è altro che alcune ville maritime del regno di Bosna, nelle quali si trovano intorno 200 famiglie catholiche. Et questo è nella diocese di Dalma, et computata la Dalma, Craina et altre ville di esso vescovato (perché non ha una citta né castelli, né borghi, ecceto alcune fortezze, dove habitano li Turchi), credo che non passano quatordici millia anime catoliche in tutto, dopoi che i Turchi hanno occupato il regno di Bosna, che sono in circa 150 anni, governate nel spirituale tuttavia dal reverendissimo monsignor 1 2

Duvno u Hercegovini. Krajina, dalmatinsko primorje od Cetine do Neretve.

183

Actum 63 (44).

vescovo di Bosna, frate di san Francisco osservante, sempre eletto dal capitolo dei frati minori osservanti della provincia di Bosna et da alcuni pochi preti secolari, et più di 40 frati sacerdoti, divisi in sette monasterii Et dico manu tacta, benissimo al presente governate, essendo essi poverissimi, dico in tanto poveri che alcuni o molti di loro, havendo venduto li beni mobili et stabili, hanno venduto li propri figliuoli per pagar le impositioni et angarie di Turchi, et mai non si ha impacciato nessuno arcivescovo di Spalato ne di altra parte in esso vescovato fin’ hora, per esser questo vescovo suffraganeo statto dali’ arcivescovo Collossense3 in Ungaria, et hora dipende dal papa. Dall’altra parte dopoi il patriarca di Constantinopoli scismatico ogni anno manda li suoi commissarii per raccoglier li tributi da quelli che seguitano il rito greco, et attende per ogni modo soggiogarli prima al tributo per esser christiani, perché ha il breve del gran Turco, che pigli il tributo dalli christiani, nel qual nome comprende scismatici et catolici delli suoi stati, et poi anco soggiogarli al rito greco, et anco hora scismatico; et questo è il maggior travaglio et persecutione che ha la fede catolica in queste parti, alla quale se li poveri frati di san Francesco non si opponessero ogni anno con gravissimo lor danno, travaglio et fatica. non si trovarebbe hora un catolico non solamente nel vescovato di Dalma ma anco in tutta la Bosna. Dall’ altra parte essendo loro sotto la tirannide turchesca, non si può havere miglior governo spirituale cioè al presente stantibus terminis. Preggo Iddio che non sieno presto privi di quell’ aiuto, che hanno. Tornando al detto vescovo di Dalma, dico, che il vescovo di Bosna tuttavia ha havuta la cura di esso con li predetti frati et 3

Kalocsa u južnoj Ugarskoj.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

184

quelli pochi preti che si trovano hoggidi; eccetto una volta un certo fra Daniele Dalmatino4, sono intorno 53 anni, si fece vescovo di Dalma con fraude et inganno. Di che essendo informata sua santità, li mando subito un mandato, che vedutolo, subito si dovesse partire di esso vescovato con quelli quattro preti, li quali haveva condotto seco per constituirli parochiani in quel vescovato, lasciando le parochie in mano delli frati osservanti di san Francesco, come era per il passato. Et partendosi il detto fra Daniele, reccomandò il vescovato di Dalma al monsignor Nicolo Ugrinovich, vescovo di Samandria, per esser parente et patrioto di Dalma, et anco per esser morto il vescovo di Bosna, cioè in quel tempo, et poi prima Antonio de Matteis5, et poi il presente vescovo Francesco Falconi6, vescovi di Bosna, tuttavia hanno havuto la cura dell detto vescovato, eccetto che il presente (sono già alcuni anni) havea raccomandato la Craina et alcune altre ville intorno esso al detto monsignor Samandrese come al suo vicario, per esser egli patrioto di Craina, et stando tuttavia nella Craina come nella patria, dico reservando per se la Dalma, la Rama7, Slievno8 et altri luochi mediteranei, pertinenti ad esso vescovato. Essendo li anni passati ammazzato dalli Turchi il detto Samandrese con un prete e due secolari, il monsignor di Bosna ha costituiti li suoi vicarii in Craina e nelli altri luochi secondo li bisogni, come anco li suoi antecessori hanno fatto ab antiquo, per mezo delli quali governa quelle povere anime. Adunque illustrissimo signor credetemi che se 4

Danijel Vocensis, duvanjski biskup 1551.-1575. Gl. gore dok. 35(16), 36(17), 37(18), 44(25). 5 Fra Anto Matković, bosanski biskup 1573.-1584. 6 Fra Franjo Baličević, biskup bosanski 1588.-1615. 7 Rama kod Prozora u Bosni. 8 Tako Ljubić. Mislim, da je u originalu stalo L i j e v n o, grad u zapadnoj Bosni.

185

Actum 63 (44).

si muterà l’ ordine del governo, in poco tempo si perderanno li detti sette monasterii, perché li frati per la povertà li abbandoneranno, perché vivono delle parochie et delle fatiche di quelli poveri christiani, et poi anco in pochi giorni si perderanno anco le anime delli fedeli, poichè non haveranno li suoi pastori, li quali li ammaestreranno et difenderanno dalla rabbia del patriarca Constantinopolitano greco scismatico, massime per esser li frati patrioti et parenti di essi poveri christiani. Considerate poi illustrissimo signore, che se l’ illustrissimo arcivescovo di Spalato non ardisce uscir fuora della città nelle ville della sua diocese soggette al Turco, come esso istesso confessa, le quali sono per un certo modo di dir sotto la muraglia di Spalato, a darli il santissimo sacramento della confirmatione, et stanno prive in tutta la vita sua, come volete, che vada in Dalma tante giornate tra li Turchi, scismatici et altri nemici della santa fede, poichè il monsignor di Bosna non ardisce venir in alcune ville di esso vescovato, essendo nasciuto fra li Turchi et sudditto del Turco, et havendo tante gratie et privilegii dalli Turchi et dall’ istesso gran Turco, che possa andar et visitar li christiani, administrarli i santissimi sacramenti, insegnarli la legge et altre cose necessarie, et ancora non è sicuro della vita, et pur può venir et viene nella maggior parte dell’istesso vescovato; li altri, che possono, vengono a trovarlo nelli loro bisogni; et per esser il detto vescovato (se però si può dir vescovato, poichè non si trova nel registro delli vescovi a Roma) tutto soggetto al Turco, non è possibile, che l’illustrissimo arcivescovo di Spalato ne possa haver cura di quelle anime, poichè non puo attender per le predette cause a quelle della sua diocese, et poi non sono altre chiese, come conviene il popolo, fuorchè alcune poche nella Craina, dove conviene il popolo, eccetto quelle delli frati contigue alli monasterii, dove il popolo si pasce della parola di Dio et piglia il cibo spirituale.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

186

Adunque illustrissimo signore piacendovi considerate molto bene la presente relatione dello vescovato di Dalma, et io vi consiglio a non far l’ altra mutatione fino che soggiace a questo crudo tiranno et nemico della santa fede, acciò che non si perdano queste povere et misere anime. Si potrebbe però rimediare a quelli i quali si lamentano, quando si concedesse ad amministrar il santissimo sacramento della confirmatione, come era per il passato concesso a tutti li frati parochiani. I1 che fece levar Antonio de Matteis vescovo di Bosna et Dalma sono intorno 32 anni, et questo dove non potesse venire sicuramente il vescovo, perché più facile et sicuro alli frati caminar fra li Turchi che alli vescovi. Questo è il ritnedio et il consiglio et la relatione, quanto ho saputo dar et notare. Et sopra tutto vostra signoria illustrissima deve sapere et molto bene considerare che al presente facendosi l’altra mutatione, apportarebbe manifesto pericolo alla vita non solo al monsignor vescovo di Bosna et Dalma, ma anco a tutti li frati, preti et altri religiosi, che si trovano in quelle parti al servitio di queste anime, et sopra tutto a tutti li fedeli, perché loro non essendo fin hora mai stati sotto l’ illustrissimo arcivescovo di Spalato nello stato di christiani, cioè Venetiani, et queste anime sotto il dominio turchescho et di novo soggiogate sotto li vescovi della christianità, sarebbono tutte quante notate della ribellione et tradimento, et poi li capi delle famiglie puniti nella vita, et le moglie et figliuoli venduti all’ incanto, come intendo, che li Turchi della Craina hanno già cominciato mormorare contra li fedeli, intendendo questo moto dell’ illustrissimo arcivescovo di Spalato, perché anco li principi catolici non si contentarebbono facilmente di simili mutationi, quanto manco etc. Arhiv mletačke republike u Veneciji; Depeše generalnih providura u Dalmaciji. Š. Ljubić: Prilozi za životopis M. de Dominisa, str. 123, br. 100. prilog 2.

64 (45). Split, 4. svibnja 1609. Splitski nadbiskup Markantun de Dominis mletačkomu duždu L. Donau. Žali da se u Mlecima posumnjalo u njegovu vjernost zbog njegova nastojanja da Splitskoj nadbiskupiji pripoji Duvanjsku biskupiju, a bosansku podvrgne. Obećaje da ubuduće neće ništa učiniti u tom pogledu bez znanja i odobrenja mletačke vlade.

Principe serenissimo1. Dagl’ officii dell’ eccelentissimo signor generale Zane2 a nome publico passati meco, et de privati ragionamenti de molti, m’ accorgo, che la sincerissima fedeltà mia verso la serenissima republica et il vero vivo affetto mio di continuar a compiacere et servire il mio principe, etiam con porvi la vita, vengono ad essere posti in dubbio, o almeno con varii sospetti ad essere denigrati, con mio grave pregiudicio et dolor intolerabile. I miei trattati in materia del vescovato Dumnense et Bosnense sono stati publici et aperti, in pura et sola materia di giurisdittione ecclesiastica et d’aiuto spirituale di molte anime de’ christiani: et quando cominciai trattarli in Roma, ne diedi particolar conto all’ illustrissimo Nani all’ hora in ambasciatore, et ne formò sua signoria illustrissima anco memoriale: giudicandosi essere reputatione della serenissima signoria, chel’vescovo Bosnese sia suffraganeo (come in vero 1

Leonardo Dona, mletački dužd 1606.-1612. Giov. Giacomo Zane, mletački generalni providur u Dalmaciji 1609.1611.

2

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

188

è) di Spalato, et non di Ragusi; et che tanti sudditti turcheschi dependano in spirituale da prelati dello stato et non da stranieri; d’ onde ne nasca facilità di far gente a servitio di vostra serenità come si fa nella Poglizza et Rodobiglia3, provincie sottoposte al signor Turco in temporale, ma rette et governate dagl’ arcivescovi di Spalato in spirituale con gran soavità et profitto. Pur perché i frati muovono garbugli et si temono alcuni pericoli mostratimi dali’ illustrissimo Zane, io ricevo ogni minimo cenno del mio principe per comandamento et regola delle mie attioni, et l’ assicuro, di non mover un pelo di simili negotii senza communicarli et riceverne dalla serenità vostra il consenso. Si vanno confermando i sospetti et le gelosie da un disegno geografico da me dato al signor cardinal san Giorgio4, mio antico patrone: ma l’ illustrissimo signor cardinal Duodo può levar ogni sospetto, perché il disegno fu principalmente della Morlacca et confini, fatto da me mentre ero vescovo di Segna per ordine della sacra cesarea maestà, quando io trattavo il partito a benefitio della serenissima republica sopra quei boschi, et ne diedi in Praga un abboccamento ad esso illustrissimo Duodo: ma perfettionandolo in Roma, glielo mandai perfetto: et prima lo mostrai al signor cardinal san Giorgio,. qual dilettandosi molto delle cose di geografia, ne volle copia. Ma incidentemente posso affirmare che sono già anni, chel detto signor cardinale ha ogn’ altro pensiero che de conquisti di regni et provincie... Di Spalato, li 4 di maggio 1609. Della serenità vostra devotissimo suddito et servo monsignor Antonio de Dominis arcivescovo di Spalato. Arhiv mletačke republike: Dalmazia. Rettori 1609. Š. Ljubić, Prilozi za životopis Markantuna, str. 125, br. 101 3

Poljica, primorska mjesta između Splita i Omiša. - Radobilja, danas Katuni više Zadvarja u Dalmaciji. 4 Cinthius Aldobrandini, card. s. Georgii 1593.-1605., nećak pape Klementa VIII.

65 (46). Graz, 14. prosinca 1609. Nadvojvoda Ferdinand papi Pavlu V., zbog dugogodišnjega rada i zasluga za katoličku stvar, preporučuje da fra D. Andrijaša potvrdi za skopskog biskapa, za što je imenovan od kralja ugarskoga.

Beatissime pater, domine, domine colendissime. Post obsequiorum meorum humilem commendationem filialis meae erga sanctitatem vestram et hanc sedem apostolicam observantiae perpetuum incrementum. Frater Dominicus Andriassi, commissarius ordinis Franciscanorum minoris observantiae in Croatia, impetrata a serenissimo Hungariae rege collatione episcopatus Scopiensis1, a sanctitate vestra etiam confirmationem superinde necessariam se obtenturum sperat. Quapropter hoc suum desiderium hisce meis concomitari voluit. Et quemadmodum sanctitas vestra omnibus, pro catholica religione per multos annos assidue laborantibus, nullatenus deesse consuevit: sic mihi persuadeo hunc fratrem Andreassi benignum et aequitati consonum responsum a S. V. reportaturum. Cui me post pedum oscula ea, qua decet, reverentia unice commendo. Datae Graecii, die XV. mensis decembris 1609. S. vestrae obsequentissimus filius Ferdinandus. 1

Skoplje u južnoj Srbiji.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

190

Vatikanski tajni arhiv, Germama, vol. 72. A. Theiner, Vetera Moumenta.Slavorum Meridionalium, vol. 2, Zagrabiae 1875, p. 107.

66 (47). Rim, 30. kolovoza 1610. Na prijedlog ugarskoga kralja Matijaša II. Pavao V. imenuje biskupom Roškopoljskim (duvanjskim) fra Alfonza de Requesens, austrijskoga franjevca, i određuje da nadarbina nadbiskupije u Erlau u Ugarskoj plaća godišnje 500 florina penzije njemu i njegovim nasljednicima.

Romae in monte Quirinali die lunae XXX Augusti 1610. fuit Consistorium secretum in quo: ... Referente R.mo D. Card. Paravicino1 pro R.mo Card. Dietristhain2, Sanctitas Sua3 ad praesentationem Regis Hungariae4 providit ecclesiae Rosonensi5 in Croatiae finibus vacanti per translationem R. D. Georgii6 ultimi illius episcopi ad eccle1

Octavianus Paravicinus, kard. 1591.-1611. Franciscus Dietrichstein, Nijemac, kardinal 1599.-1636. 3 Pavao V., 1605.-1621. 4 Matijaš II., 1608.-1619. 5 Rosonensis= Rosconensis, današnje Roško polje, srez Duvno u Hercegovini. Rosconensis = Dumnensis. - „II titolo Dalma o vero Rocensis, eh‘ è l‘ istesso,“ biskup fra J. Lučić god. 1635. E. Fermendžin, Acta Bosnae, n. 1319, p. 420.; „Na 1617 ... u Beču... vidih gospodina biskupa od Dumna imenom fra Alfonza... “, biskup fra Bartul Kačić - Žarković oko g. 1631. Gl. dolje dokum. 124 (102). 6 Georgius Zalathaky, zagrebački kanonik, imenovan biskupom u Pečuhu 20. dec. 1600.Gl. Vatikanski tajni arhiv: Acta Camerarii., vol.. 13. f. 149 v; Acta Vicecancellarii, 14, f. 59 v. 2

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

192

siam Quinqueecclesiensema de persona R.di fratris Alfonsi de Requesens7 Ordinis Minorum de Observantia, quem dicta Sanctitas Sua eidem ecclesiae Rosonensi in episcopum praefecit et pastorem, curam etc. committendo cum assignatione pensionis 500 florenorum monetae illarum partium super fructibus etc. ecclesiae Agriensis7, quae etiam nunc vacat in Regno Hungariae8, ita ut huiusmodi pensio transeat etiam ad successores futuros episcopos Rosonenses, et cum condonatione iurium quemadmodum fieri solet in ecclesiis illius Regni. Absolvens etc. et cum clausulis opportunis etc. Vatikanski tajni arhiv: Acta Vicecancellarii, vol.. 15, f. 71 v. a Što je kurzivno, u tekstu ispušteno i na kraju dokumenta nadodano. -• b U originalu pogrješno: Aquensi.

7

Alphonsus de Requesens, O. F. M. Obs., bivši provincijal austrijske franj. provincije i generalni komisar franj. provincija u Njemačkoj, Ugarskoj, Češkoj i Poljskoj, vojni vikar carske vojske, na prijedlog kralja Matijaša II. imenovan biskup „Rosonensis” 30. aug. 1610. Oko g. 1621. poslan od cara Ferdinanda II. u Španiju kao vanredni carski poslanik na dvor Filipa IV., u kojoj je službi ostao oko 4 godine. Dne 11. aug. 1625. radi zasluga imenovao ga španjolski kralj biskupom u gradu Barbastro u Aragoniji, gdje je i umro u aprilu god. 1639 (Gl. Vatikanski tajni arhiv, Processus Consistoriales, vol. 21, f. 263). 8 Nadbiskupija egerska (Eger) u sjeveroistočnoj Ugarskoj bila je prazna od 1608. do 1631. Gl. Gams P., Series Episcoporum Ecclesiae catholicae, Ratisbonae 1873, p. 368.

67 (48). Rim, 30. kolovoza 1610. Bula kojom, na prijedlog ugarskoga kralja Matijaša I., Pavao V. imenuje fra Alfonza de Requescens biskupom „ecclesiae Hosonensis” dopuštajući mu da u biskupiji ne mora osobno rezidirati dok se ista bude nalazila pod vlašću nevjernika.

Paulus etc. Dilecto filio Alphonso de Requescens electo Rosonensi alias Rosen. salutem etc. Apostolatus officium etc. Sane ecclesia Rosonensis alias Rosenensis, quae in partibus Regni Hungariae ab infidelibus Turcis occupatis et detentis consistit, ac de iurepatronatus charissimi in Christo filii nostri Mathiae Hungariae Regis illustris ex fundatione vel dotatione seu privilegio apostolico, cui non est hactenus in aliquo derogatum esse dignoscitur, tunc ex eo quod nos nuper Venerabilem fratrem nostrum Georgium Episcopum Quinqueecclesiensem nuper Rosonensem, alias Rosensem, a vinculo quo dictae ecclesiae, cui tune praeerat tenebatur . . solventes, illum ad ecclesiam Quinqueecelesiensem, tunc certo modo vacantem... transtulimus, [f. 598 v] … Nos ad provisionem eiusdem ecclesiae Rosonensem etc. Dernum ad te Ordinis fratrum Minorum de Observantia nuncupatorum professorem, in presbyteratus ordine a multis annis constilutum... et quem praedictus Mathias Rex Nobis ad hoc per suas litteras praesentavit... direximus oculos nostrae

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

194

mentis... curam et administrationem ipsius ecclesiae Rosonensis tibi in spiritualibus et temporalibus plenarie commtttendo ... [f. 599 v]... Jugum igitur Domini etc. Rogamus autem et hortamur attente praedictum Mathiam regem, ac venerabilem fratrem nostrum archiepiscopum Ragusinum1, ipsi archiepiscopo per apostolica scripta mandantes, quatenus te et praedictam ecclesiam Rosonensem eiusdem archiepiscopi suffraganeam, tuae curae commissam habentes, pro Nostra et eiusdem Sedis reverentia, propensius commendatos, etc. Coeterum Nos ad ea quae ad tuae commoditatis augmentum cedere valeant, favorabiliter [f. 599 v.] tibi, ut a quocumque malueris catholico antistite, gratiam et communionem dictae Sedis habente, accitis et in hoc šibi assistentibus duobus vel tribus aliis catholicis episcopis similes gratiam et communionem habentibus, munus consecrationis recipere, valeas... tibi praefatam facultatem concedimus per praesentes; ita tamen, quod per hoc archiepiscopo praedicto nullum in posterum praeiudicium generetur. Volumus autem etc. [f, 600 r]. Praeterea tibi ut ad dictam ecclesiam Rosonensem, quamdiu ab infidelibus huiusmodi detinebitur accedere, et apud illam personaliter residere minime tenearis, dicta auetoritate, tenore praesentium de speciali gratia indulgemus. Postremo ut statum tuum iuxta pontificalis dignitatis exigentiam decentius tenere valeas, Motu proprio, non ad tuam vel alterius pro te Nobis super hoc oblatae petitionis instantiam, sed de Nostra mera liberalitate, tibi pensionem annuam quingentorum florenorum monetae illarum partium super mensae episcopalis Agriensis ad praesens certo modo vacantis, quae de simili iurepatronatus dicti Mathiae regis existit, fructibus, redditibus et proventibus, tibi quoad vixeris, vel procuratori tuo ad hoc a te speciale mandatum habenti, per pro tempore existentem episcopum Agriensem0, 1

Fabius Tempestivus, nadbiskup dubrovački 1602.-1616. Gl. Gams, op. c. p. 414.

195

Actum 67 (48).

annis singulis, pro una videlicet in Domini nostri Jesu Christi et altera medietatibus pensionis huiusmodi in beati Joannis Baptistae nativitatum festivitatibus integre persolvendam, et per te etiam postquam munus praedictum susceperis, etiam una cum ipsa ecclesia Rosonensi quamdiu illi praefueris percipiendam, exigendam et levandam, praedicti Mathiae regis ad id expresso accedente consensu, auetoritate et tenore praedictis reservamus, constituimus, et assignamus. Decernentes pro tempore existentem episcopum Agriensem ad integram solutionem pensionis huiusmodi tibi faciendam, iuxta reservationis, constitutionis et assignationis praedictarum tenorem fore efficaciter obligatum, ac volentes, et eadem auetoritate statuentes, quod si pro tempore [f. 600 v.] €xistens episcopus Agriensis praedictus in dictis festivitatibus, vel saltem infra triginta dies illarum singulas immediate sequentes pensionem praedictam per eum tibi tune debitam non persolverit cum effectu, lapsis diebus eisdem, illi ingressus ecclesiae interdictus existat; cuius interdicti relaxationem is, donec tibi vel eidem procuratori de pensione huiusmodi tune debita integre satisfactum aut alias tecum, vel cum dicto procuratore super hoc amicabiliter concordatum fuerit, - praeterquam in mortis articulo constitutus nequeat obtinere. Si vero per sex menses dictos triginta dies6 immediate sequentes, sub huiusmodi interdicto, animo quod absit permanserit indurato, ex tune effluxis mensibus eisdem, a regimine et administratione dictae ecclesiae Agriensis suspensus existat eo ipso. Quocirca Venerabili fratri nostro episcopo Olomucensi, et dilectis filiis decano ac archidiacono ecclesiae Olomucensis2 per eadem scripta Motu simili mandamus, quatenus ipsi vel duo aut unus eorum, per se vel alium, seu alios, faciant auetoritate Nostra pensionem huiusmodi tibi quoad vixeris, vel dicto procuratori iuxta reservationis, constitutionis, et assignationis ac decreti praedictorum 2

Olomuc u današnjoj Českoj.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

196

continentiam et tenorem integre persolvi. Et nihilominus pro [f. 601r.] tempore existens, quem interdicti et suspensionis huiusmodi sententias incurrisse eis constiterit, quoties super hoc, pro parte tua fuerint requisiti, tamdiu dominicis et aliis festivis diebus in ecclesiis, dum maior inibi populi multitudo ad divina convenerit, interdictum et suspensum publice nuntient, et faciant ab aliis nuntiari, donec tibi vel procuratori praedicto de pensione huiusmodi tune debita fuerit integre satatisfactum ipseque interdictus et suspensus relaxationem interdicti et suspensionis huiusmodi meruerit obtinere. Contradictores eadem approbatione Nostra, appellatione postposita compescendo. Non obstantibus Lateranensis Concilii novissime celebrati pensiones annuas super fructibus mensarum episcopalium nisi ex concessionis, aut alia probabili causa reservari prohibentis, ac Nostra per quam dudum inter alia voluimus et ordinavimus quod litterae reservationis et assignationis, etiam Motu proprio cuiusvis pensionis annuae super alicuius beneficii fructibus expediri non possent, nisi de consensu illius, qui dictam pensionem persolvere tune haberet, aliisque constitutionibus et ordinationibus apostolicis, necnon dictarum ecclesiarum Rosonensis et Agriensis, etiam juramento etc. roboratis statutis et consuetudinibus, [f. 601 v.] contrariis quibuscumque. Aut si pro tempore existenti episcopo Agriensi praedicto, vel quibusvis aliis comuniter etc. indultum quod ad praestationem vel solutionem pensionis alicuius minime teneantur, et ad id compelli, aut quod interdici etc. mentionem. Et qualibet etc. specialis. Datum Romae apud Sanctum Marcum, anno Incarnationis Dominicae 1610. Tertio Kalendas Septembris anno 6°. Pro Ill. mo et R. mo D. Summatore L. Duccius S. de Ursinis.

Na početku bule [f. 598 r.] piše drugom rukom: Pro Alphonso de Requescens. Provisio ecclesiae Rosonensis in partibus

197

Actum 67 (48).

infidelium cum reservatione pensionis 500 florenorum super mensa episcopali Agriensi. Vatikanski tajni arhiv: Secretaria Brevium, vol. 614, f. 598 r-601 v.. a ad praesens... Agriensem napisano na rubu rukom tajnika Scipija Cobellutius-a. b U originalu slijedilo: illorum singulis, te od tajnika S. Cobellutiusa precrtano.

68 (49). Carigrad, početkom 1612. Sultan Ahmed I. bosanskom veziru Mehmed paši, sarajevskom sucu i drugim kadijama. Potvrđuje Ahdnamu (povelju) svoga pradjeda Fatih Mehmeda II., kojom se zajamčuje potpuna sloboda vjeroispovijesti bosanskohercegovačkim franjevcima i katoličkom narodu.

Ad Vezirum Bosnensem Mehmed Paša1, ad iudicem Sarajensem coeterosque Kadias. - Postquam etc. Antiquus quem in. Deo defunctus Sultanus Mehmed Han, meus proavus, cuius ossa nobiliter cubent, sacerdotibus in ditionibus Bosnae degentibus pacto ac verbo suo Regio immunitates ac privilegia talia concessit, ne quis eos vel minime infestet, et offendat2. - Cum ii sacerdotes me rogaverint, ut vigorem Pacti ejus Regii Decreto meo singulari renovarem, hisce imperout unusquisque Pacto illi Regio morem gerens se ab omni vexatione ac infestatione 1

Mehmed Paša Georgijanac, upravitelj Bosne 1015.-1017. po Hedžri, 1606.1608. poslije Kr., ili Mehmed Paša Karakaš, upravitelj B. g. 1021. p. H., g. 1612. po Kr. Safvetbeg Bašagić-Redžepašić, Kratka uputa u prošlost Bosne i Hercegovine, Sarajevo 1900., str. 178 s. 2 Ahdnama sultana Fatih Mehmeda II. od 28. svibnja 1463. [1464.]. Gl. gore dokumenat 22 (3). 3 Ahmed I. sultan 1603.-1617.

199

Actum 68 (49).

dictorum sacerdotum abstineat. Sic sciatis. Signo meo fides habeatur. Na početku piše: N° 17. Ferman Sultani Ahmet3. Datus mense Zilkide4 anno Hegyrae 10285 (1650). Continet confirmationem primi Fermani, id est Ahad Name. Arhiv franjev. Provincije u Mostaru, Versiones Fermanorum, n. 17, p. 38.

4

Zilkade, jedanaesti mjesec po muh. eri. Netočan prijepis. G. 1028. p. Hedžiri (1618.-1619. p. Kr.) niti je bio sultan Ahmed, niti bosanski vezir Mehmed Paša. Gl. gore bilj. 20 (1). i 22 (3). Mislim da je u originalu moralo stajati 1021.

5

69 (50). Carigrad, 4. travnja 1612. Ferman Sultana Ahmeda I. kojim na osnovi starih povlastica bosanske franjevce oslobađa od harača i drugih javnih nameta,

Ad iudices Sandžakatus Bosnensis, Zvornikiensis et Hercegoviensis. Postquam Diploma hoc etc. etc. in districtibus vestris reperibiles monachi porrecto supplici libello repraesentarunt se, cum sint Latini sacerdotesa et ab Arnautensibus plane distincti, per privilegia a cunctis praecedentibus Sultanis sibi concessa ab harač et aliis eiusmodi publicis contributionibus penitus immunes exemptosque esse, modo autem ab officialibus publicis, et iis qui contributiones colligunt, sola lucrandi ac pecunias extorquendi cupidine ductis, vehementer violari, et infestari. Cum itaque circa tollendos similes abusus supplicati fuerint,6 ut ordines necessarios facerem, hisce sequenti modo mando: Si verum est hosc Latinos ab Arnautensibus penitus distinctos esse monachos; si verum est eos nullam agriculturam excercere et secundum vetera statuta ab omnibus quocumque nomine comprehensis contributionibus publicis liheros factos fuisse, omnes eos adigatis, ne aliquise statutis ac privilegiis contrarium commitat. Si qui tamen committere et praemoratos sacerdotes infestare audeatf, eum coercebitis ac ulterioribus quaerelis ansam ne praebeatis. Sic sciatis; signo Imperatorio credatis.

201

Actum 69 (50).

Na ćelu piše N° 9. Ferman sultani Ahmed1, concernens exemptionem religiosorum Bosnensium ab harač et aliis quibuscumque contributionibus publicis, datus die 2. mensis saffar2 an. Heg. 1021 (1615). Arhiv franj. Provincije u Mostaru, Versiones fermanorum, n. 9, p.. 21. P. Fabianich, Firmani inediti, n. 13, p. 80. Hrvatski prijevod, u: J. Matasović, Fojnicka regesta, br. 218, str. 125. a Fabianich: Religiosi. - b F. huiusmodi ab. supplicaverint. - c f. eos. - d f. Religiosos. - e F. aliqui ‘. - / F. memoratos Religiosos infestare ausus fuerit.

1

Ahmed I., sultan 1603.-1617. safar 1021 po H.= 4. travnja 1612. po Kr.

2

70 (51). Gorica, 1618. Fra Stjepan Kunić Imoćanin obnavlja crkvu sv. Stjepana u Gorici i stavlja natpis bosančicom.

1613. In questo tempo viveva Padre Steffano Kunich, Imotense, e fabricò o vero la rifece, la chiesa di S. Steffano in Goriza1 nella parte inferiore della campagna posta verso Levante, come si rileva dall’ inscrizione Illirica incisa sul sasso superiore, come siegue: Z’ dopuštenjem çestitoga Czarra i drughe Gospode Turske. Ja Stipan Kunich Imochianin pogradi i ponovi ovuh czarquu S. Stipana na 1613. Arhiv franj. Samostana u Imotskom, str. 32.

1

Gorica, selo općine Grude kod Ljubuškog u Hercegovini.

71 (52). Rim, 15. lipnja 1615. Na prijedlog kardinala Aldobrandinija Pavao V. imenuje makarskim biskupom fra Bartula Kačića, franjevca.

Feria 2a. die 15. Junii Romae in aula palatii Quirinalis fuit Consistorium secretum in quo R. mo D. Card. Aldobrandino1 referente pro R.mo D. Card. a Diatrichstain Sanctissimus D. N. ecclesiae Machariensi2 in regno Dalmatiae in partibus infidelium, vacanti a plurimis [f. 12 r.] annis ob Turcharum tirannidem, providit de persona fratris Bartholomaei Cacichi3 Ord. S. Francisci de observantia, a cuius Ordinis fratribus, quae unica est S. Petri in tota eius dioecesi, ecclesia gubernatur et cum condonatione jurium etc. Vatikanski tajni arhiv, Acta Camerarii, vol. 15, f. 13 v.

1

Petrus Aldobrandini, unuk pape Klementa VIII., kardinal 1593.-1621. Makarska u Dalmaciji. 3 Fra Bartul Kačić-Žarković, makarski biskup 1615.-1645. 2

72 (53). Oko godine 1615. Opis progona i mučeništva što su ih franjevci provincije Bosne Srebrene pretrpjeli od Turaka u XVI. i početkom XVII. stoljeća.

Gli martirii e travagli sostenuti d’ alcuni frati minori Osservanti della Provincia di Bosna Argentina sugeta al dominio del grande Turcho. 1530. In primis fu amazzato dagli infedeli il R. P. Lorenzo Chachie religioso di bona vita e costumi nel convento di S. Giovanni Battista di Sutischa. 1535. nel casello (sic!) di Cernichie1 dimorando il R. P. fra Matthaeo Braichoviche ed essendo uscito fuori per visitare la parochia fu tagliato a pezzi dai infedeli. 1566. II R. P. fra Giacomo da Fojniza andando per confessar un infermo dagli infedeli fu amazzato sula strada nel monte di Pepegl.2 1575.II R. P. fra Giovanni Schoroeviche fu amazzato con un picho percotendolo sula testa, e questo da un crudel schismatico quando il P. veniva dalla chiesa della miracolosissima Madonna 1 2

Mislim Crnići, nekoć malo trgovište sjeverozapadno od Kreševa. Planina Pepelj.

205

Actum 72 (53).

di Piombo, et riceuto il colpo disse al detto sismaticho: Dio vi perdoni, ma saper devi che per voler divino ti sarrà tagliata la mano, che per l’ avenire non più amazzarete i religiosi. Dio miracoloso e giusto passato l’ anno fece e permette che in quel istesso tempo e giorno dagli suoi nemici gli fu tagliata la mano con stupor di ognuno, et il sangue del detto Religioso per molti anni se ne stava fermo in quel luogo dove fu amazzato che non si poteva schangelare né dalla piogia né dalle nevi o altre iufluenze, ma se ne stava fermo sopra le pietre et questo non senza stupore di chiunche ha veduto. 1576.Fu sacchegiato il convento di S. Maria di Gradovarh3 da Turchi e schismatici insieme, li quali ancora variamente tormentorno gli frati del detto convento, et in particolar il R. P. fra Biasio Radinchie, oltra l’ altre percosse et battiture fu data una gravissima con una manora nel capo dal quale. gli ussi l’ ochio e lassato per morto, il quale poi fu trovato dai frati semivivo, li quali gli accomodarono l’ ochio al suo loco, e Dio miracolosamente lo guari. 1580. fra Nicola Grlichie da Rama fu amazzato dalli Thurchi con una mazza di ferro nella città di Posega. 1582. II R. P. fra Nicola Radinchoviche venendo dalla sua parochia fu amazzato su la strada dai Turchi e questo apresso la terra chiamata Salina inferior4. 1583. II R. P. fra Antonio da Narenta venendo pur dalla parochia fu da assassini amazzato. 1586. II R. P. fra Simone di Mostar5 essendo Ministro actuale della Provincia huomo virtuoso di santità e bona vita, 3

Gradovrh, brežuljak kod Gornje Tuzle. Donja Tuzla u Bosni. 5 Kao aktualni minister provincialis spominje se god. 1576. pod latinskim imenom Simon a Ponte, u E.Fermendžin, Acta Bosnae, n. 1212. p. 312; A. Theiner, Monumenta Slavorum Meridionalium, vol. II, p. 63. 4

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

206

morse dalla peste con altri quatro frati apresso il convento della miracolosissima Vergine Maria di Piombo, il qual buon Padre fu sepolto lontano dal convento un miglio in un prato, dove era fugito della peste, et sopra la sepoltora di lui tutte le vigilie dei santi et domeniche, da chi osservai, è stato veduto descender un grandissimo splendore dal cielo, il qual più volte è durato dall’ Ave Maria di sera sino la Alba; medessimamente sono state vedute arder le torcie impicciate e si sono sentiti canti angelici. E tutte queste cose hanno veduto e sentito molti e frati e christiani e ancor gl’ infedeli della terra di Piombo e di suo distretto e molti passegieri d’ altre patrie, che hanno narato da haver veduto anche più volte celebrar la messa solenemente sopra la sua sepoltura, essendo la detta sepoltura vicino alla strada maestra che va alla già nominata terra di Piombo et al convento, mostrandose molti frati a cantar insieme le divine lodi; e molti ancora vivono quali rendono fedel testimonianza da haver veduto queste ationi molti anni dopo sua morte, et ogniuno di questi stupisce et loda la bontà di Dio benedetto che dona molte grazie a quelli l’ osservano fedelmente manifestando anco al mondo i meriti loro. 1596. II R. P. fra Gasparo6 dalla nominata terra di Piombo, il quale da vero soldato di Christo per molti anni virilimente ha defeso la nostra chatolica fede combatendo senza stima di perder quello che ama ogni huomo sopra tutte le cose in questo mundo; ha espugnato e confuso con divino ajuto di heretici lutherani, calvinisti e sismatici: per la persuasione et persecutione di quali finalmente detto religioso fu sententiato dal Bassa de Turchi alla morte, et volendo li detti meter in esecutione la data sententia se ingenochiò per far l’ oratione a Dio, la qual facendo gli diedero 6

Fra Gašpar Knezović g. 1581., tajnik bosanske Provincije, kasnije kao gvardijan u Voćinu u Slavoniji, od Turaka uhvaćen i u Iloku pogubljen. Gl E. Fermendžin, Acta Bosnae, p. 316 i 417.

207

Actum 72 (53).

colla spada doi gravissimi colpi sopra il collo, con quali ferir non lo potero et egli disse al ministro delia giustizia: lassa mi ti prego far l’ oratione al mio Creatore e poi farai quello che ti è imposto e da nemici del mio Christo dessiderato; finita dunque l’ oratione il ministro, chi diede il terzo colpo et spichato gli il capo dal busto, fu poi il suo corpo impalato a traverso su un pallo di legno et capo poi fu messo sopra il medemo pallo. Et al detto Padre fu dato un altra volta da gli heretici in una taza da bere il veneno mischiato con il vino sopra la quale facendo egli il segno della santa croce si spezzò [con] gran maraviglia et pentimento di detti heretici. 1602. venne nel Regno di Bosna Argentina un locotenente d’ Assan-bassa Getalia7, il quale bassa essendo alquanti anni stato ribelle di gran Turcho poi pacificato con lui, gli diede in governar detto Regno et Provincia, et egli subito andò alla guerra di Ungaria, et questo suo locotenente subito che fu arivato cominciò a fare una stragie universale di tutti ed in particolar di poveri frati et christiani, et oltra le altre afflitioni che fece, mandò la sua corte per il convento di S. Giovanni Battista di Sutisca, di S. Spirito di Fojniza, di S. Catarina di Cresevo, come lochi principali della Provincia, e presi tre frati cioè: R. P. fra Mariano Hagliniche8, qual era stato doi volte Ministro della Provincia, e frate Giorgio di Corali, e frate Giovanni di Vares, di quali menerno alla presenza dell detto locotenente quale gli fece crudelmente battere al modo turchesco, cioè su gli calcani, dete la sentenza di morte, ma mossi a compassione alcuni signori turchi Bosnensi lo pregarno e suplicarno tanto che apena 7

Dželali Hasan paša, bosanski vezir 1602.-1603.; C. Peez, Mostar und sein Culturkreis, p. 236; Bašagić-Redžepašić S., Kratka uputa, str. 178. 8 Fra Marijan Haljinić bio provincijal Bosne Srebreničke god. 1584. i 1593. Gl. E. Fermendžin, Chronicon Observantis Provinciae Bosnae Argentinae, 30; Isti, Acta Bosnae, p. 340.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

208

se inchinò a perdonargli la vita pigliando però prima tre some di denaro, li quali denari imprestarno gli sopradetti signori a grandissima usura, et questi Reverendi Padri in breve finiscono la vita per gli ricevuti tormenti e battiture. 1604, Il Monsignor R. mo fra Nicola Ugrinoviche vescovo di Samandria fu amazzato dai Turchi con le archibusate insieme con quatro compagni. Caschato da cavallo esortava i suoi gridando: Confidatevi figlioli nel Nostro Signore Gesù Christo; al qual racomandate le anime sue resero. 1605. II R. P. fra Giovanni Miliniche, guardiano di S. Francesco (d’) Imota, fu amazzato da un Turcho con un pugnale. 1605. II R. P. fra Giorgio da Vucovscho9 fu percosso dai preti di Turchi con le sassate le quali li chagiorno la morte. 1606. II R. P. fra Giacomo Glum[cev]ich, stando di famiglia nel convento di S. Spirito di Fojniza, fu percosso dai Turchi con una scimitara con quale gli spacorno il capo; così morse. 1609. Occorse questo caso nel convento della Madonna di Visovaz10, il quale è su un scoglio situato in mezzo di un fiume chiamato Charcha, dove essendo venuti alcuni Turchi patroni di quelli paesi et havendo prima mangiato e beuto dai frati, come solito in questi nostri paesi, et tornando poi per forza menorno seco M. R. P. Stefano di Scopia11 huomo virtuoso, ornato di molti doni di pietà e di bontà di vita christiana et essendo si imbarcato in una piccola barchetta con loro insieme et un ga(r)zone di frati che gli tragettasse oltra il fiume; quando furono in mezzo del fiume mazzarono gli detti Turchi quel garzone del convento et 9

Vukovsko, mjesto sjeverozapadno od Raduše planine u Bosni. Visovac kod Skradina u Dalmaciji. 11 Skoplje, danas Gornji Vakuf u Bosni. - Fra Stjepan Zlatarić, provincijal Bosne Srebrene 1602.-1605. E. Fermendžin, Chronicon Observantis provinciae Bosnae Argentinae, str. 31; Isti, Acta Bosnae, p. 341. 10

209

Actum 72 (53).

il Padre afugorno nel fiume, il quale si come stava nella barcha facendo l’ oratione et tenendo la corona et il breviario nelle mani, le quali teneva giunte al petto, così miracolosamente morto non andò al fondo, ma venne alla rippa come se fusse vivo con quella situatione con la quale facendo l’ oratione nella barcha stava fra i Turchi, del qual caso se hanno molto maravigliato tutti coloro che l’ hanno veduto, e tutta la Provincia e i Christiani sono dolsuti e ogidi piangono la bontà di questo buon Padre. 1612. venendo gli frati del convento di Sutischa dalle parochie loro furno presi dal capitano di Sbin (sic!,), ciamato voivoda, nella parochia di Usora, qual signor li condusse alla città di Tessan12 inanzi al giudice detto chadi accusandogli con gli testimonii falsi che habino bestimiato la fede maumetana, delli quali frati furno doi sententiati a morte cioè: V. frate Giovanni di Vares e frate Giovanni dal Stanscho, ambi duoi furno battuti severamente, che gli si mutorno le ungie con la pelle, et mentre batevano V. frate Giovanni da Varess esso gridava: Christo aiuta me, Christo aiuta me, et il giudice gli diceva, vedermo in che Christo vi aiuterà, né fu senza gran miracolo, perché fra pochi giorni venne un diluvio di aqua, in tanta copia che né avanti né dopoi mai se veduto né sentito simile in detto loco, del qual afugò più di 60 persone portando via molte case et bothege con le robe, che di Turchi in quelle erano, et vedendo gli infedeli tal castigo confessavano che gli venuto da Dio per le ingiurie fate ai poveri frati. 1612. II R. P. Marcho Serchovich da Foiniza fu amazzato da gli heretici celebrando la messa nella sua parochia con una manata in testa et questo per la defensione del calendario novo. 1613. fu amazzato R. P. fra Filippo da Narenta su la montagnia di Toimo [?!]13 dagli infedeli con le archibusate et suo 12

Tešanj, mjesto u Bosni.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

210

compagno fra Antonio Jurissiche fu battuto e ferito e lassato semivivo, e questo caso gli occorse venendo dalle parochie. D’ altri frati quali sono batuti, feriti e stati incarcerati sarebbe assai dir havendo quotidianamente infinite afflitioni. Prijepis fra Euzebija Fermendžina iz arhiva franj. samostana sv. Izidora u Rimu, u korespondenciji O. fra Augustina Zubca u arhivu franj. Provincije u Mostaru.

13

Tmor, planina zapadno od željezničke stanice Raštelice, preko koje je negda vodio put iz Neretve u Kreševo.

73 (54). Drinopolje, 25. srpnja 1618. Sultan Osman II. zabranjuje da se franjevci uznemiruju kada putuju okolo radi propovijedanja evanđelja, te da se od njih uzima krvarina, carina i drugi nameti.

Ad Iskender Paša1 etc. et Gubernatores Sandžakatuum, ac iudices universos in iis partibus Bosnae existentes. Postquam sublime hoc Diploma Imperatorium ad Vos pervenerit, notum sit, quod sequitur. In ditionibus Vestrae administrationi concreditis degentes sacerdotes felici Habitaculo meo porrecto libello supplici, sequentia dicentes, querulati sunt: Secundum antiquam consuetudinem, secundum plura in manibus habentia mandata Imperatoria et secundum eam nobis ternpore expugnationis Provinciae datam fidem Imperatoriam (Ahdname) licitum nobis est peregrinando in ecclesiis, monasteriis, nundinis, et ubicumque subditi Christiani ( infideles vocat in Fermano ) degunt, commoraria, et secundum vanam et inanem religionem nostram Evangelium legere ac sacra 1

Iskender Paša upravljao je Bosnom g. 1022., te 1023.-1029. (Carl Peez, Mostar u. sein Culturkreis, Leipzig 1891, S. 237.). Prema tome je navod datuma u prijevodu netočan. Ima stajati 2. (26?) šabana 1027., kao što se veli u fermanu od 1075. (Fabianich P. Donato, Firmani inediti, p. 103.), u kojemu se naš ferman potvrđuje i ponavlja. - 2. šabana 1027. = 25. srpnja 1618.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

212

perficere. Cum itaque nos secundum haec privilegia nostra Evangelium peregrinando in monasteriis, ecclesiis, nundinis et pagis legendo populum ad fidelia servitia Monarchae suo praestanda exortaremur ac quieti, et secundum praecepta religionaria nos gereremus, Defterdar, lenitseri, Softae aliique opressores, semper nos infestant mandata Imperatoria contemnentes, nobis lectionem Evangelii, ac predicationem populo vetant impediuntque. - Praeterea illi ipsi opressores, homicidium patrant, et iudices deinde, quin ulterius rem inquirant sola lucri cupidine ducti, crimen in nos innocentes conjiciunt redemptionemque pecuniariam extorquent. Praeterea si quas res ad victum nostrum necessarias adferimus ultra modum dationes (Bakšiš) a nobis exigunt. Rogamus itaque Vestram altitudinem Imperialem, ut pro amovendis his offensionibus, condigni ordines emitantur. Ego itaque praecibus sacerdotum horum ad sublimem munificentiam commotus, hoc Mandatum celsissimum felicissimumque emitto mandoque ut postquam id ad Vos pervenerit eique obedientiam necessariam exibueritis, impediatis ne sacerdotibus his in monasteriis, ecclesiis, aut peregrinando, in locis ipsis ubi infideles degunt (Catholicos intelligit) secundum inanem eorum Religionem, Evangelium legentibus, ulli obices ponantur, neve officiales in locis eisdem habitantes, ex lucri cupidine sacerdotes eos infestent, quia hoc pactis et tractatibus, quos illi in manibus habent, plane adversum est. Ab hoc momento nihil quod religioni sacrae nostrae canonibus, et pactis contrarium est, nec nostri legislatores, nec alii officiales quidpiam committant, vel si committere vellent eos impediatis obstinacesque sublimi Porte meae6 feratis, ut dem[um] poena a me destinata affici quaeant. Porro Vos secundum mandata mea sacratissima adammussim procedentes, a dictis sacerdotibus sub nomine homicidii iis falso ac contra Leges adsciti, nihil extorqueatis nec illos hoc in respectu vel minime infestetis, neque pro rebus eis quae

213

Actum 73 (54).

utpote ad victum suum necessarias adferunt, ullas dationes vel tributa exigatis: simulque ita in omni re agatis ne mihi necessitas praebeatur nova mandata et novas prohibitiones, hoc in negotio, emanandas curare. Sic sciatis, et Diplomati hoc meo Irnperatorio felicissimo fidem habeatis. Na početku piše: N. 11. Ferman Sultani Osman2... datus mense Šaban die 26. An. Heg. 1017.3 circa annum Christi 1621. Arhiv franj.Provincije u Mostaru, Versiones Fermanorum, n. 11, p. 23. – 26. Hrvatski prijevod: J. Matasović, Fojnička regesta br. 264, str. 130. a U tekstu piše: commorati. - b U tekstu: medae.

2 3

Osman II., sultan od 26. veljače 1618. do 20. svibnja 1622. Vidi prednju bilješku.

74 (55). Rim, 8. studenoga 1619. Pavao V. podjeljuje potpuni oprost na 7 godina svim vjernicima koji nakon sv. ispovijedi i pričesti posjete franjevačke crkve provincije Bosne Srebrene na dan zaštitnika dotičnih crkava i na dan Duhova.

Paulus Papa V. Universis Christifidelibus presentes litteras inspecturis salutem et Apostolicam benedictionem. Ad augendam fidelium religionem et animarum salutem coelestibus Ecclesiae thesauris pia charitate intenti omnibus utriusque sexus Christifidelibus vere poenitentibus et [f. 43 v] confessis ac sacra Communione refectis, qui omnes et singulas ecclesias vel earum quamlibet Fratrum Ordinis Minorum S. Francisci de Observantia Provinciae Bosnae Argentinac die festo Patronorum dictarum ecclesiarum nec non omnes et singulas ecclesias parochiales sub cura et regimine dictorum fratrum existentes in secundo festo Pentecostes a primis vesperis usque ad occasum solis dierum huiusmodi singulis annis devote visitaverint et ibi pro Christianorum Principum concordia, haeresum extirpatione ac Sanctae Matris Ecclesiae exaltatione, pias ad Deum preces effuderint, plenariam omnium suorum peccatorum indulgentiam .et remissionem misericorditer in Domino concedimus. Praesentibus ad septennium tantum valituris. Volumus

215

Actum 74 (55).

autem, ut si alias Christifidelibus dictas ecclesias visitantibus aliquam aliam indulgentiam perpetuo vel ad tempus nondum elapsum duraturam concesserimus, praesentes nullae sint. Datum Romae apud Sanctam Mariam Maiorem sub annulo Piscatoris die VIII Novembris MDCXIX Pontificatus Nostri anno decimo quinto. Gratis pro Deo et scriptura. S[cipio] Card. S. Susannae1. Arhiv franj. generalne Kurije u Rimu: Registrum VI Familiae Cismontanae (an. 1618. - 1626.), f. 43 r. v.

1

Sciplo Cobellutius, kardinal 1616.-1696.

75 (56). Rim, 6. svibnja 1622. Fra Bonaventura da Massignano, generalni prokurator franj. reda, svjedoči da je o. fra Dominik Andrijaš, iz provincije dubrovačke, redovnik dobra života, učen i sposoban da druge poučava.

Io fra Bonaventura da Massignano, Procuratore generale dell’ Ordine de Min. Osservanti, in virtù di questa fo fede a qualunque persona che il P. fra Domenico Andreasi, dello stesso Ordine et della Provincia di Ragusa, è religioso di buona vita, et theologo, et predicatore, et idoneo per insegnare ad altri, et in fede della verità ho sottoscritto la presente di mia propria mano e fatto sigillare col minor sigillo del mio officio. In Araceli alli 6. di maggio 1622. Fra Bon. Massignano Proc. Generalis, m. pr. Vatikanski tajni arhiv, Processi di Dataria an. 1622. f. 10 r.

76 (57). Rim, 13. svibnja 1622. Na prijedlog kard. Millinija Pavao V. imenuje fra Dominika Andrijasa skadarskim biskupom u Makedoniji.

[f. 192 r] Feria 2a. die 13. Maii post prandium ora videlicet vigesima Romae in aula palatii Quirinalis fuit Consistorium secretum, in quo .... [f. 192 v] R. mo Barberino, et pro eo Millino [referente]1 Sanctissimus ecclesiae Scutarensi2 in Macedonia vacanti per obitum Andreae etc. providit de persona R. fr. Dominici Andriassii Illirici Ordinis S. Francisci Minorum de observantia professi, presbyteri, theologi etc. absolvens etc. Vatikanski tajni arhiv: Acta Camerarii, vol. 15. f. 192 v.

1 2

Ioannes Garzias Millini, kard. 1608. -1629. Skadar, u Albaniji.

77 (58). Rim, 8. srpnja 1622. Na molbu biskupa skadarskoga i lješkoga da se imenuje biskup u staroj biskupiji stefanskoj, Kongregacija za raširenje vjere upućuje stvar kardinalu Barberiniju.

Cum instarent episcopi Scutari et Alessii1, pro creatione novi episcopi in antiqua ecclesia Stephanensi, quae nunc dicitur Narrona2 in Illiriaa superiori, fuit remissum negotium ad Card. Barbarinum3. Arhiv Propagande, Acta 3, f. 12 v,- Congr. 10., 8. jula 1622. a Napisano drugom rukom. Prvotno stalo: Illirico

1

Fra D. Andrijaš, biskup skadarski 1622.-1625.; Fra Benedikt Orsini [Medvjedović], biskup u Lješu 1621.-1654. 2 Stari rimski grad kod današnjega Vida, sjeverno od Metkovića. 3 Maphaeus Barberini, kard. od g. 1607., kasniji papa Urban VIII.

78 (59). Rim, 28. prosinca 1622. Kanonski proces prije promaknuća fra D. Andrijaša za skadarskoga biskupa.

Ecclesia Scutarensis. Die 28 Decembris 1622, a Nativitate.

Ill. mus et R. mus D. Vulpianus Vulpius, Dei et apostolicae Sedis gratia Episcopus Novariensis, SS. mi D. N. Gregorii papae decimi quinti1 Datarius existens in palatio vaticano et in stantiis suae solitae residentiae, asserit, quod vacante cathedrali Ecclesia civitatis Scutari per obitum quondam R. P. D. Andreae etc. illius ultimi Episcopi extra romanam Curiam defuncti, SS.mus D. N. Papa praedictus, cupiens dictae ecclesiae de idoneo pastore providere, mentis suae oculos direxit in R. dum P. Fratrem Dominicum Andreassum, Ord. Minorum S. Francisci de observantia professum, ipsique Ill. mo et R. mo D. Vulpiano vivae vocis oraculo commisit ut de natalibus, vita, moribus ac aliis qualitatibus praedicti R. mi P. Dominici iuxta formam Sac. Concilii Tridentini ac constitutionis fel. rec. Gregorii XIII diligenter inquireret, et tam super illis, quam super statu Ecclesiae Scutari, solitum inquisitionis processum formaret. 1

Grgur XV., papa 1621.-1623.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

220

Volens itaque praedictus Ill.mus et R.mus D. Vulpianus SS.mi D. N. mandata debitae executioni demandare ac in omnibus et per omnia dictae constitutionis formam sequi, mihi notario commisit ut de iuramentis et depositionibus testium ex officio vocandorum et examinandorum; necnon de productione iurium vel publicorum instrumentorum et documentorum, si quae dictus R. P. Frater Dominicus exhiberi voluerit caeterisque necessariis rogarem omniaque in publicam formam redigerem. Postquam quidem commissionem idem Ill.mus D. Ulpianus iussit infrascriptos testes vocari et examinari super infrascriptis interrogatoriis, praestito per eos iuramento de veritate dicenda, prout tactis etc. iurarunt etc. quorum nomina sunt videiicet: Admondum Ill.mus et R. mus P. Frater Benedictus Ursinus, Episcopus Liciensis2 in regno Macedoniae. Ill.is et admodum R. D. Antonius Michaelis Velislavus abbas SS. Sergii et Bacchi in Regno Albaniae3. Ill.is D. Marcus Spudens clericus Spalatensis. Admodum R. D. Petrus Allegretus, presbyter Merchanensis... [f. 4 r.] Die 29. Decembris 1622.

Pro R. mo D. Dominico Andreassi Ord. Minorum S. Francisci de observantia professo. Examinatus fuit domi mei etc. admodum Ill. mus et R. mus frater Benedictus Ursinus Episcopus Liciensis in Regno Macedoniae testis aetatis suae annorum 40 incirca, cui delato 2

Liciensis, Liccensis, Lissensis, Lesiensis, = Alessiensis, Alexiensis, Lješ u Albaniji, Gl. D. Farlati, Illyricum Sacrum, VII, p. 384 ss., Fr. Benedictus Ursinus ... Ep. Lesiensis”, lb. p. 326. 3 Benediktinski samostan sv. Sergija i Baha na lijevoj obali rijeke Bojane, oko 12 km južnozapadno od Skadra. Danas se to mjesto zove Širć, po sv. Sergiju.

221

Actum 78 (59).

iuramento veritatis dicendae, prout tacto pectore, more etc. iuravit, dixit et deposuit prout infra. Juxta primum respondit: lo conosco il R. mo Fra Domenico Andreassi da piccolo nella città di Ragusa, in occasione che ambi doi habitavamo in quella città. Juxta 2m. respondit: lo so che detto Padre Domenico è nato nella terra di Papua4, provincia Illirica; il Padre si chiama il Sigr. Pietro Andreassi et la Madre Margarita, della quale non so il cognome, et da loro so che è nato detto Padre Domenico legittimo et di legittimo matrimonio, e per tale è tenuto, trattato et reputato da tutti quelli che lo conoscono, et di più so che tanto li sopradetti suoi Padre et Madre quanto gl’ altri suoi parenti sono stati et sono cattolici, né hanno havuto mai macchia alcuna di heresia o scisma, e questo lo so per haverli conosciuti, et per essere paesani, et per la pratica e conversatione che ho havuto con loro. Juxta tertium respondit: lo so che il detto P. Domenico [f. 4 v.], sarà di età 50 anni in circa, e questo io testimonio lo so perché sono più di 25 anni che dice messa havendolo io testimonio più volte visto celebrare in diversi luoghi, come anco lo mostra per l’ aspetto. Juxta 4m. respondit: Io so che detto Monsr. Domenico è sacerdote da molti anni in qua, e questo lo so perché l’ ho visto celebrare molte volte, come ho detto. Juxta 5m. respondit: Io so che detto Fra Domenico è versato nelle funzioni ecclesiastiche, e quasi ogni giorno dice messa, et è devoto et pio, et in lui sono tutte quelle qualità che esser devono in un buono e vero religioso, che per tale da tutti è stimato et tenuto. Juxta 6m. respondit: Io so per le ragioni da me dette di sopra che detto R. mo P. Domenico è vissuto sempre cattolicamente 4

Ravno u Popovu polju, kod Ljubinja u Hercegovini.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

222

e da buonissimo cristiano, e questo si puol conoscere per esser stato trenta et più anni nella religione francescana, et per haver havuto gradi della sua provincia, come anco per essere stato visitatore in diversi altri luoghi deputato dal R.mo P. Generale della Religione, nelli quali carichi non si elegono se non persone eminenti, di grande ingegno e di buona vita, fama, et buoni costumi: so anco che nel tempo della c. me. di Clemente 8°.5 fu visitatore apostolico in diverse parti dell’ Europa. Juxta 7m. respondit: Io so, come ho detto di sopra, che il detto R. mo Fra Domenico è di buonissima vita, fama, costumi [f. 5 r.], conversatione, buon cristiano, timorato di Dio, et sono tali le sue qualità che io testimonio lo giudico habile et degno al governo di qualsivoglia chiesa, havendo dato saggio di se, non tanto nei carichi della nostra Religione, come da me si è detto di sopra, ma anco in tutti l’ altri muneri che da lui sono stati trattati. Juxta 8m. respondit: II detto R. mo P. Domenico è Theologo e persona grava, prudente et pratico a trattare negotii, et nel governare, et questo lo so, per le cause da me dette di sopra. Juxta 9m. respondit: II R. mo fra Domenico sudetto, so che ha esercitato diversi gradi nella religione, come da me si e detto, delle quali ha riportato molte lode: è teologo prudente e predicatore che in più parti di Italia ha predicato, et io testimonio l’ ho sentito nella Dalmatia et in Ragusa predicare, et io lo tengo et stimo tale sì per le sue qualità, come anco per la sua dottrina, che sia non solo sufficiente per la sudetta chiesa, ma atto et idoneo per insegnare ad altri. Juxta 10m, tantum scire, quantum supra deposuit ad quae se refert. Juxta11m. respondit: Io non ho mai sentito dire, né tam poco so che detto R. mo Fra Domenico habbia dato scandalo alcuno 5

Klement VIII., papa 1592.-1605.

223

Actum 78 (59).

circa la fede, né che habbia impedimento, per il quale possi essere impedito alla promotione della chiesa di Scutari. Juxta ultimum respondit: lo tengo che detto R.mo fra Domenico per le buone qualità et carichi che lui ha esercitato nella Religione, come di sopra ho detto, sia buono et idoneo a reggere et [f. 5 v.] governare la chiesa di Scutari, alla quale è stato nominato, et anco ad altre chiese maggiori quando dalla Santità di N. S. fosse provisto, et tengo per fermo che questa promotione sarà di molto utile a detta chiesa di Scutari et populo di essa... [f. 6 v.] Examinatus fuit ubi supra per me etc. admodum Ill.is et R. D. Antonius Michaelis Velislavus, abbas SS. Sergii et Bacchi Albaniae, dioecesis scodrensis, testis aetatis suae annorum 61. circiter, cui delato iuramento veritatis dicendae, prout tacto pectore, more etc. iuravit, dixit, et deposuit ut infra, videlicet Juxta lm. respondit: lo conosco il R. mo P. Fra Domenico Andreassi da 20 anni in qua in circa, nella città di Ragusa con occasione che ambi doi siamo paesani, né gli sono parente in modo alcuno, né inimico, né congionto in amicitia tale, che in questo mio esamine habbi a dir cosa che fosse contro la mia coscienza. Juxta 2m. respondit. lo so che detto P. Fra Domenico è nato nella terra di Papau, provincia Illirica, legittimo et di legittimo matrimonio, che il Padre si chiamava il sigr. Pietro Andriassi et la .Madre Margarita, li quali io ho conosciuto et so che erano marito et moglie legittimamente congionti, et da loro è nato detto Padre Fra Domenico legittimo et di legittimo matrimonio, et per tale è tenuto, trattato et reputato da tutti quelli che lo [f. 7. r.] cognoscano, come anco io lo tengo et reputo. Juxta 3m. respondit, II detto Fra Domenico sarà d’ anni 50 in circa, come si può dal suo aspetto vedere et è sacerdote da 25 anni in qua, in circa. Juxta 4m. respondit. Come ho detto, so che detto Padre Domenico è sacerdote, et più volte l’ ho visto celebrare.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

224

Juxta 5m. respondit, So che il detto Padre Domenico è versato nelle funtioni ecclesiastiche, et a questo mi muovo perché religioso, et quasi ogni giorno dice messa, et in lui sono tutte le buone qualità che esser devono in un buono e vero religioso. Juxta 6m. respondit. Per le ragioni da me dette di sopra, so che detto R. mo P. Fra Domenico è vissuto sempre cattolicamente, et da bonissimo cristiano, et questo si puol conoscere per essere stato tanti anni nella religione et per havere havuto tutti li gradi che in quella provincia da suoi superiori si danno, dove non si eleggano se non persone honorate, di buona vita et buona fama. Ad 7m. respondit. Come ho detto di sopra, il detto fra Domenico è di buonissima vita, fama, costumi et conversatione, né so che habbia impedimento canonico, per il quale possi essere impedito alla promotione di detta chiesa. Juxta 8m. respondit. II detto R.mo Fra Domenico è persona grave, huomo [f. 7 v.] prudente, capacissimo di trattare negotii et nel governare, et questo lo so, per haverlo più volte trattato, come ho detto, et anco per li carichi che ha havuti nella religione, dove sempre si è portato honoratissimamente. Juxta 9m. respondit. II detto Padre Fra Domenico è teologo e predicatore, che ha predicato in diverse parti d’ Italia, in Schiavonia, et io tengo che sia di dottrina tale che possi insegnare ad altri et d’ utile alle anime commesseli. Ad 10m. respondit. I1 detto Fra Domenico ha havuti diversi carichi nella religione, in quali carichi sempre si è portato bene et con molta lode gli ha esercitati. Juxta llm. respondit. Io non so, né ho sentito dire che detto Padre Fra Domenico habbi mai dato scandalo, né che habbi impedimento alcuno per il quale non sia degno di essere promosso alia chiesa di Scutari.

225

Actum 78 (59).

Juxta I2m. respondit. Io tengo, che detto R. mo Padre Fra Domenico sia habile et idoneo a reggere et governare la chiesa di Scutari, et anco altre chiese maggiori, quando da N. S. gli fossero conferite, et tengo che questa promotione sarà di molto utile a detta chiesa di Scutari et popolo di essa; et questo lo so per la pratica che ho di detto Padre fra Domenico, et per altre cause da me dette di sopra.... [fol. 14. r.] ... Examinatus fuit Reverendus D. Petrus Alegrettus, presbyter Merchanensis, testis aetatis suae annorum quadraginta circiter, cui delato iuramento veritatis dicendae, prout tacto pectore, more etc. iuravit, dixit et deposuit ut infra, videlicet Iuxta 1m. respondit. lo conosco il R. mo P. Fra Domenico Andreassi da vinticinque anni in qua, [f. 14 v.] nella città di Ragusa, con occasione che siamo paesani et per havere praticato del continuo assieme in quelle parti. Juxta 2m. respondit. lo so che il detto R. mo P. fra Domenico è nato nella terra di Papavo nella provincia Illirica, et ho conosciuto il padre, ma non la madre, ma so che detto padre fra Domenico è nato legitimo et di legitimo matrimonio, che per tale è tenuto, trattato et reputato da tutti quelli che lo conoscono, come anco io lo tengo et lo reputo. Juxta 3m. respondit. Io so che detto Padre fra Domenico è d’ età di anni cinquanta in circa, che oltre l’ aspetto, più volte l’ ho sentito dire da lui. Juxta 4m. respondit. Come ho detto di sopra il predetto padre fra Domenico è sacerdote da venti e più anni, e questo lo so per haverlo visto et sentito dire messa in diverse occasioni e tempi. Juxta 5m. respondit. Io testimonio so che il medesimo fra Domenico ha esercitato l’ ordine del sacerdotio con molta devotione et è versato nelle funtioni ecclesiastiche, havendole

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

226

esercitate con quella devotione, che se conveniva fare a un vera religioso. Juxta 6m. respondit. Io so che detto Padre fra Domenico è sempre vissuto et vive cattolicamente et da buonissimo christiano, et so anco che lui ha havuti molti carichi della sua Religione, nelli quali non si eleggano se non persone eminenti et di buonissima vita. [f. 15 r.] Juxta 7m. respondit. Come ho detto il detto Padre fra Domenico è persona prudente, grave nel negotiare et ha tutte quelle qualità che in un vero religioso et huomo di governo si ricercano. Juxta 8m. respondit. Tantum scire, quantum supra deposuit et se referre ad superius dicta. Juxta 9m. respondit. II detto Padre fra Domenico è Theologo, predicatore valente, che ha predicato in diverse parti della Schiavonia, et in particolare neila città di Ragusa, et per tale è tenuto da noi altri di quella natione et dall’ altri che lo conoscono. Juxta 10m. respondit. Come ho detto, detto padre fra Domenico ha havuto diversi carichi nella sua religione, nelli qua1isi è sempre portato bene, come da me si è detto di sopra. Juxta 11m. respondit. Io non so, né tam poco ho sentito dire che detto Padre fra Domenico habbia mai dato scandalo alcuno, né tenghi impedimento per il quale non sia degno d’ esser promosso alla chiesa di Scutari. Iuxta ultimum, respondit. Io tengo, che detto R. mo Padre fra Domenico sarà buono et idoneo a reggere et governare la chiesa di Scutari, et anco ad altre maggiori, quando da N. S. gli se ne facesse gratia, et tengo che questa promotione sarà di molto utile a detta chiesa et popolo di essa. In causa scientiae etc. Ego Petrus Alligretus deposui ut supra manu propria. Vatikanski tajni arhiv, Processi di Dataria an. 1622, f. 1r - 20 r.

79. Dubrovnik, 1622. Benedikt Medvjedović i Dominik Andrijašević opisuju Stjepansku biskupiju.

Illustrissimi e reverendissimi signori La Iliria, a questi tempi detta Herzegovina et anco Ducato de Potentia, e de Santo Sa[bba], ha ‘l regno de Bosna d’occidente, la Servia d’aquilone, l’Albania d’oriente e d’austro la republica de Ragusa e parte de Dalmatia. In longhezza si extende dodeci giornate e quattro in larghezza. Fu da Turchi occupata circa l’anno del Signore 1470; si divide nella citeriore et inferiore. La citeriore d’occidente principia a fiume Zettina e d’oriente si termina con fiume Narrona, hoggi detta Narenta, dove è la famosa Narrona, collonia de Romani, però destrutta. La superiore da occidente principia a detto fiume Narrona [e] da oriente confina con l’Albania e laco de Scutari. Questa amplissima provincia con la captività corporale incorse ancora in quella d’anima, imperochè li prelati e ministri cattolici per furore e spaventi de Turchi essendosi fuggiti e subintrando li scismatici, la infetarono così miserabilmente, come apresso si intenderà discurendo per le sue diocese che hebbe. La citeriore ha maggior parte de cattolici per opera delli Padri de Bosna de S. Francesco, et ha addesso un vescovo cattolico

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

228

nella diocese di Makarsca. II resto sono Turchi e scismatici. Ma questa parte citeriore dell’Iliria lasciando a parte come una vigna dei detti Padri, il miserabile stato della superiore parte di detta provincia si pone in consideratione di Vostre Signorie illustrissime e reverendissime. Questa adunque Iliria superiore hebbe la nobilissima diocese di Narrona e di Mostar conexe et unite per la vicinanza, la diocese di Blagai altressì nobile, la diocese di Hoccia, la diocese di Tribunio e la diocese de Castello novo. Questa diocese de Castello novo, eccetuati pochissimi cattolici, tutta è caduta nello scisma e maumetismo. La diocese de Tribunio, fuori di due o tre ville che sono ancora de cattolici, tutta parimente è infestata da scisma. La diocese della Hoccia nessuno ha cattolico ma tutti o Turchi o scismatici. La diocese de Blagai molto grande et opulenta alli tempi passati, eccettuati cinquanta incirca famiglie de cattolici, il resto tutte ha scismatici o Turchi. La diocese di Narrona e Mostar ha più de 20 mila cattolici, ma di scismatici più di 40 mila et altro tanto de Turchi. Questa diocese è molto grande e raccoglie in se questi stati come tante provincie o provinciole: la Mar[ittima] da Sastrogh fin alla Gabella; la Gabella; Mostar con suoi contorni; la Sassabia, Gradaz, Chelmo, la Papua. Poi, di la dal monte detto Lasizza, Glubigne, Dubrave et Hrasno. La Marittima, per che cost[eggia] col mare così detta, eccetuati alcune fameglie de Turchi, tutti li suoi [habi]tatori sono cattolici. Parimente la Gabbela ha ville molto nobili intorno de cattolici, ma la terra e la fortezza non ha altri che Turchi, overo pochi cattolici. Mostar ha assai cattolici, ma incomparativamente più Turchi e scismatici. Sassabia, Gradaz et Chelmo hanno li suoi habitatori tutti cattolici, quali prima erano tutti scismatici, ma dalla fel. memoria de Clemente VIII, essendo mandati [f. 298v] a loro il Padre Fra Biaggio lor patrioto del Ordine di S. Francesco con un breve, l’ha con opera

229

Actum 79.

continua di 20 anni così repurgato e così revocato, che non v’e più nessuno scismatico ma tutti buonissimi cattolici, et l’ha fabricato cinque chiese, delle quale tre li sono fatte consacrare, tra quali ancora detto Padre dimora, con attioni maravigliose, et per questo etiam apresso i Turchi in grandissimo credito. Similmente la Papua, patria dell’oratori, ha molti anzi la maggior parte de cattolici. Questa provincia ha giusta forma di bona provincia et è molto famosa per un secreto de natura, et è: Questa provincia ha una pianuora, longa più di 40 miglia, che di state produce biade d’ogni sorte, legumi e vini; et al tempo d’inverno la copre un lago tanto alto che le più gran navi de mare potrebbeno navigarlo, et all’hora produce una sorte di certo pescie suavissimo e tanto grasso che non solo si cuoce nel proprio oglio o grasso, ma lo lascia tanto che quelli habitatori l’adoperrano in tutte cose comestibili al tempo del digiuno e nelle cose combustibili. La cura in questa provincia hanno tenuto li Padri della provincia di Ragusa di quelli cattolici, però con tanta negligenza che più di 12 villaggi da fatto si sono fatti scismatici, et in quelle terre ancora cattoliche, molte famiglie. Questo per l’absenza delli detti a tempo che moiono, che nascono li figlioli e che si cellebrano le nozze o matrimonii, e comodità delli ministri scismatici, alli quali in questi casi riccorrendo, astretti dalla necessità, ancora li fanno apostatare. Poi ha Glubigne, Dubrave e Hrasno, questi stati non hanno nessuno cattolico ma tutti sono scismatici e Turchi. Ancora si aggiunge Stolaz, patria molto amena, ma li suoi habitatori sono tutti scismatici e Turchi ancora. In conclusione questa dioecese ha grandissimo bisogno del pastore anco che questa reliquia de cattolici non perisca, anzi la presenza del pastore farrebbe ritornare l’altri dalla scisma, come si vede per essempio chiaro in Gradaz e Sassabia per opera di detto Padre Fra Biaggio, homo di gran openione, di santità e

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

230

bontà. Questa diocese ha fin a 8 parochia molto bone. Darà alimenti sufficienti al suo pastore pur che sia delle medesime parti e tra breve ancora lo farrebbe opolente. Ha le chiese sequenti, cioè di quelle che si sanno [f. 299r]. Chiese. 1.S. Giovanni Evangelista nella terra di Dracevo, consacrata. 2.S.Stephano nella terra di Dublani, consacrata. 3.S.Elia nella terra de Belenichi, consacrata. 4.S.Gio. Evangelista nella terra de Val de Noce, consacrata. 5.S.Gio. nella terra de Ciavalina. 6.S.Maria sub titulo Nativitatis nella terra di Rauno, consacrata. 7.S.Dimitrio nella istessa terra, consacrata. 8.S.Gio. Evangelista nella terra di Vellameghia, consacrata. 9.S.Nicolo nella villa di Luba. 10. S.Maria sub titulo Assumptionis nella terra di Trebglia, consacrata. 11. S.Pietro Apostolo nella terra di Glumina. 12. S.Maria sub tit. Assumptionis in Sassabia, consacrata. 13. S.Anna nella istessa Sassabia. 14. S.Vito nella terra de Vidogne, consacrata. 15. S.Maria sub tit. Nativitatis nella terra di Dobromani, consacrata. 16. S.Stephano a Narrona, in loco della cathedrale. Sono altre tra Marittima e Mostar che non si sanno sotto che titolo de santi stanno.

231

Actum 79.

Questo è adonque il miserabile stato della superiore Iliria a tempo presente, per causa della tirania de Turchi e ... tia delli scismatici, quale si pone in consideratione a vostre Signorie illustrissime e reverendissime supplicandole a degnarsi son... con un pastore almeno, ne saltem extinguatur ge[rmen] eius e della fede cattolica. Per il ché la M. D. prolo[nghi] la felicità de Vostre Signorie illustrissime e reverendissime. Quas Deus. lo Fra benedetto orsini, vescovo d’Alessio. lo domenico andreassi, vescovo di Scutari. Arhiv Propagande, SOCG, vol. 262, f. 298r-299r; P. B. Pandžić, De dioecesi tribuniensi et mercanensi, Romae 1959., 109-112.

80 (60). Trusi, 24. listopada 1623. Uvod i zaglavak jedne presude biskupa fra D. Andrijaša kao delegiranoga suca Sv. Stolice u sporu oko župa između biskupa albanskoga i lješkoga u Albaniji.

Nos fr. Dominicus Andriascius a Ragusio, Dei et Apostolicae Sedis dignatione episcopus Scutarensis ac in causa seu controversia exorta supra infrascriptis ecclesiis et parochiis inter R. mos Patres et Dominos episcopum Albanensem1 ex una, et fr. Benedicturn Ursinum episcopum Alexiensem ex altera parte, eiusdem S. Sedis Apostolicae iudex delegatus, prout subiectae litterae Apostolicae immediate apertius insinuant; quarum tenor hic est. Ill.mo et rnolto Reverendo Signore come fratello. Havendo fatto rappresentare in questa S. Congr. il vescovo di Alessio... In quorum et singulorum fidem has patentales fieri iussimus sigilloque nostro solito maiori communiri mandavimus. Datum in Trumsis2 nostrae Dioecesis Scutariensis ex loco 1

Joannes Collesius, O. F. M. ep. Albanensis 1615.-1635, D. Farlati, Illyricum Sacrrum, VII, p. 202s. 2 Danas Trusi nedaleko od ruševina benediktinskoga samostana sv. Sergija i Bana. G1. gore dokum. 78 (59), bilj. 3.

233

Actum 80 (60).

solitae residentiae die 24. mensis octobris anno 1623., Pontificatus SS. Patris ac Domini Urbani Papae 8. Fr. Dominicus et in causa suprafata legatus Apostolicus, L.. S. Nicolaus Marci praesbyter Ragusinus et cancellarius de mandato. Arhiv Propagande, Visite, vol. 34., sub finem.

81 (61). Rim, 12. prosinca 1623. Na osnovi izvješća biskupa trebinjskoga Kongregacija za raširenje vjere misli da se ne može postaviti biskup u Naroni jer u gradu nema nego 140 siromašnih katoličkih kuća.

Ex litteris episcopi Tribuni et Mercanae in Illyrico retuli episcopum in Urbe Naronaea constitui non posse, quia ibi sunt tantum 140 domus Catholicorum pauperum, et propterea instantiae1 episcoporum Alexii et Scutari non posse satisfieri. Arhiv Propagande, Acta, vol. 3, f. 73 v.- Congr. 6, die 12. Dec. 1623. n. 6. a Druga ruka povrh retka nadodala: sub Narenta.

1

G1. dokum. 77 (58).

82 (62). God. 1623. Biskup fra Dominik Andrijaš opisuje Kongregaciji za raširenje vjere biskupiju stefansku koja bi se zapravo imala zvati mostarska.

Dioecesim [Stephaniensem] amplissimam esse, opida potiora Monstar1, Papuam2, Zarubiam3, sive Gradaz, cum suburbanis Naronae4, quae etsi eversa a barbaris fuerit, extare tamen adhuc arcem et hac tempestate a Turcis et Christianis vocari Narentam et Gabellam5, et cum his urbibus, sive oppidis, pagos 130. complecti, in quibus catholici fere quindecim mille habitant inter Turcas et schismaticos in numero magno. Ecclesiam cathedralem esse in urbe Monstar, illuc Narona translatam, sub invocatione S. Stephani Protomartyris, a quo ecclesia, quae Monstariensis potius dlcenda esset, passim et frequentius Ecclesia Stephanensis nuncupatur. Vacare jam plures annos, occiso ejus Episcopo F. Nicolao Ugrinovich Ord, Min. de observantia… D. Farlati, Illyricum sacrum, vol. IV, Venetiis 1769., p. 194. 1

Mostar, glavni grad Hercegovine. Ravno u Popovu polju, srez Ljubinje u Hercegovini. Vidi Fermendžin E., Acta Bosnae, n. 167, p. 382. 3 Krivo mjesto Zazabiam, Zažablje. Gl. gore dokum.57 ( 38), bilj. 3. 4 Vid, sjeverozapadno od Metkovića u Dalmaciji. 5 Gabela, 5 km južno od Čapljine, kod Stoca. 2

83. Rim, rujna 1623. Bosanski franjevci Jure Neretvanin i Pavao Papić u rujnu 1623. izvješćuju Kongregaciju za raširenje vjere o stanju Bosanske franjevačke provincije.

Relatio conuentuum, cappellarum, locor(um), oppidorum atqu(e) parochiarum existen(tium) in prouinc[ia] Bosnae Argentinac sub cura Fratr(um) Minorum reg(ula)ris Obs(eruanti)ae diui Francisci. In qua prou[incia] continent(ur) decem et septem coenobia claustralia praeter parochias atque capellas illis annexas. Quae omnia consistunt sub crudeli dominio Turcarum.

Primus conuentus vocat(ur) Zastrugh1, dedicatus Natiuitati B. V. M., situatus in littore m[aris] Adriatici. In familia istius conuentus sunt XVI f(rat)res; guard(ianu)s pro nunc frater Fran[ciscus] Kostanich, lector fr. TadeusMilinich. Istius conuentus sunt V parochiae: I u[ocatur] capella loci Gabelae, II 1

Zaostrog. Makarski biskup B. Kačić god. 1626. naziva župe ovog samostana: Čitluk, Ljubuški, Zajezerje i Vrgorac. Gl. Arhiv Propagande, SOCG, vol. 262, f.402v; D.Farlatus, Illyricum Sacrum, vol. IV 195.

237

Actum 83.

parochia Podazzi, III parochia Zarnoççia, IV p[arochia] Zaieserscho, V Gliubuschix. Secundus conuentus nominat(ur) Crux Sancta similiter in littore maris situatus, distans a pr[imo] XV milliaria. Continet familiam octo fr(atr)um; guard(ianu)s p(raese)nti t(em)p(o)re fr. Georgius Ner[otich], lector fr. Petrus Dissatich. Habet tres parochias: I parochia Mostar, II [Xivo]gosççhie, III Zaogianix. Tertius conuentus uocat(ur) Macharscha, dedicatus diuo Petro, in eodem littore situ[atus], distans a superiori XVIII milliaria et continet familiam XIIII f(rat)rum; gua[rdianus] isto tempore fr. Paulus Barisich, lector Petrus Kunichet sub isto conu[entu] continentur quatuor parochiae: I parochia Zetina superior, II Zetina inf[erior], III Varhdo, IV Tuççheppi2. Quartus conuentus Hymotta3 , dedicatus S. P(at)ri N. Fran(cis)co; distat a Machar[sch]a X[XX] milliaria, situata in medio unius stagni magni. Familia istius sunt XIII [fratres]; guard(ianu)s nunc fr. Lucas Blascevich, lector fr. Michael Runouich. Istius conuentus sunt quatuor parochiae: prima parochia Zista, II parochia Tri[bistouo], III parochia Bigniani, IIII parochia Tiaglinax. Quintus conu(en)tus Visovaz, dedicatus Conceptioni B. V. M., distans a primiš XC m[illiaria], situatus in medio unius stagni non pauci inter duas ciuitates Turcar(um), quae [uocantur] Scradono et Darnisc. Habet familiam XXIV f(rat)rum; guard(ianu)s fr. Nicolaus [Ruscich, lector] fr. Mattheus Runouiçh. Sub isto continentur IX parochiae: I paroc[hia Licha , quae] attingit Busq(ue) ad fines montium Segniae australis, II 2

Biskup Bartolomej Kačić broji tri župe ovog samostana: Vrdo, Cetina i Primorje. Gl. Arhiv Propagande, SOCG, vol. 262, f. 402r; D.Farlatus, Illyricum Sacrum,. vol. IV 195. 3 Imotski. B. Kačić četiri župe ovog samostana naziva: Kamenmost, Podbila, Sovići i Tihaljina. Arhiv Propagande, Ibidem. D. Farlatus, Ibidem.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

238

Knin, III Hystrian[i, quae] attingit ad terminos ciuitatis Jadrae in Dalmatia, IV Xupanoviçhi, V Kosd[rouopogliae] , VI Scradona, VII parochia Petrouopogliae, VIII parochia Zmihignia, IX capella ciuitatis Turcarum quae uocatur Darnisc. Sextus conuentus Rama , dedicatus d(iuo) Petro, situatus inter regnum Bosnae ac Crouatiae, ubi exactis annis a latronibus iugulati fuerunt XXII f(rat)res. Modo continet familia(m) XVI f(rat)rum; guard(ianu)s fr. Marcus Dumgnianin, lector fr. Lucas Caççhia min(iste)r praeteritus. Habet tres parochias: prima parochia uocat(ur) Dumno, secunda parrochia Lieuno, tertia Kupres. Septimus conuentus uocat(ur) Krescevo , dedicatus d. Catharinae, ubi manent XII f(rat)res, distans a superiori XLI migliaria; guard(ianu)s fr. Joannes Bartolovaz, lector fr. Elias a Uoin(i)cza, olim min(iste)r; et habet tres parochias: prima Koniza, II Maglai, III Popoviççhi . Octavus conuentus Uoiniza , distans a superiori XV milliaria, dedicatus S.to Spiritui, habens familiam XXXII f(rat)rum. Guard(ianu)s fr. Fran(ciscu)s Glau(i)çh , lector fr. Paulus Papich; et continentur sub ipso IX parochiae: I capella Bagnialuca, II capella laize, III capella Kamengrad, IV parochia Dragoççhiaina, V parochia Kosaraz, VI parochia S. Catharina , VII parochia Maidan, VIII parochia Kottor, IX parochia Traunich. Nonus conuentus Uisochi seu dictus Altus, dedicatus S. Nicolao, distans a superiori XX milliaria. Habet familiam XIII f(rat)rum; guard(ianu)s fr. Uincentius Stipancich Dalmata, lector fr. Matthaeus Luuch . Habet quinq(ue) parochias: I capella Sarraevo, II Gradischa, III parochia Lisgni , IV Lieuuevo , V Oruguiza . Decimus conuentus Curia Bani4 seu Suttiescha, dicatus diuo Joanni Baptistae, h(ab)ens familiam XXV f(rat)rum; 4

U srednjem vijeku tu je bilo sjedište bosanskih banova i kraljeva.

239

Actum 83.

guard(ianu)s fr. Martinus de Curia Bani, lector Pr. fr. Stephanus Zlatarich, olim min(iste)r. Habet parochias IX: I capella Uaresi, II parochia Tarstiuizza , III parochia Kusmadanie , IV parochia Seoççhianizza V Derventa, VI Dubaççhiaz , VII Mahoieuaz , VIII Silai , IX Radunouaz . Undecimus conuentus Plumbum dedicatus Assumptioni B. V. M., in quo et(iam) reperit(ur) una imago ipsius Virginis, quae dicitur esse una ex 7m quas fecit S. Lucas, quae quotidie operatur incredibilia signa. Habet familiam XVI fratrum; guard(ianu)s fr. Hieronymus a Varesc, olim com(m)issar(iu)s, lector fr. Matthaeus Plumbensis; habetq(ue) quatuor parochias: I parochia HyelaschaeII Gostiglia, III Balattino, IV Miriniççi . Duodecimus conuentus Argentina5 , dedicatus B. V. M., distans a superiori XC milliaria, habens familiam IX f(rat)rum. Guard(ianu)s fr. Thomas Plumbensis, lector fr. Philippus Ugliaizza, et continet duas capellas, capella Albegreciae dicta Biograd et Samandriae uocata Smiedereuo. Tertius decimus conuentus uocatur Gradouarh eu Salina superior, dedicatus B. V. M. propter ing[ens] miraculum quod ipsa exercuit in quibusdam latrunculis, qui ibi una nocte decollaueru[nt] plus quam XII f(ratre)s n(ost)ros; modo continet familiam XIV f(rat)rum; guard(ianu)s Fr. Joannes a Uo[inizza], lector fr. Mattheus Diuchouichhabetq(ue) parochias quattuor: I Dragugnia, II pa[rochia] Korienita, III parochia Biela, IIII parochia Barççhia. Quartus decimus conuentus Salina inferior6, dedicatus d. Petro, habens familiam VII f(rat)rum, guafrdianus] fr. Jacobus 5

U staro vrijeme tu su se nalazili rudnici srebra pa se mjesto po srebru nazvalo Srebrenica, a latinski Argentina. Ovdje je bilo sjedište franjevačke provincije koja se po tom mjestu nazvala Bosna srebrenička, latinski Bosna argentina, da bi se razlikovala od provincije Bosne hrvatske koja je uspostavljena za samostane Bosanske provincije koji nisu bili pod Turcima. 6 Tuzla.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

240

Tuchoglianin, duas habens parochias: I parochia Poialiae , II parochia Gradçani[zza]. Quintus decimus conuentus uocat(ur) Modriççhia, dedicatus S. Eliae prophetae, habet f[ami]lia[m] X f(rat)rum. Guard(ianu)s fr. Elias Uuchanouich, lector fr. Marianus a Modriççhia, habetque [tres] parochias: prima parochia uocat(ur) Kopriunich , II Slatine, III Sichireuaz trans flumen [Sauae]. Sextus decimus conuentus uocatur Uelicha, dedicatus d. Christophoro , situatus in finib[us] Turcar(um) atque Ungarorum, habens familiam XXIII f(rat)rum. Guard(ianu)s fr. Martinus Ua[rgu]glianin, lector fr. Lucas Hyelasççhianin. Continet IX parochias: prima capella Poscega, [secunda] parochia Peterniçi, III Radcoupotoch, IIII Brodzcho, V parochia S. Benedicti, VI S. Michaelis, VII Kuttheouo, VIII Cernizza, IX Posauiae. Decimus septimus conuentus uocatur Nassizza , qui olim fuit prov(inci)ae S. Salvatoris, dedicat[us S.] Trinitati, habetque familiam XIII f(rat)rum. Guard(ianu)s fr. Stephanus Uinisitanin, lector [fr]. Nicolaus Bieglianin, habetq(ue) parochias sex: I parochia Sogliani, II Mottiççne, III Pasia, IIII Osiech, V Koriani, VI Zela . Totius istius prouinciae modo existunt XVII coenobia claustralia, quae non paruo pretio singilatim empta sunt a f(rat)ribus istius prou(inci)ae. Erant prius plura, sed prop(te)r magna grauamina, quae inferunt(ur) quotidie a Turchis multa derelicta sunt; istis temporibus tria amissa sunt, scilicet Draççnize, aliud Rastno, tertium Hoççino in littore Danub[ii]. Situs aliquorum conventuum. Conuentus Macharscha. in antiquis temporibus fuerat ciuitas, sed, cum sit tot[aliter] destructa propter imminentia bella, modo constatsolummodo conuentus, apud

241

Actum 83.

[quem] etiam reperiuntur paucissimae animae christianae et ibi est aedificata scala [Turcarum], ubi accipiunt gabellas de accedentibus ad mare. Conuentus Uisovaz. < Uisovaz > in antiquis temporibus fuit castr(um) fortissimu(m) christian[orum subiugatum] imperio, sed ut acceperunt Turcae illam regionem a f(rat)ribus emptum [fuit et factum] coenobium et est situatum inter montes, in medio unius flumin[is maximi], et nemo praeter f[rat)res ibi manet sicut in deserto. Conuentus Kresceuo. < Kresceuo > fuit in primis diebus ciuitas regis Bosnae, situata in colle, sed post destructionem paulo inferius est situatum unum oppidum, quod medietas Turcar(um) et medietas christianor(um) inhabitat. Conuentus Uoinizzae. fuit ciuitas eiusdem regis, situata in altissimis montibus, sed post destructionem inde valde inferius fuit factum oppidum non ualde parvum, quod inhabitatores tenet tam christianos quam Turcas, necnon reperiunt(ur) aliquot villae non longe distantes ab isto conuentu in quo praecipue fiunt capitula atque congregationes. Conuentus Uisochi. fuit ciuitas praedicti regis, sed post destructionem paulo inferius situata est una terra magna quam non inhabitant plus quam XII familiae christianae nisi Turcae totam; non longe distat ab hac terra unum cemeterium, in quo fuerat fabricatum n(ost)rum conventum, in quo triginta nostri fratres iugulati fuerunt ab infidelibus Patharis, inimicis +Christi. Conuentus Curiae Bani seu Suttieschae. fuit ciuitas metropolitana ac sediaregis Bosnae, modo ualde distans situatum est unum oppidum paruissimum, in quo non continent(ur) nisi septem familiae christianae, sed a uicinis uillibus confluunt christiani diebus festiuis atque tempore Aduentus atque Quadragesimae ad audiendam sacram, facere confessionem atque interesse concioni .

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

242

Conuentus Plumbi. < Plumbum > fuit ciuitas, sed post destruct(ione)m situatum est unu(m) oppidum ualde pulchrum ob singulam deuotionem quam illae gentes illae imagini Virginis gerunt. Conuentus Argentinac est situatum in medio unius terrae non tam paruae, tamen multu(m) inhabitatae de Turcis, Grecis atque Scismaticis et a paucissimis christianis. Conuentus Salinae Inferioris est situatus in medio unius loci seu terrae Turcarum ualde magnae atque inhabitatae a superbissimis atq(ue) peruersis Turcis atqueGrecis et a paucissimis christianis. Conventus Velichae est situatus in finibus Turcaru(m) qui prius fuerant imperatoris. Capellae quae, quales et quantae. Capella Gabellae. Gabella est ciuitas Turcarum situata in littore maris Adriatici, unde exeunt quam plurimi cursores per mare, et hic habitant paucissimi christiani et aduenae Venetiatque alii negotiatores adueniunt; et hic frater quasi furtive intrat atque exit. Capella de Darnis. Darnis est ciuitas Turcarum, situatus in capite unium planiciarum quae vocant(ur)Petrouopoglie. In hac ciuitate sunt pauci Turcae, sed omn[es] nobiles, et christiani non tam pauci. Capella Bagnieluchae. Bagnialucha est ciuitas valde habitata tam a Turc[is] quam a christianis et haec erat prius sediaseu residentia bassae totius Bosn[ae], qui aduenit a Constantinopoli. Capella Iaiza. Iaiza est ciuitas fortissima Turcarum, ubi habitant non pauci christian[i]. Capella Kamengrad. < Kamengrad > e(s)t locus ualde ha-

243

Actum 83.

bitatus a christianis, qui ibi laborant ferrum,quib[us] Turcae incessanter imponunt varia tributa, ut iam taedeteos vivere. Capella Sarraeui. Sarraeuo praesenti tempore est metropolitana ciuitas illius regionis, [in] qua omnes principes Turcarum habitant, situata inter duos montes, habens subter se va[lde] magnas planities, inhabitata ab unaquaq(ue) secta necnon a christianis, qui multa sust[inent] pro Christi nomine. Capella Gradischi. Gradisca est ciuitas Turcarum non tam parua, tamen fortiss(im)a; si[tuata] in littore magni fluminis quod vocatur Saua, inhabitata a diversis gentibus. Capella Vares. Vares est oppidum situatum in sublimis montibus, in quo medietas [Turcarum] et medietas christianor(um) habitat. Capella Biogradiseu Albegreciae. Biograd est situata in littore Danubii, [subter] qua quam maxima flumina intrant in Danubium, et est fortissima. Haec [ciuitas] fuit regni Hungariae, in qua B. Joannes Capistranuscum insigni duce, q[ui] vocabatur Anchouoiuoda , edidit multa miracula. Capella Samandriae seu Smiedereua. Samandria est ciuitas Turcar(um) situatus[in] littore magni fluminis Danubii, non ualde distans ab Albagrecia, fuitq(ue) prius Hunga[rorum], modo habitata a XV familiis christianorum. Capella Poscegae. Poscega prius erat una terra christianor(um) ualde eminens, sed [ut] intravit in manus Turcar(um), modo usque iam bis combusta fuit tota usque ad fu[ndamentum], nihilominus non a paucis christianis est habitata. Praeter istas capellas omnes reliqu[ae] sunt parochiae, quae continent inter se tot villas, oppida atque terras Turcar[um, in] quibus quam plurimis non reperiunt(ur) plus quam duae, tres, quattuor vel quin[que familiae] christianae, et reliquum vulgus Turcarum, Grecorum, Sismaticoru(m)et aliarum diversarum nationum.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

244

In his locis fratres quam maximam poenitentiam habent circumeundo a villa ad villam, noctu dieque quaerentes si quid est languid[um], debile, titubans, ad reficiendum ac sanandum. Conspectus generalis Numerus conventuum in tota provincia, ut diximus, sunt coenobia claustrialia XV[II]. Capellae non sunt plures quam XI. Parochiae istis annexae sunt LXXIII. Numerus f(rat)ru(m), qui reperiuntur in prou(inci)a est iste: CCLXVII. Perill(ustre)s ac R.rni DD. Antistites permanent in nostris coenobiis, sc(ilice)t fr. Antonius a Poscega , e(piscop)us Scradonae, et fr. Bartholomaeus Caççhiçh, episcopus Macharsche, quorum unusquisq(ue) in comitatu tenet duos f(rat)res, unum sacerdotem et alium clericu(m). Est etiam R.dus P. Min(iste)r prouincialis cu(m) secretario. Quos omnes insimul colligentes fiunt CCLXXVI. Bonae memoriae f(rate)r Petrus E(pisco)pus Sophiae impetrauerat a prou(inci)a f(rat)res XXV. Qui omnes adhuc permanent in illis partibus quas ipse conuerterat, id est inter Paulichianos atq(ue) Ciprouzanos remanentes sicut oues sine pastore. Fratres qui reperiuntur in partibus Italiae atque Hungariae causa studendi sunt LIII. Modo colligentes omnes, qui sunt in prou(inci)a et extra prou(inci)am fit numerus CCCLV. Animarum, quarum nos f(rat)res in tota prou(inci)a curam gerimus, ita inuenimus, quantum possumus memoria attingere, quod transiit numerus triginta millium; prout etiam credimus dominos Antistites nostros prius relaturos esse 111.mis ac Reu. mis Dominis, ad quod haec spectant.

245

Actum 83.

Privilegia fratribus concessa Sancta mater ecclesia, ut humeribusn(ost)ris hoc onus curae animarum imposuerat, decorauit nos multis priuilegiis, inter quae sunt haec particularia: quod possumus ferre nobiscum petram consecratam et super ipsa celebrari in domibus priuatis, in planitiis,montibus atque cauernis, sicut necessitas postulat; atque et(iam) quod possumus tam celebrari quam concionari praesentibus infidelibus cuiusuis dogmatae atquae sectae. Secundo concessit, quod aptus atque idoneus f(rate)r possit una die atque una vice initiari tam minoribus quam sacris ordinibus et etiam ante tempus debitum, tantum ut attingit XXI annum etc. Quae haec omnia suprascripta melius atque clarius continent(ur) in Cronicis Perill.ris ac Reu.mi D. D. Fr. Fran(cis)ci Gonzagae e(pisco)pi Mantuensis7 , qui fuit n(oste)r Generalis et ultimus uisitauit illam prouinciam ac uidit omnia n(ostr)a priuilegia necnon labores et persecutiones. Episcopi in finibus provinciae Episcopi n(ost)rae prou(inci)ae non sunt plures quam duo, ut superius nominauimus, Fr. Antonius a Poscega, ordinatus e(pisco)pus Scradonae et administrator totius regni Bosnae necnon aliorum plurium locorum quae continent(ur) in dominio Turcarum, Fr. Bartholomaeus Caççhiçh episcopus Macharschae et administrator omnium partium continentium sub dominio Turcar(um), ubi abest praesentia proprii episcopi, ut patet in 7

F.Gonzaga., De origine Seraphicae Religionis franciscanae eiusque progressibus, Romae 1587, 512s.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

246

bulla ipsorum, et isti ambo non cessant laborare die noctuque peruigilantes super greges sibi commissas, sicuti ueri pastores (perambulantes multoties pedibus conficiunt, cum non sint illis aliqua beneficia neque rendita, tamen fratres illis prouident iumentum usque ad) loca, capellas atque parochias uisitantes necnon sacramenta illis gentibus administrantes. Si inuenerint aliquem defectum parochorum, quam citius annunciant R. P. Min(ist)ro, qui confestim illum inde remouet. Et hos dominos sustentant f(rat)res tam uictu quam uestitu, retinentes secum in coenobiis, qui die noctuq(ue) tam in conuentis quam in itineribus portant habitum diui Francisci, qui aliter non possunt resistere rabiae Turcarum, et uestibus pontificalibus utuntur tantummodo in administrat(io)ne ss. Sacramentorum. Commissarii visitatores provinciae Commissarii qui fuerunt in prouincia, omnes fuerunt facti cum auct(oritat)e 111.mi et Reu.mi D. Protectoris n(ost)rae Religionis ac Reu.mi P. Min(ist)ri g(e)n(er)alis, ut manifeste patet. Hoc tempore huius P. Reu.mi G(e)n(er)alis anno 1619 electus fuit in commissarium fr. Marianus Plumbensis et in cap(itu)lo prox(im)o in min(istru)m fuit electus fr. Lucas Caççhiçh . Anno exacto, quod fuit 1622, positus fuit in commissarium bonae memoriae f r. [Nicolaus] Glumçiçh auctoritate Reu.mi et in capitulo proximo fuit electus in min(istru)m pro[uincialem] fr. Marianus Plumbensiset est confirmatus a P. Reu.mo Min(ist)ro g(e)n(er)ali. Arhiv Propagande, SOCG, vol. 262, f. 14.r-17r ; B. Pandžić, Relatio de Provincia Bosnae Argentinae O.F.M. an. 1623 S.Congregationi de Propaganda Fide exhibita, u: Mandićev Zbornik, Rim 1965, 218-229.

84 (63). Rim, 17. prosinca 1624. Budući da fra Dominik, biskup skadarski, ne može stolovati u svojoj biskupiji zbog turskih progona, Kongregacija za raširenje vjere uz saglasnost Sv. Oca zaključuje da se premjesti u stefansku ili mostarsku biskupiju.

Cum Frater Dominicus Episcopus Scutarensis ob Turcarum persecutionem residere in ea Ecclesia nequeat, Sacra Congregatio annuente S. D. N. censuit eundem Fratrem Dominicum esse absolvendum a vinculo ecclesiae Scutarensis et transferendum ad ecclesiam Stephanensem [f. 168 v.] alias Mostarensem a multis annis vacantern per obitum fratris Nicolai Ugrinovich, Ord. Min. de observantia ultimi illius ecclesiae Pastoris. Arhiv Propagande: Acta, vol. 3, f. 168 r. - Congr. 27, 17. Dec. 1624, n. 11.

85 (64). Rim, 5. rujna 1625. Kongregacija za raširenje vjere zaključuje da se na upražnjenu biskupiju skradinsku promakne fra Toma Ivković, provincijal Bosne Srebrene, i da mu se povjeri uprava Bosanske biskupije i drugih crkava u Bosni koje nemaju rezidencijalnih biskupa.

Sacra Congregatio censuit, si SS.mo placuerit, ad ecclesiam Scardonensem, per obitum fratris Antonii1 illius ultimi et immediati Pastoris vacantem, promovendum esse fratrem Thomam Hivchovic2 Bosnensem, Ministrum Provincialem Bosnae Argentinae fratrum minorum de observantia, virum quinquagenarium, in Theologia versatum, concionatorem et pluribus offitiis egregie in sua Religione [t. 258 v.] perfunctis commendatum. Eidemque, si pariter Beatitudini Suae videbitur, Ecclesiae Bosnensis et aliarum Ecclesiarum Regni Bosnae Pastoribus non residentibus destitutarum administrationem commitendam esse, ne catholici ibi in magno numero degentes Pastore careant. Sanctissimus D. N. die XI. Septembris 1625. annuit. Arhiv Propagande: Acta, vol. 3, f. 258 r. - Congr. 42, die 5. Sept. 1625., n. 20. 1 2

Antonius de Mattei a Posega, O. M., skradinski biskup 1615.-1625. Fra Toma Ivković, skradinski biskup 1625.-1633.

86 (65). Rim, 6. listopada 1625. Na prijedlog kardinala Borgia papa Urban VIII. premješta fra Alfonza de Requesenz iz biskupije „Rosanensis” na biskupsku stolicu u Barbastro u Španjolskoj.

M.D.CXXV. Die VI. Octobris feria secunda, Romae in aula Quirinali SS.mus D. N. Urbanus octavus1 consistorium secretum habuit… Eodem R.mo Borgia2 referente Ecclesiae Barbastrensi3 vacanti per translationem R. Petri de Apaolaza ad ecclesiam Albarazinensem4, fuit a SS.mo D. provisum de persona R. Alphonsi Requesenz, Episcopi Rosanensis in Dalmatia, a Maiestate Catholica praesentati, absolvendo ipsum a vinculo prioris Ecclesiae, quo detinebatur, cum retentione compatibilium. Vatikanski tajni arhiv: Acta Camerarii, vol. 16, f. 82 v. 1

Urban VIII., papa 1623.-l644. Gaspar Borgia, Španjolac, kard. 1612.-1645. 3 Barbastro, grad u Aragoniji u Španjolskoj. 4 Albarracin, grad u Španjolskoj. 2

87 (66). Rim, 29. listopada 1625. Kongregacija za raširenje vjere zaključuje da se fra Dominik, skadarski biskup, premjesti u biskupiju stefansku ili mostarsku, zatim da se ispita je li ta biskupija bila povjerena trebinjskom biskupu, te da trebinjski biskup ne priječi fra Blažu iz Graca da dovrši započetu crkvu.

Referente eodem Ill.mo Card. Bandino1 statum ecclesiae Stephanensis seu Mostarensis in provincia Lyburniae, hodie Comitatus Jadrensis2 nuncupatae, a fratre Blasio de Grataz3 Ord. Min. de Observ. significatum, Sacra Congregatio: primo mandavit decretum translationis fratris Dominici episcopi Scutarensis ab ecclesia Scutarensi ad ecclesiam [f, 271 r.] Stefanensem, editum die 17 decembris 1624. executioni demandari. - 2°. Quia dubitatur fuisse episcopo Tribuni et Marcanae commissam episcopatus Stefanensis et Mostarensis administrationem, iussit perquiri in secretaria Brevium an huiusmodi administratio fuerit episcopo praedicto concessa. 3°. Mandavit scribi eidem episcopo Tribuni et Marchanae ne dictum fratrem Blasium impediat, aut ab aliis impediri sinat, 1

Octavius Bandini, kard. 1596.-1629. Zadar u Dalmaciji. 3 Gradac, selo između Hutova i Neum-Kleka kod Stoca u Hercegovini. 2

251

Actum 87 (66).

quominus ecclesiam, quam postremo aedificandam suscepit, perficere possit, cum valde [in]congruum sit aedificationem ecclesiarum in Mahometanorum imperio legibus prohibitam Christifidelibus inhibere. Arhiv Propagande, Acta, vol. 3, f. 270 v. - Congr. 45, die 29. Oct. 1625, n. 2.

88 (67). Rim, 10. studenoga 1625. Fra Blaž iz Graca moli Kongregaciju za raširenje vjere za pomoć da može stajati u svojoj župi i odgajati mladiće za crkvenu službu, budući da u njegovu kraju nema drugih škola osim istočno-pravoslavnih i turskih. Zaključeno je također da se u novom ilirskom kolegiju u Loretu odredi neko mjesto za pitomce iz stefanske ili mostarske biskupije.

Fr. Blasius de Gracaz.... Supplica... ajuto che possa resistere alle angarie de Turchi senza quali ajuti né potrà andare in dette parti né residere; dandoli ajuto ancora di poter mantener 4 o 5 figlioli delle dette parti allevandoli per servitio di quelle anime, perché molti hanno fatto instanza al detto oratore d’ esser ricevuti, insegnati et allevati; quello non ha potuto fare per la povertà, ma promessoli che presto saranno accomodati et essi stanno in questa speranza, et si non si riceveranno, andaranno alli monasteri deli monaci schismatici. Si supplica con grande istanza, si voglia dar stretto ordine al destinato Vescovo1 . .. acciò invigili molto per questo negotio perché in detto vescovato (Stefanense seu Mostarense) non 1

Fra Dominik Andrijaš. Gl. gore dokum. br. 84 (63).

253

Actum 88 (67).

sono altre scole né commodità per questo effetto solo scole schismatiche e turche, et quelli giovani sono molto dediti alle virtù più che in altre parti. (S. Congregatio jussit in bulla erectionis collegii Illiricorum2 expedienda locum assignari ... huic diecesi aliquem). Arhiv Propagande, SOCG, vol. 385 f.. 477. - Prijepis u arhivu franjev. Provincije u Mostaru, Korespondencija O. fra A. Zubca.

2

Collegium Illiricorum u Loretu u Italiji ustanovio je papa Grgur XIII g. 1580., a obnovio ga papa Urban VIII. bulom Zelo domus Dei od 1. lipnja 1627. (A. Theiner, Veterera Monumenta Slavorum Meridionalium, vol. II, 124.), ali se u toj buli ne spominje biskupija stefanska ili mostarska.

89 (68). Rim, 11. studenoga 1625. Kongregacija za raširenje vjere rješava razne podneske fra Blaža iz Graca koji se odnose na njegov pastoralni rad u gradačkoj župi.

Congregatio 46. 11. Novembris 1625. fuit congregatio in palatio Ill.mi D. Card. Bandini, cui interfuerunt quatuor cardinales... 13. Instante fratre Blasio de Grataz diocesis Stephanensis sive Mostarensis, pro facultate exercendi curam animarum in dicta dioecesi, Sacra Congregatio iussit praefatum fratrem adiri episcopum Scutarensem [f. 282 v.] postquam suam translationem ad ecclesiam Stephanensem, seu Mostarensem expediverit Eodem fratre Blasio petente facultatem aedificandi ecclesias in dicta dioecesi, Sacra Congregatio accedente praefati Episcopi consensu facultatem petitam concessit. Eodem fratre Blasio viaticum petenti ut possit cum socio ad dictam dioecesim reverti, Sacra Congregatio iussit eidem dari scuta vigintiquinque. Eodem fratre Blasio instante ut pro aliquibus adolescentibus dictae dioecesis loca in aliquo Collegio assignarentur, ut instructi Patriae in spirtualibus deservire possent, Sacra Congregatio

255

Actum 89 (68).

iussit in Bulla erectionis Collegii Illyricorum expedienda, huic dioecesi aliquem locum assiguari. Arhiv Propagande, Acta,vol. 3, f. 282 r, v. - Congr. 46, die 11. Nov. 1625., n. 13.

90 (69). Rim, 24. studenoga 1625. Na molbu biskupa fra D. Andrijaša papa Urban VIII. dopušta da se 1626. u stefanskoj ili mostarskoj biskupiji proglasi sveta godina. Fra Blažu iz Graca daruje Kongregacija za raširenje vjere 4 misnice i 2 kaleža.

11. Instante Fratre Dominico episcopo Stephanensi seu Mostarensi pro Jubilaeo Anni Sancti in sua dioecesi sub dominio Turcarum sita publicandi sequenti anno. Sanctissimus petitioni Oratoris annuit... [288 v.] 15°. Sacra Congregatio mandavit dari fratri Blasio de Grataz Ord. Min. de Observantia quattuor planetas quattuor colorum ecclesiae de Mocaiano, et duos calices cum cuppa argentea tantum. Arhiv Propagande: Acta, vol. 3, f. 287 v-288 v.- Congr. 47, die 24. Nov. 1625, n. 11 et 15.

91 (70). Rim, 17. prosinca 1624. - 28. studenoga 1625. Tijek procesa kojim je nakon saslušanja fra Blaža iz Graca i Petra Medvjedovića Alegreta, svećenika mostarskoga, premješten fra Dominik Andrijaš, biskup skadarski za biskupa stefanskoga ili mostarskoga.

Decretum S. Congregationis de Propaganda fide habitae die 17. Dec. 1624.

Cum Fr. Dominicus episcopus Scutarensis ob Turcarum persecutionem residere in ecclesia nequeat, S. Congregatio annuente S. D. N. censuit eumdem Fr. Dominicum esse absolvendum a vinculo ecclesiae Scutarensis et transferendum ad ecclesiam Stephanensem alias Monstarensem a multis annis vacantem per obitum Fr. Nicolai Ugrinovich1 ordinis minorum de observantia ultimi illius ecclesiae pastoris, Franciscus Ingolus2 secretarius, humillimus sanctitatis Vestrae servus et subditus, et propterea fecit vocare me notarium publicum infrascriptum ad id a s. Sede apostolica specialiter deputatum ut de juramento ac depositionibus testium per D. S. Illustrissimam exa officio 1

Fra Nikola Ugrinović, biskup smederevski i upravitelj biskupija kraljevstva bosanskoga. Gl. gore dokum. 40(21) i 47(27) 2 Franciscus Ingoli, tajnik Kongr. za raširenje vjere god. 1622.-1649.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

258

vocandorum et examinandorum, necnon de productione jurium vel publicorum, si quae dictus Reverendissimus Fr. Dominiaus exhiberi voluerit, ceterisque necessariis rogarem ornniaque in publicam formam redigerem. Eidem anno, indictione, mense et pontificatu, quibus supra, 24. Novembris pro Adm. Illustrissimo et Reverendissimo D. Dominico Andrea. .. . episcopo Scutarensi , . . in palatio6 111. mi et R.mi D. Card. S. Susannae3 coram D. sua Illustrissima Testes Adm. R. fr. Blasius Gradaz ord. min. s. Francisci de observantia, prope aetatis suae annorum 70. in circa ... juravit ... et deposuit: lo cognosco Monsignor Domenico Andrea, vescovo di Scutari, più trenta anni in qua nelle parti di Ragusa ... è stato frate della nostra Religione e siamo stati ambidue di famiglia in un rnedesimo convento, Ad 2.m Monsignor è nato in Pappo4, villa posta nella provincia Servia, et io ho congnosciuto suo Padre che si chiamava Pietro ... e detto suo Padre era conte ... e detto Monsig. sarà d’età più di 50. anni. Ad 3.m... io so che detto Monsig. ha studiato theologia et è predicatore di gran nome . .. Deinde deventum fuit super statu ecclesiae, super quibus dixit: La detta chiesa Monstarensis e in manu de Turchi et nella provincia di Servia et e stata senza vescovo da quaranta anni in qua che si chiamava fra Nicolò, quale fu martirizato da Turchi et ivi è stato edificato di nuovo una chiesa sotto l’ invocatione di S. Steffano , et in detta città quando io vi andai, che saranno 3 4

Scipio Cobellutius. Popovo = Ravno u Popovu polju u Hercegovini.

259

Actum 91 (70).

da otto o dieci anni interi, che vi erano da ottanta famiglie e la verità in circa... Petrus Allegretus5, eodem anno ut supra, filius quondam Francisci, presbyter Monstarensis, aetatis suae 46. incirca: Io so che detto Monsig. è nativo di Pappo, quale è posto nella Serbia inferiore . .. suo Padre si chiamava Pietro. Eisdem anno, indictione et pontificatu quibus supra, die vero vigesima sexta suprascriptus Reverendissimus fr. Dominicus, episcopus Scutarensis, ad docendum de statu ecclesiae Monstarensis, ad quam est transferendus, facto produxit copiam status eeclesiae dictae Monstarensis habitae a perillustri D. Francisco Ingolo, dictae s. Congregationis de propaganda fide secretario, quam ad effectum in praesenti processu insereram, mihique cosignavit tenoris sequentis videlicet: Status ecclesiae S Stephanensis seu Monstarensis ex registris s. Congregationis de Propaganda fide. Ecclesia Stephanensis seu Monstarensis sita est in Liburnia hodie comitatus ladrensis nuncupata estque suffraganea archiepiscopi Ragusini. Dioecesis illius est satis ampla, nam duas urbes cum pagis 130 completitur, in quibus catholici fere quindecim mille habitant inter Turcas et shismaticos in maximo numero. Ecclesia cathedralis est in urbe Monstarensi sub invocatione S. Stephani protomartyris, a quo ecclesia Monstarensis potius dicenda est, passim et frequentius Stephanesis nuncupatur. Vacat jam plures sunt anni occiso a Turcis ejus episcopo fr. Nicalao Ugrinovich Ordinis minorum de observantia. 5

Petrus Alegreti (Ursinus, Medvjedović) de Popovo (Arhiv Propagande, SOCG,. vol. 293, f. 314 v.), svećenik trebinjsko-mrkanjske biskupije, rođen oko 1582., ređen za svećenika 1616. u Italiji. Boravio u Rimu. Gl. gore br. 78 (59).

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

260

Hodie catholici praedicti sacramenta suscipiunt a fratribus s. Francisci eiusdem Ordinis, provinciae Bosnae, et episcopus Tribunensis et Marcarensis aliquando eorum curam suscipit. 1625. 28. Novembris fr. Dominicus episcopus Monstarensis juramentum deposuit. In nomine Domini praesenti publico instrumento cunctis ubique pateat evidenter, et sit notum quod anno ab ejusdem Domini nativitate 1625. indictione 8. die vero 23. Novembris, pontificatus SS. in Christo Patris et Domini nostri D. Urbani divina providentia PPC. VIII. anno 3.° Illustrissimus et Reverendissimus D. D. Scipio, tituli s. Susannae presbyter cardinalis Cobellutius volens processum conficere super vita, moribus et aliis requisitis qualitatibus Reverendissimi fr. Dominici, episcopi Scutarensis, transferendi ad ecclessiam Monstarensem, nuncupatam Stephanensem, vacantem a multis annis per mortem illius ultimi episcopi, juxta formam memorialis D. S. Illustrissimae a Sanctissimo D. N. PP. remissi ac decreti s. Congregationis de propaganda fide subcriptum per D. Franciscum Ingoli, dictae s. Congregationis secretarium, sub die 8. Decembris 1624, quem ad effectum in praesenti processu inserendum mihi consignavit tenoris infrascripti: Essendo stato per decreto della s. Congregatione de propaganda fide, tenuta inanzi V. Santità li 17. Dicembre dell’ anno passato, risoluto che sia bene di transferir Monsignor Fr. Domenico vescovo di Scutari in Albania alla chiesa Stephanense o Monstarense in Liburnia et essendosi con la venuta di Fr. Biasio da Grataz confirmata detta institutione nella Congregatione tenuta pur inanzi V. B. alli 29. ottobre del presente anno, è necessario per far spedizione di detta, che V. Santità deputi il Sgr. Cardinale Sanctae Susannae a proporre in concistoro detta translatione a chiesa Stephanense per il detto Mons. Vescovo

261

Actum 91 (70).

Fr. Domenico, essendo che detto cardinale S. Susanna nella detta Congregazione fu sustituito in luogo del Sig. Cardinale Valerio6 a cui tocca la cura dell’ Illirico nella medesima Congregazione. Vatikanski tajni arhiv, Processus Ecclesiarum, vol. F. 2438. - Prijepis O. fra A. Zubca iz g. 1894. u arhivu franj. Provincije u Moslaru. - Konac prijepisa fali. « U prijepisu: et. - b U prijepisu: patio. - c U prijepisu slijedi opet: Urbani

6

Petrus Valier Mlečanin, kardinal protektor Ilirika.

92 (71). Rim, 23. siječnja 1626. Kongregacija za raširenje vjere ovlašćuje fra Dominika, biskupa stefanskoga da može u potrebi uzimati redovnike za župničku službu, posvećivati ulje sa 5 ili 6 svećenika, te kod ženidbe dispenzirati u trećem i četvrtom koljenu srodstva i tazbinstva. Za putne troškove istomu biskupu odobrava se 50 škuda.

Congregatio 50. die 23. Januarii 1626. Fuit congregatio in palatio I11.mi D. Card. Bandini, cui interfuerunt sex Cardinales. . . In ea pro petente fratre Dominico, episcopo Stephanensi, Provinciae Ragusinae sub Imperio Turcarum, infrascriptas facultates videlicet: 1°. Assumendi Regulares parochialibus praeficiendos, stante penuria sacerdotum saecularium, qua eius dioecesis laborat. 2°. Consecrandi oleum cathecumenorum, infirmorum, et chrisma cum quinque aut sex sacerdotibus. 3°. Dispensandi in 3°. et 4°. simplici et mixto consanguinitatis vel affinitatis, tam in contractis in eisque prolem legitimam declarandi quam in contrahendis, stante quod partes contrahentes, non valente episcopo latino dispensare, accurrunt ad schismaticos,qui illas matrimonialiter iungunt et ad ritum suum trahunt.

263

Actum 92 (71).

[F. 7 v.] Sacra Congregatio censuit, si Sanctissimo placuerit, petitionibus Oratoris esse annuendum, addito ad ultimam, ut dispensationes faciendae gratis concedantur et expediantur. 4°. Instante eodem episcopo Stephanensi pro viatico, Sacra Congregatio illi decrevit scuta quinquaginta. Arhiv Propagande, Acta, vol. 4, f. 7 rv.

93 (72). Rim, 4. svibnja 1626. Kongregacija za raširenje vjere podjeljuje stefanskomu biskupu fra Dominiku Andrijašu posebne ovlasti i popudbinu od 50 škuda.

8. Petente fratre Dominico Episcopo Stephanensi facultates alias sibi concessas a f. rec. Gregorio XV. dum esset Episcopus Scutarensis, Sacra Congregatio censuit, si SS.mo placuerit, Oratoris petitioni esse annuendum. 9. Sacra Congregatio decrevit eidem fratri Dominico Episcopo Stephanensi alia scuta quinquaginta pro viatico. Arhiv Propagande, Acta, vol. 4, f. 52 v. - Congr.. 56, die 4. Maii 1626, n. 8. et 9.

94 (73). Rim, 9. studenoga 1626. Nakon izvještaja o sporu izmedju stefanskoga biskupa s jedne strane te biskupa makarskoga i trebinjskoga i bosanskih franjevaca s druge strane zbog župa koje stefanski biskup sebi prisvaja, Kongregacija za raširenje vjere imenuje hvarskoga arhiđakona da stranke sasluša i stvar ispita.

Relatis controversiis de confinibus dioecesum exortis inter fratrem Dominicum, episcopum Stephanensem ex una, et episcopos Macarensem1, et Marcanensem2, ac fratres Bosnenses curam habentes quarundam parochiarum, quas Stephanensis episcopus suae dioecesis esse contendit, ex aliis partibus, Sacra Congregatio ad capiendas informationes super praefatis controversiis deputavit archidiaconum Pharensem, seu Lexinensem3 cum facultate recipiendi testes et scripturas a partibus producendas et substituendi personam idoneam pro locorum inspectione, casu quo ipse ob impedimenta ad dicta loca accedere non possit, aliaque faciendi, prout in litteris ad dictum archidiaconum datis. Arhiv Propagande, Acta, vol 4, f. 138 v. - Congr. 65. die 9. Nov. 1626, n. 22. 1

Fra Bartul Kačić, biskup makarski 1615.-1645. Chrysostomus de Antiquis (Antica), O. S. B., trebinjski biskup 1615.-1647. 3 Hvar, grad na istoimenomu otoku u Dalmaciji. 2

95 (74). Rim, 28. prosinca 1626. Nakon priopćenja stefanskoga biskupa da je trebinjski biskup izopćio njegova generalnoga vikara župnika don Marka Popovca, Kongregacija za raširenje vjere zaključuje da mgr. Fagnano govori o tome sa Sv. Ocem.

Significante Episcopo Stephanensi D. Marcum Papui Parochum eiusquae Vicarium Generalem fuisse ab Episcopo Marcanensi excommunicatum atque ut talem affixis cedulonibus denuntiatum ab Archiepiscopo Ragusino1, Sacra Congregatio remisit huiusmodi negotium R.mo Fagnano, ut de illo cum SS. mo agat et provideat. Arhiv Propagande, Acta,vol. 4, f. 162 r. - Congr. 68, die 28. Dec. 1626, n. 15.

1

Vincentius Lanterius, dubrovački nadbiskup 1616.-1628.

96. Makarska, 1626. Makarski biskup Bartolomej Kačić šalje Kongregaciji Koncila izvješće svoje biskupije.

In nomine Domini. Ecclesia Macchariensis est sub dominio Turcarum in partibus Dalmatiae in archiducatu S. Sabbae sita iuxta litus Maris Adriatici. Ecclesiae Cathedralis patronus est S. Petrus , quae ecclesia sicut et civitas solo aequata est a Turcarum rabie in universali eversione illarum regionum, quamvis adhuc extent vestigia . In qua civitate, licet destructa, resident Geminus1 cum aliis Turcis. qui exigit tam a christianis mercatoribus quam a Turcis vectigalia, cum Macarsca sit portus quidam quo merces confluunt, licet non adeo magni valoris et quantitatis. Ecclesia haec Macchariensis est absque ullis redditibus, canonicis, benefitiariis aliisque huiusmodi ministris. Diocesis tota Macchariensis nulla alia praeter quatuor monasteria Fratrum S. Francisci Minorum de Observantia complectitur, quorum primus est S. Mariae de Macarscha in quo degunt sacerdotes octo, laici duo, clerici quinque, iuvenes decem. Qui iuvenes, ita in hoc nionasterio, prout etiam in reliquis, magna cum assiduitate divina frequentant officia iuxta

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

268

consuetudinem illius Religionis et sunt apud ipsos loco novitiorum, siquidem omnes progressu temporis habitum S. Francisci assumunt. Hi omnes iuvenes quasi annum aetatis suae decimum quintum excedunt hisque in quolibet monasterio assignatur unus ex doctoribus et senioribus patribus ad eos erudiendos in quantum tempus et occasio permittit. Quae iuvenum educatio sicut in bonum tendit finem ita etiam fit absque omni periculo alicuius nefandi sceleris, de quo aliquis suspicari possit, eo quod apud illarum regionum populos simile vitium sit maxime execrabile. Supradictum autem monasterium tres administrat parocchias, quarum prima est Vurdo, continens domus 130; secunda Cetina continens domus 240, et in hac parocchia sunt duo curati; tertia est Primorye habens circiter domus 100. Harum domorum familiae aliquae ad vigesimum, aliquae trigesimum, nonnullae ad quadragesimum et quinquagesimum numerum personarum ascendunt. Habet ecelesias seu cappellas decem. Secundum est S. Crucis, in quo degunt fratres sacerdotes octo, cle-rici tres, laici duo, iuvenes octo. Habet parocchias tres, prima est Blato, secunda Brochno, quae continent domus circiter 300, tertia Primorye, in qua sunt domus circiter sexaginta. Habet ecelesias quatuor, unam a fratribus erectam et tres ab antiquitate usque subsistentes. Tertium est Zastrogh , in quo sunt fratres sacerdotes decem, clerici sex, laici duo, iuvenes una cum famulis quatuordecim. Habet parocchias quatuor. Prima est Čitluk , in qua sunt domus circiter 100, secunda Zaezerye , in qua sunt domus 120; tertia Liubuski , in qua sunt pariter domus 100, quae habent suos proprios redditus. Sunt enim et aliae domus plurimae, quae totaliter sunt subiec-

269

Actum 96.

tae Turcis, hoc est nihil proprii habentes, sed incolentes vineas et campos Turcarum, qua sola ratione vivunt. Quarta est circumcirca Vurgoraz, quae habet domus centum circiter. His accedunt domus, quae sunt prope monasterium et sunt circiter centum. Habet ecelesias seu cappellas quatuordecim, ex quibus quatuor sunt erectae a fundamentis opera episcopi, quinque sunt ab antiquitate permanentes et aliae quinque sunt semidirutae. Quartum rnonasterium est Imota , in quo habitant sacerdotes septem, clerici duo, laici duo, iuvenes decem. Habet parocchias quatuor: prima vocatur Podbila, secunda Sovichi, tertia Drinovci, ultima Camen Most; et in omibus his parocchiis sunt domus circiter 400. Habet ecelesias seu cappellas quatuor, quarum tres quasi destructas et unam opera fratrum reaedificatam, quae nuncupatur S. Stephanus . Ultra has parocchias, quas administrant fratres S. Francisci, sunt etiam aliae tres, quas tenent presbyteri in illirico idiomate sacra facientes , quarum prima est Podgora, ubi sunt duae ecclesiae: prima Omnium Sanctorum, secunda S. Teclae; secunda est Zaguozd, in qua est ecclesia S. Mariae constructa annis elapsis; tertia Brehli, in qua sunt ecclesiae duae, videlicet S. Nicolai et S. Stephani, et continent domus circiter 200. His monasteriis accedit quintum et est Rama , quod proprie spectat ad diocesim Dalmensem , quae proprio pastore (ut fertur) caret, in quo sunt sacerdotes decem, clerici quatuor, laicus unus, iuvenes quindecim. Habet parocchias quatuor: duas in Dalma seu Dumno, ubi sunt domus 200, tertia in Liuno, ubi sunt domus circiter 150; quarta in Rama, ubi sunt domus sexaginta. Habet ecelesias duas, unam in Liuno et aliam in Roscho Polye. Quod

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

270

monasterium una cum istis parocchiis administratur ab Episcopo Macchariensi, siquidem ei ob propinquitatem loci ab administratore Bosnae commendatum sit. Ex dictis parocchiis tum praefati sacerdotes, clerici et laici, tum etiam ipsi iuvenes vivunt et saepe persaepius Turcarum furorem adservitibus suis, hospitio videlicet eos suscipientes, repellunt Insuper hanc totam diocesim Macariensem visitavit dictus Episcopus Macariensis anno 1624 et (16)25 in eaque aliquot millia sanctissimo Confir-mationis sacr[ament]o insignivit necnon ordinationes diversis temporibus ha-buit perplures, in quibus non paucos sacerdotes, diaconos, sudbiaconos et alios promovit, qui omnes una cum aliis iam sacerdotibus sunt vitae exemplaris. Vatikanski tajni arhiv, S.C. Concilio, Relationes ad limina, vol. 476, an.1626; S. Kovačić, Najstariji izvještaji o stanju makarske biskupije u Tajnom Varikanskom Arhivu (1626-1658), Split 1975., 32-33; B. Pandžić, Izvještaji makaraske biskupije sačuvani u Tajnom Vatikanskom Arhivu, u: Nova et Vetera, vol. 30 ( 1980), 144-146.

97 (75). Rim, 19. siječnja 1627. Papa Urban VIII. naređuje da hvarski arhiđakon izvadi iz izopćenja župnika sv. Marije u Ravnome te da dubrovački nadbiskup i trebinjski biskup uklone izvješene oglase protiv istoga.

Die 19. Januarii 1627.

In causa confinium inter episcopum Stephanensem ex una et episcopum Marcanensem ex altera partibus, misit adm. R, Fagnanus rescriptum Sanctissimi tenoris, ut sequitur: Die 9. Januarii 1627.

Sanctissimus mandavit parochum sanctae Mariae de Ravno de Popovo absolvi ab archidiacono Pharensi et iniungi archiepiscopo Ragusino, atque episcopo Tribunensi, ut amoveant cedulones contra eum affixos. In cuius rescripti executionem die 23. eiusdem mensis, ut supra scripsi ad archidiaconum Pharensem, ad archiepiscopum Ragusinum, et ad dictum episcopum Stephanensem, ut videre est in Registro literarum huius anni ad dictum diem 23. Januarii. Arhiv Propagande, Acta, vol. 4, f. 175 r.

98 (76). Rim, 8. ožujka 1627. Stefanski biskup odbija da istragu u njegovu sporu s makarskim i mrkanjskim biskupom vodi hvarski arhiđakon, koji je u rodu s makarskim biskupom, i pita može li dopustiti da se njegovi vjernici vjenčavaju s raskolnicima.

22. Episcopo Stephanensi recusante Archidiaconum Pharensem in causa, quam habet cum Episcopis Macariensi et Marcanensi et cum fratribus Bosnensibus, quia dictus Archidiaconus est propinquus Episcopi Macariensis, Sacra Congregatio refutatorias dedit, quia dictus Archidiaconus debet informationes assumere et non iudicare. 23. Eodem Episcopo petente an liceret permittere, vel etiam licentiam concedere, subditis suis ut matrimonia cum schismaticis inire possint, Sacra Congregatio negotium remisit ad S. Officium. Arhiv Propagande, Acta,vol. 4f f. 197 r.- Congr. 72, die 8. Martii 1627, n. 22, 23.

99 (77). Rim, 30. kolovoza 1627. Nakon premještaja fra Alfonza de Requesenz u Barbastro papa Urban VIII., na prijedlog cara Ferdinanda II., imenuje biskupom biskupije „Rosensis” Vincencija Zucconi Mantuanca, prepošta crkve sv. Petra i Pavla Višegradskoga u Pragu, s tim da može i dalje zadržati navedenu prepozituru.

M.D.CXXVII Feria secunda, die 30. Augusti 1627. fuit Consistorium secretum in Palatio Apostolico Quirinali etc, in quo etc. R. mus Dominus Card. Ludovisius1... proposuit Ecclesiam Rosonensem in Dalmatia, vacantem per translationem fratris Alphonsi de Requesens ad ecclesiam Barbastrensem, cui SS.mus Dominus ad nominationem Caesareae Maiestatis2 praefecit D. Vincentium Zucconum Mantuanum, aetatis annorum 54., commendatorium Praepositurae Sancti Benedicti de Podolirone et praepositum Ecclesiae SS. Petri et Pauli Wissegradensis civitatis Pragensis3, cum retentione praepositurarum et aliorum compatibilium. 1

Ludovicus Ludovisi, unuk pape Grgura XV., kard. 1621.-1632. Ferdinand II., car 1619.-1637. 3 Prag, glavni grad Češke. 2

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

274

Na rubu piše originalnom rukom: E. Rosonensis T. 66 2/89 fr. nul. Vatikanski tajni arhiv,: Acta Camerarii, 16, f. 202 v. - Slično: U istom arhivu Arch. Consistoriale, Acta Miscellanea, vol. 27, p. 272.

100 (78). Rim, 5. studenoga 1627. Na molbu franjevaca Bosanske provincije Kongregacija za raširenje vjere daje nekim crkvama privilegij povlaštenoga oltara jedan dan u tjednu prema odredbi mjesnih ordinarija.

Decretum Sacrae Congregationis de Propaganda fide habitae coram Sanctissimo die 5. novembris 1627. Petentibus Fratribus Min. de Observantia provinciae Bosnensis altaria privilegiata in infrascriptis ecclesiis, in partibus infidelium sitis, et cum duobus tantum sacerdotibus, videlicet altare Immaculatae Conceptionis in ecclesia eiusdem tituli in suburbiis Seraglii1 civitatis regni Bosnae, altare S. Michaelis in ecclesia Nativitatis B. V.2, altare B. Rochi in ecclesia S. Crucis3, et altare S. Francisci in ecclesia eiusdem Sancti de Imotta nuncupati dioecesis Macariensis sub cura Fratrum Minorum de Observantia. Altare B. V. de Tugari4 in ecclesia eiusdem vocabuli in provincia Polizzae et altare S. Nicolai episcopi Myrensis in 1

Sarajevo, glavni grad Bosne. „Conventus ... Zaostrog dedicatus Nativitati B. M. V.”, Relatio P. Mariani Pavlovich an. 1623, Acta O. F. M., Ad Claras Aquas 1900, p. 80. Gl. gore br. 83. 3 Crkva i samostan sv. Križa u Živogošću u Dalmaciji. 4 Tugari, selo u Poljicima kod Omiša u Dalmaciji. 2

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

276

ecclesia eiusdem Sancti in villa Ossovitzae5 dioecesis Spalatensis sub cura sacerdotum saecularium. Sacra Congregatio ad relationem 111.mi D. Card. Cornelii censuit, si SS.mo placuerit, oratorum petitioni annuendum esse, cum clausulis dummodo in praefatis ecclesiis sint ad minus duo sacerdotes, et unus dies tantum in hebdomada ab Ordinariis locorum videlicet archiepiscopo Spalatensi in sua Dioecesi, et episcopis Scardonensi et Bosnae admi[f. 333 v.]nistratori et Macariensi in suis invariabiliter determinetur. Arhiv Propagande: Acta,vol. 4, f. 333 r.

5

Ostrvica, župa u omiškom dekanatu.

101 (79). Rim, 5. studenoga 1627. Nakon izvještaja kardinala Cornaroa o raznim molbama bosanskih franjevaca Kongregacija za raširenje vjere:1. ograničuje neke stare povlastice dane bosanskim franjevcima; 2. dopušta u crkvama uz stalne uvjete povlasticu privilegiranih oltara jedan dan u tjednu; 3. podjeljuje potpuni oprost na 8. prosinca crkvi Bezgrješnoga Začeća B. Dj. Marije u Sarajevu; 4. glede dispenze u pogledu opsluživanja Ustanova Reda molitelji se upućuju vrhovnim redovničkim vlastima.

11. Referente eodem 111. mo D. Card. Cornelio1 petitionem Fratrum Bosnensium Ord. Min. de Observ. pro confirmatione suorum antiquorum privilegiorum, Secretarius dixit quod alias referente b. m. Card. S. Susannae ad eandem petitionem Sacra Congregatio negative respondit, tum quia privilegia nimis erant a jure exorbitantia, tum quia maiori ex parte a S. Concilio Tridentino et a Bulla Gregorii XIII (In tanta negotiorum mole) fuerunt revocata et eadem Sacra Congregatio insuper mandavit ut originale Eugenii 4 ab illis exhibitum retineretur, et nova privilegia, quae viderentur magis necessaria et opportuna concederentur, prout factum fuit2. Praeterea Secretarius subiunxit privilegia 1

Federicus Cornelius (Cornaro) Mlečanin, kard. 1626.-1653. Gl. bulu pape Urbana VIII. Cupientes od 23. sept. 1625. J. Jelenić, Izvori za kulturnu povjest bosanskih franjevaca, Sarajevo 1913., str. 6. 2

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

278

illa antiqua esse de falso suspecta, quia confirmantur sub data 1433 a quodam Nicolao Papa, et tamen eo anno legitimus S. R. E. Pontifex erat Eugenius quartus. 12.Referente eodem 111 mo D. Card. Cornelio petitionem fratrum Bosnensium Ord, Min. de Observ. ac aliorum ecclesiasticorum, tam saecularium [f. 310 r.] quam Regularium degentium in locis, in quibus haeresis, schisma et infidelitas grassatur, circa altaria privilegiata cum minori numero sacerdotum illis concedenda, Sacra Congregatio censuit, si Sanctissimo placuerit, altaria privilegiata in praedictis locis concedi posse cum infrascriptis conditionibus: 1°. pro uno die in qualibet hebdomada ab episcopis, seu provincialibus, guardianis, prioribus vel superioribus Regularium invariabiliter determinando. 2°. si in eodem loco fuerint diversarum Religionum regulares, aut etiam sacerdotes saeculares cum regularibus, et omnes altaria privilegiata petierint, alternative concedi posse, ut scilicet in die unius hebdomadae sacerdotes unius Religionis altare privilegiatum habeant, et in die alterius hebdomadae sacerdotes saeculares vel regulares alterius Religionis. 3°. cum clausula dummodo in ea ecclesia pro qua petitur altare privilegiatum adsint ad minus duo sacerdoies. Eodem [f. 310 v.] die Sanctissimus annuit. 13. Referente eodem 111. mo D. Card. Cornelio alias petitiones fratrum Bosnensium Ord. Min. de Observ. Sacra Congregatio decrevit, ut infra: 1°. quoad indulgentiam plenariam pro ecclesia Conceptionis Beatissimae Virginis, existente in civitate vulgo Serraglio nuncupata, in festo eiusdem Sanctissimae Conceptionis, Sacra Congregatio oratorum petitioni annuendum esse censuit, si SS. mo placuerit, ad annos 12. 2°. quoad facultatem consecrandi altaria, calices et patenas

279

Actum 101 (79).

ac benedicendi paramenta, Sacra Congregatio solum facultatem benedicendi paramenta concedendam esse censuit, si SS.mo placuerit. - Eodem die SS.rcus annuit. 3°. Circa dispensationem ne transgrediendo constitutiones Ordinis incurrant peccatum mortale, dummodo servent regulam S. Francisci quantum humana fragilitas patitur, dixit per oratores adeundum esse suum Generalem vel Commissarium Generalem. 4°. Quoad indulgentias annuntiandas fidelibus, qui [f. 311 r.] eorum Missis conventualibus assistunt, censuit hanc petitionem examinandam esse in Congregatione Indulgentiarum. 5°. et postremo, quoad facultatem acquirendi nova loca, non obstante decreto Unica Bonifacii 8. de excessibus Praelatorum in 6°, dixit per oratores, adeundum esse suum Generalem vel Commissarium, ut sententiam suam circa hanc facultatem Sacrae Congregationi significet. Arhiv Propagande: Acta, vol. 4, f. 309 v-311 r. - Congr. 83, die 5. Nov. 1627, n. 11-13.

3

Pisana 1. ožujka 1573., Bullarium Romanum, vol. VIII, Taurini I836. p. 39 ss.

102 (80). Rim, 8. travnja 1628. Kongregacija za raširenje vjere zaključuje da se pitanja ženidbe kotolika s raskolnicima i njihova ponovnoga krštenja, te Turaka koji žele da potajno ispovijedaju kat. vjeru, o čemu je pisao stefanski biskup, upute sv. Oficiju.

Negotia matrimoniorum Catholicorum cum schismaticis, rebaptizationis schismaticorum ad fidem chatolicam venientium et Turcarum eandem fidem occulte profiteri volentium ab Episcopo Stephanensi significata, ad Sanctum Officium fuerunt remissa. Arhiv Propagande, Acta, vol. 6, f. 53 v. - Congr. 90, die 8. Aprilis 1628, n. 27.

103 (81). Rim, 25. rujna 1628. Nakon službenoga izvida hvarskoga arhiđakona, Kongregacija za raširenje vjere zaključuje: 1. da biskupi makarski i trebinjski i dalje vrše duhovnu službu na onom teritoriju nadbiskupije dubrovačke na kojem su je dotada vršili; 2. da bosanski franjevci na istom teritoriju zadrže župe i samostane u kojima su dotada živjeli. Biskupu se stefanskomu dopušta da se može žaliti i svoje pravo dokazivati.

Decretum s. Congregationis de Propaganda Fide die 25, Septembris 1628. coram Sanctissimo. Referente reverendissimo Domino in causa episcopi Stephanensis cum Episcopis Macariensi et Tribuniensi seu Mercanensi et fratribus Ordinis Minorum de Observantia Bosnensibus. Sacra Congregatio censuit episcopos Macariensem et Tribuniensem manutenendos esse in possessione locorum provinciae Ragusinae, in quibus hactenus tanquam eorum Ordinarii diversos actus jurisdictionales aliosque ad curam animarum spectantes exercuerunt, prout in processu per archidiaconum Pharensem judicem delegatum sacrae Congregationis compilato, reservato tamen jure episcopo Stephanensi in petitorio contra dictos episcopos Macariensem et Tribuniensem seu Mercanensem. 2°. Censuit fratres Bosnenses esse manutenendos in possessionibus ecclesiarum et conventuum in quibus nunc degunt in

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

282

provinca Ragusina, reservato similiter jure episcopo Stephanensi praefato in petitorio. Cardinalis Millini Praefectus Franciscus Ingolus Secretarius. Knjižnica franjev. samostana u Dubrovniku, Ms. 416. 267, p. 449. - Prijepis u arhivu franj. Provincije u Mostaru, korespondencija O. fra A. Zubca.

104 (82). Rim, 30. siječnja 1629. Kongregacija za raširenje vjere zaključuje da nadbiskup dubrovački nastoji urediti spor između biskupa trebinjskoga, makarskoga, stefanskoga i bosanskih franjevaca. Biskup stefanski ne smije tražiti od svojih svećenika više nego je običaj u drugim biskupijama.

Referente eodm 111. mo D. Card. Bandino literas archiepiscopi Ragusini1, Sacra Congregatio quoad differentias inter episcopos Tribuniensem, Macariensem, et Stephanensem ac Bosnenses fratres, mandavit replicari eidem archiepiscopo ut studeat eas omnino componere. Quo vero ad molestias, quas Stephanensis suis infert presbyteris per excessivas exactiones, iussit per eundem archiepiscopum commoneri Stephanensem ne ultra debitum aut contra consuetudinem aliorum episcoporum exactionibus clero suo sit molestus. Arhiv Propagande, Acta, vol. 6, f. 207 v. - Congr. diei 30. lan. 1629, n. 3.

1

Thomas Cellesius, dubrov. nadbiskup 1628.-1633. Gl. D. Farlati, Illyricum Sacrum, VI 261.

105 (83). Rim, 27. srpnja 1629. Sjednica posebnoga odbora Kongregacije za raširenje vjere zaključuje da nadbiskup dubrovački riješi spor između makarskoga, trebinjskoga i stefanskoga biskupa: 1. da makarski biskup ne prelazi Neretvu, 2. da se mjesto Ravno i Gradac povjere stefanskomu biskupu kao delegatu Sv. Stolice, dok se točnije ne utvrde granice tih triju biskupija.

Die 27. Julii 1629. fuit Congregatio particularis in palatio 111. mi D. Card. Bandini, cui interfuerunt idem Ill.mus Bandinus et Rev.mus D. Torniell is iudex substitutus Sacrae Congregationis de Propaganda fide. In ea primo relata causa vertente inter Episcopos Macariensem et Tribuniensem ex una, et Episcopum Stephanensem ex altera partibus, praefati 111. mus D. Card. Bandinus et Revmus D. Torniellus censuerunt ad sedandas discordias confinium, quae inter praefatos [f. 308 v.] episcopos non sine praeiudicio animarum exortae sunt, infrascriptas fieri posse provisiones: 1°. Ut episcopus Macariensis in sua iurisdictione exercenda non transgrediatur Naronae flumen, vulgo Narenta nuncupatum, sed loca ultra praefatum flumen constituta episcopo Stephanensi eiusque potestati et iurisdictioni relinquat, curn clausulis tamen sine praeiudicio utriusque ecclesiae Macariensis scilicet et

285

Actum 105 (83).

Stephanensis et per modum provisionis, donec maior confinium earum habeatur certitudo; 2° ut quoad loca Papovo et Grataz nuncupata, aliaque his vicinia, de quibus est controversia inter episcopum Tribuniensem et dictum episcopum Stephanensem expediatur, si Sanctissimo placuerit, Breve, in quo Stephanensi, .episcopo memorata loca commendentur, ita ut in eisdem non ut Ordinarius, sed ut Sedis Apostolicae delegatus potestatem ac iurisdictionem exerceat episcopalem cum duabus similiter clausulis, videlicet ut haec delegatio sit et intelligatur facta sine praeiudicio utriusque ecclesiae Tribuniensis et Stephanensis et per modum provisionis, donec Sacrae Congregationi certius constiterit de veris dioecesis Tribuniensis et Stephanensis confinibus. Arhiv Propagande, Acta, vol. 6, f. 308 r. - Congr. particularis diei 27. Julii 1629.

106 (84). Rim, 6. studenoga 1629. Na molbu stefanskoga biskupa Kongregacija za raširenje vjere povjerava kard. Kaetanu da ponovno ispita spor što ga ima molitelj s biskupima makarskim i trebinjskim te s bosanskim franjevcima, i da o tome izvijesti Kongregaciju.

Instante Episcopo Stephanensi Sacra Congregatio I1l.mum D. Card. Caetanum1 deputavit ut cum vocatis vocandis audiat in causa et causis, quas Orator praefatus habet cum Episcopis Macariensi et Tribunensi, et fratribus Min. de Observantia Bosnae Argentinae, et postea referat. Arhiv Propagande, Acta, vol. 6, f. 356 r. - Congr. 116, die 6. Nov. 1629, n. 42.

1

Aloysius Caetanus, kard. 1623.-1642.

107 (85). Dubrovnik, 10. prosinca 1629. Dubrovački nadbiskup Toma Cellesius Mgru Ingoli, tajniku Kongregacije za raširenje vjere. Da bi se riješio spor izmedju stefanskoga i trebinjskoga biskupa, predlaže da se Popovo i Gradac povjere jednomu svećeniku s posebnim ovlastima Sv. Stolice.

Molto I11. mo e Rev. mo Signore mio osservantissimo. Quando la Sacra Congr. non habbia determinato rimandar qua il vescovo Stefanense nella maniera, come l’ ultimo decreto, e che non habbia fatta altra resolutione di missione, io propongo come a V. S. un modo di provedere con facilità alla quiete, e sussidio quei popoli, che saria far elettione d’ un sacerdote teologo et esemplare, che havesse quelle facultà ample, che la Sacra Congregatione li vuol concedere, e che fusse vicario del vescovo di Tribuno, hoggi detto Marcana, quale potria servire per visitatore di tutta la regione, nè è necessario sia vescovo perché Marcana con la visita della diocese ogni due anni può supplire, et non ha dubbio, che Tribuno ha havuto jurisditione sopra Popovo e Gradaz, ma per la depressione de Turchi, non è stato facile l’ adito, et per le molte missioni apostoliche s’ hanno confuse le jurisditioni et anco perché questo vescovado di Marcana e Tribuno è stato alcuni anni vacante, e quando c’

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

288

era vescovo era impedito dalle lunghe infirmità, e così è il vero, però quando piaccia questo partito a V. S. lo proponga, se non, resti in se, et occorrendo anco di qua si troveria un prete a proposito, et in ogni necessità quando il vescovo di Marcana pro tempore fusse impedito, potria l’ arcivescovo servirsi d’ altro suffraganeo per mandarcelo. V. S. sappia che le bolle del presente vescovo Stefanense sono spedite per obitum dell’arcivescovo d’ Antivari1, qual era visitatore Apostolico, e non vescovo Stefanense, che questo titolo non è stato nel regno di Bosna ma in Soffia2. Ch’ è quanto m’occorre con la presente, e atfettuosamente le bacio le mani, Di Ragusa, li X. di decembre 1629. Affezionatissimo servo Tommaso arcivescovo di Ragusa, m. pr. Ho scritto altra mia in risposta di più sue. [A] Mons. Ingoli. Arhiv Propagande,. SOCG, vol. 148, f. 184 r.

1

Fra Toma Orsini (Medvjedović), franjevac iz Ravna u Popovu polju, barski nadbiskup 1599.-1607. Gl. D. Farlati, Illyricum Sacrum, vol. VII, 107-109. 2 Danas glavni grad Bugarske. - Episcopatus Stephanensis niti se nalazio u Hercegovini, kako je tvrdio biskup Andrijaš, niti u Bugarskoj, kako tvrdi dubrov. nadbiskup Cellesius, nego u Albaniji, i to u crkvenoj pokrajini dračkoj južno od Drača. Gl. D. Farlati, Illyricum Sacrum, vol. VII, 402 s.; C. Eubel. Hierarchia catholica, I2 463, III2 304.

108 (86). Rim, 19. prosinca 1629. Nakon izvještaja kardinala Kaetana Kongregacija za raširenje vjere zaključuje da se stefanski biskup Andrijaš, koji je postao nesposoban za biskupsku službu zbog teške podagre, zadrži u kojemu samostanu u Rimu, gdje će ga Sv. Stolica izdržavati do njegove smrti, a da se uprava stefanske biskupije povjeri makarskom i trebinjskom biskupu dok se granice tih biskupija bolje ne utvrde.

Referente eodem I11. mo D. Card. Caetano causam vertentem inter episcopos Stephanen., Macarien. et Tribunien. super confinibus eorum dioecesum, Sacra Congregatio considerans Episcopi Stephanen. impotentiam ad munia episcopalia obeunda ob gravem podagrae infirmitatem, quae illum fere immobilem redidita, censuit, si Sanctissimo placuerit, eundem episcopum esse in aliquo suae Religionis conventu collocandum ibique per Sedem Apostolicam, cum layco ad eius servitium deputando6, alendum donec vixerit, et ne catholici episcopatus Stephanen,, qui sunt in magno numero, in spiritualibus patiantur, committendam esse eorum administrationem episcopis Macarien. et Tribunien., iuxta divisionem inter [f. 377 r.] eos factarn ante dicti episcopi Stephanen. translationem ab episcopatu Scutarensi, salvis tamen praedictarum trium ecclesiarum iuribus circa confinia suis loco et tempore melius verificanda.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

290

Arhiv Propagande,: Acta,vol. 6, f, 376 v. - Congr. die 19. Sept. 1629. n. 17. a Prvotno napisano: redit. – b cum layco \\ deputando napisano drugom rukom iznad retka.

109 (87). Rim, 1. veljače 1630. Papa Urban VIII. odobrava zaključak Kongregacije za raširenje vjere od 19. prosinca 1629. o sporu između stefanskoga te makarskoga i trebinjskoga biskupa izuzevši odredbu da stefanskoga biskupa izdržava Apostolska riznica.

Referente eodem Ill.mo D. Card. Caetano decretum in praecedenti Congregatione [f. 16 r.] editum in causa vertente inter Episcopum Stephanensem ex una et Episcopos Macariensem et Tribunensem ex altera partibus: Sanctissimus illud probavit excepto articulo in quo de provisione pro sustentatione dicti Episcopi Stephanensis a Camera Apostolica facienda agitur. Arhiv Propagande, Acta, vol. 7, f. l5v. - Congr. 119. coram Sanctissimo die 1. Febr. 1630, n. 39.

110 (88). Rim, 12. lipnja 1630. Fra Bartul Kačić, makarski biskup, i fra Dominik Andrijaš, stefanski biskup, mole Kongregaciju za raširenje vjere da potvrdi između njih sklopljeni ugovor po kojem bi rijeka Neretva imala biti trajna granica između njihovih biskupija.

Vertendo lite tra noi vescovi infrascritti, Macariense et Stefanense, nelle parti dell’ Illirico sotto la tirannide del Turco, sopra li confini delli nostri vescovati nella Sacra Congregatione di Propaganda fide in Roma, doppo essersi venuto in detta lite a diversi atti, finalmente considerando che questa lite cedeva pregiuditio delle anime alla cura nostra commesse et si correva pericolo di gran scandalo tra li catholici di detti vescovati, cercando ciascuni di essi di tenere et aiutare la parte del proprio Prelato; dagli scandali poi potevano succedere molti et intollerabili aggravii, vanie et oppressione da Turchi, di comune consenso et accordo siamo convenuti insieme che il fiume Narona, alias Narrenta overo Neretva sia il perpetuo confine di sudetti nostri vescovati di maniera, che li popoli catholici dalla parte di Ponente a detto fiume siano sotto la cura et governo del vescovo Macariense et gli altri, che sono dalla parte di Levante a sudetto fiume, siano sotto la cura et governo del vescovo Stefanense alias Naronense; et perché questo accordo habbia vigore et forza, et si habbia

293

Actum 110 (88).

da osservare non solo da noi vescovi infrascritti, ma ancora in perpetuo dalli nostri successori in detti vescovati, preghiamo la S. Congregatione de Propaganda fide, che con suo decreto confermi il presente accordo, et per maggior cautela si degni supplicar Nostro Signore che con la sua autorità apostolica lo confermi, acciò inviolabilmente si habbia da noi e da nostri successori in detti vescovati da osservare con ogni puntalità. Dato in Roma. li 12 Giuno 1630. Io Bartolomeo Cacich, vescovo Macariense, affermo et prometto quanto sopra. Io fra Domenico Andreassi, vescovo Stefaniense, conferma quanto sopra. Arhiv Propagande, SOCG, vol. 148, f. 216 r. P. E. Fermendžin, Acta Bosnae n, 1285, p. 397.

111 (89). Rim, 15. lipnja 1630. Kongregacija za raširenje vjere odobrava ugovor sklopljen između stefanskoga i makarskog biskupa i određuje da se novi pravni dokazi stefanskoga biskupa pošalju dubrovačkom nadbiskupu, da ih taj pokaže trebinjskom biskupu i s odgovorom pošalje natrag.

Referente eodem Em.mo D. Card. Caetano iterum causam episcoporum Stephanensis, Macariensis et Tribuniensis, et concordiam1 inter Stephanensem et Macariensem, ut videlicet Orotius flumen vulgo Narenta esset terminus,... . a finis suarum dioecesum, et similiter nova iura ex [f. 77 v.] praedicti episcopi Stephanensis in quibus probatur archiepiscopum Antibarensem et episcopos Stagnenses2 multoties habuisse curam locorum Popovo, Gradatz et Zazabiae, quae contravertuntur ab episcopo Tribuniensi et similiter in eisdem locis fuisse antiquitus episcopatum Zaculmiensem3 diversum a Tribuniensi. Sacra Congregatio: Primo censuit concordiam praedictam esse confirmandam.

1

Gl. prednji dokumenat. Ston na otoku Pelješcu. 3 Zahumska biskupija istovjetna sa Stonskom. Gl. D. Farlati, Illyricum Sacrum, vol. IV 322 ss. 2

295

Actum 111 (89).

2°. mandavit iura praedicta transmitti ad Archiepiscopum Ragusinum ut illa ostendat Tribuniensi episcopo eademque cum eius responsione Romam remittat. Arhiv Propagande,: Acta, vol. 7, f. 77 r j v. - Congr. 124. diei 15. Junii 1630, n. 17. a Jedna riječ nečitljiva.

112 (90). Rim, 9. srpnja 1630. Kongregacija za raširenje vjere rješava razne podneske makarskoga biskupa Kačića i skradinskoga Ivkovića.

Referente Em.mo D. Card. Caetano petitiones episcoporum Macarien. et Scardonen., Sacra Congregatio: Ad primam de scriptura remissa a Sacra Congregatione Concilii dixit, quoad provisionem utensilium ecclesiarum pro ecclesiis parochialibus, Congregationem non habere tot redditus ut possit omnium ecclesiarum in partibus infidelium constitutarum necessitatibus subvenire; quoad instructionem fratrum, qui ministrant in [fol. 96 r.] parochiis, Sacra Congregatio dixit iam superioribus Minorum de Observantia mandatum esse ut fratrum Bosnensium, qui ad studia Italiae mittuntur, specialem habeant curam eosque commendent Guardianis, et lectoribus ut in disciplina regulari et in litteris proficere possint; et tandem quoad casum mulierum christianarum, quarum mariti transierunt ad mahumetismum, an illis ministrari sacramenta possint, Sacra Congregatio mandavit casum praedictum examinari in Sancto Officio. Ad 2.am de usu veterum oleorum et chrismatis saltem pro uno anno, Sanctissimus gratiam concessit casu quo magna intercedat difficultas habendi nova olea et novum chrisma.

297

Actum 112 (90).

Ad 3.am de Brevi poenali continente prohibitionem faciendam Provincialibus et Guardianis Minorum de Observantia ne fratres suos sine dictorum episcoporum approbatione parochiis praeficiant, neve illos ab eis, inconsultis praedictis episcopis, amoveant, Sacra Congregatio censuit admonendos esse praedictos Provinciales et Guardianos de Sac. Conc. Trident. et Constitutionis Gregorii XV. de exemptis dispositione [fol. 96 v.] deque eorum obligatione ad idem Concilium, et constitutionem servandam. Ad 4.am de non quaerendis eleemosinis ultra districtum singulis parochiis assignatum sine praefatorum episcoporum licentia, Sacra Congregatio respondit ad servandam pacem et sustentandos fratres parochos ita esse faciendum. Ad 5am de restringendis facultatibus fratribus Bosnae concessis ad eos tantum religiosos qui ab episcopis praedictis fuerunt approbati, Sacra Congregatio censuit scribendum esse ad Provincialem iuxta petita. Ad 6.am episcopi Scardonensis tantum ut possit uti duorum fratrum opera in administratione et gubernio ecclesiarum ei creditarum, Sacra Congregatio affirmative respondit cum episcopus praedictus clerum saecularem non habeat, ex quo possit adiutores accipere. Ad 7.am petitionem episcoporum praedictorum circa facultates quae solent concedi episcopis in partibus infidelium, Sacra Congregatio censuit facultates petitas esse oratoribusa concedendas. Eodem die Sanctissimus ad secundam et postremam petitionem annuit, reliquae fuerunt expeditae in Congregatione Cardinalium praecedenti. Arhiv Propagande, Acta, vol. 7, f. 96 r -. Congr. 9. Julii 1630. n. 12. a Prvotno napisano: omnibus i nad tim popravljeno drugom rukom: oratoribus.

113 (91). Rim, 5. rujna 1630. Nakon izvještaja kard. Kaetana Kongregacija za raširenje vjere odustaje od potvrde ugovora između makarskoga i stefanskoga biskupa glede granica njihovih biskupija.

Referente rursus Em.mo D. Card. Caetano concordiam 1 initam super confinibus inter episcopos Macariensem et Stephanensem, et eorundem instantiam ut illa confirmaretur a S. Domino Nostro, Sacra Congr. advertens quod per huiusmodi concordiam asseritur ina Provincia [f. 121 r.] Ragusina existere episcopatum Stephanensem qualem negat episcopus Tribuniensis, et quod si ad favorem Tribuniensis causa decideretur, concordia praedicta esset nulla et observari non posset, censuit supersedendumb esse a confirmatione petita, donec causa eiusdem episcopi Stephanensis cum Tribuniensi terminetur. Arhiv Propagande, Acta, vol. 7, f. 120 v. - 121 r. .- Congr. 128., 5. Sept. 1630, n. 16. a Prvotno bilo napisano: a, poslije iznad retka: in. b Prvotno: suspendendum, iznad retka popravljeno: supersedendum..

1

Gl. dokum. br. 110 (88).

114 (92). Rim. 5. rujna 1630. Kongregacija za raširenje vjere zaključuje da se rješenje spora između trebinjskoga i stefanskoga biskupa odgodi dok trebinjski biskup osobno ne dođe u Rim.

Referente eodem Em.mo D. Card. Caetano litteras Archiepiscopi Ragusini de controversia inter episcopum Tribuniensem et Stephanensem, Sacra Congregatio censuit expectandum esse episcopum Tribuniensem, qui propediem venturus est ad limina, ut controversia praefata auditis partibus in Curia praesentibus, facilius, et rectius vel componi, vel diffinire possit. Arhiv Propagande, Acta, vol. 7, f. 121 v. - Congr. 128 die 5. Sept. 1630, n. 19.

115 (93). God. 1630. Fra Bartul Kačić-Žarković, biskup makarski i upravitelj biskupije duvanjske, opisuje Kongregaciji za raširenje vjere župe u svojoj biskupiji, poimence u današnjoj Hercegovini.

Ecclesia Macariensis est sub dominio Turcarum in partibus Dalmatiae, et Archiducatu S. Sabae .. . Dioecesis haec quatuor monasteria Fratrum S. Francisci Minorum de observantia complectitur. Primum est S. Mariae de Macarsca... Secundum monasterium est S. Crucis1, in quo degunt Fratres 13. et juvenes octo. Habet parochias tres. Prima est Blato2, secunda Brochno3, quae continent domus circiter 300, tertia est Primorye4 (inferior vel superior) habens domos 60 circiter. Habet ecclesias quatuor, unam a Fratribus erectam, et tres ab antiquitate usque manentes. Tertium monasterium est Zaostrogh5, in quo sunt Fratres Sacerdotes decem, clerici sex, laici duo, juvenes et famuli 14. 1

Sv. Križ u Živogošću, srez makarski u Dalmaciji. Predjel južno od Mostarskoga blata, 15 km od Mostara. 3 Broćno,kod Mostara. Gl. gore dokum. 34, bilj. 34. 4 Mjesta oko Živogošća uz morsku obalu. 5 Zaostrog, kod Makarske u Dalmaciji. 2

301

Actum 115 (93).

Habet parochias quatuor. Prima est Čitluk6, in qua sunt domus ferme centum; secunda Zatzerye7, in qua sunt domus 120.; tertia Lyubuski8, in qua sunt pariter domus 120. quae videlicet habent suos proprios reditus; sunt enim et aliae plurimae, quae sunt totaliter subjectae Turcis, hoc est nihil proprii habentes, sed incolentes vineas et campos Turcarum, quo modo etiam vivunt; quarta est circumcirca Vergoracz9, quae habet domus centum circiter. His accedunt domus, quae sunt prope monasterium; et sunt circiter centum. Habet ecclesias seu capellas 14, ex quibus quatuor erectae sunt a fundamentis opera Episcopi, aliarum autem quaedam manent, quaedam vero ob antiquitatem sunt semidirutae. Quartum autem monasterium est Imota10, in quo habitant Sacerdotes septem, clerici duo, laici duo, juvenes 10. Habet parochias quatuor; prima vocatur Podbilia11, secunda Sovichi12, tertia Drinouzi13, ultima Camenmost14; et in his omnibus parochiis sunt domus circiter 400. Habet ecclesias seu capellas 4, quarum tres quasi destructas et unam Fratrum opera reaedificatam, quae nuncupatur S. Stephanus15.... 6

Današnja Gabela, kod Stoca u Hercegovini. Krivo, mjesto Zajezerje. „Parochia Zajezerska” (Relatio P. M. Pavlovichi an. 1623, Acta O. F. M. a n. 1900, p. 80.) nalazila se između vrgorskoga Jezera i Rastoka u Hercegovini; zvala se i Međujezero. Gl. Gore dokum. 53 (34), bilj. 20. 8 Ljubuški u Hercegovini. 9 Vrgorac u Dalmaciji. 10 Imotski u Dalmaciji. 11 Podbile u župi Vir, na međi Dalmacije, kod Duvna. 12 Sovići, kod Ljubuškog u Hercegovini. 13 Drinovci, kod Ljubuškog. 14 Kameni Most, kod Imotskog u Dalmaciji. 15 Crkva sv. Stjepana u Gorici, kod Ljubuškog u Hercegovini. 7

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

302

Quintum monasterium est Ramma16, quod proprie spectat ad dioecesim Dalmensem, quae dioecesis, ut fertur, suo pastore caret. Habet Sacerdotes decem, clericos 4, laicum unum, juvenes 15. Habet parochias quatuor, quarum duae sunt in Dalma17, et continent domus 200, tertia in Liuno18, ubi sunt domus circiter 150, quarta in Ramma habens domus 60. Habet ecclesias 2. unam in Liuno et aliam in Roscopolie19. Et hoc monasterium pariter cum parochiis administratur ab episcopo Macariensi, siquidem ei ob propinquitatem ab administratore Bosnae commendatum sit. Titulus Episcopi Stephanensis20 noviter promoti desumptus est ab ecclesia S. Stephani di Čitluk, quae ecclesia seu capella solo aequata fuit circa annum 1540. a Turcis et iterum cura Episcopi Macariensis et Fratrum erecta est anno 1614. In quo loco antiquitus tres solum domus fuere, nunc autem ob concursum illarum partium populorum, et causa ecclesiae noviter erectae, sunt 60 circiter: juxta hanc ecclesiam est arx Turcarum, in qua resident aliquot Turcae. Quem locum, scilicet Čitluk, nunquam fuisse civitatem colligitur tum ex historiis illarum regionum, tum ex traditione. Item Mostar est locus ab ipsis Turcis constructus, in quo vix decem domus Christianorum reperiuntur et id solum causa mercaturae; quamvis olim fuerit in dicto loco unum monasterium Fratrum Min. de observantia. Omnia hactenus dicta loca sunt intra flumina Narentam et Ramam. Item dioecesis haec Macariensis in longitudine est unius diei itineris cum dimidio, latitudinis vero unius incirca. 16

Rama, kod Prozora u Bosni. Duvanjsko polje kod Duvna (Tomislavgrad) u Hercegovini. 18 Livno, mjesto u zapadnoj Bosni. 19 Roško Polje, kod Duvna u Hercegovini. 20 Fra Dominik Andrijaš, biskup skadarski, g. 1625. premješten za biskupa stefanskoga ili mostarskoga. Vidi gore dokum. 84 (63), 87 (66), 91 (70). 17

303

Actum 115 (93).

Itaque in dioecesi Macariensi sunt hae arces Turcarum: Vergoracz, Lyubuski, Mostar, Imota, Čitluk, Conyz21, quae quasi omnia loca cum suis parochiis suae dioecesis esse novus iste Episcopus affirmat, imo et dioecesim Dalmensem sui esse juris contendit. Ex alia parte Narentae quaenam loca sint, quive Episcopatus vacantes, et his similia, consulatur Archiepiscopus Ragusinus.... Arhiv Propagande. D. Farlati, Illyricum sacrum, vol., IV, p. 195. s.

21

Konjic, mjesto u Hercegovini.

116 (94). Rim, 2. veljače 1631. Kongregacija za raširenje vjere nalaže da spor biskupa stefanskoga s makarskim i trebinjskim ispita posebna komisija i o tome podnese izvješće.

Referente Em.mo D. Card. Caetano instantiam episcopi Stephanensis in causa, quam habet cum episcopis Macariensi et Tribuniensi super confinibus suae dioecesis cum praedictorum episcoporum dioecesibus, Sac. Congregatio causam praedictam eidem Em.mo D. Card. Caetano comisit examinandam cum R.mo Torniello et Secretario suisque loco et tempore referendam. Arhiv Propagande,: Acta, vol. 7, f. 8 r. - Ad Congr. 134, die 2. Febr. 1631, n. 10.

117 (95). Velika, 8. ožujka 1631. Na upit Kongregacije za raširenje vjere odgovara skradinski biskup Ivković da su dekreti Tridentinskoga sabora o ženidbi proglašeni i gregorijanski kalendar uveden u Bosni ima više od 40 godina.

[f. 152 r.] Articuli circa publicationem Sac. Concilii Tridentini in Bosna et partibus Ungariae sub Turcis, et circa matrimonia super quibus Sacra Congregatio de Propaganda Fide informationem petit. Primo. An publicatum sit Concilium praedictum in Bosna et in partibus Ungariae sub Turcis, et praesertim in materia matrimonii. Risposta al primo: Chiaro è ch’ il Sacro Concilio di Trento è stato publicato per tutto il Regno di Bosna, dovunque habitano i Christiani, sono scorsi più di 40 anni, et tutto ciò si predicha quasi singulis diebus, non solo in materia di Sacramento del matrimonio, m’ anco in materia d’ altri Sacramenti della Chiesa. Et per Iddio gratia, non v’ è alcuno de Christiani che contradicesse. 2° An sit publicatum in singulis parochiis iuxta praescriptum eiusdem Concilii in eadem materia matrimonii.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

306

Risposta al 2°. Non s’ ne trovi pur una parochia, per minima ch’ ella si sia, et dentro quella una la più minima casucula, nel tutto Regno di Bosna, qual non habbi accettato il sopradetto Sacro Concilio per sino si stende la mia iurisditione. 3° In quibus parochiis sit publicatum et in quibus non. Risposta al 3°. Già habbiamo detto, ch’ è publicato in ogni parochia. 4° Quibus modis nunc in illis locis celebrentur matrimonia, et quibus praesentibus vel assistentibus. Risposta al 4°. Primo si publicha, cioè in alcuni luoghi, ubi commode potest fieri, et in alcuni no, per oviar il pericolo qual può intravenire, di non perder quella anima christiana, si com’ è intravenuto sepissime in molte parochie della Iurisditione nostra; di poi si celebra presente il parocho et li testimonii, secondo si contiene nel Ritual Romano. 5° An matrirnonia notentur in libro peculiari a parochis iuxta Rituale Romanum. Risposta al 5°. II libro peculiare si tiene in alcuni puochi luoghi et in altri no, perché non è modo n’ ordine di poter lo tenere, et particolarmente nelle parochie, et più volte habbiamo tentato di tenerlo, ma non è stato possibile di poterlo tenere, essendo disperse le case delle parochie hinc inde, una giornata e più ove una, ove dua, ove cinque, et ove dieci per le valate, per li monti et per li boschi, et quello ch’è peggio mescolate con le case dell’ infedeli, sì de Turchi come delli Scismaticir alle quali mai può andar il parocho che non incorre qualche pericolo, et tal volta sì grande che tutta la [f. 152 v.] parochia a da far che a poterlo rimediar, et tutte le volte ch’il parocho vuol andar alle dette case per amministrar i Santissimi Sacramenti a chi fa di bisogno, bisogna che porti seco l’altar portatile con tutte le cose necessarie per il Sacrificio della Messa et per li altri Sacramenti

307

Actum 117 (95).

temendo sempre che non gli sia tolto ogni cosa, si come è stato occorso più volte et occorre giornalmente. 6° An matrirnonia celebrentur iuxta dictum Rituale. Risposta al 6°. Ogni parocho tiene il Ritual Romano et aministra iuxta praescriptum illius et non altrimente. 7° Quaenam sint causae quare Sacrum Concilium in eadem materia matrimoniorum non possit in illis partibus observari. Risposta al 7°. Quello che non si osserva, in materia di questo Sacramento del matrimonio, la causa è il Tirano. Perché chi non vuol viver christianamente, ma si vuol rumper il collo, può far facilmente perché niuno gli può impedir, perch’ si aiuta col braccio di Turchi, nè meno noi lo potiamo astringer in causa fatta, perché la nostra auttorita non s’ estende a tanto in queste parti. 8° An matrimonia contracta in eisdem partibus disolvantur sine iudicio Ecclesiae, tam quoad thorum quam quoad vinculum, et si id fiat, quibus modis huiusmodi inconvenientibus possit provideri. Risposta al 8°. Ne Regno di Bosna non se ne trovino d’ inconvenienti si fatti, per Iddio gratia, ma si ben in quella puoeha parte delli confini d’ Ungaria, soggetta alla lurisditione nostra, ove se n’ trovi qualch’ uno rumpicollo, qual (oblitus salutis suae propriae) lascia una et prende un’ altra, et similmente lei, et quoad thorum, et quoad vinculum, e noi nulla potiamo rimediar a questo, se non lo privamo di tutti i Sacramenti della Chiesa, et anco tutti quelli i quali sono stati complici in questo fatto con esso lui, per sin a tanto che non s’ avedde del suo errore e non ritorni a riconciliarsi con la Chiesa, prometendo di far condegna penitenza e guardarsi per l’ avenire di simil errore, e non si può rimediar in altro modo se non prender il Paese e consegnarlo a colui di chi era prima etc.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

308

[f. 153 r.] Circa poi le parti d’ Ungaria, noi non sapiamo altro per non esser il paese soggetto alla lurisditione nostra, meglio potiate esser informati da quelli Religiosi, i quali habitano colà. Quanto poi al Calendario Gregoriano è stato accettato nel Regno di Bosna più di 40 anni sono, et anco da molti in quelle puoche parti alli confini d’ Ungaria, sogetta alla lurisditione nostra, eccetto d’ alcune puoche parochie, i huomini delle quali sono stati scongiurati da loro progenitori passati a non prender mai altra legge, fuor di quella nella quale al presente si trovino, e questo perché sono stati molte volte gabbati in materia della fede da tante heresiarche, come da Martino Luttero, Gabbino, Calvino et altri. Ma speriamo nel Signore ch’ ancor questi fra puochi anni riduremo a perfetto fine et obedienza. A tergo ( f. 153v) manu Secretarii S. Congr. de Prop. Fide: Risposta agl’ Articoli circa il Decreto di Matrimonio di Concilio Trid. die 29. Julii 1631 Congr. 145. Arhiv Propagande, SOCG, vol. 73, f. 152 r. - 153 r.

118 (96). Rim, 18. ožujka 1631. Posebna komisija Kongregacije za raširenje vjere nakon saslušanja stranaka zaključuje da trebinjski biskup i dalje zadrži Popovo, Gradac i Zažablje, o kojima je uglavnom bio spor s biskupom stefanskim, te da se u dekretu o toj stvari naloži trebinjskim biskupima da barem pola godine rezidiraju u navedenim mjestima.

Die 18 Martii 1631... Fuit Congregatio particularis in palatio Em.mi D. Card. Caetani cum interventu Eminentiae Suae et Revmi D. Tornielli judicis [f. 34 v.] substituti Sacrae Congregationis de Propaganda Fide super causam episcopi Stephanensis cum episcopo Marcanensi seu Tribuniensi, in qua relato compendio omnium scripturarum ab utraque parte productarum et audito bis eodem episcopo Tribuniensi ac semel procuratore episcopi Stephanensis, Congregatio censuit episcopum Tribunien. manutenendum esse in possessione locorum Popovo, Gradaz et Sasabiae, de quibus potissimum controversia erat, salvo iure episcopi Stephanensis in petitorio, iuxta Decretum alias in dicta Congregatione de Propaganda Fide editum die 25. septembris 1628 coram Sanctissimo, et quia ex eisdem scripturis constitit in praefatis locis plures esse familias catholicorum pluresque alias ad schisma transiisse ob negligentiam episcoporum Tribuniensium, Congregatio censuit Decreto de manutenendo addiiciendum

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

310

esse praeceptum ut modernus episcopus Tribuniensis eiusque successores saltem sex menses cuiuslibet anni in praefatis locis residere debeant ac teneantur. Vide tamen Decretum in Congregatione generali habita die 27 martii huius anni editum. Arhiv Propagande, Acta, vol. 7, f. 34. - Congr. part. die 18. Martii 1631., n. 48.

119 (97). Rim, 27. ožujka 1631. Kongregacija za raširenje vjere potvrđuje u prednjem broju spomenuti zaključak posebne komisije, s tim da dekret od 25. IX. 1628. u korist makarskoga biskupa i bosanskih franjevaca ostane i nadalje na snazi.

Referente Em.mo D. Card. Caetano causam episcopi Stephanensis cum episcopo Marcanensi seu Tribuniensi Sacra Congregatio censuit episcopum Marcanen. seu Tribunien. manutenendum esse in possesione exercendi pontificalia, et episcopalem iurisdictionem in locis Popovo, et Gradaz nuncupatis, de quibus cum dicto episcopo Stephanensi habebat controversiam, salvo tamen iure eidem episcopo Stephanensi in petitorio [f. 37 r.] firmoque remanente Decreto die 25 septembris 1628 edito ad favorem episcopi Macariensis, et fratrum Bosnensium, et contra praedictum episcopum Stephanensem, quoad alia loca, de quibus inter eos controvertebatur. Arhiv Propagande, Acta, vol. 7, f. 36 v. - Congr. 131, 27. Martii 1631., n. 10.

120 (98). Rim, 22. travnja 1631. Kongregacija za raširenje vjere podjeljuje trebinjskom biskupu 30 škuda za putni trošak u Rim, kamo je bio pozvan zbog spora sa stefanskim biskupom.

Referente eodem Eminentissimo D. Card. Caetano, Sacr. Congr. Rv.mo D. Chrisostomo Episcopo Marcanensi et Tribunensi scuta 30 decrevit pro subsidio viatici, quia fuit vocatus pro expeditione causae quam habuit cum Episcopo Stephanensi. Arhiv Propagande, Acta, vol. 7, f. 46 r. - Congr.. 139, die 22. Aprilis 1631., n. 11.

121 (99). Rim, 7. svibnja 1631. Dekret Kongregacije za raširenje vjere kojim trebinjskom biskupu dosuđuje Popovo i Gradac i nalaže sadašnjemu i budućim biskupima da češće osobno posjete spomenuta mjesta, u kojima su mnogi otpali od katoličke vjere ili prešli na raskol zbog manjka ili nemara crkvenih upravitelja.

Referente eodem Em.mo D, Card. Caetano decretum circa residentiam episcopi Marcanensis, Sacra Congr. ex eo deleri iussit verba, in eisque diuturniorem quam hactenus moram trahant, et emendari ut sequitur: Ex relatione causae episcoporum Stephanensis et Marcanensis, audito ab Em.mis Patribus Sac. Congr. de Propaganda Fide statum locorum Popovo et Gradatz quoad religionem et cognito quod vel ob defectum proprii episcopi vel ob incuriam administratorum ad partes Ragusinae Provinciae sub [f. 61 v.J Turcarum tyrannide constitutas a Sede Apostolica destinatorum plurimi catholici ad infidelitatem vel schisma transiere, ne catholici qui remanserunt in eumdem (quod absit) errorem dilabantur, eadem Sac. Congr. precipiendum esse eensuit, prout praesenti decreto districte praecipit R. P. f. Chrisostomo1, mo1

Chrysostomus de Antiquis (Antica), O. S. B., trebinjski biskup 1615.-1647. Gl. D. Farlati, Illyricum Sacrum, VI 309-314.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

314

derno episcopo Marcanensi et Tribuniensi eiusque in episcopatu Marcanensi et Tribuniensi successoribus ut praefata loca frequentius personaliter et non per interpositam personam visitent, alioquin sciant se esse in districto Dei iudicio et S. Domini Nostri eiusque successoribus Romanis Pontificibus rationem redituros. Non obstantibus, etc. Arhiv Propagande, Acta, vol. 7, f. 61 rv. - Congr. 140 coram Sanctissimo, 7. Maii 1631., n. 20.

122 (100). Rim, 29. srpnja 1631. Kongregacija za raširenje vjere odlučuje pisati skradinskom biskupu da one bračne parove u Bosni koji su se svojevoljno rastavili i sklopili drugi brak prisili da se vrate u prvi brak.

Referente eodem Em.mo D. Card. Caetano quae episcopus Scardonensis1 scripsit de publicatione et observatione Sac. Conc. Tridentini et Kalendarii Gregoriani in Bosna, et denique de primo matrimonio a quibusdam coniugibus propria auctoritate dissoluto et 2° ab [f. 103. r] utroque contracto2, Sacra Congregatio mandavit ad praefatum episcopum scribi ut praedictos coniuges ad primum matrimonium redire compellat, prout melius poterit. Arhiv Propagande, Acta, vol. 7, f. 102 v. - Congr. 144 die 29. Julii 1631., n. 18.

1 2

Fra Toma Ivković, skradinski biskup 1625.-1633. Gl. gore dokum. 117 ( 95).

123 (101). Rim, 25. studenoga 1631. Nakon izvješća kard. Kaetana, Kongregacija za raširenje vjere upućuje sv. Oficiju četiri sumnje makarskoga biskupa fra B. Kačića, u kojima je pitao kako se ima postupati s kršćanima koji Turcima čine štetu ili pod vodstvom Turaka prodiru u kršćanske zemlje i tamo zarobljene kršćane prodaju Turcima u roblje.

Referente eodem Em.mo D. Card. Caetano 4.or dubia ab episcopo Macariensi1 proposita circa fratres Bosnenses et christianos in Bosna degentes, videlicet: 1°. quaeritur an liceat christiano in partibus Turcarum habitanti damnum inferre in bonis Turcae calumniatoris, v. g. segetes illius vel domum incendendo, ut hoc modo in posterum coerceatur ab huiusmodi calumniis apud iudices turcas proponendis, propter quas hi christiani innocentes saepe mulctas solvunt seu pecuniarum summas. 2°. Quaeritur an Superiores Fratrum Minorum S. Francisci de observantia in partibus Turcarum uti possint brachio seculari Turcarum [fol. 145 r.] ad compellendos tantum suos Religiosos ut ad monasteria revertantur, parum obedientes, qui extra monasteria in parochiis degunt ibique curam animarum exercent, ut in monasterio a suo Superiore puniantur. 1

Fra Bartul Kačić, biskup makarski 1615.-1645.

317

Actum 123 (101).

3°. Quaeritur an confessarii tolerare possint christianos subditos Turcarum, qui militant in Turcarum praesidiis quique stantibus induciis inter Turcam et finitimos Principes christianos, v. g. Regem Hungariae, Archiducem Austriae et Rempublicam Venetam etc. cum suo duce et domino Turca discurunt in regiones finitimas dictorum Principum christianorum et bona christianorum ibi depredant, pueros et mulieres captivas deducunt in regionem suam Turcae subiectam, eos et eas Turcis vendunt, idque dicunt se facere compensationis causa, quia etiam christiani subditi dictorum finitimorum Principum saepe invadunt regionem dictam Turcarum et ibi similes depredationes agunt, et 4°. an istis sit deneganda absolutio sacramentalis, non obstante gravi damno confessariis imminente, si eam absolutionem denegent supradictis militibus, quandoquidem ii alioqui adituri sunt praefectum Turcam et querelam delaturi contra sacerdotes quod eos noluerint absolvere, eo quod in tali facinore suo superiori Turca obsequuti sint; unde praefectus Turcarum [f. 145 v ] eos sacerdotes aut expulsurus sit, aut occisurus, aut aliter male mulctabit. Sacra Congregatio mandavit supradicta dubia ad S. Officium transmitti, ut a qualificatoribus examinentur. Arhiv Propagande, Acta, vol. 7, f. 144 v. - 145v. - Congr. 25. Nov. 1631., n. 25.

124 (102). Zaostrog, oko god. 1631. Fra Bartul Kačić-Žarković, makarski biskup, opisuje svoj susret u Beču g. 1617. s fra Alfonzom, duvanjskim biskupom.

Na ч x u з 1617 od Isusova porođenja, na 5 aprila, nahodeći se u Beču u manastiru svetoga Jerolima u fratara svetoga Frančeška, [vidih] gospodina biskupa od Dumna imenom fra Alfonša1, koji me upita otkle sam i u nikomu govorenju upita me za Dumno i Makarsku, i tko je biskup od Makarske. I ja mu rekoh: A more li se naći u komu pismu ali u kojoj kancelariji da je kada Makarska bio bskupat? I rečeni biskup udilje me : povede i iznese mi knjige koje se zovu Tripartita ugarska2 di se piše biskupat makarski, i ‘ošte mi ukaza u bečkoj kancelariji, ko je bio od Makarske biskup imenom gospodin Paval´ kninski kanonik. I ovi bi biskupom na ч m M e rekoh 13453. Iz autografa biskupa fra Bartula Kačića u zaostroškom franj. samostanu objelodanio Dr Petar Kolendić u „Godišnjici Nikole Čupića”, knjiga 33, Beograd 1914, str. 244. 1

Fr. Alphonsus de Requesens, O. F. M., episcopus Rosonensis. Gl. gore dokum. 66(47) sl. 2 St. Verlböcy, Tripartitum opus iuris consuetudinarii incliti regni Hungariae, Vindobonae 1517. 3 God. 1345. bio je biskup u Makarskoj V a l e n t i n u s. Gl D. Farlati, Illzricum Sacrum, IV 185-88; C. Eubel, Hierachia catholica, I2 319.

125 (103). Rim, 13. ožujka 1632. Kongregacija za raširenje vjere zaključuje pisati dubrovačkom nadbiskupu da biskupsko ruho pokojnoga stefanskoga biskupa Andrijaša preda trebinjskomu biskupu.

Censuit denique eidem archiepiscopo Ragusino scribendum esse ut ecclesiastica utensilia et paramenta, quae fuerunt defuncto Stephanensi episcopo data pro servitio eius Ecclesiae, episcopo Tribuniensi restitui curet. Arhiv Propagande, Acta, vol. 8, f. 34 r - Congr. die 15. Martii 1632., n. 8.

126 (104). Rim, 13. ožujka 1634. Na molbu trebinjskoga biskupa Kongregacija za raširenje vjere dopušta da se dva franjevca postave za župnike u Trebinjskoj biskupiji.

Referente Em.mo D. Card. S. Honuphrii1 instantiam episcopi Tribuniensis pro facultate praeficiendi duos Regulares, videlicet fratrem Clem. de Terra Nova et fratrem Marcum Fornarium Ord. Min. de observantia parochiis dicecesis Tribuniensis sub tyranide [f. 33 v.] Turcarum constitutis, cum non habeat saeculares sacerdotes, quibus dictas parochias conferre possit, Sacra Congregatio Oratoris petitioni annuit, si post assumptas informationes de fratribus praefatis, eos esse idoneos constiterit. Arhiv Propagande, Acta, vol. 10 f. 35 r. - Congr.. 190 coram Sanctissimo die 13. Martii 1634., n. 5.

1

Antonius Barberinus, O. M. Cap., brat pape Urbana VIII., card. tt. S. Honuphrii 1624.-1637.

127 (105). Rim, 21. studenoga 1634. Nakon izvještaja kard. Oreggija Kongregacija za raširenje vjere zaključuje da se piše fra Bartulu Kačiću, makarskom biskupu, koji je zbog starosti i teških bolesti postao nesposoban za vršenje biskupskih dužnosti, da traži fra Pavla Posilovića za pomoćnika s pravom nasljedstva, kojega je bosanski provincijal i definitorij preporučio za skradinskoga biskupa nakon smrti fra Tome Ivkovića.

Referente eodem Em.mo D. Card. S. Sixti1 impotentiam fratris Bartholomaei episcopi Macariensis sub tyranide Turcarum degentis ob senium et graves infirmitates quibus maiore anni parte in lecto detinetur, et simul necessitatem quam episcopi et pastoris habent catholici eius curae commendati ac sub eadem tyranide degentes, Sac. Congregaito censuit, si Sanctissimo placuerit, scribendum esse ad dictum fratrem Bartholomaeum, ut fratrem Paulum de Glamoch2, provinciae Bosnensis religiosum, a provinciali et diffinitorio eiusdem provinciae [f. 141 v.] Bosnensis in locum b. m. f. Thomae episcopi Scardonensis3 S. D. N. propositum et ab eodem fratre Bartholomaeo 1

Antonius Oreggi a S. Sophia, kard. 9. I. 1634 - 12. VII. 1635. O. Pavao Posilović, bosanski franjevac, rođen u Glamoču oko g, 1597., skradinski biskup 1642.-1653., te duvanjski 1655.-1656. dolje dokum. 111 (109), 136 (114) i dalje; P. Kolendić, Fra Pavao Posilović i njegovo „Nasleđenje”, u Rad JAZU, vol. 206, Zagreb 1915., str. 168-217. 3 Fra Toma Ivković, biskup skradinski, umro je 17. lipnja 1633. E. Fermendžin, Acta Bosnae, n. 1308, str. 41. 2

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

322

commendatum, coadiutorem cum futura successione petat, ut hac ratione catholicorum praedictorum necessitati et praefatae provinciae fratribus aliquo modo per promotionem dicti fratris Pauli satisfaciatur. Eodem die Sanctissimus Decretum Sac. Congregationis probavit. Arhiv Propagande, Acta, vol. 10, f. 141 r. – Congr. die 21. Nov. 1634., n. 22.

128 (106). Rim, 7. svibnja 1635. Zaključci posebne komisije Kongregacije za raširenje vjere o ređenju bosanskih klerika i o crkvenim kaznama u koje su zapali oni i makarski biskup Kačić koji ih je redio.

Die 7. Maii 1635. Fuit Congregatio particularis in palatio Em.mi D. Card, Pamphylii1 super ordinationibus fratrum Bosnensium factis ab episcopo Macariensi, cui interfuerunt cum Eminentia Sua, RR. PP. DD. Maraldus, Torniellus et Paulutius. In ea relato libello supplici praefati episcopi Macariensis, in quo dubitans de ordinationibus praefatorum fratrum Bosnensium a se factis, petebat pro se et pro ordinatis absolutionem a suispensione, et dispensationem ab irregularitate per eum, et ordinatos praefatos incursis, Congregatio post diligens examen contentorum in dicto libello in infrascriptis convenit conclusionibus, videlicet: 1°. Regulares Bosnenses ab episcopo Macariensi ordinatos in Bosna de licentia b. m. fratris Thomae, episcopi Scardonen1 2

Ioannes Bapt. Pamphili, kard. 1630.-1644., poslije papa Inocencije X. Fra Bartul Kačić.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

324

sis et Vicarii Apostolici in Bosna3, nullam suspensionem aut irregularitatem incurrisse atque ideo neque absolutione neque disipensatione indigere, et ratio est quia dictus episcopus Scardonensis, et simul Bosnae Vicarius Apostolicus erat in Bosna ordinarius, et consequenter praefato episcopo Macariensi licentiam concedere potuit ut [f. 231 r.] Regulares praefatos ei subditos in sua dioecesi Bosnensi ordinaret. 2°. Regulares Bosnenses a praefato episcopo Macariensi in sua dioecesi Macariensi ordinatos post mortem memorati Vicarii Apostolici de licentia Provincialis Bosnae nullam similiter suspensionem aut irregularitatem incurrisse, sed solum Provincialem ipsum in poenas privationis officii, dignitatis ac vocis activae et passivae incidisse, si in litteris ad episcopum Macariensem directis pro ordinatione praefatorum Regularium non expressit causam, mortem scilicet Vicarii Apostolici praefati, propier quam eosdem Regulares ordinandos ad praefatum episcopum Macariensem dirigebat, iuxta decretum Sac. Congregationis Concilii iussu Clementis octavi editum. 3°. Regulares Bosnenses extra tempora ordinatos a praefato episcopo Macariensi in sua dioecesi, quia eius facultas restricta fuit ad ipsius dioecesanos, suspensos esse ex dispensatione Constitutionis Pii II ac irregularitatem contraxisse, si in susceptis ut supra ordinationibus ministraverint, ac propterea absolutione et dispensatione indigere. Eundem vero episcopum Macariensem [f. 231 v.] ad cautelam absolvendum et dispensandum, si ob id in aliquam poenam aut censuram vel irregularitatem incurrerit, nam licet certum sit ipsum contravenisse dispensationi Cap. fin. 5. dist. 75, et cap. de eo de temporibus ordinationum, tamen non constat in quam poenam aut censuram inciderit. 4°. et postremo, si episcopus Macariensis tam in dioecesi Bosnae quam in sua duos vel tres ordines sacros simul eodem 3

Gl. gore dok.127 (105), bilj. 3.

325

Actum 128 (106).

die et eidem personae, sive ei subditae sive non subditae, contulerit, tam ipsum ordinantem quam ordinatos suspensionem incurrisse, et si ordinans post suspensionem incursam aliis eosdem ordines contulerit et ordinati in ordinibus ut supra susceptis ministraverint, irregularitatem contraxisse ac propterea absolutione et dispensatione indigere iuxta cap. litteras, et cap. dilectus de temporibus ordinationum. Arhiv Propagande, Acta, vol. 10, f. 230 v. - Congr. part. 7. Maii 1635.

129 (107). Rim, 16. lipnja 1636. Na osnovi mišljenja Kongregacije za tumačenje Tridentinskoga koncila, Sv. Otac povjerava provincijalu Bosanske provincije da odriješi od crkvenih kazna biskupa Kačića koji je neovlašteno redio i u tuđoj biskupiji podjeljivao sv. krizmu, kao i bosanske franjevce od njega ređene.

Referente eodem Em. mo D. Card. Pamphylio sententiam Sacrae Congregationis EE. Card. Concilii Tridentini interpretum circa dubia proposita ab episcopo Macariensi de ordinatione fratrum Bosnensium ab eo facta, et administratione Sacramenti Chrismatis in aliena dioecesi, SS.mus D. N. illarrc probans, Provinciali1 Minorum de Observantia Provinciae Bosnae Argentinac, relaxationem poenarum a Sac. Conc. Trid. inflictarum tam episcopo praedicto, qui ordinavit, et Sacramentum Confirmationis administravit, quam fratribus Bosnensibus ab eo ordinatis, commisit. Arhiv Propagande, Acta, vol. 12, f. 96 v. - Congr. 217. coram Sanctissimo, die 16 Junii 1636, n. 30. 1

Fra Nikola Brajković, provincijal Bosne Srebrene 1634.-1637. O. E. Fermendžin, Chronicon Observantis Provinciae Bosnae Argentinae, 35.

130 (108). Venecija, 24. listopada 1637. Fra Pavao Posilović javlja Franji Ingoliju, tajniku Kongregacije za raširenje vjere, da je s latinskoga i talijanskoga preveo i sastavio djelce kako treba učiniti dobru sv. ispovijed, s pobožnostima B. D. M. i moli ga da piše gvardijanu samostana S. Francesco della Vigna u Mlecima da mu bude na ruku. Na koncu izražava želju da bude što prije imenovan biskupom, barem kao sufragan novoimenovanoga smederevskoga biskupa fra R. Levakovića.

Illustrissimo e Reverendissimo Signore. Havendo fatta la fatiga di cavare della lingua latina e italiana, e componere un’ libreto in lingua nostra, e senza di non avisare V. S. Illustrissima niente farò. II quale libreto (piacendo a Sua Sacra Maestà1) sarà utillissimo per la natione nostra, nel quale se contiene l’esaminatione della consienza, la preparatione per bene confessarse, e la confessione e la interogatione come se deve fare a un’ amalato e la racomandatione del’ anima, e molte altre devotione della Madona. Per questo prego V. S. Illustrissima di agiutarmene nelle cose sopra dette, e scrivere a questo Padre Guardiano, che mi dia la comodità e la stantia di potere mettere queste operete in esecutione. Son stato con tutti doi Vescovi2 della nostra Provincia, i quali discero che loro non desiderano altro, ma trovare un’ titolo per farme consecrare,

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

328

havendo bisogno tutti doi di coagiotorio. Per questo S. Illustrissimo vi prego con ogni affeto di consolarme, e non me tenere cosi svargognato. Almanco me potete fare sofraganeo di R P. fra Rafaele3, gia elletto vescovo di Sarnandria, per che so bene che lui non se contenterà di habitare in quelli paesi. Non dico altro, resto tutto al comando di V. S. 111.ma. Di Venetia, gli 24 ottobre 1637. Di V. S. ill.ma affezionatissimo servitore Fra Paolo da Glamoč Bosnese. Arhiv Propagande, SOCG, vol. 18, f. 370 r.

1

Ferdinand III., car njemački 15. II. 1637. - 2. IV. 1658. Fra Bartul Kačić, biskup makarski, i fra Jeronim Lučić, biskup drivastski i upravitelj biskupije bosanske g. 1636.-1643. 3 Fra Rafael Levaković, franjevac provincije Bosnae Croatiae, rođen u Jastrebarskom oko g. 1590., imenovan nadbiskupom ohridskim 27. svibnja 1647., umro oko g. 1650. Gl. E.Fermendžin, Acta Bosnae, n. 1327, p. 462; D. Farlati, Illyricum Sacrum,VIII 200. 2

131 (109). Venecija, 14. studenoga 1637. Fra Pavao Posilović ponovno moli tajnika Kongregacije za raširenje vjere da ga preporuči gvardijanu samostana S. Francesco della Vigna u Mlecima kako bi mogao početi tiskati svoje djelce o dobroj smrti i životu, za koje misli da će biti od velike koristi našemu narodu.

Illustrissimo e Reverendissimo D. Domine. Illustrissimo Signore, havendovi scritta la lettera a gli 24. di ottobre, et ho spetata la risposta in sin hora; basta non ho havuta la nulla; per questo prego V. S. Illustrissima quando piacese a lei di farmi carità a racomandarme a questo Padre Guardiano di S. Francesco della Vigna che dia mia [sic!] la stantia, come ancora altre cose necessarie, per principiare queste operete mie: le quale credo, che hanno da essere di gran utilita per la natione nostra. II quale libreto sara intitolato Ricordo del ben morire e vivere, et altre cose le quale gia vi ho scritto. Non dic’ altro, ma me obligo pregare il Signor nostro per ogni suo contento. Di Venetia, gli 14. Novembre 1637. Di V. S. Illustrissima e Reverendissima affezionatissimo servitore Fra Paolo de Glamoč Bosnese. Arhiv Propagande, SOCG, vol. 18, f. 369 r.

132 (110). Rim, 30. siječnja 1638. Na molbu bosanskih franjevaca da im se produlje ovlasti podijeljene 23. rujna 1625., Kongregacija za raširenje vjere, uz pristanak Sv. Oca, zaključuje da se ubuduće te ovlasti daju makarskomu i bosanskomu biskupu, dotično upravitelju Bosanske i Skradinske biskupije, s tim da ti biskupi mogu spomenute ovlasti podjeljivati podređenom dušobrižničkom svećenstvu.

Referente Em.mo D. Cardinali Brancatio1 instantiam fratrum Bosnensium pro renovatione Brevis facultatum eis anno 1625. die 23. Septembris concessarum2, Sacra Congregatio censuit, si Sanctissimo placuerit, deinceps facultates concedendas esse episcopis Macariensi et Bosnensi, aut Bosnae et Scardonae Administratori pro tempore, cum potestate communicandi illas, quae non requirunt ordinem episcopalem, fratribus parochis eorum praevia approbatione praeficiendis et aliis sacerdotibus idoneis quos in districtibus eis assignatis ad laborandum in vinea Domini mittent. Eadem die S. D. N. Decretum Sac. Congregationis probavit. Arhiv Propagande,: Acta, vol. 13, f. 18 r. - Congr. .240. coram Sanctissimo die 30. jan. 1638, n. 30. 1 2

Franciscus Brancatius, kard. 1634.-1675. Gl. gore dokum. 101 (79), bilj. 2.

133 (111) . 13. travnja 1640. O. Pavao Rovinjanin opisuje svoj put i narodne običaje u Duvnu.

... II venerdi matina [13. aprila 1640] all’ Alba partissimo da Imota otto frati e 4 famigli. Qui principiò il Padre Pietro Cumbat1 d’ Imota a servirmi e per secretario e per maggiordomo, il Padre Gvardiano d’ Imotta con un capellano, doppo havermi accompagnato lungo tempo, ritornarono al Convento e 10 noi continuassimo il viaggio. Pransassimo nella cima d’ una montagna2. Doppo haver cavalcato un pezzo passassimo pocho lungi ad una terra de Turchi3 che haveva un bel campanile e giungessimo nella valle di Dumno, arivassimo ad una villa chiamata Bukoviza, ne fossimo ricevuti per alloggio in una casa di devoti Christiani. In questa casa vidi a confusione de nostri paesi il vero modo di conservar le case e le facoltà. Erano più fratelli amogliati, uno tra gli altri, che era più habile al governo, teniva la borsa e tutti gl’ altri rendevano a quello l’ ubidienza, nè mai si separano, tutti stano insieme, così sono allevati dalli Frati. 1

Fra Petar Kumbat, poznati dalmatinski franjevac, umro 5. XI. 1669. Gl. Necrologium makarskoga samostana prema bilješci dra fra J. Božitkovića. 2 Zavelim između Vira i Roškoga Polja u kotaru Duvno. 3 Roško Polje u kojem je bila turska tvrđava u XVII. stoljeću.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

332

Giunti a Rama il sabato in Albis ad hora di mezzo giorno; e questo è primo convento di Bosna de 17 conventi che volsi vedere tutti... Ulomak iz izvještaja O. Pavla Rovinjanina o Bosni god. 1640., u Starine JAZU, vol. 23, str. ?3.

134 (112). Rim, 9. rujna 1641. Na molbu fra Ilije iz Rame i fra Franje iz Hercegovine Kongregacija za raširenje vjere povjerava kard. Montiju, milanskom nadbiskupu, da ih odriješi od crkvenih kazna zbog nedopuštenoga ređenja od makarskog biskupa Kačića.

Referente Em.mo D. Card. Parnphylio litteras fratris Eliae de Rama et fratris Francisci de Hercegovinaa Bosnensium instantium ut facultas concessa Provinciali Bosnensi1 absolvendi fratres Bosnenses male promotos ab episcopo Macariensi a suspensione incursa et dispensandi cum eis si post suspensionem celebraverint, Provinciali Mediolani, in qua Urbe manentes [f. 434 r.] studiis operam navant, concederetur. Sac. Congregatio censuit, si Sanctissimo placuerit, facultatem petitam concedendam esse Em.mo D. Card. Montio2 ut oratores absolvere et cum eis dispensare auctoritate Apostolica possit, imposita illis poenitentia salutari. Eodem die S. D. N. decretum Sac. Congregationis probans facultatem, ut supra petitam praefato D. Card. Montio concessit. 1 2

Gl. gore dokum. 129 (107). Caesar Montius, nadbiskup milanski, kard. 1634.-1650.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

334

Arhiv Propagande, Acta. vol. 14, f. 433 v. - Congr. 9. sept. 1641. n. 24. a U originalu: Hergegovina.

135 (113). Rim, 14. siječnja 1642. Na molbu Luke Matekovića Bugarina, Kongregacija za raširenje vjere imenuje fra Franju Bašića Hercegovca stalnim duhovnikom hrvatske kohorte u milanskoj državi.

Referente Em.mo D. Card. Antonio1 instantiam D. Lucae Matecovich Bulgari Capitanei cohortis Croatorum militum in statu Mediolanensi,ut fratri Francisco Basich2 Bosnensi Ord. Minorum de Observantia linguam Illyricam praefatorum Croatorum callenti ad audiendas confessiones praefatorum Capitanei, et militum in dioecesi Mediolanensi ab Em.mo D. Card. Montio Archiepiscopo approbato concederetur facultas audiendi confessiones dictorum Capitanei, et militum in quacumque dioecesi eiusdem status ipsi fuerint, ne dictus Pater approbationem a singulis dictarum dioecesum Episcopis petere cogatur, dum iidem milites cum suo Capitaneo huc, vel illuc se transferunt de mandato Generalis Armorum, et simul eodem instante pro eodem fratre* Francisco pro facultate [f. 9 r.] absolvendi ab haeresi, cum iam puatuor, aut quinque haeretici prompti šint haeresim abiurarel Sac. Congregatio censuit, si Sanctissimo 1

Antonius Barberini junior, unuk pape Urbana VIII., prefekt Kogregaciju za raširenje vjere 1632.-1671. 2 Fra Franjo Bašić iz Hercegovine. Gl. prednji dokumenat.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

336

placuerit, oratoris petitioni esse annuendum cum restrictione facultatum petitarum ad dictum Capitaneum, eiusque Cohortem tantum. Arhiv Propagande, Acta, vol. 15, f. 8. v. - Congr. 14. jan. 1642., n. 25.

136 (114). Rim, 14. veljače 1642. Kongregacija za raširenje vjere zaključuje da se fra Pavao Posilović imenuje skradinskim biskupom u Iliriji.

Referente Em.mo D, Card. Spada1 Sac. Congregatio censuit, si Sanctissimo placuerit, fratrem Paulum de Glamoch Bosnensem Ord. Min. de Observantia promovendum esse ad Ecclesiam Scardonensem in Illyria vacantem per obitum fratris Thomae Hivcovich de cuius persona fuerata praefata Ecclesia libere a Sede Apostolica provisa, ut catholici Regni Bosnae sub Turcis episcopum habeant qui possit spiritualibus eorum necessitatibus providere; nam etsi6 Bosnenses tres habeant episcopos, videlicet Macariensem2, Drivastensem3, et Bosnensem4, nihilominus primus ob frequentes dolores podagricos, 2us. ob decrepitam aetatem et 3’as. ob apoplesiam ad functiones episcopales facti sunt inutiles. Insuper Sac. Congregatio iussit ut rescripta facta a S. D. N. circa huiusmodi provisionem deferantur in Congregatione ha1

Bernardinus Spada, kard. 1627.-1661. Fra Bartul Kaćić. 3 Fra Jeronim Lučić. 4 Fra Toma Mrnjavić, bosanski biskup 1639.-1644. 2

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

338

benda coram Sanctitate Sua [f. 27 r]; nam dubitabat huiusmodi materiam ad Sac. Congregationem consistorialem pertinere licet Secretarius Ingolus dixerit: 1°. fuisse in ea Congregatione negotium huiusmodi propositum; 2°. iussum ut Secretarius Sac. Collegii ageret cum dicto Ingolo, et demum, ut patet ex rescripto a Sanctissimo dato ad memoriale praefati fratris Pauli, fuisse absolute remissum ad Sacr Congregationem de Propaganda Fide. Arhiv Propagande, Acta, vol. 15 f. 26 v. - Congr . 14 Febr. 1642, n. 8. a Riječi cuius persona fuerat u tekstu su ispuštene i na rubu istom rukom napisane. - b Riječi etsi istom rukom nad retkom napisane.

137 (115). Rim, 24. ožujka 1642. U tajnom konzistoriju papa Urban VIII. potvrđuje odluku Kongregacije za raširenje vjere da se fra P. Posilović promakne za skradinskoga biskupa.

Eodem die 24 Martii 1642. in Consistorio secreto. Referente Em.mo D. Card. Spada decretum Sacrae Congregationis de Prop. Fide circa promotionem fratris Pauli Posilovich de Glamoch Bosnensis ad Ecclesiam Scardonensem S. JD. N. decretum praefatum probavit. Arhiv Propagande, Acta, vol. 15, f. 59 r.

138 (116). Rim, 28. travnja 1642. Sv. Otac ovlašćuje Kongregaciju za raširenje vjere da imenuje jednoga kardinala koji će sastaviti kanonski proces za imenovanje fra Pavla Posilovića skradinskim biskupom.

Referente iterum Em.mo D. Card. Spada decretum Sac. Congregationis de Propaganda Fide die 14. Februari proximi praeteriti editum circa [f. 64 r.] provisionem Ecclesiae Scardonensis de persona fratris Pauli Posilovich de Glamoch Bosnensis Sanctissimus D. N. iterum praedictum decretum probavit, et eidem Sac. Congregationi facultatem concessit deputandi unum ex eius Cardinalibus ad conficiendum processum consuetum, et ad preconizandam et proponendam in Consistorio praedictam Ecclesiam. Arhiv Propagande, Acta, vol. 15, f. 63 v. - Congr. 28. Apr. 1642.

139 (117). Rim, 30. travnja 1642. Kongregacija za raširenje vjere povjerava kard. Spadi da provede kanonski proces za fra P. Posilovića.

Referente Em.mo D. Card. Pamphylio Sacra Congr. visa facultate a S.mo D. N. referente Em.mo D. Card. Spada in consistorio secreto die 28. huius illi concessa ad conficiendum processum et ad preconizandam ac proponendam Ecclesiam Scardonensem vacantem per obitum R. P. fr. Thomae Hivcovich in lllyrico pro fratre Paulo Posilovich Ord. Min. de observantia1 Bosnensem, ad eam [f. 70. v.] a Sanctitate Sua destinato, eundem Em.mum D. Card. Spadam deputavit. Arhiv Propagande: Acta,vol. 15, f. 70 r. - Congr. 287, 30. Apr. 1642., n. 16.

140 (118). Rim, 15. svibnja 1642. Kanonski proces, što ga je proveo kard. Spada, za imenovanje fra Pavla Posilovića skradinskim biskupom.

Ecclesia Scardonensis. In nomine Domini Amen. Praesenti, publico instrumento, cunctis ubique pateat evidenter et sit notum quod anno a nativitate D. N. Jesu Christi millesimo sexcentesimo quadragesimo secundo, indictione decima, die vero decima quinta mensis Maii, Pontificatus autem SS.mi in Christo Patris et D. N. D. Urbani divina providentia Papae octavi anno eius decimo nono, E.mus et R.mus D. Bernardinus S. R E. Presbyter Card.lis Spada existens Romae in Palatio suae solitae residentiae asserens sibi demandatum esse a SS.mo D. N. Papa processum conficere super statu ecclesiae Scardonensis in Dalmatia vacatis per obitum R. P. Fratris Thomae Hivcovich in Illyrico, necnon de qualitatibus admodum R. P. Fratris Pauli de Glamoch Posilovich Ord. Minor. de Observantia ad eam promovendi circa formam Sacri Concilii Tridentini et Constitutiones fel. rec. Gregorii Papae decimi quarti. Propterea ad se ex officio vocavit infrascriptos testes, quibus delato iuramento veritatis dicendae… [266 v.] ... Nomina testium:...

343

Actum 140 (118).

[267 v.]... Admodum R. P. Fr. Andreas de Salina1 sacerdos Ordinis Minor. S Francisci de Observantia provinciae Bosniae Argentinac aetatis suae annorum 27, qui medio iuramento, prout tactis etc. iuravit ac deposuit ut infra videlicet: Ad primum respondit: Cognosco il P. Fra Paolo de Glamoch Posilovich da cinque anni, con occasione che sono paesano et della istessa Religione. Non sono suo parente, troppo famigliare, emolo overo odioso. [fol. 568 r.] Ad 2m. respondit. Io so ch’è nato nella città di Glamoch diocese di Scardona: e questo lo so per la raggione sudetta. Ad 3m. respondit. So ch’ è nato di legitimo matrimonio, .d’ honesti e cattolici parenti, havendo inteso che suo padre si chiamava Elia e la madre Anna, et anco lo so per la causa sudetta, cognoscendo anco li suoi parenti che sono tutti cattolici. Ad 4m. respondit: Io so che passa l’ anno trigesimo, argumentando dal suo aspetto, che n’ habbia 45. in circa, havendolo anco inteso dire publicamente. Ad 5m. respondit: Io so ch’ è sacerdote da molti anni, e questo lo so per haverlo visto celebrare. Ad 6m. respondit: io so ch’ è versato nelle funtioni ecclesiastiche et è devoto de Santi Sacramenti, celebrando ogni mattina con molta devotione, e questo lo so per haverlo visto. Ad 7m. respondit: io so ch’ è vissuto sempre cattolicamente et nella purità della fede, e questo lo so per le cause sudette. Ad 8m. respondit: io so eh’ è dotato d’ innocenza di vita e di buoni costumi, et è di buona conversatione e fama; e questo lo so per le cause sudette. 1 2

Fra Andrija Soljanin, iz današnje Donje Tuzle u Bosni. Fra Petar iz Sarajeva u Bosni.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

344

[fol. 268 v.] Ad 9m. respondit: io so ch’ è persona grave e prudente, e prattica delle cose del mondo, e questo lo so per la prattica che tengo seco e per altre raggioni sudette. Ad 10m. respondit. Io so ch’ è lettore di Theologia et ch’ ha studiato in Perugia, Ancona e altri luoghi: et ha sufficiente dottrina per potere insegnare ad altri: et questo lo so per haverle viste fede delli studii, et anco per la publica voce et fama. Ad l1m. respondit: io non so ch’ habbia havuto altra cura d’ anime se non che è stato confessore, e predicatore, et in queste cariche s’ è portato con ogni sadisfattione, integrità, e prudenza, e questo lo so per le cause sudette et anco per haverlo inteso dire. Ad 12m. respondit: io non so ch’ habbia dato scandalo alcuno, né ch’ habbia impedimento canonico per quale non possa esser promosso a questa Chiesa cathedrale; che se ciò fusse, lo saprei come suo paesano et anco dell’ istessa Religione. Ad 13m. respondit: io lo giudico habile et idoneo a ben reggere questa Chiesa a quale deve esser promosso, e che sarà molto utile alla Chiesa di [f. 269 r.] Scardona, alla quale è destinato, e questo lo so per le raggioni sudette, et anco per la publica voce e fama. Ego frater Andreas, qui supra deposui manu propria pro veritate. Successive statim et incontinenti examinatus fuit Romae, ubi et per quem supra, meque etc. Admodum R. P. Frater Petrus de Seraglio2 Provinciae Bosniae Argentinae Ord. Minor. S Francisci sacerdos, aetatis suae annorum 31, qui medio iuramento, prout tactis etc. iuravit, ac deposuit ut infra, videlicet: Ad primum respondit: io cognosco il promovendo da quindici anni in circa, con occasione ch’ è stato mio lettore, et essendo paesano, cioè dell’ istessa provincia; non sono suo parente, troppo famigliare, emolo, o’ vero odioso.

345

Actum 140 (118).

Ad 2m. respondit: io so ch’ è nato nella città di Glamoch, diocese di Scardona, e questo lo so per la publica voce e fama. Ad 3m. respondit: io so ch’ è nato di legitimo matrimonio, et d’ honesti e cattolici parenti, perché ho cognosciuto suo padre, che si chiamava Elia, e la madre Anna. Ad 4m. respondit: io so ch’ è in età di 45 anni, et questo [f. 269 v.] lo cavo dal suo aspetto et per haverlo inteso dire. ¸Ad 5m respondit: Io so ch’ è sacerdote di molti anni, havendolo visto celebrare molte volte et da molto tempo. Ad 6m. respondit: Io so ch’ è devoto e frequente de S.mi Sacramenti, celebrando quasi ogni mattino, et è versato nelle funtioni ecclesiastiche, e questo lo so per le cause sudette. Ad 7m. respondit: Io so ch’ è vissuto cattolicamente e nella purità della fede, e questo lo so per le cause sudette. Ad 8m. respondit: Io so ch’ è dotato d’ innocenza di vita e di buoni costumi, et di buona conversatione e fama, e questo lo so per le cause sudette. Ad 9m. respondit. Io so ch’ è persona grave, prudente e prattica delle cose del mondo, essendo lui attissimo a governare, e questo lo so per haverlo pratticato e per altre raggioni dedotte. Ad 10m. respondit: Io so ch’ è Theologo, et anco lettore di Theologia, havendo studiato in Perugia la Theologia, et ha fatto frutto in essa poichè può le insegnare ad altri, e questo lo so per la causa sudetta. Ad llm. respondit: Io non so ch’ habbia havuto altra cura ff 270 r.] d’ anime, se non quella che hanno li nostri Padri, ch’ è di confessore, predicatore et administrare li Santi Sacramenti, et in questo s’ è portato con ogni sadisfattione, essendo di questo publica voce e fama. Ad 12m. respondit: Non so ch’ habbia dato scandalo alcuno, ma ben si sempre ha dato buon esempio, et non so ch’ habbia im-

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

346

pedimento canonico, per quale non possa esser promosso, et se ci fosse lo saprei come suo paesano, e dell’ istessa Religione. Ad 13m. respondit: Io lo giudico habile et idoneo a ben reggere questa Chiesa di Scardona et che sarà utile e profigua la sua promotione a quell’ anime, e questo lo so per le cause sudette e per le sue qualità. Ego frater Petrus de Bosna Argentina qui supra. . . [fol. 271. r.] Forma iuramenti etc. Ego frater Paulus Posilovich de Glamoch, Ordinis Minorum Observantium S. Francisci ... m. pr. Vatikanski tajni arhiv: Processi an. 1642, vol. 40, f. 266 r. - 274 r.

141 (119). Rim, 25. travnja 1644. Kongregacija za raširenje vjere zaključuje da se fra Pavlu Posiloviću, skradinskom biskupu, povjeri uprava biskupije kninske, duvanjske i krbavske, a apostolska delegacija u onim dijelovima zadarske, splitske, ninske i trogirske biskupije koji su pod Turcima.

Referente eodem Em.mo D. Card. Brancatio Sacra Congregatio censuit, si Sanctissimo placuerit, concedendam esse fratri Paulo episcopo Scardonensi administrationem Ecclesiarum vicinarum Tininiensis1, Rosanensis2 et Corbaviensis3 in Illyrico sub dominio Turcarum pastoribus vacantium, et delegationem Apostolicam in parochiis Dioecesum Jadrensis, Spalatensis, Nonensis et Traguriensis sub Turcis existentibus de consensu tanturn Ordinariorum exercendam. Arhiv Propagande, Acta, vol. 16, f. 84 v. - Congr. 25. Apr. 1644, n. 33. 1

Knin u sjevernoj Dalmaciji. Rosanensis = Dumnensis, duvanjska biskupija u Hercegovini. Gl. gore dokum. 66 (47), bilj. 5. 3 God. 1461. preneseno je sijelo Krbavske biskupije u Modrušu i od tada se redovito naziva Modrussiensis (C. Eubel, Hierarchia catholica, II2 136). God. 1640. modruška je biskupija ujedinjenja sa senjskom. D. Farlati, Illyricum Sacrum, IV 114, 140. 2

142 (120). Makarska, 2. srpnja 1644. Makarski biskup fra Bartul Kačić tajniku Kongregacije za raširenje vjere. Moli da mu se dadne za pomoćnika s pravom nasljedstva sinovac fra Petar Kačić, Makaranin, kojega u tom poslu šalje u Rim i preporučuje.

Ill.mo et R.mo Signore Patrone colendissimo. Ricerca il servitio del S. Iddio et la sicurezza della mia conscienza che per ettà senile et indispositioni qual patisco dimandi dal Santissimo Signore Nostro in mio coadiutore il Molto Rev. P. fra Pietro Cacich Macariense1, homo de rare qualità, versato [?] in Theologia et molto osservato da tutta la Provincia Bosnese. Confido certo che egli suplirà alli bisogni della mia Chiesa infestata da Turchi e schismatici contro le tentationi di quali ho militato anni trenta e militarò a tutto potcre sino alla consumatione del mio corso. Ho instituito per effetto di questa coadiutoria li mei procuratori, et il P. medesimo se ne viene a cotesta volta. Lo raccomando però insieme con me stesso al zelo di V. S. Ill.ma et R.ma verso il Divino servitio che l’effetto

1

Fra Petar Kačić, Makaranin, franjevac provincije Bosne Srebrene, makarski biskup 1646.-1660. Gl. D. Farlati, Illyricum Sacrum, IV 196 s.

Actum 142 (120).

349

cederà a grande consolatione della mia anima, et affetuosamente le bacio le mani. Macarsca, 2. luglio 1644. Di V. S. Ill.ma et Rev.ma osservantissimo et obligatissimo servitore Bartolomeo Cacichi vescovo di Macarsca, m. pr. Original Arhivu Propagande, SOCG, vol. 127, f. 178 r.

143 (121). Rim, 25. travnja 1645. Kongregacija za raširenje vjere zaključuje da se od generalnoga komisara franj. reda zatraže informacije o fra Petru Kačiću, a isprave fra Bartula Kačića, kojima osigurava izdržanje svome pomoćniku, da se pošalju splitskomu nadbiskupu na ocjenu i mišljenje.

Referente eodem Em.mo D. Card. Cornelio instantiam fratris Bartholomeia Caccich episcopi Macariensis petentis sibi dari in coadiutorem fratrem Petrum Caccich, eius nepotem, cum ob aetatem 73 annorum et infirmitates, et praesertim podagrae, quibus ne suo munere satisfacere valeat, impeditur, [f, 277 r] et simul instrumenta donationum et dotationum dicto frati Petro factorum bonorum stabilium in totum 400 scuta annua reddentium. Sacra Congregatio iussit informationes a P. Comissario Generali1 de dicti fratris Petri idoneitate quoad mores et scientiam assumi, et archiepiscopo Spalatensi2 scribi transmissis ad eum copiis dictorum instrumentorum et donationum, ut se informet 1

P. Benignus de Janua, Commissarius generalis Familiae Cismontanae O. F. M., an 1639.-1645. 2 Leonardus Bondumerius, splitski nabdiskup 1641. -1668. D. Farlati, Illyricum Sacrum, IV 506-509.

351

Actum 143 (121).

de earum veritate, bonorumque existentia, et de aetate ac infirmitatibus praedicti episcopi Macariensis, et referat. Arhiv Propagande, Acta, vol. 16, f. 276 v. - Congr. 25. Aprilis 1646, n. 11. a U tekstu slijedila riječ: Stellini, ali originalnom rukom precrtana.

144 (122). Rim, 9 svibnja 1645. Kongregacija za raširenje vjere zaključuje, na osnovi povoljnoga svjedočanstva generalnoga komisara franj. reda i skradinskoga biskupa Posilovića, imenovati fra Petra Kačića pomoćnikom makarskoga biskupa fra B. Kačića.

Referente Em.mo D. Card. Cornelio iterum litteras R. P. [f 297 r.] fratris Bartholomaei episcopi Macariensis instantis sibi dari in coadiutorem cum futura successione fratrem Petrum Cacich Ord. Min. de Observantia, et simul instrumenta donationum pro congrua dote dicti Petri donec vixerit 400 scilicet scutorum annuorum monetae, et attestationem R. P. fr. Pauli episcopi Scardonensis in Curia praesentis vicinioris episcopi de reali existentia bonorum donatorum ac reddituum eorum, et simul attestationem eiusdem episcopi Scardonensis et P. Commissarii Generalis Ord. Min. de Observantia de idoneitate dicti fratris Petri ad dignitatem episcopalem, Sacra Congregatio censuit, si Sanctissimo placuerit, praefatum fr. Petrum esse ad dignitatem epicopalem cum titulo Ecclesiae Drivastensis1 in partibus infidelium, vel alio titulo esse promovendum, et praefato episcopo Macariensi coadiutorem cum futura successione esse dandum. Arhiv Propagande, Acta, vol. 16, f. 296 v. - Congr. 9. Maii 1645, n. 10. 1

Drivošt, Drivasto, Derkos, nekada veće mjesto, a sada seoce na rijeci Kiri sjeveroistočno od Skadra u Albaniji.

145 (123). Rim, 19. lipnja 1645. Kongregacija za raširenje vjere zaključuje da fra Marijana Maravića, o kojemu su povoljno izvješće dali generalni komisar franj. reda i biskup Boncarpi, imenuje biskupom bosanskim ili koje druge biskupije in partibus s upravom Bosne.

Referente Em.mo D. Card. Ginetto1 decretum die 25. Aprilis proxime praeteriti editum circa provisionem eclesiae Bosnensis per obitum R. P. D. fr. Thomae Marnavich eiusdem Ecclesiae ultimi et imediati Episcopi vacantem, et simul sententiam Patris Comlssarii Generalis Ordinis Minorum de Observantia approbantis personam fratris Mariani Maravich2, Bosnensis Ord. „Min. de Observantia, Sacra Congregatio censuit, si Sanctissimo placuerit, eumdem R. fratrem Marianum, etiam ab Episcopo Himerae3 ut idoneum probatum, ad Ecclesiam Bosnensem seu ad aliam in partibus infidelium existentem cum administratione dictae Ecclesiae Bosnensis esse promovendum. 1

Martius Ginetti, kard. 1627.-1671. Fra Marijan Maravić, bosanski franjevac iz Olova, provincijal Bosne Srebrene 1637.-1640., biskup duvanjski g. 1645.–1647., bosanski biskup 1647.-1660. Gl. D. Farlati, Illyricum Sacrum, IV 81. s. 3 Fr. Jacobus Boncarpi, O. M. Conv., ep. Himariae et administrator Semandriae 1640.-1646., preporučio Maravića za bosanskoga biskupa pismima od 4. i 18. ožujka 1645. E. Fermendžin, Acta Bosnae, n. 1387 s. 2

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

354

Eodem die Sanctissimus D. N.4 decretum Sacrae Congregationis probavit. Arhiv Propagande, Acta, vol. 16, f. 326. - Congr. 19. Junii 1645., n. 9.

4

Inocencije X., papa 1644.-1655.

146 (124). Rim, 19. lipnja 1645. Sv. Otac povjerava Kongregaciji za raširenje vjere rješenje pitanja pomoćnoga biskupa u Makarskoj.

Referente eodem Em.mo D. Card. Ginetto decretum die 9. Maii proxime praeteriti editum circa coadiutorem episcopi Macariensis, Sanctissimus D. N. huiusmodi negotium remisit arbitrio Sac. Congregationis. Arhiv Propagande, Acta, vol. 16, f. 326 b v, - Congr. XI. coram Sanctissimo, 19. Junii 1645., n° 11.

147 (125). Rim, 31. srpnja 1645. Inocencije X. imenuje u biskupiji duvanjskoj, koja je dulje vrijeme ispražnjena, biskupom fra Marijana Maravića, franjevca, i dodjeljuje mu za izdržavanje 200 škuda godišnje povrh prihoda duvanjske biskupije.

Feria secunda, die ultima Julii [1645.], Rome in aula Paulina Palatii apostolici montis Quirinalis fuit Consistorium se^cretum, in quo:-----------Referente Reverendissimo Domino Cardinali Cornelio pro Reverendissimo Domino Cardinali Pallotto,1 Sanctitas Sua ecclesie Dulmensi2 vacanti a pluribus annis providit de persona fratris Mariani Maravich, Ordinis Minorum Sancti Francisci de observantia, illum eidem ecclesie in episcopum prefecit et pastorem, curam etc. committendo cum assignatione scutorum 200 monete pro eius congrua sustentatione ultra fructus ecclesie, iuxa decretum S. Congregationis de Propaganda fide, et cum decreto quod fidei professionem ante munus consecrationis emittere et infra prefixum tempus ad Urbem transmittere teneatur. Absolvens etc. cum clausulis. Vatikanski tajni arhiv: Acta Camerarii, vol.. 19, f. 43 r. 1

Joamres Bapt Pallotus, negda nuncij na dvoru njemačkoga cara, kard. 1631. - 1668. 2 Duvno u Hercegovini.

148 (126). Rim, 21. kolovoza 1645. Budući da je makarski biskup fra Bartul Kačić umro dok se radilo o imenovanju pomoćnika, Kongregacija za raširenje vjere zaključuje da fra Petra Kačića postavi novim makarskim biskupom.

Referente eodem Em.mo D. Card. Cornelio quod, dum ageretur de fratre Petro Cacich pro coadiutore [f. 408 v.] cum futura successione petito a fratre Bartholomaeo eius patruo episcopo Macariensi, praefatus frater Bartholomaeus diem suum obiit. Sacra Congregatio cum non sit amplius de congrua necessaria pro qua a propinquis dicti fratris Petri exhibebantur diversa instrumenta disputandum, attenta idoneitate dicti fratris Petri ad episcopalem dignitatem ex testificatione fr. Pauli episcopi Scardonensis et P. Benigni, tunc Comissarii Generalis, censuit, si Sanctissimo placuerit, dictum fratrem Petrum esse ad episcopatum Macariensem promovendum, vacantem per obitum dicti fratris Bartholomaei, ultimi et immediati episcopi Macariensis Ord. Minorum de Observantia. Arhiv Propagande, Acta, vol. 16, f. 408 r. - Congr. 21. Aug. 1645., n. 23.

149 (127). Rim, 12. rujna 1645. Sv. Otac potvrđuje izbor fra Petra Kačića za makarskoga biskupa ako dobije privolu za to i bude prezentiran od cara.

Referente eodem Em.mo D. Card. Cornelio decretum editum die 21. Augusti proxime praeteriti pro fratre Petro Cacich Ord. Min. de Observantia, Sanctissimus D. Noster, audiens ecclesiam Macariensem ad nominationem Imperatoris conferri consuevisse, decretum praefatum probavit dummodo dictus frater Petrus nominationem Imperatoris exhibeat. Arhiv Propagande, Acta, vol. 16, f 417 r.- Congr. coram Sanctissimo, 12. Sept. 1645., n. 10.

150 (128). Rim, 19. rujna 1645. Kongregacija za raširenje vjere prima ispriku biskupa Posilovića, koji boravi u Rimu, što se ne može vratiti u svoju biskupiju zbog turskih ratova.

Referente eodem Em.mo D. Card. Cornelio Sac. Congregatio admisit excusationem R. P. D. fr. Pauli Episcopi Scardonensis suae morae in Urbe, quia ob bella turcica non est tutus transitus ad suam residentiam. Arhiv Propagande, Acta, vol. 16, f. 434 r. - Congr. 18. die 19. Sept. 1645., n. 28.

151 (129). Dubrovnik, 14. listopada 1645. Fra Marijan Maravić zahvaljuje papi Inocenciju X. što je imenovan biskupom duvanjskim i upraviteljem bosanskim. Javlja mu da je primio biskupsko posvećenje i da će se odmah uputiti u svoje biskupije gdje će sve svoje sile posvetiti dobru povjerenoga stada.

Beatissimo Padre, L’ amorevolezza d’ un benigno Padre ricerca l’affettuosa corispondenza di filiale ricognicione. Onde sendo sua Batitudine benignissimo Padre, Capo e Pastore della Chiesa Catholica Universale, e qualsivoglia particolare, degnatosi legitimarmi per suo figlio spirituale et inalzarmi al pastorale solio della Chiesa Dulmense, però devo corisponder’ a sua Beatitudine con l’affetto del figlio d’ obedienza, e ringratiare il mio Padre del dono fatto e dignità concessa ad uno de suoi minimi servi quantunque indegni. Per il che rendo a sua Beatitudine gratie infinitamente centuplicate, e professando l’affetto filiale a quella me le consagro infimo servo fedele, sincero, e leale. [De] la benignità sua ho ricevute le Bolle per la Chiesa Dulmense et il Breve per l’amministratione di Bosna, e conforme quelle sono stato unto per pastore della sudetta Chiesa Dulmense dal Monsignor di Mercana1, con l’assistenza delli Monsignori di 1

Chrysostomus de Antiquis (Antić, Antica), trebinjski biskup.

Actum 151 (129).

361

Catarro2 e di Stagno3 conforme le Bolle di sua Beatitudine; la cui gratia havendo compitamente ricevuta, baggio ‘l solo calcato dall’ honestissime piante di sua Beatitudine, sempre prontissimo alli cenni suoi. Hora facendo ritorno alla propria residenza attenderò effettuare il soave carico della pastorale vera della Chiesa Dulmense e di Bosna secondo la possibilità e fiacchezza delle mie deboli forze. E qui facendo fine, attendo li Santissimi Camandi di sua Beatitudine. Di Ragusa, li 14 Ottobre 1645. Di Sua Beatitudine infimo figliolo e servo Fra Mariano Maravich, Vesc. Dulmense et Aministratore di Bosna Argentina, m. pr. Arhiv Propagande, SOCG, vol. 172, f. 432 r.

2

Vincencius Bucchia, kotorski biskup 1622.-1656. D. Fariati, Illyricum Sacrum, VI, 502-504. 3 Paulus de Gratiis (Gradić), stonski biskup 1635.-1652. D. Farlati, Illyricum Sacrum, VI, 357 s.

152 (130). Dubrovnik, 12. prosinca 1645. Službeni protokol o posvećenju duvanjskoga biskupa fra M. Maravića u Dubrovniku 10. prosinca 1645.

In nomine Sanctissimae et Individuae Trinitatis Patris, et Filii et Spiritus Sancti Amen. Noverint universi et singuli hoc praesens publicum instrumentum inspecturi, lecturi, pariter et audituri quod anno a Nativitate Domini Nostri Jesu Christi M.D.C.XLV. Indictione XIII die vero X. Mensis Decembris, quae fuit Dominica secunda Adventus, Pontificatus autem Sanctissimi in Christo Patris et Domini Nostri Domini Innocentii divina providentia Papae decimi anno eius secundo, Ill. mus et Rev.mus in Christo Pater et Dominus D. Chrysostomus Antiquus, Dei et Apostclicae Sedis gratia Episcopus Tribunensis et Mercanensis, vigore mandati Apostolici in forma transumpti sub Datum Romae apud Sanctam Mariam Maiorem Anno Incarnationis Dominicae M.D.C.XLV. Pridie Kalendis Augusti ad quod etc. accitis et in hoc sibi assistentibus I11.mis et Rev.mis in Christo Patribus et Dorninis Vincentio Bucchia, Episcopo Cattarense, necnon Paulo de Gratiis, Episcopo Stagnensi, gratiam et communionem Sanctae Romanae Ecclesiae habentibus, Ragusii in Ecclesia RR. Monialium Sanctae Clarae Ordinis Divi Francisci Ill.mo et Rev.mo in Christo Patri et Domino

363

Actum 152 (130).

Fratri Mariano Maravich, electo Episcopo Dulmense (praestito prius per ipsum solito fidelitatis iuramento iuxta unam et Fidei professione facta iuxta alteram formas, et iuxta mandatum eiusdem Sanctissimi Domini Nostri Papae) munus consecrationis impendit, eundemque I11.mum et Rev.mum Dominum Fratrem Marianum Maravich cum omnibus solemnitatibus, admonitionibus, precibus, orationibus, benedictionibus, unctionibus et caeremoniis solitis et consuetis, inter missarum solemnia [f. 435 v.] in Episcopum, et Pastorem Ecclesiae Dulmensis consecravit iuxta morem, ritum, praescriptum et consuetudinem Sanctae Romanae Ecclesiae, nec non formam in Pontificali Romano praescriptam. Et quia ego Venantius Aspri Pisaurensis, publicatus et iuratus Curiae Archiepiscopalis Ragusinae ad praesens Cancellarius, omnibus et singulis praemissis interfui, et ex officio rogatus et a praefato Ill.mo et Rev. D. fr. Mariano Maravich, Episcopo Dulmense, requisitus hoc praesens publicum instrumentum confeci et publicavi. Actum Ragusii in praefata Ecclesia Sanctae Clarae die, Mense, Anno, Indictione et Pontificatu quibus supra coram, et praesentibus RR. DD. Joanne Gliubenchio, et Luca Matthaei Proseniza, ceremoniarum Magistris, nec non RR. DD. Andrea Bazzio, Joanne Marini, Matthaeo Martini et Joanne Florii Presbyteris Ragusinis testibus ad praemissa omnia adhibitis, vocatis atque rogatis, Idem Venantius Aspri Cancellarius qui supra stipulavi rogat u s. [L. S.] Nos Hieronii Restius I. P. D. Canonicus et Archidiaconus nec non in Archiepiscopatu Ragusino Vicarius Generalis. Universis et has nostras litteras inspecturis etc. fidem facimus, et attestamur supradictum D. Venantium esse nostrum Curiaeque Archiepiscopalis Ragusinae publicum et iuratum

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

364

Cancellarium eiusque scripturis publicis et privatis hic apud nos, et ubique in omni iudicio et extra fidem indubiam adhiberi, prout nos ad praesens adhibemus; propterea has praesentes [f. 438 r.] per infrascriptum nostrum suscribi sigilloque nostro solito quo in similibus uti solemus muniri fecimus. In quorum etc. Datum Ragusii in Cancellaria Archiepiscopalis Palatii, Die XII Decembris 1645 Georgius Sebastiani Cancellarius De mandato, etc. Arhiv Propagande, SOCG, vol. 172, f. 435 r. - 438 r.

153 (131). Rim, 18. prosinca 1645. Na izvješće kard. Kornelija, da je car imenovao fra Petra Kačića makarskim biskupom, Kongr. de Propapanda zaključuje da se ispita ima li car pravo imenovanja biskupa za makarsku biskupiju.

Referente eodem Em.mo D. Card. Cornelio nominatioirem Imperatoris1 pro fratre Petro Cacich, Ord. Min. de Observantia, ad ecclesiam Macariensem vacantem per obitum b. m. fr. Bartholomaei Cacich ultimi [f. 490 v.] episcopi Macariensis, Sacra Congregatio considerata clausula in dicta nominatione, quod mortuus episcopus sine provisione in ea Ecclesia vixit ex eius redditibus per 30 annos, iussit agi cum Domino Philippo Casono pro veritate iuris nominandi ab Imperatore pretensi et de modo tenendo in expedienda huiusmodi Ecclesia ob contradictionem nominationis experimenta per tot annos facta. Arhiv Propagande, Acta, vol. 16, f. 490 r. - Congr. 18. Dec. 1645., n. 32.

1

Ferdinand III., car njemački.

154 (132). Rim, 29. siječnja 1646. Budući da se utvrdilo, kako je Sv. Stolica uvijek, osim zadnji put, sama slobodno popunjala makarsku biskupiju, Kongregacija za raširenje vjere zaključuje da se pristupi postavljanju fra Petra Kačića makarskim biskupom bez spomena carskoga imenovanja.

Relato responso R. P. D. Franfanelli Sacrae Congregationis Consistorialis Secretarii ecclesiam Macariensem in partibus infidelium a Sede Apostolica libere, et non ad Imperatorum nominationem, etiam usque ad ultimam proxime praecedentem vacationem fuisse de pastore provisam, Sacra Congregatio censuit, si Sanctissimo placuerit, posse procedi ad provisionem praefatae Ecclesiae in personam fratris Petri Cacich, Ordinis Min. de Observantia, alias praeviis necessariis diligentiis approbati, ac ut idonei ad dictam Ecclesiam destinati, omissa, ut alias factum fuit, nominatione Imperatoris uti Regis Ungariae de fratre Petro praefato ad praefatam ecclesiam Macariensem facta, [f. 24 r.] cum, ut ex praefatis provisionibus Apostolicis constat, huiusmodi ecclesia liberae collationis praefatae :Sedis Apostolicae existat. Fuit approbatum ut infra 60. 6 a. Arhiv Propagande, Acta, vol. 17 , f. 23 v. - Congr. 29. Jan. 1646, n. 31. a Od riječi Fuit do kraja napisano kasnijom rukom.

155 (133). Makarska, 2. veljače 1646. Prvaci i predstavnici franjevaca iz primorskih krajeva tuže se tajniku Kongregacije za raširenje vjere na zapostavljanje Hercegovine od strane provincijalne uprave i traže odcijepljenje od Bosanske provincije.

Ill.mo et Rev.mo Signore, Reverendissimo Signore, sono passati alcuni mesi che noi PP. della Mareme della Provincia di Bosna Argentina habbiamo scritto a cotesta Sacra Corte Romana di nostri superiori maggiori alcuni successi, li quali occorono e seguano in questa Provincia nostra: delli qualli sortiscano molti inconvenienti e danni e per li qualli siamo stati necessitati a far l’appellatione costà, e non habbiamo hauta la desiderata risposta alle nostre humili e bisogniose richeste. E queste sono che noi PP. di Hercegovina più volte habbiamo domandato la divisione con li PP. di Bosna per le cause che diremo di sotto, e loro hanno consentito con dicendo più volte andate in nome di Dio, non habbiamo nisun bisognio di voi. Et hora havemo più bisognio che mai, perché si fanno molte ingiustitie alla parte nostra. Però habbiamo fatto insino a hora l’appellatione et ancora la faciamo adesso di novo alla V. S. III.ma e Rev.ma come al Signore universale della nostra santa Religione.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

368

Le cause della divisione sono queste: 1° li PP. Ministri nostri non vengono a visitare questa parte nostra se non una volta o al più 2. in tutto trienio, e perciò resta mal governata. La 2. la tratta che usa dare Re di Spagnia alla Provincia per il vestiario, non ci dano mai niente a noi altri, e pure dicemo perciò tante messe e tante orationi per tal elemosina del detto Re. 3. ha usata la Provincia di tenere la comunità di danaro per oviare alle avanie di Turchi, le quali occorrono hora a quello, hora a questo convento, e rnolte volte a tutti insieme. Di questo ancora non hanno dato aiuto alla parte di Hercegovina in simili bisogni. 4. PP. di Bosna sono Ministri sempre della Provincia e noi non siamo partecipi di honore, e pure sono fra noi molte persone degne di cotesto oficio, 5. noi caminiamo quando et quando 5 giornate alli Capitoli over alle Congregationi in Bosna con grandissimi stenti e perdite che se fano ai Turchi per le beverace, che lor domandano serbethace, et per la fretta arivare alle dette Congregationi, le quali è necesario sbrigare presto per la paura e havanie di Turchi, perciò ancor moiono molti fratti e garzoni e crepano molti cavalli e bisognio pagare alli patroni loro, la qual cosa non può comportare la povertà nostra. 6. Sopra tutto questo: togliono per forza et con bratio di Turchi alcune parochie nostre senza le qualli in nisuna maniera possono stare questi conventi di Hercegovina, e pure sono state dette parochie di questi conventi di antichità, e quanto potemo sapere noi. Per la qual necessità noi saressemo venuti costà a Roma racontare queste differentie, ma non habbiamo ardito venire né tam puoco più volte scrivere per li grandissimi sospeti e pericoli della vita di tutti fratti, esendo questi conventi di Hercegovina situati in confini di Turchi e di Venetiani, fra li quali hora segue

369

Actum 155 (133).

terribilissima guera, e senza delli sospetti aspetiamo de giorno in giorno andare a fil di spada, a palio, o qualche altra obrobriosa morte, perciò non habiamo potuto venire perché taxarebbono i Turchi che noi si partimo costà per tradire la Turchia. Hora nostro P. Ministro1 tiene noi altri di Hercegovina eser scomunicati, perché non li consentiremo lasar le nostre parochie alli conventi Bosnesi, ma noi sappiamo questa cosa ingiusta, però siamo appellati a cotesta Sacra Corte [f. 404 v.], però preghiamo la S. V. 111.ma per la misericordia di Dio e di quel santo proposito e favore che sempre mai n’ ha tenuto di propaganda fede e di salute deir anime, che presenti questi nostri bisogni alla Sacra Congregatione, etc. Molte potresemo ancora cose dire a V. S. 111.ma ma non tediarla; si potrà informare dal P. fra Paulo Horvich Vostro missionario di Sacra Congregatione, e gli si può credere perché lo cogniosciamo sempre huomo da bene e di buona conscienza. Sopra tutto domandiamo la licenza che possiamo fare un Comessario in Hercegovina e di Pricosavie2, chi sarebbe nostro superiore, aciò potessimo viver e morire senza scrupulo fra tanto che si faci la decisione di queste nostre cause. Fra tanto domandiamo una obedienza per dui fratti della parte nostra che possino venire a Roma a racontare le nostre cause, perché non la concede il nostro P. Provinciale esendo nostro contrario, e staremo con grandissima attentione per haver questa gratia di V. S. I11.ma avanti la prima vera per il che sarà teribilissima guera fra li Turchi e Venetiani. Con che fine baciamo humilisimamente le Sacre Mani. Di Macharsca, alli doi di Febraro 1646.

Noi sottoscritti, e se vorà sottoscritto di tutti fratti di Hercegovina haverete ogni volta che vorà di cento e vinti fratti solamente di Hercegovina, eceto la Sava. etc.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

370

fra Stefano da Imotta, diffinitor della Provincia, m. pr lo fra Giorgio, Guardiano di Santa Croce di Sivogosta, m. pr. lo fra Gioane di Poglica, guardiano di Macarscha, m pr. lo fra Paulo Cacich da Cista3 , Guardiano di S. Maria di Zastrog, m. pr. lo fra Giorgio Cacich, già Padre di Provincia, m. pr. lo fra Tadeo Vuucusich, già Custode della Provincia, m, pr. lo fra Nicolo Rasich, Diffinitore attuale, m. pr. Arhiv Propagande, SOCG,. vol. 172, f. 404 r.

1

Fra Petar Lipanović, provincijal Bosne Srebrene 1643.-1646. Krajevi preko Save, današnja Slavonija. 3 Cista, selo zapadno od Imotskoga. 2

156 (134). Asiz, 14. svibnja 1646. Fra Jakov Butkić [?] Olovčanin moli tajnika Kongregacije za raširenje vjere da se posebnim dekretom u korist biskupa Maravića riješi pitanje granica preko Save, te u Rami, Duvnu i Livnu kako fra Pavao Posilović ne bi više mogao svojatati Ramu za svoju rezidenciju.

Ill.mo e Rev.mo Signor Padrone colendissimo. Nell’ ultima lettera, che mi scrive il Monsignor Mariano Maravich, mi significa ch’ io facci instanza a V. S. I11.ma e Rev.ma per causa d’ un Decreto, qual’ è questo, cioè che gli si cavi un Decreto dalla Sacra Congregatione per la differenza de confini di là dal Savo e verso Rama, Dumno e Livno, perché le cose caminino più aggiustate et il Monsignor Paolo Posilovich non habbia pretensione d’ arrogarsi Rama per sua residenza, conforme l’ha tentato e preteso fin’ hora. V. S. 111.ma e Rev.ma credo che non abbandonerà l’ impresa, che sempr’ ha havuto a cuore, di favorire la parte del Maravich tanto più essendo lui Vescovo di Dumno, e toccandoli per raggione Livno e Rama, per essere più in dentro la Bosna a quella parte, che non e Dumno per essere più vicino alla marina della parte di qua verso l’Italia, conforme lo ponno vedere nel Mapamondo chiarissimamente. Altro non mi resta dire, se non che sia raccomandato a V. S. 111.ma e Rev.ma l’ honore di Monsignore Maravich, per essere vostra

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

372

creatura e persona di qualità tale nella quale hora si ritrova, perch’ altrimente sarebbe una confusione. Con che me le dedico per humilissimo servitore; nel Decreto, se le pare, s’ aggiunga, che possa fare l’oglio santo, con 3 o 4 sacerdoti, e che possa conceder al popolo 3 volte l’ anno l’ Indulgenza plenaria. Di Assisi dagl’ Angeli, li 14 Maggio 1646. Di V. S. 111.ma e Rev.maDev.mo Servitore Fra Giacomo Butchi da Piombo Min. Osservante. Arhiv Propagande, SOCG, vol. 172, f. 373 r

157 (135). Rim, 25. lipnja 1646. Papa Inocencije X. imenuje fra Petra Kačića, franjevca, makarskim biskupom.

Feria 2a. die 25, lunii [1646.] Romae in aula Paulina palatii Apostolici Montis Quirinalis fuit [f. 64 r.] Consistorium secretum, in quo... [f. 64 v.] Referente R.mo D. Card. Capponio1 Sanctitas Sua Ecclesiae Macariensi vacanti per obitum Bartholomei Cacich, ultimi illius Episcopi, providit de persona fratris Petri Cacich, Ordinis Minorum S. Francisci de Observantia, illumque eidem Ecclesiae in episcopum praefecit et pastorem curam etc. committendo cum decreto quod ante munus consecrationis fidei professionem emittere et intra praefixum tempus ad Urbem transmittere teneatur, absolvens etc. cum clausulis etc. Vatikanski tajni arhiv, Acta Camerarii, vol. 19, f. 63 v - 64 v.

1

Aloysius Capponius, kard. 1608.-1659.

158 (136). Rim, 3. srpnja 1646. Na tužbu duvanjskog biskupa Maravića Kongregacija za raširenje vjere zaključuje narediti provincijalu bosanskomu da se Maraviću daju prihodi onih župa što su se dosada davali biskupima ili upraviteljima Bosanske biskupije.

Referente Em.mo D. Cardinali Ludovisio1 litteras episcopi Dulmensis de redditibus parochiarum ei pro sua sustentatione assignatis eidemque impeditis opera fratris Marini de Possega2, Sacra Congregatio mandavit per Generalem Minorum de Observantia commoneri Provincialem Bosnae3 ut redditus praefatarum parochiarum, sublato omni impedimento, praefato episcopo retribui curet eumque in eorum possessione manuteneat, sicut cum episcopis Bosnensibus, aut Bosnae administratoribus hactenus fieri consuevit. Arhiv Propagande, Acta,vol. 17, f. 148 v. - Congr. 3. Julii 1646, n. 4. 1

Nicolaus Albergatus-Ludovisius, kard. 1645.-1687. Fra Marin Ibrišimović Požežanin, g. 1637.-1640. kustos, a g. 1643. vizitator Bosanske provincije, 4. IX. 1646. imenovan od cara Ferdinanda III. budvanskim biskupom (E.Fermendžin, Acta Bosnae n. 1394, p. 461), 17. VI. 1647. od Sv. Stolice biskupom beogradskim i upraviteljem smederevskim (Arhivum Franciscanum Historicum 1925, p. 46), umro je u Velikoj u Slavoniji u veljači 1650. (E.Fermendžin, Chronicon Observantis Provinciae Bosnae Argentinae, 39). 2

159 (137). Olovo, 18. kolovoza 1646. Fra Mijo Bogetić, provincijal bosanski, javlja tajniku Kongregacije za raširenje vjere da će nastojati zadovoljiti fra Marina iz Požege, te da je Maravić dobio od cara naslov bosanskoga biskupa. Moli ga da zasada više nitko ne bude imenovan biskupom iz Bosanske provincije, jer bi to služilo samo na pometnju među vjernicima i u Provinciji.

111. mo e Rev.mo Signor mio Padrone colendissimo. Ho ricevuto gratissima di V. S. Ill.ma mandatami per Padre Andrea1, dalla quale intendo più che paterno affetto e protecione di V. S. Ill.ma verso questa povera Provincia e la persona mia, né potendo degnamente ringratiar V. S. Ill.ma restiamo obligatissimi tutti, sempre pregar S. D. Maestà per Lei. Quello che mi scrive V. S. Ill.ma per Padre Marino da Posega da me lui havrà tutte dovute satisfationi, si vorà stare quieto nella Provincia e Religione. Monsignor Maravich già ha ottenuto da S. Maestà Cesarea il titolo di Bosna. Perciò questa povera Provincia, per adesso non ha bisogno d’ altri vescovi, né li puol sostentar, essendo questi tre cioè Monsignor fra Paulo, Monsignor Ma1

Fra Andrija Tomanović iz Kamengrada, provincijal Bosne Sr. 1628-1631. (E.Fermendžin, Chronicon Observantis Provinciae Bosnae Argentinae, 33s).

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

376

ravich e Monsignor Caczich, habili e suficienti satisfar al suo officio in queste parti. Si verà qualcheduno costà a dimandar o procurare vescovati di questa Provincia, per l’ amor di Dio, non li dia orechi, sia chi si voglia. Questo supplicano tutti Padri della Provincia perché hormai siamo venuti a tali tempi e termini che noi con grandissimo stento campamo la vita; e la multiplicità di vescovi in questa Provincia non portarà altro che confusione, e sisme fra questi poveri catolici. Non dubito punto che V. S Ill.ma havrà particolar ochio sopra questa misera Provincia e me, a cui la racommando caldamente pregandoli dal cielo ogni felicità, e li bacio S. mani. Di Piombo, li 18. di Augusto 1646. Di V. S. Ill.ma e Rev ma Dev.mo Servitore Fra Michel Bogetich2 Ministro di Bosna, m. pr. P. S. Ho mandato dui Padri sacerdoti a Carasevo dal Padre Gioanni Desmonich3 come rn’ haveva domandato; si haverà bisogno di altri, li rnandarò. A tergo: All’ Ill.mo e Rev.mo Signor mio Padrone Colendissimo Monsignor Francesco Ingoli Secret. della Sacra Congre: gatione di Propaganda Fide, Roma. Arhiv Propagande, SOCG, vol. 172, f. 390 r.

2

Fra Mijo Bogetić, provincijal 1646.-1650. Mnoge podatke o njegovu životu skupio je prof. P. Kolendić, Fra Pavao Posilović i njegovo ,,Naslađenje”, Rad JAZU, vol. 206, str. 188-196. 3 Fra Ivan Dežmanić, prefekt misije u Karaševu 1641.-1650. (Gl. E. Fermendžin, Acta Bosnae, nn. 1353, 1374, 1400).

160 (138). Rim, 15. listopada 1645. Kongregacija za raširenje vjere zaključuje da u svojim poslovima pošalje fra Pavla Posilovića, skradinskoga biskupa, nadbiskupima i biskupima u Iliriji.

Die 15. Octobris 1646. ante S. Congregationem generalem de Propaganda fide coram Sanctissimo. Sacra Congregatio censuit expediendum esse R, P. fratrem Paulum episcopum Scardonensem ad Archiepiscopos et episcopos Illyrici pro negotiis propagationem fidei catholicae concernentibus eique pro viatico decrevit scuta 150 monetae. Arhiv Propagande, Acta, vol. 17, f. 223 r. - Congr. 41 coram Sanctissimo die 15. Oct. 1646.

161 (139). Mleci, 20. studenoga 1646. Na osnovi starih povlastica mletačko Vijeće dopušta bosanskim franjevcima da mogu svake godine za 10 sljedećih godina izvesti bez carine iz mletačkoga područja po 60 smotaka čohe za habite, te knjiga, krunica, sapuna i drugih stvari do 10 dukata vrijednosti u carini.

1646. adi 20. Novembre in Pregadi1. Fu con diverse deliberazioni di questo consiglio concesso in più volte alli PP. di S. Francesco osservanti, che habbitano nella Bosna Argentina, paese ottomano, di poter cadaun anno estraer dallo stato nostro pezze cinquanta di panno beretino passo, con la esenzione d’ ogni pagamento di datio, tutto di entrata, come di uscita, così in questa Città, come in ogni altro luogo dello stato nostro. E spirando l’ ultima concessione de di 23 Giugno 1635. supplicano li istessi Padri di nova proroga, con aggiunta d’ altra quantità, in riguardo dell’acressimento di quei Religiosi che in quelle parti sono di molto profitto. Però l’ andar parte, che per anni dieci prossimi sia prorogata alli predetti Padri l’ esentione concessali a 23. Giugno 1635. potendo in luogo delle cinquanta pezze far condurre sessanta. Et in oltre possino libera1 Pregadi = Vijeće umoljenih, senat mletačke republika.

379

Actum 161 (139).

mente estraer per detto tempo libri, corone, sapone et altro che importar ducati dieci di datio. Et ciò ad honor del Signor Iddio et per merito particolare de medesimi Religiosi. Dovendo la presente esser fatta registrataa nelli Capitoli de datii, dove farà bisogno, a fine che siano incantati [?], con questa conditione, e da cadauno sia eseguita la’ publica volonta etc. Vendramin Bianchi, Nodaro Ducale.

Pluries praedictum privilegium fuit prorogatum et tot annorum circulo Provincia Bosnae hac eleemosyna piissimae Reipublicae utebatur. Arhiv franj. samostana u Makarskoj, Liber archivialis. 258. a) U prijepisu: registrare.

162 (140). Rim, 17. lipnja 1647. Na osnovu imenovanja careva Kongregacija za raširenje vjere zaključuje da se fra Marijan Maravić premjesti s duvanjske na stolicu bosanske biskupije, te da mu se povjeri uprava onih biskupija kraljevstva bosanskoga kojima danas upravlja.

Referente eodem Em.mo D. Card. Cornelio litteras Imperatoris ad Sanctissimum datas, in quibus ad episcopatum, seu ecclesiam Bosnensem nominabat R. P. fr. Marianum Maravich, episcopum Dulmensem in Bosna, Sacra Congregatio censuit, si eidem Sanctissimo placuerit, praefatum fratrem Marianum ab ecclesia Dulmensi ad ecclesiam Bosnensem esse transferendunv eique administrationem, quam modo habet ecclesiarum Regni Bosnae cum eisdem facultatibus esse concedendam, et expeditionem esse faciendam per litteras Apostolicas in forma Brevisf cum dictus fr. Marianus, quando fuit factus episcopus Dulmensis, esset ad dictam ecclesiam Bosnensem promovendus, ut eius antecessores fuerunt promoti. et ob quasdam difficultates in Curia Imperatoris ab aliis fratribus factas titulus Bosnensis ecclesiae ab ipso Imperatore haberl non potuerit, sicut modo post factas diligentias a praefato fratre Mariano fuit obtentus. Arhiv Propagande, Acta, vol. 179 f. 425 r. - Congr. 17. Junii 1647, n. 12.

163 (141). Rim 15. srpnja 1647. Papa Inocencije X. odobrava i naređuje da se fra Marijan Maravić premjesti s duvanjske na bosansku stolicu s tim da i dalje zadrži upravu duvanjske biskupije.

Referente eodem Em.mo D. Card. Cornelio decretum die 17. Junii proxime praeteriti editum pro R. P. fr, Mariano episcopo Dulmensi ad ecclesiam Bosnensem transferendo cum administratione omnium Ecclesiarum Regni Bosnae ac eiusdem [f. 454 v.] etiam ecclesiae Dulmensis, a qua transfertur in illo Regno existentis, cum facultatibus alias eidem episcopo Dulmensi concessis, Sanctissimus D. N. decretum Sacrae Congregationis probans, mandavit expeditionem fieri per Breve. Arhiv Propagande, Acta, vol. 17, f. 454. r. - Congr. 15. Julii 1647. coram Sanctissimo, n. 12.

164 (142). Rim, 20. srpnja 1647. Fra Franjo Quaresmius, prokurator franj. reda, svjedoči o životu i zaslugama fra Sabina Florijana, bivšega provincijala dubrovačkoga, i daje privolu Reda da bude imenovan trebinjsko-mrkanjskim biskupom.

Essendo stato nominato Vescovo della Republica di Ragusa a N. Sig. Innocentio X. di Tribunense e Marcanense, il P. M. R.do Savino di Ragusa1... e già Ministro della sua Provincia più volte. In absenza del P. R mo Generale si compiacque il P. Procuratore Generale farle la sequente attestatione. Nos frater Franciscus Quaresmius,2 Ord. Min. Regularis observantiae in Romana Curia Procurator generalis, omnibus et singulis praesentes litteras lecturis fidem facimus et attestamur, prout ex testibus omni exceptione maioribus accepimus et nos ipsi non mediocri experientia et cognitione scimus, R. Adm. P. fr. Savinum Florianum a Ragusio eiusdem Ordinis Provinciae vero Ragusinae alumnum ex honestis, catholicis legitimoque matri [f°. 69 v°.] monio iunctis Parentibus natum et in christi1

Fr. Savinus Florianus Dubrovčanin, trebinjski biskup 1647.-1661. D. Farlati, Illyricum Sacrum, VI 315. 2 P. Franciscus Quaresmius, O. F. M., dugogodišnji kustos Sv. zemlje, milanski provincijal i prokurator Reda, umro 25. X. 1656.

383

Actum 164 (142).

ana Religione et humanioribus disciplinis egregie instructum fuisse et hic adolescens maioris perfectionis studiosus Minorum Ordinem ingressus, in eo religione et litteris adeo profecit ut brevi tempore concionator et Lector Generalis institutus fuerit et nedum in sua Provincia sed Romae, Mediolani, Neapoli, in aliisque praecipuis Italiae Urbibus impositum concionandi ac legendi munus exercuerit, et in comitiis tam Provincialibus quam Generalibus Philosophicas ac Theclogicas Theses publice ac laudabiliter deffenderit talisque ac tantus evasit ut in Ordinis Generali Capitulo tanquam unus ex dignioribus Generalis Diffinitor fuerit electus et in sua Provincia, praeter alia munera et Officia Ordinis, ter Ministeriatus functus fuit. Et 50 iam annis in Religione in continuis vigiliis, laboribus ac pietatis exercitiis cum fructu et laude transactis, senio jam confectus Illuss. mus ac Em mus Reipublicae Ragusinae Senatus illum inscium Episcopum Tribunensem et Mercanensem nominavit. Et nos qui eundem tali dignitate dignum iudicamus ut ad eam promoveatur, ad Dei maiorem gloriam, et suae Ecclesiae utilitatem, auctoritate Apostolica nobis in hac parte concessa nostrum consensum libenter impertimur. In quorum fidem has litteras maiori officii nostri sigillo et manu propria munitas dedimus. Romae, ex conventu nostro Aracoelitano, 20. Julii 1647. Fr. Franciscus Quaresmius, qui supra, m. pr. Arhiv Generalne Kurije franj. Reda u Rimu: Registrum XIII. O. M. Familiae Cismontanae (an. 1646.-48.), f. 69. r.

165 (143). Rim, 16. rujna 1647. Papa Inocencije X. imenuje trebinjskim biskupom franjevca Savina Florijana (Cvjetkovića?) nakon smrti Krisostoma Antice.

Feria 2a. die 16. Septembris 1647. Romae in aula Paulina palatii Apostolici montis Quirinalis fuit Consistorium secretum, in quo... [f. 99 r.] Referente R.mo D. Cardinali S.ti Clementis1 Sanctitas Sua ecclesiis Mercanensi et Tribunensi simul unitis vacantibus per obitum Chrisostomi Antiqui ultimi illarum episcopi providit de persona fratris Savini Floriani, Ordinis Minorum S. Francisci de Observantia, illumque eisdem ecclesiis in episcopum praefecit et pastorem, curam etc. committendo, absolvens etc., cum clausulis etc. Vatikanski tajni arhiv, Acta Camerarii, vol. 19, f. 99 r.

1

Vincentius Maculanus, O. P., card. tt. S. Clementis 1642.-1667.

166 (144). Rim, 11. ožujka 1648. Breve Inocencija X. kojim povjerava upravu Slavonije, omeđenu Dravom i Savom, biskupu skradinskomu fra Pavlu Posiloviću.

Breve Innocentii Papae X. episcopo Scardonensi pro administratione Sclavoniae inter Savum et Dravum 1648 Innocentius Papa X. Venerabilis frater salutem et Apostolicam benedictionem. Cura et spirituali directione Christi fidelium in Provincia intra flumina Dravi et Savi, Sclavonia nuncupata, habitantium pro pastorali nostra solicitudine consultum esse volentes ac de fraternitatis tuae prudentia, doctrina et catholicae religionis zelo plurimum in Domino confisi, de venerabilium fratrum nostrorum S. R. E. Cardinalium negotio Propagandae Fidei praepositorum consilio, te Vicarium Apostolicum in dicta Provincia per modum provisionis et donec aliud per Sedem Apostolicam fuerit determinatum, Apostolica auctoritate tenore praesentium constituimus et deputamus. Mandantes propterea dictis Christi fidelibus caeterisque ad quos spectat ut tibi, in omnibus officium Vicarii Apostolici huiusmodi concernentibus et quae eis in Domino mandanda duxeris, prompte pareant et obediant, alioquin sententiam sive poenam quam rite tuleris in rebelles faciemus auctore Domino usque ad statisfactionem condignam inviola-

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

386

biliter observari. Non obstantibus constitutionibus et ordinibus Apostolicis caeterisque contrariis quibuscumque. Datum Romae, apud S. Mariam Maiorem sub annulo Piscatoris, die XI. Martii 1648., Pontificatus nostri anno IIII. M. A. Maraldus. Venerabili Fratri Paulo episcopo Scardonensi. Kopija u Arhivu Propagande, SC Bosnia, vol. 1, f. 59 r.

167 (145). Rim, 17. kolovoza 1648. Na prosvjed cara Ferdinanda III. protiv sklopljene nagodbe glede uprave Slavonijom, Kongregacija za raširenje vjere zaključuje da se putem carskoga poslanika u Rimu i papinskoga nuncija u Beču razloži caru da se ovdje ne radi o krnjenju patronatskih prava Kraljevine Ugarske nego o privremenoj mjeri na dobro vjernika.

Referente eodem Em.mo D. Card. Matthaeio1 litteras Imperatoris ad Sanctissimum D. N. datas in quibus serio instabat revocari decretum circa nova confinia inter episcopos Bosnensem et Belgradensem [f. 147 v.] de consensu partium stabilita2 quia, ut aiebat, praefatum decretum iuri patronatus Regni Ungariae praeiudicat, et simul referente ex annotatione Secretarii quomodo possit per Sanctitatem Suam Imperatori responderi, S. Congregatio copiam dictae annotationis tradi iussit D. Duci Sabellio eiusdem Imperatoris Oratori et cum eo agi ut capacem reddat eius Maiestatem, quod cum non agatur de Titulorum divisione, sed de administratione Ecclesiarum pro populorum Turcis subiectorum commoditate, cum clausula praesertim durante scilicet Turcarum tirannide, nullum fit Imperatori praetenso 1

Gaspar Mattheius, kard. 1643.-1650. Sporazum bosanskoga biskupa Maravića i beogradskog Ibrišimovića o Slavoniji objelodanio je J. Jelenić, Spomenici, br. 64, u: Starine JAZU, 36, str. 116 sl. 2

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

388

praeiudicium, et simul mandavit aliam copiam ad Nuntium Caesareum transmitti ut etiam ipse Imperatorem sinistre informatum de veritate facti informet, ut postea Sanctissimus per Breve eius Maiestati respondere valeat congruenter. Arhiv Propagande, Acta, vol. 18, f. 147 r. - Congr. 17. Aug. 148 n. 10.

168 (146). Rim, 6. studenoga 1648. Kongregacija za raširenje vjere zaključuje da se fra P. Posilović ne šalje u Slavoniju dok ne stigne odgovor od cara, zbog pogibelji o kojoj je Kongregaciju obavijestio slavonski kler.

Referente eodem Em.mo D. Card. Matthaeio litteras Cleri Slavoniae sub Turcis de episcopo Belgradensi et eius gestis et de episcopi Scardonensis periculo, si iuxta decretum S. Congregationis in Slavoniam se transferat, S. Congregatio censuit expectandum esse responsum quod Imperator daturus est Nuntio Caesareo, ad quem fuit scriptum pro sustinendis decretis S. Congregationis factis in causa inter episcopum Belgradensem et episcopum Bosnensem circa confinia vertente. Arhiv Propagande, Acta, vol. 18, f, 174 r. - Congr. 6. novembris 1648., n. 13.

169. Rim, 7. siječnja 1650. Došavši u Rim «ad limina» fra Petar Kačić, makarski biskup, nakon navršene treće godine svoje službe, daje izvješće o svojoj biskupiji.

Eminentissimi et Reverendissimi D. D. mei summe colendi, Sacrosanctae Tridentinae synodi, summorum Pontificum et Eminentiarum vestrarum decretis ego Frater Petrus Cacichigius, Machariensis episcopus, plene ac integre obtemperans, primo hoc triennio a meo in eandem ecclesiam ingressu completo, ad almam Urbem accessi sacra Apostolorum limina personaliler veneraturus Vestrasque Eminentias de universo statu meae ecclesiae eo meliori modo quo possum edocturus. Machariensis ecclesia sita est in Dalmatia, quae cum olim Othomano pareret imperio, nuper occasione praesentis belli Turcarum cum Venetis, Religionis zelo civitas cum viginti tribus pagis, provincia Primorgie seu Cragina1 nuncupatis, Venetae Reipublicae dominium sponte est amplexata, tota reliqua longe maiori Diocesi turcico regi 1

Krajina.

391

Actum 169.

obtemperante. Ex quo Turcae nimium indignati, multis e propinquis ciuitatibus intra eandem diocesim contentis, coacto ingenti exercitu adiectisque extraneorum locorum copiis urbem ipsam pagosque incredibili rabie inuasere ac omnibus igne succensis incolisque partim captis par tim dispersis deplorandam desolationem reliquerunt2. Erat in ciuitate Machariensi cathedralis ecclesia sub invocatione Principis Apostolorum vetustate prope collapsa, in qua canonici, fons baptismalis et supellectilis sacra non aderant. Domus episcopalis nulla erat. Ego tamen episcopus residebam in cenobio Fratrum Minorum de Observantia, quod unicum extabat in eadem ciuitate sub titulo Nativitatis Deiparae cum familia sexaginta fratrum circiter aliorumque cenobio inservientium, in quo supellectilis sacra pro cultu ac officiis diuinis suficiens erat quae diu noctuque iuxta ritum Romanum ibi peragebantur. Erant item alia duo eiusmodi fratrum cenobia, alterum sub titulo S. Crucis in pago Xivogosta, sub titulo Virginis Asumptae alterum pagi Zastrug eiusden dioecesis. Quae omnia Turcarum manus diruit ac succendit una curn aliis decem ecclesiis parrocchialibus eorundem pagorum necnon duabus domibus seu hospitiis feminarum Ordinis S. Francisci Tertiariarum, vulgo Bizoghe3, quarum aliquae in captivitatem ductae adhuc sub đurae servitutis iugo gemunt. Extat tamen adhuc quartum eiusdem Ordinis fratrum cenobium sub titulo diui Francisci, in provincia quae Imota nomen 2

Taj napadaj je bio u lipnju 1647. Fra Mijo Bogetić, provincijal Bosanske franjevačke provincije piše 6. srpnja 1647. Kongegaciji za raširenje vjere da je samostan u Živogošću spaljen od Turaka prošlih dana, «giorni passati» (Arhiv Propagande, SOCG, vol. 176, f. 273rv). 3 Biskup fra Bartolomej Kačić ne spominje u svojim izveštajima ove ženske redovničke kuće.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

392

habet situm, aquarum vallo circumdatum, in quod plurimi Turcarum nobiliores e vicinis locis prae timore cum familiis confugere, cuius beneficii gratia fratres illi de prae-dictis Turcis benemeriti per totam dioecesim animarum curas libere exercent, omni timore deposito, quocumque volunt permeantes. Ceterum, ubi praedictis in locis tum per me episcopum tum per parroc-chos eo meliori modo quo in infidelium dominio fas erat sacra peragebantur sacramenta ceteraque omnia ad salutem necessaria fidelibus ministrabantur, nunc plurimi eorundem incolarum profugi vagantes, quidam in montibus et speluncis vicinis, quidam vero in insulis Phariensis et Corzulensis dioecesis commorantes quousque Deo ipso placuerit ad propria reducere, per me invisuntur ac spirituali pabulo pro virili mea et pastoralis muneris sati-sfactione persaepe recreantur. Cum vero ceteris ovibus meis sub Turcarum tyrannide degentibus ipse, bello praepeditus, necessaria providere non valerem, ut eadem per vicarios ac missionarios fierent curavi simulque suasi ne christiani Turcarum imperio addicti, meae tamen dioecesis, una cum Turcis coacte militantes, suos condioecesanos Venetis subiectos in acie offenderent, caperent ac vel minimam in eosdem hostilitatem exercerent; quin potius ficto certamine ficta scloporum explosione fratrum fidelium saluti omnino studerent. Hanc reciprocam humanitatem, pacem et charitatem gregi meo, quamvis quoad saeculare imperium diviso, ex pastorali officio insinuavi, singularem in hoc opem mihi ferente D. Leonardo Fosculo, totius Dalmatiae atque Epyri praefecto generali, qui militibus sibi subditis praecepit ut fidelibus meae dioecesis, Turcarum tamen servitute praessis, in omnibus et singulis mutuam vicem redderent. Sunt in mea dioecesi fere sexaginta millia catholicorum, quos sicuti nunquam dimisi nec dimittam, ita quam primum, ut eos praesens solari possim pluribusque malis eripere, ad ecclesiam

Actum 169.

393

meam redire exopto. Et quoniam propinquarum ecclesiarum episcopi hac deploranda belli, famis et pestis tempestate desiderantur, invitat me pastoralis solicitudo et animarum zelus ut quo celerius fas erit, bona tamen cum gratia et facultate Eminentiarum Vestrarum revertar, quas enixe deprecor ut supellectilem sacram pro divino cultu necessariam mihi gratiose suppeditandam curent, quandoquidem Turcarum rabies totam qua hucusque usus sum in mea ecclesia flammis donavit. Ego vero tanti beneficii memor cum toto grege meo pro felici statu ac diuturna Eminentiarum Vestrarum incolumitate Deum Peroptimum Maximum iugiter deprecabor, quibus humillime demum manus deosculor. Romae, die 7 ianuarii 1650. EE. VV. humillimus et addictissimus servus Frater Petrus Cacicghius, Episcopus Macariensis. Vatikanski tajni arhiv, S.C.Concilii, vol. 476. S. Kovačić, Najstariji izvještaji o stanju makarske bviskupije u Tajnom Vatikanskom Arhivu (16261658),Split 1975, 50-52; B. Pandžić, Izvještaji makarske biskupije sačuvani u Tajnom Vatikanskom Arhivu, u: Nova et Vetera, vol. 30, sv. 1, Sarajevo 1980., 150-151.

170 (147). Rim, 28. studenoga 1650. Povodom molbe novoga beogradskoga biskupa fra Mate Benlića Kongregacija za raširenje vjere povjerava kard. Vidmanu da riješi spor između beogradskoga, bosanskoga i skradinskoga biskupa glede slavonskih župa, a da se to olakša, skradinskomu će se biskupu Posiloviću davati godišnja potpora od 100 škuda i dopustiti boravak u samostanu u Rami.

Die 28 novembris 1650 fuit Congregatio generalis... ct 1°. Proponente Em.mo D. Cardinali Capponio1 libellum supplicem f. Matthaei Bellinch2[sic!], Ordinis Min.Observ, episcopi designati Bellogradiensis, petentis ut Sacra Congregatio digneiur obtinere facultatem a SSmo D.N, ut orator post expeditionem bullarum pro dicta ecclesia Bellogradiensi possit consecrari ab uno ex episcopis illarum partium, insuper ut eadem Sacra Congregatio pro substentatione eiusdem episcopi Bellogradiensis assignetur ecclesia seu parochia Dragottini3 prout fuit alias resolutum sub die 14 junii 1648. 1

Aloysius Capponius, kard. 1608.-1659. Fra Mato Benlić Banjolučanin, provincijal Bosne Sr. 1650.-1651., imenovan biskupom beogradskim u konsistoriju 27. veljače 1651. (Vatikan, taj. arhiv, Acta Consistorialia 1644.-1656., f. 188 v.), umro u Velikoj g. 1674. D. Farlati, Illyricum Sacrum, VIII 148 s. 3 Župa Dragotin nalazila se u Slavoniji nedaleko Đakova, a pripadala je fojničkom samostanu. Gl. E. Fermendžin, Acta Bosnae, n. 1420, p. 478; n. 1435., p. 495. 2

395

Actum 170 (147).

Em.mi patres quoad consecrationem dixerunt esse faciendum verbum cum SS.mo et circa assignationem parochiae Dra: gottini, dederunt omnimodam facultatem Em.mo D. Cardinali Vidman4 componendi controversias inter oratorem et episcopos Bosnensem et Scardonensem, et ut eo magis possint concordari [f. 454 v.] decreverunt esse solvenda episcopo Scardonensi centum scuta annua donec possit redire ad suam dioecesim et ibi tute permanere arbitrio Sacrae Congregationis, et hoc ad effectum ut possit sustentari et nihil amplius praetendere seu petere ab episcopo Bosnensi seu Bellogradiensi super parochiis Slavoniae inter Savum et Dravum vigore decreti provisionalis facti sub die 14 Junii 1648. Insuper dixerunt quod liceat eidem episcopo Scardonensi residere et cohabitare in conventu Fratrum Minorum de Observantia de Rama quousque poterit, ut supra, ad suam ecclesiam seu dioecesim redire et permanere, dummodo munia episcopalia ibi, absque loci Ordinarii licentia, non exerceata; unde cum controversia nunc tantum vertat inter supradictos duos episcopos, Bosnensem videlicet et Bellogradiensem, eo facilius videtur per dictum Em.mum posse componi. Arhiv Propagande, Acta, vol. 19, f. 454rv. a Stavak: Insuper \\ exerceat na rubu drugom savremenom rukom napisan.

4

Christophorus Vidman Mlečanin, kard. 1647.-1660.

171 (148). Rim, 21. prosinca 1650. Dekret Kongregacije za raširenje vjere kojim se nakon saslušanja stranaka određuje da se župe Ratkov Potok, Garčin, Požega i Selce povrate pod duhovnu vlast bosanskoga biskupa, kojemu će plaćati propisanu kanonsku četvrtinu, dok se župa Dragotin posve dodjeljuje beogradskom biskupu.

Decretum Sacrae Congregationis de Propaganda Fide Die 21.decembris 1650. Auditis iterum coram Em.mo D. Cardinali Vidman in contradictorio iudicio partibus circa praetensiones D. episcopi Bosnensis super parochiis Slavoniae, quae sunt inter flumina Savum et Dravum et quae nuperrime vigore decreti Sacrae Congregationis de Propaganda fide sub anno’ 16481 erant comissae administrationi domini episcopi Scardonensis, praesentibus praedicto D. episcopo Bosnensi, nec non secretario Patris Procuratoris generalis Ordinis Minorum de Observantia nomine et vice eiusdem Patris Procuratoris, ac P, Stephano Diacovensi, parocho Posseghae procuratore P. Matthaei Bellinch [sic!] episcopi designati Bellogradiensis, fuit per dictum D. Cardinalem auctoritate supradictae Congregationis sancitum prout infra, videlicet: 1

Gl. gore dokum. 166 (144).

397

Actum 171 (148).

Quod parochiae, quae sunt in Slavonia inter flumina Savum et Dravum, et quae ut supra erant sub administratione episcopi Scardonensis, et praecipue Ratcopotoch2, Gorčini3, Posseghae et Selizae4 redeant sub cura pastorali in spiritualibus tantum D, episcopi Bosnensis, cum obligatione solvendi eidem episcopo pro sua substentatione quartam canonicam iuxta dispositionem Sacrorum Canonum et consuetudinem illarum partium, declarando parochiam Dragottini, tam in spiritualibus, quam in temporalibus subiacere D.episcopo Bellogradiensi iuxta decretum a supradicta Sacra Congregatione emanatum sub anno 1648, reservato tamen iure domino episcopo Bosnensi, quocumque loco et tempore, producendi rationes ad probandum suppositam pacificam possesionem episcoporum Bosnensium suorum [f. 440br v,] antecessorum super dictis parochiis etiam in temporalibus, et probatum reassumendi tam quatuor praedictarum parochiarum quam Dragotini, cum conditione tamen ut dictus episcopus Bosnensis ad acquirendam dictarum quinque parochiarum possessionem temporalem teneatur et debeat, servatis servandis ac citatis omnibus et singulis interesse in eis habentibus, plene probare duos conventus Fratrum Minorum de Observantia, videlicet Vellicae5 et Nasizae,6 convixisse cum novitiatu, studio et seminario sine supradictis parochiis sed aliunde praeterquam ex fructibus earum prout ad praesens; declarando quod per hoc decretum nullum praeiudicium inferatur alicui personae interesse in hoc habenti, sed salvo semper eorum omnium et singulorum iure [ut] possint et valeant rationes suas producere et iustitiam petere. Christophorus Cardinalis Vidman. A. Cardinalis Capponius m. pr. Dion. Massarius7 S. C. Secretarius. 2

Ratkov Potok, danas Ratkovci u Slavoniji. Garčin, mjesto i župa kod Sl. Broda. 4 Selce, selo kod Đakova. 5 Samostan sv. Augustina u Velikoj kod Požege u Slavoniji. 6 Samostan sv. Petra u Našicama u Slavoniji. 7 Dionysius Massari, tajnik Kongregacije za raširenje vjere 1649.-1657. 3

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

398

Arhiv Propagande, Acta, vol. 19, f. 440 rv. - Ovjerovljena kopija u istom Arhivu Ptopagande, SC Bosnia, vol. 1, f. 34 rv.

172 (149). Rim, koncem 1650. Bosanski biskup Maravić moli da se skradinskom biskupu Posiloviću ne dopusti rezidiranje u Rami, ili barem da tu ne vrši pontifikalija.

Eminentissimi e Reverendissimi Signori. II Vescovo di Bosna1 mette humilmente in consideratione all’ EE. Vostre come Monsgr Vescovo di Scardona2 per il passato fece residenza nel convento di Rama, Diocese d’ esso oratore, dove sine licentia Ordinarii essercitò Pontificalia, conferì ordini a persone non meritevoli, e cose simili. Che però si suplica l’ EE. Vostre o che non permettino che il detto Vescovo di Scardona non ritorni in Rama, o che tornando li proibiscano che per l’ avenire non esserciti più Pontificalia, che altrimente, per mostrare a quei popoli che quel che ha fatto per il passato fu ben fatto, non cessarà di pertubare la giurisditione d’ esso oratore, non ostante le prohibitioni de sacri canoni e sacri concilii, etc. Quas Deus., etc3. Arhiv Propagande, SOCG, vol. 218. f. 545 r. 1

Fra Marijan Maravić. Fra Pavao Posilović. 3 Na vrhu u lijevom rubu stoji bilješka: Mem. 1651. to pr. 2

173 (150). Fojnica, 6. srpnja 1652. Prvaci i predstavnici Bosanske provincije mole Kongregaciju za raširenje vjere da dopusti skradinskom biskupu fra Pavlu Posiloviću vršiti biskupske čine u Rami i Duvanjskoj biskupiji, te da stane na put nemirnomu bosanskomu biskupu Maraviću koji utičući se bečkom cezaru dovodi u sumnju i opasnost svećenstvo i katolički narod kod turskih vlasti u Bosni.

Em.mi et R.mi Signori. Noi infrascripti PP. Vechi, già Ministri Provinciali della Provincia di Bosna, devotissimi servitori delle Eminenze Vostre esponiamo humilimente alle medesime qualmente Monsgr. fr. Paolo Posilovich, vescovo di Scardona, doppo haver perso il proprio vescovato di Scardona in occasione delle presenti guerre, se ne ritrova ritirato nel nostro convento di Rama d’ ordine di cotesta Sacra Congregatione, il quale habbiamo acetato più che volontieri per esser Prelato molto da bene et esemplarissimo col’ edificatione di tutti; ma vedendolo otioso senza che possa far alcuna fontione episcopale ci pare cosa strana a noi Religiosi, e questi fedeli cattolici semplici restano di poca edificatione, anzi stupefatti, a veder un vescovo di nome senza fatti. Per tanto suplichiamo con ogni divotione et debita humiltà tutti universalmente, tanto noi altri Religiosi come questi divoti

401

Actum 173 (150).

cattolici, la clemenza et innata benignità dell’ Eminenze Vostre a compiacersi di concedere la facoltà a sudetto Monsgr fr. Paolo che possa amministrar le foncioni episcopali qua nel teritorio di Rama et per il vescovato di Dulma, il che non gli si chiede per qualche interesse suo proprio, poichè la simil fatticha non gli frutterà d’ utile temporale nè anco per un baioco; ma sol’ per servitio di Dio benedetto e beneficio di queste povere anime, e ciò non sarebbe in alcun pregiuditio a Monsgr vescovo di Bosna, essendo sempre stato vescovato di Dulma diferente da questo di Bosna, lontano delli ultimi limiti della dioecesi di Bosna due giornate, amministrato sempre per il passato delli vescovi di Scardona o vero di Macharscha e mai dai vescovi di Bosna, havendo Monsgr vescovo di Bosna pur troppo d’ amininistrar tutte le parti del Regno di Bosna, le quali in otto anni doppo che è fatto vescovo non l’ ha visitato tutte, e se si vorà a fattichar, non gli mancherà di continuo l’ occupatione nel suo vescovato di Bosna senza che s’ intrighi nell’ amministratione del vescovato di Belgrado e questo di Dulma. Ma sudetto fr. Mariano Maravich al presente vescovo di Bosna, non contento mai del dovere, procura a viva forza il suo proprio interesse con tanti contrasti, litigii e discordia [f. 620 v.] dell’ unione fraterna a fin che questi poveri cattolici hor mai hanno da perder patienza per esser scandalisatissimi della sua cupidità, non contentandoci mai d’ osservar tanti ordini e decreti emanati più volte di cotesta Sacra Congregatione, la quale tiene sempre inquieta havendo più volte impiegato e defatto imphegha sino la Maiestà Cesarea in suo favore non sapendo quel che si pretenda. Onde se si compiacessero l’ EE. Vostre di mandargli qualche ordine penale che hor mai cessi sudetto vescovo di Bosna d’ inquietar e disturbar questi poveri cattolici pur troppo miseri et afflitti dal dominio tiranico, sarebbe cosa santa poichè procurando sudetto vescovo di Bosna simili favori della Maestà Cesarea ci mette in pericolo d’ estinguer la fede cattolica in queste parti o vero farci

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

402

tagliar tutti in pezzi, havendo questi signori otthomani sospetto grandissimo di noi cattolici in ocasione delle presenti guerre, ma sudetto Mongr di Bosna non considera questi imminenti pericoli, come è occorso in Albania e giornalmente occorre qua a torno: il che remettiamo tutto alla prudenza di Eminenze Vostre, le quali guidate dell’ assistenza de Spirito Santo elegeranno quelli parti che sarrà conforme [a] la sua santa Divina volontà e per maggior beneficio dell’ anime nostre. E qui per fine preghiamo tutti unitamente alle Eminenze Vostre ogni incolumità e l’ esaltatione della madre Chiesa santa humilimente gli baciamo sacrate porpori. Foinizza, li 6. di luglio 1652.

De Eminenze Vostre Humilissimi servi Fr. Andrea d’Jaizza,1 già Vicario provinciale e Commissario Visitatore m. pr. Fr. Philippus Trinovtius,2 Minister Provincialis, m. pr. Frat’ Andrea da Camengrado, già Ministro Provinciale,m. pr. Fra Pietro Lippani, già Ministro Provinciale, m. pr. Fra Francesco di Bagnaluca,3 Custode della Provincia, m. pr. Fra Stefano di Diacovo, diffinitore della Provincia confirmo ut supra, m. pr. Frater Gregorius Voicovigh, definitor actualis, m. pr. Fra Michele Boghetich, già Ministre Provinciale [confermo]quanto di sopra, m. pr. Fra Michele di Verdo, diffinitore confirmo ut supra, m. pr. Izvornik u Arhivu Propagande, SOCG, vol. 218, f. 620 rv.

403

1

Actum 173 (150).

Fra Andrija Jajčanin g. 1651. imenovan provincijalnim vikarom kada je provincijal fra Mato Benlić imenovan beogradskim biskupom. E. Fermenđžin, ChroniconObservantis Provinciae Bosnae Argentinae, 40. 2 Fra Filip Lendić Trnovčanin, provincijal 1652.-1655. E. Fermendžin, op. c., p. 41. 3 Fra Franjo Banić Banjolučanin, E. Fermendžin, 1. c.

174 (151). Rim, 9. rujna 1652. Kongregacija za raširenje vjere zaključuje da se ispita kako je i na koje vrijeme Duvanjska biskupija povjerena bosanskomu biskupu Maraviću.

Referente eodem [Card. Pamphilio] literas Provincialis et Deffinitorum Ord. Min. Observ. S. Francisci provinciae Bosnae petentium ut administratio episcopatus Dulmensis tradatur R. P. D. Episcopo Scardonensi, qui nunc propriam non habet dioecesim, et eo magis quia R. P. D. Episcopus Bosnensis, qui ad praesens eandem supradictam Dulmensem ecclesiam administrat, male se gerit cum damno spirituali populorum, qui a multo tempore pastoris solatio careat, Sacra Congregatio iussit per Secretarium examinari quomodo dicta administratio fuerit R. P. D. episcopo Bosnensi concessa et ad quod tempus ut necessitati populorum et animarum oportune provideri possit. Arhiv Propagande, Acta, vol. 21, f. 110 v. - Congr, die 9. Sept. 1652., n, 18.

175 (152). Rim, 12. studenoga 1652. Na molbu katolika Duvanjske biskupije, Kongregacija za raširenje vjere zaključuje da se ta biskupija povjeri upravi fra P. Posilovića, skradinskoga biskupa.

Proponente Em.mo D. Cardinali Cornelio [f. 122 v.] instantiam catholicorum dioecesis Dulmensis sub ditione Turcarum humiliter petentium ut Sacra Congregatio ecclesiam praedictam a multo tempore episcopo viduatam pio ac zeloso pastore providere dignetur, vel ad minus in administrationem. dare alicui Praelato qui diligenti cura et continua assistentia spiritualibus necessitatibus populorum statisfacere valeat et possit absque alia distractione propriae Ecclesiae et Dioecesis, Em.mi Patres, re mature discussa ac pluries examinata, stantibus etiam diversorum parochorum precibus, petitioni oratorum benigne annuentes ne iidem in spiritualibus detrimentum aliquod patiantur quousque Ecclesia supradicta proprio provideatur episcopo, ipsam eiusque integram dioecesim R. P. D. Paulo episcopo Scardonensi, qui nullam ad praesens habet in locis suae Ecclesiae residentiam, commendavit ac in administrationem concessit cum solitis facultatibus, [f. 123 r.] iuribus, pertinentiis, utilitatibus et privilegiis non obstantibus quibuscumque, ac Breve desuper necessarium expedire dixerunt, si S. D°. N. placuerit. Arhiv Propagande, Acta, vol. 21, f. 122 r. - Congr. die 12. Nov. 1652., n 9.

175 (153). Rim, 14. travnja 1654. Nakon povoljnoga izvješća mletačkoga nuncija, Kongregacija za raširenje vjere zaključuje zamolti Sv. Oca da povjeri upravu Duvanjske biskupije fra Pavlu Posiloviću.

Referente eodem [Em. Card Ursino1] litteras responsivas R. P. D. Nuncii Venetiarum, quibus asserit pro administratione ecclesiae et dioecesis episcopatus Dulmensis magis expedire ut committatur R. P. D, episcopo Scardonensi, non solum propter vicinitatem, sed etiam quia qualitatibus magis idoneis et virtutibus praepollet episcopo Bosnensi, qui nimis avarus reputatur in illis partibus. Stante hac relatione R. P. D. Nuncii praedicti, Sacra Congregatio fuit in voto esse humiles preces porrigendas SSmo D. Nostro ut praedicto R. P. D, episcopo Scardonensi administrationem ecclesiae et dioecesis Dulmensis conferat, cum in propria nullum habeat locum residentiae ob devastationem illius provinciae a Turcis factam et repetitam. Arhiv Propagande, Acta, vol. 23, f. 38 v. - Congr. die 14 Aprilis 1654, n. 24. 1

Orsini fr. Virginius, eques Hierosolym., Card. 10. II. 1642 - 21. VIII. 1676.

176 (154). Rim, 24. svibnja 1655. Na osnovi mišljenja i zaključka Kongregacije za raširenje vjere Sv. Otac zaključuje da se fra P. Posilović premjesti sa skradinske na duvanjsku stolicu.

Referente Revmo D. Card. Caesio SSmus Dominus Noster cum voto Sacrae Congregationis decrevit esse transferendum R. P. D. Paulum episcopum Scardonensem in confinibus Untgariae ad ecclesiam cathedralem Dulmensem prope confinia Bossinae sub ditione Turcarum vacantem, cum administratione antedictae ecclesiae et dioecesis Scardonensis, in qua nullam habeat residentiam. Arhiv Propagande, Acta, vol. 24, f. 9 v. – Congr. diei 24. Maii 1655., coram Sanctissimo, n. 9.

177 (155). Rim, 25. listopada 1655. Aleksandar VII. razrješuje fra Pavla Posilovića veze sa Skradinskom biskupijom i premješta ga za biskupa duvanjskoga. Pavao će i dalje zadržati upravu Skradinske biskupije, a dužan je položiti vjeroispovijest i u određenom roku poslati potvrdu u Rim, prije nego preuzme službu u Duvanjskoj biskupiji.

Feria secunda, die 25 Octobris 1655, Rome in aula Paujina Palatii montis Quirinalis fuit Consistorium secretum, in quo:…………. Referente Reverendissimo Domino Cardinale Caesio1 Sanctitas Sua2 absolvit R. P. D. Paulum a vinculo quo tenebatur ecclesie Scardonensis et transtulit ad ecclesiam Dulmensem, certo modo vacantem, ipsumque illi in Episcopum prefecit et pastorem cum retentione in administrationem predicte ecclesie Scardonensis iuxta decretum S. Congregationis de Propaganda fide, et cum decreto quod antequam possessionem ecclesie Đulmensis adipiscatur, fidei professionem emittere, et ad Urbem intra prefixum tempus transmittere teneatur. Absolvens etc. cum clausulis. Vatikanski tajni arhiv, Acta Camerae, vol. 19. f. 273. 1 2

Petrus Donatus Caesius, Card. 10. II. 1642. - 30. I. 1656. Aleksandar VII., papa 7. travnja 1655. - 22. svibnja 1667.

178 (156). Rim, 26. veljače 1657. Kongregacija za raširenje vjere zaključuje da apostolski nuncij u Njemačkoj ispita duhovne potrebe Skradinske i Duvanjske biskupije te život i osobine fra Mihajla Jahnna kojega je kard. Harrach preporučio za biskupa in partibus.

Ad relationem Em.mi Dni Cardinalis Azzolini1 Sac. Congregatio dixit esse scribendum ad R. p. d. Nuncium Apostolicum Germaniae pro informatione circa qualitates, vitam et mores fratris Mihaelis Jahan2 a Pomerania Ord. Min. Observantium ab Em mo Dno Cardinali ab Harrach3 commendati Sac. Congregationi pro aliqua Ecclesia im Partibus, et circa necessitates spirituales Dioecesum Scardonae et Dulmae in confinibus Ungariae. Arhiv Propagande, Acta. vol. 25, f. 63 r. - Congr. 26. Febr. 1657., n. 7. 1

Decius Azzolini, kard. 1654.-1689. Fra Mihajlo Jahnn, Pomeranac, g. 1650. provincijal franjevačke reformatske provincije u Češkoj, savjetnik i miljenik cara Ferdinanda III. i njegova sina Leopolda I., duvanjski biskup 14. I. 1658., umro u Brucku na Muri g. 1665. Gl. P. Severinus Wrbezansky, Nucleus Minoriticus, seu vera, et sincera relatio originis et progressus Provinciae Bohemiae, Vetero-Pragae 1748., p. 35., 38, 46; P. Vig. Greiderer, Germania franciscana, vol.1, Oeniponte 1777., p. 771. 3 Ernestus Adalbertus ab Harrach, nadbiskup praški, kard. 1632.-1667. 2

179 (157). Rim. 3. rujna 1657. Na osnovi preporuke kard. Harracha i povoljnoga izvješća nuncija Njemačke Kongregacija za raširenje vjere zaključuje Duvanjsku biskupiju povjeriti fra Mihajlu Jahnnu, franjevcu iz Pomeranije.

Relationes Eminentissimi Meltii.1 XXV. II Sig. Card. Harrach l’ anno passato propose e raccomandò alla S. Congregazione per qualche Chiesa nelle parti d’ infedeli fr. Michele Johan da Pomerania, Minore osservante, il quale attestava esser di gran dottrina e molto zelante, et anco benemerito della Religione cattolica, la conversione de molti heretici e perché possiedeva più lingue, come latina, italiana, tedescha, boema, polacca e schiavona. Volse la S. Congregazione, per servare il suo stile, scrivere anco a Mons. Nuntio di Germania, il quale nella risposta si confronta con l’ attestationi di sopra, et aggiunge da vantaggio, e havendo procurato d’ indagere l’ animo del Padre, lo trova dispostissimo a consagrare la sua vita per la Religione cattolica [p. 344] dovunque fosse applicato. Con tale occasione si scrivesse anche a Monsignore per informatione dello statto delle Chiese vacanti di Dulma e Scardona 1

Camillus Meltius, kard. 23. travnja 1657. - 21. siječnja 1659.

411

Actum 179 (157).

ne confini d’ Ungaria, e se per il numero de cattolici vi .era bisogno di vescovo. Onde egli risponde quanto a Scardona venirli riferito da un frate Bosnese esser stata distrutta quella città nelle guerre tra la Republica Veneta e gli Ottomani, e che non si sa adetto se in quelle parti vi dimorino più Cattolici. Quanto a Dulma che, se bene il Padre è un pezzo che non è statto in quelle parti, a ogni modo intendeva che la città restava in piedi, e tanto in essa, come ne contorni vi si trovano Cattolici bisognosi della assistenza Pastorale, e che non era male di provedere quella Chiesa che sempre per l’ addietro ha havuto il suo Capo etc. Che di qua perrò si possono havere più accertate informationi dello stato di dette Chiese per mezo de nationali, etc. Rescriptum: S. Congregatio annuit pro ecclesia Dulmensi. Arhiv Propagande,: Acta, vol. 26, p. 343 s. - Congr. VII. die 3. Sept. 1657., n. 25.

180 (158). Rim, 15. rujna 1657. Sv. Otac odobrava zaključak Kongregacije za raširenje vjere da se fra M. Jahnn imenuje duvanjskim biskupom.

II Card. d’ Harrach propose anno passato per vescovo in qualche Chiesa in partibus infidelium un tal fr. Michele Johan, Minore osservante, lodandolo molto per dottrina, zelo, e servitii prestati per la Sede Apostolica, oltre il possesso dl molte lingue, come particolarmente la schiavona. Se ne scrisse a Mons. Nuntio, che ratifica l’ istessa relatione, onde la Congregazione lo stima a proposito per la Chiesa di Dulma ne confini dell’ Ungaria, quando la Santità Sua l’ approvi. Rescriptum: Sanctissimus annuit. Arhiv Propagande, Acta, vol. 26, p. 417, Audientia Sanctissimi 15. Sept. 1657., n. 4.

181 (159). Rim, 14. siječnja 1658. Nakon smrti biskupa fra Pavla Posilovića Aleksandar VII. imenuje duvanjskim biskupom Mihajla Jahnna, franjevca, opraštajući mu što je rođen od krivovjernih roditelja te tražeći da položi vjeroispovijest i pošalje u Rim prije nego primi biskupsko posvećenje.

Rome in aula Paulina Palatii apostolici montis Quirinalis feria secunda, die 14. Januarii 1658, fuit Consistorium secretum, in quo Sanctissimus Dominus noster:…… Referente Reverendissimo Dom. Card. Meltio Sanctitas Sua ecclesie Dulmensi, vacanti per obitum bone memorie Pauli ultimi illius episcopi, providit de persona R. Patris Mihaelis Jahan, Ordinis Minorum Reformatorum Sancti Francisci, ipsumque illi in episcopum prefecit et pastorem, etc. committendo, iuxta decretum S. Congregationis de Propaganda fide, et cum dispensatione super eo quod sit natus ex parentibus hereticis, et decreto quod antequarn munus consecrationis suscipiat, fidei professionem emittere, et ad Urbem intra prefixum tempus transmittere teneatur. Absolvens etc, cum clausulis etc. Vatikanski tajni arhiv, Acta Camerarii, vol. 20, f. 31 r.

182 (160). Rim, 13. svibnja 1658. Premda je prema izvještaju bosanskoga biskupa Maravića Duvno razoreno i u biskupiji nema nego dvije župe s malo vjernika, Kongregacija za raširenje vjere ipak zaključuje pisati novomu duvanjskomu biskupu da odmah ide u svoju biskupiju.

Soggiunge, che il nuovo Vescovo di Dulma non potrà in modo veruno andar alla sua residenza, perché Dulma è destrutta e sono rimaste nella Diocesi due sole Parochie, Lippova1, e Brioni2 con pochissimi Christiani, bene assai buoni, che per la maggior parte del tempo vanno spersi [f. 143 v.] per le montagne, per che il Turco sverna la militia nel loro luoghi, onde restano abbandonati di Pastore.... Rescriptum: Scribatur... Episcopo Dulmensi ut ad suam residentiam se conferat. Arhiv Propagande, Acta , vol. 27, f. 143 rv - Congr. 13. Maii 1658., n. /, 6.

1

Lipa, selo u današnjoj župi Kongori, na istoku Duvanjskoga polja. Brišnik, selo u današnjoj župi Bukovici, jugozapadno od Duvanjskoga polja. 2

183 (161). Senj, 24. srpnja 1659. Fra Mihajlo Jahnn, duvanjski biskup, kardinalu A. Barberiniju, prefektu Zbora za raširenje vjere. Javlja mu kako je, nakon posvete u Pragu, došao u svoju biskupiju, ali da je našao Duvno sravnjeno sa zemljom i okolicu pustu. Namjeravao je da se nastani u Imotskom ili Rami, ali je odustao od toga da ne bi izazvao nove turske progone. Povukao se u Senj gdje stoji na raspolaganju Kongregaciji za raširenje vjere.

Eminentissime Cardinalis Princeps Benignissime, Post humillimam commendationem et sacrae purpurae deosculationem devotissimam, Eminentiae vestrae expono, qualiter accepto anno elapso de ordine S. Sedis Apostolicae Pragae1 ab Eminentissimo Cardinali de Harrach consecrationis beneficio et expeditis in aula Caesarea expediendis, me sine interposita mora in Dalmatiam contulerim ut dioecesi Dulmensi,, mihi a sacra Congregatione concreditae, conformiter ad obligationem meam providerem et populum Christianum, secundum gratiam desuper collatam, salutaris doctrinae exemplique pastu reficerem. Verum ipsam civitatem Dulmensem inveni non solum plane devastatam ac solo adaequatam, ut ad multa milliaria nullus Christianorum 1

Prag u Češkoj.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

416

aut hominum aliorum conspiciendus sit,quare ad aliquem viciniorem locum, utpote vel Imotam, vel Ramam, ire decreveram; at relatione accepta emanasse a Bassa Turcarum edictum ne quis Religiosorum sive externorum, sive incolarum ad conventus inibi existentes sub poena expulsionis aliaque arbitraria admittatur, sed mox si quis accedere presumeret ob proditionis suspicionem judici denunciaretur; propositum mutare et ne per me paucitas illorum Fratrum discrimen incurreret et consequenter scintilla christianitatis adhuc per illos conservata penitus extingueretur, Segniam2 usque accedere non sine animi dolore coactus fui. Ne autem hic tempus mihi sine Ecclesiae sanctae Dei fructu conterere contingat, benignissimum mandatum, et ulteriorem de persona mea dispositionem praestolabor ab Eminentia vestra, cuius in omni reverentia et subiectione imploro sempiternum patrocinium et conservationem gratiae prostratus coram. Datum Segniae in Dalmatia, die 24. Julii anno 1659. Eminentiae vestrae Humillimus et obsequentissimus Cliens F. Michael Jahum indignus Ep. Dulmensis. Arhiv Propagande ;. – D. Farlati, lllyricum Sacrum, vol. IV, 182.

2

Senj u hrvatskom Primorju.

184 (162). Rim, 22. studenoga 1659. Na pismo duvanjskoga biskupa Jahnna od 24. VII. 1659. Kongregacija za raširenje vjere zaključuje da isti rezidira u nekom bližem zgodnom mjestu.

Scrive il Vescovo di Dulma che, essendosi [f. 209 v.] egli portato alla sua residenza per essercitarvi l’ offitio pastorale in servitio di quei poveri Cattolici, habbia trovato la città del tutto destrutta e la Diocesi così spogliata che si camina per molte miglia senza trovarvi Christiani o altre persone, onde haveva determinato d’ andare a trattenersi in Imotta o Rama, come luoghi più vicini, ma essendosi da quel Bassa per cagione delle presenti guerre publicato editto contro qualsivoglia Regolare che vi fusse entrato, gl’ era convenuto di portarsi a Segni. Supplica l’ EE. VV. a comandarli ciò che dovrà eseguire in servitio di quei pochi Cattolici, perché non habbia a perdersi quanto si è acquistato sin hora. Rescriptum: Resideat in loco viciniori et minus impedito. Arhiv Propagande, Acta, vol 28, f. 209 r. - Congr. diei 22. Nov. 1659., n. 6.

185 (163). Rim, 23. veljače 1660. Posredstvom i nagovorom perastskoga opata Zmajevića starješina manastira Tvrdoša kod Trebinja poslao je pismo papi Aleksandru VII., u kojem moli dopuštenje da dođe u Rim sa 3 ili 4 svoja monaha iskazati poslušnost Sv.Stolici i prikazati svoje potrebe. Kongregacija za raširenje vjere zaključuje da se rado prime ako dođu.

Relationes Eminentissimi Ruspigliosi.1 3l. Accenò l’Abbate di Parasto2 nella sua Relatione la propensione che havevano i monaci Greci scismatici del Monastero di Molesco3 verso la Santa Sede Apostolica e suo Primato e di quanta conseguenza saria la riduttione di essi. Scrive hora che, essendo dopo questo avviso ricorsi da lui alcuni monaci del Monasterio di Trebigni,4 numeroso di 120 monaci, per dare in 1

Julius Rospiliosius, kard. 23. travnja 1657., papom postao 20. lipnja 1667. pod imenom Klementa IX. 2 Andrija Zmajević, * u Perastu 16. VI. 1624., imenovan nadbiskupom barskim 23. II. 1671., + 7. IX. 1694. Gl. D.Farlati, Illyricum Sacrum, VII 133-140; Ant. Bassich, Notizie della vita e degli scritti di tre illustri Perastini, Ragusa 1833. 3 Pod tim imenom nepoznat pravoslavni manastir. Mislim da se radi o mileševskom (Mile[sev]sco) manastiru, koji je god. 1670. prihvatio Uniju. Gl. J. Šimrak, De relatione Slavorum Meridionalium cum S. R. Sede Apostolica saec. XVII. et XVIII., vol. I, Zagreb 1926., 8. 4 Manastir Tvrdoš (Uspenija Bogorodice), na rijeci Trebinjčici, 41/2 km zapadno od Trebinja u Hercegovini. Gl. V. Marković, Pravoslavno monaštvo i

419

Actum 185 (163).

pegno a suoi fratelli alcune cose sagre per pagare il tributo al Turco, esso con questa occasione li ha trattenuti più giorni in propria casa con molte carezze, e stimolandoli all’ unione colla Sede Apostolica [f. 58 v.] con l’ essempio particolarmente de monaci di Moraccio5 che sei o sette anni sono fecero l’ istesso. Si essibiscono di trattarne con il loro Abbate e gli altri del Monastero, come subito tornati fecero con ottimo successo, però che l’ Abbate del Monastero gl’ inviò per mezo del Vicario Generale di Cattaro l’ occhiusa lettera diretta alla Santità di Nostro Signore, nella quale doppo la ricognitione del Primato Apostolico, rappresenta alla Santità Sua lo stato di quelle chiese, le strettezze nelle quali l’ hanno posto i Turchi e supplica della licenza di venire a Roma con tre o quattro de suoi monaci a render obedienza alla Santa Sede e rappresentare i suoi bisogni. [f. 59 r.] 32. Aggiunge l’ Abbate di Perasto che i monaci fanno istanza di venire in persona per far conoscere la loro conversione vera, e non finta, e che per essere poco prattici et ignari della lingua, desiderano di essere accompagnati da lui; che se bene li riesce questo difficile, si essibisce però di farlo, quando l’ EE. VV. così comandino, senza guardare a suoi incommodi o interessi. Rescriptum: Si accesserint libenter excipientur et quoad accessum Abbatis Perasti pro suo arbitrio. Arhiv Propagande, Acta, vol. 29 f. 68 r. - 59 r. - Congr. 36. die 23. Febr. 1660., n. 31 et 32.

manastiri u srednjevekovnoj Srbiji, Sr. Karlovci 1920., str, 95; VI. Ćorović, Hercegovački manastiri, I. Trebinjski manastir (Tvrdoš), GZM XXIII., Sarajevo 1911., 505-533. 5 Manastir Morača (Uspenija Bogorodice) na istoimenoj rijeci sjeverno od Podgorice u Crnoj Gori. Gl. V. Marković, n. dj. str. 80.

186 (164). Rim, 27. srpnja 1660. Na osnovi izvješća trebinjskoga biskupa o stanju njegove biskupije, Kongregacija za raširenje vjere zaključuje u Trebinje poslati fra Marijana Lišnjića, Imoćanina, da on ispita stvari, poimence da opomene trebinjskoga župnika, neka se ne bavi liječenjem, te da mu nađe pomoćnika. Fra Marijan će proći i Likom i Krbavom te o duhovnim potrebama tih pokrajina izvijestiti Kongregaciju.

Della S Congregatione del Concilio è stata rimessa all’ EE. VV. la relatione delle Chiese di Mercana e Tribigno, che quel Vescovo1 l’ haveva mandata. II ristretto della quale è: II vescovato di Mercana è tutto nello stato di Ragusa, la città donde prende il nome è un’ isoletta2 nel mare Adriatico lontana un miglio da Ragusa vecchia, e sei dalla nuova. Vi sono due chiesole, una al lido del mare, l’ altra dentro la casa episcopale. Non vi è clero, né popolo. Le chiesole sono tutte depredate da Turchi senza esservi rimasto né porte, né finestre, né suppellettili di sorte alcuna, havendo aperto per forzza una torre, dentro la quale si conservavano. 1

Fr. Savinus Florianus, dubrovački franjevac, trebinjski biskup 1647.1661. 2 Pusti i nenaseljeni školjić Mrkanj kod Cavtata i danas pripada Trebinjskoj biskupiji.

421

Actum 186 (164).

Li beni di quella Chiesa consistono in vigne e arboreti, da quali si cavano da 100 scudi annui d’ entrata, ma queste ancora hanno [f. 199 v.] patito per la guerra danno notabile. Si ritraheva da luoghi convicini qualche sussidio, ma adesso niente per paura de Turchi. Quello di Tribigno è tutto sotto il dominio Ottomano e distante da Ragusa 16 miglia, pieno tutto de Turchi e scismatici, e solo vi si trovano alcuni pochi christiani vicino a Ragusa. Del 1248 fu spogliata la Chiesa di tutti i beni, scaciatone via il Vescovo da un Re scismatico3, né vi è da quel tempo riseduto più nessuno Vescovo, ma sono stati in Ragusa, dove hanno casa propria, e si mantengono con quella poca entrata della mensa di Marcana, della quale di presente non si può fare capitale alcuno. Vi sono due parochie, una in Gradaz e l’ altra in Tribigni, ma il curato di Tribigni fu spogliato da Turchi di quanto haveva, e quel di Gradaz non havendo da dar’ al capitano dell’ esercito del Turco tutto quel denaro che gli chiedeva, fu fatto morir [nella] prigione, e per simile crudeltà non si trovava alcun sacerdote, che vi volesse andare, ma [f. 200 r.] che vi ha .mandato un Minore Osservante Bosnese per nome fr. Giovanm Bartholocich, il quale favorito da alcuni Turchi d’ autorità, ha ottenuto di poter servire a quei christiani, che unitamente con detto frate supplicano di essere proveduti de paramenti et altre cose necessarie per celebrarsi la messa, essendo stati spogliati dal Turco di ogni cosa, di che fa anche istanza Mons. Vescovo. Nell’ altra parocchia di Tribigni esercita la cura D. Marco Natali favorito da Turchi, poichè vi esercita la medicina, ma occupato da questo non può supplire alli bisogni spirituali di quei poveri Xristiani mancando spesso di dir loro la messar onde, 3

Stefan Uroš I., srpski kralj i gospodar Travunje 1243.-1276.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

422

dice detto, haver ordinato a quello di Gradaz che va supplendo a questo mancamento. Che fuori delle dette due parocchie vi sono alcune case de cattolici in un luogo detto Conaglie4 tra monti asprissimi lontani quattro giornate da Ragusa, gente tutta poverissima, che vive con l’ arte da far carbone, che con l’aiuto di questi la S. Congregatione ha mandato un missionario con provisione di 60 scudi, ma non ha voluto continuare col pretesto di [f. 200 v.] non potervisi mantere, e per questa ragione non si trovarebbe nemeno adesso chi volesse andarvi, se non in caso che la S. Congregatione si contentasse che stantiasse in Ragusa, et in certi tempi determinati andasse a visitarli, che egli vi ha mandato tal’ hora alcuni sacerdoti e raccomandatigli a quei parochi più vicini Questa è la relatione del Vescovo. ……. . . [f. 201 r.] In tanto si trova qui un certo fra Mariano da Imota5 Bosnese, del quale si hanno assai buone relationi da testimonii assai degni di fede, che sono Mons, arcivescovo di Sofia6 e fr. Sebastiano da Gaeta7, e mostra veramente d’ esser’ un frate assai da bene. Questo è assai pratico di quei paesi et ha rapresentato al vivo l istanze di quei popoli et il loro bisogno, et essendoli stata communicata questa relatione dice che l’ EE. VV. non si impegnino a far spese di suppellettili o altro se non si [f. 201 v.] chiariscono prima del bisogno, e che egli nel suo ritorno, se l’ EE. VV. così comandino, riconoscerà diligentemente tutto e ne darà distinta relatione. 4

Konavlje [?], župa između Dubrovnika i Novoga. Fra Marijan Lišnjić, budući biskup makarski. 6 Fra Petar Bogdan Bakšić, bugarski franjevac iz Ćiprovca, nadbiskup sofijski 1638.-1674. Gl. D.Farlati, Illyricum Sacrum, VIII 72-74; E, Fermendžin, Acta Bulgariae ecclesiastica, Zagrabiae 1887., n. 45, 48, 61, 182. 7 P. Sebastianus da Gaeta, generalni komisar cismontanske familije franjevačkoga reda 1651.-1658. 5

423

Actum 186 (164).

Che sarebbe necessario prohibire al paroco di Tribigni d’ attendere alla medicina sì per il divertimento dalla cura, come ancora perché venendo in questo modo assai avarezzato de Turchi corre pericolo di apostatare, come è succeduto ad altri, ma perché sarà difficile in prattica suggerisce che vi si mandi un frate da Bosna per coadiutore. Che l’ EE. VV. non permettano in modo veruno al sacerdote che dovrà haver cura de cattolici di Conaglie di starsene in Ragusa, come suggerisce il Vescovo, né esser necessità la provisione di 60 scudi, come egli dice, potendosi supplire a bastanza e senza alcuna spesa con un frate del Convento della Madonna di Zaostrogh, lontana una sola giornata. Con queste occasione si è inteso dello stesso frate che :cinque giornate sopra Zara in terra ferma vi è un paese chiamato Lica e Carbaba, che è quasi una provincia, né si sa a qual vescovo appartenga, e son quasi tutti [f. 202 r.] Greci, ma vi è qualche cattolico che dimanda sacerdoti, e molti altri se ne fariano se vi fussero. Che vi si potria mandare qualche frate di Bosna, e saria a proposito un certo fr. Gregorio, nativo a punto di Lica, dal quale potranno haversi poi più distinte relationi, e se l’ EE VV. comandano, si offerisce di passarvi anco esso col suo ritorno e darne più piena relatione. Rescriptum. Iniungatur fr. Mariano de Imota ut in suo reditu ad Patriam transeat per loca praefata ac de expositis eorumque statu ac indigentiis spiritualibus distinctius informet. Moneat ex se parochum Tribuniensem circa exercitium medicinae fratremque eius coadiutorem illuc transmittat, et de his omnibus moneatur per epistolam etiam Episcopus, cui etiam scribatur ut fratri aliquo Conventus S. Mariae de Zaostrogh iniungat curam catholicorum Conaglie.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

424

Iniungatur demum praefato frati Mariano ut per regionem Licae et Carbabae transeat et de eius statu spirituali informet ac fratrem Gregorium quamprimum transmitti curat. Arhiv Propagande,: Acta, vol. 29. f. 199 r. - 202 r. - Congr. 27. Julii 1660., n. 16.

187 (165). Rim, 27. rujna 1680. Kongregacija za raširenje vjere zaključuje zamoliti Sv. Oca da svojim pismom odgovori starješini manastira Tvrdoša.

Inviò l’ Abbate di Perasto, missionario e già alunno di guesta S. Congregatione, una lettera di obbedienza alla Santità di Nostro Signore dell’ Abbate de’ monaci di Tribigni, con accennare anco il desiderio che haveva di venire ai piedi di Nostro Signore con alcuni de’ suoi monaci; e fu risposto all’ abbate di Perasto che saria stato accolto volentieri, ma non si parlò di risposta a dirittura a quel di Tribigni. Ardisco di suggerire all’ EE. VV. che saria assai opportuno procurar un Breve di Nostro Signore et inviarglielo, perché il mostrare questa scarsezza opera poco buon effetto. Rescriptum: Supplicetur Sanctissimo pro Brevi. Arhiv Propagande, Acta, vol. 29, f.. 239 v. - Congr. die 27. Sept. 1660., n. 4.

188 (166). Rim, 7. ožujka 1661. Starješina trebinjskoga manastira Tvrdoš koji je, priznavši uniju, došao u Rim s pismom svoga brata mitropolite Vasilija, moli Kongregaciju za raširenje vjere: 1. za kakav nabožni dar i odgovor na pismo mitropolite Vasilija; 2. za preporuku kršćanskim knezovima; 3. novčanu potporu za putne troškove; 4. da dvojica njegovih mladih monaha budu primljena u neki rimski kolegij na studije.

Relationes Em.mi Rospigliosi. L’ Abbate de monaci di Tribigni che, abiurato lo scisma, è venuto con lettere dell’ Arcivescovo greco1 suo fratello a render obbedienza alla Sede Apostolica, tanto in nome suo quanto dell’ Arcivescovo e del suo monasterio, supplica di qualche segno di gratitudine con inviar all’ Arcivescovo qualche dono ecclesiastico di divotione e con risponder alle lettere del medesimo. Supplica anche di esser raccommandato alli Capi cattolici per poter esser conosciuto da loro per tale e come tale trattato 1

Vasilije Jovanović, ostroški svetitelj, mitropolita hercegovački oko 1639. do 1671. Gl. Nićifor Dučić, Književni radovi, II, Biograd 1892., str. 1-54; Il. Ruvarac, O humskim episkopima i hercegovačkim mitropolitima do g. 1766, Srpsko pravoslavna herc. zahum. mitropolija, Mostar 1901, str. 38-40; Nikodim Milaš, Sveti Vasilije Ostroški, Dubrovnik 1913.; J. Šimrak, Vasilije Jovanović (Ostroški) prema papama Aleksandru VII. i Klementu X, u: Nova Revija X., Makarska 1931., 173-185.

427

Actum 188 (166).

in avenire, e perché, caso che l’ Arcivescovo non potesse venire ad limina al tempo dovuto, supplissero almeno i suoi monaci. Supplica l’ EE. VV. a prescriver loro qualche carità per l’ accesso e recesso, cominciandola a pratticar con esso, che ne ha bisogno per il ritorno. Supplica per ultimo che due de suoi monaci giovani siano ricevuti per alunni di qualche collegio. Dice Mons. Segretario2 che molti anni sono [f. 24 r.] si ridussero all’ unione cattolica i monaci di Moravia3 parimente in Dalmatia ma per non essersi continovata la communione con la Santa Sede, non si sa se h’ora siano cattolici o no, e che perciò pare ottima cosa interessarli con qualche assegnamento di venire di quando in quando alla Santa Sede, etc. Rescriptum: Totum S. Congr. approbavit et circa modum remittit arbitrio Secretarii. Arhiv Propagande, Acta, vol. 30, f. 23 v. - Congr. 7. Martii 1661., n. 29.

2 3

Marius Alberici, tajnik Kongregacije za raširenje vjere 1657.-1664. Manastir Morača. Gl. gore dokum. 185(163), bilj. 5.

189 (167). Rim, 25. travnja 1661. Papa Aleksandar VII. Vasiliju, mitropoliti hercegovačkomu. Hvali njegovu odanost Sv. Stolici i javlja mu da je njega i trebinjski manastir preporučio Dubrovačkoj Republici.

Venerabili fratri Basilio archiepiscopo Hercegovinae Alexander papa VII. Venerabilis frater salutem etc, Literas fraternitatis tuae, quas dilectus filius Cyrilllus istius monasterii Trebinensis igumanus, reddidit libenter accepimus eumque de rebus vestris sedulo disserentem attente ac benigne audivimus. Porro studium eximium, quo et hanc sedem et principem apostolorum in humilitatis nostrae persona tum pie veneraris, in primis gratum et acceptum accidit, tum pastoralis curae diligentiam tuam et salutis animarum zelum praecipuo paternae caritatis affectu complectimur, cuius etiam documenta, quoties occasio tulerit, numquam profecto deerunt. Interim te ac monasterium, uti postulas, rectori et consiliariis reipublicae Ragusinae accurate commendamus. In reliquo tibi et populis istis sub infidelium gravi iugo gemeritibus opem afferre posse vellemus; ex omni corde certe compatimur. Quae sane Cyrillus aliaque plura de nostra pro rebus vestris sollicitudine et animi propensi voluntate refferre poterit. Ut igitur illi hoc iure fidem

429

Actum 189 (167).

habeas valde cupimus. Fraternitati tuae cunctisque monasterii Trebinensis religiosis assidua gratiae divinae munera precamur apostolicamque benedictionem peramanter impertimur. Datum Romae apud s. Mariam maiorem sub annullo piscatoris, die 25. aprilis 1661. Pontificatus nostri anno septimo. Vatikanski tajni arhiv: Principi. An. VII. ep. 26. A. Theiner, Vetera Monumenta Slavorum Meridionalium, II, Zagreb 1875., 160.

190 (168). Rim, 25. travnja 1661. Papa Aleksandar VII. preporučuje Dubrovačkoj Republici Vasilija, hercegovačkoga mitropolitu i njegov manastir u Trebinju.

Dilectis filiis nobilibus viris rectori et consiliariis reipublicae Ragusinae Alexander papa VII. Dilecti filii nobiles viri salutem etc. Etsi non dubitamus, quin pro nobilitatum vestrarum in Deum et catholicam religionem pietate ven. frater Basilius, archiepiscopus Hercegovinae cum suo monasterio trebinensi post agnitam orthodoxae fidei veritatem et huic sancte sedi praestitam obedientiam vobis multo magis carus et acceptus futurus sit: tamen exigit rnuneris pontificii cura, ut hunc tum liberalitati vestrae, cui plurimum se debere profitetur, accurate comendemus. Pro certo enim habemus fore ut quam animi propensi benignitatem religiosis viris hactenus impendistis, ut illos ad sanctam fidem penitus amplectendam hac etiam ratione promptiores efficeretis, eis communione catholica jam fruentibus nedum conservare, sed etiam augere et cumulare plane velitis. Hoc etiam paternam caritatem nostram vobis arctius devincietis et, quod caput est, ipsius omnipotentis Dei gratiam et protectionem magis magisque demerebimini. Nobilitatibus vestris apostolicam benedictionem peramanter impertimur.

431

Actum 190 (168).

Datum Romae apud sanctam Mariam maiorem sub annullo piscatoris, die 25. aprilis 1661. Pontificatus nostri anno septimo. Vatikanski tajni arhiv: Principi. An. VII. ep. 27. A. Theiner, Vetera Monumenta Slavorum Meridionalium, II, 161.

191 (169). Rim, 12. srpnja 1661. Nakon smrti makarskoga biskupa fra Petra Kačića narod i kler predlaže za njegova nasljednika fra Miju Jelavića, franjevca.

Essendo passato a miglior vita Mons. Cacich, vescovo di Macarsca, il popolo di qella città con il clero secolare e regolare supplica humilmente l’ EE. VV. che sia conferita quella Chiesa a fra Michaele Jelavich, francescano, soggetto meritevolissimo e zelantissimo degli interessi delia Christianità. Rescriptum: Considerabitur. Arhiv Propagande, Acta, vol. 30, f. 125 r. - Congr. 12. Julii 1661., n. 27.

192 (170). Rim, 14. studenoga 1661. Franjevci Bosne Srebrene tuže se na nasilja kršćana iz Dalmacije i Hrvatske nad kršćanima u turskim zemljama i traže zaštitu.

Li frati Minori Osservanti della Provincia di Bosna Argentina espongono qualmente li christiani nell’ invasioni che fanno ne paesi del Turco, senza haver riguardo alcuno alla carità e fede cattolica, spogliano le case de poveri christiani che ivi si trovano sudditi, e quel ch’ è peggio, li conducono via e vendono per schiavi imponendogli taglie contro la Bolla di Pio V di fel. mem. che lo prohibisce sotto pena di scommunica latae sententiae, il cui transunto è qui acchiuso. Supplicano l’ EE. VV. a provedervi in qualche modo, ordinando alli vescovi e parrochi di Dalmatia e Schiavonia, che facciano rigorosamente osservarla, havendone mandato a tal fine anco il transunto in idioma illirico, acciò possino farlo stampare et inviarlo a ciascuno di essi. Rescriptum: Scribatur episcopo pro observantia Bullae. Arhiv Propagande, Acta, vol. 30, f. 192 v. Congr. 14. Nov. 1661., n. 18.

193 (171). Rim, 18. svibnja 1662. Kongregacija za raširenje vjere naređuje fra Ivanu Ančiću da sakupi i Kongregaciji podastre oproste što ih bosanski franjevci proglasuju puku za vrijeme sv. misa i propovijedi.

Fra Giovanni Anchich1 Minore Osservante Bosnese rappresenta che in tutte quelle parocchie amministrate e servite dai frati della sua Religione vengono da essi pubblicate in qualsivoglia luogo molte indulgenze che da più Sommi Pontefici sono state concesse ogni giorno a quei, che vanno alla loro messa e prediche, ma nel publicarle non osservano uniformitàr il che cagiona a quei frati disturbo. Onde dice che egli nel predicare ha conceduto quelle che si guadagnano nelle chiese de Minori Osservanti, sempre in nome del Vicario di Christo, supplica di dichiaratione se ha fatto bene, e che in tanto si dia ordine che si raccogliano tutte dette indulgenze per potersi stampare et affigere in tutte quelle parocchie. Rescriptum: Exhibeat assertas indulgentias. Arhiv Propagande, Acta, vol. 31, f. 110 v. - Congr. die 28. Maii 1662, n. 12. 1

Fra Ivan Ančić, franjevac, rođen u Lipi na Duvanjskom polju 11. XI. 1624., generalni lektor i pisac raznih djela, umro u Italiji 24. VI. 1685. Gl. dolje dokum. 233(211); J. Jelenić, BioBibliografija franjevaca Bosne Srebreničke, vol. I, Zagreb 1925., str. 15.

194 (172). Bruck, 10. prosinca 1662. Duvanjski biskup fra M. Jahnn kardinalu Chigi. Opravdava se što nije rezidirao u svojoj biskupiji i javlja mu da je teško obolio i postao potpuno nemoćan.

Eminentissime et Reverendissime Card. Princeps benignissime. Humillima precum mearum oblatione, cum devotissima Sacrae Purpurae deosculatione praemissa, expono Eminentiae Vestrae dolenter pervenisse ad aures meas Sacram Congregationem non modicum mirari, immo indignari, quod ego, qui ex speciali Sedis Apostolicae gratia ad munus episcopale assumptus fuerim, de facto in propria Ecclesia non resideam oviumque mearum custodiae conformiter ad promissionem meam minime incumbam. Cuius rei ratio ut Eminentiae Vestrae Sacraeque Congregationi innotescat praesentes summa animi demissione exarare decrevi. Imprimis exploratum habeat, me accepto consecrationis beneficio non multum tardasse, sed mox in Dalmatiam contulisse, ea spe fretus quod ibi pro unico meo desiderio saluti animarum sim invigilaturus et fructum aliquando uberem in horreum Dei ter Optimi Maximi illaturus. At spes me fefellit. Siquidem non solum civitatem Dulmensem invenerim solo ferme adaequatam,

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

436

verum etiam circumiacentia loca adeo a christiani nominis hoste immanissimo devastata ut vix hominem invenire licuerit. Quare impossibilitatem inibi commorandi intuens non sine animi dolore retrocedere et, oblata mihi occasione Segniam perveniendi, ad eundem locum me conferre coactus fui, ex quo mox sine alicuius morae interpositione per litteras1 Em.mum Card. Antonium Barbarinum, Sacrae Congregationis Praefectum vigilantissimum, de omnibus informavi eiusque ac Sacrae Congregationis ulteriorem de mea persona dispositionem inibi expectavi. Cum autem nihil responsi accipere meruerim et, mediis ad vitae sustentationem mihi deficientibus, ultra exspectare haud [f. 334 v.] potuerim, decrevi Germaniam repetere et apud Sacr. Caesaream Maiestatem, nunc feliciter imperantem. pro congrua, olim ab augustissimo eius D. Parente piisimae memoriae Ferdinando tertio mihi intuitu meorum in Ecclesiam catholicam et inclytam Domum Austriacam meritorum clementer promissa instare ut, illa habita et accepta, me denuo ad dictas partes conferre et saltem ad interim in aliquo viciniori loco, donec strages illa, et ab hoste edita ac regioni illata clades, Deo auxiliante emendaretur, commorari possim. Verum, Em.me Cardinalis, aliter Divina mecum disponere voluit providentia, dum me in gravissimam et dolorosam ac incurabilem infirmitatem cadere permisit, quae me per nervorum contractionem artuumque disolutionem plane ad motum et laborem inhabilem impotentemque reddidit, uti Em.mus Card. Catholicae fidei promotor ac defensor, ad cuius conspectum me hisce diebus deportari curavi, testificari poterit. Cum itaque Divinae dispositioni resistere haud valeam, sic Em.tiam Vestram Sacramque Congregationem humiliter in visceribus Christi rogo, oro ac obtestor, conceptam indignationem sua pietate deponere et huic magnae miseriae meae, cui forsan (uti sentio) brevi totius corporis subsequetur interitus, compati dignetur. Et ego Caeleste Numen ut Em.tiam Vestram 1

Gl. gore dokum. 183 (161), str. 160.

Actum 194 (172).

437

cum Ecclesiae Catholicae incremento diu servet sospitem et superstitem praecabor. Bruckii, die IO Decembris anno 1662. Eminentiae Vestrae humillimus et obsequentissimus Fr. Michael Jahnn Episcopus Dulmensis indignus, m. pr.

A tergo: Emminentissimo et Reverendissimo Principi et D.no D. Fransisco Sacr. Rom, Ecclesiae Cardinali Chisio2, Domino benignissimo. Arhiv Propagande, SOCG, vol. 305, f. 334 rv.

2

Flavius (a ne Franciscus) Chisius, unuk pape Aleksandra VII., kard. 1659.1693.

195 (173). Rim, 5. lipnja 1663. Kongregacija za raširenje vjere ne prima ispriku duvanjskoga biskupa Jahnna što ne rezidira u svojoj biskupiji i odobrava postupak bečkoga nuncija koji je Jahnna zbog toga suspendirao.

Mons. Vescovo di Dulma havendo havuto notitia che la S. Congr. resta mal sodisfatta di lui, perché da sei anni in qua, ch’è vescovo, non ha mai voluto andare alla sua residenza, scrive per sua discolpa [f. 148 v.] che subito che fu consagrato s’ incaminò alla volta di Dulma, nella quale per esser distrutta e quasi spianata a terra, non trovò luogo da fermarsi, onde si trattenne a Segna, donde dice d’ haver dato conto di se alla S. Congregatione per ricever gli ordini di ciò che dovesse fare, ma che non havendo mai havuta risposta e trovandosi privo d’ ogni sostentamento per vivere, si transferì alla Corte Cesarea per ottenere una provisione promessagli in ricognizione de suoi meriti con la Chiesa cattolica e con la Casa d’ Austria dall’ Imperatore Ferdinando 3°, con animo di tornar di nuovo in qualche luogo vicino alla sua Chiesa, ma essendosi reso inhabile alle fatiche Pastorali da una malatia incurabile, supplica di esser compatito, se non adempisce l’ offitio suo. Mons. Segretario dice non ricordarsi haver havuto tal lettera dal detto vescovo, ma solamente una, nella quale allegando non

439

Actum 195 (173).

so quali scuse assai fredde, prometteva di andarvi, l’ agente del S. Card. d’ Harrach, con cui Mons. Segretario se n’ è doluto più volte come che il vescovo fu promosso ad instanza del medesimo S. Cardinale, ha detto che sua Eminenza ne rimaneva molto mortificata, non havendo creduto che dovesse far tal riuscita, intanto Mons. Nuntio di Vienna, a cui se ne scrisse di ordine della S. Congr., haverlo sospeso per questa causa. Rescriptum: S. Congregatio laudavit quod a Nuntio factum est. Arhiv Propagande, Acta, vol. 32, f. 148 r. - Congr. o. Junii 1663., n. 31b.

196 (174). Rim, 4. rujna 1663. Kongregacija za raširenje vjere zaključuje pisati hercegovačkomu mitropoliti Vasiliju da u stvarima ženidbe ukloni zloporabe među vjernicima istočnog obreda, osobito među onima što su u velikom broju prebjegli iz Srbije u Boku kotorsku.

Dall’ Abbate di Perasto1 vien rappresentato che un certo Gruiza Goliavin haiduco, cioè soldato di ventura di [f. 213 v.J rito greco, uno di quelli che nella presente guerra son calati di Servia nelle riviere di Dalmatia, havendo ripudiata la sua legitima moglie con cui haveva procreati tre figlioli, ha sposato una giovane del rito nostro con l’ assistenza di un prete di rito greco suo paesano, non ostante che prima ne fosse stato ripreso da lui medesimo e dall’ Arcivescovo di Hercegovinaa, a cui è suddito, onde per questo dice che l ‘ haveva cacciato dalla sua chiesa insieme con la sposa come publici concubinarii, haveva tentato anche d’ impedire che non entrassero in Perasto, ma infruttuosamente per l’ oppositione de comandanti secolari. E perché dubbita ch’ essendo questa gente molto numerosa passarà anche a maggiori eccessi, ogni volta che non l’ impediscano i vescovi, sugerisce che si scriva all’ arcivescovo di Hercegovina, 1

Andrija Zmajević, budući nadbiskup barski. Gl. gore dokum, 185 (163) bilj. 2.

441

Actum 196 (174).

di rito greco ma cattolico, et al vescovo dl Cettina dell’ istesso rito, ma che mostra almeno estrinsecamente di esser riverente alla Sede Apostolica, che vogliano invigilare che non seguano simili disordini, et anche che la S. Cong. valendosi dell’ occasione di questo fatto proibisca li matrimonii tra quelli di rito greco et i nostri. Rescriptum: Scribatur Archiepiscopo Hercegovinae.2 Arhiv Propagande, Acta, vol. 32, f. 213 r. - Congr. die 4. Sept. 1663, n. 27. « U originalu: Hergegovina.

2

Vasiiijc Jovanović Ostroški. Gl. gore dokum. 188 (166). bilj. 1.

197 (175). Poslije travnja 1663. Izvješće o stanju provincije Bosne Srebrene i o provincijalnom kapitulu održanom 14. veljače 1662.

De praesenti statu Provinciae Bosnaea Argentinae et de celebratione Capituli proxime praeteriti. La Provincia di Bosina Argentina al presente si trova in questo modo, cioè: nella parte di Dalmatia vi sono quatro famiglie: l’ una in Sibenico, seconda in Macharsca, 3a. Zaostrug et 4a. santa Croce di Losibaba1, le quale famiglie essendo sotto il dominio Veneto, e già innanzi la guerra sono state nel stato di Turco, et hoggi non possono praticare con quelli di Bosina se non molto secretamente, perché se qualche d’ unob di loro fosse achiapato, sarebbero tratti un’ e altri da traditori, come fu espermentato nel caso occorso a Duvno l’ anno 1661, ove fu preso un frate di quelli quali habitano in già detti luoghic e un Padre di questi gli ascultò la confessione, unde quello per gratia divina scapò in Dalmatia al suo paese e questo altro invece di lui fu condennato alla morte, niente dimeno fu riscatato delli frati del Convento di Rama ove era di famiglia per scudi n° 1500. Altro caso occorse a Foiniza l’ anno 1662. furono acusati li frati del medesimo luogho 1

Danas samostan sv. Križa u Živogošću.

443

Actum 197 (175).

d’ haver allogiato alcuni frati habitanti in Dalmatia, ma fu poca spesa, mentre il memoriale fu tratenuto d’ un corteggiano et non fu rapresentato al Passà, non si perse altro che 4 scudi al latore con alcuni presenti. Ultimo caso occorse questo anno seguente 1663 sotto mese d? Aprile menorno da Macarscha 4 frati vivi et la testa d’ uno con doi giovanni di Convento per schiavi, et per questi rispetti non hanno ardir di trattare publicamente et cohabitare, perché sempre si pericola. In Bosina nel corpo della Provincia sono otto conventi, dui oltra monti, cioè Ramma et Imotta, altri citra monti, Foiniza, Sutisca, Piombo volgarmente detto Olovo, Cressevo, Vissochi, di cui il Guardiano hoggi habita tra suoi parochiani, [f. 169 v] a Gradischad, et Argentina, quest’ hanno seguito et seguitano il Capitolo per l’ ordine delle Sacre Congregationi celebrato, alla quale celebratione i Padri Vocali furono questi, cioè Presidente del Capitolo il P. fra Seraffino Bulgaro2. P. fra Giovanni a Camengrado, Custode attuale della Provincia. P. fra Pietro a Radugnevaz, Diffinitore attuale. P. fra Andrea Sovichianin, Diffinitore attuale. P. fra Stefano a Gradischi, Diffinitore attuale della Provincia, questo essendo amalato della febre scrisse alli Padri una lettera, che egli sara contento del tutto che faranno loro, per ciò in luogo di questo fu surrogato P. fra Filippo Tarnovitio, Decano della Provincia. Guardiani attuali furono questi: 2

Fra Serafin Ćiprovčanin, gojenac Kongregacije za raširenje vjere, istaknuti franjevac bugarske kustodije (Gl. P. E. Fermendžin, Acta Bulgariae, 131 s, 142, 186, 222, 292), generalni vizitator i predsjednik kapitula provincije Bosne Srebrene g. 1662. Gl. P. E. Fermendžin, Chronicon Observantis Provinciae Bosnae Argentinae, 43 s.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

444

P. fra Pietro Vucassovih, Guardiano di Rama. P. fra Filippo Runovich, Guardiano d’ Imotta. P. fra Francesco Milleti, Guardiano di Foiniza. P. fra Nicolo di Cogniz, Guardiano di Cressevo. P. fra Pietro da Vassiglievo, Guardiano di Sutisca. P. fra Giovanni di Piombo, Guardiano di Piombo. Terza parte è oltra Sava duoi conventi, Vellica et Nassize, alli quali aderiscono tre di Bosina, exceptis praenominatis, cioè Gradovvarh, Saline inferiori et Modricia, ma questo ultimo rese obedienza essendo presente nel leger il Decreto .... Arhiv Propagande, SC Bosnia, vol. 1., f. 169 rv. a U originalu: Bosine. - b U originalu: duno. - c U originalu: luogi. – đ U originalu: Gradica.

198 (176). Rim, 11. veljače 1664. Papa Aleksandar VII. imenuje fra Marijana Lišnjića Imoćanina makarskim biskupom nakon smrti biskupa fra P. Kačića.

[f. 45 r] Romae in palatio Apostolico Quirinali feria secunda, die 11. Februarii 1664, fuit Consistorium secretum, in quo Sanctissimus D. Noster... [f. 47 r.] Referente R.mo D. Card. Azzolino1, Sanctitas Sua Ecclesiae Macariensi, vacanti per obitum bon. mem. Petri Cacicchi, ultimi illius episcopi, providit de persona R. Mariani de Immota2 ordinis S Francisci strictioris Observantiae, ipsumque illi in episcopum praefecit et pastorem, curam etc. committendo, iuxta Decretum Suae Sanctitatis in Sacra Congregatione de Propaganda Fide factum. Absolvens etc, cum clausulis etc. Vatikanski tajni arhiv: Acta Camerae, vol. 21, f. 47 r, 1

Decius Azzolini, kard. 1654.-1689. Fra Marijan Lišnjić, franjevac provincije Bosne Srebrene, makarski biskup 1664.-1686. Kanonski proces o njegovom imenovanju za makarskoga biskupa nalazi se u Vatikanskom tajnom arhivu, Processi Consisoriales, vol. 65, f. 461 ss. Umro je 3. ožujka 1686. (Arhiv Propagande, SOCG, vol. 495, ad Congr. 3. Sept. 1686., n. 29; B. Pandžić, Marijan Lišnjić makarski biskup (1609-1686), u: Nova et Vetera, vol. 27. Sarajevo 1977., 23-55; Isti, Bosna Argentina, u Quellen und Beiträge zur kroatischen Kulturgeschichte, KölnWeimar-Wien 1995., 321-353.)

2

199 (177). Rim, 10. ožujka 1664. Kongregacija za raširenje vjere zaključuje da novi makarski biskup Lišnjić preuzme crkveno ruho svoga predšasnika, a glede novčane potpore neka se ispita je li mu uistinu potrebna.

Il nuovo Vescovo di Macarsca dovendo partire per la sua Chiesa supplica della facoltà, del solito viatico e dell’ assegnamento come haveva l’ antecessore e degli habiti pontificali. Quanto agli habiti, l’ antecessore che non è molti anni gli hebbe e l’ hebbe ancora dalla Sagrestia di Nostro Signore, onde crederei che potesse ordinarsi che si vaglia di quelli e se sono in man d’ altri, li ricuperi con le scommuniche; quanto all’ assegnamento benché fusse fatto all’ antecessore, ho qualche dubbio se veramente ve ne sia bisogno, almeno di tutto, e crederei che potesse prima farsene qualche diligenza. Rescriptum: Utatur indumentis pontificalibus concessis antecessori et recuperet illa pro Ecclesia, si in alienis manibus fuerint. Quoad subsidium habeatur informatio an vere eo indigeat illa Ecclesia, vel in totum vel ex parte. Arhiv Propagande, Acta, vol. 33, f. 38v. - Congr. 10. Marili 1664., n. 6.

200 (178). Rim, 16. prosinca 1664. Na osnovi kanonskoga izvješća trebinjskoga biskupa Scipija de Martinisa Kongregacija za raširenje vjere zaključuje: 1. da ne može dati potporu za gradnju župnoga stana u Ravnomu; 2. da se piše nunciju u Veneciju neka hajduci više ne uznemiruju kršćane u trebinjskoj biskupiji; 3. da franjevački samostan u Dubrovačkoj Rijeci šalje jednom mjesečno jednoga redovnika u Žuroviće radi podjeljivanja sv. sakramenata.

Scrive Mons. Vescovo di Tribigne1 in Dalmatia d’ esser stato alla visita della sua Diocese assieme con il P. Rugino Gesuita, e dalla relatione, che n’ ha mandata, si sono notate le cose seguenti, che paiono degne di notitia dell’ EE. VV. Dice che nel casale di Ravino vi sono molti Rasciani che vi hanno quindeci chiese quali, e per credito che hanno a i loro monaci e per esser gente ignoranta, con difficoltà si convertono, ma che non si manca con ogni mezo possibile di ridurli, havendo ordinato a quei cattolici di non andar’ alle loro chiese né contrarre matrimonii con essi. 1

Scipio de Martinis, artis medicinae doctor, trebinjski biskup 1663.-1668. Gl. D. Farlati, Illyricum Sacrum, VI 315; B. Pandžić, Scipion de Martinis trebinjski biskup, u: Nova et vetera, vol. 31, Sarajevo 1981., 307-316; Isti, Bosna Argentina, 387-396.

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

448

Che nella parocchia di D. Marco non vi è casa per il paroco, essendo quella dove habita sua propria, e per essere egli vecchio non potrà in breve più esercitar la cura dell’ anime, onde stima necessario che si faccia un poco di casetta per i successori, per la quale dice che si spenderebbero cento scudi et in quanto alla licenza che D. Marco l’ otterrebbe dal Kadi, che gli è amico; fa però istanza del denaro per comprare il sito. Che si rinuovino l’ istanze in Venezia da gli haiduchi non molestino quelle povere genti, sicome minacciano di voler fare. E supplica d’ ordinare al Provinciale de Minori osservanti di Ragusa che mandi una volta il mese uno de suoi religiosi da Ombla nel casale di Zurovich per amministrarvi i Sacramenti. Rescriptum: Quoad aedificationem domus pro parocho est extra Institutum. Quoad repetendam instantiam ne molestentur Dioecesani [f. 200 r.] ab haiducis, scribatur Nuncio Venetiarum. Quoad religiosum transmittendum ad pagum Zurovich agatur cum Superioribus Ordinis. Arhiv Propagande, Acta, vol. 33. f. 199 v. - Congr. 16. Dec. 1664, n. 12.

2

Zurovich, Zurovichi, Žurovići obuhvaćaju sela Orah, Berojevići, Slavogostići, Kalađurđevići i Grepci (Gl. Arhiv Propagande, Acta, vol. 45, f. 219 r; SOCG, vol. 264, f. 511r; B. Pandžić, De dioecesi tribuniensi et mercanensi, Romae 1959., 62).

201 (179). Rim, 8. svibnja 1665. Na tužbu makarskoga biskupa fra M. Lišnjića da su mletački vojnici zarobili i prodali kao robove na turske lađe preko 7.000 kršćana iz njegove biskupije, Kongregacija za raširenje vjere zaključuje poduzeti kod Mletačke Republike nove korake protiv toga, a biskupu Lišnjiću podijeliti razne ovlasti i potporu od 30 škuda.

Espone Monsignor vescovo di Macarsca che ritrovandosi alla visita della sua Diocese ha fra gl’ altri inconvenienti trovato che da soldati Veneti si vendono nelle galere de Turchi gran numero di Cristiani senza che li rettori de luoghi vogliano impedirlo, anzi che [fol. 108 r.] del prezzo li Generali istessi se ne prendono la decima, et allettati da questa mercanzia distruggono anche tutte le loro sostanze peggio che non farebbero l’ istessi Turchi, e racconta che, mentre stava facendo la cresima, andavano li medesimi soldati a rapirglieli dalle mani di modo che nella sua Diocese sono stati nel regimento del Generale passato venduti più di 7000 Cristiani, e si seguita anche al presente di far questi traffichi... onde vengono supplicate l’ EE. VV. di rimedio, e che Sua Santità si degni di far dar ordine in Senato che si dismettano queste mercanzie dell’ anime, che si fanno in vilipendio della santa fede, con far osservare sopra di ciò la bolla di Pio Quinto. E si scriva agli arcivescovi di Zara e Spalatro, et ad altri Ordinarii maritimi, che l’ impediscano al possibile...

Acta Franciscana Hercegovinae I. (1206.-1699.)

450

Coll’ occasione poi della visita, che’ egli sta annualmente facendo, dice che vanno da esso molti Cristiani delle Diocesi di Traù, Spalatro, Tribigni e Dulma per esser cresimati, mentre che per impedimento de Turchi, nel dominio de quali sono le dette Diocesi, non è loro permesso di ricorrere da proprii vescovi, onde supplica, se così pare all’ EE. VV., della facoltà di amministrare alli medesimi questo Sacramento con dire di dimandarlo solo per far [f. 108 v.] la carità a quei Cristiani che lodesiderano. Fa istanza anche delle facoltà di far l’ oglio santo et altre funtioni publiche nel convento di Remmad1 per non essere altro luogo della sua Diocese in Turchia di questo, e dove, dice, che l’ hanno fatto li suoi antecessori, et il dubio nasce, perché i1vescovo di Bosna pretende che sia sotto la sua giurisdizione, onde senza licenza della S. Cong. non ardisce di ingerirvisi, aspetta pertanto la risolutione hora che si trova in visita, altrimente quando se gliene concedesse la licenza doppo haverla finita, gli converebbe di far doppia spesa di regali agli officiali de Turchi, se volesse ritornarvi. Supplica di qualche sussidio per vivere, perché no havendo trovato in quella chiesa cos’ alcuna dice che vi sta miseramente, e se la S. C. non lo solleva, essere impossibile che possa più mantenervisi. Quanto a questo li vescovi di Macarsca non si trova che habbiano tirata provisione dalla S. C., e ben vero, che di quando in quando se gl’ è dato qualche sussidio straordinario, come da novembre del 58, per tutto maggio del 60 hebbe trenta scudi di sussidio, 31 : 65 di suppellettili, e 155 : 54 de libri. Dimanda finalmente la facoltà d’ assolvere i Religiosi [fol. 109 r.] che hanno commesso homicidio volontario in guerra per difesa cosi della fede, come propria, e di poter dispensar con quelli che vi concorrono con il consiglio e coll’ aiuto, .e che se

451

Actum 201 (179).

gli risponda, come dovrà portarsi ne casi, che spessissimo gli occorrono d’ huomini maritati, a quali sono state fatte schiave le mogli da Turchi, e passano alle volte šino a 20 anni che non se ne hanno mai nuova, non ostante pero